Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: illa Your search found 6869 occurrences
First 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 4420-4542:4420. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] nutavere et ipsi, Amadus autem eos confirmans: "Ne vos", inquit, "ista terreant; faciam enim ut libentius ea paulo postea contemnatis, quam antea suspexistis. Ante itaque quam quidquam aliud actum sit, ista, si sustinetis, reffellam." Cum ego: "A me quidem", inquam, "illa haud ita dicta sunt quasi tanto obsistere possint adversario; perge tamen ac impellere; cum te ipse non potuerim, tu me in tuam, si potes, sententiam pertrahe." Coepit ille tactaque, ut in principio orationis consueverat, fronte: "Istic", inquit, "haud longum
4421. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] corruptionem eam alicuius ex iis esse necessum foret. Quod tu commode ad prudentiam retulisti; nam haec una in agibilibus, uti et politica, versatur, itaque consultationem electionem aliaque prudentiae principia politica ex te retinet, in eo ab illa deficit quod pravis modis atque unam ob sui utilitatem agit. Non agam contentiose nec cavillationibus nescio quibus aut eam virtutem non esse intellectus, aut esse unam ex iis, quae recensentur, contendam. Dicam plane te, dum sic disseris, subdolos nonnullorum
4422. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] Datur id quidem illi pridem infamiae ut fraudum dolique magistra feratur; at quam aeque, mox apparebit. Omnia sui natura, non eo quod aliorum illis adfert corruptio sunt aestimanda: visus quod fuit quibusdam exitio, non est in malis habendus; sanitatem quod quidam illa ad pessima quaeque abusi sunt, nemo contemnet; sapientiam ipsam quod praeposterus in quibusdam usus corrupit, quis refugiet? Sane sic politicam quoque quod ad fraudes dolosque quidam traduxerint, non ilico condemnare debemus. Nuper cum insolentes quidam natura
4423. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] te haec perturbasset opinio, et vero nunc etiam postquam te error iste invasit, politicam cum omni aequitate conspicimus coniunxisse. Piget plures alios referre claros viros quos tu omnes haud scio an possis condemnare; non itaque politicae vitium astutia est, sed eorum qui illa utuntur praepostere. At, inquis, ipsa politica astutia est! Noli quaerere; sane id non tantum illae Ciceronis voculae, sed ne tota quidem tua industria evincet; nam quod falsas viarum ambages pravosque illos modos insectaris, id ego non esse huius quam
4424. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] sis abunde et ad victoriam. Recte tu quidem prudentiam actiones (ne multum circumeam) et publicas et privatas moderari disserueras, sed in eo vehementer es deceptus quod politicam in privatis tantum versari existimaveris rationibus, cum tamen ubi prudentia, ibi et illa locum semper habeat. Deum immortalem! quot actiones publicas politica confectas scimus, quot servatos exercitus, quot dissipatas perduelliones, quot urbes in fide servatas! Atqui haec publicae sunt actiones; nec de nomine tecum certare velim, politica an stratagemate ista
4425. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] eadem, inquam, inventione hosti quoque conflari odium quo urbs in fide servetur, quod inter actiones publicas iure refertur. Meam itaque de politica opinionem accipe et, si potes, acquiesce: nihil ego eam esse quam quaedam praecepta puto, quae doceant qui in hac aut illa particulari circumstantia prudenter sit agendum. Itaque nihil nisi prudentiam quae doceatur esse. At cum infinita sit singularium differentia, idcirco studium hoc compleri nunquam potest; hactenus vix superficialiter aliqui id tradidere; si enim perficeretur, nihil esset
4426. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] Quae autem de aevi nostri pravitate composite quidem ad mores, ad rem autem parum accommodate attulit, ea laudanda potius sunt quam reppellenda; plus enim audienti utilitatis quam defendenti laboris afferunt. Id unum haud iniuria fors questus videtur quod a prisca illa sinceritate puroque agendi candore prorsus est descitum. Loquar an silentio rem praeteream animi pendeo; nam id ipsum dudum iam me torsit. Prorsus ut defendam, haud unquam fecerim; id hac tamen temporis necessitate laudare necessum. Nunquam ego vel voculam quae intentioni
4427. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] Sed istud (respondendum enim illi est), istud, inquam, politica non effecit; alienum crimen est, politicam infamia manet. Vidisti (neque enim fugere id te existimo) in primis nascentis reipublicae Romanae temporibus multa bella politica confecta, negotia haud pauca illa administrata fuisse. Ipsae sacrae litterae, quae tantam populi sinceritatem extollunt, facta quadam eiusdem temporis politica referunt. Non igitur politica rei tam improbae causam dedit; ipsa mortalium pravitas, quae proximis saeculis
4428. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] improbitate sinceritatem scimus, consilium tegere atque aliud, fors etiam a mente alienum, dicere esse prudentis dico. Ut ut tamen omne hoc saeculum post fraudes abierit, suum nihilominus nunc quoque sinceritatem honor manet; nihil enim vel nunc apud quosdam, eosque potiores, illa antiquius est, ut taceam quod nunc quoque omnes amicitiam sinceritate licitentur. Neque velim vos ita arbitrari quasi simulare tantum aut repulsam verbis officiosis tegere actus sit politicae; immo sinceritatem per se (ut more philosophi loquar) illa ex eventu
4429. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] eosque potiores, illa antiquius est, ut taceam quod nunc quoque omnes amicitiam sinceritate licitentur. Neque velim vos ita arbitrari quasi simulare tantum aut repulsam verbis officiosis tegere actus sit politicae; immo sinceritatem per se (ut more philosophi loquar) illa ex eventu tantum politica intendit; meministis enim me politicam praecepta dixisse quae doceant qui in hac aut illa circumstantia prudenter sit agendum. Itaque dum res exigit tegere consilium, id ipsum actus est politicae; contra dum aliud fert circumstantia, politicus
4430. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] velim vos ita arbitrari quasi simulare tantum aut repulsam verbis officiosis tegere actus sit politicae; immo sinceritatem per se (ut more philosophi loquar) illa ex eventu tantum politica intendit; meministis enim me politicam praecepta dixisse quae doceant qui in hac aut illa circumstantia prudenter sit agendum. Itaque dum res exigit tegere consilium, id ipsum actus est politicae; contra dum aliud fert circumstantia, politicus aliud faciet ut, si sincero quodam dicto ad merendam alicuius, qui sinceritate delectetur, gratiam opus sit, sane tum
4431. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] sunt, nonnisi prudentiam docere voluisse, pessimo licet fato quod ad fraudes deinde pleraque sunt traducta. Id autem perperam discrevit Alonicus quod eam quae in gubernando consistit politicam laudandam, quae in vivendo cum aliis sita est vituperandam putarit; quasi in illa quoque plurima in fraudes versa esse non constet, cum maiori dolo dominationem sibi retinuerit Augustus et secutus eius vestigia Cosmus, quam quisquam privatorum aut invidiam alteri aut sibi amorem conciliarit. Illos
4432. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] praeferant alienis, id vero quis unquam approbarit? Cogor hic in laudes erumpere eius philosophi qui faciliorem de vitio ad vitium transitum quam ad virtutem dixit; nempe admodum vere, quod in iis, de quibus agimus, licet experiri: mutatis non nihil moribus ubi a prisca illa tenacitate descitum est, iam in omne novitatis genus erumpitur: quod tamen sua auctores invidia, quod adhuc sint exigui, constat. Ad alia nunc venio: quis ignorat Croatarum in litteras eruditosque homines odium? Exsecrandum morem! Cum vituperare quem quis cogitat,
4433. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] illud, quoad res fieri patietur, ostendamus qui nec iis quibus ceteri vitiis volutari et a populari abesse indignatione valeamus. Ad quod cum favor superum, tum fortunae indulgentia non levis, postremo nostra opera expeditaque in depromendis consiliis ratio adesse debent. Sed illa quidem ut dare alienum, ita persequi non nostrum est; de posteriori, ut nostra fert imbecillitas, expediamur. Duplicem ego cum inter nostros, tum in omni republica vivendi rationem puto, duram illam et leniorem alteram; cuius exempla cum alibi, tum Romae possumus
