Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: adhuc Your search found 2731 occurrences
First 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 1506-1626:1506. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] ut assequamur, nihil intentati relinquere debemus. Hoc ego consilio mature rem examinavi saepeque intra me ipsum revolvi ea quae modo vobis sum allaturus. Necdum illis negotiorum turbis nos ingessimus, necdum mala populares nostros de nobis opinio pervasit, res adhuc integra est; possumus collatis rationibus ita nos communire ut et nostris inhaerere inceptis et vitam ducere non malam valeamus. Populares illi, qui caeco impetu et fortuito casu ad rempublicam feruntur, suis vitiis et vulgi insania defenduntur; nos, qui diverso itinere
1507. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] faciliorem de vitio ad vitium transitum quam ad virtutem dixit; nempe admodum vere, quod in iis, de quibus agimus, licet experiri: mutatis non nihil moribus ubi a prisca illa tenacitate descitum est, iam in omne novitatis genus erumpitur: quod tamen sua auctores invidia, quod adhuc sint exigui, constat. Ad alia nunc venio: quis ignorat Croatarum in litteras eruditosque homines odium? Exsecrandum morem! Cum vituperare quem quis cogitat, litteris deditum dicit; ita qui maximus apud alios honoris titulus est, apud miseram gentem istam in
1508. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] recto tramite consultum ivit; Cicero suas temporibus rationes
accommodans cum illo consilia mutare, nunc hac nunc illa via reipublicae prodesse in more
habuit. Ac tunc quidem quis uberius reipublicae profuerit, eventus docuit; nam Cato (ut
Plutarchus testatur) manente adhuc concordia importuni, scissa infelicis consiliarii nomen
habuit, dum "per abrupta" (ut ait Tacitus), "sed nullo reipublicae usu ambitiosa morte
inclaresceret."
quid pecoris, quid terrarum, quid
suppellectilium sit ipsaque id propriis nonnunquam oculis lustrabit; at vero nullas pro hoc
antelucanas vigilias, non nimiam illam contentionem nec continuam furentis instar
cursitationem pro hoc impendet.
Finiam de uxore dum unum adhuc documentum subiunxero: nimium quoniam infirmior ille sexus
est quam ut omnibus providendis sufficiat, fuerit fortasse haud inutile si partitis
administrationibus res geratur familiaris. Itaque agros quaeque remotiora sunt, vir
reservabit, ea quae propius adsunt, mulieri
eundem in loquendo modum, eandem in salutando humanitatem, quam
ante tenuerat, ne tunc quidem omittat. Iam si parochiam tantum spectet, eam tractandis
mulcendisque bonis artibus nobilibus facile consequetur; si vero ulterius prospiciat, maxime
oportet se, dum in collegio adhuc agit, insigni quodam facinore, qualis potissimum defensio
est, illustrare, aut magnam de se iam antea per amicos exspectationem concitare. Quibus si ad
optatam dignitatem pervenerit, tum vero sua prudentia, non nostris artibus est dirigendus. Ad
quod ea quoque, quae in
per ipsum illum principem peracta est qui vesanis adulatorum
consiliis in transversum actus eversi patrii systematis auctor fuit, videbar mihi certe videre
id nullo humano consilio, sed insigni divinae providentiae favore evenisse. Itaque ego
diuturno compressi doloris sensu adhuc rigidus, ad sentiendam inexpectatam felicitatem
imparatus, futurorumque potius cura anxius, inter spei metusque argumenta fluctuabam cum
festivi inclitae huius universitatis sensus tam mihi quam et excelso consilio locumtenentiali
explicati me excitarunt, erexerunt,
tanto facilius constituere possit.
Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum
administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque
hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec
emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis
illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio
vitium, quo laborat, penitus abstergere non
perennia
Regalis Augustae nostrae in juventutis institutionem intensae sollicitudinis monumenta.
Sed haec communia fuere illius in omnes sibi subditas gentes studia, id enimvero peculiare
est maternae Suae in gentem Hungaram propensionis argumentum, quod eandem, qua adhuc carebat,
Universitate exornavit, ut adeo ad perficiendum omni ex parte restaurationis studiorum opus
nil defuerit aliud quam ut eadem e latebris in lucem protraherentur et ad supremam Regiam
revocarentur inspectionem.
Verum consilio huic eotum ipsa
status aut conditionis
alicujus praerogativa, sed propriis duntaxat meritis capessatis. Augusta nostra ea vobis
stipendia jam in praesens addixit, ut curis rei domesticae levati tranquille et libere
litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens,
sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit sublevatum, ampliora adhuc
vobis stipendia reservavit.
Nec in eo adhuc liberalitas Augustae conquievit, verum insuper iis, qui industriam omnem in
explendo munere Suo ad publicam
ea vobis
stipendia jam in praesens addixit, ut curis rei domesticae levati tranquille et libere
litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens,
sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit sublevatum, ampliora adhuc
vobis stipendia reservavit.
Nec in eo adhuc liberalitas Augustae conquievit, verum insuper iis, qui industriam omnem in
explendo munere Suo ad publicam impenderint satisfactionem, praeter stipendia distinctas etiam
laboribus suis commensuratas remunerationes
domesticae levati tranquille et libere
litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens,
sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit sublevatum, ampliora adhuc
vobis stipendia reservavit.
Nec in eo adhuc liberalitas Augustae conquievit, verum insuper iis, qui industriam omnem in
explendo munere Suo ad publicam impenderint satisfactionem, praeter stipendia distinctas etiam
laboribus suis commensuratas remunerationes peculiaremque Suam Caesareo-Regiam gratiam
spopondit ac,
sciendi sitis in iis excitetur, sine qua
nemo aliquem in litteris progressum fecit. Id autem haud secus facilius praestabitis quam si
explorato probe genio animoque discipulorum tam incitamenta, quam modum eadem proponendi
cujusque indoli accommodaveritis.
Unum adhuc est, de quo vos in particulari commonendos existimavi, clarissimi altiorum
Facultatum Professores; Vastae omnino ac propemodum immensae sunt, quas tradituri estis,
scientiae, spatium vero, quod singulae absolvendae Augusta designavit, sat
modalitate verba facere sicque
certo iam tramite ad explendam Augustae voluntatem contendere potuissemus. Nunc cum plani
huius submissionem seu ipsa operis moles, seu vero altiores curae prohibuerint, nil aliud
nobis reliquum est quam ut pro veteri instituto eam etiam quae adhuc vobis superest anni
scholastici partem decurratis. Interea cum sibi constare velit Augusta qua ratione primum
etiam scholasticum semestre per vos iuventutemque scholasticam transactum sit, quamquam vos
quidem, clarissimi professores, de iuventute scholastica ad
sibi quodpiam promovendae tanto felicius iuventutis
institutionis consilium suppetat, quaeritabo, id tamen antequam praestem, pauca tantum quodam
ad vos praefanda existimavi.
4. Doctrinae facundiaeque vestrae, clarissimi professores, testem me ipsum habetis; unum
adhuc est quod a vobis maiorem in modum contendo, nimirum ut vestram dicendi explicandique
rationem ad mediocrium usque discipulorum captum demittatis, ut attentionem iuvenum saepius
omnique meliori ratione excitare studeatis, denique ut non tam id spectetis quam copiose
nuper etiam cum me pedibus Augustae advolverem, ab ingenita Eius clementia coram
deposcere non intermisi nec vana spe teneor eos, qui periculo anni huius probati regia subinde
decreta acceperint, fructum etiam benigni schematis proximo anno capturos.
