Your search found 4613 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1800-2223:

Eadem phrasis est et Psal. 27. Zoph. 2. Sic Absconditum, aut Latibulum Domini, saepe ponitur pro eo loco, ubi Deus suos servat, vel potius pro ipso eius favore ac defensione. Sic pii vocantur Absconditi Dei, Psalm. 48. Consultaverunt adversus absconditos tuos. Psalm. 32, Tu absconsio es mihi, ab angustia custodis me. Sic etiam Christus dicitur futurus Latibulum a vento, Isaiae 32. ¶ Ignorare. Abscondi non raro ignota nobis dicuntur, similitudine aut Metaphora quadam: quia negocia aut res nobis ignotae veluti abscondisse se a nobis videntur, ut eas cernere

sive ab eo revera dependente data receptave sint, sive ab alio nomine ipsius: sive ex misericordia, et condonando acceptumque ferendo, quod revera acceptum non est: sive ipso se erga alium pro te ad tale onus obligando, ac in se recipiendo, tuumque perinde magnum debitum alteri creditori, cui tu debeas compensando, aut saltem promittendo. ACCEPTATIO, seu Acceptilatio iuridica vocatur, ut ipsi exponunt, imaginaria solutio, cum debitor interrogat creditorem, Fers ne mihi acceptum quod debeam? Fero, acquiesco, perinde ac si praesenti pecunia persoluisses: Bist du nun mit

plenissime exoluendarum poenarum pro omnibus peccatis meis: proque hac ipsa horrenda imagine diaboli quam totus corruptus, perversus, et inversus circumfero, natura te contemnens et odio habens. Hoc ingens debitum plenissimae iustitiae, cum nec ego nec alii homines ullo modo persolvere possimus, tu pro tua immensa clementia humani generis misertus, hunc filium tuum nobis peccatoribus donasti, illum constituisti nostrum vadem ac sponsorem atque adeo primarium persolutorem translato per imputationem in eum omni nostro debito, peccatis et poenis, ut is pro nobis, tibi plenissime obediendo et

El ad pulvillos: id est, missurus sum iram poenasque. Aliquando videtur subiectionem et superioritatem quandam exprimere. Gen. 3, Cupiditas tua sit ad, id est, sub viro tuo, et ipse dominetur tibi. Item Gen. 4. Appetitus aut cupiditas peccati sit ad te, aut sub te, et tu domineris illi. Iuxta dies, Iud. 7, Dabo tibi decem argenteos ad dies: pro לומים. i. statutis terminis aut temporib. Ad lites ieiunare, fructum aut finalem causam indicat: Isaiae 58. Ecce ad lites ieiunatis, ut pugno percutiatis impie: id est, ut

id est, nihil iuste pieque usquam agitur iustitia est submota ex tota civitate. Hypotyposis elegans est. Sic Isaiae 53. Qui ambulat in iustitiis, et loquitur aequitates: id est, qui iusta et aequa sequitur, agit ac promovet. Sic et Psal. 17, Oculitui iudicent aequitates. id est: Tu, o Deus, promove et iuva ea omnia, quae recta et aequa sunt. Vide infra RECTUM. AESTATIS SICCITATES, pro summis siccitatibus ponitur, Psal. 32. Aestas alioqui saepe pro ipsis fructibus aestatis ponitur Ieremiae 48. In aestatem tuam praedo irruet: pro, in tuos

Secundo ponitur aliquando et pro toto homine, ut Gen. 12. Animas quas fecerant in Charram: id est acquisierant mancipia, aut genuerant liberos. Et Ezech. 33, Gladius tulerit animam: id est, interfecerit quempiam. Sic Num. 33. Gen. 14 inquit rex Sodomae ad Abraam: Da mihi animas, tu retine reliquam substantiam. id est, homines ab hostibus nostris captos, etiam a te liberatos. Ezech. 8, Anima quae peccaverit, ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36.

versore confunduntur? Nec valet hic id profugium, quod alterum hemistichium, aut etiam versus explicare soleat alterum. nam in talibus locis plerunque manente subiecto, variatur praedicatum: ut, Filius meus es tu, hodie genui te. Huc facit, quod caro in sepulchro mortua, non potuit sentire illos tam tristes cruciatus: ut sunt parturientis qui ibi per ὠδίνας significantur. Parum quoque honeste, aut etiam religiose corpus Christi vocatur cadaver, quod nunquam

aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in infima regione aeris. Quam significationem multis testimoniis probare possem, inter quae illud ad hunc locum alludens in primis illustre est, Iob 37: Num tu cum eo extendisti, aut expandisti (nam illud ipsum verbum Hebraeum Rakie ibi est) aerem, qui tam firmus est ut speculum fusum? Quod indicat istam Rakiam, expansionem aut extensionem de qua hic agitur, proprie aerem ipsum esse, super quem passim Scriptura collocat aquas. Nam vocem Sechiakim, ibi

in te ranae, Exod, 8. Ascendit Bausa rex Israel adversus Iehudam. 1. Reg. 14. Sic Xenophon vocat Cyri ἀνάβασιν ascensionem. Ascendere super alios pro, eos quapiam re vincere, excellere: ut Proverb. 31. Multae filiae paraverunt divitias, tu autem ascendisti super eas omnes: id est, superasti alias industrias et opulentas mulieres. Ascendere super labium est fieri fabulam vulgi: Germanice, Den leüthen auff die Zungen kommen / Von den Ieüten im maul umgetragen werden. Ezech. 36. Ascendistis super labium linguae, Ascendere

aliquem locum, est alicuius curam gerere. 1. Par. 2. Aspicere iniquitatem in corde suo, Psal. 66 pro, ferre, ac etiam vacare ei. Sic Iob 66. Ne aspexeris iniquitatem. Sic et Aspicere iniquitatem: pro, ferre. Abac. 1. Quare non aspicis super iniquitatem? quasi dicat: Cur tu Domine Deus fers, ut iniquitas grassetur? Sic Germani. Non possum videre, Ich mag es nicht ansaehen: id est, non possum perpeti. Aspicere post cor suum et post oculos, post quos quis fornicatur: Numer. 15. pro, sequi sui cordis cogitationes et

draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in aquis, et ex aquis, tum vicini maris, tum et Nili, vivebat ac vigebat. Simul vero subindicatur, quale monstrum sit Leviathan: nempe esse serpentem aut draconem aquaticum. Eadem metaphora utitur et Psal. 74: Tu contrivisti capita Leviathan, dedisti eum in cibum populo solitudinum. Agit de miraculis eductionis populi: inter alia vero et hoc recenset, quod regem Aegyptium, eiusque magnates tum in ipsa Aegypto castigaverit, tum postea in mari rubro prorsus perdiderit, eumque populo Israelitico per

locis. SECUNDO benedicere in nomine Domini, id est invocato Domino beneprecari. Psal. 118, et 129, Benediximus vobis in nomine Domini: id est, bene precati sumus. Huc referatur, quod Benedicere aliquando simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac

118, et 129, Benediximus vobis in nomine Domini: id est, bene precati sumus. Huc referatur, quod Benedicere aliquando simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac una tecum orare? Num. 6. legitur: Sic benedicetis filiis Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat

cruce oberravit, et usque ad extremum senium orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit, vosque beat. Sic, Benedicta tu in mulieribus, id est, inter omnes mulieres tu summe felix a Dea effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem Dominus benigne respicit, ac beat. Sic, Benedicet Dominus iusto, suae haereditati, suo populo, Psal. 5. 28. 29. Benedicat nos Deus, Deus noster,

orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit, vosque beat. Sic, Benedicta tu in mulieribus, id est, inter omnes mulieres tu summe felix a Dea effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem Dominus benigne respicit, ac beat. Sic, Benedicet Dominus iusto, suae haereditati, suo populo, Psal. 5. 28. 29. Benedicat nos Deus, Deus noster, Psal. 67. Item Psal. 109

effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem Dominus benigne respicit, ac beat. Sic, Benedicet Dominus iusto, suae haereditati, suo populo, Psal. 5. 28. 29. Benedicat nos Deus, Deus noster, Psal. 67. Item Psal. 109 Maledicent illi, tu autem benedices. In hoc sensu dicit Moses, se proponere Israelitis benedictionem et maledictionem, id est, felicitatem et infelicitatem, divinitus illis proventuram. Sicut autem varia sunt beneficia Dei: ita et verbum Benedicere varie accipitur, cum etiam ipsam Dei beneficentiam significat. Nam

Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacitum est. Ezech. 9, Non habeo beneplacitum in morte morientis, ait Dominus Iehova: sed convertimini, et vivetis. Participium praesens Caphez חפץ. 1. Reg. 21, Da mihi vineam tuam pro argento: aut si non vis tu, dabo tibi vineam pro ea. Psal. 5, Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Isaiae 42, Iehova est volens propter iustitiam suam. Mich. 7, Volens misericordiam ipse. Et pluraliter חפצים Cephezim: Nehem. 1, Qui volunt timere nomen

in morte morientis, ait Dominus Iehova: sed convertimini, et vivetis. Participium praesens Caphez חפץ. 1. Reg. 21, Da mihi vineam tuam pro argento: aut si non vis tu, dabo tibi vineam pro ea. Psal. 5, Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Isaiae 42, Iehova est volens propter iustitiam suam. Mich. 7, Volens misericordiam ipse. Et pluraliter חפצים Cephezim: Nehem. 1, Qui volunt timere nomen tuum Malach. 3, Et angelus foederis, quem vos vultis, ecce ille venit. In statu regiminis

Capheze חפצה. Psalm 35 Ovabunt; et laeti erunt, volentes iustitiam meam Psal. 40, Agantur retrorsum, et ignominia afficiantur, volentes malum meum. Et in genere feminino חפצא Capheza: 1. Par. 28. Et tu Salomo fili cognosce Deum patris tui, et cole eum corde perfecto; et anima volente, seu prona ac prompta, vel etiam desiderante. Inde nomen חפץ Cephez placitum, beneplacitum, conplacentia. 1 Sam. 15, Et dixit Samuel, An beneplacitum ipsi Iehova in

acceptaverunt servi lapides eius. Proverb. 3. Et sicut pater filium benevolentia prosequetur. Ecclesiast. 9, Quia antea approbavit Deus facta tua. Ezech. 20. In odore fragrantiae acceptabo vos. Malach. 1, An acceptabo eam de manu vestra? 1. [Chr.] 29. Et scio Deus meus, quod tu es probator cordis, et rectos acceptas. Psal. 51 Quoniam non cupis sacrificium, statim enim darem, et holocausta non acceptas. Psalm. 85. Acceptas Iehova terram tuam, reducis captivitatem Iocob: id est, benevolentia et favore prosequeris. Psalm. 119, Voluntaria oris mei

amplius significat, quam velle solum aut nudum: sicut in generalibus Regulis traditur, Verba affectuum, et omnino motuum animi, aliquando etiam consequentes affectus simul complecti. Velle, videtur etiam significare idem quod Probare. Psal. 5, Quoniam Deus non volens iniquitatem tu es: id est, non desiderans: ut sane in Hebraeo est Caphez. Voluntas aliquando ipsam sententiam, quam quis vult, significat. Hebr. 10, Ecce Deus adsum ut faciam voluntatem tuam: id est, tuum mandatum aut praescriptum. Sic Isaiae 23, Voluntas Domini per manum eius dirigetur: id est,

Huius porro significationis sunt innumera exempla. Ieremias integrum typum rei habet cap. 25. nam ille ibi iubetur circum ferre calicem poenarum, et omnibus regibus ac gentibus propinare. Sic Ierem. 49. Ecce quibus non erat iudicium, ut biberent calicem, bibentes bibent, et tu quasi innocens relinqueris. Non eris innocens, sed bibendo bibes: id est, vehementissime castigaberis, quandoquidem etiam meus populus castigatur, qui non perinde dignus fuit plagis. Cui non erat iudicium: id est, collatione tui non fuit admodum reus. Sic et in novo Testamento dicit Dominus ad

fili mi, quia bonum est. Vicina huic significatio est, cum idem valet quod formosum. ut Exod 2, Puer Moses erat bonus. Genes. 6, Filiae hominum erant bonae. OCTAVO, valet aliquando haec vox idem quod sufficiens, aut satis grande: sicut et a Latinis aliquando accipitur. ut Genes. 15. et 25. Tu sepelieris in senectute bona: id est, plene peracta vitae mensura. 2 Par. 30, Levitae qui habebant intelligentiam bonam: id est, sufficientem. NONO, accipitur et pro solenni, aut laeto. [1. Sam. 25,] In die enim bona venimus ad te: id est, in die laeta ac solenni. Sic esse corde

mortui concidunt. et alioqui homines dum vivunt ac valent, stare et ambulare solent: at ubi moriuntur, destituti viribus concidunt. 1. Corinth. 10. Ceciderunt uno die 23 millia: id est, interierunt. Quae metaphora etiam Latinis ac Graecis est receptissima. 2. Reg 14, et 2. Par. 25. Ne cadas tu, et Iudas tecum. Hinc illud creberrimum Scripturae, Cadere in gladio. Psal. 78, Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt. Tertio, cadere significat per metaphoram idem quod peccare: quia est Spititualis quidam lapsus, ruina aut offensio. Proverb. 24, Septies in die cadit

sit in summis meis difficultatibus. In hoc sensu adiungitur et opponitur ei Cauda, quod sit et ultimum et ignobilissimum membrum. ut Isa. 19, Nec erit Aegypto opus, quod faciet caput vel cauda: pro, neque magnates neque plebeii facient quicquam salutare. Peregrinus evadet in caput, et tu in caudam, Deut. 28. pro, ipse fiet tuus dominus aut superior, et tu eius subditus aut servus. Fuerunt inimici eius in caput, Thren 1. pro superiores, et dominati sunt ei. Esa. 9. paulo aliter caput et cauda ab ipsomet propheta exponitur. Dicit enim, virum gravem et magnae dignitatis esse

opponitur ei Cauda, quod sit et ultimum et ignobilissimum membrum. ut Isa. 19, Nec erit Aegypto opus, quod faciet caput vel cauda: pro, neque magnates neque plebeii facient quicquam salutare. Peregrinus evadet in caput, et tu in caudam, Deut. 28. pro, ipse fiet tuus dominus aut superior, et tu eius subditus aut servus. Fuerunt inimici eius in caput, Thren 1. pro superiores, et dominati sunt ei. Esa. 9. paulo aliter caput et cauda ab ipsomet propheta exponitur. Dicit enim, virum gravem et magnae dignitatis esse caput: pseudoprophetas vero esse caudam quod ob doctrinae et morum

i. liberatione, aut aliquo alio insigni beneficio Dei. Iob 1, Si impie egi, vae mihi: si vero iustus sum, non levabo caput meum saturatus ignominia: id est, nihilominus non audebo attollere vultum praepudore. Eadem fere ratione dicunt Latini Attollere vultum. Psal. 3, Et tu Domine scutum circa me, gloria mea et exaltans caput meum. Sic et Iud. 8 et Psal. 110, tum de liberatione, tum et de summa glorificatione dicitur, Propterea exaltabit caput. Similis prorsus phrasis est Psal. 27, Et nunc extollat caput meum super hostes meos. Sic

supra in voce CARDUI, de hac cedri significatione aut proprietate: deque proverbio, Carduus ambivit filiam cedri, Cedrus etiam pro cedrinis tabulis ponitur: ut 1. Reg 6, Et cedrus erat super domum intrinsecus: id est, interius cedrinis tabulis fuit convestita. Ier. 22, Nunquid regnabis, quod tu te misces cum cedro? id est, quod tu tibi extruis tam splendidam domum ex cedro. Cedrum eius nudavit, Zophon. 2: id est, interiorem cedrinam contignationem detexit. CELEBRARE; in voce Confessionis, Praedicare, et similibus exponetur. CELEUSMA, vox sese invicem

aut proprietate: deque proverbio, Carduus ambivit filiam cedri, Cedrus etiam pro cedrinis tabulis ponitur: ut 1. Reg 6, Et cedrus erat super domum intrinsecus: id est, interius cedrinis tabulis fuit convestita. Ier. 22, Nunquid regnabis, quod tu te misces cum cedro? id est, quod tu tibi extruis tam splendidam domum ex cedro. Cedrum eius nudavit, Zophon. 2: id est, interiorem cedrinam contignationem detexit. CELEBRARE; in voce Confessionis, Praedicare, et similibus exponetur. CELEUSMA, vox sese invicem adhortantium est, praesertim nautarum a

de remissione peccatorum, ac docens de veris Dei cultibus. Subiungit enim: Unigenitus qui est in sinu patris, ipse enarravit nobis. Iohan. 1. pater e caelo clamans, iubet hunc audiri: ergo est Ecclesiae doctor. Et videtur Iohannes hanc vocem ex Christi responsione, Iohan. 8. mutuatus esse. Tu qui es? respondet Iesus, τὴν ἀρχὴν ὅ, τι καὶ λαλῶ ὑμῖν. Principium quod loquor vobis. Ordinat praeterea ministerium, in eoque se praesentem atque efficacem fore testatur. Est autem

