Your search found 2486 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 896-1294:

populo, ut inde discat timere ac colere se, non aliunde. quia alibi ipsemet inquit: Frustra me colunt mandatis hominum. Eodem modo et Iosuae praecipitur cap. 1. Quin etiam adeo totum genus humanum ad eum librum alligatur, ut maledicendus, ac aeterno exitio perdendus denuncietur, omnis qui non servaverit exactissime omnia quae scripta sunt in illo ipso libro. Sic in Novo quoque Testamento Christus, et pater Abraham, omnes ad Mosen et prophetas ablegant, iubentes eos Scripturas scrutari, ut inde discant timere ac colere Deum, et ad vitam aeternam, devitato

in libello cui hunc ipsum titulum feci, copiosius disservi: ut de eadem re denuo hic verba facere, operae precium minime fore videatur. Adscripsi quoque supra testimonia Spiritus sancti, quod omnino ex hoc sacro volumine diligenter accurateque tractato, veritas caelestis, ipseque omnis boni fons ac rerum omnium Creator cognoscendus sit. Ostendi item postea in quodam capite Secundae Partis, firmissimas rationes, aut potius demonstrationes, cur ex patribus solida veritas nequaquam haberi queat. Reliquum igitur forte foret, ut omnes ad

quia in aliquibus versionum locis nihilominus retenti fuêre, ut eos ibi ex similibus exemplis, quantumvis in versionibus non expressis, declarare necesse fuerit. ¶ Tibi porro, Princeps illustrissime, ideo hunc librum reverenter dedicare ac offerre volui, quod tanto favore ac sumptu omnis generis bonas literas, studiaque, et praesertim synceriorem Theologiam foves ac promoves, quanto (absit veritatis verbis invidia) hoc tempore nullus alius. In quo etiam eo nomine tanto magis iste tuus plane heroicus erga studia animus zelusque pietatis cernitur, quod etiam exteros,

cogitur. Sed de hoc Hebraismo dicetur etiam in Regulis Universalibus, de Verbo et Praepositione. Aliquando praepositio ista, sicut et aliae: semel praeponenda uni substantivo, additur etiam alteri, qui ab hoc regi debebat. Genes. 6. Ab omni vivente, ab omni carne: pro, ex omnibus viventibus omnis carnis. Sic Psal. 110, Ab utero, ab aurora ros nativitatis tuae: id est, ab utero aurorae, vel, sicut ab utero aurorae. De quo hebraismo dictum est in nominibus. Non raro etiam pro eadem Hebraea praepositione min, ponunt ex: de qua suo loco postea.

satanae ac mundo in Baptismo utimur. ABOMINATIO, et Abominor, vox composita ab aversanda aliqua re tanquam tristi omine, dicitur, cum scilicet abhorremus ab aliqua re: quin et eam insuper execramur ac detestamur, tanquam simul et foedam et perniciosam. Genes. 46, dicitur Aegyptiis omnis pastor esse abominatio. Et 1. Sam. 27, dicit rex Achis, Davidem abominari populum Israeliticum. Sic Levit. 11 dicitur, animalia immunda debere nobis esse abominationi, nec de eis vel comedendum, vel tangendum quicquam. Omnia vero impia dicuntur esse Deo abominatio: ut illusor, corpravum,

id est, servari seu manere ei calamitates ob admissa peccata, ut mox dicetur. Vide infra RECONDO. Deseri. A facie Dei abscondi: pro, esse extra eius curam, gratiam aut favorem. Genesis 4 dicit Cain: Ecce extrusisti me a facie terrae, et a facie tua abscondar, ero vagus et mobilis: et omnis qui me reperiet, interficiet me. In absconditis aliquid facere, id est occulte, Psalm, sexagesimoquarto, Ut iaculentur in absconditis integrum: id est, occulte, ac veluti ex insidiis. Sic

retinueritis, retenta sunt. Quare absolutio est idem quod remissio peccatorum, aut iustificatio. Absolvimur enim ibi a Deo per verbum et ministrum a peccatis seu reatu, ab ira Dei, poenis et tyrannide Satanae. et denique tum ab ipsius, tum et a propria conscientiae accusatione. Etsi enim omnis promissio et sacramenta nobis credentibus talem absolutionem afferunt, nosque ea semper fruimur: tamen non caret suo peculiari fructu ac utilitate, privata illa ministri ecclesiae absolutio. Sicut etiam contrarium, damnum aut malum affert ligatio seu excommunicatio: licet impoenitentes ac

Viri illi qui accusaverant accusationes Danielis: pro, detulerant et accusaverant eum coram rege. ACEDIA, ἀκήδεια, quasi dicas incuriositas, negligentia. Sic vocaverunt olim Theologi istud detestandum fastidium verbi Dei, verae pietatis, et omnis rectae actionis: cum homines perinde nauseant ad verbum Dei, ad beneficia et donum Dei, omneque studium erga Deum, ac olim Iudaei nauseabant ad caeleste Manna, et Aegyptias ollas appetebant. Gregorius in Homiliis eam sic describit: Acedia est, de virtutum laudabili exercitio utriusque hominis

hominum recte mutari queant: et denique, quod in institutione ac mutatione caeremoniarum possit externa pax seu ventris aedificatio apud persequutores quaeri. Qui perniciosissimus error copiose a me in Adiaphoricis scriptis est refutatus. Valet hic etiam plurimum Medica illa et politica Regula: Omnis mutatio periculosa. Non enim facile fit mutatio rituum sine scandalo apud imbecillos, et specie levitatis aut ambitionis apud prudentiores. Non esse necessariam, aut etiam possibilem conformitatem omnium caeremoniarum in diversis Ecclesiis ac regionibus, satis D. Augustinus ad Ianuarium, et

et Germanis, vueiss machem, pro lavare: et schwartz machen, pro contaminare usurpantur. Alias significat illuminationem, quae fit per doctrinam. ut Psalm. 68. Cum distribuet in ea reges, alba fiet, ut nix in Zalmon. Denique aliquando pallorem metu exortum indicat, quia in pallore evanescit omnis rubedo faciei, et succedit quasi quaedam albedo. Paries dealbatus. Actor. 23: et sepulchra dealbata. Matth. 23. sunt hypocritae: cuius metaphorae aut similitudinis rationem ibi CHRISTUS plene exponit. ALIENUM proprie quiddam externum significat, ut Genesis

tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus, simus certo accepturi: sic demum petitiones fore ratas. Nam omne votum aut desiderium habet aliquo modo admixtam dubitationem: sed in conclusione precum omnino debet abesse omnis dubitatio, et regnare certa fiducia, quod Deus te exaudierit, tibique indubitanter id quod petiisti continget. Sive igitur usum huius voculae in verbis Christi, sive fidei aut precationis naturam, addo et ipsam eius radicem seu primariam originem אמן

AMO, Vide infra in verbo DILIGO, et DILECTIO. ANALOGIA, mathematicum vocabulum est, et significat duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo, Evangelio. Symbolis, aut in Catechismo comprehensa est: ut Invocatio sanctorum, caelibatus, Missa, et similia repugnant

et DILECTIO. ANALOGIA, mathematicum vocabulum est, et significat duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo, Evangelio. Symbolis, aut in Catechismo comprehensa est: ut Invocatio sanctorum, caelibatus, Missa, et similia repugnant primariis fidei capitibus. Quare

tulerit animam: id est, interfecerit quempiam. Sic Num. 33. Gen. 14 inquit rex Sodomae ad Abraam: Da mihi animas, tu retine reliquam substantiam. id est, homines ab hostibus nostris captos, etiam a te liberatos. Ezech. 8, Anima quae peccaverit, ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36. cap. Coepit Esau omnem animam domus suae. Deut. 10, Iacob cum 70 animabus dicitur descendisse in Aegyptum. Levit. 2, Anima cum obtulerit oblationem. et 4. Cap. Si

33. Gen. 14 inquit rex Sodomae ad Abraam: Da mihi animas, tu retine reliquam substantiam. id est, homines ab hostibus nostris captos, etiam a te liberatos. Ezech. 8, Anima quae peccaverit, ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36. cap. Coepit Esau omnem animam domus suae. Deut. 10, Iacob cum 70 animabus dicitur descendisse in Aegyptum. Levit. 2, Anima cum obtulerit oblationem. et 4. Cap. Si peccaverit anima. et 20, Anima quae declinaverit ad malum.

anima nostra est arida: id est, vita aut corpus nostrum nullo commodo victu rigatur ac fovetur. Gen. 35, Et factum est cum egrederetur anima eius. Psal 119, Vivat anima mea, laudabit te. Tametsi haec proprie de rationali anima intelligenda sint Iob 12, In cuius manu est anima omnis viventis. 2. Sam. 1. Adhuc anima mea in me est. et 1. Reg. 17, Revertatur quaeso anima pueri in eum. Quod itidem de rationali anima dicitur. De vegetativa in sequentibus exemplis. Comedere animam. Ezech. 22. sicut leo rugiendo rapiens rapinam, comederunt animam. Thren. 2. Cum

affectu: id est, pro sententia, scopo, aut mente. Atque hac etiam significatione tantum vox Animus crebro in sacris literis reperitur, posita pro Hebraea voce נפש Nephes anima, Leb cor aut νοῦς mens: ut Exodi 35, Omnis prono animo offerens, etc. Credo hanc rationalem animam non raro vocari Spiritum: ut cum epistola ad Hebr. dicit, Verbum Dei esse gladium ancipitem pertingentem usque ad divisionem animae et spiritus: id est vitae vegetativae et rationalis. Verum de voce SPIRITUS suo loco agetur,

auribus, notae loquutiones sunt. Auditum est in auribus Ecclesiae Actorum undecimo, id est, ab Ecclesia. AURUM ARABICUM, item de Ophir, tanquam optimum et purissimum, in Sacris literis celebratur. Dabitur ei de auro, Psal. 72. Isaiae 60. Per synecdochen significat omnis generis preciosissima munera: et per metaphoram, spiritualem verumque cultum. 1. Cor. 3. per metaphoram significat purissimam doctrinam. Sed Apocal, 3. aurum significat Christi beneficia ac gratiam, nempe remissionem peccatorum, et renovationem. AURORA, notae significationis

de posteriore voce in vocabulo MISERICORDIAE dicam. Cum autem Dei bonitas celebratur, tum potissimum ea ipsius virtus praedicatur, qua erga suas creaturas est bonus aut beneficus: tametsi ipse totus, et omnes eius virtutes, ipsissima bonitas sunt. Cum autem Deus sit et perfectissime bonus, et omnis bonitatis in tota rerum natura unicus fons, ut et Plato pronunciat in suis definitionibus: alia autem omnium creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum contaminata sint, merito a Christo solus Deus bonus

qui habebant intelligentiam bonam: id est, sufficientem. NONO, accipitur et pro solenni, aut laeto. [1. Sam. 25,] In die enim bona venimus ad te: id est, in die laeta ac solenni. Sic esse corde aut animo bono. in Hester. DECIMO, bonum significat etiam licitum. ut 1. Timoth. 4, Omnis creatura Dei bona est: id est, licita non coinquinans conscientiam. Sic Paulus in priori ad Corinth. cap. 7 dicit, Bonum esse mulierem non attingere, sed caelibem vivere: id est, licitum, aut etiam commodum esse. Sic ibidem et coniugium et caelibatum dicit esse bonum: Existimo

dicitur Caput Ecclesiae, Ephes. 1. 4. 5. Coloss. 2: tametsi haec loquutio sit multo significantior aliis. Quam eius singularem ἐνέργειαν Paulus Ephes. 4. et Coll. 2 exponit, quod Christus sit non solum dominus ac gubernator Ecclesiae: sed etiam omnis vita, vigor, ac omne bonum ex hoc capite in subiecta membra defluat. Secundo, ob nobilitatem etiam, et quia est praecipuae operationis, ideo non raro ponitur pro toto homine. ut Levitici 19, Coram capite cano consurge.

significationem, alias omnia animalia, alias solum hominem significat, per synecdochen: quia inter partes animalium maxima, maximeque conspicua est caro. Primum igitur Caro significat in genere omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis

quia inter partes animalium maxima, maximeque conspicua est caro. Primum igitur Caro significat in genere omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40.

conspicua est caro. Primum igitur Caro significat in genere omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis

Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum. Psalm. 56. Deo fidam, et non timebo quid faciat mihi caro. moxque idem

Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum. Psalm. 56. Deo fidam, et non timebo quid faciat mihi caro. moxque idem exponit: Non timebo quid faciat mihi

omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum. Psalm. 56. Deo fidam, et non timebo quid faciat mihi caro. moxque idem exponit: Non timebo quid faciat mihi homo. Ioel. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Non salvabitur omnis caro, inquit

te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum. Psalm. 56. Deo fidam, et non timebo quid faciat mihi caro. moxque idem exponit: Non timebo quid faciat mihi homo. Ioel. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Non salvabitur omnis caro, inquit Christus, et Paulus: id est, ullus homo. Matth. 24. Rom. 3. Vide Hilar.

Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum. Psalm. 56. Deo fidam, et non timebo quid faciat mihi caro. moxque idem exponit: Non timebo quid faciat mihi homo. Ioel. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Non salvabitur omnis caro, inquit Christus, et Paulus: id est, ullus homo. Matth. 24. Rom. 3. Vide Hilar. super Psalm. 64. Tertio, ob imbecillitatem hominis, Caro crebro fragile quid et debile sonat ut Gen. 6. Non litigabit spiritus meus cum homine in seculum, eo quod sit etiam caro: id est, res fragilis,

17. orat et nunc apud caelestem patrem, pro ea perpetuo intercedendo, et nostras preces votaque ipsi proponendo. Denique et sacrificavit sua passione, obedientia ac exinanitione perfecte, hic in terris existendo: et nunc illud idem sacrificium patri offerens, aut veluti in memoriam revocans, omnis generis bona, praesertim spiritualia, nobis quotidie ab eo impetrat. Habes hîc summam aut scopum totius Biblici thesauri. Hactenus dixi, quo modo nomen Christi aut Meschiae, Domino ac servatori nostro attributum sit: nunc et de phrasibus quibusdam huius vocis dicemus. Christum igitur a

Ungetur sanctus sanctorum. Sponsus. Psalm. 19. Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Oseae 2. Sponsabo te mihi, etc. Sol iustitiae. Malach. 4. Et orietur vobis timentibus nomen meum, sol iustitiae. Gloria Domini Esaiae 40. Revelabitur gloria Domini, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum est, Leo. Hoseae 11. Sicut leo rugiet. Desideratus cunctis gentibus Hag. 2. ¶ Sic et in novo Testamento Christus multipliciter nominatur. Filius Dei dicitur propter substantiam Est enim natura Deus, ab aeterno a patre genitus: nec accepit in

Sed id fit propter adoptionem, qua Deus nobis ius filiorum suorum dedit, et dilectos in dilecto reddidit. Galat. 4. Ephes. 1. Unigenitus, 1. Iohan. 4. dicitur, eo quod plures non habeat Deus pater filios consubstantiales. Primogenitus inter multos fratres, a Paulo Roman. 8. Et primogenitus omnis creaturae, ab eodem, Colloss. 1. Et principium creaturae, Apocal. 3. Et primogenitus ex mortuis, Colloss 1. Et primitiae mortuorum, 1. Corinth. 15. appellatur. Imago Dei, 2. Corinth. 4. Et imago inconspicui Dei, Colloss. 1 dicitur: quod si ad substantiam refertur,

2. 4. et 2. Iohan. 2. Thessal. 2. Meretricem Babylonicam, ebriam de sanguine sanctorum. Apocal. 17. Bestiam quae portat meretricem, Apoc. 17. Et reges terrae, Apoc. 19. Et pseudopropheta, Apoc. 19. Gog et Magog, Apoc. 20. CHRISTIANUS porro a Christo deducitur, et vocatur omnis cultor Christi, quae est unica vera pietas ac cultus Dei in toto mundo. Exortum vero est hoc nomen primum Antiochiae, teste Luca Act. 11. Reperitur hoc nomen etiam Act 26. et [1.] Pet. 4. CIBUS, est solidius alimentum. Paulus 1. Corinth. 3. Lac appellat puerilem catechesin,

actiones, in quiens: Dissoluite impias colligationes, soluite fasciculos onerosos, dimittite concussos liberos, et disrompite omne onus. Ex quo contrario abunde licet cognoscere, qualis fuerit ille impius ieiunantium Iudaeorum clamor. In hac significatione utitur et Paulus hac voce, Ephes. 4: Omnis amarulentia, tumor, ira, et vociferatio, et maledicentia tollatur a vobis. Porro Apocal. 21 dicitur Dominus extersurus omnem lachrymam ab oculis suorum, nec futuram amplius mortem, luctum, clamorem, aut laborem seu dolorem. ubi clamor videtur potius significare molestias, afflictionesve,

tum politicam, tum et spiritualem. Verum de eo dicto infrâ in voce IUSTITIAE, MISERICORDIAE, et VERITATIS. Caelos indui tenebris, et saccum fieri operimentum eorum, Esaiae 50, pro obnubilatione: Dei omnipotentiam declarat, qui tanta efficiat. At Esaiae trigesimo quarto. Tabescet quoque omnis exercitus caelorum, et involventur caeli utliber, et omnis exercitus eorum defluet, sicut folium de ficu et de vite, quoniam inebriatus est in caelis gladius meus: quod aliqui exponunt de clade Iudaeorum, qui ob veram religionem fuerunt exercitus Dei aut caelorum. Aliquando tamen etiam per

in voce IUSTITIAE, MISERICORDIAE, et VERITATIS. Caelos indui tenebris, et saccum fieri operimentum eorum, Esaiae 50, pro obnubilatione: Dei omnipotentiam declarat, qui tanta efficiat. At Esaiae trigesimo quarto. Tabescet quoque omnis exercitus caelorum, et involventur caeli utliber, et omnis exercitus eorum defluet, sicut folium de ficu et de vite, quoniam inebriatus est in caelis gladius meus: quod aliqui exponunt de clade Iudaeorum, qui ob veram religionem fuerunt exercitus Dei aut caelorum. Aliquando tamen etiam per hyperbolen, aut hominum opinionem talis loquutio proponitur.

argentum in medio fornacis: sic eritis in medio eius. Et scietis, quod ego Dominus, cum effuderim indignationem meam super vos. Hactenus propheta. Tertio, quia idola ex aere fundebantur, ideo Conflare et Conflatile saepe de ipsis materialibus idolis dicitur. Ierem. 10. Pudefiet omnis conflator de sculptili suo, quia mendacium fudit illud, non est spiritus in eo. Sic Iud. 17, Conflatile, quod fuit in domo Micheae. Exod. 32, Fecerunt sibi vitulum conflatilem. Hinc porro per metaphoram non raro ipsa spiritualia idola et errores a falsis doctoribus conflari dicuntur.

86: pro, non timere eum. Multo vero aliter accipitur Iob 16. Confregit me confractione ante conspectum confractionis: id est, crebris perpetuoque sibi succedentibus confractionibus aut afflictionibus. In conspectu alicuius aliquid esse, saepe idem valet quod in potestate. ut Ierem. 40. Omnis terra in conspectu tuo est, ad locum qui bonus et rectus est in oculis tuis, ut eo vadas, illuc vade. Dedit in conspectu eius gentes, Esaiae 41: pro, subiecit ei gentes. Sic et Gen. 20 et 47. In conspectu tuo est omnis terra. Aliquando explicari alicui aliquid. Exod. 19. Posuit in

alicuius aliquid esse, saepe idem valet quod in potestate. ut Ierem. 40. Omnis terra in conspectu tuo est, ad locum qui bonus et rectus est in oculis tuis, ut eo vadas, illuc vade. Dedit in conspectu eius gentes, Esaiae 41: pro, subiecit ei gentes. Sic et Gen. 20 et 47. In conspectu tuo est omnis terra. Aliquando explicari alicui aliquid. Exod. 19. Posuit in conspectu eorum omnia ista verba: id est, proposuit eis, explicavit eis. Stare in conspectu alicuius, alias significat resistere ei, ut Iosuae 21. Et non stetit vir in conspectu eorum: pro, nemo potuit eis repugnare. Aliquando

cum omnia finientur et perdentur, significat. Cum porro Matth. 28 dicit, Ero vobiscum usque ad consummationem seculi, omnino finem mundi intelligit. Consummatio abbreviata, moderata aut repressa, Esaiae 10, pro castigatione moderata accipitur, cui interpretationi etiam sequentia congruunt: Omnis consummationis finem vidi, testimonia tua ampla nimis. abstractum pro concreto, et eius subiecto: id est, omnis rei consumptibilis, aut interitui obnoxiae. Consummatum est, clamavit Christus in cruce, ut indicaret ac testaretur, omnia quae de eius passione divinitus in Scripturis praedicta

seculi, omnino finem mundi intelligit. Consummatio abbreviata, moderata aut repressa, Esaiae 10, pro castigatione moderata accipitur, cui interpretationi etiam sequentia congruunt: Omnis consummationis finem vidi, testimonia tua ampla nimis. abstractum pro concreto, et eius subiecto: id est, omnis rei consumptibilis, aut interitui obnoxiae. Consummatum est, clamavit Christus in cruce, ut indicaret ac testaretur, omnia quae de eius passione divinitus in Scripturis praedicta erant, iam peracta esse. Aliqui putant esse allusionem quandam ad ritum quorundam perfectorum sacrorum, quae

lipfene, in conspectu, et נגד neged coram, modo ante, modo in conspectu vertunt. Paucis igitur tantum quaedam repetam. Primum igitur usitatissimum est, ut significet in potestate alicuius aliquid esse, seu eius arbitrio expositum. Gen. 13. Annon est omnis terra in conspectu tuo? Sic Gen. 20. 34. 47. Deut. 1. Sic Gen. 24. En Rebecca coram te est, accipe eam. Sic et Dare coram aliquo. Deuteron. 2. Coepi dare coram te regem Sihon: pro, in potestatem tuam. Tradet inimicum coram vobis pro in vestram potestatem, Deut. 7. Vicinum huic est,

hominis partem: aliquando etiam vitam istam vegetativam, ut Esa. 50. Corpus meum dedi percutientibus. Matth. 10. Nolite timere eos qui occidunt corpus. Sic corpus Domini recondi in sepulchro, aut non inveniri ibi. Sic Paulus dicit, scortationem esse peccatum in proprium corpus. Nam cum omnis coitus, quantumvis moderatus, valde laedat hominem: tum praesertim illae furiosae libidines, quae sine modo ac fine cum petulantissimis scortis patrantur, plane frangunt valetudinem. Etsi vero etiam ebrietas et ira laedunt valetudinem, tamen multo magis scortatio, ut non immerito hoc quasi

in corruptione. Et, Corruptibile non haereditabit incorruptionem. Sed per metaphoram etiam mens corrumpi dicitur, ut 2. Cor. 11. Et 1. Timoth. 6. Homines mente corrupti. Dicuntur et mores corrumpi per concupiscentias deceptionis, Ephes. 4. Legitur et via hominum ac Dei corrumpi, ut Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam: pro, extreme degeneraverat in pessimum statum, ac flagitia foedissima. Soph. 3, leguntur Iudaei mane surrexisse, et corrupisse omnia opera sua. CORRUPTIO, saepe simpliciter peccatum, iniustitiam, aut malum culpae significat. ut Iob 33. Ista facit

omnibus hominibus, unicuique suo loco, modo ac ratione. Sed alii creaturam ibi intelligunt de ordinatione, sicut et Latini dicunt creari consules, rectores, iudices, pontifices, doctores, et alios magistratus, tum in politia, tum in Ecclesia ac schola. Vocantur autem humana creatura, quodetsi omnis talis ordinatio aut magistratus a Deo sit: tamen per homines ordinatur, aut creatur. Nova creatura saepe in novo Testamento de regeneratis aut renovatis accipitur, seu de novo homine iam in conversis ad imaginem Dei condito. CREDO verbum exponetur in voce FIDEI: tametsi dictum

crudelis mittatur contra eum: id est, acerbissimus hostis. CRUX, notum instrumentum supplicii est olim quidem Romanis, Graecis ac Iudaeis valde usitatum in puniendis facinorosis: sed in novo testamento, ob reverentiam passionis Christi abolitum. Per quandam catachresin autem significat omnis generis calamitates piorum, praesertim veritatis gratia toleratas. Credo id ideo fieri, quia Christiani suis calamitatibus a satana et impio mundo illatis, passioni crucique Christi conformantur. Quare ab instrumento supplicii ipsius Domini, omnes ipsorum plagae cruces vocantur. Apparet tamen

et omnem fraternam admonitionem. Tales derisores prohibet Salomon Prover. 9, erudire: et Paulos iubet eos devitare, tanquam a sua propria conscientia condemnatos. Prov. 29. Viri derisionis illaqueat civitatem, vir autem iustus avertet iram. Intelligit superbum, Epicureum et contemptorem omnis iustitiae ac salutarium consiliorum. Sic Proverb. 22 prae cipit eiici derisorem et promittit fore ut conquiescatlis. Quod rectissime de seductorib. exponas. Nam illi dum contemnunt omnes veras, ac ex ipso verbo Dei sumptas confutationes suorum errorum, non potest conquiescere lis. Reliquum

ponitur magis proprie pro בלע Bala. Significat vero, cum figurate ponitur, plerumque perdere. ut Exod. 15. Misisti manum tuam, et devoravit eos. Sic et Psal. 35. et Thren. 2 Ne dicant Devorabimus eum. Sic et in passivo reperitur Ps. 107. Omnis sapientia eorum devorata est. pro, perierat, erant inopes consilii. Satan quoque dicitur circumire, et quaerere quem devoret. 1. Pet. 5. pro, quem perdat, aut etiam prorsus suum faciat. nam et hanc vim habet hoc verbum. Prophetis aliquoties obtruduntur libri devorandi: ut Ezech. 2 et 3.