6. Verum maiora adhuc sunt quae vasta Augustae mens agitat consilia, de quibus eo tantum
nomine vos certiores reddere volui ne quid interea etiam ad eadem provehenda parte ex vestra
praetermittatis. De eo agitur ut natio Hungara ad aequalem cum quacunque Europaea gente
eruditionis
hic
typographus Trattnerianus eiusmodi mancos quidem, sed qui suppleri facile possint, haberet
libros, ut ad usum iuventutis supradictae classis nullo negotio accommodari quirent, interea,
donec certius aliquid stabilitum fuerit, delata est Directori Gymnasii provincia ut quid adhuc
libris istis addendum sit, videret reque cum praefato typographo collata Academiae Directori
commodis studiosae iuventutis utique prospecturo referret. Cui etiam
10. Praesentari semper in antecessum voluit idem Magnificus Superior Regius Studiorum
Director
cum Superiore Regio Studiorum Directore consilio e
re sit studiorum studiosorumque. Ad 2-dum vero
15. Ea uterentur DD. professores severitate ut illi, qui constanter ad studia stimulati aut
nullum aut admodum parvum in sua classe progressum facerent, in eadem classe uno adhuc, immo
duobus etiam annis manere cogantur: quod aeque ad nobiles atque plebeios pertinere
intelligatur, eo tantum cum discrimine ut plebeii ne hac quidem ad altiora studia progressus
retardatione emendati acceptis inhabilitatis ad studia testibus litteris dimittantur in
in Comitiis perferendas esse Deputatio Commercialis demisse
censet.
Articulus I.
Motivum.
Cum populatio Regni, ut in Elaborato status actualis §-pho 23. ostensum est,
jam utcunque provecta sit, attentionem Deputationis excitavit quaestio illa: an lata anno
1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo
vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam
expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec
unum e praecipuis sit,
debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam
expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec
unum e praecipuis sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum
denique has in Hungaria adhuc deesse, in Elaborato status actualis §-pho 51.
ostensum sit, censebat Deputatio legem illam non tantum porro etiam confirmandam, sed ad
alia etiam onera publica extendendam esse.
§ 2.
quae Articulo 35.
1791. praescribuntur, conditionibus deductae fuerint, pari gaudeant immunitate.
Motivum.
Articulus 103. 1723-tii de nativis colonis nihil statuit, quia in exigua,
quam regnum adhuc eotum habuit, populatione casus hic vix evenire posse videbatur. Cum nunc
ejusmodi casus facilius emergere possit, censebat Deputatio hujus etiam intuitu positivi
aliquid constituendum esse. Adhaeserat quidem illa ad eam reflexionem, ne lex haec
depopulandis
Zingarus aut subditelam alicujus dominii assumere aut aliquam professionem
amplecti, et in utroque casu necessariis Testimonialibus se providere debet: qui his
caruerit, tanquam vagus e Regno eliminetur.
Motivum.
Zingari minus adhuc certum quam Judaei alimentationis statum habent et ideo furtis
potissimum, praesertim equorum, subsistunt. Per politicas, quae ad illos exstirpandos sub
Augusta Maria Theresia factae fuerant, dispositiones, numerus eorum vehementer diminutus
fuit, verum has inter
denuo inundabunt, praesertim cum ob defectum legis antea
etiam non eodem in omnibus Comitatibus modo tractati fuerint. Deputatio haec medium
Eliminationis eorum qui fixum aliquem subsistentiae modum inire noluerint
quoad Zingaros potiori adhuc jure quam quoad Judaeos amplectendum esse demisse
existimavit.
§ 8.
Zingari perinde atque Judaei ad tyrocinium per omnes Caehas ac praesertim fabriles, ad
quam illi professionem sponte sua
praesertim fabriles, ad
quam illi professionem sponte sua inclinare videntur, admitti debeant. Solius autem musicae
exercitium pro fixo alimentationis statu Zingaris non reputetur.
Motivum.
Primo membro vetus praejudicium magis adhuc quam de Judaeis adversabitur. Verum interest
publici ut illud in hac, in qua vivimus, saeculi luce exstirpetur. Alterius membri ratio
est, quia plane musicae exercitium plurimam multis Zingaris vagabundam vitam ducendi
compluraque hac occasione furta committendi
vitam ducendi
compluraque hac occasione furta committendi occasionem praebet. Sicut itaque justum est ut
hanc festis aut, si per Dominia vocentur, aliis etiam diebus exercere possint, ita
necessarium videtur ut praeter hanc aliam adhuc Professionem consectari
debeant, quae eos a vagatione illa impediat, et certam iis pro feriatis etiam diebus
subsistentiam praebeat.
§ 9.
Nulli Zingaro, nisi qui agriculturae se addixerit,
debeant, quae eos a vagatione illa impediat, et certam iis pro feriatis etiam diebus
subsistentiam praebeat.
§ 9.
Nulli Zingaro, nisi qui agriculturae se addixerit, liceat equum possidere, minus vero
adhuc cum his traficam exercere. Quare si equus apud Zingarum compertus fuerit, adimatur ab
eo per localem Jurisdictionem, simul statim stringatur ad se legitimandum, unde illum
acceperit? Si ostendere potuerit quod illum emerit, vendatur equus et pecunia illi
plerumque inquilinariam conditionem amplecti soleant, numerus inquilinorum per ipsum
naturalem populationis progressum continuo augebitur, nisi aliqua in obversum provisio
constituatur. Posset quidem inconvenientiae huic obveniri, seu per deducendas ex iis in
loca adhuc vacua colonias, seu per inpopulandas desertas, seu denique per exscindenda in
locis illis, quae superfluam plane communium pascuorum quantitatem habent, singulo
inquilino aliquot jugera. Verum omnia haec ad Jus proprietatis, quod sacrum
esse debet,
administrationis publicae officium sit hanc promovere: denique si
omnes locales Jurisdictiones agnoscerent quod ordinationes ejusmodi irremisso conatu
exequendo utilissimum Patriae servitium praestent, tunc lex haec certe supervacanea foret.
Nunc cum commune adhuc sit apud populum praejudicium illud, quod prosperitas Regni
agricultura, re pecuaria et vinaria, et quidem ut nunc usu venit, manipulata absolvatur;
cum sint adhuc aliquae Jurisdictiones locales, quae mechanicis ejusmodi objectis occupari
infra dignitatem officii
utilissimum Patriae servitium praestent, tunc lex haec certe supervacanea foret.
Nunc cum commune adhuc sit apud populum praejudicium illud, quod prosperitas Regni
agricultura, re pecuaria et vinaria, et quidem ut nunc usu venit, manipulata absolvatur;
cum sint adhuc aliquae Jurisdictiones locales, quae mechanicis ejusmodi objectis occupari
infra dignitatem officii publici putent, denique cum aliae ad nullam, nisi quae in diserta
lege fundatur, ordinationem publicam effectuandam se obligari arbitrentur; Deputatio haec
operae
saepe illud adferebatur, quod Magistratus
omnibus his agendis non sufficiant. Et vero id in majoribus Comitatibus quandoque re ipsa
evenit. Ut huic impedimento subveniatur, sub Maria Theresia Societates
Agrariae institutae fuerunt: verum praematurum adhuc esse pro Hungaria hoc
institutum eventus ipse comprobavit: nulla enim earum ad solidam consistentiam potuit
pervenire. Deputatio haec ita existimavit, quod ante omnia populus, per locales
Jurisdictiones, sub inviatione dirigentis Dicasterii, ad novas etiam
horum praestiterit, tantum a
contributione quoad tale productum per decennium immunis conservetur, et insuper
proportionatam utilitati instituti ejusmodi pecuniariam remunerationem accipiat.