4434. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] exemplum Cicero dedit; nempe ille vir alioquin natura gravis, cum insuper philosophiae adiunxisset praesidia, sine ullis artificiorum ambagibus reipublicae recto tramite consultum ivit; Cicero suas temporibus rationes accommodans cum illo consilia mutare, nunc hac nunc illa via reipublicae prodesse in more habuit. Ac tunc quidem quis uberius reipublicae profuerit, eventus docuit; nam Cato (ut Plutarchus testatur) manente adhuc concordia importuni, scissa infelicis consiliarii nomen habuit, dum "per abrupta" (ut ait Tacitus), "sed nullo
4435. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] quidem indubitatumque est virorum mollitie hanc illi praerogativam accesisse; at postquam eam iam accepere, cum nemo sit qui eam non concedat, nos quoque non abnuemus. De altera id pariter omnibus compertum habetur mulieri rei familiaris administrationem incumbere; at num dura illa et an omni tempore omnique feminae competat, in dubium revocatur. Hic ego, ut ut alii existiment, ita dicendum puto, primum ut, sicut aliis omnibus in rebus, ita in hoc quoque a libera femina vel etiam viro nihil praeter dignitatem fiat. Licet illi quid rerum ubique agatur
4436. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] neque condicioni congruit et a sanioribus omnibus reprehenditur. Ego autem ne id quidem laudaverim si universum rei familiaris onus mulieri sic incumbat ut nullus sit qui eam sublevet. Alios haec cura premat, herae tantum supremum regimen comittatur. Itaque sciet quidem illa quid census, quid pecoris, quid terrarum, quid suppellectilium sit ipsaque id propriis nonnunquam oculis lustrabit; at vero nullas pro hoc antelucanas vigilias, non nimiam illam contentionem nec continuam furentis instar cursitationem pro hoc impendet. Finiam
4437. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] in eandem traducere opinionem. Haec autem in universum sunt praecepta: sermonum causas nulla novitate serere, popularem in verbis factisque esse, cuncta boni subditi in principem officia implere, patrium nullatenus morem fastidire. Haec totius vim continent orationis; illa enim omnis inde processit, in iisque versata est. Restat precari ut eadem benevolentia, qua me dicere permisistis, finientem quoque sustineatis." Assurexerat discessuros nos ilico existimans, cum Amadus: "Ego quoque" (inquit) "munus a te mihi impositum
4438. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] fine versari sentio, ut communibus provideamus consiliis qua maxime congrua ratione ea omnia, quae inde ab obitu Augustae Theresiae innovata sunt, ad priorem legalem statum reponi possint? Solacii huius magnitudinem sola illa consideratio tantisper diminuit quod videam nostram posterorumque felicitatem sola hac providentia non absolvi, sed eo nobis omni studio conitendum esse ut primum quidem, quidquid illegalitatis in aliquam publicae administrationis partem quandocunque irrepsit, id omne in
4439. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] tot tantarumque superinde conditarum regni legum aliquam partium maritimarum particulam incorporavit quidem, sed ita incorporavit, ut tota, quae inter modernos politicae iurisdictionis limites et urbem Segniam intercedit, plaga penes statum militarem relicta, sicque vetus illa civitas regia, quarti regni status commembrum, cuius incorporatio tot iam legibus decreta est, militari imperio subiecta sit. Quid dicam de exitiali illo periculo, in quod unus degener Hungariae filius nos coniecerat, dum potestatem executivam eo permovit, ut tres
4440. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] differre, et nomine provisionalium ordinationum ipse leges ferre gestiat; denique ut potestatem legislativam ad ea solum, quae ex arbitrio suo pro fundamentalibus statuit, restringere conetur. Neque tamen haec semper potestati executivae, verum plerumque iis, quibus illa qua primis instrumentis nititur, adscribi possunt: quo enim magis absolutam princeps nanciscitur potestatem, eo minus ad eam exercendam solus sufficit, sed varias eius partes variis individuis concredere debet. Hi cum particulari, quae ipsis obtingit, provinciae se plene
4441. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] Prostat luculentum eius rei exemplum in responsis, quae postremis comitiis potestas executiva edidit ad illas statuum propositiones, quibus nonnulla per eam extra diaetam ordinata antiquanda esse contendebant. Ipse denique proponendi condendique articulos modus, illa gravaminum forma, quae commembrum potestatis legislativae utique non decet, illa frequens ad privilegia, quae coram potestate legislativa nulla esse debent, provocatio, stylum et reale legislationis exercitium certe non praeseferunt. Atque ita et veram
4442. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] executiva edidit ad illas statuum propositiones, quibus nonnulla per eam extra diaetam ordinata antiquanda esse contendebant. Ipse denique proponendi condendique articulos modus, illa gravaminum forma, quae commembrum potestatis legislativae utique non decet, illa frequens ad privilegia, quae coram potestate legislativa nulla esse debent, provocatio, stylum et reale legislationis exercitium certe non praeseferunt. Atque ita et veram malorum, quae nos presserunt, causam in eo sitam esse, quod status e reali potestatis
4443. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] resumant, vix aliquid puto obstiturum. Si enim certam, per quam maioris repraesentantum partis voluntas tuto cognosci possit, normam defixerint: si deinde totam per singulas legislativae, executivae, et iudicialis potestatis partes constitutionem attentius expenderint; quae in illa dubia sunt, explanaverint; quae superflua resecaverint, quae vero manca suppleverint; si constitutionis praesidium ad omnem, quae Hungariam incolit, hominum classem extenderint, praesertim vero si in ipsa illa modum, quo contribuens sublevetur, statuerint, sicque in
4444. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] potestatis partes constitutionem attentius expenderint; quae in illa dubia sunt, explanaverint; quae superflua resecaverint, quae vero manca suppleverint; si constitutionis praesidium ad omnem, quae Hungariam incolit, hominum classem extenderint, praesertim vero si in ipsa illa modum, quo contribuens sublevetur, statuerint, sicque in ordinatum compendium missam non modo pro cynosura publicae administrationis, sed et pro basi inauguralium diplomatum stabiliverint: porro, si aut certum et periodicum comitiorum
4445. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] missam non modo pro cynosura publicae administrationis, sed et pro basi inauguralium diplomatum stabiliverint: porro, si aut certum et periodicum comitiorum terminum defixerint, aut certe eadem de diaeta in diaetam ita indixerint, ut ad illa repraesentantes nationis absque alia convocatione non tantum possint, sed et debeant comparere: si denique ipsum modum et formam leges proponendi et perferendi activitati et dignitati potestatis legislativae magis conformaverint, iam se ad reale legislationis
4446. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] etiam temporibus conservandos pertinent, ea nunc eo facilius constitui possunt, quod favore Numinis talis nobis princeps obtigerit, qui genuinis sanae philosophiae principiis imbutus non populum propter principem, sed hunc propter populum existere palam profitetur: qui in illa, cui ante imperabat, provincia ipsum criminis laesae maiestatis nomen sustulit, poenam vero amissionis bonorum a rapacitate fisci ortum sumpsisse agnovit, qui denique primus omnium, qui inde ab orbe condito imperarunt, principum tantam innocenter pressae humanitatis
4447. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] possit. Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus abstergere non potuerit – iuvabit legalem ante
4448. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus abstergere non potuerit – iuvabit legalem ante omnia deligere magistratum, tum vero reducto iam ad legalem pedem toto comitatus corpore resumere priores
4449. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] gubernii temporibus, gravissimis licet bellorum saepe varia, pro rerum humanarum vicissitudine, fortuna gestorum procellis distenta, curam tamen omnem explendo huic, a quo praecipuam subjectorum sibi populorum felicitatem pendere non dubitavit, officio consecrarit. Vidit illa pro ea, qua pollet, mentis acie, institutionem juventutis haud secius corrigi posse quam si ipsum studiorum systema emendetur, id vero ut perficiatur, ipsum caput studiorum seu Universitatem Viennensem in meliorem ordinem esse redigendam. Grande hoc tantisque