et imprecationibus subiicere ac onerare, si comedissent aut bibissent prius, etc. Sic Petrus Matth. 26 seipsum devovit, affirmans sibi nihil esse negocii cum Christo. DEUS, nomen appellativum summae maiestatis est, quae est spiritualis essentia, et causa ac fons omnis boni, ut Plato eum definit, creator et gubernator omnium. Tota definitio ex Christiana doctrina omnibus nota est. De etymologia huius vocis varie divinant scriptores. Hebraeum אל El, videtur a fortitudine aut robore venire. Graecum

in tertiam et quartam usque generationem: misericordiam vero ac bonitatem suam protendit in mille generationes, ita ut misericordia eius maior et amplior sit ira eius, id quoddam Hebraeorum sapientes ita efferunt: Maior est pro prietas bonitatis Dei, quam proprietas ultionis. Nono, remittit omnis generis peccata: Iniquitatem, hoc est, ea peccata quae temere et cum quadam praesumptione admittuntur: transgressionem, hoc est, defectiovem et ἀποστασίαν, quod Hebraeis est פשע Paescha: Manifesta quoque et

diaboli: quia impuro ore calumniabatur doctrinam Evangelii, et conabatur ab ea deducere proconsulem Cypri Sergium Paulum. Habetur autem ibi apta descriptio filii diaboli, aut calumniatoris. inquit enim Apostolus, repletus Spiritu sancto: O plene omni dolo, et omni versutia, fili diaboli, inimice omnis iustitiae, non desinis invertere vias Domini rectas. Eodem modo sive per metaphoram, sive propter ipsam etymologiam, solent mali homines et veritati adversantes, etiam Satanae dici. Sic David 2. Samuelis 21, vocat Satanam Ioabum: quia volebat quasi invito rege interficere Semei,

praesenti difficultate colluctator. Magnus dies. Gen. 29. Adhuc est dies magnus: pro, multum diei superest. Alias dies magna significat tempus, quo aliquid ingens agitur. Sic Zophonias capite primo, poenas Dei vocat magnam diem, ipsumve instans poenarum tempus: Prope est dies Domini magnus. Omnis dies, pro omni tempore. Gen. 8. Adhuc omnes dies terrae sementis et messis, frigus et aestus, aestas et hyems, dies et nox non cessabunt. ubi vertes commodius: Omnibus annis quibus terra stabit, fiet sementis et messis, etc. Et fuit manus Domini contra Philistim omnibus

fecit: non de interno iudicio, sed de externo opere, et quasi effectu internae diiudicationis loquitur. Nam facta diiudicatione rerum, fit porro illarum quaedam separatio, et quasi diversa conditio, ut aliae in alio gradu habeantur. Aliquando vero contra retro ad causas regreditur. Quia enim omnis diiudicatio fit ob dubitationem de aliqua re, fit non raro ut hoc verbum etiam retro ad suas causas, id est, ad dubitationem redeat. Sic Paulus Roman. 14 dicit: Qui autem comedit, si diiudicat, id est, si dubitat, damnatur: pro peccat graviter. Actor. 10 mandat Deus Petro, ut

habere implantatam diabolicam malitiam, aut semen, aut imaginem. DISCIPLINA, Latinis plerunque doctrinam aut scientiam aliquam significat: sed apud Hebraeos alias castigatione aut poenam pro malefacto significat, iuxta illud: Quis est filius, cui non det disciplinam pater eius? Item: Omnis disciplina ad tempus non gaudii esse videtur, sed tristiciae, Hebr. 12. Sic et Isaiae 53, Disciplina pacis nostrae super eum. id est, castigatio aut poena pariens nobis pacem. Aliquando vero significat correctionem aut emendationem, seu instructionem de moribus. ut Psalm. 50. Tu vero

solent liberales esse. Rom. 10. Deus est dives in omnes invocantes eum. id est, tum potest, tum vult quoque benefacere egentibus, ac eum implorantibus. Dives item non tantum opulentum re ipsa significat, sed etiam iniustum: quia plerunque divitiae iniuste parantur. Sic Augustinus dicit: Omnis dives aut iniustus, aut iniusti haeres. Et Christus vocat Mammonam iniquitatis. Sic et Isaiae 53, impius cum divite coniungitur, quod Christus sit cum eis datus aut deputatus, seu perinde tractatus: de quo loco vide in verbo DARE. Ob hanc causam et Christus affirmat, Difficile esse divitem

parta et allata. Domus portae: id est, vestibulum, 1. Reg. 6. Domus animae, Isaiae 3. pro, globulis aut pastillis odoriferis, de collo pendentibus. Domus congregationis: id est, alterius vitae. Sic autem est dicta, quia eo homines congregantur. Reverti me facies ad domum congregationis omnis viventis. Aliqui de sepulchro interpretantur. Domus, pro receptaculo: ut Exo. 25. Fecitque aquaeductum secundum domum duorum satorum, in circuitu altaris. Sic ibid. et mox, triginta annulos, quibus vectes inseruntur, vocat eorum domos. Vocatur quoque crebro domus, non tantum

vocantur. Rom. 1. Ut vobis communicem aliquod donum spirituale. Rom. 2, Dona Dei sunt sine poenitentia. 1 Corinth. 12, Distinctiones donorum sunt, ubi aliquoties in hac significatione reperies. Sed redeamus ad humana dona. Virdoni dicitur is qui donat, munificus, liberalis. Prov. 19. Omnis amicus est viro doni: pro, omnes amant virum munificum. Num. 18. Tuli fratres vestros vobis donum datum Domino. vobis donum, dicit: pro, a vobis oblatum donum, aut vestrum donum. Donum manus, id est, tuarum virium, aut pro viribus. Deut. 16. Quisque iuxta donum manus suae. pro, iuxta

vestimenta sua, et lavabit se aqua. pro postquam laverit semetipsum aqua. 1. Sam. 23. Et vidit David quod egressus esset Saul. pro, postquam vidit David, quod Saul, etc. Sic forte illud Proverb. 30. Ne forte maledicat tibi, et delinquas. pro, postquam deliqueris. Exod. 12. Et omnis servus acquisitus pecunia, et circumcideris eum, comedat de eo. pro, postquam circumcideris eum. Et non, pro potius quam, seu exprimit comparativum. Misericordiam volo, et non sacrificium: Oseae 6. Matth. 9 et 12. pro, potius, vel magis. Sic Proverb. 17. Occurrat cuipiam ursus orbatus

titulis sapientiae et prudentiae, ut contrarias omnes doctrinas despiciant Ephesii. Nam hoc colore se insinuabant pseudoapostoli, sublimius se quiddam afferre traditis a Paulo rudimentis, etc. Contrâ Evangelii authoritas adstruitur a Paulo, ut secure in eo acquiescant fideles. Omnis sapientia, plenam aut perfectam significat: Quia autem quosdam terrebat novitas, huic etiam errori tempestive occurrit, dum vocat arcanum divinae voluntatis: sed tamen arcanum, quod nunc Deus patefacere voluerit. Sermo veritatis, et Evangelium salutis nostrae. Ephes. primo. Audito

multitudine, modo sit ordinata, ponitur. Sic Genes. 2, et crebro alias. Exercitus caeli, pro stellarum multitudine: et Exercitus terrae, pro omnibus ex terra provenientibus, aut alio qui in terra agentibus ponuntur. Et consummati sunt caeli et terra et omnis exercitus eorum. Genes. 2. id est, caelum et terra, cum creaturis existentibus in eis. Septuaginta tamen κόσμον, ornatum verterunt. Christus porro Matth. 13, et Luc. 21, virtutes videtur vertisse, cum inquit: Virtutes caelorum movebuntur. Verum

intelligit non tantum astra, sed et omnes alias creaturas. Exercituum Dominus ideo vocatur Deus, quia omnes creaturae illi sunt subiectae, caelestium, terrestrium et inferorum: sicut eosdem exercitus et Christo pater caelestis subiecit, Philip. 2. Sicut et ipse Dominus dicit: Tradita est mihi omnis potestas, etc. Sic partes multitudinis unius vocantur exercitus, Exod. 6. Educite filios Israel ex Aegypto per exercitus suos. Cum exercitu egredi Deum, est, ei praesentem ac opitulatorem esse, eumque felicem et victoriosum reddere. Psalm. 44. Non egredieris cum

tributi accipitur. Exire vinum de aliquo, est edormire crapulam. 1. Sam. 25. Cum exiisset vinum a Nabal. Exire et introire civitatem. Quin et exeunti et introeunti civitatem nulla erat pax: Zachariae 8. Exire et intrare aliquem, aut alicuius exitus aut introitus sunt omnia eius negocia, omnis eius conversatio: quia res aguntur ac expediuntur exeundo et intrando in domum. Inde per synecdochen hi duo motus pro omnibus actionibus, totaque conversatione ponuntur. 2 Samuelis 3. Venit ut sciret exitum et introitum tuum. Et clarius: Et ut sciat omnia quae tu facis. Sic et in illo

illam ignominiam, et calamitatem. FESTINATIO, aut praecipitatio, seu praeceps fuga, pro summo periculo ponitur. Psalmo trigesimoprimo: Ego autem dixi in praecipitatione aut festinatione mea, reclusus aut avulsus sum a conspectu oculorum tuorum. Psalmo 116, Dixi in festinatione mea, Omnis homo mendax. id est, ut aliqui exponunt, suspicabar Samuelem mihi de regno mentitum esse, ideoque me deseri a Deo in meis summis periculis. Possis etiam intelligere, quod dicat, se in eo periculo agnovisse tum suam vanitatem, quod Deo fidere non potuerit: tum aliorum, a quibus sit desertus:

Deuteronomii vigesimo: Vos hodie congregamini ad pugnam, ne mollescat cor vestrum, ne timeatis, ne festinetis aut praecipites sitis, nec trepidetis â facie eorum. Aliqui praecipitantiam, seu perturbationem animi exponunt: ideo Vulgata et LXX verterunt Psalmo 115, Ego dixi in excessu meo, Omnis homo mendax. Festinare super malum. pro, cito aliquem punire: Danielis nono. tametsi ibi sit potius verbum Vigilare. Coniungitur alioqui hoc verbum crebro alii, sive interposita coniunctione copulativa, sive omissa. Significat autem plerunque idem quod cito, velociter, festinanter: ut

insidientur. Ficus bonas ac malas vocat Deus in Hieremia, Iudaeos poenitentes in captivitate, et impoenitentes Hierosolymae. Primi parentes sibi facere conati sunt perizomata ex foliis ficulneis, quod forte non vacat mysterio. Nam ficus res suaves, et tamen fragiles admodum sunt: sic etiam est omnis adulatio ac palpatio, quib. vel alii vel nos ipsi nobis blandimur, nosquemet irrito conatu excusamus: contra autem pelliceum tegmentum utile et firmum est, quo DEUS primos parentes, amotis illis ficulneis foliis, contexit. Per copiam aut raritatem fructuum ficus, significatur omnis caritas,

sic etiam est omnis adulatio ac palpatio, quib. vel alii vel nos ipsi nobis blandimur, nosquemet irrito conatu excusamus: contra autem pelliceum tegmentum utile et firmum est, quo DEUS primos parentes, amotis illis ficulneis foliis, contexit. Per copiam aut raritatem fructuum ficus, significatur omnis caritas, et etiam copia annonae. Ficus et vinea dederunt virtutem suam Ioel 2: de Felici proventu fructuum dicitur. Contra Abacuc 3 de penuria dicitur: Ficus non florebit, nec erit germen in vineis. Ficus ad regnum vocata, Iudicum 9, non vult deserere dulcedinem suam, et fructus

Evangelion, quae non clamat in plateis, non fulgurat, non fulminat, ut Moyses cum suo Decalogo: sed blandissime contrita corda alloquitur, allicit, ac dicit: Venite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis, et ego reficiam vos. Adeo enim Deus dilexit mundum, ut unigenitum suum filium daret, ut omnis qui credit, non pereat, sed habeat vitam aeternam, etc. Hoc est istud πείθειν suadere, blande lactare, aut alloqui: unde Fides venit. Postquam igitur dixi de verbis ac themate Graeco et Hebraeo, unde oritur vox Fides: nunc denuo de ipsa

noticia Quare in veteri Testamento, quod est propositum populo Dei iam collecto et converso, et a parentibus inde ab ima infantia in fide de uno Deo instituto, ac eum cultum profitenti, et in verum Deum saltem historica noticia credenti, tantum illud maxime necessarium, et in quo etiam alioqui omnis difficultas ipsis quoque sanctis est, nempe fiducia in Deum, a prophetis inculcatur. idque ab auditoribus flagitatur At contra in Novo, ubi haec doctrina proposita est populo primum erudiendo, Dei, ac certe triados et Meschiae veri ignaro colligendo, ac ad verum Dei cultum convertendo et

Quo ergo tandem alio modo istae tam largae et tam blandae pollicitationes, lactationes, et materna allicitamenta ac dona excipi possunt, nisi ut promittenti Deo assentiamur, ut illam tam benigne oblatam misericordiam, et maternum affectum, finemque fidendo, et illa bona accipiendo complectamur? Omnis certe promittens, etiam in communi vita, vult sibi credi: et tunc demum promissio rata est, cum ei creditur, eave fide assensuque accipitur. Omnis profecto, praesertim tam blande, large, ac materne suam gratiam, favorem ac omnem opem alteri offerens, vult illum sibi fidere, a se omnia bona

promittenti Deo assentiamur, ut illam tam benigne oblatam misericordiam, et maternum affectum, finemque fidendo, et illa bona accipiendo complectamur? Omnis certe promittens, etiam in communi vita, vult sibi credi: et tunc demum promissio rata est, cum ei creditur, eave fide assensuque accipitur. Omnis profecto, praesertim tam blande, large, ac materne suam gratiam, favorem ac omnem opem alteri offerens, vult illum sibi fidere, a se omnia bona expectare, in se sperare, et â se plena fiducia pendere. Quo enim alioqui fine sese ei tam blande et tam large offert, eumque ad fiduciam provocat?

nostram extreme flagitant, ac per illam accipi et excipi volunt et debent. Alioqui cur se tam benigne in nos effundere, et tam blande ac sollicite cor nostrum ad suum cor allicere conaretur, si talem affectum non a nobis extreme requireret, eoque suam benignitatem excipi et accipi non vellet? Omnis certe sermo noticiae et assensus gratia fit, eumque excitare ac efficere in auditoris pectore conatur. Si quis tam dulces compellationes, ac invitationes Dei sola noticia complecteretur, eisve assentiretur, nec porro

perfectae aut imperfectae. Quia ipsemet Maior confitetur, Christum et omnes Apostolos id multis ac illustribus testimoniis asserere. Certe David a tali fiducia ac iudicio Dei supplex provocat, inquiens: Non intres in iudicium tuum cum servo tuo Domine, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Solum igitur dicemus de ipso loco 1. Ioan. 4, quem iste tam importune contra nos urget: monstrabimusque, nihil eum penitus pro istius venenato errore facere. Verba ipsa Graece sic habent: Ἐν τούτῳ τετελείωται ἡ ἀγάπη μετὰ

oritur porro plena quaedam dilectio in nobis, redamans illum longe benignissimum patrem. Ne autem fingere quid aut violenter torquere textum videamur, exempla huius significationis ex eodem Iohanne proferemus. Iohannis 16 habetur: Sed venit hora, ἵνα, ut omnis interficiens vos, putet se sacrificium offerre Deo. ubi ἵνα, Ut, nullo modo causam finalem indicat: sed prorsus idem ac voculae Cum vel quando: Venit hora, cum putabit se rem Deo gratam facere, interficiendo vos. Sic in praecedenti capite: Maiorem

significationi huius vocabuli, seu practico figmento opponitur Isaiae 26, bonum figmentum: cum ille definit fidem, esse cogitationem firmam, aut subnixam: nempe verbo ac promissis Dei quod Deus custodiet pacem. Ita יצר Iezer, alias est veluti radix ac fons omnis mali, nempe tum ipsum pravum cor, seu eius substantialis forma: tum eius omnia molimina ac motus, praesertim incredulitas, quod est primarium malum: alias fons omnis boni, id est, spirituale cor et fides. Hoc figmentum Deus in nobis fingit. hinc Ephes 2 dicimur esse Dei

ac promissis Dei quod Deus custodiet pacem. Ita יצר Iezer, alias est veluti radix ac fons omnis mali, nempe tum ipsum pravum cor, seu eius substantialis forma: tum eius omnia molimina ac motus, praesertim incredulitas, quod est primarium malum: alias fons omnis boni, id est, spirituale cor et fides. Hoc figmentum Deus in nobis fingit. hinc Ephes 2 dicimur esse Dei ποίημα, Dei opus: sicut nimirum antea Satanae figmentum, filiique fuimus. In hac duplici significatione, pro massa cordis, et eius motibus, aut

finiam omnia e superficie terrae. pro, perfecte perdam, nulli parcendo. sicut ipse mox exponit, inquiens: Consumam homines et animalia, consumam aves caeli. Sic et 1 Samuelis 16 reperitur: Sunt ne finiti pueri? id est, num omnes produxisti in meum conspectum? Finis consummationis, Psalmo 119. Omnis consummationis vidi finem latum tuum mandatum nimis. id est, omnia quantumvis praestantia, solida, et probe absoluta ac perfecta intereunt: sed verbum Dei manet in aeternum, firmum ac ratum credentibus. Finis legis dicitur Christus, ad salutem omni credenti: Romanorum decimo De cuius

eius statum ac res. Psalmo 149. Vir linguae non firmetur in terra. pro, nihil ei succedat. Sic Psalmo 101, loquens mendacia non firmabitur coram me. pro, non erit acceptus, non placebit mihi, nec stabilietur, non feram eum diu apud me. Firmari cogitationem. Firmata est contra Babel omnis cogitatio Domini, Hieremiae 51. id est, Deus certo ac sine ulla dispensatione aut acceptatione faciet, quod semel de castiganda Babylone statuit. FIRMAMENTUM vertunt saepe, quod Hebraei vocant רקיע Rakia, regionem aetheream, in qua sunt

et priorem vitam instaurat, corrigitque quae non recte acta sunt. Porro per metaphoram fons pro quovis eximio bono ponitur: quia in illis aridis et feruidis locis nihil perinde requiritur, quam copia bonae aquae. Psalmo trigesimosexto. Apud te est fons aut vena vitae: id est, causa aut scaturigo omnis boni, praesertim autem verae vitae. Fons igitur aliquando significat ipsas Sacras literas, ut Psalmo sexagesimo quinto, Benedicite Domino de fontib. Israel: id est, celebrate Dominum ex doctrina, et secundum doctrinam Israelitis concreditam aut per patriarchas Moysen et Prophetas (qui omnes

seipsum exponit. Portare fornicationem suam, Numeri decimoquarto: est dare poenas de sua idololatria. Hinc in Apocalypsi, Antichristus vocatur scortum, et mater scortationum, et poculum eius plenum fornicationibus: quod propinaverit omnibus regibus, cum quibus fornicata sit. Significat autem omnis generis idololatrias et terrores. Fornicatio, 1 Corinth. 5. pro incestu ponitur, non pro simplici scortatione. Fornicatorem peccare insuum corpus, affirmat Paulus 1 Corinth. 6, cum alia peccata sint extra corpus: quod ita intelligendum est, quod nullum peccatum perinde destruat corpus

nempe carnalibus, in quibus mire vigilantes, sagaces ac industrii sunt. sicut supra dixi, etiam mores ipsos unius aetatis, generationis nomine notari. Quarto, significat ipsum seculum, tempestatem, aetatem. Sic singulis seculis anni centum a Latinis tribuuntur, propterea quod intra centum annos omnis prior aetas interit. Sic Gen. 15 dicit Deus Abraamo, posteros eius 400 annis servituros exteris et quarta generatione illos esse reversuros: scilicet, exacta illa quarta generatione. Sic et Homerus dicit, Nestorem tres γεινεὰς generationes

149, Gladius biceps in manu eorum, ut faciant ultionem in gentibus. Sic Hebr. 4, sermo Dei dicitur esse penetrantior quovis gladio ancipiti. Nominatur aliquando ipsum Dei verbum gladius. Ephes. 6. Hebr. 4. Isa. 46. Posuit os meum sicut gladium acutum, propterea quod spirituali hoc gladio omnis impietas ac error, ipsi quoque seductores, et pater eorum diabolus, confodiantur et iugulentur. Quinetiam hoc uno et efficaci penetrantissimoque gladio Spiritus sanctus nostrum veterem Adamum in imo corde latitantem iugulat, atque adeo vetus lapideumque cor excindit. Sic forte et gladius

ac inclyti proceres: propterea quod illi glorificant ac exornant populum suntque (ut Poeta inquit) decus pompae. Sic vox haec accipienda est Matth. 4, cum Satan dicitur monstrasse Christo omnia regna mundi, et eorum gloriam id est, splendorem, opulentiam, potentiam, voluptates. 1. Pet. 1, Omnis gloria hominis sicut flos agri: id est, omnes eius opes, potentia, sapientia, iustitia, et quicquid gloriosum habet. Philip. 3. Quorum gloria in ignominia. id est, quorum dignitas et gloriosa dona peribunt, et insuper in eorum extremam perniciem convertentur, in hac, et praesertim in altera

fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis miraculis illustratam, et praeclaros effectus operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis gloriae ac boni, aut certe eximium ornamentum. Sic saepe Deus et verus cultus dicitur Gloria Israelis. Hieremiae secundo: Populus meus mutavit gloriam suam in id quod non prodest. Et Psalm. 106. Et populus meus permutaverunt gloriam suam in similitudinem bovis. Psalm. 3, Gloria mea

solidi afferunt, sicut et alii Psalmorum tituli inexplicati ferme relinquuntur. GRAMEN, duplices potissimum Hebraismos parit. Alias enim ob summam fragilitatem ac vilitatem graminis, hominis fragilissima sors ea voce depingitur. ut Isaiae 40. Psalm. 103. 1. Petr. 1. Iacobi 1. Omnis caro gramen. Matthaei 6 argumentatur Dominus a graminis vilitate: Quod si Deus tanta cura diurnum gramen ornat, multo magis homines curabit. Sic et Paulus dicit, aliquos superstruere super optimum et preciosissimum fundamentum Christi, ligna: alios paleas, alios gramen. id est, res prorsus

Dei desideranda est. Et hoc est quod dicit, Gratia Dei: et hoc ad salvandum. unde dicit, Et Salvatoris nostri. Isaiae quinquagesim oprimo. Salus autem mea in sempiternum erit. Haec autem gratia non proponitur uni solummodo populo Iudaeorum, sicut olim: sed omnibus hominibus. Isaiae 14. Videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est. Isaiae 52, Et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. 1. Timoth. 2. Vult omnes homines salvos fieri. Hactenus Thomas. Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis

quoddam aequivalens, Dilectionem Dei dicens, quod antea cum hostes essemus, simus Deo reconciliati, etc. Ostendit ergo, idem sibi esse Gratiam et Dilectionem. Paulo post eodem Capite, Iustitiam, qua iustificamur, inculcat esse donum: causam autem huius doni facit Gratiam. Iam cogitet omnis intelligens, quae alia causa esse possit verae donationis aut gratuiti doni, quam beneficus et spontaneus favor aut misericordia. Certe si gratia esset renovatio, aut novae virtutes: tunc illa secundum Papistarum doctrinam esset ipsissima Iustitia, non autem causa efficiens eius. et quae

ut aliquid in parte sicut annulum in digito, ut contentum habetur, ut possessionem, ut uxorem. Illae nimicum, sicut in aliis linguis ac rebus, ita etiam in Sacris literis sunt usitatissimae. Porro phrases quaedam sunt in Sacris ab hoc verbo ductae, quae aliqua admonitione indigent. Iohan. 2. Omnis qui transgreditur, et non manet in doctrina Christi, Deum non habet, Qui manet in doctrina Christi, is patrem et filium habet. Ubi Oecumenius inquit: Duobus modis aliquis habere Deum dicitur nam et omnes creaturae Deum habere dicuntur. Unde et Paulus inquit: In ipso enim vivimus, et

quentiam ab ore vestro: ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit illum: ubi non est Graecus et Iudaeus, circuncisio, praeputium, Barbarus, Scytha, servus, liber, sed omnis in omnibus Christus. Vocatur autem Vetus homo. quia talis nascitur primum ex utero matris, talesque etia maiores eius fuêre. Novus homo ideo dicitur, quia sic per carnalem nativitatem reformatur, aut renascitur per Christum, ac eius Spiritum. Unde et nova creatura crebro vocatur: 2.

ait, In similitudine hominum factus: id est, perinde ac quisque e vulgo hominum, verus nimirum homo, et nihiloplus apud mundum quidem, quam quisquam ex infima plebe. Hebraeis enim, filius Adam vel hominis nihil aliud sonat, quam homo. Hominem autem vocari, in Scriptura humilitatis est: quod omnis homo mendacium sit, et vanitas. Neque vero consistit quod quidam commenti sunt, filium hominis IESUM dictum quod tantum unius hominis, scilicet Mariae filius esset. Masculinus enim articulus ubique praemittitur τοῦ, non

significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi aliquid. ut Luc. 22: Haec vestra hora, scilicet tempus quo Deus vobis permittit in me grassari. Ioh. 2: Nondum venit hora mea: scilicet, faciendi miracula. Sic Rom. 13: Hora est nos iam ex somno surgere. Ioh. 16. Veniet hora, cum omnis qui vos interfecerit, putet se sacrificium offerre Deo. Quarto, significat nonnunque ea quae fiunt, aguntur, aut accidunt in aliquo tempore: ut sunt pericula. Sic orat Christus Ioh. 12. ut servet se ab hora illa: i. illo ingenti periculo ac certamine. Sic et Marc. 14: Ut si possibile est,

et hypocritarum est, quod alii etiam docent, amplectuntur ac promovent hypocrisin. i. simulatam pietatem. quales sunt semper seductores, et eorum auditores. De tali doctrinae religionisque hypocrisi dicit Christus Luc. 12 Cavete vobis â fermento pharisaeorum, quae est hypocrisis. Tali sensu omnis falsa doctrina est hypocrisis, speciem, non autem veritatem pietatis obtinens: sicut et Paulus 1 Tim. 4 ostendit. Hac ratione Paulus etiam claudicationem illam Petri, Gal. 2 vocat hypocrisin, ac dicit etiam Barnabam in eam esse inductum. Alia porro hypocrisis est tantum in vita, non etiam

id est, simul dormiam et quiescam. Psalm. secundo, idem adverbium vertit In unum: Principes convenerunt in unum: id est, simul, una. IDOLUM, proprie est simulachrum aut imago. et quia imagines Ethnici et impii Iudaei coluerunt ut Deum, ideo paulatim quadam catachresi invaluit, ut omnis pravus Dei cultus idololatria sit vocatus. Idolum igitur primum significat ipsam statuam, cultus divini gratia factam 1 Cor. 12. Scitis quod gentes fuistis, et ad muta idola cucurristis. Sic et Psalm. 112, ea pingit inquiens: Oculos habent, et non vident: aures habent, et non audiunt,

deorsum tendat. Sic quoque Paulus iubet fugere idololatriam, 1 Cor. 10. Quarto, etiam verus Dei cultus quamprimum paululum a mandato ac ordinatione eius declinat, pro idololatria habetur. Sic Sola loci mutatio, aut sacerdotum ex alia tribu assumptio, faciebat exuero cultu idololatricum. Denique omnis fiducia a Deo in creaturas translata, idololatria est. Sic Paulus avariciam vocat idololatriam, Coloss. 3. Ephes 5. Paulus in priori ad Cor. prohibens convivia in templis idolatricis, dicit adhuc aliquos cum conscientia idoli comedere tanquam idolothyton. i. vel metuendo ac aliquo modo

et zeli in corde excitatis. Sic Iere. dicit, se voluisse tacere verbum Dei: sed exarsisse in medio sui, ut ignem clausum: ubi zelus et conscientia excitata indicatur. Sic Psal. 9. Accenditur ut ignis zelus. In hoc sensu de sale ac igne Spiritus aliqui intelligunt illud Mar. 9, Omnis igne salietur Recte autem possis intelligere etiam de Verbo, tentationibus, ac cruce nam ista omnia veluti ignis quidam aut sal. omnes putridas humilitates ex pectore piorum exurunt et desiccant: et insuper exhibent ne novae veniant. Alioqui omnis carens spiritu, verbo tentationibus et cruce,

igne Spiritus aliqui intelligunt illud Mar. 9, Omnis igne salietur Recte autem possis intelligere etiam de Verbo, tentationibus, ac cruce nam ista omnia veluti ignis quidam aut sal. omnes putridas humilitates ex pectore piorum exurunt et desiccant: et insuper exhibent ne novae veniant. Alioqui omnis carens spiritu, verbo tentationibus et cruce, ipsissima putredo est. Quod si etiam haec medicamina carnis nostrae infatuetur, ut doctrina corrumpatur. Spiritus pervertatur, crux defectionis causa sit, tum de nobis actum est. Septimo, non raro ignis fulgura et fulmina

acerbum ac dirum significetur: quoniam in hac vita nihil est igne violentius et cruciabilius, aut acerbius Nono, ignis etiam crucem significat. ut 1 Cor. 3. Servabitur sic, tanquam per ignem. et Mar. 9. Omnis igne salietur. id est cruce et tentationibus ad veram pietatem excitabitur, et a veteris Adami putredinibus et concupiscentiis praeservabitur. Contra ocium et res secundae everterunt Davidem. Ignis alienus. Levit. 10. Obtulerunt coram Domino ignem alienum. i. non illum caelestem, et

IMBECILLUS. vide infra Infirmus. IMMACULATUS, exponetur in voce Integer. IMMISERICORS, exponetur in voce Misericors. IMMISSIO. Isaiae 7. Erunt agri in immissionem bovis, et conculcationem pecoris. i. vertentur in pascua, ut eo propellantur greges et armenta omnis generis. IMMOLO quaere in verbo Sacrifico. IMMUNDUS, vide in voce Mundus. IMPELLENS, pro eo qui labascentem iam protrudit, ut porro ac prorsus corruat, sine omni longiori cunctatione. Sic dicitur 2 Paral. 21, Iehoram rex Iuda fecisse scortari Iudaeos a

aut etiam contra, non deleri eius peccata. qualia sunt et illa Iniquitates observare, aut custodire, ut: Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Item, Intrare in iudicium cum aliquo: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Item, Da peccatum super peccatum eorum. Item, In memoriam veniat peccatum patris et matris eius. Praeterea, esse aliquid alicui iustitia coram Deo. i. haberi aut imputari. Deut. 6. Aliquando significat etiam hoc verbum computari, numerari inter aliquando ut Isa. 53. Mar. 15. Et

redarguerem, quibus imputativam Christi iustitiam exagitant, tanquam rem vanam ac commenticiam, cum ipsi innumeras in sua illa errorum Babylone humanorum meritorum imputativas iustitias habeant, in eisque totam pene veram pietatem ac salutem hominum collocent. ¶ Ut vero (sicut paulo ante dixi) omnis occasio errandi simplici auditori auferatur, duo quaedam discrimina inter humanam et divinam imputationem diligentissime observanda ac consideranda sunt. Primum ergo illud expendatur, quod omnia hominum rationalia et verbalia, seu cogitationum aut quasi ex decreto voluntateque illorum

vel cum. Aliquando notat etiam illud tempus, in quo aliquid accidit: tum et illud quod consequitur, sicut et Latinum CUM. Levitici 6. Hae sunt oblationes Aaronis et filiorum eius, quas offeret IN inungi eum. Notat et eum diem, et sequentes omnes. quasi dicat, cum, vel postquam. Levit. 11. Omnis qui attigerit ipsam in mori ipsa. id est, cum, vel postquam mortua fuerit: quod ibidem bis legitur. 2. Samuesis 22. Locutus est verba Cantici huius in die, qua liberavit eum Dominus ab omnibus hostibus eius. Post. In multis diebus: pro, post multos dies. Ecclesiast. 11. Quod, vel

aedificanti domum in non iustitia, et coenacula sua in non iudicio. pro, sine iustitia ac iudicio, iniuste. Dan. 8. In non manu conteret: id est, sine manu. Psalm. 44. Vendidisti populum in non opibus. id est, sine precio. Ex. Levit. 5 Reliquum vero in sanguine, pro, ex sanguine. Mortua est omnis caro in volatili et iumento: Gen. 7. Eodem modo cap. 8. Reliquum autem in carne, et in sanguine. pro, ex vel de carne ac sanguine. Num. 31. Omnes mares in parvulis occidite. id est, de vel ex. Levit. 6. Omnis masculus in sacerdotibus. pro de. Nume. 31. Omnis praeda in,