Motivum.
De neutro horum casuum adhuc lex providit. Quoad Exteros Imperans defectum
hunc supplevit, solebatque et decennalem immunitatem et quandoque gratuitum necessarii
terreni usum, liberamque habitationem in Cameralibus aut aliis fundis publicis, utilibus
ejusmodi Hospitibus largiri.
seu Turcicae tabacae seminis
libera ab omni portorio inductio perinde admittatur, et primo, qui semina haec
naturalisaverit, condignum proemium pariter decernatur.
Motiva.
Tabaca ita, ut nunc adhuc imperfecta est, post frumentum,
vinum, animalia et lanam, plurimam Regno pecuniam
infert, uti id e tabellis tricesimalibus apparet. Nisi tamen qualitas ejus perficiatur,
emolumentum hoc cum tempore certo
meliori ratione disponant. Et ut id facilius effici possit, in
scholis paganis et oppidanis juventus in manipulatione hac practice instituatur.
Motiva.
In Elaborato status actualis §-pho 33. ostensum est, quod languens licet adhuc
serici cultura anno 1785. 200,000 florenorum circulationem procuraverit. Si cultura haec
debite provehatur, cum tempore unius etiam millionis circulationem procurare adeoque
capitale Regni productum vel ex eo effici potest, quod respectu adjacentium
Josephi II. ordinatio, qua illas
indiscriminatim jusserat exstirpari. Jam vero ostensum est, in Elaborato
status actualis §-pho 37. cutes caprarum, ad elaborandas pelles Sattyan
dictas necessarias esse, pro quibus notabilis adhuc, ut ejusdem Elaborati §-pho
48. remonstratum est, pecuniae vis quotannis in Turciam effertur, sicut itaque, ubi
silvis nocent, exstirpari, ita ubi innoxiae sunt, eas conservari interest.
enasciturum exinde detrimentum iis e proprio compenset. Porro in rebus, quae ad
promotionem opificii, aut manufacturae ejusmodi pertinent, eaedem jurisdictiones omnem
necessariam assistentiam iis praebeant.
Motiva.
Quam debilis adhuc sit in Hungaria opificiorum status, §-pho 42 , quam exiguas
vero numeret fabricas, §§-is 44.
48. et 50.
modo tabellarum tricesimalium formulam Consilium revideat, et aliam, modernis
circumstantiis magis conformem, Suae Majestati pro benigna ratificatione proponat.
Motiva.
Modernam formulam erroneam esse primo obtutu apparet; adhuc enim stant in ea rubricae
Banatus et Transilvaniae, quae exmitti debent. Adhuc Polonia
rubricam illam retinet, quam Gallicia, postquam in censum Germanicarum Provinciarum relata
est, occupare deberet, id quod dubium reddit, an sub
magis conformem, Suae Majestati pro benigna ratificatione proponat.
Motiva.
Modernam formulam erroneam esse primo obtutu apparet; adhuc enim stant in ea rubricae
Banatus et Transilvaniae, quae exmitti debent. Adhuc Polonia
rubricam illam retinet, quam Gallicia, postquam in censum Germanicarum Provinciarum relata
est, occupare deberet, id quod dubium reddit, an sub generali Exoticarum
Provinciarum rubrica, quae in tabella separatim occurit, etiam Polonia
rubricam illam retinet, quam Gallicia, postquam in censum Germanicarum Provinciarum relata
est, occupare deberet, id quod dubium reddit, an sub generali Exoticarum
Provinciarum rubrica, quae in tabella separatim occurit, etiam Polonia contineatur.
Adhuc portus Tergestinus et Fluminensis sub eadem portuum maritimorum rubrica conjunguntur;
ubi tamen dirigentis dicasterii multum interest nosse, quid per unum, quid per alium portum
seu intret seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita
quae in tabella separatim occurit, etiam Polonia contineatur.
Adhuc portus Tergestinus et Fluminensis sub eadem portuum maritimorum rubrica conjunguntur;
ubi tamen dirigentis dicasterii multum interest nosse, quid per unum, quid per alium portum
seu intret seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita
inducitur, tamquam illud in paratam influxisset: cujus tamen contrarium in Elaborato
Status Actualis §-pho 88. ostensum est. Quod summum est, restat adhuc recidenda
quaestio illa, an in
per alium portum
seu intret seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita
inducitur, tamquam illud in paratam influxisset: cujus tamen contrarium in Elaborato
Status Actualis §-pho 88. ostensum est. Quod summum est, restat adhuc recidenda
quaestio illa, an in tabellam tricesimalem pretium mercium; vel quantitatem aut pondus; vel
utrumque inferre expediat; necessarium itaque videbatur Deputationi, ut
correctio formulae hujus per Consilium Locumtenentiale
unice cursum commercii, cujus directio ad Consilium pertinet, remonstrant.
§ 63.
Proventus tricesimarum Hungaricarum in nullam aliam extraneam cassam influere possunt, et
ideo limitaneae, quae cum Germanicis adhuc unitae manent, tricesimae separentur, ita ut
illae Germanica, hae vero Hungarica portoria seorsim incassent.
Motiva.
Qua occasione, quo ex motivo Augustus Josephus II. complures limitaneas Hungaricas
tricesimas cum
§§-is 52. et
27. minutae merces, quae valorem unius floreni non aequant, a portorio
tricesimali eximebantur, id quod recentior etiam legislatio confirmavit, 1553. Art. 18.
defixumque hoc per legem principium in elaboratione recentiorum vectigalium adeo religiose
observabatur, ut adhuc vectigalis 1784. praeambulo insertum fuerit: ne nobiles seu ab
eductis extra Regnum pro propria tantum necessitate allodialibus, seu etiam ab
inductis pro proprio usu extraneis mercibus tricesimam dependant 1542.
Noviz. Decret.
et exoticum dividi, sicque vectigal sex portorii
classes determinare debet.
Jam vero sicut complures sunt merces respectu quarum quotta portorii in singula earum
specie juxta mox subjungenda principia variari debet, ita major adhuc est talium
articulorum numerus, qui ad nullum e praemissis principiis revocari, adeoque quibus eadem
portorii quotta applicari potest. Et haec generalis portorii quoad singulam speciem
determinatio clavis vectigalis appellari, reliquae vero ejus
quodam modo
excusari possunt; fundator enim regnum in primam coloniarum deductionem, dein
impopulationem et cultivationem ingentes sumtus profundere
debuit, et cum hae longinque distent, earum defensio majoribus adhuc expensis
venit; has autem resarciendi nullus alius quam indirectus hic modus superest.
Et tamen an durum hoc systema vel quoad colonias, postquam tantisper
convaluerunt, retineri expediat? exemplum coloniarum Anglicanarum dubium
§-pho 59. ostensum est. Cum tamen principia haec generaliter ad
omnes, uti quoad colonias usu venit, articulos extendi non potuerint, neque
oeconomiae commercium in Germanicas Provincias poterant adhuc derivare. Verum
scopo huic alia iterum via in vectigali prospectum fuit; nimirum invectum et pro Germanicis
tantum quaestoribus reservatum naturalisationis beneficium, eum, ut in
provocato Elaborato §-pho 55.
