Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: ea Your search found 5166 occurrences
First 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 4041-4144:4041. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] lecturos. Statim puero, ut eam afferret, iussit Amadus intentisque et utraque, ut dici solet, aure verba excipientibus prolegit. Quod ubi factum est, nutavere et ipsi, Amadus autem eos confirmans: "Ne vos", inquit, "ista terreant; faciam enim ut libentius ea paulo postea contemnatis, quam antea suspexistis. Ante itaque quam quidquam aliud actum sit, ista, si sustinetis, reffellam." Cum ego: "A me quidem", inquam, "illa haud ita dicta sunt quasi tanto obsistere possint adversario; perge tamen ac impellere; cum te ipse non
4042. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] hoc sequentes. Noli itaque obiectare confusum esse quam quod maxime studium istud: fateor enim. Noli contendere nullos esse eius auctores: nam id quoque confiteor; necdum enim, ut aiebam, perfectum est. Ast ego non tam studium quam actionem ex politica factam defendo. Si ea tantum politice facta dicerentur quae Mazarinius aut nescio quis alius tradidit, quanta actionum publicarum turba nomine sibi debito fraudaretur! Nunc ego omnem actionem politicam appello quam quis cum quadam mentis solertia fecit. Itaque actiones prudentes sunt omnes quae
4043. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] ego omnem actionem politicam appello quam quis cum quadam mentis solertia fecit. Itaque actiones prudentes sunt omnes quae rationibus respondent, politicae, quae insuper cum quadam inventione fiunt. Excludo fraudes, volo ut res et licite et ingeniose fiat. Hoc ea qua potui brevitate contra Alonici sententiam disserui: ex quo appareat nec politicam virtuti repugnare nec eam Epicuri dogmati cohaerere et prudentiam ipsam politicam esse. Insuper suis, quas a studii inordinatione auctorumque inopia duxerat, rationibus his satisfactum est.
4044. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] inordinatione auctorumque inopia duxerat, rationibus his satisfactum est. Nam quae de Epicuro et Machiavello suavius quam verius disseruit, tanti non sunt ut reppellantur. Quae autem de aevi nostri pravitate composite quidem ad mores, ad rem autem parum accommodate attulit, ea laudanda potius sunt quam reppellenda; plus enim audienti utilitatis quam defendenti laboris afferunt. Id unum haud iniuria fors questus videtur quod a prisca illa sinceritate puroque agendi candore prorsus est descitum. Loquar an silentio rem praeteream animi pendeo;
4045. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] maiori dolo dominationem sibi retinuerit Augustus et secutus eius vestigia Cosmus, quam quisquam privatorum aut invidiam alteri aut sibi amorem conciliarit. Illos autem, quos de politica conscripsit Aristoteles, libros nonnihil ab ea, de qua sermo habetur, politica differre concedo; quippe illic theorice res agitur, politica ad particularia descendit, qualia multa in suis libris Cicero, plura Livius, plurima Tacitus tradidere, ut et de eo convincatur Alonicus quod nullos esse politicae auctores
4046. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] ducere cupimus. Hercle maius fortasse istud homine opus fuerit et ut optetur satis. Nec tamen succumbendum est, et quod in totum non possumus in parte ut assequamur, nihil intentati relinquere debemus. Hoc ego consilio mature rem examinavi saepeque intra me ipsum revolvi ea quae modo vobis sum allaturus. Necdum illis negotiorum turbis nos ingessimus, necdum mala populares nostros de nobis opinio pervasit, res adhuc integra est; possumus collatis rationibus ita nos communire ut et nostris inhaerere inceptis et vitam ducere non malam valeamus.
4047. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] qui diverso itinere et proposito laudatissimo accedimus, ratio maturaque consilia defendere non valebunt? Haec igitur expedienda sunt; ac quoniam ad patriam pertinet oratio visque omnis in eo est constituta qui congrue ad illam prudenter actiones nostras moderari valeamus, de ea antea ut videamus moresque gentis eius dispiciamus, plane necessum est. Habet hoc ante omnia singulare pro aliis gens Croatarum ut iis, quas vulgus novitates appellat, prorsus sit inimica. Haec prima sermonum materies, haec communis popularis odii origo; nunquam
4048. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] id antea praemonendum putavi non esse unam tam certam stabilemque agendi regulam sive in domesticis his, de quibus agimus, negotiis, sive in publica cuiusque vitae ratione, quae singulis apta sit adhiberi; nam quibus aut communi via vulgi incedere aut spreto populari favore ea tantum, quae recta ac patriae utilia sint, praefracte consectari est constitutum, hos a nostris procul abesse documentis oportet. In iis ipsis, qui media ingressi via neque duram illam prorsus, quia nimium invidiosam, nec laxam rursus alteram, quia ut plurimum erroneam,
4049. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] prudenter nostros inter vitam agere velit. Quod ad ipsam sui personam attinet, recte quisque fecerit si, antequam aut uxorem ducat aut ulterius in republica sit versatus, nec habitu exquisito nec multis epulis nec magno velit comitatu resplendere. Inurunt enim haec, si ea ante tempus exerceas, quandam ambitionis notam quae multas res gerendas postea officiat amplamque sermonum materiam praebeat, a quo facillimus ad populare odium transitus est. Universim itaque in id intendat animum ne causas sermonum serat,
4050. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] quantumque subsit periculi ne aut ipsis sponte discedentibus, aut a domino gravi quadam de causa (ut persaepe usu venit) dimissis secreta eiusmodi omnia in vulgus exeant, ut fieri ipse iam observavi: haec, inquam, reputanti mihi id commode vitari a nobis posse visum est ea ratione ne ullos nisi colonos nostros in quacunque ministerii genere habeamus, quos et amplior coercendi potestas et discedere haudquaquam permissum est. Suas tamen hoc quoque consilium habet difficultates subestque fugae primum, tum furti rapinarumque periculum
4051. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] subestque fugae primum, tum furti rapinarumque periculum suam quemque colonum domum ditare cogitante. Sed illi quidem prudenti domini lenitate occurri potest, quod me ipsum non raro vidisse memini; furtis autem domini vigilantia poenarumque metus modum ponet. Non adferam hic ea quae sive a Cicerone in prima ad Quintum fratrem epistola, sive ab aliis passim auctoribus egregie monumentis sunt consignata, quod a nostro proposito aliena sint. De colonis tantum, qui et ipsi pars familiae sunt, pauca adicere me oportet; quibus quis modus adhibendus sit
