Your search found 5227 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 2255-2473:

vix superficialiter aliqui id tradidere; si enim perficeretur, nihil esset quam prudentia per praecepta practice tradita, quod propter negotiorum multiplicem diversitatem in universum praestari non potest; in parte id aliqui tentavere. E quibus fuit Mazarinius qui partem eam, quae ad privata negotia pertinet, nonnihil pertractavit, quorum pleraque alii postea corrupere, nempe naturae suae vitium in hoc sequentes. Noli itaque obiectare confusum esse quam quod maxime studium istud: fateor enim. Noli

Iam invidiam illam, illos dolos, quibus aestimationem eiusmodi hominis minuere, honores impedire, procurare adversitates student, quis unquam satis deploret? Est haec praeterea seu ira divum, seu propria pravitate contracta illis passio ut cuncta potius alia quam e suis aliquem efferri patiantur. Si immeritus scandat, id ipsum opprobrio datur; si iter illi virtute stratum sit, haec sugillatur: mille eius defectus primum privatos inter audias, mox apud principem quoque similibus non abstinetur. Hinc inprompti erga virtutem gentilium

unquam subtile nec minus proficuum egregii cuiuspiam civis consilium comitiorum suffragia tulit! Gens est praeterea, ut magis in septentrionem prona, ita Italis minus ingeniosa, et quae crebro post factum sapiat. Vino plus nimio, veneri minus indulgetur, nisi id externis e vitiis peregrinus quis adferat. Multus superstitioni locus vel apud optimates: ex externis aestimare omnia consueverunt. Hinc praecipua virtus modestia, excitata ingenia contemnuntur. Adulatio quoque frequens vitium atque ut crebra erga eos, qui praecellunt, et saepe foeda

detrimentum, et cum homine rem mihi esse nunquam sim immemor. Ad uxorem iam filiosque, quia praestantissimam familiae partem, postremo transeamus. Fuerit id multum rationibus eius, qui populariter vivere constituerit, accommodatum si non inferiorem nec aliunde nisi e patria aut ad summum Ungaria ducat. At ego multos aetatis nostrae claros viros secus fecisse memoria teneo nec ultra in hoc quam murmur populare offendisse; quorum si quis vestigia vellet aemulari ne illi quidem amplius quidquam posset evenire. Itaque si eiusmodi inde

praedicant. Et ita (inquiunt) oportuit ut viri illi mulieres sibique ad ea, quae ipsorum sunt, facienda subiectas haberent, nos molles et mulierum plus quam virorum speciem habentes nimirum eiusmodi habere coniuges necessum est quae nobis e contra imperent opusque quod ipsis proprium, quia nonnihil durius est, fastidiant, et ista otii potius refugia quam veros labores consectentur. Eludendam reponunt alii simulacris istis mulierum vanitatem ut integra nobis in rebus seriis auctoritas constet. Nec eas opera sibi

oporteret, si totam eos erudiendi educandique rationem sermone complecti vellem. Quod eo libentius praetermitto quod nihil fere hoc in genere sit quod singulare patriae nostrae dici possit. Platonem itaque Aristotelemque aut iuniores his Plutarchum et Quintilianum, vel e recentioribus Campanellam Maphaeumque Vegium inspicere satis sit ei qui recte prudenterque filios suos velit educare. Iam ad ultimam privatarum cuiusque rerum partem transeamus quam de possesione rebusque inanimis futuram diximus. De aedibus id ei primum, qui

quae in publicis versatur. Infinitus si singula huius capitis distinctionis membra ordinatim prosequi vellem neque vero id temporis brevitas patitur. Itaque congesta praeceptorum copia me paucissime ut potero expediam, contentus si generalia quaedam attulero documenta e quibus singularia multa, etsi in praesens omissa, erui possint. Id autem ante omnia memoria repetendum est nos non in libera quadam republica neque sub optimatibus vivere, sed regibus, quibus ius vitae necisque dii concesserunt,

magistratum ad legalem pedem reponeret, universitatemque ad obfirmandam Regni Hungariae constitutionem cohortaretur. Die 15ta Aprilis 1790. Quod e longa peregrinatione ad natale solum, ad proprios Lares, ad amicorum propinquorumque consortium redeunti evenire solet, ut quo acerbius diuturnam a tam caris obiectis separationem toleravit, eo maius deinde ex iis sibi redditis solacium persentiscat, id mihi hodierna die usu

negotio perfectam fuisse, quam quod longa placidi Theresiani regni felicitate emolliti nos ex ipso constitutionis nostrae cardine emoveri iam antea passi simus. Quis enim nescit basim systematis nostri in eo versari, quod sola executiva potestas principi propria, legislativa e contra cum statibus regni communis sit? Quis ignorat quod suapte arbitrarium effici debeat imperium, ut primum potestas executiva legislativae coniungitur, id est, ut primum idem leges condere, idem eas pro lubitu interpretari, idem pro volupe transgredi, idem denique etiam

Crisiensi resecabantur, non confiniis regni, sed constituto in meditullio iurisdictionis politicae, sic dicto Varasdinensi Generalatui addicta, atque ita addicta sunt, ut iam una eius fimbria Zagrabiensem plane Comitatum a Crisiensi intersecet, quasi iterum erecta alioquin e bonis nobilium confinia regni coordinare eademque seu restringere, seu extendere non pertineret ad potestatem legislativam, aut vero quasi liberum esset potestati executivae sub arbitrario necessitatis publicae nomine possessores e bonis suis erga arbitrariam iterum

intersecet, quasi iterum erecta alioquin e bonis nobilium confinia regni coordinare eademque seu restringere, seu extendere non pertineret ad potestatem legislativam, aut vero quasi liberum esset potestati executivae sub arbitrario necessitatis publicae nomine possessores e bonis suis erga arbitrariam iterum aestimationem et bonificationem etiam invitos proturbare. Non multo post executiva potestas ad effectum tot tantarumque superinde conditarum regni legum aliquam partium maritimarum particulam incorporavit quidem, sed ita incorporavit,

dicam de exitiali illo periculo, in quod unus degener Hungariae filius nos coniecerat, dum potestatem executivam eo permovit, ut tres inferioris Slavoniae comitatus ab Hungaria etiam quoad contributionalia avellere, eos huius etiam intuitu cum superioribus coniungere, sicque e sex istis comitatibus distinctum ab Hungaria corpus ita efficere voluerit, ut hi ne legatos quidem suos in posterum ad diaetam mittere potuissent? Verum funestos pravi huius consilii effectus providentia eius temporis statuum regni huius facile pervidit, constantia consilium

constantia consilium ipsum irritum reddidit, una nos posterosque nostros edocuit, qua potissimum via eiusmodi exitium in perpetuum antevertere possimus. Omnia haec pluraque eiusmodi alia ante Iosephi II regnum evenerunt; omnia luculenter ostendunt nos iam antea e cardine systematis nostri, genuino nempe potestatis legislativae exercitio, emotos fuisse, ut adeo rebus animisque ita comparatis huic haud ita difficile fuerit ipsam coronationem intermittere, legislativam potestatem privative usurpare et, vel modica vi adhibita, nobis eas,

fuerit ipsam coronationem intermittere, legislativam potestatem privative usurpare et, vel modica vi adhibita, nobis eas, quas pro provinciis arbitrario gubernio de systemate suo obnoxiis scripsit, leges dictare. Sed quid nos e reali potestatis legislativae exercitio adeo facile emovit? Huius enim vero causae partim in potestate executiva, partim in primis eius instrumentis, partim in nobis ipsis et, ne quid dissimulemus, partim in ipsa etiam constitutione nostra sita fuit. Nimirum ea est humani

utique non decet, illa frequens ad privilegia, quae coram potestate legislativa nulla esse debent, provocatio, stylum et reale legislationis exercitium certe non praeseferunt. Atque ita et veram malorum, quae nos presserunt, causam in eo sitam esse, quod status e reali potestatis legislativae exercitio excussi fuerint, et quid potissimum ad id, ut inde excutiantur, contulerit, iam intelligimus. Eo tantum, ut iam praemisi, conatus et consilia nostra nos conferre decet: primum, ut status se ad reale legislativae potestatis exercitium

laesae maiestatis nomen sustulit, poenam vero amissionis bonorum a rapacitate fisci ortum sumpsisse agnovit, qui denique primus omnium, qui inde ab orbe condito imperarunt, principum tantam innocenter pressae humanitatis compassionem habuit, ut peculiare constituerit aerarium, e quo indemnes reddantur ii, qui per infelicem aliquam circumstantiarum complicationem in criminalem inciderunt quidem quaestionem, subinde tamen per iudicium innocentes sunt declarati. Sub pio hoc principe, cum rara (ut de Traiano Plinius ait) temporum felicitate sentire quae

denique si, quod nos in particulari attinet, eam iniverimus rationem, ut nos indissolubili nexu Hungariae iungamus – non poterit suos amplius limites potestas executiva egredi. Quod autem instrumenta eius attinet: si decretum fuerit, ut supremus regni senatus e repraesentantibus circulorum efformandus ad principem immediate referat; ut id pro crimine falsi habeatur, si caput senatus nomine huius quid expediverit, quod in pleno senatu relatum non sit, aut vero si ad privatam talium pertractationem se

possit. Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus abstergere non potuerit – iuvabit legalem ante omnia

omnes sibi subditas gentes studia, id enimvero peculiare est maternae Suae in gentem Hungaram propensionis argumentum, quod eandem, qua adhuc carebat, Universitate exornavit, ut adeo ad perficiendum omni ex parte restaurationis studiorum opus nil defuerit aliud quam ut eadem e latebris in lucem protraherentur et ad supremam Regiam revocarentur inspectionem. Verum consilio huic eotum ipsa circumstantiarum cum systemate ferme gubernii complicata latio obsistebat. Nimirum injuria vetustiorum temporum munus

praeficeret sicque vos clarissimos Professores huic, illum mihi, me vero medio Regii in Regnis his Consilii sibi subordinaret. Vobis proinde praeprimis, clarissimi Professores, impense gratulor, quod cum amplissimum Regiae sollicitudinis ceperitis fructum, ut e corona tot eruditorum, qui studium hoc decurrerunt, vos potissimum pro sua quisque Cathedra versatissimorum in respectivis scientiis et disciplinis virorum arbitrio selecti sub auspiciis Illustrissimi Domini Comissarii Regii tamquam sub ipso altissimo Suae Maiestatis obtutu

talem adibit scholam et pro auctoritate sua praesens coram saepius abesse solitos acerbioribus castigabit verbis. Ac tandem si ne hoc quidem profectum quidpiam fuerit modo, sciturum Academiae Directorem quid communicato prius cum Superiore Regio Studiorum Directore consilio e re sit studiorum studiosorumque. Ad 2-dum vero 15. Ea uterentur DD. professores severitate ut illi, qui constanter ad studia stimulati aut nullum aut admodum parvum in sua classe progressum facerent, in eadem classe uno adhuc, immo duobus etiam annis manere

1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec unum e praecipuis sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum denique has in Hungaria adhuc deesse, in Elaborato status actualis §-pho 51. ostensum sit, censebat Deputatio legem illam non tantum porro etiam confirmandam, sed ad alia etiam

actualis §-pho 51. ostensum sit, censebat Deputatio legem illam non tantum porro etiam confirmandam, sed ad alia etiam onera publica extendendam esse. § 2. Imo si ejusmodi coloniae etiam e nativis, observatis, quae Articulo 35. 1791. praescribuntur, conditionibus deductae fuerint, pari gaudeant immunitate. Motivum. Articulus 103. 1723-tii de nativis colonis nihil statuit, quia in

Relate ad primas videtur immunitas a Contributione ne pro uno quidem anno concedi posse, ea de causa, quia hanc prior possessor etiam ab hac deserta praestabat, adeoque quotta haec decederet in massa Contributionis, et per alios contribuentes supportari deberet. E converso quoad desertas secundi ordinis, ducto a contrario argumento, posset neo-colono triennalis etiam a Contributione immunitas concedi, quia ab hac deserta alioquin antea nihil solvebatur, adeoque publico satis beneficii accedere videtur, si in talem neo-colonum

instituta sua maculari existimabunt. Verum praejudicii hujus rationem legislatio habere non debet. Recepit jam facultas medica in sui gremium Judaeum, cur eos contubernia recipere non possent? § 5. E converso omnes ii, qui post repetitas localis Jurisdictionis admonitiones, nullum certum alimentationis statum amplexi fuerint, tanquam otiosi et vagi considerentur, exteri autem Judaei nulli amplius ad regnum admittantur. Motivum.

gratis extradentur. Qui vero Testimoniis his provisi non fuerint, tanquam vagabundi intercipiantur, ad sui legitimationem stringantur, et si hanc praestare non possint, vel ad amplectendum certum alimentationis statum cogantur, vel si id recusent, tanquam vagabundi e Regno eliminentur. Motivum. Scopus projectatae legis est Judaeos ad amplectendum certum alimentationis statum cogere, ad hunc assequendum nullum aliud medium superesse videtur quam eorum, qui