Levit. 5 Reliquum vero in sanguine, pro, ex sanguine. Mortua est omnis caro in volatili et iumento: Gen. 7. Eodem modo cap. 8. Reliquum autem in carne, et in sanguine. pro, ex vel de carne ac sanguine. Num. 31. Omnes mares in parvulis occidite. id est, de vel ex. Levit. 6. Omnis masculus in sacerdotibus. pro de. Nume. 31. Omnis praeda in, id est, ex homine et iumento. In corde: pro, ex corde, aut ex animo. Confitebor tibi in toto corde. Psallere in corde. pro, ex animo. Sic Coloss. 3, Psallentes in corde vestro Domino. id est, ex corde. non praecipit id tacite

Mortua est omnis caro in volatili et iumento: Gen. 7. Eodem modo cap. 8. Reliquum autem in carne, et in sanguine. pro, ex vel de carne ac sanguine. Num. 31. Omnes mares in parvulis occidite. id est, de vel ex. Levit. 6. Omnis masculus in sacerdotibus. pro de. Nume. 31. Omnis praeda in, id est, ex homine et iumento. In corde: pro, ex corde, aut ex animo. Confitebor tibi in toto corde. Psallere in corde. pro, ex animo. Sic Coloss. 3, Psallentes in corde vestro Domino. id est, ex corde. non praecipit id tacite fieri, sed vult etiam fratres audire et aedificari:

tuis beneficiis. Sic Hieremiae 31. Inebriabo animam sacerdotum pinguedine, et populus meus saturabitur bonitate mea, dicit Dominus. Bis itidem reperitur haec phrasis. Sic et fratres Ioseph cum eo inebriati esse scribuntur Genesis quadragesimotertio. Et in Evangelio dicit architriclinus: Omnis homo dat ab initio bonum vinum, postea quam autem sunt inebriati. id est, cum iam restinxerunt sitim etc. non quod Christus vere ebriis, ebrietatem addere voluerit. Inebriari amore, Prov. 7: pro, explerire amatoria, aut venerea. Tertio, Inebriare est, largius madefacere,

et denique ad putrefactionem dispositum. Nec obstat, quod Petrus dicit, eum concionatum esse. Potuit enim et simul concionari, et male habere, ut toto vitae tempore et in ipsa cruce, patiendo vicit, et monendo mortem destruxit. Hic idem tristis descensus potest etiam probari eo argumento, quod omnis qui est sub maledicto legis, huius et illius alterius mortis ὠδῖνας aut cruciatus sentit. Item, quod oportuit omnino Christum omnia ea pro nobis perpeti, quae nos pati debuissemus, nisi eius satisfactio pro nobis facta, nobisque applicata fuisset.

saepe dolores inferni sensit. Sic quoque post mortem et in caelo cum latrone fuit: et tamen anima in inferno non gloriosa esse, patique potuit. Vox etiam Hodie, synecdochice omne praesens tempus notat: sicut et Heri praeteritum, et Cras futurum, ut modo dixi. Si valeret istud sophisma, simpliciter omnis descensus ad inferos tolleretur: quia ascendere in paradisum, et descendere in infernum, plane contraria esse videntur. Haec, quod Deus novit, non ullo humano affectu, sed veritatis tantum illustrandae studio, ex Sacris literis collegi: paratus autem sum, Deo me regente, meliora monentibus

ipsummet cor longe mundissimum habere velit, exigat ac flagitet: et contra nostrum crassum securumque iudicium ac securitas taxatur, ut et Christus Matth. 5 hanc materiam prolixe tractat et David deprecatur inquiens: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia in conspectu tuo non iustificabitur omnis vivens. Et. Si iniquitates observaveris Domine, Domine quis sustinebit? Vacuitas, puritas aut innocentia dentium, Amos 4, ponitur pro fame. Dicit enim Deus, se eis dedisse in poenam puritatem dentium, te remanente circa eos esca sint impuri: per quam puritatem carentia cibi indicatur.

suumque genus vitae praescripsit, unde victum et amictum aliaque necessaria quaerat. INQUILINUS, est alienigena, qui alibi natus est, habitans nobiscum, quamcunque vitam agit, sive si civis, et per sese vivat, propriamque familiam habeat, sive se in alicuius familiam dedat. Levit. 22 Omnis autem alienigena non comedat sanctificationem. Inquilinus sacerdotis, et mercenarius non comedat sanctificationem. Inquilinum nominat, quem antea dixerat alienigenam. INQUIRERE animam alicuius, alias in pessimam partem accipitur: pro, conari perdere. Matth. 2: Mortui sunt,

sit. Vera autem responsio est, unum quemque pium, praesertim intelligentem, aut talibus donis instructum, habere ius interpretandi Scripturam: sed facta locorum Scripturae collatione, et consideratione totius contextus ac subiectae materiae, in timore ac invocatione Dei, utque omnis interpretatio sit fidei analoga. Verum enimvero illud ante omnia sciendum est, in Ecclesia nullo modo est admittendam illam iuridicam aut praetoriam interpretationem, qualem nunc sibi Pontifex et eius Concilia usurpant, ut ipsi pro authoritate sua, aut etiam

exponitur, dum ad metaphoram refertur: Et inveniet manus mea veluti nidum substantiam populorum. quo indicatur, esse phrasin per metaphoram huc a venatione ac indagine ferarum translatam. Invenire propitiationem, Iob 33. pro, suscipere, admittere reconciliationem. Psalmo 32, Orabit ad te omnis pius tempore inveniendi. id est, tempore accepto, aut gratiae, quo inveniri potes. Isaiae 55, phrasis haec clarius ponitur ac explicatur. Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Dixi supra, verbum Invenire aliquando significare acquirere. Sic videtur accipi

dolus non est quod idem est ac si diceret, Ecce vere pius, aut Christianus. Saepe sane in prophetiis, Israel et Iudas novi Testamenti populum significant et denotant. Caeterum, ut de illis duobus regnis adhuc aliquid dicamus, sciendum est, quod regnum Israel et Iuda hoc inter se differunt, quod omnis populus prius appellabatur Israel: et postea regnante Davide super Iudam, et Roboam filio Salomonis super duabus tribus Iudam et Beniamin, ii qui erant in Samaria, hoc est, decem tribus vocabantur Israel: et qui regnabant de genere David, appellabantur Iuda. Item Israel saepe ponitur pro

offeret. ¶ Hactenus de significationibus vocis Iudicii separatim consideratae diximus: nunc de coniunctis eiusdem phrasibus, ubi ea aliis adiuncta, aliquid obscuritatis parere videtur, quaedam adiiciemus. Dare iudicium pauperum, Iob 36, videtur significare tum victum ac amictum, tum et alia omnis generis necessaria ac externa commoda. inquit enim, Deus non vivificat impium, iudicium autem pauperum dat: id est, succurrit ei, quacunque demum difficultate laboret, subministrata necessaria ope. Sic Salomon. 1. Reg. 8, dedicans templum orat, ut Deus velit facere iudicium servi sui, et

facere iudicium servi sui, et populi sui per singulos dies, seu diem, in die sua: id est, perpetuo succurrere, ut sese singulis diebus suae difficultates aut necessitates in hac vita obiecerint. Videtur sane in talibus locis idem valere quod dimensum, aut mensura. sed synecdochicôs extenditur ad omnis generis opem: ut perinde prorsus hic oret Salomon, ac cum nos petimus dari nobis panem quotidianum. Ambulare in iudicio, est iuste ac pie vivere. Iob 34, Ut ambulet homo ad Deum in iudicio. Et Psalm. 25, Ambulare faciet humiles in iudicio, et docebit humiles viam suam. Idem bis dicit.

iuraverit anima proferendo labiis, se malefacturam aut benefacturam. tametsi possis ibi quamvis promissionem intelligere. Iurare per Deum, est colere Deum: quia per eum solent fieri iuramenta, quem in summo honore habent, praesertim cum poenas peieranti imprecantur. Psalmo 63, Et gloriabitur omnis qui iurat per Deum. Isaiae 19, Iurantes per Iehovam exercituum: praedicit Deus futurum ut etiam Aegypti verum Deum colant. Iurare in malum, Psalmo decimoquinto: Qui iurat in marum, et non mutat.

semen: vel, quia ibi fuit Dei foedus, nempe circumcisio: vel denique, quod ea subiectione manus, et alterius ei insidentis expressione, significata est subiectio et obligatio, aut obstrictio operae, vitae, aut rerum obligantis se erga eum, cui se iuramento obstrinxit. Iuramentum esse finem omnis controversiae inter homines, dicit Epistola ad Hebraeos, cap. sexto: quia tandem deficientibus probationibus, alterutrius ligantis partis iuramento stare totam rem necesse est. Iurare severiter prohibetur Matthaei quinto: et Iac. 5. quod, de levitate iurandi et privato

confitetur. Confirmat porro hanc nostram eius loquutionis interpretationem [?: ip-et ] Apost. quia sicutprius dixerat omnes peccasse, ac [?:-stitui ] gloria Dei: ita eodem Capite aliquanto post dicit, sublatam esse omnem gloriationem iustitiae ac meriti coram Deo, dum omnis gloria iustitiae soli Mediatori pro Evangelion adscribitur: ut ostendat ipsemet, se amissam ab homine gloriam Dei intelligere de gloria coram Deo valente, seu de solida iustitia, de qua coram Deo tuto glor iariqueas. Inde igitur porro evincitur, Iustitiam quoque Dei eodem modo esse exponendam

et improbate (ut sic dicam) improbum et impium [?: ] nihil aliud vult quam, Absoluite iustum, et condemnate impium, 2. Sam 15 dicebat Absalon: Quis ponet me iudicem in terra, et ad me veniat omnis vir, cui fit causa et iudicium? והצדקתיו, id est iustificem eum: hoc est, ut absolvam eum, et pronunciem eum esse iustum, seu liberem illum a reatu et molestatione accusatoris. In primo Reg. cap. 8. Sic inter caetera orat ad Dominum

hortaturque eos ut iusto iudicio absoluant et liberent pauperes et oppressos, Psalm. 143 Ne intres, inquit, in iudicium cum servo tuo, כי לא־צדיק למניך כל חי: id est, quia non iustificabitur coram te omnis vivens: hoc est, nemo habebitur coram te iustus, et innocens, sed damnabiles erunt omnes, si iudicio iusto de illis pronunciare volueris. Prov. 17 dicit Salomon, מצדיק רשע ומושיע צדיק: id est, Qui iustificat impium, et condemnat iustum,

aut prospexit Christus ac vera religio contra impios. Matth. 12. Ex verbis tuis (inquit Dominus) iustificaberis, vel ex verbis tuis condemnaberis: hoc est, Ex verbis tuis vel iustus declaraberis, vel iniustitiae condemnaberis. Verba non reddunt, sed declarant iniustum vel iustum. Luc. 7. Et omnis populus, inquit, audiens et publicani iustificaverunt Deum, baptisati baptismo Iohannis. Num publicani ipsi iniusti, hominem aliquem, nedum Deum, ex iniusto iustum facere' possunt? Verum celebrare eum de iustitia queunt tantum. Iustificaverunt igitur Deum, hoc est, agnoverunt et approbarunt

qua peccatorum suorum remissionem ob Christum impetravit: quemadmodum et Lyranus exponit. Act. 13, audimus dicentem Paulum: Notum igitur sit vobis, viri fratres, quod per hunc nobis remissio peccatorum annunciatur, et omnium eorum a quibus non potuistis per legem Moysis iustificari, per hunc omnis qui credit iustificatur. Et hic satis patet, iustificari idem esse quod a peccatis absolui quod fit per remissionem peccatorum quae sub nomine Christi praedicatur. Cum enim dixisset, Quod per hunc vobis annunciatur remissio peccatorum: et subiungendum esset, Et ab omnibus quorum vobis

Christi praedicatur. Cum enim dixisset, Quod per hunc vobis annunciatur remissio peccatorum: et subiungendum esset, Et ab omnibus quorum vobis remissio per legem Moysi contingere non potuit: sensum hunc sic expressit, Et ab omnibus, a quibus non potuistis per legem Moysis iustificari, per hunc omnis qui credit iustificatur. Iustificari igitur a peccatis, est a peccatis per gratiam remissionis absolui, et ab illorum reatu liberari. Cum igitur idem sit iustificatio quod remissio peccatorum, necessario non realem immutationem qualitatum, sed rationalem tantum absolutionem significat.

pro iustis habebuntur. Hic videmus idem esse Paulo praestantes legem iustificari, quod iustum esse coram Deo, aut apud Deum. Erasmus vertit, Iusti habebuntur. Rom. 3, Ut iustificeris, inquit, in sermonibus tuis. De hoc supra, ex Psalm. 51. Ibidem: Ex operibus legis, inquit, non iustificabitur omnis caro in conspectu eius: id est, non habebitur iusta. Et, Iustificantur gratis per illius gratiam, inquit: hoc est, gratis a peccatis absoluuntur, Iustus enim non iustificatur gratis, et per gratiam, sed iustitiae suae merito. Quare necesse est ut intelligatur de iustificatione, qua peccator

a peccatis per gratuitam remissionem absolui, ac pro iusto haberi. Ad probandam quoque (ut et hoc adnectamus) hanc rationalem aut imputativam verbi iustificandi significatione testimonium Davidis facit, Psalm. 143 Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. ubi manifestissime de iudiciaria iustificatione seu absolutione agitur, non de reali virtutum infusione, aut qualitatum mutatione. Expendatur tantum illud intrare in iudicium, et in conspectu Dei iustificari. Conspectus enim Dei, et coram Dei noticiam cognitionemve significat. Sic

mare fusile, decem cubitis, ab extremo labio eius usque ad extremum labium eius. Porro per synecdochen aut metalepsin crebro significat aliquam unguam aut sermonem, sicut in aliis gentibus fomili prorsus tropo lingua (posito instrum ento pro sermone aut opere) accipitur. Gen. 11: Ut erat omnis terrae labium unum, et vox una omnibus. Et mox, Confundamus labium eorum. Item: Ideo vocata est Babel quia Dominus confudit ibi labium omnis terrae, id est sermonem. Accipitur item crebro labium pro ipso [?: ] locutionis. Psalmo 13, Sub labiis eorum venenum aspidum: id est,

unguam aut sermonem, sicut in aliis gentibus fomili prorsus tropo lingua (posito instrum ento pro sermone aut opere) accipitur. Gen. 11: Ut erat omnis terrae labium unum, et vox una omnibus. Et mox, Confundamus labium eorum. Item: Ideo vocata est Babel quia Dominus confudit ibi labium omnis terrae, id est sermonem. Accipitur item crebro labium pro ipso [?: ] locutionis. Psalmo 13, Sub labiis eorum venenum aspidum: id est, cum loquuntur, tum venenata consilia ac perniciosos bonis conatus machinantur, et loquendo astute promovent ac urgent. Contra vero dicitur

propheta eis concionaturus, ac si peregrina, eisque plane ignota lingua loqueretur. Blanditiae labiorum, pro blando sermone: Proverb. 7. Blanditiis labiorum suorum perpulit eum. Labiorum egressio: id est, sermo, sententia, votum, promissio, aut aliud dictum. Deuter. 22, Num. 30. Omnis egressio labiorum eius in votis eius: pro, id quod voluit, ratum ac firmum votum erit. Psal. 89. Non profanabo pactum, quod egressum est de labiis meis. utrumque est promissio Dei, tum pactum, tum egressio oris. Hier. 17. Quod egressum est e labiis meis, coram te fuit: id

praesertim in Prophetis: ut Psal. 10 Maledictione os eius plenum est, dolis ac fraude, et sub lingua eius labor et vanitas. Quae locutio videtur indicare primum quidem laborem. i. molestam ac laboriosam actionem, aut etiam ipsam molestiam ac dolorem: deinde etiam carentiam omnis fructus. Haec igitur dicuntur esse sub lingua impii, quia impius talia incommoda aliis gignit, aut efficit. Psal. 90 dicitur, quod id tempus quod est ultra 80 annos, sit labor aut dolor et vanitar..i. tum cum summa molestia agatur, tum etiam plane frustra, sine omni fructu ac

17 eiusdem, non recte Vulgata vertit librescas, cum vox Hebraea vites peregrinas significet. LAC, licet notae significationis vox sit, multos [?: ] men et nonnihil obscuros Hebraismos efficit. Non raro terra Cananaea dicitur fluere lacte et melle: ubi significat omnis generis necessaria ad victum, atque ideo est commendatio illius soli tanquam abundantis tum variis eduliis, tum et condimentis ac medicamentis. Est vero quasi quaedam poetica hyperbole simul et hypotyposis quod dicitur fluere lacte et melle, perinde ac [?: sivel-- ] rivi quidam

adolescatis. Vocat lac rationale, λογικὸν, quasi dicas sermonale aut verbale. i. lac doctrinae, qua voce substantia huius lactis exponitur, quod nempe sit doctrina. Deinde altero epitheto describitur accidens huius lactis, nempe doctrinae puritas, seu omnis cauponationis et falsationis absentia. Est autem admodum elegans et multipliciter conveniens metaphora. Nam utrunque, tum lac, tum doctrina de Deo, est quiddam naturale, sincerum ac simplex, naturaeque valde conveniens, quod recens natis dari solet, et denique quod facile multipliciterque

ex favore ac beneficiis Dei. Dare laeticiam in corde, Psalm. 4: pro, exhilarare ipsum cor. Laudare usque ad laeticiam Deum, est, maximo cum animi gaudio celebrare Deum. 2 Paral. 29. Ut laudarent. Deum, laudarunt itaque usque ad laeticiam. Laeticiam obscurari, Isa. 24 Obscurata est omnis laeticia: pro, versa est in tristiciam. Nam ut lux exhilarat, sic tenebrae obscuritasque contristant. ideo mox addit, Migravit gaudium terrae. Sic et Psal. 97 laeticia cum luce coniungitur. inquit. n. Lux facta est iusto, et laeticia iis qui sunt recto corde. Laeticiae et

multi [?: ] ces conversi mitescent et potius benefacient [?: ] quam eos laedent. Sed rectius intellexeris de [?: ] pace conscientiae, Satanam, iram Dei. legem ac [?: pe-tum ] non amplius formidante. Sic et Isaiae 35 praedetur abfuturus leo, et omnis saeva bestia, a regno [?: ] schiae: id est, summa pax et Dei protectio [?: promitt- ] Mich. 5 praedicitur, quod reliquiae Iacob erunt ingentes tempore Meschiae, tan quam leones inter alia animalia: id est, praedicatione Evangelii vincent, et expugnabunt gentiles. Leo

cupiditates excitare et irritare. Denique abrogatur autirrita fit per fidem lex ista externa, dum homo renovatus iam sibimet lex est, habetque legem in corde suo inscriptam: et non propter coactionem legis, sed ultroneum ac spontaneum studium boni suamet sponte recta agit, et ultro contendit ad omnis rectitudinis scopum, sine hoc infesto calcari aut exactore, seu ergodiocte. Exlege esse dicuntur qui legem sectantur, audiunt, praestare se posse confidunt, perque eam iustificari ac salvari conantur. Talis periphrasis est etiam, Qui ex circumcisione, qui ex praeputio, qui ex fide, qui ex

tanto magis nos ad peccandum incitare, et pravas cupiditates irritare queat: sed, gratia Dei cor nostrum fovente, et Spiritu insuper sancto imbecillitates nostras adiuvante, incipiamus condelectari legi Dei: incipiamus etiam non tantum velle, sed et perficere, operante in nobis utrumque Deo, omnis boni fonte et authore. Rom. 7. varie omnino utitur voce Legis Apostolus. Primum enim videtur simpliciter ac in genere accipere legem pro omni lege, etiam prophana ac politica, cum dicit legem dominari tantum viventib. mortuos enim huius vitae leges missos faciunt, tanquam extra suum

opera dicuntur, quaecunque lex precipit: praesertim autem Decalogus. Aliquido tamen, licet raro, videntur tantum ea dici opera legis, quae illa nobis extorquet, non quae gratia per nos efficit. Cum autem Paulus ex iustificatione opera legis excludit, dicens, Ex operib. legis non iustificabitur omnis caro, etc. tum simpliciter omnia nostra bona opera excludit, sive a renatis, sive a non renatis, sive ex gratia, sive ex natura facta, ut ex innumeris aliis aequivalentib. phrasib. apparet: qua de re supra plenius monui in vocabulo Gratiae, et etiam in hac ipsa voce paulo

et interrogare dignati [?: fuis-- ] ideo dicit Paulus, eos detinere et corrumpere veritatem. i. veras sententias, scientiam, aut fidem de Deo [?: ] iniustitiam et errores. Non sane apparet, quomodo innata principia de Deo, veritas Dei vocari possint: [?: ] omnis homo, quo ad Deum ac res religionis attinet, et mendax, et vanitas vanitatum. Grandis profecto vox [?: ] Veritas Dei: expendatur iterum atque iterum. Nullo [?: ] modo ea perditissimo homini et Satanae mancipio omnibus furorib. et errorib, repleto et infecto,

innata principia, naturalemve idoneitatem haberent, ut supra audivimus. Septimo, Paulus dicit, quod mundus per sapientiam [?: ] cognoverit Deum. Essent vero talia principia vel maxima hominis sapientia, ac per ea excitata, exculta ac illustrata, mundus Deum agnovisset: cum nunc omnis hominis sapientia tantum in corporalibus versetur, et in effectibus ac operibus Dei considerandis commoretur, ad ipsum vero artificem respicere prorsus nequeat: aut etiam si respicit, mos se ab eo, tamquam alieno et non ferendo obiecto, sicut cum solem aspicimu [?:-tat ] .

sapientia in aestimatione creaturae. Quid enim quaeso novit Philosophus de caelo et mundo, siquidem nescit unde sit, et quo tendat? Imo quid nos de nobis ipsis scimus? Videmus nos esse homines: sed quod hunc patrem, hanc matrem habeamus, an non credi hoc debet, sciri autem nullo modo potest? Sic omnis nostra cognitio seu sapientia tantum est posita in noticia causae materialis et formalis, quanquam in his quoque nonnunquam turpiter hallucinamur. Causam efficientem et finalem plane non possumus ostendere, praesertim (quod miserabile est) cum de mundo, in quo sumus et vivimus, item de

nam liber a iustitia est is, qui ei sese non obligat aut addicit, quemque illa per Spiritum S. non regit, nec ad bona opera impellit, multo minus eum felicem ac beatum efficit Is vero idem est servus peccati, qui sese dedidit peccato, et in cuius membris illud regnat, impellens eum ad omnis generis pravas actiones. et denique quod in eum per iram Dei ad poenas temporarias et aeternas grassatur ac saevit. Ioan. 8 gloriantur Iudaei de libertate. At Christus contra contendit, eos esse servos, nec posse vere fieri aut esse liberos, nisi filius eos liberaverit. Exponit autem ipse

ac saevit. Ioan. 8 gloriantur Iudaei de libertate. At Christus contra contendit, eos esse servos, nec posse vere fieri aut esse liberos, nisi filius eos liberaverit. Exponit autem ipse Christus, de quânam libertate aut servitute loquatur: nempe de spirituali, addens regulam universalem, Omnis qui peccat, servus est peccati. Videamus ergo quid nam hoc sit, aut quomodo peccantes sint servi peccati. Creavit nos Deus initio multiplici libertate, cuius tamen hi tres sunt praecipui gradus aut partes: libertas a culpa, a poena, et necessitate agendi. Libertas a culpa, est iustitia aut

LIGNUM crebro arbores tum frugiferas, tum infrugiferas significat. Gen. 1. 2. Produxit Deus omne lignum. sicut et Germani sylvam lignum vocant. Hic [?: e-i ] longius discedit a proprietate sermonis illa locutio De omni ligno comedetis, Genes. 2 et 3. id est, de fructu omnis arboris. Ierem. 11, est locus obscurus: Perdamus lignum in fructu eius, et excindamus eum de terra inuentium, et nomen eius non memoretur amplius. ubi alii intelligunt per lignum, crucem, qua corpus prophetae perdere voluerint. Alii, venenatum aliquod lignum, quo cibum eius inficere

Musicis, ut luderent coram Domino in omnibus lignis abietum. Pro tabella lignea usurpatur Ezek. 37, Cape tibi unum lignum: id est, lignei tabellam. Non numquam et patibulum denotat per synecdochen, quia exligno fit: sicut ferrum pro gladio. [?: ] Deuter. 21. Maledictus a Deo est omnis qui [?: pendeti- ] ligno: id est, qui ob iram Dei, facinore eius irritatam, sic suspenditur. Unde fit, ut eius cadaver ira Dei onerati quasi terram polluere videatur. Ideo amovendus ac sepeliendus est, ne veluti contaminet ac funestam faciat terram, et homines ipsos tam foedum

est, ne veluti contaminet ac funestam faciat terram, et homines ipsos tam foedum spectaculum abhorrentes. Hinc porro Paulus in Epist. ad Gal. cap. 3 probat, Christum esse factum maledictum Legis, quia in igno pependerit: ab effectu argumentando. Vere autem dici potest, quod omnis poena ex culpa, ira ac maledictione legis et iustitiae Dei proveniat. Lignum [?: scu- ] boni ac mali. id est, arbor cuius fructus comesi praebeant scientiam boni et mali, aut faciant homines [?: omni ] rerum peritissimos, ut Satan affirmat et interpretatur ex quo

limen portae templi in Asdod, propterea quod ibi iacuerant manus et caput Dagonis, existente in eo templo arca Dei, ut est 1 Sam. 5. Quare et Ionathan Chaldaeus in Zophonia vertit, Visitabo eos qui ambulant in legib. Philistaeorum. Per unum ergo genus idololatriae ac idololatrarum videntur omnis generis idololatrae a propheta eo loci notari, et accusari. LIMUS. vide LUTUM. LINEA. vide REGULA. LINGO, verbum solum hoc non videtur aliquem Hebraismum habere, sed tantum cum aliis vocib. coniunctum. Lingere terram, significat alicui subiici: sumpta

decrevit et vult, nos cogimur obedire, nihil possumus in hac re agere aliud, non est nostri iuris vel promittere vel recusare. Non loqui a bono ad malum cum aliquo. Gen. 31, Cave ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon dicitur non loquutus esse cum Amone a bono ad malum, 2 Sam. 13, videtur dici quod prorsus non sit cum eo loquutus. Loqui in aliquem, est ei detrahere. ut Num. 12, Maria et Aaron dicitur locutus in Moysei.

