Your search found 979 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 240-385:

Cui divino consilio et altera causa, priore non inferior, accessit: quod scilicet illa infinita bonitas omnino voluit habere, cui sese communicaret, seu cui benefaceret: ut etiam gentilium sapientes dixêre, Bonum esse sui communicativum. Impervestigabilis enim ars et ordo in opificio totius naturae, in caeli et elementorum positu, in siderum motibus, in perpetua conservatione specierum per individuorum propagationem, in miranda fabrica humani corporis, in luce mentis nostrae tam multiplices artes scientiasque invenientis et percipientis, in numeris, ordine ac legibus, in

ac ratione recte cognoscendi Sacras literas, postea integer tractatus in hoc ipso Opere habetur: nunc obiter aliquas tantum veluti causas annoto, quarum culpa accidit, ut multi scriptores hactenus infeliciter Sacras literas tractaverint. Illa vero vel maxima pernicies totius verae pietatis studiique sacri fuit, quod plerique recentiores Theologi aut Monachi, primum fuerunt ita corrupta quadam Philosophia et Logica, atque adeo etiam barbarissima Grammatica corrupti, et veluti dementati, ut inde male praeconceptas opiniones, corruptumque iudicium, etiam in ipsam

scire me facis. Sententia tamen omnium aptissima, et etiam ipsimet Hebraeae linguae convenientissima esse videtur, quod Deus diligat et doceat internam et occultam sapientiam, nempe τὸ γνῶθι σεαυτὸν, sui ipsius noticiam, cordisque atque adeo totius hominis innatam perversitatem, quae dupliciter interna occultaque est: quia et paucissimis hominibus est nota, et versatur circa intima et occultissima hominis, nempe circa illam radicalem et innatam homini malitiam, aut virus Sathanae intus in corde regnans. Lucet igitur haec sapientia in

destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel materfam. cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum: id est, liberis et re familiari ditasse. Sic Nathan Davidi promittit, Deum illi

Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro peccato aut expiatione nonnunquam offerabatur. Typus ergo erat veri expiatoris. Dicitur autem Dei agnus, ad discrimen agnorum Leviticorum et brutorum: quia ab ipsomet Deo, non ab hominibus, haec victima ad expianda peccata totius mundi erat constituta, et in medium proposita, sicut Scriptura inquit: Quem proposuit Deus propitiatorem in sanguine suo. AGNOSCO verbum postea plenius exponetur, in verbo COGNOSCO, et porro etiam in NOVI. Hoc igitut nunc tantum breviter observetur, quod cum Deus dicitur

in diversas orbis terrarum partes, adventante Israele. Super quatuor angulos terrae, Apocalypsis 7, et 20. Angulum capitis aut barbae tondere, est extremitatem capillorum tondere. Lev. 19, Filii nostri sicut anguli excisi instar palatii: pro, sicut angulares lapides elegantes. Anguli totius populi, Iud. 20, pro, primates, proceres, magnates, per metaphoram sic dicti. Zach. 10, angulus eadem ratione nominatur ipsemet Christus, Ex ipso angulus: pro, ex Iuda Christus, caput Ecclesiae. Sic ipsemet Dominus prophetiam de lapide angulari, de se interpretatur: Lapis quem

Benedictiones super caput iusti: id est, supra ipsum iustum. Proverb. 10. Non sine singulari emphasi in hac phrasi vel bonum vel malum In alicuius caput venire dicitur, id est, vel in summum commodum, vel in summam perniciem totius hominis. Benedictiones sunt super caput iusti, Proverb. 10. Sic dicitur dari via in caput alicuius: id est, in eius exitium, 1. Reg. 8. Ezech. 16. Foedus meum quod irritum fecit, dabo in caput eius, Ezech 17: pro efficiam ut sit ei exitio violatum foedus. Sic sanguis alicuius in caput

mons Domini in capite montium, Ies. 2. pro, in summo vertice, aut loco Ecce habitabat in capite montis, 1. Reg. 1. Iacob adoravit ad caput lecti: id est, initium, Gen. 47. In capite libri scriptum est. id est, initio, in titulo aut argumento, Heb. 10: id est, Christus est summa et scopus totius Scripturae. Quarto, ob eandem causam significat totius rei summam, sicut et apud Latinos et Graecos. atque adeo in omnibus ferme linguis. Sumere caput filiorum Israel, Exod. 30. Num. 1. id est, numerum, summam. Reddere in capite, Levit 6, pro tota summa. Eadem de causa pro

aut loco Ecce habitabat in capite montis, 1. Reg. 1. Iacob adoravit ad caput lecti: id est, initium, Gen. 47. In capite libri scriptum est. id est, initio, in titulo aut argumento, Heb. 10: id est, Christus est summa et scopus totius Scripturae. Quarto, ob eandem causam significat totius rei summam, sicut et apud Latinos et Graecos. atque adeo in omnibus ferme linguis. Sumere caput filiorum Israel, Exod. 30. Num. 1. id est, numerum, summam. Reddere in capite, Levit 6, pro tota summa. Eadem de causa pro singulis hominibus ponitur. Iud. 5, Puella duae puellae capita

cum discipulis suis veluti hinnulis in Iudaea, matutino tempore, i. ipsis regni sui, orituraeque iam diurnae lucis primordiis, pabula vitae administrando circuit, a venatoribus Iudaeis, Apostolis velut hinnulis dispersis, capitur et occiditur, ut esset hostia et sacrificium pro peccatis totius mundi. Unde et Chaldaeus legit in titulo huius Psalmi, Pro virtute sacrificii sempiterni et matutini: pulchre finem huius adflictae et occisae cervae exprimens. Est enim Christi in cruce oblatio vere matutinum illud sacrificium, ideo sempiternum, quod non sit post illud aliud pro peccatis,

veterum prophetiarum, ad hunc IESUM, et eius facta, et ad alias eius circumstantias. Sic igitur et Iohannes Capite 20 testatur: ideo esse illa omnia scripta ut credant IESUM esse Christum, filium Dei: id est, ut credant hunc ipsum hominem IESUM, esse illum verum Meschiam. Syllogismus totius Scripturae praesertim novi Testamenti, quod ad Meschiam attinet, hic est. Maior: Quicunque vir habuerit hasce et illas notas in veteris Testamenti promissionibus descriptas, erit verus Meschias. Huc pertinent prophetiae veteris Testamenti. Minor: IESUS habet omnes illas notas aut

habuerit hasce et illas notas in veteris Testamenti promissionibus descriptas, erit verus Meschias. Huc pertinent prophetiae veteris Testamenti. Minor: IESUS habet omnes illas notas aut circumstantias. Huc pertinet tota historia Evangelistarum. Conclusio: Igitur IESUS est Meschias. Haec est totius Scripturae summa, et primarius syllogismus, praesertim novi Testamenti. Operaeprecium fuerit etiam rudiores monere, quomodo Christus sit rex et sacerdos: quod compendio fiet, ne extra nostrum institutum in Theologicas disputationes digredi videamur. Regis ergo munera sunt tria: iudicare,

proponendo. Denique et sacrificavit sua passione, obedientia ac exinanitione perfecte, hic in terris existendo: et nunc illud idem sacrificium patri offerens, aut veluti in memoriam revocans, omnis generis bona, praesertim spiritualia, nobis quotidie ab eo impetrat. Habes hîc summam aut scopum totius Biblici thesauri. Hactenus dixi, quo modo nomen Christi aut Meschiae, Domino ac servatori nostro attributum sit: nunc et de phrasibus quibusdam huius vocis dicemus. Christum igitur a patre venire in mundum, est, eum nasci hominem, hic versari, docere, et pati pro hominibus, ut ei pater

audientibus hominibus, vel privatim aut in soliloquio facta. Alia universalis, in genere saltem, quoniam individua enumerare impossibile est. Alia de uno aut paucis tantum aliquibus peccatis: ut Davidis de adulterio, aut caede. Alia de occultis, alia de notoriis: alia unius tantum hominis, alia totius Ecclesiae. In veteri Testamento fuit in sacrificiis usitata quaedam publica confessio tum unius aut paucorum, tum etiam totius Ecclesiae, qua et in genere sese damnârunt, et aliqua specialia scelera confessi sunt: quod ex descriptione sacrificiorum videre est Levit. 16. 26. Num. 5.

impossibile est. Alia de uno aut paucis tantum aliquibus peccatis: ut Davidis de adulterio, aut caede. Alia de occultis, alia de notoriis: alia unius tantum hominis, alia totius Ecclesiae. In veteri Testamento fuit in sacrificiis usitata quaedam publica confessio tum unius aut paucorum, tum etiam totius Ecclesiae, qua et in genere sese damnârunt, et aliqua specialia scelera confessi sunt: quod ex descriptione sacrificiorum videre est Levit. 16. 26. Num. 5. Augustinus lib. 13. Confessionum scripsit, et hoc nomine inscripsit, quia in eis tum sua peccata confitetur, tum Deum eiusque erga se

inter se ac ipsos eorumque Pseudapostolos agitetur. Quare nihil prorsus dubii superesse. Et quidem eos hanc sententiam Dei de praesenti controversia in ipsomet Mose ac lege reperturos, si diligenter attendant, et audiant, quam isti eis tantopere commendent. ¶ Haec, ut opinor, summa ac scopus eius totius loci est. Nunc propius ad textus expositionem, et quorundam vocabulorum declarationem accedamus. Initio, non expresse confert duos quasi maritos aut patres, Deum cum Abraham: et alioqui interdum utrique filii legis, at gratiae uni Abraham tribuuntur, nosque etiam ex gentibus conversi

aeterna haereditate priventur. Maluit autem uti vocabulo praesentis Hierosolymae, quae pro matre Synagoga saepe ponitur: ne si dixisset expresse, Saram esse sociam aut eiusdem conditionis cum Agar, ipsi principio suae allegoriae, de duabus Abrahami uxoribus repugnare videretur: ubi fundamentum totius ratiocinationis, duas uxores Abrahae, liberam et servam, earumque duos filios collocavit. Quod si legamus, montem Syna significatum per Agar; esse coniunctum in eadem serie, aut coincedere Hierosolymae: tum sensus quidem eôdem redibit: sed allusio erit vel ad longissimam seriem montium, qua

in conspectu Domini: id est, in iudicio Domini. Invenire gratiam in conspectu: id est, iudicio alicuius, seu apud aliquem, Gen. 5. Exod. 33. et 34. Effundere animam in conspectu Domini: pro, precibus omnia sua vota, curas et cogitationes Deo indicare. 1. Sam 1. Facere in conspectu totius Israelis, et solis: 2. Sam. 12 ubi minatur Deus, se illud occultum Davidis scelus publicaturum esse. Videre Dominum in conspectu suo, Psal. 16. pro, agnoscere praesentiam Dei, sibi opitulantem. Preces, clamores, gemitum in conspectu Dei poni, venire, cadere:

perinde gratia, ac spiritu Dei stabilitur, sicut corpus cibo exteriore. Deut. 29, et saepe alias, accusat Deus Israelitas, quod non habeant cor intelligens: ut pollicetur in sequenti, sicut et Ierem. 31 promittit se daturum illis cor intelligens, ac quaerens Deum. ubi hanc ipsam essentialem totius rationalis animae regenerationem promittit, et non illius carnalis massae corpoream quandam mutationem. Tertio, cor videtur significare saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam

nostra corpora deformet. Eadem ferme significatione scortator dicitur. cum scorto unum corpus fieri. Tertio, significat totum hominem: ut Iacobus cap. 3 dicit quod lingua maculet totum corpus. Aliqui intelligunt totam vitam, omnesque actiones. Aliqui etiam de metaphorico corpore totius coetus, quod unus calumniator deformet totam Ecclesiam Dei. Sed prima significatio videtur caeteris aptior. Sic Paulus 1. Cor. 6, corpora nostra, id est, totum hominem dicit esse membra Christi. Quarto, Paulus 1. Cor. 15, duplicis corporis mentionem facit, animalis et spiritualis.