4052. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] pernecessarium est et esse habetur solentque prudentes viri, ut facilius id assequantur, in levioribus quibusdam mulieri concedere, quae tamen suae in uxorem auctoritati nihil officiant. Id tantum monere me omnino oportet ut, quantum industria nostra valebit, excolere illam et ea, si fieri possit, politia imbuere non desistamus qua exteras feminas sublime nimium fulgere conspicimus. Sit aliquis vestitus splendor, sit in exteris excipiendis tractandisque permissa comitas, quae tamen sermonibus ansam nequaquam praebeat. Si verbosa sit, modestiam; si
4053. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] vellem subtilius resecare Aristotelisque et Xenophontis dubias super eo opiniones examinare. Ista praetereant: rem ut nostrates inter agitatur expediam. Laudant illi vetustos mores priscamque severitatem praedicant. Et ita (inquiunt) oportuit ut viri illi mulieres sibique ad ea, quae ipsorum sunt, facienda subiectas haberent, nos molles et mulierum plus quam virorum speciem habentes nimirum eiusmodi habere coniuges necessum est quae nobis e contra imperent opusque quod ipsis proprium, quia nonnihil durius est,
4054. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] haec ab illo exiges? Ne nobis quidem id gloriosum fore si earum commercio gaudeamus quae a servis et rusticis nonnisi opinione distent. Bina haec (ut vidistis) capita quaestio habet: an in extrinsecis his uxori sit deferendum et an rei familiaris administratio atque ea dura nonnihilque subrustica, qualis nostrates inter prioribus praesertim temporibus viguit, proprium nobilium feminarum opus sit? Quod illam attinet, verum id quidem indubitatumque est virorum mollitie hanc illi praerogativam accesisse; at postquam eam iam accepere, cum nemo
4055. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] Finiam de uxore dum unum adhuc documentum subiunxero: nimium quoniam infirmior ille sexus est quam ut omnibus providendis sufficiat, fuerit fortasse haud inutile si partitis administrationibus res geratur familiaris. Itaque agros quaeque remotiora sunt, vir reservabit, ea quae propius adsunt, mulieri committet gubernanda, nempe dum ruri agitur; nam si vitam urbanam ducat, supervacanea utique haec illi cuncta fuerint. Haec de familia; cuius quamquam nati etiam pars maior sint, de iis tamen in praesenti
4056. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] puto, tum ob quotidianas has tributorum difficultates, id fere necessarium evaserit, tum quod id apud exteros omnes factitetur. Deum immortalem! nisi ex commercio aes quodpiam in patriam influat, quum tantum illinc quotidie per mille vias efferatur, qui vel aliquid in ea aeris poterit reperiri? Haec iis inculcanda sunt, qui id infra dignitatem suam esse arbitrantur. Lenienda verbis invidia est neque id passim, sed apud eos quos magis ratio regit. Hi primum in sententiam, si fieri potest, nostram traducendi sunt, ut sensim in plures
4057. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] expensisque, depravandi praeterea occasionibus infame; at melius reputanti facile probatum, si cogitaverit et periculis depravationique prudentia posse occurri et expensas ab iis ipsis esse refundendas qui inter alias artes hanc quoque possint didicisse. Sed iam sat de ea parte, quae privatas cuiusque actiones respicit, pro temporis angustia: restat de altera quae in publicis versatur. Infinitus si singula huius capitis distinctionis membra ordinatim prosequi vellem neque vero id temporis brevitas patitur. Itaque congesta praeceptorum
4058. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] habeant quam eiusmodi amicitiam perturbare. Itaque amicitia ipsa pro virili tegenda est et quos maxime diligimus, iis in extrinsecis his minimum deferre oportet; prudens enim amicus de eo non succensebit, aliorum autem machinationes sic facillime eludentur. Hic ego non repetam ea, quae sive ex dictis facile possunt consectari sive ex iis, quae tum diximus, cum de gentis moribus dissereremus, elici; non commemorabo serviendum esse gentis praeiudiciis, fugiendaque ea omnia quae, etsi in re aliter se habeant, in illius sententia censentur esse perversa;
4059. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] succensebit, aliorum autem machinationes sic facillime eludentur. Hic ego non repetam ea, quae sive ex dictis facile possunt consectari sive ex iis, quae tum diximus, cum de gentis moribus dissereremus, elici; non commemorabo serviendum esse gentis praeiudiciis, fugiendaque ea omnia quae, etsi in re aliter se habeant, in illius sententia censentur esse perversa; non commonebo praecipuam modestiae, praesertim ab adolescentibus, rationem habendam esse; de comitiis solum quin aliquid afferam, non possum praeterire. Haec malignis turbari
4060. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] sibi cum aliquo intercedat, qua potest arte occultet; si favorem habeat superioris, eo moderatissime utatur nullaque prorsus cuiusdam quasi dominationis signa ostendat; si eo sit destitutus, nihil in eos, qui eum obtinent, dicere facereve praesumat. Sed id praecipuum est ut ea, quae taceri debent, tacere sciat; nihil enim est quod vitae eius tranquillitatem magis possit perturbare, quam si omnia, quae ab uno exceperit, alteri referre velit; haec enim est amplissima inimicitiarum materies quae, cum in omni vita, tum in collegiis potissimum, ubi
4061. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] se, dum in collegio adhuc agit, insigni quodam facinore, qualis potissimum defensio est, illustrare, aut magnam de se iam antea per amicos exspectationem concitare. Quibus si ad optatam dignitatem pervenerit, tum vero sua prudentia, non nostris artibus est dirigendus. Ad quod ea quoque, quae in parte dicta sunt, conferre possunt." "Immo", inquit Pretus, "haec quoque ad ea, quae a me dicta sunt, possunt accommodari." Quod fatus in horam quaesivit; quam ubi maturam discessui comperisset, surrexit, nosque omnes prosperam invicem noctem
4062. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] aut magnam de se iam antea per amicos exspectationem concitare. Quibus si ad optatam dignitatem pervenerit, tum vero sua prudentia, non nostris artibus est dirigendus. Ad quod ea quoque, quae in parte dicta sunt, conferre possunt." "Immo", inquit Pretus, "haec quoque ad ea, quae a me dicta sunt, possunt accommodari." Quod fatus in horam quaesivit; quam ubi maturam discessui comperisset, surrexit, nosque omnes prosperam invicem noctem gratulati discessimus. |
4063. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
ipsa constitui, dum meam singulique civis proprietatem, ut nunc res sunt, salvam esse, dum denique me in medio inclitae universitatis versari eoque potissimum fine versari sentio, ut communibus provideamus consiliis qua maxime congrua ratione ea omnia, quae inde ab obitu Augustae Theresiae innovata sunt, ad priorem legalem statum reponi possint? Solacii huius magnitudinem sola illa consideratio tantisper diminuit quod videam nostram posterorumque felicitatem sola hac providentia non absolvi, sed
