Your search found 979 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 386-561:

illustrissimi, iubet pios doctores sana verborum forma in docendo uti: et contra testatur, seductores loqui distorta, abutique χρηστολογίαις καὶ εὐλογίαις ac inanitate, novitate, et denique quadam granditate tumiditateque verborum et totius sermonis, ad iactantiam et imposturam magis quam ad docendum compositi. Quo praecepto simul indicat, talem loquendi rationem pietati ac pusillis Christi noxiam esse solere, dum ex perverso sermone etiam perversum intellectum sensumque percipiunt, mentemque ac spiritum suum perturbant.

non aliter facientes quam si soli, lunae, aut etiam aliis fulgentioribus stellis densissimam nubem inducerent: probe scientes, quod obscuratis et obnubilatis illis primariis luminaribus, reliquum totum quasi caelum Scripturae ultro sit futurum obscurum, nec deducturum nos ad Christum, unicum totius mundi solem, et sacrae Scripturae scopum. Exempli gratia: Super locum Pauli Rom. 3. Ubi igitur gloriatio? Exclusa est. Per quam legem? operum? Non: imo per legem fidei. arbitramur enim iustificari hominem per fidem, sine operibus legis. Ibi Maledictus iste adscribit in margine:

in Christum attribuat. Sciens ergo ac volens, dataque opera corrumpit genuinum sensum verbi Dei. Sic mox et in sequenti Capite, ubi Paulus adimit Abraami operibus iustitiam, et soli fidei tribuit: iste vult id intelligi de operibus ceremonialibus cum Paulus manifestissime etiam opera totius legis excludat. Rectissime igitur huic impostori illud D. Augustini opponi potest: Nemo serenissimum sensum nubilosa contradictione perturbet, consequentia perhibeant testimonium praecedentibus verbis. Illa enim loca Pauli Rom. serenissima sunt, et per aliquot capita concordans textus sibi

confessoribus obtuli, tum privatim, tum etiam publicis scriptis, ad legitimam cognitionem Ecclesiae Christi, tum in doctrina, tum etiam in moribus, humiliter Synodum postulans. Quae uti aliquando tandem pie legitimeque cogatur, utque de multiplicibus corruptelis cognoscatur, non tam mea, quam totius Ecclesiae, multorum salutis, ac etiam gloriae Dei interest. Quod si omnino aliqui male de causa fidentes, lapidibus, quam verbi Dei gladio decernere mecum mavolent, commendo Deo viventi animam, vitam, ac vindictam. Scio namque me tuendo puritatem doctrinae, et resistendo

et ad ultimum finem, id est gloriam eius tendebant. Deum sua imagine veluti speculo repraesentare, eum agnoscere, colere, celebrare, eique per omnia obedire. Gratuitu Dei favor, imago Dei, gaudium spiritus, ominium totius mundi, carere omni malo. Per generationem, et doctrinam fuisset in statu innocentiae propagata imago Dei, et regnum eius. Lex naturae et imago Dei menti hominum inscripta. Angeli et omnes homines.

Aristoteles de Analysi inquit: Perspicuum vero erit quod tractatur, iis qui id secundum praeeuntem eis methodon contemplabuntur. Sicut enim in aliis, ita et hic compositum dividere ac resolvere oportet, donec tandem ad simplicia perveniatur. Eae enim sunt minimae ac simplicissimae totius rei partes. III. DEFINITIVA METHODUS THEOLOGIAE. Theologia est DOCTRINA caelestis de Lex est doctrina revelans peccatum, iram et mortem. Cuius alia est

crediderit, salvus erit. Offert autem ob et per Christum haec beneficia: Remissionem peccatorum seu iustitiam. Adoptionem Spiritum S. et renovationem Vitam aeternam. Galen. de Methodo definitiva: Quantum haec ab Analytica et dignitate et ipso docendi ordine superatur, tantum et ad totius compendium, et ad singulorum memoriam praestare invenietur. DE RATIONE COGNOSCENDI SACRAS LITERAS, TRACTATUS I.

huius Secundae Partis meorum Hebraismorum, putavi me rectissime facturum, si caeteris omnibus praeponerem hoc Compendium de ratione cognoscendi sacras literas. Etsi enim in toto ferme hoc Opere nihil propemodum aliud quam hoc ipsum agitur ac docetur: tamen in uno etiam loco separatim, quasi praxim totius operis proponere operaeprecium duxi: idque potissimum hic initio Universalium Regularum. Hoc enim tractatu cognito primum, melius scient Lectores, quem usum vel ex praecedentibus, vel etiam ex sequentibus habere possint: eoque maiori cum fructu singula cognoscent, dum scient in quem usum

ut verae saepe ponuntur, aut certe non cum suis effectibus coniunguntur: quod in peritis occasionem errandi praebet. De qua re in proprio Cap. agetur. 44 Lex et promissio, aut Evangelium, videntur pugnare non intelligenti. Eorum concordia et discrimen est certissima clavis totius Scripturae. Est autem eorum concordia haec, quod sciri debet, Evangelium esse supra legem, et vitam reipsa dare, quam lex promittebat quidem: dare autem culpa vitioque corrupti hominis, obedientiam praestare nequeuntis, non valebit. quare legem, omisso suo primario

ut solus veram viam noverit: et merito in hac sua domo, ut unicus summusque paterfamilias, audiendus est. 9 Cum convertimur ad Christum, tum tollitur velamen de nostro corde, et etiam de ipsa Scriptura: non solum quia illuminamur spirituali luce, sed etiam quia scopum et argumentum totius Scripturae tenemus, nempe ipsum Dominum IESUM cum sua passione et beneficiis. 2 Corinth. 3. Finis enim legis est Christus. Ille solus est illa margarita aut thesaurus: quem si in hoc agro Domini invenimus, satis bene sumus negociati. 10 Afflictio dat intellectum: Esai. 28.

omnia: 2. Tim. 3. 12 Summum, perpetuum et ardens studium adhibendum est in cognitione rerum sacrarum. Nam piorum est meditari in lege Dei die ac nocte: Psalm. primo et scrutari diligenter Scripturas: Ioan quinto, Actor. decimoseptimo. 13 Utile est, argumentum aut summam totius scripti cognoscendi breviter discentibus proponi. Summa ergo Scripturae sunt hi duo syllogismi. Primus et supremus syllogismus veteris Testamenti hic est: Quicquid Deus dicit, est verum. Quod probatione non indiget: est enim primum principium totius Theologiae, apud omnem creaturam merito

13 Utile est, argumentum aut summam totius scripti cognoscendi breviter discentibus proponi. Summa ergo Scripturae sunt hi duo syllogismi. Primus et supremus syllogismus veteris Testamenti hic est: Quicquid Deus dicit, est verum. Quod probatione non indiget: est enim primum principium totius Theologiae, apud omnem creaturam merito valens. Nostra (inquit Moyses et Prophetae) dicta sunt Dei dicta, et per nos ille loquutus est: Igitur nostra dicta et scripta, sive de creatione ac lapsu, sive de benedicto semine aut Meschia, sunt verissima. Minorem probamus tum praesentibus

Iuda, in secundo templo, et in fine 70 hebdomadarum Danielis. Est quoque tali loco, et ex tali genere ac matre virgine natus: talia etiam miracula fecit: sic fuit homo simul et Deus, talem praecursorem habuit, sic denique passus ac resuscitatus est, sic etiam eo veniente corruit Moyses et idola totius mundi. Omnia denique sic prorsus in eius adventu evenerunt, ut olim Prophetae praedixerunt. Igitur hic ipse homo IESUS, est verus Meschias. Minor, quae est definitio circumscriptiva IESU, a variis accidentibus et circumstantiis eius sumpta, probatur tot ocularibus testibus: nempe, non tantum

ait: Scimus quod a Deo venisti magister: nemo enim potest talia facere, nisi Deus sit cum eo. Et turbae dicebant: Num Meschias veniens maiora hisce faciet? Huc referatur etiam eversio Hierosolymae, cultus ac gentis. Igitur quod dixit ac docuit IESUS, eiusque Apostoli, verissimum est. Hanc summam totius veteris ac novi Testamenti duobus hisce Syllogismis contentam, animo complecti initio, ad cognoscendas rectius Sacras literas utilissimum est: sicut ad pernoscendam aliquam orationem Oratoris, comoediam vel aliud poema, historiam aut librum, prodest initio argumentum aut summam eius habere:

et inter sese conferre potest. Hanc vero summam veteris ac novi Testamenti nobis suppeditant Evangelistae, et ipse Christus toties ingeminans: Haec autem facta sunt, ut impleretur Scriptura. quibus monetur auditor de Minore supradicti summarii syllogismi: ac indicatur, illam esse summam ac scopum totius Scripturae, nempe (ut dixi) Talis ac talis persona, testibus Prophetis, est pro Meschia accipienda: IESUS est talis, quod ex hac et illa, aliisque atque adeo omnibus eius circumstantiis liquido patet. Igitur IESUS est verus Meschias. 14 Multum prodest Lectori, eum statim initio

peccata: ac simul iram Dei et aeternum exitium denuntiare. Dum ergo nos accusat ac convincit peccati et reatus aeterni exitii, cogit nos, ut aliquem alium servatorem quaeramus: atque ita nos veluti in retia Meschiae fugere compellit, sicque est paedagogus ad Christum. Haec igitur revera clavis est totius Scripturae aut Theologiae, scire in ea contineri duplex genus doctrinae, et duplicem viam salutis, quae sint sibi invicem per se plane contrariae: sed concordentur, dum inferior cedit superiori, dumque pro suo naturali ac primario opere aut functione nunc tantum accidentario et improprio

ab iis incipiamus, quae et prosunt ad cognitionem sequentium, et faciliora sunt, et denique quae quasi summam rei continent. Talis ratio docendi est et in Scriptura. Nam primum pro ponitur historia, quae solet omnium facillima esse. Deinde ea historia, praesertim initium Genesis, est fundamentum totius sequentis doctrinae de Deo, totaque vera religione. Sunt denique illa tria aut quatuor prima capita Genes. summa quaedam totius Scripturae: ibi est unus et trinus Deus, ibi creatio universae naturae rerum, ibi homo cultor Dei ad imaginem eius formatus, et totius mundi dominus constitutus:

ratio docendi est et in Scriptura. Nam primum pro ponitur historia, quae solet omnium facillima esse. Deinde ea historia, praesertim initium Genesis, est fundamentum totius sequentis doctrinae de Deo, totaque vera religione. Sunt denique illa tria aut quatuor prima capita Genes. summa quaedam totius Scripturae: ibi est unus et trinus Deus, ibi creatio universae naturae rerum, ibi homo cultor Dei ad imaginem eius formatus, et totius mundi dominus constitutus: in quibus rebus constitit illud primum regnum Dei. Deinde ibi est lex, lapsus et mors aut maledictio, seu culpa et poena: in

initium Genesis, est fundamentum totius sequentis doctrinae de Deo, totaque vera religione. Sunt denique illa tria aut quatuor prima capita Genes. summa quaedam totius Scripturae: ibi est unus et trinus Deus, ibi creatio universae naturae rerum, ibi homo cultor Dei ad imaginem eius formatus, et totius mundi dominus constitutus: in quibus rebus constitit illud primum regnum Dei. Deinde ibi est lex, lapsus et mors aut maledictio, seu culpa et poena: in quibus est situm regnum satanae. Postremo est benedictum semen et restitutio generis humani: in quibus est regnum gratiae. Denique est

situm regnum satanae. Postremo est benedictum semen et restitutio generis humani: in quibus est regnum gratiae. Denique est inchoatio huius communis vitae, coniugii, procreationis, et laborum, operumque. Quare optima methodo Scriptura ab iis principiis incipit, quae tum faciliora sunt, tum etiam totius huius doctrinae fontes aut fundamenta existunt. 17 Omnis intellectus ac expositio Scripturae sit analoga fidei, quae est veluti norma quaedam sanae fidei, aut cancelli, ne aliquo vel externo turbine, aut etiam domestico impetu extra septa in praecipitia abripiamur: Rom. 12.