57. et
increscat: propterea tamen Germanicae Provinciae haud exhaurientur. Constat
enim quod cursum circulantis pecuniae non solum commercium regat, sed quod ille plures
alios canales habeat, per quos non tantum profluens e commercio beneficium absorberi, sed
longe major adhuc pecuniae vis effluere potest. Quinam hi relate ad Hungariam canales sint,
in toties provocato Elaborato § 88. in specifico ostendimus; ostendimus etiam
quod levissimo calculo politico canales hi totum activum commercii absorbeant; ostendimus
denique
dirigantur,
uti id in Elaborato Status Actualis § 12. explicuimus.
Tractatum ejusmodi quoad nonnulla Germanici vectigalis Hungariae minus
favorabilia puncta cum Statibus Germanicarum Provinciarum, qui tum adhuc
formali Comitiorum jure gaudebant, suscipiendum, jam Carolus VI. 1715.
Articulo 75. et Maria Theresia anno 1741. Articulo 27. polliciti fuerant;
res tamen haec effectum nunquam sortita fuit. Nunc postquam in systemate
de avertendo hoc totius Monarchiae damno diuturnam cum
praefectura confinii hujus habuit concertationem: res tamen in eo demum adhaesit, quod
propter sumtus transportus vinum Croaticum confiniis nimis alto pretio
veniret. Verum non exstabat tunc adhuc via Josephina, complures etiam, quae ex hac in
inferiores confiniii partes postea apertae sunt, collaterales viae non existebant, adeoque
cum nulla fuerit nisi per equos clitellarios communicatio, tam voluminosi, ut vinum est,
articuli transportus expensae
invehuntur, et ex hoc proventu peculiaris fundus publicus erigatur.
Motiva.
Ostendimus in Elaborato Status actualis §-pho 11. et 88. quod
Status Germanicarum Provinciarum priori seculo, dum formali adhuc comitiorum jure
gaudebant, ultra ordinariam mediam adhuc tricesima producta Hungarica
gravaverint, peculiaremque ex hoc proventu fundum publicum sibi creaverint.
Quod in diaeta 1625. Status Hungariae una cum Principe novi hujus oneris
Motiva.
Ostendimus in Elaborato Status actualis §-pho 11. et 88. quod
Status Germanicarum Provinciarum priori seculo, dum formali adhuc comitiorum jure
gaudebant, ultra ordinariam mediam adhuc tricesima producta Hungarica
gravaverint, peculiaremque ex hoc proventu fundum publicum sibi creaverint.
Quod in diaeta 1625. Status Hungariae una cum Principe novi hujus oneris sublationem
decreverint. Quod lege hac indubie, quia Status Germanicarum
enim harum interest, ne fabricae, quae his opus
habent, in Hungaria exsurgant: ita interest Hungariae, ne concurrentia
exoticae lanae pretium Hungaricae deprimat, quandoque ipsam ejus distractionem
impediat.
Quoad boves major adhuc ratio militat pro Hungaria, quam quoad
gosypium pro Germanicis Provinciis; hi enim respectu Hungariae sunt
domesticum, gosypium vero respectu Germanicarum Provinciarum est
exoticum productum: deberent itaque illi ex ipsa
tricesimis deponere debeant, hoc vero
praestito penes solum essituale Germanicum in Hungariam induci possint, principiumque hoc in omnibus etiam posterioribus Germanicis vectigalibus
retinebatur, quin reciprocum in ullo adhuc Hungarico vectigali adoptatum sit;
convenientius quidem et rationibus totius in concreto Monarchiae conducibilius foret, si
res ab utrinque ad naturalia vectigalis principia reduceretur, et exoticae, quae per
Germanicas Provincias in Hungariam pro consumtione
situentur, ut nulla localis differentia inter utrumque possit subversari, nihil obstat,
quominus duo haec emporia iisdem vectigalis favoribus perfruantur.
§ 95.
Pro ea littoralis Hungarici parte, quae adhuc militari jurisdictioni subjacet, idem
vectigal, quod pro toto Regno elaboratum fuerit, stabiliatur. Tricesimae ejates ab Hungarica
Tricesimali directione dependeant, et proventus earum non bancali Viennensi, sed Camerali
Hungaricae cassae inferantur.
influxerint. An haec per posteriora 1784. et 1788.
vectigalia mutata sint, ex iis elici non potest. Utcunque sit: si praejudiciosum hoc
independentiae Regni (ut in projecti hujus §§-phis 58. et
61. jam ostensum est) institutum adhuc viget, expedit, ut corrigatur; sin,
justum est, ut lege publica praecaveatur, ne praejudicium hoc iterum aliquando induci
possit.
§ 96.
Quodsi tamen pro defigendo inter duo haec Monarchiae
aestate pluviae et exundationes vias ita corrumpunt, ut
constitutae jam sub transportu merces pro stipulato termino ad locum destinationis suae
pertingere non possint; id quod mercatoris creditum uno ictu prosternere potest. Et ideo
viarum reparatio, quamquam nulla adhuc lex obligatoria exstiterit, hactenus etiam sponte
curabatur.
Verum cum nulla jurisdictio omnes, quas curare sua interest, vias simul perficere
potuerit, circa ipsum laboris hujus ordinem magna hactenus in Regno varietas viguit.
Urgebantur
suppleatur.
Motiva.
Naula cursum Commercii ita impediunt, ut hujus incrementum ne sperari quidem possit,
donec haec in capitalibus ductibus, praesertim majori numero subsistunt.
Constat quod ante non multos adhuc annos primum capitalem commercii Hungarici
ductum Vienna et Posonio ad littorale quatuor naula impediverint, in Mura,
Dravo, Savo, et Colapi; sed et constat quod
languidus fuerit tempore illo
et Dravanus pons jam alioquin sub administratione Camerali constituuntur;
agitur itaque de Savano tantum et Colapiano, quos Civitates
Zagrabiensis et Carlostadiensis haud diu amplius sustinere poterunt, et si quem fortasse
adhuc alium in fluviis his pontem commercii cursus successive requirat. Verum donec horum
seu sumtuosior reparatio, seu etiam nova constructio necessaria sit, fundus etiam publicus
ad talem consistentiam ponendus speratur, ut onus hoc facile supportare possit; interest
onere, destitui, aut quibus producenda privilegia applicari non posse
compererint, statim aboleant.
Motiva.
Investigationes ejusmodi saepius quidem jam susceptae sunt. Certum tamen est, quod
complura illegalia telonia partim adhuc vigeant, partim post investigationes illas
irrepserint. Interest itaque novas ad effectum tot patriarum legum investigationes
suscipere.
In sensu legum Regni telonia usu acquiri non possunt, sed proprietarii tenore
Articulorum 23. Sigismundi
regulatione.
§ 106.
Si vector conventionatas merces ad stipulatum tempus et locum,
quin insuperabile impedimentum eidem se objiciat, non promoverit, praeter amissionem
residuae adhuc mercedis enasciturum etiam exinde damnum refundet, quod si praestare non
posset, proportionata etiam corporali poena per localem jurisdictionem afficiatur.
Motiva.
Frustra viae
Motiva.
Frustra viae instaurantur, nisi una de ordinato vecturarum cursu commercio prospiciatur.
Id quia uno ictu perfici non potest, interest ut interea idoneae modernae vecturisationi
regulae praescribantur. Haec cum simplici adhuc casu regatur, evenit quandoque ut vector,
qui vires equorum suorum tantum ad casum pulchri temporis calculavit, si eum mala tempestas
deprehendat, merces in primo proximo diversorio aut alio loco deponat, quin vel minimam de
substituendo sibi alio vectore curam
sibi alio vectore curam suscipiat. Constat autem quantum saepe detrimenti
mercatori vel id adferre possit, si merces suae ad stipulatum tempus non advehantur.
Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter
amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper
et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum
hac quoque in re varii culpae gradus intervenire possint, poena his utique gradibus
attemperari debet.
emerget, illum manere debet.
In casu quo vector sufficientem non deductarum ad stipulatum terminum mercium causam non
assignet, quod has quoque expensas portare debeat, jam supra statutum est. Verum etiamsi
sufficientem facti sui rationem reddat, adhuc variae circumstantiae emergere possunt, quae
dubium efficiant, an expensas proprietarius vel vero vector debeat supportare; quare id
cognitioni judicis, modo mox declarando deferendum censebatur.
§ 109.
per vectigal
1784-ti reserata sit, licet praeterea Pestino, per Pettovium, Tergestum via quatuor postis
longior, et secus etiam sumtuosior sit, quam Pestino per Canisam, Carlostadium ad
Littorale Hungaricum, vix tamen aliquid Articulorum exoticorum hac adhuc via
Pestinum importetur, sed tota ferme exotica importatio Tergesto per Pettovium
Pestinum hodiedum procedat. Et cum exportatio ad importationem
naturalem habeat relationem, quod major etiam productorum Hungariae pars,
jam pluribus intermediis mercatoribus quaestor Pestiensis
non debeat a primo plane Tergestino mercatore merces sibi procurare, sed eas a
Pettoviensi erga moderatam provisionem commodius obtinere possit. In
Fluminensi autem via in nulla adhuc intermedia civitate, imo ne in ipso quidem Carlostadio,
mercatores ejusmodi exstent.
Primum in via Tergestina ea solum ratione effectum est, quod certae permutandarum
vecturarum stationes defixae, in his vero coetus vectorum ita regulatus sit, ut et
possint, extractus matriculae per Gubernium
Littoralis Croatici Consilio Locumtenentiali quotannis submittatur.
Motiva.
Ostendimus in Elaborato Status Actualis §-pho 69. quod navigatio
nationalis adhuc in herba versetur, licet et Regnum necessariis ad maritimas naves
materialibus, et littorale copioso ad navigationem prono populo abundet; interest itaque ut
legislatio provehendae maritimae navigationis curam suscipiat. Ad hanc autem
promovendam ab
domesticis, seu exteris navibus invecti fuerint, favores, commercii tantum cursus ad Littorale Hungaricum et Germanicum sensim derivari
procurabatur. Forte excitandae simul nationali
navigationi manum admovere praematurum adhuc videbatur. Et vero
exportatione ad Littorale per recensita in Elaborato status actualis
§-pho 55. obstacula, importatione vero exotica per
portus Hungaricos per portoriorum gravitatem, ut ibidem §§-phis
pro inductis per domesticas naves mercibus dimidium tantum
exoticae inductionis proponit, non ejus est sensus, ut retento illis, quae
domesticis navibus invehentur, mercibus moderno exotico portorio, iis articulis, qui
exteris navibus advehentur, alterum adhuc tantum imponatur; sed ut merces domesticis
navibus inductae dimidium tantum moderni portorii persolvant. Secus enim evenire posset, ut
domestica navigatione necdum satis instaurata exteris vero mercatoribus portoriorum
gravitate alienatis Littorale Hungaricum
navigatione necdum satis instaurata exteris vero mercatoribus portoriorum
gravitate alienatis Littorale Hungaricum totius exoticae importationis
jacturam faciat.
Concedendo domesticis navibus favori huic non obstat quod paucae adhuc
exoticae merces vel exteris navibus in portus Hungaricos invehantur; cum enim
importatio exotica nonnisi ante octo annos reserata sit, naturale est ut haec cum progressu
temporis suapte accrescat. Deinde favor hic domesticam navigationem eo facilius
exteris navibus in portus Hungaricos invehantur; cum enim
importatio exotica nonnisi ante octo annos reserata sit, naturale est ut haec cum progressu
temporis suapte accrescat. Deinde favor hic domesticam navigationem eo facilius provehet,
quo pauciores adhuc exterae naves portubus Hungaricis hactenus insueverunt.
Quod exportationem attinet: cum Hungaria totum, sub cujus abundantia
fatiscit, Frumentum per alios passus educere non possit,
transportus autem ad Littorale
ultro renunciare; utprimum enim illa id constituerit, ab omnibus indubie maritimis
potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi
mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de
nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus
navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire potest.
Articulus XXXIV.
statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi
mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de
nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus
navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire potest.
Articulus XXXIV.
adminus Szolnokinum usque instaurari, uti id in
Elaborato status actualis §§-is 70. 73. et 74. ostendimus. Verum omnes hi
labores cum generali regulandae navigationis plano nexum habent, ad hoc vero elaborandum et
stabiliendum longiori adhuc tempore opus est. Quare ne interea ea etiam, quae jam actu
viget, per capitales hos canales navigatio impracticabilis efficiatur, interest ut in his
labores eousque etiam pro re nata continuentur; ne vero suscipiendi in aliis collateralibus
fluviis, in
superinde opiniones Suae Majestati
submittere possit, jurisdictiones quidem, ubi labores ejusmodi occurrunt, idoneo, et non
tantum geometriae et geodesiae, sed et hydraulicae
principiis sufficienter instructo individuo, si eodem adhuc destituuntur, erga stipulandum
per mutuam conventionem ejus salarium se providebunt. Pro ejusmodi vero geometra nemo per
jurisdictiones suscipi possit, nisi bonum suum profectum, in theoria quidem
concernentis professoris; in praxi vero
id autem nonnisi per
mutuam conventionem praestari potest. Ni id fiat, aut pauci ad studium hoc animum
adjicient, aut capaciores fortunam suam alibi quaerere cogentur, sicque Regnum aut summe
necessarios hydraulicos labores negligere, aut pro singulo eorum majoribus adhuc sumtibus
exteros evocare debebit. Caeterum postquam parte ex una omnium harum scientiarum cathedrae
in universitate jam stabilitae sunt, parte vero ex alia usus ille jam invaluit, ut juvenes
absoluta studiorum horum theoria pro praxi ad
debeant, res ipsa ostendit. Id autem proposita ratione opportune
praestari posse censetur.
Caeterum debet Consilium post primam statim revisionem effectuationem operis
ordinare, quia raro indubie eveniet, ut quis secundam velut magis adhuc
sumtuosam revisonem postulet. Quodsi tamen eadem postuletur, exmissioni ipsius directoris non obstabit id, quod ille jam bis in depromendam quoad hoc objectum
opinionem, influxerit. Aliud enim est erga aliorum, qui oculatas
hoc opus permoverint. Verum nulla
eotum de tentaturo opus hoc privato idoneis etiam nautis providendo dispositio facta fuit,
id autem solum omnem suscipiendi periculi hujus animum cuique privato
adimere potuit. Deinde multa adhuc eotum commercium Hungaricum impediebant, quae postea
primum sublata sunt: et ideo nec commercii, nec navigationis spiritus adhuc ita, ut nunc
post auctam notabiliter intra intermedios 30 annos populationem excitatus fuit. Potest
itaque fundate sperari id nunc
fuit,
id autem solum omnem suscipiendi periculi hujus animum cuique privato
adimere potuit. Deinde multa adhuc eotum commercium Hungaricum impediebant, quae postea
primum sublata sunt: et ideo nec commercii, nec navigationis spiritus adhuc ita, ut nunc
post auctam notabiliter intra intermedios 30 annos populationem excitatus fuit. Potest
itaque fundate sperari id nunc successurum esse, quod tunc praecox fortasse adhuc fuit
institutum. Forte ad feliciorem ejus successum id ipsum conferet, quod lege
quae postea
primum sublata sunt: et ideo nec commercii, nec navigationis spiritus adhuc ita, ut nunc
post auctam notabiliter intra intermedios 30 annos populationem excitatus fuit. Potest
itaque fundate sperari id nunc successurum esse, quod tunc praecox fortasse adhuc fuit
institutum. Forte ad feliciorem ejus successum id ipsum conferet, quod lege publica
stabiliatur. Negari certe non potest complures utilissimos conatus hactenus in irritum
cecidisse seu quia praemature suscepti fuerunt, seu quia aliqua necessaria ad rerum
efformare intersit, ut hac
ratione eodem labore et communicatio aperiatur, et ingentes, quae modo vix alicui usui
sunt, plagae in fructifera terrena convertantur? si ita, ubi? et qualiter? canales hi fodi
debeant?