4064. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
lubitu interpretari, idem pro volupe transgredi, idem denique etiam exsequi potest. Quem denique latet, quod iam ante Iosephum II potestas executiva non modo de iis, quae stricte ad legislationem adeoque ad comitia pertinent, multa disposuerit, verum etiam partim ea, quae legibus constituta sunt, in effectum non perduxerit, partim quaedam legibus etiam adversa statuerit; urbariorum certe regulationem, studiorum educationisque systema, vectigal tricesimale, pretium salis, monetae evaluationem, sanctiones poenales, ipsam usque adeo
4065. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
usque adeo militiae, qua parte Hungariam respicit, coordinationem et sescenta eiusmodi alia ad potestatem legislativam pertinere nemo ignorat, et tamen potestas executiva omnia haec iam ante Iosephum II proprio nutu et ordinavit, et peregit. Et ne ea tantum, quae nobis cum Hungaris communia sunt, memorem, libet propria nobis exempla meminisse. Altero statim a solutis postremis Hungariae comitiis anno potestas executiva novum, invitis regni huius statibus, ad instar locumtenentialis consilium erexit,
4066. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
potestas executiva magnam Crisiensis, Zagrabiensis, et Syrmiensis Comitatus partem per commissionem sic dictam aulicam statui militari ita incorporavit, ut provinciales ad actum hunc deputati non ad consulendum, sed tantum ad informationes praestandas adhibiti fuerint, ac ea quidem, quae de Syrmiensi et Zagrabiensi decerpta sunt, re ipsa confiniis adiecta fuere, ea tamen, quae de Comitatu Crisiensi resecabantur, non confiniis regni, sed constituto in meditullio iurisdictionis politicae, sic dicto Varasdinensi Generalatui addicta, atque ita
4067. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
commissionem sic dictam aulicam statui militari ita incorporavit, ut provinciales ad actum hunc deputati non ad consulendum, sed tantum ad informationes praestandas adhibiti fuerint, ac ea quidem, quae de Syrmiensi et Zagrabiensi decerpta sunt, re ipsa confiniis adiecta fuere, ea tamen, quae de Comitatu Crisiensi resecabantur, non confiniis regni, sed constituto in meditullio iurisdictionis politicae, sic dicto Varasdinensi Generalatui addicta, atque ita addicta sunt, ut iam una eius fimbria Zagrabiensem plane Comitatum a Crisiensi intersecet, quasi
4068. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
Sed quid nos e reali potestatis legislativae exercitio adeo facile emovit? Huius enim vero causae partim in potestate executiva, partim in primis eius instrumentis, partim in nobis ipsis et, ne quid dissimulemus, partim in ipsa etiam constitutione nostra sita fuit. Nimirum ea est humani animi indoles ut, qui executivam, id est supremam, obtinet potestatem, limitibus potestatis legislativae se constringi illibenter patiatur; ut comitia differre, et nomine provisionalium ordinationum ipse leges ferre gestiat; denique ut potestatem legislativam ad ea
4069. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
ea est humani animi indoles ut, qui executivam, id est supremam, obtinet potestatem, limitibus potestatis legislativae se constringi illibenter patiatur; ut comitia differre, et nomine provisionalium ordinationum ipse leges ferre gestiat; denique ut potestatem legislativam ad ea solum, quae ex arbitrio suo pro fundamentalibus statuit, restringere conetur. Neque tamen haec semper potestati executivae, verum plerumque iis, quibus illa qua primis instrumentis nititur, adscribi possunt: quo enim magis absolutam princeps nanciscitur
4070. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
evadat oratio, nolim ego haec rebus nostris per specifica exempla applicare; qui illum, qui inter aulici et provincialis senatus praesidium invaluit, nexum, praesidiales illas inscio saepe toto dicasterio manipulationes recogitaverit, una et id reputarit, quod principes ea ferme tantum suscipere soleant, quae ipsis a respectivis ministris suggeruntur, facile certe assequetur apud nos etiam plurimas legum violationes prima arbitrarii imperii initia per eos, qui potestatem executivam proximius circumstant, perpetratas fuisse. Nos ipsi
4071. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
40ta annorum Augustae condam Theresiae regno tres tantum diaetae celebratae, in harum prima de insurrectione, in posterioribus duabus de contributionis augmento potissimum actum; ceterum vix aliquae super gratiori quopiam obiecto leges conditae fuerint, iamque tum ea sustineri coeperit sententia, quod ad tractatum diaetalem nil, nisi materia subsidiorum, et forte iudiciales leges pertineant. Quod summum est, utprimum potestas executiva aliquid quantumcunque praeiudiciosi extra comitia ordinavit, si status eiusdem abolitionem in diaeta
4072. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
leges proponendi et perferendi activitati et dignitati potestatis legislativae magis conformaverint, iam se ad reale legislationis exercitium collocabunt. Quae autem ad status in hoc reali legislationis exercitio futuris etiam temporibus conservandos pertinent, ea nunc eo facilius constitui possunt, quod favore Numinis talis nobis princeps obtigerit, qui genuinis sanae philosophiae principiis imbutus non populum propter principem, sed hunc propter populum existere palam profitetur: qui in illa, cui ante imperabat, provincia ipsum
4073. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
complicationem in criminalem inciderunt quidem quaestionem, subinde tamen per iudicium innocentes sunt declarati. Sub pio hoc principe, cum rara (ut de Traiano Plinius ait) temporum felicitate sentire quae velis et, quae sentis, dicere liceat, non erit difficile omnia ea, quae ad excludendos a reali legislationis exercitio status contulisse supra ostendimus, submovere sicque efformandam in his comitiis constitutionem ita praemunire, ut nullus etiam successorum eius eam amplius evertere possit. Si id ipsum pro fundamentali lege
4074. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
Si id ipsum pro fundamentali lege declaretur, quod princeps nullam prorsus extra diaetam legem perferre, sed eas tantum, quae in comitiis statuuntur, effectui dare possit: si statuatur ut, si quae tamen seu vero, seu specioso praesentaneae necessitatis titulo ordinaverit, ea in primis comitiis ante omnia in examen revocentur, et si quid eorum publico bono non conducere visum fuerit, illud citra etiam consensum potestatis executivae ilico valeat abrogari: ad provisionales autem eiusmodi ordinationes quod nec errectio, cassatio, separatio,
4075. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
