Your search found 572 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 210-281:

in hisce Regulis dictum est. 21 Quo veluti genere scripti animadverso, tum porro eius partes aut membra, seu quasi quasdam subdivisiones inquiramus. Quibus inventis ac distributis, illarum tum inter sese mutuo convenientiam, tum et cum suo toto consideremus. Impossibile enim est esse aliquod sanum scriptum, quod non certum scopum, certum quoddam genus alicuius (ut ita dicamus) corporis exhibeat, et aliquas partes aut membra in se complectatur, quae certo ordine, ratione ac quasi proportione, tum inter se, tum etia cum toto corpore, ac praesertim cum scopo suo sint coagmentata:

23 Quaeratur igitur, sicut iam dixi, ad quod genus et quasi corpus istud Sacrum scriptum eiusve locus referri possit, ex iis omnibus scriptionum generibus, de quibus istae artes disseruerunt, aut quae in vitam hominum et rerum tractationem et cum hominibus actionem incidere solent: ut si forte ad aliquod genus orationum locus referri queat, sive ad Iudiciale, sive ad Deliberativum, sive ad Demonstrativum, sive denique Didacticum, aut aliam scriptionis formam. 24 Ubi id erit deprehensum, examinetur secundum praecepta illius generis, quaerantur ac constituuntur status, partes

praesertim in novo Testamento a commentatoribus et interpretibus indicantur: quarum eae deligendae sunt, quae tum melioribus testibus confirmantur, tum etiam ipsi textui magis convenire videntur. Id sane nihilominus divina clementia prospexit, ut omnes pium sensum efficiant: utque si vel maxime ob aliquod mendum in uno loco fallamur, tamen innumera alia loca supersint, quae nos in vera sententia instituere ac confirmare queant. 3 Nomina propria locorum et personarum interdum ab aliis translatoribus aliter scribuntur, dum alii Hebraicam veritatem, alii receptam Latinae aut Graecae

Anagogen, quae transferret rem ad caelestia. ut, Hierusalem Historice urbem eius nominis, Tropologice Remp. bene constitutam, Allegorice Ecclesiam, Anagogice vitam aeternam seu caelestem. Et hoc modo omnes versus prodigiosa metam orphosi quadrifariam inter pretabantur: quamvis interdum dictum aliquod repugnaret illi metamorphosi. Caeterum nos meminerimus, unam quandam ac certam et simplicem sententiam ubique quaerendam esse, iuxta praecepta Grammaticae, Dialecticae et Rhetoricae. Nam oratio quae non habet tinam ac simplicem sententiam, nihil certi docet. Si quae figurae

salubriter institutis usi fuerint, si in pristina peccata recidunt, nequa quam impunes evasuros. Igitur discrimen inter typum et allegoriam hoc observetur. Tipus seu figura (nam hoc nomine vocem τύπου efferunt interpretes) est, cum factum aliquod accersitur e veteri Testamento, idque ostenditur praesignificasse seu adumbrasse aliquid gestum vel gerendum in Testamento novo. Allegoria vero est, cum aliquid sive ex veteri, sive ex novo Testamento, novo sensa exponitur, atque accommodatur ad spiritualem doctrinam, sive ad vitae

sunt, causamque comprimis illustrant, praeterire hauquaquam convenit. OBSERVATIO V. Eo autem artificio formari vult allegoria, eoque ornatu vestiri et comi, ex quo quasi maiestas quaedam ei accedat, et unde auditores iudicare queant pondus aliquod ei inesse: neque institutam modo ad aliquantam animorum delectationem, verumetiam ad movendos (quoad fieri licet) adfectus. Quod si haec virtus absit, frigida plane erit interpretatio, censebiturque parum dextre tractata. OBSERVATIO VI.

quantum natura rei, qua de sermo est, patitur. Scite Theophylactus ad illa verba ad Galat. 4. Misit Deus filium suum, factum ex muliere: redargutionem pariter et doctrinam adiicit hoc pacto: Factum, non per mulierem, dixit, ne occasionem inveniant, qui per virginem asserunt, tanquam per canale aliquod, Dominum processe in mundum id falso omnino existimantes: sed ex muliere, hoc est, ex ipsius mulieris substantia corpus accipientem, virginalis uteri fructum prodiisse. Perfacile est hac ratione adnotatas doctrinas, redargutiones, quaeque eius sunt generis, in sanctorum patrum Scriptis

certius et melius potest invenire in toto. Quintam regulam ponit de temporalibus, aut quantitate temporum, quae Regula, (ut inquit Augustinus) etiam de aliarum rerum numeris est accipienda, ubi vigilare debet lectoris intentio, ut intelligat in Scripturis saepenumero aliquid dici secundum totum aliquod tempus, quod secundum partem solum illius temporis aut praeteritum aut futurum est intelligendum, veluti quod Christus dicitur tribus diebus et tribus noctibus fuisse in visceribus terrae, secundum tropum Synecdochen accipiendum est. Et rursus aliquid dicitur secundum certam temporum

per manum intelligitur, cum ait: Cuius manus creaverunt omnem militiam caeli. universitatis cognitio per oculum significatur, quia extra scientiam Dei nihil sit. Per cor voluntas enunciatur, per quam David morum probitate complacuit. Inveni, inquit, David secundum cor meum. Gregorius: Sed cum aliquod membrum Dei dicitur, cavendum summopere est, ne quid in eo mens corporeum suspicetur. In anthropomorphitarum namque haeresim cadere est, cum qui in circunscripte implet, et circumploctitur omnis, intra