ac domo sua. Septimo, Corpus opponitur umbrae. inde fit, ut sicut caeremoniae erant tantum umbrae, aut etiam picturae, vel typi quidam rerum divinarum: ita contra dicitur Christus Col. 2, esse ipsum corpus verae pietatis, id est, ipsa res et genuina essentia, aut etiam causa ac fundadamentum totius pietatis, inquit enim: Ne quis vos iudicet in potu aut cibo, aut in parte diei festi, aut novilunii, aut sabbatorum, quae sunt umbra rerum futurarum, corpus autem Christi. Octavo, Corpus peccati, et corpus mortis, Roman. 6 et 7, significat hoc corpus, atque adeo totum hominem, quatenus

23. Aliqui vertunt, post tergum. CORRECTIO, est vitae ac morum in melius mutatio, aut castigatio. Dicit igitur Paulus 2. Tim. 3. Scripturam esse utilem ad doctrinam, redargutionem, correctionem et eruditionem. Correctio igitur significat, tum singulorum vitae correctionem, tum etiam totius Ecclesiae reformationem. CORROBORARE, est aliquem robustiorem efficere, sive id fiat in corpore, sive in animo, sive etiam in externis rebus aut praesidiis. Psal. 89 et Ierem. 1. Act. 1. Virtute indui ex alto. Nec tantum Deus corroborare dicitur, sed et homines.

doctrina hortando ad poenitentiam, et precibus suis fortius pugnabat contra omnes hostes, praesertim summum illum hostem, nempe iram Dei pro Israele, quam reges, duces ac milites Israelitarum. Erat igitur revera unicum praesidium ac columen populi Dei, cum interea eum rex vocaret perturbatorem totius Israelis. Ponitur tamen haec vox aliquando et pro equis, tales currus trahentibus. ut 2. Samuel. 8. Subnervavit David omnem currum, et succidit suffragines equorum. Item pro hominibus, 2. Sam. 10. Occidit David septingentos currus: id est, milites qui illis vehebantur, et inde pugnabant.

huius repetitio intendit significationem: sicut et aliorum. Sic Dando dare, ut Numer. 17. Dando dabis eis possessionem. Et Num. 3. Dati dati sunt a filiis Israel: pro, dono dati, aut penitus traditi. DAVID, nomen proprium (a dilectione deductum) optimi ac praestantissimi regis totius Israelis: quod nomen tuum ob praestantiam, felicitatem, ac pietatem eius gubernationis, tum et ob promissionem illi de Meschia factam, saepe ipsummet Christum Dominum ac servatorem significat. ut Ierem. 30. legitur: Et servient Domino Deo suo, et David regi suo, quem eis excitabo.

Desiderabile, et Desiderium, multo plures obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat rem vel preciosam, vel alioqui valde gratam ac suavem: ut 1. Sam. 9. Cuius tandem est omne desiderabile Israelis? nonne tuum, et domus patris tui? pro, nonne omnia preciosissima totius huius populi, sunt futura tua, cum tu sis futurus rextotius Israelis? Aliqui intelligunt, Quem tandem desiderat totus Israel, nisi te, sibi in regem? Prover. 3. Omnia desiderabilia tua non aequantur sapientiae, pro, omnia preciosa, omnia grata tibi, et quaecunque habes in deliciis. Sic

Vitimus liber Moysis, Hebraice Misnae, id est, secundum. Deut. 17. Cum sederit rex in solio regni, describet sibi Misnae legis huius. Videtur autem utraque vox Hebraea et Graecaidem valere, et ideo huic libro attributa esse, quia est repetitio et veluti secunda ac summaria quaedam propositio totius legis Moysis: sicut Monsterus, olim praeceptor meus, Ios. 8. vertit. Sed de hac voce forte etiam alias, tametsi nulla explicatione indigeat. DEXTERA et SINISTRA, notisimae significationis voces sunt: sed per varios tropos non paucos Hebraismos efficiunt. Nam primum per

significat plerunque ad extremam senectutem pervenire. Genesis decimo octavo, Abraham et Sara senes venerant in dies. Sic et Capite vigesimoquarto, Abraham venerat in dies. Dies Christi, alias extrema totius mundi, aliorumve singulorum hominum dies est, ut Philippensium primo: Opus bonum perficiet usque ad diem Christi. pro, donec ad Christum migret, eive sistatur. Sic ibidem: Ut sitis sinceri, et sine offendiculo, ad diem Christi. extrema dies intelligitur. Eodem modo et in sequenti Capite.

corporalis vitae, in qua eos solicitavit, et blandissime invitavit, rediturum in regnum ac gloriam patris sui, in eaque tamdiu et tanta incrementa accepturum, ut tandem Iudaei volentes nolentes, gementesque ac dolentes, sint agnituri, eum revera esse illum divinitus missum iudicem, ac Dominum totius mundi. Non ergo praedicitur Iudaeorum conversio, sed Christi ad patrem reditus et glorificatio supra et contra hostes suos. Sic Isa. 42: Non afficietur moerore vel fastidio, nec animo frangetur, donec ponat in terra iudicium, et legem eius insulae expectabunt. Verum de consimili

praedictum libellum, ubi haeco omnia prolixius aguntur. ECCLESIA, vox Graeca est, et ab evocando venit. Fuit autem etiam apud Ethnicos Graecos celebre nomen. Habuerunt enim, praesertim Athenis, duplices conventus, Ecclesias et Agoras: ac plerunque nomen Ecclesiae significavit conventum totius populi ordinatum, ac per suos ordines evocatum: contra autem Agora, confusam promiscuamque congregationem. Sumpserunt ergo Apostoli illud melius nomen ad significandam Ecclesiam, ut ostenderent politiam populi Dei esse quidem Democraticam, sed tamen non confusam, verum ordinatam: utque

vitula pro frugibus, ipse venito: et cum Graeco ῥέξω. Detestandi vero sunt seductores, qui illud Christi, Hoc facite in mei memoriam, exponunt Offerte. cum id D. Paulus disertissime de Sacra coena, aut totius Ecclesiae communione explicet. 1, Cor. 11. Facere pro operari Ruth 2. Ubi collegisti hodie et ubi fecisti? Exodi 5. Aggravetur opus super eos, et faciant in eo. id est occupentur, habeant plus satis quod agant. Sic 1. Reg. 20, Cum servus tuus faceret hic et illic, ipse non fuit.

esse, ne hoc instrumentum, aut quasi manum accipientem, et retinentem tantum thesaurum, ullo modo amittamus: sed potius firmissime usque ad finem conservemus. Sic etiam mox initio sequentis Capitis inculcat, videndum nobis esse, ut promissiones felicitatis fide apprehendamus, et retineamus. Ut totius illius textus hic scopus sit: Christum una cum suis promissionibus ac bonis, fide apprehendi et retineri: quae fides sit proprie fiducia, ὑπόστασις, παῤῥησία, et καύχημα ἐλπίδος. De

pio Lectori gratificater: tum etiam, ut ipsam rerum magnitudinem ac difficultatem illustrarem: quod spero pios omnes in meliorem partem accepturos esse. Hortor autem magnopere studiosos veritatis, ut his adiungant, quae in libello de Iustitia, et in altero de Fide, disservi. Sic enim ferme plenam totius huius materiae expositionem habebunt. FIGMENTUM יצר Iezer, Genesis 6 et 8 per metaphoram, a figulo eiusque opificio transfertur ad hominis cor, eiusque opera. ut notet eius formam substantialem, ut iam ficta formatave est: et illius

Zion dicitur Hierusalem, quia erat subiecta munitioni editiori, et denique honoratiori loco Sion, ubi fuerat arx David, ubi etiam tabernaculum et ministerium aliquandiu fuit. Sic etiam pagi ac oppidula subiecta alicui civitati vocantur filiae eius, ut contra Graeci metropolim vocant primariam totius provinciae civitatem. Filia populi mei, Isaiae 22. Nolite me consolari super vastatione filiae populi mei: id est, gentis Iudaicae. Hebraei et Graeci sic cognomina hominum exprimere solent, ut indicent cuius fuerit filius: ut, David filius Isai, Saul filius Zis. Aliquando et Latini et

quod Hebraei vocant רקיע Rakia, regionem aetheream, in qua sunt stellae: Graece στερέωμα, soliditatem: quod forte tum ideo sic vocatur, quia sit solidissimum ac firmissimum: tum etiam, quia sit quasi fundamentum totius aedificii, aut opificii mundi. Aliquando etiam vocatur Mabdil divisorium, quia dividat aquas superiores ab inferioribus, ut Gen. 1. ubi videtur etiam infimam regionem aeris complecti, super quam sint nubes, pluviam et cognata aquosaque meteora continentes. Eam enim opinor sententiam

et omnibus terribilis, quam veluti repressit aut occultavit, et sponte quasi deposuit, dum formam ac speciem servi suscepit Divinitatem quidem nullo modo deposuit: sed illum ineffabilem splendorem ac gloriam divinae maiestatis quasi sponte suo quodam modo exuit, dum servus, ac etiam peccatorum totius mundi reus, iraeque Dei ac omnium tristissimis poenis subiectus fuit, et denique nihil eo hic in terris imbecillius et contemptibilius visum est. Quam gloriam sibi quasi postliminio restitui petit Iohannis decimoseptimo, inquiens: Et nunc pater glorifica me ea gloria apud te quam habui

est, origines. Forte tamen melius, quod vetera aedificia instaurabit, seu dirutas civitates renovabit. Fundamentum vocat Apostolus 1. Corint. 3, ipsum Christum, cum dicit: Fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter hoc quod positum est, quod est IESUS CHRISTUS. Sic vocatur, quia ipse est totius Ecclesiae ac religionis suae caput ac sedes: ex quo, per quem, et in quem omnia, et cui accedunt aliqua quasi ornamenta, aut veluti accidentia: ut pia ordinatio Ecclesiae, ceremoniae, eruditae tractationes verbi Dei, et similia etiam quae fundamento convenire debent. Dicit igitur Paulus, ibi

sortiatur de portione terrae sibi conveniente. Funes, pro imperio ponuntur aliquando: quia legibus, mandatis, et armis, veluti funibus quibusdam, subditi colligantur, et ad obedientiam magistratuum adiguntur. Psal. 2: Proiiciamus a nobis funes eorum. id est, doctrinam, claves, et totius ministerii Christi severitatem. Psal. 129. Dominus iustus praecidit funes impiorum: id est, vim, potentiam ac fraudes, quibus pios perinde in sua servitute colligarant, ut agricolae equos aut boves solent alligare suo aratro. Sic Iob 30: Funem meum soluit Deus, et afflixit

eius quis enarrabit? Esa. 53. de Christo. Caeterum Augustinus, et Lactantius Instit. 4, disserunt tres esse Christi generationes: unam ab aeterno ex patre, secundum divinitatem: secundam in tempore, ex matre, secundum humanitatem: tertiam in membris suis, id est, nativitate piorum ac totius Ecclesiae, ex Deo. Sensus igitur in loco Isaiae videtur esse: filii generationem ex patre esse prorsus ineffabilem, sicut omnes patres testantur: quorum testimonia collegi, contra eos qui ociose comminiscuntur, filium a patre cogitatione esse genitum, dum pater semet intuetur, et quandam

ac laborem esse salutarem. Gustare etiam mortem dicitur, pro mori: Matthaei 16, et Iohan. 5, Quia verba noticiae non raro pro frui bonis, et perpeti mala ponuntur. ut, Videre mortem, Videre bona Hierusalem: sensus ponitur pro fruitione rei. GUSTUS, Hebraeis non raro usurpatur pro habitu totius corporis, in sermone, gestibus, forma corporis, et omni dexteritate: sive quia alii inde gustent aut cognoscant nos: seu quod externa illa indicia interni gustus aut iudicii iudicia sint. 1. Samuelis 21. Et mutavit David gustum: id est, habitum aut gestum suum. Et mox 25, Benedictus gustus

