Your search found 5166 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 4907-4937:

ut magna fabricatorum quantitas ipsis a domestica necessitate reliqua maneat, paucae tamen adhuc ex iis ad eum profectionis gradum perductae sunt, ut exterorum fabricatorum concurrentiam possint sustinere. Donec Gallicia provinciam Poloniae constituebat, Hungaria ea saltem parte, qua illa Regnum ambit, exteram provinciam contingebat et tum commercialis, quem Augusta Aula cum republica Polonica anno 1774. inivit tractatus, Hungariam immediate respexit. Postquam autem Gallicia in censum Germanicarum provinciarum relata est, Hungaria per totam occidentalem et

eam cum Venetis habet relationem, quod e Dalmatia Veneta triginta circiter millia Dalmatici vini quotannis in illum inferantur quodve viciniores Licani in hyeme animalia sua ex alpibus Croatiae in adiacentes Dalmatarum Veneticorum planities erga stipulatum censum pro pascuo depellant ea ferme ratione, qua id Transylvani in pascuis Moldavorum et Valachorum factitare solent. § XX. Qualem ad portus Mediterranei et Oceani. Ab Obrovácz Veneto, ubi iam litus Croaticum incipit, usque ad finem

eam in hodiedum ad Litorale Hungaricum relationem habet, quam duo vicina et aemula emporia inter se naturaliter habere solent. Et haec est politica Hungariae relate ad commercium quoad alias regiones situatio; superest, ut internam etiam eius relate ad idem obiectum politicam situationem ea pari brevitate sub obtutum collocemus. § XXII. Quando legislationes Europeae curas suas ad commercium primum extenderunt. Donec commercium ad solam Europam restrictum, inter diversas tantum eius provincias reciproce exercebatur, id

nimium iuxta principium systematis feudalis nobilitatis praerogativas, privata vero cupiditas per excessivas exactiones variasque quaestorum vexationes, continua potius eidem impedimenta posuerunt; reperta a Venetis per isthmum Suetz ad Indias orientales via prolatisque ea ratione commercii et finibus et obiectis, primi hi, tum aliae quoque hinc inde per Europam dispersae parvae res publicae, quarum industriam seu angustia seu sterilitas soli suapte exacuere debuit, commercium pro scopo legislationis sibi constituerunt, magnae monarchiae moli suae confisae, curam

ultra hoc Békessiensi et Csongradiensi, supremum Borsodiensi, tritico, gradum assignaverit. § XXXI. Cultura vinearum. Eadem est vinearum, quae agrorum culturae ratio; nam et haec ab ea ratione, qua distractionis occasioni propior est, maiorem attigit perfectionis gradum. Liquores vulgo Ausbruch, qui antea in solis Tokaiensibus vineis conficiebantur, iam in plerisque generosioribus promontoriis, veluti Soproniensi, St. Georgiensi,

Regno exercetur, neque tamen vel internae consumptioni sufficit. Canabum qualitas pro ratione soli varia est; dictus mercator procreatas in Sclavoniae comitatibus dilaudat easque Carinthiacas in bonitate aequare affirmat. Post has Bácsienses, deinde Debreczinenses locat. Universim ea pollent qualitate, ut si debite filentur, pro crassioribus telis idoneum praestent materiale, sed cum breves sint, pro velis et funibus nauticis minus quadrant. Ideo distributo sumptibus Aerarii Regii, per diversa loca Italico semine, factum est periculum longas illas et usui

§ XXXVI. Cultura herbarum tinctoriarum. Obviarum aliquot herbarum tinctoriarum, quas solum ipsum sponte producit, usum, iam quidem plebs ipsa in variis Regni partibus habet easque ad tingenda sua mappalia adhibere solet, ad has tamen in ea quantitate, ut iis constituti ad diversas fabricas lineas, laneas, gosypiaces et sericeas, tinctores provideri possint, colendas, nemo hactenus manum admovit. Duae sunt, quarum praecipuus in fabricis illis usus est. Rubia tinctorum, vulgo

nec non Bácsiensis et Temesiensis comitatus; in hisque res sericea talem iam pedem fixit, ut plebs notabile inde vitae subsidium habeat. In aliis aut inspectatores rei sericeae non acceptati, aut horti neglecti, aut educatis licet iam copiosis moris, bombycum educatio aut intermissa aut plebs in ea non satis subinstructa fuit; ita, ut nonnisi pessimae qualitatis galettas produxerit aut denique in earum exsolutione minus rite processum fuit, ita ut ii etiam, qui manipulationi huic animum iam adiecerant, rustici, debuerint ab ea alienari atque ita unicum hoc, ut iam vidimus,

