Your search found 2802 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 303-1006:

a gladio, videtur itidem significare propter Matth. 13, A gaudio eius abit, et vendit omnia, ac emit agrum: id est, propter. Sic 28. A timore eius concussi sunt custodes: id est, propter Lucae 22, Dormientes a tristicia: id est, propter. de quo mox. Thucydides quoque, et Septuaginta sic saepe in Psalmis, praepositione ἀπὸ utuntur. Sic et Epistola ad Hebraeos cap. 5. ait, Christum esse exauditum propter pietatem aut religiositatem suam, quum preces Deo cum valido clamoro ac lachrymis obtulisset. Vocabula omnino id significant,

A facie vide et infra in FACIES. At, ut Gen. 13. Profectus est Loth מקדם mikedem, ab oriente: id est, ad orientem. nam Sodoma tunc Lotho et Abraamo fuit orientalis. Sed loquitur forte Moyses respectu sui, qui ultra Iordanem istum librum scripsit. Sic saepe מרהוק merachoc, a longinquo: id est, in longin quum. Sic in Psalmo, Resonet laus eius a finibus: id est, usque ad fines terrae. Apud denotat Num. 32. Eritis innocentes a Domino, et ab Israel. 1. Sam. 20. Finita est malitia ab eo: id est, apud

Ierem. 48, Venite disperdamus eum a gente: id est, ut non sit gens. Ierem. 13, Non miserebor a perdendo eos: id est, ne perdam. Sic Latini, A prandio, a coena, pro ex. Item, A fratre venio: id est, discedens ab eo. Sic, Haud ab re erit: pro, sine re, aut fructu. Sic et in compositione saepe graeco more A et Ab Latinis privationem notat: ut in Abiuro, ablacto, abnuo, aufero, abrogo, abeo, et similibus: quod etiam Graecum ἀπὸ, unde Latinum A vel Ab deducitur, non raro valet. Sic et Germani ludunt in praepositione sua Von, Das ist von

et similibus: quod etiam Graecum ἀπὸ, unde Latinum A vel Ab deducitur, non raro valet. Sic et Germani ludunt in praepositione sua Von, Das ist von silber, quod vel ex, vel sine interpretari queas. Sic et Ab ac מן min saepe ambiguum est. Mirabilior est scientia a me Psal. 139. Non ambulavi in magnis et occultis a me: Psal. 131. pro, non concupivi, non tentavi quae sunt supra meas vires aut conditionem, ut solent arrogantes et superbi. Ab hominibus te eiicient: Dan. 4, pro ne sis,

ABIES, per metaphoram significat laetum quid, ac salutare. Sic Ose. 14 dicit Deus ad Israelem: Ego exaudiam et respiciam eum, ego ero ei abies virens: ex me fructus tuus inventus est. Contra, Deus non ferens opem, dicitur nobis esse solitudo, quia non ferat nobis opiferum fructum. Saepe cum Prophetae praedicunt, Ecclesiam florituram etiam in locis idololatriarum, utuntur hac phrasi: In locis aridis erunt stagna et fontes, et ibi crescent abies, quercus, cedrus, et aliae elegantes ac utiles arbores. de qua re postea in voce Stagni, Ariditatis, et Fontium. Ligna abietum

Psal. 31. Abscondes eos in abscondito faciei tuae: pro, liberabis, proteges benigno favore. Psalm. 91. Qui habitat in abscondito Domini, in umbra omnipotentis Dei commorabitur. Eadem phrasis est et Psal. 27. Zoph. 2. Sic Absconditum, aut Latibulum Domini, saepe ponitur pro eo loco, ubi Deus suos servat, vel potius pro ipso eius favore ac defensione. Sic pii vocantur Absconditi Dei, Psalm. 48. Consultaverunt adversus absconditos tuos. Psalm. 32, Tu absconsio es mihi, ab angustia custodis me. Sic etiam Christus dicitur futurus Latibulum a vento,

vero in Epist. ita: Acedia est animi quidam languor, cum legere non libet, orare non delectat, meditationes sollicitae non sentiuntur. Tale vitium vocat Cicero in Tusculana pigritiam, inquiens: Pigritia est animi inertia, vel fatigatio, qua quis bonum inchoatum consummare fastidit. Adoritur saepe hoc malum etiam pios, praesertim cum orandum est: sed repellendum est lectione, meditatione malorum impendentium, et precatione. ACERVUS, cumulus cuiusvis rei. Psal. 33. congregans velut in acervum aquas multas: id est, tempestates emittens. In tempestatibus enim,

conversi εἰς, ad praedicationem: pro, praedicante Iona. Vulgata habet, In praedicatione Ionae: ubi praedicatio est causa, non scopus aut finis conversionis. Illud quoque hic sciendum est. Hebraeam literam ל lamed, pro qua saepe posuerunt Graeci εἰς, crebro admodum esse articulum Genitivi casus: ut initio ferme omnium Psalmorum legitur, Psalmus Le David, id est, Davidis: ut bene possit in eo loco exponi, Confessio fit salutis, aut de salute. Dicetur autem de loco ad Rom. 10,

penitus pervidere possumus. Aliquando tamen simpliciter valde probare ac laudare aliquid significat. Sic legitur Christus admiratus esse fidem Centurionis, et aliorum aliquorum. Aliquando contra, improbationem significat. Sic miratus est Christus Marc. 6, ob incredulitatem quorundam. Admirantur saepe pii opera Dei, ea celebrantes et laudantes. Sic Matth. 9, Turbae mirantur opus Dei in sanatione paralytici, et laudant. Contra etiam increduli mirari dicuntur. Ioan. 3. Ne mireris quod dixi, Oportere vos denuo nasci. Sic Ioan. 7 mirabantur Iudaei, quod Christus nosset literas, quas non

3. Ne mireris quod dixi, Oportere vos denuo nasci. Sic Ioan. 7 mirabantur Iudaei, quod Christus nosset literas, quas non didicerat: Et ibidem Christus inquit: Unum opus feci, et omnes miramini. Sic Mar. 15, Pilatus miratus, si Christus mortuus esset, ac non credens, interrogat Centurionem. Saepe quoque per admirationem ac stuporem horrendi ac tristes casus, praesertim autem gravissimae et plane inopinatae clades denotantur, potissimum in veteri Testamento. Ierem, 41. Et erit Babel in acervos, habitatio draconum, stupor et sibilus, eo quod non sit habitator: id est, omnes

eos. Ieremiae 42. Aedificabo, non destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel materfam. cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum: id est, liberis et re familiari ditasse.

ZELUS. AENIGMATIZARE AENIGMA, pro, loqui aenigmatice. Ezech 17 Aenigmatiza aenigma, et paraboliza parabolam. Aliquando Aenigma simpliciter salutaria documenta et providentiae divinae exempla significat Psalm. 78. Aperiam in parabola os meum, eloquar aenigmata antiqua. Sic et alias saepe. Cernere per speculum, et in aenigmate, 1. Corinth. 13, significat non aperte, sed obscure: ut solet aenigmatica oratio esse obscura AEQUITAS, pro iusta aut aequa causa aut re, sive in religione, sive in aliis. Isaiae 59. Impegit in platea aequitas: et aequitas ingredi non

et aequa sequitur, agit ac promovet. Sic et Psal. 17, Oculitui iudicent aequitates. id est: Tu, o Deus, promove et iuva ea omnia, quae recta et aequa sunt. Vide infra RECTUM. AESTATIS SICCITATES, pro summis siccitatibus ponitur, Psal. 32. Aestas alioqui saepe pro ipsis fructibus aestatis ponitur Ieremiae 48. In aestatem tuam praedo irruet: pro, in tuos aestivos fructus: id est, cum fructus erunt maturi, et non collecti, invadet te hostis tempore nempe sibi ad rapiendum commodissimo, et contrâ tibi ad tuenda tua incommodissimo.

Actor. 23: et sepulchra dealbata. Matth. 23. sunt hypocritae: cuius metaphorae aut similitudinis rationem ibi CHRISTUS plene exponit. ALIENUM proprie quiddam externum significat, ut Genesis quadragesimosecundo: Loquutus est ad eos tanquam alienos, sed per metonymiam quandam saepe significat impium. Omnes enim exteri erant Ethnici impii, et sicut Paulus dicit alieni a promissionibus Dei. Sic et verbum Alienari, Isaiae primo: Dereliquerunt Deum, irasci fecerunt sanctum Israelis, alienaverunt se retrorsum. Tametsi etiam citra figuram possis intelligere, alienari

illud. Sic Christus suum officium Isaiae 61 exponit: Ad evangelizandum afflictis misit me, ut alligarem contritos corde. Alligare praecepta digitis ac cordi, Proverb 6 et 7, est diligenter ea ediscere et custodire. Sic et Isaiae 8, Colliga testimonium, et obsigna legem. Sic et Moyses saepe praecipit alligari legem aut eius memorialia ad frontem et brachia. Christus dicit Pharisaeos alligare onera importabilia super alios, quae ipsi digito attingere nolint. Metaphora est ab externis oneribus. ALIQUID esse, non simpliciter significat aliquam rem esse: sed aliquid

Sic ad Galat. secundo dicit Paulus de praecipuis Apostolis: Ab iis autem qui videbantur esse aliquid, nihil accepi. Mox ibidem subiicit: Ii qui videbantur, nihil mihi contulerunt. Aliquid igitur esse, aut non esse, significat aliquid eximium aut praestans esse. Contrariam prorsus vim habet saepe, NIHIL esse: de quo suo loco infra plenius dicetur. Sic Horatius ait, Nullis maioribus orti: id est, non eximiis progenitoribus. ALMA, vox Hebraea, Isaiae septimo, Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen eius Emanuel, etc. controversa est, dum

Dabit vobis signum. Non enim Scriptura de uno tantum homine aut aetate agit, sed etlam de omnibus posteris sicut Paulus et Petrus dicunt, omnia propter nos scripta esse, Rom. 15. 1. Cor. 10, 1. Petri 1. Sic saepe Prophetae confirmant et consolantur suos praedictione venturorum olim ac post longum tempus bonorum, nempe tempore Meschiae, quae tamen tempora illius aevi homines non erant visuri. Deus confirmat Evam et Adamum promissione seminis mulieris, contrituri caput serpentis. Eva putat se mox illud

Amaritudo, voces primum per metaphoram significant animum acerbum, iratum et crudelem. Sic Dominus minatur Iudaeis Hab. 1 quod sit excitaturus contra eos Chaldaeos, gentem amaram. Iudicum 18 Ne forte irruant in vos viri amaro animo: id est, tum tristes, tum crudeles. ex magno moerore enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem

vero aliqui esse vocem origine sua imperativi modi Niphal, ubi sic scribitur האמן Heamen, et ה h literam, aut potius tenuem spiritum, initio propter multum usum in pronunciando evanuisse. Christus ea, et quidem repetita, saepe utitur, pro certa asseveratione, ferme iuramenti loco: ac significat ei idem quod Vere ac certe. Sic et Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3,

epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac execrationi, ut omnes sentiant, nos esse veluti communes quasdam pestes ac piacula mundi: qui si diris exemplis tolleremur, orbis terrarum esset melius habiturus. Saepe (inquit Hesiodus) unus homo est causa mali toti civitati. Sic igitur olim senserunt, quod ob alicuius unius hominis grande scelus impunitum, tot regiones punirentur gravissimis cladibus, ut etiam revera accidit, sicut Scriptura de peccatis Manassae pronunciat. Quare, tales putaverunt

quod ob alicuius unius hominis grande scelus impunitum, tot regiones punirentur gravissimis cladibus, ut etiam revera accidit, sicut Scriptura de peccatis Manassae pronunciat. Quare, tales putaverunt quamprimum esse tollendos, quo ira Dei averteretur. Sic erat Achan in Iosua, sic Ionas in navi. Saepe etiam innocentes homines in magnis publicisque calamitatibus ab sumebant, in eosque sua scelera et poenas, ut ipsi somniabant, congerebant, ac diis manib, devovebant et mactabant. Tales farme fuerunt duo Decii et Curtius, quorum apud Livium fit mentio. ANCILLA, alias conditionem,

2, una die dicuntur accessisse 3000 animae ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo. Sic Ezech. 16, Non esse occidendam animam, quae mori non debet: id est, damnari a doctore innocentes, pieque agentes. Sic saepe anima, tamquam nobilior hominis pars, cum singulari quadam emphasi et affectu, pro toto homine ponitur. Gen. 27, Ut tibi benedicat anima mea, priusquam moriar: id est, ut ego tibi benedicam. Dicitur et de Deo, ut, Septem sunt abominatio animae Dei: id est, Deo. Proverb. 6.

dicitur sanguis, aut in sanguine esse: et animam non esse comedendam, Gen. 9. et Levit. 17. Sic Psal. 124, Torrens pertransivit animam. Et Psalm. 105, In ferrum venit anima eius: pro ferrum intravit in corpus, aut vim vitalem semienecarunt catenae et captivitas. Quarto ponitur saepe pro ipsa vita: ut Gen. 8, Requiram animam de manu fratris. sic et Exodi 4. Et Matt. 2. Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri. Iere. 36, Erit anima sua ipsi loco praedae. Sic 1 Sam. 26. Anima mea fuit preciosa in tuis oculis: id est, pepercisti mihi. Iohannis 10, Ponere animam

et Samuel coram me, non esset anima mea ad populum istum. Sic Iohannis 10. Quousque suspendis animam nostram? id est, vota aut desideria nostra, qui cupimus aliquid certi de te cognoscere. Deuter. 23, Et comedes vuas iuxta animam tuam: id est pro desiderio tuo. Amara anima, et amarus animus, saepe pro acerbo, irato aut tristi animo ponitur. ut Iud. 18. 1. Sam. 1. Numer. 16. ponitur Viri anima amari: id est, concitati. et 1. Sam. 22. pro tristibus ponitur. Sic et 1. Sam. [23.] ac 2. Reg. 4, et Proverb. 3. De qua voce et phrasi supra dictum est in voce

in omnem veritatem deducente et impellente. Hac de causa etiam res spirituales carnali aut naturali ista anima aut intelligentia non percipit: sed terrenus cum sit, ea quae sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme significaret, ac carnalis. Certum sane est, quod Scriptura accusans hominem, etiam ipsam rationalem animam vel maxime accuset. Caeterum ut et

gentium: pro, parefecit, ostendit potentem suam virtutem, cum Israelitas in terram promissionis induxit. Sic Psal. 142, Angustiam meam coram Domino annuncio: pro, ipsi expono. Isaiae 3, Peccatum suum sicut Sodoma annunciant: id est, ultro indicant, non occultant. Ieremiae 10, et saepe alibi, accipitur pro illa celebri praedicatione, laudatione et gratiarumactione. Sic Annunciatrix accipitur Psal. 68. ANNUS, notae significationis vox, habet quaedam explicatione indigentia. Crebro autem quasi redundat, cum ad singulos minores et maiores numeros

Annunciatrix accipitur Psal. 68. ANNUS, notae significationis vox, habet quaedam explicatione indigentia. Crebro autem quasi redundat, cum ad singulos minores et maiores numeros coniunctos repetitur, ut Gen. [5.1,] Centum anni, et triginta anni. Ponitur saepe simpliciter pro longo tempore. ut Psal. 90, Mille anni in conspectu tuo sunt sicut hesterna dies cum transierit: id est, longissimum tempus est perinde Deo ut brevissimum: nihilominus quod statuit aut promisit, certo fit, etiam si differat aliquandiu. ut in voce DIES dicam. In

idiomata in CORAM exponemus. ANTICHRISTUS, idem valet quod, vel qui se confert Christo, aut etiam adversatur Christo. Nam αιτὶ Graecis in compositione, non solum adversationem, sed etiam quasi exaequationem et collationem denotat: sicut saepe Homero ἀντίθεος. Dicit autem Iohannes, multos Antichristos esse, vocans omnes seductores Antichristos, quia omnes sese Christo opponunt: sed tamen unum, tanquam eximium prae aliis celebrat, cui id nomen proprie vendicat. Paulus 2. Thess. 2,

Kison vocatur antiquitatis propterea quod antiquitus Deus constituerat, aut etiam praedixerat se ibi perditutum esse Cananaeos, et Israelitis victoriam de illis largiturum. Secundum antiquitates: id est, secundum veterem statum, modum ac morem, Ezech. 36. APERIRE os, aut labra, saepe adiungitur verbis loquendi, grata quadam superfluitate aut tautologia, aut perissologia. Aliquando etiam, ipsam loquutionem in dicat. Exemplum prioris est Iob 32. Aperiam labia mea, et loquar. Et 33. Aperiam os meum, loquetur lingua mea in palato meo. Sic et in novo Testamento non raro

aquarum, et fluctus operuit me. Sic et Isa. 28. quae metaphora saepius in eo et Psalmis repetitur. Psal. 23, In diluvio aquarum multarum. Psal. 66, Transivimus per ignem et aquam. Isa. 43 omnino in multo usu est, in sententiis praeclaris. Aquae saepe etiam pro populis aut gentibus ponuntur: ut Apocal. 17. Aquae quas vidisti, populi multi sunt. Isaiae 8: Addunt aquas multas, regem Assur. Sic Hieremiae 47, Ecce aquae ascendunt ab aquilone, et erunt in torrentem, exund abuntque terram. Mittere panem super aquas. Eccles. 11.

ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur, ibi etiam infimam regionem aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in infima regione aeris. Quam significationem multis testimoniis probare possem, inter quae illud ad hunc locum alludens in primis illustre est, Iob 37: Num tu cum eo extendisti, aut expandisti

de qua hic agitur, proprie aerem ipsum esse, super quem passim Scriptura collocat aquas. Nam vocem Sechiakim, ibi positam, aerem significare, ex eo manifestum est, quia Scriptura subinde dicit Nubes שחקים Sechiakim, id est nubes in aere existentes. Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine

quaeri iusserat precibus et oblationibus. In hac vero arca nihil aliud fuit praeterquam duae tabulae, laguncula mannae, et virga Aaronis. 1. Reg. 8. ARCTO pane, et Arcta aqua aliquem alere. 1. Reg. 22. supra exposui in voce Aqua. ARCUS instrumentum militare notum est. Saepe autem ponitur pro omni armorum genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias.

notum est. Saepe autem ponitur pro omni armorum genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias. Arcus aeneus aut chalybeus, saepe pro summa vi. Iob 20. Cum fugerit arma ferrea. Psal 18. Qui docet manus meas ad praelium. Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt.

genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias. Arcus aeneus aut chalybeus, saepe pro summa vi. Iob 20. Cum fugerit arma ferrea. Psal 18. Qui docet manus meas ad praelium. Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt. Iaculatores enim ac sagittarii ut levioris

usus Christi erogasset. Quare ut damnum ex profusione unguenti acceptum sarciret, vendit Christum 30 tetradrachmis: hoc est, circiter 120 denariis, quae erat paulo maior summa illa amissa. Sic ille praeclarum lucrum fecit. Argentum et aurum posita synecdochice materiali causa pro opere, saepe significat idola, aut etiam vasa argentea et aurea. ARIDA, pro terra: iuxta Regulam, Quod accidentibus valde propriis res ipsae notentur: de qua infra suo loco. Terram enim dicunt Physici, esse omnium elementorum aridissimum et siccissimum. Arida anima dicitur homo, aut corpus,

medicinam super aliquid: pro, sanare illud. 2. Par. 23. Sic Ierem. 33, Ascendere faciam ipsi Hierusalem medicinam. Ascendere novaeculam super alicuius caput, Iudic. 13. pro radi eum. Ascendere facere pulverem super caput, Isaiae 7. pro conspergere caput pulvere. Ascendere saepe accipitur pro invadere aliquem. ut, Spiritus zelotypiae ascendit super aliquem, Num. 5. Ascendere faciam super te voraginem, Ezech. 26. pro, curabo ut te invadat exercitus. Ascendent in te ranae, Exod, 8. Ascendit Bausa rex Israel adversus Iehudam. 1. Reg. 14. Sic Xenophon vocat Cyri

Quare avaricia hominem abstractum a cultu Dei, facit idololatram. AUDIRE, significat proprie auditus sensu, percipere aliqud. Et hoc modo crebro etiam in Sacris literis accipitur, ut Luc. 15, Audivit symphoniam et chorum. Exodi 19, Cum coeperint audire tonitrua. Per metaphoram saepe pro sequentibus auditum affectibus aut motibus accipitur, sicut et alia verba sensuum: ut pro audire cum studio et promptitudine animi. Iohannis 8. Oves meaevocem meam audiunt. Qui ex Deo est, verbum Dei audit 1. Iohannis 4, Qui novit Deum, audit nos. Aliquando etiam expressius credere

Mortui vocem Dei audient, et vivent. i. obedient, credent. Iosuae 1. In omnibus, ut Moysen audivimus, ita te audiemus, etc, Prover. 4 Audi fili paternam castigationem. Audiens audierit vocem buccinae, Ezech. 33. pro, quicunque audierit. Audire facere, pro indicare, proponere. Saepe dicitur de praedicatione verbi Dei, aut aliorum mandatorum. Deut. 4, Congrega populum, et audire faciam eos verba mea Isaiae 41. Quae futura sunt facite audire nos. i. docete, praedicite. Non fecisset nos audire secundum haec: id est, non praedixisset nobis talia. Iud. 13, Sic et

Ne facias audire vocem tuam nobiscum, Iud. 18. Exaudire, Genes. 16, Audivit Dominus afflictionem tuam. 1. Iohan. 5. Si quid petimus secundum voluntatem eius, audit nos: et si audit nos, etc. 2. Reg. 20, Audivi orationem tuam. Idem exemplum et 1. Sam. 8. 25. est. Sic saepe in Psalmis verbum Audire pro attendere, et aures adhibere accipitur. Auditus et auditio, pro fama, aut doctrina. Abdiae 1, Auditum audivimus a Domino. Abacuc 1, Domine auditum audivi. Isa. 11, Neque secundum auditum aurium iudicavit. Isa. 28. Quem docebit scientiam et quem

auditum? id est, doctrinam. Sic et Isaiae 53, Ioan. 12, et Rom. 10. Domine quis credet auditui nostro? Gal. 3, Hoc scire volo, an ex operibus, aut ex auditu fidei Spiritum acceperitis. Heb. 4, Non profuit eis sermo auditionis: id est, sermo auditus 1. Thess. 2. In Evangelistis, saepe pro fama, doctrina. Matt. 4. 14. 24. Marc. 1. 13. Cum auditus erit Aegyptiis, dolebunt iuxta auditum Sor, pro, cum audierint Aegyptii, timebunt sibi similem Tyriae cladem. Isaiae 23. Laudate eum in cymbalis auditus, aut auditionis. i. sonoris: Psal. 150. Amo auditus eorum:

est omnibus conspicua. Denique quod is populus sponte aut voluntatie sacrificabit, idque ornatus ac mundatus sanguine Christi: sicut antea Sacerdotes offerebant in vestitu sancto, ac divinitus ordinato. Porro quod attinet ad copiosam et mirabilem nativitatem novae iuventutis, aut populi Meschiae: saepe miratur Scriptura, quod tam subito et tanta multitudo mirabiliter et sine conspicuo ortu nascetur. Quam admirabilem novi populi nativitate Isaias saepe celebrat, ut cap. 54. Exulta sterilis, quae non paris: prorumpe in laudem, et iubila, quae non parturis: quoniam plures sunt

in vestitu sancto, ac divinitus ordinato. Porro quod attinet ad copiosam et mirabilem nativitatem novae iuventutis, aut populi Meschiae: saepe miratur Scriptura, quod tam subito et tanta multitudo mirabiliter et sine conspicuo ortu nascetur. Quam admirabilem novi populi nativitate Isaias saepe celebrat, ut cap. 54. Exulta sterilis, quae non paris: prorumpe in laudem, et iubila, quae non parturis: quoniam plures sunt filii desolatae, qui filii maritatae, dicit Dominus, etc. vide sequentia. De hac puericia aut iuventute vaticinatur Ps. 22. Et

patris. Ieremias inquit. Frangetur baculus gloriosus. i. potentia Moabitarum. Unde tam crebro Baculus panis, et Baculus aquae legitur: pro annona ad sustentandas vires et vitam hanc, divinitus veluti fulcrum quoddam ordinata. Sicut et Psal. dicit, panem fulcire cor hominis. Saepe etiam minatur Deus, se esse confracturum baculum panis et aquae. i. omnem annonam aut victum adempturus. Levit. 16. 26, Cum confregero baculum panis. Ezech. 4 et 5. Conteram baculum panis in Hierusalem. Esse alicui in baculum. Psal. 18, Dominus fuit mihi in baculum. i.

panis et aquae. i. omnem annonam aut victum adempturus. Levit. 16. 26, Cum confregero baculum panis. Ezech. 4 et 5. Conteram baculum panis in Hierusalem. Esse alicui in baculum. Psal. 18, Dominus fuit mihi in baculum. i. fulcrum, seu sustentavit me. Baculus arundineus, saepe significat per metaphoram auxilia regum, quae magis noxia quam salutaria Israelitis fuerunt: quia (sicut Scriptura rationem metaphorae Esa. 36 ostendit) arundo non est adeo fortis, ut pondus innixi corporis sustentare possit: frangitur igitur. Ubi autem fracta est arundo in manu

interpretatur: perinde ac si scriptum esset, ἐν τίνι, ut sit haec sententia: Si non estis baptizati spiritu sancto, quare igitur estis baptizati? Quamvis.n. εἰς pro ἐν saepe usurpetur, tamen haec enallage (meo iudicio) nullo modo huic loco convenit. Neque enim puto quaerere Apostolum, aut a quo, aut quomodo, aut quorrum sint baptizati. Denique ne hoc quidem puto rogare an sint baptizati: sed cum illi dicerent, se nescire an sit Spiritus S. ac proinde ostenderent,

cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non esuriemus: id est, ubi nec fames, nec bellum erit. Sanctificare bellum, est praeparare ac adornare. nam id saepe significat verbum sanctificare. Alii putant esse allusionem ad illam solennem sacramque belli indictionem, qualem Rom. per suos foeciales adhibebant Mich 3. Qui non dederit escam in os eorum, sanctificant bellum. Bellum Domino cum Amalec a generatione in generationem, Exod. 17, id est,

Sic liberi a parentibus, non contra, benedicuntur. Sic Abrahamus pater Levitarum, a Melchisedecho, typo Christi, benedicitur: unde excellentia sacerdotii Christi supra Leviticum probatur. TERTIO, quia piorum iustae preces, sive in bonum sive in malum, non sunt ociosae, sed ipsas res afferunt: ideo saepe significat etiam ipsa quasi bona largiri, ut cum pii parentes benedicunt liberis: sicut Noachus filio Sem et Iaphet, et Isaacus Iacobo ac Esau Gene. 27. dicit enim Isaacus, se ipsasmet res aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores

patriarcha ex indignatione animi in malam partem accepit, Gen. 49, Quoniam in ira sua occiderunt virum, et in voluntate sua extirparunt bovem: in ihrem mutwillen /ex libitu ac libidine sua, non ex iusta causa, aut iure. Quoniam vero coepimus dicere de beneplacito aut bona voluntate. et versores saepe eadem Hebraea vocabula aliquoties etiam per simplex Volo et voluntas verterunt: ideo explicemus hic etiam ipsum Voluntatis vocabulum. Forte enim coniunctio harum vocum aliquid lucis utrique afferet. VOLO igitur interdum accipitur pro cupio. Mar. 10. Magister, volumus ut quod petierimus

verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam τὸ θέλειν velle, saepe aliquid amplius significat, quam velle solum aut nudum: sicut in generalibus Regulis traditur, Verba affectuum, et omnino motuum animi, aliquando etiam consequentes affectus simul complecti. Velle, videtur etiam significare idem quod Probare. Psal. 5, Quoniam Deus non volens

secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more gentilium vitam egisse. BENIGNITAS, et Beneficentia, exponentur in voce Misericordiae. BESTIA, ut Augustinus super Gen. ad literam sentit, significat omnes feras sylvestres: sicut saepe legitur Bestias agri. Civitas facta est habitaculum bestiae, Soph. 2. Plerunque tamen grandiores et crudeliores serae hoc nomine, sicut et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit filium meum. Prov. 30, Leo est fortissimus bestiarum. Hinc atrox illud supplicium,

iniquitatem. Et 34, Bibere subsannationem: id est, discere aut assuefieri ad scelera et derisionem hominum. Sic et Prov. 9, bibere pro discere accipitur. Apoc. 18, De vino irae fornicationis eius biberunt omnes gentes: id est, didicerunt ab ea idololatriam, contaminarunt se ea. Quarto bibere saepe significat pati, quae Proverbialis loquutio etiam Ethnicis fuit usitata: ut ostendit Erasmus Chiliade 1. Cent. 8. Prov. 81. Undecunque demum sit haec forma loquutionis desumpta, sive a bibendi certaminibus, ubi coguntur convivae ebibere certas mensuras, non sine fastidio, ac etiam corporis

Verum de hac significatione aliquid etiam postea in voce CALICIS, aut POCULI, Fecum et Ebrietatis, dicetur. De torrente in via bibere, Psal. 110, etiam crucem perpeti significat. Hoc enim peregrinantium, et carentium commodis huius vitae est, seu incommode victitantium: qui saepe qualicunque potu ac victu contenti esse coguntur. Aliqui intelligunt sedulitatem Christi in praestanda patri obedientia, et peragendo eius opere denotari: et esse allusionem ad morem militum, festinantium in caedem hostium, quos ita avide persequuntur, ut licet esuriant, sitiant ac defatigati

ut licet esuriant, sitiant ac defatigati sint, tamen non divertant ad locum, ubi se commode reficiant, sed obiter in via hauriant ex aliquo torrente aut sordida lacuna, unde sese reficiant. Bibere urinam. 2. Reg 18, et Esaiae 36, significat summa mala egestatis et famis perpeti: ubi saepe destituti necessariis, sordidissima quaeque praesiti ac fame ingerunt. Sanguinem hostium bibere, est plenam victoriam ultionemve de hostibus consequi. Num. 23, id Bileam de Israelitis prophetizat, quod sint sanguinem hostium suorum bibituri. BLASPHEMIA, Graecum, a

in sua prima integritate existat, sed in piis aliquo modo instauretur per Spiritum S. et renascentiam, celebratur suo loco et ordine in Sacris literis: ut Vir bonus. 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Psal. 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in Proverbiis saepe boni praedicantur, eisque praemia promittuntur: ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga

non fuisset: Matth. 26. id est, satius, utilius ei fuisset nunquam nasci, quam quod natus, et filii hominis proditor factus sit. Huc facit Regula philosophica, quod minus malum respectu maioris bonum sit. significat igitur hic Bonum esset, tolerabilius, aut minus malum esset. SEXTO, videtur saepe etiam idem valere quod salutare. ut Proverbiorum decimotertio: Doctrina bona dabit gratiam. secunda Corinthiorum secundo: Bonus odor Christi sumus. Ephes. 4, Sermo bonus et aedificans. 1. Timoth. 3, Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Ibidem 4, Bonus eris Christi

LOTIONIS. Candida alioqui vestimenta laeticiam et victum lautiorem significant: ut Eccles. 9. Sint tua vestimenta candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis laetus, et laute vivas. Candida dies alioqui et Romanis pro laeta ponitur. CANIS, figurate saepe acerbos hostes significat. ut Psal. 22, Circundederunt me canes: id est, atroces hostes ac plane impii ac bestiales. Ibidem, Erue de manu canis unicam meam. Alias pro vilissimis hominibus ponitur, sicut et in Latina lingua proverbio Canis pro re despecta ac exosa celebratur:

Psal. 40, Posuit in ore meo canticum novum, laudem Deo nostro, ubi Psaltes per laudem Deo nostro, exponit canticum. intelligitur autem per utrumque causa canendi nempe liberatio. Zach. 9, Vinum faciet cantare virgines: id est, exhilarabit, erit copia vini. Novum canticum saepe ponitur pro novo beneficio, et nova gratiarum actione: quia subinde de novis beneficiis novae cantiones componebantur, Psal. 95. et 149. Alioqui et Homerus dicit, recentissimas quasque cantilenas esse longe gratissimas. Non raro autem significat etiam ipsum Evangelium, seu

Esse aut ministrare in cantico, 1. Par. 6, est psallere in templo. Ibidem habetur, Praefici in locis cantici, pro eodem ferme sensu. Porro Vir cantici, Nehem. 12. et doctus cantici, 1. Par. 25, significat peritum cantionum Ecclesiasticarum. Instrumenta cantici, 1. Par. 16. et saepe alias. pro instrumentis Musicis reperitur. Atque in hisce omnibus significationibus et phrasibus, canticum in meliorem partem accipitur, de laudatione Dei. Quarto, Canticum aliquibus esse, etiam in malam partem accipitur, nempe esse ludibrio ac risui, ut Iob. 30. Nunc autem canticum

patres quasi in quadam servitute detinentem: tum etiam illorum desiderium adventus Meschiae, quo cum quadam anxietate cupiverunt videre diem Christi. Verum hae interpretationes nimium violentae esse videntur. CARMEL, fuit nomen montis in Gilead, et civitatis: Iosuae 25. 1. Sam. 25. Saepe tamen est appellativum, et significat quemvis locum fertilem, quasi dicat Cheremale vinetis plenum, ubi omnia hortis ac vinetis exculta sunt. Notum est, solere celebria nomina propria, praesertim ob aliquam qualitatem, in appellativa commutari, in omnibus linguis. Dicetur de hac voce aliquid

et os de ossib. Christi: licet multo arctius et magis mysticum vinculum cognatioque nobis cum Christo esse intelligenda est, quam ipsemet Paulus maximum mysterium esse pronunciat. Venisse in carnem Christus dicitur 1. Iohan. 4. id est, homo natus esse: sicut supra de humanitate hoc vocabulum saepe accipi diximus. Carnis interitus. 1. Corinth. 5, Tradidit eum satanae ad interitum carnis, ut spiritus salvetur: significat externam infamiam, quae ei apud Ecclesiam Dei exoriebatur: et praeterea afflictionem, quam ei satan erat iusto iudicio Dei irrogaturus: vel etiam, ut eius securitas

captantem denotat. Vos secundum carnem iudicatis, Ioh. 8, potest intelligi tum de pravae mentis, tum de externae speciei iudicio. CASTIGATIO pacis nostrae super eum, Esaiae 53: id est, ipse est castigatus, ut nos bene haberemus. Castigatio alio qui saepius pro institutione, saepe et pro punitione ponitur: quoniam illa duo coniuncta sunt. et Graecum proverbium est, Passiones sunt documenta, παθήματα μαθήματα: ut et instituendos saepe castigari sit necesse, et castigatio afflictioque det intellectum parvulis, ut

est castigatus, ut nos bene haberemus. Castigatio alio qui saepius pro institutione, saepe et pro punitione ponitur: quoniam illa duo coniuncta sunt. et Graecum proverbium est, Passiones sunt documenta, παθήματα μαθήματα: ut et instituendos saepe castigari sit necesse, et castigatio afflictioque det intellectum parvulis, ut Scriptura loquitur. CATECHESIS, et κατηχέω, vox tum in Sacris literis, tum et in primitiva Ecclesia valde usitata. Utitur enim ea Scriptura Lucae 1. Act 18.

Tum porro Ambulare, metaphora ab iter facientibus sumpta, significat plerunque progressum in actionibus, et externas operationes, seu quotidianam vitam. Sic et vox Impii significat perpetuo inquietam malitiam, sicut Esaias dicit, eos non conquiescere. Secundo loco est Via, quae saepe significat certam rationem aut modum aliquid agendi, ipsam regulam de genere toto, non de individuis ac singularibus, quae vel foris nobis proponitur ab alio, vel a nobis in animo habitualiter, vel in memoria habetur et circumfertur. Tum porro et vox Stare, non praxin, sed perseverantem

de hac voce in IUGO, aut VINCULO agetur. CATULUS LEONIS, in voce LEONIS exponetur. CAUDA, cum sit ultima, minime necessaria, et sordidissima pars animalis, aliâs ignobilissimos et vilissimos subditos, servos aut mancipia significat: ut supra in voce CAPITIS ostendi. Saepe enim Capiti opponitur, et dicitur alius futurus in caput, alius in caudam. Esa. 9 interpretatur de seductoribus: sive id fiat ob extremam vilitatem vitae, ac inscitiam veritatis: sive quia venenata satanae stercora ore, suo egerunt: sive denique, quia sic vacillant, dum hominibus aut

sic peribunt impii a facie Dei. Sicut cera, liquescit cor meum: Psal. 22. Item Psal. 97, Montes sicut cera dissoluuntur a facie Dei. CERVA etiam varias similitudines praebet. ut Proverb. 5, Cerva amorum uxor tua: id est, cerva amata: quod feras cicuratas saepe pro singulari oblectamento habemus. Cerva emissa Nephthalim, Genes. 49. id est, sicut cervae captae aliquando benigne parcitur, eaque potius dimittitur quam interficitur: sic tribus Nephthalim pacis artib, sibi placabit vicinos, ut non tam vi quam mansuetudine sese tueatur. Cervarum pedes,

Indurare cervicem, pro extrema inobedientia, contumaciaque ponitur. ut Deuter 10. Cervicem vestram ne induretis amplius, sicut maiores vestri, date manum Iehovae. Et 32, Cervicem tuam durissimam. Credo autem hanc metaphoram aut etiam metalepsin, vel a iumentis, praesertim equis sumptam, qui saepe nimium ferocientes, non patiuntur frenis suam cervicem huc aut illuc, quo sessor vult, inflecti: quin potius saepe caput magna pertinacia inter genua primorum pedum abdunt, freno reluctantes. vel etiam a contumacibus servis, qui cum aliquo eunt, non volunt inflectere collum ad vocem aut

amplius, sicut maiores vestri, date manum Iehovae. Et 32, Cervicem tuam durissimam. Credo autem hanc metaphoram aut etiam metalepsin, vel a iumentis, praesertim equis sumptam, qui saepe nimium ferocientes, non patiuntur frenis suam cervicem huc aut illuc, quo sessor vult, inflecti: quin potius saepe caput magna pertinacia inter genua primorum pedum abdunt, freno reluctantes. vel etiam a contumacibus servis, qui cum aliquo eunt, non volunt inflectere collum ad vocem aut imperium domini revocantis, aut aliud quid iubentis. Sic Salomon Proverb. 29 inquit, Vir increpationum, qui indurat

ipsius gratia, in discrimen adduxisse. CESSARE, alias idem significat quod abstinere a labore: alias, quod sperare in Dominum: alias, cum dicitur in tertia Hebraea coniugatione. Facere cessare: significat aut prorsus tollere et abolere aliquid, aut certe alioqui impedire. Quia autem saepe concurrit in significatione cum verbo Quiescere et Silere, ibi plenius hanc vocem et rem exponam. CHARACTER DEI, in Ezechiele cap. 9, vocatur Thau, et est signum salvandorum. At in Apocal. 15, Character Bestiae. est indicium comprobatae idololatriae: quem illi

modo sese participes faciunt impietatis Antichristi vel in minimis caeremoniis. Quale fuit tempore Interim, vel minima Adiaphora accipere. Nam ad illas corruptelas et abominationes desolationis, omnino Apocalyptica prophetia respicit. CHARITAS exponetur in voce DILECTIONIS, quoniam saepe idem plane sunt. CHIROGRAPHUM, Coloss. 2, Paulus ponit pro obligatione, aut reatu ob patrata peccata. Sumpta autem est metaphora a communiis ominum more, qui cum aes alienum contrahunt, coguntur dare συγγραφὴν, ut sit scriptum

tum etiam contra externas laesiones inimicorum munirentur: sicut in magnis laboribus et aestibus, in illis Orientalibus locis, corpora salutaribus unguentis tum reficiebantur, tum et contra externas laesiones aeris, caloris et aliorum incommodorum confirmabantur et praemuniebantur. Sicut saepe in historiis, milites sese oleo contra frigus inunxisse legitur: praesertim vero Livius id de Hannibalis militibus in conflictu ad Trasimenum refert. Fuit etiam specialis quaedam confectio illius sacri olei, Exod. 30, divinitus praescripta: fuitque gravissime interdictum, ne quisquam eam

cum essent tantum typi aut figurae unici veri sacerdotis ac regis populi Dei, Domini ac servatoris nostri: ita porro non tantum officium sacerdotale ac regium, sed et nomen ipsum uncti aut Meschiae ab illis, ad hunc summum verumque regem et sacerdotem aeternum Ecclesiae ac Dei translatum est. Saepe igitur in veteri Testamento sub diversis nominibus, et sub hoc ipso Meschiae, Danielis 9, praedictum est, venturum esse illum verum regem ac sacerdotem, totiusque mundi servatorem. Praecipue tamen celebre fuit nomen: Meschiae huic Domino, veluti per excellentiam attributum: quia hic demum

exponit) eius gratuitam iustitiam, aliaque beneficia consequi, Christus peccato est mortuus, Rom. 6 id est propter peccatum seu ad abolenda peccata: sicut et Latinis verba cum dativo saepe significant in alicuius commodum, aut contra aliquid fieri, ut proverbium, Non omnibus dormio, sonat. Christum sedere ad dexteram patris est, in summa gloria ac maiestate cum patre ex aequo regnare: de qua re forte aliquid in voce Dexterae aut Sinistrae dicetur. David utitur nomine

forte aliquid in voce Dexterae aut Sinistrae dicetur. David utitur nomine Meschiae pro ipso rege Saul, dicens: Quis iniiciat manum suam in Christum Dei, et erit innocens? 1. Sam. 24. 26. 2. Sam. 1. Sic et Samuel dicit de successore Saulis: Num est coram Deo Christus eius? Sic et in Psalmis saepe haec vox pro rege Israelis ponitur. Esaiae 45, Cyrus vocatur Meschias. Ps. 105 ponitur haec vox pro omnibus piis praesertim autem sacerdotibus aut doctorib. verae religionis. inquit enim: Non permisit hominem molestare eos, et obiurgavit propter nos reges: ne attingatis Meschias, id est

quo se conspergebant: vel denique, quod aliqui nimium lugentes, revera cinere soliti sunt vesci. Cinerem pascere, Esaiae 44, est, in vanum laborate, inquit enim: Pascit cinerem cor seductum. Oseae 12, est pascere ventum. CIRCUITUS. In circuitu aliquid esse, aut fieri, saepe in Scriptura tum vicinitatem, tum et copiam significat. ut Psalm. 89. Terribilis est Deus in congregatione sanctorum multa, et terribilis super omnes in circuitibus eius: id est, super omnes qui ei

Dei. Verbum Graecum alioqui venit a plus habendo, quoniam is qui alterum defraudat, plus iusto aut aequa parte habere conatur: Germanice admodum commode dicitur, uberfortheilen. CISTERNA, explicabitur in voce PUTEI. CITHARA, instrumentum musicum, et quidem notum est. saepe autem Psaltes iterat, laudandum esse Deum in cithara. Intelligit autem de omni modo ac ratione. Iob 30 accipitur pro omni genere laeticiae. inquit enim, Versa est in luctum cithara mea. CIVITAS, est frequentia diversorum hominum, una certis legibus habitantium, sibi ipsi ad

gemitus, ac suspiria cordis. Plerunque enim vox clamandi magnum quendam innuit fervorem, sicut epistola ad Hebraeos dicit, Christum preces suas valido cum clamore obtulisse: id est, ferventissimo animi affectu et ardore. Sic spiritu clamamus Abba pater, Rom. 8, Gal. 4. Hinc fit, ut clamor saepe tantum gemitum aut votum cordis significet. Tertio, clamare etiam crebro significat praedicare, aut voce aliquid annunciare, sive intensa sive remissa. ut Ioel. 3, Clamate haec in gentibus. Septuaginta μηρύξατε. Sic Iohan. 1. et Isa. 1,

laeticia vocem extrudente. Sic dicitur Esaiae 49, Clamate montes: id est, erumpite in laetas voces. Sic Esaiae 48, In voce clamoris nunciate: id est, exultationis et laeticiae. Sed tamen cum laeticiam significat, plerunque est vox Iubilationis, ut dictum est. Idem verbum Clamare, quod saepe est קרא cara, significat etiam legere, item convocare homines, praesertim ad sacras actiones. Inde fit, ut convocatus coetus eadem etymi ratione micra מקרא dicatur, sicut Latinis concio a conciere, et Graecis

sequentibus utatur. Verum de sorte, in voce SORTIS agetur. CLIBANUS, fornacis genus, coquendis panibus paratum, aliquando simpliciter ponitur ut, Cum obtuleris mincham coctionem clibani: id est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem mulieres coquent panem in clibano uno: id est, cum alioqui ibi plerunque singuli suos cliba nos aut furnos habuerint, tamen tanta erit penuria

dicit Gen. 49, Bene dixit te benedictionibus caeli desuper, et benedictionibus abyssi cubantis infra: id est, rigatione et efficacia aereae regionis, commodas tempestates suppeditantis. Sic et Latinus sermo, ac alii dicunt, Nubilum aut serenum caelum, salubre caelum, quin et propitium. Sic saepe dicitur Deus de caelo loquutus, Exod. 20, aut de caelo prospexisse, Psalm. 14, id est, de superiore loco, quia ipsae visiones sic apparere solent ex sublimi. Sic, Pluit ignis et sulphur de caelo, Lucae 17. Descendat ignis de caelo, Luc. 9, id est, ex regione elementari. Sic Christus

calamitatum significat. ut Malach. 2. Ecce ego cogito malum super familiam istam, unde non auferetis collum vestrum. Sic Threm. 5. Super collum nostrum persecutionem passi sumus. Conferatur haec vox cum cervice supra exposita: quaedam enim phrases in utroque vocabulo, et sane in Hebraeo, saepe idem sunt. COLORUM spolia, Iud. 5, pro, vestimenta nobilissimis coloribus tincta: ut est purpura, hyacinthus, et similes. COLUMBA, simplicitatis, synceritatis ac probitatis symbolum est. Ideo Dominus dicit: Estote simplices aut synceri ut columbae, et prudentes ut

Comburi sufflatorium, Ierem. 6 dicitur de irrito conatu idololatrarum et seductorum, suam impietatem, ut idolum, fundentium aut formantium. inquit enim: Combustum est sufflatorium ab igne, consumptum est plumbum, frustra conflavit conflando. Allusio est ad operas artificum, ubi saepe tum frustra laboratur, tum instrumenta corrumpuntur, infecto opere. Comburi currus, Psalmo 46 et alibi, pro abolitione bellorum ponitur. Pro exitio, aut re exitiali crebro ponitur, ut Esaiae trigesimo tertio: Concipietis quisquilias, et parietissti pulas, spiritus vester ut ignis

perferre ac perpeti. Vide Mel et Butyrum. Comedere in conspectu Domini, Deut. 12. 14, id est, coram tabernaculo. Oblivisci comedere panem, Psal. 102, indicat summas difficultates, cum calamitates et dolores ipsum sensum famis quasi obscurant, aut etiam ferme tollunt. Sic saepe etiam poetae magnitudinem amoris aut doloris oblivione cibi denotant. Multae huius verbi phrases non explicatae restant, quae in aliis vocibus exponentur, ut in EDERE et MANDUCARE. COMMEMORATIO, postea exponetur in voce MEMORIAE. COMMENDARE verbum non multo aliter in

participationem. Hinc etiam phrasis Communicare peccatis alicuius, Ephes. 5. 1. Tim. 5. Augustinus intelligit consensum, lib. 2 contra epist. Parm. Verum pluribus modis fieri possumus alienorum peccatorum participes: nempe non prohibendo ubi possumus, et saepe etiam solo silentio ac connivendo. Sicut 2. Iohann. vetatur, ne vel salutemus seductores, quia sic eorum peccatorum participes fiamus. COMPARARE. 1. Corinth. 2. Spiritualia spiritualibus comparantes: id est, conferentes, accommodantes, ne humanas cogitationes aut regulas ad

109. Ut interficeret compunctum corde seu afflictum ac contritum. Compunctio ergo est, contritio. Rom. 11. Spiritum compunctionis eis dedit. Versum est ex Esa. 8 a Septuaginta, id est, soporis, quod porro et Paulus sequutus est. Significat autem stupiditatem, et quasi carentiam sensuum. Saepe omnino Septuaginta suum κατάνυξιν pro quiescere דמם Damam posuerunt, ut Psalm. 4. 30. 35. Sic et Isychius κατάνυξιν interpretatur quietem. Ponunt igitur, ut

hoc verbum in quibusdam phrasibus cum verbo Claudere, de quo supra dictum est. CONCUPISCERE, vehementer expetere aliquid significat. Varie autem a nativa propriaque ac simplici significatione declinat. Non raro etiam reduplicatur: ut, Desiderio desideravi comedere pascha, Luc. 22. Saepe de rerum mediarum desiderio accipitur: ut filius perditus et Lazarus cupiebant saturari, Lucae 15 et 16. Plerunque tamen in malam partem accipitur, idque de pravis cupiditatibus. 1. Cor. 10. Ne simus concupiscentes rerum malarum, quemadmodum et illi concupiverunt. Nec simpliciter in malam

rerum malarum, quemadmodum et illi concupiverunt. Nec simpliciter in malam partem accipitur: sed et de innata pravitate pessimarum cupiditatum, pravorumque aestuum dicitur: ut in Decalogo, et Rom. 7 ac 13 dicitur: Non concupiscas. et Rom. 1 Traditi sunt in cupiditates cordium suorum. Saepe igitur proximum actum aut perpetuos aestus originalis corruptionis indicat: ideoque saepissime cum voce Carnis coniugitur, tam quam effectus aut motus cum sua causa. ut Rom. 6. Ne obediatis carni in concupiscentiis eius. Galat. 5. Qui Christi sunt, crucifixerunt carnem suam cum

nisi forte in isto ipso Iacobi loco. Nec tamen etiam prorsus actuale peccatum est. Significat igitur medium quid inter originale et actuale peccatum, nempe (ut dictum est) illos perpetuos aestus aut flammas, seu incendia malorum motuum, quibus corrupta natura aestuat, et ruere conatur in peccata. Saepe in novo Testamento Concupiscentiae vox ipsa quasi vitia, aut etiam pravas actiones significat: ut cum dicuntur concupiscentiae seculi, aut malorum hominum, aut secularia desideria. Concupiscere concupiscentiam, Numer. 11. Psalm. 106, pro ardenti desiderio flagrare. Concupiscere

dominetur tibi: sic et in altero dicto, Peccati cupiditas sit tibi subiecta, aut sit sub te: et, Tu domineris illi. CONCUTERE, vehementer commovere aut conturbare significat, proprie quidem de rebus corporalibus: sicut Terent. in Eunucho, Qui templa caeli summo sonitu concutit. Sic saepe Deus dicitur concutere fundamenta et columnas terrae, item montes. Iob 9. Qui commovet terram loco suo, et columnas eius concutit. Sic et Esa. 14 et 24. Per metaphoram de animi perturbatione, cum affectibus, praesertim terrore, de suo loco aut statu deiicitur. ut Ezech. 20. Pavore

in bonam: Confidens vero, et Confidentia, plerunque in malam accipitur. Ferme prorsus idem de harum vocum usu etiam in Sacris literis dicere possemus. Toties enim iteratur, Confidite Christo. et, Beati omnes qui confidunt: ubi semper de fiducia in Deo accipitur. Confidunt tamen saepe homines et in carnalia praesidia, quod malum est. Confidentia ergo nonnunquam spem in bono, plerunque tamen in malo significat. Interdum securitatem et oscitantiam: Esaiae 3. Filiae confidentes percipite auribus. Et ibidem: Obstupescite opulentae, conturbamini confidentes. Et, Quae est ista

CONFINIS est mons Syna Hierosolymae. Vide in voce Coniunctus. CONFLARE, nota vox aurificibus, et aeris fusoribus, ac purgatoribus, cum perpetuo flatu ignis resolvitur dura materia in liquidam: et vel feces a puro metallo, vel diversa metalla a se invicem separantur. Saepe admodum per metaphoram significat potissimum examinationem et purificationem piorum ac Ecclesiae, quae fit per crucem. ut Psal. 17. Conflasti me, et non reperisti: subintellige, spirituales feces, ut errores, iniquitatem, hypocrisin. Psal. 66. Conflasti nos,

vos in igne furoris mei, et conflabimini in medio eius, ut conflatur argentum in medio fornacis: sic eritis in medio eius. Et scietis, quod ego Dominus, cum effuderim indignationem meam super vos. Hactenus propheta. Tertio, quia idola ex aere fundebantur, ideo Conflare et Conflatile saepe de ipsis materialibus idolis dicitur. Ierem. 10. Pudefiet omnis conflator de sculptili suo, quia mendacium fudit illud, non est spiritus in eo. Sic Iud. 17, Conflatile, quod fuit in domo Micheae. Exod. 32, Fecerunt sibi vitulum conflatilem. Hinc porro per metaphoram non raro ipsa

esse: tum idem sensus erit, quod videlicet perinde utraque carnaliter et naturalib. viribus ac ad exitium generet, eoque Agar et Sara cum suis carnalibus filiis ac eorum legali iustitia aeterna haereditate priventur. Maluit autem uti vocabulo praesentis Hierosolymae, quae pro matre Synagoga saepe ponitur: ne si dixisset expresse, Saram esse sociam aut eiusdem conditionis cum Agar, ipsi principio suae allegoriae, de duabus Abrahami uxoribus repugnare videretur: ubi fundamentum totius ratiocinationis, duas uxores Abrahae, liberam et servam, earumque duos filios collocavit. Quod si

sicut et Paulus Rom. 4 dicit, Circumcisionem esse signaculum iustificationis. Verbum enim et sacramenta praebent testimonium nostrae conscientiae et animae, quod sit Deo accepta et purificata. Verum magis probatur Lutheri sententia, quod significet stipulationem, ut supra in Baptismo exposui. Saepe coniungitur conscientia cum mente et corde, de quibus phrasibus alibi forte. 1. Iohan. 4 dicitur: Fiduciam habemus, si nos non damnat cor nostrum, scimus quod maior est Deus corde nostro. ubi cordis damnatio idem plane esse videtur, quod conscientiae accusatio ac damnatio: cui damnationi

Ante conspectum non ponere Deum, Psal. 86: pro, non timere eum. Multo vero aliter accipitur Iob 16. Confregit me confractione ante conspectum confractionis: id est, crebris perpetuoque sibi succedentibus confractionibus aut afflictionibus. In conspectu alicuius aliquid esse, saepe idem valet quod in potestate. ut Ierem. 40. Omnis terra in conspectu tuo est, ad locum qui bonus et rectus est in oculis tuis, ut eo vadas, illuc vade. Dedit in conspectu eius gentes, Esaiae 41: pro, subiecit ei gentes. Sic et Gen. 20 et 47. In conspectu tuo est omnis terra. Aliquando

nobis propitius. hoc est quod Paulus dicit, Iustificati fide pacem habemus. Concurrit autem crebro haec loquutio cum Coram, Ante, et In facie, de quibus alibi. CONSPERGERE SE PULVERE, aut cinere, signum doloris aut luctus fuit, sive ob poenitentiam, sive ob calamitatem. Coincidit saepe haec vox cum Aspergo, de quo supra suo loco dictum est. CONSUMMARE, videtur significare, perficere aliquid: et simul etiam absumere aut perdere crebro valet. Varia autem Hebraea verba hoc Latino exponuntur. Porro cum hoc verbum de ipsa absolutione operis aut actionis accipitur, ut

Paral. 21. Consurrexit satan contra Israel, et impulit Davidem, ut numeraret populum, etc Psal. 94. Quis consurget mihi adversus malignantes? id est, quis una mecum sese eis opponet? seu mihi opitulando? Proverb. 24. Repente consurget perditio eorum. Esaiae 57, et saepe alias, de spirituali quadam consurrectione, et melioris animi receptione, aut etiam ipsa corruptarum virium renovatione accipitur hoc verbum, cum Propheta toties hortatur Ierusalem. id est pios, ut consurgat et induatur fortitudinem, quoniam lux Domini ei orta sit. nisi quis velit dicere,

actualib. ac originali venit: vel externa ac caeremoniali quadam contaminatione pollutioneque, de qua praesertim in Levit. 5. 13. et passim alibi disseritur. Contaminari igitur externa ista immundicie, aut pollui putabantur Iudaei, si cadaver attigissent, aut aliquid immundum comedissent, ut saepe in Numeris et Levitico habetur. Sic nolebant sacerdotes intrare in praetorium Pilati, Ioh. 18, ne contaminarentur, sed munde comederent Pascha. Sic Christus negat, ea hominem contaminare, quae intrent per os, sed quae ex corde exeant. Deus quoque dicitur contaminare tabernaculum, aut

Ecclesiae eum esse contaminatum lepra, eoque ut immundum devitandum. Ponitur igitur illic verbum rei pro verbo noticiae aut indicationis, ut in Regulis universalibus annotavi. Leprosus enim iam antea contaminatus est, antequam sacerdos eum contaminatum esse pronunciet. Verum quoniam hoc verbum saepe coincidit cum verbo Polluendi: ideo illius quoque unum aut alterum exemplum addam. Aut iuraverit, non polluet verbum suum: Numer. 30. id est, non irritum faciet, quod pollicitus est. Sic Psal. 55. Polluit pactum suum: pro, violavit fidem datam. Aliquando significat

26. Conteram superbiam duriciei vestrae. Ier. 23, contritum est cor meum in medio mei. Hinc venit ista significatio contritionis, quae in Ecclesia est usitata de priore parte Poenitentiae, cum mens hominis agnitione peccati et irae Dei potenter ac divinitus conteritur et conterretur: quae saepe in Sacris literis hac ipsa voce aut verbo describitur. Exempla aliquot, ut res eo magis illustretur, adscribam. Psal. 51. Cor contritum et humiliatum Deus non despicies. Psal 147, Deus sonat contritos corde. Sic Esaiae 57 dicit Deus, se habitare cum humiliatis

CONTESTARI, est in Sacris literis docere, aut serio graviterque monere aliquem, de Deo ac eius voluntate, cum obtestatione aut protestatione, poenarum comminatione, et veluti testium adhibitione. Solent enim saepe prophetae caelum et terram, conscientiam auditorum, et Deum ipsum in testem vocare, et protestari, quod nisi audierint ac poenitentiam egerint, sint male perituri, ut et suam fidem liberent, et Deus sit magis excusatus, et denique ipsi auditores tanto magis permoveantur. Psal.