§ 7. Omnis etiam Zingarus aut subditelam alicujus dominii assumere aut aliquam professionem amplecti, et in utroque casu necessariis Testimonialibus se providere debet: qui his caruerit, tanquam vagus e Regno eliminetur. Motivum. Zingari minus adhuc certum quam Judaei alimentationis statum habent et ideo furtis potissimum, praesertim equorum, subsistunt. Per politicas, quae ad illos exstirpandos sub Augusta Maria Theresia

classem ad aliud vitae institutum dirigat; videtur autem ad militiam et opificia commodissime dirigi posse. Si tyrones potissimum ex inquilinis lecti fuerint, conservabitur populatio familiarum sessionatarum; si ad opificia et artes applicentur, removebitur unum e praecipuis, quod hactenus fabricarum et manufacturarum progressum morabatur, impedimentis. Ac primum quidem potest lex positive ordinare. Alterum, ne libertas populi in deligendo subsistentiae suae statu nimium constringatur, nonnisi prudentiae et zelo Magistratuum

nisi experientia praeteriti temporis aliud remonstraret: ostensum est in Elaborato status actualis §§-is 33. et 36. quanta aduersae tantopere per Augustam Mariam Theresiam serici et apum culturae impedimenta posita fuerint; e communicatis autem sibi actis comperit Deputatio unam Jurisdictionem consilio aperte declarasse, quod ideo a cultura serici manum retrahat, quia ad illam nulla lege obligatur. Si haec omnia in condignam reflexionem assumantur, facile apparebit quod legislatio, si

cum omnes hi sumtus potissimum in emolumentum ejus convertantur. Si proceduram Jurisdictionum illarum, in quarum gremio instituta ejusmodi correspondentem sumtibus utilitatem non produxerunt, attentius examinemus, facile apparebit, id non ex natura instituti, sed e manipulationis defectibus, qui cum exordio singuli instituti plerumque irrepere solent promanasse, prouti id quoad objectum serici, jam provocato status actualis §-pho diserte ostendimus. Patet id vel inde quod e converso, ubi novae ejusmodi culturae

apparebit, id non ex natura instituti, sed e manipulationis defectibus, qui cum exordio singuli instituti plerumque irrepere solent promanasse, prouti id quoad objectum serici, jam provocato status actualis §-pho diserte ostendimus. Patet id vel inde quod e converso, ubi novae ejusmodi culturae debite invigilabatur, si modo clima producto ejusmodi conveniebat, eadem paratam semper attulerit utilitatem. Quod hic de serico exempli causa dicitur, id relate ad culturam plerorumque etiam aliorum productorum, utpote:

quod non obstante eo, quod alter in fundo suo utile aliquod fossile reperiat, tamen jus culturae eidem praeferenter deferatur, dein quod conditiones, sub quibus culturam hanc, si ipse eam suscipere nolit, alteri concedere possit, aequanimi ejus arbitrio substernantur; e converso prospicitur per id publico, quod in casu, quo proprietarius tales, sub quibus alteri culturam hanc suscipere impossibile est, statuat conditiones, publicus magistratus eas moderari sicque efficere possit, ne publicum utili aliquo producto

ipsos in eo manuducantur, pauci illi, qui notitiam practicae oeconomiae hactenus privata industria sibi compararunt, pastores facto ipso jam comprobarunt. Ut plures notabile hoc servitium Patriae suae praestare, sicque officium etiam boni civis explere possint, e re videtur, ut studium oeconomiae practicae ad classem ordinariorum studii cleri junioris objectorum reponatur. Notum quidem est, quod non omnes desideratum in hoc studio profectum facient, quia non omnes naturalem ad objectum hoc animi inclinationem habebunt, verum

ut naturalistae eadem occasione talia etiam producta investigent, quae ad eruditionem potius, plenioremque historiae naturalis cognitionem referuntur, eaque de causa relationes suas nonnisi post longioris temporis effluxum adornare soleant, ne publicum utilitate e producto aliquo, cujus immediatus usus haberi potest, diutius careat, obligandos existimavit Deputatio exmittendos naturalistas, ut de his relationem Consilio statim praestare debeant. Articulus

constituti licet in medio aliorum foenilis illud seu fossa, seu saepibus, contra inferenda fortuito casu damna sufficienter muniverit, possessores viciniorum foenilium munimenta haec disjicere, aut illum in educando cordo turbare non ausint, sub poena violentiae. E converso proprietarius talis in reliquorum compossessorum foenilibus, sub eadem violentiae poena, pascuum non audeat ultro exercere. Motivum. Cum complura jam in Regno loca sint, ubi aucta populatio foenilium possessoria adeo

educare, idque per simplicem foenilis sui prohibitionem efficere velit, id ipsa rei natura non admittit; ne enim in foenili hoc damna fortuito etiam casu inferantur, omnes vicini continuos ad foenile hoc vigiles tenere deberent, ad quod nullo jure stringi possunt. E converso, si talis proprietarius foenile suum adversus fortuita damna debite muniat, ipsum jus proprietatis, id est arbitrium omnem possibilem e fundo suo utilitatem capiendi, exigit ut in eo per alios impune turbari non possit. Praescriptio hoc in

omnes vicini continuos ad foenile hoc vigiles tenere deberent, ad quod nullo jure stringi possunt. E converso, si talis proprietarius foenile suum adversus fortuita damna debite muniat, ipsum jus proprietatis, id est arbitrium omnem possibilem e fundo suo utilitatem capiendi, exigit ut in eo per alios impune turbari non possit. Praescriptio hoc in casu obverti non potest, quia haec sine exclusivo possessorio locum non habet. In hoc autem casu vicini nunquam habuerunt exclusivum in tali, quod

quam major pars hoc jure privetur. Si minoritati deferretur, tunc jus reclamandi usque ad unum singularem compossessorem extendi deberet. Jam vero id juri proprietatis prorsus adversatur, ut propter unius dissensum, complures alii eam, quam possunt, e fundo suo utilitatem capiendi libertate priventur. § 25. In ipsis civitatibus si tota electa communitas educationem cordi flagitaverit, magistratus id eidem admittere debet. Secus vigens localis

repererit, insigne proemium decernatur. Motivum. Ostensum est in Elaborato status actualis § 44. quanta vis pecuniae pro tela aliisque lineis fabricatis quotannis e Regno evehatur; interest proinde, ut lini et canabum culturam legislatio promoveat, praesertim cum articuli hi adeo facilem insuper per littorale habeant distractionem: id autem ut illa praestet, duos ferme tantum hos modos habet. – Caeterum etiamsi libera

33. Ut qualitas tabacae unius ex utilissimis Hungariae productis tanto citius perfici possit, liberum sit comitatibus, in quibus cultura hujus producti jam radices fixit, versatum in manipulatione hac individuum conducere, eidemque moderatam e cassa domestica remunerationem tamdiu dependere, donec illud plebem in modo fermentationis tabacae et classificationis foliorum subinstruxerit. Qua occasione ut plebs ad vitandos reliquos etiam, qui hactenus irrepserunt, culturae

condignum proemium pariter decernatur. Motiva. Tabaca ita, ut nunc adhuc imperfecta est, post frumentum, vinum, animalia et lanam, plurimam Regno pecuniam infert, uti id e tabellis tricesimalibus apparet. Nisi tamen qualitas ejus perficiatur, emolumentum hoc cum tempore certo diminuetur; ostensum est in Elaborato status actualis §-pho 32. quod ad id fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum

fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum conferre possit; quare ad majorem populo utilitatem procurandam interest ut exigua illa, quam remuneratio magistri instituti hujus requiret, summa e cassa domestica dependatur. Qui vero comitatus sub hanc categoriam cadant, via Consilii Locumtenetialis definiri debet. Verum ne haec quidem sola distractionem tabacae Hungaricae facilitabunt, nisi memorati eodem status actualis §-pho defectus

gnarum rei hujus et juramento adstringendum individuum ad depositoria Abaldi constituere possit, quod enatas inter officiales horum et venditores quaestiones dirimat. Motivum. E peracta per Comitatum Bihariensem sub 3. Martii 1788. inquisitione evenit, quod officiales Abaldi in contractibus, quos cum cultoribus tabacae ineunt, triplex, pro triplici tabacae classe, pretium defigant. Verum dum contribuens tabacam advehit, optimam etiam speciem

debite provehatur, cum tempore unius etiam millionis circulationem procurare adeoque capitale Regni productum vel ex eo effici potest, quod respectu adjacentium provinciarum sit exclusivum. Ante enatum bellum Turcicum plebs Syrmiensis, unius e minoribus Comitatibus, supra 20,000 e cultura serici percipiebat: in aliis, qui debitam colendi hujus producti rationem invexerunt, comitatibus plerique rustici, qui vel unam seminis bombicum unciam educarunt, plus inde lucri habuerunt, quam eorum contributio

millionis circulationem procurare adeoque capitale Regni productum vel ex eo effici potest, quod respectu adjacentium provinciarum sit exclusivum. Ante enatum bellum Turcicum plebs Syrmiensis, unius e minoribus Comitatibus, supra 20,000 e cultura serici percipiebat: in aliis, qui debitam colendi hujus producti rationem invexerunt, comitatibus plerique rustici, qui vel unam seminis bombicum unciam educarunt, plus inde lucri habuerunt, quam eorum contributio efficiebat. Reliqui ejusdem peripheriae

formalium, seu majorum, seu minorum fabricarum, ad totum eorum personale necessariaque pro immediato ejusmodi fabricae usu, aedificia extendatur. Si quae jurisdictio eos ante effluxum hujus termini alicui ex his oneribus subjecerit, enasciturum exinde detrimentum iis e proprio compenset. Porro in rebus, quae ad promotionem opificii, aut manufacturae ejusmodi pertinent, eaedem jurisdictiones omnem necessariam assistentiam iis praebeant. Motiva. Quam debilis adhuc sit in Hungaria opificiorum

efficax reddatur, Deputatio compulsivum hoc medium proponendum esse demisse existimavit. § 44. Renovato 1764. Articulo 24. amictus praesertim confiniariae militiae aliique suppellectilis militaris e domesticis, quoad illa haberi possunt, materialibus conficiantur, et horum elaboratio per eas civitates justa proportione distibuatur, quarum opifices sufficienti labore destituuntur. Motiva.

Parte enim ex una novi consumentes per id procurantur, impediturque ne distenti nimium militaribus laboribus domestici opifices privatis operam suam exaggerato pretio possint imputare: parte tamen ex alia certum est quod in compluribus civitatibus opifices, potissimum e defectu sufficientis laboris, se agriculturae impendant. Itaque justo hac in re temperamento opus est, quod in eo constitui posse videbatur, ut tales labores, habita tamen ad pretium transportus reflexione, per tales civitates, quarum opifices sufficienti labore

etiam fabricas comprehendimus. Jam vero si inventor secretum suum, quod secus haud facile observari potest, pandere nolit, nullo alio favore eget, quia manipulationem hanc alioquin nemo alter imitari, et eidem lucrum praeripere poterit. E converso non interest ut ad revelandum secretum suum directe stringatur, quia secus ille arcanum sum in aliam provinciam transportabit; debet itaque illi liberum secreti sui exercitium relinqui, praesertim cum homines ejusmodi alioquin secreta

manufacturarumque status notus esse debet. Imo interest ut ipsae locales jurisdictiones, praesertim vero civitatum oppidorumque magistratus eum sibi probe perspectum habeant, cum secus in earum promotionem efficaciter cooperari vix possint. Et tamen apparuit e §-pho 42. et 43. Elaborati status actualis quam inadaequatae hactenus de iis relationes submissae fuerint. Ut obligatio haec legalis evadat, Deputatio legem hanc perferendam esse demisse existimavit.

existimavit. Articulus XVII. De regulandis contuberniis. § 49. Magistratus civitatum unum aut, si res exigat, plures e gremio sui caeharum magistros constituant, sine cujus assensu et praesidio nulla caeha sub mulcta pecuniaria congressum celebrare ausit. Motivum. Et necessaria pro excitanda industria libertas, et multiplices caeharum

dirigat et observet. Ideo hic via etiam politica jam praescriptus fuit. § 50. Caehae nullas commembris suis taxas imponere aut mulctas exigere ausint; possint tamen e spontaneis oblatis cassam sibi conflare, sed ab hac unam clavim habeat commissarius, aliam caehae magister, ita ut sine illius scitu neque cistae aliquid imponi, neque inde excipi possit. Motivum. Impositiones facere

aliqua vetustiora privilegia abusive ingressum est, usum autem repartitionem intra se faciendi caehae clanculario tantum induxerunt; quare interest, ut utrumque aboleatur. § 51. Conflatae etiam e spontaneis oblatis pecuniae neque in convivia caehalia neque in sollicitationem negotiorum, sed unice in adjuvamen seu domesticorum pauperum et infirmorum commembrorum, seu in peregrinantium sodalium impendi possunt. Motivum.

plerumque recursus unico proprii lucri studio concitabant, solvendos studebant. Convivia jam via etiam politica prohibita fuerunt. Ut inquietorum etiam hominum, qui eos concitare student, spes impediantur, opportunissimum videtur prohibere, ne hunc in finem quidpiam e cassa sua dependere possint. § 52. Et ideo commissarius annuas de cassis his rationes inomisse exigat, eas revideat, et cum difficultatibus, aut reflexionibus suis magistratui pro decisione praesentet.

eatenus contractuum defixo in illis pretio ad Depositoria Regia administrare teneantur. Si privatis liquefactionis et distractionis libertas restitueretur, artifices, qui utensilia haec elaborant, cuprum indubie leviori pretio ab iis habere possent, quam nunc illud e Depositoriis Regiis acquirant, sicque et fabricatio et distractio utensilium horum provehetur. Verum quidem est, quod per id Aerario Regio tantillum decederet; verum cum utensilia haec potissimum in Poloniam efferantur, demisse sperare licet, quod Sua Majestas