et comparari et iam parta tuto retineri potest. Hi sunt privati mei circa perficiendam et ad statum securitatis collocandam in proximis comitiis constitutionem sensus. Hos ego inclitae universitati in postrema hac, quam ante diaetam celebramus, congregatione ea de causa proponendos existimavi ut interea, dum agendorum series obiectum hoc pertractare admiserit, eos expendere, superinde mature deliberare sicque ea, quae hac de re in proxima regni huius congregatione proponenda esse existimaverit,
4076. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
comitiis constitutionem sensus. Hos ego inclitae universitati in postrema hac, quam ante diaetam celebramus, congregatione ea de causa proponendos existimavi ut interea, dum agendorum series obiectum hoc pertractare admiserit, eos expendere, superinde mature deliberare sicque ea, quae hac de re in proxima regni huius congregatione proponenda esse existimaverit, tanto facilius constituere possit. Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum administrationem publicam
4077. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section]
Lomnicza ad senatum academicum habita
temporibus, gravissimis licet bellorum saepe varia, pro rerum humanarum vicissitudine, fortuna gestorum procellis distenta, curam tamen omnem explendo huic, a quo praecipuam subjectorum sibi populorum felicitatem pendere non dubitavit, officio consecrarit. Vidit illa pro ea, qua pollet, mentis acie, institutionem juventutis haud secius corrigi posse quam si ipsum studiorum systema emendetur, id vero ut perficiatur, ipsum caput studiorum seu Universitatem Viennensem in meliorem ordinem esse redigendam. Grande hoc tantisque per ipsam
illius viri haec justa, ut, quoties de studiorum ratione apud nos sermo instituitur, nostram honorifica adminus compellatione in eum gratitudinem contestemur. Illius laboribus eam, qua modo nitet, faciem Universitas Viennensis accepit, ille ea artium scientiarumque jecit fundamenta, ut solidior doctrina liberaliumque artium perfectio jam in plerasque etiam provincias sit propagata, illius conatibus Patria haec… sed hanc nobis fata felicitatem inviderunt. Et tamen si unquam litterae in regionibus nostris ad aliquem
scientiis et disciplinis virorum arbitrio selecti sub auspiciis Illustrissimi Domini Comissarii Regii tamquam sub ipso altissimo Suae Maiestatis obtutu easdem non favore status aut conditionis alicujus praerogativa, sed propriis duntaxat meritis capessatis. Augusta nostra ea vobis stipendia jam in praesens addixit, ut curis rei domesticae levati tranquille et libere litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens, sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit sublevatum, ampliora
corporis, quam et si contra eveniat, ad singulum vestrum dimanare. Nullum, credite mihi, certius est angusti vilisque animi indicium quam odiis, simultatibus aut, quod pejus est, invidiae patere. Qui vitia haec animo non excussit, nae ille parum in litteris profecerit, quarum ea princeps solet esse virtus, ut animum ad humanitatem componant. Quod supremum est, de eo vos non tam hortor, quam exoro, ut id firmiter in animum vestrum inducatis, maximum magisterii arcanum in eo versari, ne discipulis fastidium studii ingeneretur, verum ea
ea princeps solet esse virtus, ut animum ad humanitatem componant. Quod supremum est, de eo vos non tam hortor, quam exoro, ut id firmiter in animum vestrum inducatis, maximum magisterii arcanum in eo versari, ne discipulis fastidium studii ingeneretur, verum ea potius a teneris unguiculis sciendi sitis in iis excitetur, sine qua nemo aliquem in litteris progressum fecit. Id autem haud secus facilius praestabitis quam si explorato probe genio animoque discipulorum tam incitamenta, quam modum eadem proponendi cujusque indoli
omnino ac propemodum immensae sunt, quas tradituri estis, scientiae, spatium vero, quod singulae absolvendae Augusta designavit, sat angustum. Delectu proinde opus est, clarissimi viri, ut, resecatis quibusvis inutilibus speculationibus, ea potissimum, quae ad aliquem vitae usum faciunt, in omni scientia deligatis. Satis jam inanibus subtilitatibus majores nostri litarunt. Nobis non sufficiat scientias ad naturam rerum revocasse, nisi ex his etiam ipsis ea secernere sciamus, quae alicui vitae usui pro
viri, ut, resecatis quibusvis inutilibus speculationibus, ea potissimum, quae ad aliquem vitae usum faciunt, in omni scientia deligatis. Satis jam inanibus subtilitatibus majores nostri litarunt. Nobis non sufficiat scientias ad naturam rerum revocasse, nisi ex his etiam ipsis ea secernere sciamus, quae alicui vitae usui pro conditione cujusque studii inserviunt. Nec eo solum fine studia constituta sunt, nec ea est Suae Majestatis Sacratissimae mens et voluntas, ut, qui illis operam navant, eruditionis doctrinaeque gloriam debeant reportare. Ea est
Satis jam inanibus subtilitatibus majores nostri litarunt. Nobis non sufficiat scientias ad naturam rerum revocasse, nisi ex his etiam ipsis ea secernere sciamus, quae alicui vitae usui pro conditione cujusque studii inserviunt. Nec eo solum fine studia constituta sunt, nec ea est Suae Majestatis Sacratissimae mens et voluntas, ut, qui illis operam navant, eruditionis doctrinaeque gloriam debeant reportare. Ea est praecipua studiorum scientiarumque utilitas, ut per illas probi utilesque, pro modulo suo, patriae cives efficiantur. Hoc est, quod Sua
ipsis ea secernere sciamus, quae alicui vitae usui pro conditione cujusque studii inserviunt. Nec eo solum fine studia constituta sunt, nec ea est Suae Majestatis Sacratissimae mens et voluntas, ut, qui illis operam navant, eruditionis doctrinaeque gloriam debeant reportare. Ea est praecipua studiorum scientiarumque utilitas, ut per illas probi utilesque, pro modulo suo, patriae cives efficiantur. Hoc est, quod Sua Majestas praesertim anhelat. Huc vos etiam, clarissimi viri, in sua quisque scientia, studium operamque vestram conferre debetis.
sua quisque scientia, studium operamque vestram conferre debetis. Tradite discipulis vestris genuina, amputatis quibusvis formalitatibus, scientiarum fundamenta, et hoc sufficiet iis, qui ad operosa Reipublicae seu sacrae seu profanae munia destinantur. Quos vero propitia natura ea dotavit ingenii felicitate, ut iis ad interiorem doctrinarum recessum penetrare sit animus, hi, reserata modo praevio per vos porta, ulteriorem etiam cursum facile continuabunt. Vos vero, amoeniorum litterarum Magistri, id continuo vobiscum reputate, vos esse primos
Vos vero, amoeniorum litterarum Magistri, id continuo vobiscum reputate, vos esse primos scholasticae juventutis praeceptores, per vos stare, an alumni vestri debite aut contra praeparati ad altiores transmittantur disciplinas. Ut vero eos debite excolatis, mihi quidem ea potissima cum principe saeculi nostri oratore Facciolato visa est ratio, ut, contracta, quoad fieri potest, praeceptorum faragine, alumnos vestros regia versionis imitationisque via potissimum manuducatis. Te jam compello,