διαμαρτύρομαι, de quo forte postea in verbo TESTANDI aut PROTESTANDI agetur. Utitur autem eo dives in inferno, Luc. 16, cum petit aliquem mitti ad suos fratres, qui eos serio moneat, aut illis contestetur de mutanda in melius vita. CONTRA, cui saepe additur vox Facies, significat primum idem quod eregione. Num. 22. Habitat contra me: id est, ex opposito mei. Custodiae contra fratres suos, 1. Par. 26. Custodia contra custodiam: id est, alternae custodiae, aut vicissim susceptae. Aliquando sub, intelligitur pugnare, ut Iud. 5 De

statu aut situ accipitur. Ab hac significatione puto illa dicta per metaphoram duci: Convertere alicuius planctum, luctum aut tristiciam in gaudium, Psal. 30. Ierem. 31, Iacobi 4. Item convertere mare in aridam, Psalm. 66. Convertere significat etiam restituere. Sic saepe dicitur de conversione captivitatis Israel. Et Petrus iubetur gladium in vaginam convertere: id est, restituere suo loco. Converti de homine acceptum deponentaliter, valde saepe significat redire ad saniorem mentem. Sic Dominus Petro dicit Luc. 17, et Matth. 18, quod si saepius in die

30. Ierem. 31, Iacobi 4. Item convertere mare in aridam, Psalm. 66. Convertere significat etiam restituere. Sic saepe dicitur de conversione captivitatis Israel. Et Petrus iubetur gladium in vaginam convertere: id est, restituere suo loco. Converti de homine acceptum deponentaliter, valde saepe significat redire ad saniorem mentem. Sic Dominus Petro dicit Luc. 17, et Matth. 18, quod si saepius in die fuerit conversus, qui peccavit, condonandum illi nihilominus esse. In hoc usu istud

veteri Testamento reperitur, ut Ps. 22. Convertentur ad Deum universi fines. Covertimini filii hominum, Psal. 90. Esaiae 6. Ne forte convertatur, et sanem eum. Esaiae 16. Reliquiae convertentur. Sic et Esa. 21. Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat: Ezech. 18. Saepe etiam Deus dicitur convertere nos: id est, a prava via et a diabolo tyranno ad se ac veritatem vertere. Ps. 80. 85. 105. Ier. 31. Thr. 5. Zach. 10. Loquutio vero haec inde orta est, quod obedientes Deo dicuntur eum sequi, ut servi herum: Impii vero dicuntur averti ab eo, et sequi satanam,

Converti etiam ad res pravas dicimur, sed addita ipsa illa re: ut, Converti ad idola, Deut. 31. 1. Tim. 5. Sic Num. 14. Converti post Iehovam. Converti ad infirma elementa mundi, Gal. 4. 1. Tim. 4. Converti etiam Deus dicitur, cum ex irato et averso fit propitius pater. Quare saepe ingeminat: Convertimini ad me, et convertar ad vos: id est, fiam vobis placatus. Zach. 1. Ier. 12. Sic Thren. 3, Convertere Domine usque quo? Veniunt autem istae locutiones inde, quod cum homo deberet non tantum faciem, sed et cor suum vertere ad Deum factorem suum, avertit se (ut prius

sane quotidiana experientia, lapsibus et pravorum consuetudine mox excuti veras salutaresque noticias primae et secundae tabulae, atque adeo Evangelii ipsius: aut etiamsi utcunque manent, tamen esse ociosas et prorsus emortuas, quas Scriptura mortuam literam et mortuam fidem vocat: quas non aliter saepe hypocritae decantant ex suggestu, aut alioqui in colloquiis, quam psittacus suum χαῖρε. Verum sive haec sit causa, cur Scriptura totum hominis omniumque bonarum et malarum actionum regimen cordi contribuat, sive etiam quod revera ibi rationalis anima

novum in eo creaturum, pro lapide exciso, ipsam essentialem animae rationalis regenerationem promittit. Sic et Hebr. 13 legitur: Bonum est gratia stabiliri cor, non cibis: id est, ipsam animam aut mentem, quae perinde gratia, ac spiritu Dei stabilitur, sicut corpus cibo exteriore. Deut. 29, et saepe alias, accusat Deus Israelitas, quod non habeant cor intelligens: ut pollicetur in sequenti, sicut et Ierem. 31 promittit se daturum illis cor intelligens, ac quaerens Deum. ubi hanc ipsam essentialem totius rationalis animae regenerationem promittit, et non illius carnalis massae corpoream

intelligens: ut pollicetur in sequenti, sicut et Ierem. 31 promittit se daturum illis cor intelligens, ac quaerens Deum. ubi hanc ipsam essentialem totius rationalis animae regenerationem promittit, et non illius carnalis massae corpoream quandam mutationem. Tertio, cor videtur significare saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam ingeniumve eius, tum et intimas cogitationes et machinationes. Cor saepe ipsum hominem significare videtur, non tamen sine singulari emphasi: ut cum

carnalis massae corpoream quandam mutationem. Tertio, cor videtur significare saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam ingeniumve eius, tum et intimas cogitationes et machinationes. Cor saepe ipsum hominem significare videtur, non tamen sine singulari emphasi: ut cum Dominus prohibet, ne gravemus corda nostra crapula et curis huius vitae, Luc. 21: id est, nos ipsos, dum illis cor nostrum penitus addicimus, involuimus et contaminamus. Cor etiam animam aut vitam vegetativam

id est, syncere et ex animo adhaerebat Domino. Sic et cor rectum. Levitae erant recti corde ad sanctificandum se prae sacerdotibus, 2. Par. 20: pro, erant paratiores, alacriores, promptiores. Psal. 78. Cor eorum non fuit rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto eius. Sic saepe pii in Psalmis vocantur recti corde. Psal. 7. Qui servat rectos corde. Psal. 11 Sagittant in obscuro rectos corde. Sic Psal. 36 et 94. In hac significatione dicitur etiam Voluntarium ac spontaneum cor. Sic Gen. 20. In integritate cordis hoc

laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam. 28. Item damnare aliquem cor suum, 1. Iohann. 3. ubi simul monet Apostolus, pluris esse faciendum iudicium Dei, nos per verbum et sacramenta sua absolventis, quam conscientiae accusantis et condemnatis. Cum saepe Deus dicitur Scrutari, probare et explorare, intueri aut cognita habere corda nostra, videtur significare tum ingenium ac naturam nostram, tum et omnia consilia ac cogitationes, vel occultissimas ac intimas, quas ob singularem malitiam et fraudes omnes homines vel maxime celamus, et

vox haec Cordis etiam in plurali numero admodum crebro ponitur: habetque easdem prorsus significationes, quas in singulari. ut 1. Sam. 7. Praeparate corda vestra Domino. Et 10. Cuius corda tetigerat Dominus. Psal. 4. Quae dicitis in cordibus vestris. Quod porro haec vox saepe cum renibus coniungitur, et Dominus probare dicitur non tantum corda, sed et renes nostros, id postea in voce RENIUM exponemus. Ex hisce porro significationibus admodum variae, et Latinis auribus maxima ex parte ignotae phrases oriuntur, quarum praecipuas ordine percurram. Ponere cor

nota probataeque sunt. Coram Deo aliquem firmari, Psal. 102: et Ierem. 30, aliqui intelligunt a Deo firmari: melius tamen, in eius noticia ac vera pietate confirmari. Sic et coram Deo habitare, Psal. 31. Statuisti me coram te semper. Psalm. 41. Sexto, Coram, saepe adversationem quandam et hostilitatem indicat. ut, Habere deos alios coram Domino: id est, in offensionem et contumeliam Domini. Sic Moses prohibet Deut. 21, ne detur primogenitura filio dilectae in conspectu exosae: id est, in damnum eius. Sic David queritur Psal. 51. Semper

praesidiis. Psal. 89 et Ierem. 1. Act. 1. Virtute indui ex alto. Nec tantum Deus corroborare dicitur, sed et homines. ut Deut. 1. Exhortare et corrobora Iosuam: ipse enim terram dividet Israeli. id est, confirma eum verbo ac promissionibus Dei. Corroborari aliquem, aut cor eius, saepe significat bono, forti, ac infracto esse animo, et praesertim fide firma in Deum munito ac constabilito. Sic dicitur Psal. 27. Expecta Dominum, et corroborate. Dicitur igitur is semet corroborare, qui timore Dei, amore honesti, et odio turpitudinis, excussa mollitie,

concupiscentias deceptionis, Ephes. 4. Legitur et via hominum ac Dei corrumpi, ut Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam: pro, extreme degeneraverat in pessimum statum, ac flagitia foedissima. Soph. 3, leguntur Iudaei mane surrexisse, et corrupisse omnia opera sua. CORRUPTIO, saepe simpliciter peccatum, iniustitiam, aut malum culpae significat. ut Iob 33. Ista facit Deus, ut avertat animam hominum a corruptione, et illustretur luce viventium. Sic 2. Petr. 2. Servi corruptionis. Et, In captivitatem corruptionis. Et in praecedenti Capite, Qui fugerant corruptionem

peccatum, iniustitiam, aut malum culpae significat. ut Iob 33. Ista facit Deus, ut avertat animam hominum a corruptione, et illustretur luce viventium. Sic 2. Petr. 2. Servi corruptionis. Et, In captivitatem corruptionis. Et in praecedenti Capite, Qui fugerant corruptionem concupiscentiae. Saepe etiam quamvis calamitatem aut malum poenae denotat. Galat. 6. Qui seminat in carnem suam, ex carne metet corruptionem: id est, peccando consequetur meritas poenas. Cum vero Rom. 8 scribitur, quod Deus liberabit creaturam a corruptione, vicinum quid poenis significat: nempe illam tristem

Rom. 8 scribitur, quod Deus liberabit creaturam a corruptione, vicinum quid poenis significat: nempe illam tristem servitutem, qua ob lapsum possessoris primi hominis, abusui pessimorum hominum subiecta esse dicitur. Verbum Corrumpere, et participium Corrumpens, aut nomen Corruptor, saepe simpliciter, sine omni transitione, in neutra significatione sacrae literae ponunt, quod homines corrumpant aut sint corruptores: sed multi subintelligunt viam suam, aut Dei. Corruptio etiam sepulchrum non raro significat, et porro per metaphoram infernum, quod in sepulchro quidem corpora

filii Dei fiunt: idque quasi prorsus ex nihilo, certe non ex carne ac sanguine, nec ex voluntate viri, sed ex ipsomet Deo. Iohan. 1. Psalm. 102. Populus qui creabitur, laudabit te. Sic Psalm. 51, petit in conversis creari cor novum. Et Paulus etiam valde significanti verbo condendi, quod saepe verbo creationis aequivalet, novam istam hominis pii formationem indicat. ut, Conditus secundum imaginem. Et, Conditi ad bona opera. Et inde vox κτίσις crebro Creatura vertitur. Sic verbum Creandi etiam Esaiae 65, et Ezech 28, de nova

sicut et Latini dicunt creari consules, rectores, iudices, pontifices, doctores, et alios magistratus, tum in politia, tum in Ecclesia ac schola. Vocantur autem humana creatura, quodetsi omnis talis ordinatio aut magistratus a Deo sit: tamen per homines ordinatur, aut creatur. Nova creatura saepe in novo Testamento de regeneratis aut renovatis accipitur, seu de novo homine iam in conversis ad imaginem Dei condito. CREDO verbum exponetur in voce FIDEI: tametsi dictum de eo satis sit in libello de Voce et re fidei. Hoc igitur tantum nunc breviter moneo, alias verbum Credere

separare: et contra maximas, ut est camelus, in ipso liquore relinquere, easque simul deglutire? Simile quid est, Fectuca in oculo videre, trabem autem negligere. CUM praepositio in Sacris literis varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari,

Quando adverbia temporis, non raro pro coniunctione Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob quandam rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone exempla porferri nihil attinet, ob nimiam huius Enallages frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus. Exodi 22 saepe leges aut praecepta inchoantur hac vocula, Cum, vel, si quis furatus fuerit, etc. Sic saepe dicitur, Invenies Deum, Cum, quando, vel si quaesieris eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in

rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone exempla porferri nihil attinet, ob nimiam huius Enallages frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus. Exodi 22 saepe leges aut praecepta inchoantur hac vocula, Cum, vel, si quis furatus fuerit, etc. Sic saepe dicitur, Invenies Deum, Cum, quando, vel si quaesieris eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in hac vita omnia praecepta Dei vere faciet. Conditionaliter ergo id a Christo dicitur, quod etiamsi omnia

errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere velit. Currere facere in tertia significatione, saepe Hebraeis simpliciter significat accelerare Ierem. 49. Currere faciam Israelem ab Idumea: pro, celerrime liberabo. Sic Gen. 41. Currere fecerunt eum a lacu: pro, cito eduxerunt. 2. Paral. 35. Sanctificata elixaverunt, et currere fecerunt universis filiis Israel: id est, celeriter

ad custodiendos tantum fructus in agris aut vinetis: alibi etiam, ad custodiendam totam regionem, ad praevidendos a longe adventantes hostes, et dandum signum: denique ad custodiendos angustos transitus, qua hostis posset in regionem irrumpere. CYMBALUM, genus instrumenti Musici, cuius saepe fit mentio in descriptione rituum et instrumentorum Musicorum templi. 2. Reg. 6. 1. Par. 13. 15. 16. Psal. 150, iubemur laudare Deum in variis cymbalis: pro, omnibus modis ac rationibus. CYMINUM, est genus parvi leguminis aut grani, non valde foeniculo dissimilis,

a scientia, ut volunt, deducta: significat in Sacris literis proprie ipsos pravos spiritus vel angelos, quos et Satanas et Diabolos vocamus. De hac igitur voce, vel potius re, in vocabulo Diaboli. Nunc pauca adiiciam. Credo gentiles ideo diabolos vocasse Daemonia, a sciendo: quia viderunt saepe illos spiritus futura praescire, ac praenunciare. Quod etiam Plato in Cratylo, et Lactantius lib. 2, testantur. Aliquando tamen Daemones dicti sunt gentilibus, Deorum filii: corpora quidem, sed tamen immortalia habentes, ut ipsi eos esse confinxerunt. Hoc sensu Act. 17 philosophi et alii

DAMNARE, et DAMNATIO, in verbo Condemno exponitur. DARE verbum varios idiotismos in hac lingua, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum habet: quos ordine percurram. Illud autem ante omnia moneo, valde crebro idem plane valere, quod verbum Pono, in Sacris. Quare saepe inter se coniunguntur, saepe etiam pro se invicem ponuntur: ut qui alterutrum norit, utrunque norit. De qua re in verbo PONO. Plurimae quoque locutiones huius verbi possunt exponi per facere, efficere, aut fieri. Significat igitur crebro Permittere. Numer. 21. Neque dedit rex Syon,

DAMNATIO, in verbo Condemno exponitur. DARE verbum varios idiotismos in hac lingua, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum habet: quos ordine percurram. Illud autem ante omnia moneo, valde crebro idem plane valere, quod verbum Pono, in Sacris. Quare saepe inter se coniunguntur, saepe etiam pro se invicem ponuntur: ut qui alterutrum norit, utrunque norit. De qua re in verbo PONO. Plurimae quoque locutiones huius verbi possunt exponi per facere, efficere, aut fieri. Significat igitur crebro Permittere. Numer. 21. Neque dedit rex Syon, pertransire Israelem per terminum

eius: id est, sic est Christus interfectus ut dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare, Genes. 29. Non fit sic apud nos, ut detur iunior ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito detur, aut elocetur. Voces dare, Ierem. 51. et saepe alias, pro excitare tonitrua. Dare vocem cum fletu, Genes. 45. pro, exclamare cum ululatu. Hostes dare tergum, est in fugam convertere. Psalm. 18 2. Samuel. 22. Inimicos

3. Non enim Deus dat ad mensuram Christo Spiritum sanctum. Aliis alioqui dicitur Deus dare pro sua quadam mensura. 1. Corinth. 12. quia omnes ex copia ac plenitudine Christi haurire cogimur. Aliquem dare in animam hostis: pro, in arbitrium aut libitum hostis. Ezech. 16. quia ibi et alibi saepe anima votum, desiderium aut cupiditatem significat. In acervos dare, vel simpliciter Dare aliquid acervos: pro destruere, aut convertere in acervos, crebro ponitur. Sicut et Ponere in acervos. Loco Lucae 11. Quod superest date eleemosynam, foede abutuntur Papistae, ad stabiliendam

dati sunt a filiis Israel: pro, dono dati, aut penitus traditi. DAVID, nomen proprium (a dilectione deductum) optimi ac praestantissimi regis totius Israelis: quod nomen tuum ob praestantiam, felicitatem, ac pietatem eius gubernationis, tum et ob promissionem illi de Meschia factam, saepe ipsummet Christum Dominum ac servatorem significat. ut Ierem. 30. legitur: Et servient Domino Deo suo, et David regi suo, quem eis excitabo. DE, habet quidem varia significata in Sacris literis: sed quarum pleraque etiam in Latina lingua sunt usitata ac nota, ut inde iudicari ac

quod peccatum aut innata cordis perversitas, lege patefacta, ostenderit deceptum esse: ut sit posita res, pro eius indicatione: sicut plura eius loci verba exposui in Commentariis novi Testamenti. In Universalibus quoque praeceptis propriam quandam Regulam huius Hebraismi proposui, quod videlicet saepe voces rerum, aut res, pro noticia aut indicatione earum ponantur. quem idiotismum Linacer, factum pro dicto vocat: sicut et contra dictum pro facto, non raro ponitur. Ostendit autem peccatum per legem, deceptionem Pauli, hoc modo. Paulus antea studiosissimus quidem legis erat, eique obedire

Declinare viam suam, est corrumpere doctrinam ac vitam, esse transgressorem et reum, non curare aut sequi Dominum, sed sua somnia ac cupiditates. Sic Isaiae 53 et 56, accusantur omnes homines: Unusquisque in viam suam declinavit. Aliquando tamen haec vox etiam in bonam partem accipitur, sicut saepe reperitur: Declinate a malo, et facite bonum. ut Psalm. 37. et 1. Pet. 3: Declina a malo, et fac bonum. DECOR, et DECUS, pulchritudo quaedam, decentia, et veluti ornamentum, sed ferme extra rei existentiam aut substantiam consistens. Inde praeclara facta, et honores, ac laudes

ut Psalm. 37. et 1. Pet. 3: Declina a malo, et fac bonum. DECOR, et DECUS, pulchritudo quaedam, decentia, et veluti ornamentum, sed ferme extra rei existentiam aut substantiam consistens. Inde praeclara facta, et honores, ac laudes hominum, decora aliquorum esse dicuntur. In Exodo saepe inculcatur de illo eximio ornatu sacerdotalium vestimentorum, quod fiant in decorem et ornatum Aaronis: pro, ut summus sacerdos exquisite, et veluti cum quadam maiestate exornetur. Sic Psalm. 21 dicitur, Gloriam et decorem pones super regem: pro, exornabis eum sapientia, potentia,

quidem Deus omnibus suis creaturis, teste Genesi: Vidit Deus, et ecce omnia quae fecerat erant valde bona. delectatur igitur ut suis creaturis: non delectatur autem, cum nos in eas fiduciam ponimus: non delectatur etiam ita, ut ad eas vim efficaciamque suam et victoriam alliget. DELEO, saepe significat totalem extirpationem gentium: in quo usu etiam apud Latinos scriptores reperitur. Non delebitur ex vobis servus, Ios. 9: pro, semper eritis servi, aut certe semper cogemini servire tabernaculo. De phrasi et re, Deleri ex libro viventium, dicitur in voce LIBER. Deleri peccata,

ac scabricies. Sic in Canticis legimus, Dentes tui sicut greges tonsarum, ascendentes ex lavacro: pro, candidissimi. Sic et Gen. 49 legitur, Dentes eius lacte candidiores sunt. DENUDATIO in Hebraeo habetur, quod vulgata versio vertit Turpitudo: quae vox Genes. 9, et Levit. 18, saepe repetitur. Sic et Septuaginta verterunt γύμνωσιν. Denudare brachium, solet aliquando significare expeditam et praevalidam operationem. Sic enim solebant pugnare, et Deus sic iubet Ezechielem oppugnare exerto ac nudato brachio Hierusalem.

pro Chipper כפר Hebr. ponitur, quod magis proprie expiare significat. Exod. 3. 32. Levit, 9. in Num. valde crebrum est, ut cap. 6. 8. 13. 15. 16. 20. 31. Quod eo moneo, quia Hebraea vox multo significantior est. Deprecari faciem alicuius, saepe simpliciter significat eum metuere, revereri, et summe honorare. Iob. 11. Deprecabuntur faciem tuam multi: pro, te suspicient ac reverebuntur. Psal. 45. Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur: pro, allatis munerib: tuam gratiam favoremque ambient etiam alienigenae.

plerumque loca deserta in illis meridionalib. et adeo calidis regionibus ideo sunt deserta, quod carent aquis, et omnia aestu exuruntur, sicut contra in septentrione ob nimiam abundantiam aquarum id accidit: quae arentia loca etiam carent ob eandem causam elegantibus et proceris arboribus: ideo saepe in promissione vocationis gentium, et propagationis verae religionis, Deus dicit se effecturum, ut in deserto sint fontes aquarum, utque ibi crescant pinus, abies, cedri, et similes arbores. Isaiae 41. 43 44. Quod si polliceretur hisce septentrionalib. hominibus, nemo magnifaceret: quia hic

desolatione: pro, penitus in solitudinem redigatur. Ezech. 14. Et fuerit terra desolata, nemine transeunte propter bestias et feras. Desolationem venire, Proverb. 1. Cum venerit sicut desolatio timor vester: pro, calamitas vestra, quam vos timetis, subito veniet: sicut saepe subito vastatur aliqua regio, quae modo fuerat cultissima. In desolationem esse, Ier. 48. Aquae Nimrim in desolationem erunt: id est, nemini utiles, pereuntibus hominibus sicut si ipsae essent vastatae aut exiccatae. Torrentes desolationis, Isaiae 7. Requiescent omnes in torrentib.

opprimat, omnia sibi rapiat, et nos in servitutem redigat. DEVITO, nihil habet (quod sciam) proprii in Sacris literis. Iubet autem Paulus devitare tum personas aliquas noxias, ut seductorem admonitum. Titum 3, tum prophana inaniloquia et quaestiones 2. Tim. 2. DEVORO, saepe idem significat quod comedo et consumo, de quo verbo supra. nam et ipse vetus interpres non raro verbum אכל Achal, quod proprie comedere significat, vertit devorare. Aliquando tamen ponitur magis proprie pro בלע

Dominus: quod observasse utile esse, ne quis hinc errandi occasionem habeat. Postquam dixi de ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco, quique me creasti, redemisti, et nunc regis ac foves. Nonnunquam etiam ingeminatur, ut magis affectus orantis, et hic mutuus respectus aut

Dei in genitivo apponunt. Ionae 3. Ninive erat civitas magna Dei, aut Deo: hoc est, longe potentissima, aut magnificentissima. Tale quid forte so nat, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator Domino, aut coram Domino. Sic Genes. 30. Luctationibus Dei luctata sum cum sorore mea. Sic alias saepe reperitur Mons Dei, Cedrus Dei, pro eximia. Deus caeli, pro vero Deo ponitur, sive quod ille creavit ac regit caelum, sive quod ibi habitat: ad discrimen regum, aut etiam idolorum et cacodaemonum, qui nec condiderunt caelum, nec ibi habitant. Deum invocare aut timere, seu

Cedrus Dei, pro eximia. Deus caeli, pro vero Deo ponitur, sive quod ille creavit ac regit caelum, sive quod ibi habitat: ad discrimen regum, aut etiam idolorum et cacodaemonum, qui nec condiderunt caelum, nec ibi habitant. Deum invocare aut timere, seu invocatio aut timor Dei, saepe pro toto eius cultu ponitur. Audire vocem et videre speciem Dei, est eum vere agnoscere. Christus igitur Ioan. 5, cum negat Iudaeos vel vocem Dei audisse, vel speciem vidisse, veram ac spiritualem Dei agnitionem, qua intus in corde eum agnovissent, aut auribus et oculis cordis

est, non obediendo ei, contraque eius mandatum et voluntatem agendo, eum offendere et irritare. Deus salutis, Psal. 17. pro Deus salvans. Deus iustitiae: pro, iustificans, aut innocentiam nostram asserens et defendens, Psal. 4. Coram Deo aut facie eius esse, saepe significat illi notum esse: ut supra in praepositionibus ANTE et CORAM exposui. Aliquando etiam significat coram arca et tabernaculo, quia Deus pollicitus erat se ibi habitaturum. Exod. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moysis ante Deum: id est, ante

Aliquando etiam significat coram arca et tabernaculo, quia Deus pollicitus erat se ibi habitaturum. Exod. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moysis ante Deum: id est, ante locum sacrificii ac cultus, quia arca nondum tunc erat. Sic et Exo. 23, et postea saepe. Deum tentare, in voce TENTATIONIS exponetur. Deum habitare in populo, est, potenter regere populum, ut doctrina eius religionve floreat, boni defendantur, et mali castigentur. Deum quaerere, in novo Testamento, et saepe etiam in veteri, significat studiosum esse veri cultus, verae

ac cultus, quia arca nondum tunc erat. Sic et Exo. 23, et postea saepe. Deum tentare, in voce TENTATIONIS exponetur. Deum habitare in populo, est, potenter regere populum, ut doctrina eius religionve floreat, boni defendantur, et mali castigentur. Deum quaerere, in novo Testamento, et saepe etiam in veteri, significat studiosum esse veri cultus, verae pietatis, et eum invocare, ut, Quaerite Deum dum inveniri potest. Aliquando significat consulere, aut interrogare eum: ut olim soliti sunt tum Iudaei, tum gentiles, consulere de incertis aut futuris, suos deos. Exod. 18. Dei

in aliis apparet: forte quia Graecos voluerunt monere, eundem Deum describi. Nam interpretes doctrinam de pluribus in essentia Dei personis non intellexisse, non videtur verisimile. Item cap. 2. Non pluerat Dominus Deus super terram. Capite 3. Vocavit Dominus Deus Adam. ac saepe ibi ista phrasis repetitur. Cap. 24. Iehova Elohe caeli. Capite 28. Ego Iehova Elohe Abraham patris tui, et Elohe Isaac. Exodi 3. Iehova Elohe, Dominus Deus patrum vestrorum. Elohe Abraham, Elohe Isaac, Elohe Iacob misit me ad vos. Capite 5. Sacrificabimus Iehova Elohenu,

summa aut sententia. Talis phrasis adeo crebra est, ut non sit necesse aliqua eius exempla recensere. Dicentes: Rom. 1. pro, putantes, aut etiam iactantes, seu gloriantes se esse sapientes. Pro asserere: Lucae 7. Propterea dico tibi, Remissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum. Sic saepe alias, Dico vobis: pro, certo affirmo, assero, etc. Est vero in praedicto loco Lucae diligenter observandum, quod illud verbum Dico, omnino sit coniungendum cum sequenti sententia, Remissa sunt, etc. Sensus enim est, Affirmo ei esse remissa peccata. Illud QUIA, non

Iohannis 12. Hunc tropum nonnihil explicat Dominus Iohannis 11. Si quis ambulat in die, non offendit, quia lucem huius mundi videt: Si quis autem ambulaverit nocte, offendit, quia lux non est in eo. Roman. 13. Sicut in die honeste ambulemus, abiicientes opera tenebrarum. Porro per metaphoram saepe dies pro cognitione Dei ac tempore gratiae ponitur: sicut et contra nox ac tenebrae pro ignorantia Dei, et ira eius. 1. Thessal. 5. Omnes vos filii lucis et diei estis. Sic credo et illud Roman. 13 accipiendum esse: Nox progressa est, dies autem appropinquat. pro, tempus legis ac umbrarum

1. Corinth. 1, de extrema die intelligendum est. Et 1. Corinth. 5. Ut spiritus servetur in die Domini. 1. Thess. 5. Dies Domini ut fur noctu veniet. Isa. 13. Quoniam prope est dies Domini. significat aliquam singularem diem, qua Dominus erat castigaturus impios. Dies alicuius hominis, saepe significat aetatem aut tempus vitae. Deuter. 33. Iuxta dies tuos erit fortitudo tua. pro, quandiu vixeris, semper eris fortis, non eris imbecillus et aegrotus. Aliquando contra Dies, aut hora alicuius, est fatalis hora. tempusve mortis. Psalmo trigesimoseptimo: Consilium agitat

raro de exitu eius accipitur. ut Psalmo trigesimoseptimo: Quoniam prospicit quod veniat dies eius. Et libro primo Samuelis, capite vigesimosexto: Aut dies eius veniat, et moriatur. Sic Iob decimo octavo inquit, Super diem illius obstupescent: pro, super mirabilem exitum. In Novo testamento saepe iteratur simili phrasi, Nondum venerat hora eius. Dierum postremitas, id est, postremi dies: alias de tempore primi adventus Christi intelligitur, quia ibi finiebantur tempora Veteris testamenti: alias de tempore ultimi adventus. Prioris exemplum Isa. 2 est, et Micheae 4. Erit in

hodie, vel circa hoc tempus. Genesis vigesimoquinto: Vende iuxta diem hunc primogenituram tum mihi, et iura mihi iuxta diem hunc. pro, hodie, vel potius iamiam, statim. Aliquando ipsarum rerum in eo tempore existentiam denotat. Micheae septimo: Iuxta dies, id est, qualia eo tempore feci. Sic saepe ponitur iuxta aut secundum diem hanc: pro, ut praesens experientia rerum ostendit, De quo in IUXTA et SECUNDUM. Dictum etiam est modo de istis loquutionibus. Aliquando significat, simili die qualis est hodie: Deut. 11. Post finem dierum: pro, aliquo mediocri tempore, Genesis quarto. Post

In Isa. 40 cap. dicitur, quod Deus tribus digitis appendat terram, ut sane vulgata versio habet Quod alludit ad communem hominum morem, qui cum pauxillum quid levare ac tollere volunt, tribus id digitis congregatis tollunt: nempe, pollice, indice et medio, quod in comedendo saepe fit. DIGNUS, ἄξιος, proprie dicitur is qui aliquid meretur. ut cum dicitur Operarius esse dignus mercede sua. Est sane vocabulum correlativum. Semper enim aliquis re aliqua dignus dicitur, et vicissim res digna ipso, non simpliciter et

Papistae putarunt. et adhuc hodie contendunt, praecipi ibi de satisfactoriis operibus, quibus pro peccatis nostris condigne satisfaciamus. Sic cum Christus dicit Matth 10. Qui diligit patrem aut matrem plusquam me, non est me dignus: item, Convivae non erant digni. Verum nos contra sciamus, saepe hoc vocabulum idem significare quod conveniens, aptum, decens: ut in praecedenti exemplo, fructus digni poenitentia sunt, qui decent aut conveniunt vere poenitenti, quive ei congruant. Sic et qui non vult quicquam propter Christum pati, aut ei suos parentes praefert, non convenit, non est

quae significatio rarior est. ut, Non dignatus sum me venire ad te: id est, Non putavi me dignum esfe qui te alloquerer. Sic dicit Centurio, per legatos Christi opem implorans, et deprecas ne intret sub tectum suum. Sic quoque dicunt Latini, Non tali me dignor honore. In veteri testamento saepe versum est, Dignari aliquem aliqua re, cum in Hebraeo significet gratis donare. ut Psalm. 119. Lege tua dignare me: in Hebraeo est, הונני Honneni, id est, gratis eam mihi donato aut concedito, seu gratificator. Germanicum gunnen, ferme et sono et

et latitudinis deducuntur, quod in rebus adversis dolore ac moerore cor et frons atque adeo totus homo coarctatur, corrugatur et constringitur: contra vero in laeticia ac gaudio ampliari et quasi expandi sentitur. Inde ergo fit, ut dilatatio pro consolatione ac exhilaratione accipiatur. Saepe autem etiam expresse Dilatatio cordis dicitur. ut Isaiae 60. legitur, quod dilatabitur cor Ecclesiae: hoc est, vehementer exhilarabitur, cum videbit tam multos converti et confluere ad sese. Sic et illud Psal. 119. accipiendum est:

suam. Contra in malam partem de impiis dicitur Psalm. 35. Dilataverunt super me os suum, dicentes Euge euge: pro, insultaverunt mihi petulanter, gaudentes de mea calamitate. Sic et Isaiae 57 dicitur, Super quem dilatasti os tuum. tametsi possit videri hoc loco significare derisionem, quia saepe tali gestu alios quasi petulanter irridemus. Praecedenti porro phrasi vicina est illa Germanica, Su hast das maul schier zu weit auffgetan. Dilatare os, significat etiam paratum esse ad accipiendum: sicut Psalm. 81. Dilata os tuum, et replebo illud. perinde ac si id ad avium, aut etiam

DIVITIAE praeter propriam significationem, admodum crebro per metaphoram significant quamvis copiam bonarum rerum, praesertim spiritualium. Paulus sane hoc tropo plurimum utitur, quoties ingentem copiam indicat alicuius bonae rei. ut Rom. 2. An divitias bonitatis ipsius contemnis? Sic saepe dicit, Divitias gratiae: pro inexhausta ac immensa gratia. Ephes. 1. Sic et Rom. 11. exclamat: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei. pro, O admirabilem et inexhaustam copiam sapientiae divinae. DIVES, interdum liberalem significat: quia illi soli possunt, et

Spiritus, sine quo nulla omnino ratione sacra percipi possunt. Atque hinc iam liquet, praesentem Ecclesiam, ut de doctorib per Spiritum Dei formatis gloriari possit, de prophetis certe non posse: quos si omnino nullos, certe perpaucos, eosque nimis obscuros habet. DOLOR, vox nota, saepe significat etiam causas doloris, idque externas: ut sunt pericula, clades, et similia. Quare aliquot eius Hebraismos recensebo. Christus recensens Matthaei 24. et Marci 13 gravissima pericula, clades ac poenas postremorum temporum, dicit ea tantum esse principia dolorum: id est, veluti

cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat etiam quasi possessorem alicuius rei. ut Prover. 23, Dominus animae. pro, habens concupiscentiam, appetitum nimium, aut gulositatem. nam hoc anima saepe in Sacris significat. Iubet enim Salomon, ita comedere invitatum cum rege, ut tantum quae ante se sint comedat, non

animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat etiam quasi possessorem alicuius rei. ut Prover. 23, Dominus animae. pro, habens concupiscentiam, appetitum nimium, aut gulositatem. nam hoc anima saepe in Sacris significat. Iubet enim Salomon, ita comedere invitatum cum rege, ut tantum quae ante se sint comedat, non extendat manus ad delicias regias: quod si nimium sit cupidus illarum, ponat cultrum in gutture suo, veluti metu mortis cohibens suam gulositatem. Sic in Paral. Dominus

duorum satorum, in circuitu altaris. Sic ibid. et mox, triginta annulos, quibus vectes inseruntur, vocat eorum domos. Vocatur quoque crebro domus, non tantum unius aedificii aut heri familia, sed et tota aliqua cognatio: ut Exodi 12, Secundum domos patrum Item totae tribus, ut saepe habetur Dominus Iuda. Nonnunquam et tota Israelitica gens: ut, Dominus Iacob, aut Israel. Domus Dei saepe significat ipsam religionem, Iohan. 2. Psal. 69 Zelus domus Domini comedit me. Aliquando Ecclesia aut ipsi pii vocantur domus Dei: ut Hebr. 3 dicitur, Nos esse

vocat eorum domos. Vocatur quoque crebro domus, non tantum unius aedificii aut heri familia, sed et tota aliqua cognatio: ut Exodi 12, Secundum domos patrum Item totae tribus, ut saepe habetur Dominus Iuda. Nonnunquam et tota Israelitica gens: ut, Dominus Iacob, aut Israel. Domus Dei saepe significat ipsam religionem, Iohan. 2. Psal. 69 Zelus domus Domini comedit me. Aliquando Ecclesia aut ipsi pii vocantur domus Dei: ut Hebr. 3 dicitur, Nos esse domum Dei. Sic ibid. Moyses dicitur fuisse fidus in tota domo Dei. Ut scias quomodo te oporteat versari

14, In domo patris mei multae mansiones sunt: ipsum regnum caeleste et habitatio Dei viventis vocatur. Domicilium nostrum e caelo, 2. Cor. 5 vocat Paulus naturam instauratam, seu hominem prorsus renovatum. DONEC adverbium, non semper solet se extendere ultra aliquam metam, sed saepe tantum usque ad illam, affirmat aut negat aliquid factum esse, existere aut fore, non vero contrarium postea esse subsequuturum denotat. Tale est illud: Non cognovit Ioseph Mariam, donec peperit primogenitum filium. Item: Non reversus est coruus, donec exiccatae sunt aquae. Item: Sede a

denotat. Tale est illud: Non cognovit Ioseph Mariam, donec peperit primogenitum filium. Item: Non reversus est coruus, donec exiccatae sunt aquae. Item: Sede a dexteris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum: affirmat Christum tandiu regnaturum, non negat postea. Habet etiam saepe quasi amplificativam quandam vim, ut indicet subinde crescere ac maius fieri id de quo agitur, donec in summum quendam gradum perveniat: sicut istud ipsum exemplum de Christo regnaturo gloriose, et adeo potentiae gloriosa incrementa suscepturo, ut tandem omnes sit sub pedibus conculcaturus,

denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte, Dormire somnum sempiternum: sicut Homerus. Dormire somnum aereum. Eidem figura significat etiam

15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte, Dormire somnum sempiternum: sicut Homerus. Dormire somnum aereum. Eidem figura significat etiam ociosum esse. Sic saepe ipsemet Deus dicitur dormire, cum nos videtur ociosus negligere: et contra evigilare, cum opitulatur et liberat nos. Psalmo quadragesimoquarto. Evigila, quare dormis Domine? quare faciem tuam avertis? Sic 121 Non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. Dicuntur eadem ratione et

inquit enim: Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte. Non cupit nimirum aeternitatem in hac vita, sed tristem illum aeterni exitii somnum deprecatur. Ipsum quoque additum ibi remedium illuminationis, satis ostendit agi de dormitione aeternae mortis. Dormire cum aliqua, coitum saepe significat. Deuter. 27. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui. Somnum alicuius frangi, Danielis 2. Fugere somnum ab aliquo, Esther 6. Sic Dan. 6. Rapi somnum, Psal. 139. Rapitur somnus eorum, nisi ruere fecerint. id est, non possunt dormire, aut omnino conquiescere,

Cantic. 5. Latini, suavissimi oris, et sermones melliflui oris. DUNTAXAT adverbio adiicitur per pleonasmum aliquando SOLUM. Gen. 47. Duntaxat terra sacerdotum solummodo non fuit Pharaoni. Num. 12. An duntaxat solummodo Moysi locutus est Deus? DUO, cardinalis numerus, saepe pro magna paucitate ponitur. 1. Reg. 17. En ego colligo duo ligna, ut vadam et eoquam, etc. pro, pauca ligna. Sic Iob 33. Ecce omnia ista fecit Deus duabus aut tribus vicibus cum viro, ut avertat animam eius ab exitio. Duo et duo ingressa sunt ad Noach, Gen. 7,

ratione dicitur et Dura cervix, quod coram Deo incurvari, aut ad eum flecti nequeat. Sic Christus dicit, Moysen concessisse repudium, propter duritiem cordis Israelitarum. Et Rom. 2. Secundum duritiem tuam, et impoenitens cor tuum. Hinc porro venit etiam verbum Indurari cor alicutus: quod saepe in Exodo de obstinata malitia Pharaonis, mandatis divinis non cedentis, legitur. Durum etiam pro difficili. Act. 9 et 26 Durum est tibi contra stimulum calcitrare. id est, Deo praepotenti, teque castigaturo repugnare. DUX, per metaphoram significat ipsum Meschiam. Matth. 2.

Et Apostolus Ephes. 5. Nolite inebriari vino, sed impleamini Spiritu sancto. Vino enim qui inebriatur, vacillat et titubat: Spiritu qui inebriatur, radicitus in Christo est: ideo praeclara ebrietas, quae sobrietatem mentis operatur, et ubi Spiritus Dei regnat. Haec animi ebrietas, perturbatioque saepe sic exponitur in Sacris literis: Ebrius, sed non a vino. Tertio, Ebrietas aut inebriari significat nonnunquam sufficientem potum aut irrigationem, plene restinguentem sitim. Sic fratres Iosephi, Genesis 45 dicuntur cum eo comedisse, et inebriati esse: id est, satis large et usque ad

cara, clamare significatur. Quem Hebraismum, aut rem potius ipsam, sequutum est Novum testamentum, praedicationem nominando vocationem, καλεῖν. Roman. 8. Quos praedestinavit, eos et vocavit: quos vocavit, eos etiam iustificavit: et saepe alias. Unde Christus dicit Matth. 9. Se non venisse vocaro iustos, sed peccatores ad poenitentiam. Et cap. 20. Multos esse vocatos, sed paucos electos. Ex hoc vocabulo, toties Paulus scribens ad Ecclesias, dicit: Sanctis vocatis, κλητοῖς

uti Deut. 22. Psal. 106. Elevare peccatum super fratrem, Levitici 19. pro, eum accusare de aliquo crimine, eumve infamare. Elevatio Misgab, pro locis eminentibus ac munitis: Isaiae 33. Munitiones rupium elevatio eius. pro, asylum aut profugium eius. Hinc per metaphoram saepe Deus dicitur nostra elevatio, petra et locus munitus. Elevatio mea Deus, Psal. 18. Sic Psalm. 59. Fuisti elevatio mihi, et refugium in die angustiae. et saepissime alias. ELIGERE, verbum notae significationis: sed ponitur nonnunquam per catachresin, pro delectari.

illud praecedens, τὸ δὲ έσωθεν ὑμῶν, quod intra vos est, seu pars vestri interna (id est, cor ac conscientia) est rapina. Item, quod dixerat Dominus: Qui facit externa, fecit et interna, scilicet hominis. Consideretur et verbum Dare, quod saepe apud Hebraeos significat non simpliciter dare, aut largiri aliquid: sed invertere, aut convertere, aut immutare, seu efficere ut hoc sit illud, aut tale. Hierem. 9. Dabo Hierusalem in acervos, aut habitaculum draconum, et civitates Iuda dabo desolationem absque habitatore. id est, convertam

animam alicuius a pace: Thren. 3. Elongari filios alicuius a salute, Iob 5. Elongare dicitur furorem Deus, Isaiae 48, pro, differre poenas, propter nomen suum. Elongari a verbo mendacii, Exod. 23. pro, fugere ac vitare omne mendacium. ELOQUIUM dicitur in Sacris literis saepe de piorum precatione, aut gratiarumactione erga Deum. Effundo eloquium meum in conspectu eius: Psal. 142. Sic ponere ad Deum eloquium, Iob 5. Dei verbum crebro hac eadem voce notatur. Sic eloquia Dei dicuntur munda, et purgata instar argenti puri, Psal. 12. 18.

Hebraeis. Nam primum equus, tanquam animal bellicosum, ferox robustum simul et velox, crebro significat quodvis humanum, praesertim militare, auxilium. Sic dicitur, Fallax est equus ad salutem, et in multitudine roboris sui non salvabit. Ascensores equorum vocantur equites, Ezech. 38. Equum saepe ponunt pro equite, ut Fecit Absolom currus et equos: 2. Sam. 15. id est, collegit multos equites. Equus et mulus, pro quovis bruto, animali, aut hominibus obbrutescentibus. Psal. 32. Ne sitis sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Equi gloria in bello. Zach.

20 dicit Abrahamus, Quando errare me fecit Deus de domo patris mei: pro, errabundum eduxit) sed etiam de errore in doctrina et veritate. ut Isa. 9. Et erant beatificantes populum istum, errare facientes. pro, qui beatum dicunt populum istum; iactantes religionem et vitam eius, seducunt eum. Sic saepe Psal. 119, errare a mandatis Dei: et Ezech. 44. Erraverunt a me post idola sua. Item, errare corde: Psal. 95. Populus errantes corde sunt, et ipsi non cognoverunt vias meas. Errare in prophetis, 2. Par. 36. pro, illudere eis ut seductoribus, habere eos pro

EVAGINANTES gladium dicuntur, qui ad bellum sunt idonei. Iudic. 20. et 2. Reg. 3. Tulit secum 70 viros evaginantes gladium. Similis loquutio est, Accingentes se gladio. EVANESCERE, Rom. 1. ponitur pro tandem in extremam impietatem declinare. Vanitatem enim saepe idololatriam ipsam nominant, de qua significatione in voce Vanitatis agetur. EVANGELIUM, vox Graeca, quae apud illos plerunque significat vel praemium datum felicia grataque nuncianti, vel etiam sacrificium diis pro laeto nuncio oblatum: aliquando tamen et ipsum gratum ac

doctrinam aut promissionem de gratuita iustitia ac salute, quae per et propter Christum contingit omnibus credentibus: cuius naturam penitus exponere eamque a lege separare, aut eius ac legis discrimen commonstrare, non iam huius Grammaticae, sed Theologicae tractationis est, de qua re alibi saepe dixi. Accipitur tamen nonnunquam haec vox in genere pro tota doctrina Legis et Evangelii. ut Marc. 1. Venit IESUS in Galilaeam, praedicans Evangelium regni Dei, et dicens: Impletum est tempus,

potentem aulicum, etiam non exectum, sicut Ionathas versor Chaldaeus intelligit fuisse Ebedmeloch Aethiopem, Ieremiae trigesimo octavo, qui Ieremiam exputeo aut carcere extrahi curavit. Talis forte fuit etiam Candaces reginae Aethiopum eunuchus, Act. octavo. Non igitur semper castratum, sed saepe officium tantum significat. Christus Matth. decimonono triplices eunuchos facit, natos ab hominibus, castratos, et qui semetipsos castraverunt propter regnum Dei: id est, quos eo dono Deus ornavit, illique eo libenter utuntur, ut tanto liberius ac expeditius veram religionem promovere

ex Deo, Philipp. 3. quasi Paulus assereret, nos essentiali aut materiali iustitia Dei iustificari. Sic in disputatione Vinariensi Victorinus urgebat, nos exipsa materia Verbi renasci: quia Petrus affirmet, nos ex semine Verbi renasci. Observetur ergo verus sensus praepositionis huius, quod saepe idem quod Ab valeat, et ponatur pro quavis causa efficiente. Augustinus libro de Natura boni, facit discrimen inter Ex et De, quod Ex quamcunque originis vim indicet, sed De proprie essentialem aut materialem: quod ipsum tamen semper verum non est. Ex Deo aut ex diabolo esse,

exactoribus Chaldaice: Ubi est aurum Madcheva, id est, exactio auri tributarii. EXIRE verbum, licet notissimae significationis sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum Domini de Hierusalem:

Homerus dicit de stupore et metu orto, Cor ad genua decidere: et Germani vulgo, Es entfiel ihnen das herz. Exitus urticae, pro urticeto, ubi libenter urticae crescunt. Sophon. 2 Erunt exitus urticae: id est, desolabuntur, et crescent ibi urticae, ut solent in ruinosis aedificiis. Christus saepe in Ioanne inculcat, se exivisse a patre: id est, ab eo missum, ut carnem assumeret, et tota illa legatione, qua genus humanum redemit, perfungeretur. Posses tamen et de generatione intelligere. Longe aliter dicitur exire Cain a facie Domini. id est, excidere a favore et gubernatione eius, ut

in praedam dividere. Nam in divisione solum fanibus dimetiebatur. Extendere super Hierusalem perpendiculum, est, eam reaedificare, Zach. 1. nam in aedificando perpendiculum, aut aliae mensurae ac instrumenta adhiberi solent. EXTERMINARE, quasi dicas extra terminos eiicere, saepe simpliciter significat perdere, quod supra in EXCIDO monui. Saepe id dicitur etiam de abolitione posterorum alicuius. Exterminare animam incircumcisi, Genes. 17, est, non tantum aliquem eiici ex populo, aut non haberi pro Iudaeo, sed etiam simpliciter perdi, deleri ex hac vita.

