Your search found 2430 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 548-955:

nihil videtur absurdius Paulino dogmate, nos iustificari per fidem sine operibus: ideoque eam ipsius locutionem mille modis et interpretati unculis vertunt ac pervertunt, ut Paulum vel invitum, vinctumque, ac pessime mulctatum in sua castra pertrahant. Eadem ratione et alias illas primarias voces ac res, dictaque de eis in Sacro volumine, corrumpunt iuxta praeconceptas opiniones, et ineptas pseudophilosophiae descriptiones, quibus penitus praeoccupati, ac veluti ebrii dementatique sunt: eoque etiam furenter in Sacris libris debacchantur.

eius nativam vim (quae non aliunde rectius cognoscitur, quam ex ipsis Sacris literis) quam rectissime intelligere. De quo instrumento, totaque ratione cognoscendi Sacras literas, in toto hoc volumine, et praesertim in libello cui hunc ipsum titulum feci, copiosius disservi: ut de eadem re denuo hic verba facere, operae precium minime fore videatur. Adscripsi quoque supra testimonia Spiritus sancti, quod omnino ex hoc sacro volumine diligenter accurateque tractato, veritas caelestis, ipseque omnis boni fons ac rerum omnium Creator cognoscendus sit. Ostendi item

ut idem valeat quod Antea, ideo obtinere cupio, quia in prima epistola Ioannes dicens, Quod fuit ab initio, et loques de secunda persona, omnino videtur idem indicare, ac quod fuit ante omne principium. Nam et res, nempe aeternitas secundae personae, id postulat: et Ioan. 1. dicitur eadem persona fuisse non ab initio, sed in ipso mitio iam extitisse. Quare si in ipso initio rerum omnium iam extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum initio coepisse. Sic etiam Prover. 8, cum de aeternitate sapientiae Dei dicitur, quod etiam aliqui de filio Dei

causam efficientem. ut Esaiae (57.) 87. A facie Dei spiritus induit corpus, et flatus ego feci: id est, animas. Locus contra traducem animae notabilis. Significat enim, animas aut spiritus a Deo in corpus infundi. Humiliari a facie Dei, id est, metu Dei, 2. Paral. 34. Eadem ratione dicitur interdum A facie gladii. Sed de hac loquutione, A facie vide et infra in FACIES. At, ut Gen. 13. Profectus est Loth מקדם mikedem, ab oriente: id est, ad orientem. nam Sodoma tunc Lotho et Abraamo fuit orientalis. Sed loquitur forte

qui ab hoc regi debebat. Genes. 6. Ab omni vivente, ab omni carne: pro, ex omnibus viventibus omnis carnis. Sic Psal. 110, Ab utero, ab aurora ros nativitatis tuae: id est, ab utero aurorae, vel, sicut ab utero aurorae. De quo hebraismo dictum est in nominibus. Non raro etiam pro eadem Hebraea praepositione min, ponunt ex: de qua suo loco postea. ABBA. Hanc voculam coniungit cum voce Pater, Christus sua in precatione, Marc. 14. et Paulus dicit Rom. 8, et Gal. 4, Spiritum gementem in pectore nostro, clamare Abba pater.

Manum abbreviari alicuius, pro, imminui potentiam. Num. 11 Num abbreviata est manus Domini Isaiae 50, Nunquid abbreviando se abbreviavit manus Dei, ut non redimat? An non est potentia in me ad eruendum? Sic et Isaiae 59 habetur: Non est abbreviata manus Domini, ut salvare non possit. Eadem phrasis et de humana potentia dicitur 2. Reg. 19, Num habitatores earum abbreviati manu? pro, imbelles et imbecilli. Dicitur et Spiritus Domini abbreviatus, in hoc sensu, Mich. 2, Nunquid abbreviatus est spiritus Domini? Exponunt aliqui, de spiritu Dei in prophetis. quasi dicat, An

et opem Dei. Sic dicit Esaias, quod Deus docebit veritatem suam non illos saturos et ebrios pseudoprophetas, eorumque similes auditores, sed ablactatos et amotos ab uberibus: id est, perinde cupidos veritatis ac iustitiae Dei, sicut qui ablactantur, summo desiderio quaerunt et expetunt matrem. Eadem similitudine et Psal. 131, Scriptura utitur. Dicit enim Psaltes, se non grandia et mirabilia quaedam huius mundi (ut sunt opes, potentia, dignitates, gloria) sectatum esse: sed tantum in solum Deum sperasse, eumque expectasse, non aliter ac infans ablactatus toto animi affectu

me a secreto malignorum: id est, protege. Iob 5: A flagello linguae absconderis: pro, liberaberis. Psal. 31. Abscondes eos in abscondito faciei tuae: pro, liberabis, proteges benigno favore. Psalm. 91. Qui habitat in abscondito Domini, in umbra omnipotentis Dei commorabitur. Eadem phrasis est et Psal. 27. Zoph. 2. Sic Absconditum, aut Latibulum Domini, saepe ponitur pro eo loco, ubi Deus suos servat, vel potius pro ipso eius favore ac defensione. Sic pii vocantur Absconditi Dei, Psalm. 48. Consultaverunt adversus absconditos tuos. Psalm. 32,

calamitatibus. Psal. 71. Ex abyssis terrae rursus ascendere fecisti me. Ostendisti mihi multas et malas angustias, et conversus vivificasti me. Et Psalm. 42, Abyssus abyssum advocat. Sic, De profundis clamavi ad te Domine: pro, ex immensis calamitatibus, quibus sum obrutus. Eadem figura ponitur vox haec pro immensa Dei sapientia, et occultis eius iudiciis et consiliis. inquit enim Psal. 36. Iustitia tua sicut montes Dei, et iudicia tua abyssus multa. Sic profunditas sapientiae et scientiae Dei a Paulo dicitur, Rom. 11. Eadem quoque est vis vocis

quibus sum obrutus. Eadem figura ponitur vox haec pro immensa Dei sapientia, et occultis eius iudiciis et consiliis. inquit enim Psal. 36. Iustitia tua sicut montes Dei, et iudicia tua abyssus multa. Sic profunditas sapientiae et scientiae Dei a Paulo dicitur, Rom. 11. Eadem quoque est vis vocis Vorago. Eadem vox Lucae 8, Rom. 10, Apocalyp. 9. 11. 17. et 20, significat infernum: quam significationem etiam ad Metaphoram referre queas. ACCEDERE, aliquid omnino idiotismi in hac lingua habet: ut, Accedere facere ad iudices, Exodi 20. pro,

figura ponitur vox haec pro immensa Dei sapientia, et occultis eius iudiciis et consiliis. inquit enim Psal. 36. Iustitia tua sicut montes Dei, et iudicia tua abyssus multa. Sic profunditas sapientiae et scientiae Dei a Paulo dicitur, Rom. 11. Eadem quoque est vis vocis Vorago. Eadem vox Lucae 8, Rom. 10, Apocalyp. 9. 11. 17. et 20, significat infernum: quam significationem etiam ad Metaphoram referre queas. ACCEDERE, aliquid omnino idiotismi in hac lingua habet: ut, Accedere facere ad iudices, Exodi 20. pro, adducere. Accedere facere iuvencum, Exod.

Prover. 6. Ne te accipiat palpebris suis: pro, capiat meretriciis nutibus, gestibus et blandimentis. Accipere aliquid ad aliquem, est ad eum adducere, aut afferre. Acceptum et Acceptabile, pro, gratum, Deo placens, sacrificium aut munus. Levit. 22. Non erit acceptabile pro vobis. Eadem phrasis est et sequenti capite. Sic Isaiae 58. An istud vocabis ieiunium, et diem acceptabilem Domino? Acceptum aliquid alicui ferre, aut referre, est, illi imputare. Sumptum autem est a mercatoriis ratiocinationibus, quia ibi omnia tum accepta tum data in libros referuntur. Et

8 de peccato originali, Figmentum cordis hominis pravum est inde a neurau, Ab infantia sua. alii vertunt, Ab adolescentia: quo ea sententia ad malitiam habitualem ab originali transferatur. Verum refutari potest ista corruptela textus, tum vocis significatione: tum quod prius capite 6 Deus de eadem reloquens dixerat, Omne figmentum cogitationum cordis esse tantum malum omnibus diebus. Ubi triplex emphasis huic corruptelae repugnans est, nempe, OMNE, TANTUM, et OMNI DIE. Nam si Omne, igitur naturale quid. Si Tantum, igitur semper. Sic Omni die De Adolescentia vide plura in

aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27. AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur, Iohannis 1. quia agnus paschalis Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro peccato aut expiatione nonnunquam offerabatur. Typus ergo erat veri

id est, sub singulari praesidio, aut patrocinio. Allusio est potissimum ad similitudinem gallinae, protegentis pullos suos alis. Porro Ruth secundo, Extende alam tuam super ancillam tuam: non a gallinae similitudine metaphora dicta videri queat, sed fimbria sic dici, quia sit similis alae. In eadem significatione Ala, aut Umbra alarum accipitur Psalm. 36, 57, 61, 63. Eandem metaphoram exponit integre Christus Matthaei vigesimotertio: Hierusalem Hierusalem, quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina congregat pullos suos sub alas. Significat et partes exercitus, sicut

exponit, cum dicit, Iudaeos esse ex ethnicis gentilib. procreatos: volens ostendere, eos etiam perinde impios. capite decimosexto. Ponitur et pro hostibus, Esaiae primo: Alieni comederunt terram vestram. et Psalmo quinquagesimo quarto, Alieni surrexerunt contra me. Ratio significationis eadem est, quae, cur Latinis vox Hostis, quod olim tantum peregrinum significavit, nunc publicum inimicum notat: nempe, quia exteri sunt plerunque inimici. Ignis alienus, Levit. decimonono, pro prophano ponitur: quia tantum domestico aut sacro, quod in altari conservabatur, uti debebant in

enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur fuisse amaro animo, 1.

animam meam. Sic et Thren. 3. Satiavit me amaritudinibus, inebriavit me absynthio. Sic fletus et planctus amaritudinum, Iere. 6 et 31 pro tristissimo et acerbissimo. Sic et Petrus dicitur flevisse amare, Matth. 26. Ezech. 27. Et plangent super te in amaritudine animae: id est, tristi animo. Eadem significatione uxores Esau dicuntur fuisse amaritudo animi Isaaco et Rebeccae: pro, perpetuo eos cruciantes. 2 Regum 14 Vidit Dominus afflictionem Iudae amaram valde. Amaritudines aliquando vocantur res dolore ac moerore afficientes, et alterum ad iram provocantes. Sic dicit Iob 13,

sursum crescens turbet, et per eam inquinentur multi. Sicut enim amara ac venenata quaepiam herba ex terra crescit, et molestos fructus aut sapores hominibus praebet: sic et impia opinio aut doctrina ex corde crescit, et per os sese expromit in multorum perniciem, et Dei ipsius contumeliam. Eadem igitur ratione ac significatione utitur Scriptura metaphora Absynthii et Fellis, qua Amaritudinis. Possettamen aliqua diversitas alicubi animadverti. ut quod Iere. 9. et 23 minatur Deus, se pasturum populum suum absynthio: id est, gravissimis poenis afflictionum. In absynthium mutare

omnibus rebus loquuntur et pronunciant. Ambulare facere aliquem, est ducere Psal. 25, Ambulare fac me per veritatem. Ambulare sensim, est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic dicitur, Ponet partem eius cum hypocritis. AMEN,

in suos carceres poenasque abripuit, comprobante et declarante id etiam hominum sententia, ut fit in excommunicationibus. Duplici enim de causa Deus vult aliquid habere vel tanquam gratum acceptumque, ac sibi oblatum: vel tanquam sibi exosum, suaeque irae ac castigationi subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro execrandis ponatur, quia et illa sint veluti serva et mancipia poenae ac irae Dei, ut habetur Levit.

20. Angulum capitis aut barbae tondere, est extremitatem capillorum tondere. Lev. 19, Filii nostri sicut anguli excisi instar palatii: pro, sicut angulares lapides elegantes. Anguli totius populi, Iud. 20, pro, primates, proceres, magnates, per metaphoram sic dicti. Zach. 10, angulus eadem ratione nominatur ipsemet Christus, Ex ipso angulus: pro, ex Iuda Christus, caput Ecclesiae. Sic ipsemet Dominus prophetiam de lapide angulari, de se interpretatur: Lapis quem reprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli. Psal. 118, Matt. 21, Act. 4. 1. Petri 2. Sic

qua hic agitur, proprie aerem ipsum esse, super quem passim Scriptura collocat aquas. Nam vocem Sechiakim, ibi positam, aerem significare, ex eo manifestum est, quia Scriptura subinde dicit Nubes שחקים Sechiakim, id est nubes in aere existentes. Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione

infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei praeterierunt cum aquila, quae volat ad escam: id est, cito, et non redituri. Ob velocitatem et impetum describit adventum hostilem. Ierem. cap. 48. Ecce tanquam aquila advolabit hostis, et expandet alas suas ad Moab. Eadem similitudo est etiam capite sequenti, et Hoseae 8. Dilata calvitium tuum, ut aquila: Mich. 1, magnitudinem luctus ac cladis describit. Tuli vos super alas a quilarum. Exodi 19. pro, benignissime gestavi ac fovi. sic enim aquilae suos pullos gestant. Vel, etiam sic per ardua vos

hominum, de quibus nunc non agimus. BABEL, aut Babylon, nomen amplissimae civitatis, ad Euphratem sitae, quae olim caput regni Assyriaci fuit. Deductum est autem nomen a confusione: quia ibi, ut habetur Gen. 11. Dominus linguam aedificantium turrim Babel, confudit. Adflixit eadem civitas, quoniam et captivum detinuit, populum Dei. Fuit ad haec plena omnium flagitiorum et idololatriae. Inde fit, ut id nomen 1. Petr. 5 pro Roma, ut Hieronymus vult, ponatur: in Apocalypsi vero, pro ipso regno aut horrenda tyrannide Antichristi, Babylonia, tum ipsa civitas, tum etiam

multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen usquam legamus, vel etiam probabile videatur, istos, etiamsi eadem illa in genere docerent quae Iohannes, baptismum tamen Iohannis exemplo usurpasse: minime certe necesse est, ut, ubicunque fit baptismatis Iohannis mentio, ipsam baptismi caeremoniam usurpatam putemus Itaque qui, propterea quod isti paulo post dicuntur in nomine IESU Christi baptizati,

sive exterius ipse baptizet, sive quispiam alius minister. Discrimen et in eo est, quod Iohannes in venturum aut certe iamiam venientem, vel etiam praesentem Meschia aut agnum Dei baptizavit: sed Apostoli postea in passum, suscitatum, et ad dexteram patris regnantem. Reliqua omnia fuêre eadem, idemque effectus aut efficacia. OCTAVO, baptismus 1. Cor. 10, de illa miraculosa transitione per mare rubrum intelligitur, qua et confirmati fuerunt in doctrina et eductione Moysis: et ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam

saepius iterare sermonem, antequam plene suum sensum exprimant. Sic enim etiam impii in suis precationibus diu multumque garriunt, nec tamen sciunt quid garriant aut blaterent. BATHUS, genus mensurae liquidorum est, continens, teste Ezec decimam partem cori: id est, 432 ova gallinacea. Eadem est cum Ephi, 1. Reg. 7 Ezech. 45. Dicunt Epha continere decem gomor. Iosephus scribit, eam continere 72 sextarios. BEATUM esse, significat in genere idem quod bene habere, felicem esse, bona commodaque vita frui. Istud autem Bene habere, non unius generis est. nam ut

et super Leviathan serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in aquis, et ex aquis, tum vicini maris, tum et Nili, vivebat ac vigebat. Simul vero subindicatur, quale monstrum sit Leviathan: nempe esse serpentem aut draconem aquaticum. Eadem metaphora utitur et Psal. 74: Tu contrivisti capita Leviathan, dedisti eum in cibum populo solitudinum. Agit de miraculis eductionis populi: inter alia vero et hoc recenset, quod regem Aegyptium, eiusque magnates tum in ipsa Aegypto castigaverit, tum postea in mari rubro

haereditare promissiones Abraae: et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox נברכו Nibrechu, quae non potest de exemplari ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac efficacissima beatione, quae toti mundo per hoc semen continget. Ex

desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud dictum de Davide, potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo Meschia, dicit Deus Isaiae 42. Ecce servus meus, cui innitar: electus meus, in quo complacuit animae meae. id est, quo unice delectatur anima mea, et in quo singulariter acquiescit. Hic cordis nostri affectus talis ast, ut licet illud eiusmodi obiectum ardentissime

Et super Lucam cap. 10. Quoniam sic placuit ante te, ὅτι οὕτως ἐγένετο εὐδοκία ἔμπροσθέν σου: id est, quia sic fuit bona voluntas coram te. sic enim vertit Hieronymus. Eadem vox est, qua usi sunt angeli nunciantes pacem in terris in hominibus bonam voluntatem: qua significatur gratuita benevolentia favorque numinis erga mortales. Et in Epistol. ad Rom. cap. 10. Voluntas quidem cordis) ἡ μὲν

ex indignatione animi in malam partem accepit, Gen. 49, Quoniam in ira sua occiderunt virum, et in voluntate sua extirparunt bovem: in ihrem mutwillen /ex libitu ac libidine sua, non ex iusta causa, aut iure. Quoniam vero coepimus dicere de beneplacito aut bona voluntate. et versores saepe eadem Hebraea vocabula aliquoties etiam per simplex Volo et voluntas verterunt: ideo explicemus hic etiam ipsum Voluntatis vocabulum. Forte enim coniunctio harum vocum aliquid lucis utrique afferet. VOLO igitur interdum accipitur pro cupio. Mar. 10. Magister, volumus ut quod petierimus facias

Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua mancipia pro libitu libidineque sua impellit. Petrus primae, cap. 4,

probatum. Confirmat mox ipse Paulus hanc interpretationem, dum negat nuptias esse peccatum, sed tamen habere suam afflictionem. Quare etiam utile bonum includit, sicut infra inquit: Hoc autem dico ad vestrum συμέρον, id est, ad vestrum commodum. Eadem huius vocis vis est etiam in fine Capitis: Si quis servat suam virginem, bene facit: itaque qui dat nuptum, bene facit: qui vero non dat nuptum, melius facit. Meliorem dicit esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio

aut constitêre, verissimaque fuisse deprehensa sunt. Et Luc. 10, Non cadet de Lege apex unus. Sic Iosuae 21 et 23, Non cecidit ullum verbum bonum ex omnibus quae loquutus est Dominus de te: id est, omnes eius promissiones fuêre ratae ac impletae, omniaque promissa bona tibi contigêre. Eadem loquutio reperitur, et 1. Reg. 8, et Iud. 2, Non cadere faciebant de actis patrum, et via illorum dura. Numer. 6, Cadent dies priores: id est, erunt irriti, non numerabuntur. Quinto, Cadere significat etiam transfugere, aut deficere: ut, De Manasse ceciderunt ad Davidem.

voce Torcularis aliquid adiicietur. Calcare significat etiam tum gloriose vincere, tum et contumeliose victis insultare: ut Deuteronom. 33. promittit Deus populo, quod super excelsa hostium calcaturus sit. quod Rabbi Salomon dicit idem valere, ac si dixisset, Super colla eorum. Haec promissio eadem phrasi repetitur, et opere ipso completur Iosuae 10. ubi iubet Dominus duces calcare colla captivorum regum. Similis sensus est Iob 18, Calcet super eum interitus veluti rex. Significat quoque simpliciter contumeliose aliquid tractare. ut Proverb. 27, Anima satura calcabit favum. Impios

indicium fuit Israelitis: sicut et de barba supra diximus. Hinc Ieremias praedicens Philistaeis exitium, dicit 47 capi Veniet calvicium in Gazan. Sic et Ezech. 7 inquit, Et in universis capitibus eorum calvicium: per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et Amos 8 reperitur, ac in eodem sensu. Usitatissimum enim est Scripturae, ut per effectus causas, per consequentia sua antecedentia, et coniunctas res alias, item per indicia ac signa res indicatas intelligi velit. Contra autem, non fieri super

CAPILLI cum sint numero multi, et res in homine minimae et tenues, multis locutionibus occasionem praebent. ut, Numeratos esse alicuius capillos capitis, Matth. 10 Luc. 12. pro, omnia nostra, etiam minima, fide summa ac optima a Deo custodiri, et conservari, nedum maiores et preciosiores partes. Eadem ratione dicitur, non casurum aut periturum capillum alicuius: 1. Sam. 14. et 2. Sam 14 1. Reg. 1. et Luc. 21: id est, ne minimam quidem eius partem laedendam esse, nedum maximam. Simili occasione aut natura capillorum dicitur Matth. 5. Non potes unum capillum facere album: id est, ne

persuadet, et veluti in suam potestatem redigit, eosque in veram viam aut piam servitutem abducit. Est prorsus idem cum eo quod Christus dicit, Faciam piscatores hominum. Sed contra in malam partem haec eadem phrasis accipitur Psalm. 93, pro in exitium rapere. Sic et Paulus dicit 2. Tim. 3, Captivantes mulierculas. Sic quoque 2. Corint. 10, Captivam ducimus omnem cogitationem ad obediendum Christo: ubi iterum in bonam partem accipitur. Hanc sermonis captivitatem exprimit illa celebris

et dominati sunt ei. Esa. 9. paulo aliter caput et cauda ab ipsomet propheta exponitur. Dicit enim, virum gravem et magnae dignitatis esse caput: pseudoprophetas vero esse caudam quod ob doctrinae et morum impuritatem seductoribus tribuitur, tanquam qui stercora infernalia egerant. In eadem significatione dicitur, Ponere in caput. Deut. 1. Ponam illos in capita vestra. Ponet te Iehova in caput, non in caudam, Deut. 21. pro faciet te principem ut sis semper superior, nunquam inferior. Posuisti me in caput gentium, Psal. 18: id est fecisti me regem gentium. Sic

est summa et scopus totius Scripturae. Quarto, ob eandem causam significat totius rei summam, sicut et apud Latinos et Graecos. atque adeo in omnibus ferme linguis. Sumere caput filiorum Israel, Exod. 30. Num. 1. id est, numerum, summam. Reddere in capite, Levit 6, pro tota summa. Eadem de causa pro singulis hominibus ponitur. Iud. 5, Puella duae puellae capita viri: id est, singulis una aut duae in praedam contingent. Inventi sunt filii Eleasar plures in capita, 1. Par. 24. pro, si numeres singulos. Caput etiam pro agmine ponitur, quod singula agmina suos duces aut

elevationem capitis ponat pro exhilaratione vel potius pro causa exhilarationis. i. liberatione, aut aliquo alio insigni beneficio Dei. Iob 1, Si impie egi, vae mihi: si vero iustus sum, non levabo caput meum saturatus ignominia: id est, nihilominus non audebo attollere vultum praepudore. Eadem fere ratione dicunt Latini Attollere vultum. Psal. 3, Et tu Domine scutum circa me, gloria mea et exaltans caput meum. Sic et Iud. 8 et Psal. 110, tum de liberatione, tum et de summa glorificatione dicitur, Propterea exaltabit caput. Similis prorsus phrasis

Estque significatum, Messiam pontificem summum, placantem genus humanum patri, ac regem aeternum fore. Dominus vocatur in Graeco, pro Iehova, nam Apostoli translationem Septuaginta interpretum retinentes, eadem voce usi sunt. Iehova autem ab Haiach, aut Hava, quod esse significat, deducitur. Coniecturae doctorum hominum sunt, Deum se vocare Exod. 3. Ero qui ero. Et Iehova nominare ideo, quod is sit Deus, qui esset aliquando iuxta promissiones factas in paradiso post lapsum, semen illud benedictum

est, quae ex re meliori, ligno, aut alia, iam absumpta, restat. Inde fit, ut homines ob extremam vilitatem se vel pulverem, vel cinerem vocent ut Genes. 18. dicit de se Abrahamus ad Deum: Cum sim pulvis et cinis, vel terra et cinis. Sic Eccl. 10. 17 et 40. Declaratur et aliarum rerum vilitas eadem metaphora: ut Iob. 13. Comparabitur memoria vestra cineri. Malach. 4. Et diruetis impios, cum fuerint ut cinis, sub plantis pedum vestrorum. Dolentes ac lugentes in cinere iacere, eoque se aspergere solebant. Fuit hic mos non tantum apud Iudaeos, sed et apud gentiles, praesertim

et laeticiae. Sed tamen cum laeticiam significat, plerunque est vox Iubilationis, ut dictum est. Idem verbum Clamare, quod saepe est קרא cara, significat etiam legere, item convocare homines, praesertim ad sacras actiones. Inde fit, ut convocatus coetus eadem etymi ratione micra מקרא dicatur, sicut Latinis concio a conciere, et Graecis ἐκκλησία ab ἐκκαλεῖν. ¶ Nunc etiam de phrasibus quibusdam huius verbi

ipsi insidiantur. Pelles nostrae tanquam clibanus denigratae sunt, propter exustiones fumi, Thren. 5, perspicua phrasis aut similitudo est. In Hebraeo est Thamur, quod alii vertunt furnum, alii fornacem. Nihil vero refert, quam harum vocum acceperis ad hoc nostrum institutum: nihilominus enim eadem vis Hebraismorum manet. CLYPEUS, exponetur in voce SCUTI: quoniam eadem est significatio utriusque vocis propria et figurata in Sacris literis. COARCTARE, est tum moerore afficere, tum et alioqui molestare aut affligere alium, quoquo modo. Iud. 10. Deuter. 28. sed

fumi, Thren. 5, perspicua phrasis aut similitudo est. In Hebraeo est Thamur, quod alii vertunt furnum, alii fornacem. Nihil vero refert, quam harum vocum acceperis ad hoc nostrum institutum: nihilominus enim eadem vis Hebraismorum manet. CLYPEUS, exponetur in voce SCUTI: quoniam eadem est significatio utriusque vocis propria et figurata in Sacris literis. COARCTARE, est tum moerore afficere, tum et alioqui molestare aut affligere alium, quoquo modo. Iud. 10. Deuter. 28. sed de hac voce in verbo Dilatandi. COCCUM vermiculi, et Vermiculus cocci,

caeli, id est, in aere volitantes. Psal. 8, et Deut. 4. Volucres quae volant in caelum. Sic Iob 2 dicuntur eius amici scidisse vestimenta, et sparsisse pulverem in caelum: id est, in aerem. Et 1. Sam. 5 Ascendebat clam or civitatis in caelum. Sicut Latini It clamor caelo. Eadem significatione vox haec accipitur, cum dicitur Caelum clausum, aereum aut ferreum: pro aere, et tempestatibus parum frugiferis, et praesertim salutari pluvia ac rore carentibus. Levit. 26. Deut. 18. 1. Reg. 8. 2. Paral. 7. Contra caelum apertum. Sic Iacob dicit Gen. 49, Bene dixit

eius: id est, magnitudo iustae poenae est immensa. 2. par. vigesimo octavo. Et occidistis eos in furore, qui usque in caelum pervenit: pro, furore summo. Sic dicitur Esdrae 9. Delicta nostra usque in caelum creverunt. Et primi Samuelis quinto. Ascendit clamor civitatis in caelum. Eadem significatio est, usque ad caelos misericordia, et usque ad nubes veritas tua, Psalm. 36 et 86. Sic etiam in Apocalypsi dicuntur peccata meretricis pertigisse usque in caelum. Idem dicitur de turri Babel, Genes. 11. Sic credo accipiendum esse iliud dictum, peccavi in caelum, Luc. 15, id

Esaiae 65. 66. 51, est Ecclesiam religionemque instaurari gloriosa instauratione per filium Dei. Accipitur et pro illo spirituali Dei regno, ubi pii cum eo aeterna felicitate fruentur. Sic, Caelos novos et terram novam, et promissa ipsis expectamus, in quib. inhabitat iustitia 2. Petr. 3. In eadem significatione Apocalyp. 21, reperitur. Caeli militia et regina, fuit proprium quoddam genus idololatriae, Zoph. 1. Ier. 7 et 44. Caeli aperti, de specie visionis dicitur, quae piis ita apparet tanquam si per apertos caelos mirabilia Dei aspicerent. Ezech. 1. Matth. 3. Mar. 1. Act.

quodque velit abuti membris hominis, ut servis ac instrumentis, ad peccandum. Idem plane et rixosa mulier, aut potius omnes mulieres agunt, ut dominentur, regnumque super viros obtineant: tametsi aliae plus, aliae minus. neque enim in omnibus se aequaliter exerit malitia. Valde quoque in eadem versione commode Ad virum, Lutherus per Subvertit. Idem igitur praecedens comma dicit, quod et consequens: Tua cupiditas aut appetitus sit viro subiectus, et Ipse dominetur tibi: sic et in altero dicto, Peccati cupiditas sit tibi subiecta, aut sit sub te: et, Tu domineris illi.

aut alioqui discendi gratia. Germanica commode habet, Besprach mich nicht darueber mit fleisch und blut. Ponitur et hic, Contuli cum quoquam, pro petii, institui, didici a quo quam: per id quod praecedit, id quod sequitur, significatur. In secundo quoque capite eadem ferme est sententia, Nihil mihi contulerunt: id est, nihil me docuerunt: sicut Germanica versio percommode habet. Eadem ergo metalepsis sermonis est, ut vox id quod prius est significans, id quod posterius est indicet. Incoeperat orationem sic, Ab iis autem qui aliquid esse videbantur:

blut. Ponitur et hic, Contuli cum quoquam, pro petii, institui, didici a quo quam: per id quod praecedit, id quod sequitur, significatur. In secundo quoque capite eadem ferme est sententia, Nihil mihi contulerunt: id est, nihil me docuerunt: sicut Germanica versio percommode habet. Eadem ergo metalepsis sermonis est, ut vox id quod prius est significans, id quod posterius est indicet. Incoeperat orationem sic, Ab iis autem qui aliquid esse videbantur: debebat addere aliquod verbum, Nihil didici, aut accepi. Sed mox digreditur: Quales aliquando fuerint, etc. Qua

diximus) Sara ex procreatione verorum Abrahami ac Dei liberorum, et substituta in eius locum promissione et gratia, nunc porro etiam ipsam terrenam aut praesentem Hierusalem, quae etiam veluti altera Sara ac mater populi Dei censetur, (sicut metropolis fuit) eidem Agarae ancillae associat: quasi eadem sit utraque mater aut omnes tres Agar, Sara et Hierusalem, et utriusque praesentes liberi, five Agareni, sive Iudaei mere carnales ac servi, et nequaquam filii ac haeredes. Contra autem promissioni ac gratiae novam matrem, nempe caelestem Hierusalem adsociat, ut sic magis videatur quae sit

occurrit, quod omnibus maximam difficultatem parit nam et significatio eius in hoc loco dubia est: et cum quibus vocibus coniungi hoc verbum debeat, litigatur. Quare vulgata vertit, Coniunctus est, scilicet mons Sina Hierosolymae. Erasmus, Confinis: alius, Pati serie respondet: alius, In eadem serie collocata est: vulgaris, Langet biss gehn Ierusalem: sic et in Latino Lutherus vertit, [p.162] Pertingit: alius, Ex adverso respondet. Στοῖχος vero est versus, στοιχεῖον elementum:

Στοῖχος vero est versus, στοιχεῖον elementum: Στοιχέω, incedo, ambulo. Rom. 4 et Act. 21. σύστοιχον significat, quod in eadem serie est: aut quandam similitudinem, coniunctionem aut societatem habet. Significare etiam potest, simul incedere aut ambulare. Potest etiam dici Sina mons coniunctus esse, consociatus esse, coincedere aut correspondere Hierosolymae, et etiam Agar. Nam quidam in parenthesi collocat illa

aut eiusdem conditionis cum Agar, ipsi principio suae allegoriae, de duabus Abrahami uxoribus repugnare videretur: ubi fundamentum totius ratiocinationis, duas uxores Abrahae, liberam et servam, earumque duos filios collocavit. Quod si legamus, montem Syna significatum per Agar; esse coniunctum in eadem serie, aut coincedere Hierosolymae: tum sensus quidem eôdem redibit: sed allusio erit vel ad longissimam seriem montium, qua a mari rubro per Syna versus Hierosolymae colles Cosmographi extendunt: nel etiam ad seriem viae alludit id verbum, quod ex Aegypto eunti, versus terram Canaan (ubi

per Syna versus Hierosolymae colles Cosmographi extendunt: nel etiam ad seriem viae alludit id verbum, quod ex Aegypto eunti, versus terram Canaan (ubi tum Abraham olim plurimum versatus est, tum Israelitae habitarunt) quam viam Agar et Synagoga iverunt, Syna mons et Hierosolyma in itinere, aut in eadem serie sunt. Cum vero dicit Paulus, illa duo loca sibi invicem correspondere, aut in eadem serie esse: vult ostendere, etiam ipsos populos convenire, eiusdemque conditionis esse. Porro, quia Saram non opponit ancillae Agar, sed adsociat, et in locum eius ut Agari oppositam subiicit

id verbum, quod ex Aegypto eunti, versus terram Canaan (ubi tum Abraham olim plurimum versatus est, tum Israelitae habitarunt) quam viam Agar et Synagoga iverunt, Syna mons et Hierosolyma in itinere, aut in eadem serie sunt. Cum vero dicit Paulus, illa duo loca sibi invicem correspondere, aut in eadem serie esse: vult ostendere, etiam ipsos populos convenire, eiusdemque conditionis esse. Porro, quia Saram non opponit ancillae Agar, sed adsociat, et in locum eius ut Agari oppositam subiicit promissionem Evangelii et gratiae, aut caelestis Hierusalem, quae sit vere sponsa caelestis Abraham,

illo ardenti ferro veluti crusta quaedam cutis loco, vulneri inducatur, ut ulteriore cura non indigeat. Sic forte verba Pauli, vel de resectione aut amissione conscientiae loquuntur: vel etiam, quod conscientia malorum perinde occallescat, et sit sine sensu, sicut vulnus talium cauterio sectorum. Eadem ratio cauterii est, cum aliqua putria membra, aut venenata ulcera, aut carcinomata, candenti ferro amputantur aut aduruntur. Apta esset et illa huius locutionis expositio, quod sicut cauteriati aut castrati omni virilitate privantur, et veluti effeminantur, amputatis virilibus: ita et istorum

Gen. 38: pro, accepta consolatione ascendit. Accipere consolationem super mortuo: id est, de morte eius, 2 Sam. 13. Consolationem sumere de hostibus, Esa. 1: pro, sumere acerbas poenas de eis: atque inde porro solatium et voluptatem capere, ut solet iratis optata vindicta suavissima esse. Eadem ferme phrasis etiam pene contrarium sensum habet, Esaiae 57. Nunquid super hisce consolationem accipiam? pro, nunquid haec patienter feram? Calix consolationum: quae phrasis alludit ad morem aliquem Ivaicum. Ierem. 16. Neque potabunt eos calice consolationum super patre suo, et matre

Prophanum, Commune, aliquando etiam Sacrum inquinatum, et similes, valde vicinae, imo potius eaedem sunt: de quibus nunc dicetur, et supra in voce COMMUNIS aliqued actum est. Sed infra in vocabulo Mundus, Sacer et sanctus, etiam clarius tanquam ex suo opposito illustrabuntur. In Hebraeo eadem vox est טמא tame, quae et sono et significatu est idem ferme cum simplici Latina Tamino, cuius composita magis sunt in usu. Contaminatum immundum, pollutum, inquinatumque, a carnali contaminatione ad religiosam per metaphoram transfertur, propterea

Hebraea est, pro contentiosis aut incredulis, qui verbo ac veritati Dei contradicebant. Similes sunt phrases: Qui ex fide, qui ex praeputio, qui ex circumcisione, etc. pro, fideles, praeputiati, circumcisi, etc. Vir contentionis meae. Iob. 31: pro, meus adversarius. Eadem phrasis est etiam Iud. 12 Esaiae 41. 50, et Ierem. 15. de qua forte etiam in voce Litis aut Rixae disseretur. CONTERO, significat confringo in minutas partes. Sicut autem supra dixi de Confringo et Concido, sic et hoc verbum per metaphoram perditionem rei

cum humiliatis et contritis corde. Sic Daniel, 3 legitur, In animo contrito et spiritu humiliato. Esaiae 42 integra similitudo aut parabola de hac re et loquutione habetur, ubi inter alia dicitur, quid Meschias calamum concussum non conteret: id est, non prorsus in nihilum rediget. Haec eadem contritio cordis aut spiritus indicatur etiam Esaiae 48, hac similitudine, Sicut leo contrivit omnia ossa mea. Quin et Thren. 3 contritionem vocat. Paulus 2. Cor. 2 et 7, dolorem et tristiciam secundum Deum: Petrus primae quinto, humilitatem animi: Iohan. primae quarto, timorem

57. In umbra alarum tuarum spero, donec transeat contritio. Contritio post contritionem, Iere. 44. Contritio super contritionem, Ezech. 7: pro, crebrae calamitates et clades. Contritiones mortis circumdederunt me, 2 Sam. 22, pro, gravissimae tribulationes. Paulo aliter eadem locutio accipitur 1. Sam. 5. Erat contritio mortis in tota civitate: pro, lues aut pestis lethalis. Prae contritionibus purgant sese, Iob 41: pro, ob ingentia pericula et terrores soluitur eis aluus,

quod perturbaverint optime constitutam Ecclesiam Galatarum, et aliorum. Sic Proverb 11. Qui conturbat domum suam, possidebit ventos. Significat etiam prorsus perdere aliquos, ut Psal. 2 et 21. In furore suo conturbabit eos: id est penitus perdet. CONTURBATIO nomen eadem habet significata. Esa. 65. Non laborabis frustra, nec gignes in perturbationem: id est, ut liberi tui sint profugi et calamitosi. Sic et Prover. 15. In proventibus impii est perturbatio: pro in quietudo et variae poenae. Dicetur forte de hoc verbo aliquid etiam in Perturbo, aut

avariciam: id est, propositum ac intentio eius votaque directa fuerunt in avariciam. Item, postidola, Ezech. 20. Sic forte accipiendum est illud Deut. 10: Colas Dominum in toto corde tuo, tota anima: id est, tota voluntate. Sic etiam dicitur Dare cor suum ad quaerendum Deum, 2. Par. 11. Eadem phrasis est et Eccles. 7. 8. In eadem significatione accipitur et illa phrasis: Inclinare cor alicuius ad aliquid, aut post aliquid, aut in aliquid. Psal. 119. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avariciam. Sic propheta de corde suo, Ezech. 13: pro, qui suo

eius votaque directa fuerunt in avariciam. Item, postidola, Ezech. 20. Sic forte accipiendum est illud Deut. 10: Colas Dominum in toto corde tuo, tota anima: id est, tota voluntate. Sic etiam dicitur Dare cor suum ad quaerendum Deum, 2. Par. 11. Eadem phrasis est et Eccles. 7. 8. In eadem significatione accipitur et illa phrasis: Inclinare cor alicuius ad aliquid, aut post aliquid, aut in aliquid. Psal. 119. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avariciam. Sic propheta de corde suo, Ezech. 13: pro, qui suo arbitrio prophetat. Quod cor significet

ut faceret sic? id est, quem animavit aut impulit ad tantam rem. Corde et corde aliquid agere, aut etiam duplici corde, 1. Par. 12 significat alias dubitante corde, alias etiam hypocritico ac insincero corde aliquid agere aut moliri. Psalm. 12 Labio blanditiarum in corde et corde loquuntur. Eadem vis phrasis huius est, cum Iacob. 4 dicit, Purificate corda duplices animo: id est, instabili aut insincero animo praediti. Contra autem, Unire cor. Psalm. 86. Uni cor meum Domine, ut timeat nomen tuum: id est, ita confirma ac constabilito, aut ab omni dubitationum vacillatione ac

Sic Dan. 7. de quatuor, et postea de decem cornibus disserit: intelligens per ea, mundi regna, praesertim quatuor Monarchias. ubi per cornu parvum in quarta bestia, putant significari Antichristum ipsum. Eadem ratione et Apoc 5, cornu regnum significat. Nec opinor aliter accipiendum esse illud Psalm. 149. Et exultavit cornu populi sui. id est regnum, aut etiam potentia populi sui. Quarto, Cornu salutis, significat potentiam salutarem. ut 2. Sam. 22. Et Psal. 18 vocat Psaltes

sumit cornua pauper. Exaltare cornua, alias est suas vires et opes nimium iactare, aut etiam insolescere. ut Psalm. 75. Dixi impiis, Ne exaltetis cornu, ne exaltetis in excelsum cornu vestrum, neque loquamini collo pingui: pro, ne iactetis nimium vires vestras contra Deum. Alias eadem phrasis significat simpliciter crescere potentiam. Psalm. 89. In voluntate tua exaltentur cornua nostra. Et, In nomine meo exaltabitur cornu eius. Sic Psal. 75. Cornua peccatorum confringam, et exaltabuntur cornua iustorum. Item Psal. 112. Cornua iustorum

coetum, praesertim Ecclesiam. 1. Cor. 10. Multi unum corpus lumus, Omnes in unum corpus sumus baptizati. Aliqui putant in hac significatione dici scortationem contra proprium corpus, quod nos ex membris Christi scortorum membra faciat, atque ita prorsus extreme nostra corpora deformet. Eadem ferme significatione scortator dicitur. cum scorto unum corpus fieri. Tertio, significat totum hominem: ut Iacobus cap. 3 dicit quod lingua maculet totum corpus. Aliqui intelligunt totam vitam, omnesque actiones. Aliqui etiam de metaphorico corpore totius coetus, quod unus

valde usitata phrasis est. Psal. 29. 96 1. Par. 16. et 2. Par. 20. Significat autem proprie quidem, pulcherrimum illum ornatum vestium sacerdotalium, in quibus divinum cultum peragebant. Per metaphoram autem, istum spiritualem ornatum contriti, et Deo fidentis cordis. Eadem etiam phrasis est Psal. 110, Populus tuus spontaneus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, vel potius sanctitatis: ubi eadem illa metaphorica significatio est, de qua modo dixi: nempe quod populus Meschiae colet eum in pulcherrimo illo ornatu spiritus, nempe contrito

vestium sacerdotalium, in quibus divinum cultum peragebant. Per metaphoram autem, istum spiritualem ornatum contriti, et Deo fidentis cordis. Eadem etiam phrasis est Psal. 110, Populus tuus spontaneus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, vel potius sanctitatis: ubi eadem illa metaphorica significatio est, de qua modo dixi: nempe quod populus Meschiae colet eum in pulcherrimo illo ornatu spiritus, nempe contrito corde et vera fide: cum is suos adversarios, peccatum, Satanam, et mortem, potenter devicerit, et Ecclesiam sibi collegerit. Loqui decorem et gloriam

petebatur, ut Deus benediceret utentibus eis. seu erat quoddam agnoscere aut confiteri, id beneficium aut bonum esse a Deo: et occupatio aut usurpatio cum eius invocatione, permissione, ac benedictione. Eadem vero illa dedicatio, etiam prophanatio ibidem vocatur: propterea quod in posterum licebat iis ad conmunem huius vitae, et quorumvis hominum usum, uti ac frui. DEDUCERE verbum, per se nullum valde obscurum Hebraismum efficit: sed coniunctum cum certis vocibus, quas exponam.

Deut. 13, Defectionem מרה Sara locuta contra Dominum. Secundo, significat consumi, כלה Cala. Sic Gen. 25 legitur, Abrahamum defecisse, et mortuum esse: pro, paulatim consumptum senio, placide extinctum esse. Eadem huius verbi vis, aut certe valde huic cognata est, Psal. 119, Defecit ad salutem tuam anima mea, in verbum tuum speravi: Defecerunt ad verbum tuum oculi mei, dicendo, Quando consolaberis me? pro, prae longa, solicita ac molesta expectatione dilatae opis tuae quasi contabui, ac

quia plerunque ferae sylvestres, et etiam quaedam domesticae, ut Canes, potissimum dentibus pugnant ac laedunt: ideo per synecdochen dentes, sicut et maxilla, crebro pro omni vi ac potentia hostium ponuntur. Psalm. 58 Deus conteredentes ipsorum in ore eorum: pro, omnem vim ac potentiam hostilem. Eadem ratione etiam Psal. 124 dicitur: Benedictus Dominus, qui non dedit nos praedam dentibus eorum. Psalm. 3 eadem phrasi dicitur: Surge Domine, serva me Deus meus: Quoniam tu percussisti hostes meos in maxillam et dentes impiorum contrivisti. Mich. 3 describuntur seductores,

dentes, sicut et maxilla, crebro pro omni vi ac potentia hostium ponuntur. Psalm. 58 Deus conteredentes ipsorum in ore eorum: pro, omnem vim ac potentiam hostilem. Eadem ratione etiam Psal. 124 dicitur: Benedictus Dominus, qui non dedit nos praedam dentibus eorum. Psalm. 3 eadem phrasi dicitur: Surge Domine, serva me Deus meus: Quoniam tu percussisti hostes meos in maxillam et dentes impiorum contrivisti. Mich. 3 describuntur seductores, quod mordeant dentibus, et parent bellum contra eum qui nihil in eorum guttur iniicit: ubi itidem bestialem eorum crudelitatem

pro, deieci eos ex ipsorum arcib. et soliis. Descendere facere aliquem in sepulchrum, pro causam mortis alicui praebere: Gen. 42. Si accideret illum mori in via per quam ibitis, faceretis descendere caniciem meam cum dolore in sepulchrum. Sic ferme et Gen. 37. 44, ac Ezech. 26. ubi eadem phrasis reperitur. Descendere facere in terram, Isa. 63. Descendere faciam in terram fortitudinem eorum. i. prosternam. Descendere facere, pro afferre munus, Gen. 43. Deut. 1, ratione loci altioris, unde munus affertur, dicitur. Sic et Descendere in mare. Discendere increpatio in

exposita est. Desiderabilia uteri interficiam, Oseae 9. pro, dulcissimos liberos tuos. Huius Hebraismi sunt innumera exempla. Posses dicere, poni abstractum pro concreto, eiusque subiecto. Ambulare sine desiderio, pro, vivere non desideratum aut amatum hominibus, inglorium: 2. Par. 21. Eadem ratione et Hebraismo, aut Regula etiam, Desiderium pro reb. desideratis saepissime ponitur: cuius Hebraismi plura exempla proponam. Desiderium illorum attulit eis, Ps. 78, pro, res desideratas, reddidit eos sui voti aut rerum expetitarum compotes. Mich. 4. Consecrabo Domino desiderium

Exodi 8, esse digitum, id est, potentiam Dei, in illis mirabilibus ac poenis Aegyptiorum. Et Christus Lucae 11. dicit, se in digito Dei eiicere daemonia. Tametsi aliqui ibi malint interpretari Spiritum sanctum: sicut sane et ipse Matthaeus hoc dictum recenset: eôdem tamen res redit. Eadem figura David dicit, Deum docere digitos suos ad bellum: nisi quis velit dicere esse synecdochen, quod pars pro toto homine ponatur. Sic etiam idola dicuntur opera digitorum hominum, quia hominum manibus ipsae statuae, et idololatriae humana sapientia excogitantur. Consimili tropo etiam manus

cum Deo, Oseae 11, est veram religionem ac favorem Dei retinere, eiusque ope potenter hostibus resistere. Putant ergo plerique, quod cum Oseas dicit Adhuc Israel dominabitur, et cum sanctis fidelis erit: per posteriora exponat illud prius. Ego opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene eadem verba sunt. Dominatus es cum Deo et hominibus, et praevaluisti. sed sensus tandem eôdem redit. Dominabitur de Iacob, Num. 24. pro, orietur de Iacob, qui dominetur. Dominantis spiritus, Ecclesiast. 10. Si spiritus dominantis ascenderit supra te, locum tuum ne deseras. id est: Si rex

ociosum esse. Sic saepe ipsemet Deus dicitur dormire, cum nos videtur ociosus negligere: et contra evigilare, cum opitulatur et liberat nos. Psalmo quadragesimoquarto. Evigila, quare dormis Domine? quare faciem tuam avertis? Sic 121 Non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. Dicuntur eadem ratione et homines dormire. ut Psalmo 67. Spoliati sunt fortes corde, dormierunt somnum suum. pro, ignavi et perterrefacti ociantur. Sic Proverbiorum 6, et 24. Quousque dormis ignave? Solet Scriptura hac eadem metaphora etiam negligentiam doctorum describere. Speculatores dormientes, et

tuam avertis? Sic 121 Non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. Dicuntur eadem ratione et homines dormire. ut Psalmo 67. Spoliati sunt fortes corde, dormierunt somnum suum. pro, ignavi et perterrefacti ociantur. Sic Proverbiorum 6, et 24. Quousque dormis ignave? Solet Scriptura hac eadem metaphora etiam negligentiam doctorum describere. Speculatores dormientes, et amantes dormitionem, Isaiae quinquagesimosexto. Sic et Nahum tertio. Dormitaverunt pastores tui. Sic et securi, destertentes in suis peccatis, nec vel Deum timentes,

quia illius regnum stagnabatur et foecundabatur aquis Nili. Psalmo 74. Tu contrivisti capita draconum super aquas. intelligit interitum Pharaonis et Aegyptiorum in mari rubro. Sic et Esaiae 27. Ezechielis 29, nominatim regem Aegypti draconem vocat. inquit enim: Rex Aegypti draco magnus. Eadem figura draco significat ipsum Satanam. Apocalyp. 12 et 20: ut ibi textus prolixius exponit. Antichristum notat Danielis septimo: et Apocalyp. 13. Ponitur draconum vita et interitus, Iob 34. 38. 40 et 41. pro exemplo ingentis potentiae Dei, qui tantas beluas gignat, alat, et

aut conteri potest, ut admittat verbum ac mandata Dei, ad eum convertatur, eumve tim eat: nisi Deus potenter intus Spiritu suo emolliat, aut potius exscindat nobis cor lapideum, et det spirituale. Sic et vulgari lingua solent dici lapidea corda: et Horatius, Triplex circa praecordia ferrum. Eadem ratione dicitur et Dura cervix, quod coram Deo incurvari, aut ad eum flecti nequeat. Sic Christus dicit, Moysen concessisse repudium, propter duritiem cordis Israelitarum. Et Rom. 2. Secundum duritiem tuam, et impoenitens cor tuum. Hinc porro venit etiam verbum Indurari cor alicutus:

licita, ut qui verbo, fide ac precatione omnia sanctificent: imo quibus etiam ipse diabolus, infernus ac mors, in bonum, Deo ita mirabiliter omnia ordinante, cooperentur. Sed impiis et incredulis esse immundum cor ac conscientiam, quae sunt primaria: eoque etiam omnia externa eis verti in exitium. Eadem vero prorsus res ac doctrina tractatur Lucae undecimo, cum inquit Dominus: Veruntamen date quae intus sunt eleemosynam, et omnia sunt munda vobis. Nam plane nullum dubium est vel mediocriter textum expendenti, non agi ibi de precio expiationis peccatorum: sed de mundatione rerum externarum,

mendacii, Exod. 23. pro, fugere ac vitare omne mendacium. ELOQUIUM dicitur in Sacris literis saepe de piorum precatione, aut gratiarumactione erga Deum. Effundo eloquium meum in conspectu eius: Psal. 142. Sic ponere ad Deum eloquium, Iob 5. Dei verbum crebro hac eadem voce notatur. Sic eloquia Dei dicuntur munda, et purgata instar argenti puri, Psal. 12. 18. 105. Eloqui peritus, Isa. 3. pro eloquente. ENCAENIA, quasi renovationes dicas, aut instaurationes. Fuit solennis quaedam festivitas, quam Iudaei die 25 Novembris

2. Corinth. 3. Quia Christiani suavis odor sumus Deo in iis qui salvi fiunt, et in iis qui pereunt: his quidem odor mortis in mortem, illis vero odor vitae in vitam. In quem locum sic quidam adnotat: Qua metaphora aptaverat Christi noticiam, nunc ad personas Apostolorum transfert, scilicet eadem ratione. Quemadmodum enim lux mnndi vocantur, quia facem Evangelii praeferendo homines illuminent, non autem quia proprio splendore illis praeluceant: ita odoris nomen habent, non quia fragrantiam ex seipsis ullam emittant, sed quia doctrina,

faciem eius, dicit Deus Samueli, quaerenti inter alios Isai, quem nam Deus velit in regem inungi: quia homo respiciat faciem aut speciem, sed Deus respicat cor. Item Dominus dicit, Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate: Iohannis 6. Facies caeli, terrae, aut abyssi, in eadem ferme significatione, pro constitutione, habitu, aut externa specie accipitur Matthaei 16. Faciem caeli potestis iudicare. Genesis Fons irrigabat universam faciem terrae. Sic Numer. 23: Qui respicit contra faciem Iesimon: id est, versus superficiem eius loci. Sic super

ponit Christus Matth. 5, etiam vocem Fatuus. Complectitur autem ibi ea vox omne genus conviciorum, ac maledictorum, quae proximo praeter meritum maloque animo irati ingerere solemus. Porro quod Christus vocat Fatuas virgines, quae non attulerunt secum oleum, exponetur in voce STULTI. Nam revera eadem vox in Graeco, et etiam significatio est. FAVUS, interdum per metaphoram pro quovis alimento, aut alia etiam re longe suavissima ponitur. Hinc Salomon dicit, Animam saturatam calcare favum, at famelicae animae omne amarum dulce est: id est, abundantes, ac veluti pertaesos

ex lapidibus sectis aut caesis. Ferrum saepe in genere pro re dura ac tristi ponitur, et plerunque de cruciatu et persequutione impiorum: quod forte inde venit, quia cathenis et huiusmodi ferreis instrumentis afflicti ab impiis vexantur. Hinc tota illa Aegyptia servitus ferrea fornax vocatur. Eadem phrasi dicitur etiam iugum ferreum, id est, gravis servitus, Deut. 4. 1. Reg. 8 Et Psalm. 107. Habitantes in tenebris et umbra mortis vinctos afflictione et ferro. Psalm. 105. Afflixerunt compedes eius, ferrum penetravit animam eius. In Hebraeo est proprie et ad verbum, In ferrum

etiam pravorum morum) ideo Christus veram religionem Matth. 13 fermento comparat, quod perinde a parvis initiis aut seminibus exurgens paulatim crescit, late se extendit, multos occupat, et idololatriam antea latissime grassantem expugnat. Idem et praecedente parabola de semine sinapis agitur. Eadem quoque metaphorae ratione Paulus 1. Corinth. 5, et Galatis 5 eandem vocem tum ad falsam doctrinam, tum et ad pravos mores ac perditos homines traducit, inquiens: Modicum fermenti totam massam inquinat, eo quod morbida facta pecus totum corrumpat ovile: et sermo seductorum sicut cancer

eius duret in eo, et odor non sit immutatus. Propterea ecce dies venient, dicit Dominus, ut mittam ei victores, qui diffundent eum, et vasa eius evacuabunt, et lagenas confringent. FICUS parit varios idiotismos in Sacris literis. Aliquando synecdochicos significat quamvis possessionem, eadem ratione qua apud Latinos vox Peculium; quia hae erant illis praecipuae opes. Sic in Propheta est, quod sedebit unusquisque sub ficu sua: Micheae 4. pro, in sua possessione habitabit. Item

quia hae erant illis praecipuae opes. Sic in Propheta est, quod sedebit unusquisque sub ficu sua: Micheae 4. pro, in sua possessione habitabit. Item Proverbiorum 27. Qui custodit ficum, comedit fructum eius. pro, qui suas possessiones conservat et excolit, is etiam fruitur eis. Eadem ratione significationis dicitur fore, ut alicuius ficus decorticetur. Ioel primo. pro, eius res, possessiones ac opes vastentur, et pessundentur. Eodem sensu minatur Deus Hieremiae quinto, fore ut hostes eorum vineam et ficum comedant: id est, proventus possessionum absumant. Ponitur

homines de Deo) venire, et a tertia praeteriti passivi persona, nempe a πέπεισται formari, eoque eius vim ac quasi indolem referre. Quare ante omnia eius verbi naturam significationemque nonnihil videamus. quod tanto libentius facere debemus, quod eadem vox פתה patha sono ac sensu, aut significatione etiam, in Hebraea lingua ac veteri Testamento reperitur, πείθω פתה patha. Verbum πείθω

ἱλαστήριον comprehensus a nobis, iam totus scilicet noster χρήσει factus, praesens possidetur. Inde, non parvo tamen discrimine, et pro tota religione Christiana, sive pietate de divinis recte sentiente accipi solet, eadem ratione qua et Livius ab Urbei. Haec, inquit, Romulo regnante domi militiaeque gesta, quorum nihil absonum fidei divinae originis, divinitatisque post mortem creditae fuit. Tertio significat alicuius rei probationem, id est, ἐλεγχον,

persuasionem. Hinc igitur licet animadvertere, fidem etiam Ethnicis significare quandam noticiam, et quidem vehementem, ex alieno sermone conceptam, eamque persuasione ac fiducia non carentem. Hactenus igitur de voce Fidei, ex prophanorum authorum scriptis aut sententia disservi. Nunc ergo de eadem ex Sacris literis, unde maior aliqua certitudo peti potest, agamus. Dixi vero valde prolixe et accurate de Voce simul et re verae fidei potissimum in libello, cui hunc ipsum titulum feci, et porro etiam in Disputatione de Iustificatione: sed vocabuli tamen originem ac veram vim,

dicere illud Apostolicum: Scio cui credidi, et certus sum. Quod valde potenter dicitur: nempe enim non humanae ac fallaci garrulitati, aut persuasibilitati, sed Deo veraci et longe beneficentissimo: sicut et vulgo dici solet, Ich weiss, das der man mich nicht betriegen wirdt. Deinde vero etiam eadem fidei vox illa ipsa sua relatione, et correlativi, nempe Dei loquentis ac promittentis, cui credidit, monstratione docet te, de modo iustificationis et omnium aliorum bonorum apprehensionis, quae omnia non ipsa domi suae, aut in homine paret, mereatur aut operetur: sed ex alterius benigne

quadrat Aristotelis dictum, qui affirmat, fiduciam et timiditatem esse contraria inter se. Ratiocinatio porro haec sic breviter colligi posset: Fortitudo est filia fiduciae, fortitudo est filia fidei, igitur fides est fiducia. Contra quoque timiditas aut trepidatio est filia diffidentiae, eadem quoque est filia incredulitatis, igitur incredulitas et diffidentia idem sunt. Porro istae duae picturae Homeri trepidantium et fortium, pulchre conveniunt cum sacrae Scripturae descriptionibus credentium et incredulorum, sicut supra auditum est de trementi et stabili corde. V. Cum Paulus 1.

naturam indolemque respicit ac refert, sicut filia matris. Qualis certe est doctrina, talem etiam oportet esse noticiam in de ortam. Quid enim aliud est noticia, quam illa ipsa externa doctrina per oculos et aures, cogitationemque in animum recepta, et in promptuario memoriae recondita, quae eadem ratione sicut in nos recepta est, vicissim in alium porro effundi potest docendo? Sed verbum Evangelium est non tantum simplex narratio rei gestae, aut speculativa tantum et ociosa quaedam doctrina: verum etiam practica, adhortativa, consolatoria, animans, ac offerens ingentia bona, et ad ea

natura est etiam verbi Fidei, et Credere. Denique ipsimet Papistae tribuunt verbo Credo alias solam noticiam: ut Credere aliquem, aut alievi. alias etiam Fidere aut fiduciam: ut, credere in DEUM. Hoc si agnoscunt ac confitentur in verbo Credere, agnoscant et in nomine Fidei, cuius prorsus eadem vis est et natura. FIDUCIA, Graece πεποίθησις, aliqui vertunt confidentiam, quae alioqui Latinis plerumque in vitio ponitur, pro temeraria fiducia. Est autem fiducia, durabilis affectus ac motus animi, cum freti ac fidentes aliquo

est, ut sciamus ibi describi nativam malitiam, seu originale peccatum. Similis loquutio est Baptistae, et Christi, Genimina viperarum: et cum prophetae dicunt, Iudaeos esse natos ex Cananaeis, Aemoreis et Hitteis. aut etiam cum eorum vitis ac vinum ex Sodoma petitum esse dicitur: id est, eadem cum illis nativa malitia ac perversitate deformatos et subversos esse. Quarto, multum hac periphrasi utuntur Hebraei, Filius aut filii hominum: pro, homines: filii virorum, pro viris: filii alienigenae, pro exteris: filii populi, id est, plebeii. Hieremiae vigesimosexto.

ac turpitudinem violenter rapuerint. Quam interpretationem confirmat, quod ibi adiicitur De omnibus quas elegerunt: id est, prout eis quaeque collibuit, quod terra fuisse plena violentia dicatur. Filii Dei Iob. 1. Filii Dei steterunt coram Domino. Et Psalm 89. videtur proprie de Angelis dici. Eadem phrasis est Iob. 38. Sic aliqui patres intellexerunt etiam locum Genes. 6. quod Angeli concupiverint mulierculas: indeque originem peccati, ac omnino mali deducunt. Discrimen vero inter filios hominum et filios virorum faciunt, quod hi sint nobiliores, illi vero plebeii. Psalmo 89.

sicut fluctus oppugnat navem in mari. Psal. quadragesimo secundo: Omnes inundationes tuae et fluctus tui super me transierunt. Et Psalmo octuagesimo octavo: Cunctis fluctibus tuis afflixisti me. Non est etiam aliis linguis ignota ista metaphora: Eadem ratione et impetus torrentium non raro accipitur. Fluens terra lacte et melle, saepe de Iudaea dicitur, propterea quod hisce nobilissimis liquoribus abundat, et aequi fertilis est, aut sane olim fuit. Exodi trigesimotertio,