1. Petri 1 dicitur aeterna piorum felicitas. Haereditare terram, est certa ac firma possessione eam possidere, ita ut nemo possessori litem movere possit de ea. Ponere sibi terram in haereditatem Ezech. 36. Gentes, quae posuerunt terram meam in haereditatem sibi cum laeticia totius cordis: id est, rapuerunt sibi Iudaeam, et Iudaeos ipsos, pro libitu et tyrannice, tanquam si eis optimo iure competerent, et perpetuo ea sint possessuri. Haereditare facere. Deut. 31. 32. Haereditare fecit altissimus gentes terram. id est, quando Deus diversis gentib. terras sedesque

in voce GRUS. HOC et HOC FECI, sicut hoc et illud: talibus phrasibus volunt prolixiorem formam rei aut actionis compendio denotare. Genes. 6 de arca legitur: Hoc, facies eam. id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum

humiliatio, satis adiuncta verba declarant: nempe ex illa gloriosissima maiestate imperantis Dei, sese suo quodam modo in hanc servilem creaturae conditionem demittere, fieri hominem passibilem ac mortalem, atque adeo omnium mortalium infimum, nempe ex iustissimo fieri ipsissimum peccatum, omnia totius mundi peccata ferentem, fieri maledictum legis, ex domino fieri servum alteri obedientem: sustinere ac perpeti furorem mundi, peccati, Satanae, et mortis ac inferorum, et denique ignominiosissima morte vitam hanc finire, ut omnium sce lestissimum. Mansuetus, mitis, afflictus et humiliatus,

Sic sacrificantium peccata hostiis, ut hirco aut aliis, idque aliquando etiam clare enumerando, veluti si eis res quandam aut pecuniae numerato traderentur, imponebantur. Levit. 16 et contra, meritum mortis hostiarum in sacrificantes transferebatur. Sic quoque imputantur Christo peccata totius mundi, seu per imputationem a peccatoribus in eum transferuntur, quib. ipse (ut ita dicam) iniustificatur, seu iniustus reputatur, ita ut nostra obligatio, ingens debitum aut chirographum a nobis in ipsum transportetur: qui id sua passione ac obedientia largissime persolvens lacerat, et

nobis imputatur, sed protinus evanescit et aboletur. Dixi alias saepe, prorsus ita nos propter Christum iustificari, sicut Christus propter nos iniustificatus seu iniustus factus est: seu ita nobis potenter Christi iustitiam obedientiae ac passionis imputari, sicut illi prius nostra atque adeo totius mundi iniustitia aut peccatum a Deo efficacissime imputatum est. Quae collatio duarum imputationum, seu commutationis iustitiae ac iniustitiae inter Christum et peccatorem, potest luculentissime tum declarare naturam iustificationis ac imputationis: tum et contra adversariorum calumnias

et hostiam pro peccato non voluisti. tunc dixi: Ecce adsum, ut faciam Deus voluntatem tuam. In capite libri scriptum est de me, etc. Sic igitur Psal. 2 petit, sibi donari haereditatem usque ad fines terrae, quam suo precioso sanguine redimat: ideoque etiam agnus Dei, totius mundi peccata in semet tollens ac recipiens, eaque tandem abolens, dicitur. Sic ut igitur nos nostra mendica manu fidei, aut precatione, precario ad thronum gratiae impetramus, ut nobis iustitia aut meritum persolutioque Christi donetur, imputetur et applicetur, perinde potenter, tenaciter

debita inscripta sint, in alia vero amplissimus thesaurus Christi, patri praestitus, exhibitusque: homines vero omnes, uti quosdam subditos, imo et miserrimos debitores ac reos, astare ante illius patris caelestis tribunal. Deinde considera iuxta Christi parabolam, illum summum Dominum, ac totius mundi patrem familiâs, vocare alium hominem post alium, eique per legem suam veluti debitorum librum indicare, quam scilicet infinita millia talentorum iustitiae, obedientiae, ac suppliciorum pro tot peccatis debeat, eamque summam severissime ab illo flagitare: ac ni protinus perfectissime

formalis, sive ratione substantialis, tum supra nonnihil tum et in libello de Iustitia multo prolixius exposui. Haec imputativa commutatio iustitiae ac iniustitiae inter nos et Christum, cum saepe alias in Veteri ac Novo testamento, tum praesertim Isaiae 53, et 2. Cor. 5 describitur, summam totius praedicationis aut legationis suae proponente Apostolo hisce verbis: O vos peccatores, nos legati Dei vobis nomine ipsius dicimus, reconciliemini Deo, qui filium suum (qui non noverat peccatum, nec inventus est dolus in ore eius) fecit peccatorem, ut vos fieretis iustitia Dei in eo, seu

sed plene ex professo ac repetitis vicib. hanc iustitiae imputativae descriptionem, consentientibus ac confirmantibus eam praecedentibus et consequentibus: quodque sicut epistola ad Rom. est primarium opus D. Pauli, selecti organi Christi: sic etia tertium ac quartum caput potissima loca sunt totius eius epistolae, quod ad descriptionem et adsertionem verae iustitiae ac iustificationis attinet: et denique in quarto cap. haec descriptio ut gemma in annulo eminet. Nono, vita aeterna

Imperii, et denique totum mundum devoravit, et adhuc quod superest devorare conatur: conculcans interim et blasphemans foedissime totam imputativam iustitiam meritorum seu obedientiae ac passionis longe preciosissimae unici illius agni Dei, veri Salvatoris, atque adeo etiam creatoris ac vivi Dei totius mundi, ex cuius plenitudine se mendicare ac precario quaerere omnes vel sanctissimi ac iustissimi, ut libentissime gratissimoque animo, ita etiam verissime confitentur, testantur, et coram toto mundo protestantur. ¶ In hac nostra tenui tractatione vocabuli ac rei Imputationis,

esse. Ita illi non rationalibus cogitationeque institutis honorum indiciis, sed realibus utilibusque praemiis, ornari et donari pro suis laboribus ac periculis flagitabant. Verum contra rationalia ac verbalia Dei longe aliter ab intelligentibus ac piis accipienda sunt. Ea enim omnibus realibus totius creaturae firmiora ac efficaciora sunt, quippe cum haec in deveniant ac dependeant: eius dicere, praecipere ac vocare, est rerum naturam condere: Ille dixit, et facta sunt: et, Vocat quae non sunt ut sint: unicum iota aut apex eius Scripturae aut verbi ipsius caelo ac terra, teste ipsomet

sui dilectiss. optimique filii, per imputationem transferendi in aliquem latronem, piratam, aut grassatorem, eique insuper adoptionem et haereditatem filio debitam tradendi. At solus Deus habet sumitque sibi id ius, liberrime ac potentissime: idque nova quadam ac plane ineffabili dispensatione, ut totius mundi omniumque mortalium scelera ac iniustitiam, in filium suum per imputationem transferat, eumque non tantum reatu, sed et omnibus longe tristissimis poenis, a toto genere humano praestandis, oneret: et contra, ut sui dilectissimi filii obedientiam iustitiamve scelestissimis peccatoribus

in Ecclesia de interpretatione Scripturalis est, penes quem ea potestas sit. Vera autem responsio est, unum quemque pium, praesertim intelligentem, aut talibus donis instructum, habere ius interpretandi Scripturam: sed facta locorum Scripturae collatione, et consideratione totius contextus ac subiectae materiae, in timore ac invocatione Dei, utque omnis interpretatio sit fidei analoga. Verum enimvero illud ante omnia sciendum est, in Ecclesia nullo modo est admittendam illam iuridicam aut praetoriam interpretationem, qualem nunc sibi Pontifex et eius

ergo significat implorare opem Dei, aut orare: ut Psal. 50. Invoca me in die tribulationis et eripiam te, ut glorifices me. Ioel 2. et Roman. 10. Quicunque invocaverit nomen Domini (i. ipsum Dominum) saluus erit. Quodiam vero seria invocatio Dei tum primarium quid, et quasi cor totius pietatis est: tum etiam quiddam maxime conspicuum, aut notum: ideo fieri non raro solet, ut pro tota pietate aut cultu Dei ponatur. Et si patrem invocatis, citra personarum respectum iudicantem iuxta cuiusque opus, videte ut in timore conversantes, incolatus vestri tempus transigatis: 1

quiddam maxime conspicuum, aut notum: ideo fieri non raro solet, ut pro tota pietate aut cultu Dei ponatur. Et si patrem invocatis, citra personarum respectum iudicantem iuxta cuiusque opus, videte ut in timore conversantes, incolatus vestri tempus transigatis: 1 Petri 1. Sic de instauratione totius veri cultus aut religionis dicitur Genes. 4. quod nato Aenosch sit coeptum invocari in nomine Domini non quod ante nulla vera religio publice floruerit, sed quod tunc multo gloriosior fulgere coeperit, quam antea obscurata religione Abelis morte. Psal. 14.

testimonium coram orbe terrarum praeberent, quod Deus pollicitus sit ex illa proprie Meschiam proditurum esse. Illa profecto ipsa tam vetusta notaque origo, propagatio et conservatio gentis, ac singularum eius partium aut membrorum, clarum et speciosum testimonium de origine Meschiae, deque eius totius religionis vetustate, coram toto mundo testificata est. Haec igitur causa fuit Deo primaria, instituti Iubilei anni. Quare nascente Meschia, evertitur politia et caeremoniarius cultus, totaque gens inde dissipatur, veluti inutilis quidam nidus, exclusis et avolantib. iam pullis. Quin et

ergo [?: ] re bonum aut probum, est, eum iustum ac bonum testari et confiteri. Convenit ergo aptissime haec locutio cum Hebraismo Iustificare et Impiificare. Quare recte statuimus, in Iustificationis nostrae negocio non esse alium recipiendum verbi istius sensum, quam eum qui totius esse Scripturae deprehenditur, et quo Apostolus in hac ipsa causa tam multis locis est usus: ut scilicet idem [?: si- ] iustificari hominem coram Deo, quod, a peccatis per gratuitam remissionem absolui, ac pro iusto haberi. Ad probandam quoque (ut et hoc adnectamus) hanc