Extendere super Hierusalem perpendiculum, est, eam reaedificare, Zach. 1. nam in aedificando perpendiculum, aut aliae mensurae ac instrumenta adhiberi solent. EXTERMINARE, quasi dicas extra terminos eiicere, saepe simpliciter significat perdere, quod supra in EXCIDO monui. Saepe id dicitur etiam de abolitione posterorum alicuius. Exterminare animam incircumcisi, Genes. 17, est, non tantum aliquem eiici ex populo, aut non haberi pro Iudaeo, sed etiam simpliciter perdi, deleri ex hac vita. EXTOLLERE, idem quod supra diximus de Exultare, crebro

dicitur alienus, quem non curamus, non amamus. Psalm. 69. Alienus factus sum fratribus meis, et extraneus filiis matris meae. Extraneum opus, Isaiae 28. Ut faciat opus suum. extraneum opus suum id est, insuetum, inusitatum. Plerunque exponunt ita, quod Deus saepe cogatur alieno opere uti, ut suum perficere possit: id est, percutere ut sanet. EXTREMUM, varia significat, prout diversis vocibus coniungitur. Iohannis 2. Ad extrema montium: id est, infimas redices ac fundamentum montium. Extremum terrae, sunt ultimi horizontes qua

est vox Exaltationis in Sacris literis, clarissimum quendam ac laetissimum in rectis animabus statum significans. Quod quid sit. non facile divinaveris, adeo generaliter loquitur: et fuerunt Patres omnes sermonis sacrarum literarum longe negligentissimi. Omnino exultare et gloriari in Domino, saepe veram cordis fidem pingit. [p.294] EXURGERE, sicut et Surgere, evigilare, excitari, et similia, significat aliquam seriam ac strenuam praeclarioperis inchoationem. Nam iacentes aut dormientes nihil praeclare, strenueve agunt, aut efficiunt. Transfertur porro per

cantilena ac fabula vulgi. FACIES vox admodum multum usum habet in Sacris literis, variique inde Hebraismi per diversos tropos deducuntur: de quibus aliquid ordine agendum est. Primum igitur Facies, si coniungatur cum מן Min, A vel Ab, De, saepe tantum est praepositio A vel Ab, aut propter: ut, A facie gladii aut belli fugere. Psal. quinquagesimoquinto: Clamo a facie angustiae impii. id est, propter tribulationes ab impiis illatas. Tametsi illud A FACIE, simul aliquam singularem energiam aliquando habeat. Pingit enim

tuam a peccatis meis pro, ne observes, neve ea respiciens irascare mihi. Sic Psalmo 10. Abscondit DEUS facies suas, ne videat unquam. id est, non curat nostras iniurias, aut miserorum calamitates. Contra saepe etiam in bonam partem accipitur de favore Dei Deuteronomii 32. Ostende nobis faciem tuam Domine, et salvi erimus. Psalmo 17. Satiabor facie Dei, cum expergefactus fuero. id est, post resurrectionem perfruar tuo aspectu ac favore. In hunc sensum dicit Dominus, Angelos puerorum videre

praesentiam, ipsummet Deum: 2. Regum 21. 1. Sam. 13. Sic Danielis 2. Et misericordias petierunt a facie super secreto illo. id est, ab ipso Deo; Psalmo 17. A facie tua iudicium meum prodeat. pro, a te. 1. Paralip. 29. Misericordia et divitiae a facie tua. pro, a te. Sic saepissime alias. Saepe etiam de homine iisdem ferme significationibus vox haec usurpatur. Deuteronomii 20. Atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis. id est, ipsos pauperes ac miseros contumeliose affligitis, perinde ac si in faciem eos caederetis. 2. Paral. 7. Et oraverunt, et exquisierunt faciem

Facere salutem, pro, opem ferre, aut liberare. Exod. 14. Videte salutem Domini, quam faciet vobis hodie. id est, liberationem. Sic [2.] Reg. 25. Dominus fecit salutem in Israel id est, liberavit populum suum. Faciam te sanguinem Ezech. 35. pro, occidam, aut curabo te interfici. Pom saepe verbum Sum, es, est, versum est per Fieri. Exod. 15 Factus est mihi in salutem Factus est spiritus Domini super aliquem, aut Factum est verbum Domini ad aliquem De talibus exemplis, in verbo SUM agetur. Facere cogitationem super peccatis suis, Ezech. 16. id est, agnoscere et dolere

tum iudici verum, tum appetitionem voluntatis sanam requiri Psalm. 9 dicit David de Deo, Fecisti iudicium meum id est, exequutus es: vindicasti me de adversariis, contra omne ius me opprimentibus. Sed de hac quoque phrasi in vocibus IUSTITIA et IUDICIUM. Illud tantum adhuc annotetur, quod saepe de aliquo, praesertim rege aut gubernatore dicitur, quod fecerit iudicum et iustitiam: ubi haec phrasis non ita accipienda est, quasi ille nunquam peccaverit, aut absolutissime omne perfecerit: sed quod plerunque recte egerit, et certe stadium ac desiderium recte agendi habuerit. Sic quoque

aut similitudo est, ostendens homines mutua conflictatione, conversatione, colloquio ac institutione fieri peritiores aut exercitatiores. Levare ferrum super lapides: pro, caedere aut sculpere lapides. Deut. 27. Iosuae 8. Prohibet ibi Deus fieri altare ex lapidibus sectis aut caesis. Ferrum saepe in genere pro re dura ac tristi ponitur, et plerunque de cruciatu et persequutione impiorum: quod forte inde venit, quia cathenis et huiusmodi ferreis instrumentis afflicti ab impiis vexantur. Hinc tota illa Aegyptia servitus ferrea fornax vocatur. Eadem phrasi dicitur etiam iugum

FERVEO, metaphora nota etiam Latinis, de omni ardentiore et vehementiore opere, aut conatu. Sic Paulus dicit, Nos debere spiritu fervere, Romanorum duodecimo: id est, accensos a Spiritu sancto, ardentes, sedulos, et assiduos esse in omni bono ac Deo grato opere. Fervor diei aut Solis, saepe meridiem significat: et contra meridies, summum calorem: quia in meridie maxime caleat aut ferveat sol. Exodi 16. Cumque ferveret sol, liquefiebat panis ille. Sed de hac voce aliquid etiam in nomine SOLIS. FESTINARE, per synecdochen significat confundi, erubescere, aut omnino

in novo Testamento, illud in primis praeclarum est, quod dicit Iohannes 3 Capite: Coram Deo πείσομαι, persuadebimus cor nostrum. quasi dicat: Etiamsi illud nos damnet, tamen maior est Deus corde nostro. ubi proprie exponitur illa piorum lucta, qui saepe aspectu suorum peccatorum et irae divinae perturbantur, et tum a corde et conscientia, tum et a satana interius accusantur, et ad desperationem incitantur. Sed illi contra spiritu clamante Abba pater, verbo, veritate, ac ineffabili misericordia Dei veluti coram affantis, consolantis, et illas

coram a Deo per mediatorem impetrans iustitiam, spiritum, et vitam. Quam sequitur vel cognata fides, vel huius exercitium, qua alia quoque bona impetramus, quam in libello de Fide prolixius exposui. De hac iustificante fide recte probant Erasmus in Annotationibus, et Budaeus in Commentariis, quod saepe in Sacris idem cum fiducia significet. Loca citare non attinet, ob multitudinem. Quaedam tamen adscripsimus in praedicto libello de Fide, et de quibusdam etiam hic in fine dicemus. Ponitur aliquando et pro tota pietate. Hinc est quod Paulus dicit, Non quod dominamur fidei vestrae: id est,

causas secundas, et quascunque difficultates diiudicare, sicut Sara et Zacharias: Non diiudicare aut dubitare de promissione: Corroborari fide, aut certam ac invictam animi sententiam concipere: et denique, Dare Deo gloriam veritatis et omnipotentiae. ¶ In veteri Testamento saepe Fides vocatur Cor suffultum, aut firmatum, סמוך Samuch נכון Nachon, נשען Nosean, Isaiae 26. Psal. 112, Paratum est cor eius sperare in Domino, fultum aut

Vir fidelitatum nonnunquam, et testis fidelitatis: Prov. 28, Vir fidelitatum multiplicabit benedictiones. pro, verax ac sincerus cumulabitur a Deo beneficiis. Fidelitatem percutere: Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus fidelitatem cum Deo nostro; pro, pangimus foedus. Fidelis Deus saepe dicitur, id est, verax, ac constanter benefaciens. Haec hactenus: nunc denuo de ipsa voce Fidei agamus. Verum enimvero ad consensum veris ac novi Testamenti valde utile esset scire, cur in illo quidem magis urgeantur ac inculcentur verba Fidere, confidere, sperare, ac expectare Deum et

unde venit ὑπόστασις. Sicut igitur ista duo verba, hyphistimi graecum et unterstehen, germanicum, prorsus conveniunt etymologiis (componitur enim utrumque ex Sub et Sto) ita etiam significatione, in hac parte. Utrumque enim saepe significat, aliquid magnum ac periculosum audet deliri, sive recte sive prave: et simul magnam quandam audaciam aut fiduciam, vel etiam confidentiam animi in se complectitur. Omnino potest vox Hypostasis in hac quidem significatione, luculentissime ex isto Germanico verbo, sich etwas

non placebit mihi, nec stabilietur, non feram eum diu apud me. Firmari cogitationem. Firmata est contra Babel omnis cogitatio Domini, Hieremiae 51. id est, Deus certo ac sine ulla dispensatione aut acceptatione faciet, quod semel de castiganda Babylone statuit. FIRMAMENTUM vertunt saepe, quod Hebraei vocant רקיע Rakia, regionem aetheream, in qua sunt stellae: Graece στερέωμα, soliditatem: quod forte tum ideo sic vocatur, quia sit solidissimum ac firmissimum: tum etiam, quia sit quasi

tui super me transierunt. Et Psalmo octuagesimo octavo: Cunctis fluctibus tuis afflixisti me. Non est etiam aliis linguis ignota ista metaphora: Eadem ratione et impetus torrentium non raro accipitur. Fluens terra lacte et melle, saepe de Iudaea dicitur, propterea quod hisce nobilissimis liquoribus abundat, et aequi fertilis est, aut sane olim fuit. Exodi trigesimotertio, Numerorum decimotertio. Fluens de carne sua fluxu Levitici decimo quinto, de seminifluis dicitur: quae est

aut umbram, sed et ipsam veram essentiam. Idem probat aut exponit etiam illud quod addit, non fuisse ei rapinam, esse aequalem Deo: ut sit idem, Esse in forma Dei, quod, Esse in aequali gloria ac dignitate cum Deo. Sed de hac locutione dicetur etiam in Signo et Imagine, quae itidem rem ipsam saepe notant. Quod autem dicit formam, intelligitillam gloriam ac maiestatem Dei, omnia regentis, et omnibus terribilis, quam veluti repressit aut occultavit, et sponte quasi deposuit, dum formam ac speciem servi suscepit Divinitatem quidem nullo modo deposuit: sed illum ineffabilem splendorem ac

ubi cum merces sunt venditae, tum etiam in aliquibus scorta prostituta. Inde factum est, ut verbum Fornicari, ponatur pro scortari. Porro fornicari aut scortari per metaphoram significat plerunque spiritualem fornicationem, nempe idololatriam exercere: quoniam nostra coniunctio cum Deo, saepe coniugio assimilata Hinc igitur sunt variae phrases et dicta. Propter cor eorum fornicans, quod declinavit a me: Ezechielis 6. Idem igitur est Fornicari, quod declinare a Deo: et alibi elongare se a Deo. 2 Paralip. 21. Et fornicari fecit habitatores Hierusalem, et impulit eos. pro,

et quod Latini dicunt Os durum. Fortitudo faciei eius immutatur. Ecclesiast. 8. pro, recedit. Canes forti animo: id est, valde appetentes, insatiabiles. Isaiae quinquagesimosexto de sacrificorum indoctorum rapacitate intelligit. Forus et fortitudo, saepe coniungitur cum robur, aut similibus, intendendae significationis gratia. Exercitus quingentorum, facientium bellum cum fortitudine roboris. In Deo est robur fortitudinis meae: Psalmo sexagesimo secundo. Vir fortis robore, Iob 9, Fortis virtute cordis, Iob trigesimo sexto. Fortis robore

pro numeroso accipitur: ut Psalmo 35. Celebrabo te in coetu magno, et in populo forti laudabo te. Et Psalm. 89. Memento opprobrii omnium fortium populorum: scilicet, quo me affecerunt gentes numerosae. Fortis rebellio, Hieremiae 8. pro pertinaci, obstinata. DEUS saepe dicitur alicuius fortitudo: pro, fore adiutor ac liberator. Psal. 37. Fortitudo iustorum Dominus in tempore angustiae. Sic, Fortitudo Israelis non mentietur: item, Deus fortitudinis meae,

qui ad aliquod opus valde idonei sunt. Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: Psalmo 111. pro, fortia opera. Fortitudine accingi, supra expositum est in Accingo. Dicitur autem Deus se et nos accingere fortitudine, Psalm. 18. Et mulier fortis saepe Prover. 31. Fortitudo, pro fortibus operibus, aut bellicis gestis, crebro ponitur. Reliquum verborum Iosaphat, et fortitudo eius quam fecit, et qua pugnavit: 1 Regum 22. 1 Regum 15 et 16. Sic et pro effectis fortitudinis ponitur. ut Levit. 26, Et consumetur frustra fortitudo vestra: id

Foderunt foveam, ut caperent me, et laqueos absconderunt pedibus meis. Quoniam autem plerunque iusto Dei iudicio fit, ut malae fraudes in authorum exitium vertantur: ideo proverbium est in Sacris literis frequens, Incidit in foveam quam fecit: Psal, 7. 9. 57. Proverb. 26, et alias saepe. Fovea ponitur etiam pro exitio, sive ex supra indicata occasione, sive quia sic etiam sepulchrum vocatur. Isaiae 24, Formido et fovea et laqueus super te, o habitator terrae: qui effugerit a voce formidinis, incidet in foveam: et qui ascenderit de fovea, cadet in laqueum. Fodi foveam

Satanae fulguri confert. Eodem modo et suum adventum, quod instar fulguris subito ubique relucebit, depingit. Psal. 134 legitur quod fulgura in pluviam mutet: quod credo ea ratione dici, quod post fulgura et tonitrua plerunque largior pluvia effundi solet. FULMINIS voce saepe Scriptura utitur, sicut et Fulguris, cum vel terrificam divinae Maiestatis praesentiam depingere conatur: vel etiam tristes poenas impiis infligendas. Exod. 19. Sam. 12. FUMUS, aliquando est indicium praesentiae divine, quae se occultat nubis aut fumi obiecta specie. Isaiae 6,

sit ortus Christus: sed etia res eius gestas pollicetur. Quod observandum est, ne quis huius Hebraismi ignarus, putet plura in eo Evangelista praestari, quam initium polliceatur, aut etiam sequentia ad illud initium non protinere. Septimo, nonnunque unius familiae propagatio dicitur, sicut saepe in Genesi habemus: Haec est generatio Sem, cap. 11. aut, Haec est generatio Esau, 36. id est, haec est propagatio posteritatis illius hominis. Octavo, aliquando certum genus hominum notat, ut in tertia significatione dixi, plane ut in Eunucho Terentii: Est genus hominum, qui

munda est in oculis suis. Nono, aliquando simpliciter ipsam gentem significat. Sic Christus dicit Matth. 24, eam generationem non transituram, donec omnia fiant: id est, gentem Iudaicam non interituram prorsus. Sic Moses vocat Israelitas Deut. 32, gentem perversam et distortam. Et Christus saepe, generationem pravam et adulteram tametsi in hoc loco ad tertiam significationem de qua supra dictum est, aptius retuleris. Confirmat hanc significationem, quod clare dicitur, Christum et extremum diem ante finem aut interitum illius generationis, venturum. Confirmat quoque ipsa experientia,

109. pro, nullos habeant nepotes. Etiam decima generatione non ingredietur manser in Ecclesiam Dei: Deut. 23. pro, nunquam: id est, non fungetur dignitate aut magistratu. Deus est in generatione iusta: id est, piis hominibus, eosque tuetur: Psal. 14. Generationes vestrae, saepe Deus mandans aliquid adiicit, ut id observent per generationes suas. Exod. 12. 29 et 31. id est, apud omnes posteros. Generationem eius quis enarrabit? Esa. 53. de Christo. Caeterum Augustinus, et Lactantius Instit. 4, disserunt tres esse Christi generationes: unam ab aeterno ex patre,

Paulus Rom. 4. eum locum exponit, et postea in Galatis etiam prolixius tractat. Gentium plenitudo. Rom. 11, Donec gentium plenitudo ingrediatur. id est, donec ingens multitudo gentilium, atque adeo totus numerus salvandorum ex ipsis convertatur. Duae istae voces, Gens et Circumcisio, saepe opponuntur quarum haec Iudaeos, illa Ethnicos notat: tametsi saepissime alioqui etiam in novo Testamento ponatur vox Gens pro Iudaeis. Gentiliter vivere, Gal. 2, est libere vivere, neglecta ceremoniali lege. Contra ibidem, Gentiles cogere Iudaizare, est, eos compellere ad observationem

dicit ad Iacobum: Ingredere ad ancillam meam, et pariat super genua mea, ut et ego aedificer ex ea. forte voluerunt indicare, illam prolem perinde suam esse, ac si statim in ipso partu ex suis genubus suove utero elapsa esset. GERMEN, per metaphoram a plantis ad homines translatum, saepe liberos ac posteros alicuius significat: quia perinde liberi ex parentibus nascuntur et succrescunt, sicut germina aut virgulta ex radice aut trunco arborum. Iob 20. Germen domus impii migrabit: id est, posteri impiorum vel alio migrabunt, vel etiam interibunt. Isaiae 14. Et perdam

ac carnalibus hominibus faciet vere pios ac sinceros. GESTARE animam, significat in extremis periculis versari sumpta forte locutione a re militari, quod pugnantes in suis manibus portare videntur vitam ac mortem si male pugnant, amittunt animam: sin bene, retinent Iob 13, et saepe alias, phrasis haec reperitur. GIGANTES, videntur fuisse proprium quoddam genus hominum, caeteris robustius: sicut et nunc aliae gentes, aut etiam familiae, solent aliis esse grandiores ac robustiores. Horum generis ac ipsorum fit mentio Gen. 6, Num. 13. Deuteronomii 2 et 3. et

gestando aedificio, sive quia magnates in portis stabant. Et Nephilim, a cadendo aut irrudendo, et quod subinde invadere ac prosternere alios solebant. Num. 13. Filii gigantis, idem valet quod gigantes: Sicut alibi diximus de phrasi, Filii hominum. GLADIUS, praecipuum organon belli saepe ipsum bellum, et quamvis eius crudelitatem significat. Sic Christus Matth. 16. dicit, Se gladium in terram misisse: id est, spirituale bellum. Sic Iacob dicit, se acquisivisse terram gladio et arcu suo. Gen. 8. id est, bello ac pugna sua. Sic Ezek. 38, Deus dicitur advocare gladium

levare super aliquos, est armis eos invadere. Isa. 2. Gladium levare super lapides, est eos sculpere. Exod. 20. Gladio vivere, Gen. 26, est arte militari, militiaque victitare. Gladios conflari in vomeres, et lanceas in falces, est mutare bellum pace, et studia belli artibus pacis. Saepe hac locutione Prophetae, Christi vere pacifica tempora ac regnum depingunt. Gladium accipere, est Christo, privata authoritate aut libidine semet ulcisci, aut cum alio pugnare: quales dicit Dominus gladio perituros. De ipso verbo Accipio aut Sumo gladium, quod significet temere

utraque haec gloria, in gloriam famae, et bonitatis rei. Alias enim gloria significat illam bonam famam, celebrationem, aut opinionem hominum de aliqua re bona: alias, praesertim in Sacris literis, ipsas res praestantes vere bonas aut gloriosas. Primum igitur de creaturae aut humana gloria dicam. Saepe admodum vox haec, res in hac vita gloriosas significat: ut divitias, potentiam, splendidas aedes, vestitum, amplum famulitium, sapientiam, et similia. Dubium autem est, an talia active an passive Gloria dicantur: an quia glorificantur ac celebrantur ab hominibus, vel quia possessorem suum

22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum templum: id est, veluti nubem quandam divino fulgore splendentem. Gloria quoque Dei significat illam summam felicitatem, qua caelites perfruuntur. Luc. 24. Intrare in gloriam ipsius. Talem gloriam vidit Stephanus Actor. 7. In hoc sensu dicit

gloriosis miraculis illustratam, et praeclaros effectus operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis gloriae ac boni, aut certe eximium ornamentum. Sic saepe Deus et verus cultus dicitur Gloria Israelis. Hieremiae secundo: Populus meus mutavit gloriam suam in id quod non prodest. Et Psalm. 106. Et populus meus permutaverunt gloriam suam in similitudinem bovis. Psalm. 3, Gloria mea Dominus id est, qui me solus glorificat, qui gloriandi

Gloriam suam in manus hostis tradidit. Inde in historia Samuelis Aechabed, quia amissa est arca aut gloria Samuelis. Gloria et decor opus eius, Psalm. 111. id est, quicquid agit, est gloriosum ac decorum, est plenum magnifica dignitate, ut et supra exposita ratione Heb. dixi. Saepe hoc abstractum in genitivo cum aliquo substantivo construitur, et significat idem quod gloriosum. Hier. 48, Fractus est baculus gloriae. Corona gloriae, Ezech. 16. pro gloriosa. Currus gloriae, Isaiae 22. Nomen gloriae, Psalm. 72. pro, gloriosum. Vasa gloriae tuae, Ezech. 16. 26.

sit summa levitas, longissime a vento in frumenti ventilatione et repurgatione aufertur. Quod si etiam alioqui a vento abripiatur, vix animadvertere possis, quo tandem pervenerit. Huius igitur, et pulveris lapidis funda proiecti, et similium rerum comparatione exitium impiorum saepe in Sacris literis describitur. Nam impii licet a Deo castigentur, tamen id fit summa quadam moderatione, ut etiam in ira Deus recordetur suae misericordiae, utque ea ipsa castigatio eis in bonum cedat. At impii ita ab irato Deo

est, favoris Dei copiae cornu, quam non solum sibi, sed et toti generi humano secum attulit et acquisivit. De diva Virgine habet Vulgata Luc. 1. Ave Maria gratia plena. At in Graeco κεχαριτωμένη est proprie, gratis dilecta, in qua significatione saepe hoc verbum in novo Testamento accipitur. Vox Gratiae saepe construitur cum alio substantivo posita in Genitivo, et resolvenda est postea in concretum, ut idem valeat quod Gratiosus, a, um. Proverb. 5. Uxor caprea gratiae: id est, uxor tua sit tibi perinde iucunda, ut caprea gratiosa.

generi humano secum attulit et acquisivit. De diva Virgine habet Vulgata Luc. 1. Ave Maria gratia plena. At in Graeco κεχαριτωμένη est proprie, gratis dilecta, in qua significatione saepe hoc verbum in novo Testamento accipitur. Vox Gratiae saepe construitur cum alio substantivo posita in Genitivo, et resolvenda est postea in concretum, ut idem valeat quod Gratiosus, a, um. Proverb. 5. Uxor caprea gratiae: id est, uxor tua sit tibi perinde iucunda, ut caprea gratiosa. Proverb. 11, Mulieri gratiae adhaerebit gloria. id est, mulieri

Vult omnes homines salvos fieri. Hactenus Thomas. Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in dilecto filio. ¶ Saepe mecum valde mirari soleo cum alios errores et abusus Papatus, tum etiam, quod in explicatione doctrinae de Iustificatione, nullam prorsus adhibuerint curam ac, diligentiam cognoscendi ac exponendi, quid in Sacris literis primaria illa vocabula Iustitiae, Iustificationis, Fidei, Gratiae,

sunt praedicta tria capita: quae cum summo consensu doceant, Gratiam iustificantem esse illum gratuitum Dei favorem, quo nos adeo dilexit, ut filium suum pro nobis traderet: omni profecto iure omnes pii idipsum sentire ac profiteri tenentur, Sed adiiciam et alia Testimonia ac Argumenta. VII. Saepe haec vox numeratur a Paulo inter alias in Deo, extraque nos existentes, et gratuitam benevolentiam significantes: ut solet crebro in Sacris literis congerie quadam fieri. ut 1. Timoth. 1. et 2. Timoth. 1. et in secunda Iohannis cap. 1. Gratia, misericordia, pax a Deo,

quod misereri significat: vel certe id gignit, ut gratia ipsis sicut themate, sic et significatione cum verbo Misereri conveniat, eoque gratuitum favorem proprie, non donum significat. Quin et Thomas testatur, eam saepe idem cum misericordia esse. Convenit autem et sono et significatione, et quasi derivationis ratione cum Germanico gunnen, chanan, quod favere alicui significat, et gunst favor. Quare si huius vocis veram ac genuinam significationem pernosse vis, respice vetus Testamentum, eiusque

Donum Dei est, etc. Multa de hac voce hoc tempore Theologi disputant, nec immerito, discernit enim promissiones legales, quae sunt conditionales, flagitantes meritum, aut plenam legis obedientiam: ab Evangelicis, quae nobis sunt plane gratuitae, et ex solius Christi merito dependent. Saepe autem etiam aliis phrasibus haec eadem proprietas Evangelii inculcatur. ut Isa. 52. Gratis venditi estis, et sine precio redimemini: et cap. 55. Omnes sitientes venite ad aquas: et quibus non est argentum, venite accipite, et comedite sine argento, et sine precio. Sic et

1. Petri 5, Pascite gregem qui in vobis est. Item, Facti forma gregis. Sic et ipse Servator se bonum pastorem suorum profitetur Iohan. 10. Denique usitatissima est ista similitudo aut metaphori, qua populus Dei Gregi, et ipse ac doctores eius pastoribus conferuntur: sicut et apud Homerum saepe gubernatores vocantur pastores. GRUS confertur cum populo Dei, Hieremiae 8, Turtur, grus, et hirundo observant tempus adventus fui at populus meus non novit iudicium Domini. Isa. 38 inquit Ezechias rex de suo acerbissimo morbo: Sicut grus et hirundo, sic garriebam: scilicet

vestram dederitis coram hominibus ad hoc ut spectamini, mercedem coram Deo non habetis. id est, nihil vobis debetur praemii. HABITARE, aut SEDERE (nam idem verbum ישב Iaschab est) plures idiotismos habet, quos ordine recensebo. Habitare saepe significat alicubi agere, aut vivere. ut Psal. 14. Quis habitabit in monte sanctitatis tuae. tametsi ibi simul significet frui caelestibus bonis mentis, aut regni gratiae. Iohann. 1, Et habitavit in nobis: id est, inter nos egit, vixit, nobiscum familiariter versatus est. Sic

in protectione Dei, nihilque metuens putrefactionem: Tametsi, caro mea requiescet in spe, clarius et significantius sit: includit. n. et resurrectionem. Deus quoque habitare dicitur in populo suo: id est, illis adesse, eos regere, protegere, tueri. Levit 26, 2 Cor. 6. Exodi 25. Deus saepe hac periphrasi describitur, Qui habitat in caelis, irridebit eos. id est, qui regnat ac dominatur in regno caelorum. Habitaculum Dei alias significat ipsum tabernaculum, ut Ps. 26. Dilexi habitaculum

cogitasti secundum hoc contra populum Dei? Iudic. 8. Locutus est sicut hoc ad eos: id est, similia, talia quaedam. Hoc ergo substantiam monstrans, aliquando qualitatem denotat: de quo in Pronominibus. HODIE, in Sacris literis non semper significat hanc unicam praesentem diem, sed saepe absolute certum aliquod tempus. Isa. 58. Non ieiunabitis hodie, ut in sublimi audiatur vox vestra. id est, nunquam sic debetis ieiunare. Accipitur igitur hic Hodie, pro quacunque die huius vitae, aut quotidie, donec hodie nominatur. Sicut Paulus Hebr. 3 exponit illud

ita ut homo sit tantum minister ac organon, aut medium, per quod Deus aliquid agit: et tunc in bonam partem accipitur, quia ea potestas est illi data a Deo: ut de omni gubernatione ac functionem politica Paulus Rom. 13 disserit. et Gen. 8 dicitur: Per hominem sanguis eius fundetur. Sic Paulus saepe dicit, Non per hominem, aut ab homine: ostendens suam immediatam vocationem, non propterea damnans functiones aut vocationes mediate factas, quales sunt inferiorum doctorum: sed tantum illam supremam, nempe Propheticam et Apostolicam amplificans. Saepe autem phrasis, aliquid esse ex

Per hominem sanguis eius fundetur. Sic Paulus saepe dicit, Non per hominem, aut ab homine: ostendens suam immediatam vocationem, non propterea damnans functiones aut vocationes mediate factas, quales sunt inferiorum doctorum: sed tantum illam supremam, nempe Propheticam et Apostolicam amplificans. Saepe autem phrasis, aliquid esse ex hominibus aut ab homine, in malam partem accipitur, de humanae audaciae ac impietatis, aliquid sine Deo audentis ac conantis, instituto ut Christus quaerit Matthaei 21, a Iudaeis, an Baptismus Iohannis sit a Deo aut ab hominibus? id est, an veniat ex Dei

oraverit. 1. Cor. 10. Tentatio humana vos coepit. i. qualis solet hominibus crebro accidere. q d. Nondum Dei beneficio incidistis in diabolicam apostasiam. Filius hominis, qua periphrasi Christus saepe posita tertia persona pro prima, semet nominat: et Ezechiel utitur. Est singularis quaedam tapinosis, qua fragilitas humana indicatur. Sic et in plurali numero Psal. 62. Vani filii hominum, Mendaces sunt filii hominum. Tale quid sonat illud, Quid est homo, quod memores eius,

est, celebris, plenusque dignitate et authoritate. HORA, Graecolatina vox, in Sacris literis primum significat istud breve tempus, quo dimidium signi oritur aut occidit, quod communiter horam vocamus: ut cum aliquid factum esse prima, secunda, aut tertia hora narratur: Matth. 20, et saepe alias. De discrimine autem horarum Iudaicarum, Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti Capite: Dabitur vobis in illa hora quid loquamini. Sic capite 15: Sanata est filia

illa: i. illo ingenti periculo ac certamine. Sic et Marc. 14: Ut si possibile est, transeat a me hora haec: i. hoc gravissimum discrimen, quod hoc tempore mihi incumbit. Quinto, hora significat seculum, ut 1. Ioh. 2. Filioli novissima hora est. i. postrema sunt tempora aut secula. Sexto, Hora saepe ponitur pro fatali momento, cum est moriendum. Ioh. 13. Sciens IESUS quod venerit hora eius. Sic etiam 7 et 8. Septimo, Ad horam, significat idem quod ad breve tempus. Gal. 2. Quibus nec ad horam quidem cessimus, ut veritas Evangelii apud vos maneret. 2. Cor. 7. Etiamsi illa

ideo solet eis minari Deus, futurum ut erubescant de hortis suis, quos sibi elegerunt: scilicet veniente calamitate, et non succurrentibus illis suis idolis in horto cultis, quin potius Deo ipsos idololatras cum suis idololatriis funditus evertente. Hortorum irriguorum aut arentium collatione saepe describitur florens aut tristis status alicuius regionis, aut hominum plurium vel unius, ob benedictionem aut maledictionem Dei. ut Isaiae 1, sumitur similitudo ab horto carente irrigante aqua. Contra Isaiae 58: ab horto irriguo. Sicut et Psal. 1 Num 24 dicit Bileam: Sicut

altitudo oculorum, et superbos mente cordis sui. Sic Petrus inquit: Humiliemini sub potenti manu Dei. quib. verbis non tantum vera animi contritio poscitur, sed etiam summa patientia sub cruce, ut toleranter feramus ea omnia onera, quae Deus nobis pro sua bona voluntate imposuerit. Humilis, saepe utramque significationem complectitur, nempe et gradus aut status vilitatem, et animum suam sortem agnoscentem, et non tumentem. Lucae 1. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles: esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. Vocat eos divites ac potentes, qui non tam re

fieri servum alteri obedientem: sustinere ac perpeti furorem mundi, peccati, Satanae, et mortis ac inferorum, et denique ignominiosissima morte vitam hanc finire, ut omnium sce lestissimum. Mansuetus, mitis, afflictus et humiliatus, ut re vicina sunt, ita etiam vocabulis significationibusque saepe coniunguntur: ut in suis vocib. ac locis ostensum est, ac ostendetur. HYDRIA farinae non deficiet: 1 Reg. 17. pro, farina hydriae, seu in hydria contenta: hypallage est. HYEMS, pro molestiis, ac omni genere calamitatum, rerumque adversarum nonnunquam ponitur:

Alio qui rectissime ac verissime dicitur, quod solus filius repraesentet aut referat patrem, ac praecipue tanquam viva aptissimaque imago personam patris: deinde quia illum videat cognoscatque. Sic et inter homines, filii videntur esse imagines patris, et repraesentare patrem quod saepe accidit, expressis non tantum corporis lineamentis ac conditionibus, sed etiam animae proprietatibus: ut in voce Filii etiam imago aliquo modo contineatur. Est ergo dignissimum observatu, quod celebris ista significatio aut usurpatio hypostaseos personam denotans, in eodem prorsus usu ac

vocari idiota, quod tantum propriae domui praeest tantum propria privatave negocia tractat: non est idoneus ad publica munia, aut communes toti societati res tractandas. nam ἰδίος Graece proprius est. IDIPSUM, vel in idipsum, vertit saepe vulgata versio adverbium Hebraeum יחד Iachad, quod proprie significat una, simul: ut Ps. 4. In pace in idipsum dormiam, et requiescam: id est, simul dormiam et quiescam. Psalm. secundo, idem adverbium vertit In unum: Principes convenerunt in unum: id

quam benefaciendo. sic enim nos illis accumulare iram Dei. Sic Amos secundo: Mittam ignem in domum Asael: pro perdam eam. Ezek. 30: Cum dederit ignem in Aegyptum. Psalm. decimo: Ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: id est, tristissimae quaeque poenae. Secundo, ira Dei saepe per ignem aut flammam exprimitur: sive ob causam efficientem, quod ira est quaedam accensio cholerae, qua ratione tales locutiones etiam Latinis sunt usitatae: ut cum dicunt incandescere, inflammari, ardere, flagrare, exardescere, aut accendi ira. aut succensere alicui

non tantum locum, sed et rem, actionem, opus aut poenam denotant. Psalmo 35. Ibi ceciderunt operantes iniquitatem. id est, tali poenae genere aut conditione, seu ea ipsa de causa Sic Latini locutione, Ille unde petitur, non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et illuc, cum relationis quandam vim obtineant, sine omni antecedentis nominatione ponuntur, quod tamen ibi demum fit, ubi facile antecedens intelligi potest. Eccles. 3. Quia tempus omni voluntati, et supra omne opus illic. id est, in die iudicii. Iob primo: Et nudus

character aut expressa imago substantiae Dei. quibus verbis, praesertim Epistolae ad Hebr. indicatur illa ineffabilis, divina ac consubstantialis convenientia ac similitudo filii ad patrem. Huius tanti mysterii, ac plane ineffabilis Dei qualecunque indiciolum aut nota sit, quod etiam in hominibus saepe magnam quandam similitudinem parentum in liberis, non tantum quoad externa lineamenta, sed etiam internas animi, ingenii ac morum proprietates animadvertimus, non sine singulari providentiae divinae indicio. Qualis vero illa similitudo aut convenientia sit in Filio cum Patre, quam cum tertia

nunc in sequentib. contra dicemus, quando umbratilis quaedam tantum species rerum per hanc vocem accipiatur. Longe alia igitur significatio est, cum imago pro reb. imaginariis, aut evanidis crebro usurpatur, cuius significationis exempla adscribi est opus. Ab hac vero significatione venit. quod saepe res existentes ob suam levitatem imago dicuntur: sicut Latini somnium hominis, pro nihili homine dicere solent. ut Psal. 39, Profecto in imagine transit homo. i. ut res non revera ac solide existens, sed ut res umbratilis, imaginaria. Eadem ratione accipitur et

rebus fieri necesse est. ¶ Duplex est imputatio. altera est in re ipsa, altera in rei translatione ab alio ad alium. In re est imputatio, cum res non vera, pro ipsa vera re, quae adesse debebat, suo quodam modo ab aliquibus habetur aut accipitur: ut ignobili ac pauperi puellae forma excellens, saepe loco opum ac nobilitatis, aut etiam probitatis est, ut nobilem ac praedivitem sponsum nanciscatur, aut fiat reginae pedissequa. Sic indocto, aut etiam ignavo, rerumque imperito nobili, saepe nobilitas est aut imputatur apud regem loco eruditionis, industriae, ac virtutis, ut inter regios

suo quodam modo ab aliquibus habetur aut accipitur: ut ignobili ac pauperi puellae forma excellens, saepe loco opum ac nobilitatis, aut etiam probitatis est, ut nobilem ac praedivitem sponsum nanciscatur, aut fiat reginae pedissequa. Sic indocto, aut etiam ignavo, rerumque imperito nobili, saepe nobilitas est aut imputatur apud regem loco eruditionis, industriae, ac virtutis, ut inter regios ministros ac consiliarios recipiatur. Sic saepe diviti, eius divitiae pro prudentia, virtute ac nobilitate sunt, aut imputantur. Hic imputatio est in ipsa re, cum scilicet non vera res, aut non

probitatis est, ut nobilem ac praedivitem sponsum nanciscatur, aut fiat reginae pedissequa. Sic indocto, aut etiam ignavo, rerumque imperito nobili, saepe nobilitas est aut imputatur apud regem loco eruditionis, industriae, ac virtutis, ut inter regios ministros ac consiliarios recipiatur. Sic saepe diviti, eius divitiae pro prudentia, virtute ac nobilitate sunt, aut imputantur. Hic imputatio est in ipsa re, cum scilicet non vera res, aut non illud verum bonum quod requirebatur, pro vero accipitur, aut suo quodam modo locum preciumve eius supplet. Atque hic iterum quaedam subdivisio est.

apud regem. Alias contra, res nullius momenti pro vera ac solida re, eximioque bono, ob misericordiam, aut etiam stulticiam imputatoris imputatur: ut Romanis rubor ac verecundia Demetrii, non valentis ad obiecta accusatorum respondere, fuit pro innocentia regis Philippi patris. Supplex deprecatio saepe sonti est, imputaturve pro innocentia. Scita adulatio aulici saepe est regi loco eximiae virtutis, ut eum rex perinde complectatur ac si sit industrius, fidus, et utilis minister. Sic divitiae pro virtute sunt, habentur, aut imputantur multis. Sic adulatio in communi vita, pro fida amicitia

eximioque bono, ob misericordiam, aut etiam stulticiam imputatoris imputatur: ut Romanis rubor ac verecundia Demetrii, non valentis ad obiecta accusatorum respondere, fuit pro innocentia regis Philippi patris. Supplex deprecatio saepe sonti est, imputaturve pro innocentia. Scita adulatio aulici saepe est regi loco eximiae virtutis, ut eum rex perinde complectatur ac si sit industrius, fidus, et utilis minister. Sic divitiae pro virtute sunt, habentur, aut imputantur multis. Sic adulatio in communi vita, pro fida amicitia multis est. Hac igitur ratione fides dicitur imputari ad iustitiam,

aut computare quampiam rem, diligenter eam expendere, considerare, in rationes referre, adscribere in librum rationum, et in ratiocinando simul cum aliis computare, non negligere aut eius oblivisci, ut nullius momenti, quamque mercator suis rationibus ac libro non dignetur. Sic etiam saepe in Sacris literis imputare, aut non imputare, exponitur per non oblivisci, non delere, non condonare non dissimulare, non tegere: per venire in alicuius conspectum aut memoriam: per observare, per intrare in iudicium cum aliquo de aliqua re: et contra non imputare, per avertere oculos, ne

prosequutores puniantur ob sanguinem Abel. Sic praesentes Papistae punientur ob omnes abominationes unquam in ea Babylone patratas. Sic Christus coactus est poenis suis persolvere quae non rapuerat: Psal. 69 et Iacobus Labano. Sic etiam ethnici poetae experientia edocti dixere, Saepe unius mali hominis, aut paucorum scelera ac poenas, contaminare, polluere et gravare totam civitatem, in qua illi agunt, quare prorsus sceleratos, nefarios et pollutos soliti sunt tota regione pellere ac exterminare. Quo modo etiam Deus unius idololatriam non punitam toti populo imputat, ac

nobis in Christo Iesu existentibus condemnatio. Sic igitur imputare peccatori iustitiam, est imputare nobis debitoribus largissimam Christi persolutionem pro nobis depensam: qua ratione omne nostrum debitum aut obligatio non amplius nobis imputatur, sed protinus evanescit et aboletur. Dixi alias saepe, prorsus ita nos propter Christum iustificari, sicut Christus propter nos iniustificatus seu iniustus factus est: seu ita nobis potenter Christi iustitiam obedientiae ac passionis imputari, sicut illi prius nostra atque adeo totius mundi iniustitia aut peccatum a Deo efficacissime imputatum

Quam comparationem utriusque transscriptionis aut imputativae commutationis, sive ratione causae formalis, sive ratione substantialis, tum supra nonnihil tum et in libello de Iustitia multo prolixius exposui. Haec imputativa commutatio iustitiae ac iniustitiae inter nos et Christum, cum saepe alias in Veteri ac Novo testamento, tum praesertim Isaiae 53, et 2. Cor. 5 describitur, summam totius praedicationis aut legationis suae proponente Apostolo hisce verbis: O vos peccatores, nos legati Dei vobis nomine ipsius dicimus, reconciliemini Deo, qui filium suum (qui non noverat

et vicissim satisfactionem suppliciorum gentilium per imputationem transtulisse ad Iudaeos, ut hosce tanto minus porro puniret, veluti placatus illorum poena quos prius castigavit, quique imputationem iniustitiae deprecati non fuerant. Pro tali imputativa translatione reatus ac satisfactionis, saepe pii in veteri Testamento orarunt: ur Psal. 79, et Hier. 10. Effunde furorem tuum in gentes quae non cognoverunt te, et in regna quae nomen tuum non invocaverunt. id est, imputa ipsis nostra peccata, nobis ea condona, et illos punito, eorumque suppliciis ita te exiturato ut

magis parcas. Qua ratione videmus benignos parentes nonnunquam suo quodam modo imputare liberorum peccata servis, aut magis dilectorum vel aegrotorum minus dilectis liberis illorumque suppliciis se exatiare, ut hisce parcant. Tali imputationis innumera et quotidie ubique obvia exempla occurrunt. Saepe enim honestae virgini, aut etiam inveni, adversa fama parentum quadam imputatione obest. Sic unius alicuius grande dedecus totam familiam deformat, et vicissim etiam ornat praeclara unius virtus: ut Claudiorum celeberrimam familiam unius Apii libido, et Manliorum familiam

tyrannidis: contra unus Cicero suam obscuram familiam illustravit. Notae sunt loquutiones, Aliena invidia conflagrare, alienam culpam luere, alieno crimine perire, culpam in alium coniicere aut in se recipere. Sic Ulysses uult sibi opera Aiacis et Achillis imputari. Sic saepe inhonesto sodalitio, unus aliquis totum coetum suo aliquo modo flagitio deformat: ut incestum unius Corinthii, aut unicum Davidis adulterium et caedes. Sic Ammon violata sorore Thamar, totam familiam David deformat. Solius Simeonis et Levi facinora, faciunt foetere totum Iacobum

deformat. Solius Simeonis et Levi facinora, faciunt foetere totum Iacobum cum omnibus suis. Mosis et Aaronis compellatio Pharaoni dicitur dedisse gladium, ad iugulandum totum Israelem. Sic saepe in honesta Republica parcitur facinoroso filio, ob ingentia patris aut maiorum merita. Contra etiam industrius ac praeclarus vir repellitur â dignitatibus ac honoribus, ob parentum aut alicuius ex maioribus suis scelus ac dedecus. Repellitur aliquando industrius nobilis ab aula regis, et

sunt, quae ab illis vel personis vel rebus in miseros homines per imputationem transiret, eosque ab omnibus suis iniustitiis imputative, non realiter aliquam suam qualitatem transfundendo, mundaret, aut iustificaret, Deoque gratos et acceptos aeternaque vita dignos sisteret. Hodierna quoque die saepe accidit, ut adversariorum seductores, inter quos etiam praepotentes episcopi miserum popellum seducentes dicant eos debere perseverare in papatu, se ipsorum culpam, si quae in ea religione esse possit, una cum poena in se recipere. Quod certe alia ratione quam per imputationem iniustitiae aut

sui, per imputationem longe efficacissimam in nos peccatores in iustissimosque praepotenter transferendi, nobisque praemia aeternae gloriae suo filio debita adscribendi et largiendi. Haec iam paulo prolixius de imputatione disserui, adiecta etiam aliqua rerum tractatione, quae saepe necessario vocibus coniuncta est. Spero autem Christianum Lectorem in meliorem partem hanc vestram quasi digressiunculam accepturum: cum publica tantum utilitas hoc facto, non privata gloriola quaeratur, agaturque. IN praepositio varia significata habet: quorum nobiliora, quantum

vocem eius audieritis, nolite indurare corda vestra. pro, interim, aut interea, aut dum dicitur hoc vobis divinitus. Sic et in locutionibus Graecis accipitur haec vocula ἐν τούτῳ, ἐν ᾧ, ἐμτῷ μεταξύ. in loco. ut, in medio, in corde. Saepe etiam integrae hae fictiones pro simplici IN ponuntur, ac in loco aliquid esse significant. Secundum. Exodi 21. In iudicibus dabit. id est, secundum iudicium aut sententiam iudicum dabit. Levitici 5. Psalmo 49. Posteri eorum in ore ipsorum ambulant. id est, secundum eorum doctrinam. ad

aut veni: scilicet in mundum, Marci pro, ad hoc opus aut munus, finem aut functionem. Iacobi 5. Saginastis corda vestra, ut in die mactationis: pro, ut ad mactationem aut lauti convivii tempus, ut decora sagittantur. Sic et Latinum IN pro AD ponitur, et saepe finalem causam aut etiam motum ad locum aut tempus significat. ut, Haec in hunc aut illum usum parantur. Sic et Graecum ἐν pro εἰς non raro ponitur, praesertim in novo Testamento, et contra.