providere, ut praescribenda per suam Majestatem docendi methodus per omnes quam exactissime observetur, ut suo quisque Professorum numere diligenter perfungatur, ut internus ordo disciplinaque in Academia consistat. Tibi clarissimos hos viros enixe commendo. Complectere eos ea, qua par est, caritate, adjuva consilio, sustine auctoritate. Vis prosperum habere dircetionis tuae successum? Amore regito. Tibi, Reverendissime et clarissime scholarum Inspector Regie, rus, municipia et civitates obtigerunt, id est tuae pars maxima populi concredita
proprio mihi fata indulgere genio permisissent, illustri Coetui vestro adscribi ipse quoque sollicitus collaborassem. Nunc quoniam Sors et Augusta secus disposuere, ego me ipsum non tam praepositum vobis, quam socium explendae Clementissimae Dominae intentionis considero meque ea solum parte vobis ducem profiteor, qua propiori gradu ad accipienda Altissima iussa sum collocatus. Nolite quaeso vos in me alium quam vestrum litterarumque amicum reputare. Ita enim tuto velim existimetis, quidquid mihi virium, quidquid
discipulorum non excedant. Studium operamque hanc, viri clarissimi, eo impensius a vobis flagito quo magis me miseret scholasticae iuventutis cuius magna pars ob hanc rerum temporumque conversionem libris destituta praelectiones auribus tantum excipere cogitur. 5. Ego ea, quae seu in rei litterariae incrementa, seu in vestra commoda promovenda idonea existimavi, nuper etiam cum me pedibus Augustae advolverem, ab ingenita Eius clementia coram deposcere non intermisi nec vana spe teneor eos, qui periculo anni huius probati regia subinde
abesse solitos acerbioribus castigabit verbis. Ac tandem si ne hoc quidem profectum quidpiam fuerit modo, sciturum Academiae Directorem quid communicato prius cum Superiore Regio Studiorum Directore consilio e re sit studiorum studiosorumque. Ad 2-dum vero 15. Ea uterentur DD. professores severitate ut illi, qui constanter ad studia stimulati aut nullum aut admodum parvum in sua classe progressum facerent, in eadem classe uno adhuc, immo duobus etiam annis manere cogantur: quod aeque ad nobiles atque plebeios pertinere intelligatur,
locorum ad prosequenda studia admitti possit. Ac tandem ad 3-rtium 16. Ut tam exhortator Academiae, quam cathecheta Gymnasii de prandio antea haberi solitos pietatis coetus exhortationesque deinceps mane hora 8-va habeant, hora vero 9-na academicum sit sacrum, ea cumprimis de causa ut studiosi utpote tunc collecti et simul sacro interesse et ad sacram synaxim magis praeparati accedere possint. In cuius sequellam studiosos deinceps ad audiendas in S. Marci parochiali ecclesia contiones non processuros, cum manifestum sit eos distrahi
fixa aliqua regula constituatur. Si res plane ad vivum resecetur, deberet distingui inter desertas, quas alioquin rustica manus excolit, et inter eas, quas ipse Dominus usuabat. Relate ad primas videtur immunitas a Contributione ne pro uno quidem anno concedi posse, ea de causa, quia hanc prior possessor etiam ab hac deserta praestabat, adeoque quotta haec decederet in massa Contributionis, et per alios contribuentes supportari deberet. E converso quoad desertas secundi ordinis, ducto a contrario argumento, posset neo-colono
autem inquilinaria conditio, si horum numerus nimium increscat, precarium tantum alimentationis statum praebeat, postrema etiam, quam Hungaria passa est, sterilitas demonstravit: hi enim vel maxime cum fame colluctabantur. Cum in multis regni partibus ea vigeat consuetudo, ut Patrifamilias in domo et sessione filius natu major succedat, reliqui migrare et alium subsistendi modum quaerere debeant, hi autem plerumque inquilinariam conditionem amplecti soleant, numerus inquilinorum per ipsum naturalem populationis
§ 13. Quodsi tamen Magistratus vastiorum praesertim Comitatuum aliis agendis ita distineatur, ut objecto huic minus sufficiat, potest Comitatus uni aut pluribus conspicuis commembris suis provinciam hanc ea ratione deferre, ut hi cum titulo Curatorum oeconomiae publicae hujus promotionem, cum dependentia tamen a Comitatu procurent. Motivum. Pro causa non effectuatarum complurium salutarium sane, quas Augusti Maria Theresia
haec onera jam alioquin sustinebat, et si ab obventura a tali objecto contributione relevetur, ac insuper pecuniariam recipiat remunerationem, satis favoris obtenturus esse videtur. Caeterum pecuniariam remunerationem Deputatio sub spe constituendi fundi publici, unde ea praestari possit, proponit, proponetque alias etiam, ubi identitas rationis idem exposcet. Ut autem recte decennalem immunitatem Deputatio proponat, illud eam permovit, quod terminus hic jam usu roboratus, atque adeo in exteris etiam Provinciis notus sit. Si
Civitatenses vero eos praesertim opifices, quorum labori lithantraces convenire possunt, ad faciendum eorum usum omni meliori ratione disponant. Motivum. Repertae jam in aliquot locis torfae et lithantracum usus ea potissimum de causa intercidisse videtur, quia populus manipulationem et utilitatem eorum ignorabat; si ille per locales magistratus de eo debite edoceatur, detegentur ista indubie pluribus in locis et usus eorum sensim propagabitur.
et multiplices caeharum excessus viderentur quidem abolitionem potius quam regulationem caeharum exigere; praesertim cum jam Articulo 74. 1723. earum abrogatio arbitrio Suae Majestatis delata sit. Deputationem hanc ad regulationem potius earum proponendam ea potissimum consideratio permovit, quod donec hae in vicinis provinciis subsistunt, si hic abrogarentur, Hungarici magistri nullos sodales habere possent. Quod proponenda regulationis puncta attinet, horum pleraque jam via politica non obstantibus
tabellarum tricesimalium formulam Consilium revideat, et aliam, modernis circumstantiis magis conformem, Suae Majestati pro benigna ratificatione proponat. Motiva. Modernam formulam erroneam esse primo obtutu apparet; adhuc enim stant in ea rubricae Banatus et Transilvaniae, quae exmitti debent. Adhuc Polonia rubricam illam retinet, quam Gallicia, postquam in censum Germanicarum Provinciarum relata est, occupare deberet, id quod dubium reddit, an sub generali
inferre expediat; necessarium itaque videbatur Deputationi, ut correctio formulae hujus per Consilium Locumtenentiale suscipiatur. Influxum Camerae ne hac quidem parte necessarium esse Deputatio existimavit, quia ad hanc res tricesimalis ea solum parte, qua illa proventum principis respicit, pertinere videtur; hujus autem statum Camera e rationibus tricesimatorum alioquin cognoscere potest. Tabellae istae unice cursum commercii, cujus directio ad Consilium pertinet, remonstrant.
principiis conformandum vectigal tricesimale in concursu deputandorum
e Diaeta, consiliariorum item Consilii et Camerae proximius elaboretur.
Motiva.