Et sponsabo te mihi in fide. Significat igitur haec vox, ardentem amorem erga Ecclesiam suam, et copulationem arctissimam. Nam in sponso flagrans amor existit erga sponsam: deinde vinculum arctius in humana vita nullum est quam hoc. Iohannis octavo interrogatus Christus a Pharisaeis, Tu quis es? respondet: Principium, quod et loquor vobis. Est autem τὴν ἀρχὴν, phrasis continens seriam asseverationem. Prorsus ille ipse sum, qui loquor vobis: sum persona cuius officium fuit, et nunc est, ut caelestem doctrinam vobis adnunciem, ac

fixas aedes, sed in futuram caelestemque patriam tendere et properare. CLAMARE, Cara קרא, varias habet figuratas significationes, de quibus ordine agemus. nam usitatam exponere necesse non est, cuius plurima sunt exempla. ut 1. Sam. 26, Quis es tu qui clamas ad regem? Primum ergo hoc verbum, et nomen Clamor, significat admodum crebro invocare Deum, praesertim maiori aliquo ardore, sive id clara sive submissa voce fiat. ut Psal. 3. et 17, Ego clamavi ad te, quia tu exaudies me. Sic Cananaei et duo caeci clamant: IESU

cuius plurima sunt exempla. ut 1. Sam. 26, Quis es tu qui clamas ad regem? Primum ergo hoc verbum, et nomen Clamor, significat admodum crebro invocare Deum, praesertim maiori aliquo ardore, sive id clara sive submissa voce fiat. ut Psal. 3. et 17, Ego clamavi ad te, quia tu exaudies me. Sic Cananaei et duo caeci clamant: IESU fili David. Sic clamor, Psal. 5. Intellige clamorem meum. Exod. 22. Si clamando clamaverit ad me, audiendo exaudiam clamorem eius. Secundo, significat etiam, sine omnibus verbis. solo gemitu orare: ut Exod. 14,

id est, firmamentum, quod omnes inferiores caelos aut horizontes in se continet. ut Psal. 68. Qui ascendit super caelum caelorum: id est, qui etiam ipsum primum mobile sub se et in sua potestate habet. 2. Paral. 7, Si caelum et caeli caelorum eum capere non possunt. Num. 8. Tu fecisti caelum caelorum, et omnem exercitum eorum, Septimo: Cum Deo tribuitur habitatio caeli, aliqui putant esse aliquem proprium locum caeli, magis carnaliter quam spiritualiter de tantis rebus iudicantes et loquentes. Nam spiritui non convenit corporalis aut materialis loci habitatio: et

significatione progrediente, oriuntur. In propria significatione accipitur in hisce exemplis. Ezech. 38. Cogitabisque cogitationem malam: pro, diu multumque cogitabis Psalm. 94 In multitudine cogitationum mearum, in intimo meo: pro, dum multa mecum tacitus reputo aut cogito. Sic Dan. 2. Tu rex, cogitationes tuae ascenderunt: id est, coepisti cogitare, quid nam esset post te futurum. Eze. 16. Nec fecisti cogitationem super omnibus iniquitatibus eius: id est, nec semel quidem expendisti iniquitates tuas. Pro causa cogitationis: id est, cura, sumitur in hisce exemplis, Lucae 9.

penitus moveri: latius plerunque de affectibus, praesertim de ira, accipitur. In hoc sensu et Psalm. 37 accipi putant aliqui, pro, Ne irascaris impiis. Forte tamen rectius vulgata, Ne aemuleris in malignantibus: id est, ne imiteris eos nam hoc significat Aemulari crebro. sic Iob 2 dicitur Tu commovisti me adversus eum. Commoveri pedem a terra, est expelli. Nec addam ut commoveri faciam pedem Israel ex terra, quam dedi ei: 2, Reg. 21. pro, non patiar eum expelli. Commovere aut commoveri terram, aut regna, significat perturbari, non tam terroribus, quâm calamitate

Hinc verbum κοινόω communico, id est, prophano, immundum efficio. Matth. 15. Non quod intrat in os, communicat aut impurat hominem sed quod exit ex corde, Act. 21. Communicavit. i. prophanavit hunc locum sanctum. Et Act. 10. Quod Deus purificavit, tu ne communices: id est, ne dixeris esse prophanum, ut ipsemet Petrus paulo post hoc dictum Dei exponit. ¶ Commune igitur aut prophanum habet triplicem significationem. Alias enim tantum consecrato opponitur, et dicitur de eo quo uti cuivis licet.

amissionem bonarum virium: concupiscentiam vero, habitum aut acquisitas accersitasve pessimas vires, amissis bonis contrarias. Vide Summam Thomae, et Apologiam Augustanam. Appetitus vox, propria quadam ratione accipitur in vulgata versione Genesis quarto: Sub te erit appetitus eius, et tu dominaberis ei. ubi appetitus videtur proprie id esse, quod Paulus huc alludens dicit ad Galatas quinto: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Item, quod ad Romanos septimo ait, aliam legem militare contrase, ac se captivare sub legem peccati, et non permittere

malitia. Valde quoque in eadem versione commode Ad virum, Lutherus per Subvertit. Idem igitur praecedens comma dicit, quod et consequens: Tua cupiditas aut appetitus sit viro subiectus, et Ipse dominetur tibi: sic et in altero dicto, Peccati cupiditas sit tibi subiecta, aut sit sub te: et, Tu domineris illi. CONCUTERE, vehementer commovere aut conturbare significat, proprie quidem de rebus corporalibus: sicut Terent. in Eunucho, Qui templa caeli summo sonitu concutit. Sic saepe Deus dicitur concutere fundamenta et columnas terrae, item montes. Iob 9. Qui commovet terram

aut transfixerunt: quod Evangelista de infixione lanceae in latus Christi intelligit. Sed de hoc verbo aliquid dicemus in Infigo. CONFIRMARE, per metaphoram significat aliquando constabilire in bono proposito aut pietate, ut Psalm. 51. Spiritu principali confirma me. Lucae 22. Et tu conversus confirma fratres tuos. Aliquando perficere. ut Psalm. 68. Confirma hoc Deus quod operatus es in nobis. Aliquando, dicta aut promissa re ipsa praestare, ut 1. Regum 2. Ut Dominus confirmet verbum suum, quod loquutus est super me. 1. Corinth. 1. Testimonium Christi confirmatum est

mecum illum in vitam aeternam traducens. Secundo, significat agnitionem et confessionem peccati aut culpae coram Deo: in quo sensu valde crebro in libris Moysis reperitur. Et Iosua dicit ad Acham: Confitere quid feceris. Psal. 32. Dixi, confitebor adversum me iniquitatem meam, et tu remisisti iniquitatem peccati mei. Sic Pharisaei dicuntur venisse ad baptismum Iohannis, confitentes peccata sua: id est, agnoscentes et testantes se vere ab eo argui falsae doctrinae, et peccatricis naturae ac vitae. Confiteri enim, est agnoscere crimen, quod tibi obiicitur. Iacob. 5, etiam

atque adeo de nobis ipsis sentiendum sit. Unde ulterius sequitur vel securitas ac laeticia aliqua, si id recte factum esse deprehendimus: vel etiam terror, dolor ac moeror, si quid prave, iniuste aut impie egimus. ut si quis sic secum ratiocinetur: Quod tibi non vis fieri, hoc alteri ne feceris: Tu proximo tuo hoc aut illud mali fecisti: Igitur contra ius ac fas egisti. Conscientiam igitur primum Scriptura et Ecclesia vocat, ipsam vim hoc modo ratiocinandi: et ferme convenit cum anima rationali. Porro autem praeter hanc primariam notionem, alias totam hanc ratiocinationem significat: alias

avertit se (ut prius dixi) ab eo ad satanam, et vicissim Deus avertit faciem ac favorem suum ab homine. Quare contra cum reconciliantur, uterque ad alterum converti dicitur. Converti etiam homines ad homines dicuntur, cum in eorum sententiam transeunt: ut Ier. 15. Convertentur ipsi ad te, et tu non converteris ad eos. Sic Malach. 4. Luc. 1. Convertet corda patrum ad filios: id est, faciet ut Israelitae Baptistam, Christum et Apostolos audiant prophetas et patriarchas, eorumque sententiae subscribent. Converti retrorsum, est adversa fortuna uti, aut etiam perire aliquem.

ponuntur. Psalm. 58 Deus conteredentes ipsorum in ore eorum: pro, omnem vim ac potentiam hostilem. Eadem ratione etiam Psal. 124 dicitur: Benedictus Dominus, qui non dedit nos praedam dentibus eorum. Psalm. 3 eadem phrasi dicitur: Surge Domine, serva me Deus meus: Quoniam tu percussisti hostes meos in maxillam et dentes impiorum contrivisti. Mich. 3 describuntur seductores, quod mordeant dentibus, et parent bellum contra eum qui nihil in eorum guttur iniicit: ubi itidem bestialem eorum crudelitatem exprimit. Ab hac significatione sumitur illa similitudo Salomonis,

forte etiam postea, praesertim in voce NUDITAS, aliquid dicetur. DEORSUM et SURSUM, adverbia motum loci significantia, probe nota sunt: sed per metaphoram etiam felicitatem aut infelicitatem alicuius significant. Deuter. 28 bis simul ponuntur: Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum: pro, Ille quidem crescet, tu autem diminuêris in omnibus commodis. Esdr. 9. Cum tu Deus prohibueris ne essemus deorsum propter iniquitates nostras: pro, non voluisti nos ita puniri, et inimicis nostris subiici, ut iniquitates nostrae meruerant. Iosuae 2.

dicetur. DEORSUM et SURSUM, adverbia motum loci significantia, probe nota sunt: sed per metaphoram etiam felicitatem aut infelicitatem alicuius significant. Deuter. 28 bis simul ponuntur: Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum: pro, Ille quidem crescet, tu autem diminuêris in omnibus commodis. Esdr. 9. Cum tu Deus prohibueris ne essemus deorsum propter iniquitates nostras: pro, non voluisti nos ita puniri, et inimicis nostris subiici, ut iniquitates nostrae meruerant. Iosuae 2. Deus facit mirabilia in caelo sursum, et in terra deorsum.

loci significantia, probe nota sunt: sed per metaphoram etiam felicitatem aut infelicitatem alicuius significant. Deuter. 28 bis simul ponuntur: Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum: pro, Ille quidem crescet, tu autem diminuêris in omnibus commodis. Esdr. 9. Cum tu Deus prohibueris ne essemus deorsum propter iniquitates nostras: pro, non voluisti nos ita puniri, et inimicis nostris subiici, ut iniquitates nostrae meruerant. Iosuae 2. Deus facit mirabilia in caelo sursum, et in terra deorsum. DEPONERE, verbum notae et obviae significationis

autem, eorum est accusatio qui iniurias inferunt. DEPREHENDERE, valde significans est verbum: et significat, quasi in ipso scelere aut malo aliquo facinore reperire. Sic dicit Achab ad Eliam, obviam sibi factum. in occupatione vineae Nabod: Num deprehendisti me inimice mi? pro, O quam tu gaudes, quod me nunc in foedo scelere repereris, cum alioqui perpetuo me insecteris, et omnia mea facta vituperes, ut sic nunc me excusare nequeam. Dicitur et Sorte aliquis deprehendi, propterea quod sors plerunque monstrat aliquem, sese ob malefactum, aut etiam alio consilio occultantem. 1.

dereliquit Dominus. 2. Paral. 15. Si autem dereliqueritis Dominum, derelinquet vos, quod de plena aut totali desertione accipi potest. Sic et ab hominibus derelinqui dicimur. i. deseri, negligi, eorumque ope destitui: Sicut Psal. 27 habetur: Pater et mater mea dereliquerunt me, tu autem Domine suscepisti me. i. ab omnibus etiam coniunctissimis desertum ac neglectum, recepisti tuendum ac fovendum. Remanere aut Servari. Sic Helias queritur. 1. Reg. 19, se solum esse derelictum: pro, superesse, remanere, ex veris Dei cultorib. solum servari. Sic ibidem Dominus dicit,

ad portas Hierusalem: Mich. 1. Descendere pro humiliari, decrescere in opib. aut dignitate. Sic Deus minatur Israelitis Deut. 28, se effecturum ut descendant infra vicinos aut incolas Ethnicos: pro, ut fiant imbecilliores, aut subditi corum. Peregrinus ascendet super te superne superne, et tu destendes inferne inferne. Descendere, pro abdere sese in loco humili: 1. Sam. 20. Et tertiabis et descendes valde. pro, in profundo loco usque ad tertium diem latitabis. Descendere facere, pro deducere, in tertia coniugatione, crebrum est in Sacris literis, nec indiget exemplorum

ac diversam domum incolere. Non tamen valet id vocabulum extremam desertionem, ut et non ament aciuvent parentes. DESIDERO, praeter propriam significationem non paucos Hebraismos efficit, quos recensebo. Pro velle ponitur, nempe significantius vocabulum pro remissiore. Ionae 1. Tu Domine sicut desiderasti, fecisti. pro, sicut voluisti. Sic contra vebum Volo remissius non raro, pro vehementiore, nempe pro desidero ponitur. Nomina porro inde deducta, ut Desiderabile, et Desiderium, multo plures obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat

obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat rem vel preciosam, vel alioqui valde gratam ac suavem: ut 1. Sam. 9. Cuius tandem est omne desiderabile Israelis? nonne tuum, et domus patris tui? pro, nonne omnia preciosissima totius huius populi, sunt futura tua, cum tu sis futurus rextotius Israelis? Aliqui intelligunt, Quem tandem desiderat totus Israel, nisi te, sibi in regem? Prover. 3. Omnia desiderabilia tua non aequantur sapientiae, pro, omnia preciosa, omnia grata tibi, et quaecunque habes in deliciis. Sic Threm. 1. et Iob 20. Dan. 11 dicitur

ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco, quique me creasti, redemisti, et nunc regis ac foves. Nonnunquam etiam ingeminatur, ut magis affectus orantis, et hic mutuus respectus aut correlatio exprimatur: ut Psalm. 22. Deus mi, Deus mi, quare me dereliquisti? Deus deorum,