iam copiosis moris, bombycum educatio aut intermissa aut plebs in ea non satis subinstructa fuit; ita, ut nonnisi pessimae qualitatis galettas produxerit aut denique in earum exsolutione minus rite processum fuit, ita ut ii etiam, qui manipulationi huic animum iam adiecerant, rustici, debuerint ab ea alienari atque ita unicum hoc, ut iam vidimus, exclusivum climatis Hungarici productum, post 25 annorum conatus, vix adhuc 60 vel ad summum 80 millia merae extraneae pecuniae Regno infert, ubi tamen prouti idem itinerans mercator probe observat plura iam centena millia inferre

XLVI. Status manufacturarum. Exstat etiam regnicolaris, sed incompleta, de anno 1786. fabricarum conscriptio, iuxta quam 12 fabricae numerari, hae vero 9.395 personas occupare debuissent. Quamvis tabellae huic plene acquiesci non possit vel ex ea tamen satis apparet, quod plane earum fabricarum, cuius primo materiali Hungaria abundat, et cuius maxima est etiam apud plebem consumptio, exiguus admodum sit numerus. Nimirum lanam, pelles, canabes et linum Hungaria ita copiosas profert, ut anno 1775. usque 1784. singulo anno per diametrum

statu. § XLVII. Mechanicus commercii cursus. Ubi procurata commercio plena libertate, illud ad summum florem iam perductum est, ibi nullae nundinae vigent, victualia quotidie et ubique venduntur, reliqua producta et artefacta, in ea, quae faciendo etiam cum iis ulteriori quaestui sufficiant quantitate, ubique venui prostant, magna negotia per contractus mercantiles geruntur, qui nulli seu tempori seu loco affixi sunt.ž Per nundinas hebdomadales. Verum Hungaria procul adhuc distat ab hoc perfectionis gradu.

materialia, immediate Tergesto sibi procurant. Secundarii e contra mercatores, his mercibus se provident aut ab iis, qui Viennae earum depositoria tenent aut vero ab illis Germanicis quaestoribus, qui eas praesertim ad centrales duas Pestienses nundinas deportant. Cuius quidem rei ea est ratio, quod hae merces a prima manu nonnisi erga paratam solutionem; e converso in depositoriis Viennensibus et nundinis erga medii anni respirium haberi possint. Et haec de mechanico commercii cursu universim. Ut tamen hic penitius intelligatur, iuvat singuli

eadem ferme, quae § 52 expressa est, modalitate procedit. § LVII. Fabricata coriacea iam non tantum e Germanicis provinciis, sed etiam e Turcia, et quidem potissimum per passum Zemliniensem inducuntur. Pelles potissimum Turcicae in ea specie, quae cordován et szattyán appellantur consistunt. Has enim praeparandi modum Turcae proprium sibi habuerunt. Quoad cordován, ut vidimus, iam eos Scepusienses opifices imitari coeperunt; szattyán possident adhuc exclusive. Magnam

cameralia, quae antea exarendabantur, soli usuant, animalia a Graecis et Armenis quaestoribus praeemunt sicque in praediis illis saginata, Viennam pro urbis eius provisione depellunt. Quod reliquum est, ad nundinas Pestienses et Váczienses depellitur; verum laniones maiorum Hungariae urbium, ut ea leviori habere possint, usque Tibiscanos traiectus in Czibakháza, Szegedini et Rácz-Bécs obviam proficisci solent. Partim hac ratione, partim etiam in nundinis Pestiensibus, laniones districtus Cis-Danubiani, praesertim vero Sopronienses et Iaurinenses boves

et politica Hungariae relate ad commercium situatione positoque ob oculos non tantum actuali oeconomiae publicae et commercii statu, sed ipsa etiam circulationis pecuniae in Hungaria theoria, superest, ut Deputatio haec ea, quae ad perducendum maiorem florem utrumque hoc obiectum, lege publica constituenda esse arbitratur, demisse proponat. DE IMPOPULATIONE § LXXIX. Naturalis populationis progressus. In Regno minus populoso, is

illos ab omnibus publicis oneribus, hos nonnisi a contributione exemit, et idem de illis separatim suo loco agetur. Quod aliam subeat considerationem illa populatio, dum integra colonia seu possessio in suo deserto illocatur, ab ea, in possessione iam exstante una aliave deserta sessio impopulatur, et ideo de his etiam obiectis separatim agi debeat. Quod septemtrionalis Hungariae pars in systemate commercialis illius, quam § 15 stabilivimus, Regni divisionis, considerata adeo populo abundet, ut