LUCERNA, instrumentum lucens, venit a praecedente verbo. Varie autem per metaphoram in Sacris literis accipitur. David, eiusque regnum, dicitur Lucerna Israelis, 2. Sam. 21. Non egredieris ultra nobiscum in praelium, ne extinguas lucernam Israelis. id est, ne te interfecto pereat regnum, et omnis felicitas Israelis. Sic et Num 12 vox ista accipi videtur. Et, Lucerna eorum periit ab Hesebon usque ad Dibon: id est, eorum regnum. In hac significatione saepe regnum Iuda, posteritati Davidis divinitus longo tempore conservatum, vocatur Lucerna Davides: 1. Reg. 11, Filio vero Salomonis

cum omni sua gloria ac potentia, vel certe miseri ac infelices fient. Versus posterioris loci semetipsum declarat: Non erit malo posteritas, lucerna impiorum extinguetur. Prov. 20, Maledicentis patri ac matri extinguetur lucerna in obscuritate tenebrarum: i. subito deseret eum Dei protectio, et omnis felicitas in extrema calamitate. Lucernam alicuius illuminare: pro, felicitatem ac commoda alicuius instaurare, conservare et augere. Psa. 18. Tu illuminas lucernam meam. Metaphora est elegans, veluti si cui lumen iamiam esset extinguendum, et aliquis veniens vel oleum affunderet, vel

conservare et augere. Psa. 18. Tu illuminas lucernam meam. Metaphora est elegans, veluti si cui lumen iamiam esset extinguendum, et aliquis veniens vel oleum affunderet, vel lychnum reconcinnaret. Lumen lucernae perdere, Hier. 21. Perdam ab eis vocem molae, et lumen lucernae: pro, redigetur omnis ista terra in desolationem. Per metonymiam, Voxmolae, et lumen lucernae, significant [?: cul- ] loci, seu hominum praesentiam. ubi enim ista duo [?: ] sunt, ibi nec homines quidem esse oportet, qui sine isti vivere non possunt. Lucernis scrutari aliquem locum,

18. 21. 22 dicitur, non opus fore lucerna piis, sed agnum eis fore lucernae loco: sicut Isaiae cap. 60 legitur, quod non lucebit sol piis, sed Deus sit futurus eis solis loco: quae sunt amplificationes quaedam, spirituale Christi regnum ac vitam aeternam describentes, ubi perinde omnis felicitas piis ab ipsomet Deo promanabit, sicut hic in terris omnia sol collustrat: seu quod in spirituali regno non indigebimus ullis istis externis praesidiis, sed ex solo Deo nostram plenam αὐταρχειαν aut felicitatem habebimus, quodque ipse

Deus dicitur pater, solus sapiens, solus bonus: quod tum de perfectione excellenti, tum et de origine intelligendum est quia Deus et vere ac perfecte pater, perfecte bonus, et perfecte sapiens est: alii (ut sunt homines hîc in terris) imperfecte sunt tales. Praeterea ipse est fons et origo, ab eo omnis paternitas, omnis bonitas et omnis sapientia profluit: perfectione igitur, et origine, aut communicatione solus est Magister. Notabilis quoque locus est Iohan. 3 [?: ] dicit ad Dominum Nicodemus: Rabbi, scimus quod Deo venisti magister. ubi prior vox Rabbi, aut Magister, est

solus sapiens, solus bonus: quod tum de perfectione excellenti, tum et de origine intelligendum est quia Deus et vere ac perfecte pater, perfecte bonus, et perfecte sapiens est: alii (ut sunt homines hîc in terris) imperfecte sunt tales. Praeterea ipse est fons et origo, ab eo omnis paternitas, omnis bonitas et omnis sapientia profluit: perfectione igitur, et origine, aut communicatione solus est Magister. Notabilis quoque locus est Iohan. 3 [?: ] dicit ad Dominum Nicodemus: Rabbi, scimus quod Deo venisti magister. ubi prior vox Rabbi, aut Magister, est tantum quasi

solus bonus: quod tum de perfectione excellenti, tum et de origine intelligendum est quia Deus et vere ac perfecte pater, perfecte bonus, et perfecte sapiens est: alii (ut sunt homines hîc in terris) imperfecte sunt tales. Praeterea ipse est fons et origo, ab eo omnis paternitas, omnis bonitas et omnis sapientia profluit: perfectione igitur, et origine, aut communicatione solus est Magister. Notabilis quoque locus est Iohan. 3 [?: ] dicit ad Dominum Nicodemus: Rabbi, scimus quod Deo venisti magister. ubi prior vox Rabbi, aut Magister, est tantum quasi dignitatis et honoris

Audivit enim factam esse solennem execrationem contra furem, et omnes eius conscios, nec tamen patefacit furtum: unde fit, ut illa execratio non minus ipsum involvat, quam verum furem. In hunc quoque abusum inter alios converterunt Papistae excommunicationem. Quo sensu dicatur Deuteronomii 21, omnis suspensus in ligno esse maledictum Dei, dubitari et quaeri solet. Censeo igitur dici maledictum, non quod ipse maledixerit Deo, sed quod Deus ipsi maledixit ob eius peccatum. id est, factus est illi iratus, eumque per iudicem tam tetro supplicio puniri curavit: ac denique perpetuo puniendum

dicere solent. MALEFACERE, non uno modo in Sacris literis accipitur. Alias enim laedere significat: Deut. 26. Malefecerunt nobis Aegyptii: pro, afflixerunt, ut mox ibi clarius dicitur. Alias cum dicitur, iurare malefacere aut benefacere, Levit. 5, posset videri significare omnis generis actiones intra ista duo extrema positas: ut supra quoque diximus de locutione, Loqui a bono ad malum, item A magno ad parvum. Rectius tamen ibi illud votivum Malefacere, exposueris de aliquo voto, voventi ipsi duro ac molesto. Sic et Psalmo decimoquinto: Qui iurat malefacere: id

sermo comeniens circumstantiis, loco, tempori, et hominibus, ornat, decorat ac iuvat. MALUM varie distinguunt: quod aliud sit naturale, aliud morale: item aliud culpae, aliud poenae. Malum naturale est tantum in creatura intelligente, in diabolo et homine. Est autem proprie, omnis dissonantia talis creaturae, a lege et iustitia et voluntate Dei: id est, ipsa prava natura, et praesertim cor hominis, eius mali habitus saevitia, pravae cogitationes ac motus animi, et denique omnes actiones. Hoc idem malum etiam Malum culpa vocari solet, et sub nomine peccati aut

pravae cogitationes ac motus animi, et denique omnes actiones. Hoc idem malum etiam Malum culpa vocari solet, et sub nomine peccati aut iniustitiae rectisime comprehenditur: si modo etiam haec ipsa vocabala in sua plena significatione, ut in Sacris literis, accipiantur. Malum naturale est omnis destructio divinae ordinationis in creaturis non intelligentibus, et etiam in homine, quatenus est non intelligens: ut sunt morbi, mors, et omnis omnino destructio. Haec etiam mala ponae dicuntur, et sub nomine Mortis et poenae rectissime comprehenduntur. Verum cum non sit nostri instituti de

rectisime comprehenditur: si modo etiam haec ipsa vocabala in sua plena significatione, ut in Sacris literis, accipiantur. Malum naturale est omnis destructio divinae ordinationis in creaturis non intelligentibus, et etiam in homine, quatenus est non intelligens: ut sunt morbi, mors, et omnis omnino destructio. Haec etiam mala ponae dicuntur, et sub nomine Mortis et poenae rectissime comprehenduntur. Verum cum non sit nostri instituti de rebus ipsis, sed tantum de vocibus, quatenus obscurae sunt, aut hebraizant, disserere, ad enumeranda huius vocis significata progrediamur. ¶

est, varias poenas. Zachar. 1. Iratus eram parum, ipsi vero adiuverunt malum. Eccles. 8 Qui custodit praeceptum, non cognoscet rem malam. id est, non punietur, sed liberabitur potius ab omni malo. Sic Isaiae 45, et Amos cap. 3 dicit. Deum facere omne malum in civitate: id est, omnis generis afflictiones immittere [?: ] poenam peccatorum. In Esaia est: Ego sum qui facio partem, et creo mala. Hoc enim genus mali seu poenae saepe, [?: ] quidem rectissime tribuitur Deo, ut iudici totius munndi alterum vero illud culpae soli homini ac diabolo. Huius

] . Credo etiam in Luca respicere Christum in parabolam villici, qui alienis opibus tanquam si suae essent, defraudando iustum dominum abutebatur, eisque sibi amicos conciliabat, qui postea sibi [?: eg- ] benefacerent. Verissime alioqui in plerisque exemplis ancitur illud Augustini: Omnis dives aut iniustus est, [?: ] iniusti haeres. MANNA quid fuerit, satis indicatum est. Exod 16 et Num. 11. Cur porro ea res id nomen acceperit, etiam ibidem Exod. 16 exponitur. Cum enim viderent Israelitae illam quasi quandam pruinam aut nivem circum castra

manu, iubilate Deo. Sic Psalm. 98. Flumina plaudant manu, montes exultent coram Domino, quia venit iudicare terram. Nahum 3. Quicunque audierit auditionem tuam, plaudent manu super te. Manus habere super lumbos, magnum dolorem de eximia calamitate indicat. Iere. 30. Quare ego vidi, quod omnis vir habet manus suas super lumbos, sicut parturiens, et conversae sunt omnes facies in pallorem. Percutere manu, aut infigere, pro promittere, et etiam spondere, valde crebro accipitur: ut Proverb. 6 17, et 22. quia promittentes solent id data dextra confirmare, et quidem aliquando

128. ponitur labor pro fructu aut lucro laboris. Lapis manus. id est, missilis. Numer. trigesimo quinto: Si lapide manus percusserit eum. id est, quem manu eiecerit. Mutuum [?: ] id est, sua manu mutuo datum, aut potius de suis facaltatibus datum. Deuter. 15. Ut remittat omnis dominus mutui manus proximo suo. id est, ut remittantur debita. Manus alicucus negotiatio: pro, quae per manum alicuius, aut aliquem fit. Ezek. 37. Insulae multae [?: negociat-- ] manus tuae, vel etiam negociabuntur mercibus a te factis. Sicut vulgo nunc dici solet,

inquit enim Deus: Congregatur aquae in locum unum. Mare simpliciter et [?: ab-- ] te positum, plerunque verum mare notat: ut [?: G- ] Zabulon in littore maris habitat. Mare magnum [?: ] verum mare, ad discrimen parvorum stagnorum [?: ] Omnis terra Hittaeorum usque ad mare magnum, [?: ] tra occasum solis, erit terminus vester. Mare [?: ] vocatur etiam verum mare. Deut. 34, Monstravit Deus Mosi omnem terram Iuda usque ad mare novissimum. Nam monti Nebo, in quem iussu Dei Moses [?: ] rat, per

imo et quam sint Turcae ac Ethnici. Sic igitur Paulus loquitur Roman. 1, Tradidit eos Deus in mentem reprobam, ut patrent quae non convenit. Sicut prius dixerat, Obtenebratum est non intelligens cor eorum. Quare quidam significanter hunc locum vertisse videtur, Tradidit eos Deus in mentem omnis iudicii expertem. Est nihilominus vox Reprobus significantior. indicat enim non tantum carentiam iudicii, sed etiam extremam perversitatem aut distorsionem, quodidem est ac si diceres: Passus est Deus Satanam eorum mentem ita prorsus depravare, ut etiam communes naturalesue regulas

Hebraismo in Regulis comparativi dixi: quod videlicet interdum aliquibus inferior gradus tribui videtur, quae tamen prorsus tollantur aut negentur. Minor pro indigno aliquando ponitur Gen. 32, Minor sum cunctis misericordiis tuis: pro, inferior, vel indignus tuis beneficiis. Ne minuatur coram te omnis labor, qui invenit nos: id est, ne videatur tibi parvus. Collegerunt multiplicans et minvens, Exod. decimo sexto. id est, alius plus, alius minus. Et mox: Non superabundavit multiplicans. id est, qui multum collegit. Minor pro iuniore, etiam in Sacris, sicut et in prophanis autoribus,

Chasid pium, sanctum, aut iustum significat: sic et vox Chesed חסד benignitas aut misericordia, ponitur etiam pro tota pietate aliquoties. ut Isaiae quadragesimo iubetur praecursor Domini praedicare poenitentiam, cuius summa est: Omnis caro foenum, et omnis pietas eius quasi flos campi: Exaruit foenum, et emarcuit flos, quoniam spiritus Domini inflavit in eum. Sic et spiritu ac verbo Dei Baptista omnes istos sanctissimos pharisaeos, scribas et sacerdotes, ut genimina viperarum condemnavit: damnataque eorum iustitia, viam

Chasid pium, sanctum, aut iustum significat: sic et vox Chesed חסד benignitas aut misericordia, ponitur etiam pro tota pietate aliquoties. ut Isaiae quadragesimo iubetur praecursor Domini praedicare poenitentiam, cuius summa est: Omnis caro foenum, et omnis pietas eius quasi flos campi: Exaruit foenum, et emarcuit flos, quoniam spiritus Domini inflavit in eum. Sic et spiritu ac verbo Dei Baptista omnes istos sanctissimos pharisaeos, scribas et sacerdotes, ut genimina viperarum condemnavit: damnataque eorum iustitia, viam Domino, qui solus est

est mons Dei, in quo ei complacuit habitare: utique Dominus habitabit in eo in perpetuum: id est, est pinguis et pascuosus sicut mons [?: ] et ita etiam collibus ornatus: eoque cultui et habitationi hominum aptus, non arduus, non praeceps. Intelligenda autem sunt per metaphoram haec omnis spiritualiter. In Psal. 15 et 24 quaerit David, Quis habitabit in monte Domini? et mox pium hominem a suis [?: ] ctibus describit, ubi necessario per montem Deum intelligit regnum eius, vel hoc militantis Ecclesiae, [?: ] illud triumphantis et regni

ac tum entes de sua operum [?: ] ut cum Isaiae 40 dicitur praecursor Domini praeparaturus viam Domino, clamado omnem carnem esse [?: ] gramen, et omnem eius iustitiam esse sicut florem et nidum: id est, praedicando severissime contritione simul vero praedicitur, quod omnis mons [?: deprim- ] et vallis exaltabitur, ut sic via Meschiae [?: praepar--- ] id est, tum superbi ac securi, qui stant suae iustitiae [?: ] erecti sicut montes, deprimentur et prosternentur [?: ] et suorum peccatorum agnitione: tum contra

Spiritus sanctus, qui hanc immensam pestem solus pernovit, latius hac voce in Sacris literis utitur. Primum igitur haec vox significat, istam communem privationem huius temporariae vitae, qua etiam bruta intereunt: cuius significationis exempla sunt innumera in Sacris literis. Secundo, significat omnis generis calamitates et afflictiones, praesertim graviores. Sic Pharao graves illas afflictiones vocat mortes, Exod. 10. Et unus ex discipulis exclamat ad Helisaeum, 2. Reg. 4: Mors est in olla, ô vir Dei. id est, res valde noxia ac mortifera, seu venenata. Simili quadem significatione

Significat autem, ut dixi, quod Christus vicerit Satanam, aboleverit peccatum et iram Dei, praestita vera iustitia, atque ita nos aeterno exitio liberaverit, vitaque donaverit. Habeo claves mortis et inferni, dicit Christus Apoc. 1. id est, omnia sunt subiecta pedibus meis, tradita est mihi omnis potestas, etiam ipsum infernum et mortem captivam et incatenatam teneo. Plaga mortis eius curata est, Apocal. 13. pro, plaga eius letifera. id est, Monarchia Rom. nonnihil instaurata est. Mors et infernus dederunt mortuos suos, Apocal. 20. id est, omnes mortui, etiam damnati

significat: ut supra in Commovere, et Caput. exposui. Aliquando etiam tantum admirationem de [?:-quo ] mirabili casu. Sic enim solemus stupentes de [?:-quo ] mirando negotio, caput motare. Ier. 18, Ut ponat terram tuam in stuporem et sibilum perpetuum, ut omnis qui transit per eam obstupescat, et moveat caput suum [?: ] veri sicut ebrium, Psal. 17, dicitur de nimia concussione hominum, in mari periclitantium. Alioqui etiam [?: inop-- ] consilii, et quasi dementiam quandam notat. Isa. 24, Ebrii sunt, et non a

ut, Ex sanguinibus, ex voluntate viri, ac denique ex Deo nasci. Quid ex Deo, et quid ex carne nasci sit, alterius loci ac materiae est plenius explicare. Posses tamen in talibus locis etiam generaliore illa significatione hoc verbum profieri accipere ut ex voluntate carnis ac viri nasci, sit omnis propittio, aut (ut ita dicam) causatio, sive ab humana doctrina, sive quomodocunque. Sic cap. 3 Dominus aliquoties [?:---tit ] , Oportere omnes ex supernis nasci: id est, ut ipsemet exponit, ex aqua et Spiritu, seu Spiritu sancto, efficaciter in corde hominis

existentiam aut essentiam significare. Gal. quarto. Servivistis iis qui non erant natura dii: id est, reipsa non erant dii, sed tantum opinione stultorum ac seductorum hominum. Vicina huic significatio est, cum natura animalium et hominum pro ipsis animalibus et hominibus ponitur. Iac. 3, Omnis natura animalium domatur a natura hominis: id est, omnia animalia domari possunt, solentque ab hominibus. D. Petrus cap. 1. 2 Epistolae, dicit nos fieri divinae naturae participes, quod tum de substantia ipsa recte exponi potest, quia donatur nobis spiritus sanctus tum de

privari: ut bibere potionem medicatam necessarium est, ut non aegrotet: et in Aeginam navigare ut pecuniam recipiat. II. Item, violentum, et vis hoc autem est, quod praeter propositum et electionem obstat, et prohibet. Violentum enim, necessarium dicitur: quare etiam triste. ut Evenus quoque ait. Omnis nanque necessaria res, tristis est. Et vis necessitas quaedam est, quemadmodum Sophocles dicit, Etiam vis me cogit haec facere: et recte, necessitas videtur inevitabile quiddam esse. contrarium. n. voluntario, et secundum cogitationem motui est. III. Item, quod non

aliquem honorem aut functionem mihi soli debitum sibi ad scribentes, ut qui homines suis [?: meri-is ] et precib, servare volent: sive denique aliquid falsi sub meo meaeque doctrinae nomine docentes. Habes ergo in phrasi solutionem pugnantium dictorum, ut si quis dicat: Benedictus omnis qui venit in nomine Domini, Matth. [?: ] . Sed pseudoprophetae veniunt in nomine Domini: Igitur excipiendi, benedicendi, laudandique sunt. resp. Maior: Quicunque venit in nomine Domini, sit benedictus, loquitur de iis, qui vere ac reipsa veniunt in nomine Domini. Sed Minor,

Io. 6. Non quaero meam voluntem: pro, non tam meam quam eius qui misit me. Deut. 3, Non cum patrib. nostris iniit foedus: i. non solum. Gen. 32, Non vocabitur nomen tuum Iacob: pro, non solum. Efficit etiam alioque varias phrases, ut in particulis aut (ut vocant) signis universalibus, Non omnis, Omnis non. Non unus, et similes locutiones idem valet quod nullus. Nisi decurtarentur dies isti, non salvaretur omnis caro: i. nulla caro, nemo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Non est qui faciat bonum, non usque ad unum. Unum ex illis ossib. non frangetis: i. nullum.

6. Non quaero meam voluntem: pro, non tam meam quam eius qui misit me. Deut. 3, Non cum patrib. nostris iniit foedus: i. non solum. Gen. 32, Non vocabitur nomen tuum Iacob: pro, non solum. Efficit etiam alioque varias phrases, ut in particulis aut (ut vocant) signis universalibus, Non omnis, Omnis non. Non unus, et similes locutiones idem valet quod nullus. Nisi decurtarentur dies isti, non salvaretur omnis caro: i. nulla caro, nemo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Non est qui faciat bonum, non usque ad unum. Unum ex illis ossib. non frangetis: i. nullum. Latinis alia

foedus: i. non solum. Gen. 32, Non vocabitur nomen tuum Iacob: pro, non solum. Efficit etiam alioque varias phrases, ut in particulis aut (ut vocant) signis universalibus, Non omnis, Omnis non. Non unus, et similes locutiones idem valet quod nullus. Nisi decurtarentur dies isti, non salvaretur omnis caro: i. nulla caro, nemo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Non est qui faciat bonum, non usque ad unum. Unum ex illis ossib. non frangetis: i. nullum. Latinis alia harum locutionum vis est: sunt. n. pleraeque particulares.

non solum. Efficit etiam alioque varias phrases, ut in particulis aut (ut vocant) signis universalibus, Non omnis, Omnis non. Non unus, et similes locutiones idem valet quod nullus. Nisi decurtarentur dies isti, non salvaretur omnis caro: i. nulla caro, nemo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Non est qui faciat bonum, non usque ad unum. Unum ex illis ossib. non frangetis: i. nullum. Latinis alia harum locutionum vis est: sunt. n. pleraeque particulares. Non sic, Io ken: pro, non

Quare verba Novi, Scio, Nescio et Ignoro, significant etiam sequentes motus bonos aut malos: alias approbo, curo, foveo, iuvo, alias contra. Sic accipiendum est quod Paulus ait 2. Tim. 2 firmum fundamentum esse, Novit Dominus suos: id est, Haec est basis fidei nostrae, omnis nostra securitas ac firmitas, quod virtute aut manu Dei custodimur ad salutem, eaque fovemur ac iuvamur: ex aqua nemo nos rapiet. Non significat simplex novisse: alioqui Deus omnia novit. Sic Psal. 1, Novit Dominus [?:-iam ] iustorum, iter autem impiorum peribit:

regni Christi, ac illustratae doctrinae, quae nunc recenter mundo clarius quam unquam antea affulsit, quaeque etiam pro exemplo in hac re ipsum Christum nobis sequendum proponit. Novus homo, aut nova creatura, opponitur veteri, de qua forte dicetur in vocabulo Vetus. Est autem Novus homo, omnis pius, quatenus est conditus ac regeneratus per verbum et sacramenta, operante id Deo potenter per Spiritum sanctum, ac vetus lapideumque cor excindente, et novum substituente. Atque hanc tantum novam creaturam testatur Paulus valere in Christo, Gal. 6. Sed de hac voce forte etiam in

cum omni sua iustitia, virtutibus ac dotibus parvi facimus: et tantum ea quae nunc Meschias per suum Spiritum et Verbum nova fecit, novum cultum, novos homines, et novam iustitiam, donaque per eum data magnifacimus, ut tantum de ipso, non autem de nobis aut aliorum carne ac sanguine gloriemur, cum omnis gloriatio iam hominibus exclusa ademptaque sit. Dicendo novum (scilicet foedus) antiquavit prius. Hebr. 8. id est, cum Deus Hier. 31. promiserit novum foedus: indicavit, se esse abrogaturum vetus. sed de hoc in voce Testamenti agetur. Heb. 10 hortatur nos Apostolus, ut intremus in

et grassantib. erroribus in varias opiniones, sectas, et eorum corruptelas disperguntur. Nubes matutina, pro re non durabili ponitur Hos. 6, Pietas aut iustitia vestra sicut nubes matutina, et veluti ros mane veniens et abiens: id est, res instabilis, evanida. Sic Isaiae 40 comparatur omnis pietas aut iustitia hominum, evanido flori. Eadem similitudine idem Propheta minatur idololatris cap. 13, inquieus: Idcirco erunt ceu nubes matutina, et ceu ros mane veniens et abiens: et sicut palea, quam tollit ventus de horreo: et sicut fumus de fenestra: id est, subito ac

non numorum, Psalmo quadragesimo: Circum dederunt me mala usque [?:-n ] numerus: pro, innumera, donec tandem prae multitudine numerari nequiverunt, adeo creverunt. [?: ] numerum rei alicuius: Numeri tertio, Numerati [?:-um ] secundum numerum omnis masculi, a filio mentis. Non nosse numeros alicuius rei: id est, esse innumerabiles. Psalmo septuagesimoprimo: Os meum narrabit iustitiam tuam, tota die salutem tuam, quoniam non [?: ] numeros: pro, quamvis salus tua sit mihi incomprehensibilis, et excedat captum mentis

portio aut sors gladio debita. Numerati: Argentum num eratorum synagogae, Exodi 38: id est, eorum qui ex congregatione in numerum venerant, aut numerati fuerant. Numerati eorum de tribu Ruben, Num. 1. pro, qui de tribu Ruben numerati sunt. Transire ad numeratos, Exod. 30 et 38. pro, omnis qui numerabitur, aut numerari debet. Transibit in hac terra grex ad manum numerantis: Hieremiae trigesimotertio. id est, adhuc hic erunt pecora et homines, adhuc haec terra coletur, inquit enim ibi Deus: Adhuc transibunt in hoc loco oves sub manibus numerantis. Moris enim est pastoribus,

pro tristibus ac deperditis vastatisque ponuntur. Causa est, quia, ut supra aliquoties diximus, et in sequentibus iterum dicemus, Lumen, lux, dies, et similia, res bonas, laetas ac florentes notant: contraria autem, tristes ac adversas, ac veluti perditas, desperatasque Isaiae 24. Obscurata est omnis laeticia, migravit gaudium terrae. idem repetit proprie, quod dixerat prius figurate: perisse nimirum res secundas, et laeticiam inde orientem. Sic Ieremias Thren. secundo inquit: Quomodo obscuravit (vel nubificavit, id est, veluti nube quadam induit) Deus in ira sua filiam Zion, proiecit

obiectis excitare conantur in corde. Iob 31, Si post oculos meos abiit cor meum. Hinc iubemur avertere oculos, ne videant vanitatem, et excitent in corde pravas cupiditates, aut alios affectus. Hanc naturam oculorum, aut phraasin etiam, Christus Matth. 5 exprimit, inquiens: Omnis qui vidit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechavit. Huc facit Graecum proverbium, Ex visu amor. Et illud Virgilii, Ut vidi, ut perii. Sic de studio aut desiderio idololatriae dicitur Ezek. 26, Post idola patrum suorum oculi eorum. id est tenebantur desiderio idololatriae suorum

autem falsam [?: ] tram esse, tanquam pestilentissimi seductoris, quae [?: ips-- ] sit causa exitii. Porro offerebantur Deo in templo aeria thymiamata et suffitiones, adhaec et victimae offerebantur, quarum ustio aut assatio suavem odorem [?: ] bat. Quia vero omnis bonus odor recreat, et ille [?: ] ac fumus ascendebat in caelum, veluti ad Deum: ideo dicebantur illa offerri in odorem quietis, aut recreationis et refocillationis Domino. quae phrasis creberrima est in descriptione Sacrificiorum. Alii quietis [?: ] cunt odorem

, ut alii recte laborent, alii domum recte gubernent, omnia diligentissime agentes in adventum Domini [?: eo--ationes ] iudicaturo: secunda, de virginibus euntib. [?: ] lampadibus ad nuptias: tertia denique, de ser [?: ] sorte ad negociandum ablegatis. quarum omnis unicus finis ac scopus est, quod sicut illi se in [?: ] sui heri solicite parare recte omnia [?: expedi-- ] debebant: sic et omnes homines, in adventum [?: ] iudicis vivorum ac mortuorum, sperando, expectando, et etiam flagitando eius maturum

sanguine ad aliquod tempus. Exhac veteri opinione, quasi [?: ] minus sint mundae ac licitae terra nascentibus, progressa est illa superstitio et dogma daemoniorum, ut nominat Apostolus, de vitandis certo tempore carnibus et lacticiniis tanquam ex immundo progredientibus. OMNIS, כול Col, plura significata habet apud Hebraeos, ut aliqua ex parte antea indicatum est. Accipitur enim collective et distributive, item de quantitate continua et discreta, valetque idem quod omnis, totus universus, singuli quilibet, quicunque, nemo non,

lacticiniis tanquam ex immundo progredientibus. OMNIS, כול Col, plura significata habet apud Hebraeos, ut aliqua ex parte antea indicatum est. Accipitur enim collective et distributive, item de quantitate continua et discreta, valetque idem quod omnis, totus universus, singuli quilibet, quicunque, nemo non, nullus non. Significat etiam aliquando non simpliciter Omnes, sed solum maiorem partem quae vice totius est. Exod. 9. Mortua sunt omnia animalia. id est, pleraque, praesertim in agro relicta: nam postea habuerunt multos equos in

totus universus, singuli quilibet, quicunque, nemo non, nullus non. Significat etiam aliquando non simpliciter Omnes, sed solum maiorem partem quae vice totius est. Exod. 9. Mortua sunt omnia animalia. id est, pleraque, praesertim in agro relicta: nam postea habuerunt multos equos in exercitu. Omnis in concionibus legalibus et promissionibus. Evangelicis omnino debet universaliter accipi: ut ei omnes homines peccati accusantur et damnantur, [?: ] 3, Omnes peccaverunt, et destituuntur gloria Dei. Et contra, cum omnib. salus offertur, omnes credere iubentur, omnibusque

vel accommodari ad aliquam speciem aut [?: ] sens subiectum. sicut dictum est in Generalib. [?: Reg- ] de Sententiis Universalibus prolixissime. Aliquando tantum subiecti significatum excipitur, cum [?: praes- ] hoc signum praedicato additur ut, Caelum tegit omnis scilicet praeter se: Pater subiecit Christo omnis, [?: ] praeter se. Hunc Hebraismum nos docet Paulus 1. Cor. [?: ] . restringens illud dictum, quod pater filio omnia [?: sub- ] rit. Ambrosius super Rom. 3, disserit de vi universale sententiae, et signo

[?: ] sens subiectum. sicut dictum est in Generalib. [?: Reg- ] de Sententiis Universalibus prolixissime. Aliquando tantum subiecti significatum excipitur, cum [?: praes- ] hoc signum praedicato additur ut, Caelum tegit omnis scilicet praeter se: Pater subiecit Christo omnis, [?: ] praeter se. Hunc Hebraismum nos docet Paulus 1. Cor. [?: ] . restringens illud dictum, quod pater filio omnia [?: sub- ] rit. Ambrosius super Rom. 3, disserit de vi universale sententiae, et signo universali: ac duplicem facit [?: ]

malorum. Semper enim (inquit) duo populi sunt in una plebe. Affert exemplum ex Hieremia, inquiens: Istos omnes, etc. et [?: pro- ] ta Hieremias significat, dicens inter caetera: [?: T- ] nes insurrexerunt in Prophetam Domini, volentur cidere eum. Et sequitur: Omnis autem populus [?: ] misit. Illos ergo Omnes dicit, sed malos: et hosce omnes, sed bonos. Quidam Augustinum taxat, non [?: ] exponentem signum universale hisce verbis: Nec videtur obstare B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque

Illos ergo Omnes dicit, sed malos: et hosce omnes, sed bonos. Quidam Augustinum taxat, non [?: ] exponentem signum universale hisce verbis: Nec videtur obstare B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque volentis, per ea universalia signa QUICUNQUE et OMNIS, quibus et B. Marcus [?: ] et Lucas, includi omnem causam, etiam fornicationis: quod revera minime cogit. Per illa enim signa universalia, QUICUNQUE et OMNIS, omnis homo includitur: omnem autem causam includi non est necesse unde et Dominus excipiens causam adulterii,

obstare B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque volentis, per ea universalia signa QUICUNQUE et OMNIS, quibus et B. Marcus [?: ] et Lucas, includi omnem causam, etiam fornicationis: quod revera minime cogit. Per illa enim signa universalia, QUICUNQUE et OMNIS, omnis homo includitur: omnem autem causam includi non est necesse unde et Dominus excipiens causam adulterii, [?: ] illa voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis,