Quibus ex verbis declaravit, se cum illis prius hac de relocutum. His igitur epistolis, quae ad Rom. scripta est, posterior est: eadem prima inter eas, quae Roma missae sunt. Non enim Romam advenerat, quo tempore hanc scripsit epistolam, id quod his verbis indicat: Desidero enim videre vos, ut aliquod vobis impartiar donum spirituale. Roma aut ad Philippenses scripsit, ideo ait: Salutant vos omnes sancti, maxime qui sunt ex Caesaris familia. Quo ex loco, et ad Hebr. quoque scripsit, ob quod ait, eos omnes salutari ab illis, qui in Italia essent. Iam ad Timoth. epistolam ex ipsa e

nominis, alias adverbii vim obtinet. 10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex villicus, aut mammon iniquitatis, id est iniquus: vir sanguinum, id est sanguinarius: de quo Hebraismo postea in constructione Nominum prolixius agetur. 11 Saepe substantivum aliquod, praesertim abstractum, ponitur pro adiectivo seu concreto, et eius subiecto: ut, Veritas, pro vera doctrina aut religione: mendacium, pro falsa: virtus pro praestantibus virtute viris, aut etiam pro factis (ut ita dicam) virtuosis. Psal, 110. In die virtutis tuae. Sic

si peccabit, remittere debeo? Tale forte et illud est: Solvite templum hoc, et post triduum reaedificabo illud: pro, si solvetis. Psal. 4. Irascimini, et nolite peccare: pro, Si irascimini, sicut in moribus humanis id vitari non potest, saltem cavete, ne ira vestra erumpat in aliquod foedum facinus, eaedem, aut alia. Quod facis, fac cito: pro, Si omnino vis facere, ac me prodere, et stat indurata sententia ac voluntas, frustra me tibi concionante, saltem matura, quando quidem hora mea venit. Psal. 2, Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem: pro, Si

contentiosus, sed actionem, nempe litem, significat. Panem impietatis comedent, et vinum iniuriarum exhibent, id est partum iniuste. Act. 7, In flamma rubi, id est, in rubo visa. 36 Ac in universum omnia ea accidentia Hebraei hoc modo per substantiva exprimunt, quae quoquo modo ad aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id

sed vicinum referunt. Ubi intraveritis in domum, manete ibi donec exeatis inde: non ex ea domo: alioqui esset tautologia. Idem enim est manere in domo, et non exire ex ea. Sed Inde, pro ex ea civitate ponitur: non domum, sed etiam civitatem refert. 7 Referunt nonnunquam etiam relativa aliquod antecedens, quod licet non praecesserit, facile tamen, quale sit, intelligi potest. Ut Ier. 10, Quoniam lignum de sylva excidit illud, auro exornavit illud, clavis confirmavit, non commovebitur: subintelligitur antecedens idolum, quod tamen non praecessit, sed facile ex sequente

Christum Iesum, cui gloria in secula, Amen. Ubi Cui relativum abundat, sicut prius de ea re dixi, qui levis nodus multis textum obscuravit. Huius Hebraismi multa sunt exempla in novo Testamento. Matth. 21, Malos male perdet eos, et vineam suam elocabic aliis. 12 Non raro cum nomen aliquod deberet poni in obliquo casu, ponitur in nominativo, et relativum loco eius in obliquo: ut Nu. 5, Vir vir si deflexerit uxor eius: pro, cuiuscunque viri uxor deflexerit Iob. 3, Nox illa occupet eam caligo, pro noctem illam. Psal. 10, Dominus in caelo sedes eius, pro,

tuum eis: pro, stabilies sedem ac regnum tuum cum caelis, seu quam diu caeli stabunt, Sic saepe Ego abundat, supplente eius locum ipsius obliquo. Gen. 24, Ego in via deduxit me. Sic 1 Sam. 15. Psal. 41. 13 Saepe in eodem colo ponunt et provocabulum Qui, quae, quod, et aliquod aliud pronomen relativum: ut Ios. 1, Quam Dominus Deus vester dat vobis ad possidendum eam. Et Esa. 58, Cuius non deficient aquae eius cum quibus oblectata es super eos. Ezech. 16. 1. Pet. 2. Cuius vulnere eius sanati estis. 14 Pronomen demonstrativum aliquando longius

comedere: ita ut media omnia continentia descriptionem vitandorum cum alterutro coniungi Latina consuetudine possint, Hebraea vero cum utroque connecti debeant. Observari enim debet, illam repetitionem nihil impedire, quo minus unica oratio sensusque sit. 32 Additur aliquando verbum aliquod improprium nominativo, non tam ratione ipsius, quam respectu adiunctae, aut etiam subintellectae alicuius vocis. Rom. 15, Charitas Dei effusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum datum nobis: id est, Spiritus sanctus est effusus in corda nostra, qui et testatur de charitate Dei

adeo etiam diversas dictiones eisdem syllabis scribi, et literis: et ex horum omnium occasione in Scripturis interpretandis error contingit, cum intelligitur casus pro casu, genus pro genere, alia persona pro alia, tempus pro tempore, alius modus pro alio, numerus pro numero, relatio ac antecedens aliquod pro antecedente, signum pro signo, etc. Deinde in Scripturis contingit obscuritas amphibologiae, dum incertum et dubium est, quonam pacto oporteat orationem distinguere, hoc est, dividere dictiones et sententias. Tertio, distinctione certa intellecta, interdum etiam diversus