Depositoriis Regiis acquirant, sicque et fabricatio et distractio utensilium horum provehetur. Verum quidem est, quod per id Aerario Regio tantillum decederet; verum cum utensilia haec potissimum in Poloniam efferantur, demisse sperare licet, quod Sua Majestas e reflexione illa, ut tanto plus exterae pecuniae in ditiones suas inferatur, demissae huic propositioni benigne accesura sit. Articulus XX.

occurit, etiam Polonia contineatur. Adhuc portus Tergestinus et Fluminensis sub eadem portuum maritimorum rubrica conjunguntur; ubi tamen dirigentis dicasterii multum interest nosse, quid per unum, quid per alium portum seu intret seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita inducitur, tamquam illud in paratam influxisset: cujus tamen contrarium in Elaborato Status Actualis §-pho 88. ostensum est. Quod summum est, restat adhuc recidenda quaestio illa, an in tabellam tricesimalem

hujus per Consilium Locumtenentiale suscipiatur. Influxum Camerae ne hac quidem parte necessarium esse Deputatio existimavit, quia ad hanc res tricesimalis ea solum parte, qua illa proventum principis respicit, pertinere videtur; hujus autem statum Camera e rationibus tricesimatorum alioquin cognoscere potest. Tabellae istae unice cursum commercii, cujus directio ad Consilium pertinet, remonstrant. § 63. Proventus tricesimarum Hungaricarum in nullam aliam

actu in mediterraneis locis defixae sunt, praesertim vero filiales tricesimae necessariae sint, Consilium mutuis cum Camera Hungarica consiliis discutiat, et in Diaeta referat. Motiva. Priores leges de tricesimis e meditullio Regni ad confinia transferendis indiscriminatim quidem loquuntur. Has tamen in urbibus commercialibus conservari, ipsa promovendi commercii ratio exposcit; saepe enim commodius est mercatori, si merces suae in limitanea statione

hoc, ut praevaricationes efficaciter impediantur, omnem erigendarum limitanearum stationum curam huic deferendam esse Deputatio eo magis arbitratur, quod opinionem hanc etiam Articulus 89. 1647. secundare videatur. Mediterraneae e contra, nisi commoditati mercatorum, adeoque promovendo per id commercio deserviant, Aerarium Regium inutiliter gravant, promptum mercium transportum impediunt, et varias mercatores vexandi occasiones praebent, adeoque commercio noxiae sunt. Interest itaque, ut harum

Articulus XXII. De elaborando novo vectigali tricesimali. § 66. Novum et subinsertis principiis conformandum vectigal tricesimale in concursu deputandorum e Diaeta, consiliariorum item Consilii et Camerae proximius elaboretur. Motiva. Necessitatem novi vectigalis satis evincunt ea, quae in Elaborato status actualis de hoc objecto

seu etiam ab inductis pro proprio usu extraneis mercibus tricesimam dependant 1542. Noviz. Decret. Articulo 46. 1548. Articulo 55. 1557. Articulo 16. et 1723. Articulo 14. constituebatur;- e converso ut ab omnibus, quae pro quaestu extra Regnum educunt, tricesimali portorio subjaceant 1559. Articulo 44. 1559. Articulo 34. et 1563. Articulo 49. legislatio definivit, adeoque id etiam a quibus mercibus

Motiva. In monarchia quae tota ex unico corpore consistit portorium tricesimale tres tantum species habet; nempe consumtionale, essituale, et transituale. Cum Monarchia Austriaca e duobus ad invicem independentibus membris, nimirum Hungaria et Germanicis Provinciis conflata, haec vero per lineam tricesimalem interclusa sint, singula haec portorii species iterum in haereditarium et exoticum dividi, sicque vectigal sex

vectigal sex portorii classes determinare debet. Jam vero sicut complures sunt merces respectu quarum quotta portorii in singula earum specie juxta mox subjungenda principia variari debet, ita major adhuc est talium articulorum numerus, qui ad nullum e praemissis principiis revocari, adeoque quibus eadem portorii quotta applicari potest. Et haec generalis portorii quoad singulam speciem determinatio clavis vectigalis appellari, reliquae vero ejus variationes pro exceptionibus considerari

legislatione, ipsa ferme haec principia partim Germanici, partim etiam Hungarici vectigalis via indirecte inducta sunt: nimirum, nulla lex fabricas in Hungaria prohibet: per elevata tamen necessariorum ad eas (si, quod saepe evenit, ab exotico, aut e Haereditariis Provinciis peti debeant) materialium inductionis portoria impeditamque artefactorum Hungaricorum in Germanicis Provinciis invectionem, ne fabricae in Hungaria exsurgere possint, effectum est, uti id in Elaborato Status Actualis §-pho 54. et

artefactorum Hungaricorum in Germanicis Provinciis invectionem, ne fabricae in Hungaria exsurgere possint, effectum est, uti id in Elaborato Status Actualis §-pho 54. et 55. ostendimus. Nulla etiam lege Hungari ad procuranda sibi unice e Germanicis Provinciis artefacta adstringuntur. Verum per prohibitam exoticorum artefactorum inductionem, etiamsi haec Hungaria ab exotico longe leviori habere, aut vero illa in vicem productorum suorum accipere posset, idem scopus obtentus fuit, uti in

ad perferendam in Hungaria legem principis assensu opus sit, sustinetur ab adverso, quod hujus non intersit, ut talibus legibus, quae favorabilia pro vectigali Hungarico principia continerent, assentiatur. Ac id quidem quod in casu illo, ubi Monarchia e duobus distinctis, et ab invicem independentibus membris constat, vectigal ad justum inter haec duo membra commercii aequilibrium conservandum dirigi debeat, nemo inficiari potest. Verum id vicissim ipsa aequilibrii significatio ostendit

Hungaria vectigali, bilanx ejus commercii notabiliter increscat: propterea tamen Germanicae Provinciae haud exhaurientur. Constat enim quod cursum circulantis pecuniae non solum commercium regat, sed quod ille plures alios canales habeat, per quos non tantum profluens e commercio beneficium absorberi, sed longe major adhuc pecuniae vis effluere potest. Quinam hi relate ad Hungariam canales sint, in toties provocato Elaborato § 88. in specifico ostendimus; ostendimus etiam quod levissimo calculo politico canales hi totum

invidiosum videtur. Quin tamen spinosam hanc discussionem ingrediamur, quaestio illa: an Hungaria vel vero Germanicae Provinciae graviora publica onera supportent? vel a posteriori facile decidi potest; constat enim e theoria impositionum publicarum quod ad quaestionem hanc decidendam non sufficiat physicam tantum respectivarum impositionum quantitatem comparare, sed quod insuper harum ad internas respectivorum incolarum vires proportio in considerationem

aliquae exoticae merces extra quaestum positae, idest inductio earum vetita fuerit; quod postea a principio prohibitionis recessum, sed merces, quarum inductio impediri intendebatur, portorio 30 pro 100 gravatae exstiterint. Apparuit etiam e §§-phis 59. et 63. ejusdem Elaborati , quod sub Augusto Josepho II. non tantum quamplurimae, quarum surrogatum Germanicae Provinciae dare poterant, exoticae merces extra quaestum positae, sed praeter has notabilis

Itaque sicut naturalis qui inter Hungariam et Germanicas Provincias tamquam unius ejusdemque Monarchiae membra intercedit nexus omnino deposcit, ut legislatio Hungarica prohibitionem hanc canoniset quoad eas mercium species, quas citra sui detrimentum e Germanicis Provinciis habere potest: ita naturale veri proprii emolumenti studium exigit, ut prohibitionem hanc sufferat quoad illos articulos qui majori seu sumtuum, seu transportus compendio ab exotico haberi, aut quorum inductio productorum

Elaborati status actualis §§-phis 54. et 55. quod inde ab anno 1766 usque 1784 exoticis mercibus, si directe Hungariae inferebantur, adeo gravia a proportione Germanici vectigalis portoria excisa fuerint, ut has quaestor Hungarus e Germanicis Provinciis, per longissimum licet circuitum, leviori habere potuerit, quam si eas e proximo sibi exotico loco aut libero portu Hungarico constituisset. Apparuit etiam e §-pho 56. quod Hungaria, licet et littorali et libero portu provisa, ab

1784 exoticis mercibus, si directe Hungariae inferebantur, adeo gravia a proportione Germanici vectigalis portoria excisa fuerint, ut has quaestor Hungarus e Germanicis Provinciis, per longissimum licet circuitum, leviori habere potuerit, quam si eas e proximo sibi exotico loco aut libero portu Hungarico constituisset. Apparuit etiam e §-pho 56. quod Hungaria, licet et littorali et libero portu provisa, ab omni tamen immediato exotico importationis commercio per hanc portoriorum gravitatem

a proportione Germanici vectigalis portoria excisa fuerint, ut has quaestor Hungarus e Germanicis Provinciis, per longissimum licet circuitum, leviori habere potuerit, quam si eas e proximo sibi exotico loco aut libero portu Hungarico constituisset. Apparuit etiam e §-pho 56. quod Hungaria, licet et littorali et libero portu provisa, ab omni tamen immediato exotico importationis commercio per hanc portoriorum gravitatem privata fuerit; apparuit denique e §-pho 58. quod justitia Augusti

portu Hungarico constituisset. Apparuit etiam e §-pho 56. quod Hungaria, licet et littorali et libero portu provisa, ab omni tamen immediato exotico importationis commercio per hanc portoriorum gravitatem privata fuerit; apparuit denique e §-pho 58. quod justitia Augusti Josephi II. in vectigali 1784 aequalia tam pro Hungaria, quam pro Germanicis Provinciis, exteris non prohibitis mercibus portoria defixerit: itaque principium hoc jam ne in quaestionem quidem amplius ab adverso vocari

Provinciale nullum ferme habet vini sui, cujus copia laborat, distracionis canalem: et tamen ad idem confinium de vino Veneto-Dalmatico pro sexaginta amplius millibus quotannis infertur, quin titulo aliorum articulorum vel quinque millia vicissim e Statu Veneto refluant. Exstans eotum Consilium Croaticum de avertendo hoc totius Monarchiae damno diuturnam cum praefectura confinii hujus habuit concertationem: res tamen in eo demum adhaesit, quod propter sumtus transportus vinum Croaticum confiniis

tantum proponendum esse demisse existimavit. § 77. Capti per incolas littoralis Croatici maritimi pisces pro domestico producto considerentur, et horum libera absque omni portorio inductio e locis etiam illis, quae per lineam Tricesimalem praeclusa sunt, admittatur. Motivum. Piscatura maritima est seminarium necessariorum pro navigatione, sine qua omne commercium languet, nautarum; et ideo commerciales populi

eductionem ad extra subversatur. Nimirum hujus quoque intuitu viget principium illud ut talium articulorum evectio, quibus domestica aut consumtio aut industria opus habet, per gravia portoria difficilior efficiatur, talium e contra exportatio, quibus Regnum redundat, per exilia portoria aut liberam plane eductionem promoveatur. Principia haec in Germanico vectigali ad amussim observata sunt: nihil itaque obstat, quominus in ordine ad illos articulos, qui

Monarchiae membro relate ad aliud ratio. Ita interest Germanicarum Provinciarum ut plurium artefactorum, quae nec in Hungaria distrahere possunt, eductio ad extra sibi facilitetur, lanae vero domesticae, tamquam pro fabricis suis necessariae, aggravetur. E converso, cum Hungaria laneis fabricis careat, hujus interest ut lanae Hungaricae eductio non tantum in Germanicas, sed etiam exoticas Provincias facilitetur. In ejusmodi casibus quod reciprocum locum habere et possit, et debeat, quisque facile agnoscet.