B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque volentis, per ea universalia signa QUICUNQUE et OMNIS, quibus et B. Marcus [?: ] et Lucas, includi omnem causam, etiam fornicationis: quod revera minime cogit. Per illa enim signa universalia, QUICUNQUE et OMNIS, omnis homo includitur: omnem autem causam includi non est necesse unde et Dominus excipiens causam adulterii, [?: ] illa voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis,

non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione pronunciatur generaliter per Omnis: ubi valet Regula de restrictione Universalis aut Generalis ad speciem, aut subiectam materiam, de qua alibi Talia exempla de universitate piorum. possunt et illa esse. Hierem. 31, Omnes hi a pusillo ad magnum cognoscent me: scilicet ex numero piorum. Illuminat omnem hominem venientem in

ecce facta sunt omnia nova: scilicet in Ecclesia, et quo ad pios aut religionem. Contra de universitate impiorum dicitur Iohan. 3. Testimonium eius nemo accipit. Et Philip. 1, Omnes quae sua sunt quaerunt, scilicet impii. Hic universale signum ad impios tantum restringendum est. Omnis aliquando simpliciter pro multis, aut maiore parte accipitur: ut et Regula Iuris inquit, Omnes videntur facere quod facit maior pars, est ad munic. §. Quod maior. Sic sacerdotes dicunt, Totos mundus abiit post eum. et Matth. 3, Tunc exiit ad cum Hierosolyma, tota Iudaea, totaque regio

Luc. 2, Venit [?:-dictum ] ab Augusto Caesare, ut describeretur tota terra habitabilis. id est, tota Iudaea. Coloss. 1. Evangelium est praedicatum omni creaturae sub caelo. pro, plerisque hominibus passim, quam latissime. Sic Psalm. 39, Celebrabunt te omnes reges terrae. Omnis significat nonnunquam idem quod Quisquis, sicut Erasmus et Beda annotarunt: ut Matth. 4, Sanans omnem morbum et omnem languorem id est, quemvis ex omni genere etiam gravissimorum, ac plane incurabilium morborum: non quod omnia individua infirmitatum aut infirmorum sanaverit. Est igitur

nullus morbus ei fuerit insanabilis, perinde ac si dixisset, quemlibet morbum indifferenter ac citra discrimen sanabat, sive esset magnus, sive parvus, sive hominibus sanabilis, sive insanabilis. Sic Actor. decimo omnia quadrupedia sunt Petro in linteamine ostensa. Posses igitur dicere, vocem Omnis complecti proprie alias omne genus, alias omnem speciem, alias denique singula individua: sed Quivis, totum genus ac omnes species, non tamen omnia individua: aut certe etiam individua, sed solummodo citra discrimen, non autem plane singula. In hoc igitur sensu ac significatione, Omne

quisquam poterit concludere promissionem ad se pertinere? At Paulus contra ex Ioele facit [?: universalissimum ] inquiens: Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit. ubi ille, manifeste facit promissionem universalissimam, omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque

promissionem ad se pertinere? At Paulus contra ex Ioele facit [?: universalissimum ] inquiens: Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit. ubi ille, manifeste facit promissionem universalissimam, omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit.

nomen Domini, salvus erit. ubi ille, manifeste facit promissionem universalissimam, omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ] esse illud Matth. 5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est, quodvis genus

omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ] esse illud Matth. 5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est, quodvis genus ma [?: ] pro arbitrio in vos iactaverint. Nam omnia

Aliquando ea vox non universitatem generis, sed eius rei cui adiungitur, perfectionem aut plenitudinem denotat, perinde ac si diceres totum de re incorporea. Roman. 14, Deus spei repleat vos omni gaudio et pace. id est, pleno solidoque aut cumulato gaudio ac pace. Non enim optat Apostolus omnis generis gaudia, sed spirituale, verum, idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam plenam ac integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide.

cumulato gaudio ac pace. Non enim optat Apostolus omnis generis gaudia, sed spirituale, verum, idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam plenam ac integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo.

verum, idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam plenam ac integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens: pro, nullus vivens. id est,

idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam plenam ac integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens: pro, nullus vivens. id est, homo. Tale est

integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens: pro, nullus vivens. id est, homo. Tale est illud: Non facies in Sabbato omne opus, et Levit. 13, Omnem adipem et omnem sanguinem non comedetis. id est, nullum adipem, et nullum sanguinem. Sic Dan. 6,

omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens: pro, nullus vivens. id est, homo. Tale est illud: Non facies in Sabbato omne opus, et Levit. 13, Omnem adipem et omnem sanguinem non comedetis. id est, nullum adipem, et nullum sanguinem. Sic Dan. 6, Omnis laesio non est inventa in eo. pro, nulla laesio. Sic Exod. 22, Omnem

omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens: pro, nullus vivens. id est, homo. Tale est illud: Non facies in Sabbato omne opus, et Levit. 13, Omnem adipem et omnem sanguinem non comedetis. id est, nullum adipem, et nullum sanguinem. Sic Dan. 6, Omnis laesio non est inventa in eo. pro, nulla laesio. Sic Exod. 22, Omnem viduam et pupillum non affligetis. pro, nullam. Non sciebant omne verbum. 2. Sam. 15. pro, nesciebant quicquam eorum quae moliebatur Ab solon. Num 16. Ne tangatis in omnibus quae ipsis sunt, pro, nihil tetigeritis.

10. Nunquam comedi omne. pro, quic quam immundum. Non omne ergo, aliquando significat non quicquam. Omne quod ei, pro omnia bona alicuius. ut 1. Paral. 13, Benedixit Dominus domum Obodedom, et omne quod ei: id est, omnia ipsius. Aristoteles primo de Interpretatione monet, signum. universale Omnis tantum subiecto, non etiam praedicato addendum: quia alioqui falsam efficeret orationem. ut si dico retur, Omnis homo est omne animal. At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu

pro omnia bona alicuius. ut 1. Paral. 13, Benedixit Dominus domum Obodedom, et omne quod ei: id est, omnia ipsius. Aristoteles primo de Interpretatione monet, signum. universale Omnis tantum subiecto, non etiam praedicato addendum: quia alioqui falsam efficeret orationem. ut si dico retur, Omnis homo est omne animal. At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu etiam plena perfectaque vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro

domum Obodedom, et omne quod ei: id est, omnia ipsius. Aristoteles primo de Interpretatione monet, signum. universale Omnis tantum subiecto, non etiam praedicato addendum: quia alioqui falsam efficeret orationem. ut si dico retur, Omnis homo est omne animal. At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu etiam plena perfectaque vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites

et omne quod ei: id est, omnia ipsius. Aristoteles primo de Interpretatione monet, signum. universale Omnis tantum subiecto, non etiam praedicato addendum: quia alioqui falsam efficeret orationem. ut si dico retur, Omnis homo est omne animal. At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu etiam plena perfectaque vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in

si dico retur, Omnis homo est omne animal. At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu etiam plena perfectaque vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in quocunque loco sunt nunc mille vites. et, Omnes montes qui sarculo fodiuntur. pro, Quicunque montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque

At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu etiam plena perfectaque vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in quocunque loco sunt nunc mille vites. et, Omnes montes qui sarculo fodiuntur. pro, Quicunque montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque iudicas. Omnis Scriptura est divinitus

vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in quocunque loco sunt nunc mille vites. et, Omnes montes qui sarculo fodiuntur. pro, Quicunque montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque iudicas. Omnis Scriptura est divinitus inspirata, 2. Timoth. 3 pro, tota Scriptura sacra est divinitus inspirata. Utuntur enim Hebraei suo col, pro quantitate discreta seu pro Omnis: et pro quantitate

vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in quocunque loco sunt nunc mille vites. et, Omnes montes qui sarculo fodiuntur. pro, Quicunque montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque iudicas. Omnis Scriptura est divinitus inspirata, 2. Timoth. 3 pro, tota Scriptura sacra est divinitus inspirata. Utuntur enim Hebraei suo col, pro quantitate discreta seu pro Omnis: et pro quantitate continua, seu Totus: sicut et Graeci suo

pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in quocunque loco sunt nunc mille vites. et, Omnes montes qui sarculo fodiuntur. pro, Quicunque montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque iudicas. Omnis Scriptura est divinitus inspirata, 2. Timoth. 3 pro, tota Scriptura sacra est divinitus inspirata. Utuntur enim Hebraei suo col, pro quantitate discreta seu pro Omnis: et pro quantitate continua, seu Totus: sicut et Graeci suo πᾶς, aut

montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque iudicas. Omnis Scriptura est divinitus inspirata, 2. Timoth. 3 pro, tota Scriptura sacra est divinitus inspirata. Utuntur enim Hebraei suo col, pro quantitate discreta seu pro Omnis: et pro quantitate continua, seu Totus: sicut et Graeci suo πᾶς, aut ἅπας. Omnia peccata. pro, tot et tam grandia peccata. Numer. 16, Ne pereatis in omnibus peccatis eorum. quasi dicat. Ne obruamini tanta

aut ἅπας. Omnia peccata. pro, tot et tam grandia peccata. Numer. 16, Ne pereatis in omnibus peccatis eorum. quasi dicat. Ne obruamini tanta mole ipsorum iniquitatis, facti eius per imputationem et assensum participes. Omnis poni pro Quocunque, supra ostendi. Tale videtur esse illud Nehemiae 5, Intra decem dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus

Sic ibidem mox 8, Legit iuxta omne quod scriptum est in lege. pro, omnino ut scriptum est. Aliquando hoc signum universale non adiungitur suae voci aut subiecto, sed alii coniunctae, sicut et alia syncatagoremata: de quo Hebraismo in Regulis Generalibus disseruimus. Proverbiorum vigesimoprimo, Omnis via viri recta est in oculis eius. pro, omni homini, aut cuique suus mos, sua consilia et conatus placent ac probantur, tanquam iusti ac salutares: sed Dominus recte et exacte ponderat corda, et iudicat de intimis hominis cogitationibus. Non enim prorsus verum est, quod homines omnia sua

Sensus esset commodior, si diceres, Omnes patres esse iniquos iudices filiorum, quam in omnes adolescentes. Nam Clitipho accusaverat antea Menedemum nimiae austeritatis in suum filium: nunc autem accusat et suum patrem. Inde igitur ex pluribus iniquis patribus, colligit universale pronunciatum. Omnis res aut verbum, sine sequente negatione, interdum ponitur pro ullus. Deut. 17. Non sacrificabis Deo tuo bovem aut ovem, in quo sit macula, aut omne verbum malum. id est, ullum vitium. Sic Isaiae 56. Beatus qui custodierit manum suam, ne faciat omne malum: id est, ullum malum. Omnis,

Omnis res aut verbum, sine sequente negatione, interdum ponitur pro ullus. Deut. 17. Non sacrificabis Deo tuo bovem aut ovem, in quo sit macula, aut omne verbum malum. id est, ullum vitium. Sic Isaiae 56. Beatus qui custodierit manum suam, ne faciat omne malum: id est, ullum malum. Omnis, de duobus. Proverb. 22, Dives, et pauper obviaverunt sibi invicem, faciens omnes ipsos Iehova. pro, utrunque: tametsi Hebraismus rectius collocari posset in vocib. Dives et Pauper. Sensus enim est: Ubique varii sunt ordines, et varia genera ac conditiones hominum, cuius diversitatis

ornaverat, vocatur הדר Heder. in quit enim: Pulchritudo tua fuit perfecta ob ornatum meum, quem posui supra te. Ornatum verterunt aliquando LXX, et Vulgata, vocem צבא zaba exercitum: ut Gen. 2, Perfecti sunt caeli et omnis exercitus eorum. quia sidera ornant caelum, sicut et Iob 26 cap. dicit, Spiritus eius ornavit caelos. Ad Titum 2 iubet Paulus, Christianos servos fideliter et prompte serviendo suis Ethnicis dominis, doctrinam Evangelii ornare in omnibus: id est. Christianam religionem suis

[?: P- ] ficale nominant. Ab hac osculandi amicos consuetudine, sumpta est illa sequentia Prov. 27, Meliores sunt [?:-gae ] diligentis, quam fraudulenta oscula odio habentis. id est, omnis generis blanditiae, officia et beneficia. Legimus Luc. 15, patrem exosculatum esse perditum il [?: ] filium poenitentiam agentem: et presbyteros Ephebos Paulum, postremo eis valedicentem. Elisaeus vocatus ab Elia, vel tantum pallio tactus, petit ut sibi [?: li-- ]

pacatam ] reddiderit animam impii. pro, cum concesserit ei [?:-re ] in summa tranquillitate. Dicitur tamen interdum et de piis. Ierem. 30, Pacatus ac felix erit, nec erit qui [?: ei ] exterreat. Fructus pacatissimus iustitiae, Hebr. 12, quo pacifer, aut salutaris: Omnis castigatio in praesens quidem videtur non gaudii, sed doloris, postea autem reddit exercitatis per eam fructum pacatissimum iustiticiae id est, commoda ingentia percipiunt honestae ac piae vitae, aliorumque bonorum. PACIFICUS, post vocem Pacis exponetur. PACTUM vox

clavus, vel ligneus vel ferreus, infigebatur parieti, ut in eo variae res quotidiano usu necessariae suspenderentur, quo, cum opus eis esset, ad manum haberentur. Sic Isaiae 22, [?: Elia-im ] thesaurarius per metaphoram vocatur paxillus in loco fideli aut firmo a Deo infixus, de quo omnis generis pulchra ac utilia instrumenta suspendenda sint: cuius tamen tandem fractione, id est, morte, omnia illa instrumenta sint casura, et confringenda. Qua metaphora aut similitudine indicatum fuit eius regimen, deposito impio Sobna, salutare regno Iudaico futurum, eiusque interitu magnum

piis, nisi Deum: alia omnia sibi rapientes. Prioris exemplum est Psalmo 16: Dominus pars haereditatis meae, et calicis mei. et Psalmo 73, Portio mea Dominus in aeternum. id est, omne bonum ac commodum, omnisque felicitas mea ex solo Deo meo pendet: ille est meus unicus thesaurus, et fons omnis boni. Thren. 3: Portio mea Deus, dixit anima mea: ideo sperabo in eum. Sic Psal. 142, Tu Deus es portio mea in terra viventium. id est, in altera demum vita expecto meam felicitatem. Exemplum posterioris est, quod Moyses dicit Deuter. 32. Nam portio Domini est populus eius,

vitam repraesentant. Denique quia eos perpetuo docet, regit ac fovet. Idem quoque 1 Iohan. 3 dicitur. Porro ibidem Satan etiam pater mendacii vocatur, quia et author eius extitit, tum per se deficiens a Deo, tum et hominem ab eo abducens, veritatemque cultus ac religionis corrumpens, et denique omnis generis peccata ac scelera tum initio inveniens, tum et quotidie propagans ac promovens. Abraham dicitur pater gentium multipliciter, quia est exemplum fidei ac iustificationis: quia est magnus ac illustris instaurator verae doctrinae ac religionis: quia est Meschiae pater: quia promissionê

Iosephum ait, Iosephus filius David, ne timeas accipere Mariam uxorem tuam. pro, Iosephe fili David. De loquutione Abba pater, supra [?: ] voce ABBA dictum est. PATRIA πατριὰ, vox Graeca, reperitur Ephes. 3, [?: ] quo omnis patria in caelis et in terra nominatur. ubi vetus ad verbum vertit, paternitas: Hieronymus, [?: ] rentela: Erasmus, cognatio: Beza, tota familia: [?: Cas- ] lio, cognatio. Omnino autem sensui ac reliquo contemtui nihil aptius esset, quâm si intelligeres, omnis

] quo omnis patria in caelis et in terra nominatur. ubi vetus ad verbum vertit, paternitas: Hieronymus, [?: ] rentela: Erasmus, cognatio: Beza, tota familia: [?: Cas- ] lio, cognatio. Omnino autem sensui ac reliquo contemtui nihil aptius esset, quâm si intelligeres, omnis pater-nus favor et beneficium. Vox ipsa perinde in [?: ad- ] vo Graecis significat, quicquid paternum est: ac Latinis patrius, a, um. Videtur ergo more Hebraeo nomen adiectivum pro substantivo positum. Sensus ergo est, quod dicat Paulus, se ideo invocare patrem Domini nostri Iesu

beneficium. Vox ipsa perinde in [?: ad- ] vo Graecis significat, quicquid paternum est: ac Latinis patrius, a, um. Videtur ergo more Hebraeo nomen adiectivum pro substantivo positum. Sensus ergo est, quod dicat Paulus, se ideo invocare patrem Domini nostri Iesu Christi pro eis, quia omnis paternus favor ac beneficentia ab eo solo profluat, quaerendaque sit non ex ullo alio principio aut fonte. Huc omnino etiam Germanica versio respexit, Der der rechte vater ist, qui est verus et unicus pater. PATIENTIA in genere est virtus, aequanimiter ferens molesta et

Ioseph Genes 44 quaerit de pace sui patris. et Moyses ac Ietro mutuo quaerunt de pace, Exod. 18 id est, uterque de alterius incolumitate. Sic et Elisaeus dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num pax tibi, viro et filio? Quarto, vicina huic est illa significatio, cum pro securitate aut absentia omnis periculi accipitur. ut cum Hierem. 6. 8. et Ezech. 13 clamant Pseudoprophetae ad populum, Pax pax, ubi tamen non erat pax. Sic 1. Thess. 5. Cum dixerint, pax et securitas: tum repentinum eis imminet exitium. Sic enim solent tum homines securi sibimet palpare, tum et pseudoprophetae eis

cum Davide, Dominus illuminatio mea, et salus mea, a quo timebo? et, In te Domine speravi, ergo non confundar in aeternum. Hanc vero pacem mundus quidem somniat, sed apprehendere nullo modo potest. Nam aut prorsus est ἀπηλγηκὼς, id est stupidus, et omnis doloris expers: aut pro Deo sibi idolum fabricat, ipsius misericordiam a summa iustitia separans: vel irae Dei opponens vana hominum commenta, sese denique suis insomniis pascens. Una vero fides quae verbo ipsius Dei nixa, Christum veram iustitiam apprehendit, hanc pacem affert. Quid vero

Fecit malum coram Domino. 4. Reg. 13, Fecit malum Ioachatz coram Domino. Et 2. Paralip. 29. Proverbiorum quarto, Deflecto a malo. Esaiae sexagesimoquinto, Faciebatis malum in oculis meis. Item cap. 66. Ierem. 7 et 52, Fecit malum in oculis Domini. Abominationes: Levit. 18, Omnis anima quae fecerit de abominationibus his quippiam, peribit de medio populi sui. Ieremiae decimotertio, Super colles in agro vidi abominationes tuas. Ier. 16, Abominationibus suis impleverunt haereditatem meam, Ezech. 7, Et ponam contra te omnes abominationes tuas. Et cap.

speciales peccatorum generaliter usurpantur pro peccato: quales sunt, κακία, malitia, 1. Pet. 2, Deponite omnem malitiam. Idem, Non quasi velamen habentes malitiae libertatem. 1. Corinthiorum decimoquarto, Sed malitia parvuli estote. Ephes. 4, Omnis amaritudo, etc. tollatur a vobis, cum omni malitia. Iac. 1, Abiicientes omnem immundiciam, et abundantiam malitiae. Πονηρία. Rom. 1. Pleni malitia et versutia. 1. Corinthiorum 5, Non in fermento

et multa etiam per ignorantiam admissa, innumera etiam quotidiana humanae imbecillitatis delicta. VIII. Et peccatum Remissibile, et Irremissibile. Irremissibilia, quae Christus blasphemiam in Spiritum sanctum vocat: quaeque Ioannes dicit esse ad mortem et vetat pro talibus fieri preces, sunt omnis perseverans oppugnatio agnitae veritatis, et omnis finalis impoenitentia. Dicitur autem hoc genus peccati ideo peccatum in Spiritum sanctum, quia huius personae proprium officium est illustrare, praedicare, et propagare veritatem: ad hoc munus haec persona caelitus a patre et filio missa est,

etiam quotidiana humanae imbecillitatis delicta. VIII. Et peccatum Remissibile, et Irremissibile. Irremissibilia, quae Christus blasphemiam in Spiritum sanctum vocat: quaeque Ioannes dicit esse ad mortem et vetat pro talibus fieri preces, sunt omnis perseverans oppugnatio agnitae veritatis, et omnis finalis impoenitentia. Dicitur autem hoc genus peccati ideo peccatum in Spiritum sanctum, quia huius personae proprium officium est illustrare, praedicare, et propagare veritatem: ad hoc munus haec persona caelitus a patre et filio missa est, eaque se in docendi ac ministerii opere maxime

diaboli. Formale vero, reatum, et offensionem Dei inde progredientem. Hoc igitur posterius nempe Formale seu reatum, in Baptismo tolli: illud vero prius debilitari tantum aut attenuari, dicunt. Ac de reatu quidem recte id dicitur respectu prioris seu praeteriti temporis, quod videlicet remissa sit omnis prior offensio ac ira. At de futuro tempore certa tantum promissio accipitur, quod quoties fide ad thronum gratiae accesserimus, vi et efficacia initi cum Deo foederis, in baptismo peccatum omne remittatur. Subinde enim pestis illa nobis ingenita, novam nobis conciliat ac contrahit offensam,

coram Domino: 1, Reg. 21. Locutio sumpta est a venditione mancipiorum, quae prorsus alieno arbitrio potestatique traduntur, ut suo domino pro eius libitu serviant. Nosse peccatum: 2. Cor. 5. Christus non novit peccatum. id est, vel innatum vel actuale habuit. Facere peccatum. 1. Iohann. 3. Omnis qui natus ex Deo est, peccatum non facit. Quo in loco Oecumenius distinguitinter peccare, et peccatum facere, inquiens: Non peccare, negationem absolutam significat: non facere peccatum, non inesse ex dispositione et affectione rem ostendit. Inducere super aliquem peccatum, est praebere

homo filii obedientis ubi in dicat Deus. quomodo velit pios sibi singulariter separare ab impiis, eosque beare. Sic Exod. 19 inquit Deus: Si audiendo audietis vocem meam, et [?: ] dus meum servaveritis, eritis mihi peculium prae omnibus, aut ex omnibus gentibus, cum alioqui mea sit omnis terra Eodem modo et Deut. 7, 14, ac 26 affirmat Deus, se velle accipere Israelitas in populum peculiarem. Idem et Psal. 135 repetitur: Dominus elegit sibi Iacobum, Israelem in peculium suum. Utitur et Paulus hac voce Tit. 2 inquiens: Qui dedit semetipsum pro nobis, ut

Lucae duodecimo dicitur Zacharias filius Barachiae periisse inter [?:--plum ] et altare: id est, interfectus. Sic 1 Cor. 10, [?: ] Israelitae dicuntur periisse a serpentibus, aut exterminatore: pro, interfecti esse. Sic Christus quoque Matthaei vigesimosexto Inquit: Omnis qui gladium acceperit gladio perihit. id est, perdetur. Et Lucae decimotertio: Non oportere prophetam perire extra Ierusalem. id est, interfici. Psalmo sexagesimooctavo: [?: Pe--ant ] peccatores a facie Domini. et Psalmo 80, Ab [?: in- ] patione tua peribuut.

extremam vitae, valetudinis, famae ac fortunarum integritatem aut incolumitatem interdum notat. Dare perfectionem. 1. Sam. 14. Saul sortem proiiciens, ac quaerens cuius culpa Deus sit iratus, dicit, Da perfectionem: qua voce petit a Deo, ut det veram ac sinceram sortem, vere monstrantem reum. Omnis perfectionis vidi finem, latum mandatum tuum nimis: Psal. 119: Vulgata habet, Omnis consummationis. Consummatio aut perfectio vocatur res perfecta aut absoluta. quasi dicat Psaltes, Nihil in tota rerum natura est tam praestans aut absolutum, quin intereat. At lex vel

Dare perfectionem. 1. Sam. 14. Saul sortem proiiciens, ac quaerens cuius culpa Deus sit iratus, dicit, Da perfectionem: qua voce petit a Deo, ut det veram ac sinceram sortem, vere monstrantem reum. Omnis perfectionis vidi finem, latum mandatum tuum nimis: Psal. 119: Vulgata habet, Omnis consummationis. Consummatio aut perfectio vocatur res perfecta aut absoluta. quasi dicat Psaltes, Nihil in tota rerum natura est tam praestans aut absolutum, quin intereat. At lex vel verbum tuum manet in aeternum. Posses per vocem חך לו

studio ac cura aliquid quaerere, et veluti venari. Ab hac porro significatione, aut etiam pertinaci insecutione adversariorum fugientium (ut fit in pugna, cum altera pars terga vertit, quam victor persequitur, ac veluti pertinaciter sequitur) venit ista communis ac Theologica, qua significatur omnis gravior infestatio et afflictio piis illata ab impiis, praesertim religionis gratia. Nam impii perinde crudeliter, studiose, et pertinaciss. [?: perg-- ] infestare et affligere pios, quantumvis fugitantes, [?: ] lamque eis occasionem praebentes, adeo non possunt suum

mentem huc atque [?: ] ad varias actiones ac conatus transferant. Pedes [?: ] traneae descendunt ad mortem: Proverb. 5. id est, eius ductus, illecebrae, amores et conversatio, qua in turpitudinem et exitium trahit ac pertrahit stultos amasios. Semita pedis, est omnis conatus actioque hominis, interna et externa. Pondera semitam pedis tui, et cunctae [?: ] tuae recte disponantur: Prov. 4. Sic mox ibidem: Non declines neque ad sinistram, neque ad dextram, sed aufer pedem tuum a malo. id est, animum tuum nutusque tuos internos et externos.