contemnendum. Atque hae 8. praeceptiones sunt quasi externae et generales: nunc de iis dicamus, quae ipsum textum propius attingant. 9 Cum igitur aggrederis lectionem alicuius libri, id statim initio, quoad eius fieri potest, age, ut primum scopum, finem aut intentionem totius eius scripti, quod veluti caput aut facies eius est, protinus anteque notum habeas: qui plerunque paucis verbis notari potest, et non raro in ipso statim titulo notatur: sive is unus est, cum totum

scriptum in unum corpus conformatum est: sive plures cum sunt plures eius partes, prorsus inter sese non cohaerentes. 10 Secundo elabora, ut totum argumentum, summam, epitomen aut compendium eius comprehensum habeas. Voco autem argumentum, illam pleniorem conceptionem tum scopi, tum et totius corporis delineationem: in quo simul saepe etiam occasio Scriptionis necessario indicatur, licet ea plene in ipso scripto non contineatur. 11 Tertio, ut totius eius libri aut operis distributionem aut dispositionem ante oculos delineatam habeas: utque diligentissime observes, ubi

epitomen aut compendium eius comprehensum habeas. Voco autem argumentum, illam pleniorem conceptionem tum scopi, tum et totius corporis delineationem: in quo simul saepe etiam occasio Scriptionis necessario indicatur, licet ea plene in ipso scripto non contineatur. 11 Tertio, ut totius eius libri aut operis distributionem aut dispositionem ante oculos delineatam habeas: utque diligentissime observes, ubi sit (ut ita dicam) caput, pectus, manus, pedes, etc. Ibi igitur accurate expendas, quale illud corpus sit, quomodo omnia ea membra complectatur, quave ratione

usus perspici monstrarive debuit. Sed iam, ut promisi, illas reliquas huius generis praeceptiones adiiciamus. 20 Cum igitur omnino totus textus nobis obscurus, est, sive ob res, sive ob sermonem, valde profuerit eum (ut modo diximus) accurate examinare, ac tum scopum, tum genus quoddam totius corporis perpendere, an sit narratio aut historia, institutio aut doctrina quaedam, consolatio aut obiurgatio, vel alicuius rei descriptio, aliqua quasi oratio, aut quid simile. De quo vario genere scriptionum aut librorum sacrorum alibi in hisce Regulis dictum est. 21 Quo veluti

scriptionis formam. 24 Ubi id erit deprehensum, examinetur secundum praecepta illius generis, quaerantur ac constituuntur status, partes orationis et argumenta. Videantur etiam loca unde argumenta ducta sint, examinentur et expendantur ad Dialecticas praeceptiones tum ordo scripti totius, tum definitiones ac divisiones, si quae insunt: tum denique etiam argumentationes, quas aliquando utile est in breves syllogismos, aut alias Dialecticas formas includere. Quaeratur qualis inventio, qualis dispositio, et qualis elocutio sit. Videatur, quid nam rebus, et quid hominibus datum

afferet, si tuo sermone id scriptum varie retexas: ut si primum veluti facta anatomia, ac tanquam abiectis omnibus carnibus, ornatus amplificationum, dulcoramentorum, digressionum et similium, sola quasi ossa tuo sermone delinees: ut tantum eas sententias complectaris, quae sunt veluti basis totius, quae omnia accersita et quasi accidentaria sustinent, et simul plane necessario inter sese, sicut ossa nervis colligata, cohaerent. 26 Prima enim et summa cura esse debet Lectoris, ut illas quasi primarias et substantiales sententias, in quibus potissimum tota propositae

fuere, aut denique aliquid parum exprimas, parum significanter dicas: aut etiam contra nimium extollas vel exaggeres. Verum illius prioris (ut ita dicam) anatomicae retextionis, aut scriptionis primus praecipuusque usus est. Monui etiam prius, diligentissime observandum esse scopum tum totius scripti, tum etiam singularum eius partium aut locorum. nam inde mirabilis lux affulget nobis ad intelligendas singulorum dictorum sententias. Exemplo, quid velim, declarabo. De loco Lucae 7, Quia dilexit multum, disputatio est, an remissio peccatorum ibi dicatur esse causa aut affectus

quibus singulis ordine dicemus. In toto sermone est obscuritas ob schemata, ut sunt Parabolae, Proverbia, Aenigmata, pleniores Allegoriae: de quibus in hac parte universalium Regularum agetur, unde agnosci et intelligi poterunt. Quibus accedant adminicula supra indicata considerandae materiae, et totius contextus. 2 Porro quia non mox animadvertitur, an sit oratio propria aut figurata: ideo Augustinus libro 3 de Doctrina Christ. cap. 10. 12 et 16 monet videndum esse, an Textus proprie acceptus aliquid impii doceat aut praescribat, quod cum fidei analogia aut morum

Postquam dictum est de rationibus perscrutandi obscuriora dicta, conferendi etiam diversa, et conciliandi quae videntur pugnantia: nunc propius ad ipsas res accedamus. Commemorabimus igitur quasdam consuetudines, aut proprium morem dicendi ac docendi sacrarum literarum, tum in genere totius voluminis, tum et in specie singulorum librorum. Quid autem vocem docendi rationem, ex eo facile apparet, quod omnes scientiae habent tria quaedam, in quibus ab aliis differunt: nempe, materiam, seu res de quibus agunt, verba quaedam propria, et porro docendi aut tradendi suas res, modum aut

personae convenire: et esse diminutum a Iehova, ut indicaretur illa mirabilis eximanitio eius, quam in mediatione generis humani sustinuit. Verum haud scio, an id plane certo obtineri queat. Iudicium penes Ecclesiam Dei esto. 17 Est autem notabile, quod generale nomen divinitatis totius, aliquando etiam singulis personis tribuitur: ut Psal. 110. Dixit Iehova Domino meo, Sede a dextris meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur,

illis quasi perfectioribus, ubi de imbecillis, et denique ubi de illis occultis hypocritis, seu putribus piscibus, et infrugiferis palmitibus, ut eos Christus pingit. Usitatum enim est in omnibus linguis, ut generales loquutiones aliquando tantum in aliquas partes aut species illius totius de quo sermo fit, respieiant. Huc referatur, quod alia sit ratio Ecclesiae militantis, et alia triumphantis: et tamen non raro aliqua dicuntur de hac militante, et multum adhuc sordum habente turba, quae proprie in altera vita perfectae Ecclesiae convenient. Huc referantur omnia dicta quae

Et mox: Acti sunt retrorsum, confundentur confusione, etc. DE LEGE ET EVANGELIO. 1 Interalia ingentia extremeque salutaria mysteria, hoc tempore instauratae doctrinae illustrata, est etiam discrimen Legis et Evangelii: quod omnino totius verae religionis clavis, aut etiam lux est. In hasce quoque duas partes recte tota Scriptura dividi potest. Diligentissime igitur ea in istas duas partes secanda est. 2 Religiosissime autem observandum est quid ad legem, quidve ad Evangelium simpliciter pertinens dicatur. Saepe

distinctio ista allatura est. 6 Puerilis est error, suspicari, libros legales nihil continere quod ad Evangelium spectet: rursusque, libros Evangelicos nihil complecti ad Legem referendum, cum illa ubique mixtim tradantur. 7 Trita ac nota est, Dei beneficio, divisio totius Legis in Moralem, Ceremonialem, et Iudicialem: quarum duae posteriores partes penitus sunt abrogatae: nisi quod aliquid tamen utiliter docent, ac praesertim Ceremonialis, quae nobis egregie pingit Christum, eiusque beneficia. At Moralis, cuius brevis summa Decalogus est, perpetuo durat, ut

est ineffabili Dei misericordia per filium redemptus: et licet adhuc in hac vita sint homines variis calamitatibus ac morti subiecti, tamen postea resuscitabuntur: et qui fide redemptionem Christi apprehenderint, perfecte instaurati et glorificati in aeternum beatissimi erunt. 7 Summa totius sacrae Scripturae materia, aut argumentum, commodissime in quatuor haec regna aut monarchias dividi posset: nempe in regnum Dei aut naturae, ut est primum homo conditus: Secundo in regnum diaboli et peccati, ut est postea lapsus: Tertio in regnum gratiae aut Christi, ut est homo per eum

dicendo et scribendo, dum is cernit quomodo singulae partes tum inter sese cohaereant, tum etiam totum corpus constituant, seu qua harmonia alia aliis consonet: ubi sit principium, medium ac finis. Non enim in singularum tantum partium pervestigatione vera rei cognitio consistit, sed etiam in totius concinna conformatione ac conciliatione: imo ne intelligi quidem singulae partes possunt, nisi cum aliis praecedentibus at sequentibus cogitatione iudicioque consocientur ac comparentur: et quid cum illis cognationis, coniunctionisve habeant, quomodo inde dependeant, aptae sint, quid aliis

donec tandem ad aliqua certa initia perveniamus, unde actionem conatamque nostrum ordimur, ac progredimur, ad desideratum scopum festinantes. DE METHODO DEFINITIVA. Definitiva porro methodus solet primum definitionem proponere: quae summam totius artis, eiusve praecipua capita ita complectatur, ut dum eius singulae voces aut res exponuntur definitione, divisione, aut causarum connexorumve commonstratione, tota ars simul comprehendatur ac explicetur. qui ordo magis artificialis quam naturalis est. Proposui igitur in hac tertia

a candidis piisque hominibus accipientur: nec vulgares usus iis, qui eas perpenderint, afferent. Nam ut ea quae supra de utilitatibus dicta sunt, non repetam: non potest dici, quantum lucis iudicio in cogitando, dicendo ac scribendo afferat: quantoque sit plenior ac solidior cognitio, si quis totius artis idea bene animo comprehensam habeat, noverit ubi principium, medium, aut finis sit, et omnino singularum inter sese partium, ac cum toto harmoniam pernoscat. Verum de Methodis in quodam libello, tit. Paralipomena Dialecticae, diligentius disputatum est: quem, qui hanc materiam plenius

Dei conditum esse, sic mundi dominio donatum, sic mandatum obedientiae proposita vita ac morte accepisse. Vult quoque intelligi in eo totum genus humanum lapsum esse, ac datam ipsi promissionem sanationis per benedictum semen, toti humano generi dari ac valere: quia ille erat pater ac veluti fons totius humani generis, ac in eo omnes homines continebantur. Quare quae cum eo Deus agebat, cum toto humano genere agebat. Sic et quae de iustificatione ac salute Abrahami per fidem dicuntur, de omnibus intelligenda sunt: quia ille erat pater omnium salvandorum. 22 Paulus quoque egregie

queat, ut ferme manibus palpetur. Sic Aristoteles Metaph. 12, ex effectibus ad causas progredien notandem cogitur exclamare illud Homericum, Non bonum est multos esse reges, unus rexesto: et Xenophon ac Galenus ex consideratione fabricae corporis humani et denique Cicero ex guberniatione totius mundi, concludunt esse unum Deum conditorem omnium, sapientem, bonumque, et amantem hominis. Quod autem hoc principium non luceat in mente hominis, non ipsius rei incertitudo, sed animi humani caecitas in causa est. 32 Hoc igitur est evidentissimum ac immotum principium, et inde

2 totaque Scriptura, Deus per os eorum locutus sit, non ipsi suo arbitrio aut voluntate prophetiam attulerint. Inde vero etiam porro certissime sequitur, quod cum Deus ista loquutus sit, necessario sint verissima. 36 Haec est irrefutabilis demonstratio, et veluti fundamentum ac basis totius Sacrae doctrinae, super quam ea tanquam immobilem petram collocata est, quaeque passim a Prophetis et Apostolis, atque adeo Christo ipso docetur, et omnibus commendatur. Super hanc Dei viventis veritatem ac demonstrationem iactum est fundamentum Prophetarum et Apostolorum: cui porro ipsorum

Melanch. libro Rhetoricae suae secundo aliquanto prolixius de hac materia disserit, cuius sententia mihi sane probatur. Verba eius haec sunt: Quidam enim inepte tradiderunt, quatuoresse Scripturae sensus: Literalem, Tropologicum, Allegoricum, et Anagogicum. Et sine discrimine omnes versus totius Scripturae quadrifariam interpretati sunt. Id autem quam sit vitiosum, facile indicari potest. Fit enim incerta oratio, discerpta in tot sententias. Sed has nugas commenti sunt homines illiterati: qui cum nullam dicendirationem tenerent, et tamen viderent Scripturam plenan: esse figurarum,

Sacrarum literarum sensibus dixisse sufficiant, tum ad refutationem sophistarum, tum et ad explicationem huius controversiae, et denique rectum usum diversorum sensuum. Porro quomodo multiplicem doctrinam et fructum ex bene intellecta Scriptura haurire queas, postea in fine totius huius tractationis dicitur. DE SINGULIS SACRARUM LITERARUM LIBRIS. Expositis ergo hactenus generalibus praeceptionibus, nunc ad eam observationem progrediamur, quae singulorum librorum naturam proprietatesque annotat. Habent enim singuli

aut desinat, num cohaereat cum praecedentibus aut sequentibus: aut quoquo modo cum eis connexa, vel etiam affinis ei sit. 6 Animadvertantur et omnes circumstantiae personarum, locorum, temporum, causarum et consiliorum: praesertim vero ipse summus architectus aut nauclerus, moderatorve totius negotii diligentissime in omni historia observetur, quid ille ibi agat, aut non agat: et quo animo, num iratus aut misericors: quid probet, aut improbet: sicut et eius adversarius satan. Quid item et quo animo ipsi homines boni aut mali dicant, agant aut omittant, quamque ex Deo pendeant,

quod sit de cerva aurorae, id est de Meschia conscriptus. Psal. 102, quod sit animi afflicti ac tentati precatio ad Deum, et aliae complures. 3 Ipsa etiam initia Psalmorum diligenter observata ac expensa, ferme secum argumentum afferunt. Plerunque enim sunt propositio totius Psalmi. Rarius exordia eis praeponuntur. ut Psal. 1, statim ex primo versiculo apparet ibi pii hominis felicitatem describi. Psal. 2, itidem ex prima et secunda linea apparet, agi de certamine satanae ac mundi contra Deum et Christum eius. Psal.