4450. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] reputetis, tamquam sub Augustis Clementissimae Dominae oculis eam decurrere deberetis praelectionem. Vestra, viri clarissimi, memoria id unice saepius revolvite, quod in omni hac re non alia sit Augustae intentio quam ut studia quo majori cum juventutis fructu tradantur, quod illa solenni hoc Magistrorum delectu Se munere Suo plene defunctam existimet, in zelo vero, doctrina el probitate vestra tuta conquiescat, ut adeo tam piam ejusdem intentionem non dico negligentia (quis enim id vel ominari praesumat?), sed vel levi aliqua remissione fraudare
4451. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] transactum sit, quamquam vos quidem, clarissimi professores, de iuventute scholastica ad Reverendisimum Directorem, ille vero de vobis ad me iam retulerit, antequam tamen de utroque hoc meam Clementissimae Dominae praestem relationem, id Illa inter reliquas officii mei partes collocavit ut Academiam prius ipse debeam visitare. 3. Agam ego vobiscum ingenue liberaliterque, vos ut eandem mihi sinceritatem referatis, exorabo. Te, Reverendissime Director, de singulo professore, horum singulum de te
4452. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] nobiles autem tolerentur, praesertim illi qui patrimonialem habent vitae sufficientiam. Qua occasione duplex quoque exclusionis propter graviora delicta alioquin in Consessu semper Academico antea examinanda distincta fuit classis, generalis nempe et localis; prioris nomine illa veniret qua propter inveteratam malitiam ex una academia aut gymnasio exclusus omnibus hoc ipso academiis et gymnasiis districtus huius arceretur; alterius seu localis is esset effectus ut, cum certum sit malos in aliquo loco socios ad individui
4453. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] praestationis, immunitate perfruantur. Motivum. Cum populatio Regni, ut in Elaborato status actualis §-pho 23. ostensum est, jam utcunque provecta sit, attentionem Deputationis excitavit quaestio illa: an lata anno 1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum
4454. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] colonis nihil statuit, quia in exigua, quam regnum adhuc eotum habuit, populatione casus hic vix evenire posse videbatur. Cum nunc ejusmodi casus facilius emergere possit, censebat Deputatio hujus etiam intuitu positivi aliquid constituendum esse. Adhaeserat quidem illa ad eam reflexionem, ne lex haec depopulandis sterilioribus regni partibus causam praebeat: verum difficultatem hanc tollere eidem videbantur praescriptae Articulo 35. 1791. cautelae. Sub his autem justum esse
4455. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] occasionem praebet. Sicut itaque justum est ut hanc festis aut, si per Dominia vocentur, aliis etiam diebus exercere possint, ita necessarium videtur ut praeter hanc aliam adhuc Professionem consectari debeant, quae eos a vagatione illa impediat, et certam iis pro feriatis etiam diebus subsistentiam praebeat. § 9. Nulli Zingaro, nisi qui agriculturae se addixerit, liceat equum possidere, minus vero adhuc cum his traficam
4456. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] licet vernaculis linguis vulgati, libelli exiguum effectum produxerunt. Nec sufficit ut unum tantum aliudve individuum in Comitatu utilem ejusmodi manipulationem teneat. Quo Patria reale inde emolumentum capere possit, debet illa in vulgus propagari. Id autem non secus, quam per gradualem illam subinstructionem praestari potest. Unicum est quod salutari huic scopo obverti solet, nimirum quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo
4457. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] ordinariorum studii cleri junioris objectorum reponatur. Notum quidem est, quod non omnes desideratum in hoc studio profectum facient, quia non omnes naturalem ad objectum hoc animi inclinationem habebunt, verum id in aliis etiam studiis usu venit, si dispositio illa efficaciter observata fuerit, ut obtenta de insigni in hoc studio profectu naturalique ad objectum hoc propensione testimonia, pro merito, ad obtinendas meliores parochias deserviant; erit hoc satis incitamenti, ut Patria complures utiles ejusmodi pastores intra
4458. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] habent, audiendos esse suapte constat. Jam quidem Articulo 118. 1723. adulteratores praestantiorum vinorum in ejus amissione convincendi statuuntur: verum sola hac dispositione malum hoc sufficienter non impeditur. Inter communicata Deputationi acta invenit illa quidem protocollum celebratae ante biennium hoc in merito localis commissionis, quod complures fundatas reflexiones continet; totum tamen objectum non exhaurit, quod tamen, ut propositus finis obtineatur, prorsus necessum est,
4459. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] ubi necessaria ad id materialia praesto sint, inducere et propagare adlaborent. Motivum. Tecta habana incendio resistunt, adeoque ad diminuendam lignorum aedilium consumtionem non parum conferunt. Qui comitatus necessariis ad illa materialibus destituantur adeoque a cura hac dispensandi sint determinare ad Consilium Locumtenentiale pertinebit. § 30. Si torfam aut
4460. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quanta vis pecuniae pro tela aliisque lineis fabricatis quotannis e Regno evehatur; interest proinde, ut lini et canabum culturam legislatio promoveat, praesertim cum articuli hi adeo facilem insuper per littorale habeant distractionem: id autem ut illa praestet, duos ferme tantum hos modos habet. – Caeterum etiamsi libera articulorum horum in Regnum inductio admittatur, sumtuosa tamen cultoribus eveniet exotici seminis comparatio, neque unquam cultura haec, ut in Elaborato status actualis §-pho 30.
4461. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] hoc cum tempore certo diminuetur; ostensum est in Elaborato status actualis §-pho 32. quod ad id fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum conferre possit; quare ad majorem populo utilitatem procurandam interest ut exigua illa, quam remuneratio magistri instituti hujus requiret, summa e cassa domestica dependatur. Qui vero comitatus sub hanc categoriam cadant, via Consilii Locumtenetialis definiri debet. Verum ne haec quidem sola
4462. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] per gnaram et adjuratam personam rem decidi curet. § 38. Abaldo huic nonnisi necessaria pro providendis Germanicis Provinciis tabacae Hungaricae quantitas suppeditetur, ne majorem pro exercendo cum illa quaestu quantitatem educere possit, Consilium Locumtenentiale sollicite invigilet. Motivum. Legislatio Hungarica in ipsum Abaldo Viennense nullam Jurisdictionem habet, adeoque commercium cum tabaca Hungarica eidem
4463. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] De capris ubique non exstirpandis. § 42. Caprae in iis tantum locis, ubi silvarum succrescentiam impediunt, exstirpentur. Motivum. Causam ferendae huic legi praebet illa Augusti condam Josephi II. ordinatio, qua illas indiscriminatim jusserat exstirpari. Jam vero ostensum est, in Elaborato status actualis §-pho 37. cutes caprarum, ad elaborandas pelles Sattyan dictas necessarias esse, pro
4464. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] Deputatio compulsivum hoc medium proponendum esse demisse existimavit. § 44. Renovato 1764. Articulo 24. amictus praesertim confiniariae militiae aliique suppellectilis militaris e domesticis, quoad illa haberi possunt, materialibus conficiantur, et horum elaboratio per eas civitates justa proportione distibuatur, quarum opifices sufficienti labore destituuntur. Motiva. Dum provocatus
4465. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] statum, quod utile ejusmodi inventum non intercidet. In secundo casu, debet illi privilegium concedi, quia secus ille omni lucro frustraretur, quod tamen ut ipsi qua inventori assecuretur justum est; ut primum enim manipulationem suam inciperet exercere, cum illa facilis sit imitationis, statim illam alii etiam arriperent, sicque potissimam utilitatis partem inventori praeriperent. Eveniret autem id potissimum in machinis, quae quo simpliciores, eo utiliores esse solent. Caeterum terminum exclusivi
4466. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] Regiis acquirant, sicque et fabricatio et distractio utensilium horum
provehetur. Verum quidem est, quod per id Aerario Regio tantillum decederet; verum cum
utensilia haec potissimum in Poloniam efferantur, demisse sperare licet, quod Sua Majestas
e reflexione illa, ut tanto plus exterae pecuniae in ditiones suas inferatur, demissae huic
propositioni benigne accesura sit.