Lector sciat, ubi Dominus in Latino textu occurrit, plerunque poni Iehova. Esaiae 42 dicitur: Ego Iehova, hoc est nomen meum. Hierem. 33. Haec dicit Iehova, qui facturus est, et formaturus illud, et paraturus. Iehova nomen eius. Ionas 4. Oravit ad Iehova. Psalm. 83. Et cognoscant quia tu, et nomen tibi Iehova, et tu solus altissimus in omni terra. Iudith 9. Dominus nomen est tibi. Iehova etiam alicubi repetitur, ut Exodi 34. Iehova, El, misericors. יהוה אלהים Iehova Elohim. in 2. cap. Genes. et deinceps incipit

in Latino textu occurrit, plerunque poni Iehova. Esaiae 42 dicitur: Ego Iehova, hoc est nomen meum. Hierem. 33. Haec dicit Iehova, qui facturus est, et formaturus illud, et paraturus. Iehova nomen eius. Ionas 4. Oravit ad Iehova. Psalm. 83. Et cognoscant quia tu, et nomen tibi Iehova, et tu solus altissimus in omni terra. Iudith 9. Dominus nomen est tibi. Iehova etiam alicubi repetitur, ut Exodi 34. Iehova, El, misericors. יהוה אלהים Iehova Elohim. in 2. cap. Genes. et deinceps incipit usurpari: et Latine redditur,

infra annotabitur. אלה a potentia. Deuteron. 32. Dereliquit Deum (Eloha) factorem suum. Item: Immolaverunt daemoniis, et non Deo (Eloha) Esaiae 44. Nunquid non est Deus praeter me? Daniel. 11. Deus Maosim, Iehova, Elohai. Psalm. 40. Multa fecisti tu Domine Deus meus mirabilia tua. אל Deus. Genes. 16. Tu אל qui vidisti me. et praemittitur: Vocavit Agar nomen Iehova, qui loquebatur ad eam. Capite 17. Ego sum אל שדי, Dominus

Dereliquit Deum (Eloha) factorem suum. Item: Immolaverunt daemoniis, et non Deo (Eloha) Esaiae 44. Nunquid non est Deus praeter me? Daniel. 11. Deus Maosim, Iehova, Elohai. Psalm. 40. Multa fecisti tu Domine Deus meus mirabilia tua. אל Deus. Genes. 16. Tu אל qui vidisti me. et praemittitur: Vocavit Agar nomen Iehova, qui loquebatur ad eam. Capite 17. Ego sum אל שדי, Dominus omnipotens. Et ibi quoque praecedit, Apparuit Iehova, Abram. Item postea ponitur Elohim: Dixit

אלהי ישראל. Genes. 33. Invocavit fortissimum Deum, seu potius Deum deûm Israel. Num. 16. El Elohe, Domine Deus spirituum universae carnis. Deuter. 10. Deus magnus. Deut. 33. Deus aeternus. 1. Reg. 10. Deus immutavit cor eius. Esa, 43. Ego (El) Deus Ionae 4. Tu es Deus clemens. Psalmo 77. Quis Deus (El) magnus sicut Elohim. אל אביף, Genes. 49. Deus patris tui erit adiutor tuus. אל ביתאל, Gen. 31. Ego Deus Bethel, quia ibi se Deus revelarat, et

37. Domine exercituum Deus Israel. et capite 51. Ego autem sum Dominus Deus tuus, qui conturbo mare, et intumescunt fluctus eius. Dominus exercituum nomen meum. Hiere. 7. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel. Cap. 10. Dominus exercituum nomen illi. Cap. 11. Tu Domine Zebaoth. Et cap. 18. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel. et cap. 29. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel. et cap. 31. Haec dicit Dominus exercituum Deus Israel. Amos 4. Dominus exercituum nomen eius, Amos 5. Haec dicit

Deus Israel. Amos 4. Dominus exercituum nomen eius, Amos 5. Haec dicit Dominus Deus exercituum (Adonai) dominator. Zach. 8. Et factum est verbum Domini exercituum, dicens: Haec dicit Dominus exercituum. Malach 1. Dominus exercituum, et cap. 2. 3. et 4. Psalm. 59. Et tu Domine Deus exercituum, Deus Israel. Psal. 80. Domine Deus exercituum. Item: Deus Zebaoth. Psal. 54. Altaria tua Domine Zebaoth, rex meus et Deus meus. Item: Domine Deus Zebaoth, exaudi orationem meam. et Psal. 89. DEUS DEORUM. Psal.

pueris istis. Praedicit autem vocabulum Elohim, Deus qui pascit me ab adolescentia, etc. Sic Angeli vocantur, qui Loth eripiunt ex conflagratione Sodomae. REX. Psal. 5 Intende voci orationis meae. Rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo. Psal. 44. Tu es rex meus, ô Deus. Psal. 47. Rex magnus super omnem terram. Psal. 147. Exaltabo te Deus meus Rex, et benedicam nomini tuo in seculum seculi. Esaiae 6. Regem Iehova Zebaoth vidi. Esaiae 41. Afferte si quid forte habetis, dicit Rex Iacob. Praecedit autem, Dicit

Ita declarat quem nam periphrastice appellarit sanctum Israel, nempe ipsum Dominum. Cap. 41. Manus Domini fecit haec, et Sanctus Israel creavit illud. et cap. 43. Psal. 89. Dominus est scutum nostrum, et Sanctus Israel rex noster. PATER. Esaiae 63. Tu pater noster, et Abraham nescivit nos, et Israel ignoravit nos. Tu Domine pater noster, et redemptor noster, a seculo nomen tuum. Psalmo 68. Qui pater est orphanorum, et iudex viduarum, Deus in habitaculo sancto suo. PASTOR. Psalmo 23. Dominus pastor meus, nihil mihi deerit. Quae porro de

nempe ipsum Dominum. Cap. 41. Manus Domini fecit haec, et Sanctus Israel creavit illud. et cap. 43. Psal. 89. Dominus est scutum nostrum, et Sanctus Israel rex noster. PATER. Esaiae 63. Tu pater noster, et Abraham nescivit nos, et Israel ignoravit nos. Tu Domine pater noster, et redemptor noster, a seculo nomen tuum. Psalmo 68. Qui pater est orphanorum, et iudex viduarum, Deus in habitaculo sancto suo. PASTOR. Psalmo 23. Dominus pastor meus, nihil mihi deerit. Quae porro de Deo per anthropopathian dicuntur, ea forte in illa ipsa figura in

Praeclaris factis, ut Psalm. 77. Recordabor annorum dexterae tuae. id est, eius temporis quo grandia fecisti. Secundo, indicat quandam promptitudinem Dei in benefaciendo: quia dextera dare ac largiri solemus aliis quae volumus. ut Psalm. 16. Iucunditates sunt in dextera tua in seculum. id est, tu prompte ea beneficia largiris ac distribuis, quae nobis laeticiam afferant. Sic et Psalm. 40, dextera Dei dicitur esse plena iustitia: pro, iuste agit, regit, ac tuetur suos. Vicina significatio est, cum dextera Dei auxilium significat: ut Thren. 2. Redire fecit dexteram suam retrorsum a

dicitur, quod multi cadent a dextris et sinistris pii, sed ad eum calamitas non sit perventura: id est, in comuni clade Deum esse protecturum et liberaturum pium, ita ut pereuntibus innumeris circa ipsum, solus eripiatur. Dextera etiam meridiem significat, ut Psalm. 89. Aquilonem et dexteram tu condidisti. Dexteram alicuius exaltari, plerunque significat eum potentem et gloriosum fieri. ut Psal. 89. Exaltasti dexteram hostium eius, exhilarasti omnes inimicos meos. Sic etiam de Dei dextera legimus Psalmo 89. Tuum est brachium, et fortitudo valida erit manus tua,

ad praescriptum normae divinae regere. Psal. 78. Hier. 31. Dirige cortuum in viam rectam. Dirigi dolum. Dan. 8, pro succedere. Dirigi orationem. Psal. 141. Dirigatur oratio mea in conspectu tuo, sicut incensum. Praeparare directiones, Psal. 99. Tu iudicium diligis, praeparasti directiones, iudicium et iustitiam tu fecisti in Iacob, pro, quicquid usquam recti, iusti ac boni est, tu id facis. Prava fieri directa: Isaiae 4 Luc. 3, Prava vertentur in directa metaphora sumpta a viis incommodis, per valles et montes: significat doctrinae,

31. Dirige cortuum in viam rectam. Dirigi dolum. Dan. 8, pro succedere. Dirigi orationem. Psal. 141. Dirigatur oratio mea in conspectu tuo, sicut incensum. Praeparare directiones, Psal. 99. Tu iudicium diligis, praeparasti directiones, iudicium et iustitiam tu fecisti in Iacob, pro, quicquid usquam recti, iusti ac boni est, tu id facis. Prava fieri directa: Isaiae 4 Luc. 3, Prava vertentur in directa metaphora sumpta a viis incommodis, per valles et montes: significat doctrinae, religionis ac vitae correctionem, quin et ipsam instaurationem regni

succedere. Dirigi orationem. Psal. 141. Dirigatur oratio mea in conspectu tuo, sicut incensum. Praeparare directiones, Psal. 99. Tu iudicium diligis, praeparasti directiones, iudicium et iustitiam tu fecisti in Iacob, pro, quicquid usquam recti, iusti ac boni est, tu id facis. Prava fieri directa: Isaiae 4 Luc. 3, Prava vertentur in directa metaphora sumpta a viis incommodis, per valles et montes: significat doctrinae, religionis ac vitae correctionem, quin et ipsam instaurationem regni Dei per Christum factam. DISCERE plerunque in usitata

Item: Omnis disciplina ad tempus non gaudii esse videtur, sed tristiciae, Hebr. 12. Sic et Isaiae 53, Disciplina pacis nostrae super eum. id est, castigatio aut poena pariens nobis pacem. Aliquando vero significat correctionem aut emendationem, seu instructionem de moribus. ut Psalm. 50. Tu vero odisti disciplinam. et in Proverbiis saepissime. DISCIPULI, olim vocabantur tum illi 72 inferioris ordinis Apostoli, a Christo accersiti: tum et omnes Christiani, Actor. 6. Sed postea Antiochiae coeperunt sese vocare Christianos, a Christo. Hoc enim nomen ibi primum inventum

Dominum diei aut noctis. Sol dicitur datus in dominium diei, et Luna noctis: id est, ut regat ac illustret diem et noctem. Dominium caeli, Iob 38, aliqui intelligunt de vi ac efficacis solis, et aliorum luminum, in terram ac terrestria. Nunquid pones dominium caeli in terra? pro, num tu efficies, ut sicut nunc caelum dominatur terrae, ita posthac terra caelo intentet vim suam? Dominari alicui, significat etiam praevalere, ac opprimere eum: Psalm. 19 et 134. Deus dicit Hieremiae 31, Ipsi dissolverunt foedus meum, et ego בעלתי

DRACONES, per metaphoram impios, praesertire potentes, significant. Psalmo nono: Conculcabis leonem et draconem. Praesertim vero Aegyptium tyrannum hoc nomine solet Scriptura vocare, alludens ad aquaticos dracones: quia illius regnum stagnabatur et foecundabatur aquis Nili. Psalmo 74. Tu contrivisti capita draconum super aquas. intelligit interitum Pharaonis et Aegyptiorum in mari rubro. Sic et Esaiae 27. Ezechielis 29, nominatim regem Aegypti draconem vocat. inquit enim: Rex Aegypti draco magnus. Eadem figura draco significat ipsum Satanam. Apocalyp. 12 et 20: ut ibi textus

ecce ego: id est, paratus sum ferre, quae Deus imposuerit mala. Aliquando affirmationem et certitudinem significat. Genes. 1. Ecce dedi vobis omnem herbam. id est, certe, vere. Ibidem 16. Ecce conclusit me Deus, ne pariam. id est, certe. Ibidem 12. Ecce nunc novi, quod mulier pulchro aspectu tu sis. pro, certo scio. Ibidem 17. pro Ismaele audivi te, Ecce benedicam ei. id est, certe benedicam. Ibidem 28. Et ecce ego tecum, et servabo te. id est, certe ero tecum, ac servabo te. Ecce ego ad pugillos, scilicet missurus sum. Ezech. 13. pro, Certo missurus sum. Dan. 4. vertit vetus

pro, nescio quomodo me in tanti regni administratione gerere debeam. Sic 1 Sam. 8. Rex egredietur ante nos, pugnabitque bella nostra. Sic Psal. 144. Et non egrederis cum exercitibus nostris. id est, non iuvas, non regis, non facis nos vincere. Sic et Psal 60. Non ne tu qui proieceras nos, et non egrediebaris cum exercitib. nostris, quia Deus est dux et gubernator populi sui. Egrediens ad bellum: pro, spiritus ad militiam, Num. 1: ubi actio pro potentia ponitur. Quod egredietur ex ore vestro, facietis. id est, quod promiferitis aut voveritis: Deut. 23.

Eleemosynam: sieut dura non est, quod Dominus ait, Eorum cor esse plenum rapina: cum nec raptae, nec in eleemosynam datae ros, in corde existant, sed tantum ipse affectus dandi aut rapiendi. Usitatissimus enim Hebraismus est, ponere abstractum pro concreto. Sic et illud Terentianum videri queat, Tu quicquid es, mera sapientia es. id est, sapientissimus: Ubi perinde sapientia pro sapienti animo, sicut hic rapina pro rapaci, et misericordia pro misericordi animo ponitur. Expendatur etiam, quod vox Graeca eleemosyna omnino ponatur valde crebro pro Hebraea

Misericordia aut beneficentia et veritas: id est, verax beneficentia. Sic abundat Rom. 8. Mittens filium in similitudine carnis peccati, et de peccato condemnavit peccatum. Aliquando idem valet quod Sed, cum videlicet antithesin sententiae priori adiungit. ut Psal. 3. Et tu Iehova clypeus es circa me. Praecesserat enim: Multi dicunt animae meae, non est ei salus in Deo suo. Opponitur igitur per antithesin, contraria fiducia pii hominis. Vertendum igitur est, Atqui, vel Sed, aut Attamen tu es clypeus circa me. Sic Psal. 22. Clamo per diem, et non

videlicet antithesin sententiae priori adiungit. ut Psal. 3. Et tu Iehova clypeus es circa me. Praecesserat enim: Multi dicunt animae meae, non est ei salus in Deo suo. Opponitur igitur per antithesin, contraria fiducia pii hominis. Vertendum igitur est, Atqui, vel Sed, aut Attamen tu es clypeus circa me. Sic Psal. 22. Clamo per diem, et non exaudis: et noctem, et non est silentium mihi. Ergo, Quare. Gen. 12. Ecce scio quod sis mulier pulchra visu, et fiet cum videbunt te Aegyptii, ut te accipiant, et me interficiant. id est, Ergo vel Quare fiet. Gen. 44.