illustrant, monstrantes, quid ea adhuc aut veteris proprietatis retineat, aut quid porro novi accersitique in hoc novato usu induerit. Tropum definiunt, esse deflexionem vocis aut orationis a propria ad impropriam cum virtute, aut certe sine vitio. Antonomasia, cum nomen aliquod minus proprium aptumve loco maxime proprii substituitur. Eam sex modis fieridicunt. Primum, cum patronymica loco propriorum ponuntur: ut, Hebraeus, ab Heber, Israelita, ab Israel, Iudaeus, pro aliquo ex posteris Iuda. Secundo, cum possessiva aut patria: ut Philistaeus, pro

obedienter praestitit. Quare Barbari non sine causa soliti sunt addere Exclusive, aut inclusive, ut omnem ambiguitatem tollerent: indicantes illas metas temporum, locorum, vel includendas, vel excludendas esse. In diebus aut tempore illo, significat aliquando non certum aliquod tempus, cuius paulo ante mentio facta sit: sed etiam incertum, quod longe postea secutum est. Sic Chrysostomus Homilia 10. super Matthaeum, partem prophetiae Christi de extrema die, ab ea quae est de ruina Ierosolymae separare conatur: quasi ibi Tunc non respiciat ad praecedens tempus. Sic

ab eo doctrinam, et veluti vivam eius vocem in alios, praesertim Hebraeos, propagaverant: eamque apud illos tum testimoniis, tum et miraculis confirmaverant, quod Paulus non praestiterat apud eos: ut sic recte sese ex numero talium Apostolorum exemerit. GNOME, sententia, est dictum aliquod generale, breve, de moribus aut aliis rebus huius vitae: quales sunt Salomonis sententiae. In prophanis scriptoribus ideo facilius iudicari possunt, quam in sacris, quia rariores sunt, et ferme tantum ornatus gratia adhibentur. At sacrae Literae sunt adeo praegnantes optimis rebus, ut sint

unde sit. Quod si quis ea accipiat pro simplici assertione, sudabit multum in exponendo eo loco. Dixi Hypotyposin posse videri esse genus quoddam multarum figurarum, et simul eius species recensui et exposui: sed tamen nihil obfuerit, ei etiam separatim, ut quasi speciali schemati aliquod exempla adiicere, ut tanto magis innotescat, cum sit in plurimo usu in Sacris literis. Cum Ioannes cap. 1 inquit, Verbum illud caro factum est, et habitavit in nobis, seu vixit nobiscum: et, Vidimus gloriam eius, gloriam ut unigeniti venientis a patre, plenum gratia et

est ipso opere, non vere eum coluerunt. Proverb. 17, Qui exaltat ostium suum, quaerit ruinam: id est, occasionem proprii interitus operatur inscius. Tale est illud Iulii Caesaris modo indicatum. Sic voluerunt, id est, causam praebuerunt huic eventui. Porro haec sequentia licet opus aliquod proprie notent: tamen naturaliter simul voluntatem proprie includunt: et nihilominus ali quando solum eventum aut opus designant. Diabolus iubetur custodire animam Iobi, id est, non laedere opere externo: nam mala voluntas non aberat, nec bona aderat, aut adesse iubetur in eo. Sic Act. 4,

futura quaedam depingant. ut, Agnus Paschalis, Summus sacerdos, Tabernaculum, Serpens suspensus, et similia innumera exprimunt Christum: eductio populi ex Aegypto, redemptionem generis humani: vagatio per desertum, vitam Christianam in hoc mundo. 8 Exemplum est plerunque, cum alienum aliquod factum aut dictum casusve nostro simile aut dissimile proponitur, aut alioqui aliquid alicui nostrae Regulae descriptioni aut ideae correspondens, quo id illustratur. Sic Christus producit pro exemplo inconstantiae in vera pietare uxorem Loth, Lucae 17. et Iacobus Heliam, ut declaret

aliquid alicui nostrae Regulae descriptioni aut ideae correspondens, quo id illustratur. Sic Christus producit pro exemplo inconstantiae in vera pietare uxorem Loth, Lucae 17. et Iacobus Heliam, ut declaret efficaciam precum. 9 Similitudo est, ubi cum proposita re aut sententia aliquod simile aut etiam plane dissimile, peradverbia similitudinis confertur: ut sicut Ionas fuit tres dies ac tres noctes in ventre ceti: sic oportet etiam filium hominis tres dies esse sepultum. Huc proverbia Salomonis referre possis, nisi quod illa simul sunt sententiosa. Quintilianus hoc modo

digito Dei eiicio daemonia, etc. Eodem pacto de caeteris membrorum appellationibus iudicabis. 9 Iam actiones corporeae, ascendere, descendere, sedere, ambulare, stare, loqui, ad eundem exponi modum debent. Descendere Deus dicitur, quando se nobis accommodat, atque insigne aliquod opus ad nostram utilitatem edit. Psal. 18, Inclinavit caelos, atque descendit. Ascendere, quando sese a nobis abducit, veluti res nostras minime curans: vel potius, quando gloriam suam et potentiam vult mirabiliter ostentare: ut Psal. 47, Ascendit Deus cum

si non sit praeda proposita? Nam catulus leonis vocem suam edit de lustro suo, cum nihil praedae cepit? Num cadit avis in la queum positum in terra, quem non posuerit auceps? Num laqueum de terra aufert, cum omnino nihil cepit? Num clanget cornu in civitate, ut populus non paveat? Est ne malum aliquod in civitate, quod Dominus non fecerit? Sic Christus nonnunquam plures Parabolas ordine recitat sine expositione, eodem spectantes, et ad eundem scopum tendentes, Matth. 13. ut sunt de semine, de zizania, de sinapi, de fermento, et aliis. 9 Collationes omnis generis, sive

opponebat. Respondebat vero reus, aut qui se excusabat. De qua re in verbo Interrogo, disserui. In disputationibus plerunque sunt veluti insidiosi quidam laquei. Sic Iudaei suis interrogatiunculis captabant aliquod periculosum verbum aut dictum ex ore Iesu, quod plausibiliter postea exagitare, et ipsum in odium inducere possent. Ac facile sane hominibus hoc accidere potest, qui non prius praevident fraudulentum consilium adversariorum, ante quam irretiti teneantur. Sed de Christo saepe scriptum est,