Apostolorum et Prophetarum: id est, super eorum vera ac divinitus patefacta doctrina, seu super Christum, quod unicum fundamentum iecerunt Prophetae et Apostoli, ut testatur de seipso Paulus 1. Cor. 3. Quare et ipsemet Christus Petri confessionem, aut confessam doctrinam et Meschiam, dicit esse totius Ecclesiae victricis fundamentum: non ipsum aedificatorem, plantatorem aut rigatorem, ut seductores docent: sed illud unicum ab eo iactum fundamentum caelestis doctrinae ac Servatoris, praeter quod nemo aliud ponere potest: quia Christus est proprie illa petra, sustentans et comitans suum

Nasa dicit, ab initio eius verbi usque ad finem. LEVI fuisse unum ex duodecim filiis Iacob, et patrem integrae tribus Levitarum, quae postea in exitu Israelis de Aegypto ad res sacras nomine totius Israelis delecta sit, et ex qua singulares quaedam familiae ad sacerdotium superius, quod etiam proprie sic vocatur, delectae sint, notum est. Ponitur ergo haec voxpro tota ea tribu, et specialiter pro omnibus ministris Dei, aut servientibus ei in rebus sacris ac religione: ut idem ferme non

agni Dei, suo tergo peccata mundi tollentis, et genus humanum sanguine suo mundantis ac expiantis: ac denique ostendere, quod omnes illi sacrorum ritus instrumenta ac ceremoniae, vel moralem legem et peccata, corruptissimamque hominis naturam et reatum illustrent: vel illum unicum agnum Dei, totius mundi peccata tollentem, veluti typi quidam pingant, et populo ante oculos proponant. Quod eorum primarium maximeque a Deo requisitum officium abunde, plene ac perspicue depingitur Deut. 33. et Malach. 2. quae duo locavide et expende accuratius. Est vero non negligendum, quod sicut eo

praesertim secundae Tabulae praecepta attingentes, et Deum non considerantes, etiam post ruinam aut corruptionem hominis superstites utcunque sunt. Eas nunc quidam nimium exaggerant, ut magnitudinem corruptionis morbique hominis obscurent, et liberum arbitrium cum Papistis amplificent: unde porro totius Evangelii ac Christi medici obscuratio consequitur. Praesertim autem dicta quaedam Rom. 1 et, 2 male intellecta, nimium importune urgent. Quo igitur et illas Pauli phrases explicem, et hunc errorem nonnihil ope beneficioque Dei retundam, de hac ipsa materia et duob. illis capitibus Pauli

ingeniis (paucorum qui sane vitiisque iocisque Altius humanis exeruere caput) ad omnes homines communis sortis ac naturae. Et verum sane est, Deum quosdam singulares Heroas ac instauratores orbis mirificis donis ornasse, non tamen carentia originalis peccati. Undecimo, expendatur conclusio totius huius collationis hypocritae, Iudaei, et iusti Ethnici. Ea enim manifeste indicat, totam illam collationem esse factam per conditionem. Solet enim conclusio summam totius rei aut sensus breviter colligere. Nam primum dicit in conclusione: Si igitur praeputium custodiverit iustificationes

Heroas ac instauratores orbis mirificis donis ornasse, non tamen carentia originalis peccati. Undecimo, expendatur conclusio totius huius collationis hypocritae, Iudaei, et iusti Ethnici. Ea enim manifeste indicat, totam illam collationem esse factam per conditionem. Solet enim conclusio summam totius rei aut sensus breviter colligere. Nam primum dicit in conclusione: Si igitur praeputium custodiverit iustificationes legis. non simpliciter affirmat, sed conditionem tantum ponit: SI, si inquit. et addit manifeste particulam illativam, ut appareat eum illam conclusionem ex praecedentibus

ὅταν τὰ ἐθνη ποιῇ. Conclusio ait, ἐαν οὖν ἡ ἀκροβυσία ϕυλάσσῃ: id est, Cum gentes fecerint, et si praeputium custodiverint. Videmus initium et finem, propositionem et conclusionem totius huius loci, tum sensu, tum et forma loquendi, ac pene etiam omnibus verbis sibi mutuo correspondere. Quae collatio maximi ponderis apud Lectorem attentum esse deberet. Nam conclusio summam totius praecedentis tractationis summarie colligit, ut dixi. Deinde dicit, Praeputium legem servans aut

fecerint, et si praeputium custodiverint. Videmus initium et finem, propositionem et conclusionem totius huius loci, tum sensu, tum et forma loquendi, ac pene etiam omnibus verbis sibi mutuo correspondere. Quae collatio maximi ponderis apud Lectorem attentum esse deberet. Nam conclusio summam totius praecedentis tractationis summarie colligit, ut dixi. Deinde dicit, Praeputium legem servans aut perficiens, iudicaturum in extrema die Iudaeos. Ubi (iterum hic quaero) tales Ethnici, legem Dei praestantes, usquam in orbe terrarum unquam fuerunt? Sic et sequentia de circumcisione cordis, et

scientiam adferunt, quantumvis exilia, tenuia, ac imperfecta esse videantur: sicut omnia principia sunt parvi quidam igniculi aut scintillae, ut inquit Cicero. Omnia semina quiddam exile et contemptibile esse videntur, et tamen revera ipsam rem totam potentia continent aut exhibent, suntque fons totius rei. Sic et ista principia esse iudicabuntur: [?: u- ] qui principia innata esse dicant, rem non parvam dicant, sed dimidium, aut etiam plus quam dimidium totius. Quare iterum atque iterum videant, quid concedant, qui prima principia divinae scientiae et pietatis homini

quiddam exile et contemptibile esse videntur, et tamen revera ipsam rem totam potentia continent aut exhibent, suntque fons totius rei. Sic et ista principia esse iudicabuntur: [?: u- ] qui principia innata esse dicant, rem non parvam dicant, sed dimidium, aut etiam plus quam dimidium totius. Quare iterum atque iterum videant, quid concedant, qui prima principia divinae scientiae et pietatis homini concedunt. Secundo, quia animalis homo non percipit quae Dei sunt. 1. Corinthiorum 2. perciperet autem recte, si eius scientiae primas noticias aut principia, etiam exilia, aut

praesertim (quod miserabile est) cum de mundo, in quo sumus et vivimus, item de nobisipsis est disputandum ac cogitandum. Haec an non misera et egena sapientia est? Ergo discamus: veram sapientiam esse in Scriptura sancta, et in verbo Dei. Id enim non solum de materia, non solum de forma totius creaturae: sed etiam de efficiente finali causa, de principio et de fine omnium rerum docet, quis creaverit, et ad quid creaverit. Sine harum duarum causarum cognitione, sapientia nostra non multum differt a bestiis, quae etiam oculis et auribus utuntur, sed principium et finem plane

illas proceras elegantissimasque arbores. Isaiae 10, Libanus in forti cadet: id est, exercitus Assyrius per fortem angelum una nocte interficietur. Plenum est illud caput comparatione exercitus Assyrii ad pulcherrimam sylvam. Aliquando significat generaliter loca selectiora, et magis florentia, totius eius regionis: ut Nahum 1. Infirmatus est Basan et Carmel, et flos Libani elanguit Nonnunquam significat et ipsum templum ac Hierosolymam, sive ob similitudinem elegantiae, aut etiam externae speciei ac eminentiae, quod a longe videri potuit, sicut et sylva Libani sive potius, quia templum

non teneri ad ullam poenam aut castigationem, non esse obnoxium poenis temporalib. aut aeternis. Sic et Latini dicunt servum poenae, eum qui supplicio adiudicatus est. Libertas vero a necessitate agendi est, liberrime posse vel bonum vel malum eligere, et alterutrum perfecte facere, ac insuper totius mundi dominio uti ac frui, citra omnem trepidationem. Haec omnia bona habere, et praestare posse, fuit quaedam libertas, multo tamen plures partes aut subdistinctiones continens, quam sunt hae quas nunc recensui. Contra ergo, per peccatum amissa hac multiplici gloriosaque libertate, in

oves. Adduntur vero aliquando huic voci quaedam Epitheta: ut sunt, Lupus rapax, Lupus vespertinus. Zoph. 3, Iudices eius lupi vespertini: id est, saevissimi. Cum enim tota die quaesierunt quod raperent, nec repererunt, vesperi cum iam animalia abiguntur ad stabula, duplo sunt saeviores, tum fame totius diei instigante, tum et desperatione praedae nocturnae conclusis intra septa pecudibus. Hab. 1, Velocior lupo vespertino. Ier. 5, Lupus ad vesperam vastabit eos, tametsi possis vertere etiam, Lupus solitudinum, aut e solitudine veniens, qui nimirum magis ferus ac ferox est. Lupi

Deo, iniustusque habetur, cui Deus est iratus, quemque punit, aut mox puniturus est poenis temporariis et aeternis. Hoc maledicti genere cum totum genus humanum oppressum esset, venit filius Dei, ut peccatores salvos faciat: quare divina imputatione translatum est in eum peccatum aut iniustitia totius mundi, una cum ira ac poenis Dei. Sic ille omnium innocentissimus, factus est peccator et maledictum ( secundae Corinthiorum quinto, et Galat. tertio ) ut nos per eum, eiusve obedientiam ac passionem fieremus iustitia et benedictio apud Deum. Ipse constitit coram patre reus omnium

mundi, una cum ira ac poenis Dei. Sic ille omnium innocentissimus, factus est peccator et maledictum ( secundae Corinthiorum quinto, et Galat. tertio ) ut nos per eum, eiusve obedientiam ac passionem fieremus iustitia et benedictio apud Deum. Ipse constitit coram patre reus omnium peccatorum totius mundi, perinde ac si ea ipsemet patrasset: ipse patris iram portavit, ipse denique illo reatu ac poenis iudicio Dei ita exinanitus ac humiliatus est, ut a summo caelo ad ima tartara aut inferos deprimeretur: tandem vero suae illius ineffabilis exinanitionis ac humiliationis, seu obedientiae