Aliquando Decalogus etiam Foedus vocatur. ut libro primo Regum, capite octavo dicit Salomon, in sua precatione: Aedificavi domum nomini Domini Dei Israelis, Posui ibi quoque locum pro arca in qua est foedus Domini, quod pepigit cum patribus nostris, cum ipse educeret eos ex Aegypto. Eadem ratione et causa vocatur Tabernaculum foederis, quod nempe Deus ibi se habitaturum, ac ibi se quaerentes et invocantes exauditurum promiserat in suo foedere. Tabulae foederis dicuntur illae duae lapideae tabulae, quae continebant decem praecepta in pactione populo iniuncta, et ab ipso

potentiae sedentem. Sed de hac voce forte etiam postea aliquid, in vocabulo IMAGINIS. IN FORIBUS, et PRO FORIBUS, aliquid esse, nota est Latinis phrasis. Utitur ea CHRISTUS Matthaei vigesimoquarto, cum dicit, ex prodigiis praecedentibus cognosci posse, extremam diem pro foribus esse. Eadem vis videtur esse in illa loquutione, Peccatum tuum pro foribus cubabit: id est, mox tibi adducet divinas poenas: aut potius originale peccatum tibi insidiabitur, teque solicitabit ad actualia peccata, sed tu resiste illi summa vi. Suffragatur huic significationi primum, ipsum verbum

est, manna de caelo pluerit eis. FRUSTUM panis, pro extrema inopia, Prov. 6: Ad frustum panis propter meretricem perveniet homo, pro, dilapidabit omnia sua. FRUSTRA, Prov. 1 exponunt aliqui, iniuste: Abscondamus, aut tendamus innocenti frustra (id est, iniuste) laqueum. Eadem est sententia Psal. 22. Odio habuerunt me gratis. significat enim hoc adverbium alias, sine iusta causa: alias sine omni effectu: alias removetius, aut causam efficientem: alias salutarem effectum. ut, frustra aliquid agere. alias indicat, sine gravi causa: alias, irrito

tremendam omnipotentiam. Psal 8. Commovebuntur omnia fundamenta terrae: manifeste dicitur de principibus a iustitia ac pietate declinantibus, qui moveri, id est, non consistere in vera via, statione, aut divinitus ordinata functione dicuntur: ideo illis etiam graves poenas minatur. Eadem ratione posset intelligi haec vox etiam Mich. 6. Audite montes expostulationem Domini, et fortia fundamenta terrae. nisi quis mallet per prosopopoeiam interpretari. Fundamenta generationis et generationis suscitabis, Isaiae 58: id est, origines. Forte tamen melius, quod vetera

te cum sole, et ante lunam. a generatione in generationem. Sic et Psal. 102. Anni tui a generatione in generationem. Anni generationis et generationum, aliquando ponitur pro priscis temporib. Deut. 32. Considera annos generationis et generationis: id est prisca tempora. Contra, eadem phrasis aliquando significat tempora post multas aetates sequutura. Loel 2. Et post eum non addet usque ad annos generationis et generationis. Sic et Generationes seculi, longissima tempora denotat. Gen. 9. Signum foederis in generationes seculi. In generatione altera deleatur nomen

circa genua, in motu sub tanto corpore nutant, et in sese invicem impingunt. Sic et Psal. 109. Genua mea debilitata sunt a ieiunio. Sic et Homerus solet debilitatem genuum celebrare: ut cum dicit, Caniculares dies debilitare genua virorum. et Horatius contra dicit, Virere genua. Eadem ratione et Ezech. 7 dicitur, Omnia genua ibunt tanquam aquae: quod scilicet, sicut aquae nullam habet inter sese connexionem, nullam etiam vim se sublevandi, sed temere fluit unaquaeque pars, quo eam pondus abripit, et locus ei patet in praeceps: sic etiam in debilitate corporis alio alia

imbecillitate corporis ac genuum, per metaphoram transferuntur locutiones ad omnes alias imbecillitates, sive fortunarum, sive animi moerore ac dolore prostrati, sive etiam spiritualium infirmitatum. Hinc Isaias 35 dicit, Genua debilia roborate: id est, consolando et instruendo confirmate. Eadem locutio et Iob 4, ac alibi reperitur. Secundo, quia adorantes aliquem solent curvare genua: ideo genuum incurvatio pro subiectione, cultu et adoratione ponitur. Sic Paulus Phil. 2. dicit, Christo id a patre datum esse ut omne genu coram eo incurvetur, caelestium, terrestrium,

hominis sicut flos agri: id est, omnes eius opes, potentia, sapientia, iustitia, et quicquid gloriosum habet. Philip. 3. Quorum gloria in ignominia. id est, quorum dignitas et gloriosa dona peribunt, et insuper in eorum extremam perniciem convertentur, in hac, et praesertim in altera vita. Haec eadem phrasis etiam de Dei gloria dicitur Psalm. 4. Usque quo gloriam meam in ignominiam: subintelligitur, vertetis? Similiter in utroque loco verbum subinteligendum est. Ponitur item, crebro vox Gloria communi more pro illa celebratione externa, aut honesta fama, ut David Psal.

de hac voce hoc tempore Theologi disputant, nec immerito, discernit enim promissiones legales, quae sunt conditionales, flagitantes meritum, aut plenam legis obedientiam: ab Evangelicis, quae nobis sunt plane gratuitae, et ex solius Christi merito dependent. Saepe autem etiam aliis phrasibus haec eadem proprietas Evangelii inculcatur. ut Isa. 52. Gratis venditi estis, et sine precio redimemini: et cap. 55. Omnes sitientes venite ad aquas: et quibus non est argentum, venite accipite, et comedite sine argento, et sine precio. Sic et Christus clamat, Venite ad me omnes qui

populi. id est, tutus ac securus, non molestatus, captus aut latitans, ut alias. Habitare confidenter, est habitare, vivere ac agere tuto, quiete et tranquille. Crebro admodum de conscientiae securitate accipitur. ut Hierem. 23. In dieb. illis salvabitur Iuda, et Israel habitabit confidenter. Eadem phrasis est et Isaiae 52. Sic et Psalm. 16 dicit Christus: Etiam caro mea habitabit confidenter. id est, in protectione Dei, nihilque metuens putrefactionem: Tametsi, caro mea requiescet in spe, clarius et significantius sit: includit. n. et resurrectionem. Deus quoque habitare

donec in hac vita vivitis, audieritis, obedite, et non induretis corda vestra, etc. Sic quoque Chrysostomus et Basilius istud Hodie exponunt: prior Homilia 6. Hebr. posterior in Epistola ad Chilonem. Illud Psal. 2. Hodie genui te, quidam de aeternitate exponunt: sed eadem ferme significatio est cum praecedentibus exemplis. Semper enim gignit pater filium. Aliqui malunt esse adverbium affirmativum. Solet enim certior asseveratio esse, cum certum tempus actionis aut rei, idque vicinum indicatur. Vide super eum locum, Felinum. Sic et Hoseae 4 accipi videtur:

omnibus officiis ac beneficiis sublevandi, non solo quodam quasi caeremoniario honore. Hac de causa et Latinis praemium amplioris dignitatis viro, praesertim docto exhibitum, Honorarium vocatur: contra vero ignobiliori mercenario aut manuario artifici, Merces. Eadem ratione accipiendum est, quod Paulus inquit Rom. 12, Honore vos invicem praevenientes. i. non tantum externa quadam reverentia sed etiam mutuis officiis ac beneficiis. Sic et Lucas Act. 28 narrat, Melitenses multis honoribus honorasse Paulum ac comites. i. multa eis beneficia

ratione accipiendum est, quod Paulus inquit Rom. 12, Honore vos invicem praevenientes. i. non tantum externa quadam reverentia sed etiam mutuis officiis ac beneficiis. Sic et Lucas Act. 28 narrat, Melitenses multis honoribus honorasse Paulum ac comites. i. multa eis beneficia praestitisse. In eadem significatione credo accipiendum esse, quod Paulus 1 Cor. 11 dicit, nos ignobiliora membra magis honorare: i. plurib. beneficiis ut sunt tegmina vestium, afficere. Idem vult etiam ei 1 Thes 4 dicit, unum quemque debere possidere vas suum sanctificatione et honore. Vas vocat corpus: id

populus a tyrannide et tributis Assyriorum. Sic et illud Isaiae nono intelligendum est, Virgam humeri eius confringet. id est, castigationes et tyrannidem, qua populum affligebat. Humero uno servire, aut aliquid facere est, unanimiter. ut, Serviant Domino humero uno, Zephoniae tertio. Eadem phrasis et sensus videtur essentiam Hoseae sexto, ut expectent virum latrones. Sic collegium sacerdotum interficiunt humero: sub intelligitur uno. id est, unanimiter. Humerus Sechen, significat etiam partem. Sic Psalmo 21. Pones eos humerum aut partem: id est, seorsim, tanquam scopum,

tuas. Item: Credidi, ideo locutus sum, sed humiliatus sum nimis. Sic Gen. 29 dicit Lea: Vidit Dominus humilitatem meam, ideo vocavit nomen eius Ruben i. Deus vidit me negligi a marito, tanquam deformem: ideo copia liberorum compensare formam, meque hac ratione marito acceptam facere voluit. Eadem plane locutio ac sensus est, qui et in Cantico Mariae: nisi quod ibi afflictio aut parvitas exalia causa proveniebat. Isaiae 26: Civitatem sublimem humiliabis. i. affliges, debilitabis. Psal. 22: Vide humiliationem meam de inimicis meis. Sic de Agar ter haec vox Genes. 15

docendi ac propagandi Evangelii: quod et Latini dicunt fenestram esse apertam. IBI, adverbium temporis, crebro abundat. Iere. 35. In terra, in qua peregrinabimini ibi. Genesis 21. In loco, in quo ipse est ibi. Sic et saepisime alias. IDEM sapere aut sentire, est eadem sententia aut mente cum aliis fratribus praeditum esse. Hoc Paulus precatur Romanis capite 15. Idem inculcat 2 Corint. 13. inquiens: Idem sapite, pacem inter vos habete. Sic et Philip. secundo ac tertio. IDIOTA, Paulo Graece significat indoctum et plebeium hominem. 1 Cor.

Nora est. Ventus Iehovae, pro vehementi, aut etiam divinitus excitato, et plane miraculoso. Oseae 13. Veniet auster ventus Iehovae, a deserto ascendens. 2 Samuel. 5. Egredietur Iehova ante te, ut percutiat Philistaeos. quod aliqui interpretantur de angelo Iehovae, aut Domini. Sic Iud. 6. eadem persona modo angelus Iehovae, modo ipsemet Iehova nominatur. Fit autem hoc ideo quod licet filius Dei sit verus ac substantialis Deus: tamen in tota actione cum populo Dei, etiam ante incarnationem, multo vero magis postea, pro famulo ac legato patris sese gerat ei sit obediens, eum invocans,

admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis parit, quas ordine exponam. Primum autem, idque admodum crebro, ponitur pro quavis re valde laedente, ut Psal. 66. Transivimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in terram irriguam. i. varia pericula perpessi sumus. Eadem locutio est et Isaiae 43, quod Deus ex igne suos liberabit. Sic videtur accipiendum et illud Terentianum, Ex igne cibum petere: pro, ex summo periculo victum petere ac quaerere. Isa. 26 dicitur, Ignis absumet hostes tuos. Prover. 16. Impius est labiis suis quasi ignis ardens. Sic et

Ab hac vero significatione venit. quod saepe res existentes ob suam levitatem imago dicuntur: sicut Latini somnium hominis, pro nihili homine dicere solent. ut Psal. 39, Profecto in imagine transit homo. i. ut res non revera ac solide existens, sed ut res umbratilis, imaginaria. Eadem ratione accipitur et Psal. 73, cum dicit saltes, Sicut somnium a vigilante evanescit, sic tu Domine imaginem eorum in civitate contemptibilem reddes ipsosmet, eorumque opes ac glorias. Sic et Paulus vocat 1 Corinth. 7, totam hanc vitam cum suis commodis ac pompis schema,

Sed cum fides dicitur nobis imputari ad iustitiam, tum significat idem quod pro iustitia haberi, vel iustitiae loco, suo quodam modo, esse: ut mox clarius dicetur. Vel etiam dicamus duplicem esse imputationem: primum, rei aut mercis: deinde, precii, seu dignitatis eius. Rei quidem, cum res eadem ab alia persona ad aliam, non realiter aut essentialiter, sed sola cogitatione aut ratione transfertur. Sic imputatur nobis Christi iustitia, et vicissim ei nostra iniustitia. Precii vero imputatio est, cum rei precium aut valor ab alia re ad aliam ita transfertur sola cogitatione, ut illa in

id est, evacuanda mox per praedatores. Sic et diva Virgo canit, Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes: id est, carentes illis summis bonis, quae eis erant maxime necessaria. Eadem prorsus phrasis est etiam Psal. 107. Sanavit animam inanem, et esurientem replevit bonis. Sic et verbum Inanire accipitur. Philip. 2 dicitur Christus semet adeo exinaniisse et humiliasse, ut cum esset verus Deus, et in forma, gloria ac maiestate habitaret, formam servi

vitent, ac caveant ne earum negocia expediant: aut certe ea pervertant, et male de eis pronuncient. Inclinare ad parabolam aurem, est diligenter parabolam auscultare et considerare. Psal. 49: ubi simul et pollicetur se alios velle docere, et dicit se quoque diligenter auscultaturum eadem illa quae aliis proponet, ut non tantum alios, sed quoque semetipsum doceat. INCLUSORES. Hancuocem aliqui interpretantur de quodam singulari genere fabrorum, ut de fabris ferrariis et serarum. Alii de custodibus urbis, qui ius claudendi portas habebant. alii denique, ut Kimchi, de

hinnientis. Indui confusione: pro, confundi, pudefieri, Ezechielis septimo. Rex lugebit, et princeps induetur confusione. Sic Indui pudore, Psalmo 109. Induantur adversatii mei pudore, et operiantur sicut vestimento pudore suo. id est. penitus contundantur, et ignomima prorsus obruantur. Eadem phrasis, ac in eodem sensu, reperitur etiam Psalmo 132, Iob 8. Induere gloriam et fortitudinem: id est, ornare ac exhibere se fortem et gloriosum, Psalm. nonagesimotertio: Dominus regnat, gloriam induit, induit Dominus fortitudinem. Isaiae 51, Indue te fortitudine ô brachium Domini.

servare eum. sic enim ibi bis repetit: primum petens a deo, ut sacerdotes eius induant iustitiam, et sancti eius iubilent, scilicet prae gaudio, de accepta liberatione: postea promittit Deus, se illos vestiturum aut ornaturum salute nimirum ita ut et toti Ecclesiae eorum functio sit salutaris. Eadem phrasis de sacerdotibus etiam 2. Paralipomenon 6 reperitur. Indui veste violentiae, Psal. 73. pro, violentiam excercere Hieremias capite quadragesimotertio, praedicens regem Babylonis depraedaturum, et sibi subiugaturum Aegyptum, inquit: Et induet terram Aegypti,

et sagittae, sanguine, dicitur Is. 34, et Deut. 32. pro, penitus madefieri, et quasi exaturari sanguine. Quarto significat per metaphoram, ad stuporem a mentiamque redigi. Hier. 48. Inebriate Moab, quoniam contra Deum magnificavit: id est, acerbis vexationibus eum velut furiosum efficite. Eadem vis est et Nahum tertio, Tu quoque inebriaberis. Denique significatur etiam quaedam spiritualis ebrietas, eaque duplex, bona aut mala. Ebrietas pravi spiritus, est illa spiritualis vertigo aut amentia, qua se ductores ac seducti ita sunt fascinati, ac veluti incantati, ut temere huc atque

qui non tantum superficiem terrae, arbores et animalia sit exusturus, sed etiam in ipsa viscera terrae grassaturus. Inferiora terra aliquando etiam infernum ipsum significant, ut Eph. 4. Quid est quod ascendit, nisi quod etiam descendit prius ad inferiores terrae partes? Ezech. 31 et 32, eadem locutio videtur potius loca mortuorum significare, quam locum cruciatuum. inquit enim: Omnes traditi sunt morti, terrae inferiori. Item, Et deiice eam ad terram inferiorum, cum descendentibus in sepulchrum. Psalm. 139, significat uterum matris: Quando variis membris decoratus fui in

in dicant, in Scriptura saepe Hodie significare tempus novi Testamenti, Notissimum quoque est, Heri omne proxime praeteritum, Cras et Postridie omne futurum, Hodie omne praesens, per catachresin quandam crebro significare: nihilominus, etiamsi quis vehementer urgeat intelligendum revera de illa eadem die, non efficiet, animam non descendere ad inferos. Potuit enim eadem die et descendisse ad inferos, et ascendisse in paradisum. Potest enim illud Mecum, de divinitate Christi intelligi. nam filium hominis secundum divinitatem semper fuit, est et erit in caelis, Ioan. tertio. Vel, ut

Notissimum quoque est, Heri omne proxime praeteritum, Cras et Postridie omne futurum, Hodie omne praesens, per catachresin quandam crebro significare: nihilominus, etiamsi quis vehementer urgeat intelligendum revera de illa eadem die, non efficiet, animam non descendere ad inferos. Potuit enim eadem die et descendisse ad inferos, et ascendisse in paradisum. Potest enim illud Mecum, de divinitate Christi intelligi. nam filium hominis secundum divinitatem semper fuit, est et erit in caelis, Ioan. tertio. Vel, ut aliquanto simplicius dicamus, quanquam Christus semper fuit in caelo, et cum

cap. septimo, Homil. decimatertia, Infirmitatem pro peccato et morte intelligit. Infirmus, pro impio et adversario Dei. Roman. 5. Christus, cum adhuc imbecilli aut infirmi essemus, pro tempore, pro impiis mortuus est. Ita addita voce Impii exponit, quid dicat infirmum. Eadem haec vox significat etiam ignobile, aut nulla eximia virtute praeditum. primae Corinthiorum duodecimo: Infirmiora membra magis sunt necessaria. Tribuit Paulus etiam Christo infirmitatem. 2. Corinthiorum decimotertio, cum dicit, Eum ex infirmitate crucifixum esse: ubi per infirmitatem

id quod ab aequitate alienum est, sumpta forte metaphora ab externa inaequalitate aut scabrositate corporum, quae tactum offendunt, et non bene cum aliis corporibus conferruminantur: ut cives iuste erga sese mutuo agentes, inter se mutuo conglutinantur in unam societatem, aedificium aut corpus. Eadem ergo vis est originis aut etymi vocabuli Hebraei, quae et Latini. In Graeco porro, in talibus locis plerunque est ἀνομία, illegalitas: id est, id quod alienum a lege, quod pugnat cum lege. 1. Iohan. 3, locus memorabilis est, ubi dicit Apostolus

ad tram furoris Domini, Nahum 3. pro, vehementissime commotum, etiam magis inflammare novis peccatis. Dicitur et furor alicuius irasci, Num. 22. Exodi 32. 2 Sam. 12. Dominus irae, pro irato, aut etiam iracundo, ponitur. Proverb. 22. Nefas amicus cum Domino irae, aut habente iram. Eadem locutio et Deo tribuitur, Nahum 1. Dominus irae Iehova ulciscitur se de hostibus suis. Iram hominis confiteri Deo, dicitur Psal. 76. i. stulta et impia hominum contra Deum; veram pietatem ac pios commotio, tandem divinitus repressa et punita, cedit in gloriam Dei: ut

aut qui cito irascitur, facile patrat aliquid valde reprehensibile. Longus irarum, pro tardo ad iram, valde crebro reperitur. ut Numer. 14, Nahum 1: et quidem non raro hoc praestans epitheton aut singularis virtus Deo tribuitur. Ioel 2, Longus irarum et multae misericordiae Iehova. Eadem proprietas et Exodi 34, in descriptione Dei ponitur, pro tardus ad iram. Prover. 14. Longus irarum aut clemens est multus intelligentia. i valde intelligens, prudens. Prover. 25, In longitudine irarum flectitur princeps: pro, longanimitate ac patientia. Sequitur. n. declaratio: Et

7, et alias, orans ut periculis ac difficultatibus sibi a Saule creatis liberetur, hanc unam suam iustitiam aut innocentiam praedicat, quod recte se erga eum gesserit, nec ambierit regnum eius, ac petit se iudicari aut liberari secundum iustitiam suam, et secundum integritatem suam. De eadem inquit Psalmo decimooctavo: Retribuit mihi Dominus secundum iustitiam meam, et secundum puritatem manuum mearum. De hac iustitia causae dicunt probati Theologi, quod bene eam Deo proponere possimus, ut motus nostra innocentia et adversariorum extrema iniustitia, dirimat controversiam, nos

est iustitia. Iustitia dicitur ante Deum ambulare, Psal. 85. id est, omnia repleri ab ipso iustitia primae et secundae Tabulae religionis ac vitae, dum et religionem instaurat, et peccatores iustificat et mores hominum corrigit, et denique iustos gubernatores politiis largitur. Eadem dicitur et coram homine incedere, Isaiae 58, sed multum diversa significatione: nempe, quod innocentia, aut etiam pietas aut probitas alicuius, ante eum omnes difficultates amoliatur, eumque Deo et hominibus gratum acceptumque faciat. Annunciare iustitiam, aliquando idem est quod loqui

in quodam libello, Vinariensi Disputationi adiuncto. ¶ Enumeravi hactenus pleraque significata vocis Iustitiae: ex quibus et contrariae vocis, nempe Iniustitiae, vis ac veriae rationes intelligi possunt, sicut et phrases eius aliis verbis ac vocib. coniunctae: ut plane superfluum sit, eadem de Iniustitia seorsim inculcare. Restat adhuc una, et ea quidem primaria, maximeque controversa vocis huius significatio: nempe, quid sit Iustitia, qua coram Deo iustificamur, aut quid Paulus in talibus locis vocet Iustitiam. Hoc enim vel maxime ad intelligendum sermonem Sacrarum literarum,

Sed praebete DEO membra vestra instrumenta ad iustitiam. Sic ibidem paulo post earundem rerum similis collatio sequitur: Sicut praebuistis membra vestra serva iniquitati ad iniquitatem, ita sistite eadem serva iustitiae ad sanctimoniam. Hinc cernitur, iustitiam hic significare oppositum eius quod in prohibitione dixerat. Ad peccandum nempe externa bona opera aut recte facta, non autem internam quandam causam potenter operantem. Nihil ergo hic locus patrocinatur iustitiae inhaerenti aut

huius? id est, huius tam horrendae plagae aut tyrannidis: sicut solent Hebraei quamvis duriorem calamitatem aut malum vocare MORTEM. Prorsus in eundem sensum dicit Petrus, 1 Cap. 4. Qui passus est in carne, is est liberatus a peccato, ut reliquum tempus vivat Deo, non cupiditatibus. Eadem plane res utrobique agitur, et Phrases sunt valde similes. Confer ea duo loca, Roma. 6. et 1 Pet. 4. Est ibi πέπαυται, quod quidem plerique vertunt neutraliter, per Desiit peccare: sed certum est, activum

sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis per nomen Domini Iesu, et per spiritum Dei nostri. Videntur enim hic abluere et sanctificare iustificare, synonyma esse. Hebr. 10, Per quam voluntatem sanctificati sumus per oblationem corporis Iesu Christi semel peractam. Idem eadem significatione verbo Consummare utitur: Unica oblatione consummavit in perpetuum eos qui sanctificantur. vide verbum IMPUTO. ¶ Exposito verbo iustificare, nunc et de nominibus ab eo derivatis et vicinis dicamus, quae sunt potissimum tria, δικάιωμα,

inde Ecclesia Christi aedificatur. Dicitur etiam Christus lapis reiectus ab aedificantibus: quia sacerdotes, doctores et gubernatores iudicarunt eum non tantum inutilem esse ad omnia munia Ecclesiae, politiae, et communis vitae: sed etiam perniciosum societati hominum, eoque de vita tollendum. Eadem ratione etiam omnes pii sunt lapides reiecti, eoque a functionibus arcentur, praesertim doctores: quinetiam ut [?: cath- ] mata tolluntur. Dicitur denique idem Servator lapis [?: ] dali, eo quod multi in eum offendant, corruant ac pereant. Locus prolixus harum

aut lenificare os prae butyro: vide infra in voce MELLIS. LEO, pro varia natura sua plures metaphoras parit. Primum enim, ob egregiam fortitudinem et generositatem, et quia rex animalium dicitur, significat ipsum Christum. ut Apoc. 2, Vicit leo de tribu luda, qui est radix David. Eadem de causa per leonis naturam et nomen depingit Iacob tribum Iuda, inquiens: Iehuda, tibi confitebuntur fratres tui, Manus tua in cervice inimicorum tuorum. Incurvabuntur coram te filii patris tui. Catulus leonis Iehuda, a praeda ascendisti fili mi, incurvavit se, accubuit quasi leo, et quasi

se fortissimum bellatorem esse pro suo populo indicans, sumit similitudinem a leone inquiens: Quemadmodum rugit leo, et catulus leonis super praedam suam, contra quem conciebitur congregatio pastorum, sed a clamore eorum non reformidat: sic descendet Iehova ad praeliandum pro monte Zion, Ferme eadem similitudine ac verbis pingit Homerus Diomedem cedentem, qui itidem multum utitur metaphoris, similitudinibus et allusionibus ad leones et ursos, ut et Sacrae literae. Eandem similitudinem et Virgilius expressit, describendo Turnum cedentem ex castris Troianorum. Secundo, ob vocis rugitusve

lunam significat, ab albedine sua. Ex Hebraeo porro videtur venire Latinum nomen Luna. Patria mea, vetus oppidum, vocatum tum olim a scriptoribus, tum et nunc Albona, credo ab albedine soli, in quo situm est, vulgari lingua vocant Labin, Hebraico (ut opinor) nomine ob eandem causam. Forte et eadem ratione ista duo nomina locorum coniunguntur etiam in Aeneae historia, nempe Lavia littora, ac Albacivitas et Lavinia, quae dedit nomen Albae longae, quam Aeneas reperta alba sue condidit. LEVARE plures, nonnihil obscuras et huic linguae proprias significationes gignit, quarum

libere respicere in oculos, vel ab aliis respici. Sic publicanus non audebat levare oculos in caelum, Lucae 18, sed tristis respiciebat in terram. Sic dicit Abner ad Asael: Site interfecero, quomodo audebo attollere faciem meam coram Ioab fratre tuo?.i quomodo unquam eum coram alloqui audebo? Eadem locutio etiam Iob 11 habetur. Contra vero Christus, adventante liberatione iubet nos in medio malorum attollere capita nostra, quod est laetae mentis ob accedens bonum. Credo huic esse contrariam phrasin, quod dicuntur cecidisse aut fuisse facies Caino et matri Samuelis. Tristes enim

qui ex fide, qui ex lege, pro fidelibus, praeputiatis, circumcisis, legalibus, etc. Lex iram operatur, inquit Paulus Rom. 4: quod verum est multipliciter. Nam cum accuset peccatum, iramque ac poenas Dei nobis denunciet, vere iram, id est, damnationem ac poenas peccatorum efficit. Eadem etiam miseri hominis iram ac fremitum vicissim contra Deum excitat, dum eum sine fine ac modo urget, tum mandando ei talia, quae ab eius natura sunt alienissima: tum quoque vituperando non tantum eius opera consilia ac conatus, sed etiam ipsum totum ut distortissimum, utque hostem Dei,

id edere. Sic etiam de ipso Decalogo ac lege naturae aut morali idem verisime dici potest, quod sicut, si ea prorsus in rerum natura non existeret, videlicet non solum in libris, sermone ac memoria hominum, sed nec in iustitia aut voluntate Dei, contraria facta minime certe essent peccata. Ita ubi eadem plane ignoratur, non tamen data opera (sicut Deus dicit, tam multa millia esse in Ninive, eorum qui nequeant discernere inter dextram et sinistram:) ibi minus grave est peccatum, contra eam aliquid egisse: ideoque servus [?: ] ignorantiam peccans, minus vapulabit. Huc pertinet

fac clementer ut eam sedulo observem. Lex pietatis aut clementiae in lingua eius, Proverb. 31. pro, pia ac salutaria meditatur, docet, loquitur, et agit. Sic quoque dicitur Lex veritatis. ut, Lex veritatis fuit in ore Levi, Malach. 2. id est, lex aut doctrina vera. Lex una, id est, eadem, erit diversis personis, aut rebus: Num. 15. Lex una et iudicium unum erit vobis et peregrino. Sic et paulo ante dixerat: Statutum unum erit vobis, et peregrino: Sicut vos, sic et peregrinus erit coram Domino. Et mox ibidem: Lex una erit vobis, ei qui fecerit per errorem. pro, eaedem

14. Cum. invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem, Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes: pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone cum et quando non raro pro Si ponitur, ut. Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri: pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico [?: V--nn ] , ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio. Sexto, quis tandem est qui natura legem faciat aut fecerit, ut ibi mox sequitur: cum nemo eam etiam a doctrina Dei

disciplina, aut caeremoniis, ut Iudaei somniabant, sed in [?: ve ] ra cordis obedientia, quam si vere praestaret Ethnicus, sine illa Iudaica larva iustitiae, esset vere iustus, ac Dei acceptus. Atqui ille epilogus aut conclusio prorsus infertur ex praecedentibus, ut necesse sit et eadem in prioribus agi: nam epilogus summam praecedentium [?: comple--- ] solet. Testatur vero illa ipsa illativa coniunctio igitur, οὖν, illa sequentia conclusionem esse praecedentium. Qui sensus pius est in fine aut conclusione, potest et in

[?: comple--- ] solet. Testatur vero illa ipsa illativa coniunctio igitur, οὖν, illa sequentia conclusionem esse praecedentium. Qui sensus pius est in fine aut conclusione, potest et in precedentibus pius esse. Duodecimo: Sunt similes locutiones, et eadem propemodum verba repetita videntur [?: ] epilogo, et illis praecedentibus. Propositio enim [?: ] Cum gentes quae legis sint, natura fecerint. Conclusio: Si igitur praeputium quae legis sunt custodiverit. Unde clare apparet, eadem agi utrobique. Decimotertio:

Duodecimo: Sunt similes locutiones, et eadem propemodum verba repetita videntur [?: ] epilogo, et illis praecedentibus. Propositio enim [?: ] Cum gentes quae legis sint, natura fecerint. Conclusio: Si igitur praeputium quae legis sunt custodiverit. Unde clare apparet, eadem agi utrobique. Decimotertio: [?: ] (ut et prius dixi) quod est in propositione huius [?: loci-- ] nitur saepe etiam pro SI. ut illud: Cum omnia feceritis, dixite, Servi inutiles sumus. i. Si feceritis. Ultimo: Illa [?: ] ga parenthesis, quam quidam

inquit) in manu Dei sunt, nemo facile perdet, laedet, aut ex eius manu extorquebit. Quare tales dicuntur salui fore, Dan. 12. et Apoc. 21: non quidem ob aliquam immotam Parcarum fatalitatem, sed ob singularem curam, benevolentiam ac misericordiam Dei [?: ] ga eos ob Christum. Eadem vis est locutionis. Nomina vestra sunt scripta in caelis. Contraria autem prorsus locutio est, Scribi in terra: ut habet Hieremias. Sed de his locutionibus aliquid dicetur et infra in verbo SCRIBERE. Librum comedere, non raro iubentur Prophetae, id est, doctrinam et conciones nomine

Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei. Significat nihilominus Dispensare, et potestatem facere agendi quod secundum legem communem vetitum erat. qua significatione dictum est a Seneca: Nunc in petulantiam et audaciam erumpet male dispensata libertas. Qua eadem significatione dicitur Dispensatio esse quaedam iuris relaxatio. Sunt autem et indulgentiae et dispensationes secundum novissimum dispensandi modum, permissiones quaedam. Sed quia peculiarem quendam permittendi modum obtinent, ideo primo de communibus permissionibus deinde de illis quae

Isa. 5, Sicut absum it stipulam lingua ignis. i. flamma. Metaphora est sive ob speciei similitudinem, sive quia ignis flamma tanquam organo suo aut ore res comedit. Sic in Actis est, quod visae sint incidere, et Apostolorum capitib. insidere linguae ignis: i. quasi flammulae quaedam. Sexto, eadem figura aliquando lingua ob similitudinem significat vel sinum maris. Isa. 11, Excindet Dominus linguam maris. i. sinum, vel potius eius accolas. vel flumen, ut aliqui praecedens exemplum de Nilo exponunt. vel promontorium excurrens in mare. Iosu. 15, a lingua maris. Similitudo. n. horum

reden, paulo diversum est. Significat. n. simpliciter, loqui efficaciter, ita ut etiam ipsum cor hominis [?:-moveas ] . Sic Isa. 4, Loquimini super cor Ierusalem: i. annunciate, evangelizate ei grata et salutaria. qualia ibi mox de remissione peccatorum et liberatione sequunttur Eadem huius locutionis vis est, cum Ioab iubet Davidem loqui super cor servorum suorum, 2. Sam, 19. i. grata dicere, eos de strenua pugna collaudare, eisque gravas agere, et praemia polliceri. Nihilominus reperitur etiam in alio sensu haec eadem locutio. ut 1 Sam. 1, Anna loquebatur super cor

mox de remissione peccatorum et liberatione sequunttur Eadem huius locutionis vis est, cum Ioab iubet Davidem loqui super cor servorum suorum, 2. Sam, 19. i. grata dicere, eos de strenua pugna collaudare, eisque gravas agere, et praemia polliceri. Nihilominus reperitur etiam in alio sensu haec eadem locutio. ut 1 Sam. 1, Anna loquebatur super cor suum. i. in corde suo orabat, et tantum labia motabat. Loqui mendacium. Psal. 5, Perdes loquentes mendacium: i. eos qui falsa loquitur, praesertim falsam doctrinam, quae crebro in Sacris literis mendacium vocatur, quasi per

[?: lo-gae ] et fluctuantes, impedimento esse festinanti. Sic Dominus suos, praesertim Apostolos, et alios doctores, [?: ] bet habere lum bos praecinctos: id est, tum [?: expedit- ] , paratosque, tum et robustos esse ad opera propagandae veritatis et regni Christi. Eadem locutione [?: De- ] et Ieremiam appellat cap. 1. Tuigitur accinge lumbos tuos, et surge ut loquaris ad eos omnia quae ego mandavero tibi. Ne formides a facie illorum, etc. Exponitur in sequentibus, quomodo debeat esse accinctus [?: ]

eum laetum ac securum: quae animi fiducia ex vultus serenitate deprehenditur: cum contra inops consilii trepidet, et faciei tristicia ac obscuritate animum imperitum et consilii inopem prodat. Quomodo doctorum et aliorum piorum lux dicatur lucere coram hominibus supra ostendi. Aliquid etiam mox de eadem re dicetur. LUCERNA, instrumentum lucens, venit a praecedente verbo. Varie autem per metaphoram in Sacris literis accipitur. David, eiusque regnum, dicitur Lucerna Israelis, 2. Sam. 21. Non egredieris ultra nobiscum in praelium, ne extinguas lucernam Israelis. id est, ne te

Davidem dedit Deus ipsi lucernam in Hierusalem, ubi Scriptura seipsam mox declarans ait: suscitando filium eius post eum, scilicet in regem. 2. Reg. 2. Et noluit Deus perdere Iudam propter Davidem, quemadmodum dixerat Davidi, quod daret ei lucernam, et filiis eius cunctis diebus: id est, regnum. Eadem ferme huius vocis significatio est etiam Psal. 132. Ibi faciam germinare aut florere cornu David, praeparabo lucernam Meschiae meo. Idem utraque metaphora cornu, et etiam lucernae, notat: nempe regnum, potentiam, et gloriam posterorum Davidis esse permansuram aliquatenus, donec

lucernas ardentes: sed vera ac maxime propria est ista generalis expositio, quod iubeantur [?: e- ] rati: sicut ibi saepius Dominus repetit hanc [?: moni- ] veluti primariam propositionem, Vigilate. Nec enim est necesse in Parabolis singulas voces explicare, et applicare. Eadem prorsus est vis etiam lampadum [?: ] tium in manu virginum, Matth. 25, tametsi ab alio [?: ] sumpta: quod videlicet debeamus esse parati ad [?: ] ter excipiendum illum caelestem sponsum, [?: venient-- ] ut sponsam suam in caeleste regnum

lucerna pedibus nostris in obscuro loco [?: ] posita. Ut enim lucerna in rebus et actionibus [?: ca- ] bus, sic verbum Dei praelucet homini in spiritualibus Eadem huius vocis vis est Proverb. 6, Quoniam praeceptum lucerna est, et lex est lux, ac correptio castigatioque est semita vitae. Proverb. 20, Lucerna Domini est spiraculum hominis, perscrutans omnia penetralia ventris. ad quem locum alludit Apostolus 1. Cor. 2. Alii legunt, Illuminatio

confractione, oculus pro oculo, dens pro dente: sicut dederit in hominem, sic detur in eum. In eodem proculdubio sensu accipitur Deut. 17: cum prohibetur sacrificari bos aut ovis, in quo sit macula, aut ulla res mala. id est, claudum, monoculum, aegrotum, macilentum, aut ulla in parte mutilum. Eadem significatione iubetur agnus Paschalis seligi, sine macula, aut integer, aut sincerus: Exod. 12, et saepe alias. Eadem ratione de animalibus sacrificandis praecipitur. Significaverunt vero illa sacrificia corporaliter immaculata, venturum aliquando agnum vere et spiritualiter immaculatum,

accipitur Deut. 17: cum prohibetur sacrificari bos aut ovis, in quo sit macula, aut ulla res mala. id est, claudum, monoculum, aegrotum, macilentum, aut ulla in parte mutilum. Eadem significatione iubetur agnus Paschalis seligi, sine macula, aut integer, aut sincerus: Exod. 12, et saepe alias. Eadem ratione de animalibus sacrificandis praecipitur. Significaverunt vero illa sacrificia corporaliter immaculata, venturum aliquando agnum vere et spiritualiter immaculatum, qui tollat peccata mundi: sicut Petrus typum hunc exponit, dicens 1. cap. suae 1. Epist. nos esse redemptos

et ita eius sanguine mundata ac sanctificata, ut careat omni macula et ruga. Quod fit partim imputatione, partim et renovatione. Petrus 2 epistolae 2, vocat haereticos ac seductores, labes et maculas piorum, eo quod et ignominiae illis sint, et deforment ac contaminent eos pravis erroribus. Eadem fere verba et ludas repetit. ex quo apparet. in Petro legendum potius esse ἀγάπαις, quam ἀπάταις. Hinc porro derivatur verbum MACULO, quod per metaphoram de spirituali contaminatione dicitur. Hier. 2:

connexa, tum et obscuritate rei [?: ] nostra ignorantia convoluta et intricata, ea doctor velati anatomia quadam, sua explicatione resolvens, distinguit: quin et animos dubiis implicatos, illaqueatos et intricatos erudiens, veluti ex quibusdam vinculis expedit, evolvit ac dissoluit. Eadem de causa et Pharisaei [?: ] nati sunt Sacrarum literarum interpretes, quia extendunt et evolvunt explanantque ea, quae ignoranti in unum quasi globum aut nodum convoluta et conclusa esse videatur. Porro Herodotus lib. 1 et 3, non tam paucos doctos, quam gentem integram hac voce

conabitur, tandem succumbet, et [?: ] ti a nimia luce excaecabitur. MALEDICERE verbum varia significata [?: ] quae aliquo modo possunt colligi ex verbo [?: Beati-- ] de quo supra disserui: contrariorum enim, teste [?: Ar-- ] tele, eadem disciplina est, suo quodam modo. Prius igitur significat vituperare, obloqui, et detrahere [?: ] cui. ut Exod. 20. Qui male dixerit patri aut matri suae; morte moriatur. Secundo, significat

humanum dicitur tantum malum inde ab ima infantia. ubi non unum aliquod vitium, sed omnia simul Scriptura homini tribuit. Psalm. 34, et Isaiae 1. lib 1 Discede a malo, et fac bonum. Proverb. 3 et 4 Discede a malo Rom. 2. Tribulatio et angustia super omnem animam hominis operantis malum. Eadem locutio est et Proverbiorum 14, et saepissime alias: de qua dicitur a verbo ac phrasi Operari malum. Isaiae 56. Beatus vir qui custodierit manum suam, ne faciat quicquam mali. Ioan. 5. Qui mala fecerunt, ibunt in resurrectionem damnationis. Thren. 1, Veniat omne malum ipsorum coram

id est, in perniciem suam dirigi, amotum a felici vic. Deut. 29 Sic et Matth. 24. Dissecabit eum dominus, et partem eius cum hypocritis ponet: id est, separabit eum ab insontibus, et adiunget eum aliis puniendis, ut eadem sorte aut parte cum eis fruatur. In malo esse: pro, in calamitate versari, malis obrui. 2. Sam. 16. Ecce in malo tuo, quoniam vir sanguinum es. pro, En nunc cladibus oppressus dabis poenas de effuso sanguine. Proverb. 5. Parum abfuit quin fuerim in omni malo: id est, inciderim in

] bum. Porro hanc eandem escam vocat Paulus 1. Cor. 10, cibum spiritualem, ea potissimum de causa, quia non physice [?: ] miraculose et singulari Dei beneficio Israelitis [?: co- ] gebat, aut perveniebat. quam rationem etiam Ambrosius super 1. Corinth. 10 proponit. Eadem de causa [?:-catur ] etiam Ioannis 16, panis caelestis, quia non de [?:-ra ] nascebatur, sed ex caelo aut aere cadebat. [?: Sim- ] vocatur et Psalm. 78, frumentum caeleste, item panis angelorum: non quod angeli eo vescerentur, sed quid (ut diximus)

et aliquid agere, pro sedulo aliquid agere. Ierem. vigesimoquinto: Et locutus sum ad vos mane consurgens et loquens. Sic etiam mox ibidem: Et misit ad vos prophetas mane surgendo et mittendo. id est, mature, ac summa cura diligentiaque mittendo, vel etiam assidue ac sine intermissione. Eadem phrasis crebro in hoc propheta reperitur. Sic Zophon. 3 legitur, Verum illi mane consurrexerunt et corruperunt omnia studia sua. Mane cum sit principium diei, etiam totam artificialem diem nonnunquam significat. ut Genes. primo: Et factum est vespera et mane dies unus. Quod si quis diceret,

Psalm. 119, id est, valere, vigere, efficax ac verum esse. Sic et iustitia alicuius dicitur manere in seculum, Psalm. 111. et 2. Corinth. 9. item consilium Domini manere in aeternum, Psalm 33. Manere aliquid alicui, Actor. 5. pro, in eius potestate ac iure perpetuo persistere: ubi eadem emphasis, praesertim cum adsit reduplicatio, contra Anabaptistas urgenda est. Hebr. 7 dicitur, quod Christus maneat sacerdos in aeternum: id est, existat firmiter et immote. Sic Roman. 9, ut propositum Dei secundum electionem maneret. id est, stabile, ratum ac immotum esset. Sic et 1.

eius officiis. 3, pro eius viribus [?: ] potentiis. 4, pro consiliis. 5, pro cura. 6, pro [?: co- ] 7, pro actionibus, cogitationibus. 8, pro operationis corporalibus ac incorporalibus, bonis aut malis [?: ] que ratione porro per anthropopathiam etiam ad Deum eadem illa significata transferuntur. Idem autem valent in hisce locutionibus, Manus, palma, digitus, dextera, brachium, et similia vocabula. Pro ipsa persona manus ponitur in hisce locutionibus et exemplis. [?: ] quinquagesimooctavo. Iniuriam manus vestrae [?: ] dent. id

dextrae. Hinc igitur, ob istos varios gestus, variae locutiones oriuntur, quas etiam percuremus. Manus complicare, pro ociari. Proverb. 6 et 24. Modicum dormire, modicum dormitare, modicum complicare manus ad iacendum, et veniet tan quam [?: viat-- ] egestas tua. In utroque loco eadem verba sunt. Solemus autem iacentes aut dormientes, manus in pectore vel decussatim, vel tanquam parallelas ponere. Similis ferme de pigro phrasis est Proverb. 19, Piger abscondit manum in ollam, et non reducit eam ad os: eo quod etiam levissimae actiones ignavis sunt difficillimae, ut ferme

convivii cum levibus et vanis hominibus indicat. Laeti enim, et poti, solent extendere, aut etiam erigere manum, ac iubilare. Oculi servorum et ancillarum ad manus dominorum et dominarum suarum: pro, expectant eorum mandata, et pensum ac dimensum ab eis: Psal. 123. Germani eadem phrasi utuntur, Einem anderen in die hand sehen: pro, ab eo expectare necessaria. Quia etiam manibus agimus pleraque externa opera, ideo ponitur haec vox pro ipsius vitae curriculo, aut actionibus. Hinc dicuntur manus sanguine plenae, maculatae, mundae, purae, innocentes. In manibus esse

Domini nostri: ut cohaereat cum superiori, Sit anathema in adventu Domini nostri. veluti referat finem Malachiae: Ne forte veniam, et percutiam terram anathemate. Theophylactus ad Ambrosii sententiam interpretatur, Dominus venit. vultque videri ceu iusiurandum, quo confirmet Dominum adventurum. Eadem ferme D. Hieronymus, in epistola quadam ad Marcellam, cuius super hac re verba non gravabor adscribere: Maranatha, magis Syrum est quam Hebraeum: tametsi ex confinio utrarumque linguarum aliquid et Hebraeum sonat: et interpretatur, Dominus noster venit. ut sit sensus: Si quis non amat Dominum

interpretibus, si parum ex interpretatione Hieronymi liqueret. Rursus hic mihi monendus est Lector: haec verba quae modo retuli ex Hieronymo (Maranatha, magis Syrum est quam Hebraeum: tametsi ex confinio utrarumque linguarum aliquid et Hebraeum sonat, interpretatur, Dominus noster venit) haberi eadem in Commentariis Ambrosianis, et in his Scholiis quae feruntur Hieronymi titulo. Beza porro, in postremum Caput prioris ad Corinthios, sic annotat: Maran atha, μαραν ἀθά. Alii codices scribunt uno verbo

Hierem. 31, Et siccabo mare [?: Babylo- ] , et arescere faciam venam eius. id est, tum hominum [?: ] opum illam ingentem copiam. Ibidem, Et [?: ascen-t ] contra Babel mare: id est, immensus exercitus. Mox enim sequitur, Multitudine fluctuum eius est obruta. Eadem locutio est etiam Isaiae 19 de Aegypto, ubi videtur esse allusio ad Nilum et negotiationes ac piscationes maritimas. inquit enim: Deficient aquae a mari, et [?:-uius ] arescet ac exiccabitur: Elongabuntur [?: flumi- ] , exiccabuntur et exhaurienturrivi Aegypti.

ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae: id [?: ] a sinu Arabico usque ad mare mediterraneum, quod [?: ] etiam termini terrae vocantur. Et quidem eo usque in extensum regnum Salomonis, de quo primario aut [?: ] verbum ille Psalmus compositus videtur. Eadem [?: ] , ac in eodem sensu et materia est etiam Zach. 9 Ezech. 47. Revera autem significat, Meschiam (qui [?: ] Salomon, id est, rex pacificus et aedificator tempori fuit) regnaturum esse per totum mundum. Multitudo maris, Isaiae 60. et Plenitudo maris, Isaiae

est, quae est mater nostrûm omnium. de quo loco prolixe disserui in voce Coniunctus. Sicut filia, sic mater: Ezech. 16. proverbialis locutio est non tantum Hebraeis, sed et Germanis, cum utraque perinde turpis est. Sicut et illa, Filia faciet matrem probam: id est, superabiteam nequitia. Eadem metaphora Babylon dicitur mater esse omnium scortationum, Apocal. 17. id est inventrix, aut confirmatrix, per suum Ius, suam Theologiam, scholas, suosque doctores et episcopos ac spirituales, perque suas bullas et indulgentias omnium abominationum et idololatriarum ac errorum. Mater, per

est ignominiose et cum quodam singulari contemptu aliquem laedere, veluti vile mancipium, aut alioqui imbellem hominem, indignumque in quem gladium stringas: ut etiam vulgo talis laesio intelligi aut accipi solet. Mich. 5, In virga percutient maxillam iudicis Israel: id est, ignominiose caedent. Eadem ratione etiam Christus Matth. 5, et Lucae 6, sumit hinc locutionem, inquiens: Si quis te percusserit in unam maxillam, obverte ei et alteram. Sic et Thren. 3. Dabit percutienti maxillam. Sic contumeliose etiam pseudopropheta verum percutit, 1. Reg. 22. Et Iob cap. 16

est, [?: ] istic mecum sentit, aut meas partes iuvat? Canticum mecum noctu: id est, perpetuo Deum celebrabo. Psal. [?: ] Et nocte canticum eius mecum: scilicet erit. pro [?: p-tuo ] , tempestive et intempestive celebrabo Deum suis beneficiis. Eadem vis est etiam in vocibus Tecum, Nobiscum, Vobiscum. ut etiam communis precatio [?: ] Dominus vobiscum, et cum tuo spiritu: pro, assistat, [?: ] regat vos, opituletur vobis in audiendo, et mihi [?: ] cendo. Psal. 73, propria quaedam vis

sto, ut qui ministrat. Paulo aliter accipitur Deuteron. 21: Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui. pro, ne utpotes tuo populo. Proverb. 1: Sortem tuam proiice in medio nostri: pro, inter nos, aut nobiscum. id est, [?:-quam ] portionem nobiscum accipies, communi aut eadem conditione nobiscum fruêris. Matth. 10: Sicut [?:-es ] in medio luporum: pro, inter lupos. In medio esse [?:-quorum ] , significat etiam esse de numero illorum. Ezech. 30: Et desolabuntur in medio terrarum desolarum, et urbes eius in medio urbium desertarum

Aristoteles separat, cum dicit solam mentem ab extra venire, nempe animam rationalem, quae et primaria est: ut Lucae 24, Tunc aperuit ipsorum mentem, ut intelligerent Scripturas. i. illuminavit eorum rationem, ut intelligere possent Sacras literas, earumque veram sententiam percipere. Haec eadem pars crebro in Sacris literis etiam Cor vocatur, quia in corde Sacrae literae animam collocant, sicuti et veteres Graeci. Eadem igitur plane vis sensusque est, quod Deus dicitur Actorum 16 aperuisse cor Lidae, ut attenderetiis quae dicebantur a Paulo. Haec pars aut potentia animae

aperuit ipsorum mentem, ut intelligerent Scripturas. i. illuminavit eorum rationem, ut intelligere possent Sacras literas, earumque veram sententiam percipere. Haec eadem pars crebro in Sacris literis etiam Cor vocatur, quia in corde Sacrae literae animam collocant, sicuti et veteres Graeci. Eadem igitur plane vis sensusque est, quod Deus dicitur Actorum 16 aperuisse cor Lidae, ut attenderetiis quae dicebantur a Paulo. Haec pars aut potentia animae notatur, cum dicitur aliquis esse traditus in reprobam mentem: nempe cum praeter nativam originalis peccati corruptionem ac execrationem,

rebellantem legimentis meae. Et mox, Ego ipse quidem mente servio legi DEI, carne autem legi peccati. Dixi rationem supra, [?: ] mens vocetur ille novus homo. Sed posset et ea causa esse, quod sicut in quovis homine nobilior pars vocatur mens, ignobilior autem caro aut corpus: ita eadem vocabula per metaphoram in pio homine, ad novum et [?: ] rem Adamum transferantur. Eadem huius vocis [?: ] esse videtur, cum Paulus dicit Rom. 12, Reformemini renovatione mentis vestrae: i. novi Adami: seu crescat subinde magis in vobis novus homo. Sic et Ephes. 4

Dixi rationem supra, [?: ] mens vocetur ille novus homo. Sed posset et ea causa esse, quod sicut in quovis homine nobilior pars vocatur mens, ignobilior autem caro aut corpus: ita eadem vocabula per metaphoram in pio homine, ad novum et [?: ] rem Adamum transferantur. Eadem huius vocis [?: ] esse videtur, cum Paulus dicit Rom. 12, Reformemini renovatione mentis vestrae: i. novi Adami: seu crescat subinde magis in vobis novus homo. Sic et Ephes. 4 dicitur, Renovemini spiritu mentis vestrae: id est quatenus mens vestra est spiritualis aut novus

inquit Paulus Romanorum 14. Rectius: Unusquisque sit certus in sua conscientia, de eo quod sentit aut agit, ne quid dubitante [?:-ut ] haesitante conscientia agat. Possis etiam interpretari: Sit certus in sua sententia: aut de sua sententia. Corinthior. 1, Sitis coagmentati eadem mente et senentiat id est, animorum benevolentia et doctrinae unitate aut consensu coniuncti. MENSA, per metaphoram, aut etiam synecdochem, significat omnia huius vitae commoda: sicut et Panis. Aliqui etiam ad spiritualia bona, praesertim ad verbi Dei pabulum, eius significationem

et porro reiicit omne meritum pietatis eorum, dicens esse florem evanidum et marcidum: iubet annunciare ei, venire Meschiam, et habere mercedem suam secum, et opus suum ante se: ubi utranque vocem necesse est accipi de gratuita beneficentia Christi, qua erat suos beatos felicesque effecturus. Eadem locutio, ac in eodem sensu ac materia reperitur etiam cap. 62 eiusdem Prophetae. Sic et Hierem. cap. 31 pollicetur Deus lugenti Hierosolymae, aut populo suo in captivitate, mercedem, id est, gratuitam liberationem, qua erant indignissimi, inquiens: Sic dicit

Dei conclucaverit: verit hoc modo, Quanto magis putatis eum deteriora mereri supplicia, qui filium Dei conculcaverit? Ubi videmus, pro aliquem ἀξιοῦσθαι τιμωρίας, versorem posuisse, mereri supplicia: quae versio proculdubio circa eadem illa tempora declinantis Latini sermonis facta est. Cum vero verbum mereri, in hunc abusum devenit: facile mox et id accessit, ut eius nomen eadem abusione poneretur pro omni eo quo aliquis aliquid boni consequeretur vel iure, vel gratis. Quod vero Sacrae literae damnent meritum nostrorum

ἀξιοῦσθαι τιμωρίας, versorem posuisse, mereri supplicia: quae versio proculdubio circa eadem illa tempora declinantis Latini sermonis facta est. Cum vero verbum mereri, in hunc abusum devenit: facile mox et id accessit, ut eius nomen eadem abusione poneretur pro omni eo quo aliquis aliquid boni consequeretur vel iure, vel gratis. Quod vero Sacrae literae damnent meritum nostrorum operum, in alio scripto abunde probavi. Caeterum in Ecclesiasticis precibus, et in sanctorum patrum scriptis receptae pridem sunt haevoces, Mereri

Palmis: ubi nemo non ipse videt, in his et similibus precibus Mereri idem pollere, atque, gratiam et dona Dei, quae petuntur, percipere et consequi. Observandum ergo hic est, veteribus ac Patribus Mereri et merito aliquid consequi, saepe simpliciter significare Gratis aut gratuito consequi. Eadem vis est vocis Dignari, et Dignitas. MERETRIX, et Meretricari, in verbo scortandi exponetur. Hoc tamen nunc observetur, quod meretrix zona aliquando significat hospitam aut xenodocham, quae pro pecunia vendit cibos. Sic exponit locum Iosuae 2 Kimchi et Chaldaeus. Nec obstat

fecero ex omnibus quae sunt Nabalo usque ad mane mingentem ad parietem. id est, adeo omnia perdam, ut ne canibus quidem parcam. Sic et primo Reg. decimoquarto. Excidam de Ieroboam mingentem ad parietem ad parietem: id est, omnia perdam, etiam canes ipsos interficiam, multo magis homines. Eadem locutio repetitur etiam primo Reg. decimosexto, et secundo Regum nono: Est tamen quaedam hyperbolica formula locutionis. Memorabilem historiam ad hanc phrasim pertinentem, narrat Flavius Vopiscus de Aureliano Caesare, qui cum Thyanam pertinaciter resistentem obsedisset, iuravit se canem

DAVID veluti effectum misericordiae ponere deletionem peccatorum. DEUS enim motus misericordia propter CHRISTUM, delet nostra peccata, seu iustificat nos. In hac significatione accipitur, quod CHRISTUS dicit: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Matthaei quinto. In hac eadem significatione accipitur etiam, quod DEUS dicitur esse misericors et clemens. Quod ei cum alias saepissime [?: ] buitur, tum praesertim Exodi trigesimoquarto, ubi longior quidam acervus proprietatum DEI commemoratur: de quibus supra in voce DEI fusius dictum est. Secundo,

Minor sum omnibus misericordiis tuis: id est, beneficiis indignus. Sic Genesis vigesimo: Hanc misericordiam facies mecum: id est, hoc beneficium mihi praestabis. Secundum hunc Hebraismum etiam Graeca vox Eleemosyna, quae a misericordia venit, significat ipsum beneficium misericorditer datum. Eadem [?: ] tio est, quod ponitur pro misericorditer parcere [?: ] el secundo: Et misertus est DOMINUS populo [?: ] ubi Septuaginta ἐϕέισατο, pepercit. Sic Genesis decimonono: Eo quod misereretur eius DOMINUS est,

cernitur. Vicina etiam huic [?: ] significatio est vocis Dilectio ac Charitas, cum Deo ergo nos tribuitur. ut cum Christus dicit Ioannis tertio: Ideo dilexit Deus mundum, ut tradiderit unicum filium, ut omnes qui credunt in eum, non pereant, sed habeant vitam aeternam. Sic de eadem dilectione, gratia aut misericordia, Romanorum quinto inquit. Commendat autem Deus dilectionem suam erga nos, quid cum adhuc essemus peccatores, Christus pro nobis mortuus est. Sic et Ephes. primo, pro eodem usurpat dilectionem, benevolum affectum aut beneplacitum voluntatis, et gratiam: ac

et oblationem mincha, id ex descriptione supra indicata Num. 28 clare intelligitur. Sacrificium enim notat mactationem agni, nempe Christi: oblatio Mincha vero, adiunctum similaginis oblationem: quod forte denotat praedicationem verbi, et totam religionem. MITIS, aut mansuetus. Eadem vox עני Ani, iam mitum ac mansuetum significat, iam etiam afflictum. [?: Ra- ] istius coniunctionis diversarum significationum est, [?: ] quod res ipsae multum coniungi solent. Plerunque enim afflictiones minuunt superbiam, et

celerrime volante, et asinus vocatur: et plerunque maior esse solet, sive [?:-ia ] plus atteritur, sive quia non est necesse eam esse [?:-actabilem ] , ut superiorem: sive denique, quia maiori sumptu commutatur: eoque tam crassa ponitur, ut ratus eam mutari sit necesse. Eadem inferior mola, sua soliditate etiam Iobo praebet similitudinem ad exprimendum robur Leviatan, cap. 41. Cor Leviatan firmum est, sicut mola inferior. MOLERE, alioqui nonnun quam extremam ac miprimam servitutem significat: quia ibi et labor erat ver [?: ]

medium maris. Quae locutio similis est illi Latinae, Etiamsi caelum ruat: si fractus collabatur orbis, impavidum feriant ruinae. Iosuae 13. Sachar erat in monte vallis: id est, fuit oppidum situm in monte, qui erat in medio vallis, aut potius planiciei. Mons pro locis montanis crebro ponitur, eadem constructione, qua abstractum pro concreto, et eius subiecto. Numer. 13. Iudicum 1, Habitant in monte, id est, locis montosis. Iosuae 13, Omnes habitatores montis, id est, regionis montanae, Iudicum 7, Misit nuncios in omnem montem Ephraim: id est in omnia loca montana. Montes Dei.

mors quasi quidam tyrannus proponitur, ita etiam ei veluti quidam locus, ac quasi regnum adscribitur, et plerunque simul etiam vox Sepulchri aut [?: infer-i ] ponitur. Psalm. 6, Quoniam non est in morte qui [?:-emor ] sit tui, in inferno autem quis confitebitur tibi? Eadem locutio est Isaiae 38. De multiplici morte spirituali dixi supra. Eiusdem generis est, quod omnes impii ac increduli dicuntur mortui, ut 1. Ioann. 3. Qui non diligit fratrem, manet in morte. 1. Timoth. 5, Vidua in feliciis agens vivens mortua est: id est, licet corpore et corporali vita

est homo [?:-i ] vivet et non videbit mortem, eruetque animam suam de potestate inferni. Luc. 2, Simeonem non esse visurum mortem, priusquam vidisset Christum Domini. Sic fer [?: ] Latini dicunt, Somnum videre. Sed de hac phrasi [?: ] verbo Videndi. Hac eadem locutione utitur Christus etiam, de spirituali morte, Ioann. 8, Amen amen dico nobis, si quis sermonem meum servaverit, mortem [?: ] videbit in aeternum. Funes mortis, et laqueos mortis, dicat David Psal. 18, et 2. Sam. 22, summa pericula, et

secundum carnem, aut opera eius facere, seu peccato regnum concedere, est, vivificare veterem Adamum. Contraria opera sunt, eiusdem mortificatio: id est, exuere veterem Adamum seu hominem cum suis cupiditatibus et pristina conversatione, ac deponere mendacium, et induere novum, Ephes. 4. De hac eadem mortificatione etiam illud pulcherrimum Pauli dictum intelli gendum est. Coloss. 2, In Christo circumcisi estis circumcisione non manufacta, dum corpus carnis peccato obnoxiae exuistis per circumcisionem Christi, consepulti ipsi per Baptismum Monachi suas quasdam afflictiones corporis, et

est, monuit et accusavit homines de suis peccatis, et exitio praesentis et futurae vitae, per illam ipsam structuram. Cum vero ipsi divinas illas monitiones contempsissent, ab incolumi et victrice arca sunt suae impoenitentis insaniae et incredulitatis convicti, et tandem etiam damnati divinitus. Eadem vis huius vocis est et 2. Petr. 2, Originali mundo non pepercit: id est, primis illis hominibus Totus mundus in maligno positus est: 1. Iohan. 5. id est, omnes homines natura ita sunt perditi, ita Deo inimici, et denique tyrannidi satanae subiecti, ut sint veluti sepulti in diabolo et

licita, ut qui verbo, fide et precatione omnia sanctificent: imo quibus etiam ipse Diabolus et infernus ac mors in bonum, Deo ita mirabiliter omnia ordinante, cooperetur. Sed impiis et incredulis esse immundum cor ac conscientiam quae sunt primaria, eoque etiam omnia externa eis verti in exitium. Eadem prorsus res ac doctrina tractatur Luc. 11, cum inquit Dominus: Veruntamen date quae intus sunt, eleemosynam, et omnia erunt munda vobis. Nam plane nullum dubium est, vel mediocriter textum expendenti, non agi ibi de precio expiationis verorum peccatorum: sed de mundatione rerum externarum,

et non videbit bonum, sed manebit in siccitatibus [?: in ] deserto, et terra salsuginis quae non habitatur. Cum descriptioni si addas contrariam pii hominis et arboris [?:-guae ] , quae mox sequitur, facile et arbusti huius naturam et impii hominis sortem cognosces. Eadem vero comparatio est etiam Psal. 1. Huius arbusti voce etiam [?: p-ctique ] homines depinguntur Psal. 102, Et respexit [?: ad- ] tionem eorum qui sunt veluti myricae, et non [?: sprev- ] [?:-tionem ] eorum: id est,