De eductione Hungaricarum mercium in Germanicas Provincias. § 83. Et idem etiam quoad eductionem Hungaricarum mercium in Germanicas Provincias observetur. Motivum. Educuntur e Hungaria etiam ad Germanicas Provincias et vicissim complures indifferentes ejusmodi articuli in quorum reciproco portorio nunc quoque haud adeo magnum discrimen intercedit. Interest tamen, ut hi quoque perfecte exaequentur. Et ad hanc classem pertinent omnia ferme

Germanicas Provincias in Hungariam intrant articulorum copia, quam vicissim. Per Hungariam enim in Germanicas Provincias nonnisi gosypium, lana macedonica, et pauciores minoris considerationis Turcici Articuli inferuntur. Ubi e contra omnes septemtrionales et occidentales merces nonnisi per Germanicas Provincias in Hungariam adferuntur, adeoque deperditae proventus tricesimalis Hungarici ne per reciprocum quidem hoc satis compensabuntur.

reali commercii Hungarici utilitate, mutentur. Ut autem utilitas haec tuto eruatur, politicum Regni Dicasterium, cui locales circumstantiae optime notae sunt, audire, fundatisque ejus reflexionibus deferre convenit. Quodsi id hactenus praestitum fuisset, e continuis quae superioribus annis vigebant portoriorum mutationibus forte vix vigesima earum pars locum habuisset. Nunc proponebantur mutationes hae per homines aut intrinsecarum Regni circumstantiarum minus gnaros, aut subordinandi Germanicis Provinciis commercii

obligare debeat, tempus praefigi consueverit; si exigua tantum portorii mutatio intercedat, id quidem rationibus mercatorum parum officere potest. Verum minutae ejusmodi mutationes plerumque non ex solidis dirigendi commercii principiis, sed e theoreticis tantum speculationibus, aut praepostero augendi proventus tricesimalis studio proponuntur, et nullum ferme realem in cursu commercii effectum producunt; quodsi vero notabilis portorii mutatio decernatur, neque tamen sufficiens, quo ordinatio haec

prohibitionem provisionem hanc necessariam esse §-pho 80. Projecti hujus ostendimus: ita eam etiam quoad notabilem portorii mutationem locum habere suapte apparet. § 93. Inductorum e Germanicis Provinciis in Hungariam productorum pars illa, quae e venditione residua manserit, si revehatur, tricesimae denuo subjaceat. Motivum. Adjacentes Styriae jurisdictiones referunt, quod illatum huic provinciae Hungaricum

80. Projecti hujus ostendimus: ita eam etiam quoad notabilem portorii mutationem locum habere suapte apparet. § 93. Inductorum e Germanicis Provinciis in Hungariam productorum pars illa, quae e venditione residua manserit, si revehatur, tricesimae denuo subjaceat. Motivum. Adjacentes Styriae jurisdictiones referunt, quod illatum huic provinciae Hungaricum frumentum, si non vendatur, in reditu tricesimam denuo

Hungarica eveherent, portoria ab eadem proportione alleviari. Quoadinductionem haereditariam: posset Germanicis artefactis levius tantisper portorium in vectigali Hungarico defigi, quam vicissim: ita tamen, ut e contra Hungaricis productis in Germanico vectigali levius ab eadem proportione portorium defigatur, quam vicissim. Quoad eductionem ad extra: in casu illo, quo Germanicae Provinciae necessariorum pro fabricis

et §-pho ostendimus, ita etiam postales viae in capitales et collaterales dividuntur. Capitales Hungarici commercii ductus, utpote Vienna, et respective Posonio ad littorale, nec non in Transilvaniam; item e littorali ad limites Galliciae, alioquin una capitalem postae cursum efficiunt; adeoque de his vix dubitari potest, quod prae militaribus viis, utpote quae transennis et transportando bellico commeatui per intervalla tantum deserviunt, perfici et

Cum via haec majori ex parte per Comitatum Zagrabiensem decurrat, ille vero nullum prorsus beneficium ex illa habere possit, imo a contrario, si societati illi propositum suum succedat, tota via Carolina, et copiosus, qui se juxta eam sub unica procurandae sibi e beneficio vecturisationis subsistentiae confidentia defixit, populus uno ictu ruinaretur, non videtur comitatus ille ad viam hanc in proprium suum detrimentum conservandam cogi posse.

a teloniis gaudeant, non dubitavit Deputatio quod exiguum hoc bono publico sacrificium ultro facturi sint, praesertim cum usus hic in nonnullis comitatibus alioquin sponte invaluerit. Quodsi enim necessaria pro omnibus, qui in viis publicis situantur, pontibus ligna, e Cassa Domestica comparari deberent, plebem totum et laboris, et expensarum onus maneret, cui sustinendo in comitatibus illis, qui longos et commercialium, et postalium et militarium viarum tractus habent, eadem minime sufficeret.

tractus habent, eadem minime sufficeret. § 101. Pontes in capitalibus ductibus super fluviis Danubio, Tibisco, Mura, Dravo, Savo, et Colapi constructi, aut construendi, si per privatos e proventu moderatae tariffae debite sustineri non possint, per publicum ad rationem Commercialis Fundi ita recipiantur, ut id, quod e proventu teloniali defecerit, exinde suppleatur. Motiva. Naula cursum

super fluviis Danubio, Tibisco, Mura, Dravo, Savo, et Colapi constructi, aut construendi, si per privatos e proventu moderatae tariffae debite sustineri non possint, per publicum ad rationem Commercialis Fundi ita recipiantur, ut id, quod e proventu teloniali defecerit, exinde suppleatur. Motiva. Naula cursum Commercii ita impediunt, ut hujus incrementum ne sperari quidem possit, donec haec in capitalibus ductibus, praesertim majori numero

pontibus fluvios illos commercium in hoc ductu in duplo adminus accrevit. Si neglectis his pontibus naula denuo reducantur, ejus cursus ab eadem certe proportione diminuetur. Verum pontium in magnis his fluviis seu erectio, seu conservatio adeo sumtuosa est, ut e proventu moderatae tariffae vix sustineri possit; si autem haec nimis elevetur, indubitatum commercii cursui adfert impedimentum. Recens est prioris propositionis exemplum in ponte Dravano Varasdinensi. Hujus enim administrationem comitatus ejusdem

praeverti, si nobilitas generoso boni publici stimulo excitata ab immunitate sua quoad hos adminus pontes sponte recederet. Verum donec id impetretur, ne profusi jam tot sumtus incassum recidant, vix aliud medium superest, quam ut, si proprietarius talis pontis e proventu moderatae tariffae eum debite sustinere non possit, is ad rationem fundi publici recipiatur. Felix pontis Pestiensis inter duas jam utcunque florentes civitates situatio facit, ut etiamsi gravis ejus moderna tariffa in favorem commercii

tariffae eum debite sustinere non possit, is ad rationem fundi publici recipiatur. Felix pontis Pestiensis inter duas jam utcunque florentes civitates situatio facit, ut etiamsi gravis ejus moderna tariffa in favorem commercii tantisper diminuatur, e proventu tamen suo facile possit sustineri. Tibiscanus ad Szolnok, Muranus et Dravanus pons jam alioquin sub administratione Camerali constituuntur; agitur itaque de Savano tantum et Colapiano, quos

privilegii relate ad loca, quae meritum telonii habent, observari debet. § 103. In reliquis teloniis conscribant parte ex una actuale singuli telonii onus, parte vero ex alia eruendum e sexennali diametro proventum. Quo facto relicta pro lucro proprietarii una tertia correspondens reliquis duabus tertiis seu in pontibus, seu in viis onus justo calculo exscindant. Motiva. Quod privilegium telonii sit partim

casu investigationis teloniorum eos lex ad productionem plane privilegii obstringat, exhibitionem rationum eo minus difficultare possunt. Eruta hac ratione justa proventuum quantitate, defalcataque in lucrum proprietarii una tertia, pronum deinde erit e locali materialium et operarum pretio determinare, an? et si ita, quantum viae spatium titulo accessus et recessus proprietario exscindi debeat? Caeterum an plus vel minus una tertia titulo lucri proprietario assignari

eidem re ipsa se objiciat, tunc illud locali possessionis illius, ad quam usque merces promovere potuerit, judici detegere et merces in assignando per hunc loco deponere debebit. Judex vero tenetur commodissimum hunc in finem locum sub onere resarciendi, si quod e neglectu officii hujus oriturum est, damni, assignare, una et proprietarium de incidenti hoc ocyus edocere. Motiva. Insinuatio impedimenti apud judicem eo etiam fine necessaria est, ut si forte de validitate impedimenti

cum institutum mercantile promptas exigat solutiones, melius prospicietur commercio, si triumphans statim contentetur, succumbenti vero via novi, coram ordinariis foris salva relinquatur. Decisa enim semel summarie lite ulterior praetensio e mercantili in civilis objecti naturam transiise videbitur. Et haec est ratio cur e converso exorituras de enato propter non advectas ad praefixum tempus merces damno non ad locales jurisdictiones et summariam discussionem, sed ad

vero via novi, coram ordinariis foris salva relinquatur. Decisa enim semel summarie lite ulterior praetensio e mercantili in civilis objecti naturam transiise videbitur. Et haec est ratio cur e converso exorituras de enato propter non advectas ad praefixum tempus merces damno non ad locales jurisdictiones et summariam discussionem, sed ad ordinariam juris viam relegandas esse Deputatio existimavit. Quaestiones enim hae tantis circumstantiis implicari

mercatores duas hujus rei causas assignant. Primum quod Pettovio usque Tergestum res vecturaria ita regulata sit, ut nullo mercatoris seu fatigio, seu periculo merces ad destinatum tempus certo transponantur. Ubi e converso Canisa usque Flumen et vectores reperire admodum molestum, et merces iis concredere periculosum est. Deinde quod defixis Pettovii jam pluribus intermediis mercatoribus quaestor Pestiensis non debeat a primo plane Tergestino

Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti Dicasterio utique constare debet. Ad hunc autem cognoscendum ipsa matricula non est opus, sufficit si extractus hujus eidem annue submittatur, nimirum quot Flumine? quot Buccari? quot e Portu Regio, aliisque seu immediate littoralibus, seu propius adjacentibus locis professionem hanc exerceant? quot Tergesti, aut apud exteras nationes servitium assumserint? et vicissim. Ex annuis enim ejusmodi relationibus Consilium cognoscet, an

nautices cathedra, quae subinde cum aliqua concernentium institutum hoc librorum et instrumentorum collectione Flumen translata est. Hic illa paucis tantum annis substitit, intra hoc tamen tempus subsidia Cathedrae hujus, libri nempe et instrumenta, e fundo litterario Fluminensi notabiliter aucta fuerunt, quae omnia simul cum cathedra iterum Tergestum translata sunt. Donec etiam cathedra haec Flumine constitit, praeter physicam nulla alia nautices subsidiaria scientia illic

litterariae refertur. Forte tamen et hoc objectum in mixto cum Deputatione hac consessu pertractari deberet. § 114. Omnia ad constructionem maritimarum navium necessaria materialia et fabricata e Regno in liberos Portus Hungariae absque omni portorio invehi permittantur. Motiva. Objectum hujus et sequentis §-phi immediatum quidem cum vectigali nexum habet; cum tamen

favores aliquos per expressum concessit, reliqui ejusdem speciei, qui ex iis in- aut educuntur, iisdem, quibus exoticae merces, portoriis subjaceant. Interest itaque ut inter favorisatos ejusmodi articulos necessaria etiam pro navium constructione, quae e Regno haberi possunt, materialia et fabricata collocentur, ad hoc, ut ista leviori obveniant, sicque navium fabricatio minus sumtuosa evadat. Materialia haec in asseribus, lignis, ferro, canabibus, et

collocentur, ad hoc, ut ista leviori obveniant, sicque navium fabricatio minus sumtuosa evadat. Materialia haec in asseribus, lignis, ferro, canabibus, et pice consistunt, quae ferme omnia e Regno haberi possunt. Id quod proventui tricesimali per id decedet, multipliciter compensabitur per augmentum circulationis pecuniae, quam domesticae ejusmodi naves procurabunt. Terminum artefacta ideo addendum esse Deputatio existimavit, ne

domesticae ejusmodi naves procurabunt. Terminum artefacta ideo addendum esse Deputatio existimavit, ne forte asseres et clavi ad materialium categoriam non pertinere dicantur; funes enim et tela e Regno vix petentur, cum littoralis incolae canabes ex Italia leviori habere possint, et ideo haec soli conficiant. Reliqua alioquin sub classem crudorum materialium stricte veniunt. §

evehantur. Si tamen exteris navibus educantur, nisi peculiaris ratio aliud suadeat, ipsa etiam haec producta, praeter vinum, moderato essituali portorio subjiciantur. Reliqua Regni producta et artefacta, si domesticis navibus e Littorali exportata fuerint, iterum dimidium tantum ejus portorii persolvant, cui subjacerent si exteris navibus educerentur. Motiva. Hactenus per concessos certis exoticis articulis, si hi per portus

sit? discerni non possit, facilis hac ratione praevaricationibus via aperiretur. Exoticae enim merces, dum portum liberum subeunt, seu domestica, seu extera navi advehantur, tricesimali manipulationi non subsunt; et saepe idem mercator ejusdem speciei merces et e domestica et ab extranea navi sibi comparare solet. Quomodo ergo has limitaneus tricesimator distinguet, dum eaedem postea mixtim Regno inducuntur? Idem est de exportatione. Domesticae enim merces, antequam libero portui inferantur, admensum sibi

primae constitutae fuerint, pro domesticis navibus duplicata prima defigatur. Motiva. Praeter frumenti in casu famis, inductioni primam aliquam constituere vix expedit. Exportationem e contra plurium etiam domesticorum articulorum per primas ejusmodi promovere saepe interest. Augustus Josephus II, ut navigationem per Mare Nigrum aperiat, pro singula exportandi hac via frumenti metreta duorum grossorum primam

geometrae a dirigentibus; sed hi quidem a Consilio; comitatenses vero ab ipsis comitatibus dependeant, ab his tantum ordinationes recipiant, et iis vicissim relationes suas praestent. Consilium tamen submissas per comitatus geometrarum suorum relationes, si e re existimaverit, dirigentum revisioni, horum vero opiniones Hydraulici Departamenti inspectioni transmittere poterit. Intererit etiam, ut in majoris momenti laboribus comitatenses quidem cum dirigentibus geometris, hi vero cum Departamento

provideri potuissent, ut in eorum judicio quoad difficiliores tantisper labores plene conquiesci queat. Debuerunt pro expendendis in facie loci eorum opinionibus, pro danda ipsis practica inviatione, pro rectificandis, quae hi proposuerant, sumtuum schematibus, e Departamento Hydraulico individua adeo frequenter exmitti, ut ea amplius non suffecerint. Ut difficultati huic subveniat, Augustus Josephus II. prouti singulo e decem, in quos Hungariam diviserat, districtui unum commissarium praefecerat, ita in singulo etiam

pro danda ipsis practica inviatione, pro rectificandis, quae hi proposuerant, sumtuum schematibus, e Departamento Hydraulico individua adeo frequenter exmitti, ut ea amplius non suffecerint. Ut difficultati huic subveniat, Augustus Josephus II. prouti singulo e decem, in quos Hungariam diviserat, districtui unum commissarium praefecerat, ita in singulo etiam districtu unum dirigentem geometram, majori tantisper salario provisum constituit, hancque hydraulicorum laborum graduationem defixit, ut hi

geometrarum immediate direxerint. Hydraulicum vero Departamentum superiorem in hos utriusque ordinis geometras inspectionem ita habuerit, ut si propter laboris alicujus difficultatem ne in dirigentum quidem judicio acquiesci potuit, tum primum individua e Departamento Hydraulico ad ocularem investigationem exmissa fuerint. Necessitatem intermedii hujus hydraularum gradus haec quoque Deputatio agnoscit; licet enim e studio mechanicarum scientiarum capaciora successive individua proditura non dubitet,

difficultatem ne in dirigentum quidem judicio acquiesci potuit, tum primum individua e Departamento Hydraulico ad ocularem investigationem exmissa fuerint. Necessitatem intermedii hujus hydraularum gradus haec quoque Deputatio agnoscit; licet enim e studio mechanicarum scientiarum capaciora successive individua proditura non dubitet, tarde tamen, aut vix unquam tantus erit horum numerus, ut singulus comitatus talibus, qui nulla amplius directione egeant, subjectis provideri possit. Accedit quod ab eadem