Si vero omnibus his praestitis adhuc notabilem aliquam Regni plagam beneficio
communicationis cum aliquo navigabili fluvio destitui eveniat, an? ubi? et qualiter
ejusmodi communicationis canalem per siccum effodere expediat?
Denique cum hac etiam ratione aliqua emporialia loca
tardius recipiet. Libera autem disponendi facultas non potest eo plane extendi, ut
voluntati proprietarii in eo etiam casu deferri debeat, si malit fundum cum suo et publici
detrimento porro etiam infructuosum manere.
Sub Augusta Maria Theresia, licet nulla adhuc lex obligatoria eatenus exstiterit, hujus
rei exemplum in paludibus Sárviziensibus editum fuit, et tunc proprietarii in
obversum libere disponendi facultatis ad suppeditandos sumtus cogebantur. Cui tamen
inconvenientiae per legem hanc obviatur.
consistunt, removendis,
Deputatio suam in superioribus opinionem jam depromsit. Intrinseca ejus
impedimenta constituunt omnia illa, quae libertatem ejus quoquo modo
contingunt. Superest itaque, ut per horum etiam sublationem ultimum, quod adhuc commercio
obstat, impedimentum removeatur.
Inter haec monopolia primum locum obtinent. Ac Deputatio quidem ipsa pro
novis et utilibus in tractando aliquo opificio aut manufactura inventis privilegia
exclusiva in certis
esse concedenda §-pho
18. projecti hujus existimavit. Si navigatio Hungarica unquam eo perducatur ut
commercium suum seu ad Africam, seu ad orientales,
occidentales Indias extendat, poterit Legislatio problematicam adhuc
quaestionem illam: an exclusivas societates vel in hoc casu stabilire expediat? eotum
uberius discutere, et pro circumstantiis temporis illius definire.
Caeterum novi commercii rami quandoque nimis sumtuosi, alias, etiamsi evidentem ostentant
Omnis certis regulis adstrictus coetus repugnat necessariae commercio, ut efflorescere
possit, libertati; opificum caehas eo tantum nomine tantisper tolerandas §-pho
projecti hujus 49. proposuimus, quia illae in Germanicis Provinciis adhuc
subsistunt; si vero in Hungaria tollantur, opifices Hungari necessariis sodalibus
destituerentur. Ratio haec quoad mercatores non subversatur, adeoque horum
caehas impedire ratio publici exigit; possent enim hi quoque per occasionem caehalis
Hungari necessariis sodalibus
destituerentur. Ratio haec quoad mercatores non subversatur, adeoque horum
caehas impedire ratio publici exigit; possent enim hi quoque per occasionem caehalis
instituti de pretio mercium condicere, id quod publicum magis adhuc gravaret, quam opificum
condictum.
Caeterum formalis quidem mercatorum caeha vix alicubi extat. Hi enim infra dignitatem
suam esse reputant ea in re opificibus exaequari. Alicubi tamen mercatores sub nomine
Status Mercantilis coetum
est,
inter habitantes in capitalibus et depositorialibus stationibus,
campestres item mercatores differentiam abolendam jam supra §-pho projecti hujus
89. proposuit. Quare classificationem mercatorum tanto magis adhuc lege
publica abrogandam esse Deputatio demisse arbitratur.
§ 137.
Exhinc vero suapte consequitur quod abusus etiam jus mercaturae aut opificii emendi aut
vendendi pro abrogato habeatur, adeoque
sua per
venditionem disponere possint. Sibi igitur imputare debent incauti juris quaestus emtores,
si depositae pro tali objecto, quod legitime alienari non posse scire eos oportebat, summae
jacturam patiantur, praesertim cum in iis etiam, in quibus abusus iste se adhuc sustinet,
locis saepius eidem reclamatum venditionemque et emtionem juris quaestus in
quaestionem vocatam fuisse acta Consilii testentur, adeoque illa nec eo, qui ad
praescriptionem (si tamen haec in re tam grave totius publici
re id primum definiendum occurrit: an domalis quaestus cum omnibus vel
aliquibus tantum; et si ita, cum quibus mercibus exerceri possit? Relate ad id communiter
quidem id statui solet, ut quaestus hic ad minutiores tantum articulos restringatur. Verum
id quaestionem adhuc non resolvit; decidi enim insuper debet, an minutia alicujus articuli
ab ejus volumine? vel vero a pretio metienda sit? si primum, quis mensuram voluminis? si
secundum, quis pretium singulae mercis in singulo casu determinabit? Quare Deputatio
discrimen inter
quod in iis Regnis
commercium maxime floreat, ubi nullus est nundinarum usus; merces cujusvis speciei ubique
et quotidie venui prostant: magna autem negotia per contractus, qui nec loco nec diei
alicui affixi sunt, concluduntur. In Hungaria legislatio nec illam adhuc quaestionem
decidit, an advicinantium jurisdictionum opifices fabricata sua in hebdomadalibus civitatis
nundinis distrahere possint? Pecora vero nonnisi in eorum locorum hebdomadalibus nundinis
vendere licet, quae speciali eatenus privilegio provisa sunt.
licet. Pecora enim perinde atque frumentum articulum primae necessitatis
constituunt, et tamen nullae dantur nundinae frumentariae. Ut ut sit, si
restrictio haec quoad articulos primae necessitatis subsistere posset,
potiori adhuc jure introduci quiret quoad reliquas merces, ita ut exempli causa panni
quaestus tantum ad aliqua, lineorum fabricatorum ad alia loca etc. restringatur. Quod cum
ratio ipsa non admittat, interest certe ut Legislatio pecuariarum etiam
consulamus, facile apparebit quod limitationem pro variis status
commercii epochis jam extendere, jam restringere, jam etiam simpliciter abolere intersit.
Nimirum tres epochae hac in re universim defigi possunt. Prima dum tenui
adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et
tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne
pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae
jam restringere, jam etiam simpliciter abolere intersit.