Gen. 22. Nunc scio quod timeas Dominum, et non pepercisti filio unigenito tuo. Exod. 2. Et vocavit nomen eius Moysen. Et dixit, quia ex aquis. id est, dixit enim. Psal. 1. Et erit sicut arbor plantata. pro, erit enim sicut arbor plantata. Sic aliqui exponunt illud: Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. pro, quia est benedictus tuus fructus, aut semen. Col. 2. Spiritu tamen sum vobiscum gaudens, et videns vestrum ordinem. pro, quia video, et quasi coram contemplor vestrum pulcherrimum ordinem. Qu, Quae, Quod: Et sicut grex, et nemo

ordinem. Qu, Quae, Quod: Et sicut grex, et nemo colligit. pro, quem nemo colligit. Gen. 18 Et ego pulvis pro, qui sum pulvis. Gen. 22. Et concubina eius, et nomen eius Reuma. pro, cuius nomen. Mich. 2. Et stillabit. pro, is still abit huic populo, seu erit eius doctor. Luc. ult. Tu solus peregrinaris, et haec ignoras. pro, solusne es ex omnibus peregrinis, qui haec ignores? vel, adeone solus et solitarius hic egisti, ut rem ac factum tantum audire nesciveris? 1. Sam. 20. Non faciet pater meus poni rem parvam aut magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicet mihi.

non accipitis. pro, sed. Aut: Gen. 26. Qui tetigerit virum istum, et uxorem eius. pro, aut uxorem eius. Exodi 12. Ex ovibus et capris accipietis. pro, aut capris. Exod 20. Non facies tibi sculptile, et ullam similitudinem. pro, aut ullam. Alioqui: Levit. 10. Vinum et siceram non bibes tu et filii, et non moriemini pro, alioqui moriemini: seu, ne moriamini. Attamen: Exod. 5. Neque stramen dabitur vobis, et summam laterum dabitis. pro, Attamen nihilominus. Autem: Gen. 38. Et ecce gemini in utero eius. pro, habebat autem gemellos in utero suo. Psal. 4. Et

Et ecce gemini in utero eius. pro, habebat autem gemellos in utero suo. Psal. 4. Et scitote quod segregavit sibi Dominus pium. pro, scitote autem, etc. Psal. 115. Et terram dedit filiis hominum. pro, terram autem, vel vero. Certe: 1. Reg. 18. Et nunc tu dicis, Vade et dic Domino tuo, En Elias, Et interficiet me. pro, certe interficiet. Ierem. 42. Si posueritis facies vestras, et erit gladius, in quo, etc. pro, Utique gladius, aut bellum, quod fugiunt, perdeteos. Donec: 1. Sam. 14. Maledictus qui comederit panem usque mane, Et

3. Non ero dominus, Et in domo mea non est panis. pro, Nam in domo mea non est panis, non possum vos alere Isaiae 64. Hierem. 42. Iratus es, Et peccavimus. pro, nam peccavimus. 1. Sam. 14. Erat coarctatus valde, Et adiuraverat Saul. pro, nam, etc. Sic forte illud, Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris. pro, Quia benedictus fructus ventris, etc. Iohan. 2. Manserunt ibi non multos dies, et erat pascha prope. pro, nam erat. Et non, pro ne: Exodi 30. Lavabunt te aqua, et non morientur. pro, ne moriantur. Hierem. 38, Nemo sciet

1. Paral. 17. Annunciavi tibi, et Dominus aedificabit tibi domum. pro, Quod Dominus aedificabit tibi domum: Sicut 2 Sam. 7 expresse habetur. Isa 38. Quam praedicabo, et dixit mihi, et fecit. pro, quam praedicabo quod dixit mihi et fecit. Sic posses exponere illud dictum Lucae ultimo, Tu ne solus peregrinaris, aut commoraris in Ierusalem, et haec ignoras? pro, quod haec ignoras, cum sint talia ac tam nota? quasi diceret: Videmus quidem te peregrinum hominem esse, et forte paschatis tantum gratia paucis diebus hic Hierosolymae versatum: sed vehementer miramur, te hisce diebus

EXCELSUS, aut Altissimus, crebro ipsemet Deus vocatur. Actorum. 7. Excelsus non habitat in manufactis templis. Et Actorum decimosexto: Servi Dei excelsi sunt. Psal. decimo octavo. De excelso loquuntur, ponunt in caelum os suum. id est, contra Deum. Psalmo nonagesimo quarto. Tu Domine excelsus es super omnem terram. pro, omnia ditioni tuae subiecta sunt. De Christo dicitur Hebr. 9, quod esset excelsior factus caelis. pro, in summam gloriam elatus. Excelsa alioqui fuerunt delubra aut sacella, in editis montibus aut collibus extructa, ubi aut non verus Deus, aut non

sunt omnia eius negocia, omnis eius conversatio: quia res aguntur ac expediuntur exeundo et intrando in domum. Inde per synecdochen hi duo motus pro omnibus actionibus, totaque conversatione ponuntur. 2 Samuelis 3. Venit ut sciret exitum et introitum tuum. Et clarius: Et ut sciat omnia quae tu facis. Sic et in illo Psalm. 121. Dominus custodit exitum tuum, et introitum tuum. id est, te et omnes tuos conatus et actiones. Sic et Actor. 9 legitur, Erat exiens et intranscum eis in Hierusalem. De qua loquutione et supra in verbo Egredi dictum est. Exire et intrare ante populum,

Tametsi illud A FACIE, simul aliquam singularem energiam aliquando habeat. Pingit enim ipsam speciem mali aut causae, quasi ante oculos. Genesis 6. Repleta est terra iniquitate a facie eorum. A facie Sarae ego fugio, Genesis decimosexto: Isaiae septimo habetur: Derelinquetur terra, quam tu exhorres, a facie duorum regum ipsius. Ego illud A facie, cum Derelinquetur potius connecterem, quam cum Exhorreo. Dicit enim, deserendam aut devastandam esse terram illorum hostilium regum, quas terras aut hostilia regna horrebat Achazus rex. A facie, aliquando coram: ut Deuteronomii

accipitur, significat iram, indignationem et poenas, ut Psalmo 33. Facies Domini in facientes mala. id est, ira et castigatio. Psalmo 68. Sicut liquescit cera a facie ignis, sic pereant impii a facie Dei. Sic Psalm. 9. Cum revertentur retrorsum inimici mei, peribunt a facie tua. id est, tu perdes eos ira tua. Levitici 17. Obfirmabo faciem meam contra animam illam. pro, irascar ei vehementer. Psal. 51. Absconde faciem tuam a peccatis meis pro, ne observes, neve ea respiciens

Ecclesia, aut ministerium et regnum DEI: sicut et praesentia Dei in arca, eius facies dicebatur. Sic orat David, inquiens: Ne proiicias me a facie tua. id est, ne desinas me curare, et in tua providentia habere. Exodi 33. Si facies tua non ierit nobiscum, ne eduxeris nos de loco. id est, nisi tu ipse singulari cura et providentia nobis in via voles adesse. Psalmo 31. Abscondes eos in abscondito faciei tuae. id est, singulari cura ac providentia contra impios. 2. Regum 17. Abstulit eos a facie sua. Domum, quam sanctificavi nomine meo, dimittam a facie mea: 1 Regum 9. Faciem alicuius

in contritione, veluti inferis iacentes, audiunt sibi proponi mediatorem omnibus salutem promittentem ac afferentem: sed ab illa generalitate inter luctandum, et cum Deo agendum, tendunt ad illam specialem conclusionem, qua spiritu S. testimonium nobis dante, tandem concludimus: Amen, utique Deus tu remisisti iniquitatem peccati mei. Fides porro vera ac iustificans est noticia, expetitio, et specialis assensus aut fiducia coram a Deo per mediatorem impetrans iustitiam, spiritum, et vitam. Quam sequitur vel cognata fides, vel huius exercitium, qua alia quoque bona impetramus, quam in libello

et pacto primo si deficitur per adulterium, vel reiectionem, non potest fieri cum alio coniugium, vel secunda fides, aut pactum secundum: sed simpliciter damnatio legis est, nisi redeatur per reconciliationem ad primam fidem, ad pactum primum. Sicut cap. 3. Hierem. dicitur: Tamen tu meretrix revertere ad me. Et est pactum primi praecepti apud nos, pactum Baptismi: Ego sum Dominus Deus tuus. A quo aversi, iubentur ad illud reverti: Qui defecerunt â fide, iubentur ad eam reverti. Sic et nonnulli patres hunc locum Pauli intellexerunt, Fidem primam esse fidem in Christum.

est, implere. Firmare vultum aut faciem, supra FACIE exposui. Firmare aliquem super inimicos: pro, firmiter constabilire et superiorem facere. Psalmo 105. Et firmarunt eum super inimicos eius. Firmare sanctuarium. Exodi decimoquinto: Sanctuarium Domini firmabunt manus tuae. id est, tu tibi ministerium et tabernaculum extrues. Firmare egenum. Levitici vigesimo quinto: Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum: pro, nutantem eius rem familiarem fulcies tuo aliquo auxilio et consilio. Firmare in terra. pro, constabiliri eius statum ac res.

facere. Psalmo 105. Et firmarunt eum super inimicos eius. Firmare sanctuarium. Exodi decimoquinto: Sanctuarium Domini firmabunt manus tuae. id est, tu tibi ministerium et tabernaculum extrues. Firmare egenum. Levitici vigesimo quinto: Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum: pro, nutantem eius rem familiarem fulcies tuo aliquo auxilio et consilio. Firmare in terra. pro, constabiliri eius statum ac res. Psalmo 149. Vir linguae non firmetur in terra. pro, nihil ei succedat. Sic Psalmo 101, loquens mendacia non firmabitur coram me. pro, non erit

et Ecclesia. Sic et Ioelis tertio. Iohan. quarto et septimo habetur, quod Spiritus sanctus et renovatio pii fient fons aquae viventis, et salientis in vitam aeternam: quod accipitur de beneficiis, fructibus et effectibus, ac etiam bonis operibus piorum. Fontes tui deriventur foras, et tu Dominus eorum esto: Proverbiorum quinto. Significant fundos, stabilia bona, forte et quaevis fructum ferentia, ut sunt negociacio, aut etiam res pecuaria, quae non vult a liberali abiici aut profundi, sed retineri, ac de fructibus tantum illorum egentibus benefieri. Convenit cum hoc quod

cum dicit, ex prodigiis praecedentibus cognosci posse, extremam diem pro foribus esse. Eadem vis videtur esse in illa loquutione, Peccatum tuum pro foribus cubabit: id est, mox tibi adducet divinas poenas: aut potius originale peccatum tibi insidiabitur, teque solicitabit ad actualia peccata, sed tu resiste illi summa vi. Suffragatur huic significationi primum, ipsum verbum רבץ Rabaz, quod instar saevarum beluarum insidiantium, et exitio alicuius imminentium, alicubi iacere significat: ut Genesis quadragesimonono: Catulus leonis Iuda, de praeda fili

Psalmo 138, Fortificasti me in anima mea fortitudine: id est, confirmasti animam meam. Roborari manus alicuius, id est, vires eius confirmari. 2 Samuelis 16. Fortificari regnum super aliquem, est, ei confirmari regnum. 2 Paral. 26. Fortificatus es plus quam nos, Genes. 26. id est, tu factus es potentior nobis. Qui fortificat vastatorem super robustum: id est, facit eum superiorem potente. Amos 5. Vir peritus roborat vires, Proverbi. vigesimo quarto. id est, praevalet sua potentia, aut certe confirmat vires. Vincula fortificari: Isaiae 28. Ne illudatis, ne

faciem adversarii ac iudicis intueri, et frontem eleuare qui male sibi sunt conscii, aut etiam alioqui parum foedati. Hinc fit, ut robusta aut aenea frons tum pro constante, tum et pro impudente ponatur. ut Isaiae 48, in malam partem: scivi quia durus es tu, et ferrea ceruix tua, et frons tua aenea: pro contumax, pervicax, ac verbo minisque Dei inexpugnabilis. Sic et Ezech. 2 dicitur domus Israel dura fronte, et duro corde esse. Sed contra ibidem cap. 3. in bonam partem usurpatur, de Prophetae constantia:

Hinc fit, ut ipsemet Deus, eiusque vera religio, Piorum haereditas dicatur. Ezech. 44. Ego ero haereditas eorum. id est, ex me solo, tanquam suo unico bono, pendebunt. ut Psalm. 119. Lex tua est haereditas mea. et Psalm 16. Dominus est portio haereditatis meae, et calicis mei. id est, Tu es qui sustentas haereditatem meam. Funes ceciderunt mihi in praeclaris: etenim haereditas mea praeclara est mihi. Quae omnes voces pene synonymae sunt. Sic et Psal 127. Ecce haereditas Domini filii, merces fructus ventris: pro, Ecce haec sunt longe gratissima praemia, quae Deus

indicat. ut Matth. 13, Inimicus autem homo supersevit zizania. Homo aut Vir Dei, alias significat summos ac praestantissimos doctores, ut Prophetas, Patriarchas et Apostolos: ut Deut. 33. et 2. Reg. 4. de Helia saepius. 2. Pet. 1. Locuti sunt sancti Dei viri. et 1 Timoth. 6, Tu vero homo Dei fuge haec. Alias etiam quemvis vere pium ac renatum quatenus est renatus. ut 2 Timoth. 2. Ut sit integer homo Dei. Homo terra est, qui est deditus agriculturae. Gen. 9, Coepit Noach esse vir terrae. Gen. 25. Esau fuit vir agri. Homines pecoris, Gen. 47. pro pastoribus.

Dei. Homo terra est, qui est deditus agriculturae. Gen. 9, Coepit Noach esse vir terrae. Gen. 25. Esau fuit vir agri. Homines pecoris, Gen. 47. pro pastoribus. Sic homines virtutis, aut belli: pro, militaribus, aut etiam fortibus bellatoribus. Vir dexterae tuae: id est, quem tu confirmasti, aut (ut alii volunt) quem tu tibi puniendum servasti. Homo pacis meae Psal. 41. id est, cum quo erat mihi pax. Vir foederis, cum quo est foedus. vir litis, cum quo est alicui lis. Sic homo peccati, 2. Thess. 2. pro homine dedito peccato, imo et singulari

agriculturae. Gen. 9, Coepit Noach esse vir terrae. Gen. 25. Esau fuit vir agri. Homines pecoris, Gen. 47. pro pastoribus. Sic homines virtutis, aut belli: pro, militaribus, aut etiam fortibus bellatoribus. Vir dexterae tuae: id est, quem tu confirmasti, aut (ut alii volunt) quem tu tibi puniendum servasti. Homo pacis meae Psal. 41. id est, cum quo erat mihi pax. Vir foederis, cum quo est foedus. vir litis, cum quo est alicui lis. Sic homo peccati, 2. Thess. 2. pro homine dedito peccato, imo et singulari studio ac arte et profectu serviente peccato.

in Sacris literis aliquando obtinet. Nam Hebr. 5: Summum pontificatum Scriptura vocat honorem, dicens: Non sibi ipsi sumit aliquis eum honorem, sed si quis a Deo vocatus est ut Aaron. Sic et CHRISTUS non semet glorificavit, ut fieret summus Sacerdos: sed is qui locutus est ad eum, Filius meus es tu, etc. Sic credo etiam illud 2. Petr. 1 intelligendum esse: IESUS cum accepisset a patre honorem et gloriam. i. praeter divinitatem, amplissimam functionem reconciliandi humani generis Deo, et ingentia dona ac plenitudinem gratiae et Spiritus, nos Apostoli illam omnem magnitudinem

somnium hominis, pro nihili homine dicere solent. ut Psal. 39, Profecto in imagine transit homo. i. ut res non revera ac solide existens, sed ut res umbratilis, imaginaria. Eadem ratione accipitur et Psal. 73, cum dicit saltes, Sicut somnium a vigilante evanescit, sic tu Domine imaginem eorum in civitate contemptibilem reddes ipsosmet, eorumque opes ac glorias. Sic et Paulus vocat 1 Corinth. 7, totam hanc vitam cum suis commodis ac pompis schema, figuram: et dicit eam pertransire veni rem evanidam, nihilque stabile habentem. Vicina huic signficatio est, quod

accepi latum, verbum compositum: a quo venit Acceptilatio. i. imaginaria solutio, quae simulat debitorem suum sibi soluisse, quod non soluit, idque animo facit remittendi. quia illa verba dicendo, Quicquid tibi per stipulationem promisi, vel ex stipulatu debui, habes ne acceptum? et tu respondeas, Habeo, acceptumque fero, quasi dicas: Perin de habeo, ac si accepissem a te per veram solutionem. Et sic, sicut si vera solutione liberatus esses, ita hac acceptilatione liberaris. Sed discriminis aliquid, idque non parum est, quod iuridica Acceptilatio sit revera prorsus quaedam

omne malum eorum in conspectum tuum, et facias eis sicut fecisti mihi propter iniquitates meas. Thren. 1. Facere alicui secundum peccata vel iniustitiam eius, Psal. 103. Consignare aut conservare alicuius peccata, Iob 14. Obsignata est veluti in fasciculo iniquitas mea, et tu adiicis iniquitati meae: Psal. 69. Adiice vel da iniquitatem super iniquitatem eorum, et in iustitiam tuam non perveniant. Psal. 90 Posuisti iniquitates nostras in conspectu tuo, et abscondita nostra in luce vultus tui. Sic statuere alicui peccatum, Act 7, pro