eo nomine utilior videretur, quod deducta a montibus in planum colonia, nonnisi post secundam tertiamve generationem aëri et aquae illi insuescere; interea vero celeriter soleat deperire. Universim infitiari non licet, quod collecta e regnicolis colonia et stabilior sit et minus sumptuosa quam ea, quae ex extraneis conflatur. Verum non interest publici, ut legislatio vel in hoc genere proprietariorum arbitrio limites ponat. Unum tantum est, in quo lex proprietariorum libertati metam definire potest. Nimirum ne loca iam populosa in praedia convertere liceat. Cum enim populatio et ad

An et qualis particulari etiam eiusmodi impopulationi favor tribuendus sit, hactenus quidem nulla lege definitum fuit. Cum tamen particulares etiam eiusmodi sessiones impopulari publici a proportione perinde intersit hocque in genere, eadem utriusque sessionum speciei ratio esse videatur, ea est demissa Deputationis huius opinio, ut his quoque sed triennalis tantum et a contributione et ab aliis quibusvis publicis oneribus immunitas concedatur. DE ALIMENTATIONIS STATU § LXXXVI. Legislatio debet singulam incolarum

qualiter id praestari possit, legislatio diu fluctuavit. Obscuris adhuc temporibus industriam populi nonnisi per gravia tributa promoveri posse credebatur. Verum docuit eventus, quod immoderata tributa omnem prorsus industriam suffocari possint, excitare non possint. Postea agnitum fuit, quod ea sit animi humani indoles, ut is nonnisi aut commoditatis aut utilitatis aut honoris studio ad maiorem industriam possit permoveri. Apud agricolas tamen, qui soli producta terrae elaborant, utilitatis rationem plurimum momenti habere. Huius spe illas ad

instruant, adhibendi. In altero casu hactenus per excusos vernaculo idiomate libellos populum instruere moris fuit. Verum id exiguum vel ex eo effectum producere potuit, quod vix aliqua populi pars eiusmodi libellos legere sciat. Itaque in novis eiusmodi institutis posset quidem ea ratio iniri, ut parochi, pastores, ipsi domini terrestres, qui novam eiusmodi manipulationem ex ipsis his libellis facile percipere possunt, eam demum per populum propagent. Verum cum domini terrestres ad id lege obstringi non possint, arbitrario autem parochorum zelo aliquod magnae saepe in

detexerit usumque eorum continue propagaverit, praeter numisma pecuniaria etiam remuneratione dignus censetur. Cum utilium productorum usum quantocyus propagari intersit quoad novorum productorum distractionem nulli exclusivi ad certos annos favores concedantur, nisi forte ea sit producti alicuius natura, ut ipse inventor totum publicum posset providere. Ut futura adminus generatio ad maiorem industriae gradum praeparetur, nationales scholae ita organisentur, ut iuventus, quae ad scholas Latinas transitura non est, eam historiae naturalis partem

tempus Consilio periodicas relationes praestent. Si quod tale productum detexerint, cuius praesens statim usus haberi posset, id locali iurisdictioni continuo insinuent, una tamen et Consilio referant; terminato vero cursu generalem eidem praestent relationem; Consilium hac habita, seligat ea producta, quae ut usus eorum haberi possit, aliqua praeparatione egent. Superinde eos mechanicos, qui in praeparatione alicuius analogi obiecti iam versantur, audiat sicque definitio operationis modo hunc publicum reddat, et eius propagationem per recensita in superioribus media studeat

aëris expositum relinquitur. Ubi non est tanta herbae copia, foenum quidem horreis infertur: si tamen illud vel tantisper abundet, cordum e pratis raro desumi solet. Qui rem suam familiarem solertius curant, iam et foenum et cordum e pratis suis quotannis desumere consueverunt; imo invaluit iam ea in compluribus, quae foeni penuria laborant locis, industria, ut defectum hunc, comparatis trifolii aliarumque, quae foeni vices obire possunt, herbarum seminibus per artificiosa, naturalibus longe utiliora prata studeant compensare. § CIV.