Nimirum tres epochae hac in re universim defigi possunt. Prima dum tenui
adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et
tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne
pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae
necessitatis pretia statuant, id quod illa nonnisi per generales et periodicas
limitationes impedire
re universim defigi possunt. Prima dum tenui
adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et
tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne
pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae
necessitatis pretia statuant, id quod illa nonnisi per generales et periodicas
limitationes impedire potest. Altera epocha est dum aucta populatione et opificum numero
notabilior jam
articuli partialem tantum
limitationem suscipere debet. Tertia demum epocha est, dum commercium jam ita effloruit ut
sola venditorum concurrentia sufficiens cupiditati frenum injiciat; et tunc cessante
limitationis necessitate ipsa suapte evanescit. Hungaria in prima adhuc epocha versabatur,
dum veteres leges et generalem, et periodicam articulorum primae
necessitatis limitationem praescripserunt. Quod tertiam necdum attigerit, vel id
demonstrat, quod commercium ejus cum iis populis, apud quos limitatio
necdum attigerit, vel id
demonstrat, quod commercium ejus cum iis populis, apud quos limitatio omnis jam exolevit,
nullatenus comparari possit, id est, quod in Hungaria necdum tanta, quanta apud populos
illos, venditorum concurrentia vigeat. Itaque Hungaria in secunda adhuc epocha versatur,
adeoque non interest ejus ut seu generalem et periodicam limitationem continuet, seu eam
simpliciter aboleat, sed ut remedium hoc in specificis tantum casibus et articulis
adhibeat.
Temperamentum hoc ea etiam ratio commendat,
illud, quo diurna eorum merces in novem vel decem grossis subsistit, victualium pretiis,
horum quoque labor naturali rerum cursui relinquendus esse videri possit. Verum
artefactorum horum omnes quatuor Regni status indispensabilem habent necessitatem, neque
tantus adhuc domesticorum ejusmodi opificum numerus adest ut non magna laborum istorum pars
per extraneos perfici debeat. Ne hi mercedem suam ultra modum elevent, ex eo etiam
interest, quia secus major adhuc pecuniae quantitas e Regno eveheretur. Itaque hos etiam
adminus
quatuor Regni status indispensabilem habent necessitatem, neque
tantus adhuc domesticorum ejusmodi opificum numerus adest ut non magna laborum istorum pars
per extraneos perfici debeat. Ne hi mercedem suam ultra modum elevent, ex eo etiam
interest, quia secus major adhuc pecuniae quantitas e Regno eveheretur. Itaque hos etiam
adminus eousque per limitationem continere expedit, donec Regnum necessario domesticorum
ejusmodi opificum numero provideatur. Quodsi tamen horum etiam laborum pretium suapte
tantisper increscat, ad prudens
homines
comportentur; hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas
territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad
ipsum venditionis actum jam ejus jurisdictionem sortitur.
Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum saepe aliqua Magistratus Civici membra ipsas
illas, quae sub limitationem cadunt, professiones exerceant, evenire posset ut abusibus
eorum conniveatur. Verum ad id praecavendum alioquin proponitur, ut omnis limitatio cum
largiri, ut illi quidem
absque indigenatu, qui sumtuosior et altiori conditioni magis analogus est, hi vero ante
naturalisationis terminum nobilitatem per armales consequi
possint. Ac terminus quidem naturalisationis nulla adhuc lege defixus est,
sed nunc primum erga Deputationis politicae relationem determinabitur. Cum
tamen beneficium hoc illis statim, qui se primi illocant, concedendum haud esse, tuto
existimare liceat per provisionem hanc exteris etiam et recentius
quae per favores hos decedet.
Nunc omnis officinarius, qui exteras merces saepe cum nationalis
industriae detrimento distrahit, jam se notabile publico servitium praestare
arbitratur, et ideo pauci adhuc a proportione sunt, qui commercium
exportationis assectentur. Si Legislatio noxium ab utili quaestu
distinguat, et huic tantum proemia, favores, et honores decernat, multi certe, qui secus
nunquam animum eo adjecissent, aut
debet, quae commercii species apud talem quaestorem
praevaleat, et is secundum hanc tractari; secus posset omnis importationis quaestor paucos
aliquot domesticos articulos ad speciem educere, tantum ut immunitates illas sibi vindicare
queat.
Superest adhuc ea commercii species, dum ipsa Regni producta aut artefacta ex una Regni
parte in aliam divenduntur. Verum commercium hoc tot individua potest occupare, ut si hi
omnes propositarum immunitatum participes reddantur, notabilis onerum publicorum pars in
reliquam
praeterea commercium hoc nullis alioquin vectigalis
oneribus obnoxium est, imo per subsecuturam teloniorum regulationem novum fortasse
alleviamen accipiet. Quare favores exportationis ad hanc commercii speciem minime extendi
posse videntur.
Denique ea adhuc quaestio obmoveri potest: an immunitates hae etiam ad Judaeos, si casum
legis impleant, extendi possint? Rationem dubitandi id constituit, quod horum
tolerantialis taxa fixa et adeo gravis sit, ut, si haec persistat,
potentiores vero, qui soli
esse
jurisdictionum sensus Deputatio e submissis sibi projectis observavit; et prouti Legislatio
quaestionem hanc deciderit, ita etiam distincta conflandi fundi publici ratio iniri debebit.
Sed etiamsi unicam pro toto Regno cassam publicam stabiliendam supponamus, adhuc praevie
decidi deberet, an ea absque ullo tituli discrimine generaliter pro omnibus
Regni necessitatibus ita erigi debeat ut inde erogationes pro re nata ad quosvis Regni usus
promiscue fieri possint, vel vero, an pro usibus commercii
ut nemo sit, qui emissas sub sola hac securitate schedas
sponte acceptare velit; per coactivas autem et poenales leges
talibus schedis cursum procurare esset convellere creditum nationale, suffocare industriam,
exiguum denique illud, quod adhuc viget commercium, perimere.
Tristes hi effectus eo certius consequerentur, quod dum regiae bancales
schedae emissae sunt, jam tum ad massam circulantis non tantum in Germanicis Provinciis, sed
in ipsa etiam Hungaria pecuniae reflexum fuerit;
Nihil etiam obstare videtur, quominus aliqua a proportione taxae, quae Regio Aerario
debetur, quotta stabiliatur, quam donationem aut armales impetrans ad rationem fundi publici
dependere debeat, e.c. 10, vel 20 pro 100.
Imo quotta ejusmodi potiori adhuc jure exigi et a proportione duplicari posse videtur apud
eos, qui characterem tantum aliquem, aut honorem, utpote baronis aut
comitis diploma, vel vero consiliarii, aut aulae
familiaris titulum impetrant. Ita
maximam conflati
exinde capitalis partem Domus Regnicolaris Posoniensis absumsit. Comes Ludovicus Batthyányi
palatinus, instaurando Regni Archivo primus manum admovit, et postquam ille aliquem
documentorum publicorum numerum conquisivisset, constituti sunt, exigui licet adhuc, archivi
hujus regestrantes, quorum stipendia totum ferme residui adhuc capitalis proventum usque
Diaetam 1791. absumebant. In Diaeta hac accessit quidem notabilis e taxis indigenatus summa,
sed haec pro diurnis ordinatarum in iisdem comitiis systematicarum
absumsit. Comes Ludovicus Batthyányi
palatinus, instaurando Regni Archivo primus manum admovit, et postquam ille aliquem
documentorum publicorum numerum conquisivisset, constituti sunt, exigui licet adhuc, archivi
hujus regestrantes, quorum stipendia totum ferme residui adhuc capitalis proventum usque
Diaetam 1791. absumebant. In Diaeta hac accessit quidem notabilis e taxis indigenatus summa,
sed haec pro diurnis ordinatarum in iisdem comitiis systematicarum deputationum assignata
est. Apparet itaque quod necessitates cassae hujus
usque recentiora tempora commercio, nullus alicujus in hunc finem erogationis
vel titulus adfuit. Pontes enim per dominia teloniata e proventu telonii
curabantur; impedientes transitum lacunae terra et virgultis per operarios publicos
replebantur; nulla adhuc navigatione, de repurgatione Fluviorum, de semitis attractoriis, de
gyrorum transsectione ne cogitabatur quidem. Majoris momenti mercatores aut inventores
utilium institutorum adhuc nulli erant, quibus proemia aut primae decerni
potuissent. Providit
transitum lacunae terra et virgultis per operarios publicos
replebantur; nulla adhuc navigatione, de repurgatione Fluviorum, de semitis attractoriis, de
gyrorum transsectione ne cogitabatur quidem. Majoris momenti mercatores aut inventores
utilium institutorum adhuc nulli erant, quibus proemia aut primae decerni
potuissent. Providit tamen Legislatio jam ante septuaginta annos, quod ad excitandam
nationalem industriam publico aliquo in hunc praecise finem convertendo
fundo opus sit, utve
hac
cassam, seu alia pia aut pro publico facta legata paragraphos, Consilio Locumtenentiali
continuo submittat.