3 dicit. Deum facere omne malum in civitate: id est, omnis generis afflictiones immittere [?: ] poenam peccatorum. In Esaia est: Ego sum qui facio partem, et creo mala. Hoc enim genus mali seu poenae saepe, [?: ] quidem rectissime tribuitur Deo, ut iudici totius munndi alterum vero illud culpae soli homini ac diabolo. Huius significationis sunt pene innumerae variationes [?: ] phrases, quas aliqua ex parte percurram. ¶ Quiesce [?: ] [?:-more ] mali, Proverb. 1. Quietus aut securus erit a timore mali: id

qui secessionem fecerat, cum patribus reconciliari conatur: verum [?: ] eam in Apologum et fabulam membrorum cum corpore rixantium commutat. Dicimur quoque tum Christi membra esse, 1. Corinth. 6, tum Ecclesiae, tum etiam nobis invicem. Christi, quia ille dicitur esse caput huius totius coetus, qui est Ecclesia. Porro et Ecclesia quia tum constituitur ea ex omnibus piis, tum fingunt pii suo loco Ecclesiae serviunt aut ministrant, eam [?: ] vant et exaedificant. Denique et nobis invicem [?: me- ] esse dicimur, Roman. 12, et 1 Corinth. 12, quia

verba noticiae in Sacris etiam sequentes motus significent. Psal. 25, et 105, Secundum misericordiam tuam memento mei. Et latro in cruce clamat: Domine, cum veneris [?: ] regnum tuum, memento mei. Deus certe omnia novit, et omnium meminit: sed non speculativa, verum totius practica, eaque amica recordatio ab eo petitur. [?:-emque ] est ac si diceret: Iuva, libera, serva, bea me. Contra, obsivisci alicuius Deus dicitur, cum ei non [?: opitu-tur ] , ut infra in verbo OBLIVISCOR exponetur. Psal. 8, Hebr. 2: Quid est homo,

dieb. a piis vere esse colendum Meschiam, ac patrem eius caelestem. In primo in 14 mensis: Num. 9 Ezech. 1 et 20 pro in primo mense, in 14 die eius. Sic antecedens ponitur non primo loco, sed ubi eius relativum poni debebat. Holocaustum mensis in mense: i. holocaustum novilunii unoquoque mense totius anni. 111. Mensis simpliciter pro tempore: Iob. 29, Utinam essem iuxta menses priores, iuxta dies quib, servabat me Deus: i. Utinam in eo statu essem, in quo olim, cum me Deus tuebatur, ac fovebat. Sic tum Latini, tum et Hebraei voce diei pro tempore abutuntur: ut
Multa dies,

Hoc sacrificium et munus iuge, ordinarium aut perpetuum praedicit Daniel capite nono, undecimo et duodecimo, aboliturum esse Antiochun et Antichristum, et contra in templo collocaturum abominationem desolationis. Quomodo autem id [?: ] verit Antiochus, et in locum huius sacrificii totius [?: ] cultus Iudaici erexerit gentilem abominationem, [?: ] solantem veram religionem et Ecclesiam, notum [?: ] ex historia Machabaeorum. Quomodo etiam porro Antichristus Romanus aboleverit [?: verum ] [?: ]

et accendi ac fumare. Talis admiranda pompa adventantis Dei est Psal. 97. Nubes et caligo per circuitum eius. Et mox, Ignis praecedet eum, etc. Illustraverunt fulgura eius orbem, vidit et contremuit terra: Montes sicut caera dissoluti sunt a facie Domini, a facie Domini totius terrae. Sic etiam montes mox accendi ac fumigare dicuntur. Item Psalm 114, Montes subsilierunt sicut arietes, et colles sicut agni ovium. Tales sunt multae descriptiones terribilis maiestatis Dei. Sunt autem allusiones ad illam tremendam speciem Dei, quae in monte Syna visa est, cum Deus

debilitationem per spiritum inhabitantem, et perpetuum conatum ope Dei adiutum resistendi peccato. Porro alterius illius significationis huius locutionis habemus itidem passim non pauca exempla. ut in hoc eodem capite 5 Rom. Christus dicitur semel mortuus peccato: id est, per aut propter peccata totius mundi crucifixus. sicut praecedenti capite dixerat Apostolus, eum traditum propter peccata nostra. Plura exempla, quod homines fuerint mortui aut perditi in peccatis, habentur Ephes. secundo, et Colossens. secundo, quae supra citavi. Legi mori, aut ab ea esse liberum, in voce LEGIS

me odio habet: Mun-dus quod suum est deligit. Usitatissima omnino significatio vocis istius haec est. Ideo autem impii vocantur Mundus, quod nihil prorsus habent in se spirituale aut [?:-num ] , sed tantum caro et terra sunt: vel potius, quia haec maxima et florentissima pars totius generis humani [?: anima ] enim et vilissima pars ad Deum vere [?: convertatur ] . In hac significatione dicitur satan Princeps mundi, id est impiorum, quin et Deus mundi vocatur. Sic inquit Christus Io. 16. Confidite, ego vici mundum. id est, [?: ]

sed etiam in sequentibus. ut 14. Si iis qui exlege sunt haeredes irrita facta est fides, abolita est promissio: et ulterius 16, Ut sit firma promissio omni semini aut posteritati, etc. id est, ut omnes certo consequantur illam haereditatem iustitiae ac felicitatis, seu possessionis totius mundi: non autem ut ipsi fiant haereditas omnium aut ab omnibus possideantur. Accipio igitur Mundum, ut plerique omnes hactenus, de tota rerum natura, aut de omnibus creaturis sub nomine terrae Canaan Abrahamo promissis. Postremo, haeredem esse aut fieri active accipitur, pro possidere et

Incommodae sunt, et tristiciam in hominibus excitant dies nubilae et nebulosae: ideo additur hoc amplificationis et hypotypo seos gratia, quo magis iam terrificae minae Dei humana corda ad resipiscentiam permoveant. Est alioqui hoc valde usitatum Scripturae, ut in descriptione tristium poenarum, totius rerum naturae facies tristis, minax ac horribilis depingatur: contra in descriptione rerum secundarum ac beneficentiae divinae omnia laeta esse, et veluti arridere nobis, ac nobiscum congaudere et exultare dicantur: de quo Hebraismo supra dixi. Ratio autem huius locutionis est, quia

tantum carentia externi et accersiti tegminis, in qua tam nihil initio turpe fuit, quam nihil nunc in virilis faciei vel manus, aut etiam pecudum nudatione est. Alia nuditas est lapsus, cui turpitudo, ignominia et confusio inest. Haec porro ipsa quoque duplex est, interna et externa. Interna est, totius imaginis Dei, praesertim in summis gradibus, et aliorum pulcherrimorum donorum privatio. Huc adde, et conscientiae cordisque ipsius nuditatem, quae privata iustitia ac innocentia, favore, gratia, et veluti aspectu Dei, privata etia fiducia in Deum bona conscientia, et magnanima animositate

quod oblatio munda ubique per orbem terrarum offeretur, agetur in eodem verbo. Est vero ea oblatio nihil aliud, quam proprie ipsemet agnus immaculatus Christus, in cuius ore dolus non fuit, quique nunquam novit peccatum: quique solus non sibi tantum, sed et aliis mundus est: nempe auferens peccata totius mundi, ac sanguine suos omnes credentes super nivem dealbans. Eius enim passio aut unicum sacrificium ubique a piis fide inter precandum offertur, dum petitur, ut Deus nobis propter hanc propitiationem omnia nostra peccata ac sordes condonet. Sicut autem ipse Dominus hac ratione quotidie ab

Cant. octavo. Et Levit. 13, Si plaga stete [?: ] in oculis eius. pro iudicio ipsius. Oculus aliquando [?: ] ipso homine ponitur, sed non citra quandam [?: em- ] , perspicuitatem, aut alicuius rei proprietatisve declarationem. Sic saepius dicitur, In oculis totius Israelis. id est, coram toto Israele: seu sciente, aut etiam terrificante toto Israele. Exodi quadragesimonono. 1. Paralip. 28. Trado tibi agrum in oculis filiorum Heth. Genes. 32. pro, sciente et testificante toto hoc coetu. Ligavit eum in oculis eorum, Gen. 42. pro, coram, illis

Israele. Exodi quadragesimonono. 1. Paralip. 28. Trado tibi agrum in oculis filiorum Heth. Genes. 32. pro, sciente et testificante toto hoc coetu. Ligavit eum in oculis eorum, Gen. 42. pro, coram, illis ipsis spectantibus et intuentibus. Sic Num. 24, In oculis [?: Mo- ] et totius coetus adduxit scortum. pro illis spectantibus Ieremiae 43. Abscondes illos lapides in oculis [?: vi- ] Iudaeorum. id est, illis cernentibus infodies eos [?: ] terram, super quem locum postea rex Babylonis [?:-et ] suum tentorium. Lucae decimo:

ex parte antea indicatum est. Accipitur enim collective et distributive, item de quantitate continua et discreta, valetque idem quod omnis, totus universus, singuli quilibet, quicunque, nemo non, nullus non. Significat etiam aliquando non simpliciter Omnes, sed solum maiorem partem quae vice totius est. Exod. 9. Mortua sunt omnia animalia. id est, pleraque, praesertim in agro relicta: nam postea habuerunt multos equos in exercitu. Omnis in concionibus legalibus et promissionibus. Evangelicis omnino debet universaliter accipi: ut ei omnes homines peccati accusantur et damnantur,

eius non convenerunt. nam alio animo consilio ac fine Deus, alio impii eum voluerunt crucifigi: Deus quidem iusto, sancto ac pio, et ad summam utilitatem generis humani tendente: at impii contra, nefario et sanguinario animo idem expetiverunt. Factum ergo ipsum, seu eventum, ac veluti substantiam totius illius negocii Deus ordinavit promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo, observetur et

testificatione subiectione, qua solebant se Orientales regibus suis subiicere, sumpserit suam locutionem David: iubet Psal 2 osculans lium Dei, qui sit futurus Meschias, servator mundi. id est, eum non solum pro Deo ac creatore suo agnoscere, sed et pro redemptore, rege ac servatore totius [?: ] di. Idem igitur est ibi, Osculamini filium ac, Subiicite vos ei sincero corde, et credite in eum, seu confidite [?: ] eum, ut ibidem est. Apud Iudaeos usitatum fuit, ut amici sese invicem osculo exciperent: tametsi et apud Persas, teste Xenophonte in Cyri

vitae, quod est in paradiso: ubi idem ea vox valere videtur. pollicetur enim vincenti aeternam felicitatem. Porro ubi sit, fueritque Paradisus illa terrena, varie a Scriptoribus disputatur: quam controversiam definire, nec instituti, nec virium nostrarum est, praesertim cum constet per diluvium totius orbis terrarum faciem mutatam, atque adeo corruptam et perversam esse. Dictum tamen aliquid de eo est in voce Nili. PARARE, קון Cun, aut קונן Conen Hebraice, significat singulari quadam diligentia,

parcendi, sed et servandi habet. Isaiae 31, Sicut aves volantes proteget Dominus super Hierusalem, protegendo et liberando, transiliendo et servando. Non ergo simpliciter [?: transire-- ] transitus hac voce significatur: sed etiam benigna quaedam parsio, vel potius conservatio. Totius vero huius [?: ] forma et origo, ratioque institutionis, potissimum [?: ] Exodi describitur: ubi etiam exempla trium primarem significationum reperies. Quarta significatio, cum ipsam celebritatem totius actionis indicat, reperitur 2 Reg 23. ubi dicitur tale pascha

sed etiam benigna quaedam parsio, vel potius conservatio. Totius vero huius [?: ] forma et origo, ratioque institutionis, potissimum [?: ] Exodi describitur: ubi etiam exempla trium primarem significationum reperies. Quarta significatio, cum ipsam celebritatem totius actionis indicat, reperitur 2 Reg 23. ubi dicitur tale pascha esse a Iosia 18 anno sui regni colebratum, quale non fuerit celebratum inde a Iudicibus, et tempore praecedentium Regum. Porro, quintam significationem usurpat Paulus 1 Cor. 5 inquiens. Pascha nostrum immolatus est Christus.