2. Exaltatum est cornu meum in Domino: id est, propter Domini favorem. Ἐν τούτῳ, In hoc, in Novo testamento non semper significat in aliqua re aliquid existere, situmve esse, ut solent corpora in loco aut tempore esse, aut accidentia in corpore: sed saepe ponitur pro Hinc, per hoc, ex hoc. Ratio huius significationis ea est, quia. ut initio huius praepositionis dixi, ב Beth IN, saepe instrumentalem causam notat, sicut crebro in ista ipsa loquutione In hoc accipitur. ut 1. Iohannis 3 4. et Iohannis 15.

significat in aliqua re aliquid existere, situmve esse, ut solent corpora in loco aut tempore esse, aut accidentia in corpore: sed saepe ponitur pro Hinc, per hoc, ex hoc. Ratio huius significationis ea est, quia. ut initio huius praepositionis dixi, ב Beth IN, saepe instrumentalem causam notat, sicut crebro in ista ipsa loquutione In hoc accipitur. ut 1. Iohannis 3 4. et Iohannis 15. In hoc perficitur dilectio nobiscum, cum fiduciam habemus in die iudicii. Quem locum integrum in voce FIDUCIA explicatum vide: ubi et plura huius loquutionis exempla

praecedentes Sacrarum literarum applicari. ¶ Loquutio, IN CHRISTO IESU, valde varie in novo Testamento accipitur. Aliquot notiora et generaliora significata recensebo. nam multa sunt, quae parvo et obscuro discrimine a se invicem differunt. Primum igitur, homines aut Ecclesiae in Christo, saepe idem significat quod Christianae. Gal. 1. Eram ignotus Ecclesiis in Christo. 1. Thess. 2. Ecclesiis existentib. in Iudaea in Christo. id est, Christianis. Philip. 4. Salutate omnem sanctum in Christo Iesu. id est Christianum. Sic Col 1. Fidelib. fratribus in Christo. id est,

Dei, et ad aedificationem bonumque exemplum proximo tendat. Dicitur autem inanis gloria, quod caret omni solido firmoque bono, et vero virtutis fundamento. Verum metaphora κενον, vacuum, aut inane, non minus Graeca est quam Hebraea: et quoniam etiam vacuus saepe eandem prorsus vim habet, ideo in Vanus aut Vacuus, etiam de hoc idiotismo Sacrarum literarum agetur. Dictum tamen aliquid etiam supra est in verbo EVACUO, quae hisce et voci VACUUS coniunge. INCALESCERE verbum solet non raro de re venerea accipi: ut Psalm. 51. Mater

aliqui de pompa populi in cuius medio incedit Deus, interpretantur. Incedo, alioqui apud Latinus pro verbo amplioris cuiusdam maiestatis habetur. sicut Virgilius,
Ast ego, quae divûm incedo regina. INCENDERE lucernam. vide in voce LUCERNAE. Incensum, saepe in Sacris significat victimam Domino incensum, aut oblatam. Levit. 2. S anctum sanctorum est de incensis Iehovae: id est, de illis victimis, quae Domino sunt oblatae et incensae. Sic saepe reperitur, in incensum suavissimi odoris Domino: id est, ut sit oblatio. suavem nidorem (qualis

divûm incedo regina. INCENDERE lucernam. vide in voce LUCERNAE. Incensum, saepe in Sacris significat victimam Domino incensum, aut oblatam. Levit. 2. S anctum sanctorum est de incensis Iehovae: id est, de illis victimis, quae Domino sunt oblatae et incensae. Sic saepe reperitur, in incensum suavissimi odoris Domino: id est, ut sit oblatio. suavem nidorem (qualis solet ex assatione oriri) efficiens Domino. Porro Apoc. 8 dicuntur 24 seniores tenuisse thuribula, unde thymiamata fragrantia Domino excitaverint. Quod ibidem textus interpretatur, significare

et calamitas mea. Vir increpationum Proverbiorum 29, pro, vir qui crebro increpatur. inquit enim: Vir increpationum, qui in durat cervicem suam, repente conteretur. pro, qui saepe contemnit serias admonitiones, et etiam vehem entiores increpationes. INCURVARI alicui, significat aliquem adorare, vel potius tantum eo gestu honorare aliquem, quandoquidem hoc modo Hebraei aliique orientales reverentiam alteri exhibebant, sicut et adhuc faciunt Asiatici: Hinc

horum pro plebeio, ac homine de infimo vulgo. INDUCERE super aliquam terram gladium aut famem Ezechielis 33, id est, excitare aut immittere ei bellum. Inducere in tentationem, in Dominica oratione, permissionem significat: ut in Regulis proprio Canone ostendi, quod scilicet saepe verba agentia tantum permissionem aliasve causas sui effectus denotent, non autem semper ipsummet actum. INDUERE, varia habet significata: sed tamen ferme omnia in illis duobus generibus conveniunt, quod significet vel ornari aliquem aliqua re, vel eam illi penitus arctissimeque

Exodo repetit. Respondent autem gnari Hebraeae phraseos, talia verba et locutiones permissionem tantum, non autem etiam efficacem operationem aut effectionem significare: sicut paulo ante de Inducere in tentationem dixi: et prolixa Regula multisque exemplis in Generalibus praeceptis monstravi, saepe Verba operationem aut rem significantia poni pro agnitione, indicatione, permissione, potentia, aut consuetudine, aliisûe causis lactionis. Eam Regulam vide, et exempla considera. Dicitur et Indurare se, ut Exodi decimotertio: Cum indurasset se Pharao ad dimittendum nos: id est, cum

sic Abel, Hebraeo. 11, per fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei, ac doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie, non quidem verbaliter, sed vere ac realiter, atque efficaciter loquendo docet. Posses et hunc Hebraismum ad illam generalem regulam referre, quod saepe dictum pro facto aut re, et contra ponatur. Alius quidam vir doctus acute et erudite tractans hunc locum, eo sensum eius trahit, quasi diceret Petrus: Divinitatem Christi olim per Noachum illis incredulis praedicasse, qui suo tempore in carcere

nec animam in inferno desereret, nec corpus in sepulchro corrumpi pateretur, ut in Psalmo promissionem habuit. Quarto opponunt, Hodie mecum eris in paradiso: Ergo Christus non in infernum, sed in paradisum statim post mortem abivit. Fortassis autem non male respondent, qui in dicant, in Scriptura saepe Hodie significare tempus novi Testamenti, Notissimum quoque est, Heri omne proxime praeteritum, Cras et Postridie omne futurum, Hodie omne praesens, per catachresin quandam crebro significare: nihilominus, etiamsi quis vehementer urgeat intelligendum revera de illa eadem die, non efficiet,

enim illud Mecum, de divinitate Christi intelligi. nam filium hominis secundum divinitatem semper fuit, est et erit in caelis, Ioan. tertio. Vel, ut aliquanto simplicius dicamus, quanquam Christus semper fuit in caelo, et cum patre operatus est: tamen et toto vitae tempore multum passus est, et saepe dolores inferni sensit. Sic quoque post mortem et in caelo cum latrone fuit: et tamen anima in inferno non gloriosa esse, patique potuit. Vox etiam Hodie, synecdochice omne praesens tempus notat: sicut et Heri praeteritum, et Cras futurum, ut modo dixi. Si valeret istud sophisma, simpliciter

id est, una pariter, simul. Verum istud non ex Hebraeo, sed ex Graeco sermone venit. nam Psalterium eorum habet, ἐπὶ τὸ αὐτὸ. Ex Graeco autem ad verbum facta est versio Psalmorum vulgata. Vide Erasmi Annotat. 1. Cor. 7. INIURIA, saepe pro violentia extrema in Vulgata versione reperitur. ut 2. Samuelis 22. Ab iniuria (pro, ab extrema violentia) liberasti me. Iud. nono. Ut veniret iniuria septuaginta filiorum Gedeonis super Abimelech: id est, poena violentiae ac caedis, qua ab Abimelech oppressi fuerint. Observetur autem

Avon, sicut Paulus accipit Romanorum primo: Revelatur in Dei super omnem iniquitatem. et Romanorum quarto: Beati quorum remissae sunt iniquitates. Psalmo 5. Quoniam Deus non volens iniquitatem, tu es. In Hebraeo est רשע Rescha, Impietas. Saepe vertit interpres hac voce המס hamas Hebraeum, quod violentiam significat, ut paulo ante exposui. Psalm. 25. Odio iniquo oderunt me: rectius forte, implacabili, crudeli, violento 1 Par. 12. Si autem venistis ad decipiendum me, pro adversariis meis,

si vidi in corde meo, non exaudiat Dominus, id est, Si vel male mihi conscius fuissem, et cor meum me damnasset: vel etiam si ex corde aut studio, vel ex proposito vacassem iniquitati. Psal. 49. Quare timerem in diebus malis, cum iniquitas conculcantium me circumdat me? Iniquitas saepe significat poenam iniquitatis, ut in Regulis de synecdoche copiose explicatur. Hinc illae crebrae phrases, Portare aut ferre iniquitatem suam, Levit. 5. 7. 10. 17. Portabitis iniquitates vestras 40 annis, Num. 14. id est, tamdiu puniemini. Num. 18. Portabitis

a poenis. 1. Reg. 2: Et nunc ne sinas eum innocentem. pro, impunitum. Genes. 44: Apud quem invenietur scyphus, erit mihi servus, vos autem eritis innocentes. id est, illaesi abibitis. 2. Sam. 14, Super me sit iniquitas, rex autem sit innocens: id est, ego puniar, non rex. Sic delinquere saepe non tam peccare, quam reum esse, atque adeo puniri significat. Hierem. 2. Omnes devorantes eum delinquent, malum veniet super eos: id est, punientur. Sic Psal. 34. Iustum odio habentes delinquent: sperantes in Dominum non delinquent. id est, non punientur ut rei Exod. 34,

timuerunt. Aliquando significat tum ipsos insularum incolas, tum et omnes maris, praesertim Mediterranei, accolas. Isaiae 42, et 51, Legem eius insu-lae expectabunt. Isaiae 66: Et venient, et videbunt gloriam meam: et mittam ex illis qui salvati fuerint, ad insulas longe. Saepe nomen Insulanorum, cum longe positis, aut procul habitantibus, aut etiam maritimis, Scriptura coniungit, ut videantur ei esse pene Synonyma ista duo, et similia vocabula. Aliquando insula ipsam Hierosolymam significat: quia quasi solitaria et ab aliis separata erat. seu etiam pro tota

hominem significat, sicut Paulus de interno et externo Iudaeo disserit: sic et Israelita aliquando simpliciter verum Dei cultorem significet. sicut Christus Iohannis 1, de Nathanaele inquit: Ecce verus Israelita, in quo dolus non est quod idem est ac si diceret, Ecce vere pius, aut Christianus. Saepe sane in prophetiis, Israel et Iudas novi Testamenti populum significant et denotant. Caeterum, ut de illis duobus regnis adhuc aliquid dicamus, sciendum est, quod regnum Israel et Iuda hoc inter se differunt, quod omnis populus prius appellabatur Israel: et postea regnante Davide super Iudam,

se differunt, quod omnis populus prius appellabatur Israel: et postea regnante Davide super Iudam, et Roboam filio Salomonis super duabus tribus Iudam et Beniamin, ii qui erant in Samaria, hoc est, decem tribus vocabantur Israel: et qui regnabant de genere David, appellabantur Iuda. Item Israel saepe ponitur pro Iuda, quod saepiuscule occurrit: 2 Paralip. 29. Et Israelis similiter reges, non raro pro regibus Iuda accipiuntur: Micheae 1, in fine. Item, Israel videns Deum, vel visor et contemplator Dei vel directus Dei dicitur: hoc est, qui recto itinere a solo Deo ducitur. Aliquando

et IUCUNDITATES, aliquando significat summa ac suavissima bona, seu fruitionem illorum. Psal. 16, Iucunditates sunt in dextera tua in aeternum: id est, suavissimis deliciis satias perpetuo ac inaeternum tuos. IUDAS, a confitendo ac celebrando beneficia Dei dictus, saepe significat totum populum Israeliticum propterea quod eius tribus celeberrima fuit, diu imperitavit, et promissiones tum de imperio, tum et de Meschia ex se orituro accepit. Habuit autem haec vox hunc usum etiam ante divisionem regni Israelitici. Nec raro Israeli, ut synonymon, coniungitur: ut

Israeli, ut synonymon, coniungitur: ut 1 Reg. 4, et in Psal. 111. In exitu Israel de Aegypto, etc. Facta est Iuda sanctificatio eius, et Israel potestas eius. Post distractionem autem, ut supra dixi, significavit illud Hierosolymitanum, et minus regnum duarum tribuum. Saepe alioqui vox haec ponitur pro verae fidei religioni sve hominibus, tum in Veteri, tum et in Novo testamento: sicutnunc nobis vox Christianus accipitur. Contra etiam, posteaquam reiecerunt, atque adeo crucifixerunt suum Meschiam, pro impiis, ut sunt, habentur: eoque haec vox quosvis impios

quae quoquo modo ad rem pertinent. 1 Reg. 6. Completa fuit domus cum omnibus reb. suis, et cum omnibus iudiciis suis. Porro in ordinariis ac publicarum personarum iudiciis itidem suas varietates ac difficultates vox haec habet, sicut et cum de divino iudicio agitur. Primum. n. nomen Iudicium saepe ipsam litem aut causam iudicandam indicat. Sic Isaiae 1, et saepe alias, dicitur iudicium viduae non venire ad iudices. i. non promoveri, non admitti, sed de die in diem differri in gratiam opprimentium eas. Num. 27, Et appropinquare fecit Moyses iudicium earum. i. consuluit Deum de earum

cum omnibus reb. suis, et cum omnibus iudiciis suis. Porro in ordinariis ac publicarum personarum iudiciis itidem suas varietates ac difficultates vox haec habet, sicut et cum de divino iudicio agitur. Primum. n. nomen Iudicium saepe ipsam litem aut causam iudicandam indicat. Sic Isaiae 1, et saepe alias, dicitur iudicium viduae non venire ad iudices. i. non promoveri, non admitti, sed de die in diem differri in gratiam opprimentium eas. Num. 27, Et appropinquare fecit Moyses iudicium earum. i. consuluit Deum de earum lite. Hier. 25, Iudicium est Iehovae cum gentibus. i. Dominus

ut Rom. 2, Praeputium servans legem iudicabit circumcisos. i. exemplo suae obedientiae eos accusabit coram Deo. tametsi Matth. 12 exponatur per condemnabunt: sed condemnabunt, nimirum ut accusatores, et exemplo suo contra eos testificando. Tertio, iudicare significat praeesse, regere. Sic saepe in libro Iudicum legimus, aliquem iudicem tot annis iudicasse populum: pro, gubernasse. Sic posses interpretari illud Psal. 110, Christus iudicabit in nationibus. i. potenter regnabit in toto mundo. Psal. 105. Iudicabit orbenterrarum in aequitate, et populos in

condonaturum peccata, et renovaturum me. Videntur etiam significare crebro potissimum leges caeremoniales ac purificatorias, aut certe inde primum ducta esse. Sed undecunque aut quacunque demum ratione etymologiae ac significationis primum formetur ac derivetur: certum tamen est hanc vocem saepe poni pro tota lege. Lucae 1 cap. dicuntur Zacharias et Elizabeta fuisse iusti, et ambulasse in omnibus praeceptis et iustificationibus Dei: ubi vox IUSTIFICATIONES videtur poni pro Mispat iudiciis, et significare sanctos ritus. Sed de nomine Iustificationis postea agetur in

1 cap. dicuntur Zacharias et Elizabeta fuisse iusti, et ambulasse in omnibus praeceptis et iustificationibus Dei: ubi vox IUSTIFICATIONES videtur poni pro Mispat iudiciis, et significare sanctos ritus. Sed de nomine Iustificationis postea agetur in voce IUSTITIA Iudicia iustitiae, saepe videntur ipsa praecepta Dei vocari, vel quia iusta sunt, vel quia a iustitia Dei praescribuntur. Psal. 119. Cum didicero iudicia iustitiae tuae, Ibidem: Ad confitendum super iudiciis iustitiae tuae: id est, quae tua iustitia, aut tu iuste Deus praescribis, mandas, ordinis

iudicii, pro iustis semitis ponuntur Proverb. 2. Isaiae 40. Iudicium et iustitiam Deus alicui dare dicitur Psal. 72. Iudicia tua regi da, et iustitiam tuam filio regis: pro, doce regem nostrum, eumque tuo spiritu rege, ut ubique prudenter ac iuste agat, Iudicia Dei saepe horrendas poenas notant, ut supra indicavi, atque quasi grandia facta ac miracula Dei. Exodi 7, Educam populum meum in iudiciis magnis: id est, patratis grandibus miraculis, et afflictis horribiliter Aegyptiis. Num. 33. Et in diis eorum fecerat iudicia. Exodi 6. Iudiciis magnis redimam

observatiunculas solicite observent, deciment rutam et mentham, iudicium autem et charitatem Dei ac proximi negligant: id est, primam et secundam tabulam, religionem et dilectionem proximi negligant. Iudicium accipit pro lege Dei, aut vera religione. Ista duo summa ab eis violari, ibi et alibi saepe eis Christus obiicit: sicut mox sequitur, quod clavem scientiae abstulerint, et quod importabilia onera traditionum humeris auditorum coacervent. Reperitur in multis Scripturae locis nomen Iudicii coniunctum iustitiae ita, ut vel in eodem casu posita tanquam diversae res conectantur: ut,

Denique coniunctio ac conformatio, qua talia iumenta sese sibi mutuo adiungere, exaequare et applicare conantur, ut tanto rectius et facilius coniunctis viribus et operis onus alligatum pertrahant. Ab hisce igitur quatuor iugi proprietatibus, quadruplices etiam metaphorae tametsi sibi invicem saepe valde vicinae, sumuntur, et ad alias res politicas et spirituales transferuntur. Primum igitur pro doctrina ac institutione ponitur haec vox Hierem. 5, dicente Propheta: Utique tenues sunt isti, stulte egerunt, quia non norunt viam Domini, et iudicium Dei sui: verum illi pariter

quinque emisse, quae tunc eum inspicere oporteat, ubi iugum significat, ipsum par boum. Super vaccas ascendere iugum, dicitur Numer. 19 et 1. Sam 6, cum assuefiunt ad trahendum aratrum. Iubentur autem ibi deligi tales, super quas non ascendit: id est, nondum assuefactas tali oneri. Iugo saepe additur Onus, quo quasi explicatur illa metaphora. Isaiae 14. Recedetque ab illis iugum eius, et onus ipsius ab humero eorum recedet: pro, populus meus non amplius solvet tributa regi Assyrio. Inducere collum in iugum alicuius, est se illi subiicere Ierem. 17. Gens autem quae induxerit

accipi pro infima fece hominum, cum inquit: Nec erit Aegypto opus ullum quod faciat caput aut cauda, ramus aut iuncus. ramus, significat potentiores: iuncus, infirmiores. IURARE, praeter suam propriam significationem, quae est, Deum in testem vocare alicuius dicti aut sententiae, saepe significat aliquid alicui sancte promittere. ut, Iuravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedek. id est, Deus sancte aut iuramento pollicitus est filio suo aeternum sacerdotium Gen. 50. Deus terram iuravit ipsi Abraham: id est, cum

sexto: quia tandem deficientibus probationibus, alterutrius ligantis partis iuramento stare totam rem necesse est. Iurare severiter prohibetur Matthaei quinto: et Iac. 5. quod, de levitate iurandi et privato arbitrio susceptis iuramentis dictum interpretes accipiunt. Nam Paulus saepe suis Epistolis in causa religionis iuramenta interponit. In iurando Hebraei crebre posteriorem partem, qua iurans sibi male imprecatur, si fallat, vel plane omittunt: vel certe generaliter tantum delineant, dicentes. Sic faciat, sic addat mihi Dominus: quo videlicet vel malum omen vitent, vel

in scriptis contra Osiandrum, in libello de Fide et alio de iustitia. Verum nunc aliquan to magis Grammatice de eodem disseramus, ut et Phrases huc pertinentes illustrentur, et dogma ipsum gratuitae iustitiae sit aliquanto ex ipso Scripturae sermone notius. Quod igitur Iustitiae vox saepe imputativam iustitiam significet, prorsus extra controversiam esse debet: et testatur abunde Moyses Genesis decimoquinto, et epistola ad Romanos cap. quarto: Credidit Abraham Deo, et imputatum est ei ad iustitiam, absque operibus. Item dicimus, quod Abrahae fuerit imputata

ad Romanos cap. quarto: Credidit Abraham Deo, et imputatum est ei ad iustitiam, absque operibus. Item dicimus, quod Abrahae fuerit imputata fides ad iustitiam. Item, Signaculum accepit iustitiae. Et, Resurrexit propter iustitiam nostram, etc. De hac imputativa iustitia saepe vaticinantur Prophetae et Psalmi, quod annunciabitur gentibus, etc. Unde coniungunt crebro hanc vocem cum salute. Psal. 98. Notam fecit salutem suam, in oculis gentium revelavit iustitiam. Sed iam ad propositum scopum. Primum igitur constat, iustitiam nostram

Hinc ergo liquet, iustitiam coram Deo valentem non consistere in adhaerentibus virtutibus, nec ab hominibus cerni posse, utpote non realiter in homine existens, sed ex mera Dei imputatione pendens: at infusa virtutum iustitia multipliciter videri, sentiri et animadverti non tantum a piis, sed saepe etiam ab impiis hominibus potest. Agnus Dei dicitur Christus, quia ille solus vere placat patrem, ei'ue probatur. Alii. n. erant magis agni sacerdotum et Levitarum, qui coram eis aut ipsorum iudicio vide bantur tollere peccata, et expiare accedentes ac sacrificantes. Quare qua ratione

Dei iustitia est, ac dicitur. Iustitia peccatricis (ut modo dici) non a Simone Pharisaeo cernebatur, aut probabatur, sed a solo Deo: sicut et iustitia publicani in templo orantis, aut latronis in cruce pendentis. Quare merito illa erat iustitia Dei: haec vero hominum esse dicitur. Cum hac iustitia saepe coniungitur salus Dei. i. qua ipse vere homines in summo discrimine, nempe in severo iudicio, ab [?:-ius ] ira, lege ac damnatione servet. Pari ergo ratione et iustitia Dei dicitur, quia coram ipsomet Deo probetur, valeat ac opituletur. Oens iustitiae nostrae sunt immundae,

convertam ad populos labium electum, ut omnes invocent in nomine Domini. Labium excellens, Prover. 17. Non decet stultum labium excellens, multo minus principem labium mendax. i. sermo magnificus ac gloriosus, grandis ac regius non convenit stulto: multo minus regi sermo vanus ac mendax, quo saepe miseri ob metum, aut etiam paupertatem uti coguntur. Sed Psal. 120, Eripe animam meam a labio mendaci: ipsum mendacem ac structorem fraudum denotat. Labii profundi po [?: ] : Ezech. 3, pro peregrinae linguae hominibus poniri ait. n. Non ad populum profundi labii

es, et bene tibi erit. Eccl. 2, Dominabitur omni labori meo. i. reb. ac substantiae magno meo labore partae. Ezech. 23. Tollent omnem laborem tuum, et dimittent te nudam Isa. 45. Labor Aegypti, et negociatio Aethiopiae super te, vel ad te transibunt. Labor, et dolor aut vanitas saepe coniunguntur, praesertim in Prophetis: ut Psal. 10 Maledictione os eius plenum est, dolis ac fraude, et sub lingua eius labor et vanitas. Quae locutio videtur indicare primum quidem laborem. i. molestam ac laboriosam actionem, aut etiam ipsam molestiam ac dolorem: deinde

quaedam poetica hyperbole simul et hypotyposis quod dicitur fluere lacte et melle, perinde ac [?: sivel-- ] rivi quidam talium liquorum passim fluerent, sicut [?: poe-- ] fingunt Saturno regnante fluxisse. Haec vero locutio reperitur Exo. 33, et Hier. 32. Ezek. 20, et saepe alias. Haec sumit Ioel cap. 3 metaphoram ad pingendum regni Christi copiae cornu spiritualium bonorum. Ideo dicit, [?: quod- ] die illa stillabunt montes vinum dulce, et colles fluent lacte. Agnus lactis dicitur lactens, seu qui adhuc lac sugit 1 Sam. 7. Tulit

de grandib. malis et afflictionibus ac moerorib. suis. Sic et Isa. 38, Vide lachrymas tuas. i. querelam et petitionem cum lachrymis factam. Lachryma quoque per metaphoram significat mustum et oleum. Exod. 22, Lachrymam tuam et plenitudinem tuam non tardabis offerre. Sic et Deut. 22, ac saepe alias vox haec accipitur: et aliquando coniungitur cum plenitudine, aliquando sola ponitur. Ratio autem metaphorae est non solum in liquiditate, sed etiam quod similiter stillet, et quasi undique desudet liquor ex vuis, aut etiam oleis in torculari pressis, sicut lachrymae ex oculis.

fu-- ] rum, ut sic Deus eos totumque eum populum et civitatem perdat et aboleat. LAGANUM, est genus tenuissimarum placenturum, ac veluti quaedam membranulae ex pasta factae et caseo comminuto, aliisque condimentis conditum, quod tum in cibis dari solet, tum olim in veteri Testamenta saepe est in sacrificiis offerri solitum. Exod. vigesimonono, Levit. secundo, septimo, octavo. LAICUS, Graecum ἀπὸ τοῦ λαοῦ, quasi dicas plebeii valde crebrum fuit in pontificia Ecclesia pro non cos secratis aut initiatis. At

innocentum contaminati, ut padnus purpura tinctus, qui est valde profundus, et tenacissime in haerens color: tamen ego vos ita eluam et mundabo, ut sitis futuri puri ac albi, sicut initio lana lota est alba, et caret omni macula. LANCEA, olim fuit genus teli usitatissimum, eoque saepe synecdochice pro omni genere armorum et tota vi bellica ponitur. ut Psal. 35. Educ lanceam, et conclude in occursum persequentium me: pro, armatus veluti aciem armis scutisque undique conclusam ac communitam dirige contra hostes meos. Sic 1. Paral. 11. Iste excitavit lanceam

vocant lapidem, ut Zach. 4. Cum videbunt lapidem stanneum in manu Zerobabel: id est, potestatem aut praefecturam, et inchoationem aedificationis: metonymia est, signum pro re signata, regula aut perpendiculum pro authoritate ac iure aedificandi et regendi. Ratione huius primae significationis saepe idola vocantur ligna pro lapides, quia statuae ex ligno aut lapide fiunt. Isaiae 37. Opera manuum hominis lignum et lapis. Hier. 2. Dicentes ligno, Pater meus es tu: et lapidi, Tu me genuisti. Ezech. 20 Ut colamus ligna et lapides. id est idola lignea et lapidea. Ponitur igitur

suum populum aut Ecclesiam, 1. Cor. 10. Octavo grando maior vocatur aliquando lapides: ut Iosuae 10 scribitur, quod Deus in quodam conflictu immissa grandine multos interfecerit lapidibus grandibus, e caelo missis. Sic et Isaiae 30, lapides grandinis nominantur. Sic et Ezech. 13, ac saepe alias. Percutere lapide aut pugno, Exodi 21: exponunt aliqui synecdochice, pro porcutere eminus aut cominus. inquit enim ibi Moyses: Si rixati fuerint viri, et percusserit alter alterum lapide aut pugno. Nono, denique etiam Proverbia quaedam ab hac voce venire videntur. ut, Offendere ad

Sic et Ier. inquit ca. 18. Foderunt foveam, ut caperent me, et laqueos absconderunt pedib. meis. Accipere laqueum animae suae, Prov 22. Ne discas vias eius, et accipias laqueum animae tuae: ine malorum mores imitando, tibimet tuaeque vitae exitium accersas. Exo. 34. Deut. 7. Ios. 27, et saepe alias prohibet Deus, ne Iudaei ullum foedus faciant cum Cananaeis, neve parcant eis, aut eorum idolis, ne sint eis in laqueum: pro, ne paulatim eos pertrahentes ad suas impietates, eos in iram ac

et Loth, ut simul habitarent, ob copiam pecorum et reliquae rei familiaris, eoque etiam contentiones inter illos exortas. Quare orat Abraham Lothum, ut sese ab eo separet, et concedat ab ipso, quocunque ei videatur: se quoque vicissim in aliud latus ab eo declinaturum. In hoc igitur sensu saepe queritur David de angustiis, id est, de rebus adversis: et contra praedicat latitudines, qui etiam tandem dicit, Dei se exaudisse in latitudine. Psal. 118, De angustiis invocavi Dominum, in latitudine, aut per latitudivem respondit mihi: id est, pro angustiis largitus est mihi

et Psal. 48, Pulcher locus et gaudium universae terrae est mons Syon, latera Aquilonis, civitas [?:-egis ] magni. Dicitur igitur illa arx latus Aquilonis, [?:-uia ] est urbis latus Aquilonare. Porro ob celebritatem [?:-oci ] , aut arcis eius, saepe haec periphrasis Arx Syon totam Hierosolymam notat: sicut et vox Syon. Cadent a [?:-a-ere ] tuo mille, et decem milia, ad te autem non appropinquabit: Psal. 91, id est, circa te peribunt plurimi, ut [?: ] in praelio: te vero Deus custodiet ac

et morales, quas δικαιώματα seu iustificationes appellat. Forenses leges sunt, sententiae a Deo per Moysen traditae, de vita politica et iudiciis, atque executione poenarum contra externa, et enormiter delinquentes. In Actis Apostolorum saepe fit mentio Conciliorum et iudiciorum, quae exercuerunt in Apostolos, cum eis interdixerunt, ne docerent in nomine IESU, eosque poenis affecerunt. Usi autem sunt in talibus iudiciis legibus forensibus Mosaicis: sed male accommodarunt eas ad homines innocentes, et recte docentes. Act. 7.

esse, non obscurum est. Mismeret משמרת custodia aut observatio, videtur proprie a custodiis ac vigiliis templi ducta esse: ubi certas quasdam caeremonias, ritus ac cultus sacrificiorum et psalmodiarum, quasi perpetuo continuare cogebantur. Cuius rei saepe sit mentio. Ab illis ergo vigiliis, excubiis, aut observationibus videtur porro vox haec ad reliquam religionem ac doctrinam esse traducta: tametsi admodum crebro Scriptura inculcans mandatorum Dei sollicitam observationem, utitur verbo Samar custodire, observare: sicut et Christus ipse

tametsi admodum crebro Scriptura inculcans mandatorum Dei sollicitam observationem, utitur verbo Samar custodire, observare: sicut et Christus ipse inquit, Si quis sermones meos custodierit. Confunduntur nihilominus communi [?: us- ] aut abusu crebro istae diversae voces: ac idem saepe valet Lex quod Testimonium, Mandatum, Praeceptum, Statutum, Iustificatio, Verbum, Doctrina, Eloquia aut Eloquium: sicut videmus Psal. 119 promiscue istis omnibus vocibus uti, aut etiam abuti, pro tota doctrina, aut etiam religione. Caeterum ut ad nomen Legis

ex iustitia, ut quae tantum indicet, accuset, et condemnet peccata, non autem tollat. Sicut et Romanorum octavo ait non esse datam legem quae iustificare ac salvare queat. Et Propheta inquit, datam esse legem non bonam: id est, non vere salvantem. Praeterea Paulus pro hac phrasi opera legis saepe simpliciter opera dicit: sicque omnem iustitiam operum ex salute, ut stercora et damna quaedam excludit. Dicit quoque iustitiam ac salutem donum esse. ad haec utitur particula Gratis: dicit item, impium, et non operantem iustificari: et iustificationem esse gratuitam iustitiae imputationem,

qua sane [?: signification- ] nusquam in Sacris literis reperietur: sed illam sententiam aut scientiam quae de Deo haberi debet, quam communiter vocamus fidem, aut veras sententias, ac doctrinam de Deo, quas utcunque Ethnici ab effectib. et experientia ratiocinando delibaverunt. Sic saepe in Sacris literis, [?: imo-- ] nunc in Ecclesia, veritas pro vera fide ac scientia Dei, seu etiam pro vero cultu ac religione ponitur: et contra, [?: ] dacium pro falsa fide, scientia, aut doctrina Dei. Sic et ipsemet Paulus mox utitur hisce vocibus, inquiens:

aut quando, omnino conditionalis est hic [?: ] fecerint aut quando fecerint: est idem, ac si [?: dice----- ] Si Ethnici fecerint: ut postea etiam clarius patebit [?: ] et illud recte observari ad veritatis inquisitionem qu quod istae particulae, Si et Cum, saepe pro se [?: invi- ] nuntur, sicut Iohan 13 et 14, ἐὰν pro ὅταν ponitur, Si abiero ad

aliqui Ethnici fuissent, illi profecto prae Iudaeis iusti essent. Nec estid Sacris literis inusitatum, ut faciant collationes rerum non existentium cum praesentibus, perinde ac si et illae extarent: ut in Universalibus Regulis plenius annotavi. Praesertim vero lex se hoc velamine locutionum saepe tegit: ut in libello de Velamine Moysis prolixe ostendi. Aliqui opinantur hic Paulum accusare Ethnicos: et, quo eis adimat omnem praetextum excusationemve ignorantiae, illis tribuere innatam veri Dei cognitionem, in ipsis primis principiis. Quod falsum esse, pluribus rationibus demonstrare

Propositio enim [?: ] Cum gentes quae legis sint, natura fecerint. Conclusio: Si igitur praeputium quae legis sunt custodiverit. Unde clare apparet, eadem agi utrobique. Decimotertio: [?: ] (ut et prius dixi) quod est in propositione huius [?: loci-- ] nitur saepe etiam pro SI. ut illud: Cum omnia feceritis, dixite, Servi inutiles sumus. i. Si feceritis. Ultimo: Illa [?: ] ga parenthesis, quam quidam recentiores ibi comminiscentur, consistere nequit: quia clare videmus, illa verba de conscientia accusante et excusante, quae illi per

et naturae ductu, quam esse optimam ducem praedicatis, deficitis ac degeneratis? Nihil profecto hoc argumento aptius, eruditius et efficacius reperiri et depromi apud tales homines, et in tali theatro potuisset. Extende vero hoc argumetum et per totam Scripturam, in qua cum Spiritus sanctus saepe ab effectibus aut operibus Dei, et ex aliis indiciis argumentetur, ac probet esse unum Deum sapientem et omnipotentem: nusquam tamen ne gry quidem de primis principiis ac innatis noticiis unius Dei et eius providentiae, nusquam eis librum mentis ipsorum legendum proponit. Unde apparet,

exaltabit: sicut alias dicitur, quod omnescolles deprimentur, et omnes valles exaltabuntur. Carmelus enim mons non procerarum sylvarum nomine fuit celebris: sed pascuorum, segetum, ac vinetorum: unde et nomen traxisse videtur, quasi dicas plenum vineis aut vinetis. Libanus, aut ligna Libani, saepe simpliciter cedros denotat, ut Cantic. 3. Palatium extruxit ex lignis Libani: id est, ex cedris. LIBER pro quavis scriptione, longa aut brevi, in Sacris accipitur, ut, Liber repudii, Deuteronom. 24. Matthaei 5. 19. Liber emptionis, Hierem 32. id est, charta seu instrumentum,

de se scribit Cap. 15. Vir litis meae. i. meus adversarius. Iob 31 Liber, quem scripsit vir litis meae. i. accusator, et eius accusario forte. Isa. 41, Peribit vir litis tuae. i. tuus adversarius. Litigare pro aliquo, aut alicuius causa, est eum tueri, ei patrocinari: ut saepe est in Psalmis. Litiga litem meam. Hic nomen Gedeonis Ierubaal, quia dixerant pii, Iudic. 6 ad Baalitas, Num vos patrocinabimini Baali? Ulciscatur ipse semet de Gedeone, aut litiget contra eum: quasi coarguentes eum imbecillitatis, qui se contra eum tueri nequeat. LITERA. vide

ita ut locus eum amplius non agnoscat: id est, sicut terra non amplius velit ferre, et alere illum putrem florem, sic non est amplius extincto homini locus, enamsi redeat, omnia iam sunt a novis dominis aut possessoribus occupata. Obliviscuntur quoque eius omnes cito. Locus sanctus Dei saepe in Psalmis, aut templam, aut veram Ecclesiam in hac vita, aut etiam ipsum regnam caeleste vocatur. Psalm. 24, Quis ascendet in [?: monte- ] Domini? quis stabit in loco sancto eius? id est, quis intrabit in regnum caelorum? aut etiam quis vere computabitur in Ecclesia?

ἐτυμος sonat [?: ] tionem aut cohibitionem irae, Hebraicae ארך אפים erech apaiim, longus narium aut irarum: quo epitheto saepe admodum describitur Deus, ut Exo. 34. Ps 30 103, ac saepissime alias. Contrarium huic virtuti vitium et locutio est, ὀξυθυμία, Hebraice קצד אפים, quod habetur Prov. 14, ubi inquit Salomon, Brevis

sanctitas in longitudine dierum: id est, semper. Sic et Thren. 5. Ut quid in perpetuum oblivisceris nostri, derelinques nos in longitudine dierum? id est, longo tempore, aut etiam semper. LONGUS, longa, longum, varie accipitur. Longus irarum, pro tardo ad irascendum ac puniendum, saepe in Sacris literis accipi, supra monui, ubi de longanimitate disserui. Ibidem quoque dixi, idem valere longus irarum, et longus spiritu. Longior est a te, vel prae te, via: seu, longior est te via. i. longius est iter, quam cui conficiendo tu par esse possis. 1 Reg. 19. Hic non est

sed Dicere, proprie, cum quid magis serio agitur, et cum quid magis indicative certiusve affirmatur aut negatur. Addam mox quaedam de nominibus hinc ortis. Quoniam igitur supra de verbo DICO disserui, nunc reliquum est, ut etiam de Hebraismis verbi Loquor agamus. Loqui, generale verbum, saepe pro suis specialib, accipitur: ut pro promittere, aut polliceri, minari consolari, celebrare, et similibus. Loqui adversus aliquem, est minari. ut Ier. 18. Repente loquar adversus gentem et regnum, ut eradicem, destruam et disperdam illud: id est, minabor, etc. Mox sequitur:

cum inimicis suis in porta: id est, [?: p- ] stipatus iam grandibus et robustis filiis, facile [?: ob- ] bit suum ius, non patientur tales advocati ac [?: ] patrem perterrefieri, vel iniuste opprimi: quandoquidem etiam in iudiciis et publicis deliberationibus saepe plus valet potentia et audacia, quam rationes [?:-tatis ] . Loqui e sublimi, Psalmo septuagesimo tertio pro superbe loqui, sicut solent animosius loqui qui ex imperiori loco loquuntur: quin et animosiores esse, [?: ] veluti despicere incedentes pedibus. ut qui ex

sine mente. Sed intelligibili sermone loquentis mentem quoque, non tantum sonum, in oratione perspiciebat. Sed de voce Mentis, infrâ suo loco. Loqui Deum in prophetis ad homines, Hebr. 1. plerique ibi putant esse quendam Hebraismum, quod Beth significet idem quod per, sicut sane saepe instrumentum notat. Sed Christus Matth. 10 videtur in dicare istam loquutionem proprie aut ad verbum accipiendam esse, cum dicit: Non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri quiloquitur in vobis. Vult enim ita intelligi hoc dictum acrem, quod Spiritus sanctus sit in corde

se lutum densum. Lutum platearum, Zach. 9, copiam maximam significat. Inquit. n. propheta, Aedificavit Tyrus munitionem sibi, et coacervavit pecunias sicut pulverem, et aurum sicut lutum platearum. Saepe Deus comparatur figulo, nos vero eius creaturae luto. ut Isaiae 29, 45, 64, Ierem. 18, Rom. 9, et saepe alias: quam similitudinem et Lutherus piae memoriae, ad declarationem conversionis et regenerationis non falso accommodavit. Verum hodie non tantum Lutherus, sed et Deus ipse cum hac sua

Tyrus munitionem sibi, et coacervavit pecunias sicut pulverem, et aurum sicut lutum platearum. Saepe Deus comparatur figulo, nos vero eius creaturae luto. ut Isaiae 29, 45, 64, Ierem. 18, Rom. 9, et saepe alias: quam similitudinem et Lutherus piae memoriae, ad declarationem conversionis et regenerationis non falso accommodavit. Verum hodie non tantum Lutherus, sed et Deus ipse cum hac sua similitudine a Synergistis et Philosophotheologis ac Sophistis et Papistis ridetur. Dan.

gestu, tum et colore, ut testentur se et dolere de peccatis hominum, et iam quoquenimio ieiunio ac inedia languere. Sic et Latini vultum serenum pro laeto usurpant. Lux meridiana, Hebraeo vocabulo צחרים zocharaiim, idest, duplicata Lux dicitur, et saepe in omnibus linguis rem clarissimam et evidentissimam denotat. Dies Domini sunt tenebrae, et non lux: Amos 5. id est, tristis ac calamitosus hominibus, quibus affert horrendas Dei poenas. Prolixe ibi depingitur tempus venturi exitii, ac poenarum Dei: caliginosa ergo lux ponitur pro

2. Sam. 21. Non egredieris ultra nobiscum in praelium, ne extinguas lucernam Israelis. id est, ne te interfecto pereat regnum, et omnis felicitas Israelis. Sic et Num 12 vox ista accipi videtur. Et, Lucerna eorum periit ab Hesebon usque ad Dibon: id est, eorum regnum. In hac significatione saepe regnum Iuda, posteritati Davidis divinitus longo tempore conservatum, vocatur Lucerna Davides: 1. Reg. 11, Filio vero Salomonis dabo tribum unam, ut sit lucerna Davidi servo meo, ut sit ibi semper aliquis regulus, et aliquod regnum, quod aliquo modo referat ac repraesentet nomen et gloriam

praeparabo lucernam Meschiae meo. Idem utraque metaphora cornu, et etiam lucernae, notat: nempe regnum, potentiam, et gloriam posterorum Davidis esse permansuram aliquatenus, donec veniat Meschias, qui id regnum vere instauret, et reddat gloriosum in sempiternum. Vicina huic significatio est, quod saepe notat simpliciter omnem alicuius facultatem, omne bonum ac commodum. Sic lucerna impiorum extingui dicitur Iob 21, et Prov. 24. i. cito peribunt cum omni sua gloria ac potentia, vel certe miseri ac infelices fient. Versus posterioris loci semetipsum declarat: Non erit malo posteritas,

saginari omni genere deliciarum, felicitatum ac voluptatum, donec veniat tempus poenae ac exitii ipsorum. Porro Isaiae 30, dies mactationis aut interfectionis, significat caedem aliquam bellicam et promiscuam, quae ab hostibus fit. MACERIA, sepes lapidea est. per metaphoram vero saepe in Sacris literis significat defensionem Dei, qua per se et angelos tuetur suos contra omnem iniuriam: sicut diabolus dicit, Iobum a Deo custodiri, et veluti sepe quadam muniri: et sicut Psalmus dicit, quod angelus Domini castra metetur circa pios, ut eos tueatur. Sic et Isaiae 5 depingitur

sensu accipitur Deut. 17: cum prohibetur sacrificari bos aut ovis, in quo sit macula, aut ulla res mala. id est, claudum, monoculum, aegrotum, macilentum, aut ulla in parte mutilum. Eadem significatione iubetur agnus Paschalis seligi, sine macula, aut integer, aut sincerus: Exod. 12, et saepe alias. Eadem ratione de animalibus sacrificandis praecipitur. Significaverunt vero illa sacrificia corporaliter immaculata, venturum aliquando agnum vere et spiritualiter immaculatum, qui tollat peccata mundi: sicut Petrus typum hunc exponit, dicens 1. cap. suae 1. Epist. nos

robur eius [?: ] bibus. id est, tum in caelo, tum in terra, super Isrealem declarat illud suum ineffabile robur et magnificentum Isaiae 4, Germen Domini erit in magnificentia: id est magnificum simul, potens ac gloriosum. Sic et Babyloniorum regum magnificentia dicitur Dan. 4 et 5 saepe illa eorum gloriosa et splendida potentia. Vicina magnificatio est, cum laus aut celebratio huius divinae magnificentiae. etiam Magnificentia vocatur. sicut [?: ] tur in fine Epistolae Iudae: Soli Deo servatori [?: ] gloria et magnificentia, et imperium, et potestas

domos: pro, magnifica aedificia extruxi. Sic initio 19. Iob. Phrasis haec etiam Graecis et Latinis non est inusitata. Sic enim Euripides utitur verbo Μεγαλυνεσθαι, in Bacchis: et Varro et Plinius, verbo Magnificandi. Magnificare salutes: pro saepe et ex praegrandibus periculis mirabiliter liberare. Psalmo decimo octavo. Magnificans salutes regis sui. Magnificare sapientiam: pro, valde sapienter agere. Isaiae 28. Hoc egressum est a Domino, qui mirificavit consilium, et magnificavit sapientiam, id est, qui mirabilis est consilio,

tantum de vocibus, quatenus obscurae sunt, aut hebraizant, disserere, ad enumeranda huius vocis significata progrediamur. ¶ Dixi superias de significatione vocis BONUM: quare cum haec sit illi contraria, haud difficulter inde quoque huius significationes haberi poterunt. Significat vero admodum saepe vox haec malum culpae, aut hominem culpa involvit, id est, peccatum aut iniustitiam, et hominem iniussit cuius significationis multae sunt distinctiones. alias enim in genere pro tota mole peccati, aut universali iniustitia ponitur: alias pro speciali, qua proximum laedimus. Pro tota

sed liberabitur potius ab omni malo. Sic Isaiae 45, et Amos cap. 3 dicit. Deum facere omne malum in civitate: id est, omnis generis afflictiones immittere [?: ] poenam peccatorum. In Esaia est: Ego sum qui facio partem, et creo mala. Hoc enim genus mali seu poenae saepe, [?: ] quidem rectissime tribuitur Deo, ut iudici totius munndi alterum vero illud culpae soli homini ac diabolo. Huius significationis sunt pene innumerae variationes [?: ] phrases, quas aliqua ex parte percurram. ¶ Quiesce [?: ] [?:-more ]

de quo loco et verbis dicetur in Praeceptum. Mandare, aut praecipere in generali quadam significatione interdum prohibere significat: quia non tantum affirmativa, sed negativa praecipiuntur aut mandantur: illa ut fiant, haec ut non fiant. Sic etiam vox Praecepti utranque speciem denotat. Sic saepe in Mose reperitur: Si quis peccaverit, et fecerit aliquid eorum quae praecepit Deus, et prohibuit. Mandatum, aut manducata testimonia, iudicia, statuta, verbum, lex, et similia, Psal. 119, et saepe alias, synonyma sunt. Psal. 2, Narrabo [?:-ut ]

fiant, haec ut non fiant. Sic etiam vox Praecepti utranque speciem denotat. Sic saepe in Mose reperitur: Si quis peccaverit, et fecerit aliquid eorum quae praecepit Deus, et prohibuit. Mandatum, aut manducata testimonia, iudicia, statuta, verbum, lex, et similia, Psal. 119, et saepe alias, synonyma sunt. Psal. 2, Narrabo [?:-ut ] praedicabo decretum, vel mandatum. Dominus dicit ad me: Filius meus es tu, hodie genui te: Pete a me, ac dabo tibi gentes haereditatem tuam. ubi decretum [?:-ut ] mandatum itidem promissionem

non Deus: Deut. 32. id est, eximia nostra [?:--ia ] . Vidit quod abiit manus, quodque defecit claude derelictus: Deuter. 32. id est, quod perierit flos ac ex populi. Psal. 31. Non conclusisti me in manu inimicorum meorum. id est, non tradidisti. Pro re familiari saepe ponitur: ut cum dicitur Manus alicuius aliquid apprehendere. Similis ferme est Latina metaphora, cum manus eis aliquas militares copias significat. Manus domini: pro, quantum tua res familiaris potest. Deut. 16, Quisque offeret Domino iuxta donum manus suae, iuxta benedictionem Domini,

actionibus aut operationibus hominum, aut etiam Dei crebro reperitur, tum in bonam partem pro auxilio, tum in malam partem pro castigatione, et pro quovis motu Dei in homine agente aut impellente. ut 1. Reg. 18, Manus Domini fuit super Eliam. id est, vis divina intendit ei robur corporis. Sic saepe significat spiritum impellentem aliquem ad prophetandum: ut, Manus Domini facta est aut fuit super aliquem. 1. Regum 5. cum caneret Psaltes, fuit manus Domini super eum. Ezek. 1. Et fuit manus Domini super eum. Ezek. 33, Et fuit manus Domini ad me vesperi. In hac significatione de

] , significat etiam esse de numero illorum. Ezech. 30: Et desolabuntur in medio terrarum desolarum, et urbes eius in medio urbium desertarum erunt. id est, erunt ex numero desolatarum, erunt similes aliis. Vicinum huic est illud Christi, Partem eius ponet cum hypocritis. E` medio saepe eandem vim obtinet: ut Numer. 8 Cape Levitas e medio filiorum Israel. pro, ex omnibus Israelitis. Deuteron. 18. Prophetam e medio [?: ] , e fratribus tuis, ut ego sum, suscitabit tibi Dominus. Etmox: Prophetam suscitabit illis e medio fratrorum suorum. Idem est e medio,

tamen forte referri id dictum ad filium (nam is, teste Paulo, eos duxit) et nomen idem esse quod character patris, ipsiusque substantialis imago. Medium nonnunquam ponitur pro corde, et cor vicissim pro medio: ut Hier. 31: Dabo legem meam in medio eorum, et cordi eorum inscribam eam. Contra saepe, in corde maris, Psal. 46. Et in corde terrae erit filius hominis, Matth 12 pro, in medio terrae, aut in terra ipsa. Omnino medium pro interiore loco aut parte alicuius rei multum usurpatur, ferme in omnibus linguis. MEDIATOR, Graece

acutissimi, et penetrare usque ad compages et medullas: per metaphoram indicans, intima cordis humani: quia verbum Dei totum hominem penetrat ac commovet. MEL, ob summam dulcedinem quamvis rem dulcem ac delicatam synecdochicôs notat. ut cum Exod. 33, Numer. 13, Deuteron. 6 et 8, et saepe alias pollicetur Deus Israelitis terram fluentem lacte et melle. Hieremiae 11 32, significat eam abundare. Sic et Ezech. 36, Similam, mel et oleum comedisti: pro, delicatissime es enutrita. Sic et Psal. 19, verbum Dei dicitur esse preciosius auro, id est, rebus

Mel petrae, copiam rerum bonarum, sponte ac citra laborem provenientium, notat Deuteron. 32, Fecit eum sugere mel e petra, et oleum e silice: pro, explevit eum omnibus bonis, citra eius sudorem. Solent vero apes libenter mellificare in locis sylvestribus, in cavis arboribus et petris, quo saepe examina aufugiunt, nisi custo diantur ac praeveniantur. Tum porro oleae non infeliciter crescunt in locis petrosis, praesertim ad mare. Sic et Psal. 8 legitur, Melle de petra saturassem te. Mellis et butyri torrentes, itidem copiam rerum bonarum quasi sponte provenientem,

fructu operis, sive, debeatur, sive non. ut Zach. 8. Ante dies istos merces homini non fuit, neque merces animalis: id est, non habuerunt [?:-a ] commoda, et frustra laborarunt. sicut mox sequitur, Non erat pax eis. Merces igitur pro bono, aut etiam gratuito Dei beneficio ponitur. Saepe et beneficia Dei significat, quae nobis laborantibus largitur, non ex debito, sed ex gratuita benignitate. ut Gen. 15. Ego sum scutum tuum, et merces tua copiosa valde: id est, ego [?:-e ] defendo et beo. Sic Matth. 5 promittit piis in hac vita calamitosa, magnam felicitatem

quae erant [?: pes-sed ] liberationem ex calamitoso exilio et captivitate seu liberationem a tam tristi poena. Haec huius vobis significatio diligenter observanda est, propter [?: Pa- ] , qui omnia ad suorum operum merita trahunt. [?: ] et enim saepe vox Gratiae, non operum aut legis: [?: cu- ] generis aliae quoque plurimae voces ac locutiones sunt, de quibus alibi disserui. Merces, pro re in mercedem data: Gen. 30, Cum veneris ad mercedem meam: i. ad oves ad mercedem datas. Merces pudoris, Psal. 40,

oratione super populum, feria post Oculi: item Dominicae in Palmis: ubi nemo non ipse videt, in his et similibus precibus Mereri idem pollere, atque, gratiam et dona Dei, quae petuntur, percipere et consequi. Observandum ergo hic est, veteribus ac Patribus Mereri et merito aliquid consequi, saepe simpliciter significare Gratis aut gratuito consequi. Eadem vis est vocis Dignari, et Dignitas. MERETRIX, et Meretricari, in verbo scortandi exponetur. Hoc tamen nunc observetur, quod meretrix zona aliquando significat hospitam aut xenodocham, quae pro pecunia vendit cibos.

mittat operarios in suam messem. Regiones albae sunt ad [?: ] , Ioan. 4. id est, homines sunt iam cupidi purioris [?: ] onis, et idonei qui convertantur. Ibidem citator prouerbium, Alius est qui seminat, alius qui metit. [?: C- ] vis ea videtur fuisse, quod saepe alii percipiant fructus alienorum laborum. Sed Christus ad id accommodat, quod et prophetae prophetizando de Messia et conversione gentilium, et tota lex paedagogizans [?: ] Christum, aliquo modo praeparavit viam regno Christi: non tamen usque ad ea tempora vixerunt, cum ignus

In mirabilibus descendere, Thren. primo: Descendit Hierusalem in mirabilibus, non est qui consoletur eam. id est, mirabili modo afflicta est. MIRIFICO, pro admirabile facio. Psalmo 17. Mirifica pietates aut benignitates tuas servator sperantium in te: id est, iuva ac libera me saepe et potenter, ut omnes merito mirentur. Sic et Psalmo trigesimoprimo: Mirificavit misericordiam suam mihi, tanquam in urbe munita: id est, plane mirifice defendit ac conservavit me, perinde ac si me in munitissima civitate collocasset. Sic mirificare consilium, est admirabili consilio rem

aliquid exhibeant: Virtutes, quod excellentis illius divinae virtutis extraordinarium specimen edunt: aut quod vis ac virtus Dei in illis cernitur, ut recte annotavit vetus interpres: ne quis ista conetur curiosius tanquam diversas species distinguere. MISCERE se cum aliquo, saepe significat litigare, contendere, confligere. Deuteronomii secundo, Ne misceatis vos cum eis in lite: id est, ne irritetis eos. Ibidem: Neque, misceas te cum illis bello, Sic et Graeci Miscere, tum pro conversari, tum et pro confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare. Proverbiorum

decimotertio, dicitur Pilatus quorundam Galilaeorum sanguinem miscuisse cum eorum sacrificiis: id est, inter sacrificandum eos iugulasse, ut simul cum pecudum oblatarum sanguine, etiam sacrificantium sanguis flueret: sicut ille inquit, — Qui patrem obtruncat ad aras. Miscere vinum, saepe significat propinare: quia propinantes fortibus illis vinis, et pro more illius regionis affundebant aquam. Proverbiorum nono: Miscuit vinum, et proposuit. Et mox, Bibite vinum quod miscui: id est paravi. Potum fletu miscere, est aliquem in maximo luctu versari, ita ut etiam inter

et hanc [?:---sus ] pax illa felicissima, quam mundus dare non potest: ut pulchre hosce gradus describit Paulus Romanorum quinto, qui mihi aliquid videtur dicere, tametsi diversissimum quid iustificationem a misericordis esse arbitrer, ut effectum a causa: nec tamen dubitem, saepe aut valde vicinam, aut etiam eandem esse harum duarum vocum significationem. Sed iam etiam de significationibus et locutionibus huius vocabuli, exempla ordine proponentes, agamus. ¶ Misericordia igitur significat primum, uti supra diximus, animi dolorem aut tristem affectionem

[?: adve- ] Misericordia et veritate expiatur iniquitas, Proverbiorum decimosexto: id est, conversis beneficentia sincera leniuntur poenae temporariae, debitae iniquitati. Saepe enim praemia et poenae suis causis efficientibus, bene aut male factis notantur, ut sic iniquitas suam poenam indicet. Misericordia mea Deus, Psal. 144. id est, fons omnium beneficiorum et bonorum quae mihi contingunt: sicut et arx nostra, ibi et alibi vocatur. Duplicata

ponitur: sic causa notat effectum, et vicissim effectus suam causam: nempe beneficium ponitur pro suo authore Deo. Deus est misericordia: id est, largitor beneficiorum. Sic et 2 Paralipomen. 6, Recordare Deus misericordiarum Davidis: id est, promissionum misericorditer factarum Davidi. sicut saepe ibidem repetitur, Custodi ea quae locutus es Davidi patri meo: non misericordiarum aut bonorum operum quae David fecit. Passiva, non activa significatio est: nempe misericordia passa, non facta a Davide. Deus misericordiae aut benignitatis meae: id est, qui mihi benigne facit, Psalmo 29 bis

repetitur, Custodi ea quae locutus es Davidi patri meo: non misericordiarum aut bonorum operum quae David fecit. Passiva, non activa significatio est: nempe misericordia passa, non facta a Davide. Deus misericordiae aut benignitatis meae: id est, qui mihi benigne facit, Psalmo 29 bis ponitur, et saepe alias. Deus multus misericordia et veritate: id est, valde beneficus et verax. Sic in voce ELEEMOSYNAE diximus, eam misericordiam significare, misericordem et beneficum. In misericordiis reducere, Ieremiae trigesimoprimo: Cum fletu ibant, scilicet in exitium: sed cum misericordiis adducam

gratiam, misericordiam ac pacem: et possit [?: ] te ibi aliquod discrimen excogitari, quasi gratia sit generalis ille favor, quo omnes servandos in Christo complectitur: et misericordia sit sequens quidam motus, quo singulorum miseriis motus, eis illam gratiam applicare incipit: tamen saepe videntur eandem significationem habere, idque adeo ut verbum Chanan [?: ] quod a nomine חן Chen gratia derivatur, plerunque per Misereri vertatur: cum idem sonet, si etymologiam spectes, ac gratiari: id est, ex singulari gratuitaque gratia