turbant mentem, et nec percipi facile, nec retineri bene possunt: ideo utile fuerit observare, quae sententiae ad quos locos communes vel religionis, vel etiam externae vitae referri debeant: quo praeter superiores utilitates, etiam ea quae in tanta brevitate necessario desunt, ex cognitione totius loci communis suppleri queant. Postremo, facta tali distributione, utile fuerit tum spirituales sententias cum aliis Scripturae locis, ubi eadem plenius aguntur, conferre, ac inde earum uberiorem noticiam haurire: tum et politicas Gnomas etiam cum Philosophorum disputationibus et

tanta miracula facit, is habet a Deo testimonium veracitatis: Noster Iesus facit ingentia miracula: Igitur est verax, eique credendum est per omnia. 3 Infert quoque Christus suis concionibus admirabile lumen toti veteri Testamento, dum ostendit, quis sit verus ac primarius scopus totius Scripturae, quae sit unica ratio salutis, quis usus legis moralis, quis item ceremonialis, quae iam desierit. Nam ad hoc quoque munus caelitus a patre missus instructusque fuit, ut plenius clariusque ex sinu caelestis patris nobis eius admiranda mysteria patefaceret, totamque

quaedam doctrinae Christianae hac methodo per Apostolum explicata. Qui artificii Dialectici et Rhetorici peritus fuerit, is hac in parte aliquid prae caeteris, aspirante Domino, praestabit. 8 Quarto loco, haec omnia ad eum quem diximus modum ubi fuerint pensitata, facile erit colligere totius Epistolae, aut uniuscuiusque novae disputationis statum, seu propositionem generalem. Status disputationis in Epistola ad Romanos est, hominem iustificari fide in Christum, absque legis operibus: quem totidem verbis Apostolus ipse cap. 3. reddidit. Epistolae priori ad

sicut et in aliis utilioribus theologiae materiis vel praecipue elaboravit: utile consultumque fuerit, non tantum eius hinc inde sparsas ex tot voluminibus de hac re sententias colligere, sed etiam quia de hac ipsa materia ex professo libris quatuor de doctrina Christiana egit, summam quandam totius eius tractationis hic recensere. Initio igitur dividit totam Scripturam, omnesque eius difficultates, in signa et res. Signa vocat, voces: tes autem, ipsas materias, de quibus per signa disseritur: primo libro exponit res, secundo et tertio signa, quarto modum perceptam doctrinam

seu seipsum tantum propter creatorem amare. Septima et octava, post Deum solum hominem esse diligendum, et quatenus. Nona sententia exponit, quid sit diligere Deum ex toto corde, et proximum ut seipsum. Decima docet, Deum ita diligere nos, ut nobis in nostrum commodum utatur. Postremo ostendit, totius Scripturae finem esse dilectionem Dei aut proximi. Secundo libro agit de signis: ea dicit esse, quae praeter id quod in oculos ingerunt, aliquid aliud in cogitationem venire faciunt. Ubi post variorum signorum expositionem tandem venit ad voces, in quibus duas potissimum

EXPLICATIO. Regula haec pertinet ad omnes tropos, atque adeo omnino ad omnia obscura loca, quae accipere lumen, intelligentiamque suam, tum ex praecedentibus, ac sequentibus, tum et ex proposito ac sensu totius loci, materiaque de qua agitur, abunde in tractatu de modo legendi sacras Literas, ostendi: unde et huius Regulae expositio peti potest. Tropologia libera est, et his tantum legibus circumscripta, ut pietatem sequatur, et intelligentiae sermonisque contextum, nec in rebus multum

testimoniis roborare, dicebant ut impleretur quod dictum est per prophetam. Vide Regulam 62. Librorum veteris Testamenti et ordinem et numerum et gradum ostendit D. Hieronymus in praefatione libri Regum, quae incipit, Viginti et duas literas. Totius etiam divinae Scripturae libri quid contineant, idem Hieronymus explicat in epistola ad Paulinum, cuius initium est: Frater Ambrosius. Has autem Epistolas ideo hic non subiicimus, quia in omnibus sacrorum Bibliorum voluminibus habentur, et vulgatissima res est. Tantum admonuisse Lectorem

Domini nostri Iesu Christi. Didymus in Epistolam Iacobi, cap. 1.

EXPLICATIO. Sicut mortalem gloriam homines appetentes, in suis conscriptionibus dignitates quas putantur habere, praeponunt: ita sancti viri appellationem servorum Dei supra regna totius mundi existimant. Omnes epistolae Pauli, in salutationis principio non prius pacem habent, et sic gratiam: sed ante gratiam, et sic pacem: ut donatis nobis peccatis nostris, pacem Domini consequamur. Hieron. ad Cyprian. presbyterum in epist. qua Psal. 99. exponit.

visibilem poenam: ut est fames generalis seu siccitas. Aut per specialem: ut Cain vel Saul poena. Haec enim omnia ad modum legis angelos atque homines erudiunt: quippe et angelos diaboli ruina perterruit atque firmavit: licet credendum sit, alio modo angelos, alio homines erudiri. Totius legislationis intentio, est in discretione boni ac mali: quae vel in doctrina, id est fide, vel in actibus agnoscuntur. Quare poenas et praemia praesentia diximus? Quia ipsa sunt, quae ad vicem legis erudiunt. Nam futura et aeterna, nec patientibus nec videntibus proderunt, ubi

plusque circa eos quam circa caeteros homines divinae indulgentiae et quasi familiares favores ostendit. Acceptationes decem sunt, isque est harum ordo. Prima est beati Abrahae: secunda, Isaaci: tertia, Iacob, et ex eo natorum duodecim patriarcharum: quarta, tribus Iuda: quinta, totius populi in Aegypto: sexta, sancti David: septima, domus ipsius David, et per ipsam totius tribus Iuda: octava, reditus populi ex captivitate: nona, domini nostri Iesu Christi secundum carnem, quam sibi uniens Dei filius ex genere David, et per eum ex Abraham, atque ex Adam omnium nostrum

favores ostendit. Acceptationes decem sunt, isque est harum ordo. Prima est beati Abrahae: secunda, Isaaci: tertia, Iacob, et ex eo natorum duodecim patriarcharum: quarta, tribus Iuda: quinta, totius populi in Aegypto: sexta, sancti David: septima, domus ipsius David, et per ipsam totius tribus Iuda: octava, reditus populi ex captivitate: nona, domini nostri Iesu Christi secundum carnem, quam sibi uniens Dei filius ex genere David, et per eum ex Abraham, atque ex Adam omnium nostrum saluti remissionique prospexit: decima, omnium gentium per dispensationem incarnationis

mens, spiritus, aut cor pro toto ponitur. Sic dictum Psal. 7, Scrutans corda et renes, simpliciter quis exponere posset de omnibus interioribus, aut etiam occultissimis totius hominis, quae omnia Deus perspiciat, nedum ista externa ac propalam manifesta. Israel nomen totius populi, pro uno Achan ponitur: seu illius unius peccatum toti Israel tribuitur. Nam ibi bis repetitur, peccasse ac praevaricatum esse Israelem: cum ille unicus homo peccaverit. Sic Maria

aut cor pro toto ponitur. Sic dictum Psal. 7, Scrutans corda et renes, simpliciter quis exponere posset de omnibus interioribus, aut etiam occultissimis totius hominis, quae omnia Deus perspiciat, nedum ista externa ac propalam manifesta. Israel nomen totius populi, pro uno Achan ponitur: seu illius unius peccatum toti Israel tribuitur. Nam ibi bis repetitur, peccasse ac praevaricatum esse Israelem: cum ille unicus homo peccaverit. Sic Maria Iohan. 20 inquit: Tulerunt Dominum meum, et nescio ubi posuerunt: ubi Dominus, nomen totius, pro solo

Israel nomen totius populi, pro uno Achan ponitur: seu illius unius peccatum toti Israel tribuitur. Nam ibi bis repetitur, peccasse ac praevaricatum esse Israelem: cum ille unicus homo peccaverit. Sic Maria Iohan. 20 inquit: Tulerunt Dominum meum, et nescio ubi posuerunt: ubi Dominus, nomen totius, pro solo cadavere usurpatur. Hosce et vicinos Hebraismos posses hisce regulis comprehendere. 46 Nomen generale, vel speciale singularis numeri, cum, vel sine signo universali, crebro Hebraeis pro plurali ponitur: ut Psal. 39, Universa vanitas omnis homo: id est

valde usitatis vocibus magnum eius usum ostendam: postremo et quasdam materias ac descriptiones per hunc tropum, propriis libellis in fine huius secundae partis adiiciendis, Christo dante, illustrabo. ut sunt descriptiones poenitentiae et impoenitentiae, peccati originalis, concionis Decalogi, ac totius legis, descriptiones ieiunii, et similia quaedam. Dicta completiva sunt saepe inchoative intelligenda, seu factum ipsum, res aut opus iam plenum et absolutum pro solo eius initio aut conatu accipitur, posito pro solo principio: quando quidem bonum principium dimidium facti, aut

toto homine. 2 Sam. 19, Confudisti hodie vultus servorum tuorum, pro servos tuos. Scrutari corda et renes, id est totum hominem. Psal. 7, Dies pro tempore, Hodie pro praesenti, Cras pro futuro, Heri pro praeterito, valde usitata sunt. Illustris pars saepe sibi sumit totius locum, dignitatem aut nomen. Sic Sion pro tota Hierosolyma, Hierosolyma pro tota Iuda, Iuda pro toto populo. Huc referre possis et illa, quod Matth. 7 sententia, Quod tibi vis fieri, alteri facito, dicitur complecti aut etiam esse summa totius Scripturae: et eiusdem 22, quod duo

sunt. Illustris pars saepe sibi sumit totius locum, dignitatem aut nomen. Sic Sion pro tota Hierosolyma, Hierosolyma pro tota Iuda, Iuda pro toto populo. Huc referre possis et illa, quod Matth. 7 sententia, Quod tibi vis fieri, alteri facito, dicitur complecti aut etiam esse summa totius Scripturae: et eiusdem 22, quod duo praecepta charitatis, totam Scripturam contineant: et Rom. 13, quod dilectio proximi sit legis impletio. Item quod Christus dicit, Nisi venissem ac docuissem et miracula fecissem, peccatum non haberent. Ubi illud ingens peccatum damnati agniti

Meschiae, quasi pro tota massa peccati ponitur: nisi mavis dicere, quod eis omnem excusationem de peccato adimat. Aliud tamen est, cum nomen principalis partis pro toto ponitur, ut supra de Sion ac Ierusalem et Iuda diximus: aliud cum principalis pars sola ius, dignitatem et praedicata totius sibi rapit, sicque se gerit, quasi ipsa sit totum, et aliae partes vel nihil sint, vel nulla earum cura aut ratio sit habenda: ut cum Iulius dicit, Ego sum Respublica, et aut cum Iulius et Caesar sunt consules obscurato Bibulo, ut est apud Suetonium. Vicinum huic est quod

sunt tum causa tum et effectus mutuae dilectionis. Sic Eleemosyna misericordiam proprie notans, beneficentiam crebro denotat metonymice: quia misericordia praestat beneficia proximo. Contrarium huic est, quod saepe per externos gestus ac motus sensuum, membrorum aliquorum, aut etiam totius corporis denotantur interni animi motus: ut per respicere, misericordia, amor, cura, spes in aliquem, aut expectatio. Per abitionem aut aversionem ab aliquo, eius neglectio. Sic oculi alicuius ad aliquem esse dicuntur, in quem scilicet sperat: super aliquem, quem scilicet curat. Sic et

hominem venientem in hunc mundum: id est, potest omnes illuminare, omnibus illuminationem acquisivit: non quod reipsa aut actu omnes illuminet. Huc aut superius ad ius potest referri, quod toties Christus omnes redemisse, omniumque peccata expiasse, patremque omnibus conciliasse, et totius mundi peccata abstulisse dicitur. Intelligenda enim sunt talia dicta de iure aut potentia: omnes enim homines potest passio Christi salvare, omniumque peccata abolere: sed non reipsa et actu id beneficii praestat. Ut enim omnes eum (omnibus quidem hominibus ius aeternae salutis seu huius

invalidis ponitur. Sic Levit. 19, Epha iustum et Hin iustum erit. Prover. 20, Lapis et lapis, Epha et Epha, abominatio est coram Domino. Ubi hae species mensurae, pro omni genere contractus iusti et iniusti ponitur. Sic forte circumcisio in ferendo pseudapostolorum dogmate pro totius legis necessitate ponitur, in qua re multi foedissime errarunt, restringentes illorum simul et Pauli sententiam ad sola ceremonialia, et non etiam ad moralia. Hae quoque sequentes Regulae videntur non male ad Synecdochen referri posse. Vocabula quaedam non sui natura