aversionem culpae et poenae a populo Dei efficiens, qui per Iudaicum illum paschalem agnum fuit significatus. Occidere, sacrificare, parare et comedere, pasches, de agno dicitur. Fieri pascha, et, Apud te facio pascha cum discipulis meis, Matth 26, ipsam celebritatem aut observationem totius ritus notat. Immolare pascha, Mar. 14, de agno intelligitur. Erat pascha, et azymorum dies, Mar. 14. In die solenni paschae, Lucae 2. Appropinquabat festum azymorum, quod dicitur Pascha, Lucae 22. ubiipsum festum paschatos etiam azymorum dicitur, quia eo tempore cogebantur comedere

Sic Genes. 45 dicit Ioseph ad [?:-es ] , et patri eos referre praecipit, inquiens: Deus [?: ] posuit Pharaoni in patrem. id est, ego rego ac servo, Deo ita per me agente, regem et regnum Aegypti. Sic videtur Helisaeus vocare Heliam non tantum suum, sed et regni totius patrem, non tantum praeceptorem. Sic et Iob cap. 29 inquit, Pater eram pauperibus: id est paterno affectu et beneficiis eos fovi. Sic Psal. 68, Deus dicitur pater orphanorum et viduarum. Isa. 63. Tu es pater noster, Abraham non cognovit nos, neque Israel,

quispiam animi tranquillitate fruitur: quae rursus accurata distinctione indiget. Triplex enim est in homine dissidium, nempe et perturbationum animi adversus rationem (cuius mali neque quae sit origo, neque quod sit [?:-medium ] , intelligere potuit philosophia) et carnis. id est, totius hominis ψυχηιοῦ adversus novu hominem, quem Scriptura Spiritum vocat: quod dissidium cum sit filiis Dei peculiare (caeteri enim nihil aliud sunt quam [?:-o ] ) minime mirum est, philosophos hoc certamen ne suspicari quidem unquam

comedit, sed etiam sciens ac volens a severo mandato sui creatoris discessit: plusque Satanae, ingentia bona ex peccato promittenti, quam Deo ipsi exitium mortemque comminanti, credidit: qua ratione a Deo sese avellens, Satanae eius hosti semet associavit. Quem lapsum mox aut poena sequuta est, totius naturae hominis ex imagine Dei in Satanae larvam transmutatio: veluti si ex optimo auro aut argento scoria, et ex optimo vino aqua aut vappa, aut ex dulci massa foetidissimum fermentum factum fuisset. quibus similitudinibus [?: ] declaranda hac horrenda metamorphosi Spiritus

est, sed utuntur eo aliquandiu ex beneficio Dei. Sic dicit Deus Levitici vigesimoquinto: Mea est terra, vos enim estis peregrini et advenae apud me. quasi ipse solus sit verus possessor ac Dominus soli totius, nobisque particulam aliquam sui agri elocet colendam, utendam ac fruendam pro certis annuisque reditibus. Quare prohibet ibi DEUS, ne vendant terram in perpetuam possessionem cuiquam, cum ea illorum non sit. Tertia ratione peregrini et advenae Dei dicimur: quia perinde ex sola eius ope

estote, sicut et ego sanctus [?: ] . id est, contendite omni studio ad illam summam perfectionem ac sanctitatem. Sic vox Perfectus aliquoties in Epistola ad Hebraeos usurpatur. Hebr. 2: Sic oportuit ducem salutis nostrae per afflictiones perfectum fieri id est, superato peccato totius humani generis in se recepto, iustum fieri, aut iustitiam obedientiae et passionis pro nobis praestare. Sic quoque Hebr. 5 dicitur: Quamvis filius esset, tamen didicit ex iis quae passus est, obedientiam: et perfectus factus, extitit causa salutis aeternae omnibus auscultantibus ipsi. ubi

et plenitudo eius: orbis terrae, et qui habitant in ea: quod dictum repetit Paulus 1. Corinth. 10. Ezech. 12. Ut desoletur terra a plenitudine sua. id est, privetur hominibus, animalibus, et plantis. Isaiae 34. Audiat terra et plenitudo eius: orbis, et omnia germina eius Isaie 6, Plenitudo totius terrae gloria eius. pro, tota terra est plena gloria eius, vel gloria eius replet totam terram. Tametsi et sic ad verbum eum textum recte accipere possis, quod plenitudo terrae: id est, quicquid est in orbe terrarum, glorificet suo modo Deum, testeturque eius omnipotentiam, bonitatem ac

impia. Ponere in gentem aut in multitudinem, Genesis 17, Ponam te in gentes, et reges ex te orientur. id est, efficiam ut ex te gentes propagentur. Deuteron. 10, Ponam te in multitudinem, sicut stellas caeli. Ezek. 36, Gentes quae posuerunt sibi terram meam in haereditatem cum laeticia totius cordis. id est quae fecerant sibi eam haereditariam. In laudem ponere. Et ponam illos in laudem et in nomen: Zoph. 3. id est, efficiam eos celebres et laudatos. Ponere in virum principem: Exod. 2, Quis posuit te in virum principem super nos? Ponere animam in vitam, Psalmo 86. pro,

aut sentire aliquid molestum, quod nos perinde gravet et premat, vel in conscientia, vel in fama, vel in valetudine, vel in fortunis, vel in alia re, ut grave onus corpus gestantis premit, fatigat et molestat ut Matth. 20: Portavimus pondus et aestum diei. id est, omnes molestias operis totius diei. Hinc est illa valde crebra in Sacris phrasis, Portare onus. pro, quamcunque molestiam perpeti. Lucae 11. Oneratis homines oneribus difficilibus portatu, vos autem ea digito attingere non vultis. id est, multas difficilesque traditiones et praecepta eis imponitis. Paulus Gal. 6

multa. Et Matth. 28 affirmat, sibi traditam esse omnem potestatem: ubi omnia simul comprehenduntur, ius, potentia, et dignitas. Septimo, significat nonnunquam potestas ipsum locum dominii alicuius, sicut et vox Regnum ac principatus. Sic Ezechias dicitur monstrasse legatis omnem opulentiam totius suae potestatis: id est, fui dominii. Ephes. 2, Secundum principem potestatis aeris. id est, principem regni aerei. Col. 1, Qui nos liberavit ex potestate tenebrarum. id est, ex regno diaboli, et transtulit nos in regnum Christi. Lucae quarto: Dabo tibi omnem istam potestatem. id est,

id est, fui dominii. Ephes. 2, Secundum principem potestatis aeris. id est, principem regni aerei. Col. 1, Qui nos liberavit ex potestate tenebrarum. id est, ex regno diaboli, et transtulit nos in regnum Christi. Lucae quarto: Dabo tibi omnem istam potestatem. id est, totum istud regnum totius mundi. Sic Lucae vigesimotertio: Resciscens quod sit ex potestate Herodis. id est, de regno aut dominio eius. Potestas alicuius non tantum dicitur active, qua ipse est potens in alios: sed etiam passive, qua alii sunt potentes in eum. Marci sexto: Dabat eis potestatem spirituum

nihil docet vera Theologia. Quare recte ait Paulus, Ob remissionem praeteritorum peccatorum. Recte etiam dicitur. Paulum potissimum ad praeteriti temporis tenebras et regnum peccati inter et super gentiles respicere: et veluti de illa tota expurgatione stabuli Augiae aut cloacae diaboli, nempe totius gentilismi: quod saepe facit, respiciens non tam ad singulorum hominum iustificationem, quam ad omnium redemptionem. Ideo mox addit, In praesenti tempore, ut praeteritum tempus ac statum gentilium, â Satana in omni impietate ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione

externam illam speciem vocat praeputium. Rom. 2, Non'ne praeputium illius pro circumsione reputabitur? Praeputium hic significat, id quod prius dixerat Gentes, quae legem non habent: nempe carentiam circumcisionis externae, ministerii externi, et caeremoniarum et observationum Mosaicarum, seu totius illius caeremoniariae pietatis, aut speciei pietatis. Sic ibidem in quit: Si legem non servaveris, circumcisio tua praeputium facta est. id est, tua ista caeremoniaria iustitia, si vera pietate cordis caret, est ipsissimus gentilismus, est tibi perinde ac si non haberes eam, sed esses impius

aut creationis Dei, Apoc. 3: quia omnia condiderit, et omnibus imperet. Hebr. 1. Rursus cum inducit primogenitum in mundum dicit, Adorent eum omnes angeli. ubi Christus vocatur primogenitus cum ratione divinitatis, tum ratione huius dignitatis, quod ei largitur primogenituram: id est, regnum totius mundi, quod ei donat nomen supra omne nomen, facitque ut eum adoret omne genu: Philip. 2. Primogenitum pro eximio aut praecipuo ponitur, interdum etiam in brutis, atque adeo mortuis rebus. ut Iob 18: Devorabit membra eius primogenitus mortis. id est, gravissimus et acerbissimus morbus,

ipse sit, respondit: Principium quod et loquor vobis. In quo loco multi interpretes veteres ac moderni sese vehementer torserunt. Simplicissimus autem, et proculdubio verissimus sensus est, quod Dominus eis respondeat, se eum esse, quem se toties sit professus: nempe verum Meschiam ac servatorem totius mundi. Verum adscribam alterius cuiusdam prolixum annotatum super hunc locum, ut eo magis omne dubium de vero sensu dicti illius rudioribus eximatur. Id quod a principio dico vobis, τὴν ἀρχὴν ὅτι καὶ λέγω ὑμῖν. Hanc

suam dare pro ovibus suis, est pro eis fortissime usque ad mortem depugnare, ut illae a lupis exitioque liberentur. Pro aliquo orare, idem valet, nempe in eius commodum aut bonum. Sanctifico me pro eis: Iohan 17. id est, offero me tibi in sacrificium. Unum hominem mori pro populo. id est, ad totius populi salutem. Aliquando causam finalem, seu ut aliquis aliquid assequetur, ut dare pecuniam pro pane aut veste vel libro Hebraeor. 12. Vendidit sua primogenita pro cibo. Ibidem Christus sustinuit crucem, pro proposito sibi gaudio id est, ut potiatur illo gaudio, illa felicitate, utque

pro peccatis: sed ad intimum altare semel tantum in anno propitiandi aut placandi Dei gratia intrabat, ut testatur Epistola ad Hebraeos capite nono. Verum illa omnia erant umbrae, typi, ac picturae rerum venturarum et meliorum, nempe Meschiae, qui solus unico sacrificio passionis, postea totius mundi peccata expiavit, et Deum nobis propitium effecit. Illum significavit illud aureum operculum, Propitiatorium vocatum, in quo Deus se habitaturum, et invocantes exauditurum promisit. In illo enim dilecto et nos Deus diligit nobisque propitius est. Ille tegit Ecclesiam, sicut illa