Iohannes, ut testaretur de lumine. Sic et Moses dicit ad Deum, Mitte quem missurus es: id est, mandaid functionis illi vero Meschiae, aut benedicto semini quem alioqui constituisti mittere, quique id multo rectius expediet, ac de quo mihi paulo ante in tuo nomine Iehova indicasti. Et Christus saepe inculcat, se a Deo missum esse: volens indicare, illam suam functionem sibi esse a Deo iniunctam. Adhanc celebrem vocem, aut potius rem, alludit Evangelista, exponens nomen piscinae Siloan, missus: ac volens indicare, nostram innatam caecitatem non nisi sanguine missi Mediatoris elui posse.

alibi positam, quod Hebraei volentes indicare aliquid esse eximium, addunt Dei: sicut Graeci et Latini, Divinum, adiectivum. Cacumina montium. et penetralia terrae, Dei esse dicuntur Psalmo 95. id est, omnia esse ipsius, et in [?:-ius ] potestate, summa et ima. Mons Synai saepe vocatur mons Iehovae, aut Domini quia ibi Dominus toties apparuit, et tam multa miranda fecit. Numer. 10 Profecti sunt a monte Domini. Idem et mons Dei nominatur, Exodi 31 et 18, et est idem qui et mons Horeb. Incurrere se [?: ] montem sanctitatis Dei, Psalmo 99,

terribilia, populus fuit perterrefactus. Huc alludit Psal. 144, Tange montes, et fumigabunt. id est, solo tactu res summas et firmissimas perdis. Mons [?: ou-m ] , Zach. 6, et in Evangelistis, fuit mons vicinissimus Hierosolymae, oleis consitus, in quo solitus est saepe Christus esse ac orare. Fundamenta eius in montibus sanctis, Dilexit Dominus portas Syon: id est, fundamenta arcis ac civitatis Davidis sunt super Syonem, quasi dicat, sita est in Syone. Posset autem [?: u-deri ] per metaphoram dici, Ecclesiam esse fundatam super fundamenta

sepulchrum eius cum impiis, et cum divite in mortib. eius. Locus est maximi momenti, et tamen obscurus: quem solus Lutherus recte intellexit, vertit et exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius

peccato, Est enim primum quaedam eius mortificatio, quod lex nos antea securos conterit, et ad desperationem de propria iustitia ac salute adducit. De illo terrore ac dolore mortis et inferni videtur dicere Anna: Dominus mortificat et vivificat, deducit ad inferos, et reducit: ex quibus David saepe petit se liberari, et nova consolatione refocillari. Tertio, est quaedam mortificatio, ipsa renunciatio facta Satanae, peccato et mundo. Quarto, praecipua mortificatio est, quod vetus noster Adam

huius vocis explicatione haec dixisse sufficiat. MOVEO verbi Hebraismi, magna ex parte supra in voce Caput et Commoveo, ac alibi expositi sunt: hic tamen nonnullos recensebo, partim ex superioribus repetens, partim etiam novos adiiciens. Moveri et commoveri in Sacris saepe significat, non tantum in periculum incidere, sed etiam in aliquam gravem calamitatem, ac veluti ruinam: sicut contra stare, in omnibus ferme linguis florere ac bene habere significat. Nec etiam Latina lingua hunc idiotismum ignorat. ut testatur locutio Moveri aliquem loco, aut suo loco vel

hominem non sine emphasi describit, quod nascatur ex muliere et brevi tempore vivat. Contra hunc vero usum vocis Mulier, vir et masculus aliquid strenuum ac validum in omnibus linguis sonat. Hinc fit ut in omnibus linguis imbecilles aut imbelles, ignavique, feminae et effeminati dicantur. Sic saepe Homerus suos Graecos dicit esse Achaidas, non amplius Achaeos: id est, Graecas, non Graecos. Notum est et illud Nevii:
Vos viri animos geritis muliebres,
Illa virgo viri.— In Sacris sunt multa exempla huius locutionis. Isaiae decimonono: In die illa

erit Aegyptus sicut mulieres. id est, Viri Aegyptii. Ieremiae quadragesimooctavo: Erit cor fortium Moab, sicut cor mulieris afflictae. Et Nahum tertio, Ecce populus tuus mulieres in medio tui, [?:-ost-bus ] aperientur portae. Ierem. 51 Fortes Babel facti sunt mulieres. Mulier saepe per metaphoram vocantur civitates et gentes. Haec metaphora, aut etiam similitudo plurimum tractatur et inculcatur. Ezek. 16 et 23. In priori loco inter alia inquit: Et facient in te iudicia in oculis mulierum plurimarum. id est, hostes tui, meique iam in te castiganda ministri, affligent

se erga patrem, Gen. trigesimoprimo inquit: Non possum surgere a facie tua quoniam via mulierum est mihi. id est, Vehemens fluxus me invasit, ut partim imbecillitate, partim et pudore, ne conspiciatur sanguis, non queam surgere ex hoc strato lecto, alioqui foede cerneretur. Sicut porro vox Viri saepe ponitur pro unoquoque homine, ut Genesis nono, Dixit vir ad virum. id est, alius ad alium Matthaei sexto: Si remiseritis aliis offensas ipsorum, etc. Si autem non remiseritis aliis, etc. Sicut Germani solent loqui, Man bei man. Sic etiam Mulier nonnumquam in

Fuerunt Moabitae portantes Davidi munus: id est, tributarii. Psal. 68, Tibi offerent reges munera. Et Psal. 72, Reges Tharsis et Insularum munera offerent, reges Sheba et Seba dona adducenti. subiicientur Messiae, eique spiritualia [?: tribu-- ] pendent. Saepe munus significat corruptelas, quibus gubernatores et doctores, aliique potentes ad aliquod [?: ] permoventur. Deut. 10, Deus non accipit personam, nec munus: i. non discedit a iustitia et rectitudine ob alicuius potentiam, non etiam patitur se corrumpi munerib. ut homines.

mutorum sanatione, dixit Isa. cap. 35. Aperietur in tempore Meschiae) lingua mutorum. Muta fiant labia dolosa, Psal. 31. id est, confunde impios, ne perpetuo [?: o-trent ] veritati, et mendaciter accusent pios. Idolis [?: aut ] simulachris saepe hoc epitheton additur, ut idola [?: ] vocentur. Mercenarii doctores, qui vel ob imperitiam vel quia metuunt pericula, tacent veritatem, non redarguunt errores et peccata, alias vocantur Canes [?: ] , [?: ] valentes latrare: sicut Isaiae 56 plenius,

id est, occultatus. Significat autem rem per se arcanam, et tamen religiosam, quae ab humana ratione, sine divina patefactione, et Spiritus sancti lumine percipi nequeat. Sic Dan. 2 somnium regis vocatur. Sic tota patefactio Christi, Matth. 13, Mar. [?: ] , et Luc. 8, ac saepe alias. Hoc nomine vocat Paulus voluntatem Dei de finali conversione Iudaeorum, Rom. 11. Sic etiam coniunctio Ecclesiae cum Christo, Eph. 5 dicitur. Antichristi quoque occulta origo et incrementa ac voce a Paulo notantur, 2. Thess. 2. et meretricis Babylonicae mysterium dicitur, Apoc.

prior ita cum locum exposuit, omnino singulare Dei donum ad illustrationem veritatis datum fuit. vide locum in Libello de Fide, et in alio de Iustitia: reperies ibi plures rationes ac exempla, et omnia prolixius dicta ac confirmata. Sit autem hoc exemplum nobis admonitionis loco, ut sciamus, saepe in minimis voculis maximarum rerum momenta sita esse, eoque tanto diligentius Sacras literas in timore ac invocatione Dei secundum Christi praeceptum scrutemur ac rimemur, nec somnolenter (ut in Papatu) transcurramus. NARES, et NASUS. Hae voces pariunt complures obscuras

ac curare, super utriusque suum femur ac genua iacentes: a tali cura hanc phrasem potissimum exortam esse opinor. Sic et de Ioseph dicitur Gen. 50, Vidit etiam Ioseph ex Ephraim tertios filios, et etiam filii Machir filii Manasse nati sunt super genua Ioseph. id est, ipsi nati sunt, ipseque eos saepe blande in ulnas et sinum suum suscepit, sicut solent avi de nepotum ortu laetari, tametsi hi fuerint iam pronepotes Iosephi, ut tanto maiori gaudio eos viderit, blandiusque contrectaverit. Psal 87, Ecce Philistaea Tyrus cum Aethiopia, ille natus est ibi. Et mox: De Syon

Disputationis Ienensis de Libero arbitrio, edita una cum Disputatione Vinariensi. Sic Rom. 1. Feminae eorum mutaverunt naturalem usum in eum qui est praeter aut contra naturam: i. praeter et contra innatam aut ingenitam earum proprietatem ad quam et cum qua divinitus conditae sunt. Naturale saepe dicitur id quod ita natum est: et opponitur artificia [?:-asciticiae ] , vel quoquo modo etiam corruptae rei. [?: ] praeputium secundum naturam, Rom. 2, [?: Iudicabit ] quod est ex natura praeputium. i. natus gentilis. Sic naturam rami, Rom. 11, i.

[?: ] id quoque vocari necessarium, quod vi aliqua cogente fieri opus est: hinc fit, ut varii sint gradus necessitatis, sicut et contrarii eius seu impossibilitatis aut impossibilis, ut supra ostendimus: et alias aliquid magis aut minus necessarium sit, ac nihilo minus dicitur necessarium: ut saepe vocantur valde utilia vitae et quibus aegre caremus, necessaria. sic et intimi amici [?: ] familiares dicuntur Necessarii. Aliquando etiam ius potius, quam effectum aut eventum vox haec respicit [?: ] quod sit iure, lege aut more necessarium, non [?: ]

cupientes, libentissime Nilum [?:--issent ] , eorumque dilectissimum fluvium ex Paradiso deduxissent: si id cum aliqua specie veritatis se facere posse sperassent. NISI, vel Si non, אם לא Im lo conditionalis et captiva coniunctio, saepe videtur Hebraeis simpliciter affirmare citra omnem conditionem aut exceptionem perinde ac si esset adverbium affirmandi Profecto [?: ] certe causa huius Hebrismi est, quia Hebraei sic inquunt suum iuramentum: Si non fecero, aut, si fecere [?: ] aut illud, tum mihi

loquitur linguis. sed hoc etiam Graecis scriptorib. est usitatum. Ob supra indicatam eclipticam iurandi formulam, ponitur interdum, si, pro nequaquam: ut Marc. 8. Amen dico vobis, si dabitur huic nationi signum: pro, Indubitanter affirmo, quod non dabitur signum huic in credulae nationi. Si, non saepe ecliptice ponitur: sed de hoc infra copiosius in voce SI dicetur. NIX, ob albedinem suam ac puritatem, innocentiam et purificationem aut iustificationem hominis [?: deno- ] . ut Psal. 51, Asperges me Domine hyssopo, et super nivem dealbabor: i. ero

aliquando cum gloria coniungitur: ut Ps. 79, Propter gloriam nominis tui: i. propter gloriosum nomen aut famam tuam celebrem, seu ut celebretur fama tua. sic et Psal. 72. Quarto, nomen ponitur crebro pro ipsa re: ut nomen Latinum, Romanum, Volscum, pro ipsis Latinis aut Romanis, saepe est apud Livium. Sic nomina, ipsos debitores vocant. sicut proverbium est, Saepe bona nomina fieri mala non monendo: id est, ad solvendum segniores. Tale et illud est: Vive tibi, et nomina magna

72. Quarto, nomen ponitur crebro pro ipsa re: ut nomen Latinum, Romanum, Volscum, pro ipsis Latinis aut Romanis, saepe est apud Livium. Sic nomina, ipsos debitores vocant. sicut proverbium est, Saepe bona nomina fieri mala non monendo: id est, ad solvendum segniores. Tale et illud est: Vive tibi, et nomina magna fuge: id est, magnos et praepotentes. Sic in Apoc. Habes nomina aliquot: pro, aliquot homines ponitur, ut mox dicetur. Hac significatione valde crebro nomen Dei aut Christi,

quod nunc exponam. Quandoquidem citra omnem controversiam angelus ille fuit Christus ipse, tria haec (ut opinor) per nomen suum residens in medio eius, Deus denotare voluit. Primum, quod ipsa res aut essentia sui erit in eo: seu quod erit vere Deus, patri consubstantialis: quando quidem nomen saepe pro ipsa re ponitur. Secundo, quia nomen continet similitudinem, imaginem, noticiam, et quasi quandam picturam rei (sicut et Philosophi de cogitationib. ac sermone pronunciant, quod sint ὁμοιώματα, similitudines rei.) Ideoque hac phrasi indicat

Iacob. Sic quoque septem mulieres Is. 4 petunt ut nomen alicuius viri super eas vocetur: i. dicantur eius uxores: ut, Abigail uxor David, Barsabea uxor David, etc. Malae autem translationis, Invocare pro vocare aut appellare, est causa, quod cum Hebraei careant compositis, saepe verbum קרא Cara clamavit, aut vocavit, significat etiam invocavit. inde illi Iovocare pro nominare verterunt. Impia ergo corruptela Papistarum est, quod inde invocationem mortuorum probare nitantur. ¶ Nomen interdum ponitur non tantum pro illa celebri

infamasse eas. Nomen igitur ibi pro malo nomine aut infamia ponitur, contra est bonum nomen. Deus minatur Is. 14, se deleturum nomen Babylonis: i. oppressa ea per servitatem, et eversa, adempturum ei illam gloriam, qua ante floruerat. Eadem significatione huius vocis, etiam aliis impiis saepe minae proponuntur. Venire per nomen: i. nominatim vocari. 1 Par. 4, Isti fuerunt, qui venerunt per nomina, principes in familiis suis: pro, qui nominatim de signati sunt principes. Vocare nomine aliquid, est [?: inder- ] nomen: ut Gen. 26, Et vocavit puteos nominibus,

est, esse in singulari cura, protectione ac favore Dei, seu esse in numerum filiorum Dei ascitum pro et propter Christum. De qua phrasi vide supra in LIBER. Cre [?: ] nomen Christi. est credere in doctrinam eius, et ipsum [?: ] Christum: sicut supra indicavi, saepe nomen pro re [?: ] persona accipi, Io. 1. 2 et 3. Petere porro aliquid a patre in nomine Christi, Io. 14 15 et 16, est, petere per et propter [?: Chri-era ] fide. Sic etiam accipitur, Vitam habere in nomine Christi, [?: ] . Christus dicit Ioan.

armigeri exprimentem contineant: et quia Latini fuerint, qui tunc sint dominati. Iam sive de ipso Antichristo accipias, quod nomen sit Latinus: sive de eius armigero aut hyperaspista, qui nam sint notum est: uterque sane de nomine Latini aut Romani gloriatur. Sed haec in scriptis Adiaphoricis saepe clarius explicata sunt. NON, negativum adverb. ponitur non raro pro nec coniunctione: ut paulo post exemplis monstrabitur. Nonnunque est prohibitiva, sicut et Latinis Non facies, pro ne feceris: ut in Decalogo, Non habebis deos alienos. pro, Ne habueris, ne occidas, fureris,

Non sic, Io ken: pro, non quemadmodum oportebat. Ier. 23, Et fortitudo eorum non sic: ubi legit Vulgata, Et fortitudo eorum dissimilis. Septuaginta habent, Fortitudo eorum non ad eum modum. Negativa et adfirmativa adverbia saepe includunt in se verbum Est, aut alia. Gen. 42, Exploratores estis vos, venistis ut cognosceretis nuditatem terrae. Non Domine mi, et servi tui venerunt ad emendum frumentum: pro, nequaquam sumus exploratores, nec veni mus ad cognoscendam nuditatem terrae. Sic Gen, 23, Non Domine mi: s. em

tempore menstrui sui: id est, extra iam tempus, quo ei solent fluere. Ps. 59. Insidiantur animae meae non scelus meum: id est, sine mea culpa aut scelere. Sic Isa. 44. Operabitur brachio suo, et non vires: id est, donec eum vires destituant. NON'NE, pro certe: quia interrogationes saepe affirmant Iud. 6, Non'ne misi te? pro, utique, certe. Solent omnes linguae nonnunquam interrogare affirmative aut negative, non responsi accipiendi gratia, sed ut contrariam propositionem affirment. 1 Sam. 10 An'non quod unxit te Deus in ducem super haereditatem suam? Sic 2 Sam. 13.

Ammonem? Usitatior sane est haec formula loquendi Hebraeis in communi ac levi sermone, quam aliis: tametsi apud Latinos et Graecos etiam inter figuras oratorias recenseatur. 2 Sam. 23: Non'ne gloriosissimus erat trium? Non'ne haec scripta sunt in libro verborum dierum Iuda? 1 Reg. 14, et saepe alias repetitur. Sic 1 Reg. 16, Non'ne leve fuit ei ambulare in peccatis Ieroboam? Nonne occidisti, et etiam occupasti vineam Naboth? dicit Helias ad Achabum: quo loco interrogatio propriam quandam vim habet. q. d semper vis iustus videri, an potes negare te hic deprehensum esse in

vicinum indicatur. Nosse, pro expendere. Quis novit vim irae tuae, et sicut timor tuus ira tua? Psalm. 90. id est, quis pro merito expendit austeritatem irae tuae? et quis te timet, sicut tu irasceris, seu pro magnitudine irae tuae. Caph similitudinis non est ibi adiecta suae voci, ut solent saepe transponi syncategoremata. Exitium utriusque ipsorum quis novit? Proverb. 24, id est nemo satis animo concipit, quam tetra poena afficiantur rebelles tum Dei, tum regis: seu nemo putasset fore, ut tam cito acerbeque punirentur apostatae deficientes a Deo, et rebellantes regi: vel, citius

nos subinde novis beneficiis [?: c-mulet ] , novaque quasi miracula mirabilium [?: oper- ] edat, vel in punien dis impiis, vel in liberandis piis, vult ea celebrari ab hominibus nova gratiarum actione. Solebant autem olim pii hymnis ac cantionibus beneficia Dei celebrare. Saepe igitur David hortatur pios ad canendum canticum novum Domino: id est, ad celebranda nova Dei beneficia ac opera. Deinde [?: n- ] cantionis mentio fit in Scriptura, ut sub hac forma [?:-tionis ] indicetur ac praenuncietur, Deum iam aliquid novum ac mirabile opus

Noctu et interdiu, pro assidue, Psalm. primo, Meditabitur in lege Domini die ac nocte. Isaiae trigesimoquarto, Ignis eius noctu et interdiu non extinguetur: id est, nunquam. Filius hominis erit in corde terrae tres dies et tres noctes, Matth. 12: incomplete intelligendum est: sicut saepe integrarum rerum aut actionum vocabula pro incompletis ponuntur. Dicitur autem id propter collationem Ionae, qui tandiu fuit in ventre ceti. NUBES, et NEBULA, idem sunt substantia: nempe vapor terrae humidus. loco tamen et effectu differunt: quia haec terrae incumbit, et non

et rabi Abraham Sephradi, quod a latere Israelitarum fuerit lucida et fulgens, et a [?: ] Aegyptiorum tenebrosa et obscura, ut non potuerint videre aut aggredi Israelitas. Quod porro descenderat Deus in nube densa, et simul ignita super montem [?: ] na, et alioqui saepe in nube apparuerit, ut cum [?: Mo- ] et Israelitis ageret, loquereturque, habetur Exod. 19, et saepe alias. Ligat aquas in nubibus, nec rumpuntur [?: ] eis, Iob 26 inter mirabilia opera recensetur, quod [?: ] ta pondera aquarum in tam fragili vase

tenebrosa et obscura, ut non potuerint videre aut aggredi Israelitas. Quod porro descenderat Deus in nube densa, et simul ignita super montem [?: ] na, et alioqui saepe in nube apparuerit, ut cum [?: Mo- ] et Israelitis ageret, loquereturque, habetur Exod. 19, et saepe alias. Ligat aquas in nubibus, nec rumpuntur [?: ] eis, Iob 26 inter mirabilia opera recensetur, quod [?: ] ta pondera aquarum in tam fragili vase contineantur. Alibi nubes vocantur lagenae aquarum. Nubes roris Isaiae 18, Sicut calor serenus post pluviam, et

Deuter. 28, servies hosti tuo, quem Dominus immiserit in te in [?: ] , in siti, in nuditate, et inopia omnium rerum [?: ne-rum ] . Non significat simpliciter eum nihil [?: esu-iturum ] , aut tegminis habiturum: sed tenuiter indigne haec accepturum. Sic Paulus saepe queritur [?: ] nuditate. ut 1. Corinth. 4: Hucusque et esurimus [?: ] [?:-s ] , et nudi sumus, et colaphis caedimur, et incertis sedibus erramus. 2. Corinth. 11. In fame et siti, in ieiuniis, saepe in frigore et nuditate. Sic et Rom. 8 negat vel

sed tenuiter indigne haec accepturum. Sic Paulus saepe queritur [?: ] nuditate. ut 1. Corinth. 4: Hucusque et esurimus [?: ] [?:-s ] , et nudi sumus, et colaphis caedimur, et incertis sedibus erramus. 2. Corinth. 11. In fame et siti, in ieiuniis, saepe in frigore et nuditate. Sic et Rom. 8 negat vel famem, vel nuditatem separaturam se esse a Christo. In hoc sensu nonnulli accipiunt et illud, quod Saul dicitur nudus prophetasse, 1. Sam. 19. id est, privatus superiore ac regia veste. Item, quod Iohannes apostolus dicitur aufugisse nudus.

Levit. 13, ut nimirum agnosci queant. Nudum fugere, extremae miseriae indicium est. Amos 2, Et qui inter fortes virili est corde, nudus fugiet in illa die. Sumpta est locutio a praelio, ubi victae partis milites, proiectis armis et vestibus fugiunt, quantum omnino possunt. Nuditas saepe ipsa pudenda dicuntur, quae tunc demum pudenda sunt, cum nuda sunt. Sic saepe in prohibitione incesti repetitur, ne quis huius aut illius nuditatem detegat: Levit. 18. Sic Exod. 20 habetur de sacerdotibus. Ne ascendas per gradus ad altare, ne reveletur nuditas tua. pro, ne detegantur. Sic

indicium est. Amos 2, Et qui inter fortes virili est corde, nudus fugiet in illa die. Sumpta est locutio a praelio, ubi victae partis milites, proiectis armis et vestibus fugiunt, quantum omnino possunt. Nuditas saepe ipsa pudenda dicuntur, quae tunc demum pudenda sunt, cum nuda sunt. Sic saepe in prohibitione incesti repetitur, ne quis huius aut illius nuditatem detegat: Levit. 18. Sic Exod. 20 habetur de sacerdotibus. Ne ascendas per gradus ad altare, ne reveletur nuditas tua. pro, ne detegantur. Sic Nohae nuditas apparuit, cum ebrius dormisset. Porro quia summum dedecus est

Non nosse numeros alicuius rei: id est, esse innumerabiles. Psalmo septuagesimoprimo: Os meum narrabit iustitiam tuam, tota die salutem tuam, quoniam non [?: ] numeros: pro, quamvis salus tua sit mihi incomprehensibilis, et excedat captum mentis meae: vel, tametsi non noverim quam saepe me servaveris ac liberis. Numerare dies: pro, scire eorum numerum. Psalmo 90. Sic fac scire nos, ut numeremus dies nostros: [?: ] , sic fac ut intelligamus, quam brevi tempore [?: si-s ] victuri. Ita enim demum red demur modestiores, prudentiores, et te magis

Etiam nunc. 1. Regum 14. Et quid etiam nunc? pro, sed quanta est praesens afflictio, si conferatur cum futura. Nunc, pro, hoc modo. 1. Regum 21 Tunc nunc faceres regnum super Israelem: pro, hoc modo agendo ac regnando sane bellum regem praestares. Tempus ponitur pro actione in tempore, sic saepe secundum diem hanc. praesentem rerum statum denotat. Nunc, pro tandem. 1. Sam. 27. Nunc absumar die una per manum Saulis. id est, in istis tot persecutionibus et insidiis tam potentis adversarii, tandem alicubi opprimar. Sic Grammatici interpretantur per [?:-dem ] illud

de qua locutione in voce PARIETIS dicetur. OBLIQUUS, vide in voce PERVERSUS et RECTUS. OBLIVISCI verbum, attingetur etiam infra in verbo RECORDARI. Est vero eadem eius vis quae [?: ] rum verborum noticiae, ut ponatur pro sequentibus motibus. Ponitur igitur saepe pro non commoveri contra aliquem, non etiam curare, non fovere, non [?: ] eum. Sic Oblivisci iniuriae, oblivisci doloris aut damni [?: ] Ioseph, imponens nomen primogenito Manassae, [?: di- ] rationem etymologiae nominis: Quia oblivisci me facit Deus

sui, et sponsa ligaminum suorum aut vittarum? populus autem meus oblitus est mei dieb. innumeris. Oblivisci igitur Dei, est non fidere ei, non invocare eum, negligere veram religionem, et vacare idololatriae, aut quoquo demum modo mandata ac verbum Dei parvi facere, eique non parêre. Sic saepe dicimur oblivisci foederis Dei, mandatorum Dei, ac nominis Dei. Oblivisci comedere panem, Psalmo 104 est quaedam amplificatio afflictionum suarum, quibus se adeo premi dicit, ut neque cibi neque potus meminerit. Sic paulo post inquit, Cinerem quasi panem comedi. Oblivioni datus sum ex

tu fecisti. Patientiae vox est: sicut et David iubet silentio tolerari maledicta Semei. Sicut alius propheta dicit, in silentio ac spe esse piorum fortitudinem. Porro Psalmo praecedente, nempe 38. silentium aut mutum esse, significat fiduciam in Deum, cui totam suam causam commendaverat: sicut saepe silentium, taciturnitas et quies, in Sacris fiduciam in Deum indicat. inquit enim: Ego autem tanquam surdus non audiebam, eramque tanquam mutus, qui non aperitos suum: fui inquam quasi vir qui non audiat, et in cuius ore non sunt redargutiones. Te enim expectavi Domine, tu respondebis Domine

vigesimosecundo, per metaphoram ad omnem infestationem adversariorum transfertur, tametsi in Hebraeo proprie sit Circumdederunt. Relictus et obsessus, aut relictus et clausus, עצור ועצוב Azur veazub, Deuteronomii trigesimosecundo, Ezek. sexto, et saepe alias reperitur. Indicantur autem miserae reliquiae populi. Veniente enim primum hoste, et maximam multitudinem abducente, restant adhuc pauci aliqui, qui in desertis, ac solitariis aliquibus angulis latitantes relicti sunt, vel in munitas arces aut civitates confugerunt: quare cum dicuntur

ac conservat utrunque Dominus, ipse est omnium pater et autor. Q. d. Reperias passim diversissimos gradus ac conditiones, aut fortunas hominum: verum scias id non temere aut casu accidere, sed Deum varie sua dona ac bona, sicut et poenas, et omnino vitae huius conditiones, distribuere. Occursus saepe quemvis casum bonum aut malum significat, plerunque tamen malum. Paulus verbo Occurro, καταντάω, utitur pro pertingere, aut pervenire ad aliquam optatam metam. Ephes. 4, Donec occurramus omnes in unitatem fidei, et cognitionis filii Dei, in

paratum esse dare illis non tantum Evangelion, sed et propriam animam: id est, quidvis longe preciosissimum, ac sibi gratissimum: cupere se illis in omnibus ac summis gratificari, ac vel mortem pro eis oppetere. Sic Itali de re charissima dicunt, uno oculo emitur, costa un ochio. Oculus ponitur saepe pro tota facie, sicut Latinis O S: et porro per metaphoram transfertur ad cuiusvis rei superficiem, aut externum quasi aspectum. Sic dicuntur Locustae cooperuisse oculum aut faciem, id est superficiem terrae Exod. 8. Suffusio oculorum. est illa rubedo oculorum et palpebrarum, ex ebrietate

Ephes. 1. id est, illuminatam mentem. Contra 1. Iohan. 2, Tenebrae excaecaverunt oculos eius. Abstergere lachrymas ab oculis alicuius, est eum consolari, vel potius liberare a causis lachrymarum, nempe ab omni calamitate, labore ac dolore. Isaiae 25. Apoc. 7 et 21. ODI et DILIGO, saepe non tam animi affectus, quam actiones eum affectum consequentes indicant. Diligere enim significat curare, defendere, servare: Odisse vero, negligere, laedere. Atque ita alias longius a causa in

veri, qui iugum ac chirographum nostrum, tyrannidemque legis, peccati, mortis ac Satanae confregit. Filius olei, qui possidetur ab oleo, aut quasi dicas oleatus. Cornu filius olei: Isaiae 5. Vinea fuit dilecto meo in cornu filio olei. id est, in loco praepingui aut fertili. Oleum enim saepe simpliciter pinguedinem significat. Locus igitur valde fertilis, vocatur filius olei aut pinguedinis, quia pinguedine tinctus et quasi unctus aut conditus est. Sic et Zach. 4. Iosua sacerdos et dux Zerubabel vocantur filii olei, quia fuerunt inuncti: aut quia, sicut supra in Olea exposui,

omnia molesta et difficilia notat: sicut et in Latina aliisque linguis vox Graeci, Gravamen, ac Levis, item Onus usurpantur. Psalm. 55, Proiice super Iehovam onus tuum, et ipse sustentabit [?: ] Sic Isaiae primo 1, Deus dicit, sacrificia sibi esse onerosa. Notantur saepe hac voce per eandem figuram omnia gravamina, et servitutis genera a tyrannis suis subditis imposita. Isaiae nono. Iugum oneris eius, et virgam humeri ipsius tu confregisti. id est, liberasti tuas a dura et intolerabili servitute Assyriorum. Sic mox [?: ] , et etiam decimoquarto

et mediatorem, ac servatorem mundi. Eadem significatio videtur esse et Phil 2, Cum tremore et timore salutem vestram operemini. id est, quaerite, promovete, urgete. Non significat, merito operum acquirite. Sic et Hebraeum עשח asa fecit, operatus est, saepe significat quaerere et acquirere. Gen. 12. Tulit Abraam omnia quae acquisierant, et animas quas fecerant in Charan. pro, [?: con-erarant ] , consecuti erant. Sic filii Laban dicunt Iacobum fecisse, acquisivisse illas magnas opes de [?: substan- ] sui patris. Haec

viribus: iubet item lacerare cor, in vestimenta solum. Sic Christus Matthaei 5 docet, legi prohibere etiam cordis adulterium, caedem, et alia pecata, ac requirere cordis ipsius obedientiam. Eodem modo et Paulus toties cordis circumcisionem postulat: sicut et Moises Deuter. 29 et 30, et alias saepe: qui etiam una cum Prophetis urget verbum audiendi, est crebro internam obedientiam notat, reiectis externis sacrificiis et caeremoniis. Opera bona aut mala, pro ipsis patratoribus eorum. Rom. 13, Magistratus non [?: ] terrori bono operi, sed malo. id est, mala

eis ratam firmamque praestabo. Qui proximo suo abutitur frustra, et opus suum non dat ei. id est, mercedem ei debitam. Levit. 19, Opus mercenarii non pernoctet tecum usque mane. Apoc. 14, Opera illorum sequuntur eos. id est, recipient praemia sua vita digna. Legalis quidem phrasis est, sed saepe Evangelice usurpatur, ut supra dixi, indicans gratuitam beatitudinem piis ex debito promissionis datam ac exhibitam. Rom. 11 est locus insignis, qui hoc Hebraismo commodissime illustretur: Quod si per gratiam, non iam ex operibus, alioqui gratia iam non est gratia. Si ex operibus, non iam

Isaiae 41, Ecce vos estis [?: ] nus nihilo, et opus vestrum prae nihilo. id est, vos et vestra idola estis levissimis et vanissimis reb. vaniores nullius momenti. Opus, pro re aut facto eximio: Isaiae 60. Opus manuum mearum, de quo glorior. Opus [?: ] vile: Saepe a Mose repetitur, opus servile in [?: sabbato- ] esse faciendum. Exod. 35. significat vero non tantum opus quod solos servos decet, sed etiam quodvis externum ac prophanum, quod non est extreme ad [?: ] tempusque praesens necessarium. OPERIRE: exponetur

timor. Rectius vero ab indigentia, ut credo, deduci posset. Interpellatio, ἐντευξις, videtur esse precatio pro alio facta. Ideo tribuitur Romanorum octavo, Spiritui sancto, pro nobis interpellanti: et Christo mediatori, pro nobis intercedenti, valde saepe. Paulus primae Timothei secundo, iubet fieri pro omnibus hominib προσευχὰς, δεήσεις, ἐντεύξεις, εὐχαριστείας: quae solentuertere, orationes, deprecationes, postulationes, et gratiarum actiones: novem vocum

erunt qui ex gentibus ad te convertentur, quosque tu orba viduaque sterilis et solitaria spiritualiter paries: sicut et cap. quinquagesimo quarto inquit, Exulta sterilis quae non parturis, etc. ORDINARE, ערך Arach, saepe significat oppugnare, sive corporali vi, sive oratione aut verbis. Ratio metaphorae est, quia exercitus pugnaturi in acies ordinantur, aut digeruntur. Ier. 50. Ordinabunt. i. instruent contra te aciem, seu oppugnabunt te, o Babylon. Ibidem est, Ordinate contra eam. Sic de spirituali pugna

ordinantur, aut quasi iuxta sese invicem collocantur. Psal. 55. Sed tu ô homo iuxta ordinationem meam. id est, mihi aequalis, conferendus, et quasi sodalis. Ali qui vertunt, iuxta aestimationem. Nam ea quae aestimantur, veluti cum suo precio, ordine ponuntur et conferuntur. Quare saepe hoc verbum Arach ordinavit, aestimationem significat. Ordinare etiam significat mandare, constituere, ac decernere: idque non tantum in Sacris literis, sed et in aliis linguis. Roman. decimotertio, Potestates sunt a Deo ordinatae: id est, constitutae ac decretae. Qui potestati resistit,

per angelos in [?: ] mediatoris, Galat. 3 id est, decreta, constituta ac mandata ministrantibus eam angelis erga Mosen. Possis tamen ibi ordinare, pro praecipere ac mandare seu constituere accipere: et dicere, id angelis seu ministris [?: ] bui, quod solius Dei est, ut saepe fit: ut id minus principali causae tribuatur, quod primariae est, ut in Generalibus exposui. ORDO vox etiam nonnihil expositione indiges, praesertim in dicto Psalmo 110, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec. Sed [?: exp--- ] Epistola ad Hebraeos,

portae eius, Prov. 8 Sic Os putet, speluncae, sepulchri. Os non raro ponitur pro vi ac potentia alicuius, qua scilicet perinde saevit, ut ferae dentibus. De ore leonis aliquem liberari, Iob 36: Removisset te de ore angustiae id est a vi aut laesione angustiae. Hac ratione valde saepe acies gladii vocatur Os gladii, quia illa parte mordet: sicut crebro vorare et comedere dicitur gladius. Sic et os limae dicitur, 1. Sam. 13. Os pro extremitatibus loci, quam Latini etiam Oram dicunt. 2 Reg 21: Manasses fudit sanguinem innoxium multum valde, ita ut impleret os

eae tres proprietates etiam in illis sunt: species inanis sine rei bonitate, distinctio a bonis in extrema die, et denique ultimum aeterni ignis exitium. Quia etiam palea ob suam levitatem facillime a vento tollitur, et temere quocunque in aquas aut solitudines abiicitur, ubi computrescat: ideo saepe impiorum interitum etiam temporarium depingit. Iob 21, Erunt impii sicut palea coram vento. Sic et Psal. 1: Erunt sicut palea aut gluma, quam proiicit ventus. Vide infra vocem STIPULA. Aliquando falsam doctrinam, aut alioqui humanas opiniones sua vanitate

demum eiusmodi triste et acerbum. Neque enim facile est divinare aliquid certius: verisimile tamen est fuisse aliquos veteris Adami improbos motus, quibus Deus Paulum coarguere voluit innatae malitiae, ne putans se adeo sanctum iustumque esse, insolesceret. Paxillus, diminutivum a palo. Saepe fit huius vocis mentio in Sacris literis, cum in propriap, tum et in metaphorica significatione. Proprie autem acceptae duo aut tres primarii sunt usus eius rei. primum, in distendendo tentorio circum quaque pax illi terrae infiguntur, ad quos alligantur funes distendentes tentorium. Inde

aliquod vel maxime principale, vel etiam caeteris magis conspicuum, pro tota specie, aut alioqui pro omnibus partibus ponere. Sed ad eam illud quoque adiice, quod etiam nunc in multis locis ac regionibus plus utantur pane in victu, quam in Germania, ubi simul plura fercula apponi solent: cum alibi saepe tantum unicum ferculum, aut aliquid pauxillum obsonii pani adiiciatur. Simili tamen modo Germani hac voce utuntur, cum dicunt, Einem das brot fur dem maul weckschneiden: oder, Er kan sein brot wol erwerben: id est, necessaria vitae. Panis per metaphoram significat Christo, spirituale

victitet ociosa sine labore, victu ab aliis [?: p--to ] fucorum instar fruens. Panis et aquae baculus, fulcrum, aut sustentaculum: id est, necessaria copia: quia perinde fulciat, hominem victus, sicut scipio. Levit. 26, Dum confregero vobis baculum panis? Sic Ezech. 5. 14. et saepe alias, Deus minatur se ablaturum esse baculum panis et aquae: id est, necessariam copiam aut alimentum. Panem abire de vasis, pro deficere ponitur, 1. Sam. 9. Panem alicui dicere, est, ei victum constituere. 1. Reg. 11. panem dare: Dominus visitavit populum suum, dando ei panem

obsidionem depingit. Sicut spina in manu ebrii, ita parabola in ore stulti Prov. 26. id est, sicut ebrius gestans spinas, aut se aut alios laedit: ita stultus graves sententias aut dogmata eloquens aut tractans, sibi aut aliis obest, temere de maximis rebus pronunciando. In novo Testamento saepe utuntur hac voce Evangelistae, ac significat eis illas Christi similitudines, ubi sub sermone qui alias res pingere ac exprimere videtur, alia significantur ac docentur. Ab arbore fici discite parabolam, Matth. 24. id est, sumite picturam aut similitudinem spiritualis doctrinae de adventu

ego cum aliis piis fruar illic. Coniunctionem porro in hisce exemplis denotat: 2. Cor. 6, Quae pars fideli cum infideli? pro, quid habent commune? quam coniunctionem aut similitudinem? Psal. 50, Partem tuam cum adulteris habes. Pars aliquando regionem aut loca significat. Sic saepe in Evangelistis dicitur Dominus ambulasse et docuisse in partibus Galilaeae, aut Tyri et Sidonis Paulus quoque Ephes. 4 dicit, Christum descendisse ad infimas partes terrae. Sic et Cic. lib. 3 ad Atticum, partes pro regione usurpat. Pars aliquando extremitatem notat. Iosuae 3 Cum

exponatur, tamen maxime apta videtur esse illa expositio, quod sub adventum Meschiae destituentur Iudaei suo politico gubernatore, propheta et vero sacerdote, succedentib. meris seductoribus. Pastor bonus, mercenarius, et denique perniciosus, qui furem aut lupum agit, describitur Ioan. 10, et saepe in prophetis. Pastores dicti sunt in Ecclesia illi, qui tum docendo, tum et propugnando populum, tum etiam oratione ac omni denique cura gregem Domini regunt, alunt, tuentur ac servant, ut solent boni pastores oves brutas: unde haec metaphora sumpta est. Pastor magnus, Heb. 3. Pastor et

et PATI, valde crebro ponitur pro supplicio affici: praesertim vero dicitur de Christi morte, atque adeo de tota illa humiliatione ac exinanitione, quam nostri caussa sustinuit, ex gloriosissima forma Dei, in ignominiosissimam servi, atque adeo peccatoris omnium maximi descendens. Haec passio saepe etiam mors et sanguis Christi vocatur, quia in hac passione sanguinem fundendo mortuus est. Est vero Hebraeis perusitatum, sanguinem pro violenta, et praesertim iniusta morte ponere, ut in voce SANGUINIS dicetur. Porro, qua ratione passione, morte ac sanguine Christi iustificari, salvari,

agitatur, totumque secum hominem rapit quod quidem annotandum fuit, ne quis miretur illis tribui ἐνέργειαν, i. agendi vim: quae tamen παθήματα, i. ad verbum, perpessiones dicuntur. Sed et hoc eodem nomine saepe apud Paulum intelliguntur, quaecunque pietatis causa fideles perpetiuntur, ut infra cap. 8. Alibi, nempe Gal. 5 coniunguntur παθήματα et ἐπιθυμίαι. Eadem igitur vox est etiam Gal. 5,

1 Pet. 5. i. paululum afflictos aut cruciatos. Siquidem. n. crux ista cum futura gloria aut Christi passione conferatur, modica sane est. Non patietur vos tentari supra quam ferre possitis. 1 Corinthiorum decimo. pro, non permittet. nota phrasis est. PATER, catachrestice Hebraei saepe usurpant pro avo, proavo, et omnib. maiorib per rectam lineam. Sic Laban vocatur filius Nahor, cum esset nepos eius ex Batuele filio. Sic et Abraham dicitur esse pater Levi, Hebr. 7. Sic Iacobus Gen. 31, vocat Abrahamum patrem suum: Nisi Deus patris mei Abraham. Sic Dan. 5.

Pater meus et mater mea deseruerunt me, Dominus autem suscepit me. id est, intimi ac coniunctissimi mei. Sic videtur Iobus loqui cap. 17. Putre dini dixi, Pater meus es tu. id est, foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus

patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum, Psalmo 49. Ire cum patribus. 1 Par. 17. Ingredi ad patres suos, Genesis 15. Recolligi ad patres, 2 Reg. 22. Colligam te ad

afflictionem aut paupertatem meam de odientibus me: Non perpetuo oblivioni tradetur pauper: Spes pauperum non peribit in perpetuum. Innumera sunt plane exempla in Sacris literis huius generalis et late patentis, seu omnigenas afflictiones notantis significationis: sicut et Germani suum Arm, saepe de quovis modo afflicto homine usurpant, sicut solent dicere, Ein blinder mann, ein armer mann. Hinc non paucae phrases oriuntur: ut, Apprehendere, aut potius roborare manum pauperis, Ezech. 16. pro, succurrere egenti cuiuscunque operis. Unicus et pauper sum ego, Psal. 25.

caro, lex et propria etiam conscientia multipliciter infestare: sed in isto contra nos excitato bello, confugientes ad patrem caelestem, et sub Christi umbraculum, promptum remedium ac refrigerium reperiemus, statuentes ipsum esse maiorem omnibus hisce et nostro proprio corde. Tertio, significat saepe vox haec Hebraeis omnia vitae bona, commoda, et totam felicitatem, posita praecipua specie aut parte pro toto genere: quandoquidem pax est optima rerum, quas homini nosse datum est. Sic accipitur, cum communiter salutantes se invicem dixerunt, Pax tibi: item cum quaesierunt de alicuius pace,

Sexto, accipitur interdum haec vox de pacis et incolumitatis imprecatione: ut Mat. 10. Luc. 10, Pax vestra manebit super eos: id est, vestra pia imprecatio cedet eis in bonum. Ibidem, filius pacis: pro homine digno incolumitate, accipitur, et qui simul amat piam pacem. Pax et veritas saepe coniunguntur: ut 2. Reg. 20 Isaiae 39. Significat autem haec phrasis firmam, solidam, et non simulatam pacem: sicut plerunque in mundo etiam, cum pax externa est, tamen ob malitiam ac fraudes hominum bellum metuitur, et simul variis imposturis ac laesionibus homines belligerantur, ac in se

ob malitiam ac fraudes hominum bellum metuitur, et simul variis imposturis ac laesionibus homines belligerantur, ac in se invicem grassantur. Coniungitur et cum iustitia, quia pax nec carnalis nec spiritualis iustitia carere potest. In spiritualibus pax est filia verae iustitiae. In carnalibus fit saepe ut sit communis quaedam pax, aut potius species pacis, sed interea omni genere fraudis ac iniuriarum sese invicem cives divexent, lacerent ac perdant. Cum igitur pax et iustitia sese invicem amplectantur et osculentur, ut Psalmo octuagesimoquinto loquitur: tunc est optimus rerum status.

quaedam pax, aut potius species pacis, sed interea omni genere fraudis ac iniuriarum sese invicem cives divexent, lacerent ac perdant. Cum igitur pax et iustitia sese invicem amplectantur et osculentur, ut Psalmo octuagesimoquinto loquitur: tunc est optimus rerum status. Pax et paces, saepe pro pacificis ponitur, abstractum pro concreto, et eius subiecto: ut Psal. 120, Ego pax: id est, pacificus. Et Psalmo quinquagesimoquinto: Qui mittit manum suam in paces: id est, in pacificos, atque adeo amicos ac confoederatos. Psalmo sexagesimonono: Quae ad paces in

nobiscum. Genes. 34. id est, pacifice nobiscum, aut inter nos viventes. Pascua pacifica. Ierem. 25, Suc [?:-is- ] sunt pascua pacifica. id est, bello et a feris vastata sunt loca antea tranquillissima. et pastoribus ac pecoribus aptissima et refertissima. Hostiae pacificae saepe no minantur in Exodo et Levitico. significant autem eas quae pro gratiarumactione offerebantur, crebroque cum persolutione voti coniunguntur: sicut etiam Proverbiorum septimo fit. Via pacis, supra expositum est. Sed tamen quia Lucae primo est, Meschiam ideo apparuisse, ut dirigat

iustitia ac vita: sicut mox sequitur, Ubi gloriatio? Ad ostensionem iustitiae suae, propter remissionem praecedentium peccatorum: Romanorum 3. id est, exhiberi iustitiam Dei aut obedientiae ac passionis Christi, et imputari credentibus in hunc finem ac usum, ut peccata condonentur. Peccatum saepe, ut supra dixi, in genere ipsam totam huius pestis molem aut massam, seu totam iniustitiam denotat. Sic Romanorum tertio dicuntur omnes sub peccato esse, et per legem esse cognitionem peccati. et Romanorum quarto, cui Dominus non imputavit peccatum. Eadem ferme significatione Romanorum

Civitas repleta est aversione. Piaculum, Sanguines: id est, reatus, non tantum caedes, ut aliqui existimant, sed in genere omnia peccata morte digna vocantur: ut Psalmo vigesimo sexto, Non concludas cum peccatoribus animam meam, et cum viris sanguinum vitam meam. Item Oseae quarto, et alias saepe. Verbum pro peccato, aut absolute: ut 2. Reg. 11, Et displicuit verbum hoc quod fecerat David coram Domino. 4. Reg. 17 Fecerunt filii Israel verba pessima. irritantes Dominum, Psalmo sexagesimo quinto, Verba delictorum (id est, res iniquae) praevaluerunt contra nos. Psalmo 101, Non

rex cum patribus suis, erimus ego et filius meus Salomon peccatores. Et duodecimo capite. Et factum est verbum hoc in peccatum. Hinc et victimae expiatoriae, quia peccata populi in eas transcribi dicebantur, Peccata vocantur, Exodi vigesimonono. Levit. quarto, et sexto. Num. octavo, et saepe alias. Oseae quarto, Peccata populi mei comedunt: id est, hostias pro peccato. Usurpat autem Scriptura duo vocabula in hoc usu, nempe חטאה chataha, et אשם ascham: in quorum etymo aut ratione appellationis

damnare, est eum vincere, superare, reum peragere, perdere: sumpta loquutione â foro, ubi qui de peccato damnatur, aut reus peragitur, mox poenis exitioque addicitur. Sic verbum אשם Ascham et Heeschim, quod ad verbum sonat peccare, aut facere peccare: saepe exitium extremamque calamitatem denotat. Minister peccati: Gal 2. Num quid Christus peccati minister est? pro, Si Christus suos non liberat a peccatis, ergo non est destructor peccati, sed potius

facere, inquiens: Non peccare, negationem absolutam significat: non facere peccatum, non inesse ex dispositione et affectione rem ostendit. Inducere super aliquem peccatum, est praebere occasionem peccandi: quod alioqui Scriptura dicit facere peccare. ut, Ieroboam fecit peccare Israelem: quod saepe iteratur. Sic Abimelech rex Gerar dicit ad Abrahamum, et eius successor ad Isaacum: Induxisti super nos et super regnum nostrum hoc peccatum grande. Ubi et culpam, et reatum, ac poenam simul complectitur. Sic Exo. 32 dicit Moses ad Aaronem, Quid fecit tibi populus hic, quod induxisti super

aut debita nostra, dum pro eis legi ac iustitiae Dei satisfecit: sed etiam gestavit ea veluti gravissimum quoddam onus in humeris ac corpore suo, dum pro eis poenas in suo proprio corpore sustinuit ac luit. Porro Hebraeum verbum נשא Nasa, portare peccatum, saepe simpliciter significat parcere alicui aut condonare, sive adsit nomen peccati, sive non. Sed de tota hac loquutione vide et infra in verbo Porto et Tollo. Proiicere peccata alicuius in profundum maris, dicitur Deus Micheae 7. Item, Post tergum proiicere. Isaiae trigesimooctavo.

quod est masculini generis. respicit enim ille articulus ad nomen femininum Hebraeum בית Baith aut Beth chesed, quod mox sequitur ibidem. Huc etiam facit, quod praepositio super ἐπὶ saepe significat ad vel iuxta, sicut in praecedenti Capite habetur, Iesus sedebat super puteum: id est, ad vel iuxta de qua significatione vide supra. PEIERARE, ut et Cicero Offic. 3. monet, significat, non statim initio falsum iurare: sed, quod initio iuramento promiseris, id postea

ut de divinis promissionibus gloriari potuerint: denique erant etiam plerunque a vera religione et Deo alieni, quo magis tum contemnebantur, tum et odio habebantur: tamet si et in aliis gentibus peregrini non admodum accepti, honorati aut felices sunt. Ob peregrinorum igitur miseriam Deus eos saepe connumerat viduis, pupillis ac orphanis, et aliis omni ope praesidioque humano destitutis, eorumque se patronum ac defensorem esse profitetur, et illos Israelitis vehementer commendat, ne eos affligant, sed potius iuvent et sublevent, quandoquidem et ipsi olim peregini fuerint. Talem tristis

triginta, pauci quidem, sed mali fuerunt dies vitae meae, nec attigerunt dies vitae annorum patrum meorum, in diebus peregrinationum suarum. id est, vitae passim peregrinando actae. Peregrinus sum filiis matris meae, Psalmo sexagesimo nono. id est, non agnoscunt me pro suo fratre. De peregrinis saepe praecipitur, praesertim in posterioribus libris Mosis. ubi illi intelligendi sunt, qui iam cum Iudaeis ut proselyti cohabitabant, non solum negociandi gratia eo ad paucos dies venerant. [?: Consitent- ] quod hospites et peregrini sunt in terra, Heb. undecimo. pro, non

est, perpetuo durantem, et nutrientem: cuiusmodi sunt spiritualia Domini beneficia. nam hic panis ad breve tempus durat aut nutrit, cito perit ac inutilis fit. PERFECTUS תמים Thamim, aliquando שלם Schalem, saepe idem est quod integer, incorruptus, illaesus, non mancus aut mutilatus. Quare in voce Integer aliquid de huius vocabuli Hebraismis dixi: sed et hic aliquanto plenius et clarius erunt proponenda. Illud autem ante omnia utile fuerit observasse, duplicem esse perfectionem: aliam (ut ita

integra aut tota est, illaesaque manet, non sit idonea ad ullum opus inde fabricandum: nedum sit idonea futura, si magna ex parte exuratur. Loquitur autem allegorice de Iudaeis. Dicit ergo, vitem ante adustionem esse thamim. id est, integram, illaesam, non mutilatam, fractam aut adustam. Sic saepe in descriptione victimae ponitur haec vox, qua praecipitur, ut sit agnus integer, non mutilus, mancus aut claudus. ut Exod. 12 de agno paschali praecipitur hisce verbis: Sit vobis agnus thamim, integer, masculus, anniculus. de ovib. aut capris. Haec significatio observanda est ideo

victimae ponitur haec vox, qua praecipitur, ut sit agnus integer, non mutilus, mancus aut claudus. ut Exod. 12 de agno paschali praecipitur hisce verbis: Sit vobis agnus thamim, integer, masculus, anniculus. de ovib. aut capris. Haec significatio observanda est ideo diligenter, quia cum saepe in aliquibus dictis Scripturae pios describentibus metaphorice usurpetur, non est intelligenda de summa quadam perfectione, quae non tantum omnes partes, sed et omnium partium summos gradus habeat: quo modo qui eam exponunt, perfectionem quandam legalem, atque adeo desperationem excitantem

et perfectus et cap. 17: Ambula coram me, et sis perfectus, Thamim. ubi si intelligas summam quandam absolutionem aut perfectionem, ut plerique talia loca vertunt, nimirum desperationis dicta erunt. Nullus enim usquam gentium ita prorsus absolutus ac perfectus, seu (ut Septuaginta saepe verterunt) ἄμεμπτος, irreprehensibilis reperietur. Atque ita fient ista longe suavissima, et salutaris consolationis plenissima dicta, non tantum legalia, sed desperationis laquei. Qua ratione adversarii ea perverterunt. Cuius generis et illud

cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid agit: bonis ac sinceris bonum se praestat, perversis vero austerum et adversum. Sic saepe aliquis dicitur esse corde perfecto cum Deo, aut erga Deum: ut de Asa scribitur 1. Reg. 15, quod licet excelsa non amoverit, tamen cor eius fuerit שלם Salem integrum, sincerum ac perfectum cum Domino. ubi necessario tantum integrum aut sincerum, non

dicuntur, vocant perfecta, cum potius Integra vocare deberent, ut quibus inter flectendum nulla prorsus radicalis litera decedat aut depereat, sicut aliis quae horum respectu quasi manca aut mutila inter coniugandum fiant, eoque Defectiva vocentur. Cum voce [?: Perfectio-- ] : saepe veritas aut fidelitas coniungitur, quae itidem integritatem ac sinceritatem notat. Sic Ezechias orat 2. Reg. 20, et Isaiae 38: Obsecro Domine, recordare quod ambulaverim coram te in veritate et corde perfecto, et fecerim quod rectum est in oculis tuis. id est, sincero animo egi, et

et cum illis prioribus dominis belligerantes. Ita sunt pii in hac vita perfecti inferiori gradu, et contra imperfecti illo superiori. De ista summa perfectione intelligendum etiam est, quod Christus dicit Matth. 5: Sitis perfecti, sicut pater vester caelestis perfectus est. Et alibi in Scriptura saepe Deus inculcat: Sancti estote, sicut et ego sanctus [?: ] . id est, contendite omni studio ad illam summam perfectionem ac sanctitatem. Sic vox Perfectus aliquoties in Epistola ad Hebraeos usurpatur. Hebr. 2: Sic oportuit ducem salutis nostrae per afflictiones perfectum fieri

illa absumi τῇ ἀποχρήσει, ipso usu. Postremo, Perfectionis vocabulum aut res in Sacris literis variis vocibus exprimi solet. Dicitur enim vertiturque alias perfectus, alias consummatus, integer, sincerus, immaculatus, incolumis. Septuaginta saepe ἄμενητος irreprehensibilis verterunt. PERFERO, nihil admodum obscuri usquam habet in Sacris, praeterquam in uno loco. 1. Petri 2: Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum. id est, reatum et poenas pro peccatis

aut alios qui ingentia scelera patrarunt, aut etiam ut eos homines quos certo ritu, caeremoniis ac precationibus, omnium peccatis ac poenis oneratos, diis manibus sacrabant, devovebantque. Sic et. Germanica translatio vertit vocem Peripsematis, Fegopfferr. PERMANERE, pro perseverare saepe ponitur, cuius significationis exempla recenseri nihil attinet: tantum observetur illa loquutio Rom. 11: Considera Dei bonitatem in te, si permanseris in bonitate. id est, si perseveraveris fide Christum, ac in eo Dei misericordiam et beneficia amplecti et retinere. PERMITTERE,

aliquid de hisce vocabulis agetur. Monet alioqui etiam Rabbi Moyses, vocem Olam, quam alias seculum, alias perpetuum, alias aeternum vertunt, non semper significare durationem fine carentem, sed nonnunquam longum tempus, nonnunquam etiam durationem iustam ac debitam illi rei de qua agitur. Sic saepe aliqua in Sacris promittuntur לעלם leolam, in seculum aut perpetuum, quae tamen iusto tempore desierunt. Sic Exod. 21. dicitur, Serviet ei in perpetuum: id est, usque ad morte aut iubileum. Sic Psal. 89, Deus Davidi promittit: In