Haerere in luto, perspicuae metaphorae sunt. Pes labens, per similitudinem declarat alicuius periclitantem, aut etiam [?:-entem ] sortem ac conditionem. Proverb. 25. Deus confractus, et pes labens, fiducia peccatoris in die angustiae. id est, facile perit, irrita et inanis est omnis eius vis, ac omne id in quo confidere solet. Pedes lavare in vino, Genesis quadragesimonono, est adeo abundare vino, ut [?: ] pedes eo lavare queas. Sic et tingere pedem in oleo; Deuteronomii trigesimotertio. Lavare pedes in sanguine alicuius, est, prosperrima victoria de

plena esset pinguedine. id est, delicatis cibis. Pinguedo alicuius rei, est optima eius pars. Psalmo 81. Saturabit eum pinguedine tritici, et de petra melle. id est, pinguissimo aut optimo tritico, aliisque bonis. Genua mea corruunt ob ieiunium, et caro deficit, ut non adsit pinguedo. id est, omnis bonus succus ex me evanescit. Adhuc fructificabunt in senectute, pingues et virides erunt. Psalmo 92. pro, succulenti, vividi, et vigentes erunt: quod ibi iustis promittitur. Intelligitur autem, florituros eos spiritualibus et temporalibus bonis. Immolare pinguia, 1. Reg. 1. id est,

id est, ob plagas et poenas Dei. Numer 14. Plaga plena doloris, aut crudelis, vel desperata, saepe legitur: Nahum 3 Hieremiae 10, 14. 15. 19, et alias. Sibilare super plagas alicuius, est mirari, aut etiam insultare alicuius calamitatibus. Hieremiae 49. Et erit Edom in desolationem, ut omnis qui per eam transierit, obstupescat, et sibilet super omnes plagas eius. Plaga, vulnus, livor. Isaiae primo, significat per metaphoram calamitates regionis: quando quidem totus Iudaicus populus unum corpus hominis fingitur. PLANGERE, est lamentari aliquem. tristem suum suorumve

Plantare, pro formare, Psalm. 39. Qui plantavit aurem, non audiet? id est, qui dedit homini et aliis animalibus aures et vim audiendi, ille certe multo magis vivit et audit: quia causa est semper praestantior suo effectu. Plantatio etiam dogma aut ritum religionis significat. Matth. 15. Omnis plantatio quam non plantavit pater meus, evelletur. quod Christus dicit de prava Pharisaeorum opinione, qui putabant hominem externis cibis vere ac spiritualiter immundum aut iniustum fieri, cum ea

multo expressius aliquid significat, quam Cum Christo vel Per Christum. Hinc factum, ut diceret Apostolus, se in Christo, et Christum in se vivere: Galat. 2. Hinc illa Christi vox, Saule Saule quid me persequeris? Quo etiam pertinet quod scriptum est 4 Coloss. 4. Hinc denique nostra spes omnis et consolatio proficiscitur, qui implet, τοῦ πληρουμένου. Chrysostomus passive accipit, ut sit sensus: Christum prorsus impleri in omnibus. id est, singulos fideles conferre ad Christi complementum, uti corpus suum ex singulis membris est

nonnihil diximus. De Dei et Christi plenitudine Ioan. primo habetur, quod viderimus gloriam eius, gloriam ut unigeniti a patre, qui plenus fuerit gratia et veritate: et ex cuius plenitudine omnes sancti necessario sibi mendicent ac sumant. Sic dicitur Collos. 1 et 2, quod in Christo habitet omnis plenitudo divinitatis corporaliter. De secunda plenitudine, quam lex flagitet ad sui impletionem, dicitur: Qui fecerit ea, vivet in eis. item: Hoc fac, et vives. Tertia plenitudo piorum, quae in hac vita eis contingit, est ea de qua supra egimus, secundum quam etiam Stephanus et Iohannes

in Isaia confertur verbum Dei pluviae, ac nivi agrum irriganti. Pluvere aliquando castigationem poenasque Dei significat, facta allusione ad pluviam Sodomitarum. Psalmo 11, Pluet Deus super peccatores laqueos, ignem et sulphur: id est, perdet eos tristissimis modis, iniiciendo caelitus in eos omnis generis calamitates. Iob 20, Pluet super impium Deus, et in carnem eius. id est, tristissimas plagas ac poenas ei caelitus iniiciet. Porro ab eodem themate ירה deducuntur significationes pluendi et docendi, ob similitudinem ipsarum rerum. De quo etiam

et Germanis, alias paucos homines, alias etiam amplissimam multitudinem in una existentem, etiamsi ad breve tempus una sit, et nullis colligetur legibus, iuribus aut magistratibus. De parva multitudine, Gen. 33 Relinquam quaeso aliquos tecum de populo, qui est mecum. Gen. 35, Venit Iacob et omnis populus qui erat cum eo in Luzam. Saepe dicitur de coetu militari, ut Iud. 8, Date panem populo qui est in pedibus meis. Multus populus, pro multis hominibus: Num. 21, Mortuus est multus populus ex Israele: Germanice, viel volks ist gestorben auss der stadt. Esse in coetum populorum,

et dentes filiorum obstupuerunt. Levit. 24: Quicunque maledixerit Deo, portabit iniquitatem aut peccatum suum. id est, punietur. sicut mox sequitur, quod lapidari debent Num. 14: Portabitis iniquitates vestras 40 añis. id est, perpetuis mortibus aut funeribus puniemini tanto tempore, donec omnis virilis aetas aboleatur. Aliquando proprie significat aliquem onerari peccatis. Facere peccare aliquem iniquitatem delicti, est onerare aliquem peccatis aut reatu. Levit. 22. Neque facient portare iniquitatem delicti. Non propriissime hic de poenis agitur, licet illae ultro ex culpa

contra velato in publicum prodeunt. Contra Romanis tegumentum pilei, liberationem a servitute indicavit. Quarto, potestas significat aliquando quoddam publicum ius, aut legitimam potentiam, quod ferme proprium est publicarum personarum seu gubernatorum, sive politicorum, sive Eccles. Rom. 13: Omnis potestas a Deo est. Sic quaerunt Pharisaei a Christo, Matt 21. Mar. 11 et Luc. 20, quo iure vel authoritate eiiciat vendentes et ementes ex templo, dicentes: Qua potestate ista facis? et quis tibi dedit istam potestatem. id est, cum sis homo privatus, nec possis monstrare te vel a Deo vel

dignitate, felicitate, beato statu ac summo gradu ponitur haec vox crebro, ut 1 Corinth. 15: Cum tradiderit regnum patri, cumque aboleverit omnem principatum ac potestatem. id est, omnem adversariam potentiam ac dignitatem debellaverit, sibique subiecerit Col. 2 dicitur, Christum esse caput omnis principium et potestatis, id est, Dominum et authorem omnis dignitatis et potestatis: ideoque ait, et pios in ipso esse completos ac perfectos. quae significatio vel maxime convenit cum loco Ioannis,

haec vox crebro, ut 1 Corinth. 15: Cum tradiderit regnum patri, cumque aboleverit omnem principatum ac potestatem. id est, omnem adversariam potentiam ac dignitatem debellaverit, sibique subiecerit Col. 2 dicitur, Christum esse caput omnis principium et potestatis, id est, Dominum et authorem omnis dignitatis et potestatis: ideoque ait, et pios in ipso esse completos ac perfectos. quae significatio vel maxime convenit cum loco Ioannis, ubi nostra adoptio vocatur potestas seu dignitas. Sic et

aliquos. pro, post aliquod tempus. Fuit autem, post dies pugnaverunt: id est, accidit ut post aliquod tempus. Sic reversus Samson post dies: Iud. 14. pro, post aliquod tempus. Depost aliquem ascendere, est desinere eum persequi. 1 Samuelis 14, Ascendit depost Philistim. 2 Sam. 20, Ascendit omnis Israel depost Davidem. Ios. 22, Quae est ista praevaricatio, ut avertamini hodie depost Iehovam? Ezek. 4. Ne errent Israel ultra depost me. 1 Reg. 22. Videntes quod non esset rex Israelis, reversi sunt depost eum. id est, cernentes non esse regem Israelis, sed Iehuda, desierunt eum

tertio. Hinc adversarii conantur illam suam blasphemam doctrinam extruere, quod Christus satisfaciat tantum pro peccatis ante baptismum aut primam iustificationem commissis: sed pro sequentibus, Missis aut bonis operibus nostris aut aliorum esse satisfaciendum. Verum ille est verus sensus, quod omnis remissio peccatorum fiat tantum de praeteritis, non autem de futuris, ut aliqui indulgentiarum praecones olim factitarunt, et multa privilegia papalia faciunt. Exempli gratia, ut alicui liceat carnes vetitis diebus comedere. Quid enim aliud est vetita in religione concedere, quam futura

esse hanc sententiam, vel inde apparet, quod et praedestinationem in fun damento nostrae probitatis, non Christi meriti collocat: et quod tum Originale peccatum, corruptionem aut malitiam, qua omnes homines ex aequo infectos esse constat: tum et Christi ac Spiritus sancti efficaciam, ex qua sola omnis nostra pietas et probitas dependet, in universum abolet et tollit. Verum de Sophistarum sententia postea aliquid adiiciam: nunc eruditiorum quorundam descriptiones harum vocum ad scribam. Hieronymus igitur indicat eam differentiam esse inter

ad eos ad quos fit sermo: ut 2 Petr. 1. Periti estis et confirmati in praesenti veritate. id est, in religione quam habetis. Hebr. 13. Sint mores sine avaricia, et sitis contenti praesentibus. id est quae habetis, aut facile consequi potestis. Alias etiam ad rem de qua agitur: Hebr. 12, Omnis castigatio in praesens quidem non videtur esse gaudii sed tristiciae. At postea fructum paciferum iustitiae affert iis qui per eam fuerint exercitati. Praesentia corporis imbecilla, et sermo nihili aut contemptus: 2 Corinth. 10. id est, cum coram Paulus adfuit illorum iudicio, nullam

iure omnia primogenita et primitias: primo, ut et ipse ostenderet exigendo, et nos ea dando fateremur, omnia bona ac fructus, nosque ipsos esse proprios, et quasi mancipia Dei, omniaque nos de manu ac benedictione eius accepisse: Exod. 13, et 22, iuxta legem ibi latam, et Lucae 2 repetitam: Omnis masculus primogenitus sanctus erit Domino. Fuit nihilominus etiam inde ab initio mos, primogenita Deo offerendi, sicuti Abel de primogenitis ovium sacrificium offert, Gen. 4. Alterum ius obligatio primogenitorum fuit in caede Aegyptiorum primogenitorum expressum, ut nempe mactatis Deo

et praedestinavit conformes fieri imagini filii sui, ut is sit primogenitus inter multos fratres. id est, ut sit primus ac summus, ad quem omnes alios aggregari, eique conformari oporteat. Sic etiam rectissime exponere posses locum Coloss. 1, Filius Dei est imago Dei invisibilis, et primogenitus omnis creaturae. id est, princeps ac dominus omnium rerum: sicut in sequentibus prolixe hunc intellectum eius vocis exponit, et tandem concludit: Ut ipse sit primas tenens, aut princeps in omnibus. Ideoque etiam mox affert rationem, cur eum vocet primogenitum: id est, principem ac dominum omnis

omnis creaturae. id est, princeps ac dominus omnium rerum: sicut in sequentibus prolixe hunc intellectum eius vocis exponit, et tandem concludit: Ut ipse sit primas tenens, aut princeps in omnibus. Ideoque etiam mox affert rationem, cur eum vocet primogenitum: id est, principem ac dominum omnis creaturae: quia omnia condiderit. Hoc eodem sensu dicitur filius Dei principium omnis creaturae, aut creationis Dei, Apoc. 3: quia omnia condiderit, et omnibus imperet. Hebr. 1. Rursus cum inducit primogenitum in mundum dicit, Adorent eum omnes angeli. ubi Christus vocatur primogenitus

prolixe hunc intellectum eius vocis exponit, et tandem concludit: Ut ipse sit primas tenens, aut princeps in omnibus. Ideoque etiam mox affert rationem, cur eum vocet primogenitum: id est, principem ac dominum omnis creaturae: quia omnia condiderit. Hoc eodem sensu dicitur filius Dei principium omnis creaturae, aut creationis Dei, Apoc. 3: quia omnia condiderit, et omnibus imperet. Hebr. 1. Rursus cum inducit primogenitum in mundum dicit, Adorent eum omnes angeli. ubi Christus vocatur primogenitus cum ratione divinitatis, tum ratione huius dignitatis, quod ei largitur primogenituram:

terram diadema eius. id est, ludibrio et iniuriis omnium exposuisti. Est significatio et phrasis contraria illi, cum Romani suos tribunos sanctos, aut moenia sancta vocarunt. id est, in violabilia, et omni honore et quasi religiositate persequenda et tractam da Isa. 23, ut prophanaret superbiam omnis gloriae. id est, abiiceret, et contemptos redderet nos qui superbi ac potentes fuerunt. Sic Aen. 11. Quos Acneada bello fecêre profanos. Dicitur et Dei pactum, tabernaculum ac templum profinari, simili ferme significatione, idque tum a Deo, tum et ab hominibus.

obtrusit, seu occidit eos. Aliquem ab aliqua reprohibere, est impedire eum, ne illud consequitur. Eccles. 2. Non prohibui cor meum ab omni laeticia, id est, non impedivi aut cohibui: tametsi et aliquid amplius significet, nempe non tantum non impedivi cor meum, sed etiam ultro ei ingessi omnis genetis voluptates, secundum desideria eius. Iob 31. Si prohibui pauperes a desiderio. id est, si impedivi eos, quo minus [?: ] cupitam consequerentur: vel potius, si non dedi eis [?: q-- ] cupiverunt a me. Interdum Prohibere pro avertere accipitur: tametsi hoc

id est, sint causa ut Deus prolonget. Qui prolongaverunt dies suos post Iehosua: Ios. 24. Iud. 2. Ezech. 12, gravissime minatur Deus impiis suae longanimitati insultantibus, quod non mox secundum ipsorum peccati et prophetarum minas eos puniret. Dicebant enim: Prolongantur dies, et peribit omnis visio. Quasi dicerent, tamdiu differuntur istae a Prophetis praedictae calamitates, donec prorsus irritae euanescant. Quod dictum ita crebro iterabant, ut quasi in proverbium abiret. Quare minatur Deus futurum, ut quod porro mali eis praedixerit, id citissime accidat. inquit enim ibidem: Quod

incipit a domo Dei: 1. Pet. 4. et Romanorum primo. Revelavit iram Dei super omnem impietatem. Isaiae primo, cap. Omne caput languidum, et cor omne moerens. Genes. 6, Cuncta cogitatio cordis humani, etc. Et, Videns Deus quod, multa esset malitia. Et deinde; Omnis caro corruperat viam suam. Et postea dicit: Noe vero erat perfectus, etc. Noe gratiam invenit, etc. Propheticus quoque mos est, sicut et Apostolicus (ut in Actis 20. Cap. ) certo futurum propter promissionem Dei praesenter et in dubitato, non raro etiam

Proximum: Eum intelligimus proximum esse, cui vel exhibendum est [?: of--m ] misericordiae, si indiget: vel exhibendum esset, si indigeret. Videtur aliquid dicere, et tamen nihil dicit. Omni enim indigenti charitatis officium exhibendum est, quatenus nobis modo possibile est: et omnis homo noster est proximus, praesertim cum nostra ope indiget Non igitur ostendit Augustinus, quis nam et quatenus nobis sit proximus: sed perinde relinquit auditorem incertum, ut ante fuit. PRUDENTIA, virtus continens rerum agendarum cognitionem, non raro in Sacris reperitur tum in

sed tantum ipsorum propriam aeternamque salutem. PUPILLUS, eandem vim naturamque in servum sacro obtinet, quam Orphanus. Vide igitur supra, et postea in voce VIDUA, quia orphanus et pupillus saepe viduae adiungitur. PUPILLA oculi, nigrum illud in medio oculi, in quo omnis videndi vis aut facultas consistit, per similitudinem declarat rem preciosissimam, summoque studio custodiendam. Deuteronomii trigesimosecundo: Custodivit Deus Israelem in deserto ut pupillam oculi sui. Psalmo decimoseptimo: Custodi me, [?: ] pupillam oculi tui. Sic

longiore tempore: ut Matthaei vigesimo sexto, et Marci decimoquarto: Quotidie eram apud vos in templo docens. id est, perpetuo propalam sum versatus, etc. Lucae nono. Qul vult me sequi, tollat crucem suam quotidie, Tollere crucem, est paratum esse omni tempore ad supplicium, et omnis generis calamitates: quia crucifigendi gestabant suam crucem usque ad locum supplicii, sicut nunc alicubi mox post damnationem coguntur laqueum cervici circapositum usque ad patibulum gestare: et olim servi gestabant furcam, unde furciferi dicti sunt, quibus parcebant Domini. Sensus ergo est:

laborare, sectanturque voluptates et vitia, nec quicquam serii ac veri in anima aut lingua habet talium sectatores et ipsi carent corde et intellectu, et tandem esurient, et ad extremam mendicitatem redigentur. Puto igitur hic obiici fratri talem levitatem, futilitatem, ac inanitatem cerebri, et omnis intellectas, et rerum actionumque vitae. Verum quia aliqui huiusmodi interpretationem improbant, tanquam textus parum convenientem, quod sit quaedam gradatio criminum: sciendum, illud sequens Stulte, non Graece aut Latine, sed Hebraice accipiendum esse, quibus Stulti sunt et dicuntur

Ideoque ventus spiravit in eos, et exaruerunt, et procella tanquam stipula abstulit eos. Similitudine sumpta ab extrema totalive [?: succisi--- ] arborum, declarat Baptista imminentem Iudaeis iram et poenas Dei, inquiens Matth. 3: Iam etiam securis ad radicem arboris posita est. Omnis igitur arbor non ferens fructum, eradicabitur. Cum enim arbor a radicibus succiditur, nimirum tota ac prorsus perit. [?: Qu- ] hac similitudine plena ruina populi Iudaici adumbratur: quae etiam postea per Titum ei accidit, Contra: imperfecta ruina, sed tantum gravis castigatio

id est sunt planae, conspicuae, et per quas pii facile sineque omni errore incedere possint: sed impii calumniatores ubique scandalum et occasionem erroris ac ruinae exitiique sui reperiunt. In hoc [?: se--- ] etiam Paulus dicit Actorum decimo tertio ad Elyria magum, ô inimice omnis iustitiae, non cessas pervertere vias Domini rectas? id est, calumniis tuis simplicissimam et verissimam doctrinam religionemque Dei obscurare, depravare, et erroris insimulare. Via iusti rectitudines, Isaiae vigesimosexto: id est, via aequa et aequabilis et plana erit iusto. In alio porro

ac religiosam seu Ecclesiasticam gubernationem ac defensionem ab eo solo petere. perinde ac si nullum politicum gubernatorem ac defensorem haberent. Psal. 29 dicitur de Deo, Sedebit rex in aeternum: quo perpetuitas huius regis indicatur. Dicitur et terribilis, rex magnus, et rex omnis terrae: Psal. 47. Vidi regem Dominum exercituum, Isaiae 6. id est, cui omnes exercitus sunt subiecti. Vocatur porro et filius Dei, Rex peculiari modo: quia praeter illud commune tribus personis regnum, habeat etiam proprium regnum in Ecclesia: quam tum spiritualiter, tum et

47. Vidi regem Dominum exercituum, Isaiae 6. id est, cui omnes exercitus sunt subiecti. Vocatur porro et filius Dei, Rex peculiari modo: quia praeter illud commune tribus personis regnum, habeat etiam proprium regnum in Ecclesia: quam tum spiritualiter, tum et externo modo regit, suppeditans ei omnis generis bona, [?: ] contra omnes omnium furores defendens ac propugnans. De quo legitur Psal. 2: Ego autem constitui regem meum super montem Zion sanctum meum: pete a me, et dabo gentes haereditatem tuam, et possesionem tuam fines terrae. et Psal.

quid sit regnare peccatum in homine. Et paulo post idem repetit: Non dominetur peccatum vobis. Ex hoc loco utilis locutio et doctrina peccati regnantis in nostris Ecclesiis sumpta est: quod id videlicet sit et inhaerens quaedam malitia, corruptio, aut vetus Adam, pro arbitrio ac libitu hominem ad omnis generis actualia peccata, tanquam fructus suos potenter protrudens, ipso non tantum non repugnante, sed etiam cupide consentiente. Altero modo dicitur regnare peccatum in morte, in fine 5. capitis: Ut quemadmodum regnaverat peccatum in morte, seu ad mortem, etc. ubi Regnare

esse velit: quia quicquid ex carne nascatur, aut ab ea sua industria ac quira tur, sit tantum caro, sintque omnes homines secundum illam priorem nativitatem filii irae ac diaboli, eiusque man cipia, ac ad eius imaginem nati et formati. Hanc prioris naturae aut creaturae, totiusque nativitatis, et omnis industriae ac sapientiae carnis damnationem, mortifica tionem, ac quasi abolitionem, Scriptura summo studio urget: et novam nativitatem, creaturam, et hominem ad imaginem Dei formatum, et ad bona opera conditum ac idoneum flagitat ac exigit. In hac igitur re exponenda utitur praedictis tribus

veluti compunctiones quasdam, sicut et supra citavimus ex Psal. 73. Unde etiam opinor fieri, ut interdum compunctio pro moerore, contritione ac poenitentia ponatur. Sic et Ieremias indicat de magno moerore ac terrore dolere renes et lumbos, inquit enim cap. 30. Quare omnis vir habet manus [?: ] super lumbos, quasi parturiens? id est, unde ille tam [?: ] stis dolor viris accidit? Grana tritici, per metaphoram ob similitudinem quandam dicuntur renes. Deus [?: ] Cum adipe renum tritici. pro, cum farina optima grnorum

RENUNCIANDI verbo utitur Vulgata tum pro maledictione: Luc. 9, Sequar te Domine, sed permitte mihi ut renunciem prius iis qui sunt domi meae. id est, ut valedicam. tum pro extrema neglectione aut desertione, Luc. 14, Omnis qui non renunciat omnibus suis rebus, non potest esse meus discipulus. id est, qui sua bona commoda ac vitam ipsam mei causa non est paratus prorsus negligere, deserere, et velut abiicere, re ac casu aliquoid gloriae Dei gratia flagitante, non est idoneus, ut sit meus discipulus. Sic et

memoria, ac retinere. Sic dicitur Iacob conservasse narrationem somnii Iosephi, Genes. 37. Et David, reposuisse in cor verba Achis et au aulicorum dicentium, Non ne hic est ille David, cui cecinerunt, Percussit Saul mille, et David 10000? Et Luce secundo bis repetitur, Maria autem conservaba omnis verba haec, conferens ea in corde suo. Sic ille in [?:-olicis ] ait:
Sensibus hac imis res est non parva, reponas. Et,
— Manet alta mente repostum ubi de memoria potius dicitur. Et vulgo Germani dicunt, Las

Regum duodecimo. Aliquando significat exaudire Psalmmo 3, Voce mea ad Dominum clamavi, et respondi mihi de monte sanctitatis suae. id est, exaudivit. Isaiae quinquagesimooctavo. Tunc clamabit et ipse respondebit Respondet autem Deus in exaudiendo tripliciter. Primum, ipsa exauditione. id enim omnis orans maxime agit, ut exoret. Secundo, testificatione sui Spiritus affirmantis cordi nostro, nos esse exauditos. Tertio. [?: ] to ipso petito beneficio, quae (ut ita dicam) vel realissima responsio est. Respondere Deus dicitur prophetae, aut alii consulenti eum, cum illi ad

animae, etiam corporis immortalitas per resurrectionis instaurationem facta solide deducitur: et contrâ, ex plena perpetuaque abolitione corporis, etiam animae tanquam mancae ac mutilae partis (ut ita dicam) nullitas interitusque, consequitur. RETE, per metaphoram primum significat omnis generis fraudes, maleficiaque quibus improbi vel vitae vel fortunis piorum, aut aliorum pauperum et afflictorum insidiantur. Psalmo nono, In reti quod absconderunt, captus est pes eorum. id est, impii iusto Dei iudicio illis ipsis pravis machinationibus et insidiis, quas piis struxerunt,

praevaricationem vestram, Ezechielis 21 et 23. Revelabitur ignominia fornicationum vestrarum. Oseae 7, Revelata est iniquitas Ephraim. Revelabit terra sanguines suos, et non teget ultra eos, qui in ea occisi sunt. Isaiae 26. Hinc sit, ut non tantum ultimus ille liber Apocalypsis, sed et omnis alia patefactio Dei ac prophetia vocetur Revelatio: quia, ut propheta inquit, Dominus patefacit secreta sua servis suis prophetis, et pereos toti mundo, quae alioqui per sese nemo sciret. Dicitur etiam Revelare oculos et aures, cum Deus eos illuminat seu aperit: vel etiam cum alicui

illud ipsum coram exhibetur: ideo non raro revelari aliquid significat, id coram exhiberi. Ieremiae trigesimotertio: Et revelabo eis multitudinem pacis et veritatis. id est, depromam eis largissimam pacem, et praestabo promissa. Sic Isaiae quadragesimo: Et revelabitur gloria Domini, videbitque omnis caro quod os Domini locutum sit. id est, Meschias, qui est gloriosus Deus, et gloriosa bona afferet, gloriamque Dei, qua destituuntur homines, reparabit, coram exhibebitur, ita ut videamus gloriam unigeniti nobis exhibitam: verissimaque ea omnia esse, quae ante a Deus promiserat. Amos

est, quantumvis ego eos meo risu ac iocis ad familiarem quandam collusionem provocabam: tamen ipsi me reverebantur, et illam mei faciei hilaritatem non parvi pendebant, aut pro lusu aut re ludicra habebant. Significat etiam ludere ac saltare, canere et psallere. 1. Paralipom. 13. David autem et omnis Israel ridebant coram arca omni virtute, in canticis et citharis, nablis et tympanis, cymbalis atque tubis. Proverb. 10, Veluti risus est stulto facere abominationem. id est, veluti iocus quidam, delectatur ea re. RIVUS aquae aliquando significat doctores ac religionem,

et praedicate opera eius in iubilo. Quod sacrificium Oseas cap. 14 vocat Vitulos labiorum, id est victimas. Sacrificate sacrificium iustitiae, et confidite in Domino: quod est Sacrificium rationale, et cultus Deo acceptus, ad quod nos Paulus hortatur Rom. 12. Recordetur omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum incineret: Psal. 20. id est, sint ei omnia tua sacrificia, tuaeque petitiones acceptae, ac in perpetua memoria, sicut olim misso caelitus igne testabatur, ea sibi grata acceptaque esse, quae ipsemet incinerabat, aut exurebat. Sic David 1.

qua corpora a [?: ] dine vindicat, ut ita diu permaneant integra. Unde scis allusione totis corporibus nihil utilius sale et sole detur esse. Nulla. n. humanior vita sine sale degitur. Haec salis intellectus transit quoque ad animi voluptates. Nam ita [?: ] appellantur, omnis vitae lepos et summa hilaritas: contra insulsi, qui ab omni absunt urbanitate. Nec non quia sal [?: ] corporum firmitatem, in Sacris literis, ut hic et in aliis locis, divinum foedus salitum, id

appellatur. Eadem ratione sacrificiis destinatur, propter Christum, qui caelestis ille sal est, suos vitiis liberans, et ad aeternae vitae participatum igneo suo Spiritu transferens, absumpta terrestri illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni salietur, et omnis victima salietur. Eodem modo Apostoli Sal terrae dicuntur, propter Evangelii doctrinam, cum multa virtute ignei Spiritus ab eis annunciandam. Non aliter Paulus sanctorum sermonem sale conditum commendat, qui vitam pravam corrigat, et meliorem inducat. Ex contrario

ratione sacrificiis destinatur, propter Christum, qui caelestis ille sal est, suos vitiis liberans, et ad aeternae vitae participatum igneo suo Spiritu transferens, absumpta terrestri illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni salietur, et omnis victima salietur. Eodem modo Apostoli Sal terrae dicuntur, propter Evangelii doctrinam, cum multa virtute ignei Spiritus ab eis annunciandam. Non aliter Paulus sanctorum sermonem sale conditum commendat, qui vitam pravam corrigat, et meliorem inducat. Ex contrario vero damnatur sal

quae Iudaei etiam maria vocaverunt, fuerint dulcia. Gen. 14 et 19, uxor Loth contra mandatum Dei retro respiciens, vertitur in statuam salis. Dubium est, an revera merum sal facta sit: vel mutata in eum lapidem, qui ob similitudinem quandam salis habet nomen. Christus Marci nono inquiens, Omnis homo igne salietur, et omnis victima sale salietur: videtur aliquo modo exponere locum Levit. 2. et indicare, quod sal etiam persecutionem, forte ob suam mordacitatem, significet: tametsi et eo nomine ibi ea collatio fiat, quod sicut sal carnes conservet, ita etiam persecutiones pios in

vocaverunt, fuerint dulcia. Gen. 14 et 19, uxor Loth contra mandatum Dei retro respiciens, vertitur in statuam salis. Dubium est, an revera merum sal facta sit: vel mutata in eum lapidem, qui ob similitudinem quandam salis habet nomen. Christus Marci nono inquiens, Omnis homo igne salietur, et omnis victima sale salietur: videtur aliquo modo exponere locum Levit. 2. et indicare, quod sal etiam persecutionem, forte ob suam mordacitatem, significet: tametsi et eo nomine ibi ea collatio fiat, quod sicut sal carnes conservet, ita etiam persecutiones pios in invocatione et timore Dei

ubi prior Salus in temporaria salute, posterior de spirituali intelligedi est. contrâ autem Perditio prior de aeterna, posterior de temporaria. ¶ Nunc aliquot exempla aeternae salutis [?: adiicie- ] Matthaei 24: Nisi decurtati fuissent dies illi, non fuisse salus facta omnis caro. id est, nemo in vera pietate ea tam tristes tentationes perstitisset, eoque in aeternam [?:-tam ] servatus fuisset, 1. Timoth. 2: Deus vult omnes homines salvos fieri, et ad veritatis cognitionempervenire. Ibidem: Mulier salva fiet per liberorum procreationem, si

usque in finem, salvus erit. Rom. 5. Multo igitur magis iustificati in sanguine eius, σωθησὸμεθα, servabimur per ipsum ab ira: s. ventura super impios, ut Paulus ipse exponit. 1. Thess. 1, Iesus liberat nos ab ira ventura. Rom. 11, Et sic omnis Israel salvus erit. 1. Cor. 5. Tradatur Satanae ad interitum carnis, quo spiritus salvus sit in die Domini Iesu. Phil. 1. Novi enim quod hoc mihi cedet ad salutem, per vestram deprecationem, et subministrationem spiritus Iesu Christi, quae illis est causa perditionis, vobis autem salutis.