§ 122. Pro necessariis ad ejusmodi labores instumentis, adhibendis nefors aliquot extragremialibus laboris hujusmodi magis peritis individuis, directuro opus geometra, et, si opus fuerit, ejus practicante, sumtus e Fundo Salis suppeditabuntur; necessarias vero tam currules et manuales operas, quam necessaria fortasse aliqua cruda materialia locales magistratus in sortem jam defixae gratuitorum laborum quottae praestabunt. Motiva.

praestabunt. Motiva. Si locales comitatus necessarias operas in sortem jam defixae gratuitorum laboratorum quottae praestiterint, per hoc plebs eorum nihilo magis prae aliis aggravabitur. Si vero requisitos etiam sumtus e Cassa sua Domestica suppeditare deberent, cum operae ejusmodi non in omnibus comitatibus occurrant, et pro emolumento totius publici suscipiantur, jam unus pro aliis onus portare deberet. Et ideo sumtus hi e Fundo Publico praestari debent. Censebat autem Deputatio

prae aliis aggravabitur. Si vero requisitos etiam sumtus e Cassa sua Domestica suppeditare deberent, cum operae ejusmodi non in omnibus comitatibus occurrant, et pro emolumento totius publici suscipiantur, jam unus pro aliis onus portare deberet. Et ideo sumtus hi e Fundo Publico praestari debent. Censebat autem Deputatio omnes ejusmodi sumtus ad Fundum Salis ideo relegandos esse, quia hic e primaeva sui institutione ad hydraulicos ejusmodi labores destinatus est. Caeterum possunt casus evenire,

in omnibus comitatibus occurrant, et pro emolumento totius publici suscipiantur, jam unus pro aliis onus portare deberet. Et ideo sumtus hi e Fundo Publico praestari debent. Censebat autem Deputatio omnes ejusmodi sumtus ad Fundum Salis ideo relegandos esse, quia hic e primaeva sui institutione ad hydraulicos ejusmodi labores destinatus est. Caeterum possunt casus evenire, ubi aliqua laboris alicujus magis perita extragremialia individua accersiri expediet, veluti si rupes infra aquam

Articulus XXXV. De emendanda fluviatili navigatione. § 124. Consilium Locumtenentiale eo curas suas convertet ut necessariae pro domestica navigatione naves domi, et quidem e duro, quoad res admittit, ligno construantur; et ut devectio mercium minus sumtuosa evadat, exstruantur in Danubio sumtibus publicis duae naves ad modulum Rhoenanum, peritisque eas regendi nautis provideantur. Hae pro devehendis erga

nautis provideantur. Hae pro devehendis erga moderatum censum privatorum mercibus applicentur; singulo vero privato, qui sibi navem hujus moduli construxerit, 100 aureorum proemium eousque, donec usus hic invalescat, decernatur, una necessarii pro illa regenda nautae e capacioribus publicarum illarum navium individuis eidem suppeditentur. Horum denique loca per conducendos, et in eadem arte sensim subinstruendos tyrones suppleantur. Motiva.

per conducendos, et in eadem arte sensim subinstruendos tyrones suppleantur. Motiva. Ostendimus in Elaborato status actualis §-pho 71. quanta pecuniae vis pro constructis e molli ligno exteris navibus e Regno evehatur. Constat etiam, quod quercinae naves tres mollium aetates ferant, et quod Regnum hac specie ligni abunde provisum sit. Interest itaque ut administratio publica eo curas suas

sensim subinstruendos tyrones suppleantur. Motiva. Ostendimus in Elaborato status actualis §-pho 71. quanta pecuniae vis pro constructis e molli ligno exteris navibus e Regno evehatur. Constat etiam, quod quercinae naves tres mollium aetates ferant, et quod Regnum hac specie ligni abunde provisum sit. Interest itaque ut administratio publica eo curas suas convertat, ut et canalis hic evehendae pecuniae

si enim vel tres quatuorve privati naves ejusmodi construxerint, necessitas proemii jam cessabit. Horum enim exempla jam in alios etiam sufficienter valebunt. Insuper id etiam necessarium est, ut illi, qui ejusmodi naves erexerit, periti eandem regendi nautae e publicis illis navibus suppeditentur; quid enim eum juvabit talem navim construere, si idoneis navarchis destituatur; hos autem sibi procurare privato non ita pronum est. Publicum faciliorem habet aut eos e conducendis tyronibus formandi, aut si id non succedat,

qui ejusmodi naves erexerit, periti eandem regendi nautae e publicis illis navibus suppeditentur; quid enim eum juvabit talem navim construere, si idoneis navarchis destituatur; hos autem sibi procurare privato non ita pronum est. Publicum faciliorem habet aut eos e conducendis tyronibus formandi, aut si id non succedat, exteros etiam accersendi rationem. Itaque publicae illae naves quodpiam veluti nautarum seminarium constituere deberent, et ideo non interesset eas tamdiu vendere, donec haec navigandi ratio in naves etiam

praescribenda hydraulicarum observationum puncta in mappas referantur. Motiva. Hactenus de corrigendo jam in uno, jam in alio loco fluvii alicujus cursu, de ducendo jam hac, jam illac communicationis canali, de emittenda e vastiori aliquo stagno jam hic, jam alibi aqua, per partes tantum agebatur. Et ideo frequenter evenit ut aut suscepti labores nullum ideo successum habuerint, quia alter, qui hunc praecedere debuisset, intermissus est, aut si quis etiam labor successit, ut ille loco

aliorum collateralium fluviorum systematica mappatio haud magnum tempus requiret; hi enim ab eo tantum puncto, quo minoribus adminus navibus patent, in considerationem venire possunt; id autem haud magnum spatium efferre in provocato Elaborato jam ostendimus. E vastioribus stagnis saepe canales communicationis opportune formari possunt: quare et horum systematica mappatio necessaria est. Ac illa quidem majori molestia, quam fluvii libellabuntur, et cum copiosiora sint, utpote: Förtöensia,

§ 128. Deputatio haec systematicum navigationis planum ita elaborabit ut et generalem omnium navigabilium fluviorum regulationem, et vastiorum stagnorum exsiccationem, et canalium communicationis erectionem, et viarum e locis emporialibus ad propinquiores navigationis stationes ducentium instaurationem exhauriat. Et cum omnes hi labores ad semel suscipi non possint, ipsum etiam qua serie peragendorum horum laborum ordinem determinabit. In determinandis laboribus semper ad id reflectet:

fluvii, postea ducendi per vasta stagna canales, ac postremo commerciales ex emporialibus locis ad propinquiores navigationis stationes viae perfici debeant. Verum cum singulum iterum objectorum horum complures labores, qui forte e defectu fundi simul suscipi non poterunt, requirat, interest ut exmittenda Deputatio inter hos ipsos novam iterum seriem specifice elaboret, v. g. an prius transsectionem aliquam fieri vel superfluum ramum occludi intersit? Si ejusdem speciei labor in pluribus

exmittenda Deputatio inter hos ipsos novam iterum seriem specifice elaboret, v. g. an prius transsectionem aliquam fieri vel superfluum ramum occludi intersit? Si ejusdem speciei labor in pluribus ejusdem fluvii locis occurrat, quem praeprimis suscipere expediat? quos e collateralibus fluviis praeferenter regulare? quos canales per vastiora stagna praeprimis efformari, publica utilitas exigat. Si omnia haec rite determinentur, nulli inposterum labores praepostere suscipientur, neque plures

Si omnia haec rite determinentur, nulli inposterum labores praepostere suscipientur, neque plures quam perfici possint ad semel inchoabuntur. Unus labor alteri non nocebit, imo posteriores per eos, qui praecedent, facilitabuntur. Quod summum est, nunquam opus e defectu fundi adhaerebit, quia defixo semel laborum ordine quantuscunque demum fundus adfuerit, is nonnisi in eum, qui in sua serie maxime necessarius fuerit, laborem quotannis impendetur, sicque totum planum, etsi tardius, aliquando tamen perficietur. Ubi e

opus e defectu fundi adhaerebit, quia defixo semel laborum ordine quantuscunque demum fundus adfuerit, is nonnisi in eum, qui in sua serie maxime necessarius fuerit, laborem quotannis impendetur, sicque totum planum, etsi tardius, aliquando tamen perficietur. Ubi e contra, si sine plano porro quoque agatur, etsi iidem sumtus impendantur, facilis tamen et per totum Regnum diffusa navigatio, quodque ejus consectaneum est, florens commercium, nunquam obtinebitur. Caeterum id res ipsa exigit, ut in hoc plano nonnisi

labores sumtibus respondeat, opera ejusmodi ad artis tantum ostentationem referuntur. Quare ut eadem Deputatio sumtuum etiam schemata elaboret, prorsus necessum est. Nihil quidem ejusmodi schematibus incertius esse satis constat. Cum tamen Deputatio illa, parte ex una e viris localium pretiorum probe gnaris, parte vero ex alia ex hydraula laborum, quos opera ejusmodi requirunt, aprime perito constituta sit, sperare licet, quod schemata haec adminus proxime ad realitatem perduci possint.

sunt omnes tres illi ductus, quos pro capitalibus superius declaravimus, nempe Vienna et Posonio ad Littorale; hinc in Galliciam, item Vienna et Posonio per Budam in Transilvaniam. Has itaque uti et illas, quae e talibus emporialibus locis, qui ab aliquo navigationis canali procul distant, in capitales hos ductus incidunt, collaterales vias, tamquam nullum cum generali plano navigationis nexum habentes, interea etiam et instaurari, et conservari interest, prouti

aliud ejusmodi pro facilitanda navigatione opus per cultum alicujus privati fundum, uti sunt agri, foenilia, vineae duci oporteat, nisi proprietarius zelo boni publici juri suo sponte cedere velit, enasciturum exinde damnum eidem e fundo salis persolvetur: si tamen opus ejusmodi per fundum incultum, veluti sunt pascua, dumeta, silvae procedat, compensatio locum non habebit. Molarum etiam aut aliorum aedificiorum ligneorum translationes operis

exsiccatio publicis operis suscipiatur. Evenit enim plerumque ut per procuratum hac ratione aquae effluxum inutiles antea paludes in pinguia foeneta convertantur. Tali in casu justum certe non est ut aliquot tantum privati, quorum tenuta labori tali fortuito adjacent, e sumtibus et laboratoribus totius publici fructum ferant. Possunt itaque necessarii in tale opus sumtus ab iis jure requiri. Ut tamen libera de rebus suis disponendi facultas salva maneat, ad eos, si nolint, praestandos cogi non possunt. Opus tamen tale ex ipsa

editum fuit, et tunc proprietarii in obversum libere disponendi facultatis ad suppeditandos sumtus cogebantur. Cui tamen inconvenientiae per legem hanc obviatur. § 132. Si e compluribus stagni alicujus, quod nullum cum generali navigationis plano nexum habet, compossessoribus pluralitas eorum exsiccando illi manum admovere velit, hi id ipsum comitatui detegere, hic vero facultatem suscipiendi talis operis, non attenta reliquorum

et si utilitatem laboris compererit, ejus suscipiendi facultatem illi, qui hanc postulabit, concedet. Non possunt tamen ii, qui reluctantur, ad suppeditandos pro rata sua sumtus cogi, verum totum opus ii, qui in illud consenserunt, suis sumtibus perficere tenentur. E converso hi usumfructum ratae eorum, qui in sumtus non concurrerunt, tamdiu retinere possunt, donec factas pro rata illa expensas sibi compensent. Motiva. Inter reliqua

proposuit. Verum distincta est hac in re commercii ratio. In primo enim casu saepe inventor nullam, nisi eidem privilegium exclusivum concedatur, inventionis suae utilitatem capere, aut inventum suum ad aliam provinciam transferre potest. E converso, si quis novum, et reipsa utilem commercii ramum suscipiat, ad capiendam inde utilitatem privilegio exclusivo opus non habet. Nam si primum eidem periculum succedat, vel haec experientia tantas ipsi pro facilitate expeditionum necessarias