Iohan. 9. Phil. 4, Nihil soliciti sitis: non omnem, sed nimiam diffidentemque solicitudinem improbat. Haec aliquomodo etiam ad generalitatem pertinent. In praeceptis et adhortationibus est in primis hoc genus Hyperboles usitatum. Ubi cum homines sint nimium proni ac praecipites in aliquod genus vitiorum, aut in aliquod extremum, monitores non contenti mediocritatis praecepto, alterum extremum eis proponunt, ut sic eos ad mediocritatem retrahant. Sic Christus Matth. 6, contra hypocritarum ostentationem eleemosynae et praecum iubet nimium occultare utrunque, adeo, ut pios

sitis: non omnem, sed nimiam diffidentemque solicitudinem improbat. Haec aliquomodo etiam ad generalitatem pertinent. In praeceptis et adhortationibus est in primis hoc genus Hyperboles usitatum. Ubi cum homines sint nimium proni ac praecipites in aliquod genus vitiorum, aut in aliquod extremum, monitores non contenti mediocritatis praecepto, alterum extremum eis proponunt, ut sic eos ad mediocritatem retrahant. Sic Christus Matth. 6, contra hypocritarum ostentationem eleemosynae et praecum iubet nimium occultare utrunque, adeo, ut pios velit in cubiculo clauso orare,

Iam etiam de contraria Regula dicamus, ubi vocibus aliquibus quasi per Miosin positis significatio intendenda est, si veritas exprimi debet: saepe enim verba Hebraea, necesse est in maiori quadam emphasi accipi, quam alioqui usitate significant, perinde fere ac si particula Valde, vel aliquod aliud intendendi adverbium eis additum sit: posset forte ad Liptoten referri. Matth. 6, Nolite soliciti esse de crastino, id est, valde excruciari solicitudine, Luc. 12, Nolite quaerere quid edatis aut bibatis, haec omnia gentes quaerunt: id est, nolite nimium solicite anxieque ista

percutiet eum. Tradetque Israelem propter peccata Ieroboam, 1. Reg. 14. sub. in maledictionem et desolationem, pro, perdet. Liga, descende, 1. Reg. 8, pro, liga currum, hoc est, iunge equos currui. Viri aut illi augurati sunt, num ab eo? 1. Reg. 20. pro, ab ore eius possent excipere verbum aliquod amicum et blandum. Num deprehendisti me, inimice mi? 1. Reg. 21. sub. in aliquo delicto, pro, nunquid invenisti in me quod carpere possis? Et non detur, quaeso, servo tuo onus paris mulorum de terra, 2 Reg. 5. pro, tametsi non accipias munus a me, tamen obsecro, etc. Et

ratione debeat fabricare tabernaculum, praedicit eum cultum esse umbram caelestis tabernaculi et futurorum bonorum. Sic Oseae 11, Ex Aegypto vocavi filium meum. In typo Israelis praedicit, Christum filium Dei ex Aegypto revocandum. Isa. 7, Ecce virgo concipiet et pariet: dum videtur promittere aliquod miraculum, quo praesentis liberationis promissionem confirmet, aliud longe maius agit: praedicit enim Christum nasciturum ex virgine. Sic proponitur serpens aeneus, Num. 21. Sic sub specie promissionis terrae Canaan, promittitur regnum caelorum: sub promissione posteritatis, praesertim

religionis, malitia satanae et hominum veluti affuso modico fermento aut etiam veneno admodum facile vitiantur, et veluti alterantur, ut postea prorsus aliter de eis pronunciare sit necesse quam antea. Hic vero Hebraismus tale quid habet, sicut quod saepe homines quaedam per se bona ob aliquod accidens aut etiam abusum vituperant: ut cum aurum, opes, vinum, ferrum, aut similia vituperantur, quae per sese bona sunt: vel contra ea laudantur ob accidens, aliquemque utilem usum, quae per sese mala sunt: ut mors, morbi, paupertas, tyranni, variae poenae, labor, et similia, quae saepe

sese connectere videntur: ferme ut solet fieri in scholarum disputationibus. Rom. 1, in exordio videntur hae simplices assertiones sese invicem consequi: Ago gratias Deo de vestra fide: Sancte affirmo me crebro vestri mentionem facere, orantem, ut possim ad vos venire: Cupio vos videre, ut vobis aliquod spirituale donum impertiar: id est, ut nos mutuo consolemur. Saepe proposui venire ad vos, ut aliquem fructum ex vobis perciperem, sed impeditus sum. Omnibus debitor sum. Paratus igitur sum et vos docere. Post hasce tot veluti puras assertiones, sequitur ratio a praestantia et eximia

oratione, alia forma sermonis eandem sententiam efferant: ut Gen. 6, Et fecit Noah, iuxta omnia quae praecepit Dominus ipsi, sic fecit. Paul. Gal. 2, Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, quales aliquando fuerint, nihil mea interest: personam hominis Deus non accipit. Iam deberet verbum aliquod ponere, utsententiam perficeret, ita forte: Ab iis vero, qui videbantur esse aliquid, nihil didici aut accepi. Quod ipse non facit, quia longius distaret verbum a principio sententiae. Sed iterum eandem sententiam alia forma effert: Mihi enim ii qui videbantur, nihil contulerunt.