Aliquando significat aliquid integrum, sincerum ac firmum ut Hierem. 31, Charitate perpetua dilexi te. id est, vere, sincere ac firmiter. Mich. 2, A' parvulis eius abstulistis ornatum meum in perpetuum: pro, prorsus. Sic Terentius Sit hoc gaudium perpetuum. id est, firmum ac sincerum. Sic saepe dicitur Deus irasci in perpetuum, aut non in perpetuum. item, Clamor afflictorum non tradetur oblivioni, aut non peribit in perpetuum. i. non nimium diu. Sacrificium perpetuitatis, est iuge sacrificium: de quo in voce NINCHA, et MUNDUS, item in IUGIS, quantum sufficit, dictum est.

respectus. Invaluerunt igitur istae locutiones potissimum in foro ac iudiciis, ubi nimirum et ipsa res in plurimo usu est. Cum enim iudicis officium sit, in iudicando ipsas res, actiones, ac crimina considerare, citra omnem personarum respectum et affectum, et secundum illas pronunciare ac exequi: saepe admodum fit, ut iudex non tam ipsam causam aut litem, et utriusque partis rationes expendat, quam personas litigantium, eisque patrocinantium respiciat, consideret ac expendat: cogitans hunc vel illum potentem esse, qui obesse aut prodesse possit, eoque vel metuendum, vel favorem eius

aut odisse debeat. unde fieri solet, ut neglecta prorsus causae ipsius qualitate, solis personis et affectibus motus, de causa pronunciet. Talis personarum considerator aut acceptor negatur esse Deus. Is enim iuste iudicat, secundum rei ipsius veritatem, non secundum externam speciem aut umbram. Saepe ergo hoc nomine Deus celebratur. Sic Paulus dicit Rom. 2: Deum ex aequo Graecos et Iudaeos iudicaturum, citra omnem personarum respectum: quia sit iustus index, et soleat reddere unicuique secundum opera sua. Quidam alius de persona sic annotat: Persona in Scripturis usurpatur pro rebus

ipsi homines magnifieri aut contemni solent. Cum ergo legis. Deum non esse acceptorem personarum: intellige, illum respicere tantum cordis puritatem, ac interiorem innocentiam: non autem iis immorari, quae solent in hominum aestimationem venite, genus, patriam, dignitatem, copias, et similia: ut saepe Acceptio intelligatur pro delectu ac discretione inter gentem et gentem. Definiunt vero quidam Prosopolepsiam, cum dantur aequalia inaequalibus, aut inaequalia aequalibus: quae circumscriptio utcunque ferri potest in iustitia distributiva, ubi proportione Geometrica personae considerantur,

ut alibi dixi: non solam aetheream. Paulus 2. Cor. 10 gloriatur, se pervenisse usque ad Corinthios praedicatione sui evangelii: Vulgata vertit incommodius, Pertingere. PERVENIO, φθάνω, aut φθάζω, saepe singulari quadam emphasi usurpatur: veluti si quid mature ac magno impetu adveniat, afferens magnum bonum aut malum alicui. Sic Matth. 12, et Lucae 11 dicit Christus ad Iudaeos, Utique pervenit ad vos regnum Dei. et contra, 1. Thess. 2, Pervenit super eos ira Dei. Rom. 9: Israel qui

alios facinorosos de rupe [?: T- ] praecipitabant. Sugere mel de petra, Deutero. 32, et Psal. 81, Melle de petra saturassem te. id est, maximis [?: ] dis, citra omnem tuum laborem te ditassem. Solent enim illis locis, quin et in mea quoque patria ac alibi saepe apes mellificare, non tantum in arboribus [?: ] in sylva, sed etiam in cavernulis petrarum. Ingredere in petram, et absconde te, Isaiae 2. Describitur periculum et metus hominum. nam talibus temporibus solent se in talia latibula aut loca munita abdere: ut crebro in

est, sicut hostis, non sicut benignus aut aḿicus pater percutere solet. Hieremiae trigesimo, Plaga hostili percussi te, et castigatione crudeli: propter magnitudinem iniquitatis tuae. Mori plaga: id est, ob plagas et poenas Dei. Numer 14. Plaga plena doloris, aut crudelis, vel desperata, saepe legitur: Nahum 3 Hieremiae 10, 14. 15. 19, et alias. Sibilare super plagas alicuius, est mirari, aut etiam insultare alicuius calamitatibus. Hieremiae 49. Et erit Edom in desolationem, ut omnis qui per eam transierit, obstupescat, et sibilet super omnes plagas eius. Plaga, vulnus,

quando quidem totus Iudaicus populus unum corpus hominis fingitur. PLANGERE, est lamentari aliquem. tristem suum suorumve casum, cum aliquo externo doloris ac impatientiae signo: ut est pectoris percussio, capillorum lace ratio, et similia. cuius quasdam locutiones attingemus. Saepe per planctum significatur id quod antecedit aut efficit planctum: nempe aliqua ingens calamitas. Sic Deus iubet prophetam Ezechielem assumere lamentationem super Tyrum, dicitque et alios plancturos super eam planctum amarum: nempe ut indicet ingentem calamitatem Tyri, quae merito multis

sive sint homines sive res, sive in spiritualibus, sive in externis. Psalm. 44. Tu Domine manu tua gentes delevisti et plantasti: id est, Israelitas in Iudaea loco deletorum gentilium. Idem habetur Psalm. 80, et Hier. 24. Aedificabo eos, neque destruam: plantabo eos, neque evellam. Saepe alioqui plantari Israelitas, significat eos augeri numero, et omni alia felicitate. Sunt igitur contrariae voces, plantare et evellere: non tantum in propria, sed in metaphorica significatione. Ierem. 11. Iehova, qui plantat te, locutus est supra te malum. Sic Paulus quoque inquit 1.

patri meus pater abstulit, restituam, et plateas pones tibi in Damasco, sicut pater meus posuit in Samaria. id est, certa vectigalia rerum venalium ibi pro tuo arbitrio constitues et exiges, unde et tu fructus amplos accipies, et ego te quasi tributarius superiorem agnoscere cogar. Lutum platearum saepe per similitudinem rem vilissimam, ac ab omnibus conculcatam, aut alioqui amovendam, ac cito perituram significat. Psalmo decimo octavo: Delebo eos ut lutum platearum id est, expurgabo ac exterminabo Idem dicitur Isaiae quinto et decimo. Clamor in plateis alias luctum et lamentationem

Christi conciones etiam vehementiores non fuerunt talis clamor. Postremo, etiam Sapientia dicitur clamare in plateis, et omnes ad se invitare. Proverbiorum 1. Qua locutione indicatur publicum ministerium verae doctrinae, et summa copia rectae institutionis in vera ac summa sapientia. Hoc modo saepe Christus in plateis clamavit. In plateis cadere, aut corruere, dicuntur iuvenes, aut alioqui homines, Hieremiae 49 et 50: quod publicam pestilitatem, aut publicas et vulgo grassantes caedes indicat, aliquando etiam famem. ut de lactentibus, et aliis, Threnorum 2 legitur. Sanguis in

ea utitur in τραπεζητικῷ. Ἐμέ δέ πολλῶν ἀκουόντων ἔξαρνον πληροφορηθεὶς γεγονήσθαι, μηδὲν κεκτῆσθαι: ubi itidem magnam noticiae certitudinem significat. Porro quoniam saepe utiliter Etymologiae ac primariae significationes inquiruntur, eo quod aliquanto penitius vis ac natura vocum ea ratione perspicitur, breviter de huius quoque vocis origine dicemus. Opinor hanc vocem hic metaphorice poni. Nam nec proprie, nec in alia aliqua figura, quantum quidem

recta contentissimoque cursu in Deum placatum ac promissa bona fertur. Alius porro quidam sic de hac voce annotat τὸ πληροφορεῖν non declarat τὸ πληροῦν. id est implere: sed plene certiorare, ut saepe loquitur Ulpianus Iureconsultus: unde πληροφορέσθαι cum ad personam refertur, significat certiorem ab aliquo fieri, ita ut de re quapiam nulla sit amplius dubitatio. Sin autem ad res ipsas accommodetur

suo: [?: pl- ] benedictionis erunt. id est, salutares frugibus, et [?: ] rei noxiae. Pluvia crebro comparatur rebus valde exoptatis et salutaribus. Iob 29, Expectabant me [?:-el--- ] pluviam. Solent enim agricolae, praesertim in illis locis ferventibus, saepe ingenti desiderio pluviam de fide rare. Benevolentia regis veluti nubes pluvia serotinae. Proverbiorum 16. id est, tam desiderata, salutaris ac grata. Veniet Meschias tanquam imber nubis, et de pluvia serotina et temporanea terrae. Hos. 6. id est, perinde desideratus ac salutaris in

de externis Dei beneficiis intelligi, multo tamen melius de spirituali rigatione verbi ac Spiritus sancti, de quo effundetur Meschias super omnem carnem. Statutum pluviae. Iob 20, Dum faceret statutum pluviae: pro, dum praescriberet ei leges. De metaphorica significatione dixi, quod denotet saepe doctrinae puritatem, aliaque Dei, praesertim Spiritualia beneficia: sicut et in Isaia confertur verbum Dei pluviae, ac nivi agrum irriganti. Pluvere aliquando castigationem poenasque Dei significat, facta allusione ad pluviam Sodomitarum. Psalmo 11, Pluet Deus super peccatores laqueos,

serius scripserat, sequitur non levis absurditas, inconsiderato magis impulsu scriptam fuisse superiorem epistolam, quam spiritus directione. At verbum Poenitendi improprie hic est positum, pro dolorem capere Paulus enim quum moerore afficeret Corinthios, doloris partem capiebat ipse quoque: ac saepe etiam postea, cogitans quod eos durius tractaverit doluit. Verum contra consolatus est se, bona spe fructus inde perventuri. Perinde ergo est ac si diceret: Tametsi invitus vos pupugi, ac mihi doluit quod vobis durus esse cogerer: nunc dolere ob hanc causam desino, dum video utile vobis

utile vobis fuisse. Doluit ergo de ipsorum dolore, sed gavisus est de spe fructus: praesertim autem nunc, postquam laetus exitus contigit. POLLUTUS, immundus, impurus, prophanus, communis, et similia, supra in voce CONTAMINATUS exponuntur. PONDUS, et Ponderare verbum, saepe per metaphoram ad spiritualem aut alio qui invisibilem ponderationem, sicut et apud Latinos, nonnunquam etiam ad Dei regimen gubernationemque transfertur. Prov. 4. Pondera semitam pedum tuorum, et omnes viae tuae dirigatur: non declines ad dexteram aut sinistram: remove pedem tuum a malo.

Dominum onus tuum, et ipse te sustentabit. PONERE, varia significata in Sacris literis habet, ut ex sequentibus exemplis patebit. Multa tamen eorum ad nostrum verbum Facere reduci possent. Magna quoque ei verbo in Hebraeo sermone coniunctio cognatioque est cum verbo Dare, adeo ut saepe coniungantur, saepe etiam pro sese invicem ponantur: sicut in verbo Dare, et voce Mundus, supra dictum est. Aliquid ponere, aut in aliquid, idem est quod. Facere ut hoc sit illud, aut tale. Thren. 3. Abrasionem aut peripsema et reiectamentum posuisti nos in medio populorum. id

ipse te sustentabit. PONERE, varia significata in Sacris literis habet, ut ex sequentibus exemplis patebit. Multa tamen eorum ad nostrum verbum Facere reduci possent. Magna quoque ei verbo in Hebraeo sermone coniunctio cognatioque est cum verbo Dare, adeo ut saepe coniungantur, saepe etiam pro sese invicem ponantur: sicut in verbo Dare, et voce Mundus, supra dictum est. Aliquid ponere, aut in aliquid, idem est quod. Facere ut hoc sit illud, aut tale. Thren. 3. Abrasionem aut peripsema et reiectamentum posuisti nos in medio populorum. id est, fecisti ut

fecerant aut pepererant. Sic Latini dicunt gallinas ponere ova: pro, parere. et Homerus dicit, iram Achillis multa mala posuisse Achivis. Exod. 4. Quis posuit os homini, quis posuit surdum et mutum? id est, fecit. Sic praeceptum posuit, Esdr. 6 et 5. pro, fecit, aut praecepit. Posses igitur saepe tales locutiones per verbum ex adiuncto nomine formatum, aut unde nomen venit, exprimere: ut, ponere aedificium, pro aedificare: ponere lucem, pro illuminare: ponere praeceptum, pro praecipere: Ponerem sermonem ad Deum, Iob 5. pro sermocinari aut loqui: id est, orare. Exod. 15.

illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic ponere aliquem coram aliquo, est conferre eum cum illo: ut supra dixi de loco 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. Verbum Pono simplex, sicut et alia Hebraea, saepe in vetere ac novo Testamento pro composito usurpatur: quia illi carent compositis. ut Iohan. 2, Unusquisque primum bonum vinum ponit id est, apponit aut proponit. 2. Regum 6. Pone panem et aquam coram eis. id est, appone, aut propone. Sic Martial. ad Ligurinum lib. 5. Nolo mihi ponas

voluntate ac consilio, sine omni nostra culpa, ad hunc pessimum finem ordinari, quin et ab initio statim sic creari. At Poni, ut maxime intelligas a Deo poni, intelligi tamen potest de nostra culpa: ut cum Paulus Roman. 1 ostendit, ideo aliquos in reprobum sensum esse: datos (quod verbum diximus saepe eandem plane vim habere cum Poni) propterea quod agnitum Deum non recte coluerint: sicque fons tantae impietatis in hominis culpa, non in Deo, qui impietatem non vult, residet. Posset etiam de sola quadam permissione accipi: vel etiam, quod vel a scipsis, vel a diabolo, cuius sunt mancipia,

cuius sunt mancipia, in omne eius obsequium parata, ad tam nefarium opus aut conatum sint directi: quomodo exponit et Occumenius, quod sua voluntaria malitia in illud nefarium munus sint constituti. Denique non est necesse, semper verbis passivis mox autorem, a quo ea actio proficiscitur, dari: saepe enim tum activa, tum passiva Hebraeorum verba simpliciter tantum existentiam significant. praesertim si passivis ablativus personae agentis non additur: ut Rom. 7, Ego venditus sum sub peccatum. ubi non necesse est intelligere, me a Deo aut a quoquam alio venditum esse: sed simpliciter

etiam amplissimam multitudinem in una existentem, etiamsi ad breve tempus una sit, et nullis colligetur legibus, iuribus aut magistratibus. De parva multitudine, Gen. 33 Relinquam quaeso aliquos tecum de populo, qui est mecum. Gen. 35, Venit Iacob et omnis populus qui erat cum eo in Luzam. Saepe dicitur de coetu militari, ut Iud. 8, Date panem populo qui est in pedibus meis. Multus populus, pro multis hominibus: Num. 21, Mortuus est multus populus ex Israele: Germanice, viel volks ist gestorben auss der stadt. Esse in coetum populorum, Genes. 20. id est, gignere et propagare

dilectam meam dilectam meam. Et erit, in eo loco ubi dictum eis est, Non populus meus vos, ibi vocabuntur filii Dei viventis: Hoseae 1. 2. et Rom. 9. 1. Pet 2. id est, eos faciam meos cultores, qui antea me ignorarunt, colentes idola, Populus Dei igitur est corrolatius vox, sicut Servus. sic saepe dicitur, Eritis mihi in populum: 2. Corinth. 6. Hebr. 8. Ipse servabit populum suum a peccatis suis, Matth. 1. Populum humilem servabis, Psal. 18. id est, afflictos liberabis. Desiit Ephraim esse populus: Isa. 7. id est, prorsus periit, deletus est ex numero gentium.

Dedi te in foedus populi, Isaiae 49. id est, ut populos mecum confoederares, aut reconciliares, ut te mediatore cum eis foedus ac coniunctime sanctam ac ipsis salutarem facerem. Non ire in [?: ] populi: Isa. 8, est eius mores ac vitam, praesertim in prava religione, non sequi. Saepe Populus idem est in Sacris, quod gens aut natio quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam turbam significat. Act. 14. Cum populis volebat sacrificare: id est, cum turba illius civitatis. tametsi in Graeco sit, Cum turbis. Verum Act. 4. clare pluralis numerus pro singulari

portas, operiens exitum praelii: 2. Sam. 18. Credo id ideo dici, quia munitiores civitates et oppida plerunque duas portas habere solent, interiorem et exteriorem: aliquae etiam tres. Ostium aliquando idem significat quod porta: de quo suo loco dictum est. Ostium portae, aut Portarum, saepe idem est quod porta. PORTENTUM, vide infra in Prodigio. PORTIO, supra in voce Pars exposita est. PORTO, varia habet significata, tum ipsum verbum per se, tum ratione adiunctarum vocum. Portare scutum et hastam, Periphrasis est armati. 2. Par. 14,

PORTO, varia habet significata, tum ipsum verbum per se, tum ratione adiunctarum vocum. Portare scutum et hastam, Periphrasis est armati. 2. Par. 14, Exercitus portans scutum et hastam: id est, illis armis munitus. Portare onus, res laboriosa ac molesta est. inde fit, ut verbum Portare saepe usurpetur pro perpeti, tolerare, aut sentire aliquid molestum, quod nos perinde gravet et premat, vel in conscientia, vel in fama, vel in valetudine, vel in fortunis, vel in alia re, ut grave onus corpus gestantis premit, fatigat et molestat ut Matth. 20: Portavimus pondus et aestum diei.

ego mea divina potentis meipsum resuscitabo. Verbum ergo Possum in illo falso testimonio acceptum, multum lucis illi dicto et loco Iohannis ac prophetiae Christi affert. Impossibile, et locutionem Non potest hoc aut illud fieri, supra in vocabulo Impossibilis exposui: ubi monstravi, saepe etiam pro difficili, insolito, raro, inusitato, aut etiam non naturali poni. Monui igitur ibi varios esse gradus possibilitatis ac impossibilitatis, eoque etiam istas voces varie accipi. Paulus dicit 1 Cor. 3, Non potui vobis loqui ut spiritualibus. id est, non facile, nec commodum fuit.

aliquid adversus veritatem, sed pro veritate: scilicet, iure ac iuste, Deoque probante. Porro de posse facti est illud Romanorum octavo: Sensus carnis non potest se subiicere legi Dei. De hoc discrimine significa tionis etiam supra in Impossibili et Regulis Universalib. dictum est. Quod porro saepe verba Hebraea, praesertim in futuro, complectantur in se vim verbi Possum, ut Proverb 20. Quis dicet, Mundus sum? id est, vere dicere poterit: in Regulis universalib. ostendi. tametsi haec locutionis vis etiam in aliis linguis reperiatur. Quo pertinet totus modus potentialis, de quo

potestatem bestiae, quodque ea bestia faciat omnem potestatem prioris. id est, mirabilia opera ac magnae potentiae facta. Haec igitur significatio vocis Potestatis valde crebra est, ut ipsas propriae vires ac robur agendi, seu efficiendi aliquid denotet: cui significationi aut eius exemplis saepe etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut supra de verbo Possum dixi. Quae in valde multas species subdividitur. Aliquod enim ius habent etiam privati in se, suos

est, cum sis homo privatus, nec possis monstrare te vel a Deo vel ab ordinariis gubernatoribus ad hoc opus ablegatum, non habes profecto ius ita tumultuandi in templo, et omnino videris esse turbator ac seditiosus. Matthaei nono, Habet potestatem filius hominis remittendi peccata in terris. Sic saepe repetitur in Evangelistis, quod Christus docebat ut potestatem habens: in qua tamen locutione tum ius docendi, tum etiam singularis quaedam efficacia ac energia comprehenditur: nempe quod non timide locutus sit, sicut privati timide aliquid publice dicunt: non dubitanter, sicut qui sunt

ἐν, modo per μετὰ expressisse: eodem tamen sensu. Denique, ut haec ratio Hebraici sermonis non satisfaciat, hoc etiam dico, apud ipsos disertiores Graecos praepositionem μετὰ saepe pro ἐν et εἰς usurpari: idque etiam cum certum aliquod tempus nondum praeteritum declaratur. ut in illo versiculo Homeri Odyss. χ. χέρσιν ἀπείμενος μετὰ

Quare recte ait Paulus, Ob remissionem praeteritorum peccatorum. Recte etiam dicitur. Paulum potissimum ad praeteriti temporis tenebras et regnum peccati inter et super gentiles respicere: et veluti de illa tota expurgatione stabuli Augiae aut cloacae diaboli, nempe totius gentilismi: quod saepe facit, respiciens non tam ad singulorum hominum iustificationem, quam ad omnium redemptionem. Ideo mox addit, In praesenti tempore, ut praeteritum tempus ac statum gentilium, â Satana in omni impietate ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione eorundem per Christum

Peccati. 1 Tim. 5. Quo rundam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudicium: quorundam autem sequuntur. loquitur de iudicio Ecclesiae, quae multos mature agnoscit ex eorum manifestis sceleribus aut erroribus: ut Simonem Magum, cui ideo noluit imponere manus. Sed hypocritarum fraudes saepe tardius resciscuntur ut Saulis et Iudae, et illorum qui in extrema die dicent. Domine Domine non ne in nomine tuo prophetavimus? Luc. 22, Qui maior est inter vos, fiat sicut minor: et qui est praecessor, fiat sicut minister. In Graeco est, Dux, qui caeteris doctrina et exemplo praeit.

1, Christus dedit semetipsum, ut nos eximeret ex praesenti seculo pravo. id est, pravis istis hominibus, eorum moribus, et poenis aeternis. Praesentem esse Spiritu, absentem corpore, quid sit, infra declarabitur in vocabulo SPIRITUS. Praesens refertur alias ad eos homines qui loquuntur: sicut saepe in Sacris legitur, Usque in praesentem diem. alias ad eos ad quos fit sermo: ut 2 Petr. 1. Periti estis et confirmati in praesenti veritate. id est, in religione quam habetis. Hebr. 13. Sint mores sine avaricia, et sitis contenti praesentibus. id est quae habetis, aut facile consequi

Budaeus vero neutram interpretationem secutus, exponit παράγει, id est παραγήπει, transv ersum agit. Nam hoc quoque significt τὶ παράγειν. Pro hoc verbo saepe reperitur Transco. Inde vulgo theologis Transitoria vocantur caduca, de quo suo loca Secundo, vicinum huic significationi est, cum praeterire indicat irritum fieri, suo fine carere, aut frustrari ac cum Christus Matth. 5 dicit, unum iota aut apicem non praeteriturum, donec omnia

quam verbum ipsius. Tertio, Praeterire aliquando significat negligere. Iob 6, Fratres mei praeterierunt me. id est, neglectim ac non curantes transfierit, Sic Levita et Sacerdos dicuntur Luc. 10, saucium [?: ] viatorem praeteriisset: scilicet, negligendo eum. Quarto, Praeterire saepe significat peccare, sive quia [?: pr- ] ac ius sunt quasi quaedam rectae lineae, quas [?: pec- ] transgrediuntur: sive quia peccantes neglectim [?: p- ] seant mandata ac verbum Dei, non curantes quid [?: ] ille vel mandet, vel vetet: sicut

divino mandato inde aliquot manipulos demetere, et certo ritu ad tabernaculum sacerdotib. offerre: ut praecipitur potissimum Levit. 23. Antequam id fecissent, non licebat eis [?: ] attingere, aut ad ullum suum usum inde quicquam [?: ] pere. Vulgata alioqui versio saepe usa est vocabulo promitiarum, pro aliis Hebraeis. ut Exodi 22, Levit. 25. Hinc per metaphoram traducitur hoc vocabulum etiam ad alias res, sed plerunque praestantes ac excellentes. Dan. 11, Evadent de

Quod est mandatum magnum in lege? id est, maximum, posito positivo pro superlativo. Sic illud Rom. 3: Quae est igitur praestantia Iudaei? Primum quidem, quod concredita sint eis oracula. id est, primum, aut primarium, seu praecipuum est illud. PRIMUM adverbium, pro prius saepe ponitur. Matthaei decimo septimo: Heliam oportet venire primum. id est, priusquam veniat Meschias. Iohan. 15: Si vos mundus odit, scitote quod me primum vobis oderit. id est, priusquam vos. Venit et Nicodemus, qui venerat primum ad Iesum. id est, prius. Matth. 12. 2. Pet. 2, Fiunt

Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut Ecclesiasticus tu es inter nos: Tu circumfers inter nos veram viventis Dei religionem, Chald. Tu es magnus coram Deo, quare merito tibi omnes sepulchra sua concedent. Princeps domorum: id est, familiarum, saepe reperitur, sicut et tribuum. Princeps potestatis acris, ad Ephes. 2: Secundum principem potestatis aeris. id est, qui potestatem habet in aere, seu principem potestatem, Ἐξουσιάζοντα τοῦ αἔρος: nempe secundum diabolum, sicut mox

aut doctor in Synagoga praecipuus. Princeps publicanorum: id est, summus vectigalium exactor, vel unus ex praecipuis publicanis. Princeps daemoniorum Beelzebub: id est, summus rex in regno inferorum. Matthaei 12: In Beelzebub principe daemoniorum eiicit dae monia. Princeps mundi. Saepe Christus Satanam vocat principem mundi: quia totus mundus in maligno positus est, omnia illi militant, praesertim homo perpetuis peccatis, quin et tota rerum natura vanitati serviens: Rom. 8. Hunc principem mundi ait Christus iudicari, et eiici foras: Iohan. 12. id est, frangi eius vires

Prophetae reges catulos leonum vocant. Plaustra, Isaiae 41. Portae, hoc est, iudices, principes, qui sub porta iudicabantur: per civitatem autem, reliquum vulgus: ut Isaiae 14: Ulula porta, clama civitas. sicut Montes alibi reges, Colles autem plebeios. Elohim, hoc est deos, saepe Scriptura vocat: Exod. 24. Nimroth robustus, Genes. 10. Tauri, Esaiae 19. Abietes, Buxi, Pini, Esaiae 15. et arbores, et alibi, Potentes terrae, Psal. 47. Scuta terrae, eodem Psal. Anguli eorum, apud Sophoniam. Alias Caesarem, Barbam, Montes,

etiam inquit: Qui fecit ab initio hominem. ubi principium, etiam de prima illa mundi ac omnium rerum conditione et dispositione intelligi ferme, ut in Genesi, necesse est: nisi quod iuxta Regulam paulo ante indicatam, oportet accommodari hanc vocem, et eius significationem, ad id de quo agitur. Saepe tamen haec phrasis plenius legitur, addita voce Creationis, scilicet mundi: ut Mar. 10. 13. et 2. Pet. 3. Unde clarius cernitur, de quonam initio sint tales phrases intelligendae, cum ita absolute de rebus antiquissimis ponuntur. Iohan. cap. 1. suae primae Epistolae inquit:

in veritate. Principium ergo, aut origo, veluti nomen abstractum ponitur ibi more Hebraeorum, pro subiecto, et ipsius concreto: Origo pro originali, ac ipsissima divinitûs informata (ut [?:--a ] dicam) aurea substantia aut bonitate, seu imagine Dei. Sic et aliis linguis saepe Principium pro prima conditione et sorte, vel etiam pro prima parte rei ponitur. Matth. 24, principia dolorum ea sunt. Tecum principium in die virtutis tuae: habet in Vulgata Psal. 110. quod nil significat. In Hebraeo est, Populus tuus spontanei [?:-ut ]

voce Capitis etiam Latini utuntur. Si non posuero Ierusalem in principio aut capite lae [?:-ciae ] meae: Psal. 137. id est, Si non erit Syon aut Ecclesia Dei praecipuum meum gaudium, quo praecipue oblectabor. Principium sapientiae timor Domini. Prov. 1. 9. de saepe alias. Recte sane ac utiliter in sacra Scriptura toties inculcatur, quod initium sapientiae sit timor Domini, multae enim sunt eius rei rausae. Primum quidem, quod qui timet Dominum, is et regitur ab eo, et donis [?:-ariis ] ornatur tum in noticiis, tum et in voluntate,

plana est sententia, neque subtilis, neque detorta, sed ad quaestionem maxime accommodata. Deinde vero, in verborum explicatione servatur genuina ac propria explicatio. Nam quod ad traiectionem attinet, infinita pene similia exempla occurrunt, quae passim annotavimus. ut Rom. 12, et apud Lucam saepe, et infra in hoc ipso 8. cap. ὅ, τι vero, non ὅτι scribendum esse, docet maxima pars superiorum interpretationum, et ita etiam legitur in Theophylacto Romano. Postremo, haec est natura responsionum,

non modo usitatus, sed etiam elegans, idque in eodem prorsus dicendi genere, et eodem sequente verbo: ut apud Synesium, ἵν' εἰδῶμεν ὅ, τι καὶ λέγει, Ut sciamus quid ille dicat. Sic apud Gregorium saepe, τί χρὴ καὶ λέγειν; Deinde utitur praesenti tempore λαλῶ Evangelista, non sine emphasi. quasi diceret: Ego id sum quod ab initio dixi vobis, et nunc etiam dico: nimirum lux, vita, veritas,

aut coniugium, quando quidem Deus sic ordinanit, et naturae penitus implantavit. Deut. 19, et Mat. 5. Oculum pro oculo, dentem pro dente. id est, propter excussum dentem aut oculum privari laedens debet dente aut oculo. Sic saepe pati pro Christo et Evangelio dicimur: id est, propter. Non raro Pro in Vulgata versione novi Testamenti significat De. Sic saepissime ait Paulus, se agere gratias pro Romanis, Corinthiis, Ephesiis. item, gloriari pro tali homine. 1. Corinth. 12. Glorior Macedonibus pro vobis. id est, de

editurus signa et prodigia, sed mendacia: id est, tantum speciem habentia prodigiorum, cum sint vel praestigiae dia boli futurae, vel etiam figmenta seductorum, tum etiam ad mendacem falsamque religionem ac cultum inducentia. Christus quoque et Apostoli edentes miracula, signa et prodigia fecisse saepe in Sacris diceatur. Act. 2. 15. Rom. 15. 2. Cor. 12. Vocat Scriptura prodigia aut portenta etiam illas mirabiles actiones ac gestus Prophetarum, qui externis aliquibus notabilibus factis, ut gestatione iugi, catenarum, simulatione obsidionis, et similium, aliqua futura ex mandato Dei

Levit. 19, et Iere. 31, Adhuc plantabitis vineas in montibus, plantabunt plantantes, et profanabunt. In hac significatione Profanum vulgo, et etiam apud erudiriores scriptores plerunque accipitur. Sic saepe profani dicuntur omnes non consecrati. Posterior significatio est, cum rem immunda ac contaminatam notat. Mulierem prophanam, aut meretricem non accipiant sacerdotes. Levit. 21. bis repetitur. Sic Latini quoque saepe sceleratos ac nefarios homines prophanos vocant. In hac significatione

Profanum vulgo, et etiam apud erudiriores scriptores plerunque accipitur. Sic saepe profani dicuntur omnes non consecrati. Posterior significatio est, cum rem immunda ac contaminatam notat. Mulierem prophanam, aut meretricem non accipiant sacerdotes. Levit. 21. bis repetitur. Sic Latini quoque saepe sceleratos ac nefarios homines prophanos vocant. In hac significatione usurpatur etiam in Novo Testamento. Hebr. 12, Ne quis sit inter vos fornicator aut profanus, sicut Esau pro unico edulio vendidit primogenita. Sic 2. Tim. 2, Profanas vocum inanitates cohibe. Idem dicitur 1. Tim. 6.

eam apud vulgus. Gen. 14. est clare tum in Hebraea, tum et in Vulgata, quod Melchisedec protulerit panem et vinum exercitui Abrahami: et tamen quidam violenter pervertunt textum, quasi sit Obiulit: ut suam commenticiam oblationem Missae tueantur. PROVICISCOR, inde Profectiones. Saepe in posterioribus tribus libris Mosis fit mentio profectionum populi Israelitici: ubi ea vox significat progressiones illius populi in deserto, seu itinera ab aliis locis ad alia, ubi aliquandiu commorati sunt, Deo eos ducente per columnam ignis aut nubis: quae fuerunt 40: Numer. 33. Lapis

sapiens, aut etiam astutum, malitioseque cogitatum ac subornatum. Nam et in bonam et in malam partem accipitur. Sic dicitur 1. Cor. 2, Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei, id est, intimas cogitationes ac secreta consilia, sive in maximis mysteriis, sive in summis rerum difficultatibquo saepe Ecclesiam suam veluti ad mare rubrum, aut etiam in medium eius adducit. Psal. 92, Quam grandia sunt opera tua Domine, valde profundae sunt cogitationes tuae. Sic huc alludens Paulus Rom. 11. exclamat: O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, quam inscrutabilia sunt

manu eius quae attulit. propepercit dominus meus Naamano isti, aut eius rebus. Gen. 22. Non prohihuisti filium tuum a me: id est, non pepercisti filio tuo propter me. Vel potius, non denegasti eum mihi. Isa. 58. Clama gutture tuo, ne prohibear. id est, ne peperceris lateribus, gutturi ac voci. Saepe sane ne pro denego, aut nolo concedere, aut retraho, exponi posset. Gene. 39, Non est quisquam maior me in domo hac, neque prohibuit a me quicquam herus meus, [?: ] te uxorem suam, id est, omnia mihi concessit, meaeque potestati subiecit. Psal. 84 Non prohibet

cogitas. Sic 1. Sam. 14. Non est Iehovae prohibitio servare cum multis aut paucis. Germani in hac phrasi ludunt, cum dicunt alicui vinum aut carnes esse prohibitas, indicantes eum illas non habere: aut cum foeneratores dicunt pauperibus, esse foenus prohibitum. Non prohibere de quid alicui, saepe significat non tantum non denegare, sed etiam ultro dare ac offerre, ut quaedam superiora exempla indicant. Psalm. 48, Non prohibuit a morte anima eorum id est, non tantum non defendit eos a morte, anima etiam ultro eam illis obtrusit, seu occidit eos. Aliquem ab aliqua reprohibere, est

et ducet vos in omnem veritatem. Non ergo hic privatis hominibus admitur intellectus Prophetiae, qui et ipsi debent esse oves vocem Christi agnoscentes, intelligentes et sequentes: nec ad solos mitratos, vel etiam ad totam Ecclesiam ea cognitio alligatur. Deus enim plerunque aliquibus singulis, et saepe etiam privatis, sua dona largitur, et sua mysteria patefacit. PROPTER. Vide in PER, et PRO. PROSELYTUS, Graeca vox προσήλυτος, idem est quod adventicius. Significat autem eos gentiles, qui reiecto gentilismo, Iudaicam

PROTEGO et PROTECTOR, notae voces sunt, defensionem ab iniuriis significant: sicut tectum protegit domum contra imbres, nives, et grandinem. Valde usitatum alioqui est in Sacris literis. PROVERBIUM, est dictum aliquod sententiosum, tritum, et aliquid obscuritatis aut tropi continens. Saepe tamen simpliciter sententiam valde celebrem significat. Haec est vis huius vocis, et ei aequivalentium etiam in Latina lingua, et in aliis omnibus. Hebraei vocant משל Maschal, quod tum similitudinem sonat, quia proverbia crebro solent habere metaphorica

esse, mihique adesse, aut opitulari statuebam. Hinc celebre illud nomen Providentiae, qua Deus, aut etiam homines omnia diligenter cognoscunt, disponunt ac ordinant, curant, procurantque. Cuius contrarium est, omnia temere ac sine certo rectore, casu tuere ac ferri. PROVOCARE, saepe in Sacris literis significat irritare. Quare plerunque ei additur, Ad iram provocare, locutio est perspicua. ille tantum unicus locus in fine quinti ad Galat. observetur: Ne efficiamur in [?: ] gloriae cupidi, alii alios provocantes, alii aliis incidentes: id est, nos mutuo

aut Psalmum dicere, significat Deum celebrare. Psalm. 7. 12 et nono. Psallam nomini Domini altissimi. Saepissime hoc verbum coniungitur cum [?: ] . Psalmo vigesimo primo: Cantabimus et psallemus Psalm. centesimoquinto, et centesimooctavo: Cantate et psallite Domino. Saepe etiam legitur, Psallere Domino in cithara. Psalmo vigesimoseptimo: Cantabo, et psalmum dicam Domino. Psallam spiritu, psallam et mente: 1. Corinthiorum decimoquarto. id est, ita impulsu aut dono Spiritus psallam, ut simul etiam mens aut setentia mea percipiatur. Ephes. quinto:

expectantte. ubi scilicet me viderint â te desertum, cogitabunt, En nos falso praedicamus, Deum nostrum non solere suos deserere: frustra etiam nos speramus in eum, quos forte perinde deseret, ut istum deseruit. Idem ibi mox repetit: Non erubescant in me, qui quaerunt te. In hac significatione saepe dicitur, Qui crediderit, non confundetur. Item: Qui speraverit in Dominum, Romanorum nono, et decimo. 1. Petri secundo. Eadem est huius vocis vis, cum pudore affici, aut pudefieri ab aliqua re

aut quod superest, parvulis suis. Vulgata habet Psal. 63: Sagittae parvulorum. sed in Hebraeo, Sauciabit aut iacula bitur eos Deus sagitta repentina. Cuius loci ideo mentionem facio, quia multi ibi multum inepteque philosophantur. A parvo ad ma [?: g--- ] , saepe ponitur pro omnibus, vel nullo: idque tum de rebus, tum de hominibus, prout adiicitur affirmatio aut negatio. Hierem. 42: Accesserunt eum universus populus a parvo ad magnum. Hierem. 6: A parvo ad magnum eorum omnes cupide sectantur avariciam. Sic, rem vel magnam non agnoscere: 1. Sam.

suarum divinationum facere. Alii intelligunt per metaphoram seu allegoriam, sicut et praecedentia, quod voluerint adulando, et in sua securitate confirmando eos in sua idololatria peccatisque pertinaces efficere, pulvilli enim res mollis sunt, cui cum voluptate incumbas. PULVIS, saepe terram significat. Genesis tertio: Pulvis es, et in pulverem revertêris. id est, terra es, et in terram redigêris. Psal. 103. Recordatur quod pulvis sumus. id est, quod de terra sumus, et ad terram pertinemus. Genes. 18: Cum sim pulvis et cinis. Psalm. 104. Expirabunt,

vestes iactare, etiam [?: ] indicium est. Sic enim iactabat Semei pulverem et lapides contra Davidem fugientem, 2. Sam. 16: et Act. 22 Iudaei commoti in Paulum, pulverem et vestes [?: surf-- ] iactabant. Cum pulvere a vento agitato aut [?: dissip-- ] saepe conferuntur impii, eorumque exitium. Psal. 1. Sic ac pulvis, quem ventus proiicit a facie terrae. Sic etiam Assyrii exercitus interitus Isaiae vigesimonono depingitur. Psalmo decimo octavo: Et contudi eos, ut [?: pul-- ] coram vento dissipatur. Zoph. 1.

[?: S-- ] nim non ipsorum opes, aut sua aliqua commode dicendo ipsos quaesivisse, sed tantum ipsorum propriam aeternamque salutem. PUPILLUS, eandem vim naturamque in servum sacro obtinet, quam Orphanus. Vide igitur supra, et postea in voce VIDUA, quia orphanus et pupillus saepe viduae adiungitur. PUPILLA oculi, nigrum illud in medio oculi, in quo omnis videndi vis aut facultas consistit, per similitudinem declarat rem preciosissimam, summoque studio custodiendam. Deuteronomii trigesimosecundo: Custodivit Deus Israelem in deserto ut pupillam oculi

petunt, et Graeci sapientiam quaerere id est, flagitant sapientes disputationes. Significat et te nari consequi, quae est ei ferme propria significavit Matthaei sexto. Quaerite primum regnum Dei, et iustitiam eius, et ista omnia adiicientur vobis. Significt te interrogare, sicut et Latinis saepe. Isaiae octavo, Quaerite a pythonibus. Isaiae 65. Roman. 10. Inventus sum is qui me non quaesierunt. id est, qui de me non interrogaverunt prius, sicut mox verbum interrogandi subiecit, idem repetens. Interdum promovere significet ut Isaiae 1 et 16, Quaerite iudicium: id est, promovere.

ut et alia omnia, violenter ad legem et iustitiam operum trahunt, intelligentes per inquisitionem Dei, nostrorum operum meritum: et per vocem Praemii largitor, praemium vitae aeternae de condigno datum. Caeterum de voce PRAEMII ac MERCEDIS, supra suo loco dictum est: ubi ostendi, eam saepe prorsus Evangelicam esse, et significare gratuitum beneficium. Non ferendum ergo est, ut ab adversariis Gratiae, per illud dictum in speciem legale, cum sit mere Evangelicum, tota praecedens doctrina de gratuita iustificatione ac salute invertatur. Quaeri aliquid, et non reperiri, saepe

eam saepe prorsus Evangelicam esse, et significare gratuitum beneficium. Non ferendum ergo est, ut ab adversariis Gratiae, per illud dictum in speciem legale, cum sit mere Evangelicum, tota praecedens doctrina de gratuita iustificatione ac salute invertatur. Quaeri aliquid, et non reperiri, saepe significat extremam abolitionem alicuius hominis, facti, aut rei. Psal. 10: Confringe potentiam impii et mali. Quaeres impietatem eius, et non invenies. id est, ita abolebitur impius cum suis pravis conatibus et factis, ut etiam si diligenter eos quaeras, non tamen queas

Cum aut Quando, omnino conditionalis est hîc: Cum fecerint, aut quando fecerint, est idem ac si diceretur, Si Ethnici fecerint: ut postea etiam clarius patebit. Ubi et illud recte observari ad veritatis inquisitionem queat, quod istae particulae Si et Cum, saepe pro seinvicem ponuntur. sicut Iohan. 13 et 14, ἐάν pro ὅταν ponitur: Si abiero ad patrem. pro, cum abiero. Et primae Iohannis primo: Scimus autem, quod si patefiet, similes ipsi erimus: id est, cum patefiet.