Si enim haec ad solos domesticos restringatur, hi indubie pretia articulorum importationis quidem nimium elevabunt, exportationis vero valde diminuent. Officinalis e contra et alter minutus quaestus est proprium juris incolatus beneficium, quod in singula civitate nonnisi ejus civibus competere potest. Et ideo justum est ut si quis ex aliena jurisdictione domesticus officinam in aliqua civitate aperire

peripheria necessaria sit, id magistratus civitatis calculare non potest. Ipsa haec provisionis necessitas eosdem limites semper non retinet, sed cum populationis incremento assurgit. Fit itaque per ejusmodi numeri mercatorum restrictionem ut beneficium, e quo plures cives honeste subsistere potuissent, paucorum cupiditati in forma monopolii tradatur. Ubi e converso si plena commercio libertas concedatur, ipse naturalis commercii cursus justum inter numerum mercatorum et necessitates peripheriae alicujus

eosdem limites semper non retinet, sed cum populationis incremento assurgit. Fit itaque per ejusmodi numeri mercatorum restrictionem ut beneficium, e quo plures cives honeste subsistere potuissent, paucorum cupiditati in forma monopolii tradatur. Ubi e converso si plena commercio libertas concedatur, ipse naturalis commercii cursus justum inter numerum mercatorum et necessitates peripheriae alicujus aequilibrium suapte producet; concurrentia mercatorum justa mercium pretia inducet; et cum

qui magnam alicujus articuli quantitatem habet, illum ipsa hac de causa leviori dare possit, quam alter, cui nonnisi exigua ejus copia suppetit; quia ille etiamsi in singulo frusto parum lucretur, in toto tamen notabile lucrum percipit. Hic e contra, nisi in paucis, quae habet, frustis multum lucretur, subsistere non potest. Certum etiam est, quod, si majores quaestores ejusdem qualitatis articulum leviori pretio distrahant, minuti nullum emtorem invenient. Cum illi remedium hoc

jus quaestum exercendi persolvere debeat, id ibi tantum locum habere potest, ubi mercatores ad certum numerum restricti sunt. Quis enim est qui pro jure quaestum exercendi aliquid deponere velit, si hunc exercendi facultas cuique alioquin libera est. E converso si mercatorum numerus restringatur, a primis, qui systematicum hunc numerum ingrediuntur, beneficium hoc amplius adimi non potest, adeoque jus hoc in eorum familia haereditarium efficitur. Et cum per id, si haereditaria ejusmodi familia mercaturam suam

adeoque jus hoc in eorum familia haereditarium efficitur. Et cum per id, si haereditaria ejusmodi familia mercaturam suam vendat, jam definitus mercatorum numerus non augeatur, venditio haec facile indulgetur. Jam vero primus, qui e haereditariis ejusmodi mercatoribus mercaturam deserere mercesque suas alteri vendere constituit, cum jus quaestum in tali civitate exercendi relate ad eum, cum quo tractavit, sibi exclusivum fuisse sciverit,

damni, quod inde proprietariis emerget, per publicum praestandam, universim ratiocinium hoc eam post se traheret sequelam, quod, qualemcunque abusum privatorum cupiditas semel invexit, hic non jam secus aboleri possit, quam si lucrum, quod privati illi e continuatione abusus hujus capere potuissent, iisdem per publicum compensetur; quod quidem principium nec a natura pacti socialis nec e jure proprietatis deduci solet. Pactum enim sociale nonnisi redundantem e

privatorum cupiditas semel invexit, hic non jam secus aboleri possit, quam si lucrum, quod privati illi e continuatione abusus hujus capere potuissent, iisdem per publicum compensetur; quod quidem principium nec a natura pacti socialis nec e jure proprietatis deduci solet. Pactum enim sociale nonnisi redundantem e bono publico in singulum civem utilitatem pro scopo habet, et omne id excludit, quod paucis tantum privatis lucrum, toti autem publico

illi e continuatione abusus hujus capere potuissent, iisdem per publicum compensetur; quod quidem principium nec a natura pacti socialis nec e jure proprietatis deduci solet. Pactum enim sociale nonnisi redundantem e bono publico in singulum civem utilitatem pro scopo habet, et omne id excludit, quod paucis tantum privatis lucrum, toti autem publico detrimentum adfert. Proprietas autem nonnisi e legitimo possessorii

enim sociale nonnisi redundantem e bono publico in singulum civem utilitatem pro scopo habet, et omne id excludit, quod paucis tantum privatis lucrum, toti autem publico detrimentum adfert. Proprietas autem nonnisi e legitimo possessorii titulo enascitur, qui si absit, usus aliquis non pro proprietate, sed pro mera usurpatione haberi debet. Jam vero primus, qui usum jus quaestus vendendi exercere coepit, non potuit habere

de damno vitando, sed tantum de lucro captando agere apparet; ut autem hoc obtineant, legislatio trabalem adeo abusum stabilire non potest. Nec obstat quod tales etiam emtores quandocunque ad casum fallimenti delabantur; id enim non e defectu utilitatis emti quaestus, sed vel ex inscitia rei mercantilis, vel e negligentia, rerumque suarum incuria, vel e nimis lauta vivendi ratione, vel denique e fortuito aliquo infortunio promanare solet: id autem suapte consequitur quod abolito jus quaestus

apparet; ut autem hoc obtineant, legislatio trabalem adeo abusum stabilire non potest. Nec obstat quod tales etiam emtores quandocunque ad casum fallimenti delabantur; id enim non e defectu utilitatis emti quaestus, sed vel ex inscitia rei mercantilis, vel e negligentia, rerumque suarum incuria, vel e nimis lauta vivendi ratione, vel denique e fortuito aliquo infortunio promanare solet: id autem suapte consequitur quod abolito jus quaestus vendendi abusu jus hoc in casu cridae creditoribus pro fundo

trabalem adeo abusum stabilire non potest. Nec obstat quod tales etiam emtores quandocunque ad casum fallimenti delabantur; id enim non e defectu utilitatis emti quaestus, sed vel ex inscitia rei mercantilis, vel e negligentia, rerumque suarum incuria, vel e nimis lauta vivendi ratione, vel denique e fortuito aliquo infortunio promanare solet: id autem suapte consequitur quod abolito jus quaestus vendendi abusu jus hoc in casu cridae creditoribus pro fundo assignari non possit. Caeterum

Nec obstat quod tales etiam emtores quandocunque ad casum fallimenti delabantur; id enim non e defectu utilitatis emti quaestus, sed vel ex inscitia rei mercantilis, vel e negligentia, rerumque suarum incuria, vel e nimis lauta vivendi ratione, vel denique e fortuito aliquo infortunio promanare solet: id autem suapte consequitur quod abolito jus quaestus vendendi abusu jus hoc in casu cridae creditoribus pro fundo assignari non possit. Caeterum quam intricatas quaestiones abusus jus

habet, et tunc inane est facultatem jus quaestus vendendi concedere; quis enim pro tali jure aliquid dabit, quod alioquin habet? Vel beneficium quaestus ad certum tantum mercatorum numerum restrictum est; et tunc quo jure potest beneficium hoc uni e sistematisatis mercatoribus concedi? alteri vero negari? dicetur fortasse quod facultas illa vendendi non ad domesticos cives sed ad exteros referatur. Verum huic quoque eadem difficultas obstat; si enim plena quaestum

arbitrium rationem reddere poterit. Apparet denique, quod hoc non obstante status mercantilis Pestiensis non postulet, ut abusus jus quaestum vendendi aboleatur, sed tantum ut certa quoad illum principia defigantur. Ubi e contra alii abolitionem abusus hujus Deputationi diserte proposuerunt. Nimirum erunt e Pestiensibus complures, qui jus quaestus ipsi emerunt, adeoque nollent lucello illo privari, quod e venditione ejus, si circumstantiae eorum id postulent, sibi promittunt; alii

Pestiensis non postulet, ut abusus jus quaestum vendendi aboleatur, sed tantum ut certa quoad illum principia defigantur. Ubi e contra alii abolitionem abusus hujus Deputationi diserte proposuerunt. Nimirum erunt e Pestiensibus complures, qui jus quaestus ipsi emerunt, adeoque nollent lucello illo privari, quod e venditione ejus, si circumstantiae eorum id postulent, sibi promittunt; alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non id, quod

ut certa quoad illum principia defigantur. Ubi e contra alii abolitionem abusus hujus Deputationi diserte proposuerunt. Nimirum erunt e Pestiensibus complures, qui jus quaestus ipsi emerunt, adeoque nollent lucello illo privari, quod e venditione ejus, si circumstantiae eorum id postulent, sibi promittunt; alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non id, quod unius aut alterius civitatis quaestoribus, sed quod commercio in genere

Ut domalis quaestus simpliciter sufferatur, plurimi quidem, qui stabilem in civitatibus tantum et nundinis quaestum exercent, mercatores in porrectis Deputationi huic reflexionibus postularunt. Verum hi per id nonnisi proprium lucrum respexerunt; Deputatio e contra domalem quaestum et ad libertatem commercii et ad regnicolarum commoditatem pertinere, adeoque eum non abolendum, sed regulandum tantum esse existimavit. Hac autem in re id primum definiendum occurrit: an domalis quaestus cum omnibus vel

Non potest itaque illa respectu horum aliud, quam reciprocum stabilire; si domalis quaestus Hungaris in illis provinciis negatur, jam tum legislatio Hungarica nexum illum non violabit, hunc iisdem reciproce interdicendo. E converso quoad subditos exterarum potentiarum principium illud, quod domalis quaestus sit privatum incolarum beneficium, jam reipsa locum habet, adeoque his ille jam jure interdici potest. § 139.

est: ita quoad hos etiam idem debet observari. § 140. Si opifex una in quaestum se immittat, ab hoc etiam beneficio cum justa proportione taxetur. Id tamen pro quaestu eidem non imputetur, si remansam e procurata sibi necessariorum pro opificio suo materialium provisione quantitatem divendat. Motiva. Status mercantilis Pestiensis exposuit quod capillamentarii cum Dintuch aliisque similibus, sartores cum panno variisque

suapte sensim evanescant, quemadmodum id apud eos, quibus nullus amplius est nundinarum usus, populos factum est. § 142. Sub limitationem nonnisi articuli primae necessitatis cadunt, et hi sunt e victualibus panis, caro bubula, vervecina, et suilla, nec non sebum. Ex opificiis labor murarius et asciarius, et in casum quo aliquam caeham de pretio artefactorum suorum condixisse eveniat, omnis etiam ejusmodi cujuscunque speciei

ad justam cum massa circulantis pecuniae proportionem reducatur, ac praeterea victualium pretia artefactis, et vicissim, commensurentur; massa vero circulantis pecuniae nunquam exacte determinari, adeoque tota haec operatio in nullo fixo principio fundari possit. E converso si partialis tantum alicujus articuli limitatio suscipiatur, omnia haec ita ad vivum resecari non est necesse, sufficit, si vel per practicam aliquam probam, vel per institutam cum sumtuosiori aliquo articulo comparationem, seu etiam a vicinae, quae in

populi pars indispensabilem habet necessitatem. Verum ne hoc quidem satis determinatum rei hujus criterium est. Nemo enim est, qui indispensabilem non habeat frumenti necessitatem, et tamen hujus pretium non solet limitari. E converso e communi populo plures vino, quam bubula utuntur, et tamen haec cadit, illud non cadit sub limitationem. Tota itaque res ad usum recidere videtur. Sed ne hic quidem hactenus uniformis fuit; alii enim comitatus plura, alii pauciora objecta ad limitationem

indispensabilem habet necessitatem. Verum ne hoc quidem satis determinatum rei hujus criterium est. Nemo enim est, qui indispensabilem non habeat frumenti necessitatem, et tamen hujus pretium non solet limitari. E converso e communi populo plures vino, quam bubula utuntur, et tamen haec cadit, illud non cadit sub limitationem. Tota itaque res ad usum recidere videtur. Sed ne hic quidem hactenus uniformis fuit; alii enim comitatus plura, alii pauciora objecta ad limitationem revocabant.