quasi onustus est, adiectis vocibus, ut iam non possit satis commode ac perspicue cum iis quae adhuc dicenda restant, contexi: ut Gal. 2, Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, scientes, quod non iustificatur homo ex operibus legis, sed tantum per fidem in Christum. Iam deberet verbum aliquod nominativo Nos addere: sed quia nimis multa inter nominativum et verbum addendum infarcta sunt, ideo cogitur nominativum iterum repetere, et quasi novam orationem texere. Et nos in Christum Iesum credidimus. Hoc genus repetitionis ad Epanalepsin pertinet, estque in omnibus linguis usitata.

tamen illud initium repetunt: 2 Corinth. 10, Ego Paulus adhortor: deinde interpositis quibusdam de mansuetudine Christi et sua humilitate, repetit, precor, etc. Saepe igitur tantum nominativo posito statim aliam formam orationis inchoant, et nominativum per pronomen aliquod relativum, alias in alio casu referunt, vel etiam tantum subintelligunt. Gen. 17, Sarai uxor tua, non vocabis Sarai nomen eius, sed Sara nomen eius. Exod. 16, Et filii Israel comederunt manna annis 40, donec venerunt ad terram liberationis eorum. Manna comederunt, donec venerunt ad

quicquam novit, ut oportet scire. Sed si quis diligit Deum, is cognitus est ab eo.) De esu igitur eorum quae idolis immolantur, scimus, etc. Hic et Parenthesis est, et initii repetitio. Vicinum quid Parenthesi est, et tamen non proprie Parenthesis Latina, quod interdum aliquod sequens membrum longius ab antecedente avulsum est, interpositis aliis, ut non facile appareat cohaerentia. Act. 5, Per manus Apostolorum fiebant multa signa adeo, ut in plateas efferrent aegrotos. interponuntur multa ubi fuerint, quomodo sese gesserint, quidque alii de eis senserint.

Meschias, magis rebus factis, ibi statim multis miraculis, quam verbis respondet. Talis quaedam species realis locutionis videri potest illa legati Rom. initio secundi belli Punici Carthaginensi senatui bellum ac pacem in sinu togae ostentantis. Sic Tuscus tristia responsa legatis daturus, atrox aliquod cruentumque exemplum caedis alicuius eis proponit ante oculos, aliquando etiam capita cruenta in mensam edentibus mittit. Talia sunt etiam tum visiones ac imagines rerum futurarum, promissionumque ac minarum Dei propositae, aut solis prophetis, aut etiam omnibus hominibus: item

membra ita praecedentibus quasi alligatas annexasque esse, ut sine quiete aut respiratione necesse sit Lectorem uno continuatoque cursu pergere, donec tandem totum eum locum absolvens, ad metam perveniat. In epistolis Petri multa sunt huius generis dicendi exempla, quorum aliquod tum fidei tum declarationis gratia adscribam. Capite 1. primae, ita habetur: Laudandus est Deus et pater Domini nostri IESU Christi, qui iuxta copiosam suam misericordiam regenuit nos in spem vivam, per hoc, quod resurrexit IESUS Christus exmortuis in haereditatem immortalem, et

praesertim Corinthii. eoque simplex, sincerum ac sanum, omnique ostentatione carens dicendi genus D. Pauli, ut rude ac indoctum contemnebant: quod sane facile videri potest indoctum iis, qui nec rerum bonitate curant, nec id diligentissime considerant ac examinant. Forte etiam revera aliquod discrimen fuit inter Pauli facundiam, oris et calami, ut ab hac magis valuerit, sicut ei adversarii obiiciebant: 2 Cor. 10. Sunt quidem diversa dona, sed plerunque calami quam oris maioruis est, quantumvis vox viva magis afficere dicatur auditorem. Caruit ergo Paulus humana

ac phrasibus aliquibus ut tunc commune vulgus, non ut veteres illi eruditiores scriptores florente Graeca lingua. De lapsu Paulino ex alio in aliud, deque eius circulari sermone alibi in hac parte prolixius disservi. Illud quoque ei perusitatum est, ut cum etiam particulare aliquod argumentum tractat, nihilominus probationes ex generalibus principiis aut universalibus sententiis petat: et vicissim ex singularibus sententiis aut factis universalem doctrinam eliciat. quod idem ferme est cum eo, quod in ordine sententiarum dixi, eum modo a thesi ad hypothesin, modo

si ieiunium non parat ad orationem, nec est per se bonum opus, sed signum tantum quoddam et effectus moesti, humiliati ac contriti cordis: cur igitur Christus ieiunat? qui tamen non habet peccata, propter quae doleat, et Apostoli, Acto. 13, de quibus non legitur, quod tunc recenter magnum aliquod facinus admisissent, propter quod dolentes se ieiunio cruciassent. Huic respondebimus, Christum non ieiunasse, (sicut ante dictum est) ut se ad orationem praepararet, cum caro eius spiritui non repugnaverit, nec tali castigatione eguerit. Sed plane propter eandem causam Christus ieiunavit,

Allegoricum. Proprie dictum Prophanum, propter malum aliquod prophanum,
Praeteritum.
Praesens.
Futurum.