Articulus XX.
Principe dependeret, quod de Hungaria, praesertim cujus independentia
per postremae etiam Diaetae Articulum 10. agnita est, admitti non potest. Sed
nec secus ullum inter tricesimalia et alia politica aut judicialia negotia discrimen
subversatur. Sicut enim illa Consilio Locumtenentiali, haec Juridicis Dicasteriis, ita
tricesimalia Camerae Hungaricae per legem delata sunt 1554. Articulo 11.
1630. 15.
1635. 30 .
Et tamen tricesimalis manipulatio, ut in Elaborato Status
seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita
inducitur, tamquam illud in paratam influxisset: cujus tamen contrarium in Elaborato
Status Actualis §-pho 88. ostensum est. Quod summum est, restat adhuc recidenda
quaestio illa, an in tabellam tricesimalem pretium mercium; vel quantitatem aut pondus; vel
utrumque inferre expediat; necessarium itaque videbatur Deputationi, ut
correctio formulae hujus per Consilium Locumtenentiale suscipiatur.
inferre expediat; necessarium itaque videbatur Deputationi, ut
correctio formulae hujus per Consilium Locumtenentiale suscipiatur.
Influxum Camerae ne hac quidem parte necessarium esse Deputatio existimavit, quia ad hanc
res tricesimalis ea solum parte, qua illa proventum principis respicit, pertinere videtur;
hujus autem statum Camera e rationibus tricesimatorum alioquin cognoscere potest. Tabellae
istae unice cursum commercii, cujus directio ad Consilium pertinet, remonstrant.
hic a reliquo Regno per lineam tricesimalem intercludi non potest.
Transilvaniam ejusdem originis, ejusdem linguae populus maxima in parte habitat. Primae
et secundae epochae reges Hungariae hanc etiam, qua partem Regni integrantem possidebant,
communem illa cum Hungaria in diaetis legislationem habuit. Eadem onera portabat, iisdem
beneficiis perfruebatur. Supremi tantum magistratus diversa nomenclatione, et domesticis
quibusvis statutis distinguebatur; postea accepit quidem distinctos Turcarum Imperatori
plerumque
merce portorii laborem, Consilio
Locumtenentiali per Articulum 2. ita detulerit, ut illud Elaboratum suum benignae Suae
Majestatis Sacratissimae ratificationi immediate substernere possit.
Verum subsecuti temporis experientia palam fecit sola illa principia ad rite regulandum,
juxta usum moderni temporis, vectigal non sufficere; quid autem impediverit quo minus
subsequae legislationes defectum hunc suppleverint, in Elaborato status actualis a
§-pho 54. usque 65. diserte ostensum est. Itaque cum
et 55. ostendimus. Nulla etiam lege Hungari ad procuranda sibi unice
e Germanicis Provinciis artefacta adstringuntur. Verum per prohibitam exoticorum
artefactorum inductionem, etiamsi haec Hungaria ab exotico longe leviori
habere, aut vero illa in vicem productorum suorum accipere posset, idem scopus obtentus
fuit, uti in Elaborato Status Actualis §-pho 59. apparuit; denique nulla lex
Hungaris imponit, quod producta sua tantum ad Germanicas Provincias distrahere debeant; sed
per prohibitam
in Hungaria distinctum a Germanicis Provinciis publicorum onerum
systema vigeat, haec ad invicem comparare et quae Monarchiae utiliora sint? disquirere
invidiosum videtur. Quin tamen spinosam hanc discussionem ingrediamur,
quaestio illa: an Hungaria vel vero Germanicae Provinciae graviora publica onera
supportent? vel a posteriori facile decidi potest; constat enim e theoria
impositionum publicarum quod ad quaestionem hanc decidendam non sufficiat physicam tantum
respectivarum
major sit quam in Hungaria et circulantis pecuniae
quantitas et circulationis celeritas; contendamus jam illarum
pagos, municipia, villas, et civitates cum Hungaricis; conferamus singulam hominum
conditionem, et videbimus quod omnia illa in Germanicis Provinciis magis floreant, quam in
Hungaria; omnes vero incolae, rustici ipsi, qui tamen graviori prae Hungarico urbario
subjacent, commodius habitent, nitidius vestiantur, melioribus vescantur alimentis.
Neque opponere juvat quod omnia haec
vectigal influxum habeant, ut in ipso vectigali Hungarico
talia principia stabiliantur, quae Hungaricum commercium a Germanico dependens
efficiant. Si dependentia haec in commercialibus induci posset, nihil amplius
obstaret, quominus illa eodem jure et in politicis et in
oeconomicis, et in judicialibus inducatur. Hungaria nunquam
dependentiam commercii Germanici a suo affectavit, nunquam peculiares et Germanicis
Provinciis noxios vectigalis favores
Quoad reliquum littorale dispositio haec extra casum versatur. Verum Flumen, Buccari, et
Portus Regius pro liberis portubus declarati adeoque per lineam tricesimalem a
reliquo Provinciali Croatico praeclusi sunt, et in his plane locis exigua etiam illa, quae
hactenus viget, piscatura exercetur. Interest itaque ut libertas illa, quae in reliquis per
lineam tricesimalem non praeclusis sed piscatoribus ferme destitutis locis suapte viget, ad
hos etiam portus extendatur.
Flumen, Buccari, et
Portus Regius pro liberis portubus declarati adeoque per lineam tricesimalem a
reliquo Provinciali Croatico praeclusi sunt, et in his plane locis exigua etiam illa, quae
hactenus viget, piscatura exercetur. Interest itaque ut libertas illa, quae in reliquis per
lineam tricesimalem non praeclusis sed piscatoribus ferme destitutis locis suapte viget, ad
hos etiam portus extendatur.
§ 78.
Merces, quae in Germanico vectigali ab omni
cursum (vulgo Nachschub) salvetur; verum Hungaria adeo fertilis, adeo vasta est, ut
progressivus hic motus nonnisi in casu gravissimae inediae usque ad fines Regni propagari
possit. Plerumque motus hic jam in tertio quartove a provincia illa, quae
penuria laborat, comitatu desinit, et tunc remotiores comitatus jacturam, quam evectionis
prohibitio ipsis causavit, absque ullo Germanicarum Provinciarum emolumento sustinere
debent. Omnes hae circumstantiae non possunt notae esse Germanicis dicasteriis;
Provinciis remotae, exoticis vero propinquiores sunt, si evectio materialium ejusmodi ad extra prohibeatur, eadem in Germanicas Provincias eo
minus educent, quod eorum aliqua nec sumtus transportus sustinere possint, adeoque illa
domi inutiliter dissipari debebunt, id quod iterum totius in complexu sumtae Monarchiae
rationibus adversatur.
§ 82.
Caeterum essituale portorium ad extra Hungaricis mercibus idem
pertinent
omnia ferme naturae producta, nisi necessarium pro aliqua fabrica materiale constituant.
Quare quoad haec Deputatio sequentem legem perferendam esse existimavit.
§ 84.