Et 27, An' non audis, quanta adversus te testantur? id est, quam multa, et quam tetra? Sic Lucae 4. Fac et hic, quanta audivimus facta esse in Capernaum. id est, quam multa et quam grandia miracula. Luc. 15. Quanti mercenarii in domo patris mei sunt: id est, quam multi? Sic et in Actis saepe accipitur. QUARE, saepe non quaerit causam facti, sed tantum accusat factum, aut etiam arguit falsitatis dictum aliquod. ut, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Quasi dicat: Certe sine causa, et sine omni suo emolumento, quin potius cum suo summo damno id

adversus te testantur? id est, quam multa, et quam tetra? Sic Lucae 4. Fac et hic, quanta audivimus facta esse in Capernaum. id est, quam multa et quam grandia miracula. Luc. 15. Quanti mercenarii in domo patris mei sunt: id est, quam multi? Sic et in Actis saepe accipitur. QUARE, saepe non quaerit causam facti, sed tantum accusat factum, aut etiam arguit falsitatis dictum aliquod. ut, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Quasi dicat: Certe sine causa, et sine omni suo emolumento, quin potius cum suo summo damno id faciunt. Aut profecto iniustissime agunt

ὅτι per quod exponere velit: et in illo praecedente Interrogaverunt intelligere, illud deficiens, Quid est, aut Quid sibi vult, seu Quomodo intelligendum est, quod dicunt Pharisaei. Solent enim Hebraei ita aliquando aliqua subintelligere, aut in aliis includere. Saepe causam rei aut facti indicat, aut adiungit: unde Causalis dicitur. Matth. 2: Noluit consolari, quia non sunt: id est, quia prorsus perierunt filii. Totalis interitus puericiae fuit causa, non acceptae consolationis. Exaggeratur ergo ea locutione ingens magnitudo cladis acceptae. Omnes enim

dubitatioque sublata est Nonnunquam ὅτι, QUIA, abundet teste Beza et Erasmo, qui id super Acta 23 affirmant Affirmat aliquando. nam apud Graecos nonnunquam additur affirmandi causa. Annotavit et Augustinus libro de Genesos locutionibus primo, Quia saepe redundare in Sacris libris. veluti illo loco, Et dixit: Quia Dominus est in loco isto, hoc et ego nesciebam. Sane in praedicto loco vim affirmandi potius illud Quia habet, quâm quod redundet: et sane saepe כי Hebraeum affirmandi vim obtinet: sic volunt

affirmandi causa. Annotavit et Augustinus libro de Genesos locutionibus primo, Quia saepe redundare in Sacris libris. veluti illo loco, Et dixit: Quia Dominus est in loco isto, hoc et ego nesciebam. Sane in praedicto loco vim affirmandi potius illud Quia habet, quâm quod redundet: et sane saepe כי Hebraeum affirmandi vim obtinet: sic volunt affirmare ὅτι, Quia, Mathaei 26 dicens, ὅτι quia blasphemavit. pro, certe, [?: ] blasphemavit. Sic ibidem, Et

5, Sed nobiscum. Psalmo 115 Non nobis Domine, sed nomini tuo da gloriam. Psalmo 118, Non moriar, sed vivam. כיאם chiim, Sed solum. Levit. 21, Nemo prophanetur in populis suis, sed tantum pro carne sua. Ponitur pro [?:-N ] . Iob. 30. Saepe simpliciter in choat orationem, non reddendo rationem: ut Genesis 21, Quoniam septem istas agnas accipies de manu mea. Psalm. 113, Quia non movebor in aeternum: In memoria aeterna erit iustus. Tamen vel Nihilominus: Psalmo 118, Omnes gentes circumdederunt me, in nomine Domini tamen

vel potius Quod, aliquando reperitur non suo loco positum, sed per traiectionem alieno. Galatis primo: Notum facio vobis Evangelium a me praedicatum, quia vel quod non sit secundum hominem: id est, notum facio quod Evangelium a me praedicatum non sit secundum hominem, aut humanum. Quod saepe non verae causae, tan quam verae, cum aliquibus effectibus coniungantur per rationales aut causales coniunctiones, dixi plene in Regulis Universalibus. QUI, aliquando aliquid Latinis inusitatum in Sacris literis habet: quasdam eius phrases annotabo. Qui, Quae, aut Quod, sicut

dicetur. et, Quis de universo eius populo euntes: id est, qui nam tandem illi sunt, qui ibunt? Exodi decimo. Quis tibi hîc? Isaiae vigesimo secundo. id est, quos hic habes propinquos? Quis sum ego, ut vadam ad Pharaonem? Exodi tertio: extenuat suam personam. Quis det, aut Quis dabit, saepe idem valet, ac Utinam. ut David lamentans clamat, Absolon fili mi, quis det mihi ut pro te moriar? pro, utinam contingat mihi id commodum, ut pro te moriar, tuamve vitam mea morte redimam. Sic Propheta inquit: Quis det capiti meo aquas. Et Psalm. 4 Quis ostendet nobis bonum? Quod vel

feret opem Deus. Quis est mecum, quis? 2 Regum nono. pro, quis est apud Iezabelem, qui a parte mea stet, aut mecum sentiat? Quis est spontaneus, ut impleat manum suam Iehovae hodie? pro, si quis sponte offerre velit in usum templi. 1 Paral. vigesimonono. QUID interrogative positum, saepe non quaerit, sed accusat. Genes. 31, Quid fecisti? furatus enim es Deos meos. Non quaerit quid fecerit, ut pote qui ei aliquid certi obiiciat, sed accusat factum furtum. Psalmo 50. Quid tibi, ut enarres statuta mea? id est, quo iure, aut qua tandem authoritate hoc facis? Proverbiorum

Genesis 12. Quid hoc fecisti mihi? id est, cur hoc fecisti? Iud. 8. Quid est hoc quod fecisti nobis? id est, cur hoc fecisti nobis? Quod est hoc opus, quod fecisti? pro, cur. Marci 11, Quid facitis hoc? id est, cur facitis hoc? quid pro quo iure ponitur. Quid interrogative positum saepe negat, perinde ac si esset positum nihil. Iudicum undecimo: Quid mihi et tibi quod venisti coram me, ut pugnes contra terram meam? pro, Nihil mihi tecum negocii aut litis est. Libro secundo Samuelis, capite decimonono: Quid mihi et vobis filii Servia? 1 Regum decimoseptimo: Quid mihi et

etiam nunc? quasi dicat, levia sunt quae praedixi, praeiis quae deinceps indicabo. Sic et Germani extenuantes aliquid, dicunt, Was ist das? 1 Regum 9. Quid sunt urbes istae, quas dedisti mihi? id est, viles sunt. Sic supra dixi de loco Exodi tertio: Quis ego sum, ut vadam ad Pharaonem? Quid saepe quaerendo vult aliquid ad rem propositumve faciens, subintelligi: quasi ecliptice proposita interrogatione: Quid lapides isti vobis? Iosuae 4. id est, quid sibi volunt, aut quid significant? Sic Ezechielis duodecimo: Annon dixerunt ad te domus Israel, Quid tu facis? id est, quid

est donari [?: ] Spiritum sanctum, eiusque dona. Sic dicitur Num. undecimo Spiritus Domini quievisse super Eldad et Medad, eosque prophetasse. Sic et Isaiae sexto praedicitur, quod Spiritus Domini sit futurus super Masciam, ad hoc ut suum munus praeclare exequatur. Desinere saepe significatur per quiescere. Genesis secundo: Et perfecit Deus die septimo opus suum, quievitque die septimo ab omni opere suo, quod fecerat. id est, desiit a fabricatione instituti operis, quandoquidem absolverat omnia quae facere voluerat. Sic Exodi trigesimoprimo: Sex diebus fecit

et die septima cessavit Deus, et quievit. id est, desiit porro aliquid novi creare. Exodi trigesimosecundo: Quiescat ira tua, id est, desinat. Iob decimosexto: Dolor meus non quiescet. Oseae 1, Quiescere faciam regnum Israel. id est, finem ei imponam. Quiescere et [?: Q-- ] saepe pacem significat, quia bellum omnia turbat: sicut et Latini aliquando hanc vocem usurpant. Iudicum tertio: Et quievit terra. id est, coepit pacifice incoli, habitatores terrae vixerunt pacifici. Zachariae undecimo: Perambulavi terram, et ecce tota terrasedens et quiescens. pro, in summa

in Threnis, Quomodo fedetsola civitas, quae abundabat populo? Et sequenti: Quomodo obscurat in ira sua Dominus filiam Sion? Vicinum est lamentationi illud Oseae undecimo: Quomodo dedam Ephraim, subintell. hostibus. quasi dicat, invitus faciam, et tamen facere cogor, ob peccata tua. Quomodo vox saepe non quaerit de modo, sed vel negat, vel arguit, vel accusat et reprehendit, tanquam vel falsum sit quod ab alio dictum est, vel iniustum: ut ex sequentibus patebit. Exodi sexto: Ecce filii Israel non audiverunt me, et quomodo me audiet Pharao, cum sim incircumcisis labiis? pro, nequaquam me

Quomodo dicunt quidam inter vos, quod non sit resurrectio? Galatis secundo, Quomodo cogis gentes Iudaizare: id est, cur, aut quo tandem iure, vel etiam qua fronte? Hebraeorum secundo, Quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Porro causa et origo huius Hebraismi ea est quod saepe interrogatio figurata negat: de qua re Rhetores praecipiunt. Sic et Quare, ac consimiles interrogativae particulae, saepe vel negant, vel arguunt, vel accusant, vel refutant. Quoniam autem est insignis locus Iohannis sexto, Quomodo dabit hic nobis carnem suam ad manducandum: in quo multi

aut quo tandem iure, vel etiam qua fronte? Hebraeorum secundo, Quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Porro causa et origo huius Hebraismi ea est quod saepe interrogatio figurata negat: de qua re Rhetores praecipiunt. Sic et Quare, ac consimiles interrogativae particulae, saepe vel negant, vel arguunt, vel accusant, vel refutant. Quoniam autem est insignis locus Iohannis sexto, Quomodo dabit hic nobis carnem suam ad manducandum: in quo multi ob ignorationem huius Hebraismi impegerunt, cum alioqui sit maximi momenti habere eum explicatissimum, praesertim ob

tanquam textus parum convenientem, quod sit quaedam gradatio criminum: sciendum, illud sequens Stulte, non Graece aut Latine, sed Hebraice accipiendum esse, quibus Stulti sunt et dicuntur homines prorsus impii et ἄθεοι, qui dicunt in corde, et saepe etiam ore ac factis totaque vita, (ut est in Psalm. Dixit insipiens in corde suo) Non est Deus. Verum adscribam etiam aliorum sententiam, si forte haec mea alicui minus satisfacit. Erasmo igitur videtur esse vox indignantis, velut Interiectio. Alioque, ait, quid intererit inter Racha et

Vocabulum hoc retinere nolui, Matthaeum ipsum, vel certe Graecum eius interpretem secutus, qui peregrinam hanc vocem maluit usurpare, quam Graecam aliam substituere. Admonuit [?: ] vero Emanuel Tremellius, vir suae (id est Hebraeae) linguae peritissimus, in Thalmud saepe legi ריבא, pro quo Syri dicunt רקא: et significare hominem cerebro [?:--a--um ] . Graece fortassis χαυνὸν recte voces. Nam

est, tum illorum collectio, tum si quid forte passim in foliis palmitum in priori vindemia latens relictum est. De iis praecipitur Levit. 19, et Deut. 24: ne colligant nimium accurate reliquos racemos in vindemia, nec solitarias spicas in messe, sed relinquant pauperibus. Per metaphoram vero saepe denotat paucos superstites homines in regionibus post bella, aut aliam aliquam mortalitatem. Isaiae 17, Et relinquentur in eo racemi, vel racematio: id est, remanebunt pauci habitatores Hierusalem, cladi superstites, perinde ac pauci ac viles racemi remanent post vindemiam. Aliquando per

a gratia Dei, ne qua radix amaritudinis suppullulans obturbet, et per eam inquinentur multi. Radix amaritudinis: id est, proferens amarissimos et venenatissimos fructus, nempe errores, peccata, iram Dei et poenas. Hic igitur radix per metaphoram, fontem, seu id quod praecedit, indicat. Contra, saepe significat id quod sequitur: quia et arbor ac herbae crescentes simul ex se proiiciunt et extendunt radices in terram, non minus quam ramos sursum: et cum etiam emoriuntur tamen saepe relinquunt radicem vivam, ac veluti semen quoddam post se, ex qua alia similia exoriantur. Sic valde saepe

peccata, iram Dei et poenas. Hic igitur radix per metaphoram, fontem, seu id quod praecedit, indicat. Contra, saepe significat id quod sequitur: quia et arbor ac herbae crescentes simul ex se proiiciunt et extendunt radices in terram, non minus quam ramos sursum: et cum etiam emoriuntur tamen saepe relinquunt radicem vivam, ac veluti semen quoddam post se, ex qua alia similia exoriantur. Sic valde saepe significat stirpem, aut genus alicuius post eum relictum. Isaiae undecimo: Egredietur virga de stirpe Iesse, et surculus de radicibus eius fructificabit. Isaiae decimoquarto: De

Contra, saepe significat id quod sequitur: quia et arbor ac herbae crescentes simul ex se proiiciunt et extendunt radices in terram, non minus quam ramos sursum: et cum etiam emoriuntur tamen saepe relinquunt radicem vivam, ac veluti semen quoddam post se, ex qua alia similia exoriantur. Sic valde saepe significat stirpem, aut genus alicuius post eum relictum. Isaiae undecimo: Egredietur virga de stirpe Iesse, et surculus de radicibus eius fructificabit. Isaiae decimoquarto: De radice serpentis egredietur aspis. Et mox: Fame interficiam radicem tuam, sed et ipse posteros tuos occidet.

dictum etiam Paulus Rom. 15 citat. Sic et Apocalypsis 5 et 22 accipitur: Ego sum radix et genus David. Arbor inter crescendum tum sursum erigit ac confirmat truncum, tum spargit et dilatat ramos, tum denique radices deorsum agit ac per terram extendit. Ab hac igitur ratione incrementi arborum saepe metaphorae aut similitudines ducuntur, quibus indicantur hominum vel singulorum, vel etiam plurium, ut urbium aut gentium, incrementa. Isaiae 27. Venturis diebus radices aget Iacob, florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem orbis fructu: id est, crescet Ecclesia et regnum Meschiae.

unicuique secundum opera sua, Matth. 16. et Romanorum secundo. Sic et Matth. 6 aliquoties repetitur: Pater tuus qui videt tuas eleemosynas, preces aut ieiunia in occulto, reddet tibi in propatulo: id est, remunerabitur te. Reddere iuramenta Matth. 5. id est, res iuramento promissas. Sic saepe in Veteri testamento, reddere vota: id est, res voto promissas. Psalm. 22. Reddere testimonium alicui, aut alicuius rei, Actor 4, Apostoli magna virtute testimonium reddebant resurrectionis Christi: id est, liberrime, constantissime et efficacissime concionabantur, ac docebant de

suae dignitati, Genesis quadragesimo. Operabor, de quis redire faciet illud? Isaiae quadragesimotertio: id est, quis irritabit, retundet, aut obsistet? Redibit, reaedificabitur platea, Danielis nono: pro, rursus reae discabitur. De quo Hebraismo dixi in Regulis Universalibus, quod ita saepe verbum verbo adiungant, ac si alterum esset adverbium: Redire huc, pro rursus. Genesi 30. Revertar, et pascam oves tuas. id est, rursus [?: p- ] Spiritus vadens, et non rediens, Psal. 78. id est, anima exiens ex corpore, et non rediens in illud in hac

appellatione, quod Rex Israel et Rex decem tribuum idem sit. Nam post divisionem, aut potius dilacerationem regni Hebraeorum, aetate Roboam et Ieroboam, coepit rex Israel vocari Rex decem tribuum: rex vero Iuda, Rex duarum tantum reliquarum, nempe Iuda et Beniamin. Regnum Israel signatur saepe hisce nominibus, in libris Prophetarum: Ephraim, Samaria, Israel, loseph, Iezrael, Bethaven, Bethel, et interdum Iacob. At regnum Iuda, hisce nominibus: Iuda, Ierusalem, et Beniamin hactenus Hieronymus. Variis modis aut epithetis ornatur regnum Dei, seu cum ille rex dicitur. Primum enim per

Iuda, hisce nominibus: Iuda, Ierusalem, et Beniamin hactenus Hieronymus. Variis modis aut epithetis ornatur regnum Dei, seu cum ille rex dicitur. Primum enim per excellentiam Rex vocatur, quia et solus, et summus verusque Rex: et quia etiam reipsa solus iure opereque ipso regnat, cum terreni reges saepe dormitent ocientur, aut etiam regantur potius quam regant Quare emphatica quadam potentique significatione ipsi hoc officium adscribitur cûm alibi, tum in fine Dominicae orationis, ubi dicitur: Quia tuum est regnum, tua est potentia, tua est gloria, in secula seculorum. quasi dicat, Ut ut

tu tamen es solus vetus ac summus rex, tuumque est proprium regnum universae terrae et totius mundi, omniumque creaturarum. Quare merito haec a te solo petii, et peto. Sic et Psal. 22 dicitur: Quoniam Domini est regnum, et ipse dominabitur gentibus. Psal. 5 et 84, et saepe alias in Scriptura petii dicunt. Rex meus et Dominus meus: testificantes se non tantum spiritualia bona et auxilia, sed etiam temporalia, non tantum occultam ac religiosam seu Ecclesiasticam gubernationem ac defensionem ab eo solo petere. perinde ac si nullum politicum gubernatorem ac

Dei vicinam [?: ] ri significationem obtinet, et tamen nonnihil divertam In prioribus enim exemplis illa bona expenduntur, quatenus a Christo nobis communicantur. Hic autem, quatenus nos eis fruimur. Sic 1. Corinth. 4, Regnum Dei non est in locutione, sed in virtute. Porro, cum saepe comparat Christus regnum caelorum cum semente, [?: gr- ] sinapis, fermento in massam posito, thesauro abscondito, margarita, sagena, et similibus rebus aut parabolis significat ea vox totam illam propagationem regni Chrsti, seu totum illud regimen Christi in sua Ecclesia. Sic

viros. ubi per religiosas mulieres rectissime intellexeris, eas quae ex [?: ] cismo ad Iudaismum conversae, singulari hypocrisi et superstitione prae caeteris religionis studiosae videri volebant: quales etiam Romae fuisse Satyrici [?: que- ] , quae per maritos suos saepe turbas dabant. RELIQUIAE, alias significat paucos, quasi ex calamitate ac clade superstites: alias contra, multos. Aliquando etiam propagationem aut posteritatem amplam. Num. 24, Et perdet reliquias de civitate: id est, etiam eos qui vix in civitates confugerunt, perdent

mundum debellaturae: pauci enim Israelitae ad Christum conversi, totum mundum ei subiugarunt.. Erunt reliquiae Iacob in medio populorum multorum, veluti leo inter animalia sylvestria, et ut catulus leonis inter greges ovium: qui cum transierit, discerpserit, et rapuerit, non est qui eripiat. Sic saepe celebratur propagatio regni Meschiae in prophetis, per paucos conversos Israelitas, ut etiam in praecedentibus dictis audivimus Rom. 11. sic et hoc tempore reliquiae secundum electionem factae sunt. id est, aliqui pauci ex mera gratia servati sunt, pereuntibus plerisque in sua incredulitate

REMISSIO PECCATORUM, supra in voce Peccatum exposita est. significat autem concessionem, aut condonationem illorum spiritualium debitorum. Quomodo vero peccata sint ac dicantur debita, supra in voce Debiti ac Peccati. et in libello de Iustificatione dictum est. Monet vero Christus saepe, ut remittamus fratri offensam: qui cum nos laesit, veluti mulctam quandam et sanationem laesionis nobis debet: eam igitur illi clementer condonari vult Deus, quod etiam in para bola remissorum servo 10000 talentorum proponit. Deo enim omni tempore perfectissime obedire deberemus: id cum non

est idoneus, ut sit meus discipulus. Sic et Latini suum Valedicere aliquandoin longe vehementiore significatione, et veluti pro quadam abiectione usurpant: Valeant qui inter nos dissidium quaerunt. id est, abeant in malam rem, paratus sum eorum benevolentia perpetuo carere. REPELLO, saepe ita usurpatur in Sacris literis a Vulgata versione, pro varii Hebraeis ac Graecis, ut iure inter Hebraismos recenseri queat. Significat autem negligo, desero, amoveo a me. Dicuntur vero et homines repellere Deum, ac eius mandata: pro negligere, aut abiicere. Num. 11, Repulistis Dominum.

habebit pacem ac divitias, seu [?: re-- ] necessariarum abundantiam. Requiem dare a labore. Isaiae 14, Et erit in die illa, qua tibi Dominus requiem dederit a labore, aut dolore ac tremore tuo, et a servitudine dura, quam servivisti. Et sumes parabolam hanc, etc. Sic saepe in Veteri testamento accipitur haec vox de liberatione, et tranquilla felicitate. Requies mensae [?: ] recreatio illa quae contingit ex victu post diurnam [?: ] fatigationem. Iob 36, Requies mensae tuae plena erit pinguedine. id est, ut laute pascereris. Non habui

Lucae 1, In diebus, quibus respexit Deus ut auferret opprobrium meum inter homines. id est egit, et peregit ut auferret. Act. 22 dicit Ananias: [?: S--- ] frater, respice. id est, iterum aspice, iterum utitor [?: ] aut recipe visum, quem amiseras. Respicere saepe [?: ] dum, in locorum et aedificiorum descriptionibus significat aliquo versum esse. Sic Ezech. 40, portae tempi describuntur, quod aliquae ad Orientem aut [?: Men-i ] respiciant. Respiciente mane reversum est mare, Exod. 14. id est, summo mane, cum sol radiis

eum sacrificare suo reti. id est, tribuere illas victorias suae sapientiae et fortitudini, non Deo punienti per eum gentes. Significat eadem vox etiam poenas Dei, quibus perinde subito et ex improviso obruit homines. Ezech. 12 Expandam super eum rete meum, et comprehendetur sagena mea. Sic saepe in Isaia, Ierem. et aliis Propheta legitur. Frustra iacitur rete ante faciem pinnatoris Proverbiorum primo. id est, nos facile evademus captantes nos, et omnia pericula. Christus comparat signum caelorum, id est Ecclesiam, ac ministerium praedicationis verbi, sagenae aut reti, capienti et

Isa. 1: quia (ut Rabini aiunt) sacerdotes [?: deti- ] populum adhuc una die ultra festum, veluti augendi cuius gratia. Mihi magis probatur Germanica, quae habet: Convocare concionem non possum, idololatria est, et violentia. ut illud Retentio violentiam notet. RETRIBUO saepe significat (ut et D. Basilius manet super Psalmum 7 ) ultro ac primum alicui benedicere, aut beneficium dare: sicut modo diximus, Reddere significare inchoationem sermonis. De hoc Hebraismo diximus etiam supra in verbo Reddo. Psalm. 116, Quid reddam Domino pro omnibus retributionibus eius?

Iob 33. Reverti facere aliquid ad cor, est recordari, in memoriam revocare: quae ratio etiam Latinae compositionis Recordari verbi esse videtur. 2. Paralipamenon 6. Si reduxerint ad cor: aliqui subintelligunt tuum verbum, promissionesque et sua malefacta. alioqui redire aut reverti ad cor saepe significat resipiscere, aut ad sanitatem reverti, eo quod peccantes sunt velati vecordes, aut sine corde, seu absentes a suo corde. Reverti de post aliquem, est desinere eum sequi. 1. Regum 19. Sic Ezechielis 10, Non revertebantur rotae de prope illos. id est, semper sequebantur ac

natu ex posteris Aaronis, habens perpetuum regimen totius ministerii: singularem vestitum, nempe Mitram, Rationale, Superhumerale aut Ephod, Tunicam, Baltheum, Vittam, Laminam in fronte, Tintinabula, et alia: Exod. 28. Hic vocatur in Haggaeo et Zacharia Summus sacerdos, et in novo Testamento saepe Princeps sacerdotum. Alias nominantur hoc nomine etiam minores sacerdotes, qui ex posteritate Aaronis erant, et sub summi sacerdotis regimine versabantur. Levitarum fuit inferior ordo, statusve, qui non habebant ius sacrificandi, aut suffitum offerendi: quique sacerdotibus subiecti

sortem redacti erunt, nulla potiori sorte fruentur superiores ordines: seu evertetur politia, confusis ordinibus ac statibus ipsius. Eadem porro locutio Oseae 14, significat perinde sacerdotes esse imperitos, et omnibus peccatis contaminatos, sicut vilem stultamque plebeculam. Ezech. 7, et saepe alias, dicitur peritura aut non peritura lex a sacerdote, visio aut verbum a Propheta, et consilium â senibus aut sapientibus. Nam sacerdotum erat proprie docere, ac explicare scriptam legem: propherarum, acceptum verbum seu mandata aut visiones divinitus oblatas populo, regibus et

ubi etiam vocantur Principes sanctuaii. Et 2. Par. 36 diserte principes sacerdotum dicuntur. Talis consuetudinis ac ordinationis verisimile est aliqua vestigia etiam post captivitatem Babylonicam mansisse, ideoque et nomen principum sacerdotum cum re servatum esse. Principes igitur sacerdotum saepe in Evangelistis et Actis nominantur: ubi ea vox non semper summum sacerdotem, sed tantum quosvis primarios sacerdotes denotat, aut alioqui potentiores inter sacerdotes: sicut et locutio, Princeps publicanorum. Talis videtur fuisse et ille Sceva Actor. 19, cuius filii Ephesi suis

eum, salvi fiebant: Matthaei 14. Salus [?: mag ] pro, ingens liberatio ex summo periculo. Salva animam tuam, Genesis decimonono: pro, effuge periculum montis. Salvari in Domino: pro, a Domino. Vidi Dominum a facie ad faciem, et salva facta est anima mea: Genesis 32. Christus saepe in Evangelistis repetit illud dictum. Qui volet animam suam salvare, perdet eam: et qui perdiderit, salvabit eam: Lucae nono ubi prior Salus in temporaria salute, posterior de spirituali intelligedi est. contrâ autem Perditio prior de aeterna, posterior de temporaria. ¶ Nunc

salvavit eos: Psal. 44. id est, non liberavit. Aliquando Salus etiam ipsam solum conversionem denotat. Lucae 19: Hodie salus domui huic contigit. Tametsi ibi etiam iustificationem complectatur. Sic ibidem: Venit filius hominis, ut quaerat et salvum faciat quod perierat. Sane saepe Salvare idem quod Iustificare significat. ut Act. 2: Dominus addebat qui salvi fierent. id est qui converterentur et iustificarentur, quotidie congregationi addebat. Act. 4: Nec est aliud nomen, etc. in quo oporteat nos salvos fieri. Actorum decimoquinto psuedoapostoli

SANCTUS, קדוש kados, ἄγιος, aut ἔσιος, videres proprie significare iustum universali iustitia: et [?: ] augustum, plenum maiestate, ac prorsus inviolabile Quare saepe Deus flagitans a suis veram et perfectam pietatem, inquit: Sancti estote, quia et ego sanctus [?: ] : Levit. 11, 19, 20. Aliquoties repetitur et vigesimoprimo. Sic primae Pet, 1, et 1.

enim oblatione perfectos fecit eos qui sanctificantur. Et aliquanto post: Sanguinem foederis, per quem fuit sanctificatus profanum duxerit. Et capite decimotertio: Quapropter et IESUS ut sanctificaret per proprium sanguinem populum, extra portam passus est. De sola renovatione accipitur, cum saepe Spiritui sancto sanctificatio tribuitur. Romanorum primo, Declarato filio Dei per Spiritum sanctificationis: id est, per Spiritum nobis ad renovationem donatum. Primae Petri primo: Secundum propositum Patris, in sanctificatione Spiritus, ad obedientiam et aspersionem sanguinis Iesu

vocem in ultimo Psalmo, aliqui [?: ] gunt de caelo, eo quod ibi Deus habitet: Laudate Deum in sanctuario suo, laudate eum in firmamento potentiae eius. SANGUIS, varia significata habet, plures etiam obscuras phrases parit. Primum, cum in propria significatione accipitur, saepe in veteri Testamento usus eius prohibetur: quin et Actor. decimo quinto. Adscribitur autem a Moyse crebro eius praecepti ratio, quia anima sit sanguis, aut in sanguine. Genesis 9: Utique carnem cum anima eius, sanguine eius, non comedetis. Levit, decimoseptimo etiam prolixius et

reatum de sanguine iniuste fuso. Psal. 51, Libera me Deus de sanguinibus. id est, a reatu caecis Uriae, et aliorum cum eo mea culpa interfectorum. Oseae 4, Sanguines attigerunt sanguines: id est, omnes sant onerati reatu in iustarum caedium, vel omnia sunt plena caedibus. Sic saepe hoc dictum iteratur: Sanguis eius super eum, vel super caput eius: Levit. 20, et alias saepissime significat, ipsemet est reus sui exitii. Sic Act. 5, Vultis super nos inducere sanguinem hominis istius. id est, nos onerare reatu et culpa occisi Iesu, cum ipse sibi male agendo exitium

iteratur: Sanguis eius super eum, vel super caput eius: Levit. 20, et alias saepissime significat, ipsemet est reus sui exitii. Sic Act. 5, Vultis super nos inducere sanguinem hominis istius. id est, nos onerare reatu et culpa occisi Iesu, cum ipse sibi male agendo exitium accersiverit. Sic saepe dicitur Quaerere sanguinem: id est, punire reatum caedis: Gene. nono et 42 Reddidit tibi Iehova omnem sanguinem domus Saulis: secundo Samuelis decimosexto. id, est, punivit te Deus propter effusum sanguinem familiae Saul. Sic de Ioab dicit David, 1 Reg. 2. Sic Oseae I Adhuc

Sic dicitur, quod leviter curaverint pseudoprophetae contritionem filiae populi Dei, dicendo, [?: ] pax, ubinon erat pax. id est, stulte et inanibus [?: con-tionibus ] eam lactarunt. Ibidem, Tempus sanationis, signicat tempus liberationis a calamitatibus. Sanitas saepe rem salubrem, aut salutiferam, gratamque significat Proverb. duodecimo: Lingua sapientis est sanitas id est, sanat multa. Proverb. decimotertio: Legatus [?:-lis ] sanitas. id est, multa sanat, et salutariter efficit. Proverb. decimo quarto: Vita carnis est cor sanans, et

autem vitandum sit, non est huius loci ac propositi [?: explic- ] Appellationes autem scandali dati haesunt: [?: Pecc- ] cere, Exo. 23. Delinquere facere, Levit. 4. Inducete peccatum super alios, Exo. 34. Achab peccare fecit [?: ] 1. Reg. 21. Quod saepe de Ieroboam et aliis regibus legitur. Radix germinans fel et amaritudinem, Deut. [?: ] sequi peccata patrum, Iudith 8. Facere impingere, [?: M- ] SCENOPEGIA: Iohan. 7, Instabat autem [?: die- ] stus Iudaeorum Scenopegia, id est

etiam illud huic sententiae addere, quod plerunque res ex suo contrario cognoscuntur, et praesertim bona, in primisque Dei dona ac beneficia non prius intelliguntur ac expenduntur, quam cum iam amissa sunt, ut cum sa [?:-itas ] , pax, aut res familiaris amissa est. SCIENTIA saepe pro vera Dei agnitione, aut etiam doctrina ponitur. Isaiae 11, Repleta est terra scientia Domini, sicut aquae maris contegentes. Hieremiae nono, Non glorietur sapiens in sapientia sua, nec fortis in fortitudine sua, nec dives in divitiis suis: sed qui gloriatur, glorietur in intelligere

apte Germanis dicitur, mit vernunft: et Italis, condiscretion. Non cum scientia loqui, Iob 34. id est, temere, imprudenter, imperite. Psal. 89: Beatus populus qui scit iubilationem: id est, qui novit celebrare ac praedicare Dominum scienter. SCIRE, valde emphatice saepe ponitur in Psalmis ac Prophetis, praesertim in Ezechiele, quasi pro deprehendere ipsa vera vivaque experientia. ut cum saepe repetitur: Et scient omnes, quoniam ego Dominus. Sic Psal. 9, Et sciant omnes gentes, quod homines sunt. Scire facere aliquid, Psal. 16,

imperite. Psal. 89: Beatus populus qui scit iubilationem: id est, qui novit celebrare ac praedicare Dominum scienter. SCIRE, valde emphatice saepe ponitur in Psalmis ac Prophetis, praesertim in Ezechiele, quasi pro deprehendere ipsa vera vivaque experientia. ut cum saepe repetitur: Et scient omnes, quoniam ego Dominus. Sic Psal. 9, Et sciant omnes gentes, quod homines sunt. Scire facere aliquid, Psal. 16, Scire facies me semitam vitae: id est, tu monstrabis mihi veram ac salutarem viam, quin potius per eam ad vitam deduces et

ac perfecturos esse, irritos repellat: idque semper in ipsorum hostium exitium, perinde prorsus ac si lapis valide a scuto repulsus instar pilae resiliens in proiicientem, eum interficiat. sicut Legendae fingunt, sagittas in D. Sebastianum contortas, in suos adversarios revolasse. Sic sane saepe gladius impiorum ab eis strictus, in cor eorum tandem infigitur, etc. Et incidunt impii in foveam, quam piis praeparaverant, sicut saepe venefici suis venenis pereunt. SECTA, Graece αἵρεσις, ab eligendo, nunc in pessimam

resiliens in proiicientem, eum interficiat. sicut Legendae fingunt, sagittas in D. Sebastianum contortas, in suos adversarios revolasse. Sic sane saepe gladius impiorum ab eis strictus, in cor eorum tandem infigitur, etc. Et incidunt impii in foveam, quam piis praeparaverant, sicut saepe venefici suis venenis pereunt. SECTA, Graece αἵρεσις, ab eligendo, nunc in pessimam partem accipitur de falsa doctrina ac religione, eiusque sectatoribus. At olim vox utraque generale nomen fuit, tam ad malas quam ad bonas sectas. Dicta

idque secundum materiam subiectam, quemadmodum supra quoque multis ostensum est: et nedum legem caeremonialem esse abrogatam, quod ad iustificationem attinet, verum etiam moralem, hoc est Decalogi opera, siquidem (sicut Deus Hieremiae 31, et Christus Ioan 7, Petrus Actorum 15. et Paulus ut saepe alias, maxime vero Roman. 7 et 8 disertis verbis affirmat) ea nemo praestet, aut praestare queat. Pluraliter עולמים. id est, multa secula. 1. Regum octavo: Aedificando aedificavi habitaculum tibi firmum, ut in eo habites multa secula. Psalmo 77,

Significat igitur interdum [?: ] dum diem, idem quod hodie. Libro primo Samuel nono: Quia eum secundum diem invenietis. id est, hodie aut etiam hac ipsa hora. Secundum diem in die: 1. Samuelilis 8. id est, sicut quotidie factitabat. Secundum [?: ] illud, saepe significat tale. 2. Samuelis 12, Adiecturus eram secundum haec et secundum haec. id est talia et [?: ] Sic 2. Samuelis decimoquarto, Quare cogitasti [?: ] dum hoc contra populum Dei? id est, tale [?: quip- ] , vel etiam hoc ipsum. Sic Iudic. 13. Non

haec. id est talia et [?: ] Sic 2. Samuelis decimoquarto, Quare cogitasti [?: ] dum hoc contra populum Dei? id est, tale [?: quip- ] , vel etiam hoc ipsum. Sic Iudic. 13. Non fecisset nos redire secundum hoc. id est, tale. Sic Secundum [?: ] saepe significat tale. Fiat mihi secundum verbum tuum. id est, tale, ut es locutus. Non addent facere secundum verbum malum hoc. id est, tale quid. Sic 1. Sam. 9 [?: ] 18 et 25. Absit, ut facias secundum rem istam. Gen. 18. Secundum misericordiam, aut iram facere aliquid, est

affecti sumus, et aliter de Christo sentimus, aliaque bona ab eo expectamus. Deponere veterem hominem secundum priorem conversationem: Ephes. 4 id est, viventem et agentem pristino more perversae vitae. vel veterem hominem una cum suis operib. aut priori illa prava conversatione. Eadem vis est saepe particulae IUXTA. Mich. 7, Iuxta dies antiquos, iuxta dies egressionis tuae i. ut olim, ut tempore exitus ex Aegypto. Excitabit super eum flagellum, iuxta plagam Madian. id est, ut olim Madianitas afflixit. Dedi tibi annos iniquitatis, iuxta numerum dierum, Ezech. 4. pro, tot tibi dies ad

Isaiae 16: Et praeparabitur in misericordia solium, sedebitque super illud in veritate, in tabernaculo David. Psalmo 113, Qui erigit de stercore pauperem, ut sedere eum faciat cum principibus. id est, regere. 2 Samuelis 23, Sedens in cathedra princeps magnorum magnorum erat Adion. Saepe etiam de iniusta functione gubernatorum usurpatur. Psalmo 119. Sederunt principes, et contra me locuti sunt. Sic Psalmo 26, Non sedi cum viris mendacibus, et cum occultatoribus aut fucatis non introivi. id est, nolui cum eis regere ac deliberare: tametsi possit etiam de privatis accipi.

Sic Psalmo 1 15 praedicatur beatus, qui non sedit in cathedra derisiorum: quod tamen magis de falsa doctrina et seductoribus accipiendum puto, quam de politico regimine: quia et doctores sedere dicuntur, ut postea dicam. Verum illum locum Psalmi, supra in CATHEDRA exposui. De doctorum functione saepe hoc idem verbum usurpatur: Matthaei 23, Super cathedram Moysis sederunt Scribae et Pharisaei: omnia ergo quae dixerint, etc. id est solent ordinaria functione fungi, et legem Moysis dicere. Sic forte illud Christi accipi posset Matthaei 26, Quotidie apud vos sedebam, docens

ficu sua, nec erit qui eis incutiat terrorem: quia os Domini locutum est. Est allusio ad morem illius gentis, multum in aestate extra domos sub arboribus habitantis in loco amoeno et ventoso. Sedes, supra in voce CATHEDRAE exposita est, forte addetur etiam aliquid in voce THRONUS. Sedes Dei saepe in Psal. et prophetis, pro regno, gloria, ac etiam gubernatione eius ponitur. Sic Sedes maiestatis Christi, saepe in novo Testamento. Apoc. 2. Ubi est sedes Satanae. id est, ubi ille potenter imperitat, ubi est eius regnum. Christus dicitur sessurus in sede aut throno David

domos sub arboribus habitantis in loco amoeno et ventoso. Sedes, supra in voce CATHEDRAE exposita est, forte addetur etiam aliquid in voce THRONUS. Sedes Dei saepe in Psal. et prophetis, pro regno, gloria, ac etiam gubernatione eius ponitur. Sic Sedes maiestatis Christi, saepe in novo Testamento. Apoc. 2. Ubi est sedes Satanae. id est, ubi ille potenter imperitat, ubi est eius regnum. Christus dicitur sessurus in sede aut throno David patris sui, Lucae 1. Act. 2. pro, vero Israeli aut populo Dei imperaturus: sicut et ille olim in externo regno sui temporis

plane non fuisse in usu: non enim tantum illae voces, significationes aut phrases in ea lingua fuerunt, quae nunc in Veteri testamento Hebraeo extant, quandoquidem alioqui nihil aliud germane Hebraeum habemus. Deinde dico, nomina collectiva ita in singulari numero pro plurali solere poni, ut tamen saepe etiam unum aliquod certum individuum indicent: ut homo, aut bos, aliaque huius generis in omnib. linguis. Sic vox Adam Hebraeis alias unum Adamum, alias aliquem alium hominem, alias etiam totam speciem significat. Quare Paulus Apostolico spiritu sciens, qua ratione ea voxin promissionib.

dicitur ambulare super pennas ventotum Sensus autem est, quod nubes destillent pluviam et [?: ni- ] quae rigant et foecundant terram, ut ea nobis (benedicente Deo) varios, utiles ac necessarios fructus proferat. Semita vitae, est ea quae ducit ad vitam, praesertim aeternam. Sic saepe mandata Dei, et omnino aditus ad [?:--- ] vocantur. Psal. 16. Scire facies me semitam vitae. id est, tu me duces per veram religionem et resurrectionem ad vitam aeternam. Sic etiam Proverb. 5. et Proverb 2, Omnes ingredientes ad meretricem, non apprehendunt

metonymiam Seniores vocantur, prudentiores: unde nomen Presbyteri aut Senioris in Ecclesia, sicut et Latini Senactae a senectute dixerunt. Num. 11, Congrega e LXX senioribus, quos nosti quod sint seniores populi. id est, quos nosti caeteris esse prudentiores, dignosque qui praesint. Sic saepe in Evangelistis Seniores populi, gubernatores vocantur. Fructificare in senectute: Psalmo 92, Adhuc fructificabunt in senectute, pingues et virides erunt. de iustis aut piis id pronunciat: idemque est quod alibi dicit, Renovat ut aquilae iuventutem tuam. Senescere alicubi, pro longo

septem. id est, populus multus redactus est in exiguum numerum. Ecclesiast. 11, Da portionem septem subintellige pauperibus: id est, multis. Sic Levitici vigesimosexto: Corripiam vos septies propter peccata vestra. Psalmo 119, Septies in die laudo te super iudicia iustitiae tuae. id est, saepe, identidem. 1. Samuelis 7. Donec sterilis peperit septem. Sic argentum repurgatum septies: Psalmo 12. id est, saepe, aut sufficienter. Sic Amos aliquoties repetens: Super tria et quatuor peccata non parcam, etc. id est, ob septem peccata, quia tria et quatuor faciunt septem.

id est, multis. Sic Levitici vigesimosexto: Corripiam vos septies propter peccata vestra. Psalmo 119, Septies in die laudo te super iudicia iustitiae tuae. id est, saepe, identidem. 1. Samuelis 7. Donec sterilis peperit septem. Sic argentum repurgatum septies: Psalmo 12. id est, saepe, aut sufficienter. Sic Amos aliquoties repetens: Super tria et quatuor peccata non parcam, etc. id est, ob septem peccata, quia tria et quatuor faciunt septem. Obiicit ergo illis innumera peccata, ob quae eis diutius condonare nolit. Perinde et in Novo Testamento multum

שאל Scheol, בור Bor שחת Schachat קבר Keber, convenit saepe hoc nomen cum inferno, de quo supra prolixe dixi. Porro quia sepulchri propria significatio nota est, addam quasdam figuratas. Per metaphoram igitur significat veteri Adamo, eiusque operibus, id est peccatis renunciare, Rom. 6, Sepulti igitur sumus una cum eo per baptismum in mortem: ut

[?: ] os. Sic Elias clamat ad Israelem: Quousque claudicatis [?: ] in utrumque latus? Si Iehova est Deus, sequimini eum: si Baal est Deus, sequimini eum. id est, alterutrum, qui est verus Deus, solum colite, audite, invocate, etc. Sequi Christum, in Evangelistis saepe significat eius doctrinam recipere, eum pro vero Meschiah agnoscere, colere et invocare, quomodo omnes pii sequuntur eum: non tantum pedibus sequi, sicut turbae et multi etiam impii interdum [?: ] eum secuti. Matth. 16. Si quis vult post me venire, abteget semetipsum, et tollat

] expectantes mandata, aut etiam in eorum [?: potest-- ] existentes, ut supra in voce Coram explicui. [?: Serv- ] domus, vocantur carceres et ergastula, ubi servi operare et laborare cogebantur: et simul custodiebantur, [?:--- ] fugerent. Sic saepe captivitas Aegyptia domus servorum fuisse Israelitis dicitur: et illi inde beneficio Dei liberati, e domo servorum educti esse dicuntur. Deutronomii quinto: Eduxi te ex Aegypto, e domo servorum. Exodi. 13. Ierem. 34. Mich. 6. Dicite, Servi [?:--- ] sumus. id est, nihil

et sic non fiet: Gen. 34. id est, talia sunt foeda ac illicita. 2. Sam. 13, Non enim sic fit in Israele. pro, talia non solent aut debent fieri. Iob 9, Non sum sic apud me. id est, non sum talis qualem me putatis. Sic dicit servus tuus Iacob. Genes. 32, pro, haec tibi nunciari praecepit. Saepe deest vel alterutra similitudinis particula, inchoans aut applicans, sicut aut sic, vel etiam utraque: ut in Regulis Generalibus de particulis Consignificativis, [?:-e ] etiam de Similitudinibus dixi. Proverb. 10. Ut transit turbo, non erit impius. pro, sic non erit, aut sic

sicut aut sic, vel etiam utraque: ut in Regulis Generalibus de particulis Consignificativis, [?:-e ] etiam de Similitudinibus dixi. Proverb. 10. Ut transit turbo, non erit impius. pro, sic non erit, aut sic [?: subi-- ] [?:-nescet ] . In iuramentis saepe posterior pars, quae [?:--li ] imprecatione constat, si non sit verum quod dixi, utitur Scriptura. (ut etiam antea indicavi) hac generalitate, ut dicat: Sic faciat, et sic ad dat mihi Dominus. id est si mentitus sum, aut mentiar in hac re, ita me [?: puni-e ]

male crescunt. Siccitas aliquando ponitur pro tempore famis: quia sterilitas et caritas non raro in illis locis exoritur ex nimia siccitate, cum vel desunt pluviae, vel nimii aestus solis, aut etiam ardentes venti omnia exurunt: sicut contrâ in septentrionalibus nimiae pluviae et exundantes aquae saepe vel submergunt segetes, vel maturationem earum prohibent. Isaiae 8, Et saturabit in siccitatibus animam tuam. id est, in magna annonae caritate, penuriaque. Siccitates aestivae. Psal. 32 significat summam ariditatem ac exiccationem terrae, et omnium crescentium. Conversus est

usurpatur. Exodi vigesimoprimo: Argenti triginta siclos dabit domino eius. Levitici vigesimoseptimo: Et erit aestimatio tua masculini viginti sicli. Iosuae septimo, Ducentos siclos in argento, etc. Plerique in eo consentiunt, Siclum templi duplo maiorem fuisse siclo communi. Saepe vero haec vox in nominatione pecuniae non additur: sed simpliciter ponitur, aureus aut argenteus, subintellige siclus. Iudicum octavo: Pondus in aurium fuit 1700 aureorum: subintellige, siclorum. Sic Iudicum 17. Mille et centum argentei, qui ablati fuerant: subintellige sicli. Hinc est

agat, ut ipse delicate victitet, nulla prorsus [?: hab--- ] pauperum ratione. Sed de hac re supra in voce ARGENTEUS. SICUT, plerunque confert duas res diversas, in aliquo tamen similes. 2. Samuelis 14, sicut angelus Dei, sic est Dominus meus rex, ut audiat bonum ac mali. Saepe haec particula similitudinis deest, ut et Sic: quod prius in vocula Sic monui, et in Regulis universalibus, in cap. De similibus ac consignificativis. Aliquando decus diversas personas aut res exaequat in aliqae, idque repetita. Genesis 18. Eritque sicut iustus, sicut impius.

ponitur Genes. 45. Patri misit sicut hoc. id est, tale vel tantundem. Levitici decimo: Evenerunt mihi sicut haec. id est, talia. Deut. 4, An factum sit, sicut res magna ista pro, an facta sit unquam res tam magna, ut ista est Locutus est ad eos sicut hoc: Iudicum octavo. id est, talis. Saepe haec locutio reperitur. Sic dicitur Sicut ille, ac Sicut ipse, Exodi nono: Qualis non fuit sicut ipsa et Exodi 30. Quisquis fecerit sicut ipsum. id est, simile. Eccles. 9. Sicut ista capientur homines in tempore malo [?: p-- ] sic accidet filiis hominum. Sicut hodie

De quo hebraismo tum unius voculae, tum et integrarum sententiarum, dixi in Regulis Universalibus: ut ostendi, quod tum similitudo pro reipsa, tum etiam vicissim res ipsae pro similitudine ponatur. Sicut scriptum est, aut ficut dictum est, saepe est formula in Novo testamento, citans veteris testimonia, non similitudinem aliquam in dicans. SIGILLUM, pro re valde grata preciosâve ponitur: sive quia sigillo in rebus maximi momenti confirmandis utimur: sive quia sigillum plerunque in annulo habemus, quem semper in digito

60. Signa valde crebro significant minacia prodigia, cuiusmodi describit Christus Matth. 24, Ioel. 2. et Petrus Act. 2, ac passim in prophetis: in qua significatione saepissime signum cum prodigio coniungitur, ferme tanquam synonymum, nullo certe notabili discrimine. Hisce nominibus saepe tum in quatuor posterioribus libris Moysis, tum et in Psalmis vocantur horrendae ac miraculosae poenae Aegyptiorum in eductione Israelitarum ex Aegypto: quarum locutionum sunt plane innumera exempla. Dare aliquem in signum ac prodigium, saepe de prophetis dicitur, cum ex Dei iussu aliquid

nullo certe notabili discrimine. Hisce nominibus saepe tum in quatuor posterioribus libris Moysis, tum et in Psalmis vocantur horrendae ac miraculosae poenae Aegyptiorum in eductione Israelitarum ex Aegypto: quarum locutionum sunt plane innumera exempla. Dare aliquem in signum ac prodigium, saepe de prophetis dicitur, cum ex Dei iussu aliquid portentose agendo, praefigurabant secuturas poenas populi. Aliquando significat etiam aliquem gravissime punire, ut sit aliis in exemplum vitandi peccata ac iram Dei: Ezech. 14. Sic et Deuteron. 28 dicuntur poenae venturae in Israelitas, cum

statum, contra clamor calamitosum denotat: cuius significationis illustre exemplum est Exodi undecimo: Et erit clam or magnus per totam terram Aegypti, qualis nunquam fuit, neque unquam erit. Apud cunctos autem filios Israel non movebit canis linguam ab homine usque ad iumentum. Sic contra saepe dicuntur aliqui clamaturi ac vociferaturi ob bellum aut caritatem. Sic Isaias decimo quarto praedicit, prostrata Babylonica tyrannide terram quieturam, tacituram, et iubilaturam. Isaiae trigesimo secundo: Et erit opus iustitiae pax, et operatio iustitiae silentium, et securitas in

eius, quia praeparavit mactationem. Zachariae secundo. Sileat omnis terra a facie Domini, quia excitatus est de habitaculo sanctitatis suae id est, metuat et quiescat. Tertio, quia verba rebus actionibusque coniuncta sunt, et clamor labori, contra silentium quieti: ideo Silere pro quiscere saepe ponitur: idque tum Deo per anthropopathiam, tum hominibus tribuitur. Psalmo octuagesimo tertio. Deus ne sit tibi silentium, non taceas, neque quiescas Deus. Quoniam ecce inimici tui fremunt: et quite odio habent, extulerunt caput. id est, succurre, fer opem, ne ociosus desideas, neglecta

Moysen. Numer. 13. Isaiae cap. 42. negatur Meschias clamaturus in plateis. ubi clamor non ipsam vocem aut praedicationem sanae doctrinae, quam Christus libere et clare in plateis sonuit, sed tantum iniustas rixas ac crudeles contentiones denotat. Vide vocem CLAMOR. Silentium, saepe secretum indicat. Ios. secundo: Miserat exploratores silentio: id est, secrete. Ioann. 11, Vocaverat Mariam sororem suam silentio. id est, secrete, tacite, non audientib. aliis. Dicitur et oculus Silere aut tacere, cum definit lachrymari. Threnor. 3, Oculus meus defluit, nec

Est et שלה, sive שלו nomen loci seu civitatis in tribu Ephraim, in qua erat arca, et tabernaculum Dei, et sacerdos Dei Eli, et sacrificia Deo offerebantur, ut 1 Samuelis 1: eiusque situs describitur Iud. 21: et alias saepe fit eius in Scriptura mentis. SIMILE id est, quod cum diverso in aliqua re convenit, ac cum eo conferri aliquatenus potest. Videri autem posset Latina vox venire ab Hebraeo משל Masal, transpositis radicalibus literis, aut a semol Hebraeo

credunt, quod non perinde sollicite fraudes et astutias excogitant, quod multa pericula ac mala veritatis causa sustinent, quod suorum, commodorum gratia nihil impie iniusteque agunt, quod ex suo ingenio de aliis iudicant: quodque Domino fidentes, non perinde omnia dispiciunt aut cavent, eoque saepe inscii laqueis adversariorum circumveniuntur, et veluti oves ad mactationem trahuntur: Quare etiam bona piorum simplicitas nonnunquam, quasi vitii ac imperitiae aliquid admixtum habet. Sic Iacob dicitur simplex fuisse, et habitasse in tabernaculis. Porro cum in bonum vox haec usurpatur, in

ac expectatis: idque eo tempore, cum aliis adhuc bene erit. Vide sequentia in eo loco. Isa. capite sexagesimo inquit: Non occidet amplius sol tuus, nec luna occultabitur, quoniam Dominus erit tibi in lucem perpetuam, et finientur dies luctus tui. Extenditur hoc genus Hebraismi etiam latius, quod saepe in descriptione gravium calamitatum dicitur obscurari et obtenebrari sol, non habita ipsius solis ratione, sed hominum moestissimi animi, quibus omnia videntur esse adversa ac hostilia, cum in gravibus aliquibus calamitatibus haerent, captique aut intricati tenentur. Isaiae octavo est

eos, et ad scaturigines aquarum ducet eos. Psalm. 121. Interdiu sol non percutiet te, et luna noctu, Dominus custodiet te ab omni malo, custodiet animam tuam: Dominus custodiet introitum tuum et exitum tuum, a nunc usque in seculum. Ipsemet Psalmus declarat, quid per illam locutionem intelligat. Saepe fit mentio ortus et occasus solis, ut nominentur remotissima loca. Psalm. 94. Dominus locutus est, et advocavit homines ab ortu solis usque ad occasum eius. Psal. 113, Ab ortu solis usque ad occasum eius laudetur nomen Domini. Porro Psa. 107 etiam duae polorum extremitates

pro ipsomet, seu quasi circumstantia pro ipsa substantia aut persona interdum accipiatur: multis exemplis declarari potest. Proverb. 9: Si fueris sapiens, tibimet sapies: sin fueris derisor, solus feres. pro, ipsemet feres. id est, tutemet, tu ipse potissimum: non excludit alios, ad quos etiam saepe ex unius stulticia calamitas venit: sed ipsam substantiam aut personam denotat. Gal. 6. Probet unusquisque sui opus, tunc in se solo gloriam habebit, non in alio. id est. habebit quod glorietur de semetipso. Sic Illyrica signa

Potuimus mendacium spem nostram. Romanorum octavo: Spes si cernitur, non est spes. i. praesens bonum habetur, non speratur. Spes protracta excruciatio cordis est: at lignum vitae est res desiderata, cum contingit Proverbiorum decimotertio: pro, est res apprime grata ac salutaris. Sic saepe dicitur, Spes impiorum aut Hypocritarum peribit: id est, interibit, illud expectemus bonum nunquam eis continget. Iob 27. Prover. 31, Ezech. 37. Contra piorum et afflictorum spes dicitur ad peritura, Prover. 24. Aliquando longius adhuc progreditur hic tropus in eum a quo sperantur illa

tu es spes mea, turris mea. Sic et homines aliqui potentes dicuntur aliorum spes, quis ab eis bona sperantur. Isa. 20, Confundentur ab Aethiopia spe sua. Ibidem: Haeccine erat spes nostra? i. [?: q- ] stulte fecimus, quod in hosce speravimus? Spes in Deum et Sperantes in Deum, saepe synecdochice pro tota [?: pi- ] ponuntur: sicut et credentes, aut timentes, item invocantes: cuius significationis innumera sunt exempla ut ea citari nihil attineat. Spe salvi facti sumus, inquit Paulus Rom. 8: non id docens, quod spes sit instrumentem

non recipiunt bonum semen, ita nec pravum cor verbum Dei. Sic et Christus in parabola curas ac solicitudines de rebus huius mundi vocat spinas, quae suffocent bonum semen, et prima initia verae pietatis. Tertio, Spinae significant in universum omnia laedentia. Sic Numeri 33. et Iosuae 23 saepe dicuntur reliquiae gentilium, quas inter se Israelitae servaturi erant, futurae spinae in oculis, et clavi in lateribus eorum: id est, semper longe molestissimi, infestissimi, et perniciosissimi. Isa. 28. Ira non est mihi. Quis det me spinas et vepres, in bello graderer in eam, incenderem

circumvicinis ipsorum, qui spernunt eos. Sic et Proverb. 26, eloquentia insipientis comparatur spinae, aut ramo spinoso, existenti in manu ebrii: quae collatio convenit cum illa Ciceroniana, qui facundiam insipientum comparat gladio furentis. Spinas et vepres in aliquo loco nasci ac crescere, saepe significat redigi eum in solitudinem, fieri incultum ac desolatum. Nam agricolae talia fruticeta excindere solent, nec ea patiuntur, praesertim in utili loco, invalescere. Is. 5, 7, 32, 34, 41, et Prove. 24,

Abedmelecho, et cap. 45 Barucho suo scribae pollicetur, quod, quocunque venerint, sit eis Deus daturus animas suas in spolium. id est, id tantum lucri inde asportaturum. Spolia alicuius distribuere: Lucae undecimo, Spolia fortis distribuet. id est, spolia forti adempta. Sic saepe spolia dicuntur in Sacris literis eorum, quibus adimuntur: sicut et praeda pauperis. Spoliati sunt fortes corde: id est, in spoliationem ac praedam divinitus traditi. Christus dicitur spoliasse principatus ac potestates, eosque propalam ostentasse et triumphasse: id est, devicisse Satanam,

significat. Dan. 8. Omnes bestiae non stabunt coram eo. id est, nequibunt ei resistere. Non poterunt filii Israel stare coram inimicis suis Iosuae 7. id est, illis resistere. Sic 2. Regum 10. Ecce duo reges non steterunt coram eo: id est, nequiverunt ei resistere. Sic et Iosuae primo ac saepe alias, reperitur ad עמד Amad, vel Iazab. Sic dicitur Draco steisse coram muliere parturiente, Apocalypsis 12. Secundo, [?: ] significat in bono statu aut conditione esse: sicut contra Iacere etiam apud Latinos. Cicero in Fam. inquit Ea

exequar id quod praedixi. Deut. 9. In ore duorum aut trium testium stabit verbum: id est, sententia secundum tot testes proferetur, et praevalebit. Sic Le-itici 27. Secundum quod aestimabit sacerdos, sic stabit: id est, statuetur. Quinto, Stare coram aliquo, est iudicari ab eo. Iosuae 20 saepe dicitur de illis qui fortuito hominem interfecerant, ut confugiant ad certas civitates, donec steterint: id est, iudicati fuerint coram coetu. Sic Paulus Actorum 25, provocans inquit: Ad tribunal Caesaris sto. id est, ibi cupio sisti, iudicandus ab eo. Aliquando iudicare declarat. Esdr. 10

5. Hebdomadas statutorum messis custodit nobis Deus. id est, certum aptumque tempus messi servat nobis. Sic Iob 28, Dum faceret pluviae statutum. id est, dum pluviae leges praescriberet. Sic Statuta lunae, Ierem. 31. pro motu aut cursu eius ponitur. STELLAE ob numerositatem saepe Israelitarum multitudinem declarant, Genesis 15. 22 et 26. Sic Deuteron. 1. inquit Moyses, Hodie estis sicut stellae caeli plurimi. 1. Paralip. 27, Dixerat Iehova, quod multiplicaret Israelem veluti stellas caeli. Stellae luminis: pro, stellae lucidae, aut lucentes. Cum laudarent

et seductoribus ex ipsamet idololatria ac errore extrema ignominia et exitium [?: ] tur. E stercore elevare pauperem, ut sedeat cum principibus populi sui: Psalmo 113, et 1 Sam. 2. id est, ex [?: ] conditione extollere aliquos in summum gradum vitae. Quale est, quod saepe rusticorum liberi in sumum gradum evehantur, ut tandem fiant homines docti, aut prudentes gubernatores, cancellarii, et similes regum consiliarii vel ministri: quod experientis quotidiana testatur. Fieri vel esse stercus terrae, est computrescere in terra. Psalmo 83. Qui perierunt in

dediti alioqui ocio literario, arma sumpserunt. SUAVITAS, vox nota, ad gustum, odoratum et auditum referri solet. Cantic. 4, Cum fructibus suavitum. id est, suavissimis. Ezech. 20 cap. Et posuerunt [?: ] odorem suavitatum suarum. id est, suavissimum. Sic saepe legitur in descriptionibus sacrificiorum, in odorem suavitatis. SUB praepositio, interdum nonnihil obscuritatis habet: sed multo plus eius Hebraea תחת tachath. Primum enim significat per quandam metaphoram, subiectionem dominii, ut 2. Reg.