populo plures vino, quam bubula utuntur, et tamen haec cadit, illud non cadit sub limitationem. Tota itaque res ad usum recidere videtur. Sed ne hic quidem hactenus uniformis fuit; alii enim comitatus plura, alii pauciora objecta ad limitationem revocabant. Ita e victualibus alicubi plane vitulina limitabatur, qua certe rustici, adeoque major populi pars, non utuntur. Ex opificiis alicubi maxime vulgaria sartorum, etiam sutorum, cothurnariorum et pellionum

habent necessitatem, neque tantus adhuc domesticorum ejusmodi opificum numerus adest ut non magna laborum istorum pars per extraneos perfici debeat. Ne hi mercedem suam ultra modum elevent, ex eo etiam interest, quia secus major adhuc pecuniae quantitas e Regno eveheretur. Itaque hos etiam adminus eousque per limitationem continere expedit, donec Regnum necessario domesticorum ejusmodi opificum numero provideatur. Quodsi tamen horum etiam laborum pretium suapte tantisper increscat, ad prudens localium jurisdicionum

illas se non extendat, facile apparebit, si ad genuina hujus principia reflectatur. Nimirum dominus fundi, quem rusticus colit, proprietatem tantum habet, et ideo hic de illo sine dominii consensu nihil disponere potest. De fructibus e converso colonus de lege plenam habet disponendi facultatem: hanc itaque dominus nullo modo restringere potest. Quod enim jus colono lex tribuit, hoc eum dominus, qui ipse legibus obedire debet, privare non potest. Quod autem lex liberam de fructibus

quod Legislatio domesticis ejusmodi quaestoribus aut fabricantibus concedere possit. Nobilitatis enim erga solam duorum actualium intimorum consiliariorum commendationem impetrandae alioquin capaces sunt. Exteri e contra absque indigenatu, recentius vero illocati ante evolutum naturalisationis terminum per armales nobilitari non possunt. Proinde cum publici intersit ut fabricae et exportatio domesticarum mercium per hos quoque promoveantur, interesse

domesticae industriae favores concedat. Si domesticus aut recens illocatus quaestor commercio importationis se addicat, facilius utique illi erit circumspicere, quibus articulis partes illae, in quibus degit, opus habeant; hos e maxime opportuno extero loco procurare, aperire officinam, eosdemque partim in hac, partim per publicas nundinas divendere, quam ipsi fuisset explorare necessitates exterarum Provinciarum, loca, tempora, et modos, quibus

expositum commercii genus cum detrimento eductionis domesticorum productorum avocaret; augeret in immensum officinariorum aliorumque minutorum quaestorum numerum, sicque in ipsa contributione rimam efficeret. Exportationis e contra longe alia ratio est; cum enim haec vix utiliter suscipi possit, nisi vel all ingroso, vel adminus cum majori mercium quantitate per nundinas exerceatur, aut numerus mercatorum ejusmodi non facile increscet, aut si id eveniat, vis illa pecuniae,

liceat. Ac quaestio quidem illa: an Judaeos ultro penes taxam tolerantialem relinquere, vel vero instar aliorum a facultatibus et beneficiis conscribere intersit, ad agenda Deputationis Comissariatico-Contributionalis spectat. Deputatio e contra haec, memor quod jam 4. projecti hujus §-pho eos et colonicalis conditionis et cujusvis opificii capaces declarandos esse proposuerit, demisse opinari debet ut favores etiam quaestus ad eos perinde

legum projectum proponere possit. Verum antequam fixi aliquid eatenus proponatur, praeliminariter decidi deberet, an una tantum pro toto Regno, vel vero distincta in singulo comitatu cassa publica constitui debeat? In hoc enim varios esse jurisdictionum sensus Deputatio e submissis sibi projectis observavit; et prouti Legislatio quaestionem hanc deciderit, ita etiam distincta conflandi fundi publici ratio iniri debebit. Sed etiamsi unicam pro toto Regno cassam publicam stabiliendam supponamus, adhuc praevie decidi deberet, an ea

annos continuandam summam offerre expediat, uti et summae ipsius quantitatem generoso Statuum Regni in bonum publicum zelo integram relinquat, adeoque spontanei oblati nonnisi genericam in proponendo Articulo mentionem injiciat. Deinde tamen circa ipsam etiam conflandi e spontaneo oblato fundi modalitatem expositis iterum praevie aliorum projectis suam etiam demissam depromat opinionem. § 148. Itaque, quod primam quaestionem attinet: Deputatio ejus est demissae opinionis, quod

per plebem, aut per privilegiatas classes dependatur. Ne plebi novum hoc titulo onus accedat, id postrema legislatio jam definivit, dum alicujus fundi publici exquisitionem Deputationi huic commisit; quodsi enim hunc e contributionis augmento conflare voluisset, poterat id jam tum determinare, quin curam hanc tertio cuipiam debuerit delegare. Quodsi autem fundus ejusmodi apud privilegiatas classes quaeratur, his pro publicis proprii comitatus necessitatibus

stabiliri; pro necessitatibus vero bellicis nulla peculiaris cassa formari, sed pro his consueta ab olim, et in Diaeta de casu ad casum determinanda, subsidia reservari debeant. Ut cassa commercialis et eventualis e distinctis fundis conflentur, et separatim administrentur, ipse modernus usus commendat. Jam enim hactenus auctio pretii salis et fiscalitates subditorum ottomannicorum pro usibus hydraulicis et commercialibus, indigenatus vero

fundi publici pro usibus commercii quotannis exscindi debeat. § 149. In hac distincta Commercialis et Eventualis Cassae hypothesi, cum nullum e submissis seu per jurisdictiones, seu per privatos projectis aliquod seu inter cassas, idest circa propositorum fundorum applicationem discrimen faciat, sed omnia hydraulicos tantum labores aut alios commerciales usus respiciant, Deputatio etiam eadem universim tantum

delicatae hujus operationis projectat: videntur tamen eo collimasse, quod ad procurandum his schedis cursum sola Statuum cautio sufficiat, quin alia speciali cassa, in cujus realitate creditum earum fundetur, opus sit. Deputatio e contra haec per simplicem Statuum fidejussionem schedis his circulationem minime procurandam fore, adeoque sub hac fiducia eas excudere non tantum inutile, sed plane periculosum esse arbitratur. Cujus sententiae antequam rationem

autem haec duobus potissimum modis procuratur; primum si in cassis publicis omnes solutiones cum schedis his instar paratae acceptentur; dein si eaedem singulo privato, qui nec earum usum in commercio facere, neque eas apud alios privatos in paratam convertere potest seu e speciali in hunc finem destinata, seu e quacunque demum, publica cassa in parata promte exsolvantur. Ultra hoc debet certa inter massam circulantis pecuniae et schedarum harum quantitatem proportio observari, quae ad nullum quidem fixum principium

primum si in cassis publicis omnes solutiones cum schedis his instar paratae acceptentur; dein si eaedem singulo privato, qui nec earum usum in commercio facere, neque eas apud alios privatos in paratam convertere potest seu e speciali in hunc finem destinata, seu e quacunque demum, publica cassa in parata promte exsolvantur. Ultra hoc debet certa inter massam circulantis pecuniae et schedarum harum quantitatem proportio observari, quae ad nullum quidem fixum principium reduci, per usum tamen ipsum

numerus, tristiores etiam effectus producet. Ex omnibus his apparet in linea bancali id jam vim axiomatis obtinuisse, quod schedis bancalibus optatus cursus non secus procurari possit, quam si praevie realis et proportionata cassa stabiliatur, e qua earum redemtio de casu in casum fieri queat. In Hungaria nec taxa indigenatus, veluti nec minutis Regni necessitatibus sufficiens, nec contributio, nec auctio pretii salis, velut in alios fines jam destinata,

elevatione taxae indigenatus. 2. In augmento taxae, quam exteri ecclesiastici, si in Hungaria beneficia obtineant, persolvere debent. 3. In distincta a censu tricesimali imposita, quam animalia, lana et tabaca, si e Regno evehantur, deponere debeant. 4. In proventibus Jazygum et Cumanorum, si inhaerens iis summa per Regnum deponatur. Denique 5. in auctione pretii salis. Verum in taxa indigenatus augmentum proventuum Regni collocare non expedit; secus enim ille

distinctis impositis gravetur, id nationali commercio noxium fore Status Regni jam anno 1741, ut in provocato Elaborato, et loco ostendimus, agnoverunt, et ab hac propositione ultro recesserunt. Verum nihil obstare censet Deputatio, quominus e converso inductio quorumpiam luxus articulorum, veluti pretiosorum mobilium, curruum, ac praesertim vini extranei, cujus surrogato Regnum alioquin redundat, distinctis impositis gravetur, et conflanda inde summa in augmentum fundi publici

si iis omnis hunc domi exercendi occasio impediatur, eam in exteris provinciis quaerant. Necdum vetiti fuere omnes privati fortuiti lusus, et tamen postrema, quae ante paucos annos Viennae aperta fuit, magna ejusmodi lotteria ultra centum mille e Regno extraxit. Cum nunc omnes alii privati fortuiti lusus recenti lege vetiti sunt, ipsius publici interesse videtur ut haec adminus passionem hanc domi exercendi occasio melius habenti regnicolarum classi ex eo etiam aperiatur, ne haec privatorum passio

possit. Judiciales jam judici, jam parti, jam utrique leges addixerunt, et in moderna salariorum magistratualium tenuitate partem stipendii illorum efficere reputantur. Interea certum legislationis principium est, quod judici aliquam e poena, quam dictaturus est, utilitatem addicere non expediat. Stipendia autem eorum politica, cui status salarialis elaboratio commissa est, Deputatio rationi moderni temporis indubie conformabit. Moderna etiam legis dispositio nulli determinato privato, sed omnibus, si

in posterum hae quoque fundo publico inferantur, decernere. Nihil etiam obstare videtur, quominus aliqua a proportione taxae, quae Regio Aerario debetur, quotta stabiliatur, quam donationem aut armales impetrans ad rationem fundi publici dependere debeat, e.c. 10, vel 20 pro 100. Imo quotta ejusmodi potiori adhuc jure exigi et a proportione duplicari posse videtur apud eos, qui characterem tantum aliquem, aut honorem, utpote baronis aut comitis diploma, vel vero consiliarii,

et juxta hunc calculum certa singulo frusto taxa, quam lanii dependere debeant, stabiliatur. Ne vero hi obvenientem etiam ab integro frusto taxam subtrahere possint, proponit formam ducendorum accuratorum protocollorum et severam in defraudatores poenam. Quantum tamen e proventu hoc sperari possit, ne politico quidem calculo deducit. Projectum hoc si rite in effectum deducatur, justam quidem concursus ad fundum publicum inter omnes regnicolas induceret proportionem. In civitatibus et oppidis ordinato magistratu provisis

postquam ille aliquem documentorum publicorum numerum conquisivisset, constituti sunt, exigui licet adhuc, archivi hujus regestrantes, quorum stipendia totum ferme residui adhuc capitalis proventum usque Diaetam 1791. absumebant. In Diaeta hac accessit quidem notabilis e taxis indigenatus summa, sed haec pro diurnis ordinatarum in iisdem comitiis systematicarum deputationum assignata est. Apparet itaque quod necessitates cassae hujus hactenus constiterint in reparatione Domus Regnicolaris, diurnis limitanearum aliarumque

archivo expensis. Futuras vel ex eo, quod eventuales sint, determinare non licet. Languente usque recentiora tempora commercio, nullus alicujus in hunc finem erogationis vel titulus adfuit. Pontes enim per dominia teloniata e proventu telonii curabantur; impedientes transitum lacunae terra et virgultis per operarios publicos replebantur; nulla adhuc navigatione, de repurgatione Fluviorum, de semitis attractoriis, de gyrorum transsectione ne cogitabatur quidem. Majoris momenti mercatores aut

nisi uxores et proles educant, et juramentum fidelitatis Suae Majestati deponant, ab omni alio, quam cum Turcicis mercibus, commercio, et hoc nonnisi all ingrosso exercendo, inhibentur. Qui secus egisse compertus fuerit, omnes merces suas amittat, et e harum pretio quarta pars denuncianti, aut contrabandam talem apprehendenti, residuum Cassae Commerciali cedat. Confiscatio vero ejusmodi non tantum per tricesimatores regios, sed per quamcunque etiam aliam politicam aut dominalem jurisdictionem peragi possit, domesticis

Genuensis lotteriae in Regno aboleatur, et sic dicti collectores per locales jurisdictiones ab omni ulteriore collectione distinctim inhibeantur. Si quis inhibitioni huic contravenerit, sensibili pecuniaria mulcta per concernentem jurisdictionem plectatur. E converso Consilium Locumtenentiale aliquam majoris lotteriae speciem Suae Majestati proponat, et postquam illa ratihabita fuerit, in Regno inducat, emersurum vero inde lucrum Cassae Commerciali inferri procuret. § 5. Omnis qui donationem

decem pro centum ad eandem cassam dependat. Quotta autem haec etiam in casu illo, quo Princeps concernentem aerarium suum taxam relaxaverit, deponatur. § 6. Nulla amplius in qualicunque nobiliori publico officio constituti vidua pensionem habere possit. E converso consuetae hactenus arhae Cassae Commerciali inferantur, idque ad officia etiam comitatensia et civitatensia extendatur: quoad officia tamen mechanica, uti sunt status subalternus Consilii et Camerae, officia tricesimalia, salis, annonaria, et his

potest, ut ipsa taxatoratus regii officia taxas has separatim incassent, et quotannis ad Cassam Commercialem transponant. Ad §-phum 6. Fundum quidem pro dicasterialibus salariis in auctione salis legislatio anno 1723. constituit: vidualem tamen e subtractione arharum cassam nulla hactenus lex stabilivit. Proinde cum proventus hic Aerarium Regium directe non respiciat, integrum est legislationi illum vel abolere, vel ad alium usum destinare. Institutum vidualis hujus cassae in eo subsistit,

etiam paucorum Hungarorum viduae beneficium cassae hujus senserunt, sed illatis in generalem arharum fundum Hungaricis etiam detractis, vel in aliis provinciis servientium, vel certe admotorum in obversum legis, Hungaricis officiis extraneorum viduae e fundo hoc pensiones consequebantur. Cum tamen arhae hae longo jam usu stabilitae sint, expedientius videbatur Deputationi huic destinationem earum quoad nobiliora officia mutare, et eas Commerciali Cassae applicare, quam simpliciter

onus erectionis et conservationis viarum ac pontium commercialium cassam hanc mansurum sit, naturale est, ut regulandorum etiam in sensu §-phi 104. Projecti hujus teloniorum proventus eo inferantur. Ad §-phum 8. Hic jam fundus ille, qui e spontaneo Statuum Regni oblato conflandus speratur, specifice inseri debuisset. Cum tamen generositati Statuum limites praescribere sphaeram Deputationis excedat, Deputatio nonnisi generalem ejus mentionem facere potuit, debuitque incompletum hac in parte Articulum

autem, ut quo minor fundi publici pars in sumtus administrationis impendatur. An Cassae hae per Consilium? vel vero Cameram administrandae sint? ne quaestio quidem moveri posse videtur. Camera enim, quae unice administrandis proventibus regiis destinata est, e spiritu legum nostrarum, quae ejus praesidi ne sessionem quidem in Diaeta concesserunt, nullum in politica influxum habere potest; erectio autem et destinatio harum cassarum stricte politica est. Objicietur tamen fortasse, quod auctio pretii salis, et imposita

parte politicorum officialium rationem subibunt, et totum, quod inde inferri posset, illud est, ut illis admensa proventui, moderata remuneratio ex ipsis his fundis exscindatur. An §-phum 2. Legislatio nonnisi in genere designare potest, e.c. quis labor hydraulicus praeferenter suscipi? quod telonium ante alia redimi? quae via commercialis praeprimis erigi debeat? et his similia: specificas tamen in omni ejusmodi casu assignationes facere ex natura rei pertinet ad potestatem executivam.