[?: me----- ] tare tuum, quod praeparasti ante faciem omnium populorum. Prorsus idem significat, quod in praecedente capite Zacharias dixerat: Erexit nobis cornu salutis in [?: ] mo David pueri sui: i. mediatorem aut legatum, per quem nos Deus servare velit. Luc. 3, Et videbit omnis [?: ] salutare Dei: i. id, aut eum legatum, per quod medium. aut per quem mediatorem velit Deus servare homines. Reperitur tamen haec nox etiam in Vulgata veteris Testamenti editione, Gen. 49. Expectabo salutare tuum Domine Psal. 14. Quis dabit ex sion salutare

Christianis desperationis afferentes. Paulus iubet Ephesiorum sexto, fieri preces pro se et omnibus sanctis: quod fieri non esset necesse, si iam prorsus essent perfecti. De sanctis hic in terris agentibus, etiam Psalmus decimussextus inquit: Ad sanctos qui in terris sunt, et inclytos omnis voluptas mea. Sanctus, pro consecratus Deo, eique addictus, ac devotus. Ezechielis trigesimosexto: Oves sanctorum aut sanctificationum. Panem de sanctis comedent: Levitici vigesimoprimo. id est, consecratum: aut etiam ex decimis ac primitiis, quae et ipsae erant consecratae. Sancta mea

Compositio erit sanctitas Domino. Exod. trigesimo: i. illi peculiariter consecrata. In die illa erit super tintinnabula equorum sanctitas Iehovae: Zachar. decimoquarto. pro, ipsa tintinnabula equorum consecrabuntur, quia videlicet conflabuntur in lebetes, in usum sacrarii. ut sequitur: Eritque omnis lebes in Ierusalem et Iehuda sanctitas Iehovae. Neque transferent primitias, quia sanctitas Domino: Ezech. quadragesimooctavo. Sanctitas erunt Iehovae sacerdoti: Levitici vigesimotertio. id est, omnia ista consecrabuntur Domino, et cedent sacerdotibus. Levitici decimonono: Quarto anno

lebes in Ierusalem et Iehuda sanctitas Iehovae. Neque transferent primitias, quia sanctitas Domino: Ezech. quadragesimooctavo. Sanctitas erunt Iehovae sacerdoti: Levitici vigesimotertio. id est, omnia ista consecrabuntur Domino, et cedent sacerdotibus. Levitici decimonono: Quarto anno erit omnis fructus eius sanctitas laudum Iehovae. id est, consecratus in laudem Domino. Facies oleum unctionis sanctitatis tuae. id est, consecratae Deo unctionis. Et tulit Salomon sanctitates Davidis patris sui: primo Regum septimo. id est, quae David Deo consecraverat. Sic 2 Reg. duodecimo: Omnem

primo Paralipomenon vigesimosexto: pro, Deo consecrati. Ager erit sanctitas Domino. Levitici vigesimoseptimo. Sic Isaiae sexagesimo: Omne aurum et argentum, etc. sanctitas sunt Iehovae, in thesaurum eius deveniant. Isaiae vigesimotertio: Erit omnis negociatio sanctitas Iehovae. Sanctum videtur aliquando significare caelum, quia sit sanctum Dei habitaculum, aut sedes. Psalmo vigesimo: Mittat tibi auxilium de sancto. Mox addit: Exaudiat te de caelis sanctitatis suae. Sic Sancta, pro rebus caelestibus aut divinis. Proverbiorum

nativae ac primariae significationi huius verbi. Qui enim contingebat aliquid rerum sacrarum, quas ei tangere non licebat sanctificari dicebatur: id est, revera contaminari, et coram Deo immundus esse. ut si quis laicus nunc apud Pontificios sacratum calicem nudis manib. contrectaret. Exodi 29: Omnis qui attigerit altare, sanctificabitur. Sic Levit. 8: Qui attigerit villas carnes, sanctificabitur: id est, Si quis, cui non licet, attigerit fiet sacer, seu quasi immundus. Quare mox additur: Sic ubi vestis fuerit aspersa eo sanguine, lavetur in loco sancto. Monsterus invertit sensum, quasi

sanctum, et per eum operari in iustificatis novitatem naturae et bona opera. 1 Thess. 4. Sanctificatio vestra, a abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque [?: ves- ] uas suum possidere cum sanctificatione et honore, [?: ] cum affectu concupiscentiae. 1 Ioan. 3, Omnis qui habet spem hanc. purificat se. Alias significat aliquid idoneum reddere ad licitum usum. 1 Cor. 7 Sanctificatur vir infidelis per mulierem. 1 Tim. 4, Omnis creatura Dei bona est, etc. Sanctificatur enim per verborum orationem. SANCTUARIUM, significat locum

[?: ves- ] uas suum possidere cum sanctificatione et honore, [?: ] cum affectu concupiscentiae. 1 Ioan. 3, Omnis qui habet spem hanc. purificat se. Alias significat aliquid idoneum reddere ad licitum usum. 1 Cor. 7 Sanctificatur vir infidelis per mulierem. 1 Tim. 4, Omnis creatura Dei bona est, etc. Sanctificatur enim per verborum orationem. SANCTUARIUM, significat locum ministerii, prius quidem tabernaculum, postea templum. Per metaphoram videtur significare scholam verae religionis aut etiam ipsas Sacras literas. Inquit enim David

nemini alii quam ipsi iratum fore ob eius exitium. Sic dicit Christus, Omnem sanguinem iustum inde ab Abel venturum super suos persecutores. id est, reatum, iram Dei et poenas ob omnium piorum doctorum iniustas caedes infligendas. Octavo, significat casus aut controversias capitales. 2 Par. 19. Omnis controversia inter sanguinem et sanguinem: id est, inter varias caedes, reatus, et omnino capitales casus. Nono, significat aliquando proprie poenas ob fusum sanguinem. Os. 12, Ideo sanguis eius super eum diffundetur. id est, poenae ob caedes. Iud. 8. Ut sanguinem eorum poneret super

vocant) stylis gravant, onerant, et circumveniunt miseros. Sic Hier. 22, Scribite virum istum Choniam orbatum, qui nos prosperabitur in diebus suis. Tertio, Scribi in libro [?: ] , aut deleri ex eo, quid significet, supra in voce LIBER dictum est. Isaiae cap. 4, Omnis qui fuerit scriptus [?: ] ta, erit in Hierusalem. id est, Hierosolymitani seu [?: ] cives Dei, aut viva membra Ecclesiae, ad vitam [?: p-nebunt ] . Contra, Scribi in terra, significat ad exitium destinari. Hierem. 17, Deficientes a me in terra

super vinum, super oleum, et super illud quod profert terra, super hominem et super iumenta. id est, efficiam, ut omnia siccitate arescant, nec terra rigetur, nec homines aut iumenta habeant quod bibant. Isaiae 19 minatur Deus Aegyptiis, se effecturum ut exiccentur aquae ac rivi Aegypti. id est, omnis generis poenis eos afflicturum. nam tota felicitas ac opulentia Aegyptiorum dependebat ex Nilo, et eius rivis. sicut paulo ante dixi, simili locutione Deum minari Babyloniis: tametsi in Babyloniae poena, per aquas possis intelligere subditos. Buccella sicca: id est, panis solus, sine omni

Ierusalem sancta. Voluerunt autem duabus illis picturis, ara et virga, tanquam symbolo significare sacerdotium, et regnum. Nunc exempla subiiciam. Exod. 30. Hoc autem dabit quisque, qui transit ad census, dimidium sicli, in siclo sanctitatis: viginti oboli sunt siclus. Levit. 27, Omnis aestimatio tua erit in siclo sanctuarii: viginti oboli erunt siclus. 1. Sam. 9. Ecce inventa est quarta pars sicli in manu mea. Et pluraliter, שקלים. Exod. 21, Argenti triginta siclos dabit domino suo. Levit. 27. Et erit aestimatio tua masculi 20

iustitiae. Sensus autem est, quod Deus Abrahamum iam antea iustificatum, illo signo circum cisionis veluti appenso quodam sigillo confirmarit de certitudine ipsius iustificationis, et sui favoris. Fundamentum Dei stat firmum, habens hoc sigillum: Novit Dominus suos, et discedat ab iniustitia omnis qui nominat nomen Christi. 2. Tim. 2, fundamentum vocat ipsam promissione ac vocationem, super quam aedificati sumus. Sigillum vero, adiunctum Dei favorem: et admonitionem, ne amplius peccemus. De quo loco supra in verbo NOSSE diximus. Sic Paulus 1. Corinth. 9 dicit, Corinthiorum

et velut opprimit, aeque silentium agitur. Quod ergo ait, Et silete: nihil aliud est, quam agnoscentes contra quem sese efferat furor vester, nempe contra Deum ipsum: coepto deterreamini, et quietem agite. Sic cum sancti vates tremendum Dei adventum praedicant: Sileat (inquiunt) a facie eius omnis terra: hoc est, metuens a maiestate eius, tota sese illi sub dat, seseque ab omni tumultu repugnandi iussis eius contineat. Tertio, silere indicat quiescere, nihil agere: clamare contra, aliquid magnum agere ac moliri. Unde clamor etiam tetra peccata, sicut Sodomorum, Genesis

tacituram, et iubilaturam. Isaiae trigesimo secundo: Et erit opus iustitiae pax, et operatio iustitiae silentium, et securitas in seculum. Secundo silere metaleptice praesentem timorem, qui est causa silentii, significat. Abacuc secundo. Dominus autem in templo sancto suo, taceat ab eo omnis terra. id est, timeat, et prae timore conquiescat, non tumultuetur, non furat contra eum peccando. Zoph. primo: Sile a facie Domini, quia prope est dies eius, quia praeparavit mactationem. Zachariae secundo. Sileat omnis terra a facie Domini, quia excitatus est de habitaculo sanctitatis

Abacuc secundo. Dominus autem in templo sancto suo, taceat ab eo omnis terra. id est, timeat, et prae timore conquiescat, non tumultuetur, non furat contra eum peccando. Zoph. primo: Sile a facie Domini, quia prope est dies eius, quia praeparavit mactationem. Zachariae secundo. Sileat omnis terra a facie Domini, quia excitatus est de habitaculo sanctitatis suae id est, metuat et quiescat. Tertio, quia verba rebus actionibusque coniuncta sunt, et clamor labori, contra silentium quieti: ideo Silere pro quiscere saepe ponitur: idque tum Deo per anthropopathiam, tum hominibus

sinu suo, et foetas leniter ductabit. Gestatio illa agnorum posset videri alludere ad gestationem infantum, a parentibus aut nutricibus gestatorum. Sed solent etiam pastores aliquando parvos ac imbecillos agnos ita anterius in pectore aut sinu molliter gestare. nam ipsas oves, ut graviores et omnis gestationis patientiores, in cervice aut [?:-g- ] gestant multo durius. Dicitur quoque uxor in sinu mariti cubare, sicut Gen. decimo sexto Sara dicit ad maritum: Ego dedi ancillam meam in sinum tuum Michaeae septimo: Ab ea quae dormit in sinu tuo, [?: c-di ]

significationem veteres maxime urserunt: quamvis non sine extremo quorundam abusu. Quidam enim, ut Origenes, omnem tandem grammaticum verboris sensum, ut literam mortuam abiecerunt: et suas allegorias, vel potius mythologias pro spirituali sensu Ecclesiae venditarunt. Secundo, ratione obiecti, omnis itidem et Legis et Evangelii doctrina sine Spiritu S. efficacitur intus docente, homini carnali ac sibi relicto Litera est, et appellatur. Tametsi enim et Legis et Evangelii doctrina spiritualis est, hoc est, a Spiritu S. tradita, et ad vitam spiritualem ac aeternam data, Rom. 7: vitio

et eius in auditorib. effectum, veram videlicet ac simulatam pietatem. Quod autem subiungit ibidem Paulus, Litera occidit, spiritus autem vivificat: tametsi de primo tantum et tertio gradu exponit Augustinus, non incommode tamen ad omnes in universum accommodari potest. Primum igitur occidit omnis typus ac figura, dum externo tantum aut literali sensu accepta, vel decipit: aut aliquid plane falsi continens, ut cum membra Deo, aut Messiae regnum temporale promitti videtur: aut persuadens in eo verum cultum, pietatem ac iustitiam sitam esse, ut Iudaei de sua caeremoniarum iustitia

angelis, hocque 1, In genere de essentia spirituali: Lucae 24, Existimabant se spiritum [?: ] re. Ibidem, Spiritus carnem et ossa non habet. Actor. [?: ] . Saducaei dicunt, neque angelum neque spiritum esse. [?: ] , De bonis angelis. Psal. 150, Omnis spiritus laudet Dominum. Dan. 3, Benedicite omnis spiritus Dei Domini Hebr. 1, Qui creat angelos suos spiritus. Ibidem, Non-ne omnes sunt administratorii spiritus? Apoc. 1. Gratia vobis et pax ab eo qui est, et qui erat, et qui [?: ] rus est, et a spiritib. qui in conspectu

Lucae 24, Existimabant se spiritum [?: ] re. Ibidem, Spiritus carnem et ossa non habet. Actor. [?: ] . Saducaei dicunt, neque angelum neque spiritum esse. [?: ] , De bonis angelis. Psal. 150, Omnis spiritus laudet Dominum. Dan. 3, Benedicite omnis spiritus Dei Domini Hebr. 1, Qui creat angelos suos spiritus. Ibidem, Non-ne omnes sunt administratorii spiritus? Apoc. 1. Gratia vobis et pax ab eo qui est, et qui erat, et qui [?: ] rus est, et a spiritib. qui in conspectu throni eius [?: ] et a IESU Christo.

Isaiae 2, Quiescite ab homine, cuius spiritus in naribus eius est. Isaiae 42, Dans statum populo qui est super eam, et spiritum calcantibus eam. Zach. 5, Spiritus in alis earum. Et 12, Dominus fingens spiritum hominis. Habac. 2, Ecce iste (putat idola) coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in nisceribus eius. Matth. 27, Clamans voce magna emisit spiritum. Luc. 8, Reversus est spiritus puellae. Lucae 23. In manus tuas commendo spiritum meum. Ioh. 19, Inclinato capite tradidit spiritum. Act. 7, Domine IESU suscipe spiritum meum. 1. Cor. 2, Quis enim

sui. Haggaei 1, Et suscitavit Deus spiritum Zorobabel, etc. et spiritum IESU, etc. et spiritum reliquorum de omni populo. 1. Esdrae 1. Suscitavit Dominus spiritum Cyri regis Persarum. Item, Et surrexerunt principes patrum de Iuda et Beniamin, etc. et omnis cuius suscitavit Deus spiritum, ut ascenderet ad aedificandum templum Domini. 3. Esdr. 2, Suscitavit Dominus spiritum Cyri. Pro impetu malo: 2. Par. 21, Suscitavit autem Dominus contra Ioram spiritum Philistinorum et Arabum. Isaiae 37, Ecce ego dabo ei spiritum, et audiet nuncium, et

Vicinum huic est illud vulgare, quod Principes nunc Clementissimi domini vocantur. Dicuntur etiam illi Spontanei, qui ultro ac prompto animo vel proximo benefaciunt, vel etiam Deo aliquid offerunt. Sic dicitur aliquorum cor spontaneum esse, et spiritus facere aliquos spontaneos. Exo. 35, Omnis vir aut mulier, quorum spontaneum est cor eorum conferendi pro cuncta supellectile. Ibidem: Omnis quem spontaneum fecit ipsum spiritus suus, contulerunt levandam Domino. Hanc vocis vim videtur voluisse exprimere Paulus, inquiens 2. Cor. 9, Hilarem datorem diligit Deus. id est, promptum,

illi Spontanei, qui ultro ac prompto animo vel proximo benefaciunt, vel etiam Deo aliquid offerunt. Sic dicitur aliquorum cor spontaneum esse, et spiritus facere aliquos spontaneos. Exo. 35, Omnis vir aut mulier, quorum spontaneum est cor eorum conferendi pro cuncta supellectile. Ibidem: Omnis quem spontaneum fecit ipsum spiritus suus, contulerunt levandam Domino. Hanc vocis vim videtur voluisse exprimere Paulus, inquiens 2. Cor. 9, Hilarem datorem diligit Deus. id est, promptum, voluntarium, alacrem. Populus tuus spontanearum, scilicet voluntatum in die victoriae tuae. i. sponte

[?: Pri- ] igitur observetur, quod saepe abundet, praesertim [?: ] in descriptione temporis FUIT. Deut. 9, Et fuit a fine quatuor dierum: pro, finitis 4 dieb. aut post eos. Gen. 15, Et fuit sole occumbente: id est, cum occumberet sol, vel in occasu solis. Ex. 33. Et fuit, omnis qui quaerebat Dominum, exibat ad tabernaculum testimonii. id est, cum aliquis vellet consulere Deum, eo exibat. Secundo et illud notabile est, quod creberrime desit, et sit subaudiendum, seu etiam includatur in pronominibus omnibus, item adverbiis demonstrativis, affirmativis, aut negativis,

nostra: id est, de tribulatione. 2. Cor. 12, Super tali homine gloriabor: id est, de tali. Prophetare super aliquo, praecipere super aliquo. Super omni verbo praevaricationis, super bove, super ove. Exod. 22. Super crebro obligationem quandam, debitum et culpam indicat. Iud. 19, Omnis penuria tua super me. id est, ego me constituo debitorem, aut obligo ad suppeditanda tibi omnia necessaria. 2. Par. 2. In seculum hoc super Israelem. id est, Israel perpetuo tenebitur offerre sacrificia Domino, propter accepta beneficia. Esdr. 10, Surge, quia super te est res. id est,

super patre. id est, propter. Gen. 19, Erue te super anima tua. Exod. 8, Clamavit ad Dominum super verbo ranarum. id est, propter ranas Is. 24. Clamor super vino in plateis. Pro: Levit. 4. Offeret super errato suo. id est, pro expiando errato. Psal. 32 per hoc orabit te omnis sanctus in tempore opportuno. Rom. 15, Ut gentes super misericordia Deum glorificent. id est pro. Erga, Contra. In misericordia Iehova super eum, Gen 19. id est, eo quod Dominus misericordia movebatur erga eum. Nehem. 11, Praeceptum regis erit super eos. id est, erga illos, aut illis

Corinthiorum sexto. Unde et Christus hac ratione corpus suum vocat templum, Ioan. secundo inquiens: Sol [?:-ite ] templum hoc, et post triduum reaedificabo illud. Templum Dei violare, primae Corinthiorum tertio, est, a Deo et vera pietate deficere. Psalmo vigesimonono. Omnis in templo Dei dicat ei gloriam. id est, omnia membra Ecclesiae laudent eum. Matth. vigesimotertio dicit Christus, Zachariam filium Barachiae esse interfectum a Iudaeis inter templum et altare: quod alii ad Zachariam filium Ioiadae, alii ad Zachariam prophetam referunt, et denique alii ad

convertere voluit. TENEBRAE, vox valde usitata, maxima ex parte exposita est supra in vocibus, Caliginis, Noctis, Obscuritatis: [?: ] contrariis, Lucis, Diei, Solis, et similibus. Quare hic breviter eius significata percurram. Primum igitur significat haec vox, omnis generis calamitates ac adversa. Psalmo 112. Oritur in tenebris lumen rectis. 2. Samu. vigesimosecundo: Tu illuminas tenebras meas. id est, in medio summarum difficultatum me liberas. Mich. septimo: Si sedero in tenebris, Iehova lux mea. Sic et [?:-tini ] dicunt, Venit

] infirmitatum nostrarum: Hebraeorum quarto. et [?: ] sus 2 inquit: Nam ex eo quod passus est tentatus [?: p- ] iis qui tentantur succurrere. ubi tentatio non [?: tan- ] illas diaboli tentationes, aut ad malum sollicitationes significat: sed etiam omnis generis afflictiones, quaestiam tentationes interdum vocantur. Accipitur nihilominus locutio Tentare Deum aliquando etiam in [?: ] liorem, aut saltem tolerabilem partem: ut Gedeon [?: ] dicum sexto, non sine petitione veniae tamen, [?: di- ] secundo

Ut describeretur tota habitabilis terra. Sexto, valde crebro pro contento ponitur: ut terra significet homines vel totius mundi, vel plurium regionum, vel etiam unius alicuius, praesertim terrae Canaan aut Iudaeae. Genes. 6. Vidit Deus quod corrupta esset terra. Mox se exponit, Quia corruperat omnis caro viam suam super terram. Quod prius dixerat terram, hoc iam nominat carnem agentem super terram, nempe homines. Gen. 41, Universa terra veniebat in Aegyptum, ut emeret frumentum a Ioseph: id est, omnes incolae. Deus deorum advocavit terram, Psal. 50. id est, homines. In

in locis liberis et amplis. Isaiae 22. In terram longissimam manibus proiicere: id est, valde distantem. Terra lugere dicitur, cum ob poenas divinitus inflictas homines lugent, vel cum ea ob vastitatem lugubrem faciem habet. Oseae quarto: Propterea lugebit terra, et exterminabitur omnis qui habitat in ea. Hierem. 12, Usque quo lugebit terra, et gramen omnis campi arescet? Alibi dicuntur portae civitatis lugere. Terra aquarum et torrentium, Deuter. 10, est terra abundans aquis, aut etiam irrigua. Sic dicitur terra [?: ] , frumenti, et aliarum rerum: id est,

proiicere: id est, valde distantem. Terra lugere dicitur, cum ob poenas divinitus inflictas homines lugent, vel cum ea ob vastitatem lugubrem faciem habet. Oseae quarto: Propterea lugebit terra, et exterminabitur omnis qui habitat in ea. Hierem. 12, Usque quo lugebit terra, et gramen omnis campi arescet? Alibi dicuntur portae civitatis lugere. Terra aquarum et torrentium, Deuter. 10, est terra abundans aquis, aut etiam irrigua. Sic dicitur terra [?: ] , frumenti, et aliarum rerum: id est, abundans illis bonis ac commodis. Terram respicit Deus,

tam est facta frequens et trita, respectu Christi factum est: cuius morte tanquam mediatoris ac testatoris redemptionis nostrae gratia tum essentiam, tum et confirmationem est adepta. Cui accedit et ea causa quod omnis tum obligatio servandi huius contractus, tum et fructus inde proveniens, tantum in alteram partem, nempe in hominem derivari externa specie videtur: tametsi etiam Deus hic se revera vel maxime obliget, ac ad eum maxima gloria hinc proveniat. Huc illa quoque causa referri queat, quod cum filii

idoneus sit: id est, an testamenti factionem habuerit. Quod autem Christus testamenti factionem habuerit, hoc est ius testamentum faciendi, passim testificatur Scriptura: maxime generale hoc mandatum patris de caelo sonans, Hic est filius meus dilectus, hunc audite, etc. Item: Omnis potestas mihi data est. Eôdem facit, quod illi traditum est regnum usque ad fines terrae: quodque passim affirmat, se non alia, aut aliter loqui, quam prout pater sibi mandaverit ac praescripserit. Quod Christus tempore facti testamenti sui integrae mentis fuerit, nemo nisi blasphemans

sum ego, et vos sitis. Est etiam exequutor hic in terris Spiritus sanctus et ministri Christi: qui sunt legati eius ad urgendam reconciliationem hominum cum patre, quique sunt oeconomi Christi, et ius habent ligandi ac solvendi, claudendi et aperiendi. THESAURUS, per synecdochen saepe omnis generis opes, potentiam ac gloriam significat. Sic dicitur Moises pluris fecisse probrum Christi, quam thesauros Aegypti: Hebr. 11. Sic Isa. 2, Repleta est terra eius auro et argento, nec est finis thesauris eius. Secundo per metaphoram significat quarumvis bonarum rerum copiam. Deut.

revocari potest: ut ipsemet id applicat et explicat. TIMOR, et TIMERE, quod ad figuratas significationes attinet, primum significat cultum Dei aut pietatem, qui eum colimus: quia extimore Dei reliquus omnis cultus legitur. Ps. 34. Venite filii, et auscultate mihi, timorem Dui docebo vos. Ibidem: Timete Dominum sancti eius, [?: quo- ] est defectus timentib. eum. Ps. 19, Timor Domini mundus [?: ] in seculum, iudicia eius vera et iusta sunt. Sic etiam [?:-9

Corui de torrente eruent oculos subsannantis patrem: Prov. 30. id est, punietur tristi supplicio, et insepultus abiicietur, aut in patibulo suspendetur. Solent enim magni corui in torrentibus, et praeruptis rupibus ac ruinis aedificiorum versari. TOTUS aliquando idem est quod Omnis: quia collo Hebraeum utrunque perinde notat, nempe et continuam et discretam quantitatem. Sic, Propter te morti tra ditur tota die, habet Vulgata in Ps. 44. et Rom. 8. Rectius forte, Omni die, aut omnib. dieb. vel semper. Sic saepe, haec locutio posset corrigi in Psalterio Vulgatae

Sic, Propter te morti tra ditur tota die, habet Vulgata in Ps. 44. et Rom. 8. Rectius forte, Omni die, aut omnib. dieb. vel semper. Sic saepe, haec locutio posset corrigi in Psalterio Vulgatae versionis. 2. Cor. 1. habet Vulgata, Deus totius consolationis. ubi multo rectius verteris, Omnis consolationis: quia Deus nos omnibus modis consoletur, omnisque consolatio ab eo veniat, non aliunde. In toto hoc, בכל צות becol zoth. Isa. 9, In toto hoc non est aversus furor eius: posset quidem verti, ut nonnulli explicant pro, Et tamen necdum

exposita est. Sicut Ionas fuit in ventre ceti tres dies et tres noctes, ita erit et filius hominis in corde terrae tres dies et tres noctes. Ubi observandum est, id ob similitudinem dici. De quo Hebraismo vide Regulas Universales, in cap. de Similitudinibus. TRIBULATIO, omnis generis afflictio et calamitas vocatur. 1. Cor. 7. Tribulationem autem carnis habebunt huiusmodi: id est, affligentur. Tribulantes dicuntur hi, qui pios affligunt. Tribulatio cordis, est dolor ac cura cordis. Psalmo 25. Dies tribulationis ac tempus tribulationis, est crebro in

seu poenas eius praedicens. Psal. 23, Etiamsi ambulavero per vallem umbrae mortis, non timebo malum, quia tu mecum es. Septuaginta verterunt, per medium. Sed videtur simpliciter intendere, ac si dicas, In ipsissima aut summa umbra mortis, summisque mysteriis ac difficultatib. Omnis vallis exaltabitur, Isa. 40 et Luc. 3. in descriptione praeparationis viae Meschiae, quam Baptista Domini praecursor ei praeparavit, praedicitur, quod omnis vallis exaltabitur, et omnis collis humiliabitur. Quod apposite dicitur ad viarum complanationem, ubi tum eminentes tumores, colles

per medium. Sed videtur simpliciter intendere, ac si dicas, In ipsissima aut summa umbra mortis, summisque mysteriis ac difficultatib. Omnis vallis exaltabitur, Isa. 40 et Luc. 3. in descriptione praeparationis viae Meschiae, quam Baptista Domini praecursor ei praeparavit, praedicitur, quod omnis vallis exaltabitur, et omnis collis humiliabitur. Quod apposite dicitur ad viarum complanationem, ubi tum eminentes tumores, colles et montes sunt molesti ob difficultatem ascensus, tum et valles ob descensus ac praecipitia: sed aequabile solum ac via omnium commodissima est profectioni.

intendere, ac si dicas, In ipsissima aut summa umbra mortis, summisque mysteriis ac difficultatib. Omnis vallis exaltabitur, Isa. 40 et Luc. 3. in descriptione praeparationis viae Meschiae, quam Baptista Domini praecursor ei praeparavit, praedicitur, quod omnis vallis exaltabitur, et omnis collis humiliabitur. Quod apposite dicitur ad viarum complanationem, ubi tum eminentes tumores, colles et montes sunt molesti ob difficultatem ascensus, tum et valles ob descensus ac praecipitia: sed aequabile solum ac via omnium commodissima est profectioni. Proponuntur ergo verba

Psal. 144. Homo vanitati similis est, et dies eius veluti umbra transiens. Textus ipse exponit, quid sit vanitas. Septimo, Vanus est irritus. Sic labor [?: ] est carens omni bono fructu. Vanum est vobis [?: ] lucem surgere: Psalm. 127. Vanus est omnis qui servit Domino: Malach. 2. id est, inutiliter ac frustra. Sic [?: ] [?: ] laborare: Psalm. 78, Consumpsit dies eorum in vanitate, et annos eorum in perturbatione. id est, [?: inv--iliter ] vagando in deserto, et tandem ibi moriendo. Et Psalm. 63,

oculus vester vasis vestris. id est, supellectili aut rebus, si forte quas non potestis vobiscum accipere ob pondus. Sic 1. Sam. 1. Res a Davide fratribus in castra allatae vasa vocantur: et 1. Samu. 10. Saul dicitur latitasse inter vasa, ne in regem assumeretur. Sic Isaiae 22 dicuntur omnis generis vasa fuisse super clavum parieti infixum suspensa: id est, omnis generis utensilia, et res domesticae. Sic Christus utitur hac voce, cum dicit, fortis armati vasa diripi: Matth. 12. et, Vas per templum portari non sinebat, Marc. 11. pro, nullam prorsus rem. Vas pastorale vocat

quas non potestis vobiscum accipere ob pondus. Sic 1. Sam. 1. Res a Davide fratribus in castra allatae vasa vocantur: et 1. Samu. 10. Saul dicitur latitasse inter vasa, ne in regem assumeretur. Sic Isaiae 22 dicuntur omnis generis vasa fuisse super clavum parieti infixum suspensa: id est, omnis generis utensilia, et res domesticae. Sic Christus utitur hac voce, cum dicit, fortis armati vasa diripi: Matth. 12. et, Vas per templum portari non sinebat, Marc. 11. pro, nullam prorsus rem. Vas pastorale vocat peram, 1. Sam. 17, in quam David posuerat lapides fundibulares. Sic

Cor. 7. inquit: Qui habent uxores, sint ut non habentes, qui flent, ut non [?: ] ; qui gaudent, ut non gaudentes: qui emunt, ut non possidentes: qui utuntur hoc mundo, ut non abutentes. id est, ut non ita inhaereamus nostris opibus ac ex eis [?: p---- ] amus tanquam inde omnis nostra felicitas ac [?:----pendeat ] , sicut ille dives putabat, de qua re in toto ea capite agitur. Iubet ergo ibi Christus, ut soli Deo [?: se----mus ] , non mammonae, non nimium divitias amemus, [?:-de ] pendeamus, nostramque felicitatem inde

mundum, est in hanc vitam nasci. Ibidem: Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ibidem, In sua venit: id est, Meschias se exhibuit suo populo ac regno. Solem venire dicunt illi, non cum oritur, aut ad nos venit: sed cum attingit metam suam, nempe occidit. Venit coram me finis omnis carnis: Gen. 6. id est, ego decrevi perdere, vel finem imponere omni carni. Sic Amos 8. Venit finis super populum meum Israel. id est, decretus a me finis aut exitium populi iam adest. Venire alicuius verbum, est rem verbo promissam aut praedictam accidere. Iudicum decimotertio, et