in barathrum extremae desperationis. An vero putamus frustra Spiritum sanctum plus milies in sacris Literis repetere tum universales accusationes per legem omnium hominum citra discrimen: tum etiam contra universalissimas invitationes et vocationes omnium peccatorum ad illum unicum agnum Dei, qui totius mundi peccata tulit, et pro omnibus hominibus passus est? Sed hoc forte iam magis ad gravissimas Theologiae disceptationes, quam ad istas nostras grammaticas annotationes pertineat. Quare ad alios huius materiae Hebraismos progrediamur. Locutio universalis in Scriptura sacra

saepe intelligenda est, non de omnibus rebus individuis, sed de omnibus speciebus. Genes. 24, Omne bonum Abrahae erat in manu servi profecti in Mesopotamiam, ut adducat Rebeccam: id est, de omnibus speciebus praeciosissimarum rerum aliquid non vulgare, non autem omnia individua. Bonum totius Aegypti vestrum est: id est, omnigenis commodis Aegypti fruemini. Genes. 7, Omne animal venit ad Noham: id est, de omnibus speciebus aliqua, omnis species animalium, non autem omne individuum. Huc recte referri possent duae quasi contrariae regulae iuris: Omnis comprehendit

totus Decalogus constat. Dicit, Non habebis Deos alienos: i. unum verum Deum vere ac sincere colito. Sic omnia praecepta secundae tabulae videntur tantum prohibere iniuriam erga proximum, cum revera, teste Christo, summum amorem omniaque officia erga eum gravissime praecipiant: quando quidem summa totius Decalogi est, Dilige Deum perfectissime, et proximum tuum. Sic videmus beneficio huius tropi verum sensum huius et aliorum infinitorum locorum agnosci. DE ECLIPSI ET PLEONASMO. Varii sunt tum defectus aut Eclipses in Hebraeo sermone, tum etiam

factam praedicationem: quibus postea hoc accidens accidit. Sic Deus iudicabit vivos et mortuos: id est, resuscitatos, qui erant quidem mortui, sed per resurrectionem denuo in vitam revocati sunt. Per mortuos igitur respice substantiam, non illud accidens. Deus non est mortuorum Deus: hic mortuus, totius substantiae hominis totalem abolitionem notat. nam si homines plane aboliti essent, Deo non indigerent, nec Deus eorum curam ageret. Act. 5, Praedicate omnia verba vitae huius. Pronomen (Huius) demonstrat eam vitam aut felicitatem, circa quam functio Petri et sermo Angeli tunc versabatur,

Deus quidem iusto, sancto ac pio, et ad summam utilitatem generis humani tendente, at impii contra nefario et sanguinario animo idem expetiverunt: Eventus ille ex Deo pendet, malae circumstantiae a Iudaeorum pravo animo veniunt. Factum ergo ipsum seu eventum, ac veluti substantiam totius illius negotii, Deus ordinavit, promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo observetur

simul intelligantur omnes credentes: sub promissione terrae illius fertilissimae promittitur vita aeterna: sub descriptione aut indicatione agni paschalis et aliorum expiatoriorum sacrificiorum, intelliguntur primum quidem illi ipsi ritus, sed praecipue tamen ipse per illa figuratus agnus Dei totius mundi peccata tollens. Cum Christus iussit Apostolos primum non sumere secum baculum aut peram, postea contra accipere: omnino voluit aliquid maius per illas notas indicare, nempe doctores debere esse expeditos ad cursum ministerii: et postea indicavit varias difficultates eis obviaturas:

a te peto, quam vitam Messiae filii Ioseph. Adventus secundus legitur apud Danielem cap. 7, Videbam, inquit, in visione noctis, Et ecce in nubibus caeli vere filium hominis venientem, etc. Hunc locum Iudaei non intelligentes, dixerunt Messiam subiugatis totius mundi regnis, regnaturum in virga ferrea, iuxta illud Psal. 2, Reges eos in virga ferrea. In quo errore et discipuli salvatoris aliquando fuerunt, Act. 1, dicentes, Domine num in tempore hoc restitues regnum Israeli? Et Matth. 20, de filiis Zebedaei. Non itaque mirum est,

quis cui scribat. Sic Isaias cap. 49, digreditur primum ad descriptionem suae functionis: deinde paulo post iterum ad descriptionem Dei et sui contempti populi, cum alioqui proprie ac directe Meschiam velit alloqui. Sic Ier. 33, ad descriptionem extremae vastitatis Hierusalem et totius Iudaeae. Sic initio Ephes. 2, ad descriptionem spiritualis mortis Ethnicorum: et porro initio 3, ad descriptionem sui Apostolatus inter gentiles: in qua digressione perseverat ferme usque ad finem eius capitis. Talis digressio circularis est etiam Col. 1. De qua re mox plenius dicam, ubi

quasi latenter, aliudve agendo transit ab exordio ad propositionem. ut Rom. 1, Non enim me pudet Evangelii. Est enim potentia Dei ad salutem omni credenti. Iustitia enim Dei revelatur per illud, Ex fide in fidem. Hoc ultimum membrum, quasi ex praecedentibus dependens, principalis propositio est totius epistolae. Sic Gal. 2, ex narratione sui certaminis cum Petro, transit ad propositionem principalem: Nos natura Iudaei scientes non iustificari hominem ex operibus legis, in Christum credidimus, etc. Si Prophetae et Apostoli ac Evangelistae in concionibus

propositio erat, iussum se esse docere gentes Evangelium: ex ea per varias propositiones labitur, donec tandem eodem revertatur, Cuius ego factus sum minister. Eadem ratione primo capite eiusdem epistolae a priori minore Evangelii summa ad maiorem delabitur. Item Rom. 1, Cum summa totius inscriptionis sit, Paulus Apostolus Romanis salutem: primum a nomine suo labitur ad vocationis suae descriptionem: deinde ad definitionem Evangelii: tertio ad definitionem Christi: quarto delabitur ad suam vocationem: atque ita integrum circulum absolvit labendo ex alio in aliud, donec

aut expositione plurimum utuntur Hebraei, in qua uti dictum est, primum aliquid paucis verbis dicitur, postea illud idem copiosius dilatatur et explicatur. Differt autem haec figura a μερισμῷ in eo, quod hic non species alicuius generis aut partes totius enumerentur: sed res ipsa latius extenditur, et clarius evoluitur. Exempla. Rom. 1, Quamobrem tradidit eos Deus in cupiditates ignominiosas. Expolitio propositionis: Nam et feminae illorum mutaverunt naturalem usum in eum, qui est praeter naturam: similiterque et masculi relicto,

ut 1 Cor. 5, Iam constitui, sicuti praesens, eum, qui sic hoc perpetravit, in nomine Domini congregatis vobis una cum spiritu meo, cum potentia Domini nostri Iesu Christi tradere istum talem satanae. Hic repetitur accusativus Istum, propter multa interposita, ut melius cohaerentia cerni possit totius sententiae. 1 Cor. 7, Qui vero stat firmus in corde (interponit) non habens necessitatem, potestatem vero habet de propria voluntate (propter haec interposita repetit verbum) et hoc statuit in corde suo servare virginem. Eph. 1, In quem et vos audito sermone veritatis, Evangelio salutis

examinata, multo Lectori fiet magis perspicua. nempe enim tum demum cernet, quo consilio unumquodque positum sit, et quam vim habeat. Haec etiam consideratio et examinatio integram analysin aut resolutionem huius sermonis suppeditabit, ut Lector liquidissime cernat, qua ratione ac modo sit facta totius huius corporis synthesis aut compositio. Illud vero unum doleo, quod hic ipse noster conatus non plene ac perfecte, animadversis ac expositis omnibus ad hoc institutum necessariis, absolutus sit: sed tantum quaedam eius partes aut quasi fragmenta collecta, ac in unum vel corpus vel cumulum

cum de rebus divinis, de regnis ac politiis, de bellis ac exercitibus, de magnis urbibus ac regionibus sermo est. Hîc vero non tantum grandes, sed et plane caelestes res tractantur, nempe de Deo, de eius omnipotentia, sapientia, iustitia ac misericordia, de creatione omnium rerum ex nihilo, deque totius mundi sapientissima gubernatione, de fabricatione hominis ad imaginem Dei, et in totius mundi possessionem collocatione, de nefaria apostasia, et simul horrenda ruina aut corruptione hominis, de ira Dei, poenisque hominis, aut aeterno exitio infernalis barathri: et vicissim de redemptione

ac regionibus sermo est. Hîc vero non tantum grandes, sed et plane caelestes res tractantur, nempe de Deo, de eius omnipotentia, sapientia, iustitia ac misericordia, de creatione omnium rerum ex nihilo, deque totius mundi sapientissima gubernatione, de fabricatione hominis ad imaginem Dei, et in totius mundi possessionem collocatione, de nefaria apostasia, et simul horrenda ruina aut corruptione hominis, de ira Dei, poenisque hominis, aut aeterno exitio infernalis barathri: et vicissim de redemptione generis humani, per admirabilis mysterii incarnationem filii, tum de infinitis

dicunt orationem grandem simul debere esse splendidam, ut et verborum luminibus, et sententiarum figurarumque fulgoribus luceat, et quasi oculos auditorum perstringat. Sententias multas gravissimasque nullum scriptum perinde habet, ut Sacrum volumen, utpote quod totum de summo officio totius generis humani erga Deum ac hominum inter sese invicem disserat, deque Dei immensa bonitate, sapientia et omnipotentia in omnes suas creaturas, et praesertim de iustitia ac misericordia erga homines. Singula ergo dicta hîc vel clarae sententiae sunt, vel certe sententiosa, ut facile ad

Res ipsae sunt IESU Christi, filii Dei dicta et facta, suis illustrata circumstantiis: ipsa denique beata vita, quae in Christo per fidem gratuito confertur credentibus, et per Evangelium promittitur: sed et vere pia vita, quam omnia Christi tum dicta tum facta docent ac inculcant: id quod et totius huius operis Matthaei argumentum est. Traduntur autem res duplici ordine, naturali videlicet, quo res eo ordine quo gestae sunt, describuntur: et artificiali, quo non per omnia naturae ordo servatur, sed prout scriptori visum fuerit, et auditorum utilitas postularit, res gestae explicantur.

Iuro enim tibi per Dominum, quod si non exieris, ne unus quidem remansurus sit tecum nocte hac: et peius erit hoc tibi, quam omnia mala, quae venerunt super te ab adolescentia tua usque in praesens. Significantissime hoc dicitur, quod ille luctus cedat in acerbum dolorem, et summam ignominiam totius exercitus, quam ante oculos proponit, dum eam quasi in facie exercitus confusi et pudefacti depingit. Duplicantur item, aut etiam triplicantur antitheses: Pudefacis optime de te meritos, qui vitam ac

est cum filio, perveniens in locum, aedificavit altare. Duodecimo, ante oculos rem proponit etiam plenior rei expositio, cum causae omnes, item variae circumstantiae eius accurate exponuntur: cum item antecedentia et sequentia simul recensentur, et ipsa quoque cognoscenda res, aut totius negocii pars clarius evolvitur, et apertis significantibusque verbis copiose illustratur et depingitur, ut modo in narratione Abraami sacrificaturi filium audivimus, omnes actiones minute connumerari. Sic Psal. 7 singula accuratius enum erantur, evaginare et acuere gladium,

ut sunt Apocalypticae: sic Homerus et Vergilius inducunt regem affirmantem, adhibita similitudine rei praesentis ac visibilis, Quam certo hoc sceptrum nunquam revirescet, tam certo istud erit verum quod iam affirmo. Summa, saepe Scriptura suum sermonem veluti in comicum quendam actum a totius mundi theatro spectandum producit, cuius ipsius consuetudinis est prorsus illustre exemplum Psalm. 2. Ibi enim plane admirabile huius evidentiae specimen profertur: ubi veluti ante oculos res quasi in theatro comoedia repraesentantur: primum enim prodit Psaltes, veluti prologus quidam, et

traditi a patre sibi regni et promissorum successuum tristissimarumque poenarum, quibus omnes inobedientes horribiliter pessundabit, inquiens, Dominus dixit ad me, filius meus es, etc. Postremo, veluti peracta illa theatrica rei ipsius repraesentatione, amotisque omnibus totius actus personis, Psaltes aut prologus denuo in publicum prodit: concludensque totam actionem, monet omnes homines, quid ipsi ex ea lite, tragoedia aut actione trium illarum personarum discere debeant, et quomodo