Is. 34, et Deut. 32. pro, penitus madefieri, et quasi exaturari sanguine. Quarto significat per metaphoram, ad stuporem a mentiamque redigi. Hier. 48. Inebriate Moab, quoniam contra Deum magnificavit: id est, acerbis vexationibus eum velut furiosum efficite. Eadem vis est et Nahum tertio, Tu quoque inebriaberis. Denique significatur etiam quaedam spiritualis ebrietas, eaque duplex, bona aut mala. Ebrietas pravi spiritus, est illa spiritualis vertigo aut amentia, qua se ductores ac seducti ita sunt fascinati, ac veluti incantati, ut temere huc atque illuc sententia cogitationeque

omne genus peccati significare, et poni pro Hebr. עון Avon, sicut Paulus accipit Romanorum primo: Revelatur in Dei super omnem iniquitatem. et Romanorum quarto: Beati quorum remissae sunt iniquitates. Psalmo 5. Quoniam Deus non volens iniquitatem, tu es. In Hebraeo est רשע Rescha, Impietas. Saepe vertit interpres hac voce המס hamas Hebraeum, quod violentiam significat, ut paulo ante exposui. Psalm. 25. Odio iniquo oderunt me: rectius forte, implacabili, crudeli,

Aliquando significat externae rei mundiciem, aut vacuitatem: unde forte omnes hae significationes per metaphoram deducuntur. Proverb. 14: Ubi non sunt boves, ibi praesaepe mundum ac vacuum est. Significat quoque non tantum carentiam culpae, sed et poenae vacuitatem, aut immunitatem. Genes. 24, Tu eris purus a iuramento meo: id est, liber ab execratione, aut poena ei adiuncta. Oseae 8, Non diu ferent impunitatem. Proverb. 29: Manum ad manum, malus non erit innocens. id est, non diu erit impunitus: id est, non evadet poenas, etiamsi multos habuerit defensores. Hierem. 25: Ecce in

praevenit. Baptismus est interrogatio bonae conscientiae: 1. Pet. 3, de quo loco vide supra in voce Baptismus. INTRODUCERE, et Educere, sunt ducis officia, et significant totam Imperatoriam functionem. 2. Sam. 5. Etiam cum Saul esset super nos rex, tu introducebas et educebas Israelem. id est, nihil ominus tu solus optime exercitui imperitabas. Dictum est de hac phrasi supra in Educo. INTROITUS, et Exitus, significat omnes hominis actiones, et totam vitam. Psal. 121. Dominus custodiat introitum tuum, et exitum

1. Pet. 3, de quo loco vide supra in voce Baptismus. INTRODUCERE, et Educere, sunt ducis officia, et significant totam Imperatoriam functionem. 2. Sam. 5. Etiam cum Saul esset super nos rex, tu introducebas et educebas Israelem. id est, nihil ominus tu solus optime exercitui imperitabas. Dictum est de hac phrasi supra in Educo. INTROITUS, et Exitus, significat omnes hominis actiones, et totam vitam. Psal. 121. Dominus custodiat introitum tuum, et exitum tuum. id est, omnes tuas actiones, consilia et molimina. Sed

regionem Psal. 32, haec metaphora iram Dei et etiam spirituales poenas videtur significare, cum dicit, exundationem aquarum non perventuram esse usque ad eos qui habent remissionem peccatorum, Utique in exundatione aquarum multarum ad eum non pertingent. et mox addit rationem, Quia tu es ei latibulum. Isaiae 8, haec metaphora plene posita est, integraque similitudine clarius suum sensum exhibet. inquit enim ibi Deus: Quandoquidem abhorrer populus iste ab aquis Siloe sensim defluentibus, ipso autem Rezin ac filio Romeliae gaudet: idcirco, ecce Dominus adducet super eum aquas

pro, veri Israelitici Dei civitas vocantur. Sic Dan. 9 inquit: Vide Deus desolationes nostras, et civitatem super quam vocatum aut invocatum est nomen tuum. Et mox, Vocatum est nomen tuum super civitatem et populum tuum: id est, Haec civitas et populus dictus est tuus populus et tua civitas, et tu dictus habitusque es eius Deus: in tuam ergo maximam ignominiam cedit, quod perinde nunc oppressi ac conculcati iacemus, ac si tu Deus noster tuos liberare nequeas. Actor. 15 citatur ex Amos 9, Et omnes gentes super quas vocatum nomen meum. i. quae dicuntur meus populus, quae numerantur

aut invocatum est nomen tuum. Et mox, Vocatum est nomen tuum super civitatem et populum tuum: id est, Haec civitas et populus dictus est tuus populus et tua civitas, et tu dictus habitusque es eius Deus: in tuam ergo maximam ignominiam cedit, quod perinde nunc oppressi ac conculcati iacemus, ac si tu Deus noster tuos liberare nequeas. Actor. 15 citatur ex Amos 9, Et omnes gentes super quas vocatum nomen meum. i. quae dicuntur meus populus, quae numerantur inter meos cultores: sicut si nunc diceremus, quae Christianae vocantur aut censentur: nisi quis malit exponere, a quib. ego invocor,

iudicasse populum: pro, gubernasse. Sic posses interpretari illud Psal. 110, Christus iudicabit in nationibus. i. potenter regnabit in toto mundo. Psal. 105. Iudicabit orbenterrarum in aequitate, et populos in veritate sua. Zach. 3. Si in viis meis ambulaveris, tu iudicabis domum meam. Quarto, significat litigare: sicut Deus Gen. 6 pronunciat, Spiritum suum non perpetuo iudicaturum, id est, litigaturum cum hominibus. Sic dicit Ioel 3, se velle contendere iudicio, aut litigare in valle Iosaphat, cum omnibus gentibus. Unicus venit ad peregrinandum, et

agetur in voce IUSTITIA Iudicia iustitiae, saepe videntur ipsa praecepta Dei vocari, vel quia iusta sunt, vel quia a iustitia Dei praescribuntur. Psal. 119. Cum didicero iudicia iustitiae tuae, Ibidem: Ad confitendum super iudiciis iustitiae tuae: id est, quae tua iustitia, aut tu iuste Deus praescribis, mandas, ordinis Iudicium, pro recepto more. Psal. 81. Clangite in neomeniis tuba, quia statutum Israeli est, iudicium Deo Iacob id est, solennis consuetudo. ¶ Sed quid obfuerit, hic paulo meliori ordine recensere significationes huius nominis Iudicii,

sua in [?: ] iudicio: id est, per iniuriam, sine omni aequitate. [?: C- ] Deus dicitur Facere iudicium et iustitiam, plerumque (ut aliqui putant) illud prius malorum castigationes posterius vero bonorum defensionem denotat. ut Psal. 99 Iudicium et iustitiam tu fecisti Iacob. Iudicis [?: ] ciae, denotant iusta iudicia, Psal. 119, Ad confitendum [?:-bi ] super iudicia iustitiae tuae. id est, super iusta [?: iudi- ] tua. Sic ibidem: Cum didicero iudicia iustitiae tuae [?: ] metsi ibi

in libertate, ad quam eos Christus vocavit, et non pati se iterum iugo legis subiici. In politicis autem queruntur Israelitae, se nimis gravi iugo ac onere a Salomone oneratos fuisse, petuntque id a filio nonnihil relevari, 1. Reg. 12. Aliquando iugo additur onus. Isaiae 9, Iugum oneris eius tu contrivisti: id est, tu liberasti eum ab ista gravi et molesta servitute. Utraque voxidem significat in hoc loco. Sic Isaiae 58. Si abstuleris e medio tui iugum: pro, quicquid [?:-o ] fratri aut proximo onerosum ac molestum [?: impo- ] , ut sunt foenora, debita, et

eos Christus vocavit, et non pati se iterum iugo legis subiici. In politicis autem queruntur Israelitae, se nimis gravi iugo ac onere a Salomone oneratos fuisse, petuntque id a filio nonnihil relevari, 1. Reg. 12. Aliquando iugo additur onus. Isaiae 9, Iugum oneris eius tu contrivisti: id est, tu liberasti eum ab ista gravi et molesta servitute. Utraque voxidem significat in hoc loco. Sic Isaiae 58. Si abstuleris e medio tui iugum: pro, quicquid [?:-o ] fratri aut proximo onerosum ac molestum [?: impo- ] , ut sunt foenora, debita, et similia. Tertio,

aut cauda, ramus aut iuncus. ramus, significat potentiores: iuncus, infirmiores. IURARE, praeter suam propriam significationem, quae est, Deum in testem vocare alicuius dicti aut sententiae, saepe significat aliquid alicui sancte promittere. ut, Iuravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedek. id est, Deus sancte aut iuramento pollicitus est filio suo aeternum sacerdotium Gen. 50. Deus terram iuravit ipsi Abraham: id est, cum iuramento. promisit. Ierem. 11. Ut suscitem iuramentum, quod iuravi patribus vestris: id est, sacro

Sic et Rom. 2 dicuntur legis factores, id est, qui ei perfecte obediunt, iusti esse. Hoc sensu etiam dicitur Deuteron. 6, Eritque iustitia nobis, cum fecerimus omne praeceptum hoc coram Domino Deo nostro, sicut praecepit nobis. Sic et de ipso Deo crebro Scriptura pronunciat: Iustus es tu Domine, et rectum est iudicium tui, Etsi autem ista obedientia legis plerunque, imo semper in hac corrupta natura, imperfecta est: vocatur [?: tam- ] iustitia, quae etiam universalis est: ut ad [?: Philippe- ] tertio capite Paulus dicit, se secundum legis iustitiam

iustitiae nostrae dicuntur esse ut pannus menstruatae: id est, omnia nostra iuste facta, aut bona opera. Sic dicitur Ieremiae 22. Vae qui aedificat domum in non iustitia, et coenacula sua in non iudicio: id est per iniurias et fraudes. Sic quoque Saul dicit primo Samuelis 24, Iustiores me. Tu enim retribuisti mihi bonum, ego retribui tibi malum. Quod vel de tota controversia inter Davidem et Saulem, vel etiam de illa una persecutione, et Davidis abstinentia a caede Saulis interpretari posses. Secundo: Non raro Iustitia beneficentiam aut benignitatem denotat: in qua

eum esse iustum, seu liberem illum a reatu et molestatione accusatoris. In primo Reg. cap. 8. Sic inter caetera orat ad Dominum Salomon, Cum peccaverit vir in proximum suum, et exegerit ab eo iuramentum, ut faciat iurare eum, et venerit iuramentum ante altare tuum in domo hac, tu exaudias in caelo, et facias, et iudices servos tuos. להרשיע רשע לתת דרכו בדאשו,ולהצדיק צדיק לתת לו בצדקתו id est, ut condemnes impium, dando viam eius in caput eius: et iustifices

53. sic de Christo legimus כרעוי יצדיק צדיק עבדי לרבם: id est, In scientia aut noticia sui iustificabit iustus servus meus multos: scientiam aut noticiam Christi vocat, qua cognoscitur a nobis fide, de qua Petrus: Et nos cognovimus, quod tu sis Christus, filius Dei. Per hanc iustificat nos Christus. Quomodo autem? Quia inquit: Iniquitates nostras ipse portavit. quibus verbis rationem [?:-ificationis ] huius exprimit. Ezek. 16. Et Samaria, inquit, secundum dimidium peccatorum tuorum non peccavit, et multiplicasti

aiunt: Nisi circumcidamini secundum morem Moysi, non potestis esse salui i. iustificari. Ibidem Petrus inquit: Sed [?: ] gratiam Domini Iesu Christi credimus nos salvos [?:-turos ] , quemadmodum et illi. Actor. 16. Crede in Dominum Iesum, et saluus eris et tu et domus tua. 1 Cor. 15. Notum vobis facio Evangelium, etc. per quod etiam [?:-amini ] . i. per quod vobis annunciatur remissio pec [?: catum ] , et donatur iustitia Christi, et vita aeterna. Roman. 10. Si confessus fueris ore tuo Dominum Iesum, et

egressio labiorum eius in votis eius: pro, id quod voluit, ratum ac firmum votum erit. Psal. 89. Non profanabo pactum, quod egressum est de labiis meis. utrumque est promissio Dei, tum pactum, tum egressio oris. Hier. 17. Quod egressum est e labiis meis, coram te fuit: id est, tu nosti quid pro eis oraverim, petierimve. Sic et fructus labiorum, pro sermone accipitur, Isaiae 37, Creo fructum labiorum. Labiis incircumcisum sequeritur esse Moyses, Exod. 4, quod impeditae linguae, aut alio qui parum facundus existeret. Labiorum ostium custodire. pro, cavere ne

aut obruat eos: pro, iniuriae ac violentiae, quas aliis suo sermone struunt, cedant illis in exitium. Eccl. 10. Labor stultorum affligat eos: pro, iniuriae quas aliis moliuntur, recidant in eos, sintque eis perniciosae. Aliquando etiam simpliciter peccatum de signat. Psal. 10 Tu laborem et irritatione aspicies. Psal. 94. Fingens laborem super statuto. i. impietatem ac peccatum immiscent doctrinae, corrumpendo eam. Graecum quoque κόπος non tantum laborem ac desatigationem, sed etiam alias quasvis molestias, atque

signata, regula aut perpendiculum pro authoritate ac iure aedificandi et regendi. Ratione huius primae significationis saepe idola vocantur ligna pro lapides, quia statuae ex ligno aut lapide fiunt. Isaiae 37. Opera manuum hominis lignum et lapis. Hier. 2. Dicentes ligno, Pater meus es tu: et lapidi, Tu me genuisti. Ezech. 20 Ut colamus ligna et lapides. id est idola lignea et lapidea. Ponitur igitur hic quoque materia pro materiato aut forma, per synecdochen aut metalepsin. Sic Hier. 3. Moechata es cum lapide et ligno: id est, coluisti idola lapidea et lignea. Secundo, hinc

aut perpendiculum pro authoritate ac iure aedificandi et regendi. Ratione huius primae significationis saepe idola vocantur ligna pro lapides, quia statuae ex ligno aut lapide fiunt. Isaiae 37. Opera manuum hominis lignum et lapis. Hier. 2. Dicentes ligno, Pater meus es tu: et lapidi, Tu me genuisti. Ezech. 20 Ut colamus ligna et lapides. id est idola lignea et lapidea. Ponitur igitur hic quoque materia pro materiato aut forma, per synecdochen aut metalepsin. Sic Hier. 3. Moechata es cum lapide et ligno: id est, coluisti idola lapidea et lignea. Secundo, hinc sumpta est illa

aliquid, nota et Latina et Graeca locutio est. Sed Levit. 4 dicitur, Si latuerit res in oculis congregationis: id est, latuerit congregationem, aut totum coetum populi Dei. LATIBULUM nostrum non raro dicitur Deus. ut Psal. 119, Latibulum meum et scutum meum es tu: id est, firmus adiutor ac defensor. Sic et Christus dicitur futurus latibulum a procella et pluvia, Isaiae 4: id est refugium, defensio contra omnes adversitates ac calamitates, praesertim spirituales et summas. Crebra admodum est haec metaphora in Sacris. LATITUDO, plerunque in

quia olim in disputationibus confirmantes aliquas sententias, interrogabant, aut dari sibi quaedam petebant, ex quibus concludebant: in quo sensu etiam Aristoteles verbum Interrogare accipit. Sic et in contractibus confirmationis gratia interrogabant, ac stipulabantur ab emptore: Num tu hoc mihi vendis, locas, donas, etc? Quo respondente, et clare assentiente, solide contractus confirmabatur. Sic et in Baptismo est stipulatio ac confirmatio tum Dei, quod nobis velit esse propitius: tum et nostrae conscientiae, quod eam velit in unum ac solum hunc Deum credere,

aut epithalamiorum in nuptiis usitatorum. Significat ergo non esse elocatas. Munsterus abet, Non sunt honoratae: scilicet nuptiis. ¶ Nomen Laus varie ac cum diversis vocibus [?: con-ectitur ] , et non paucas obscuras locutiones efficit, quarum aliquas percurram. Tu es factus habitans aut possedens laudes Israelis: id est, quem totus populus Israel [?:-u ] Ecclesia perpetuo meritoque laudat. Vel ut alii, qui [?: ] perpetua materia laudis, aut beneficiis tuis das perpetuae celebrationis causas. Aliqui per laudes ipsum tabernaculum

ac celebrabatur. Deus est laus nostra, Deu 10. id est, decus ac ornamentum piorum, qui solus nos ve [?: ] glorificat. Sic Psal. 109. Deus laudis meae ne taceas: vel, Deus de quo glorior. Hier. 17, Deus saluum me fac, et [?:-uus ] ero, quoniam laus mea tu es: id est, Quia de te [?: so- ] glorior, te solum celebro, vel etiam tu me solus laudatum ac honoratum facis. Ita Deus laudis alicuius alias intelligitur, quod Deus illum laudet et glorificet: alias, quod laudetur ab eo. De te laus mea in coetu multo, [?:-ota ] mea

qui solus nos ve [?: ] glorificat. Sic Psal. 109. Deus laudis meae ne taceas: vel, Deus de quo glorior. Hier. 17, Deus saluum me fac, et [?:-uus ] ero, quoniam laus mea tu es: id est, Quia de te [?: so- ] glorior, te solum celebro, vel etiam tu me solus laudatum ac honoratum facis. Ita Deus laudis alicuius alias intelligitur, quod Deus illum laudet et glorificet: alias, quod laudetur ab eo. De te laus mea in coetu multo, [?:-ota ] mea solvam coram timentibus te: pro, laudabo et celebrabo te in maxima frequentia populi.