Materialia tamen illa, quibus Hungaricae fabricae egent, graviori tantisper portorio etiam
in eductione ad Germanicas Provincias subjiciantur, et quidem ab ea proportione, qua alii
Germanici articuli pro ejatibus fabricis necessarii in exitu ad Hungariam gravabuntur.
qua alii
Germanici articuli pro ejatibus fabricis necessarii in exitu ad Hungariam gravabuntur.
Motivum.
Ostendimus in Elaborato Status actualis §-pho 59. quod per postremum 1788.
vectigal Germanicum materialia illa, quibus Germanicae fabricae egent, graviori tantisper
essituali portorio, si in Hungariam educantur, subjectae sint. Ipsa proinde
reciproci ratio, quam in summa aequitate fundari superius jam satis
ostendimus, exigit ut lex haec perferatur.
portorium
constituere expedit, ideo, quia alioquin transportuales expensae in beneficium
talis Provinciae cedunt, per quam hae transportantur; et in illas, quarum transportus in
detrimentum domestici commercii vergit: tales sunt, quibus ipsa Provincia illa
eget, hujus enim interesset, ut illae in eadem potius divendantur, aut vero
quibus eadem Provincia abundat; tunc enim transituales ejusmodi merces
impediunt ejusdem speciei domesticarum mercium distractionem. Utriusque speciei merces
finitima, per quam in Germanicas Provincias exit, Hungarica statione ab iis deponitur.
Motivum.
Juxta genuina vectigalis principia, si exotica merx per unam Haereditariam Provinciam eo
fine transit, ut in alia consumatur, in illa tantum transitus,
in hac vero consumtionale portorium dependere deberet. Vectigal
tamen Germanicum 1775. sub titulo naturalisationis id constituit, ut merces
exoticae, quae per Germanicas Provincias in
politicis negotiis haec manipulatio ideo
tantum per eos, quorum interfuit, impedita fuisse videtur, quia pleraeque hae mutationes
unice ad deprimendum commercium Hungaricum dirigebatur, prouti id civitas Soproniensis
specificis duobus exemplis edocuit. Nimirum refert illa quod ut primum globos
et stratagemata in Hungaria fabricari Directio Tricesimalis Viennensis
observavit, statim inductionem plumbi uno floreno per centenarium gravaverit.
Ita etiam quod ad suffocandas, quae in Hungaria pullulare
glutinis unius floreni 18 xrorum
vectigal imposuerit.
Jam vero frustra audietur Consilium, si Camera omnem talem mutationem per officia
tricesimalia statim publicare possit; cum enim huic promotio commercii ex officio non
incumbat, illa tricesimas tantum qua canalem regis proventus considerare, et modo hic
augeatur, in adoptanda ejusmodi mutatione facilis esse solet, et respective etiam debet.
Quamprimum autem mutatio ejusmodi tricesimalibus officiis intimatur, haec illam utique
statim ad effectum
Quamprimum autem mutatio ejusmodi tricesimalibus officiis intimatur, haec illam utique
statim ad effectum deducent; et cum perductam jam in effectum ordinationem revocare
difficilius sit, justissimae licet Consilii repraesentationes inoperosae plerumque evadent,
nisi illa, quam proposuimus, cautela stabiliatur.
§ 92.
Si notabilis aliqua portorii mutatio decernatur, aut exigendo ejusmodi portorio talis
terminus praefigatur, intra quem mercatores initos jam antea contractus facile explere
§-pho 80. Projecti hujus
ostendimus: ita eam etiam quoad notabilem portorii mutationem locum habere suapte apparet.
§ 93.
Inductorum e Germanicis Provinciis in Hungariam productorum pars illa, quae e venditione
residua manserit, si revehatur, tricesimae denuo subjaceat.
Motivum.
Adjacentes Styriae jurisdictiones referunt, quod illatum huic provinciae Hungaricum
frumentum, si non vendatur, in reditu tricesimam
aliquorum onerum publicorum relaxationem prospiciatur. Quoad
provinciales posset fortasse iis dimidia contributio relaxari; quoad
militares cum hi variis oneribus subjaceant, ad praefecturam confinii illius
attineret determinare onera illa quae ipsis relaxare expediens videretur.
Quodsi tamen Consilio huic gravius fortasse aliquod momentum obstaret, deberent adminus
provincialibus incolis iidem favores per vectigal Hungaricum attribui, qui
militaribus concedentur.
adminus
provincialibus incolis iidem favores per vectigal Hungaricum attribui, qui
militaribus concedentur.
Caeterum ostendimus etiam in provocato Elaborato §-pho 56. quod occasione
incorporati littoralis pars illa, quae post Novi usque Venetum
Obrovacz protenditur, militari confinii Carlostadiensis jurisdictioni addicta
fuerit; quod Bancalis Deputatio Viennensis retenta tricesimarum illarum directionem vetus
Trentesimo, idest
Maria vero Theresia in Articulo 27. 1741. provocarunt.
Si legislatio Hungarica viam reciproci inire debuerit, a propositis
superius principiis vix poterit declinare. Si tractatus suscipiatur, ante
omnia complananda videntur illa puncta in quibus reciprocum et uni et alteri
parti noceret. Talia sunt, uti in motivis sparsim jam indicavimus: 1-mo. Si retentis
Germanicis Provincialibus
impositionibus, quibus Hungarica producta, dum illis Provinciis
portorio,
illi articuli Turcici, qui Germanicis Provinciis per Hungariam inferuntur, in vectigali
Hungarico pari transituali portorio, ut §-pho 86. statuimus, subjicerentur.
Denique – 6-to. Si illatorum in Styriam productorum Hungaricorum pars illa, quae vendi non
potuit, in reditu tricesimam iterum dependere deberet, in vectigali vero Hungarico
Germanica producta, ut §-pho 93. proposuimus, eidem oneri reciproce
subjicerentur.
Complanatis his punctis excutiendi venirent illi
artefactis
favores concedantur, qui aequipolleant illis, quos Germanicum vectigal Hungaricis
productis est concessurum.
In particulari quoad importationem exoticam: 1-mo. Possent fortasse seu
prohibitiones, seu gravia illa, quibus exotica artefacta modo subjacent,
portoria pro favore Germanicorum artefactorum in Hungarico vectigali (praeter mox
specificandos articulos) retineri, si vicissim talia exotica naturae producta
, quibus hae Provinciae ex Hungaria
Dantur tamen adjacentes Germanicis Provinciis comitatus, quos nullos capitalium illorum
ductuum contingit, sed qui potissimum cum aliquo adjacentis Germanicae Provinciae emporio
commercium exercent. Respectu horum, ut ducens ad tale emporium via, etiamsi nullus in illa
postalis cursus existat, pro principali reputetur, et prae alia seu
collaterali postali, seu etiam militari via praeferenter
curetur, justum videtur. Et hoc sensu accipi debet prima propositae legis pars, ut
Carlostadium promoveri possit, conflarunt Labaci societatem, quae eosdem articulos Tergesto
per Labacum, et viam Metlicensem Carlostadium devehere sibi praefixit. Cum via haec majori
ex parte per Comitatum Zagrabiensem decurrat, ille vero nullum prorsus beneficium ex illa
habere possit, imo a contrario, si societati illi propositum suum succedat, tota via
Carolina, et copiosus, qui se juxta eam sub unica procurandae sibi e
beneficio vecturisationis subsistentiae confidentia defixit, populus uno
vero iis combinatis planum efformet super eo: quibus in locis?
et cum quali tariffa? in casum reperiendi pro redimendis in capitalibus adminus ductibus
privatorum, qui iis sponte decedere noluerint, teloniis fundi, telonia
publica ita constitui possent, ut illa nec commercium premant, et tamen
notabilem pro reparatione viarum harum fundum efficiant; planum vero hoc in proximis
comitiis referatur.
Motiva.
Deputatio haec tantam in patriotico
adsit, et
plures, et hi citius ad majores gradus enitentur.