Cuiusmodi est quod Nasuti pro ingeniosis aut astutis ponuntur, quasi qui facile olfaciant. Oboesae item, aut emunctae naris. naso quoque aliquem suspendere, nasum exasperare aut caperare seu corrugare, et similes. Prima autem haec difficultas est in Sacro sermone huius vocis, quod Hebraei eadem voce tum iram tum nasum significant: forte quia ira maxime in rubedine et exasperatione nasi, ut Plautus inquit, cernitur: item ex crebro ac vehementi et veluti ignito halitu, qui ex vehementer irati hominis naribus efflatur: tametsi verbum אנף anapf,

operante per Verbum et Sacramenta. Sic et Dominus ac Baptista eodem Cap. aliquoties repetit: Qui ex carne, qui ex terra, qui ex spiritu ex caelis est, venit, aut nascitur. Porro de voce [?: ] , denuo, aut desuper, aut superne, dictum est supra in [?: ] SUPER. Eadem plane est vis locutionis, ex Deo esse aut ex diabolo, qua multum utitur Dominus, praesertim Iohan. et alibi. item Iohan. in sua Epistola, potissimum: [?: 34- ] cap. Sic idem etiam est, Esse filium Dei, aut Deum habere [?: ] Et contra, Esse ex patre

est quopiam bonum, si prorsus eo non utare? Verum de hoc genere Hebraismi, cum magna pars pro toto, aut parva pro nihilo habetur, in Regulis universalibus dictum est. Sic 1 Cor. 1, Eligit ea quae non sunt. id est, quae per sese, suave nativa praestantia aut vigore nullius momenti sunt. In hac eadem vocis huius significatione dicitur 2 Par. 9, Omnia vasa Salomonis fuisse aurea, et argentum pro nihilo esse reputatum: id est prae copia auri fuisse parvi factum argentum. Sic Psal. 39 habetur: Ecce palmi spacium posuisti dies meos, et aevum meum quasi nihil coram te. id est,

infra copiosius in voce SI dicetur. NIX, ob albedinem suam ac puritatem, innocentiam et purificationem aut iustificationem hominis [?: deno- ] . ut Psal. 51, Asperges me Domine hyssopo, et super nivem dealbabor: i. ero purissimus et mundissimus â peccatis. Eadem similitudo est etiam Is. 1, Si fuerint peccata vestra veluti coccinum, tanquam nix albescent. Ob albedinem etiam lepra voce Nivis declaratur, 2 Reg. 5. Egressus est sicut nix leprosus. Alba facta est veluti nix in Salomon, Psal. 68. Quod aliqui intelligunt de laeticia, quae

[?: ] sua turpitudine inussisse notam mulieribus, infamasse eas. Nomen igitur ibi pro malo nomine aut infamia ponitur, contra est bonum nomen. Deus minatur Is. 14, se deleturum nomen Babylonis: i. oppressa ea per servitatem, et eversa, adempturum ei illam gloriam, qua ante floruerat. Eadem significatione huius vocis, etiam aliis impiis saepe minae proponuntur. Venire per nomen: i. nominatim vocari. 1 Par. 4, Isti fuerunt, qui venerunt per nomina, principes in familiis suis: pro, qui nominatim de signati sunt principes. Vocare nomine aliquid, est [?: inder- ]

qui venerunt per nomina, principes in familiis suis: pro, qui nominatim de signati sunt principes. Vocare nomine aliquid, est [?: inder- ] nomen: ut Gen. 26, Et vocavit puteos nominibus, [?: ] pater suus vocaverat. i. repurgatis puteis, quos adversarii obstruxerant, eadem nomina imposuit Isaac, qua dudum Abraham imposuerat. Sic Num. 32. Vocaverunt nominibus nomina urbium, quas aedificaverant. Sic Ps. 49 dicitur de impiorum studio famae, ampliationisque nominis sui, quod sua nomina vocaverint super terras: i. de suo nomine appellarint regiones quas

10 inquiens: Novate vobis novalia, tempus. [?: ] ad inquirendum Deum, donec veniat et pluat super. vos iustitiam. Sic etiam Baptista iubet per agnitionem peccatoras praeparari viam Domino: et Apostoli iubente Domino clamit. Paenitentiam agite, Ap pro pinquat. n. regnum caelorum. Eadem metaphora, in eodemque usu, utitur et Ier. cap. 4 inquiens: [?: S- ] dicit Dominus ad viros Iehuda et Ierusalem. Novate [?: ] novale, et nolite seminare in spinas: circumcidamini [?: D- ] ac auferte praeputia cordis vestri viri Iehuda, et

inopinatum indicat. Sed Num. [?:-6 ] , ubi rem novam habet Vulgata versio, in Hebraeo est, Si Dominus creationem creaverit, etc. Verum Hiere-iae it habetur, Creabit Dominus novum, seu rem novam, Femina circumdabit virum: mirabilem Meschiae conceptionem significans. Eadem phrasis et Isaiae 43 habetur, ac indicat rem admirandam et inauditam. Isa. cap. 65 et 66, pollicetur Deus caelos novos et terram novam: intelligens nimirum novum regnum Messiae, posito continente pro contento. Vinum novum in utres novos, et uetus in veteres infundendum

cum toties inculcat, diem Domini, aut ipsum Dominum venturum noctu, sicut [?: ] , cum homines in summa securitate stertunt, et [?: ] venturum minime putant, quando omnia erunt tristiora et terribiliora: Matth. 24, Marc. 13, 1. Thessal. 5. 2. Petr. 3. Apocal. 3. Hac eadem ratione Scriptura etiam in veteri Testamento minatur aliquibus intempestivum, subitum ac insperatum exitium: sicut et diviti dicitur Luc. 12, Stulte, hac nocte repetent animam tuam ad te. Iob 24, Nocte opprimet eum tempestas. Iob 34, Media nocte perturbabuntur. Sic in Isaia dicuntur

comparantur cum ea mille anni coram Domino. Quid Vigilia sit, dictum est in voce CUSTODIA, et dicetur etiam in voce VIGILIA. Noctem esse sicut lucem aut diem Domino, est, eum omnia perspicere, nihil esse [?:-am ] absconditum quod ille non perspiciat: Psalmo 139. sed Hiob. 34, eadem loquutione, ac in eodem sensu utendo, aliquanto obscurius loquitur. Noctu non extinguitur lucerna mulieris industriae ac laboriosae, Proverb. 31. id est, est assidua ac perpetua in opere, non stertit totas noctes, quin potius vigilat ac laborat, eoque indiget lucerna perpetuo ardente. Alias

prope inquam et accelerans valde. Vox diei Domini amara, ubi fortis vociferabitur: Dies in dignationis dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies desolationis et devastationis, dies tenebrarum et caliginis, dies nebulae et nubis. Sic et Ezech. 30 et 32. minatur Deus Aegyptiis diem nubis. Eadem forma sermonis est et Ioel 2. Incommodae sunt, et tristiciam in hominibus excitant dies nubilae et nebulosae: ideo additur hoc amplificationis et hypotypo seos gratia, quo magis iam terrificae minae Dei humana corda ad resipiscentiam permoveant. Est alioqui hoc valde usitatum Scripturae, ut

[?: so- ] tum quia cito ac omnia vera doctrina complent: idque facit veluti collatione ad se aliosque prophetas, [?: qui- ] tantum angulo astricti alligatique erant, et veluti varium locum rigabant. Ecce quasi nubes ascendet, et quasi tempestas currus eius, Hierem. 4. Eadem forma orationis est etiam Ezech. 38 de Gog et Magog, quod sicut nubes terram operiet suis copiis. Comparatur autem in priore loco adventus et exercitus Chaldaeorum vento, nubi et tempestati, ob subitaneam ac [?: insperata- ] leritatem: deinde et ob copiam, terrorem, et

sectas, et eorum corruptelas disperguntur. Nubes matutina, pro re non durabili ponitur Hos. 6, Pietas aut iustitia vestra sicut nubes matutina, et veluti ros mane veniens et abiens: id est, res instabilis, evanida. Sic Isaiae 40 comparatur omnis pietas aut iustitia hominum, evanido flori. Eadem similitudine idem Propheta minatur idololatris cap. 13, inquieus: Idcirco erunt ceu nubes matutina, et ceu ros mane veniens et abiens: et sicut palea, quam tollit ventus de horreo: et sicut fumus de fenestra: id est, subito ac repente peribunt. Dixi supra, illam speciem

Aliquid esse aut pertingere usque ad caelum, aut nubes, hyperbole est, et ponitur pro immensum esse: et in omnibus linguis usurpatur. Psal. 56, Usque ad caelos misericordia tua, et usque ad nubes veritas tua: id est, immensa ac ineffabilis est veritas promissionum tuarum. Eadem locutio est etiam Psal. 36. Nubes abiens, transiens, [?: defi- ] Iob 7. Ut deficit nubes, et abit: sic qui descendit [?: ] infernum, non ascendit. Persequuti sunt sicut nubes quae transit, salutem meam: Iob 30. pro, velocissime insecuti sunt me.

quod Petrus Iohan. 21 dicitur nudus piscatus, eoque prosiliturus ad Dominum succinxerit se amiculo superiore, ut solemus cum honestis aliquibus aut dignioribus viris colloquuturi. Sic Iacobus secundo inquit: Si autem frater et soror nudi sunt. Item Christus: Nudus fui, et non vestivistis me. Eadem ratione dicitur Iob 22, Nudos spoliastis vestibus. Nudum aliquem abigere, fiebat poenae et ignominiae gratia. Sic minatur Deus Iudaeis sub forma mulieris, Ezech. 16 et 23, ac Hos. 2, Ne forte dispoliem et denudem eam, etc. Dixerat vero prius prolixe Deus, Ezech. 16, se

velanda: ideo minatur Deus crebro, uti dictum est, se nudaturum esse filias Hierusalem: Isaiae 3. aut etiam totum populum, loquendo de eo sub forma mulieris. Nahum 3. de Ninive Deus inquit: Revelabo fimbrias tuas a facie tua, et ostendam gentibus nuditatem tuam, et regnis ignominiam tuam. Eadem locutio est etiam Hierem. 13, de Iudaea. Nuditas terrae dicuntur loca non tecta munitionibus aut firmata praesidiis, qua facillime hostis pervadere possit. Sic obiicit Ioseph fratribus suis, Genes. 42 quod venerint exploraturi nuditatem terrae. Propheta iubetur nudus et discalceatus

[?: ] non dormiat neque dormitet, qui custodit Israel. Veron de hac re in verbo VIGILO aliquid addetur. OBDUCERE cicatricem, per metaphoram profanare calamitates accipitur. Sic Deus pollicetur, se Israelitarum afflictiones esse sanaturum: Hierem. 30 et [?: ] Eadem phrasis etiam 8 eiusdem Prophetae est. Isaiae quoque primo, similes loquutiones extant. OBDURARE, est idem quod Indurare. [?: O- ] cor, Deuter. 15 Psal. 95, et Hebr. 3, est magna pertinacia. Deo resistere, eique nolle cedere aut obedire. Latini

praestiterint. Sic et Paulus Rom. 1 dicit se a Christo accepisse gratiam et apostolatum, in obedientiam fidei inter omnes gentes. id est, ut gentiles vocet ad obediendum, aut credendum doctrinae de fide, seu Evangelio. Ponitur enim in talibus locis fides, pro doctrina de fide, seu pro Evangelo. Eadem locutio est et Roman. 16. Sic ad Galat. 3 et [?: ] , et 1. Petr. 1, accipitur Obedire veritati. et 2. Thessal. 1 obedite Evangelio: pro, credere verae et Evangelicae doctrinae, [?: eamve ] accipere ac sequi. Eadem ferme significatio est, cum Paulus Roman.

fides, pro doctrina de fide, seu pro Evangelo. Eadem locutio est et Roman. 16. Sic ad Galat. 3 et [?: ] , et 1. Petr. 1, accipitur Obedire veritati. et 2. Thessal. 1 obedite Evangelio: pro, credere verae et Evangelicae doctrinae, [?: eamve ] accipere ac sequi. Eadem ferme significatio est, cum Paulus Roman. 6 inquit: Fuistis quidem [?: ferui ] peccati, sed obedivistis ex animo in quem traditi estis typum doctrinae. id est, conversi estis ad eam doctrinam, ei credidistis, et vosmet addixistis. Posset ni-lominus aliquando non incommode

parietem vinosum, Ezech. 13, per metaphoram significat inani consolatione confirmare peccatorem in suis peccatis: de qua locutione in voce PARIETIS dicetur. OBLIQUUS, vide in voce PERVERSUS et RECTUS. OBLIVISCI verbum, attingetur etiam infra in verbo RECORDARI. Est vero eadem eius vis quae [?: ] rum verborum noticiae, ut ponatur pro sequentibus motibus. Ponitur igitur saepe pro non commoveri contra aliquem, non etiam curare, non fovere, non [?: ] eum. Sic Oblivisci iniuriae, oblivisci doloris aut damni [?: ] Ioseph,

ambulavimus obscure ante faciem Domini exercituum? Poenitentes, contriti, sic solebat olim sordido vestitu et tristi facie prae se ferre dolorem. Accidit et alio qui piis, ob varias tentationes, cruces et persecutiones, ac denique conscientiam et timorem Dei, ut tristes incedant, ac moesti. Eadem locutio, ac in eodem usu est, et Psalmo trigesimooctavo, et 42. Contra, serena facies apud Latinos pro laeta accipitur: sicut apud Hebraeos, Lumen vultus. et, Illumina vultum tuum super nos: hoc est, exhilara, de quo alibi. Obscura facies, alias, et plerunque quidem, tristiciam

Dei ad occisionem destinatum. Bis ibidem repetitur. Oves ad occisionem. Isaiae 53. Actor. 8, Sicut ovis ad occisionem ductus est. patientia Meschiae in perferenda iniusta morte indicatur, ut ex praecedentibus et sequentibus apparet. additur enim, eum sic ob [?:-uisse ] . At eadem similitudo Ierem. 12 in alio sensu accipitur, nempe ut perinde prorsus ac sine misericordia perdantur impii, sicut oves quae ad hoc ipsum emptae sunt. inquit enim: Educ eos quasi oves ad occisionem, et praepara eos ad diem interfectionis. Sic 4 [?: Es- ] 15. Grex ad occisionem

apparet, significare idem quod rege eventum aut dirige Deus ita negocium, ut puella veniens, quae sic ad me dicet, etc. Ex quo exitu, occursu aut concursu rei, vult Dei voluntatem in eo negocio, de ducenda Isaaco sponsa, cognoscere. Porro Num. 23 videtur paulo aliter haec eadem vox accipi, cum Bileam secedens a sacrificio Balaac, dicit se velle occurrere Deo, et Deum sibi occursurum. Videtur enim precandi gratia secessisse, et exauditionem ac responsum Dei vocare occursum: sicut et Christus precationis causa interdum secedit ab Apostolis. Soliti alioqui sunt augures

[?: imbecil- ] alii de spe irrita: Dabit tibi cor pavidum, et [?: defec- ] oculorum. Sic Ieremiae capite 14 dicuntur [?: oc-- ] [?: ] rum deficere, quia non erat herba: id est, fame extremum languere, adeo ut eis iam visus debilitari incipiat Eadem ratione Psa. sexto dicitur, Caligavit oculus [?: ] pro irritatione, inveteravit propter inimicos [?: me- ] est, ob perpetuas eorum molestationes. Deficere [?: ] dicuntur etiam ob longam expectationem: quia, supra dixi, cum alicunde opem expectamus,

Et Ierem. decimotertio: Descendet oculus meus in lachrymam: id est, perpetuo fletu [?: de- ] ac defluit, et pene totus effluit et effunditur in lachrymas. Oculis dare somnum, id est; dormire, Psalmo 131 dedero somnum oculis meis, et palpebris meis [?: d- ] tationem. Eadem locutio est et Proverb. 6. Idem est Videre somnum oculis: Die ac nocte somnum oculis [?: ] non videt, Eccles. 8. id est, non dormit. Quae phrasis etiam apud Terentium in Heautontimorumeno. ¶ Oculus per metaphoram valde crebro significat [?: ] mentem

phrases. Prima est [?: ] oculis alicuius aliquid esse bonum aut malum, rectum aut [?: ] vum: pro, iudicio alicuius aliquid tale videri ac [?: ] ri: cuius locutionis exempla, quia passim sunt [?: ob- ] omitto. Exposita alioqui est haec eadem locutio [?: ] in praepositionibus Coram, Ante, in conspectu, et in nominibus, Bonum, ac Malum, ut hic eadem repetere non sit [?: ] cesse. Tribuitur alioqui non tantum hominibus, [?: ] et Deo, per anthropopathiam. 2 Samuelis vigesimo secundo:

pro, iudicio alicuius aliquid tale videri ac [?: ] ri: cuius locutionis exempla, quia passim sunt [?: ob- ] omitto. Exposita alioqui est haec eadem locutio [?: ] in praepositionibus Coram, Ante, in conspectu, et in nominibus, Bonum, ac Malum, ut hic eadem repetere non sit [?: ] cesse. Tribuitur alioqui non tantum hominibus, [?: ] et Deo, per anthropopathiam. 2 Samuelis vigesimo secundo: Reddidit mihi Dominus secundum iustitiam meam, secundum puritatem manuum mearum [?: ] oculis suis. Sic dicitur aliquis

Posses enim illud Coram oculis. referre vel ad facere, vel ad maium. Placere in oculis alicuius: pro, alicui. Iosuae vigesimosecundo, Iud. decimoquarto. Haec est sapientia vestra in oculis populorum, Deut. 4. pro, coram exteris, vel apud exteras gentes, seu etiam ipsarum iudicio. Eadem significatio est 1. Corinthiorum secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit: id est, quae et qualia nemo mortalium suis oculis vidit, aut auribus audivit. Oculis multum affectus tribuuntur, quia per eos facillime in corde excitantur. magis enim movent ea quae videmus, quam quae

Esdrae quinto. pro, Deus eos regebat et fovebat. Ratio locutionis est, quia quae diligimus, curamus et fovemus, ea crebro respicere solemus. Inde fit, ut etiam verbum Respicere, pro curam habere alicuius, ponatur: Psalmo 101. Oculi mei ad fideles, ut sedeant mecum: id est, mecum habitent. Eadem phrasis usurpatur et de hominibus, Genesis quadragesimoquarto: Adducite eum huc, et ponam oculum meum super eum. id est, curam eius habebo, benefaciam ei. Sic rex Babylonis mandat praefecto, ut oculum suum ponat super Ieremiam: cap. trigesimonono et 40. Oculos tuos pone

[?: ] paratos fuisse dare sibi oculos, si possibile fuisset. id est, quasvis preciosissimas et charissimas res, et gratificari ei summis ac difficilibus rebus. Quo sermone exprimit eorum summam dilectionem erga se, suumque ministerium et Evangelion. Similis prorsus res, ac locutio pene eadem est ad Colossenses 2. ubi affirmat se paratum esse dare illis non tantum Evangelion, sed et propriam animam: id est, quidvis longe preciosissimum, ac sibi gratissimum: cupere se illis in omnibus ac summis gratificari, ac vel mortem pro eis oppetere. Sic Itali de re charissima dicunt, uno

viredinis, fertilitatis ac bonitatis fructuum, celebratur. Sic Psalm. 52, Postquam tristem exitum Doegi et aliorum persequutorum ac impiorum praedixit et descripsit, subiicit antithesin: Ego vero sicut olea virens aut fructifera ero in domo Dei: Sperabo in misericordia Dei in seculum, et ultra. Eadem ratione etiam Psal. 128, Uxor tua sicut vitis frugifera in lateribus domus tuae: et filii tui sicut novellae vel plantulae olivae, in circuitu mensae tuae. ubi duplex ratio similitudinis esse potest: sive quod, sicut baccae oleae utrinque pendent circa [?:-mina ]

[?: ] 3, Omnes peccaverunt, et destituuntur gloria Dei. Et contra, cum omnib. salus offertur, omnes credere iubentur, omnibusque credentib. certa salus promittitur. [?: ] universalitas facile ac firmiter ex Scriptura probat: [?: po ] test. Necessariissima vero est eadem, quia alioqui [?: co- ] entia ac fides non potest syllogismum in prima figura efficere, maiore non existente universali. Necesse aut est ad salutem habere hosce duos syllogismos. Primum [?: leg- ] Omnes homines, omni tempore in hac vita, post [?: ] etiam

et servitutis genera a tyrannis suis subditis imposita. Isaiae nono. Iugum oneris eius, et virgam humeri ipsius tu confregisti. id est, liberasti tuas a dura et intolerabili servitute Assyriorum. Sic mox [?: ] , et etiam decimoquarto Isaiae usurpatur. Exod. 6 reperitur haec eadem metaphora una cum sua expositione Educam vos de oneribus Aegypti, eruam vos de servitute ipsorum. Posterioribus verbis exponit quid vocet Onus. Sic Christus observationes legales, Marc. 23 vocat onera gravia, et portatu difficilia, inquient: ligant enim onera gravia et difficilia portatu, et

demereri, et iustitiam consequi conamini: ignorantes quam nulla prorsus bona opera, innumera vero mala, atque adeo pessima habeatis. At ego vobis dico, nullam esse aliam rationem placandi Deum, et consequendae iustificationis, quam credendo in me, eius legatum et mediatorem, ac servatorem mundi. Eadem significatio videtur esse et Phil 2, Cum tremore et timore salutem vestram operemini. id est, quaerite, promovete, urgete. Non significat, merito operum acquirite. Sic et Hebraeum עשח asa fecit, operatus est, saepe significat quaerere et acquirere.

de uno eius aliquo opere dicitur, quod ipse instituit, ut opus manuum suarum Deus non remittet aut deseret. id est, perget mihi benefacere, sicut coepit. Psalmo 138. Dominus proficiet circa me: Domine, benignitas tua manet in seculum, opera manuum tuarum non relinques. Sic et de hominis operibus eadem phrasis usurpatur. Psalm. 90, Opus manuum nostrarum dirige supra nos, aut firma: id est, rege, et da successum laboribus ac conatibus nostris. Sic Psal. 9, In opere manuum suarum illaqueatus est impius. pro, Deus malorum pravos conatus vertit in ipsorum exitium, ut incidant

williglich opffern im heiligen schmuck. id est, populus tuus sponte ac prompte tibi offeret in die victoriaetuae, in ornatu sancto. Est enim sumpta de scriptio spiritualium sacerdotum, ipsorumque spiritualium ornamentorum in novo Testamento, ab externo ornatu sacerdotum Leviticorum: estque eadem phrasis בהדרי קודש behadere codesch, id est, in ornatu sancto, utrobique. Nam 2 Paralip. vigesimo, dicitur rex Iosaphat constituisse quosdam cantores, qui canerent in ornatu sancto, ubi haec eadem vox est. Eodem modo etiam Psalmo 29 et 96

ab externo ornatu sacerdotum Leviticorum: estque eadem phrasis בהדרי קודש behadere codesch, id est, in ornatu sancto, utrobique. Nam 2 Paralip. vigesimo, dicitur rex Iosaphat constituisse quosdam cantores, qui canerent in ornatu sancto, ubi haec eadem vox est. Eodem modo etiam Psalmo 29 et 96 usurpatur haec locutio, ubi est: Adorate Dominum in decore sancto, in hadere codesch, pro in vestitu sancto. id est, veris virtutibus, praesertim fide ac contritione ornati aut vestiti. Idem, ac eadem phrasi verbisque dicitur etiam 1 Paralip. 16.

cantores, qui canerent in ornatu sancto, ubi haec eadem vox est. Eodem modo etiam Psalmo 29 et 96 usurpatur haec locutio, ubi est: Adorate Dominum in decore sancto, in hadere codesch, pro in vestitu sancto. id est, veris virtutibus, praesertim fide ac contritione ornati aut vestiti. Idem, ac eadem phrasi verbisque dicitur etiam 1 Paralip. 16. Sic Daniel undecimo dicitur, Stabit in loco eius exactor in ornatum regni, aut etiam honore et magnificentia regni. id est, in vestitu regio. Sic et Ezechiel. 16, Ornatus quo Deus populum Israeliticum, praesertim autem Iudaeos ornaverat,

valde varios Hebraismos parit, de quibus dicam. Os aperire, est loqui, aut docere: Matth. 5. Act. 8 et 10. Hebraicus pleonasmus esse, sed tamen sua quadam emphasi non carere videtur. Hac enim locutione praeposita, veluti grandescit id quod sequitur, et attentio lectoris tanto magis excitatur. Eadem locutio est et Iob 3. Aperuit Iob os suum, et maledixit. Sic in sententia Christi, Ex abundantia cordis os loquitur, de propria significatione accipiendum est. Venatio in ore eius erat, Gen. 25. pro, Isaacus delectabatur ferina, quam ei Esau suppeditabat. Os, per metalepsin aut

Dilatatum est os meum super inimicos meos. id est, Deus beneficiis ac spiritu suo ita me exhilaravit, animavit, tantumque etiam piarum cogitationum dedit, ut habeam quod respondeam adversariis meis, iactem ac glorier contra eos, qui mihi prius ut sterili et a Deo punitae insultarunt. Dicitur et eadem locutio etiam de impiis, Psalmo 35. Dilatave runt super me os suum: id est, aperto plenoque ore contra me blaterant. Sic 2 Corint. 6, Os nostrum patet ad vos ô Corinthii: id est, libere et familiariter vobiscum loquimur. Sic Germani solent dicere, Aperi os, et loquitor. Et de eo qui

manum suam ad os suum: id est, nemo de melle profluente audebat edere. Ori apponere manum, Iob 39, est tacere: sicut sapiens ille monebat, Digito compesce labellum. Mich. 7, Ponent manum super os, et aures eorum obsurdescent: pro, obmutescent et obsurdescent prae stupore et admiratione. Eadem locutio est et Prov. 30. Os mittes in malum, Psal. 50. pro, mala, aliosque laedentia loquêris. Rebellare ori alicuiu: pro, non obedire illi. Ios. 1. Quicunque rebellaverit ori tuo, moriatur. Ab ore alicuius tradi oblivioni. Deuter. 31, Non enim oblivioni tradetur ab

quam libenter ac prompte ei obediremus. De praesentia igitur tantum doctrinae, non de possibilitate mandatorum legis agitur, ut et Lutherus in Servo arbitrio ostendit. Os alicuim satiare bono, Psal. 103. Qui satiat os tuum bono: id est, maximis beneficiis ac bonis te explet. Eadem locutio est et Psal. 81. Dilata os tuum, et implebo illud bonis. quasi dicat: Ego promptus sum in iuvando te, infinitisque beneficiis cumulando: tu modo sis promptus in accipiendo fide. Pro ore esse alicuius, interpretem eius agere significat. Exod. 4. Ipse loquetur pro te

hic vere ac corporaliter praesentem esse: non esse spectrum quoddam, ut nos opinamini: quod ex palpatione ossium et carnis meae iudicare potestis. Sicut gladius in ossibus meis, cum exprobrarunt mihi dicentes: Ubi est Deus tuus? Psal. 42. pro, perinde acerbum dolorem mihi attulit. Eadem ratione dicit Symeon ad D. Virginem: Tuam ipsius animam per transibit gladius. OSTENDERE, pro, re ipsa alicui aliquid boni aut mali dare, aut efficere: quod et Augustinus in lib. de Locutionibus Hebraeis monet. Sicut solent apud Hebraeos, praesertim verba noticiae crebro, pro

honestae ac piae vitae, aliorumque bonorum. PACIFICUS, post vocem Pacis exponetur. PACTUM vox maxima ex parte exposita est in suo synonymo, voce Foederis. dicetur aliquid de ea etiam infra in voce Testamenti. nam in Hebraeo est plerunque [?: ] et eadem vox, nempe ברית Berith: quod Interpretes varie verterunt: LXX crebro διαθήκην, quod Vulgata porro Testamentum

Hierosolymae obliviscatur. Sic Christus de sua passione queritur Psal. 22, et vates in Threnis queritur de sui populi extrema miseria, adeo ut etiam lactentium lingua palato haereat: quod indicat, tum matres ob famem lacte, tum infantes omni oris humore destitutos esse. Porro, haec eadem phrasis Ezech. 3, significat mutum reddere. in quit enim ibi Deus ad prophetam, Linguam tuam faciam haerere palato tuo, ut obmutescas, et non sis eis in virum arguentem. Et mox subiicit, Aperiam os tuum. Similis fere est illa locutio Poetae, Vox faucibus haesit: nisi quod ibi ex metu

et conspicuam verritatem vel in dogmatibus, vel etiam in agnoscenda [?: ] ac poenis Dei imminentibus, vel alioqui in rebus agendis cernere nequeat. Deut. 28. Percutiet quoque te Dominus amentia, caecitate et stupore cordis: eris palpans in meridie, sicut palpat caecus in tenebris. Eadem [?: p--sis ] , ac in eadem significatione, est etiam Iob 5, 12, et Isaiae 59. Vide locum Isaiae. nam is prolixe istam palpantem caecitatem depingit. PALPEBRAE, idem quod oculi significare figurate crebro solent. Psal. 11, Oculi eius vident, palpebrae

vel etiam in agnoscenda [?: ] ac poenis Dei imminentibus, vel alioqui in rebus agendis cernere nequeat. Deut. 28. Percutiet quoque te Dominus amentia, caecitate et stupore cordis: eris palpans in meridie, sicut palpat caecus in tenebris. Eadem [?: p--sis ] , ac in eadem significatione, est etiam Iob 5, 12, et Isaiae 59. Vide locum Isaiae. nam is prolixe istam palpantem caecitatem depingit. PALPEBRAE, idem quod oculi significare figurate crebro solent. Psal. 11, Oculi eius vident, palpebrae eius probant filios hominum: idem bis