Status cassae eidem notus esse debet, id quod nonnisi per adaequatam annuarum perceptionum et erogationum notitiam obtinere potest. Caeterum possunt se etiam meritoriae circa ipsam cassarum manipulationem considerationes evolvere. Has igitur discutere et id, quod e re visum fuerit, definire Legislationi semper integrum est. Ad §-phum 5. Augustus Josephus II, ut jam praemisimus, actionem pretii salis pro aliquo tempore jam incameraverat. Exemplum proinde hoc cautelam istam

observare, novasque, quas dictura est, leges illi gradui accomodare, quam eotum commercium Hungaricum attinget, superest tantum, ut exhibitas sibi conflandi ex Statuum oblato fundi modalitates Deputatio proponat. De modalitate conflandi e spontaneo oblato fundi commercialis. § 156. Antequam submissa sibi in rem hanc projecta Deputatio referat, id praevie disquirendum existimavit: an propositis pro cassa hac tot fundis adhuc de

oblato fundi commercialis. § 156. Antequam submissa sibi in rem hanc projecta Deputatio referat, id praevie disquirendum existimavit: an propositis pro cassa hac tot fundis adhuc de alio, e spontaneo oblato conflando, vel deliberare necessum sit? Et vero si praecise numerus propositorum fundorum spectetur, hi necessitati cassae hujus suffecturi videri possent. Verum jam nec id constat: an eos omnes Legislatio stabilitura sit?

proventum hunc tot sumtibus, licet non ad semel faciendis, minime suffecturum esse. Interea agnoscit Deputatio quod, quaecunque demum sint commerciales necessitates, id unice a Statuum erga bonum publicum zelo dependeat an aliquem in usus commerciales fundum e spontaneo etiam oblato erigere velint. Cum tamen tuto praevidere liceat, quod commercium, nisi necessarius in ejus promotionem fundus stabiliatur, nunquam ad eum, cujus Hungariam natura capacem fecit, florem provehendum, imo per actualem

illam quaestionem ingrediatur, an Legislatio aliquam etiam in constitutionalibus objectis, seu ut usus loquendi hactenus obtinuit, in fundamentalibus legibus mutationem facere possit; quin, inquam, quaestionem hanc vel ingrediatur, Deputatio et e genuinis civilis gubernii principiis, et ex usu ipso pluribusque exemplis demonstrari posse existimat, quod oblatum ejusmodi in Diaeta obligatorie omnino fieri possit. Quod primum adtinet: in ipsa civilis gubernii idea nullum Legislatione

demissi sensus, quod oblatum etiam pro Cassa Commerciali nonnisi in Diaeta fieri possit, et in hac hypothesi suam etiam post recensitos propositos sibi fundos depromet opinionem. § 157. Circa modalitatem conflandi e spontaneo oblato fundi nulla publica jurisdictio sensum suum hactenus expressit: privati tamen aliquot suas eatenus opiniones depromserunt, quas trutinio Legislationis substernere Deputatio officii sui existimavit. Inter has relegatus est ad Deputationem hanc typis

publico applicanda projectat. Pro particulari vero singuli comitatus cassa assignat summam illam, quam aliquis nobilium quotannis in eam sponte conferre voluerit. Ut autem quo plures ad conferendam quo majorem summam excitentur, statuendum suadet, ut e hac cassa tantum iis, aut eorum haeredibus, qui pecunias cassae huic illaturi sunt, in casu necessitatis capitalia erga 4 pro 100 mutuari possint. Futurum hac ratione dicit, ut parte ex una capitalistae, non habentes amplius, quo pecunias elocent, eas cassae huic

bona autem ecclesiastica tam parum atque nobilitaria gratis collata pro fundo publico destinari possunt; adeoque projectati per hunc pro generali cassa fundi simpliciter evanescunt; quodsi vero totus generalis cassae proventus e quottis per particulares comitatuum cassas subministrandis consistere deberet, ad quid inutiles in 52 perceptorum stipendia sumtus, quando conferendam per omnium comitatuum nobilitatem summam unum aliudve individuum minoribus impensis administrare potest.

quos ille idealiter in sex millionibus assumit. — 2. Summa haec dividatur inter dominos terrestres vel a ratione possessorii sui, vel a proportione contributionis, quam rustici sui dependunt. — 3. Obvenientem sibi quottam quisque statim in parata deponere teneatur, e converso eadem occasione correspondens summae, quam depositurus est, actiarum numerus instar obligatoriae eidem consignetur. – 4. Cum conflata praevia ratione necessaria summa perficiatur canalis, sub directione celebris alicujus Hydraulae,

– 4. Cum conflata praevia ratione necessaria summa perficiatur canalis, sub directione celebris alicujus Hydraulae, et utprimum perfectus fuerit, devehendis per illum mercibus unus, aut medius crucifer pro singulo milliari a singulo centenario imponatur. – 5. E proventu hoc sumtus directionis et reparationis canalis quotannis praevie detrahantur; quod resultaverit, in forma interusurii, a proportione illatae in cassam hanc summae, inter actionarios dividatur. Hac ratione actionarii pro illis

adeo increscere potest, ut jacturam primorum etiam annorum compenset; in pessimo autem casu actionarii nonnisi aliquam interusurii partem amittent, quod exiguum detrimentum bono publico facile sacrificare possunt. Certus e contra hydraula facta aerarialium, qui hac via quotannis vehuntur, articulorum pretii transportus per axem cum pretio navalis transportus comparatione demonstrare conatur, quod Camera ultra annuum unius millionis lucrum caperet, si canalis hic

creditoribus dependi deberet, interusurio, et sumtibus administrationis ad 100 000 computatis juxta ejus calculum resultaret adhuc annue unus millio et 100 000 florenorum. Caeterum ipsam intrinsecam fundi hujus manipulationem non definit; insinuat tantum, quod e cassa hac capitalia erga 5 pro 100 et sufficientem securitatem elocari, sicque in interusurio 3 1/2 pro 100 lucrum fieri possit. Neque id determinat, an schedae illae bancales sine, vel cum, et quali interusurio emitti debeant.

interusurium, proventum procurare potest, notabile quandoque lucrum infert; cassa publica nulli commerciali manipulationi implicari potest, secus Legislatio ipsa se mercatorem efficeret. Quodsi autem ad siccas perceptionis et erogationis rubricas reducatur, e mutuo id tantum in eam realis emolumenti redundare potest, quanto minus ac usuale sit, interusurium dependit; sicut e converso, qui cassae publicae erga minus, quam sit usuale, interusurium pecunias credit, in re

Legislatio ipsa se mercatorem efficeret. Quodsi autem ad siccas perceptionis et erogationis rubricas reducatur, e mutuo id tantum in eam realis emolumenti redundare potest, quanto minus ac usuale sit, interusurium dependit; sicut e converso, qui cassae publicae erga minus, quam sit usuale, interusurium pecunias credit, in re ipsa totam illam summae partem, pro qua nihil ex usuali interusurio obtingit, cassae huic donat. Sed etsi purum

quatuor milliones ad semel offerendos, exinde vero sufficientem pro usibus commercialibus annuum fundum conflandum esse sequenti calculo ostendi posse arbitratur; interesse quatuor millionum efficit 200 000 florenos, annuus salis fundus infert 180 000, conflata hactenus e fundo hoc summa adminus ad unum millionem accrevisse supponitur, adeoque ejus interesse in 50 000 assumitur, et sic prodit annuus 400 000 fundus. Oblatum tamen hoc non secus fieri posse arbitratur, quam ut congreganda per comitatus nobilitas per

cassa publica omnibus commercialibus necessitatibus sufficiat. Circa ipsum tantum Projecti hujus calculum Deputatio pauca aliqua observanda existimavit. Nimirum, verum quidem est, quod ultra assumtos per projectantem fundos accedet eorum fundorum proventus, quos e projectatis per Deputationem hanc §-pho 40. Legislatio stabiliet, et qui idealiter forte in 100 000 assumi possunt. Verum etiam est, quod praecipuam erogationis Cassae Commercialis rubricam labores hydraulici et viarum

hydraulici et viarum constituant, hi autem gratuitis laboratoribus magna in parte perficiantur. Ast evolvit se postremis Comitiis, quod conflatus hactenus ex aucto salis pretio fundus in alios usus impensus sit, calculati proinde e hujus interusurio 50 000 subtrahi, et omnes per projectantem propositi fundi ad annuum 380 000 proventum reduci debent. Quodsi etiam projectatos per Deputationem fundos 100 000 proventum producturos (id quod admodum incertum est) supponamus, adhuc totus annuus proventus

confici, et generale navigationis planum elaborari, et capitalium adminus fluviorum regulatio, ac forte unius etiam, alteriusve stagni exsiccatio intra breve tempus absolvi posset; verum absumpta semel hac summa non remaneret nisi annuus 200 000 et aliquid supra fundus, e quo restantes adhuc ad effectuationem totius plani labores, utpote collateralium fluviorum regulatio, canales communicationis, et his similia, penes alias, quas §-pho 155. recensuimus commerciales necessitates tarde admodum, aut forte nunquam perficerentur.

illae summam elocati capitalis attingant, difficilior evadat, et tunc statim ab ulteriori earum emissione abstrahatur, spes est, quod erogata interea earum pars se porro etiam in cursu sustinebit, adeoque cassam per sollicitatas redemtiones non exhauriet. E converso, licet schedae hae, postquam etiam summam praeexistentis capitalis jam attigerunt, facilem retineant cursum, nisi tamen Status Regni novam emitendae schedarum quantitati correspondentem summam tunc statim conferant, interest ut ab ulteriori earum procusione

summam tunc statim conferant, interest ut ab ulteriori earum procusione supersedeatur. Cum enim casus aut totalis, aut maximae earum partis redemtionis ex inopino emergere possit, realis quantitati schedarum harum admensus fundus semper praesto esse debet, e quo illae, emergente ejusmodi casu, prompte exsolvantur. Id si praestari non possit, collabetur creditum nationale, idque inevitabilem omnis etiam commercii ruinam post se trahet: et ideo si excussis ultra vires jam praeexstantis capitalis schedis casus

2-do. Non praejudicarent illae praesentibus proventibus regiis; nam si schedae regiae jam in justa cum massa circulantis pecuniae proportione stant, emittendae per Status schedae vix cursum habiturae sunt. Potest quidem obverti quod e converso, in casum, quo illae cursum obtineant, tantumdem Aerario Regio decessurum sit, quantum illae efferent, quia novae schedae regiae ultra modernas in eodem valore circulare potuissent. Verum videtur id sibi natio a benignitate Principis tuto polliceri

Aerario Regio decessurum sit, quantum illae efferent, quia novae schedae regiae ultra modernas in eodem valore circulare potuissent. Verum videtur id sibi natio a benignitate Principis tuto polliceri posse, quod ille majorem promovendis commercii Hungarici (e cujus flore multiplicia per alios canales in Aerarium Regium emolumenta redundabunt) rationem habiturus sit, quam exigui, et adhuc incerti, quod per augendum schedarum regiarum numerum sperari posset, beneficii. Omnis enim papiracea pecunia pure ex

schedarum regiarum numerum sperari posset, beneficii. Omnis enim papiracea pecunia pure ex opinione civium valorem accipit. Potest evenire ut, licet schedae regiae jam justam cum massa circulantis pecuniae attingerint proportionem, schedae tamen Statuum, e mero nationali spiritu cursum ideo obtineant, quia in domesticam utilitatem diriguntur. Et in hunc casum Regnum quidem, si schedae Statuum emittantur, praesentem haberet utilitatem, schedae vero regiae, etiamsi schedae Statuum non emitterentur, nihilo

adminiculo, si pecuniae rite, ut supponere oportet, dispensentur, commercium Hungaricum ad notabilem perfectionis gradum perduci potest. 5. Fundus hic convenit dignitati legislationis; nullam enim mercantilem operationem involvit, adeoque e legislatore mercatorem non efficit, sed fundatur unice in bancali manipulatione, quae indoli legislationis omnino congruit. Et haec est demissa Deputationis hujus circa modalitatem conflandi fundi publici opinio. Possent aliae etiam, forte

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report