Motiva.
Omnium ferme paragraphorum ratio jam quidem superius reddita est. Interest tamen, ut
aliqua magis adhuc explanentur.
Ad §-phum 1. Proposita quoad exteros beneficiatos lex propter
incertitudinem proventuum difficilis fortasse executionis quibusdam videbitur; verum quoad
beneficia regiae collationis cum post mortem singuli
seu etiam dominalem in cameralibus bonis cassam, aut in loco, aut
non adeo dissitam habeant; per has autem beneficio Quietantiarum Verlags-Quittung
dictarum pecuniae ejusmodi facile transponi poterunt. In praevaricatores legis
hujus Deputatio nullam adhuc poenam statuendam existimavit; quia supposuit nullam alioquin
jurisdictionem pio huic officio defuturam. Si tempus aliud ostenderit, poterit Legislatio
malo huic etiam postea remedium adferre.
Ad §-phum 4. Quoad testamenta. Per
conflandi e spontaneo oblato fundi commercialis.
§ 156.
Antequam submissa sibi in rem hanc projecta Deputatio referat, id praevie disquirendum
existimavit: an propositis pro cassa hac tot fundis adhuc de alio, e spontaneo
oblato conflando, vel deliberare necessum sit? Et vero si praecise
numerus propositorum fundorum spectetur, hi necessitati cassae hujus suffecturi
videri possent. Verum jam nec id constat: an eos omnes Legislatio
nec per aliam impraevisam causam intercipiendam navigationem;
largiamur denique tam fidelem sumtuum erectionis et conservationis canalis, uti et
telonialium proventuum administrationem, ut investiendum capitale larga interusuria
producat; si omnia haec admittamus, adhuc projectum hoc non pro fundo erigendae cassae
publicae, sed pro plano conflandae utilis commercialis societatis
haberi potest.
Jam primum omnia haec, aut complura ex iis, aliter atque supponimus evenire possunt, et
tunc
100 jacturam pati
debeat, et tamen omnibus commercialibus necessitatibus abunde suffectura 32 millionum summa
conflari possit. Detracto enim, quod creditoribus dependi deberet, interusurio, et sumtibus
administrationis ad 100 000 computatis juxta ejus calculum resultaret adhuc annue unus
millio et 100 000 florenorum.
Caeterum ipsam intrinsecam fundi hujus manipulationem non definit; insinuat tantum, quod e
cassa hac capitalia erga 5 pro 100 et sufficientem securitatem elocari, sicque in
interusurio 3 1/2 pro 100 lucrum
in
re ipsa totam illam summae partem, pro qua nihil ex usuali interusurio
obtingit, cassae huic donat.
Sed etsi purum in septem unius quartae proventuum decimis gratuitum
oblatum assumamus, adhuc non expediret projectatum conflandi hujus oblati modum
adoptare. Pro hac enim proventuum quotta determinanda vel deberet Legislatio clavim aliquam
praescribere, et tunc operatio haec infinitis difficultatibus, longae morae, ac gravibus,
nullo adhuc fundo provisis,
assumamus, adhuc non expediret projectatum conflandi hujus oblati modum
adoptare. Pro hac enim proventuum quotta determinanda vel deberet Legislatio clavim aliquam
praescribere, et tunc operatio haec infinitis difficultatibus, longae morae, ac gravibus,
nullo adhuc fundo provisis, sumtibus subjaceret. Vel vero id proprio singuli arbitrio
relinqueretur, et ex hoc summa enasceretur improportio, et exigua indubie summa prodiret. In
utroque casu projectata proventus, qui mille florenos non excedit, ab oblato hoc exemtio
totam
adhuc fundo provisis, sumtibus subjaceret. Vel vero id proprio singuli arbitrio
relinqueretur, et ex hoc summa enasceretur improportio, et exigua indubie summa prodiret. In
utroque casu projectata proventus, qui mille florenos non excedit, ab oblato hoc exemtio
totam adhuc operationem magis implicaret; sed nec sufficiens pro exemtione hac argumentum
adferri posse videtur; siquidem in eos, qui minorem hac summa proventum habent, beneficium
melioris propter auctum commercium productorum suorum distractionis perinde redundaret,
sicut
sit, calculati proinde e hujus interusurio 50 000 subtrahi, et omnes per
projectantem propositi fundi ad annuum 380 000 proventum reduci debent. Quodsi etiam
projectatos per Deputationem fundos 100 000 proventum producturos (id quod admodum incertum
est) supponamus, adhuc totus annuus proventus nonnisi in 480 000 subsistet. Jam vero si
omnia, quae jam supra recensuimus, Cassae Commercialis onera spectentur, facile apparebit
quod, nisi notabiliores quotannis pecuniae impendantur, et commercium nonnisi lenta capiet
incrementa, et plebs
navigationis planum elaborari, et capitalium adminus fluviorum
regulatio, ac forte unius etiam, alteriusve stagni exsiccatio intra breve tempus absolvi
posset; verum absumpta semel hac summa non remaneret nisi annuus 200 000 et aliquid supra
fundus, e quo restantes adhuc ad effectuationem totius plani labores, utpote collateralium
fluviorum regulatio, canales communicationis, et his similia, penes alias, quas §-pho
155. recensuimus commerciales necessitates tarde admodum, aut forte nunquam
perficerentur. Ipsa nimia
potuissent.
Verum videtur id sibi natio a benignitate Principis tuto polliceri posse, quod ille majorem
promovendis commercii Hungarici (e cujus flore multiplicia per alios canales in Aerarium
Regium emolumenta redundabunt) rationem habiturus sit, quam exigui, et adhuc incerti, quod
per augendum schedarum regiarum numerum sperari posset, beneficii. Omnis enim
papiracea pecunia pure ex opinione civium valorem accipit. Potest evenire ut,
licet schedae regiae jam justam cum massa circulantis pecuniae attingerint
denique in optimo casu schedae hae non tantum per decem, intra quos ex iis 4 milliones
conflabuntur, sed per plures etiam annos facilem cursum retinebunt. Et tunc Cassa
Commercialis, calculatis ut supra ejus fundis, intra decennium septem milliones erogare
poterit, et adhuc pro subsequis annis, donec schedae hae decurrerint, annuus medii millionis
fundus eidem ita remanebit, ut intra 30 annos 17 milliones in usus commerciales impendi
possint. Quo adminiculo, si pecuniae rite, ut supponere oportet, dispensentur, commercium
Hungaricum ad
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.