S. repleto, progredior instructio fratrum, celebratio Dei et vera fides, vitam aeternam et Dei favorem apprehendens. Sic Iob dicit: Venter meus sicut musto inflatus est. id est, cor meum non potest se continere quin loquatur. Proverbiorum 20, Lucerna Domini est spiritus hominis, pervestigans omnis penetralia ventris. id est, cordis ipsius secreta. Sic Paulus 1. Corint. 2 inquit: Quis enim novit ea quaerent hominis, nisi spiritus qui est in eo? Deus meus [?: ] tu ex ventre matris meae. Psalm. 22. id est, inde ex vero cum parerer, te imploravi: aut certe tu me fovisti,

Deus, Ieremiae trigesimo octavo. id est, prophetia et minae. Verbum aut Verba saepe ponuntur pro ipsis rebus quae verbis sunt comprehensae. Verbum dicitur appropinquare, cum id accidit quod Deus praedixit suis verbis. Ezechielis duodecimo, Appropinquaverunt dies illi, et verbum omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic Psalmo 148, Ventus turbinis faciens verbum eius. id est, ipsam rem mandatam. Secundo Samuelis decimoquarto: Feci verbum hoc. Isaiae 42 Haec verba faciam eis, et non derelinquam eos. Deuteron. quarto: Cum

33 Rectum est verbum Domini. Esa. 1, Audite verbum Domini principes. Esa. 2, Verbum Domini de Hierusalem. Esa. 40, Verbum Domini manet in aeternum. Ier. 1 Factum est verbum Domini ad eum. Et cap. 7, Verbum quod factum est ad Ieremiam a Domino. Item, Audite verbum Domini omnis Iuda. Et cap. 33, Factum est verbum Domini ad Ieremiam. Ezec. 1 et 3, Factum est verbum Domini ad Ezechielem. Item cap. 6, Montes Israel audite verbum Adonai Iehova Domini Dei. Et cap. 7. Factus est sermo Dei ad me. Ose. 1, Verbum Domini quod

ut ostendat, Leviticum tabernaculum sacerdotium ac cultum non esse ipsas veras res, sed tantum umbram rerum futurarum Oseae 4. Lis est Domino cum habitatoribus terrae, eo quod non sit veritas, misericordia ac cognitio Dei in terra: sed maledicere, mentiri, occidere, furari et moechari. id est, omnis generis impietates ac scelera passim et promiscue grassantur. In veritate, saepe idem valet quod vere aut verum. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: i. vere, aut veram. Sic Marc. 12. Magister in veritate dixisti. i. vere. Act. 10, In veritate deprehendo, quod Deus non sit acceptor

Nec tantum ipse non perstitit in veritate, sed etiam alios secum traxit ex veritate in mendacium: i. ex fidelitate Dei ad infidelitatem, ex vera sententia ac celebratione Dei in contraria mendacia, ex vera ac solida imagine Dei in imaginem diaboli: et denique effecit, ut tum falsa doctrina, tum et omnis generis scelera, fraudes ac mendacia totum terrarum orbem oppleverint Ro. 1. Palam fit ira Dei de caelo adversus omnem impietate et iniustitiam hominum, qui veritatem in iniustitia detinent Quid sit veritatem in iniustitia detinere, mox ipsemet Paulus exponit, primum indicans quid sit illa

eis, quod Deus sit illis propitius, et promittat pacem, cum Deus eis minetur tristes poenas. Videntes dicti sunt vetustiore vocabulo, prophetae: ut est 1. Sam. 9. Sic et 2. Sam. 24: Factum est verbum Iehovae ad Gad prophetam videntem Davidis. 2. Reg. 17: Per manus omnium prophetarum et omnis videntis. Verbum est הזה haza Hebraeum. Videns, aliquando significat sapientem: Exod. 23. Munus excaecatuidentes. id est, sapientes. Sic et Latini interdum dicunt Oculatum. Angeli pusillorum Christi dicuntur semper spectare faciem Dei: Matth. 18.

et de aliorum piorum persequutione dicit Christus: Haec facient vobis, quia non noverunt patrem, neque me. Videri aliquid alicui, pro existimare, opinari et arbitrari eum. 1. Corinth. 7: Videor autem et ego spiritum Dei habere. id est, existimo me habere. Exod. 20 ponitur Videre pro audire: Omnis populus videbat tonitrua Dei. pro, audiebat. VIDE verbum apud Hebraeos saepe ponitur pro adverbio demonstrandi, sicut et apud Germanos Sich. Vide etiam oram pallii tui: 1. Sam. 24. id est, En, cum eam abscidi, facile potui te interficere. Sic 2. Sam. 24. Vide boves pro holocausto: pro,

ad amicandum. id est, deditus amicitiis. Vir cogitationum: Proverb. 24, Cogitantem male facere, eum virum malarum cogitationum vocabunt. Vir consilii: pro, consiliarius. Psal. 119, Testimonia tua delectationes meae, et viri consilii. Vir doni: id est, donans: Proverb. 19, Omnis est amicus viri doni. Vir irarum: Prover. 22, Cum viro irarum ne eas. id est. iracundo aut rixoso. Vir famis, est famelicus: Isaiae 5, Et gloriosi eius viri famis. Vir nuncii: 1 Sam. 18. Non vir nuncii eris hodie. Vir sanguinum: Psal. 5 Virum sanguinum et doli

erunt vir vir per tribum, vir caput domus. id est, singuli de singulis tribubus. Virum unum, virum unum: Num. 13, Virum unum virum unum de tribu patrum. pro, singulos viros de singulis tribubus. Vir et vir natus est in ea, Psal. 87. pro, iste et ille, vel plures, vel potius omnis generis homines nati sunt in Hierusalem. i. ex omnibus gentibus homines erunt in Ecclesia. Mulierem esse viro, et nubere eam. Num. 30: Si fuerit viro. Vir Dei, ut supra dixi, non nisi eximios prophetas in Veteri testamento significat: sed in Novo, praesertim apud Paulum, Homo Dei,

lege. Nam ideo aliquid est peccatum, quia id Deus per legem suam damnat: ideo furari res Aegyptiorum, et interficere Cananaeos, non fuit peccatum, quia id lex Dei non prohibuerat, sed potius mandaverat. Ideo etiam peccatum affert poenam et mortem, quia iustitia ac lex Dei talia facta morte punit. omnis ergo efficacia peccatia lege, prohibente et damnante illud, est. Virtus Christi in infirmitate perficitur: 1. Corinth. 12. et 4. Ut eius virtutis excellentia sit Dei, non ex nobis. id est, potentia Christi est potissimum in nostris imbecillitatibus efficax. perficitur igitur, quo ad

etiam Hebraeis isto nomine רחם pia mater dicitur. Iudico autem, ipsum verbum, ac caetera quoque nomina ab isto nomine רחם esse derivata. Gen. 20, Concludendo conclusit Iehova omnem matricem domus Abimelech. Exod. 34, Omnis apertio matricis mea est. Iob 3. Quare non a matrice mortuus sum? Hierem. 5. A matrice sanctificavi te. Oseae 10. Da eis matricem abortientem, et ubera arentia. Psal. 110, Ex matrice aurorae ros, ita est pueritia tua. id est, pueri tui. Sumitur semel pro misericordia.

Psalmo vigesimo: Vita est in favore Dei. id est, suo favore nos felices reddit, quantumvis interdum ad breve tempus irascatur. Proverbiorum quarto: Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae. Psalmo quadragesimosecundo: Et orabo Deo vitae meae. id est qui est causa omnis boni ac felicitatis meae. 1 Sam. 25, Anima Domini mei erit colligata in fasciculo vitae cum Iehova: ubi plane ipsa vita aeterna intelligi videtur. Psalm. 16, Scire facies me semitam vitae. id est, deduces me ad vitam aeternam. Metaphora est a viatoribus ducta, qui praeeunt ignaris locorum

meae. 1 Sam. 25, Anima Domini mei erit colligata in fasciculo vitae cum Iehova: ubi plane ipsa vita aeterna intelligi videtur. Psalm. 16, Scire facies me semitam vitae. id est, deduces me ad vitam aeternam. Metaphora est a viatoribus ducta, qui praeeunt ignaris locorum ac viarum. Isaiae 4, Omnis qui scriptus fuerit in vita, erit in Hierusalem. Psalmo 34, Quis vir ille, qui vult vitam, diligit dies bonos. id est, qui cupit bene ac beate vivere, is pie agat, ut sequitur. Aliquando, et quidem crebro, etiam commutem istam vitam denotat. Psalm. 17. A viris de mundo quorum pars est in

UMBRA, varia significat in Sacris literis, iuxta varias suas proprietates, quae sunt: tueri contra aestum, de pingere aut delineare suum corpus, esse quiddam leve, inane ac fugax, esse speciem tenebrarum, et aliae, Primum autem per metaphoram significat praesidium ac defensionem contra omnis generis adversa ac mala, corporalia ac spiritualia. Isaiae 49 et 51. Posui verba mea in ore tuo, et in umbra manus meae protexi te. Psalmo nonagesimoprimo: Qui habitat in [?: adiutori- ] aut latibulo Altissimi, in umbra Dei omnipotentis [?: ] morabitur. Iudicum

dicent, Non apparuit tibi Dominus. Sic Deus Samueli inquit: Audi vocem populi in omnibus quae dicunt tibi. Ad hanc significationem pertinet, quod Christus [?: ] , oves suas audire vocem suam, et alienam non audire. Quae loquutio aliquoties repetitur Ioannis decimo et decimo octavo: Omnis qui est ex veritate, audet vocem meam. Vox clamantis in deserto, Isaiae quadragesimo, et Ioan. primo significat doctorem clamantem, nempe Baptistam, omnes ad poenitentiam invicem. Vox Dei significat interdum veram doctrinam, [?: ] modo dixi. Ioan. sexto: Nunquam vocem

laetatus est ibi Saul, et omnes Israelitae usque valde. id est, vehementer et supra modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris. Ibidem: Ne derelinquas me usque valde. De qua locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis

Deus voluit id peccatum accidere, ut ille finis consequatur: sed tamen in de ultro consequutus est. Sic Romanorum primo: Ad hoc ut sint inexcusabiles, Matthaei vigesimotertio: Persequemini meos Apostolos, et alios doctores, ad hoc, ut veniat super vos omnis sanguis iustus, effusus super terram inde a sanguine Abel: Non sane accidet illa persequutio in eum finem, sed tamen illud ultro consequetur. Aliquando est adverbium temporis, et significat cum, aut quando, sicut et Latinum Ut: nisi quod illud denotat postquam, statim, post quamprimum.

prophetae tui erunt. id est, sicut vulpeculae latitantes in maceriis et locis ruinosis, ut inde insidientur, et damnum dent animalibus, et etiam vinetis: sic seductores illi insidiantur religioni et saluti animarum. VULTUS, animi sententiaeque index est, et in eo providentia et quasi omnis cura conatusque hominis cernitur. Saepe igitur iram indignationemque significat, quia ea in facie hominis conspicitur: et irati trucem vultum eis, quibus irascuntur, exhibent, eosque austere intuentur. Psalmo trigesimotertio: Vultus Iehovae contra facientes malum, ut succidat de terra

in loco adiiciendam putent, quam gestorum narrationis umbram praetulisse confirment. Haec vero ipsa ex subiectis plenius manifestentur exemplis. Caelum est, secundum historiam, hoc quod intuemur: secundum tropologiam, vita caelestis: atque secundum allegoriam, baptismus: secundum anagogem, angeli. Omnis igitur disciplina nostrae religionis, ab exemplo duplicis scientiae manavit: cuius primam Practicen, secundam Theoricen vocaverunt: id est, actualem et contemplativam. unam, quae actualem vitam, morum emendationem consummet: aliam, quae in contemplatione caelestium et divinarum Scripturarum

Sancti, a celsitudine virtutum. In Psal. Qui descendit super montem Sion. Item in aliam partem, in Propheta: Ne quando offendant pedes vestri ad montes caliginosos. id est haereticos: Colles, Sancti, sed minoris meriti. In Ps. Montes, et omnes colles. Item in aliam partem, in Evang. Omnis mons et collis humiliabitur. Valles, contritiones cordis humilis. In Ps. Et convalles abundabunt frumento. Item in aliam partem, in Propheta: Vallem filiorum Ennon. Petra, Christus,

Torculis, altare, ab eo quod ibi oblationes tanquam fructus conferantur, ut in Esaia. Et torcular fodi in ea. Et aliter: Torculat tribulationum pressura, in qua fideles probantur. In titulo. Psal. In finem pro torcularibus. Foenum, caro, vel [?:-a ] gloria, In Esaia: Omnis caro foenum, et omnis gloria eius sicut flos foeni. Herba, iucunditas quaedam proficientis animae. In Genes. Producat terra herbam virentem. Item in malam partem, Mane sicut herba transeat. Flores, Christus, vel specimen iustitiae. In Psal. Iustus ut palma flurebit. Lilium,

ab eo quod ibi oblationes tanquam fructus conferantur, ut in Esaia. Et torcular fodi in ea. Et aliter: Torculat tribulationum pressura, in qua fideles probantur. In titulo. Psal. In finem pro torcularibus. Foenum, caro, vel [?:-a ] gloria, In Esaia: Omnis caro foenum, et omnis gloria eius sicut flos foeni. Herba, iucunditas quaedam proficientis animae. In Genes. Producat terra herbam virentem. Item in malam partem, Mane sicut herba transeat. Flores, Christus, vel specimen iustitiae. In Psal. Iustus ut palma flurebit. Lilium, Christus, vel angeli

ad fidem Christi veniunt, corpore non circumcidantur. Circumcisio, expoliatio vitiorum. In Apost. Circumcisi estis circumcisione non manu facta, in expoliatione corporis carnis. Cornu, fortitudo, vel regnum. In Reg. Et exaltavit cornu Christi sui. Purpura, martyrii species per cruorem. In Exod. Omnis qui percipit corde, adferet initia Domino, aurum, argentum, aeramentum, hyacinthum, purpuram, coccum netum et byssum. Coccus, idem quod supra, vel charitatis ardor, vel crucis mentio. In Exodo, sicut supra. Byssus,

valle Gehennon, quae est iuxta murum Hierusalem. Hebraei, transitores. Sadducaei, iustificati. Pharisaei, divisi. Galilaei, volubiles. Samaritae, custodes, eo quod â Babyloniis illic ad custodiam collocati sint Iudaeorum. ¶ Cum in caeteris, tum et in hoc abundanter liquet, scriptura omnis sacra quam vere divina sit, ac plena mysteriis, quando ita congruant reb. nomina, effectibusque respondeant. Sicut David, quam exprimitur in Latinum fortis manu: utique fortiss. omnib. fere bellis extitit. Solomon, pacificus: utique in pace regnum administravit. Daniel, iudicium Dei utique in

[?: ] (sicut aliqui affirmant) omnium lapidum colores refulgent. Corbana, gazophylacium. Corbona autem interpretatur oblatio. Chasma, in Luca, hiatus: Graecum et. Erisybe, in Propheta, aerugo: id est, rubigo messium: Graecum est. Zizania, lolium. Sicera, succus ex [?: dastylis ] et omnis praeter vinum liquor, qui ad bibendum aut e pomis, aut quolibet genere conficitur, sicera nun capitur. Nardum pisticum, nardum fidele: id est, sine impostura: Graecum est. Nardum spicatum ab eo quod species ipsa nardi in modum spicae sit, quae infusa conscitur. Alabastrum, genus marmoris

ib. 70 oleo ungere per metaphoram 781. 11 oleum effusum ib. 24 Olla 782. 3 olla lotionis ib. 24 olla poenae ib. 31 in Olla mors 733. 9. 10 Olus, et gramen ib. 29 Omnis 784. 10 omnis non 786. 17 omne non ib. 30 omne quod ei ib. 34 omnia peccata ib. 55 in Omni hoc ib. 64 iuxta Omne quod 787. 2 iuxta Omnia, vel secundum omnia ib. 5

per metaphoram 781. 11 oleum effusum ib. 24 Olla 782. 3 olla lotionis ib. 24 olla poenae ib. 31 in Olla mors 733. 9. 10 Olus, et gramen ib. 29 Omnis 784. 10 omnis non 786. 17 omne non ib. 30 omne quod ei ib. 34 omnia peccata ib. 55 in Omni hoc ib. 64 iuxta Omne quod 787. 2 iuxta Omnia, vel secundum omnia ib. 5 omnis res ib. 30

10 omnis non 786. 17 omne non ib. 30 omne quod ei ib. 34 omnia peccata ib. 55 in Omni hoc ib. 64 iuxta Omne quod 787. 2 iuxta Omnia, vel secundum omnia ib. 5 omnis res ib. 30 omnia sunt mihi ib. 42 Omnipotens ib. 49 Onager ib. 55 onagrum rudero ib. 61 Onus 788. 4 onus levare ib. 47 onerare aliquem ib. 49 Operari

abscondar, et interficiar 295. 42 5. Iste consolabitur eos a dolore manuum nostrarum de terra 623. 54. 55 6. Viderunt filii Dei filias hominum 391. 63. 64 Non litigabit spiritus meus cum homine in seculum, eo quod sit etiam caro 105. 52 Omnis caro corruperat viam suam 188. 18 Et poenituit Deum quod fecit homines, etc. 908. 45 et 909. 8 etc. 7. Et rupti sunt fontes abyssi magnae, etc. 341. 19 8. Figmentum enim cordis humani malum est inde ab

43 16. Iustitiam iustitiam sequeris 492 40 17. Auferte malum de medio vestri 609 78 19. Tunc stabunt illi duo viri coram Iehova 402. 70 et 403. 1 20. Nunquid arbos est homo, ut fugiat ante te in obsidionem 762. 10. 11 21. Omnis suspensus in ligno maledictus 606. 11 Deponatque captivitatis indumentum 101 47 22. Vetat Deus, reperto nido, praeter pullos aut [?: ] , etiam matrem tollere 718 56 24. Tibique erit iustitia coram Domino 492. 53 Non

etiam matrem tollere 718 56 24. Tibique erit iustitia coram Domino 492. 53 Non pernoctet apud te pignus pauperis 882. 69 25. Ne sit in sacculo tuo lapis et lapis 519 20 Non obligabis os bovi trituranti 90 32 27. Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus, etc. 606. 40. 41 28. Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum 206. 60 Dabit pluviam terrae tuae pulverem 198. 24 Peregrinus evadet in caput, et tu in caudam 102. 29

Lavi in innocentia manus meas 623. 17 Sicut spina in manu ebrii, ita parabola in ore stulti 821 19. 20 27. Pater et mater dereli querunt me, tu autem suscepisti me 208. 52 29 et 96. Afferte Domino gloriam et fortitudinem 366. 52 Omnis in templo dicatei gloriam 1193. 37 30. Momentum est in furore eius 667. 35 In manibus tuis sortes meae 1154. 22 Confitemini memoriae sanctitatis eius 637. 67 31. Mirificavit misericordiam suam mihi, etc. 654. 38. 39

631. 5. 6 115. Caelum caeli Domino, terram autem dedit filiis hominum 136 36 116. Accipiam calicem salutis, et invocabo in nomine Domini 96. 64. 65 Circum de derunt me dolores mortis, etc. 673. 68 Dixi infestinatione mea, Omnis homo mendax 305 62. 63 Preciosa in conspectu Domini mors, etc. 673 68 118. De angustiis invocavi Dominum, in latitudine, aut per latitudinem, etc. 524. 4 5 Non moriar, sed vivam, et narrabo opera, etc. 678.

mihi 551. [?: ] Ne eripias de ore meo verbum 805. 59. 60 Cantus mihi fuerunt statuta tua 99. 69. 70 Anima mea expectat Dominum a custodientibus mane 1. 22 23 Ostium verborum tuorum illuminat 811. 41. 48 Omnis consummationis vidi finem, latum tuum [?: ] [?: ] datum nimis 334. 22 23 Praecepisti iustitiam testimoniorum tuorum, et veritatem valde 492. 3. 4 Lumen semitae meae verbum tuum Domine 1120. 24 25 Verbum Dei manet in aeternum

omnia ossa mea 532. 10 42 Et revelabitur gloria Domini, etc. 1047. 15. 16 Loquimini super cor Hierusalem, et clamate ad eam, etc. 649. 42. 43 Vae illi, qui dicit patri, Quid generas? etc. 686. 66. 67 Omnis caro sicut gramen 668. 53 Caelos palmo dimensus est 649. 2 Omnis vallis exaltabitur 1235. 44. 45 41, 48. Primus et novissimus ego sum 739. 11 Non clamabit, scilicet Messias, in plateis, etc. 1143. 8. 9 10

15. 16 Loquimini super cor Hierusalem, et clamate ad eam, etc. 649. 42. 43 Vae illi, qui dicit patri, Quid generas? etc. 686. 66. 67 Omnis caro sicut gramen 668. 53 Caelos palmo dimensus est 649. 2 Omnis vallis exaltabitur 1235. 44. 45 41, 48. Primus et novissimus ego sum 739. 11 Non clamabit, scilicet Messias, in plateis, etc. 1143. 8. 9 10 etc. 43. Non feci servire in incenso aut sacrificiis, vos autem fecistis me

iustitiae, etc. 490. 59. 60 51 Ecce ego contra te mons pestifer, etc. 667. 54 Seraia erat princeps quietis 1000. 78 Et iubilabunt super Babel caeli et terra 476. [?: ] Firmata est contra Babel omnis cogitatio Domini 335 36. 37
THRENI 1 Ingrediatur omne malum eorum coram te 455. 66. 67 Mulieres comedent fructum suum 687. 1. 2 2 Prophetae eius non invenerunt visionem a Ihova 1284. 29. 30

67 7 Omnia genua ibunt tanquam aquae 360. 54 [?: 5 ] 8 Et cecidit illic manus Domini super me 618. [?: 5- ] 11 Nos sumus caro, et haec civitas est olla 782. 66. [?: 6- ] 12 Prolongantur dies, et peribit omnis visio 969. [?: 6- ] 13. 22 Non ascendistis ad fracturas, neque sepis istis sepem super domum Israel: ut, etc. 348. 12. [?: 1- ] . 13 Tanquam vulpes in deserto prophetae tui erunt 1306. 49. 50 Minatur Deus

2. Ut impleretur quod dictum est per prophetam Quoniam Nazaraeus vocabitur 710. 65. 66 etc. 3. De locustis quas Baptista dicitur comedisse 580. 51 etc. item 636. 28 Iam etiam securis ad radicem arboris posita est. Omnis ergo arbor, etc. 53. 51 etc. Ego quidem baptizo vos aqua: qui autem venit post me, baptizabit vos Spiritu sancto et igne 66. 63 Appropinquat enim regnum caelorum 1023. 57. 58 Progenies viperarum, etc. 967. 38.

700. 64 etc. Caeci sunt, et duces caecorum [?: 9- ] . [?: 5- ] Si caecus caeco dux fuerit, uterque in foveam cadet 347. 24. 25 Omnis plantatio, quam non plantavit, etc. 898. 70 et 899. 1 16 Petunt Pharisaei sibi exhiberi signum e caelo, tentantes Iesum 1200. 9. 10 etc. Caro et sanguis non revelabit tibi, sed pater meus caelestis 106. 9 Quicquid

etc. 718. 70 et 719 1 6 Non potuit ibi multa miracula facere, etc. 923. 64. 65 8 Tribus post diebus iterum resurgam 932 48 49 9 Quisquis unum ex talibus parvulis accipit meo nomine, etc. 723. 57. 58 Omnis homo igne salietur 405. 29 10 Afferuntur Christo infantes, ut manus eis imponat 621. 68 15 Ioseph ab Arimathia expectabat regnum Dei 1024. 5. 6 Ult. Credentes, serpentes tollent, nec laedentur ab eis 1125. 55. 56

14 Nunc dimittis servum tuum Domine in pace, etc. 846. 29. 30 Lumen ad revelationem gentium 1046. 68. 69 Christus positus est in signum, cui contradicetur 1139. 22 Et pertransibit gladius animam tuam 362. 41 3 Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis reddetur humilis 823. 8. 9 etc. Et facite fructus dignos poenitentia 350. 59. 60 4 Et omnes mirabantur super verbis gratiae eius. vide VERBUM. 5 Discede a me, quia peccator sum 1079. 62

servum tuum Domine in pace, etc. 846. 29. 30 Lumen ad revelationem gentium 1046. 68. 69 Christus positus est in signum, cui contradicetur 1139. 22 Et pertransibit gladius animam tuam 362. 41 3 Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis reddetur humilis 823. 8. 9 etc. Et facite fructus dignos poenitentia 350. 59. 60 4 Et omnes mirabantur super verbis gratiae eius. vide VERBUM. 5 Discede a me, quia peccator sum 1079. 62 7 Et ecce mulier in

et vinculo iniustitiae 302. 59. 60 9 Dicit Christus se vocasse Paulum ad hoc, ut portet nomen suum coram gentibus 922. 22. 23 etc. 11 Num igitur poenitentiam dedit ethnicis Deus 908. 8 13 Dicit Paulus ad Elymam magum, ô inimice omnis iustitiae, etc. 1016. 2. 3 Excitaverunt Iudaei adversus Paulum mulieres religiosas 1028. 34 Negastis Christum coram Pilato 716. 12. 13 14 Non tamen reliquit se sine testimonio, etc. 1030. 6 15 Quid

in infirmitate tua perficitur 1282. 13. 14
AD GALATAS. 2 Ut veritas Evangelii permaneret apud vos 284. 24. 25 Quia ex operibus legis non iustificatur omnis caro 544. 7 etc. Nunquid Christus minister peccati 861. 1. 2 Ego per legem legi mortuus sum, etc. 1289. 24. 25 et alibi. Si ex lege est iustitia, ergo, etc. 377. 18 etc. 3. Quis vos

per fidem, et hoc non ex vobis, Dei donum est, non ex operibus, ne quis glorietur 376 43 etc. Deus praeparavit bona opera, ut in eis ambularemus 941. 34. 35 etc. Diruens septum parietis, etc. 824. 38. 39 3 Ex quo omnis paternitas in caelo et terra nominatur 836. 5. 6 etc. Ut det vobis secundum divitias gloriae suae 365. 5. 6 4 Dicit gentes versari in vanitate mentis suae 640. 9. 10 etc. Captivam ducens captivitatem 101. 36

Ut vestra fides probata reperiatur, in laudem, gloriam, et honorem, etc. 530. 49. 50 Quapropter praecincti lumbos mentis vestrae, etc. 588. 54. 55 Geniti ex sermone Dei, etc. 1254. 37 Omnis gloria hominis sicut flos agri 364. 40 Proinde deposita omni malitia, etc. 513. 14 Expetite lac rationale 513. 14 etc. Siquidem gustastis, quod benignus sit Dominus, ad quem accedentes, etc. vide verbum

dilectio quomodo sit vinculum perfectionis 242. 59 Diodorus Siculus de muro Ninives, a flumine deiecto 919. 4. et seqq. disputantium quis olim mos fuerit 527. 61 etc. dispensare, sive dispensatio quid 574. 26 dives omnis, aut ipse iniustus, aut iniusti haeres, dictum August. 247. 53 divitiae quare a Christo vocentur Mammon iniquitatis 612. 25 dives cur aliquoties in divinis literis pro impio ponatur 677. 30. 31 diversoria cur ita dicta 114. 9

ib. 3
I ὑπομονὴ 838. 61 vide vero totum vocis patientiae tractatum. idiota cur ineruditus vocetur 401. 18 idoli significatio ib. 36 et seq. idololatria cur omnis pravus Dei cultus apud Iudaeos sit vocatus ibid. 33 etc. Idomitarum nomen quid typice significet 402. 1 etc. iecur quatenus nonnunquam concupiscentiam significet ib. 13 Iehova nomen unde a Latinis sumptum, et

oleris et graminis metaphora quomodo impiorum conditio et sors pingatur 783. 29 olei usus et vis. vide in OLEUM. oleum laeticiae quare spiritus S. appelletur 780. 38 olei voce cur Evangelium nuncupetur ibid. 43 Omnis vox, in concionibus legalibus et promissionibus evangelicis omnino universaliter accipienda 784. 19 etc. onus, Prophetarum conciones quare sint dictae 788. 39 opera bona quae dicantur 89. 69 opera bona cur Scriptura potius exigat ac

resurrectio ex mortuis quare, tanquam eximium beneficium Christi erga pios praedicetur, cum idipsum impiis quoque sit eventurum 1042. 68 etc. reti cur CHRISTUS ecclesium et ministerium praedicationis comparet 1044. 6. 7 revelatio cur apocalypsis et omnis reliqua prophetia vocetur 1046 43 rex quare filius Dei nominetur 1021. 60 et. regis CHRISTI epitheta ibidem 70 rex cur Deus vocetur ibidem 36 37 reges, Christiani quomodo aut cur dicantur 1022 54 reges et Sacerdotes

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report