afferre, vel mediocrem noticiam saltem ex ipsa experientia ac quotidiano usu colloquioque hominum provenientem communium rerum totiusque naturae, praesertim vero eorum quae maxime nobis sunt obvia et quotidiana. Dixi vero haec tantum monitionis cuiusdam gratia, ut ostenderem hinc quoque necessario aliquod subsidium ad intelligendas sacras Literas petendum esse, cum hoc etiam medium aut organon plurimum ad illustrationem sacri sermonis facere possit: non ut ipsam tam variarum rerum scientiam hîc exponerem, quod esset prolixissimae operae, et tum ex continua rerum experientia, tum ex

7 Perpetua repetitio ac expiatio indicavit, nihil ibi vere ac perfecte peragi: alioque perfecto opere destitissent. Sic et varietas sacrificiorum et expiationum monstravit, nihil ibi esse firmum. Multa enim, perpetuaque medicamina, arguunt suam simul et medici inefficaciam. Quare unum aliquod firmum et efficax propitiatorium aut remedium alibi quaerendum esse, monstrabant illa tot ac tam varia sacrificia et purificationes. Quod argumentum etiam Epistola ad Hebr. valde urget. 8 Conscientiae non potuerunt in illis sacrificiis acquiescere, non habuerunt pacem, quam

Deus multis verbis respondet, dicens: Ero quod Ero. Sic dices filiis Israel, Ero misit me ad vos. Ubi tribus vicibus repetit verbum Ero, et id sibi tanquam proprium nomen imponit. Estque dignissimum observatu, quod primum pollicetur, Fore id quod fieri debuit: et inde, seu ab eo quod omnino aliquod eximium ac singulare Erit, ac fieri volebat suo tempore, sibi nomen novum proprium eximiumque assumit. Hinc igitur a futuro aliquo exitu imponit sibi nomen Ero, et idipsum tanquam verum ac proprium suum nomen iubet populo Israelitico indicare, tanquam novum perpetuumque memoriale in omnes

Dei populus. Ergo cum Iesus sit vere Deus, oportet eum habere nomen Dei, hac autem esse proprie Iehova, etc. Atqui et pluribus nominibus Deus appellatur, quam hoc uno: praeterea illud nomen ratione essentiae suae semper habuit, ut id et iam imponi necesse non sit. At iam aliquod nomen quaeritur, quod ei ratione istius novae nativitatis et functionis imponatur. Nihil ergo prorsus ex istis ratiocinationibus efficitur: Iesus est vere Deus: Ergo nomen IESUS venit a Iehova. Hactenus et veram etymologiam nominis Iesu probavi, et falsam istam Osiandri

notularum, nec facile quisque posset tantos sumptus facere, ut sibi curaret Biblia integre describi: putaverint multi, qui iam nonnihil profecerant, suaeque memoriae fidebant, sibi tantum consonantibus scripta Biblia satisfactura: eoque factum, ut cûm multi eiusmodi exemplaribus uterentur, tale aliquod in Hieronymi manus pervenerit: num propterea consequeretur, omnino nusquam extitisse Biblia vocalibus scripta? Ea sane ratione ne Chaldaica quidem Paraphrasis extitit: quia ipse eius nullam mentionem facit. Idem quoque de Graeco interprete dici posset, de quo, quis ille fuerit, nondum satis

Ephes. 4. Esse τὸ φρόνημα sensum carnis, quod omnes de ratione ipsa exponunt. Esse ipsam carnem, esse ipsum hominem animalem, carnalem, ipsum veterem hominem seu totum hominem, quantus quantus est, quatenus renatus non est. Unde liquido apparet, aliquod originale peccatum aut partem eius esse ipsam substantiam hominis, non quiddam externum, aut accidentarium in ipso. At huic Spiritus sanctus dogmati summe repugnat, primum ipse vocis peccatum sonus, aut inusitatissima notio, quae plerunque (ut recte Phil. monet) tantum de pravis

condidit, et ita ut fuit ab initio conditus. Neque tamen nego aliquam partem peccati originalis esse accidentia. Scio enim peccatum ita pervasisse totum hominem, ac etiam totum mundum, ut possit in toto homine et in omnibus praedicamentis reperiri, ac sit ferme transscendens quoddam. Aliquod enim peccatum est substantia, nempe ipsa caro, vetus Adam, cor lapideum, aut sensus carnis: aliquod est accidens, ut vanae pessimae inclinationes nobiscum natae: aliquod est habitus, ut valde varia vitia consuetudine contracta, aut etiam a diabolo post nativitatem nobis inspirata; aliquod

esse accidentia. Scio enim peccatum ita pervasisse totum hominem, ac etiam totum mundum, ut possit in toto homine et in omnibus praedicamentis reperiri, ac sit ferme transscendens quoddam. Aliquod enim peccatum est substantia, nempe ipsa caro, vetus Adam, cor lapideum, aut sensus carnis: aliquod est accidens, ut vanae pessimae inclinationes nobiscum natae: aliquod est habitus, ut valde varia vitia consuetudine contracta, aut etiam a diabolo post nativitatem nobis inspirata; aliquod estactio vel interna vel externa: aliquod est quies, seu actionis neglectio,

ac etiam totum mundum, ut possit in toto homine et in omnibus praedicamentis reperiri, ac sit ferme transscendens quoddam. Aliquod enim peccatum est substantia, nempe ipsa caro, vetus Adam, cor lapideum, aut sensus carnis: aliquod est accidens, ut vanae pessimae inclinationes nobiscum natae: aliquod est habitus, ut valde varia vitia consuetudine contracta, aut etiam a diabolo post nativitatem nobis inspirata; aliquod estactio vel interna vel externa: aliquod est quies, seu actionis neglectio,

quoddam. Aliquod enim peccatum est substantia, nempe ipsa caro, vetus Adam, cor lapideum, aut sensus carnis: aliquod est accidens, ut vanae pessimae inclinationes nobiscum natae: aliquod est habitus, ut valde varia vitia consuetudine contracta, aut etiam a diabolo post nativitatem nobis inspirata; aliquod estactio vel interna vel externa: aliquod est quies, seu actionis neglectio, qualia sunt peccata omissionis: aliquod est etiam passio, ut perterreri magis hominum iniustis quam Dei iustissimis minis.