Ante complures annos exstabat Tergesti nautices cathedra, quae subinde cum
aliqua concernentium institutum hoc librorum et instrumentorum collectione Flumen translata
est. Hic illa paucis tantum annis substitit, intra hoc tamen tempus subsidia Cathedrae
hujus, libri nempe et instrumenta, e fundo litterario Fluminensi notabiliter aucta fuerunt,
quae omnia simul cum cathedra iterum Tergestum translata sunt.
Donec etiam cathedra haec
si
vero ipsius hujus portorii medietas in favorem domesticarum navium
remittatur, erit hoc novus ad excitandam nationalem navigationem stimulus.
Instituto huic id universim objici potest, quod cum in ejusdem speciei merce an illa
domestica navi advecta? vel eadem efferenda sit? discerni non possit, facilis hac ratione
praevaricationibus via aperiretur. Exoticae enim merces, dum portum liberum subeunt, seu
domestica, seu extera navi advehantur, tricesimali manipulationi non subsunt; et
tentari potest, qui nationalem navigationem jam
solide stabilitam habet; secus enim periculum subit, ne saepe necessariis etiam exoticis
mercibus destituatur. Debet praeterea ejusmodi natio omni oeconomiae commercio
ultro renunciare; utprimum enim illa id constituerit, ab omnibus indubie maritimis
potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi
mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de
nullo adhuc maritimo oeconomiae
necessariis etiam exoticis
mercibus destituatur. Debet praeterea ejusmodi natio omni oeconomiae commercio
ultro renunciare; utprimum enim illa id constituerit, ab omnibus indubie maritimis
potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi
mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de
nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus
navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire
Motiva.
Jusserat sub
sin, ipse ad
Departamentum Hydraulicum recurrat, deque accipienda inde inviatione
comitatensem geometram continuo edoceat.
§ 120.
Consilium Locumtenentiale omnia loca illa, in quibus labores ejusmodi necessarii sunt, una
cum elaborando per locales geometras plano et sumtuum schemate a concernentibus
jurisdictionibus (quae respectivos etiam dominos terrestres, si opus fuerit, audiendos
habebunt) sibi referri faciet: super his primum
peritisque eas regendi nautis provideantur. Hae pro
devehendis erga moderatum censum privatorum mercibus applicentur; singulo vero privato, qui
sibi navem hujus moduli construxerit, 100 aureorum proemium eousque, donec usus hic
invalescat, decernatur, una necessarii pro illa regenda nautae e capacioribus publicarum
illarum navium individuis eidem suppeditentur. Horum denique loca per conducendos, et in
eadem arte sensim subinstruendos tyrones suppleantur.
Motiva.
elaboratis ad generale navigationis planum dirigebatur; omnis operans aut projectans
particulare tantum suum objectum respexit, singulus ferme distinctam libellationis scalam
adhibuit; unus unius, alter alterius ordinis observationes in medium attulit, ita ut omnia
illa elaborata pro usus generalis plani non sufficiant, et ad summum pro aliqua tantum
inviatione deservire possint.
Ostendimus tamen in eodem Elaborato §-pho 74. quod jam anno 1784. generalis
capitalium Regni fluviorum regulationis consilium
navibus patent, in considerationem venire
possunt; id autem haud magnum spatium efferre in provocato Elaborato jam ostendimus.
E vastioribus stagnis saepe canales communicationis opportune formari possunt: quare et
horum systematica mappatio necessaria est. Ac illa quidem majori molestia, quam fluvii
libellabuntur, et cum copiosiora sint, utpote: Förtöensia,
Balatoniensia, Temessiensia, Tibiscana, et ea,
quae Samusius, tres Crisii, et
horum regulatio
perficienda sit; ad hoc, ut navigatio per eos et brevior et magis expedita reddatur; idest
determinari debet ubi transsectiones faciendae? qui superflui rami occludendi? an obstantia
alicubi saxa disrumpere? vel vero per ducendum oblique novum canalem illa evitare expediat?
quam procul singulum hoc flumen adversam navigationem recipiat, adeoque quam procul semitae
attractoriae debeant instaurari?
His stabilitis discuti debet, quos ex influentibus in haec flumina majoribus tantisper
fluviis, veluti
profusis in hos
labores sumtibus respondeat, opera ejusmodi ad artis tantum ostentationem referuntur. Quare
ut eadem Deputatio sumtuum etiam schemata elaboret, prorsus necessum est. Nihil quidem
ejusmodi schematibus incertius esse satis constat. Cum tamen Deputatio illa, parte ex una e
viris localium pretiorum probe gnaris, parte vero ex alia ex hydraula laborum, quos opera
ejusmodi requirunt, aprime perito constituta sit, sperare licet, quod schemata haec adminus
proxime ad realitatem perduci possint.
reluctantur, ad suppeditandos pro rata sua sumtus cogi, verum totum opus ii, qui in illud
consenserunt, suis sumtibus perficere tenentur. E converso hi usumfructum ratae
eorum, qui in sumtus non concurrerunt, tamdiu retinere possunt, donec factas pro rata illa
expensas sibi compensent.
Motiva.
Inter reliqua compossessorii incommoda etiam illud est, quod unius alteriusve infundatus
plerumque dissensus utilissima saepe ejusmodi opera
manufacturarum, viarum,
navigationis, et vectigalis defectibus consistunt, removendis,
Deputatio suam in superioribus opinionem jam depromsit. Intrinseca ejus
impedimenta constituunt omnia illa, quae libertatem ejus quoquo modo
contingunt. Superest itaque, ut per horum etiam sublationem ultimum, quod adhuc commercio
obstat, impedimentum removeatur.
Inter haec monopolia primum locum obtinent. Ac Deputatio quidem ipsa pro
insinuatione singulo civi in propria civitate liberum est.
Quodsi tamen regnicola, sed alterius jurisdictionis incola officinam in aliqua civitate
aperire velit, praevie concivilitatem, quam magistratus eidem recusare non possit, assumere
debet; irritantur proinde omnia illa nonnullarum civitatum statua, per quae seu obligatio
insinuationis in ejusmodi casu imponebatur, seu certus tantum officinarum, aut mercatorum,
vel etiam opificiorum numerus definiebatur; seu denique aliqua mercatorum merciumque, cum
quibus singulus traficare possit,
in aliqua civitate aperire velit, praevie concivilitatem assumere debeat. Haec
autem pro conservanda commercii libertate eidem per magistratum negari non possit.
Caeterum necessitas insinuationis non potest cum libertate commercii
conciliari, quia illa variis partialitatibus, plerumque etiam interessentiis occasionem
praebet.