Christus ipse Paracletus, Iohan. 14: Rogabo patrem, et alium paracletum dabit vobis. Christus paracletus est, quia sua morte acquirit vitam, et tollit mortem: at Spiritus sanctus nobis Christi beneficia indicat et applicat, nosque regenerat. Sic 1. Iohan. 2, Habemus advocatum apud patrem. Ob eadem ista beneficia dicitur advocatus: praesertim autem, quod perpetuo apud patrem pro nobis intercedit. PARADISUS, Graecis quemvis hortum cultiorem et amoeniorem significat. Xenophon dicit esse vocem Persicam. In Hebraeo valde rara est. Ideo cum Gen. 2 et 3 fiat mentio horti in Eden

in Sacris literis: quibus summi et acerbissimi dolores ac moerores, calamitatesque notantur. Hieremias capite trigesimo quaerit, an etiam pariant viri? Quod si non pariunt, inquit, quare habent tristem speciem parturientium? id est, tristes sunt, dolent, gemunt, exclamant, etc. Hac eadem metaphora etiam Paulus Rom. 8 utitur, cum dicit, totam rerum naturam ingemiscere et parturire: id est, maximo cum dolore ac molestia expectare liberationem, parturientis instar. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur Christus in vobis. id est, quos maximo dolore ac

adiiciatur. Hierem: cap. 10, ubi dixisset quam vani et nihili sint dii gentium, subiecit: Non ut isti pars Iacob est. id est, Deus Israelis non est ita inane nomen. Quare mox sequitur: Sed est creator omnium, et Israel est virga haereditatis eius, cuius nomen est Dominus exercituum. Eadem prorsus verba sunt etiam cap. 51. Significat igitur nonnunquam pars Iacobi, Israelis, aut populi Dei, prorsus idem quod verus ac creator Deus. Contra, impiorum portio, idola et loca idololatriarum dicuntur: Isaiae 57. In politioribus lapidibus vallis pars tua, illi sunt

sequenti: Pars eorum erit in stagno. id est, felix ille, qui in hac vita liberabitur morte spirituali per redemptorem Christum. Psalm. 141, Pars mea in terra viventium. Similis illa phrasis Latina est, Apud aliquem in aliqua parte haerere. Partem alicui, aut alicuius esse cum aliquo, est, eadem sorte ac conditione frui, sive bona sive mala, aut alioqui eis esse coniunctionem et societatem. Dan. 4, Pars eius erit cum feris. Matth. 24. et Lucae 12, Partem eius ponet cum hypocritis aut

cum feris. Matth. 24. et Lucae 12, Partem eius ponet cum hypocritis aut infidelibus: id est, perinde eum tractabit ut hypocritam et infidelem. Sic et Paulus loquitur Coloss. 1. Gratias agimus Deo patri, qui vos idoneos fecit ad partem sortis sanctorum in luce: id est, qui effecit ut sitis in eadem sorte, conditione ac felicitate cum aliis sanctis. Iohan. 13. Si non lavero pedes tuos, non habebis partem mecum in caelo. id est, carebis ea felicitate, qua ego cum aliis piis fruar illic. Coniunctionem porro in hisce exemplis denotat: 2. Cor. 6, Quae pars fideli cum infideli? pro, quid

dicuntur. Sed et hoc eodem nomine saepe apud Paulum intelliguntur, quaecunque pietatis causa fideles perpetiuntur, ut infra cap. 8. Alibi, nempe Gal. 5 coniunguntur παθήματα et ἐπιθυμίαι. Eadem igitur vox est etiam Gal. 5, παθήματα, passiones carnis. [?: ] enim: Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum passionibus et cupiditatib. eius. 1 Thes. 4, Unusquisque [?: vestr- ] versetur non in passione cupiditatis,

ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum, Psalmo 49. Ire cum patribus. 1 Par. 17. Ingredi ad patres suos, Genesis 15. Recolligi ad patres, 2 Reg. 22. Colligam te ad patres tuos, et colligeris in sepulchra tua. id est, moriendo associabere tuis maioribus, tum corpore in eadem sepulchra maiorum posito, tum anima in sinum Abrahae translata. Sic aliqui putant patrem Ioseph vocari Heli, cum fuerit eius socer. Deus dicitur pater piorum, multiplici ratione. Primum, quia ex semine eius nascuntur, ut Scriptura loquitur. Secundo, quia sunt membra unigeniti filii eius: Caro

velimus dicere vocari eam silentium. ut cum dicit Deus Isa. 30, In silentio et spe erit fortitudo vestra. i. si patienter ferendo crucem vestra, in me sperare perrexeritis, vincetis. Sic etiam Psalm. 39. Obmutui silentio. tacui a bono, et dolor meus exacerbatus est. Sic et Isaiae 53, haec eadem virtus in Christo crucifigendo per ovem silente, cum tondetur, describitur: qui locus in Actis et a Petro citatur. Sic eadem Christi virtus pingitur Isa. 42. Non clamabit, nec levabit vocem suam, nec faciet au diri in platea vocem suam. Habent igitur et Hebraei et Graeci diversa vocabula,

ferendo crucem vestra, in me sperare perrexeritis, vincetis. Sic etiam Psalm. 39. Obmutui silentio. tacui a bono, et dolor meus exacerbatus est. Sic et Isaiae 53, haec eadem virtus in Christo crucifigendo per ovem silente, cum tondetur, describitur: qui locus in Actis et a Petro citatur. Sic eadem Christi virtus pingitur Isa. 42. Non clamabit, nec levabit vocem suam, nec faciet au diri in platea vocem suam. Habent igitur et Hebraei et Graeci diversa vocabula, quib. hasce duas diversissimas, aliquid tamen commune habentes patientias, nominant. Sed Latini, et eos sequuti Germani, in

id est, expecta ad dies aut menses aliquot. Germanica valde commode et usitate vertit, Hab gedult mit mir. nam ea locutio (ut et prius dixi) tum etymon exprimit, tum etiam expectationem significat: usitatissimeque a creditorib. dicitur, Hab gedult mit mir auff etliche tag oder zeit. In hac eadem significatione recte etiam multa alia dicta Scripturae interpretari queas. Verbum ὑπομένω, omnia ista significata solet habere. Et de nomine ὑπομονὴ recte Erasmus Hebr. 10 adnotat, inquiens: Haec

pacem civitatis, et orate pro ea (Babylone) quia in pace eius erit pax vestra. Sic Deut. 23 iubet Deus Israelitas perpetuo esse hostes Amalekitarum, inquiens: Non quaeres pacem eorum, et bonum eorum cunctis diebus tuis in seculum. id est, promovebis [?: ] eorum bonum aut commodum. Eadem locutio est et Esdrae 9, Rogare quae pacis sunt, missa legatione: Luc. 4 id est, suppliciter petere conditiones pacis. Reddere aliquid cum pace, Iud. 11. id est, sponte, sine bello ac armis, adempta restituere. Redimere in pace animam: Psal. [?: ] Redemit

aeternamque pacem migrem. Christus inquit Ioan. 14. Pacem meam relinquo vobis, pacem meam do vobis. id est, primum quidem spiritualem pacem, deinde etiam externum quoddam patrocinium, defensionem ac tranquillitatem, quae tamen non ex mundi aut potentum gratia, sed ex solo Deo proficiscatur. De eadem pace etiam postea Cap. 16 inquit: Haec locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis, in mundo pressuram habebitis. id est mundus vos persequetur, sed vos habebitis a me pacem multipliciter: nempe favorem a Deo, tranquillitatem animi seu bonam conscientiam ob iustificationem ac

ut peccata condonentur. Peccatum saepe, ut supra dixi, in genere ipsam totam huius pestis molem aut massam, seu totam iniustitiam denotat. Sic Romanorum tertio dicuntur omnes sub peccato esse, et per legem esse cognitionem peccati. et Romanorum quarto, cui Dominus non imputavit peccatum. Eadem ferme significatione Romanorum quinto dicitur peccatum intrasse in mundum, et per peccatum mors. Sic et cum Iohann. 9. Christus dicit, Peccatum vestrum manet vobis: totam iniustitiam complectitur. Et Iohan 16, Spiritus sanctus arguet mundum de peccato: id est, de tota mole peccati, quod

cogitationum: et Externum, sermonis, pravorum conatuum, et denique operum. III. Est peccatum Tabulae primae et secundae. IV. Est occultum, et notum seu manifestum. Psalmo decimonono. Delicta quis intelligit? ab occultis meis munda me, etc. Nominantur et eadem peccata praecedentia et subsequentia. 1. Timoth. quinto, Quorundam hominum peccata ante manifesta sunt, praecedentia ad iudicium: quosdam vero et subsequuntur. Dicuntur autem praeeuntia, quia mature patefiunt: ut Simonis Magi, ante manuum impositionem. Subsequentia sunt quae sero, et

quaedam, ut est Levit. 23, et Deuter. 16. Observatum autem esse magno studio, apparet ex historia Act. 2. Porro quia Deus pro miserat Ier. 31, se in Novo testamento legem suam non amplius in lapideis tabulis scripturum, sed per Spiritum sanctum cordi eorum illam inscripturum: ideo eadem die quinquagesima a sua passione, seu a spirituali Paschatis immolatione, veraque ex infernali Aegypto liberatione, dat suis Apostolis Spiritum sanctum: ostendens etiam ipsa temporis convenientia, Deum suam promissionem implevisse, et pro mortua litera vitam Spiritus in novo Testamento

ritu Christiano. Hoc commentum opinor ab illis repertum, ne Paulus crederetur observare dies festos Iudaeorum, quos docuerat esse negligendos. Apud priscos illos magna contentio fuit de tempore rituque celebrandi Paschae [?: festu- ] quod si ab hoc die numerentur quinquaginta, erit eadem controversia de Pentecostes die, de quo tamen [?: ] la fuit controversia. Verum hac in re suo quisque indicio fruatur, incolumi charitate. Porro Beza sic [?: c- ] scribit: Erasmus putat ita subaudiendum ἡμέρας, ut

Latini dicunt, Occisione occidere: pro, penitus delere exercitum. Percutere [?: ] anima, est poenitus trucidare aut interficere. anima enim vitam significat. Genesis trigesimo septimo dicunt fratres de Ioseph, Ne percutiamus eum anima. pro, ne occidamus eum, sed potius vendamus. Eadem locutio est et Ieremiae quadragesimo. Percutere lingua: Ieremiae decimooctavo, Venite et percutiamus eum lingua. id est, deferamus eum ad iudicem, occidamus eum accusando. Percutere manum, spondere significat: Proverbiorum sexto, ut supra in voce Manus dixi. Sic Germanice, Etwas in

mali, et ad diem indignationum producentur. Ieremiae decimooctavo: A tergo, et non facie inspiciam eos in die perditionis eorum. secundae Petri tertio: Caelum et terra servantur in diem iudicii et perditionis impiorum. id est, ad extremam diem iudicii et poenae, quando omnia igne exurentur. Eadem locutio est et Abdiae secundo. Ignis usque ad perditionem comedet, Iob trigesimoprimo. id est, donec omnia absumat. Perditio aliquando ponitur pro ipsa morte, aut potius pro inferno. Iob vigesimosexto: Nudus est infernus coram eo, et non est tegmen perditioni. Et mox vigesimooctavo:

adesse, evanescere, non succedere. ut, Spes hypocritas peribit, Iob 8. id est, non continget ei res sperata, irrita erit spes eius. Psalmo 9, Patientia aut expectatio impiorum non peribit. id est, continget eis res sperata, irrita frustra sperabunt, non erit irrita aut evanescet eorum spes. Eadem locutio est et Proverbiorum decimo et 24, Ezech. 19 et 37. et saepissime aliâs. Sic Psalmo [?: ] , Desiderium peccatorum peribit. Vicina huic significatio est, cum dicitur Perire fuga ab aliquo: quod valde crebrum est. Iob undecimo: Psalmo 147, Effugiam peribit ab eis.

Deo, Rom. 9, et alias. Verum nunc aliqua dicta Scripturae percurramus. Deuter. 1: Non agnoscetis personas in iudicio, perinde parvum ac magnum audietis, ne timeatis a facie cuiusquam. ubi teridem repetitur. Levit. 19: Non accipies personam tenuis, nec honorabis personam potentis in iudicio. Eadem locutio est et Deuter. 10, 16: lib. 2 Paral cap. 19: Iob 32, 34: Proverb. 18, et 24. Locus Iobi est perspicuus. Tanto minus ei qui non accipit personam principum, neque agnoscitur dives coram paupere. Tribuitur haec phrasis etiam parrhesiae aut libertati sinceri ac constantis

David inquit Psal. 18: Cum perverso perversus eris. Perversa via est, tum falsa doctrina ac religio, tum et impura iniustaque vita, et omnes omnino pravae actiones. Proverb. 2 et 21. Perversaloqui, est iniusta aut impia loqui. Proverb. 10: Os impiorum perversa loquitur. Eadem locutio est quoque Proverb. 2. Prover. 28 est locus notabilis. inquit enim: Melior est pauper, qui ambulat in perfectione sua, aut integritate, quam perversus viis, et ipse dives. id est, pauper sincerus, quam dives malitiosus. Pervertere iudicium, crebro reperitur non tantum de iniqua

23, Pervertistis verba Dei viventis. Idem videtur esse, quod Salomon inquit Proverb. 17: Ut pervertat semitas iudicii. Dicitur et cor perversum, eodem sensu aut significatione, qua homo perversus. Proverb. 17, Perversum cor non consequetur bonum, et homo perversae linguae incidet in malum. Eadem plane est aliquando vis vocis Subversus. Tit. 3, Haereticum hominem post unam ac alteram admonitionem devita, sciens quod talis sit subversus aut eversus, et peccet, suo proprio iudicio damnatus. Videri tamen posset hoc adhuc aliquid deterius. Cum perverso idem est aliquando Obliquus

ambulabant ad pedes ipsius Abigail. Iudicum quarto, Congregavit Barac Zabulon et Nephtalim, et fecit eum ascendere ad pedes suos: id est, duxit secum, ut dux suos milites. Iudicium octavo, Date tortas panis populo qui est in pedibus meis: id est, qui me sequitur, mihique servit in militando. Eadem locutio est etiam 1. Regum vigesimo, Exodi vigesimo. Quin et pecora dicuntur esse in pedibus alicuius: id est, pedes eius, eumque sequi. Deut. [?: ] . Et deglutivit universam substantiam, quae erat in pedibus eorum. id est, eorum armenta et greges. Venire in pede alicuius,

Augustae Anno M. D. XXX: ubi cum aliquot magnates unâ coenaret, et horrenda nostrae religionis hominibus minitarentur, inter alios dixit Comes Felix a Uvartenberg, magnus bellator, et olim Maximiliani dux, se velle adhuc ante mortem usque ad calcaria in sanguine Lutheranorum equitare. Qui eadem nocte divinitus percussus, proprio sanguine suffocatus est: sicque ante mortem usque ad guttur ac fauces in proprio sanguine equitavit. Levare pedes, aliquando est pedibus iter suscipere. Genesis vigesimonono. et Psalmo 78, Leva pedes aut vestigia tua ad desolationes in seculum. id est

laetantium ac insultantium gestus est: sicut et Plaudere manibus, Ezechielis vigesimo quinto: Eo quod plausisti manu, et percussisti pede, et gavisus es in omni contemptu tuo ex animo super terram Israelis. Ponere pedes alicuius sicut cervorum 2. Samuelis 22 pro, efficere valde velocem. Eadem locutio est Habacuc 3. Prohibere pedem ne sit discalceatus, et guttur a siti: Hieremiae secundo. Tardant pedes quadrigarum: id est, equorum trahentium quadrigas, Iudicum quinto. Tegere pedes est exonerare ventrem: quia in illa flexione crurum et foemorum, vestis quae antea vix genua

Psalmo decimo octavo. Dominus conteret Satanam sub pedibus vestris: Romanorum decimosexto: Threnorum tertio. Sic ponere aliquos scabellum pedum alicuius: Psalm. 110. Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Quod dictum Lucae vigesimo, et aliquoties in novo Testamento repetitur Eadem vis ast dicti Psalmo 91, Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Item Christi Lucae decimo: Ecce do vobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones, et super omnem potestatem inimici. Pulverem pedum alicuius lingere, est extreme adorare.

autem Paulus, ubi cognovit se eligi, et Christum contemni: Divisus est, inquit, Christus? Num quid Paulus pro vobis crucifixus est, aut in nomine Pauli baptizati estis? Quomodo non in Pauli, sic nec in Petri, sed in nomine Christi, ut Petrus aedificetur super petram, non petra super Petrum. Haec eadem et Augustinus de verbis Domini in Matthaeum, sermone 13. Deiiciantur in locis petrae iudices eorum: Psalmo 141. id est, praecipitentur de rupibus, sicut [?: ] mani Manlium aut alios facinorosos de rupe [?: T- ] praecipitabant. Sugere mel de petra, Deutero. 32,

Talem significationem huius dictionis aliqui etiam in Sacris [?:-ris ] reperiri putant: ut Nehem. 2, Placuitque coram rege, et dimisit me, etc. Isaiae quinquagesimosexto, Qui custodierint sabbatha mea, et elegerint quae mihi placent, atque apprehenderint foedus meum. Eadem locutio et Isaiae 61 reperitur: ubi, Quae placent, volunt esse idem quod, decreta, aut mandata. Verum multo significantius fuerit, si exponas Quae placent. id est, quibus ego delector. Sic Tempus placitum, aliqui pro constituto exponunt. Verum tempus placitum aut acceptum, cum de

Deus eundem super eam planctum super principes Israel. Cap. 19. et super regem Sehor. Cap. 28. Sic eodem 19. cap. dicitur de illa prophetia: Planctus est, et erit in planctum. id est: praedicit calamitatem luctuosam, et talem quoque exitum habebit. Eadem figura sermonis est et Micheae primo. Planctus unigeniti, ponitur pro eo luctu, qui fit de morte unigeniti. Zachariae duodecimo: Plangentque super eo iuxta planctum unigeniti, et amari erunt super eum, sicut cum quis est amarus super primogenitum. Sic et Matthaei 24, impiorum

Psal. 128. 144. Quae similitudo est perspicua. PLATEA, alias civitatem ac frequentiam hominum indicat. Iob 18. Memoria illius peribit, neque erit nomen illi in platea. id est, inter alios cives non reperientur eius liberi, aut quisquam qui eum celebret ac collaudet. Eadem significatio est Psalm. 55 Non deficit de plateis eius usura. Alias significat fora, vel potius res venales, et vectigalia inde exacta. 1. Regum 20 inquit Benadad rex Syriae ad Achabum: Civitates, quas tuo patri meus pater abstulit, restituam, et plateas pones tibi in Damasco, sicut pater

id est, se habere iam eam materiam probe meditatam, et orationem paratam qua Iobum redarguat. Plenum significat aliquando id quod quasi perfectum est, aut iustae staturae, cuique nihil deficit: ut, argentum plenum, pro integro iustoque precio ponitur. Genes. 23, Argento pleno tibi tradam. Eadem locutio est 1. Paralipomenon vigesimoprimo. Plenus ponitur pro saturo, et quasi nauseante ad aliquarum rerum copiam. Isaiae 1, Ad quid mihi multitudo sacrificiorum vestrorum? Plenus sum, vel potius satur. Sic Plenus et satur dierum crebro coniungitur, et ponitur pro eo qui iam

converti. Ibidem est etiam Plenitudo Iudaeorum, pro plurimis Iudaeis conversis. Plenitudo temporis. id est constitutum tempus. Galat 4. At ubi venit plenitudo temporis, emisit Deus filium suum, etc. id est, ubi perfectum completumque est id tempus, quod Deus ordinaverat. Eadem etiam phrasis est ad Ephes. 1. Plenitudo legis est dilectio, Rom. 13. id est, id quod lex desiderat, quo ei satisfit, et quo ea impletur. Sic Christus Matth. 9 vocat complementum aut supplementum lacerae vestis. id quod ad eam integrandam consuitur. Sic vir videtur quasi man cus,

ac spe aliquid concipientium et agentium, aut in aliquid prorsus incumbentium: sicut in hoc ipso exemplo apparet. Nam perinde ac naves illae plenis vel inflatis velis recta et celerrimo cursu in Italiam contendebant: ita etiam hostes, opes Italiae tam firma spe diripiebant et partiebantur. Eadem porro ratio est et fidei. nam et illa verbo Dei ac Spiritu sancto, nostro spiritui testimonium perhibente, quod filii Dei simus, confirmata, sic plena fiducia ac spe misericordiam Dei, remissionem peccatorum ac alia dona sibi rapit ac vendicat. Et quemadmodum eiusmodi naves celerrime

Dei pauper: pro, pauperes de plebe aut vulgo. Exod. 22, Si pecuniam mutuo dederis populo meo pauperi, qui est tecum. id est, tenuissimae [?: ] tis Israelitis. Aggregari ad populos suos, est mori. Num. 27. Aggregaberis aut congregaberis ad populos tuos, sicut Aaron frater tuus Eadem locutio repetitur. Num. 31. Sic ibidem 20 legitur, Congregabitur Aaron ad populus suos: id est, morietur. Aliquando significat etiam sepeliri. Gen. 25 Et expirans mortuus est Abraham, et collectus est ad populos suos: pro, sepultus est. Sic Gen. 43. Obiit, appositusque est ad populos

Exod. 15 etiam clarius possidere ponitur, pro acquisitione per redemptionem. Quare et aliquoties in novo Testamento dicuntur Christiani populus acquisitionis, aut ad acquisitionem: id est, quasi emptionis, aut emptus. 1. Petr. 2. Ephes. 1. 1. Thessal. 5. et 2. Thessal. 2. Hebr. 10. Haec eadem acquisitio et redemptio populi etiam in Psal. 78 celebratur, hoc ipso verbo: Quem acquisivit dextera tua. licet enim loquatur de monte, tamen intelligit Ecclesiam ibi habitantem. Sic Actorum vigesimo, Ad pascendam Ecclesiam suam, quam acquisivit suo sanguine. Quadruplex

omni probatione: sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt. Eadem ratione Augustinus exponit hunc locum de prohibitione ambitionis, in Sermone super verba Domini ex 11 Matth. PRAECIDO verbum nihil obscuritatis aut Hebraismi habet: tantum igitur duo loca attingam. Isaiae 38. Praecidi veluti textor vitam meam. id est, veluti textor in medio

praedestinavit: hoc est, decrevit et revelavit in verbo suo, quod oporteat eos conformes fieri imaginis filii sui. 1 Cor. 2. Loquimur sapientiam in mysterio absconditam, quam Deus προώρισεν: hoc est, decrevit revelare. Eadem ferme significatione ὁρίζειν usurpatur Act. 2 et 17: et ἐκλέγεσθαι Ephes. 1: et προγνῶναι, praeordinare, 1 Pet. 1. Synonyma etiam fere sunt

ille vel mandet, vel vetet: sicut in praecedenti significatione ostendi, verbum praeterire significare negligare. Deuteron. 26, Non praeterivi de praeceptis tuis, neque oblitus sum. Ios. 23, Eo quod transgressi estis poctum Domini, quod mandavit vobis, et abiistis et coluistis deos alienos. Eadem locutio est et Ierem. 5. et 34, praeterierunt sermones meos. Luc. 11, praeterea iudicium et charitatem: id est, negligitis, aut violatis. [?: S- ] omnino reperitur verbum צבר Abar in hac peccandi significatione in veteri Testamento: sed

sunt etiam valde charae aut dilectae possessoribus. Psalm. 72, A' fraude et violentia redimet animas eorum, et preciosus erit sanguis eorum in oculis eius. id est, Deo dilectus et studiose conservatus, quem non facile fundi patietur: vel quod valde accepta est mors martyrum in iudicio Dei. Eadem sententia est Psalmo 110, Quam preciosi mihi fuerunt amici tui Deus, vel cogitationes aut dogmata tua? Hieremiae 51, Annon filius preciosus mihi Ephraim. id est, dilectus. Lucae septimo Centurionis cuiusdam servus male affectus moribundus erat, qui illi erat preciosus: id est, valde

mea, et principium roboris mei. id est, excellentia dignitatis, et excellentia roboris. Sic et Psal. 78 legitur, Percussit omne primogenitum in Aegypto, primitias fortitudinum in tabernaculis Cham: idem intelligens per primogenita et primitias roboris, virtutis aut fortitudinis. Eadem locutio est et Psal. 105. Num. 24 paulo aliter haec vox accipitur: Primitiae gentium Amalek, sed postremum eorum peribit in seculum. Chaldaeus vertit, Primitiae bellorum Israel: quia Amalechitae primi invaserunt Israelitas, exeuntes ex Aegypto in Raphidim. Ideo etiam in

aut sedibus, 1. Sam. 23. Scrutabor eum per omnia millia Iuda, inquit Saul de Davide. Porro, quia illa millia, id est homines et loca, habuerunt certa capita: ideo etiam sunt dicta Duces, aut Ducatus, seu principatus, ὑγεμόνες: sicut et in Hebraeo eadem ferme vox est, certe ex eodem primitivo aut themate venit, Alup dux, et Elep mille. Quare locum Micheae 5: Et tu Bethlehem parva ad essendum in millibus Iuda, ex te orietur mihi dux, qui pascet populum meum Israel. vertit Matthaeus cap. 2: Et tu Bethlehem terrae Iuda,

inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et secundo capite inquit, bis repetens: Haec scribo vobis patres, quoniam cognovistis eum qui fuit ab initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius filium Dominum IESUM. Quare cum in Epistola huius eiusdem Evangelistae vox Principii in eadem materia aeternitatem significet, hic quoque eam idem significare necesse est. Accedit ad confirmationem huius significationis, quod Proverb. 8. eadem haec vox aeternitum denotat. Verba haec sunt: Dominus possedit me initium viae suae. Ante opera eius iam eram, ab aeterno ordinata sum, et ab

initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius filium Dominum IESUM. Quare cum in Epistola huius eiusdem Evangelistae vox Principii in eadem materia aeternitatem significet, hic quoque eam idem significare necesse est. Accedit ad confirmationem huius significationis, quod Proverb. 8. eadem haec vox aeternitum denotat. Verba haec sunt: Dominus possedit me initium viae suae. Ante opera eius iam eram, ab aeterno ordinata sum, et ab initio ante terram. Quem locum multi intellexerunt, et adhuc intelligunt, de aeterna generatione filii. Ponit autem hic Salomon duas istas voces,

ei crederent, quum infirma corda intelligibile verbum sine voce sensibili audire non possint? Ergo credite, inquit, me esse principium: quod ut credatis, non solum sum, sed et loquor vobis. Haec ille. quae sane sunt magis detorta, quam ut refutatione indigeant. Ambrosius (ut idem Eras. annotat) in eadem est sententia, nisi quod pro Quia legit Qui: id est, ὅς vel ὅστις, repugnante omnium codicum fide. Is, cuius commentariorum in Iohannem libros quatuor Clichtoveus ille sophista sub Cyrilli nomine edidit, eandem

examino, exploro, diiudico. 1. Corinth. 3. Uniuscuiusque opus, qualenam sit, ignis probabit. id est, perinde explorabit et examinabit ignis spiritualis tentationum, persecutionis, et etiam ignis Spiritus sancti, quo baptizati sumus: sicut externus ignis probat aurum, argentum et metalla alia. Eadem locutio et similitudo aliquanto plenius posita est. 1. Pet. 1. Sic Dominus dicit Pharisaeis Luc. 12, Faciem terrae et caeli nostis probare: id est, diiudicare et discernere. Sic 1. Thess. 5. Omnia probate. Tertullianus in de Praescrip. haereticorum: Omnia examinate, inquit, et quod

aliter accipitur haec locutio. Proiecisti in profundum maris omnia peccata eorum. id est, ex oculis tuis removisti, et quasi prorsus abolevisti. Proiicere verbum Dei post se: Psal. 50 Proiecisti verbum meum post te. id est. abiecisti omnem reverentiam verbi mei. Ratio locutionis eadem est, quam prius indicavi. Proiicietur rete in pedes eius. Iob 18. id est, irretietur, capietur. Allusio est ad piscationem, ubi retia piscibus iniiciuntur. Inde est etum, quod proiectiones tributa significant, quia illis capiuntur res ac fortunae subditorum. Ezechiel. 45, Auferte

refertur ad professionem quae verbo fiat, sicut solent ambitiosi homines gloriose virtutes suas iactare: sed ad totam habitus, gestus, vitae denique rationem, quam illi ita comparant, ut etiam tacentes, imperitis quidem hominibus nihil nisi sublime et arduum de se promittant. Supra 2. Cor. 10. eadem quidem significatione, sed in summa laude ponitur idem verbum: ubi iubet Paulus, Christianas mulieres non cincinnis, non auro, non margaritis, sed honesto habitu, et bonis praecipue operibus ornari. quod (inquit) decet eas mulieres, quae pietatem spondeant. id est, quae pietatem et

mox repetit: Non erubescant in me, qui quaerunt te. In hac significatione saepe dicitur, Qui crediderit, non confundetur. Item: Qui speraverit in Dominum, Romanorum nono, et decimo. 1. Petri secundo. Eadem est huius vocis vis, cum pudore affici, aut pudefieri ab aliqua re dicimur. Psalmo centesimodecimonono: Ne pudore afficias me ab expectatione mea. id est, ne patiare me frustrari mea expectatione aut spe, unde sequatur mihi ignominia ac pudor, obiicientib. ipsis, Ubi est Deus eorum?

abominationibus et nundinationibus, quibus ex ea speluncam latronum effecit. De tali purgatione loquitur Malachias, quod angelus Domini, id est Meschias, repurgabit filios Levi, id est Ecclesiam et doctores severissime, sicut aurifaber igne metallum, et sicut lotrix feruenti lixivio vestes. De eadem etiam Baptista loquitur, cum dicit Dominum adventare, qui in sua manu habeat ventilabrum, ut repurget aream suam: tametsi etiam extremum iudicium complectatur. De simili repurgatione etiam Isaias loquitur capite primo: Repurgabo ad purum scoriam tuam, et auferam omne stannum tuum,

Adami corde, novum ac spirituale in nobis creet: Psalm. 51. De utraque hac purificatione dicitur Hebraeis 1, Purgatione peccatorum nostrorum per seipsum facta, sedit ad dexteram maiestatis Dei: id est, acquisitione utriusque huius purificationis. Porro Hebraeorum 7, 8, 9 et 10, saepius eadem purificatio inculcabitur, sed utens verbo Sanctificationis et Aspersionis. De applicatione autem huius purgationis inquit Apostolus Actorum 15: Fide purificans corda credentium. et Hebraeis nono: Quanto magis sanguis Christi, qui per spiritum aeternum seipsum obtulit inculpatum Deo,

animam [?: p- ] Idem dicit Deus ad Moysen. Exod. 4, cum eum iubes redire in Aegyptum ad Israelitas. Psalm. 7, Erubescam quaerentes animam meam: id est, insidiantes meae viae. Frequentissima est haec locutio in Sacris. Psalm. 14 [?: ] bonam partem accipitur haec eadem loquutio, de [?: ] natu servandi aliquem. Respiciebam ad dextram, videbam non esse qui me agnosceret: periitque [?: ] a me, et non erat qui quaereret animam meam. Paulus post inquit, Educ de carcere animam meam. [?: ] enim bonum aut malum alicuius,

ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem: Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes. pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone, Cum et Quando non raro pro Si ponitur: ut, Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri. pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico Wenn, ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio. QUANTUS, nonnunquam videtur habere aliquid obscuritatis. Matth. 6, Ipsae tenebrae quantae erunt? id est, quam grandes? Et

nonnihil tale, Sermone 28. ut hic sit sensus: Quemadmodum patres terreni prospiciunt liberis suis panem, quo corpus alatur, etiam in posterum diem: ita tu nobis prospice panem caelestem, animi cibum, qui pater es caelestis, et pater spirituum. Hactenus Erasmus. Porro Beza post Erasmum sic de eadem voce scribit: Panem quotidianum, ἄρτον τὸν ἐπιούσιον.) Mihi religio fuit quicquam immutare in hac precationis formula, in Ecclesia Dei tanto iam tempore usurpata: dicam tamen quod sentio, ubi alias interpretationes attulero. Nonnulli

sane posset recte verti Racemabunt: quandoquidem iam antea in eodem capite praedixerat, gubernatores eorum fore pueros ac infantes. Hieremiae 49, Si vindemiatores venissent super te, non reliquissent racemum. i. si hostes venient, omnia perdent, nihil integrum relinquent, omnes interficient. Eadem methaphora ac similitudo est etiam in Obadic. Sic et Micheas capite septimo dicit, se perinde dolere ac lugere, quod nusquam ullum pium reperiat, sicut qui post vindemiam racemos quaerit, ut saturetur, sed nihil usquam reperiat. Ex hac metaphora est etiam illa proverbialis locutio, Melior

et preces Cornelii centurionis. Contra etiam peccata Babyloniae meretricis dicuntur ascendisse in memoriam coram Deo, aut Deum illorum recordatum. Apoc. 18. Plurimae omnino et maximi momenti phrases sunt huius verbi. Verum de illis supra in Memini, Memoria, et Obliviscor, dictum est. Eadem enim istarum omnium vocum ratio est. RECTUM, primum proprie significat externam quandam rectitudinem corporum, superficierum, aut linearum: ut sagitta, hasta aut trabs recta dicitur, cuius contrarium est obliquum, aut obliquitas seu tortuosum. Per metaphoram porro haec vox

aut trabs recta dicitur, cuius contrarium est obliquum, aut obliquitas seu tortuosum. Per metaphoram porro haec vox significat omne laudabile ac probum, ac transfertur ad quasvis res aut actiones laudabiles ac probas. Quae metaphora est usitata non tantum Hebraeis, sed etiam Latinis ac Graecis. Eadem prorsus natura ac vis est etiam aequi, ab aequalitate planicierum, linearum aut corporum, per metaphoram sumpti. Dixi autem quaedam in voce Perversus, quae ad huius quoque vocabuli explicationem facere queant: sed hic multo plura dicenda erunt. Sunt autem varia recta, iusta, autaequa,

Sic rex Achis dicit Davidi: Vivit Iehova, quod tu rectus ac bonus es in oculis meis, sed in oculis principum non es rectus: id est, places aut probaris mihi, illis vero displices. Nec tantum hominibus, sed et Deo eadem locutio tribuitur, quod aliquid sit rectum, aut non sit, in oculis eius. Solet etiam non raro explicatio addi, quid sit illud rectum in oculis Dei: nempe, id quod Deus praecepit aut praescripsit. ut, Quod fecisset David id quod rectum erat in oculis Iehovae: primo Regum decimoquinto. mox

regni eiicientur in tenebras exteriores. ubi idem videntur filii regni dici, quod nos nunc dicimus membra verae Ecclesiae. Haec autem receptio exterorum, et eiectio domesticorum regni, a Paulo, per excisionem ramorum ex vera olea, et insitionem sylvestrium ramusculorum, Rom. 11. depingitur. Eadem locutio paulo aliter accipitur Matth. 13, Bonum semen sunt filii regni: zizania sunt filii illius mali. ibi enim filii regni dicuntur ii, qui actu sunt filii, veraeque pii, quique sunt vera vivaque membra Ecclesiae. Regnum aliquando abusive significat quamcunque magnam vim aut potentiam.

et castigans. Psal. 99. Dominus regnavit, commoveantur populi: id est, fremat et insaniat quantum volet mundus, tamen Iehova omnia aget pro suo arbitrio. Sic Psal. 10, Dominus regnabit in seculum, et ultra, peribunt gentes de terra eius. In bonam porro partem haec eadem significatio reperitur saepissime in Psalmis et prophetis: ut Psal. 97. Dominus regnavit, exultet terra: id est, potenter suis opitulabitur, et Psal. 47. Dominus regnabit super gentes. Et Psal. 93: Dominus regnabit, induit decorem, induit Dominus

aut propagationis Evangelii mihi metitus est. Gal. 6 in quit Apostolus: Pax super eos qui secundum hanc regulam incesserint ubi regula doctrinam significat, ab ipso praescriptam. Monachi id ad suas monasticas regulas traditiuncularum rapiunt, praesertim cum sequatur de stigmantibus S. Francisci. Eadem metaphora et sententia est Philip. 3, Eâdem incedamus regula, idem sentiamus. per regulam, normam doctrinae et pie agendi significat, iubetque eos concordes esse. REIECTAMENTUM, Philip. 3. habet Vulgata versio, ubi in Graeco est

motus consequens est, complectatur, ut hic tertius quoque tropus accedat. Exempla sunt passim innumera. Quoniam respexit ad humilitatem ancillae suae: vel potius ad afflictionem, aut tristem statum ancillae suae. Aliqui putant esse Hebraismum, et vertendum esse, Respexit ad humilem ancillam suam. Eadem locutio plenius habetur. 1. Samuelis primo, quo etiam D. Virgo respexisse in suo Cantico videtur: O Iehova exercituum, si respiciendo respexeris afflictionem ancillae tuae, et recordatus mei fueris, et non oblivisceris ancillae tuae, et dederis ancillae tuae filium. ubi Respicere,

Isaiae trigesimoprimo: Vae qui confidunt in humanis praesidiis, et non respexerunt ad sanctum Israelis, neque Iehovam quaesierunt. id est qui non speraverunt, et petierunt opem â Domino. Hos. 3, Filii Israel respiciunt ad deos alienos id est, eos sectantur, colunt, et in eos sperant. Eadem locutio cultum verum ac falsum significat etiam Isaiae 17, In die illa respiciet homo ad factorem suum, et ad S. Israelis spectabunt: et non respiciet ad altaria, et ea quae fecerunt digiti eius. id est, ad iola. Nonnunquam significat admirari, et imitari aliquos. Psalmo quadragesimo.

resurrectio et sessio ponitur aliquando pro isto corporeo motu aut situ: et tamen per synecdochen omnes hominis actiones, consilia et motus, non tantum externos, sed et internos notat. Psalmo 139, Tu cognovisti sessionem et resurrectionem meam, intelligisque cogitationem meam longe ante te. Eadem locutio est et Esdrae secundo. Denique negantur aliquando mortui resurgere. id est, mox ad hanc communem vitam reviviscere. ubi non agitur de illa extrema resurrectione. Iob decimoquarto: Homo cum dormierit, non resurget. id est, non mox reviviscet. Isaiae vigesimoprimo: Mortui non

meis. Et Psalmo 141, Cadant in retiacula eius impii, dum ego transibo. Sic et Abacuc tyrannidem regis Babylonis, qua omnia regna occupabat, vocat rete, et dicit eum sacrificare suo reti. id est, tribuere illas victorias suae sapientiae et fortitudini, non Deo punienti per eum gentes. Significat eadem vox etiam poenas Dei, quibus perinde subito et ex improviso obruit homines. Ezech. 12 Expandam super eum rete meum, et comprehendetur sagena mea. Sic saepe in Isaia, Ierem. et aliis Propheta legitur. Frustra iacitur rete ante faciem pinnatoris Proverbiorum primo. id est, nos facile

non possunt. Ezechielis decimotertio, Micheae primo: Fundamentum eius revelabo. et Psalmo decimooctavo. Hinc oritur et illa locutio, Revelare alicuius turpitudinem: pro, coire cum aliqua: quia tunt fit aliqua denudatio. Quae locutio Levitici 18 saepissime repetitur. Ibidem tamen ista eadem locutio nonnihil varies, cum inquit: Turpitudinem patris tui ne reveles, aut denudes: pro, non habueris rem cum matre, aut noverca, quia etiam illa est quasi tui patris nuditas, quandoquidem coniuges una caro sunt. Porrô quia nihil magis decet ac decorat mulierem, quam pudicitia,

ad Corinthios primo: Expectantes dum reveletur filius Dei. id est, coram secundo gloriosoque adventu suo exhibeatur, ipsemet adveniat. Sic et secundae Thessalonicensium primo: Vobis vero qui affligimini relaxationem in revelatione Domini nostri IESU Christi de caelo eum angelis potentiae suae. Eadem vox, ac in eodem usu etiam, 1. Pet. 1 et 4 reperitur. Sic et Rom. 8 habet: Quae nunc patimur, nequaquam paria sunt futurae gloriae in nobis revelandae. id est, divinitus donandae. Virtute Dei custodimur per fidem ad salutem, quae parata est revelari in ultimo tempore: 1. Petri 1. id

19. Sic Ezechielis 10, Non revertebantur rotae de prope illos. id est, semper sequebantur ac comitabantur illos. Reverti facere faciem precantis, est repellere eum, non exaudire eum. 1. Reg. 2, Petitionem unam petam a te, ne reverti facias faciem meam. id est, ne me irrata conatu repellas. Eadem, aut certe vicina vis est locutionis, Reverti facere retrorsum ab hoste, Psal. 44 id est repelli, ut supra in REDEO et RETRORSUM dixi Sic quoque dicitur Iob 39, Non revertitur equus a facie gladii. id est, non resilit, non cedit. non vertit tergi aut se repelli patitur.

aut potius, qui cum omnibus lites habet religionis et pietatis gloriaeque Dei gratia. ROBIGO, aut RUBIGO, segetum morbus, quo spicae quasi torridae ac aridae fiunt, quem Deus Israelitis minatur Deut. 28. et 1. Reg. 8. ROBUR, et ROBORO, exposui supra in FORTI VICO. Eadem enim vis utriusque verbi est, et pro iisdem Graecis aut Hebraeis ponuntur, seu eadem Hebrea aut Graeca nomina exprimunt. Nunc pauca [?: ad--- ] de adiectivo Robustus. Et cadit in robusta eius congregatio aut coetus pauperum. Psalm. 10: videtur [?: p----ere ] in

gratia. ROBIGO, aut RUBIGO, segetum morbus, quo spicae quasi torridae ac aridae fiunt, quem Deus Israelitis minatur Deut. 28. et 1. Reg. 8. ROBUR, et ROBORO, exposui supra in FORTI VICO. Eadem enim vis utriusque verbi est, et pro iisdem Graecis aut Hebraeis ponuntur, seu eadem Hebrea aut Graeca nomina exprimunt. Nunc pauca [?: ad--- ] de adiectivo Robustus. Et cadit in robusta eius congregatio aut coetus pauperum. Psalm. 10: videtur [?: p----ere ] in similitudine leonis praedae insidiantis. Nam, inquit, comprimit et humiliat se, ut cadat

sed tantum presbyteri seu seniores, evangelistae, pastores, doctores, et similibus nominibus, quae non ius offerendi publici sacrificii, sed tantum praedicandi ac docendi illud unicum sacrificium, quod plenam redemptionem et peccatorum abolitionem impetravit, significant. Nam (ut testatur eadem illa Epistola) ubi plene sacrificatum et perlitatum est, et ubi remissio peccatorum vere parta est, ibi nullis amplius expiatoriis aut propitiatoriis sacrificiis opus est. Quod si adhibeatur tale

perlitatum est, et ubi remissio peccatorum vere parta est, ibi nullis amplius expiatoriis aut propitiatoriis sacrificiis opus est. Quod si adhibeatur tale sacrificium ac sacerdotium, protestationem fieri ait eadem Epistola, quod nondum vere parta sit peccatorum remissio: quod ad controversias huius temporis iudicandas valde prodest observasse. ¶ Nunc locutiones quasdam huius vocis percurramus. Psal. 132: Sacerdotes tui induantur iustitia, et pii tui iubilando iubilent. Et

Isaiae 24: Erit sicut populus, sic sacerdos: sicut servus, sic dominus eius: sicut ancilla, sic domina eius. id est, omnes perinde calamitosi et in extremam sortem redacti erunt, nulla potiori sorte fruentur superiores ordines: seu evertetur politia, confusis ordinibus ac statibus ipsius. Eadem porro locutio Oseae 14, significat perinde sacerdotes esse imperitos, et omnibus peccatis contaminatos, sicut vilem stultamque plebeculam. Ezech. 7, et saepe alias, dicitur peritura aut non peritura lex a sacerdote, visio aut verbum a Propheta, et consilium â senibus aut sapientibus. Nam

nostrae professionis a re militari desumptae sunt: ut est Symbolum, et aliae. Hac tamen voce Vulgata versio aliquoties pro quovis maiori mysterio abutitur: ut Ephes. 1: Noto facto nobis sacramento voluntatis suae. et Ephes. 3: Notum est mihi factum sacramentum per revelationem. Mox vertit eadem Mysterium, inquiens: Legentes potestis intelligere meam cognitionem in mysterio. Mox iterum Sacramentum: illuminare quae sit dispensatio Sacramenti Christi. ubi semper est Graeca vox Mysterium, quae revera nihil aliud significat, quam absconditum et sacrosanctum Dei consilium de suo filio,

insulsi, qui ab omni absunt urbanitate. Nec non quia sal [?: ] corporum firmitatem, in Sacris literis, ut hic et in aliis locis, divinum foedus salitum, id est, incorruptum inviolatumque appellatur. Eadem ratione sacrificiis destinatur, propter Christum, qui caelestis ille sal est, suos vitiis liberans, et ad aeternae vitae participatum igneo suo Spiritu transferens, absumpta terrestri illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni

cor meum in salute tua. Sic Psalmo vigesimo et vigesimoprimo. Sic primi Samuelis secundo: Laetata sum in salute tua. id est, de tuo maximo beneficio, quo me quasi servasti et beasti. Vana est salus hominis, Psalmo 60. Non potest efficaciter homo opitulari ne sibi quidem, nedum alii. Eadem vis vocum est, cum dicitur salutes faciei Dei: id est, favoris Dei, aut ex favore Dei provenientes. Aliqui de arca faciem Dei accipiunt. Psalmo quadragesimosecundo: Adhuc confitebor ei propter salutes faciei eius. Sic Psalmo vigesimo octavo. Esse, aut fieri, aut egredi aliquem

vide Servator. SALUTO verbum aliquando largius accipitur, pro largiore ac pleniore colloquio: ut cum [?: Hel- ] ablegans famulum ut propere currat, prohibet ne vel salutet obvios, vel etiam salutatus respondeat. id est, nullo prolixiore colloquio patiatur se detineri. Eadem formula, eodemque modo usurpatur a Christo Luca 10 idem Apostolis mandante. Sic Act. 18 dicitur Paulus ascendisse Hierosolymam, et salutasse Ecclesiam. Item Agrippam regem venisse ut salutaret Festum: Actor. vigesimoquinto. Sic forte de omni familiari et amici re colloquio intelligendum

Paralipomenon trigesimo. Malachiae secundo: videtur Sanctum vocare matrimonium. inquit enim: Quia contaminavit Iehuda sanctum Iehovae, quod diligit, cum duxit in uxorem filiam dei alieni: id est, matrimonium, quod ordinavit et sanctificavit Dominus, contaminavit Iuda, ducta gentili uxore. Eadem vis est vocis Sanctitas, quam supra in Sancto exposuimus. DEUS, in sanctitate est via tua: Psalmo septuagesimoseptimo. pro, sancta sunt instituta et omnia opera tua, doctrina et actiones. Esse aut fieri aliquid in sanctitate, veritate aut fide: pro, sancte, vere, ac fideliter,

illud Ioan. 10: Me pater sanctificavit, et misit in mundum. id est, Ad hoc summum et plusquam sacrosanctum munus opusque instaurandi regni Dei, redimendi genus humanum, abolendi peccatum, et extinguendi iram Dei. De hoc genere sanctificationis aliquid dicetur infra in verbo Segrego, quoniam eadem ferme res utroque verbo notatur. Septima significatione declarat hoc verbum moliri, aut conari aliquid. Ieremiae sexto: Sanctificate contra eam bellum. Surgite ascendamus in meridie. Sic Micheae tertio de pseudoprophetis legitur: Prophetae seducunt populum meum, mordent

sed sanctificati estis, sed iustificati estis per [?: ] Domini IESU, et per spiritum Dei nostri. Videtur enim hic Abluere et Sanctificare et iustificare synonyma esse. Eb. 10. Per quam voluntatem sanctificati sumus, pro oblationem corporis IESU Christi semel peractum. Idem eadem significatione verbo Consummare utitur: Unica oblatione consummavit in perpetuum, eosque sanctificantur. Verum Sanctificare alias, sese expiare ceremoniis Mosaicis, indicat. Actor. 21: Sanctifica te [?: ] illis. Alias timere notat. 1 Pet. 3 Dominum Deum sanctificate in

et angelo percutienti, notum est ex duodecimo cap. Exodi: nullamque ea locutio difficultatem sermonis parit. Quod foederalis victimae- sanguis fuerit divisus, mediaque pars Deo oblata, ac ad altare fusa, altera vero media super populum aspersa, clara voce testante ac dicente Moyse eadem ferme verba quae Christus in sua sacra Coena instituenda dixit: Hic est sanguis testamenti, quod Deus erga vos praecepit, Exodi vigesimo quarto, et Hebraeorum nono notum est. Fons aut vena sanguinis. pro menstruis, Levit. vigesimo. Sic et in Evangelio de Haemorrhousa. Secundo,

iure sustineo vestrae spiritualis caedis aut mortis, quam vos vobismet consciscitis, negligendo Evangelion Christi. Sic mox vigesimo capite. Testor ego vobis hodie, quod mundus sum a sanguine vestro. id est, nullam plane culpam aut reatum sustineo vestri aeterni exitii si quis vestrum peribit. Eadem sententia aut locutio est etiam Ezekielis decimooctavo, et 33. Ne cadat sanguis meus in terram: 1 Sam. vigesimosexto. id est, ne quaeso patiare me insontem interfici [?: ] facta enim caede, fluit sanguis in terram. [?: Sang- ] terra abscondi, Iob 16, est,

et aliis communicandi, et etiam ad singulas vel internas animi necessitates, vel externa negocia, difficultates et actiones accommodandi. Sic Paulus in tertium caelum raptus, et tot revelationibus sublimium mysteriorum instructus, dici potuit sapiens. at Apollos, magna dexteritate et efficacia eadem tum piis proponens, tum Iudaeos redarguens et confundens, potuit dici prudentia ac intelligentia praeditus. Ad hoc discrimen referri potest, quod Paulus dicit 1 Corinthiorum duodecimo: Per eundem spiritum alii datur sermo sapientiae, alii sermo cognitionis. quem locum ita quidam breviter

[?: ] sceptrum impiorum super sortem iustorum, ne [?: minus ] iusti manus suas ad iniquitatem: id est, non patiens Deus ut impii perpetuo tyrannizent ac opprimit [?: ] ne habeant etiam illi occasionem tandem ad [?: imp- ] declinandi. Porro eadem vox Sceptri שבט schavat significat etiam tribum populi Israelitici, sicut et [?: ] Virga מטה Mate: sive quia sicut virgae primûm [?: ] ex stirpe veteris arboris: ita duodecim patriarchem

quod repulerint scientiam. Quin et totus populus accusatur, quod non sit scientia Dei in terra De hac scientia Zacharias ait, suum filium praecessurum esse Christum, ad praeparandam viam eius, et dandam scientiam salutis populo eius. Contra Paulus ait: Ignorantiam Dei quidam vestrûm habent. De eadem scientia ait Christus Lucae 11, quod tulerint clavem scientiae et nec ipsi intrent in eam, et in regnum caelorum, nec alios intrare patiantur. Sicut nunc videmus solos (ut vocantur) Spirituales sibi ius docendi ac discendi tractandique Sacras literas rapere, sed nec ipsos eas serio

aut ratione, est, quod Iudaei legentes Moysen, aliud legunt, in ipso nimirum velamine haerentes, quam quod Moyses revera scripsit, aut suis libris apud illos efficere voluit. Nisi quis de diversis Epistolis intelligat Paulum, quasi dicat: Semper idem sum, non levis, inconstans, et versute agens: eadem iam quoque nobis scribo, quae etiam in iis epistolis, quas apud vos habetis, lectitatis. Scriba in Sacris literis non quivis amanuensis dicitur, ut Latinis ista vox sonat: sed perirum Sacrarum literarum, et earum interpretem aut doctorem, ferme sicut nunc dicimus Theologum. Vocant igitur

longe aliter affecti sumus, et aliter de Christo sentimus, aliaque bona ab eo expectamus. Deponere veterem hominem secundum priorem conversationem: Ephes. 4 id est, viventem et agentem pristino more perversae vitae. vel veterem hominem una cum suis operib. aut priori illa prava conversatione. Eadem vis est saepe particulae IUXTA. Mich. 7, Iuxta dies antiquos, iuxta dies egressionis tuae i. ut olim, ut tempore exitus ex Aegypto. Excitabit super eum flagellum, iuxta plagam Madian. id est, ut olim Madianitas afflixit. Dedi tibi annos iniquitatis, iuxta numerum dierum, Ezech. 4. pro,

irritum aut fallens, seminanti autem iustitiam erit merces [?: sta--- ] id est, qui recte agit, ille certa ac bona praemia consequetur. Sic Os. 10, Seminate vobis in iustitia. id est, dare operam iustis ac bonis operibus. Proverb. 22, Qui seminat iniquitatem, metet calamitatem. Eadem locutio est Iob 4. Sic Os. 8, Ventum seminarunt, ac turbinem motent. Vide Ventus. Sic Gal. 6. Quod quis seminat, hoc [?:-- ] metet. id est, digna suis factis recipiet. Ibidem, [?: Semi- ] carne, est secundum carnem vivere: contra vero est, [?:

facietis caniciem meam in sepulchrum. id est, occidetis me, perdito mihi filio. Sic descendere ad lapides sepulchri, Isa. 14. id est, in sepulchrum lapide structum, Excidi in sepulchrum, Psal. 31. Ingredi in sepulchrum, Iob 5. et 1. Reg. 13. et 14. Gen. 47. 2 Sam 19. Eadem vis est locutionis, Vadam ad portas sepulchri, Isa. 38. Iob 10, est plenior sepulchri descriptio, Antequam vadam ad terram tenebrarum et umbrae mortis, terram obscuritatis, sicut caligo umbrae mortis. Ioiakim rex Ierusalem sepultura asini sepelietur: Hierem. 22. id est, proiicietur

Sit hoc iuramentum inter nos, percutiamusque foedus tecum: Si facies nobis malum. id est, quod nequaquam facies. Sic Psal. 95, Iuravi in ira mea, si introibunt in requiem meam. Vivo ego, si filios et filias liberabunt: Ezech. 14. id est, non liberabunt, non introibunt in requiem. Eadem vero vis huius voculae servatur etiam, ubi nulla prorsus iuramenti mentio fit. quod accidit ex multo usu, ut initium iuratoriae formulae etiam ad simplicem sermonem sit translatum. Gen. 14. Si accepero a filo usque ad corrigiam calcei, et si accepero de omni quod tuum est. pro, ne quaque

Levit. 10, Vinum et siceram non bibes tu et filii tui tecum, quando intrabitis in tabernaculum conventionis. Hieronymus annotat, comprehendi hac voce quicquid inebriare potest. quod tametsi verum est, certior tamen definitio est, notari omnes potiones a fructibus expressas, in quarum dulcedine eadem fere est ille cebra, quae in vino. Et hodie quoque Orientales populi sibi tam ex dactylis palmarum, quam ex aliis fructibus liquores, conficiunt, apprime suaves et delicatos. SICLUS, est ponderis, et

fortitudo nunc ad praelium: Iosua decimoquarto. pro, idem robur, eademque fortitudo. Sicut tu, sicut illi: Iudicum octavo. pro, erant tibi simillimi. Genesis 44. Sicut tu, sicut Pharao. Sicut portio descendentis ad praelium, sicut remanentis ad [?: sarci-- ] 1. Samuelis 30. pro, eadem portio praedae, idemque premium. 1. Regum 22, sicut ego, sicut tu: sicut populus meus, sicut populus tuus. id est, ego ac tu, et utriusque exercitus, idem sunt. Primo Paralipomenon vigesimosexto: Sicut parvus, sicut magnus. Sic propheta inquit: Sicut populus, sicut sacerdos. id est,

ac ab hominum conspectu removentur: sic Deus peccata nostra post suum tergum, atque adeo in profundum maris abiicit, ut perinde non cernantur, sicut illae literae aut liber sigillatus legi non potest, nec debet, ut est Apoc. 5 et 6. Dicitur itidem et visio et prophetia obsignari: quod aliqui eadem reclusionis et quasi abolitionis metaphora exponunt, iuxta illud Christi dictum: Lex et prophetae usque ad Iohannem. Possis tamen etiam illam supra indicatam, vicinioremque metaphoram confirmationis hic intelligere, quia prophetiae tunc demum confirmantur, et luculenter verificantur, cum

est placere ac probari ei. Psalmo 94, Nun quid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto? id est, an tales probabis, amabis et fovebis? Sic pro benevolentia, favore ac auxilio accipitur etiam Iob vigesimonono: Dum esset societas Dei super tabernaculum meum. Eadem vis locutionis est, cum Deus dicitur esse cum aliquo, aut apud aliquem. Dare dexteras societatis, est, sancta datarum dexterarum pactione cum aliquo pacisci de societate seu coniunctione operarum, mutuorum officiorum, et de mutuo auxilio. Sic Galat. 2 dicit Paulus, Iacobum, Petrum et

Deuteronomii vigesimoquarto, Occumbere solem super mercedem mercenarii, est, non reddi ei mercedem mature, seu ante occasum solis. Sol non occidat super iram vestram, inquit Paulus: est, diutius ac ultra occasum, seu per noctem retinere iram contra proximum, quam sole super horizontem existente: eadem nempe die, qua ira aut contentio illa orta erat, extinguere debebant. Porro Micheae tertio, ista locutio per metaphoram in longe alio sensu accipitur. inquit enim propheta: Occum betque sol super prophetas istos, et obtenebrescet super eos dies: id est, incident subito in extremas

ut alius cum uxoribus eius coram sole rem habeat. id est, propalam. quod postea cap. 16 Absalon tenso tabernaculo in tecto regiae domus facit. Sic Hierem. 8 dicitur, quod proiicient ossa sacerdotum eruta e sepulchris coram sole et luna. id est, propalam ac sub dio. Aliquando haec eadem locutio significat idem quod in hac vita. Eccles. 2. Dominabitur omni labori meo, quo laboravi, et quo sapiens fui sub sole: id est, per totam hanc vitam. Sol iustitiae nominatur Christus, quia et illuminat omnes, et est verus ac primarius fons verae iustitiae. Malach. 4, Orietur vobis

et sol in ortu quasi florere, et bene habere: contra, tendens in occasum, quasi languere, et veluti ad interitum inclinare videtur. Sic Pompeius iuvenis ac florens ad Sylam senescentem audacter dixerat, Plures adorare solem orientem quam occidentem: cui sane et ipsi senescenti sol suus occiderat. Eadem similitudo est etiam Apocalypsis 1, Facies eius quasi solis, cum in vigore suo lucet. Sic et Christi transfigurati facies, Matthaei 17 cum sole comparatur. Apoc. 12 dicitur, visam esse in caelo mulierem amictam sole, sub cuius pedib. fuerit luna, et corona stellarum duodecim in capite

dicta: quinetiam [?: integra- ] tribuum portiones soli dictae sunt sortes. Hinc [?: ] Ephraim, sors Iuda, etc. Sic etiam Latinis videtur [?:-cta ] esse sors, quae summa aut caput rei familiaris est: et [?: c--sortes ] , qui de eadem sorte participant. Psal. 124, Non relinquetur virga impiorum super sortem iustorum, ne forte mittant manum suam ad iniquitatem. i. [?:-on ] permittet Deus impios perpetuo opprimere [?: pi- ] , [?: ] eorum bona detinere. Hinc porro per

venturam iram, seu imminentes atrocissimas poenas? Isaiae 6 accusat Deus doctores Iudaeorum, inquiens: Speculatores eius omnes caeci. id est, indocti, et non intelligentes, vel etiam alioqui cernere nolentes prae metu aut etiam scelerata malitia praedictos hostes iam irruere in populum Dei. Eadem sententia ac reprehensio est etiam Isaiae 56. SPECULUM habet quasdam nonnihil obscuras locutiones: ac primum quod Exodi 38 dicitur Moises fecisse labrum de speculis mulierum militantium, supra in voce MULIER expositum est. Cernere in speculo aut per speculum, est, non rem

vere pios ac spirituales. Quarto, â doctrina etiam ad effectum eius, hae appellationes transferuntur. Hac ratione Paulus Rom. 2 duplicem facit circumcisionem: unam literae, externam scilicet et corporalem, quae tantum in externa carne haeret: alteram spiritus, quae scilicet in ipso corde est. Eadem plane ratione dicit et Rom. 7, nos debere servire Deo in novitate spiritus, non vetustate literae. hoc est, in vera cordis pietate, non in externa disciplina ac caeremoniis tantum: quae omnia etiam vetus Adam utcunque praestare potest. Etsi autem magna est cognatio huius significationis cum

gentem hypocriticam mittam eum, et super populum irae meae mandata tradam ei, ut spoliet spolium et rapiat rapinam, et ad ponendum eum conculcationem sicut lutum platearum. i. ut audacter, crudeliter, et pro libitu oia rapiat ac vastet: sicut Latini et Graeci dicunt Ferre et agere praedam. Sic eadem reduplicata locutio Rapere rapinam, reperitur Ezek. 29 et 38. Cum fortib. dividet spolia, Isa. 53. i. accipiet lautam portionem, qualis debetur fortib. heroib. et qualem illi felicissime potentem hostem vincendo consequi solent. Sic quod praeces sit, Dividam ei in multis, aut cum

Deo Iacob. id est, Deus sanxit ac proposuit hoc decretum populo Israelis, ut sic quasdam soIennitates celebrent. Statutum unum. Num. 15, Statutum unum erit vobis et peregrino. Paulo post: sicut vos, sic et peregrinus coram Iehova. Et mox: Lex una et norma una erit vobis et peregrino. id est, eadem lege, decreto, ac conditione tenebuntur. Statutum alicui esse, aliquando quasi proprium quoddam ius et privilegium indicat. Exod. 29, Erit eis sacerdotium in statutum perpetuum. pro, possidebunt illi peculiariter hanc functionem. Levit. 10, Statutum tibi et statutum filiis tuis est de