nempe ipsa caro, vetus Adam, cor lapideum, aut sensus carnis: aliquod est accidens, ut vanae pessimae inclinationes nobiscum natae: aliquod est habitus, ut valde varia vitia consuetudine contracta, aut etiam a diabolo post nativitatem nobis inspirata; aliquod estactio vel interna vel externa: aliquod est quies, seu actionis neglectio, qualia sunt peccata omissionis: aliquod est etiam passio, ut perterreri magis hominum iniustis quam Dei iustissimis minis. Totus ergo vetus aut

varia vitia consuetudine contracta, aut etiam a diabolo post nativitatem nobis inspirata; aliquod estactio vel interna vel externa: aliquod est quies, seu actionis neglectio, qualia sunt peccata omissionis: aliquod est etiam passio, ut perterreri magis hominum iniustis quam Dei iustissimis minis. Totus ergo vetus aut ψυχικὸς homo cum suis fructibus est inimicus Dei, abominatio, et plane res damnata ab eo, seu peccatum. Caeterum originale peccatum

quae sunt substantia, tum etiam accidentia plurima. Nunc autem hîc proprie tantum de prava ac perversa substantia seu corde adamantino agimus: quia illud est primarium, et praecipue a sacra Scriptura accusatur. Obiiciet aliquis, me novas sententias in Ecclesiam inducere, dum affirmo, aliquod originale peccatum, aut potius aliquam partem originalis peccati esse substantiam. Respondeo: Nequaquam nova haec sententia est, cum tantopere non solum in Lutheri et aliorum scriptis inculcetur, ut postea ostendam: sed etiam in ipsa sacra Scriptura saepissime, nempe quoties essentialibus

vel potius naturae et totius nominis peccatum est: quod si non esset, neque aliquid actuale (quod vocant) peccatum committeretur. Hoc peccati non committitur, ut omnia alia peccata, sed per se existit, vivit ac facit omnia peccata: estque peccatum substantiale, quod non ad horam aut tempus aliquod peccat, sed quandiu homo est, ipsum quoque durat peccando, etc. Item: Quid possit dici clarius et significantius? Non dicit, Occîdi Uriam: non dicit, Commisi adulterium: sed totam humanam naturam, ceu uno fasce complexus, addit: In peccatis conceptus sum. Non enim

inhaerentia. Aut si Scripturae Deoque credere nolumus, evanescamus sane per nostras Dialecticas argutiolas ac stultas ratiocinationes, ut omnibus sapientibus huius mundi accidisse Paulus Rom. 1 testatur. Cum etiam Deus accusat et damnat originalem malitiam, non ille dicit se aliquod accidens in homine damnare: sed simpliciter ipsum hominem impetit, accusat, punit, damnat, et aeterno exitio obruit. Non est illi res cum ideis aut abstractis cogitationis figmentis, quae revera nihil in rerum natura sunt: sed recta ipsum cor pessimum aut rationalem partem hominis, quae est

aut imagine Dei spoliata, et in contrariam imaginem transformata: sequitur plane inevitabiliter, illud ingens malum a diabolo in nobis genitum aut excitatum, non esse accidens tantum quoddam in homine, sed ipsam eius inversam et transformatam essentiam aut novam formam: plane sicut si optimum aliquod medicamen esset mutatum in nocentiss. venenum, ubi venenum non iam accidentarium quiddam illius medicaminis, sed ipsamet iam corrupta medicina esset. Vicissim etiam sequitur: Si peccatum originale, seu illa corruptio est tantum accidens, non ipsam substantiam hominis corruptam,

rationali hominis a se captae inducere, nisi ut esset plane contraria priori, utque esset imago sua ac fons et officina omnis mali, et origo omnis peccati: quod est hoc ipsum quod vocamus originarium peccatum. Praeterea in homine sunt tantum duo, accidentia et substantia: non etiam aliquod tertium. Alterum igitur horum duorum, aut utrunque est imago satanae, et fons omnis mali seu originale peccatum. Ipsi dicunt, tantum accidentia quaedam esse illa originalem malitiam. Igitur substantia non est illud malum, Igitur substantia est perse bona, et bonas actiones producit. Nam

rationem esse fontem fontium omnium malorum: et Bucerus ait, naturam nostram esse feram indomitam contra Deum grassantem. Quare ille ipse, veluti pater aut mater actualium peccatorum, illaque pessima arbor, nempe nosipsi aut perditiss. rationalis anima, est illud originale malum aut peccatum, non aliquod accidens in homine. Paulus Gal. 5, illis verbis clare ostendit peccatum originale, dicens: Qui sunt Christi, crucifixerunt carnem cum affectibus et concupiscentiis suis. quid quaeso ibi illa mater malorum affectuum et concupiscentiarum aliud est, quam ipsamet nostra pessima natura?