copiam reipsa subministrare possint, et si ita, an baroni Tauferer tantae sint vires, tanta activitas, ut contractum hunc in realem effectum deducere queat, non constat. Id constat, quod Hungaria magnam ultra domesticum usum navalium lignorum quantitatem habeat, et quod adsit idoneus emptor, qui ea in valore medii millionis quotannis educere paratus sit. Verum in omnium eiusmodi privatarum negotiationum promotionem legislatio nulla alia, quam vectigalis via influere, administratio publica nonnisi assistentiam speculatoribus eiusmodi praebere, rem ipsam nonnisi privatorum industria

populo illi interea etiam consulatur, Deputatio haec eius est demissae opinionis, ut lege publica sanciatur: 1) quod lithanthraces cuiuscunque demum sint speciei, inter metalla non censeantur, sed ad liberam privatorum industriam pertineant; 2) ut proposita iam inventoribus pecuniaria praemia ad ea solum loca restringantur, ubi torfae et lithanthracum aut praesens usus haberi aut certe unde ad loca, quae hoc lignorum surrogato egent cum lucro transportari possint; 3) si proposita praevia ratione praemia non proficiant, ut liberum sit comitatibus penuria lignorum laborantibus peritum et

alioquin postea, sed maiori cum labore et detrimento peragere debeat, etiam hoc nomine cultori eam longe viliori pretio persolvat. § CXXVIII. In Hungaria qualitas tabaccae purae a meliori vel deteriori cultura dependet. Antequam ad ea, quae ad provehendam tabaccae culturam maxime idonea videbuntur media, proponenda descendatur; vulgare adhuc illud praeiudicium, quasi seu Quinque-Ecclesiensis seu Szegediensis seu quaecunque alia tabacca peculiari aliqua qualitate polleret, evellendum videtur, Hungariae solum demptis tantum

in quibus tabaccae cultura viget, liberum sit individuum et macerationis et classificationis peritum erga moderatam mercedem assumere, qui de possessione ad possessionem progrediendo cultores in utraque manipulatione doceat, una eadem occasione abusum etiam illum pistilli in tabacca relinquendi ea ratione exstirpet, ut capacitet cultores, quod emptor alioquin in proportione ponderis, quod inutilia illa pistilla efferunt, minus pretium semper pro tabacca sit oblaturus. Ne parte ex una cultores e longinquioribus partibus Pestinum tabaccam vehere debeant, parte vero ex

facile etiam superare potest. Praeterea oleum non tantum obsoniis, sed plurimis etiam aliis usibus, veluti lampadibus, tingendis coriis, pictoribus variisque insuper fabricis deservit. Pro his autem usibus non interest optimam olei qualitatem adhibere; quare inferiores eiusmodi olei species, in ea adminus quantitate, quam usus domesticus requirit, e plantis indigenis producere vel eo nomine interest, quod secus tantundem pecuniarum quantum huius, licet deterioris olei pretium effert, pro oleo olivarum in exteras provincias transmittere oporteret. Ac oleum quidem e planta

operae pretium foret, multis argumentis comprobari. Id unum numerasse sufficiat, quod lucrum illud, quod alicui regioni e distractione animalium obvenire posset, populatio, quodque eam suapte consequitur agricultura plurimis aliis titulis abunde compensat. Quodsi Hungaria omnia etiam ea, quae modo habet praedia impopulet, adhuc sufficientem haberet pro domestica necessitate cornutorum pecorum quantitatem, id quod exemplum earum, ubi nulla amplius praedia supersunt partium, satis remonstrat. In ipsis enim his sufficientia pro macellis pecora domi producuntur. Educati in praediis

§ CXLIV. Norma per Iosephum IIdum stabilita. Piae memoriae Imperator et Rex Iosephus IIdus, ut institutum hoc amplius promoveret, coëmptos in Moldavia et Ukrania sexaginta admissarios comitatibus gratis distribui iussit, ea sola cum prohibitione, ne ob eorum ad caballas rusticas admissione quidquam exigere possint. Anno 1785. idem piae memoriae Imperator et Rex erexit equatium Mezö-Hegyesiense, praesertim pro comitatibus Pestiensi, Jazygia, Bacsiensi, Aradiensi, Békessiensi et Szathmáriensi deserviturum;

ad provehendum hoc institutum perferendae censentur. Cum recentissimum hoc bellum magnum iterum equorum numerum absumpserit, ratio publici exigere videtur, ut institutum procreationis equorum altioris staturae denuo et efficaciter reassumatur. Verum si tota hac in re separentur ea, quae a pura principis clementia pendent, quaeve ad agenda administrationis publicae referuntur, via legislationis sequentia tantum constituenda esse Deputationi huic demisse videntur:
Ne comitatibus publica equatia servare liceat. Id enim citra grave

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report