μέστωσιν, aliqui ad schemata, aliqui ad genus dicendi referunt: ea est, cum res plane, quantum omnino desiderare possis, exponitur. Id vero non raro fit, vel partium aut specierum enumeratione, vel causarum explicatione, vel circumstantiarum recitatione, et totius omnino ideae aut speciei pictura. Quin et Antitheseos additiones, declarationes ac illustrationes ad plenitudinem sermonis pertinent. Talis sermonis exempla multa possis in sacris Literis reperire, ut est illud Paulinum Rom. 1, Vani facti sunt in ratiocinationibus suis, et

Dionysius Corinthi: et Nosce teipsum: et illud, Mosen gere Deo: quae a viris divina mente cumulatis dicta sunt. Est etiam brevitas quaedam apophtegmatibus accommodata, et sententiosa. paucis enim verbis elegantem describere sententiam, maioris prudentiae est: quemadmodum in semine vis et potestas totius arboris sita est. Quod si quis in efferenda sententia prolixis verbis utatur, sententiam, doctrinam et orationem commutabit. Idem aliquanto post: Nam longitudo quae est in membris, impetum eneruat: quod autem in parvo magnam vim

omnino hominem regenerari, ostendit totam priorem naturam ac generationem damnatissimam esse. Sic passim in Scriptura per misericordiae et Evangelii praedicationem ex consequenti accusatur peccati et extremae corruptionis, ut qui tanto remedio indigeamus. Sic Ios. 2 videtur tantum conclusio totius narrationis exploratorum adscribi: Utique tradidit Deus in manum nostram universam terram. Sic Gen. 14 brevissime indicatur occurrisse regem Sodomae Abrahamo: reliqua subintelligenda relinquuntur. Sexto, uno aliquo significanti verbo aut dicto saepe (teste Phalereo) multo

multas res paucis verbis exprimere solent: sed Scriptura hac virtute dicendi facile omnes alios scriptores superat, cuius non raro singula verba singulas aut etiam plures sententias complectuntur. Quinetiam non raro singula verba plures sensus aut res continent, ut expendenti initium totius sacri volum inis facile patet: In principio creavit Deus caelum et terram. Vox Principii, indicat tunc et temporis et rerum initium factum esse: antea plane nihil fuisse, praeter ipsum creatorem, qui ad nullum principium, medium aut finem temporis alligatus sit, ut qui fuerit aeternus,

Syllogismum hoc modo formare, tametsi ille iam ferme ad verbum habeatur: Quicquid Deus praecipit dicere aut facere, hoc faciendum est, etiamsi totus mundus prohibeat, nedum vos: Hanc doctrinam de filio suo iussit nos Deus docere: Igitur cogimur eam loqui volentes nolentes. Maior est principium totius vitae moralis, praesertim in populo Dei: quin et Socrates eam sententiam in sua Apologia coram iudicibus urget, aitque se eam vitae suae praeferre. Minor vero propriam certissimamque experientiam citat, unde necessaria conclusio sequitur, quam sibi impossibile prorsus esse protestantur.

nihil intelligimus, nullum contuemur finem, nihil intentione perficimus. Haec ille. Pendentem illam orationem aut connexam ego arbitror eam esse, quae ita connectit cola ac sententias inter se, ut omnia cohaereant, utque nusquam plene ac plane libere possis respirare, donec ad finem totius eius orationis pervenias. Herodotum recte sane Aristoteles dicit habere orationem connexam, quae non prius vere desinat, quam res ipsa narrata finiatur: imo plures quoque narrationes, aut diversas res gestas solet sermone conglutinare: puto autem (ut et hoc obiter annotem)

ac mentes a sua vera facie, ad illud rude ac egenum velum, in quo solo illi haerent: de qua re postea proprio Capite agitur. Sic prorsus et in talibus Dei ad genus humanum allocutionibus aut poenitentiae concionibus accidit. Cum autem varie nos Deus de isto debito praestando, seu de totius naturae integritate compellet, tum vero praesertim per praedicationem poenitentiae: cuius praedicationis admodum variae formae sunt: sed plerunque valde Synecdochicae, eoque imperitis valde ac crebro imponunt: earum aliquot exempla proponemus, ut inde Lector de toto hoc docendi genere

tamen naturali quodam motu, moerente corde suscipitur. Neque multum interest, vel ad efficientem proximam, vel formalem causam ieiunii, unde ille moeror veniat. Iacob enim Gen. 37, hoc modo se affligit propter amissum filium. Iabesithae quoque 1. Sam. ultimo, et David 2. Sam. 1, Ionathae et totius exercitus cladem ieiunio lugent. Ninivitae Ionae 3, et Israelitae Iud. 20, 1. Samu. 7, et Achab 1. Reg. 21, ieiunio testantur dolorem admissorum peccatorum, offensi Dei, et timorem irae Dei, ac poenae imminentis. Est igitur ieiunii causa efficiens plane naturalis, quanquam

sicut 1 Sam. 25 de Nabal scribitur, Et mortuum est cor eius. Ea quasi mors animi et cordis simul se et in corpore extrinsecus per illos cruciatus, seu per illam vitae fugam exerebat. Haec erat prior pars poenitentiae, quasi quaedam abiectio, prostratio et humiliatio sui coram Deo, seu totius hominis quasi per legem interfecti coram Deo proiectio. Sequebatur statim altera pars, nempe fides misericordiam Dei ardenter implorans, vivificarique se a Deo, ac quasi ex inferis reduci flagitans, quae erat ardens invocatio. Hinc est locutio illa, in cinere et cilicio, item ieiunio

loquutiones etiam propter supra positas descriptiones diligenter observandae sunt. Atque haec est ratio, cur ieiunium cum invocatione tam saepe in sacris Literis coniungatur. Ieiunium enim, id est, illa quasi corporis contritio in talibus locis per Synecdochen cordis, animi atque adeo totius hominis fractionem et contritionem valde significanter denotat. Nec enim nisi plane contritum et fractum cor tam tristem luctum foris efficeret. Atque ita idem valet quod prior pars poenitentiae: precatio autem est fides misericordiam et auxilium Dei expetens ac implorans, quae est posterior

quotidianus in victu et vestitu, et Hierosolymitarum, Esa. 22, convivia (qui deridentes conciones Prophetarum eos ad poenitentiam et ieiunia invitantium, ac iram Dei minitantium, dicebant: Comedamus et bibamus, cras moriemur) aut impiorum ante diluvium, ac Sodomitarum ante exitium eorum, et totius orbis ante extremum adventum Christi comessatio, emptiones, venditiones, aedificationes, plantationes, nuptiae, etc. ut est 17 Lucae. Nisi quod simul intemperantia ibi fortasse accedit. Quem admodum enim ille splendidus vestitus, et illa continua convivatio,

saepius ieiunare, quod subinde instaurabant poenitentiam, diligentius vitam suam excutiebant, seque ad veram pietatem extimulabant. Nec erant tantum privata ieiunia, sed et publica, sicut in die expiationum a Deo erant mandata, Levit. 13, quo publice instauraretur poenitentia, et totius populi ad Deum conversio. Nam per illa ieiunia, seu per animarum, ut Scriptura loquitur, afflictionem, Synecdochi κῶς tota poenitentia significabatur, sicut in phrasibus de poenitentia superius dictum est. Quo quidem tempore et verbum Dei

ante dictum est) ut se ad orationem praepararet, cum caro eius spiritui non repugnaverit, nec tali castigatione eguerit. Sed plane propter eandem causam Christus ieiunavit, quam superius diximus ieiuniorum causam fuisse, nempe ingentem animi dolorem seu contritionem cordis. Sciebat enim in se iam totius orbis peccata translata esse, debere se fieri, et iam esse maledictum legis, ac denique Deum sibi iratum habere, perinde, ac si ipsemet omnia orbis terrarum scelera perpetrasset. Videns igitur magnitudinem peccatorum, pro quibus sibi poenae luendae erant, ac ingentem vim irae

13 Sicut in omni temporaria aut corporali promissione et comminatione etiam aeternae aut spirituales continentur: ita etiam in omni praedicatione externae disciplinae aut exactione externorum bonorum operum, et in omni reprehensione externorum male factorum, etiam interna cordis puritas, totius hominis integritas ac iustitia exigitur, et contraria impuritas corruptioque vituperatur: 14 In omni tractatione operum secundae tabulae, ac omnino in novem posteriorum praeceptorum praedicatione, simul includitur prima tabula et primum praeceptum, ex quo alia omnia dependent, ac

erudita Grammatica, Dialectica et Rhetorica, reliquaque Philosophia, aliquam cognitionem naturae sermonis, rationis disserendi et rerum communium percipere debuissent, ut aliquid adiumenti ad intelligendum sermonem et cogitandum in hac professione haberent, ipsam vero rei aut materiae principalis totius Theologiae institutionem solum ex sacris Literis haurire: illi contra inversoque ordine, non ancillares aut adminiculares quasquam noticias facultatesque sed ipsam principalem rerum Theologicarum scientiam ex illis suis paedagogicis, humanisque scientiis hauserunt. Qua idea Theologiae, in

putamine obducta, valde celare videtur suum primarium usum, aut genuinum fructum ac finem: et interim quiddam aliud magis obvium, ac huic corruptae naturae plausibilius et dulcius externa specie ostentare et venditare. Secundo ita loquitur, ita se fert ac gerit, tanquam ipsa sit summa totius religionis, ac conscientiae domina aut gubernatrix: nec ullam doctrinam aut doctorem superiorem agnoscat, quae sibi in ullo possit derogare, aut sua decreta, minas aut promissiones mutare, mitigare, vel

Quarto, saepe vetus Testamentum de inhaerenti corruptione ita loqui videtur, tanquam si homines eam sibi prava consuetudine, ut habitum quendam, institutione, et voluntaria quadam electione accersivissent, et non esset venenum ex utero matris allatum, intimisque medullis infusum, atque adeo totius essentiae perversitas extrema, aut potius ipsamet mala mens et malus animus seu cor perversissimum. Quare ista quasi involucra originalis peccati diligenter observanda ac evolvenda sunt, si lucem ibi latitantem liquido cernere, et nosmet nosse volumus. Illud quoque non

dum pauper nascitur, et toto vitae huius tempore affligitur, ac demum ignominiose interficitur. Quibus et aliis innumeris abunde indicavit, suum regnum non esse de hoc mundo: atque ideo nec etiam ipsum regnum Iudaicum diutius duraturum: quod tandem etiam ipse eversione Ierosolymae, et dissipatione totius populi per universum orbem terrarum, liquidiûs testatus est. Taceo iam, quod toties Apostolos idem regnum temporale somniantes gravissime refutaverit. Secundo, legi ceremoniali detraxit velamen, dum et suum praecursorem se a ceremonialibus cultibus templi separare voluit, et

ex Deo renasci: omnes iam ob originalem corruptionem esse ex diabolo, esse eius et peccati mancipia: se solum esse veram lucem et finem solidamque impletionem legis: ex sua solius plenitudine omnes oportere accipere gratiam, non a lege, quae eam non afferat: se solum esse verum agnum Dei peccata totius mundi tollentem, non illos Leviticos, qui quotidie in templo mactabantur, et Deo offerebantur: dum etiam ostendit esse veram unicamque portam et viam ad patrem, seque solum ex sinu patris veritatem attulisse. Eodem facit, quod docet Abrahamum et patres esse mortuos, quantumvis

nec potuisse aut etiam debuisse, legem proposita nova salutis via abrogare illam tam illustrem promissionem: quando quidem lex, nemine ei satisfaciente, neminem etiam salvare potuerit. Huc referatur tum harmonia, tum etiam discrimen legis et Evangelii, quod vere est clavis aut sol totius sacrae scripturae: sine quo nec ubi incipere, nec ubi desinere, nec quis sit singularum partium sensus aut usus cognoscere possis. Hoc vero ipsum discrimen legis et Evangelii, seu promissionis simul operum et gratiae: et utra doctrina superior ac architectonica aut inferior sit, utrave

ut iniustus castigetur. Stulte, aut etiam tyrannice eum facere, qui impossibiles leges proponat: unum quenque suis operibus, suaque culpa, sibi poenas, et vicissim suis meritis praemia sibi accersere. Sic et in Theologia religioneque esse aut fieri, certo nobis persuademus. Sic porro totius communis vitae experientia nos docet, frustra mandari semina arenae: sed oportere, ubi quid boni efficere volumus, subesse nativam quandam bonitatem, quae exculta nostra industria acceptisque seminibus bonos fructus proferat. Sic et in Theologia Christianaque pietate volumus conversionem et

nosque θεοδιδάκτους efficiens: cum cor nostrum aperit, ut Lidae in actis: nobisque omnium Scripturarum intellectum largitur, ut Apostolis Lucae ultimo: cum nos per Spiritum suum in omnem veritatem inducit, ut clare revelatam faciem Mosis et totius Scripturae intelligere et contemplari queamus: quod beneficium toties Christus, se per Spiritum sanctum nobis praestiturum gravissime promisit. Peragitur autem haec detractio velaminis, aut illuminatio (teste Paulo) cum vere convertimur ad Christum: sicut et Moses sibi velamen ad