Necessitatem novi vectigalis satis evincunt ea, quae in
abstracto eo dirigere debuit, ut commercio Hungarico per stabilienda vectigalis principia consulatur. In casum autem aut non suscipiendi, aut non conficiendi tractatus, oppressum per onerosum vectigal Hungaricum commercium haud secus relevari potest, quam si ea quidem, quae in ipsum vectigal Hungaricum irrepserunt, noxia principia sufferantur; eorum vero, quae in Germanico vectigali in praejudicium commercii Hungarici constituta sunt, reciprocum in Hungarico vectigali stabiliatur. Forte ipsa haec
vicissim interdicatur. Motivum. Rationibus quidem totius in concreto Monarchiae magis conduceret, si nulli ad invicem prohibitioni locus daretur; cum tamen legislatio Hungarica in ea, quae in Germanicis Provinciis disponuntur, influere non possit, ut hanc adminus cautelam statuat, necessarium videtur. § 73. Germanica naturae producta dum Hungariae invehuntur iisdem portoriis
in Hungariam nonnisi per axem inducatur. Motivum. Ostendimus in Elaborato Status Actualis §-pho 59. quod ad impediendam vini Hungarici in Austriam inductionem, praeter graves illas impositiones provinciales, ea insuper coactio adhibeatur, ut illud nonnisi per axem inducere liceat, nimirum quia transportus hic sumtuosior est, quam si vinum adverso licet Danubio promoveatur. Donec coactio haec quoad vinum Hungaricum durabit, justum est ut legislatio Hungarica
sequentem legem perferendam esse existimavit. § 84. Materialia tamen illa, quibus Hungaricae fabricae egent, graviori tantisper portorio etiam in eductione ad Germanicas Provincias subjiciantur, et quidem ab ea proportione, qua alii Germanici articuli pro ejatibus fabricis necessarii in exitu ad Hungariam gravabuntur. Motivum. Ostendimus in Elaborato Status actualis §-pho 59. quod per postremum 1788. vectigal Germanicum
editum fuerit, de novo iterum edendo nonnnisi tunc consilium suscipiatur, si substantialis in commercii cursu mutatio intercedat. Quodsi vero circa aliquos tantum articulos mutationem portorii fieri, circumstantia commercii exposcere videatur, Consilium Locumtenentiale ea de re praevie sufficienter audiatur. Camera vero nullam vectigalis mutationem per officia tricesimalia antea publicare possit, quam per intimatum Consilii edoceatur se publicationem hanc per jurisdictiones instituendam decrevisse.
temporis attemperari debent. Substantialis in cursu commercii mutatio raro intercedere solet, et tamen a 1775. usque 1788-um, adeoque intra 13 annos, tria nova vectigalia Germanica edita sunt. Hungaricum 1754-ti substetit quidem per 30 annos, sed ita alteratum, ut ea tantum vectigalis hujus puncta, quae Hungarico commercio officiebant, in suo vigore relicta fuerint, uti id in Elaborato status actualis §-pho 54. et 55. demonstrata sunt. Postea intra 4 annos duo etiam Hungarica nova vectigalia edita sunt, nempe 1784. et
et littorale Hungaricum ita situentur, ut nulla localis differentia inter utrumque possit subversari, nihil obstat, quominus duo haec emporia iisdem vectigalis favoribus perfruantur. § 95. Pro ea littoralis Hungarici parte, quae adhuc militari jurisdictioni subjacet, idem vectigal, quod pro toto Regno elaboratum fuerit, stabiliatur. Tricesimae ejates ab Hungarica Tricesimali directione dependeant, et proventus earum non bancali Viennensi, sed Camerali
ut ad antevertendam plebis ruinam clementiam Principis implorare coactus sit, quo pontem hunc sub cameralem administrationem recipere dignetur, id quod superiori anno a gratia Principis re ipsa etiam obtinuit. Posset quidem istud fundi publici onus ea fortasse ratione praeverti, si nobilitas generoso boni publici stimulo excitata ab immunitate sua quoad hos adminus pontes sponte recederet. Verum donec id impetretur, ne profusi jam tot sumtus incassum recidant, vix aliud medium superest, quam ut, si proprietarius
majus etiam aut minus lignorum et materialium locale pretium inducit. Interest itaque ut onus telonii certae potius proventus quantitati quam fortuito localis situationis casui commensuretur. Fiet hac ratione ut et quotta oneris determinata evadat, sicque omnes ea de re quaestiones inter comitatus et teloniata dominia praescindantur, et justa inter ipsos teloniorum possessores proportio inducatur: ad eruendum justum proventuum diametrum deberent quidem teloniati sexennales rationes exhibere; verum cum in casu investigationis
Motiva. Deputatio haec tantam in patriotico regnicolarum zelo confidentiam collocavit, ut proponere non dubitaverit quo teloniorum possessores ad cedenda sponte telonia per comitatus disponantur. Ad propositionem hanc faciendam ea etiam consideratio illam permovit, quod sibi polliceri non possit tantum fundum publicum unquam constabiliendum esse, ut ex illo et viae non teloniales conservari, et necessarii, ac mox proponendi labores hydraulici perfici possint; omnes vero moderni temporis
cum quali tariffa telonia publica defigi deberent, ad id, ut propositi duo fines obtineantur. Ut autem institutum hoc fixam accipiat basim, deberet utique sanctionem legis in proximis comitiis obtinere. Sed etiamsi non omnes fortasse possessores teloniorum ad ea cedenda disponi possent, sperat tamen Deputatio quod notabilis eorum pars nobile hoc sui in bonum publicum zeli argumentum ultro editura sit. In hunc autem casum juvat experiri, an non aliquis pro redimendis residuis adminus in capitalibus
diversorio aut alio loco deponat, quin vel minimam de substituendo sibi alio vectore curam suscipiat. Constat autem quantum saepe detrimenti mercatori vel id adferre possit, si merces suae ad stipulatum tempus non advehantur. Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum hac quoque in re varii culpae gradus
procurare, sed eas a Pettoviensi erga moderatam provisionem commodius obtinere possit. In Fluminensi autem via in nulla adhuc intermedia civitate, imo ne in ipso quidem Carlostadio, mercatores ejusmodi exstent. Primum in via Tergestina ea solum ratione effectum est, quod certae permutandarum vecturarum stationes defixae, in his vero coetus vectorum ita regulatus sit, ut et mercator sumtus transportus in antecessum calculare, et factor ejus, ut primum merces adveniunt, advocato tantum
instaurari, uti id in Elaborato status actualis §§-is 70. 73. et 74. ostendimus. Verum omnes hi labores cum generali regulandae navigationis plano nexum habent, ad hoc vero elaborandum et stabiliendum longiori adhuc tempore opus est. Quare ne interea ea etiam, quae jam actu viget, per capitales hos canales navigatio impracticabilis efficiatur, interest ut in his labores eousque etiam pro re nata continuentur; ne vero suscipiendi in aliis collateralibus fluviis, in vastioribus stagnis, aut in canalibus
tantisper labores plene conquiesci queat. Debuerunt pro expendendis in facie loci eorum opinionibus, pro danda ipsis practica inviatione, pro rectificandis, quae hi proposuerant, sumtuum schematibus, e Departamento Hydraulico individua adeo frequenter exmitti, ut ea amplius non suffecerint. Ut difficultati huic subveniat, Augustus Josephus II. prouti singulo e decem, in quos Hungariam diviserat, districtui unum commissarium praefecerat, ita in singulo etiam districtu unum dirigentem geometram, majori tantisper
debeat impediri. Idoneus tantum situs exquiri debet, ubi citra
periculum navigationis consistere possint. Verum frustra neo-erigendis molis idoneus situs
assignabitur, frustra jam exstantes ad situm ejusmodi transferentur, nisi locales
jurisdictiones per annuas, ea, quae in Marusio jam stabilita est, norma
suscipiendas investigationes easdem in assignatis jam locis conservari procurent.