quae nobis tradidit Moyses. Interdum etiam Lex specialiter usurpatur pro decretis caeremonialibus. Hebr. 7, Lex constituit homines sacerdotes. Heb. 9, Omnia pene per sanguinem secundum legem mundantur. Heb. 10, Umbram habens lex futurorum bonorum. Aut de statutis forensibus. Act. 23. Tu sedes iudicans me secundum legem, et contra legem iubes me percuti? Rom. 7. Mulier vivente viro alligata est legi. Aut de praeceptis legis Moralis, seu Decalogi: qua quidem significatione omnium creberrime in Apostolorum scriptis legitur, ut patet ex testimoniis quae paulo post de lege Morali

ut hominem qui adversus populum, legem et locum ubique homines doceat, et qui Graecos induxerit in templum, et locum sanctum prophanaverit. Act 22. Princeps sacerdotum Ananias praecepit astantibus sibi, ut percuterent os Pauli. Sed Paulus dicit: Percussurus est te Deus, paries dealbate, cum tu sedeas iudicans me secundum legem et contra legem iubes me percuti. Act. 24. Tertullus orator in accusatione Pauli ad praesidem inter caetera inquit: Nacti sumus virum hunc pestiferum, et concitantem seditionem omnibus Iudaeis in universo orbe, et autorem sectae Nazarenorum, qui etiam templum

ut si pater nobilis ac potens filio de nobilitate ac opibus superbienti, et virtutem eruditionemque negligenti proponat alicuius sui infimi rustici filium considerandum, eique eximias laudes verae virtutis tribuat, et dicat eum longe pluris maioremque fore ipso suo filio, hisce forte verbis: Ecce tu superbis de istis incertis et externis bonis opum, generis, et similium, coque vera bona ac virtutes contemnis: at scito, adeo in istis veram virtutem, praestantiam ac gloriam sitam non esse, ut cum hic nostri subulci filius studuerit, plurimumque in omni rerum cognitione ac usu profecerit, fiet

opere ipso, natura, ex animo ac sua sponte legem moralem praestet, etiamsi non habeat scriptam aliquam legem, aut caeremonias: ut si Ethnicus homo id praestaret, qui omni illa externa larua iustitiae ac pietatis Iudaicae carebat. III. Expositio prioris membri. Ecce tu Iudaeus cognominaris, et acquiescis in lege, et gloriatis in Deo, et nosti voluntatem, ac probas [?:-imia ] institutus ex lege, confidisque teipsum ducem esse [?:-corum ] , lumen in tenebris versantium, eruditorem [?: insipien-i ] , doctorem imperitorum,

morali aut verae obedientiae. Postea clarius exponuntur singula membra collationis, nempe Auditor et Factor legis. Postremo tota haec collatio utriusque membri concluditur. Propositio, Non enim a Auditores legis iusti sunt apud Deum: sed b Factores legis iusti habebuntur. a Auditor. Ecce tu Iudaeus cognominaris et acquiescis in lege, et gloriaris in Deo. et nosti voluntatem, ac probas eximia, institutus ex lege confidisque te ipsum ducem esse caecorum, lumen in tenebris versantium, eruditorem insipientium, doctorem imperitorum, habentem formam cognitionis ac veritatis per legem.

irarum, pro tardo ad irascendum ac puniendum, saepe in Sacris literis accipi, supra monui, ubi de longanimitate disserui. Ibidem quoque dixi, idem valere longus irarum, et longus spiritu. Longior est a te, vel prae te, via: seu, longior est te via. i. longius est iter, quam cui conficiendo tu par esse possis. 1 Reg. 19. Hic non est Hebraismus aut obscuritas in voce Longitudinis, sed in comparatione. Comparari. n. videtur viae longitudo, cum hominis longitudine: cum comparetur cum ea quantitate viae, cui vires nostrae sufficere queant. Sic et Latini ferme loquuntur, Virtus maior

tantum sermonem aut sonum, sed etiam mentem aut sententiam loquentis in sermone cernat ac intelligat. Non ergo hoc discrimen linguae et mentis, ratione dicentis accipiendum est (nam proculdubio etiam linguis loquentes, sunt simul mente seu ex animo lo quuti, sicut inquit Paulus de loquente lingua: Tu bene quidem gratias agis Deo, sed alius non aedificatur) Sed ratione audientis, quia (ut dictum est) imperitus mentem loquentis peregrino sermone non pervidebat: quin nec ipsius quidem sermonis mentem, sensum aut sententiam: erat ei sonus sine mente. Sed intelligibili sermone loquentis mentem

imeru, dicite. Loqui verbum in auribus. alicuius, supra dixi esse, loqui ad ali quem. 1. Sam. 25, Loquatur ancilla tua in auribus Domini. i. Liceat quaeso mihi loqui tecum, audias me obsecro. Loqui verbum in auribus alterius, Genes. 44. Loquatur quaeso servus [?: tu-s ] verbum in aurib. tuis. i. permitte ut tecum loquar. Loqui visionem cordis, Ier. 23. pro, quod cuique videtur, quod [?: ] cor suum monstrat, non quod Deus. A' loqui cum aliquo, 1 Sam. 25. Ipse est vir Belial, a loqui cum eo: i. noster [?: he- ] Nabalus est

extinguetur. Prov. 20, Maledicentis patri ac matri extinguetur lucerna in obscuritate tenebrarum: i. subito deseret eum Dei protectio, et omnis felicitas in extrema calamitate. Lucernam alicuius illuminare: pro, felicitatem ac commoda alicuius instaurare, conservare et augere. Psa. 18. Tu illuminas lucernam meam. Metaphora est elegans, veluti si cui lumen iamiam esset extinguendum, et aliquis veniens vel oleum affunderet, vel lychnum reconcinnaret. Lumen lucernae perdere, Hier. 21. Perdam ab eis vocem molae, et lumen lucernae: pro, redigetur omnis ista terra in desolationem.

mortuus, atque adeo etiam [?:-uitas ] ac regnum eius captum. ubi inter alia, haec quoque verba ei dicuntur ab aliis regibus ac satrapis, in [?: infer-o ] : Quomodo decidisti de caelo Lucifer, fili aurorae? Quomodo detractus es in terram, infirmior factus gentibus? id est, tu summe ac potentissime rex, qui perinde caeteros potentes excellebas, ut lucifer alias stellas. Quem locum aliqui per typum aut allegoriam de ipsomet Satana ac eius angelis intelligunt, eoque Theologi principem daemoniorum Luciferum vocant. M MACELLUM,

Magister, est [?: funct- ] Quod ergo affirmat eum esse aut venisse magistrum [?: ] Deo: sentit, eum esse divinitus missum doctorem [?: ] praeceptorem populo Iudaico, ut eum doceat, et ad veram doctrinam perducat. Ibidem porro vicissim dicit Christus Nicodemo: Tu es magister in Israel, et haec ignoras? quasi diceret: Tu et gradu, et dignitate, ac [?: ] mine, et praeterea officio es doctor, aut concionator [?: ] dinarius in populo Dei: et nondum vel corruptionem vel renascentiam hominis nosti? Sic Paulus 1. Tim 1 dicit, se esse a

eum esse aut venisse magistrum [?: ] Deo: sentit, eum esse divinitus missum doctorem [?: ] praeceptorem populo Iudaico, ut eum doceat, et ad veram doctrinam perducat. Ibidem porro vicissim dicit Christus Nicodemo: Tu es magister in Israel, et haec ignoras? quasi diceret: Tu et gradu, et dignitate, ac [?: ] mine, et praeterea officio es doctor, aut concionator [?: ] dinarius in populo Dei: et nondum vel corruptionem vel renascentiam hominis nosti? Sic Paulus 1. Tim 1 dicit, se esse a Deo constitutum Magistrum gentium: id est, ordinarium

sequenti capite, et crebro alias indicat [?: ] mia opera Dei, sive in miraculis, sive in liberatione piorum, sive in castigatione impiorum exhibita. Sic et [?: ] vid 2. Sam. 11 illustria Dei erga se beneficia vocat magnalia. Sic et Psal. 71 dicit Psaltes: Tu fecisti [?: magn- ] Deus, quis est sicut tu? Item Psal. 106, Obliti sunt [?: ] servatoris sui, qui fecit magnalia, aut grandia in Aegypto. Sic denique et Apostoli Act. 2 dicuntur, peregrinis linguis celebrasse magnalia, aut illustria opera Dei

] mia opera Dei, sive in miraculis, sive in liberatione piorum, sive in castigatione impiorum exhibita. Sic et [?: ] vid 2. Sam. 11 illustria Dei erga se beneficia vocat magnalia. Sic et Psal. 71 dicit Psaltes: Tu fecisti [?: magn- ] Deus, quis est sicut tu? Item Psal. 106, Obliti sunt [?: ] servatoris sui, qui fecit magnalia, aut grandia in Aegypto. Sic denique et Apostoli Act. 2 dicuntur, peregrinis linguis celebrasse magnalia, aut illustria opera Dei [?: ] terum 4. Reg. 8 etiam opera ac miracula

[?: ] gnalia dicuntur. dicit enim rex ad Giezi, eius [?: fam- ] Narra mihi quaeso omnia mirabilia, quae fecit Helisaeis. MAGNIFICUS, alias de Deo dicitur, ac notatur eius potentia, coniuncta cum sapientia et bonitare [?: ] Exod 15: Quis est, ut tu, inter deos Domine? Quis sicut tu, magnificus in sanctitate, terribilis in laudibus faciens mirabilia? Isaiae 33: Dominus magnificus est [?: ] pro nobis, veluti locus fluviorum latissimorum. [?: ] dicitur de proceribus loco, dignitate, sapientia ac potentia

dicit enim rex ad Giezi, eius [?: fam- ] Narra mihi quaeso omnia mirabilia, quae fecit Helisaeis. MAGNIFICUS, alias de Deo dicitur, ac notatur eius potentia, coniuncta cum sapientia et bonitare [?: ] Exod 15: Quis est, ut tu, inter deos Domine? Quis sicut tu, magnificus in sanctitate, terribilis in laudibus faciens mirabilia? Isaiae 33: Dominus magnificus est [?: ] pro nobis, veluti locus fluviorum latissimorum. [?: ] dicitur de proceribus loco, dignitate, sapientia ac potentia praestantibus. Thren. 1, Abstulit omnes

malam imprecationem notat: sed cum Deo, significat realem laesionem. Dei enim verba res sunt, et eius benedictiones aut maledictiones sunt beneficia aut laesiones. Humanae seu verbalis benedictionis sunt haec exempla: Rom. 12. Insectantibus vos ne maledicatis. Psalm. 109. Maledicent illi, tu autem benedices. Proverb. 26. Sic maledictio gratuita aut iniusta non veniet. In hoc sensu verbum hoc accipitur etiam, cum Philisteus Goliat, aut Semei, dicitur maledixisse David. Est tamen quaedam humana maledictio non ociosa: ut cum parentes liberis, praesertim iustis de causis, maledicunt,

habitaculo eius protinus. id est, statim cogitavi poenas Dei ipsi imminere, non diu eum fore felicem. Maledictio porro, aut mala precatio Dei, quam supra dicimus valde realem esse, et continere ipsas laesiones aut poenas Dei, passim in Sacris literis reperitur. Gen. 4, Et nunc maledictus tu es e terra, quae aperuitos suum ad suscipiendum sanguinem fratris tui. Exponit vero mox quid nocet maledictionem e terra, nempe sterilitatem ex exitium, quae duo mala ei, Deo ita ordinante, ex ea terra provenient, unde quasi vitam et victum quaerere ac petere debebat. Malach. 2. Mittam in vos

Israel. id est, significavit, annunciavit. Sic et Latini aliquando suo Mandare utuntur, ut Martialis inquit:
Cum leporem mittis, semper mihi Gellia mandas:
Septem formosus Marce diebus eris.
Si verum dicis, si verum Gellia mandas,
Edisti nunquam Gellia tu leporem. Ubi mandas, omnino significas aut nuncias notat. Sic de Mandatis Apostolicis aliqui Act. 15 exponunt, quod idem voleat ac bescheidt, responsum, rescriptum, instructio, non severum mandatum. Manda remanda, habetur in Vulgari versione Isa. 28. de quo loco et

praecepit Deus, et prohibuit. Mandatum, aut manducata testimonia, iudicia, statuta, verbum, lex, et similia, Psal. 119, et saepe alias, synonyma sunt. Psal. 2, Narrabo [?:-ut ] praedicabo decretum, vel mandatum. Dominus dicit ad me: Filius meus es tu, hodie genui te: Pete a me, ac dabo tibi gentes haereditatem tuam. ubi decretum [?:-ut ] mandatum itidem promissionem significare [?: vide-nt ] . Sic enim exponit ipsemet Psalmus, de promissione inquiens: Pete a me, et dabo tibi haereditatem, etc.

et potens [?: ] , aut contra. Levit 25. Sic Iob 30, Secundum robur manus tuae adversatus es mihi. id est, tuis summis viribus. Isaiae 37. Nam habitatores earum abbreviati manum. Id est, imbelles sunt, aut alio qui debilitati. Deutero. 33. Manus eius est sufficiens, si modo tu opem tuleris ei. Ezek. 7. Et manus populi conturbabuntur. id est, vires, virtus, consilia. Sic Gen. 31. Est fortitudo in manu mea, [?: ] faciendum tibi malum. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum a dominis suis, cum fuerit facultas manui tuae ad sciendum. id est, cum egentem iuvare