potuit veram salutis rationem perspicere: unde etiam sacrifici et alii seductores de vera salutis via convinci potuerunt, etiam sepositis vetustissimis illis promissionibus de Christo, quibus merito semper primus locus in hoc genere tribuendus est. 1 Initio docens Deus Mosen fabricam totius tabernaculi, et universi Levitici sacerdotii cultus et sacrificiorum constitutionem, Exod. 25, ostendit ei verum archetypum, quem habet in caelo: ubi nimirum verus et aeternus sacerdos, et verus panis de caelo descensurus, apud patrem suum habitabat. Sicut Epistola ad Heb. eum locum

iustitiae ac vitae continerentur, non res ipsae. non ut homines cernentes istud terrenum, in eo serviliter haererent, aut ibi salutem quaererent, sicut (proh dolor) a plerisque factum est: sed ut per hoc terrenum tabernaculum ac sacerdotium de illo caelesti archetypo tabernaculi sacerdotis et totius sacerdotii admonerentur, et per hanc picturam aut figuram fides et corda eorum sursum ad illud ascenderent. In quod caeleste tabernaculum Scriptura illum sacerdotem etiam post resurrectionem reducit, cum suis thesauris inventae plenae redemptionis, et unde nos quotidie fide petere iubet per

fuisse earum sigillum aut confirmationem, indicem et paedagogum homines eo ducentem. 6 In illo admirabili, proprio et plane mystico Dei nomine יהוה Erit (ut mox in proprio scripto clarius dicetur) iacitur fundamentum veri sensus totius legislationis, et in illud Erit iubetur populus respicere, quasi dicat Moses: In omnibus hisce quae nunc aguntur, aut agentur, semper tantum respicite in eum, qui Erit omnium nostrorum Mediator et liberator. Nam ille idem etiam nunc me ad vos mittit, vobiscum per me agit, vosque ex hac

reducere, olim longe maiora et meliora vobis praestiturus. Quae petra Christus eos liberabat a temporariis malis, et veluti umbratili liberatione: idem erat etiam futurus verus, a veris malis liberator. Est igitur illud Erit, et illa nominis divini tam celebris indicatio, quasi quaedam clavis totius legis, ostendens omnia sacrificia, ceremonias ac ritus in ducentem eos filium (qui semet Iehova Erit, ingenti mysterio nominaverat) respicere: illum Dei agnum digito monstrare, ac in omnibus illis cultuum involucris solum illud benedictum semen quaerendum esse. 7 Perpetua

pacto, eum in filium Dei respicere illa sua phrasi (iustitia Dei) cum imputativam iustitiam hoc modo nominat, dubium non est. Sic igitur et veteres intellexerunt, apud Deum, non in sacrificiis esse quaerendam iustitiam ac vitam: quia ibi fuerit verus persolutor sacerdos et tabernaculum, quin in se totius humani generis debitum transtulerit. 15 Moses suo quoque velamine, et quod accedens ad Deum semper id deponebat, satis potuit vigilantiores monere, non illa temere aut quasi per iocum aut ocium a Deo et Mose agi: sed indicare illum communem intellectum, cognitionemve legis, quam

הוה et היה haia et hava, quod esse significat. Primum hîc videmus magnam prorsus rem et ingens opus inchoare Deum, nempe liberationem Israelitarum ex horrenda Aegyptiorum servitute, et constitutionem aut formationem totius religionis ac populi sui: quae liberatio et formatio proprie illam veram ac futuram liberationem pingebat et significabat, ut quaecunque in hac tantarum rerum inchoatione aguntur aut dicuntur, tanquam eximia, spiritualem liberationem adumbrantia, scituque necessaria, summa diligentia

Moses multa Dei nomina nosset, quae iam olim etiam apud Israelitas usitata fuerant: nihilominus quaerit de nomine Dei. Unde apparet, eum non de solo sono aut qualicunque nomine, quod Israelitis indicaret, laborasse: sed de tali quodam nomine, quo ipsi et toti populo quasi fundamentum aut scopus totius illius novi et praegrandis conatus aperiretur ac indicaretur. Nam alioqui quam facile erat dicere: Deus creator caeli et terrae, qui et maiorum vestrorum, praesertim patriarcharum, Abrahami, Isaaci et Iacobi, Deus fuit, misit me ad vos. In hoc igitur tam grandi maximarum rerum

lateat. Nam non vulgare aliquid in ea re positum esse, cum ex praecedentibus apparet, tum ex eo, quod nunc id nomen Deus ut novum ac eximium commendat, quodque id dicit debere esse suum nomen ac memoriale in omne aevum et omnes generationes: et quod id faciat initio liberationis et formationis totius novi populi et religionis. Primûm igitur diligenter expendatur, quod non sine ingenti causa tantopere inculcat futurum tempus: et dicit se aliquid reconditum ac eximium fore, toties ingeminans, Ero, Ero, Ero. Secundo illud etiam necessario ad veritatis in hac re

Hoc vobis et omnibus generationibus, omni tempore, meo proprio, admirabili et nunc primum assumpto nomine Ero Erit testor et protestor. Hoc est memoriale meum in omnes generationes. Sic Dominus ex tota lege unum Baptistam conflavit, se digito monstrantem ac dicentem: Ecce hic est verus Erit, totius mundi, etc. In huius Erit consummationis memoriam etiam sacram Coenam in omnes generationes fieri instituit. 3 Correspondet haec prophetia pulcherrime omnibus praecedentibus promissionibus de Christo. Nam antea quidem fuerat praedicta potissimum humanitas Christi,

ab illa Aegyptiorum servitute, quam a spirituali diaboli, peccati, irae Dei et mortis servitute, ac traducturus in veram promissionis terram. Hac patefactione nominis Iehova Erit, tam Evangelica audita, quod hic ipse dux sit ille, qui debebat fieri propitiator aut expiator peccatorum totius mundi, et afferre benedictionem, misericordiam et liberationem a peccatis: protinus eum vehementer orat et obsecrat, ut omnino sit ipsorum Ero, cum eis maneat ac proficiscatur: et non tantum ab Aegyptiis temporaria, sed et a peccatis vera spiritualique liberatione eos liberet, ac prorsus eos

Praeterea quoque Aegyptii vellent dici cultores veri Dei Abraham, Isaac, Iacob, Ioseph, et tamen doctrinam a Iosepho acceptam paulatim pervertant: voluit Deus propter immensam suam bonitatem manifesta revelatione se patefacere, ac novo nomine verum cultum a falso separare, et simul totius religionis ac promissionum instaurationem quandam ac declarationem novo populo, necdum satis in rebus divinis instituto, proponere. Revelat igitur se hoc nomine per Mosen, quod sit Iehova Deus Abraham, Isaac et Iacob, qui eduxit populum Israeliticum ex Aegypto. Atque id nomen

quod nomen Iesus id em valeat, quod servator, veniatque a themate ישע iascha. Propterea, quod ipsemet angelus nominis etymologiam illis sequentibus verbis (Ipse enim servabit populum suum a peccatis suis) declaret. Caeterum Osiander post omnem consensum totius Ecclesiae omniumque doctorum, ut novi aliquid afferendo ostenderet se caeteris mortalibus plus sapere, affert in suis annotationibus super Harmonias novam Iudaicam et Cabalisticam quandam huius nominis metamorphosin. Primum dicit, venire ex nomine

propterea quod essentia ipsa est Deus patri aequalis, non propter hoc novum factum. Quare oportet esse tale nomen, quod huic novae functioni conveniat. Id autem nullum esse potest convenientius, quam Iesus servator. Et revera hoc nomen est supra omne nomen. Nam servatorem esse totius mundi, idque a peccatis et morte aeterna, est plane Deo conveniens nomen et officium, atque ideo vere nomen super omne nomen, Patriarcharum, Moysis, Iudicum, Regum et Prophetarum. Septima: Quia nomen ἰησοῦς convenit cum

passionem Domini nec tollere a nobis iniustitiam et peccatum nec mortem, nec penitus nos salvare, atque ideo Christum frustra plane ac sine ullo fructu mortuum esse. Mirum vero plane est, quod iam tanti dogmatis aedificium de iustificatione peccatoris, per solam substantialem iustitiam totius divinitatis huic insufficienti fundamento superstruere audeat, quod nomen Iehova soli divinitati Christi, et nullo modo etiam eius humanitati conveniat, cum in hoc ipso scripto clare scribat haec verba, quibus verbis David hominem quendam non modo mortalem, verumetiam mortuum, hoc

tamen nolim nos aut tam negligentes esse in defendendis nostris rebus, aut tam etiam nimium opibus abundantes, ut non putemus ingentem quandam regni nostri ruinam secuturam esse si vel minimam partem divini huius thesauri nobis abripi pateremur. Cum tamen vetus Testamentum non minima, sed longe totius Scripturae praestantissima pars sit, ac unde novi aureum istud flumen derivatur, ad quodque saepissime a novo remittitur. Imo vero inde etiam ipse Salvator, et suam doctrinam veram esse confirmavit, et nos scrutari idem praecepit. Huc etiam accedit, quod novo nos tantum

iam proposui. Lutherus in festo Circumcisionis inquit: Morbus qui resecandus est, in nullis operibus, sed in ipsa natura haeret, totaque substantia hominis corrupta est: ut peccatum sit hominis origo, ac quicquid in eo est: atque hoc peccatum illud originale, vel potius naturae et totius nominis peccatum est: quod si non esset, neque aliquid actuale (quod vocant) peccatum committeretur. Hoc peccati non committitur, ut omnia alia peccata, sed per se existit, vivit ac facit omnia peccata: estque peccatum substantiale, quod non ad horam aut tempus aliquod peccat, sed quandiu

mali et peccatorum actualium, illumque regem regnantem in homine ad omne malum contra Deum pugnantem et a Deo damnatum, esse praecipue ipsummet pravum, perversum ac lapideum cor, seu rationem aut animam rationalem, in diaboli imaginem transformatam: quae est vel principalissima ac nobilissima totius hominis substantia. Hinc igitur illud liquet, quod praecipue effectum cupivimus, Scripturae locutiones substantialibus verbis de peccato originali et de imagine Dei ac satanae, deque veteri ac novo homine loquentes, firmissime retinendas, et nequaquam istorum sophismatibus ac

videatur: ut honorandos parentes, non occidendum, furandum, adulterandum: illi non intelligentes synecdochen Hebraeam, putarunt solam externam disciplinam a Decalogo flagitari, eamque nobis esse iustitiam coram Deo. Ex qua legis ignoratione tum originalis, tum et actualis peccati, atque ita etiam totius redemptionis et Meschiae inscitia est consequuta. Cuius synecdoches ignoratione, etiam Vuittebergae olim absente viro Dei Luthero, Carolosta dius ex dicto, In sudore vultus tui comedes panem, damnationem omnium studiorum ac liberalium artium extruere, et ad mechanicas aut

de fide contra Papisticam dubitationem accipit: quae sine ipsorum fontium inspectione et linguae peritia nequaquam haberi potuisset. Sic Lucae 7. parva paricula ὅτι, quia dilexit, non recte accepta, multum auxilii iustitiae operum contra totius textus concordem sensum attulit. At si animadvertimus tantum rationalem, non etiam causalem esse, hoc est, probationem assertae sententiae, non autem causam indicati effectus: facile verum sensum deprehendemus, et pontificios redarguemus. Significat enim eo loci ea coniunctio

recte iudicantes authoritatem fidemque obtinere potest, quin in rebus maximi momenti, ubi vel conscientia, vel etiam adversarius summam ac invictam certitudinem flagitat, non sit necesse inspicere ipsum fontem Hebraei sermonis, non tantum ratione unius vocis, sed etiam constructionis, atque adeo totius contextus praecedentis ac consequentis, ubi saepe praecedentia aut sequentia verba in suo nativo sermone evidentissimas ac invictissimas demonstrationes veritatis secum afferunt, quas nequaquam ex versione habere potes, cum et de illa controversa voce et de aliis praecedentibus ac

flagitat, et oculis animoque complecti cupit: ut praeclare Aristoteles in sua Poetica disputat. Quare in omni institutione illud initio utilissime praecipitur, ut primum a perspicuis, auditorique notioribus ac facilioribus initium faciamus. Deinde ut primum, quoad fieri potest, brevem totius rei summam, compendium, argumentum aut ideam auditori proponamus. Quamobrem et initio pueris breves catecheses proponimus in Ecclesia et scholis, et in Academiis studiosae iuventuti institutiones aut etiam Methodos uberiores. Nec id nunc tantum fit, sed et olim primitiva Ecclesia

quam verba. Quam primûm ergo tantum aperis, et intueris eas, mox reperis aliquam eximiam praeceptionem, quae te vel in veritate instruat, vel errores refutet, vel mores tuos formet, vel denique consoletur: in qua certo ac constanter pieque acquiescere possis. Quod ergo in Chrysostomi aut Origenis totius diei lectione habere nequeas, id uno momento ex sacris certo utiliterque accipies. De quare Chrysost. sententiam sup. in ca. de Laconismo adscripsi. Longam et eruditam disputationem requireret, quod dixi, plures esse sententias aut res, quam verba in sacris Literis, ut vere sunt.