Articulus XXXV.
possunt: quare et
horum systematica mappatio necessaria est. Ac illa quidem majori molestia, quam fluvii
libellabuntur, et cum copiosiora sint, utpote: Förtöensia,
Balatoniensia, Temessiensia, Tibiscana, et ea,
quae Samusius, tres Crisii, et Marusius efficiunt,
labor hic longius tantisper tempus requiret. Verum si major geometrarum numerus adhibeatur,
omnes hi labores haud intra multum tempus confici possunt; expedit autem
dirigendam evocandum, deputatosque
regnicolares nunc statim nominandos esse existiment. Verum jam elargita pro systematica
mappatione instructio per abbatem Walcher et modernum Departamenti directorem Heppe, viros
in arte hydraulica adeo peritos, elaborata est, ut in ea tuto conquiesci possit. Accedit
quod notabilis laboris hujus pars juxta eandem mappam jam peracta sit, adeoque hanc potius
consummare, quam iterum de novo ordiri intersit. Deputatos etiam ante terminatam mappationem legere propter interea facile
enim hi quoque per occasionem caehalis
instituti de pretio mercium condicere, id quod publicum magis adhuc gravaret, quam opificum
condictum.
Caeterum formalis quidem mercatorum caeha vix alicubi extat. Hi enim infra dignitatem
suam esse reputant ea in re opificibus exaequari. Alicubi tamen mercatores sub nomine
Status Mercantilis coetum formarunt, qui omnes illas, quas caehae,
inconvenientias post se trahere possunt. Hi per magistratus eo difficilius possent
regulari, quod eorum existentia et
etiam in aliquibus civitatibus abusus ille, forte statutis etiam earum
confirmatus, ut certus officinarum, adeoque mercatorum etiam numerus, qui pro domestica
provisione sufficere credebatur, ita defigatur, ut ultra hunc nemini officinam aperire
liceat. Instituto huic ea ratio praetexebatur, quod si plures, quam quas domestica
consumtio requirit, officinae aperiantur, unus mercator alium enervet; expediat autem
pauciores validos, quam plures languidos habere Mercatores.
Verum officinarii ejusmodi
tantum familiis
haereditaria efficerentur, idest inducerentur universale et opificiorum, et
quaestus monopolium, cujus tristes effectus notiores sunt, quam ut hic
pluribus debeant explicari.
Potest quidem propositae legi ea difficultas objici quod cum emtio et venditio
juris quaestus nulla hactenus lege vetita fuerit, moderni contrahentes
bona fide egerint, adeoque nec emtor depositam summam perdere, nec
venditor perceptam restituere teneatur;
inter quaestores et fabricantes differentiae saepius occurrunt. Ac
theoretica quidem fabricae idea illa est, ut haec fabricata sua mercatoribus all
ingrosso, hi vero consumentibus alla minuta eadem divendant. Verum
raro fabricae alicui ea felicitas obtingit, ut principio statim omnes suas merces all
ingrosso distrahere possit; quodsi autem notabilis earum pars invendita remaneat, cum
fabricarum erectio sumtuosa sit, hae facile labefactantur. Sed nec ipsa commercii libertas
admittit ut consumentes
justum est ut in tali casu ab utroque beneficio contribuat. Cum tamen mercatores
Pestienses opificibus jam id pro quaestu imputent, si necessaria pro opificio suo
materialia de casu in casum ex eorum officinis non accipiant, sed de his sibi in nundinis,
aut alibi, ubi ea leviori habere possunt, provisionem faciant, et si hanc totam consumere
forte non possit, remanentiam divendat, videbatur id diserte clarificari debere. Opponent
quidem mercatores quod sub titulo remanentiae opifices formalem cum
materialibus opificii
Itaque Hungaria in secunda adhuc epocha versatur,
adeoque non interest ejus ut seu generalem et periodicam limitationem continuet, seu eam
simpliciter aboleat, sed ut remedium hoc in specificis tantum casibus et articulis
adhibeat.
Temperamentum hoc ea etiam ratio commendat, quod generalis omnium primae necessitatis
victualium et artefactorum limitatio, ut justa evadat, non secus institui possit, quam si
internus rei valor ad justam cum massa circulantis pecuniae proportionem reducatur, ac
praeterea victualium
subveniri possit, antequam ad anceps et invisum limitationis remedium
descendatur.
Major est in eo difficultas: quinam articuli ad categoriam primae
necessitatis referri debeant, cum id nulla lege diserte definitum sit. Communiter
quidem ea pro primae necessitatis articulis reputantur, quorum maxima populi pars
indispensabilem habet necessitatem. Verum ne hoc quidem satis determinatum rei hujus
criterium est. Nemo enim est, qui indispensabilem non habeat
suorum condixisse eveniat. In tali
enim occasione, donec caehae subsistunt, nullum aliud tollendo malo huic remedium esse quam
limitationem jam supra §-pho 57. ostendimus.
Quoad ascariorum et murariorum mercedem ea quidem subire
potest consideratio quod rustici horum etiam opera vix utantur, et quod auctis intra tempus
illud, quo diurna eorum merces in novem vel decem grossis subsistit, victualium pretiis,
horum quoque labor naturali rerum cursui relinquendus esse videri
nec illa ratio tenet, quasi stabilita in civitate limitatio pro regula toti comitatui
deservire deberet, hocque titulo ad magistratum comitatus pertineret. Constat enim, quod
alia plerumque pro civitate, alia pro rure victualium pretia defigantur.
Denique nec ea ratio subsistit quod ad civitates victualia per provinciales homines
comportentur; hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas
territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad
ipsum venditionis
ejusmodi reipsa emittit.
Alias si articuli cujuspiam, v.gr. tabacae, gallarum quercinarum, butyri,
mellis, ipsius usque adeo frumenti commercium aliquo anno lucrosum evadat, solent iterum
cupidi emtores ad dominos terrestres convolare, et his pro ea, quam ipsi habent, articuli
talis quantitate altum pretium ea conditione offerre, si sibi soli coëmtionem talis
articuli per dominium suum concedant. Et horum aliqui id quoque ad dominicam potestatem
pertinere existimantes subditos suos, ne alteri quam huic
v.gr. tabacae, gallarum quercinarum, butyri,
mellis, ipsius usque adeo frumenti commercium aliquo anno lucrosum evadat, solent iterum
cupidi emtores ad dominos terrestres convolare, et his pro ea, quam ipsi habent, articuli
talis quantitate altum pretium ea conditione offerre, si sibi soli coëmtionem talis
articuli per dominium suum concedant. Et horum aliqui id quoque ad dominicam potestatem
pertinere existimantes subditos suos, ne alteri quam huic quaestori articulum talem vendere
ausint, reipsa inhibere
ut hoc nec nobilitaris, nec magnatum status
honori, quidquam possit derogare.
Motiva.
Superatis praevia ratione tam extrinsecis, quam et intrinsecis
commercii impedimentis, superest ut legislatio ea etiam, quae in potestate habet,
commercii adminicula stabiliat. Haec ad concedendos Statui Mercantili
favores, et ad pecuniarium, ubi interest, succursum
referuntur.