Iustorum animae in manu Dei sunt. Psalm. 31. In manus tuas commendo spiritum meum. Sic Dominus dicit, Neminem pios rapturum ex manu sua, et Dei. Sic et Isaiae 3 dicunt Iudaei, perditis suis rebus, ad quemvis mediocris sortis hominem: Sis princeps noster, sit haec ruina sub manu tua. id est, tu suscipe curam afflictissimi huius regni, et reduc omnia in meliorem statum: quando quidem habes opes, quibus alas exercitum, aliosque necessarios sumtus facies. Matth. 4, et Psal. 91 dicitur, quod angeli pios in manibus portabunt. id est, singulari cura tuebuntur. 1. Sam. 17,

pro orare. Is. 1. Cum expanderitis manus vestras, abscondam oculos meos a vobis. id est, cum oraveritis, non exaudiam. quia orantes alias levant, alias extendunt manus: quod naturale est omnibus gentibus. [?: ] de gesticulationes in Missa, sine omni vero cordis [?: ] tu, aut fidei affectu. Extendere manus, pro consolari. [?: ] 16. Non expandent manus, ut consolentur eos. Extendere, aut expandere manus, est, etiam lamentari ac [?: ] gere.

aegris manus imponebant, et sanabantur. Hanc efficaciam miraculorum et doni spiritus, quam impositio manuum Apostolorum habebat, volebat Simon magus ab Apostolis argento emere. Percutere manus, pro complodere: quod est dolentium. Num. 24. Et iratus est Balac, et percussit manus. Ezech. 21. Tu ergo fili hominis propheta, et percute manum ad manum. pro, complode, ut dolentes solent Exech. 22. Percussi manum meam propter avariciam quam fecisti, et sanguines qui fuerunt in te. Porro Ezech. 6 etiam plenius gestus irati aut dolentis describitur, qui per impatientiam tum manu percutit

Convertere manum super aliquem: pro, [?: iter-- ] [?:-que ] iterum et saepius percutere: Isaiae 1. Ezech. 38. Dare, aut reponere in manus: Psal. 10. Certe tu laborem et irritationem aspicies, ut des in manum tuam. id est, ut illa perperam facta probe memineris, quo in tempore punias. Dare manus ad aliquid. pro, consentire, opitulari. Esdr. 10: Et dederunt manus suas, ut educerent uxores suas. id est, consenserunt, et adiuverunt amovere mulieres

dicitur compescere procellas maris: quod alludit quidem ad subitam tran quillationem maris. sed significat, Deum furores impiorum et persequutorum uno momento comprimere: ut de Christo Evangelista narrat, quod increpuerit mare et ventos. Sic igitur inquit Psal. [?: ] Tu dominaris impetui maris: cum elevat procellas [?:-s ] , tu compescis eas. A` mari ad mare: id est, latissime. Psal. 72 dicitur de imperio Meschiae: Et dominabitur a [?: ] ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae: id [?: ] a sinu

tran quillationem maris. sed significat, Deum furores impiorum et persequutorum uno momento comprimere: ut de Christo Evangelista narrat, quod increpuerit mare et ventos. Sic igitur inquit Psal. [?: ] Tu dominaris impetui maris: cum elevat procellas [?:-s ] , tu compescis eas. A` mari ad mare: id est, latissime. Psal. 72 dicitur de imperio Meschiae: Et dominabitur a [?: ] ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae: id [?: ] a sinu Arabico usque ad mare mediterraneum, quod [?: ] etiam termini

amove a me: id est, falsam religionem. Psal. 40, Beatus vir qui posuit Dominum fiduciam suam, et non respexit ad inclinantes ad mendacium: id est, idololatrias. Isa. 28, Posuimus mendacium spem nostram, et in mendacio occultati erimus: id est, in nostris religionibus ac diis quae tu vocas mendacia. Isaiae 44, An non est mendacium in manu mea? id est, an non sequor falsam religionem? In hac veritate non stetit Satan: id est, vera Dei agnitione ac cultu, et huius potissimum mendacii factus est pater. Non stetit autem vel perstitit in ea, ratione suae essentiae, ex imagine

MENSA, per metaphoram, aut etiam synecdochem, significat omnia huius vitae commoda: sicut et Panis. Aliqui etiam ad spiritualia bona, praesertim ad verbi Dei pabulum, eius significationem extendunt. Psal. 23 praeparas cotam me mensam eregione hostium [?: meo-id ] est, tu nutris foves, iuvas ac tueris me atque [?: a-- ] omnibus bonis cumulas, invitis ac frustra contra [?:-bus ] meis adversariis. Iob trigesimosexto, [?: Re- ] mensae tuae plena pinguedine: id est, quidquid in [?: ] est propositum, est pingue:

et qui adorant in eo: sed atrium metatur metiri. id aliqui exponunt de singulari cura Dei in aedificanda et fovenda ea parte Eccles. nam exterius atrium iubet eiici foras: quia sit dan dum gentibus ad conculcandum. METUS, vide Timor. MIGRATIONES, aut vagationes meas tu numerasti: Psal. 56. i, fugas et exilia mea, quae persequente [?:-e ] Saule subire coactus sum, tu Deus nosti, et curas. Isaiae 22, Migrare faciet te Deus migratione forti, vel potius proiiciet te Deus. Praedicit propheta illi impio scribae exilium Babylonicum, et

Eccles. nam exterius atrium iubet eiici foras: quia sit dan dum gentibus ad conculcandum. METUS, vide Timor. MIGRATIONES, aut vagationes meas tu numerasti: Psal. 56. i, fugas et exilia mea, quae persequente [?:-e ] Saule subire coactus sum, tu Deus nosti, et curas. Isaiae 22, Migrare faciet te Deus migratione forti, vel potius proiiciet te Deus. Praedicit propheta illi impio scribae exilium Babylonicum, et negat fore ut sepeliatur in illo suo splendido monumento, quod sibi in petra sculpebat. MIHI, varie accipitur. alias

negat fore ut sepeliatur in illo suo splendido monumento, quod sibi in petra sculpebat. MIHI, varie accipitur. alias in meum commodum, arbitrium aut libitum: vel contra in malum. Sicut et Latinis huiusmodi Dativi verbo adiuncti nonnunquam accipiuntur. Genesis 20: Dic mihi, soror mea tu es, id est, in meum commodum, ne interficiar. Revertar mihi, Num. 22. Id est, in domum meam, aut quo mihi commodum est, ac volupe. Tempus additum tali dativo, significat tantum temporis illi esse elapsum. Gen. 31, [?: ] mihi 20 anni in domo tua: scilicet acti sunt. Sapientia

lites: id est, excitat contentiones, movet rixas. Sic Proverbiorum decimo octavo: Labia stulti miscent se rixis. Miscere se cum cedris, est talis locutio, ac si dicas, multum habere negocii cum cedris. id est, habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est, cursu contendes cum equis, cum a peditibus vincaris? Non miscebitur alius laeticiae cordis:

significat ex animo fieri aut esse misericordem et beneficum, ut in voce Eleemosyna prolixe exposui. Diligit Deus misericordias, aut benignitates: pro, libenter benefacit. Non loquitur de nostris operib. aut meritis, sed de suis gratuitis beneficiis, Mich. 7, inquit enim: Quis Deus sicut tu, condonans iniquitatem, et dissimulans peccatum reliquiis haereditatis suae. Non retinebit perpetuo iram suam, quoniam diligit misericordias ipse: Reversus miserebitur nostri, calcabit iniquitates nostras, et proiiciet in profundum maris omnes iniquitates nostras. Observandum igitur est, ne hic

nostras, et proiiciet in profundum maris omnes iniquitates nostras. Observandum igitur est, ne hic et alibi Evangelica dicta ad legem, opera ac merita, a gratia trahi ab adversariis patiamur. Sic paulo ante dixi de misericordiis Davidis, Facere misericordiam pro benefacere, 1 Samuelis 15. Tu fecisti misericordiam cum populo, quando ascendit de Aegypto. 2 Par. 1. Tu fecisti cum Davide patre meo misericordiam magnam: id est, valde benefecisti ei. Genesis vigesimoquarto: Si facitis misericordiam et veritatem cum hero meo: id est, si serio et ex animo vultis benefici esse in dominum

igitur est, ne hic et alibi Evangelica dicta ad legem, opera ac merita, a gratia trahi ab adversariis patiamur. Sic paulo ante dixi de misericordiis Davidis, Facere misericordiam pro benefacere, 1 Samuelis 15. Tu fecisti misericordiam cum populo, quando ascendit de Aegypto. 2 Par. 1. Tu fecisti cum Davide patre meo misericordiam magnam: id est, valde benefecisti ei. Genesis vigesimoquarto: Si facitis misericordiam et veritatem cum hero meo: id est, si serio et ex animo vultis benefici esse in dominum meum. Genesis 21 Secundum misericordiam quam feci tecum, facies mecum. Sic

Dominus misericordiam suam, et nocte cantio eius erit mecum. Misericordiaam inclinare super aliquem coram rege, Esdrae nono: id est, facere ut rex eius misereatur. Praeparare misericordiam. Psalmo sexagesimoprimo: Misericordiam et veritatem praepara, quae custodiant regem: id est, tu eum tua veraci, constanti et infallibili misericordia custodito ac conservato. Sic roborari super nos misericordiam et veritatem Dei, Psalmo 117. pro solide attribui. Misericordiam protrahere: id est, large suppeditare. Psalmo trigesimo, Protrahe misericordiam tuam cognoscentibus te. Et

et retinebit in ira miserationes suas: id est, annon perget Dominus nos fovere ac iuvare, sed sua iusta alioqui ira patietur impediri misericordiam suam, ne sese in nos effundat. Tecum misericordia et veritas: id est, tu praestitisti misericordiam et veritatem. 2 Samuelis decimoquinto, dicit David ad Ethai: Misericordia Domini est, quod non sumus consumpti: id est, ingens Dei beneficium, non nostrum ullum meritum. Dare alicui a Deo misericordiam coram aliquo, Genesis quadragesimotertio: Det Deus vobis

mons, super reliquas civitates et populos eminuit. Montem autem combustionis vocat, alludens ad montem cuius sylvs exuritur. Sic et impiorum tyrannorum regna, ob perpetuas aliorum direptiones et spoliationes, montes praedae vocat Psalmo 76, dicens de monte Syon aut Ecclesia: Illustris es tu, et magnificentior montibus praedae: id est, regnis iniuste grassantibus, et latrocinantibus in debiliores. Sic Isaiae secundo dicitur adfore diem Domini contra omnes cedros, et omnem montem excelsum: id est, quo velit litigare cum eis, arguere et castigare omnes homines: nisi malis de

Syna visa est, cum Deus Moysi legem traderet: Exodi 10. Solet et alioqui poesis talem hypotyposin maiestatis divinae hominibus ante oculos depingere. Moyses dicit Psalmo 90, Deum fuisse antequam montes nascerentur, et formaretur terra atque orbis. Et moxidem clarius dicit, A seculo in seculum tu es Deus. id est, tu Deus es aeternus ante mundum creatum, et post eum deletum eris. Montes ergo pars incurrens in oculos, pro tota terra ponitur. Non timebimus, etiamsi terra moveatur, et montes ruant in cor aut medium maris. Quae locutio similis est illi Latinae, Etiamsi caelum ruat: si fractus

Deus Moysi legem traderet: Exodi 10. Solet et alioqui poesis talem hypotyposin maiestatis divinae hominibus ante oculos depingere. Moyses dicit Psalmo 90, Deum fuisse antequam montes nascerentur, et formaretur terra atque orbis. Et moxidem clarius dicit, A seculo in seculum tu es Deus. id est, tu Deus es aeternus ante mundum creatum, et post eum deletum eris. Montes ergo pars incurrens in oculos, pro tota terra ponitur. Non timebimus, etiamsi terra moveatur, et montes ruant in cor aut medium maris. Quae locutio similis est illi Latinae, Etiamsi caelum ruat: si fractus collabatur orbis,

sanctum quodque negat unquam remitti: quod aliqui exponunt de finali impoenitentia, et agnitae veritatis persecutione. Portae mortis vocantur, ut aliqui volunt, intima terrae viscera, aut latebrae. Iob 38. Nunquid detectae tibi sunt portae mortis, et portas umbrae mortis vidisti? id est, num tu penitus perscrutatus es intima terrae? Primogenitum mortis, vocat graviss. et acerbiss. morbum: Iob 13. Mortibus aegritudinum mori, Hierem. 16. id est, peste, lue. alii, ut Chaldaeus, confectorum fame. Qui ad mortem ad mortem, Hieremiae 43. id est, qui destinati sunt in mortem, illi

pro anima homicidae, qui est impius ut moriatur. Anima nostra pro vobis ad moriendum Ios. 2. id est, oppugnoramus vobis vitam nostram, quod salui eritis. MORTUUS sum, significat quod Latinis Perii: vel certe mortuum in potentia, non actu indicat. Sic dixit Deus ad Abimelech Gen. 20, Mortuus tu, quia mulier quam accepisti est coniugata: id est, iam iam tibi mors imminet. Sic Genes. 30 Da mihi filios: sin minus, mortua sum: id est, perii, actum est de me. Omnes nos mortui, Exod. 12 id est, omnes periimus, iamiam moriemur, nisi istas expellamus Ecce omnes nos mortui sumus,

nihil iniquum fecerit, nec fuerit dolus in ore eius. Quare moriemur, phrasis crebro in Sacris literis repetitur: et plerunque significat, Quare [?: da-imus ] causam nostri interitus? quare nobis nostra [?: cul--- ] exitium accerseremus? Hier. 27, Quare meriemini tu et populus? Sed Gen. 47 bis repetunt Aegyptii ad Iosephum, Quare moriemur coram te? perinde prorsus ac si [?:-cerent ] , Cur permittes nos, te intuente, fame [?: extin- ] ? obsecramus, ne feceris. Da nobis frumentum pro [?:-entis ] nostris, aut quacunque

ab hac morte: id est, ab hoc pestifero malo. Si Christus est in nobis, corpus est mortuum propter peccatum, spiritus autem est vita propter iustitiam, Romanorum octavo id est, corpus nostrum debet quidem mori propter reliquias peccati in nobis existentis, sed renovatus [?: sp-- ] tu Dei homo vivet propter iustificationem, qua gratia est iustificatus: sed nihilominus etiam hoc ipsum mortuum ac resolutum corpus, denuo gloriose resuscitabitur et vivificabitur, ut ibidem mox additur: Vita haec pro vitali aut victuro ponitur. Assumptio Iudaeorum [?: ] vita ex

movebor in generationem et generationem. Sic accipitur hoc verbum Psalm. 13. 30, 36, 62, et saepissime alias. Quare contra Cain et alii exules dicuntur vagi ac mobiles, eoque prorsus infelices. Similis est phrasis, Mover pedem alicuius, Psalmo nonagesimoquarto: Si dixi pes meus motus est, tu Domine confirmasti me. Moveri terram, mare montes, ac caelos ipsos, variis de causis dicitur. alias instante aut praesenti gravi ira Dei, et aliqua tristi afflictione: ut supra in voce Montis exposui Psalmo octuagesimosecundo: Moventur omnia fundamenta terrae. id est, male regente

comedent proprios infantes: ut in obsidione Samariae et Ierosolymae factum est. Mulieres populi mei eiecistis de domo deliciarum suarum: Mich. secundo. pro, summa crudelitate et iniustitia imbecilliores opprimitis, adeo ut et relictas viduas mox ex suis aedibus per nefas extrudatis. Benedicta tu inter mulieres. Lucae primo: pro, felix a Deo facta prae omnibus aliis mulieribus. Mulieres religiosae concitaverunt, Actorum decimotertio, exponetur in voce Religiosus. Mulier fidelis servabit virum infidelem primae Corinthiorum septimo. id est, convertet eum, cum ipso pie convivendo, et

aliquoties, Muros alicuius civitatis coram Deo esse, est, ipsum perpetuo eius curam habere: Isaiae 49. Ab externa porro reaedificatione transfertur metaphora ad spiritualem aedificationem Ecclesiae Dei: ut Psal. 51 Orat David pro Ecclesia, inquiens: Bene fac Domine Syon, tu aedificabis muros Hierusalem: intelligens praesertim eam reaedificationem, quae per Messiae adventum fieri debebat. In hac significatione de spirituali reaedificatione Ecclesiae vaticinatur Isaias cap. 60, futurum ut filii alienigenarum reaedificent muros Hierosolymae: id est,