Quod si id in summo brevitatis studio factum est, quid obsecro non fieret, si omni studio plenior quaedam copia rerum et operis prolixitas, idque ex toto sacrarum Literarum volumine, summo affectatoque studio conquireretur? Ex parvae ergo sacrarum Literarum partis opulentia evoluta, quantum sit totius operis copiaecornu, aestimare cuique facilimum fuerit. Testatur hoc idem praedives κέρας ἀμαλθίας in sacris Literis haec praesens verae religionis instauratio, in qua innumera et longe praeclarissima divinae opulentiae

et Brunsuigae. Pontificii sane evidenti necessitate admoniti, ferme in omnibus suis reformationibus hanc legem repetierunt, ut ubique in summorum templorum Collegiis, inter canonicos perpetuo unus Theologiae lector haberetur. Tot igitur verbi Dei testimonia, tam multae totius vetustatis divinitus institutae consuetudines, actum piorum coetuum, tum et adversariorum exempla nos quoque merito vel invitare, vel etiam ad aemulationem provocare deberent, ut tam pium, utilem atque adeo plane extreme necessarium morem imitaremur. Quod si quem minus movent

et diiudicandis controversiis religionis adhibendas. Postremo etiam adscribam, quam multipliciter adversarii in suo illo Aegyptiarum tenebrarum regno sacras Literas et omnem sanam scientiam proculcaverint, et ex Ecclesia exploserint. Haec enim omnia suo quodammodo erunt veluti quaedam praxis totius praecedentis Operis. Omnes enim hae regulae eo directae sunt, ut ex sacris Literis veritas recte colendi Deum cognosci, errorque refutari possit, quod solae sacrae Literae sint certissima norma veritatis. In hoc libello id sedulo agemus, ut quantum fieri potest, quam brevissime

scriptores essent, qui vel paulo plenius de plerisque capitibus religionis Christianae disservissent? Nimirum expectandum illis fuisset, donec Thomas ac Scotus nascerentur, qui suis tenebris Ecclesiam illuminarent: aut etiam donec tales illis Romani pontifices exorirentur, qui et caput essent totius Ecclesiae, et errare plane non possent. Quôd si olim optime ac maximê Ecclesia floruit, verumque a falso diiudicare, solius Scripturae lumine potuit: sperandum est, hoc quoque tempore idem in conciliis et alio qui fieri posse. 7 Oportet normam iudicii ac veritatis in Ecclesia

sermone et toto scripti corpore: non de qualibuscunque sermonibus, Homiliis aut Declamationibus, quas occasione alicuius vocis, aut etiam sententiolae, in textu existentis, ad populum habuerunt aut conscripserunt. Quomodo ergo ex ipsis peti potest vera ac solida explicatio obscurorum locorum, et totius corporis Scripturae, secundum quam dubia ac controversiae diiudicentur? Hieronymi certe explicatio nimis brevis ac perfunctoria est. 16 Patres plerique omnes fuerunt destituti linguarum cognitione. Non fuerunt certe coniunctim omnium trium, quae maxime necessariae sunt, periti.

simplicissimi styli aut sermonis: partim etiam, quia conciones et copiosus vehemensque sermo sunt magis plebi necessariae, quâm illae pressae, tenues, scrupulosae, et (ut videntur) ieiunae, aridaeque considerationes textus, et illae Dialecticae Grammaticaeque argutiae, quae in exponendo genuino totius alicuius scripti ac eius sermonis sensu necessario adhibentur. Quare in illo copioso dicendi genere sunt immorati. Alterum vero illud proprium et aptum, ac (ut iam ita dicamus) textuale genus explicandi Scripturas, plane neglexerunt. 17 Imo illud negari non potest, plerosque

Pontificium dist. 8 et 9 prolixe decernit, et autoritatibus testimoniisque Patrum confirmat. Vide ipse Christiane frater eum Decreti locum, et expende. DE FORMA SYNODI, ET MODO IN ea disputandi ac procedendi. Quartum caput est de forma totius actionis ab initio usque ad finem. Quae cum multiplex sit, non facile est eam circumscribere. Hîc vero res maximi momenti agitur, summaque est prudentia ad vigilandum. Non enim omnino male, etiam Luthero teste, D. Gregorius cognomento Theologus queritur, plerunque synodorum exitus esse

de omnibus prius statui multo tutius commodiusque foret. Primum, tota actio omnesque eius partes eo directa atque ita formata sit, ut ad veritatis conservationem, errorum extirpationem, gloriam Dei, et publicam utilitatem spectet et referatur. Hîc enim primarius finis ac scopus totius huius synodi, ut supra est dictum, esse deberet. Secundo, scribit Philippus in Germanica praefatione Ratisponensis Interim, non raro id accidere, ut aliquot potentes cum paucis Theologis consusurrent et conspirent, seu ut ipse inquit, die koepffe

solitus est de ea lepide dicere: Taceat mulier in Ecclesia: praesertim ubi veritas sententiarum ad Lydium lapidem erit accurate exploranda, probanda aut confutanda. Nam in aliquibus explicationibus aliquando minus periculose adhibetur. 33 Verborum ornatus et figurarum splendor, et totius styli polities ac fulgor, ipsa denique pronunciatio ac gestus, qua nihil est inanius ac levius, adeo multum in hac corrupta natura possunt, ut soli pronunciatione Demosthenes summus Oratorum non inmmerito primas, secundas ac tertias partes tribuerit. Hisce armis, sicut et aliis naturae et

de omnibus et contra nemo de illo: quod habeat plenitudinem potestatis: quod habeat omnia iura in scrinio suo pectoris sui: quod sit supra Concilium et Ecclesiam: quod nemo debeat dicere, cur hoc aut illud facis, quia sit ei pro ratione voluntas: quod habeat utrunque gladium: quod sit Dominus totius mundi, quod sit: Deus terrenus, quod solus errare non possit: quod si totus mundus sententiaret contra Papam, potius tamen sit Papa audiendus et sequendus. gl. 9. quaest. 3. quod possit etiam dispensare contra

maiorum instituta convellere, spectatissimorum et probatissimorum hominum sententiae refragari, summa cum pertinacia suorum dogmatum impietatem tueri, Christianam disciplinam commutare atque dissalvere, vetustissimorum autorum elevare testimonia, Conciliorum autoriatem repudiare, perpetuum totius Ecclesiae consensum pro nihilo ducere, Pontificiae potestati atque universae Religioni bellum indicere, fundamenta Ecclesiae labefactare et evertere: divina denique et humana omnia, ad votum, ad arbitrium, ad libidinem miscere, perturbare, confundere. Nisi igitur haec et his

fidelibus, sed nolumus ut homines carnales et inextricati crudam eam potius devorent, quam comedant. Audiant Praelatos, Prophetas et Ecclesiae doctores: ab illis discant quae sibi necessaria sunt. Scriptura sacra lux est, fatemur: sed non omnibus comprehensa, sed paulatim ostendenda possessio est totius Ecclesiae, non cuius libet privati: in quo certe non parum hallucinatus est Erasmus, et quotquot eum in hac parte se quuti sunt. Non omnia quae in Scriptura continentur, conveniunt singulis personis. Nec diffitentur, ad omnia membra Ecclesiae, cum scribebat Paulus Epistolas suas,

et insummam contumeliam plenissimamque abrogationem sacrificii et passionis Iesu Christi suum Missaticum deum Maozim, denuo in templo Dei erigit. De quibus nunc hîc ordine breviter dicam. Communionem sub utraque (uti loquuntur) specie, a filio Dei nomine aeterni Patris, ac Creatoris totius mundi, in suo sacrosancto Testamento, non tantum institutam, sed etiam severissime mandatam, ab omnibus Patribus comprobatam, et amplius quam per 1300 annos Ecclesiae Dei usitatam et sancte frequentatam, ausus est iste immanissimus filii Dei hostis, ante 140 annos, ut foedam haeresin, sine

aut parte, Religionis dogmate, aut sententia verbi Dei modo sic, modo aliter statuere, ipsoque etiam usu aut praxi agere aut observare. Verum nunc nos, relictis istis manifestis derisoribus et illusoribus viventis Dei, eius verbi, Religionis ac Ecclesiae, atque adeo omnium hominum et totius mundi, in sua abysso diabolicae impietatis: convertamus nos ad pusillos Iesu Christi, eisque monstremus aliquot gravissimas causas, cur nullo modo possint citra extremam Dei contumeliam, et suum aeternum exitium, ista ratione ac conditionibus, quas conciliabulum proponit, et Pappa postea in

9 Nono, facient se participes omnium ineffabilium peccatorum et abominationum Antichristi, eique addictorum, omnium blasphemiarum, libidinum et parricidiorum: attrahentque super se omnem omnium piorum sanguinem veritatis causa fusum, inde ab Abel usque ad ultimum martyrem, usque in finem totius mundi. 10 Decimo, tales omnes semetipsos horribiliter condemnabunt, tanquam qui petulanter, scelerate, impie ac plane nefarie hactenus a Pontifice Romano defecerint, eum pro Antichristo

facite: Quoties biberitis, Audite Spiritum S. per os Pauli loquentem, ô misera Antichristi mancipia. Non dicit, Quoties obtuleritis, aut quoties sacrificaveritis, ut vos id viventis Dei verbum violenter torquetis: sed Biberitis, ostendens ac convincens omnes sanae mentis, illud Facere omnino ad totius Ecclesiae edere ac bibere, et non ad rasi sacrifici gesticulatorios mimos, aut usquam prorsus alio referendum esse. Idem agit et in illis statim adiunctis, quibus quasi paraphrastice verba Domini exponit: Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini

una cum suis conciliabulis et nefariis conatibus defugis, execraris, detestaris et anathematizas. Quam multis modis concilium Tridentinum sit ab omni iure, pietate ac aequitate Ecclesiastici iudicii alienum: quam etiam non conveniat tot decretis ac promissis Caes. Maiest. et comitiorum totius Imperii: monstratum quidem hactenus a plurimis, et quidem etiam ab ipsis illustriss. Principibus ac statibus confessionis Augustanae, pluribus recusationibus ac protestationibus scriptis, oblatis, ac utraque lingua editis, quarum aliquot summaria argumenta etiam Sleidani Historiae passim

Abrahamum fore patrem gentium, id est, eam religionem ad gentiles quoque perventuram: abolendas esse gentiles idololatrias. Hic, inquam, et alii plures maximarum rerum eventus, tanto tempore antea praedicti, indicant tum certissimam veritatem huius scripturae, tum etiam eam profectam esse a summo totius rerum naturae domino ac creatore, qui non tantum vivat perpetuo et omnia sciat; sed etiam potenter perficiat, quae sese perfecturum iam olim praedixerat: quod argumentum ac certissimum indicium verae divinitatis aliquot capitibus in Isaia post 40 urgetur ab ipsomet Deo. 3 Sic

extaret. 24 Paulus dicit Spiritum S. clamare in piorum cordibus Abba pater, et testimonium praebere spiritui nostro (ut et prius dixi) quod filii Dei simus, istam nostram Religionem sequendo. Plurimi prorsus hoc testimonium faciendum est, quod est omnipotentis Dei, quodque omnis totius mundi sapientia prorsus ignorat. Pii vero id sensibiliter in corde suo sentiunt, et de eo vehementer laetantur et exultant. 25 Quid vero contra pro sua sententia istae Epicureae pecudes afferunt, imo etiam quid certi contra nostram sententiam proferunt? nisi quod divinationibus

videlicet gloriam Dei, et hominum salutem temporariam simul ac aeternam. At quae alia Religio est praeter hanc, quae hos duos fines sibi propositos habeat? Nulla, id quod in singulis demonstrari potest. Nulla est, quae ad hos fines vere vel contendat, vel deducat, praeter nostram. 45 Totius corporis huius doctrinae harmonia et cohaerentia (nam nullus fere fidei articulus intelligi potest, nisi omnes simul intelligas) demonstrat non esse figmentum aut inventum humani arbitrii, cui alii addere aliquid, alii rursus demere, vel pro libitu immutare potuissent: sed divinitus

perspicitur haec harmonia in eo, quod omnia praecepta ad hos duos fines tendunt, ad gloriam Dei, et hominum salutem: etiam humana ratione, si vera sanaque sit, quodammodo astipulante in plerisque articulis. 46 Summus est consensus veteris et novi Testamenti, unde non temere veritas totius Religionis colligitur: nam in aliis Religionibus omnibus contrarium apparet. Sicut enim novum veteri lumen affert, ita contra vetus novi origo et fundamentum est. 47 Aliae omnes Religiones nec sibi consentiunt, nec experientiae, nec ipsi etiam rationi. Contrarium manifeste in hac

ut postea ostendetur. 48 Nulla religio gentilis aut quaecunque tandem est, praeter hanc nostram, potest saltem verisimilibus argumentis demonstrari, quod vera et divina sit: certumque est, qui illis assentiuntur, tantum temeritate motos, vel exemplo maiorum, vel consuetudinis, vel totius gentis, aut aliqua superstitione dementatos illam sequi. At haec nostra etiam humanis argumentis demonstrari potest, quod vera et divina sit: qualia sunt pleraque haec ipsa argumenta. 49. Constantia martyrum, quorum tot myriades omnibus seculis passae sunt, non humanum, sed

quomodo scandalum 163. quomodo servus, quomodo item dominus 28. quomodo sibi ipse non placuerit 193. quomodo spiritibus incredulis praedicarit 229. quomodo suum Ero et Erit Iehova explicet 358. rex gloriae 197. rex veritatis. ibid. scandali petra 162. Scripturae totius scopus et argumentum 6. tribus linguis sese nobis declarare voluit 390. ubi nascendus, locus solis Davidi et Michaeae revelatus 110. 111. vere Deus 444. verus legis impletor 315. via et ostium ad patrem 428. 429. vitae aeternae largitor 304. unicus agnus Dei, tollens

utilitas 240 cladium magnitudinem quomodo prophetae amplificent 275 clamare saepe pro aliquid tumultuosius agere, poni 235 clamor in Scripturis S. quid 112 ex Clarioribus illustranda obscuriora. 22. clavis Scripturae S. totius quae 7 climax 176 codicis sacri laus et utilitas quae 394 in Codice sacro non tanta libertas quanta alioqui ab interpretibus adhiberi solet 388. 389 codicum sacrorum versionem nullam esse sine lapsu. ibid.