Vigebat etiam in aliquibus civitatibus abusus ille, forte statutis etiam earum
confirmatus, ut certus officinarum, adeoque mercatorum etiam numerus, qui pro domestica
haberi debet. Jam vero primus, qui usum jus quaestus vendendi
exercere coepit, non potuit habere legitimum possessorii titulum, quia usus
hic in restrictione numeri mercatorum ita, ut jam ostendimus, radicatur, ut
illa posita hic enasci, illa vero sublata hic suapte evanescere debeat. Illam vero
magistratus nunquam legitime stabilire potuit. Habent quidem civitates jus obligatoria pro
gremio sui statuta condendi, si illa Princeps confirmet, et in nullum tertii praejudicium
vero primus, qui usum jus quaestus vendendi
exercere coepit, non potuit habere legitimum possessorii titulum, quia usus
hic in restrictione numeri mercatorum ita, ut jam ostendimus, radicatur, ut
illa posita hic enasci, illa vero sublata hic suapte evanescere debeat. Illam vero
magistratus nunquam legitime stabilire potuit. Habent quidem civitates jus obligatoria pro
gremio sui statuta condendi, si illa Princeps confirmet, et in nullum tertii praejudicium
vergant. Verum restrictio
numeri mercatorum ita, ut jam ostendimus, radicatur, ut
illa posita hic enasci, illa vero sublata hic suapte evanescere debeat. Illam vero
magistratus nunquam legitime stabilire potuit. Habent quidem civitates jus obligatoria pro
gremio sui statuta condendi, si illa Princeps confirmet, et in nullum tertii praejudicium
vergant. Verum restrictio numeri mercatorum et usus jus quaestus vendendi nullam harum
conditionum habent. Jam primum haec in forma solennis statuti per Principem nunquam
confirmata fuerunt; quae enim via
quale lex requirit, obligatorio statuto reputari non
possunt. Emanarunt quippe hae de casu ad casum, in hypothesi subsistentis
ejusmodi usus, lex autem ad hoc, ut aliqua civitatis determinatio vim obligatorii statuti
obtineat, requirit ut illa unanimi Magistratus et Electae Communitatis consensu perferatur,
et tamquam formale statutum Principi submissa, qua tale consueta
in ejusmodi casibus styli formalitate confirmetur, id quod de restrictione numeri
mercatorum et facultate
scire eos oportebat, summae
jacturam patiantur, praesertim cum in iis etiam, in quibus abusus iste se adhuc sustinet,
locis saepius eidem reclamatum venditionemque et emtionem juris quaestus in
quaestionem vocatam fuisse acta Consilii testentur, adeoque illa nec eo, qui ad
praescriptionem (si tamen haec in re tam grave totius publici praejudicium
involvente allegari posset) requiritur, pacifico usu fulciatur.
Imo si res ad vivum resecetur,
quantam
partialitatibus ansam praebeat? praeter complura in Archivo Consilii exstantia acta vel
demisse readnexa, quam piae memoriae Rex et Imperator Leopoldus II. ad Deputationem hanc
relegaverat, status mercantilis Pestiensis instantia abunde perhibet. Apparet ex illa quod
in hac Civitate jus quaestus aliis cum, aliis sine facultate illud vendendi
concedatur: id quod in linea mercantili pro monstruoso instituto reputari debet. Vel enim
in hac civitate singulus civis jus quaestum exercendi habet, et tunc inane est
tali jure aliquid dabit, quod
alioquin habet? Vel beneficium quaestus ad certum tantum mercatorum numerum restrictum est;
et tunc quo jure potest beneficium hoc uni e sistematisatis mercatoribus
concedi? alteri vero negari? dicetur fortasse quod facultas illa vendendi non ad
domesticos cives sed ad exteros referatur. Verum huic quoque
eadem difficultas obstat; si enim plena quaestum exercendi facultas Pestini jam viget,
casus ejusmodi venditionis nunquam emergere potest. Si certus tantum
individua, sed plenam quaestus libertatem requirit, quae usum jus quaestus
vendendi suapte excludit. Per nulla certe regulativa principia id unquam efficietur, ut
abusus jus quaestus vendendi desinat esse nocivum promotioni commercii
monopolium, ut per illa omne magistratus arbitrium, omnis partialitatum
occasio praevertatur; denique ut aliae civitates, in quibus abusus hic necdum invaluit, si
sub eadem regulativorum punctorum observatione hunc etiam sibi admitti postulent, a petito
suo fundate rejici
qui virtute Sanctionis Pragmaticae inter has
provincias et Hungariam vigere debet, nexum, qui non admittit, ut legislatio Hungarica
incolas illarum provinciarum etiam in commerciali linea, ita uti subditos extranearum
potentiarum tractet. Non potest itaque illa respectu horum aliud, quam
reciprocum stabilire; si domalis quaestus Hungaris in illis
provinciis negatur, jam tum legislatio Hungarica nexum illum non violabit, hunc iisdem
reciproce interdicendo.
E converso quoad
liceat; quoad fabricantes autem Germanicarum
Provinciarum reciprocum observetur.
Motiva.
Hujus rei intuitu inter quaestores et fabricantes differentiae saepius occurrunt. Ac
theoretica quidem fabricae idea illa est, ut haec fabricata sua mercatoribus all
ingrosso, hi vero consumentibus alla minuta eadem divendant. Verum
raro fabricae alicui ea felicitas obtingit, ut principio statim omnes suas merces all
ingrosso distrahere possit; quodsi
et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et
tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne
pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae
necessitatis pretia statuant, id quod illa nonnisi per generales et periodicas
limitationes impedire potest. Altera epocha est dum aucta populatione et opificum numero
notabilior jam venditorum concurrentia enata est, et tunc sicut non ubique, et omnium
primae necessitatis articulorum, sed jam hic, jam
nobilium, qui non sunt simul cives in illis habitatio est accessorium. Itaque
limitatio non ad horum, sed ad illorum commoda dirigi debet; civium autem utilitati
prospicere certe non ad comitatensis, sed ad Civici Magistratus provinciam refertur. Sed
nec illa ratio tenet, quasi stabilita in civitate limitatio pro regula toti comitatui
deservire deberet, hocque titulo ad magistratum comitatus pertineret. Constat enim, quod
alia plerumque pro civitate, alia pro rure victualium pretia defigantur.
Denique nec ea
comportentur; hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas
territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad
ipsum venditionis actum jam ejus jurisdictionem sortitur.
Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum saepe aliqua Magistratus Civici membra ipsas
illas, quae sub limitationem cadunt, professiones exerceant, evenire posset ut abusibus
eorum conniveatur. Verum ad id praecavendum alioquin proponitur, ut omnis limitatio cum
interventu
Quod in arbitrio domini terrestris situm sit officinae erectionem admittere vel
prohibere, id ex ipsa libera fundo suo utendi potestate deducitur. Non possunt itaque cogi
domini terrestres ut singulo, qui in bonis eorum officinam aperire vult, fundum pro illa
assignare teneantur.
Verum sub praetextu legitimi hujus juris formales subinde abusus emergunt; nimirum
offerunt quandoque cupidi ejusmodi officinarii majorem locali domino censum, si quaestum
cum iis articulis, qui in tali officina prostant, per
limites: conserventur caeteroquin
coloni in plena, quam ipsis jam veteres leges attribuerunt, quaeve §-pho hoc enucleatius
tantum explicatur, de fructibus suis disponendi libertate, et dominalis jurisdictio tam
parum commercio obstabit in Hungaria, quam parum illa eidem in aliis provinciis
adversatur.
§ 144.
Jure praeemtionis dominorum terrestrium jam per Articulum 75. 1723. ad propriam
tantum necessitatem restricta, ne circa ipsum
fuit, ipsa
immediati quaestus objecta, veluti tabaca, gallae quercinae,
cineres clavellati, et similia saepe praeemebantur. Qui vinum pro educillis,
animalia pro macellis, materialia pro fabricis suis comparat, utique ideo illa emit, ut
eadem cariori iterum pretio distrahat, adeoque jam in Articulum 75. 1723.
impingit: necessarium itaque existimavit Deputatio ut et praetextus illi
diserte praescindantur, et cupiditati aliquorum per sensibilem
e contra longe alia ratio est; cum enim haec vix
utiliter suscipi possit, nisi vel all ingroso, vel adminus cum majori mercium
quantitate per nundinas exerceatur, aut numerus mercatorum ejusmodi non facile increscet,
aut si id eveniat, vis illa pecuniae, quam aucta hac ratione domesticarum mercium
exportatio Regno invehet, per ipsam sui circulationem facile compensabit illam
contributionis partem, quae per favores hos decedet.