ac sanarum piarumque admonitionum. Ezech 33, Subsannationes ore suo facimus pro, irrident ac subsannant. SUBTUS: Ducit populos subtus nos, et [?: nat- ] pedes nostros. pro, nobis subiicit, ut nos illos vincemus et regamus. SUBVERTERE, et Subversio, saepe quamvis volitionem significat. Ezech. 21. Subversionem, [?: sub-nem ] ponam. id est, plane subvertam aut amovebo longo tempore dignitatem regiam. SUCCIDO, solent aliqui vertere verbum [?: Heb- ] carath כרת

verbum in omnibus linguis multas admodum locutiones gignit. Sic et in Hebraeo habet suas proprietates. De quarum aliquibus tantum dicam. nam [?: pl-que ] ob multum usum, et communem etiam aliarum linguarum morem alioqui iudicari queunt. [?: Pri- ] igitur observetur, quod saepe abundet, praesertim [?: ] in descriptione temporis FUIT. Deut. 9, Et fuit a fine quatuor dierum: pro, finitis 4 dieb. aut post eos. Gen. 15, Et fuit sole occumbente: id est, cum occumberet sol, vel in occasu solis. Ex. 33. Et fuit, omnis qui quaerebat Dominum, exibat ad

ut si esset adverbium, significat. 2 Sam. 23, Surgens percussit Philistaeos. id est, protinus. 1. Reg. 11, Surgens aufugit Ieroboam. 2. Paral. 30, Surrexerunt autem et removerunt altaria. id est, confestim. Surgere mane, et facere aliquid: id est, mature et dextre agere aut expedire, saepe de omnib. actionibus per metaphoram dicitur, ac tum etiam ad Deum per anthropopathiam transfertur: quia diligentes patresfamilias mane surgentes, servis ac toti familiae mandata tradunt, operasque distribuunt. 2. Paral. 36. Misit Deus ad eos per manum nunciorum suorum, mane surgendo et

[?: ] surgere coram hostibus suis. Surgere aliquando signficat confirmari, ac ratum fieri, videturque forense vebum esse. De ratificatione emptionum ac venditionum item de foederum confirmatione crebrum est Gen. 23. Surrexitque ager Ephronis cum omnib. adiunctis in possessionem Abramo. Sic saepe dicit Deus, Faciam surgere pactum meum cum hoc aut illo: pro, confirmabo non [?: tum ] verbis, sed et re. Gen. 6. 7 et 26. Surgere, pro covalescere. Dan. 8, Et aegrotavi diebus et surrexi, et feci opus regis. id est, convalescens negocia regia administravi solito more.

spargamus rumorem, tum ne audiamus Levit. 19, Non suscipies super fratrem peccatum id est, non impinges illi crimen. Nubes dicitur suscepisse [?: C- ] , Act. 1. pro, abscondisse ab oculis Apostolorum, [?: ] ea susceptum in caelum porro veheret. SUSCITO saepe idem valet quod excito. [?: ] re aliquem contra alium: Ier. 50. Suscito et ascendere [?: sac- ] contra Babel. pro, impello, ut contra eam bellum moveat. Sic 1. Par 5. dicitur Deus suscitasse Spiritum Pul regis Assyriae contra Israelitas, ut eos transferret. Sic

removimus, negligentes et odio habentes in tanto luctu omnem musicam. Suspendere arma de muro dicuntur cum praesidiarii milites excubant in moenibus, et ibi arma, ut in promptu sint, alligare ac reponere solent, praesertim scuta et lanceas. SUSTENTARE, est fulcire et corroborare. Saepe metaphorice auxilium Dei denotat. Psal. 3, Ego iacui, dormini, et evigilavi, quoniam Dominus sustentabat me. Est quasi quaedam allusio ad fulcimentum baculi, quo senes aut alioqui in loco lubrico incedentes, seipsos fulciunt. Sic Psal. 93. Misericordia tua

tum de beneficiis Dei innumeris, quib eos in deserto fovit et ductavit:tum ut simul considerarent, quomodo etiam in hac spirituali peregrinatione, postquam semel sumus per filium Dei redempti, perpetuo potenti manu Dei regamur et conservemur ad salutem. Per metaphoram Tabernaculum Dei saepe significat coetum Dei, aut certe ipsum ministerium, Psal. 84. Quam dilecta sunt tabernacula tua Domine exercituum. Per catachresin ponitur pro quovis domicilio aut loco habitationis, Psalm. septuagesimo octavo: Interfecit primogenitos in tabernaculis Cham. Ibidem: Fecit

Psal. 84. Quam dilecta sunt tabernacula tua Domine exercituum. Per catachresin ponitur pro quovis domicilio aut loco habitationis, Psalm. septuagesimo octavo: Interfecit primogenitos in tabernaculis Cham. Ibidem: Fecit habitare in tabernaculis eorum tribus Israel. Per synecdochen saepe Tabernaculum ponitur pro iis qui habitant in tabernaculo. Psalm. 91, Non accidet tibi malum, neque plaga appropinquabit tabernaculo tuo. Sic Psal. septuagesimo octavo: Repudiavit Deus tabernaculum Ioseph, et tribum Ephraim non elegit. Idem bis dicit. Sic dicuntur

me per aquas talorum. Mox eas nominat aquas genuum et lumborum, indicans fluvium illum crevisse. TALIO: Talionis lex dicitur, quae eandem poenam aut calamitatem reo infligit, quam illi querenti aut laeso intulit. De qua praecipitur Exod 21, et Levit. 24. TALIS vocula saepe vel simplex, vel repetita, indicat aliquem certum hominem, locum, aut tempus, non certo expressum: sicut Graecis δεῖνα, quidam aut quispiam Iosuae 7. Tale et tale feci, etc. quod brevitatis causa ponitur, ut narratio facta fuisse totius

interiore parte aut adyto templi: et [?: ] DEUS iusserat ibi tantum offerri sacrificia, et ei [?: ] sus converti omnes precantes, etiamsi procul [?: ali- ] essent: ideo tam saepe leguntur illae locutiones, Dominus est in templo suo, Psalm. 11. 48. Et adorare ad templum Dei, Psalmo 5. 18. 28. 29. et 138. Et Deus dicitur exaudire e templo sancto suo: Psalmo decimooctavo, et sexagesimooctavo. Aliquando totum simul illum cultum vox haec complectitur. Ierem. 7,

in altera vita videbimus. TEMPUS, alias communem istam significationem obtinet, quam vocant mensuram motus aut durationis, secundum prius et posterius, Gen. 5. Fuit omne tempus quo vixit Adam: id est, quantitas aut duratio vitae. In Hebraeo est, Omnes dies. quam vocem dierum saepe Vulgata versio per tempus reddit Proverb. quinto: Ubera eius inebriant te omni tempore. Sic Prover. decimoseptimo: Omni tempore diligit amicus, et frater ad tribulationem nascitur. id est, ut in tribulatione succurrat. Secundo, tempus significat divisiones ac metas temporum. Sic statim in

2. Cor. 6. In tempore gratiae exaudivi et in die salutis adiuvi te. Ecce nunc tempus acceptum ecce nunc dies salutis. Sic alibi inquit: Nunc proprius est salus, quam cum credidimus. Semper quidem Deus exaudit se vere invocantes, ac liberat ex spiritibus calamitatibus: sed non item ex temporariis. Saepe enim cum exardescit ira eius, et adest poena, necessario progreditur. Quod si ea in tempore precibus [?: ] poenitentia praeventa fuisset, facile impediri potuisse. Contra, Tempus, aut dies visitationis, plerunque est id tempus, quo Deus iratus adest puniturus, non proprius

Haec est via, ambulate in ea. Evodem Hebraismum alioqui habet sola vox Post et [?: ] , de quibus suprâ suo loco. ut Isa. 50, Non fui rebellis, nec retrorsum actus sum. id est, perrexi sequi ac obedire Deo, non fui illi inobediens. Vulgata versio habet, Non verti tergum. Sic et saepe alias talibus loquutionibus interserit Tergum, ubi nihil tale est in Hebraeo. TERMINUS. Non apprehendes terminum proxime tui, quem terminaverunt priores: Deut. 19. id est, nihil occupes de agro aut iure vicini. Abstuli terminos populorum, Isa. 10. id est omnia occupans, ac in

proprie regionem significat, de qua est sermo. 2. Par. 22. Athalia autem regnabat super terram. id est, super Iudaeam. Gen. 13 et 36, Terra eos ferre non poterat. id est, ille locus terrae Canaan. Gen. 34, Terra erit coram vobis, aut in potestate vestra. Indicat igitur in illis exemplis, et saepe alias terram Canaan, aut Iudaeam. Hieronymus super Isaiae 5 notat, moris esse Scripturae, nomine universae terrae notare tantum eam regionem, de qua sermo est. Sic dicitur universa terra venisse in Aegyptum, ad emendum frumentum. id est, Syria et vicina Aegypto loca. Sic 2. Par. 9 dicitur

implorat, et desiderat sicut arida terra pluviam: sicut Anaxagoras, citante Aristotele, dixerat, terram amore imbris teneri. Terra ferrea et aenea est, quae aut coli non potest, aut non fert fructus, vel ob siccitatem, vel alioqui. Talem se effecturum terram Israeliticam, ob eorum peccata, saepe minatur Deus. Deuter. 28: Eruntque caeli aerei, et terra quae sub te est ferrea. id est, nec caelum pluet, nec terra dabit tibi fructus. Sic Levit. 26 inquit, Dabo terram vestram sicut aes. Sed in priori loco mox se exponit inquiens: Et consumetur frustra fortitudo vestra, neque dabit

quia ipse testatur illam doctrinam, quam proponit, esse veram. Isaiae 55 de Meschia dicit Deus: Ecce dedi eum testem populis. id est, ducem et praeceptorem. Et Christus Lucae ultimo et Act. 1, Vos autem eritis testes horum omnium in Iudaea et Samaria, et usque ad fines terrae: quod saepe postea Apostoli in Actis repetunt. Sic et Christus de sua praedicatione inquit: Amen dico tibi, quod scimus loquimur, et quod videmus testamur. Ibidem aliquanto post inquit de Christo Baptista: Quod vidit et audivit, hoc testatur: sed testimonium eius nemo recipit. Sic quoque Iohannes initio

Num. 1 aliquoties vocatur tabernaculum testimonii, quia in eo fuerit testimonium, nempe arca. In novo Testamento, testimonium plerunque significat ipsam ab aliquo factam testificationem de quapiam re aut homine. Sic saepe dicitur Baptista perhibuisse de Christo testamonium, quôd ipse sit verus Meschias, aut agnus Dei unicus, mundi peccata tollens. Idem dicitur venisse in testimonium, ut testaretur de luce, ut omnes crederent per ipsum. ubi ipsemet textus indicat, venire in vel ad testimonium, esse venire ad

locis, non significat simpliciter testari de aliquo, ut solent testes a iudice rogati: sed publica professione quidpiam ita testari, ut non modo assentiaris, sed etiam laudes ac comprobes. Itaque mihi quidem videtur respondere verbo Hebraeo ידה iada. pro quo saepe sacri scriptores usurpant verbum ὁμολογεῖν: unde תודה id est, μαρτυρία καὶ ὁμολογία, ut 1. Timoth. 6. Sic apud Xenophontem in Apomnemoneumatis,

et ista usitata Testamenti sua commoda habeat.. Vertit vero eam Aquila, teste Hieronymo, συνθηκὴν, pactum: Septuaginta autem, διαθήκην, quod quidem plerunque testamentum sonat, et sic a Vulgata versione saepe vertitur, tametsi crebrius Foedus: sed tamen in singulari numero, testibus Graecis grammaticis, saepissime etiam foedus denotat. ¶ Novi porro testamenti illi sanctissimi suaeque fidei scriptores, sicut in multis aliis, ita in hac quoque voce LXX sunt sequuti, ubique usurpantes

ut ubi sum ego, et vos sitis. Est etiam exequutor hic in terris Spiritus sanctus et ministri Christi: qui sunt legati eius ad urgendam reconciliationem hominum cum patre, quique sunt oeconomi Christi, et ius habent ligandi ac solvendi, claudendi et aperiendi. THESAURUS, per synecdochen saepe omnis generis opes, potentiam ac gloriam significat. Sic dicitur Moises pluris fecisse probrum Christi, quam thesauros Aegypti: Hebr. 11. Sic Isa. 2, Repleta est terra eius auro et argento, nec est finis thesauris eius. Secundo per metaphoram significat quarumvis bonarum rerum copiam.

absconditos harenae. i. varia maximaque commoda ex mari percipient. Sic Christus dicit: Nolite vobis parare thesauros in terris, sed in caelo. Et, Ubi est thesaurus tuus, ibi et cor tuum. Isa. 33. Timor Domini ipse erit thesaurus eius:.i. causa ingentis felicitatis. Unde liquet, thesurum saepe in genere indicare quicquid eximium, praeclarum aut utile homines iudicant, quod vehementer amant; unde dependent, ac cui innituntur, et in quo fiduciam suam collocare solent. Aliquando thesauri vocantur promptuaria aut cellae quarumcunque rerum bonarum, aut etiam malarum, una cum suis reb.

quicquid eximium, praeclarum aut utile homines iudicant, quod vehementer amant; unde dependent, ac cui innituntur, et in quo fiduciam suam collocare solent. Aliquando thesauri vocantur promptuaria aut cellae quarumcunque rerum bonarum, aut etiam malarum, una cum suis reb. repositis. Sic valde saepe dicitur, Deum depromere ventos ex thesauris suis. Hiere. 10. et Psal. 135. Sic quoque in thesauris grandines habere dicitur, Iob 38. Et abyssos ponere in thesauris suis, Ps. 32. Sic et Magi Christo offerentes, dicuntur aperuisse thesauros suos: i. vascula

est venatio impetrandae iustificationis, et omnium aliorum [?: ] norum. Eadem ferme vis vocis SOLIUM est, [?: q- ] et eius aliqua exempla adscribemus. Psal. 47, Deus [?: ] det super solium sanctitatis suae. Haec loquutio duplice sensum recipit. Saepe enim hac loquutione tabernaculum vel templum intelligitur: interdum vero caelum significatur. Si de templo exponere libeat, sensus erit Deum sic praeesse toti mundo, ac populos omnes sub imperio suo complecti, ut primaria tamen eius sedes Hierosolymae maneat: sicut etiam inde fluxit Evangelii

stabilia ac perpetua bona quaerenda esse. Sic Iacob. quoque insultat divitib. quod divitiae eorum, quib. adeo sollicite parcant, intereant, nihilque eis prosint, dicens: Flete divites, quia divitiae vestrae corruptae sunt, et vestimenta vestra a tineis exesa. TINNIRE ambas aures. Saepe cum Deus tristes aliquas calamitates minatur se populo incussurum, dicit futurum ut omnib. qui illa audierint, tinniant ambae aures: 2 Reg. 21, Hie. 19. quasi dicat, Non solum perpeti illas poenas acerbissimum erit, sed etiam vel audire solum erit valde horrendum. TITIONEM per

RADO, BARBA, CAPILLUS, et similibus. Mich. 1 Decalva teipsam, et tonde comam super filios deliciarum tuarum. Ista adhortatio ad luctum, Prophetia est futurarum calamitatum, sicut et aliae consimiles innumerae. TONITRVI voce, sicut et fulguris, nubium, ignis ventorum ac procellarum, saepe ira Dei, aliquando potentia et maiestas depingitur ac exprimitur. Sic Exod. 19 in monte Sina cum voce tonitruum, et apparitione ignis, ac fulgurum terribili specie conspectus est Deus. Talis descriptio Dei prolixe habetur Psal. 77. Porro Psal. 104, In montibus

2 Sam. 22. Et Psal. 18, Quem locum vide ut istarum quasi poeticarum picturarum ad commovenda lapidea et ferrea corda hominum per Spiritum sanctum propositarum, naturam tanto rectius cognoscas et perspicias. TORCULAR est notum instrumentum unis exprimendis idoneum. Saepe igitur cum area vel [?: ho- ] coniungitur, ad ostendendam vel copiam vel inopiam frumenti ac vini, aut etiam olei: quia oleum [?: quo- ] torcularibus exprimitur. Deut. 16, Cum collegeris [?: ] area tua, et torculari tuo: id est, frumentum et vinum

versari. TOTUS aliquando idem est quod Omnis: quia collo Hebraeum utrunque perinde notat, nempe et continuam et discretam quantitatem. Sic, Propter te morti tra ditur tota die, habet Vulgata in Ps. 44. et Rom. 8. Rectius forte, Omni die, aut omnib. dieb. vel semper. Sic saepe, haec locutio posset corrigi in Psalterio Vulgatae versionis. 2. Cor. 1. habet Vulgata, Deus totius consolationis. ubi multo rectius verteris, Omnis consolationis: quia Deus nos omnibus modis consoletur, omnisque consolatio ab eo veniat, non aliunde. In toto hoc,

violenter cumulare sibimet peccata, iram Dei et poenas: quod fit potissimum, cum praeter impoenitentiam, etiam derident atque exagitant minas Dei peccatores. De quo loco supra in voce FUNIS et INIQUITAS. TRANSEO verbum Hebraeum est עבר abar, quod saepe etiam pro praetereo ac transgredior Vulgata vertit. Aliquot igitur, eaque primaria eius significata haberi possunt ex verbo Praetereo, supra exposito. Ibi. n. dixi, quod alias significet perire aut interire: ut, Caelum et terra praeteribit, aut transibit: alias significat irritum fieri, non

unum iota de lege Dei. Sic aliqui vocant Transitoria, pereuntia bona. et Papae novo accenditur stuppa ante oculos, qua subito conflagrante, adiicitur epiphonema: Sic transit Beatissime Pater gloria mundi. Aliquando significat negligi, sicut et apud Latinos. Sic Iob dixit, se praeteriri a fratrib. Saepe admodum significat peccare, quae significatio plerumque versa est per Transgredior et transgressor, ac transgressio: quia omnia peccata sunt quaedam transitiones rectae lineae,nobis a Deo in suo verbo propositae. Aliquid transire ad aliquem, est, aliquem in eius potestatem venire: sicut

et canunt. Vallis saepê addita alteri nomini, auget illius significationem. Sic vallis lachrymarum, Psal. 84. Transeuntes per vallem fletus, fontem posuerunt. id est, qui nunc in magno fletu ac lachrymis tristique cruce versantur, habebunt tandem fontem quo sese reficiant. Sic saepe Ierosolyma apud Isaiam et alios prophetas Vallis visionis vocatur, quia ibi doctrina caelestis copiose tradebatur, multique ibi erant prophetae, qui caelestes visiones videbant, totusque Dei cultus multum frequentabatur et celebrabatur. Is. 22, Onus vallis visionis, quid tibi est,

dicitur id quod est impium. Quare Paulus Rom. 8 dicit, rerum naturam vanitati subiectam esse. id est, abusui impiorum, ut non cultui Dei ac pietati, sed potius impietati serviat, famuleturque. Quam impietatem paulo post [?:----t ] corruptionem. ea nempe significatione hoc vocabulum saepe impietatem denotat: ut Omnes corrupti sunt et maschitim משכיתים corruptores. Sic et Ephes. 4 est, veterem hominem voluptatibus deceptricibus corrumpi. id est, in extremam impietatem incidere. Sexto, Vana dicuntur instabilia, non durantia et

concupiscant, sive idololatriam, sive etiam res huius vitae cum perse fluxas, tum alioqui illicitas. Sic Ioannes dicit, omnia esse concupiscentiam oculorum. Psal. 24 inter [?: no-- ] vere pii hominis ponitur, Qui non in vanum levavit animam suam. Levare animam, valde saepe significat aiquid desiderare ac expetere. Porro vanitatem pro idolatria poni, supra ostendi. Quare potest significate: Qui non cupit aut expetit idololatriam, aut falsam religionem. Recte igitur videtur vertisse Lutherus, der [?: ] [?: ] hat zu der losen lehr, qui

ac sequatur me. Contrariam prorsus vim habet. Venire anti Christum, Ioann. 10, Omnes quotquot venerunt [?: an- ] me fures fuerunt, et latrones: id est, quicunque venerunt sive me, neglecto et despecto me, non per me, ut operum ostium. Ante, Coram, et similes praepositiones, saepe neque tempus neque locum significant: sed tantam hostile quiddam, contumax aut adversarium indignus. Psamo quinquagesimoprimo, Et peccatum meum impedi coram me semper: id est, tanquam adversarius [?: ] mecum, et torquet meam conscientiam. Sic Proverb. 21. Non est sapientia,

ideo non con-venit nimium circa eius solicitudinem, praesertim cum dispendio Spiritualium bonorum, occupari. [?: ] fructus liberi sunt, et etiam ipsa procreatio liberorum: Psalmo 132. De fructu ventris tui ponam super solium tuum. id est, faciam ut tuus filius tibi succedat. Sic saepe dicitur benedictus aut maledictus fructus ventris: Deut. 28, Benedictus fructus ventris tui. Ibidem etiam est, Maledictus fructus ventris: id est, abundabis liberis aut contra. Idem Deuter. 17 habetur. Aliquando significat, bene succedet tuis liberis. Denique cum Angelus dicit ad Mariam,

decimo quinto, Nunquid sapiens debet loqui scientiam venti? id est, ventosam, inanem, inutilem. Abscondere vel recondere ventum. id est, rem inutilem sibi comparare. Proverbiorum vigesimoseptimo, Recondens aut acquirens sibi mulierem contentiosam, recondit ventum. Per ventorum vehementiam saepe ira Dei ac poenae, et aliae calamitates indicantur, sicut supra in voce Procellae et turbinis dixi. Psalmo quinquagesimoquinto. Festinarem eruere me a vento, qui excitatur a turbine. 2. Samuelis 22, et Psalmo decimooctavo, Propter flatum venti irae tuae. id est, ventum aut poenas

igitur illud ipsum dicere, esse filium Dei: eoque illum a Ioanne vocari logon, verbum. Verum contra ingens incommodum sequetur ut eadem ratione etiam alias, cum Deus aliquid dixisse legitur, necesse erit consimiliter illud (DICERE) de filio intelligi: unde plura absurda ac errores orientur. nam saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum 10. Sic confundetur secunda persona cum suo Dicere. Sequetur etiam, doctrinam seu verbum Dei esse substantiam, et esse Deum, sicque Deus

adiuncto disserui, ideo posuerunt tantum voculam verbum quasi dicerent: Est tale nomen aut Verbum, quod cum significet aliquid, non tamen una voce verti queat: ideoque si vis eius vim pernosse, cognosce in ipso originario textu ac sermone, et ex eorum explicatione qua id possunt exponere. Sic saepe solent versores aliqua vocabula aliarum linguarum retinere (ut exempli gratia, in Daniele Maozim, Meschiam, et similia) quae non possunt uno aut paucis verbis commode reddere. Posset et illa causa esse, quôd saepissime nomen Dei in Sacris literis pro ipso Deo ponitur: ut Isaiae trigesimo:

id est, pactum aut foedus. Praecepta Dei etiam verbum Dei vocantur: Num. 9. per verbum Dei proficiscebatur. id est, secundum iussionem. Deuteron. 4, Non addatis ad verbum quod praecipio vobis. Sic ibid. decem praecepta vocat Decem verba, quae Deus sit loquutus ad eos. Verbum saepe promissiones aut comminationes significat. 2. Samuelis 7, Propter verbum tuum et secundum cor tuum. id est, propter tuam promissionem, non meum meritum. Ios. 21. Ex omni verbo bono quod dixerat ad Israelem (id est, promiserat Deus) nihil fuit irritum. Ios. 23. Adducet omne verbum suum

Nephtalim, Genesis 49. id est, habiturus disertos homines. Verbum durum, aut etiam grave, est difficilis quaestio. Exod. 18. Levia verba. pro mollibus: Psalm. 55. Rectum verbum, Deuteron. 13, est sermo verus. Verbum Dei esse aut fieri ad aliquem, est, Deum cum aliquo loqui. Sic saepe dicitur, verbum quod ad Oseam et alios prophetas, item, verbum quod vidit: id est, doctrina aut mandatum, quod Deus eis patefecit, ut populo, exponant. Sic Verbum Dei esse in manu alicuius. Fuit verbum Iehovae in manu Haggaei: cap. 1. pro, Deus loquutus est ad Haggaeum, et

in manu Haggaei: cap. 1. pro, Deus loquutus est ad Haggaeum, et per ipsum ad populum. Sic 1. Regum 16. Verbum Iehovae fuit per manum Iehu prophetae super Basan.Sic, Verbum quod ostendit mihi Deus, Ieremiae trigesimo octavo. id est, prophetia et minae. Verbum aut Verba saepe ponuntur pro ipsis rebus quae verbis sunt comprehensae. Verbum dicitur appropinquare, cum id accidit quod Deus praedixit suis verbis. Ezechielis duodecimo, Appropinquaverunt dies illi, et verbum omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic

id est, prophetia et minae. Verbum aut Verba saepe ponuntur pro ipsis rebus quae verbis sunt comprehensae. Verbum dicitur appropinquare, cum id accidit quod Deus praedixit suis verbis. Ezechielis duodecimo, Appropinquaverunt dies illi, et verbum omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic Psalmo 148, Ventus turbinis faciens verbum eius. id est, ipsam rem mandatam. Secundo Samuelis decimoquarto: Feci verbum hoc. Isaiae 42 Haec verba faciam eis, et non derelinquam eos. Deuteron. quarto: Cum invenerint te omnia verba ista.

Feci verbum hoc. Isaiae 42 Haec verba faciam eis, et non derelinquam eos. Deuteron. quarto: Cum invenerint te omnia verba ista. Cogitationes notat Ezechielis 38. Ascendent verba super cor tuum, cogitabisque cogitationem malam, et dices. Bonum esse verbum, et rectum esse verbum, saepe idem est quod, Placet hic sermo. Bonum fuit in oculis meis verbum. Verbum egredi ab homine, aut a Deo, alias de mandato, alias de facto accipitur. Genesis vigesimoquarto: A Domino egressum est verbum istud. id est, Dominus ipse est author istius negotii. Sic Ezechiel 33. Audite

verbum [?: ] pace, Et diva Virgo, Fiat mihi secundum verbum id est, sicut tu nomine Dei mihi renunciasti. Ios. vigesimo: Secundum verba vestra sic sit: id est, sicut loquuti estis. Verba saepe res gestae, actaque alicuius gubernatoris aut doctoris dicuntur. Primo Regum undecimo: Reliqua autem verba regis Salamonis, etc. sunt scripta in libris Salomonis. Sic saepissime de aliis regibus indicatur, ubi nam eorum historiae plenius contineantur. Hinc libri quos vocamus

Secundo Veritas dicitur aliquando ipsa vera sententia, aut opinio, aut etiam doctrina, usitato Hebraismo, quo [?: p---tur ] abstractum pro concreto, et eius subiecto. Psalmo 14 Loquitur veritatem in corde suo. Sermo est [?: verit-- ] Dan. 6. i. vera sententia. Sic saepe Christus [?: repe-- ] 17, et alias, sermonem Dei esse veritatem: et se dicere ac docere, Ioan. 8 et 16. Sic Psal. 5. dicit, Non est veritas in ore eorum. Tertio, Veritatis, sicut et Mendacii, vocabulum, transfertur a sermone ad ipsas res ac meres hominum.

Ambulando coram me in veritate, in toto corde et tota anima sua: pro, totum cor et anima exponit veritatem 1. syncere ac ex animo, non ficte aut simulate, aut alioqui frigide. Sic Ezekias dicit orans, Memento quod ambulaverim coram te in veritate, et corde syncero aut integro. Sic 1. Reg. 3. et saepe alias. Sic 1. Sam. 12. Servite Iehovae in veritate. quod mox exponitur voce, Toto corde vestro. Sic Psal. 92. dicit, Bonum mane annunciare misericordiam tuam, et veritatem in noctibus Mich. 7 Dabis veritatem lacobo, et misericordia Abrahamo. Isa. 61. Dabo opus eorum in

in renibus, Psal. 51. id est, veritatem occultam exigis, ut simus intus in corde nostro veraces sinceri et incorrupti, veraque ac iusta agentes et sentientes. Alii, veritatem occultam seu mundo ignotam de totali corruptione hominis, diligis ac doces tuos. Veritas (ut et supra monui) saepe veram doctrinam ac religionem significat. Sic Christus dicit Iohan. 17, Pater sanctifica eos in veritate, sermo tuus est veritas, etc. Iohan. 8. Si manseritis in sermone meo, cognoscetis veritatem, et veritas vos liberabit. Eodem modo per sermonem Dei dicuntur mundari

sed tantum umbram rerum futurarum Oseae 4. Lis est Domino cum habitatoribus terrae, eo quod non sit veritas, misericordia ac cognitio Dei in terra: sed maledicere, mentiri, occidere, furari et moechari. id est, omnis generis impietates ac scelera passim et promiscue grassantur. In veritate, saepe idem valet quod vere aut verum. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: i. vere, aut veram. Sic Marc. 12. Magister in veritate dixisti. i. vere. Act. 10, In veritate deprehendo, quod Deus non sit acceptor personarum id est, vere. Pertinet hoc ad Hebraismum, quod nomen substantivum per

cap. 17, sibi esse commercium cum vermibus. Quarto, a vermibus consumi homines, significat eos mortales ac prorsus fragiles esse. Isaiae 51, Nolite timere opprobrium hominum. Nam veluti vestimentum, sic devorabit eos tinea: et veluti [?: la- ] devorabit eos vermis. Sic saepe alias per tineas ac vermes fragilitas hominis et rerum humanarum describitur. Postremo, vermiculi genus fuit, unde rubram purpuram confecerunt: quare Hebraei eum colorem vocant tholaath: vermiculum, forte ipsas Conchas ex quibus idem color confieri solitus est, hoc nomine infigiunt. Sic

tempus circa occasum solis, notum est. Aspiciens vespera, pro accedens iam vespertinum tempus: Deuteronomii 23, Dum aspexerit vespera, lavabit se aqua. id est, appetente vespera. Vespere et mane, tanquam initia temporis aut partium diei ponuntur, ut significent integram diem. Sic saepe Genesis primo dicitur: Factum est vespere, et factum est aut fuit mane dies prima aut secunda: ubi vesper pro tota nocte, et mane pro tota die ponitur. quasi diceret: Elapsa est integra nox, elapsa est etiam integra dies (quam vocant artificialem) et fuit dies prima naturalis, quae est 24

et alios adversarios. Psal. 60, Dedisti metuentibus te vexillum ad elevandum propter veritatem: id est, dedisti veram religionem ac ministerium, quo nos omnes tui tanquam milites ad vexillum conflueremus: idque fecisti propter veritatem, seu ut nobis promissa praestares. Sic saepe alias signum aut vexillum, et elevatio vexilli, significat doctrinam caelestem. VIA, per metaphoram plura significat, quibus externa ista via similitudine quadam correspondet: Hebraismos eius superius in Semita, maxima ex parte exposui. Primum igitur denotat doctrinam.

populi mei, ut iurent in nomine meo. Sic Act. 14 dicit Paulus, Deum permisisse ire gentes vias suas: id est, colere sua idola et idololatrias. Sic Act. 22 idem dicit, se persequutum esse viam istam. et 24: Secundum viam istam, quam haereses vocant, colo Deum. id est, Christianismum. Quarto, saepe significat opera et actiones, consilia ac conatus Psal. 1, Novit Dominus viam iustorum, iter autem impiorum peribit. Psal. 102, Stulti propter viam rebellionis affliguntur. 2. Par. 13, Reliqua gestorum Abia, et viarum eius. Sic et Dei actiones ac opera, viae

35, Sit via eorum tenebrae et lubricitates, et angelus Iehovae persequens eos. id est, tenebrosa et lubrica, ut non queant intelligere aut considerare suam vitam et actiones, et in eis aliquid boni facere. Contraria est loquutio Iob 22, Super vias tuas splendebit lumen. Via saepe ipsam progressionem aut profectionem denotat. Genesis 24, Domine si prosperam facis viam meam, quam proficiscor. id est, hanc meam peregrinationem aut negotium quod ago. Sic Iudic. 18, Ite in pace, coram Iehova est via vestra. id est, vestrum iter, vestra profectio. Viae Iehovae in

alicuius rei. Sic Christus aliquoties inculcat: Qui videt filium, videt et patrem. id est, agnoscit, approbat ut verum Deum, et amplectitur eum. Quarto, significat sedulam quandam curam ac deliberationem, conatumque in agenda aliqua re: eave vel adipiscenda, vel evitanda. Matth. 9, et saepe alias dicit Christus, Videte ne quis sciat. id est, sedulo cavete. Sic et in illo: Qui stat, videat ne cadat. Sic Matth. 27 dicunt sacerdotes ad Iudam, Tu videris: et Pilatus ad sacerdotes, Vos videritis. id est, vos videritis quam recte agatis, et num non a Deo propterea puniemini. Matth.

a facie ad faciem illam externam speciem hominis secum luctantis, qua tamen visione nequaquam vere ipsummet Deum perspexit. Collatio ergo est maioris et minoris. Secundum minorem gradum multi viderunt, sed secundum summum solus filius. Hebraismus alioqui in Generalibus Regulis est tractatus, quod saepe vocabula tantum summo aut perfectissimo gradui tribuantur. Sic solus Deus dicitur sapiens, bonus, ac iustus. Sic et hic, solus filius Dei vidit Deum. Iohan. 3 dicit Christus, se in iudicium venisse in mundum, ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant. id est, ut sapientes ac

non noverunt patrem, neque me. Videri aliquid alicui, pro existimare, opinari et arbitrari eum. 1. Corinth. 7: Videor autem et ego spiritum Dei habere. id est, existimo me habere. Exod. 20 ponitur Videre pro audire: Omnis populus videbat tonitrua Dei. pro, audiebat. VIDE verbum apud Hebraeos saepe ponitur pro adverbio demonstrandi, sicut et apud Germanos Sich. Vide etiam oram pallii tui: 1. Sam. 24. id est, En, cum eam abscidi, facile potui te interficere. Sic 2. Sam. 24. Vide boves pro holocausto: pro, en, vel ecce. Tametsi in talibus locis illud Vide non tantum monstrat,

videntur dominari gentibus. id est, qui dominantur. 1. Cor.11. Si quis videtur contentiosus esse, id est, Si quis est contentiosus. Quae videntur membra corporis imbecilliora esse: 1. Corinth. 12. id est, quae sunt ignobiliora. VIDUA, et Pupillus, item Peregrinus, admodum saepe pro quovis misero ac calamitoso ponitur. Quare admodum saepe Deus dicitur defensor viduarum et pupillorum: id est, omnium miserorum: saepe easdem personas eadem synecdoche potentibus commendat: [?: ] contra describens accusansque tyrannicos gubernatores, dicit eos affligere

Si quis videtur contentiosus esse, id est, Si quis est contentiosus. Quae videntur membra corporis imbecilliora esse: 1. Corinth. 12. id est, quae sunt ignobiliora. VIDUA, et Pupillus, item Peregrinus, admodum saepe pro quovis misero ac calamitoso ponitur. Quare admodum saepe Deus dicitur defensor viduarum et pupillorum: id est, omnium miserorum: saepe easdem personas eadem synecdoche potentibus commendat: [?: ] contra describens accusansque tyrannicos gubernatores, dicit eos affligere viduas et pupillos. Isaiae 1: Iudicate aut litigate viduae. id

videntur membra corporis imbecilliora esse: 1. Corinth. 12. id est, quae sunt ignobiliora. VIDUA, et Pupillus, item Peregrinus, admodum saepe pro quovis misero ac calamitoso ponitur. Quare admodum saepe Deus dicitur defensor viduarum et pupillorum: id est, omnium miserorum: saepe easdem personas eadem synecdoche potentibus commendat: [?: ] contra describens accusansque tyrannicos gubernatores, dicit eos affligere viduas et pupillos. Isaiae 1: Iudicate aut litigate viduae. id est, iudicate eius causam, vel etiam patrocinemini ei. Iob 24. Non abstuli

2 dicitur, fuisse pastores in illa regione vigilantes vigilias gregis, aut super gregem suum. Sic Psal. 127 dicitur vigil frustra vigilare, [?: ] si Dominus custodierit civitatem. Secundo, significat pie et sobrie vivere in Christianae pietatis officiis. Sic Dominus saepe inculcat, praesertim Matth. 24. 25 et 26, Christianos vigilare debere, quia nesciant diem aut horam adventus Domini: ubi non de corporis, sed [?: ] tis vigilatione agitur, quae est irremissa cura, ac [?: ] do bene vivendi, et anxia expectatio ac desiderium venturi

24. 25 et 26, Christianos vigilare debere, quia nesciant diem aut horam adventus Domini: ubi non de corporis, sed [?: ] tis vigilatione agitur, quae est irremissa cura, ac [?: ] do bene vivendi, et anxia expectatio ac desiderium venturi turi Christi. Sic etiam Paulus saepe, in Actis 20. et suis epistolis inculcat, vigilandum esse. Cum ergo Dominus dicit Vigilate, quia nescitis diem, neque horam [?: ] iubet nunquam dormire, sed de metaphorica [?: ] tione loquitur id est, de cauta et intenta in veram pietatem vita. Multi igitur

pro captivo interdum ponitur, aut inexcerato. Isaiae 14, Vinctis suis non apernit carcerem. [?: D- ] vinctorum vocatur carcer, Iudic. 16. Et ligaverunt eum compedibus, et molebat in domo vinctorum. Eccl. 4, Quoniam e domo vinctorum egreditur aliquis ad reguum: id est, accidit saepe, ut qui antea fuit captivus et in carceratus, non tantum liberetur, sed etiam ad regnum promoveatur. Congregatio vinctorum. Isaiae 24, Et congregabuntur congregatione vinctorum in carcere, claudenturque in carcere. id est, congregabuntur in unum locum, perinde ac vincti et facinorosi in

60: Propinasti nobis vinum soporiferum. pro, perturbasti nos plurimum, fuimus obstupefacti tanquam venefica potione. Crebro hac similitudine gravissimas afflictiones significat, sive quia perinde perturbant, et consilii ac ferme etiam mentis inopem reddant, sicut ebrietas: sive quod saepe cogebant sese invicem ebibere certos calices, non sunt molestia, et valetudinis gravi laesione. Psal. 75: Si quidem calix est in manu Domini, et vinum rubescit, plenus est mixtura, effunditque ex eo: quia et feces eius expriment ebibentque omnes impii terrae. Sic Ier. 51:

Levitici 17. pro, quisquis, vel quicunque. Vir vir qui blasphemaverit: pro, quicunque blasphemaverit, Levit. 24. Esther 1. Fecerunt secundum voluntatem viri et viri. pro, cuiusque. Saepe iteratur: Beatus vir, quid talis est. pro, ille quisquis demum est, qui talis est, etc. Negotio adiuncta voci Vir, sive ante, sive post, idem valet quod Nemo. Levit. 17, Non sanctificabit illud vir. id est, nemo. Ios. 21. Non stetit vir in conspectu eorum. id est, nemo

aliqui exponunt de collaudationibus epithalamiis, quibus eas in nuptiis vel communibus cantilenis celebrare sunt soliti. Ioel. [?: ] Plange ut virgo accincta sacco propter maritum adolescentiae suae: id est, quae luget, sibi immatura mora praereptum esse sponsum. Per metaphoram saepe significat aliquam gentem, civitatem aut regnum. Isaiae 47 legitur, Descende et sede in pulvere virgo filia Babel Ierem. 46. Tolle resinam virgo filia Aegypti. Isaiae 23 vocatur virgo filia Sidonis: quibus appellationibus ipsa Babylonia, Aegyptus et Sidon indicatur. Sic saepissime

sectari. Visio, pro specie. Numeri nono: Vesperi usque mane fuit visio ignis super tabernaculum: id est, species similis igni, Secundae ad Corinthios duodecimo: Veniam enim ad visiones et revelationes Domini. ubi in ter visiones et revelationes hoc est discriminis, quod revelatio saepe contingit vel per somnium, vel per oraculum in quo nihil oculis appareat: visio autem nunquam ferme sine revelatione datur, hoc est, quin Dominus patefaciat quid sibi voluerit. VISITO verbum varie accipitur, cum Deo tribuitur. Alias significat benefacere, alias punire, ut postea

contra habitatores visitationis, Isaiae 50. id est, loci puniendi incolae, nempe Babylonii. Dies visitationis aliquando significat tempus poenae divinitus infligendae. Isaiae 10. Quid facietis in die visitationis et desolationis, quae de longinquo veniet? Sic et annus ac tempus visitationis saepe in Prophetis accipitur. In novo Testamento tempus visitationis in meliorem partem accipitur, nempe quo tempore Deus accedit nos verbo suo, vocans nos ad poenitentiam et salutem. Lucae 19. Non relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod non cognovisti tempus visitationis. id est,

me vivere, tam verum est hoc quod dico. Idem est sensus horum verborum, cum homines iurant per vitam Dei: Vivit Iehova. Libro secudo Samuelis, capite secundo: Vivit Iehova, quod si loquutus fuisses. Sic libro primo Samuelis, capite decimonono: Vivit Iehova, si morietur, etc. Sic saepe porro cum homines iurant per alicuius vitam, videtur bene precantis esse significatio. Libro primo Samuelis, capite decimoseptimo: Vivit anima tua rex, si novi. id est, utinam ita sis felix, ac incolumis vivas, quam verum est quod dico iam. Vivere aliquando significat periclitantem in

] igitur vox Deus in eo dicto ipsam essentiam Dei significat, postea eius providentiam, ac quasi officium et functionem, seu correlationem ad creaturam. De iudicio vivorum et mortuorum in fine mundi futuro saepe Scriptura loquitur: ubi vicissim vivi ac mortui tum proprie de iis intelligi possunt, qui veniente illo iudice ad huc in hac vita deprehendentur: et contra mortui, qui iam erunt mortui ac sepulti, indeque resurgent, ut ipsemet Paulus 1 Thes. 4 exponit: tum de figurata significatione, de iis

nos, sicut hodie videmus immensum esse nostrum numerum. ULCISCI verbum crebrum est in Sacris literis, et multum Deo tribuitur, ac tum significat punire. nam nos peccando facimus Deo iniuriam. is igitur dum nos punit, recte acceptam iniuriam ulcisci dicitur. Describit ac testatur Deus saepe, se esse ultorem, ut celebret suam iustitiam. Nahum primo: Deus zelotes, et ulciscens Iehova: ultor Iehova, et habens iram. ulciscitur se Iehova de hostibus suis, et reservans inimicis suis. id est, serio ac severiter puniens peccata. Sic Deuter. 32 ostendit suum tantum esse iudicare et

in regem, aut etiam pontificatui inaugurare: quia tum sacerdotes, praesertim summi, tum etiam reges ungebantur quodam sacrato oleo aut unguento: ut de sacerdotibus prolixe legitur Exodi vigesimonono, et Levitici septimo: De regum porro unctione in libro primo Samuelis, et primo Regum saepe legitur, Quare etiam filius Dei ac redemptor humani generis, cum sit rex et sacerdos noster, vocatur unctus: hoc enim sonat tum Hebraea vox Meschias, tum et Graeca Christus. De cuius inunctione dicit pater caelestis Psalmo secundo: Ego autem unxi regem meum super Sion montem sanctum meum.

est iniquitatis, id est, iniquus, aut iniquitati deditus. Universitas formae, in Hebraeo michlol, quod rectius perfectionem redderes: Psalmo 50 Ex Sion universitate formae Deus resplenduit: id est, perfectissima, pulcherrima et absolutissima forma. UNUS, vox numeri cardinalis, saepe pro ordinali ponitur, idemque significat quod primus. Sic Genesis 1 dicitur, Vespere et mane factam unam diem: id est, primam. Numer. 1, In una mensis secundi. Aggaei 1, Die una mensis sexti: pro, prima. Sic in Evangelistis saepe dicitur Una Sabbathorum: id est, prima die hebdomadae,

absolutissima forma. UNUS, vox numeri cardinalis, saepe pro ordinali ponitur, idemque significat quod primus. Sic Genesis 1 dicitur, Vespere et mane factam unam diem: id est, primam. Numer. 1, In una mensis secundi. Aggaei 1, Die una mensis sexti: pro, prima. Sic in Evangelistis saepe dicitur Una Sabbathorum: id est, prima die hebdomadae, aut festi. Genes. 2. Nomen uni phison: id est, [?: pr-- ] Sic illud Tibulli, Iamque tuum cum ausus es unus [?:-lorum ] omne aevum tribus explicare chartis. id est, [?:--mus ] ex Italicis

kara verbum significat clamare, [?: con-ri ] , clare legere: et alioqui etiam legere, [?: nomina- ] , [?:-ocare ] , aut accersere: aliquando etiam esse aut [?: exi- ] Romanorum primo, Paulus dicit, se vocatum Apostolum. Saepe etiam pii omnes dicuntur Vocati. Et Christus dicit: Multi sunt vocati, pauci vero electi. Et Romanorum octavo: Quos praedestinavit, eos etiam vocavit: quos autem vocavit, eos iustificavit. ubi [?: Vo-are ] significat, verbo ac religionis doctrina ad Deum [?: ]

membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa. quadragesimoseptimo: Tu Babel non vocaberis amplius tenera ac delicata. Non vocabunt te amplius dominam gentium: id est, non eris amplius talis. Sic et in novo Testamento saepe hoc verbum usurpatur. Matthaei quinto: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. id est, erunt, et hoc nomine tanquam ob eximiam quandam gloriam celebrabuntur. Ibidem: Minimus, aut contra magnus vocabitur in regno caelorum: id est, erit. Matthaei vigesimoprimo: Domus mea domus

Dei: et qui audierint, vivent. Ibidem: Qui in monumentis sunt, audient vocem eius, et resurgent, [?: ] ubi, etsi primum de doctrina et eius efficacia dicitur, tamen postea de omnipotentia Dei necessario [?: in-gi ] debet, qua mortui resuscitabuntur. Sic in Psalmis quoque saepe accipi videtur de praepotenti efficacia Dei. Psalmo quadragesimo sexto: Tumultuantur gentes moventur regna. Dedit vocem suam, dissoluta est terra. Ioel. secundo: Dominus dat vocem suam ante exercitum suum. Crebro significat ista loquutio [?: toni- ] et fulmina Dei, et simul

septimo: Melius est nubere quam uri, notam significationem habet. Sic etiam ardere, incendi et flagrare amore dicitur aliquis. Urens ventus Iudaeis fuit orientalis, quia ex aridis et aestuosis locis spirabat, et ad eos perveniebat: Sicut contra, Italiam Boreae penetrabile frigus adurit. Saepe huius venti mentio fit in Sacris literis. Vulgata versio aliquoties vertit verbum צרף Zaraph per uro, quod alioqui proprie significat ex coquo, vel liquo: sicut argentarii solent aes purificatum. Psal. 26. Proba me Domine, et tenta me: ure

ei ursus. Daniel. septimo: Et ecce bestia alia secunda similis urso, etc. ubi regni Persici symbolum est Ursus, minus generosum animal leone, tardiusque et ineptius: carnivorum tamen, et in senecta perquam immite ac infidum. Unde in Scriptura, propter infidias et crudelitatem, leoni saepe iungitur. Proverbiorum decimo octavo: Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius. Amos octavo: Si fugiat homo a facie leonis, et occurrat ei ursus. In Thren. [?: V- ] insidiosus factus est mihi in via. Sperabant Iudaei iam extra teli iactum se constituendos regnantibus

latitantes in maceriis et locis ruinosis, ut inde insidientur, et damnum dent animalibus, et etiam vinetis: sic seductores illi insidiantur religioni et saluti animarum. VULTUS, animi sententiaeque index est, et in eo providentia et quasi omnis cura conatusque hominis cernitur. Saepe igitur iram indignationemque significat, quia ea in facie hominis conspicitur: et irati trucem vultum eis, quibus irascuntur, exhibent, eosque austere intuentur. Psalmo trigesimotertio: Vultus Iehovae contra facientes malum, ut succidat de terra memoriam illorum. id est, Deus convertit eo

erga eos, quamvis procul absens, conservet. Caeterum cum inquit, Excludere vos, ἐκκλεῖσαι ἡμᾶς: observandum quod Excludendi verbum mire convenit metaphorae a zelotypis sumptae, in ille quidem sinistra et minus honesta zelotypia. Porro Zelus saepe dicitur vehemens ira Dei, qua vel populum ac ceu sponsam suam peccantem, vel eos qui eam laedunt punit. De ira in laedentes suam Ecclesiam, in Ezechiel. trigesimo octavo: In zelo meo, in igne irae in eae

non tantum verbalem esse aut exemplarem, sed efficacem et realem contra Iudaeos 74. 68 benedictio Dei varia et multiplex 76. 59 beneplacitum Dei, erga filium naturalem Christum, et erga nos filios adoptivos 79. 11 beneficia Dei quamvis gratuita saepe merces vocantur 645. 31. 32 blasphemia in Spiritum sanctum quae, et cur ita dicatur 87. 64 bonum morale quid 88. 37 bonum propositum quid 976. 41 brachium Christus cur vocetur 91. 12
C

fides quomodo legem aboleat 545. 5 fides in triplici est differentia 310. 55 de Fide quid ethnici saniores scripserint 311. 22 fides nostra unde dependeat 312. 40 etc. fidei stabilitas et firmitas saepe per fultum, et corroboratum aut stabilitum cor depicta 321. 45 etc. fidei exemplum in solo Deo acquiescentis, in Davide propositum 5. 50 fides quomodo nobis imputetur ad iustitiam 415. 20 fides argumentum rerum non apparentium 97.

significet, et quomodo a Thoma describatur ib. 11 gratiae vox duas primarias significationes habet ib. 30 gratia a quo verbo Hebraeo veniat ibid. 69 gratia nos iustificari quid sit 371. 15 etc. gratia Dei saepe idem significat quod dilectio et misericordia Dei 373. 5 gratiam operantem aut praevenientem: item gratiam cooperantem et subsequentem, quam vocent Papistae ib. 8 gratias facit Erasmus tres ib. 15 gratiam quid Pelagiani priores et posteriores

philosophica 487. 55 etc. iustitia Theologica 488. 10 iustitia universalis ibid. 36 iustitia particularis 489. 5 iustitia adhuc particularior ibid. 10 et 33 iustitiam Dei saepe vocari iustitiam legalem, contra Osiandrum 490 21 iustitia originalis 492. 68 iustitia saepe imputativam iustitiam Christi significat 493. 21 iustitiam nostram venire a Christo ibid. 33 iustitia Christi qua ratione fiat

ibid. 36 iustitia particularis 489. 5 iustitia adhuc particularior ibid. 10 et 33 iustitiam Dei saepe vocari iustitiam legalem, contra Osiandrum 490 21 iustitia originalis 492. 68 iustitia saepe imputativam iustitiam Christi significat 493. 21 iustitiam nostram venire a Christo ibid. 33 iustitia Christi qua ratione fiat nostra ibid. 45 iustitiam nostram coram Deo, ut adversarii definiant 1086. 39 etc.

49
O Obedientia quid 752. 22. 23 obedientia praecipuê a Deo flagitatur ibid. 36. obedientia Deo ab omnibus creaturis maxime rationalibus debetur ib. 25 etc. obedientiae nomen saepe pro fide et acceptione Evangelii accipi 753 18. 19 obedientia et inobedientia cordis proprie, non ipsae actiones seu opera, in iudicio Dei aestimatur 752. 49 oblatio munda, de qua Mal. 1 quae, vel quid sit 755. 6 oblatio, seu oblatus esse,

sive monoceros cum per secutorib. collatus 1295. 19 unitatis variae species secundum Aristotelem 1297. 37 universitas duplex iuxta Ambrosium 784. 50 vocati secundum propositum qui dicantur 937. 42 voculae minimae in Scripturis, saepe maximarum rerum momenta ha bent 706. 14 volare super pennas venti, cur Deus dicatur 866. 35 voluntatem Patris sive Dei facere quid sit 300. 47 votum in Scriptura non semper indebitum cultum significat 1301 9. 10 Ur, seu lumen

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report