Quod favores
quae commercii species apud talem quaestorem
praevaleat, et is secundum hanc tractari; secus posset omnis importationis quaestor paucos
aliquot domesticos articulos ad speciem educere, tantum ut immunitates illas sibi vindicare
queat.
Superest adhuc ea commercii species, dum ipsa Regni producta aut artefacta ex una Regni
parte in aliam divenduntur. Verum commercium hoc tot individua potest occupare, ut si hi
omnes propositarum immunitatum participes reddantur, notabilis onerum publicorum pars in
reliquam incolarum
praeterea commercium hoc nullis alioquin vectigalis
oneribus obnoxium est, imo per subsecuturam teloniorum regulationem novum fortasse
alleviamen accipiet. Quare favores exportationis ad hanc commercii speciem minime extendi
posse videntur.
Denique ea adhuc quaestio obmoveri potest: an immunitates hae etiam ad Judaeos, si casum
legis impleant, extendi possint? Rationem dubitandi id constituit, quod horum
tolerantialis taxa fixa et adeo gravis sit, ut, si haec persistat,
potentiores vero, qui soli
legis impleant, extendi possint? Rationem dubitandi id constituit, quod horum
tolerantialis taxa fixa et adeo gravis sit, ut, si haec persistat,
potentiores vero, qui soli fabricas erigere et notabilem exportationis quaestum exercere
possunt, ab ea eximantur, summam illam a reliquis vix exigendam esse tuto praevidere
liceat. Ac quaestio quidem illa: an Judaeos ultro penes taxam tolerantialem
relinquere, vel vero instar aliorum a facultatibus et beneficiis conscribere
intersit, ad
e submissis sibi projectis observavit; et prouti Legislatio
quaestionem hanc deciderit, ita etiam distincta conflandi fundi publici ratio iniri debebit.
Sed etiamsi unicam pro toto Regno cassam publicam stabiliendam supponamus, adhuc praevie
decidi deberet, an ea absque ullo tituli discrimine generaliter pro omnibus
Regni necessitatibus ita erigi debeat ut inde erogationes pro re nata ad quosvis Regni usus
promiscue fieri possint, vel vero, an pro usibus commercii alia, alia pro
bellicis
quos illa repraesentat Regni Status fundum obligative
stabilire possit? vel vero, an in Diaeta projectum tantum ejusmodi fundi
elaborari et hoc totius per respectivos comitatus congregandae nationis assensui substerni
debeat? In utroque casu ea iterum quaestio superari deberet: an talem fundum stabilire
intersit, qui ad semel tantum dependatur, vel vero cujus depensio usque
ad futuram legislationem perduret?
In tanta negotii hujus complicatione Deputatio haec se nihil aliud
est, quin ullus
eatenus legislationis actus intercedere debeat.
In ipsa tamen generalis pro toto Regno fundi publici hypothesi, relate ad
secundam quaestionem, Deputatio ejus est demissi sensus, quod cassa commercialis
ab ea, quae pro eventualibus Regni necessitatibus destinabitur
distingui, et pro singula distincti, et analogi fundi stabiliri; pro
necessitatibus vero bellicis nulla peculiaris cassa formari, sed pro his
consueta ab olim, et in Diaeta
has, prout novae circumstantiae emergunt, mutare, et
novis circumstantiis, novas semper leges aptare debet. Et ideo Deputatio haec, antequam ad
legum projecta descendat, actualem commercii, omniumque in hoc influentium
objectorum statum, ea qua potuit exactitudine elaboratum, ob oculos ponendum
existimavit. Futuris Legislationibus sufficiet mutationes, quae interea in statu commercii
intercedent, observare, novasque, quas dictura est, leges illi gradui accomodare, quam
eotum commercium Hungaricum
ad id non sufficeret, eodem jure sustineri posset, quod nec congregationum
comitatensium assensus sufficiat, sed quod singulus in individuo nobilis debeat consentire;
id autem vix aliquis sustinebit. In tam vasto, ut Hungaria est, regno debet natio suam,
praesertim quoad ea, quae publicas impositiones concernunt, voluntatem in
politicum aliquod corpus transfundere; id autem Hungari per stabilitos Diaetales
repraesentantes jam praestiterunt, et ut clare contestentur, quod id de oblatis
etiam ejusmodi intelligere
harum quantitatem proponit; id autem, ut infra ostendetur, justam proportionem jam
excedit; deinde ille nimis magnam facta ad jam currentes schedas regias reflexione copiam,
nempe octo milliones ad semel emittendos suadet. Denique ut primum realem
cassam ea, qua ille proponit, modalitate conflari non posse apparet, jam schedae etiam
bancales ex allatis §-pho 149. motivis in nullam venire possunt considerationem.
§ 160.
Tandem proponit quartus purum
millionibus, fiat, summam hanc non statim in occurrentes commerciales
usus expendendam, sed elocandam, eadem vero occasione, cum benigno Suae Majestatis assensu,
excudendas esse schedas bancales ad vires interusurii offerendae summae, v.gr.
4 millionum, cum ea Statuum Regni assecuratione, quod hae ab earum possessoribus, dum et
quando alicui collibuerit, parata pecunia redimendae sint; hanc autem schedarum emissionem tamdiu continuandam esse censet, donec summam obligati, v.gr. 4
valori hujus
summae aequivalet, perfici potest; si eadem elocetur, intra 32 annos cum eadem summa opus 12
milliones valiturum peragetur. Cum proinde necessitates commerciales non ita comparatae
sint, ut aut omnes simul, aut intra breve tempus expleri debeant, expedit ut ea, quae ex
oblato conflabitur, summa mox explicanda modalitate ad fructificandum elocetur, erogationes
vero commerciales reliquo, inclusis jam propositis schedis, fundo interea admensurentur.
Quare
Relate ad 2-dum. Motiva Projecti hujus nonnisi per
si massa circulantis pecuniae diminui contingat, aut malevolis de
insecuritate Cassae Commercialis rumoribus eadem apud publicum in discreditum
ponatur, tunc casus notabilis redemtionis reipsa emergere potest. In primo casu
schedae nonnisi ab ea proportione, qua pecuniae circulatio minuetur, ad cassam refluent,
adeoque haec beneficium residuae quantitatis, nisi extraordinarius pestis, aut infelicis
belli casus commercium omne prosternat, ultro retinebit. In posteriori, cum
realis in
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
4119. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1268 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4120. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1268 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4121. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1298 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4122. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1298 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4123. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1298 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4124. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1298 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4125. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1298 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4126. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4127. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4128. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4129. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4130. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4131. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4132. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1332 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4133. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1350 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4134. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1350 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4135. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1350 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4136. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1350 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4137. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1350 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4138. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1350 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4139. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1388 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
4140. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1388 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4141. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1388 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4142. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1388 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4143. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1388 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4144. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1388 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Bibliographia locorum inventorum
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1749], Operum omnium tomus I, versio electronica (), Verborum 68552, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [skrl1].
First 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.