Deum proposuisse nobis illum, ut esset nostrum propitiatorium, in suo sanguine, id est, ea res aut victima, qua Deus nobis fieret propitius et placatus. Sic et Iohannes primae capite secundo dicit Christum esse ἱλασμὸν, propitiationem pro nostris et totius mundi peccatis: id est, id quod expiat nostra peccata, et Deum propter illa nobis infensum placat, redditque propitium ac faventem. Sic mox quarto ait: Deus misit filium suum propitiatorium pro peccatis nostris. Dicit vetus versio aliquoties, Deum propitiari peccatis nostris, Psalmo 25. 65.

arboris, conservate nihilominus trunco ac radicibus. Significatum enim id est, quod post illam gravem castigationem iterum revirescet ac reflorescet, sicut arbor cuius solummodo rami circumcisi sunt. Danielis 4. RADO. Radere solebant Israelitae vel caput, barbam, vel etiam omnes pilos totius corporis ob pluras causas: de quibus consuetudinibus aliquid dicemus hoc loco. Primum radebantur leprosi in toto corpore, duplici de causa. Initio, accuratius explorandae leprae gratia: Levitici 13. Postea, cum convaluerant, expiationis causa. Levit. 14. Ibidem etiam docetur, quomodo

Ecclesiam hac voce nominat: Sic dicit Dominus factor tuus, et fictor tuus, qui te adiuvit inde ab utera. Noli timere serve meus Iacob, et Iesurum rectissime, quem elegi. Sic Danielis undecimo, quidam exponent de Iudaeis vocem Recti, cum inquit: Ponet quoque faciem suam, ut veniat cum potentia totius regni sui et recti cum eo, et faciet. ubi per Rectos aliqui intelligent Iudaeos, quia illi tunc erant cultores Dei, qui soli [?: ] recti: sicut Paulus eos vocat Sanctos. REDARGUO, aliquando significat tantum [?: ] so, reprehendo. Eph. quinto, Opera

fine Dominicae orationis, ubi dicitur: Quia tuum est regnum, tua est potentia, tua est gloria, in secula seculorum. quasi dicat, Ut ut videantur quidam esse reges in hoc mundo, et se nihil non posse iactitent: tu tamen es solus vetus ac summus rex, tuumque est proprium regnum universae terrae et totius mundi, omniumque creaturarum. Quare merito haec a te solo petii, et peto. Sic et Psal. 22 dicitur: Quoniam Domini est regnum, et ipse dominabitur gentibus. Psal. 5 et 84, et saepe alias in Scriptura petii dicunt. Rex meus et Dominus meus: testificantes se non

qui renovatur ad agnitionem secundum imaginem eius qui condidit ipsum. Hic novus homo, et nova creatura passim in Sacris literis celebratur: praesertim 2. Corinth. 5. Rom. 7 et 12: Gal. 6. Ephes. 2, 4. Coll. 3, et alibi. Regeneratio, Matth. 19 accipitur pro integra instauratione hominis, et totius naturae in fine mundi. inquit enim ibi Christus: Amen dico vobis, quod vos qui secuti estis me in regeneratione, cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos duodecim, iudicantes XII tribus Israel. Quod autem Regeneratio, cum de peccatoris

cultum: Matth. 17. Actor. 1. Num in tempore hoc restitues regnum Israeli? id est instaurabis, ut Israel habeat regnum sicut olim? Actorum tertio. Quem oportet quidem caelum accipere usque ad tempora restitutionis omnium quae praedixit Deus. id est, usque ad instaurationem regni Dei, et rerum totius naturae per Satanam primumque lapsum labefactatae, aut etiam evertae. RESURGO, iterum surgo, sicut ἀνίστημι. id est, post casum, aut cubationem, vel sessionem denuo me erigo. Per metaphoram, potissimum transfertur ad resurrectionem a

ne irascatur, et multos ex eis interficiat. Psal. 106. Nisi Moises electus Dei stetisset in tuptura coram eo. id est, in eo loco, in quo caedes Dei grassabatur, ac saeviebat per populum. Forte haec metaphora venit a conflictu, ubi cum hostis praevalere incipit, aliquam partem totius aciei aut phalangis rumpit, unde Ruptura caedem notat. Quare rupisti rupturam super te, et vocatum est nomen eius Perez: Genesis trigesimooctavo. id est, rupisti tuam secundinam. Solent enim infantes in partu perrumpere illum quasi [?:-culum ] , quem Deus eis in utero induit,

vigesimotertio ordinantur quaedam festa, nempe prima, decima, et decimaquinta dies, cum sequentibus septem, mensis septimi, quae festa necessario in diem septimam aut commune Sabbatum incidere non poterant. Tertio, Sabbatum in plurium dierum festo, peculiariter erat prima et ultima dies illius totius festi. Inde est quod Lucae octavo fit mentio δευτεροπρώτου, secundo primi Sabbati: id est, illius ultimae diei, quae ut serie erat secundum aut posterius Sabbatum, ita dignitate erat perinde primum aut summum, sicut et prima dies totius

illius totius festi. Inde est quod Lucae octavo fit mentio δευτεροπρώτου, secundo primi Sabbati: id est, illius ultimae diei, quae ut serie erat secundum aut posterius Sabbatum, ita dignitate erat perinde primum aut summum, sicut et prima dies totius festi. Quarto, Sabbatum nonnunquam synecdochice ponitur pro omnibus illis septem diebus, quorum ultimus est Sabbatum, seu pro tota hebdomade. Sic Lucae 18 gloriatur publicanus, se bis ieiunare in

Deum et homines, habens [?: ] sacrificandi propitiatoria sacrificia, et placandi Deum populo, expiandique peccata. Varia sunt huius vocis significata. Alias enim sic dicitur proprie Pontifex, aut summus sacerdos, qui fuit maximus natu ex posteris Aaronis, habens perpetuum regimen totius ministerii: singularem vestitum, nempe Mitram, Rationale, Superhumerale aut Ephod, Tunicam, Baltheum, Vittam, Laminam in fronte, Tintinabula, et alia: Exod. 28. Hic vocatur in Haggaeo et Zacharia Summus sacerdos, et in novo Testamento saepe Princeps sacerdotum. Alias nominantur

ad convivium regis, quia abierit Bethlehem ad sacrificium suae familiae: id est, ad convivium. non enim licebat ibi sacrificare. ¶ Sicut vero supra ostendi, esse unicum, verum ac aeternum sacerdotem: sic etiam est unicum, verum, plenum ac perpetuum propitiatorium sacrificium, quo solo totius mundi peccata expiantur: nempe exinanitio et passio filii Dei. qui cum in forma Dei esset, semetipsum humiliavit, suscipiens formam servi, et factus est obediens usque ad tristissimam et ignominiosissimam mortem crucis. Sacrificantibus, vertit Erasmus Actorum decimotertio, vocem

utitur: ita postea etiam Patres multo liberius, ne dicam licentiosius ac imprudentius iisdem abusi sunt. Quorum dicta quandoquidem posteri non recte intellexerunt, extruxerunt nobis novum propitiatorium sacrificium Missae, pro peccatis vivorum ac mortuorum, proque omnibus difficultatibus totius mundi: ac offerunt illud, in summam contumeliam, et plane abolitionem unici sacrificii IESU CHRISTI. Sacrificare sagenae, Abac. 1, Propterea sacrificabit sagenae, suae et suffiet reti suo, quia per illam impinguata est portio eius, et cibus eius pingue. subintell. pecus. id est, omnia

et denique est scutum et gladius contra ignita satanae tela ac machinationes. Aliqua ratio huiusve! metaphorae, vel similitudinis, posset etiam esse in mordacitate salis. nihil enim magis veterem hominem mordet, et arrodit molestatque quam severae piorum doctorum conciones, adeo ut illis sibi totius [?: ] di odia concilient. Sicut Christus ad suos cognatos inquit: Vos mundus odisse non potest: me autem odi, quia veritatem dico ei. Ob hanc eandem causam etiam sacrificiis adhibebatur Sal, ex praecepto Dei Levit. [?: ] Nam et illa sunt pars ministerii: et

Sic et Deus praedixerat, quod sit se sanctificatarus in propinquis suis: quod etiam effecit Levitici decimo, interfecto Nadab et Abiu sacerdotibus, filiis Aaronis, ignem alienum offerentibus. Verba autem textus sunt haec: In propinquantibus mihi sanct. [?:-bor ] , et in facie totius populi glorificabor. quorum posterius declarat illud prius, quod videlicet sit gloriam et sanctitatem nominis sui illustraturus, puniendo coram omnibus etiam suos intimos ministros, quibus alioqui vel maxime parsurus videbatur, tanquam honoratissimis coram se. Unde reliqui omnes possent

illuminati. Sic in Epist. ad Hebraeos aliquoties repetitur, Christum semel se obtulisse ac sacrificasse pro peccatis: ubi illud adverbium Semel non tantum unam vicem, sed etiam summam quandam perfectionem denotat, quod videlicet unica vice sacrificando plene ac perfecte perlitaverit, peccata totius mundi expiaverit, et Deum nobis peccatoribus conciliaverit. SEMEN, nota vox, quod ad propriam significationem attinet. Metonymice valde crebrô pro posteritate alicuius hominis ponitur: ut Deus dicit ad Abrahamum: Semen tuum erit sicut stellae caeli. Item: Tibi dabo et semini tuo

ipsos vero contra se fecisse servire in peccatis ipsorum: Isaiae quadragesimotertio. id est, non onerasse sumptibus religionis ac cultus, nec illa admodum flagitasse: at contra illos sibi molestos fuisse peccatis. Recte etiam ille locus intelligitur de Meschia, qui ingentem sarcinam peccatorum totius mundi in se recipere est coactus. Sicut Isaiae quinquagesimo tertio inquit, Peccata nostra ipse portavit. Est quoque quaedam quasi divina servitus, qua Paulus dicit totam rerum naturam servituti vanitatis subiectam esse, eamque gementem expectare ut liberetur a servitute corruptionis in

seu ne effugiat. Sic Petrus in Actis asservabatur in carcere. Alias significat ex periculis, aut etiam ipso exitio eripere, et incolumitati restituere. Sic dicitur IESUS esse servaturus populum suum a peccatis. Et hac ratione etiam dicitur Servator mundi. Cum autem servator Deus dicitur totius mundi, de ista communi seu (ut ita dicam) physica conservatione [?: p-mum ] accipitur. Iud. 2. Servabat eos Iehova de [?:--- ] inimicorum. Servare aliquos illa Spirituali

pedibus vero extrorsum porrectis. Quare semper sequens in prioris sinu recumbere videbatur, dum caput eius quasi incumbebat pectori superius accumbetis, aliqua tali (ut opinor) forma, ut hic eam [?: delinea- ] Num. 11 expostulat Moyses cum Deo, quod sibi imposuerit onus et curam totius populi. Inquit enim: Num ego concepi universum populum hunc, aut genui eum, ut dixeris mihi, Porta eum in sinu tuo, sicut portat nutritius infantulum, in terram, quam iuravi eis? ubi metaphora adiuncto simili, aut etiam primaria locutione abunde illustratur. Isa. quadragesimo dicitur