mala mente aut lapideo corde, quod eum spiritualiter destruat, sicut morbus eum corporaliter conficit: sed est tantum ipsa perditissima, et iam destructissima natura. Originalis malitia non est ita ab extra infusa Adamo, ut multi nunc sentiunt, sicut si quis in bonum liquorem venenum aut aliud aliquod malum iniiciat aut infundat, ut propter illud affusum malum, etiam reliquum sit noxium: sed ita, sicut si quis ipsum bonum liquorem aut cibum invertat, ut illud per se iam malum ac venenatum, aut potius venenum sit: et sicut ipsemet satan per inobedientiam, iusto Dei iudicio et potenti

quae quidem est secundum omnium philosophorum sententiam substantia, et sane est illa ipsa regina hominem eiusque actiones regens ac moderans, nempe anima rationalis. Aut si ea non est primaria causa, et fons omnis pravae actionis, cur accusatur, cur damnatur, cur in aeternum punitur? Quare aliquod, idque praecipuum originale peccatum aut iniustitia est ipsamet pessima voluntas, mala mens et malus animus, sic ex utero matris natus, nempe anima rationalis. Platonici finxerunt aliis hominibus initio affundi aurum, aliis argentum, aliis viliores materias, indeque esse eorum

et iniunxit. Convenit hoc etiam cum ipsa philosophia, ratione et communi experientia. Cernimus enim experimurque omnes etiam indocti, intellectum ac voluntatem esse principalia in homine, regere omnia reliqua membra, aut partes eius, et omnes praecipuas actiones efficere: non autem aliquod aliud accidens, praeter hasce substantiales potentias. Hoc igitur velut caput hominis, nempe rationalem animam, Deus ita formavit in creatione, ut esset vera eius imago, utque ei pro eius voto serviret ac obediret, in omni opere bono. Sed redeo ad Platonicam opinionem. Sicut

praecipue M. Sententiarum, et varias Commentariorum summas, Pantheologias, Specula et similia scripta lectitabant, eis inhaerebant, ac prorsus immorabantur, et quasi etiam immoriebantur. Non hoc eo dico, quod vel totum hoc genus scriptorum aut studii improbem, vel etiam separatim aliquod bonum scriptum damnem, quae et Dei munus et utilia Ecclesiae esse iudico: sed ut improbem abusum eorum scriptorum, pravumque quorundam iudicium, qui suum cuique locum non tribuunt: nec quem ex unaquaque re usum et quomodo accipere debeant, vel ipsi attente considerant, vel etiam alios

abusum eorum scriptorum, pravumque quorundam iudicium, qui suum cuique locum non tribuunt: nec quem ex unaquaque re usum et quomodo accipere debeant, vel ipsi attente considerant, vel etiam alios modeste dicere patiuntur. Non mox, qui rerum bonarum abusum reprehendit, res ipsas damnat: nec qui aliquod summo loco esse non patitur, mox ei etiam debitam laudem detrahit, eamve suo gradu deturbat. Qua stolida simul et impudenti calumnia nos hodie Pontificii hostiliter appetunt, dum dicunt nos divam Virginem aliosve pios homines, et ipsa quoque bona opera vituperare, dum eis locum mediatoris

non potui eis omnino id officii honeste recusare, ac nec volui quidem, quandoquidem etiam divino mandato de iuvando proximo, et amplificando regno Christi, ad idem astringor et compellor. Movit me ad eam rem quoque non parum tum vocationis divinae obligatio, quae singulos homines ad aliquod certum et hominum societati utile genus vitae destinat ac ordinat, et aliquibus etiam donis et dotibus instruit, in qua nos vult permanere. Quae profecto non mox pro arbitrio aut libidine potentum huius mundi nos pro libitu, rationalium calculorum instar, modo extollentium, modo

sint suppositicii: nullo modo porro habuit ius prohibendi, ne credamus veris Dei libris, aut mandandi ut credamus falsis a satana et impiis compositis. Hoc enim esset, se supra Deum efferre. Nullo igitur modo vel Ecclesia, vel quisquam alius propterea est supra Scripturam, aut supra aliquod mandatum, quia dicitur de eo testari, aut quia ei de eo testanti creditur. Sed si ius haberet tollendi aut prohibendi quae in Scriptura Deus mandat, aut praecipiendi quae ille vetat: tum vero vere esset non tantûm supra Scripturam, sed et supra ipsum viventem Deum. Quam Antichristianam

non est epidicticum seu ostentatorium certamen de laude ingenii, eruditionis, memoriae, aut eloquentiae, sed de inquisitione veritatis: detur singulis sufficiens tempus agendi, cogitandi et loquendi: liceat etiam utrique parti, cum ei videtur, resque postulat, petere mediocre spacium expendendi aliquod gravius aut obscurius argumentum, aut rationes adversarii, consulere libros, et aliis subsidiis imbecillitatis humanae uti, modo non sit astuta et subdola tergiversatio, procrastinatio, ac temporis extractio, quas qui malas causas habent, cupide sectari solent: liceat et quoscunque volunt

vellet eius decreta et decretales aliqua vulgari lingua traductas, legendas ac sequendas obiicere, neglectis primis textibus, ut sunt initio a Pontificibus dictati, evulgati, ac eius cultoribus pro authenticis obtrusi? Quis monarcha, rex, princeps aut magistratus ferat suum aliquod edictum male ab aliquo ex nativa lingua verti, ac eius subditis obtrudi: ita ut etiamsi ad manum habeant nativum edictum, videantque manifestas versionis corruptelas, tamen versionem, non originale exemplum sequi cogantur? Proinde hîc manifeste ac palpabiliter verbum Dei, vera

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report