Isaiae 38. id est, Dominus locutus est ad Isaiam. Esse aliquem in aliquo, ut in vitio, aut virtute, valde significanter dicitur: ut, Totus mundus est positus aut iacet in maligno. id est, est quasi submersus in cacodaemone. 1. Ioan. 5. Exod. 32. Tu nosti populum hunc, quod in malo sit. Eadem ferme locutio ac vis esse videtur Mosis et Ioannis. Sic Acto. 8. Video te esse in felle amaritudinis: id est, te esse totum submersum in malitia extrema. Proverb. 5. Pene fuissem in omni malo: id est, parum

malitia, natus es natura distortissima et monstrosissima. SUPER, אל Al praepositio multa admodum significata habet, sicut et aliae praepositiones, ac omnino inde clinabiles particulae. Usitatissima tamen et etymologiae Latinae ac Graecae (nam eadem vocula ὑπὲρ in utraque lingua est) ac denique Hebraeae אל al convenientissima significatio est, cum indicat aliquid alicui quasi incumbere aut imminere. Gene. 2. Tenebrae erant super faciem abyssi. Sic super

sicut Loth suos hospites, et ille in Iudicibus Ben Iamitam. Psalmo decimoquinto: Domine quis habitabit in tabernaculo tuo, et requiescet in monte sancto tuo? Id est, quem tandem hominem tu inter tuas domesticos, aut in tuam familiam recipies, numerabis, amabis fovebis, reges ac tuebere? Haec eadem locutio Psalmo vigesimoseptimo multo plenius et clarius proponitur: Unam petii a Domino, illam requiro: ut maneam in domo Domini cunctis diebus vitae meae, ut videam pulchritudinem Domini, et lustrem templum eius: quoniam abscondet me in tabernaculo suo in die quo imminuerit malum, latere

est quod metuas de vita filiae. Alias circumscribit. Deut. 28. Et eris tantum direptioni expositus omnibus diebus. Num. 12 utrumque coniungitur: Nunquid rakach, tantummodo in Moyse, aut per Moysen locutus est Dominus? ubi alterum ex illis adverbiis abundat: aut certe maioris emphaseos gratia eadem res vel significatio bis diversis voculis exprimitur. Os. 13, Tantummodo in me est auxilium tuum Israel. TAURUS, per metaphoram aliquando significat potentem, superbum, et audacem, ac infestantem miseros: ut solent tauri pinguiores tum pecora, tum et frutices, arbores, ac etiam

Basan, eo quod ibi erant uberrima pascua, et pinguissima ac validissima pecora. Psal. 22, Tauri Basan circumdederunt me. id est, praepotentes ac superbi magnates. Sic Psal. 68, Disperdit congregationem taurorum. id est, fortium adversariorum. Sic et Isa. 34 haec eadem vox usurpatur: Descendentque unicornes cum eis, et tauri cum magnificis, et inebriabitur terra eorum a sanguine, et pulvis eorum ex adipe impinguabitur. TECUM. Gen. 28, Ecce ego tecum: subintelligo, ero. id est, tibi adero, opitulabor, etc. De hac locutione dictum

quando Deus unumquodque negocium aut rerum vicissitudinem instituere velit, quando regna aut alia magni momenti erigere vel destruere in animo habeat: ut ter stulti sint, qui sibi futurorum contingentium cognitionem ex astrologia aut alioqui arrogant, nisi Deus illis singulariter ea patefecerit. Eadem locutio, ac in eodem sensu, 1. Thes. 5. est: Porro de temporibus et opportunitatibus temporum non est opus ut vobis scribam. Ipsimet enim scitis, quod dies Domini ut fur in nocte veniet. Dixi, poni tempus pro reb aut statu in tempore existente: Psalm. 89, Memento ergo quid tempus. id est,

unum annum, tempora duos annos, et dimidium temporis dimidium anni: sunt igitur in summa sesquiquatuor anni: tandiu enim duravit tunc prophanatio templi. Sic etiam Apocalyp. duodecimo praefinitur meta exilii mulieris, et furoris draconis per tempns, tempora, et dimidium. Et paulo post de eadem re dicunt, Dies mille ducenti et sexaginta. ubi per Tempus posses intelligere mille dies, quia sunt unus quidam integer numerus: per Tempora, sequentes bis centum, quia sunt duo quidam numeri aut quantitates temporis: postremo, per dimidium temporis, illos ultimos 60 dies, qui sunt circiter

a te, quando variis modis decoratus fui in inferioribus terrae. Alias inferiora terrae, loca mortuorum sunt: Ezech. 26, Cum descendentibus in sepulchrum ad populum seculi, et collocavero te in terra inferiore. Idem ter repetit: Descendere in sepulchrum, ad populum seculi, et terram inferiorem. Eadem loquutio est etiam Ezech. 31. Eph. 4: Caeterum illud Ascendit, quid est, nisi quod descenderat prius ad infimas partes terrae? id est, ad inferos, ut habet articulus fidei nostrae: et Psal. 16 et Act 2. Nam (ut modo dixi) Inferi dicuntur esse in interioribus partibus

est, in iter, vel potius locum ac portum salutarem. Terra oblivionis, est locus mortuorum: Psal. 88. Contra, Terra viventium, est hic mundus, et communis haec vita. Abscissus est de terra viventium: Isaiae 53. Nisi credidissem me visurum bonitatem Domini in terra viventium. Eadem loquutio est Isaiae 38, et Psal. 116, Ambulabo coram Iehova in terra viventium. Terra siticulosa: id est, arida, sitibunda. Psalm. 143, Anima mea sicut terra siticulosa, ad te scilicet anhelat, teque ac tuam opem implorat, et desiderat sicut arida terra pluviam: sicut

pollicetur. ¶ Sanguis testamenti in Sacra coena nominatur a Matthaeo et Marco, dicente Domino: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effunditur: id est, hoc sanguine confirmatur et sancitur hoc praesens novum testamentum, quod iam inter vos ac Deum instituo ac confirmo. ¶ Eadem plane verba sunt etiam Hebr. 9, et Exod. 24. Nam Moyses sanciens foedus ad montem Synai inter Deum et populum, dimidium sanguinis victimae ibi caesae fundit aut spargit super altare, et dimidium spargit super populum, dicens: Hic est sanguis testamenti aut foederis, quod Deus praecepit

Quo vero utraque pars, Deus scilicet et homo, ad servandum tam sacrosanctum foedus tanto arctius obligetur: idem corpus ac sanguis, tum nobis hominibus in coena vescendum, et bibendus, per mediatorem datur, tum et paulo post patri offertur. Sic et in veteri Testamento, in instaurando foedere, de eadem victima carnibus ac sanguine eius, et Deo offerebatur, et hominibus dabatur: qui carnes comedebant, sanguine vero aspergebantur. Quinetiam ipsa verba veteris foederis prorsus cum Sacra coena aut novi foederis conveniunt: Hebraeorum 9. et Exodi 24: Hic est sanguis Testamenti, quod

implorando eius misericordiam, [?: ] petendo cum omnia alia bona, tum praesertim remissionem peccatorum aut iustificationem, Spiritum [?: ] renovationem et vitam aeternam. Atque haec est venatio impetrandae iustificationis, et omnium aliorum [?: ] norum. Eadem ferme vis vocis SOLIUM est, [?: q- ] et eius aliqua exempla adscribemus. Psal. 47, Deus [?: ] det super solium sanctitatis suae. Haec loquutio duplice sensum recipit. Saepe enim hac loquutione tabernaculum vel templum intelligitur: interdum vero caelum

fiat locus plane desertus et inutilis. Erunt. n. salutaria pascus armentis et gregibus. Meditari timorem, est cogitare res terrificas. Isa. 33, Cor tuum meditabitur timorem: ubi est scriba? Pone timorem illis Domine, Psal. 9 pro, incute illis timorem alii, doctorem. Pavor eadem ferme vox est, quoad significationem attinet, cum timore. Is. 9, Congregati sunt ad me omnes pavidi in verbis Domini Israelis. i. qui pavent ad verbum Domini. 2 Par. 14, Pavor Iehovae erat super eos. i. Deus conterruerat. 1 Sam. 14, Commota est terra, et fuit in pavore Dei: i. in magna

fit calcatio [?: ] rum: ideo per metaphoram aut similitudinem Threnorum 1 dicitur Deus calcasse torcular filiae Iehudae: id est, ut ibi exponitur, non botros calcasse, sed ipsos viros, atque adeo primarios magnates conculcasse et contrivisse, sicut uvae comminuuntur a calcante. Eadem ferme eis calcationis torcularis est initio 63 Isaiae, nisi quod simul contaminatio vestium addatur, quia calcantes [?: ] contaminantur, sicut ille inquit: Stabat et Autumnus calcatis sordidus vuis. Et quod insuper non tam hostilis actio erga Ecclesii, quam liberatio

iudicium ceu aquae, et Iustitia sicut torrens vehemens. Torrentes in solitudine, summa commoda opportuno loco significant: quia quae deserta, in illis meridionalibus regionibus sunt, plerunque ob aquarum defectum et ariditatem sunt, Isa. 38, Erumpent aquae in deserto, et flumina in solitudine. Eadem aquarum similitudo in deserto, est etiam Isa. 30. De torrente in via bibet, propterea exaltabit caput: Psalmo centesimo decimo. Quod in summi plerique intelligunt, quod per magnas afflictiones magnam gloriam consequetur: sed alii per viam intelligunt hanc communem vitam, in qua sit

sententiam Hebraeorum coniugationem העביר heeber, [?: ] transire: id est, amove a me. hoc est, libera me hoc [?: ] tristi malo. Nam si maxime prima coniugatione [?: ] [?:-ter ] precandum usus fuisset, tamen eadem esset [?: ] , quasi dixisset Fac transire, aut transfer. ita enim petit, ut malum id transeat, ut Dei operam transferentis aut amoventis intervenire precetur. TRANSFIXISTI caput de domo impii: Hab. 3 id est, interfecisti primogenitum Pharaonis subita [?: ]

tui, et regnis ignominiam tuam. id est, reddam te ignominiosam et infamem, sicut si quis honestam virginem denudaret coram tota multitudine. Turpitudinem alicuius revelare, est alias cum ipso, aut eius coniuge rem habere. Turpitudinem neptis tuae non revelabis, quia turpitudo tua est. Eadem phrasis de sorore etiam ibidem usurpatur. Levit. 18, id est, caro ex te progenita, Porro de coniuge eius eadem phrasis accipitur, ibidem: Turpitudinem patrui tui non revelabis, ad uxorem eius non accedes. Sequentia sensum praecedentium declarant. Sic ibidem et Ezek. 22 dicitur is turpitu

denudaret coram tota multitudine. Turpitudinem alicuius revelare, est alias cum ipso, aut eius coniuge rem habere. Turpitudinem neptis tuae non revelabis, quia turpitudo tua est. Eadem phrasis de sorore etiam ibidem usurpatur. Levit. 18, id est, caro ex te progenita, Porro de coniuge eius eadem phrasis accipitur, ibidem: Turpitudinem patrui tui non revelabis, ad uxorem eius non accedes. Sequentia sensum praecedentium declarant. Sic ibidem et Ezek. 22 dicitur is turpitu dinem patris revelare, qui eius uxorem accessit. Permetaphoram turpitudo aut nuditas terrae, est eius pars aut

in Imperativo, tanquam adverbium adhortandi: sicut et apud Latinos, Age et Agite. 2. Samu. 7, Omne quod est in corde tuo, vade et fac, quia Dominus est tecum: pro, age, fac, ne dubites. In Hebr. est לך lech. Aliquando [?:-itur ] pro veni, eadem vi manente: ut infra in verbo [?: ] dicetur. Exod. 3, Et nunc veni mittam te. Sic [?: fer- ] est illud Christi: Vade, et noli amplius peccare. Aliquando alteri verbo additum, tantum progressum et incrementum quoddam significationis illius indicat. 1 Par. 11, Fuit

Sicut ventus orientalis dispergam eos coram inimico. Psalmo 48. Quasi vento Orientali, qui conterit naves Tharsis, dissipati sunt. Sic Habac. 1, Oppositio eorum ventus Orientalis. id est, facies ac impetus Chaldaeorum est vobis perinde intolerabilis, ut ventus Orientalis. Sic et Hos. 13. eadem loquutio accipitur. Ventus ac nubes sine pluvia, significat rem aut hominem speciem aliquam praestantiae sine rei veritate praeseferentem. Proverbiorum 25, Ut nubes et ventus sine pluvia, vir qui se iactat de dono mendaci. id est, qui multum pollicetur, et nihil praestat. Nam sicut ventus

Hanc similitudinem Petrus 2. cap. 2 et Iudas, ad seductores, magnam speciem praese sine omni vero fructu ferentes accommodat. Venti aliquando partes aut plagas mundi significant: Ieremiae 49, Dispergam eos in omnes ventos. id est, in omnes partes mundi, unde venti spirare solent. Eadem loquutio est Ezech. 5, 12 et 17. Sic et Zach. 2 est, In quatuor ventos caeli dispersit vos: id est, in quatuor plagas mundi, Orientem, Occidentem, Meridiem et Septentrionem, unde quatuor principales venti spirant. Sic Daniel dicit cap. 7 quatuor ventos pugnasse in magno

huius ostendere, quod cum Scriptura testetur omnia per filium esse facta, initio Genesis in descriptione creationis narretur, Deum dicendo omnia creasse. putant igitur illud ipsum dicere, esse filium Dei: eoque illum a Ioanne vocari logon, verbum. Verum contra ingens incommodum sequetur ut eadem ratione etiam alias, cum Deus aliquid dixisse legitur, necesse erit consimiliter illud (DICERE) de filio intelligi: unde plura absurda ac errores orientur. nam saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit,

et salvabit me. Potest tamen in talibus celebrationibus veritatis Dei, illa vox non tantum sinceritatem ac serium animum vel beneficium significare, sed etiam veracitatem: quia Deus primum miseretur ac promittit nobis bona, seu ex misericordia promittit deinde ob veritatem, aut ex veritate servat eadem promissa: sicque in beneficiis Dei tum misericordia, tum et veritas laudatur. Haec eadem loquutio etiam hominibus tribuitur Gen. 4. Et facies mecum misericordiam et veritatem.i. ac sinceram beneficentiam mihi praestabis. Ios. 2. Faciemus tecum misericordiam et veritatem. i. benefaciemus

sinceritatem ac serium animum vel beneficium significare, sed etiam veracitatem: quia Deus primum miseretur ac promittit nobis bona, seu ex misericordia promittit deinde ob veritatem, aut ex veritate servat eadem promissa: sicque in beneficiis Dei tum misericordia, tum et veritas laudatur. Haec eadem loquutio etiam hominibus tribuitur Gen. 4. Et facies mecum misericordiam et veritatem.i. ac sinceram beneficentiam mihi praestabis. Ios. 2. Faciemus tecum misericordiam et veritatem. i. benefaciemus tibi, et in nostris promissis veraces erimus, Gen. 24, Si facitis misericordiam cum

id est, vere ac solide foventem suos spirituales palmites. Alioqui communi more veram vitem istam, viniferam vitam diceremus, cui id nomen proprie attributum est. Sic aeterna vita vocatur vera vita, ad discrimen huius umbratilis vitae, quae tantum specietenus vita est, non autem reipsa. Eadem ratione etiam Epistola ad Hebr. vocat illud caeleste tabernaculum, Sacerdotium et Sacrificium Christi, verum tabernaculum: ut ostendat, Leviticum tabernaculum sacerdotium ac cultum non esse ipsas veras res, sed tantum umbram rerum futurarum Oseae 4. Lis est Domino cum habitatoribus

primo dicitur: Factum est vespere, et factum est aut fuit mane dies prima aut secunda: ubi vesper pro tota nocte, et mane pro tota die ponitur. quasi diceret: Elapsa est integra nox, elapsa est etiam integra dies (quam vocant artificialem) et fuit dies prima naturalis, quae est 24 horarum. Eadem loquutione ac in eodem sensu utitur etiam Daniel. 8, Usque ad vesperum et mane duo milia trecenti, et expiabitur sanctuarium. Alibi tres partes diei pro toto ponuntur. Psalmo 55, Vespere et mane et meridie loquor: ubi primariae partes diei pro toto ponuntur. Duas vesperas Scriptura

viam bonam dimittere aliquem, est, eum amice et pacifice a se ablegare. 1. Sam. 24, Nun quid inveniet quispiam inimicum, et dimittet eum per viam bonam. id est, sinet eum abire salvum. Longior est a te, aut prae te via: 1. Reg. 19. id est, iter est longius, quam ut possis illud conficere. Eadem loquutio est etiam Deut. 14, Quod si multiplicata fuerit via mea. Indicare alicui suam viam, est, eum docere, quod nam iter suscipere, et quid conari debeat, vel etiam quisnam sit futurus exitus eius viae aut conatus. Sic 1. Sam. 9 dicit Saul ad famulum: Eamus ad prophetam, si forte

autem per primum, amplecti falsam doctrinam: per secundum, persistere in ea: per tertium impietatis gradum, docere eam. Psal. 36: Stat in via non bona. Via secundum mulieres, est menstruorum fluxio. Gen. 18: Desierat Sarae via secundum mulieres. id est, cessaverant menstrua. Eadem loquutio est. Gen. 31. Esse in via. Et fuit ipse in via 2. Sam. 3: id est, cum adhuc esset in via. Rom. 3: Contritio et calamitas in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt. quod citat Paulus ex versione LXX, Psalm. 13: vel potius ex Isaiae 50, quam etiam Vulgata secuta est.

per velum: hoc est, per carnem suam. Ubi via est adites ad patrem, quem per meritum passionis, et mediationem Christi habemus, quoties petituri aliquid, cum in throno gratiae sedentem fide accedere volumus, [?: ] ante passionem Christi non perinde liberum, aperte, facilemque habuimus. Eadem ferme ratione Christus Iohan. 14 se appellat viam et veritatem: quia nemo alioqui possit venire ad patrem, [?:-mque ] cognoscere, re de colere, ac placatum habere, quam per se solum. Iacobus 1. cap. dicit de dubitantibus de Deo, et eius [?: ] Vir

imbecilliora esse: 1. Corinth. 12. id est, quae sunt ignobiliora. VIDUA, et Pupillus, item Peregrinus, admodum saepe pro quovis misero ac calamitoso ponitur. Quare admodum saepe Deus dicitur defensor viduarum et pupillorum: id est, omnium miserorum: saepe easdem personas eadem synecdoche potentibus commendat: [?: ] contra describens accusansque tyrannicos gubernatores, dicit eos affligere viduas et pupillos. Isaiae 1: Iudicate aut litigate viduae. id est, iudicate eius causam, vel etiam patrocinemini ei. Iob 24. Non abstuli pro pignorem bovem

eius liberationem ab impiis vindicaturum esse. VINEAE similitudine per metaphoram pingitur Ecclesia. Similitudo integra Ecclesiae degenerantis est Isa. 5: Quae cum modis omnibus fuerit a Deo exculta et instructa, tandem tamen pessimos fructus protulerit, eoque divinitus sit vastata. Eadem similitudo est etiam Ier. 2. Christus porro utitur eadem parabola ad declarandam variam operariorum, id est, doctorum rationem aut conditionem. Isa. 27, Sola metaphora vineae notat Ecclesiam: In die illa cantate ei vinea meri: id est, laudabitis meam Ecclesiam ob sinceram pietatem.

VINEAE similitudine per metaphoram pingitur Ecclesia. Similitudo integra Ecclesiae degenerantis est Isa. 5: Quae cum modis omnibus fuerit a Deo exculta et instructa, tandem tamen pessimos fructus protulerit, eoque divinitus sit vastata. Eadem similitudo est etiam Ier. 2. Christus porro utitur eadem parabola ad declarandam variam operariorum, id est, doctorum rationem aut conditionem. Isa. 27, Sola metaphora vineae notat Ecclesiam: In die illa cantate ei vinea meri: id est, laudabitis meam Ecclesiam ob sinceram pietatem. Psal. 80, admodum prolixe declaratur eductio

aut qui prae aliis est contemptus. Tanquam vir unus, idem valet cum de aliqua multitudine aliquid dicitur, ac prorsus, penitus, nemine excepto, vel etiam uno animo, summo consensu. Iud. 20, Egressi itaque sunt omnes filii Israel, et collecta est multitudo tanquam vir unus a Dan usque Berseba. Eadem loquutio est Nehem. 8 et 1. Sam. 11. i. prorsus collecti sunt, summoque consensu non aliter ac si tota multitudo unicus vir esset. Vir et frater. Isa. 9, Vir fratri suo non parcet. i. alter alteri. Exod. 10, Non videbat vir fratrem suum. i. alter alterum, vel nemo alterum. Ioel.

et obedientia, quam Deo praesto, non ex meis viribus ac bonitate naturae oritur, sed ex spiritus renovatione, ac gubernatione Christi. Agitur itaque hic de ipsa iustitia imputata simul ac inchoata, deque hoc spirituali vivere aut vitae operibus, non de Physica vita. VITA nomen, haec eadem ferme significata retinet: in primis vero crebro denotat bonam ac beatam vitam cum temporariam, tum etiam aeternam. Psalmo vigesimo: Vita est in favore Dei. id est, suo favore nos felices reddit, quantumvis interdum ad breve tempus irascatur. Proverbiorum quarto: Prae omni custodia serva

per vitam alicuius, supra dictum est. Ephes. 4, Gentes alienatae â vita Dei, in quem locum sic quidam adnotat. Vita Dei bifariam accipi potest: vel quae censetur coram Deo ut gloria Dei, Iohannis duodecimo: vel quam Deus electis suis communicat per spiritum regenerationis. Utrovis modo sumas, eadem tamen sententia erit non diversa. Nam communis haec vita qua sumus homines, nihil aliud est quam inane simulachrum vitae: non modo quia cito praeterit, sed etiam quod animae nostrae vivendo mortuae sunt, cum Deo non adhaerent. Sciamus ergo, in hoc mundo tres esse vitae gradus. Nam una est

8, Qui exemplari et umbrae deserviunt rerum caelestium. Umbra mortis, praedicta ratione delineationis rerum dicitur: quia umbra corpus suum nonnihil exprimit ac depingit. Significat autem summa pericula, plena mortis ac terroris, sive ea sint temporaria, sive spiritualia ac aeterna. Plane eadem figura videtur dicere Poeta, — Ubique est plurima mortis imago: quia in tam terribilibus locis ac summis periculis, [?: qu- ] si ubique species mortis sese obiicit ac ostentat periclitantibus. Perinde ergo umbra, ut species, quasi figuram quandam aut picturam mortis

umbrae mortis terram obscuritatis, sicut caligo mortis. Per umbrae magnitudinem depingitur ipsius corporis magnitudinno. Sic Psalmo octuagesimo dicit: Operuit montes umbra eius. id est. vitis populum Israeliticum denotans maxima facta est. Matthaei. 14, Sub umbra eius aves Israeli nidificant. Eadem loquutio est etiam Ezechielis [?: ] Inclinatae sunt umbrae vespertinae, Hieremiae 6, id est iam vesperum imminet. Sic Poeta in Bucolicis: Maioresque cadunt altis de montibus umbrae. OBUMBRARE verbum in uno loco Lucae primo aliquid obscuritatis habet, cum inquit

sicut tabernaculum aut domicilium aliquem circumvestit: sic sane etiam [?: ] obumbro, significat alicui umbram veluti [?: do-m ] circumfundi. Collatio igitur horum locorum et vocabulorum mirifice utrumque illustrat. Quibus et [?: ill- ] duo Lucae de eadem re loquentia recte adieceris, Lucae ultimo: Vos vero manete in civitate Hierusalem, donec induamini virtute ex alto. Accipietis virtutem Spiritus sancti, venientis super vos. Similia ergo sunt ista vocabula, et de eadem re in praedictis locis agunt: Spiritus sanctus aut Virtus Dei

mirifice utrumque illustrat. Quibus et [?: ill- ] duo Lucae de eadem re loquentia recte adieceris, Lucae ultimo: Vos vero manete in civitate Hierusalem, donec induamini virtute ex alto. Accipietis virtutem Spiritus sancti, venientis super vos. Similia ergo sunt ista vocabula, et de eadem re in praedictis locis agunt: Spiritus sanctus aut Virtus Dei superveniet super vos, obumbrabit, ut umbra se extendet super aliquem superhabitabit et superinduet aliquem. UMBRACULUM vox eandem vim in figurata significatione habet, quin et in Hebraeo textu plerunque idem nomen

] staturae adulti Christi. Unum esse cum aliquo, signi [?: ] interdum parem esse, aut aequali conditione. Gala 3. Omnes vos, sive Graeci, Hebraei aut barbari, sive [?:-ri ] sive servi, sive masculi sive feminae, unum estis [?: ] Christo. id est, eadem aut perinde bona conditione. Corinthiorum tertio: Qui rigat, et qui plantat, unum [?: ] . D. Iohannes in quinto dicit, Tres testes in caelo, Patrem, Verbum, et Spiritum sanctum, unum esse: et [?: ] testes in terra, aquam, sanguinem et spiritum, in [?: u- ]

et animi ebriorum instar omni intelligentia carent, et corpora nihil recte agere queunt, et denique res ipsae externae penitus [?: con---- ] et perturbatae sunt. Exempla istius loquutionis aut metaphorae sunt, Isaiae decimonono, Hieremiae vigesimo quinto, et quadragesimooctavo. Eadem vis huius loquutionis est Habacuc secundo, Proverbiorum vigesimosexto. et 2. Petr. secundo. Canis reversus ad [?: ] suum: declaret foedissimam stulticiam eorum qui semel lapsi, peccatumque suum agnoscentes, denuo [?: ] revolvuntur. VORAGO, seu

est, tuam gratiarum actionem. Psalmo 21. Vota mea reddam coram timentibus eum. Psalm. quintogesimo sexto: Super me vota tua Deus, reddam laudes tibi. id est, meum est te celebrare, ideo id sedulo faciam. In eadem significatione dicitur aliquis Canere [?: vo-- ] Psalmo sexagesimoprimo: Sic canam nomini tuo in seculum, ut reddam vota mea quotidie. id est, gratiarum actionem. Psalmo sexagesimoquinto: Te expectat [?: De-s ] laus in Sion, tibi reddetur votum in Ierusalem. id

declarat. Sic proverbialiter videtur Christus loqui, cum dicit, Vinum vetus in utres veteres, et novum in novos infundendum: quo indicavit certam proportionem ac convenientiam inter auditores et disciplinam, instutionemve, observandam esse. De quare supra in Musto et vetere vino dictum est. Haec eadem similitudo adhibetur et Iob trigesimosecundo: Venter [?: ] tanquam uter vini, qui non est apertus: et sicut uter vini novi rumpitur. id est, refertus sum rationibus, et cupidus dicendi. Caeterum Psal. centesimodecimo-o iterum aliter adhibetur utris similitudo.

ei pollicetur frontem aeream: id est, summam constantiam in oppugnandis idololatris. Vide supra FACIES. VULVAM aperiens, primogeniti periphrasis est, Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne primogenitum, quicquid aperit vulvam in filiis Israel, tam in hominibus, quam in iumentis. Eadem vis huius loquutionis est Exodi trigesimoquarto, et Numeri decimooctavo. Aperire vulvam, aut uterum, significat reddere foecundam: contra, claudere. Genesis vigesimonono: Videns Deus quod odio haberetur Lea, aperuit vulvam aut uterum eius. id est, foecundam effecit eam. Contra

illos prophanatores: nec ullam senserim quietem, nisi reformata tua Ecclesia, quam cernebam omnibus modis corruptissime esse depravatam. ZION, tumulum sonat. fuit autem collis in quo arx in Ierosolyma sita fuit. Eam postquam David caepit, incoluit, ut sit dicta etiam civitas David. In eadem etiam arcam collocavit. Fuit igitur ibi ministerium religionis verae. Inde factum est, ut saepissime ipsam veram Ecclesiam ac regnum Christi significet, sicut et vox Ierusalem. Sic Psalmo secundo dicitur Christus unctus et constitutus esse a patre rex super Sion montem sanctum eius. Porro

Salvator. Nazarenus, sanctus, sive mundus. Messias, unctus. id est, Christus. Michael, quis sicut Deus. Gabriel, fortitudo Dei. Raphael, medicina Dei. Adam, homo, sive terrigena. Eva, vita, sive calamitas. Miror unde apud Hebraeos interpretatio huius nominis tam diversa sit; nisi forte ideo, quod eadem et edendo homini vitam attulerit, et transgrediendo calamitatem: aut quod mulier aliis interdum vita, aliis est calamitas. Abel, luctus, vel miserabilis. Cain, possessio, vel lamentatio. Enoch, dedicatio. Mathusalem, mortem suam misit. Noe, requies. Sem, nominatus. Cham, callidus. Iaphet,

Haec nunc ab Helio Adriano, vocatur Helia. Babel, in Genesi, nunc Babylon vocatur. In hoc loco cum turrem quondam homines aedificare adversus caelum aggressi essent, dispersi sunt, immissa divinitûs confusione linguarum. Achar, nunc Nysibis vocatur. Reblatha, nunc Antiochia appellatur, eadem est Epiphania. Sycem, haec est et Sycema: nunc Neapolis, civitas Samaritanorum. Olibama, in propheta, civitas in qua Edom principes habitaverunt. Ariel, in Esaia: hanc quidam esse putant Ariopolim, ab idolo Martis. Ariel, leo Dei, Hierusalem figuraliter significans. Ararath, Armenia, in cuius

dictus est, quod Hebraei ab Aegypto in terram repromissionis transcenderunt. Certe Pascha nostrum est, quod Salvator ab inferis resurgens, caelorum regna transcenderit. Phase, itidem Pascha est, transcensus, vel transitus. sunt qui magis transcensum, vel transitum ex hoc appellatum affirmant, quod eadem nocte Dominus per Aegyptum transierit, cum Aegyptiorum primogenita cuncta percussit. Pentecoste, quinquagesima, Graecum est. Huius quinquagesimae figuram annus Iubilaeus gessit, quique nunc iterum futurae repromissionis aeternam requiem praefigurat. Scenopegia, cum tabernacula a Iudaeis

idcirco Neomenia nova luna accipi potest. Parasceve, praeparatio: Graecum est. Parasceve enim, sexta sabbati appellatur. Hinc vero praeparatio dicitur, quod a Iudaeis eâdem die, quae in Sabbato sunt necessaria, praeparentur. Sabbatum, requies, Hebraeum est. Idcirco autem requies, quod in eadem die Dominus ab opere, perfectis omnibus, absolutisque, requieverit. De Idolis. IX. Idola, simulachra: Graecum est. Beelphegor, quod interpretatur simulachrum ignominiae: idolum est Moab. Hunc Latini Priapum appellant.

1181 28. 29 Ne duas tunicas circumferatis [?: 1-31 ] . 28 Prohibet Dominus Apostolis perae, baculi, et similium rerum sumptionem 871. 25 Qui invenerit animam suam, perdet eam 873. 40. [?: 4- ] Dabitur enim vobis eadem hora os et sapientia, etc. 803 11. 12 Non enim vos estis qui loquimini, etc. 585. 26. 27 Qui recipit prophetam in nomine, etc. 729. 10. [?: ] 11. Tune es ille veniens, etc. 1242.

754. 23. 24. Vocatur Christus minister circumcisionis 652. 60. 61
I. AD CORINTHIOS. 1 Quemadmodum confirmatum est, vel fuit, testimonium Christi in vobis 156. 44. 45 etc. Sitis coagmentati eadem mente, etc. 641. 56. 57 Nos praedicamus Christum crucifixum, Iudaeis scandalum, etc. 1095. 59. 60 Nam postquam in sapientia Dei, eum mundus, etc. 1088. 62. 63 Graeci quaerunt sapientiam 1091. 14. [?:

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report