Matt. 21: Domus mea domus orationis vocabitur, vos autem eam fecistis speluncam latronum. id est, non tantum convertibus in quaestum et rapinam temporalium divitiarum [?: ] religionem, et totum ministerium huius templi: sed etiam in praedam ac exitium animarum, et eversionem totius populi, dum falsa religione eis iram Dei. et tuae temporarias, tum et aeternas poenas accersitis. Tale quidem est quod Ezech. dicit animas venari, et animas victuras mortificare. SPES, animi motus aut affectus durabilis est, quae

fuisse, testis est Philo, ut potestas aliqua maneret in regia stirpe. Videtur tamen aliquando appellative accipi, pro quovis iudicio aut consessu iudicum, vel senatorum. ut Matthaei 10, Tradent eos in Synedria. Sic Marc. 13. Tradent vos in synedria et synagogas. SYRIA, nomen totius illius regionis inter Aegyptum, Armeniam, mare mediterraneum, et Babyloniam. Sed vox Syrus, Deut. 26, significat Labanum, socerum et avunlum Iacobi. Ex institutione igitur Mosis cogebantur Iudaei coram tabernaculo aut templo offerentes, commemorare suorum maiorum historiam, pericula et

loqui, et quasi contrahere ac pacisci cum ipso et populo, de iis reb. quae ad utramque partem pertinerent, nempe de sacro cultu, de ope ac cura Dei erga populum, et vicissim de obedientia populi erga Deum. Forma vero totius tabernaculi potissimum 26. Exo. delineata est, cuius preciositas, nitor, ac plena admirabilis cuiusdam maiestatis elegantia populum monuit, ut ipsum divinum cultum, qui ibi peragebatur, et Deum qui in eo habitabat, magnifacerent, revererentur, admirarentur, timerent et adorarent, tanquam

saepe vel simplex, vel repetita, indicat aliquem certum hominem, locum, aut tempus, non certo expressum: sicut Graecis δεῖνα, quidam aut quispiam Iosuae 7. Tale et tale feci, etc. quod brevitatis causa ponitur, ut narratio facta fuisse totius rei breviter indicetur. Ruth 4, Sede hic tu talis. id est tu amice et consanguinee, etc, 1. Sam. 21, Pueris condixi talem et talem locum. id est, certum quendam locum, quem nunc nominare non est necesse, aut etiam non satis tutum. 2. Reg. 6, In loco tali erunt castra tua.

9 dicitur Salomon magnificatus esse super reges universae terrae. id est, super omnes Israeliticos, aut etiam super omnes tum circumquaque regnantes. Tale forte est illud Luc. 2. Ut describeretur tota habitabilis terra. Sexto, valde crebro pro contento ponitur: ut terra significet homines vel totius mundi, vel plurium regionum, vel etiam unius alicuius, praesertim terrae Canaan aut Iudaeae. Genes. 6. Vidit Deus quod corrupta esset terra. Mox se exponit, Quia corruperat omnis caro viam suam super terram. Quod prius dixerat terram, hoc iam nominat carnem agentem super terram, nempe

id est, posse institui in haeredem. nam haeredis institutio caput et fundamentum testamenti est. Ait enim Iustinianus, Ante haeredis institutionem inutiliter antea legabatur: scilicet, quia testamenta vim ex instituione haeredis accipiunt, et ob id veluti caput atque fundamentum intelligitur totius testamenti haeredis institutio. Ut ergo homo institutus servum suum, intelligitur ei simul etiam libertatem donare, et ita eum capacem haereditatis facere: ita quoque Christus suos haeredes a servitute irae Dei ac diaboli liberat, et nuptiali induit veste: hoc est, a peccato et aeterna morte

explicandae rei ac sensui. Nam Christus ita demum tollit aut abolet peccatum, ut illud prius accipiat a nobis: deinde ipsemet in humeris ac corpore suo usque in crucem gestare cogatur, ac demum superet, et in profundum maris abiiciat. Sic dicit Isa. 53, Deum fecisse concurrere aut irruere in eum totius mundi peccata: ipsumque propterea percussum esse, ut nos illa eius percussura aut plaga sanaremur. Et Paulus ait: Eum qui non novit peccatum, fecit peccatum, ut nos fieremus iustitia Dei in ipso. In Sacris literis dicuntur alii quoque portare suas iniquitates, sed illi ita eas portant, non

vero Sabal, idem quod serviliter gestare aut baiulare aliquod grave onus in tergo: quo pulchre exprimitur illa laboriosissima portatio pecca ti, quam Christus in hac vita sustinuit toto tempore humiliationis aut exinanitionis suae, dum tristissima quaeque patitur, ut iustitiae ac irae Dei pro totius mundi peccatis satisfaciat ac persolvat. Caeterum de peccato, et portatione aut ablatione eius supra in PECCATUM et PORTO dictum est prolixius. Tollere crucem, supra in voce CRUX exposui. TONDERE comam, et tondere barbam, signum luctus interdum fuit: de quare supra

notat, nempe et continuam et discretam quantitatem. Sic, Propter te morti tra ditur tota die, habet Vulgata in Ps. 44. et Rom. 8. Rectius forte, Omni die, aut omnib. dieb. vel semper. Sic saepe, haec locutio posset corrigi in Psalterio Vulgatae versionis. 2. Cor. 1. habet Vulgata, Deus totius consolationis. ubi multo rectius verteris, Omnis consolationis: quia Deus nos omnibus modis consoletur, omnisque consolatio ab eo veniat, non aliunde. In toto hoc, בכל צות becol zoth. Isa. 9, In toto hoc non est aversus furor eius: posset quidem

in carnem venisse, et hoc Antichristum negare: ubi etiam Venire significanter accipiendum est, nempe quod filius Dei sit non tantum incarnatus, sed etiam vere agat et peragatea opera, ad quae venit: scilicet, ut solus opera diaboli destruat, solus genus humanum redimat ac servet, solus plene totius mundi peccata auferat, expiet, et Deum nobis placet, nosque ad aeternam vitam perducat, solus sit unicus sacerdos, unicus rex, mediator ac caput nostrum, solusque unico sacrificio plene perlitet. Haec igitur ad quae Christus in carnem venit, cum neget Antichristus merito dicitur negare eum

corruptam naturam, ut re ipsa sitis mundi, sicut [?: imp- ] tione mundi estis. Verum de hac re et loquutione supra in vocabulo Fermenti prolixius dixi. Vetus testamentum proprie dicitur illud prius foedus ad montem Synai factum, quod obligavit populum Iudaicum ad observationem totius legis, quodque (teste Paulo) ad servitutem gignit, et habet eas conditiones iustitiae ac salutis, ut dicat: Qui perfectissime fecerit totam legem, vivet in ea: Contra maledictus qui non permanserit in omnibus quae sunt scripta in libro legis. Sed appellatur aliquando Vetus Testamentum

voluminis, ut 2. Corinth. 3 usurpatur. Sed de hoc dictum est in voce Testamenti et Foederis plenius. [?:-tustas ] literae. Rom. 7: Ut serviamus in novitate spiritus, non in vetustate literae. Vetustatem literae vocat Paulus, illam cognitionem religionis, praesertim totius legis, illamque pietatem quam vetus seu non renatus homo potest consequi et praestare: et praestiterunt omnes operarii, praesertim apud Iudaeos, antequam ad veram cognitionem Christi pervenerunt. Vocatur autem La tera, quia tota illa cognitio ac pietas non cordi inscripta est, vel in corde

Iohannem [?: ] in via iustitiae. id est, praedicantem veram doctrinam, et viventem inculpatam vitam? Parare viam Domini aut Domino, dicitur Baptista, dum praedicat poenitentiam, docens per legem omnes extreme aegrotare [?: ] bo peccatorum, et adesse medicum peccata totius mundi tollentem. Christus Matth. 5 iubet reum, et quaevis litem habentem cum fratre reconciliari, dum [?: ] in via est. id est, dum accersitus tendit ad iudicem, quae idem est ac si diceret, mature. Forte alludit ad consuetudinem rusticorum in civitatem ad iudicium

חצן chazon. Solebat enim Deus prophetis suam voluntatem revelans, simul etia quasdam externas species spectandas vel carneis vel saltem animi ac spiritus oculis exhibere. Inde factum est ut ali quando tum illae species visae, tum doctrina adiuncta, tum etiam nonnunquam totius talis liber visionis nomine indicaretur. Sic Isaiae liber incipit hoc titulo: Visio Isaiae, quam vidit super Iudam et Hierusalem in diebus Uziae, etc. Sic Liber visionis Nahum: Visio Obadiae: Onus quod vidit Abacuc propheta. Dan. 7: Visiones eatem capitis eius in cubili eius:

metropolis. secundo Paral. decimonono: Constituit Iudices in urbe: id est, per singulas urbes aut civitates. Nescire viam ad urbem. Eccl. decimo: Labor stultorum defatigat eos qui nesciunt viam ad urbem. id est, qui ignorant maxime nota ac necessaria, seu qui non habent certum scopum ac finem totius vitae, vel etiam singulorum consiliorum et actionum, illi temere ac incassum oberrant et laborant, ac sine fructu defatigantur, multa temere molientes. URI, per metaphoram tam apud Latinos, quam in Sacris literis significat, tum cruciari, tum incendiis Venereis inflammari,

filios arietum. Oves, populi fideles. In Evang. Oves meae vocem meam audiunt. Pecora, simpliciores, quique minus praedici ratiocinandi subtilitate. In Solomone: Pasce animas pecorum tuorum. Hirci, peccatores, sive gentiles. In Daniele: Ecce autem hircus caprarum veniebat ab occidente, super faciem totius terrae. Item in bonam partem, Offeram tibi boves cum hircis. Caprae, iusti. interdum ex gentibus venientes. In Solomone: Capillatura tua sicut grex caprarum, quae revelatae sunt de Galaad. Agni, Christus, vel Apostoli aut sancti. In Evangelio: Pasce agnos meos. Hoedi peccatores. In

Analogis 36. 31 [?: ] ib. 45 [?: ] 37. 69 [?:-g-i- ] 38. 10 Angelus ib. 28 Angulus 39. 25 Angulum capitis aut barbae tondere ib. 29 Anguli totius populi ib. 32 Angustis ib. 45 Anima ib. 49 Animam comedere 40. 66 Animam suam alicui dare 41. 20 Animam alicuius quaerere ib. 34 Animam in manum accipere ib. 38 In Animam

] 775. 26. 27 36 Nec audire faciam amplius in te ignominiam gentium 405. 68. [?: 6- ] [?: ] quae posuerunt terram meam in haereditatem sibi, cum laeticia totius cordis 384. 10. 11 Pollui eos in muneribus suis 171. 22 39. Dabo gloriam meam in gentib. et in insulis 367. 3. 4 44. Ego ero haereditas eorum 383. 55 47. Et traduxit me per aquas, aquas talorum 49. 70

696 62 Pythagorici 783. 51 pythonis spiritus quid fuerit 991. 2
Q Quadruplator Latinis quis olim appellatus 992. 2
R Radere vel caput, vel barbam, vel etiam pilos totius corporis, Israelitae ob quas causas consueverint 1008. 38 rationale summi sacerdotis, in populo Israelitico, vestimentum 1011 70 rationalis pars quoque corrupta, contra quosdam philosophotheologos 106. 53 et 153. 51 Raza 81. 31

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report