Nunc omnis officinarius, qui exteras merces saepe cum
taxa fixa et adeo gravis sit, ut, si haec persistat,
potentiores vero, qui soli fabricas erigere et notabilem exportationis quaestum exercere
possunt, ab ea eximantur, summam illam a reliquis vix exigendam esse tuto praevidere
liceat. Ac quaestio quidem illa: an Judaeos ultro penes taxam tolerantialem
relinquere, vel vero instar aliorum a facultatibus et beneficiis conscribere
intersit, ad agenda Deputationis Comissariatico-Contributionalis spectat. Deputatio e
contra haec, memor quod jam
quaeri debeat? Nam prout praeliminares illae quaestiones
superatae fuerint, ita determinati etiam fundi proponi et stabiliri poterunt. Quoad
spontanea oblata, praevie iterum decidi deberet: an Diaeta dependendum per
omnes etiam reliquos, quos illa repraesentat Regni Status fundum obligative
stabilire possit? vel vero, an in Diaeta projectum tantum ejusmodi fundi
elaborari et hoc totius per respectivos comitatus congregandae nationis assensui substerni
debeat? In utroque casu ea iterum
navigationis, sed et ipse qua serie
suscipiendorum laborum ordo, singulique laboris sumtuum schemata seorsim elaborentur, et
postquam hic per legislationem definitus fuerit, labores eadem serie suscipiantur; ut id
perfici, optatumque successum habere possit, Deputatio illa, quae hunc laborum ordinem
elaborabit, debet aliquam circa quantitatem fundi commercialis, cui labores ejusmodi
commensurari possint, habere cynosuram. Hanc autem habere non posset, si nullus distinctus
commercialis fundus exstaret, sed per longas primo ambages
atque ita legislatio involabit in sacrum
jus proprietatis, quia multi schedarum possessores gravia damna subibunt;
labefactabitur nationale creditum, opificia, artes, commercium ipsum gravem
patientur succussionem, malumque hoc a proportione illa, qua major fuerit ejusmodi schedarum
numerus, tristiores etiam effectus producet. Ex omnibus his apparet in linea bancali id jam
vim axiomatis obtinuisse, quod schedis bancalibus optatus cursus non secus procurari possit,
quam si praevie realis et
tamquam accessorium et mere eventualem
proventum, in quo parum aedificari possit, considerandum esse arbitratur.
Taxam exterorum beneficiatorum abolendam potius quam augendam Deputatio
existimat; haec enim stat in collisione cum constitutionali lege illa, ne beneficia
ecclesiastica exteris conferantur. Ut huic non contra veniatur, expedivisset
articulum 24. Uladislai Decreti VII. ad exteros etiam beneficiatos extendere. Quia tamen
secundum naturalem rerum cursum sperari non potest, ne aliquando exteri
vocantur, et quas
nonnisi melius habentium regnicolarum classes ideo assectari possunt, quia in illis nonnisi
cum notabilioribus summis periculum facere licet. Cum quoad has non eadem ratio subversetur,
quominus harum aliqua species inducatur, et redundaturum ex illa emolumentum pro fundo
publico convertatur, nihil obstare videtur. Nisus enim fortunam tentandi plerisque hominibus
adeo naturalis est ut, si iis omnis hunc domi exercendi occasio impediatur, eam in exteris
provinciis quaerant. Necdum vetiti fuere omnes privati
eorum stipendia in mutuo
Principis et Statuum tractatu ex illius temporis auctione salis constituta sint; cum
nativorum Hungarorum viduae vix aliquando fructum cassae illius capiant; denique cum cassa
hac jam alioquin exassignata Principis proventibus nihil decedat, si illa non in modernum,
sed in alium potius finem convertatur, possent Status viduali illi beneficio renunciare, hoc
vero facto, assensum Suae Majestatis sollicitare, ut hic quoque vulgo arhalis
proventus dictus pro fundo publico convertatur.
quod Hungaria nullum praeter
taxam indigenatus pro eventualibus Regni necessitatibus fundum
habuerit, donec 1741. taxa extraneorum beneficiatorum accessit. Cassam hanc peculiaris, eum
in finem constitutus, perceptor manipulavit, formalesque de illa a Diaeta in Diaetam
Statibus reddidit rationes. Praecipuam erogationis cassae hujus rubricam Deputatorum pro
complanandis metalibus cum vicinis provinciis differentiis diurna constituebant, et cum
expensae hae rarius occurrerent, residuum in censum elocabatur. Verum
primam hactenus reducebantur.
Continuisset se Deputatio etiam haec intra hos limites, nisi eidem Legislatio completum
constabiliendi Commercii systema elaborandum demandasset. Cum hoc alia etiam objecta, quae
sumtus requirunt, complectatur, officii illa sui esse existimavit omnia haec suo loco in
superioribus proponere. Nimirum elaborandum per Deputatos regnicolares et aliquem magni
nominis hydraulam generale et ordinatum navigationis planum, quod et regulationem fluviorum
et majorum stagnorum exsiccationem, et
Ad §-phum 1. Proposita quoad exteros beneficiatos lex propter
incertitudinem proventuum difficilis fortasse executionis quibusdam videbitur; verum quoad
beneficia regiae collationis cum post mortem singuli possessoris Camera illa
apprehendat, et usque novi beneficiati denominationem possideat, respiciens cassam publicam
quotta facile determinari poterit. Quoad beneficia vero collationis privatarum
familiarum, haec post mortem primi a publicatione legis hujus
collectione
distinctim inhibeantur. Si quis inhibitioni huic contravenerit, sensibili pecuniaria mulcta
per concernentem jurisdictionem plectatur. E converso Consilium Locumtenentiale aliquam
majoris lotteriae speciem Suae Majestati proponat, et postquam illa
ratihabita fuerit, in Regno inducat, emersurum vero inde lucrum Cassae Commerciali inferri
procuret.
§ 5. Omnis qui donationem seu Regiam, seu Palatinalem impetraverit a proportione taxae,
quae Aerario Regio cedit, quinque pro centum; qui vero
Regium directe non
respiciat, integrum est legislationi illum vel abolere, vel ad alium usum destinare.
Institutum vidualis hujus cassae in eo subsistit, ut iis tantum viduabus pensio
attribuatur, quibus nullae post fata mariti facultates supersunt; secus enim illa
destinationi suae minime sufficere posset. Jam vero in sensu legum patriarum nobilioribus
officiis nobiles possessionati admoveri debent. Itaque apud nos casus hic non secus evenire
potest, quam si quis in officio tali consitutus decoquat; non interest autem, ut
Commerciali Cassae applicare, quam simpliciter abolere. In hac autem hypothesi ipsa
rationis identitas exigere videbatur, ut in partem subsidii hujus comitatensia etiam, et
civitatensia officia vocentur.
Quoad alia mechanica officia, uti sunt illa, quae in textu recensentur,
leges nobilitatem tantum, non vero possessorium requirunt, adeoque in his saepius casus
egestatis viduarum etiam absque omni mariti culpa evenire potest. Quoad haec itaque
institutum Cassae Vidualis porro etiam retinendum,
conflandum
sit, tuto determinare non licet. Ut singulis annis notabile quid accedat, ne sperari quidem
potest. Quodsi tamen seu ad semel, seu periodice quid colligatur, quod id in unam potius
generalem cassam inferre expediat, jam § 148. ostendimus. Atque ita omnia illa, quae
projectans seu de emolumentis instituti hujus, seu de coordinatione et securitate cassarum
adfert, suapte evanescunt.
§ 158.
Alter in vicem gratuiti oblati titulum perpetui mutui ita proponit,
serotinum foret.
Caeterum in supposito etiam optimi schedarum harum cursus erunt de tempore in tempus
aliqui, qui schedas suas a cassa redimi procurent; donec tamen, diminuta extrinseco quopiam
casu circulantis pecuniae massa, schedae hae extra debitam cum illa proportionem
collocentur, suum illae creditum semper retinebunt, adeoque ipsae ab uno
redemtae schedae ab alio iterum acceptabuntur, et sic proventui, quem calculavimus, nihil
decedet. Verum si massa circulantis pecuniae diminui contingat, aut malevolis
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.