primum in Psalmis promissa caelestia et aeternas poenas manifeste enunciasse 110 Decalogus a Deo conscriptus 415. brevis summa legis moralis 31. quali sermonis figura constet 222. quomodo a Paulo exponatur 358 Decalogi praecepta, synecdochica 219. totius summa 222 Decalogum quomodo Papistae intelligant 385 decimas cur Deus voluerit ab Israelitis coram suo tabernaculo comessantibus consumi 308 declamationes populares cur in movendis affectibus plurimum occupentur 399. 400 Decreti

et principium 95. 96. peccati et depravationis non author 279. post diluvium quomodo cultus 360. qua forma sermonis futura mala minetur 279. quando faciem suam abscondat 199. quare corporalium rerum modo loquatur 86. quatenus in suo tabernaculo habitet 238. quatenus nos de totius naturae integritate compellet 304. quatenus solus bonus, sapiens et iustus 226. quibus adsit 411. quibus modis ex collatione ad creaturas significetur 125. quibus modis loquatur 199. quomodo curet et non curet boves 226. quomodo dicatur irasci aut propitius fieri 206.

340. falsa qualis 341. patrum ab eorum vita distinguenda 50. post Lutherum qualis in Ecclesia exorta 401. quaeque ut ex vero fonte petatur observandum 8. 9. simplex quae 122. 123 doctrinae Ethicae et Theologiae collatio 10. 11. genera in literis Sacris duo 8. S. totius fundamentum et basis 38. verae corruptio 115 doctrinae simplici quid cum historia commune. ibid. ad Doctrinam simplicem quae referenda. ibid. in Doctrina Christiana genus quoddam studendi et proficiendi insincerum

suas unde quidam hauserint 220 ethnici solas calamitates cui tribuerint 214 ethopoeia 176 Evangelium abstrusa Dei notitia 358. Christi ut purissimum sit ab omnibus humanis adminiculis, quantopere curarit Paulus 297. clavis totius Scripturae 347. 348. et lex quomodo concordent 6. 7. latum et magnum, et concisum 117. 118 evangelium lex fidei 195 evangelium quid 358. quomodo in veteri Testamento dicatur 30. quomodo mortis odor 215. quomodo non Pauli 164. 165

adventum permansisse. ibid. ad Iehovae nomen plurima esse loca in novo testamento respicientia 359 Iehovae nomen quomodo Deus sibi vendicet 355. nomine divinitatem Christi denotari 357 in Iehovae nomine fundamentum iaci veri sensus totius legis lationis 351. omnes thesauri sapientiae Dei consistere. ibid. quid mysterii lateat 356 de Iehovae nomine qualia a Iudaeis et Christianis disputentur 355 Iehovae vocem cur multae vernaculae linguae Dominus nomen transtulerint 360

pro universalibus poni 218 per Individua proposita institutionis utilitas 36. 37 induere Christum, et induere novum hominem, locutiones unde Paulus sumpserit 342 infans quid Hebraeis 111 iniustitia quid 381 iniustitiae totius generis humani fons 291 iniustum facere iustum, Dei solius opus 322 Innocentius I. quando floruerit 313 instantiae figura 212 in Institutione omni quod sit utiliss. praeceptum 394 instrumenti circumstantia 21

officium 29. opus naturale quod 6. ministerium accidentarium. ibid. ex Legis operibus cur nemo iustificetur 177 legis praedicatio qua analysi a Paulo instituta 291. praedicatio qualis in Sacris literis 314. primarius sensus 351. totius divisio 30. vis quanta 237 usus 253. 254 de Legis usu, Augustini sententiae 83 legi ceremoniali quomodo Christus velamen detraxerit 346. item apostoli. ibidem legi morali quomodo Christus velum detraxerit. ibid. item

quot modis praedictiones factae 129 in Lege tota quomodo praecepta proposita 30 leges Iudaeorum quales 334 legalia et Evangelica ubique mixtim tradi 30 legalibus verbis quomodo scriptura utatur 314. 315 legislationis totius intentio quae 127 de Legislatione, eiusque differentiis. ibid. Libanus mons 331 de Libello repudii contrarietas explicatur 24 libelli in papatu quales miserae multitudini obtrudantur 439 liberum

quomodo indicetur 176 multi pro omnibus in literis S. positum 111 mundus quomodo a patre non administretur aut iudicetur 207 mundi gubernatio quot modis in Scriptura significetur 126 mundi interitus quibus indiciis probetur 444. totius esse servatorem, nomen plane conveniens Deo 361. 362 Musica cur in sacris rebus semper in usu fuerit 308 mustum cur validum vas requirat 400 mutationum subitarum frequentia in Scriptura unde 245 mycterismus 168

174 parenthesibus et digressionibus multum uti sacras literas 260 parentibus senibus qui filii firmum praesidium 385. 386 paroemia 196 παρρησία 177 pars illustris saepe sibi totius locum, dignitatem aut nomen sumere 182 pars parva, aut obscurum initium haud raro pro nihilo haberi 183. 184 pars orationis. vide Orationis partes. participium αἰτιολογικῶς in sacris poni 161

quandiu simus 371. 372 peccatrix qua ratione sit iusta coram Deo 386 peccatum dominans 375. in genere quid in scriptura significet 381. in scripturis quid 372. originale in homine quid 370. 371. 372. etc. quid Luthero 372. iniustitiae totius generis humani fons 291. unde profluxerit 348 peccatum quatenus substantia 374 etc. quid 369. 370. 371. 372 etc. quomodo a doctoribus definiatur 371. quomodo a nobis definiendum. ibid. quomodo a Paulo describatur 368.

439. confirmatio 444. veritas et divinitas unde probetur. ibid. Religionis Christianae veritas unde appareat 443. veritatem quae probent 445. 446. controversiae quomodo dirimendae 422. fides ubi necessaria 132. verae fines 444. verae totius clavis et lux quae 29. 30 Religionem qua praxi Antichristus Ecclesiam Christi pessumdederit 436 Remedia, difficultatis et obscuritatis Scripturae S. medentia 4. 5 remissio nostra, fructus verae poenitentiae 213 etc. peccatorum

in quibus ab aliis differunt 26. inter Scientias alias et Theologiam discrimen 37 scientias triplici potissimum ordine tradi 32 in Scientiis a quibus primum incipiendum 7 scopus certus omnium scriptorum sanorum 14 scopus scripti totius, et singularum eius partium, diligenter observandus 15. 16 scopi argumenti, dispositionis etc. considerationis commoda 13. 14 scorpiones Iudaeae 335 scriptio ac dictio omnis quatenus minus

infarciant 241. veteres parum sibi in multis doctrinae capitibus constare 395. 396 scriptorum asserentium aut negantium ordo naturalis 243 scriptum unumquodque qua ratione optime intelligatur 426. 427 scripti cuiusvis scopus attendendus 6. totius argumentum et summa discentibus proponenda 6 scripta eruditorum virorum cur cum quadam solicitudine legenda 395. impia, profana et impura cavenda 12 in Scriptis omnibus primarium praeceptum quod 22 Scriptura patrum et sanctorum facta bona et

8. significatio, non necessaria visa, indagata solerti lectori 107 in Scripturae singulis vocibus non raro singula argumenta contineri 284. studio ardens zelus et diligentia mandata 9 Scripturae S. sua idiomata 85. summa honestas quae 392. summa quae 6. totius clavis quae 6. totius finis quae 84. totius materiam in quatuor monarchias commode dividi posse 32. totius scopus et argumentum 6. totius summa quaedam in tribus aut qua tuor Genes. capitibus 7. tropos non esse mendacia 88. verba non ociosa 284. veritatis argumentum 445

visa, indagata solerti lectori 107 in Scripturae singulis vocibus non raro singula argumenta contineri 284. studio ardens zelus et diligentia mandata 9 Scripturae S. sua idiomata 85. summa honestas quae 392. summa quae 6. totius clavis quae 6. totius finis quae 84. totius materiam in quatuor monarchias commode dividi posse 32. totius scopus et argumentum 6. totius summa quaedam in tribus aut qua tuor Genes. capitibus 7. tropos non esse mendacia 88. verba non ociosa 284. veritatis argumentum 445

lectori 107 in Scripturae singulis vocibus non raro singula argumenta contineri 284. studio ardens zelus et diligentia mandata 9 Scripturae S. sua idiomata 85. summa honestas quae 392. summa quae 6. totius clavis quae 6. totius finis quae 84. totius materiam in quatuor monarchias commode dividi posse 32. totius scopus et argumentum 6. totius summa quaedam in tribus aut qua tuor Genes. capitibus 7. tropos non esse mendacia 88. verba non ociosa 284. veritatis argumentum 445 Scripturam Sacram aliquando

raro singula argumenta contineri 284. studio ardens zelus et diligentia mandata 9 Scripturae S. sua idiomata 85. summa honestas quae 392. summa quae 6. totius clavis quae 6. totius finis quae 84. totius materiam in quatuor monarchias commode dividi posse 32. totius scopus et argumentum 6. totius summa quaedam in tribus aut qua tuor Genes. capitibus 7. tropos non esse mendacia 88. verba non ociosa 284. veritatis argumentum 445 Scripturam Sacram aliquando tanquam in firmis firmiter loqui 95. aliquando totum pro parte, aut

284. studio ardens zelus et diligentia mandata 9 Scripturae S. sua idiomata 85. summa honestas quae 392. summa quae 6. totius clavis quae 6. totius finis quae 84. totius materiam in quatuor monarchias commode dividi posse 32. totius scopus et argumentum 6. totius summa quaedam in tribus aut qua tuor Genes. capitibus 7. tropos non esse mendacia 88. verba non ociosa 284. veritatis argumentum 445 Scripturam Sacram aliquando tanquam in firmis firmiter loqui 95. aliquando totum pro parte, aut partem pro toto ponere 91

controversias secundum sacras literas determinare, Cusani testimonium. ibid. Synonymia 175 Syntagmatis Novi et Veteris Testamenti Encomion 71 Synthetica methodus. Vide Methodus.
T. Tabernaculi totius fabricam, cur Deus Mosi ostenderit 350. typus. ibid. Tabor mons 331 Tabulae trium methodorum theologiae utilitates 32 etc. Tapinosis 169 Tautologia 173 Tautologiae sacrarum

omnibus artibus 392. 393. quomodo et quando methodum analyticam recipiat 35. 36 Theologiae analysis 34. elementa 33. doctrinae Ethicae collatio 10. 11. genuinae obstaculum 393. pontificiae principium 473. praxis quae 70. quae methodus maxime propria 35. totius clavis quae 7. totius principium primum quod 6 inter Theologiam et alias scientias discrimen 37 Theologiam a Philosophia differre longissime 442. scholastice tractandi in Ecclesiam consuetudo quando recepta 399. quandiu durarit. ibid.

393. quomodo et quando methodum analyticam recipiat 35. 36 Theologiae analysis 34. elementa 33. doctrinae Ethicae collatio 10. 11. genuinae obstaculum 393. pontificiae principium 473. praxis quae 70. quae methodus maxime propria 35. totius clavis quae 7. totius principium primum quod 6 inter Theologiam et alias scientias discrimen 37 Theologiam a Philosophia differre longissime 442. scholastice tractandi in Ecclesiam consuetudo quando recepta 399. quandiu durarit. ibid.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report