Ieroboam: id est, muta ornatum et vestitum tuum regalem in privatum, aut etiam pauperculae mulieris, nete Propheta agnoscat. Sic 1. Reg. 20, Stetit in occursum regi iuxta viam, et mutavit se, demisso velamine super oculos. Sic et mox cap. 22: Mutabo meipsum, et ingrediar praelium, tu vero indue te vestbus tuis. Idem et 2. Paral. 35. Mutatoria vestimenta: id est, nova et splendidiora. 2. Reg. 5: Decem insuper mutatoria vestimenta: id est, novas, preciosiores, elegantiores vestes, quibus uti solemus diebus festis, aut in aliquibus pompis nuptialibus, aut aliis. Transire

dicunt, Deum esse sine poenitentia, Rom. 11 Cupio esse apud vos, et mutare vocem, Gal. 4. id est, magis amanter vobiscum loqui quam nunc in hac Epistola facio. MUTUARE, ditioris opus est erga tenuiorem: quare hac formula describitur ditior Deut. 28, Peregrinus mutuabit tibi, et tu non illi: id est, erit longe ditior te. Per mutuationem etiam describitur pius et impius de hoc enim dicitur Psalm. 37 Mutuatur peccator, et non reddit: iustus autem miseretur, et dat. De pro vero legitur Psal. 112, Bonus vir miseretur et mutuat. Per mutuationem autem intellige

significat: ut Ionae 4, Irasceris de cucurbita quae una nocte nata est: id est, non solum orta est, sed et crevit. Utrumque igitur hoc verbum complectitur ibi. Ponitur item adhuc generalius profieri, Psal. 90, Priusquam montes nascerentur, et terra formaretur, a seculo in secula tu es: id est, priusquam montes fierent aut crearentur. Nasci aut parturiri alicui filios super genua. Sic dicit Rachel ad Iacobum Genes. 16, Intra ad ancillam meam, ut pariat super genua mea: id est, mihi filium gignat. Forte quia ritu aliquo mulierculae solitae sunt in talibus

ideo eius comparatione [?: do- ] Hier. cap. 18, mirabilius esse quod Iudaei deserant verum Deum, quam si praemature nix petras Libani desereret. NOBILIS, videtur in Sacris literis potius virtutis propriae praestantiam, quam veterum imagines respicentes. 10, Beata tu terra, cum rex tuus est filius nobilibilis virtute ac industria. Ideo mox veluti [?: de- ] se, addit: Et cum principes tui comedunt [?: opportunitates ] tempore. i. pro reparandis viribus, non pro luxu [?: u- ] ante dixerat, Vae tibi terra, si rex tuus est

] et educ me. Fac mecum propter nomen tuum. Psa [?: ] Forte hic recte per nomen Dei ipsum Messiam [?: i- ] gas, per quem et propter quem David se petit [?: sa- ] Sic Psal. 48, secundum nomen tuum Deus sit laus [?: ] . i. qualem tu temet in verbo tuo praedicas, et ab [?: ] praedicaris: talem te praestas, et nos experientia [?: ] depraehendimus, In hac significatione dicitur [?: ] Dei admirabile in universa terra. Nomen [?: Meschi- ] citur permansurum, vel potius

Meschias de se inquit Isa. 49, Ex viscerib. matris meae recordatus est nominis mei, vel potius nominavit et commemoravit nomen meum. Sicut et Evangelista narrat, Iesum esse nominatum antequam nasceretur, aut etiam conciperetur. Sic et de toto populo inquit Isaiae 43, Vocavi nomen tuum, Meus es tu: i. tuos maiores, et te populum Israelem mihi peculiariter ac nominatim adiunxi, etiamsi alio qui omnes gentes ad mei agnitionem vocem. Sic illud in Evangelista dicit Dominus, Dicite discipulis meis et Petro. Illa peculiaris appellatio non fuit frustra in illo lapsu Petri addita. Sic denique

Quod notum est Dei, vertit vulgata Rom. 1. in Graeco est, τὸ γνωστὸν, Cognoscibile, aut Scibile, quod sciri potest, scilicet ex ordine effectuum et causarum per analysin, ut mox sequitur ibidem. Nosti, populus quod in malo sit: Exod. 32. id est, tu probe nosti, quomodo hic populus et totus mundus sit in maligno positus, sitque prorsus malus. Notus, pro celebri. Prov. 31, De mulieris industriae viro dicitur, quod sit notus in porta: id est, celebris in foro, in congressu aliorum virorum. Sic forte illud Psal. 74. Notus

Quam non noverat linguam audivit, Psalmo 81. id est, peregrinus fuit apud exteros. Aliud per suum vicinum indicatur. Nosse, pro expendere. Quis novit vim irae tuae, et sicut timor tuus ira tua? Psalm. 90. id est, quis pro merito expendit austeritatem irae tuae? et quis te timet, sicut tu irasceris, seu pro magnitudine irae tuae. Caph similitudinis non est ibi adiecta suae voci, ut solent saepe transponi syncategoremata. Exitium utriusque ipsorum quis novit? Proverb. 24, id est nemo satis animo concipit, quam tetra poena afficiantur rebelles tum Dei, tum regis: seu nemo

quam tetra poena afficiantur rebelles tum Dei, tum regis: seu nemo putasset fore, ut tam cito acerbeque punirentur apostatae deficientes a Deo, et rebellantes regi: vel, citius opinione hominum castigantur. Simile quid habet illud. 1. Corinth. 7, Qui scis mulier, an servabis virum? Quasi dicat, Tu iam de eo desperas, et vis temere te ab eo separare: sed forte citius tua opinione, aut praeter omnem spem, tuorum morum ac sermonis commoditate convertetur. Certe nullam habes certam noticiam, et quasi demonstrationem, quod omnino non convertetur. Quare ergo desperas? Sic et Germanice dicitur

wer [?: ] burge darfur sein? Priusquam te formarem in utero; novi te: Hierem 1. id est, iam tum non solum curam tui habui, sed etiam te mihi ad hoc opus destinavi, proinde ne desperes de fructu aut eventu tui laboris functionisque: concede mihi curam tuae idoneitatis, quantumvis tu agnoscas te puerum, ac insufficientem esse. Nosse aliquando est admirari, magnifacere, censere pro eximio quodam Sic Paulus secundae Corinthiorum quinto dicit, se neminem nosse secundum carnem: id est, se nullius innatas et veluti naturales dores admirari, sed tantum eas quae a Deo sunt per

aestu solis, talis est nox. Isaiae decimo quinto hortatur Deus Moabitas, ut tutissimum receptaculum ac refugium afflictis ac profugis Iudaeis praestent, inquiens: Moab pone quasi noctem umbram tuam in medio meridiei: absconde expulsos, et vagos ne prodas. Peregrinabuntur apud te eiecti mei Moab, tu sis illis latibulum a facie vastatoris. Noctu et interdiu, pro assidue, Psalm. primo, Meditabitur in lege Domini die ac nocte. Isaiae trigesimoquarto, Ignis eius noctu et interdiu non extinguetur: id est, nunquam. Filius hominis erit in corde terrae tres dies et tres noctes, Matth. 12:

causam silentii exponit, nempe quod veritus sit, ne in tanta crucis magnitudine aliquid lo quendo peccaret: et praesertim ne impiis occasionem calumniandi et scandali daret, si forte quam incommodiorem eius vocem arriperent. Eodem Psalmo sequitur: Mutus factus sum, et non aperui os meum, quia tu fecisti. Patientiae vox est: sicut et David iubet silentio tolerari maledicta Semei. Sicut alius propheta dicit, in silentio ac spe esse piorum fortitudinem. Porro Psalmo praecedente, nempe 38. silentium aut mutum esse, significat fiduciam in Deum, cui totam suam causam commendaverat: sicut

commendaverat: sicut saepe silentium, taciturnitas et quies, in Sacris fiduciam in Deum indicat. inquit enim: Ego autem tanquam surdus non audiebam, eramque tanquam mutus, qui non aperitos suum: fui inquam quasi vir qui non audiat, et in cuius ore non sunt redargutiones. Te enim expectavi Domine, tu respondebis Domine Deus meus. Tribuitur obmutescentia etiam impiis, cum non habent quod dicant contra manifestam veritatem. Sic obmutescit Matthaei vigesimo secundo, ille qui carebat veste nuptiali. Sic iubet Paulus obturare os garrulis seductoribus, sermone veritatis. Et Petrus iubet, honeste

Obscura terrae Psalmo septuagesimo quarto, aliqui de carceribus, in quibus impii tyranni pios includunt, accipiunt. in quit enim Psaltes: Respice ad foedus, quoniam repleta sunt obscura terrae, et habitacula violentiae. Non obscurabuntur tenebrae a te, Psalmo centesimotrigesimonono. id est, tu omnia cernis ac perspicis, ac omnia attingis. Indicans enim se praesentiam ac omnipotentiam Dei evadere non posse, inter alia inquit: Dixi, tenebrae occultabunt me: sed nox quasi lux erit circa me, si quidem non obscurabuntur. Portas obscurari in terram, Ierem. decimo quarto: Luxit

Domini aequare sibi [?:-os ] operarios, qui unica solum hora laboraverant. Porro Marc. 7 dicit, ex corde exire malum oculum: id est, invidiam. Oculus carneus, pro iniusto iudicio aut animo, quale est plerunque hominum. Iob 10. Nunquid oculi carnei tibi sunt? aut ut videt homo, tu vides? id est, numquid tuus animus aut iudicium iniustum et irreconciliabile est? Contra Mundus oculis significat sanam ac puram mentem, quae iniustitiam videre ac spectare non potest. Hab. 1, Mundus es oculis, ut spectare non possis et cernere laborem. In hac significatione oculi promente,

secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit. id est, quae nemo hominum vidit, aut audivit. In oculis solis: pro, coram sole, seu cernente sole. 2. Samuelis duodecimo: Dormiet cum uxoribus tuis in oculis solis huius. pro, spectante sole isto: id est, publice ac propalam. Mox addit: Tu fecisti abscondite, ego vero faciam coram toto populo Israel, et coram sole. id est, patefaciam tuum scelus. Sic posset exponi illa crebra phrasis: Invenire gratiam coram alicuius Oculis. pro, coram aliquo: tametsi simul iudicium aut mentem notet. Significat autem (ut alibi exposui) esse

David patrem tuum in oculis tuis? pro, coram te, vel etiam tua opinione. Facere spernere viros In oculis mulierum. id est coram eis, seu ab eis, earumue iudicio: Esther 1. Mille anni in oculis tuis velut hesterna dies, Psalmo nonagesimo. id est, coram te, vel tuo iudicio. quasi diceret: Tu non pluris facis mille annos, qua mortalis homo diem unicam, adeo tu non senescis. Fecisti malum in oculis Domini, 1. Sam. decimoquinto. pro, coram Domino, seu quod maxime displicet Domino. Posses enim illud Coram oculis. referre vel ad facere, vel ad maium. Placere in oculis

Facere spernere viros In oculis mulierum. id est coram eis, seu ab eis, earumue iudicio: Esther 1. Mille anni in oculis tuis velut hesterna dies, Psalmo nonagesimo. id est, coram te, vel tuo iudicio. quasi diceret: Tu non pluris facis mille annos, qua mortalis homo diem unicam, adeo tu non senescis. Fecisti malum in oculis Domini, 1. Sam. decimoquinto. pro, coram Domino, seu quod maxime displicet Domino. Posses enim illud Coram oculis. referre vel ad facere, vel ad maium. Placere in oculis alicuius: pro, alicui. Iosuae vigesimosecundo, Iud. decimoquarto. Haec est

Meschiae depingitur: quo indicatur, futuras ubique Ecclesias, veros Dei cultores, atque adeo etiam eximios doctores. Opus oleae mentietur: pro, fallet sua spe possessorem. Hebr. 3. quasi dicat: Promiserat quidem olea suis florib. copiam fructuum, sed non praestitit. Mich. 6 dicit Deus: Tu calcabis quidem olivam, at non ungêris oleo. id est, aliis laborabis, alii labores fructuum tuorum devorabunt. Solent enim vel pedibus hominum in sacco, vel mola instar isatidis aut glasti, commoli baccae olearum, quando inde oleum exprimendum est Iob 1; de impiorum immaturo exitio dicitur,

me, inspectantibus, gementibus, plane frustra contra furentibus ac frementibus meis adversariis. Ab eodem more accipit similitudinem declarandae felicis fratrum concordiae, Psal. 133. Sicut oleum optimum in capite, destillans ad barbam. Eodem spectat et Christi sermo Matth. 6. Tu autem cum ieiunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava. id est, dissimula et cela tuum ieiunium, aliaque bona opera, specie laetae, et quasi deliciosae vitae, quae species est contraria ieiunio seu [?: ] . Contrariam enim prorsus formam iubet Ioab 2. Sam. 14 assumere illam

invocaverit nomen Domini, salvus erit. ubi ille, manifeste facit promissionem universalissimam, omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ] esse illud Matth. 5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est,

Iehovam onus tuum, et ipse sustentabit [?: ] Sic Isaiae primo 1, Deus dicit, sacrificia sibi esse onerosa. Notantur saepe hac voce per eandem figuram omnia gravamina, et servitutis genera a tyrannis suis subditis imposita. Isaiae nono. Iugum oneris eius, et virgam humeri ipsius tu confregisti. id est, liberasti tuas a dura et intolerabili servitute Assyriorum. Sic mox [?: ] , et etiam decimoquarto Isaiae usurpatur. Exod. 6 reperitur haec eadem metaphora una cum sua expositione Educam vos de oneribus Aegypti, eruam vos de servitute ipsorum. Posterioribus

res familiaris, circa quam potissimum versabatur, et unde victitabat. Sic nautae dicunt Ionae, Quod est opus tuum? q. d. Quid functionis artificiive habes? quid agis? Quomodo et Germani dicunt, Was ist dein tun? Ierem. 48. Quoniam fiducia tua fuit in operibus tuis, et thesauris tuis, capieris tu quoque. Aliqui exponunt de opulentia rei pecuniariae, in qua multum occupabantur Moabitae. Sed recte de munitionibus exponere queas, quoniam minatur exitium civitati Nebo. Vocant vero etiam Latini non raro Opera, munitiones, praesertim hostiles, quibus civitates oppugnantur. Opus pellis: pro,

et constabiliuntur magnifici effectus: ille solus magnas res gerit. Operari pro domo sua: id est, sibimet, suaeve familiae. Gen. 30. Quando operabor pro domo mea: pro, quando mihi ipsi aliquid acquiram, unde me meosque alam? Omnia opera nostra operatur Deus. Isaiae vigesimo sexto: Domine tu efficies nobis pacem quoniam omnia opera nostra operatus es nobis. Aliqui exponunt, Omnium quae nobis accidunt bonorum tu autores. Sed rectius: Tu totam conversionem nostram et gratuitam iustificationem nobis es largitus: dabis igitur etiam veram pacem, praesertim cordis. Simul etiam omnia recte

Gen. 30. Quando operabor pro domo mea: pro, quando mihi ipsi aliquid acquiram, unde me meosque alam? Omnia opera nostra operatur Deus. Isaiae vigesimo sexto: Domine tu efficies nobis pacem quoniam omnia opera nostra operatus es nobis. Aliqui exponunt, Omnium quae nobis accidunt bonorum tu autores. Sed rectius: Tu totam conversionem nostram et gratuitam iustificationem nobis es largitus: dabis igitur etiam veram pacem, praesertim cordis. Simul etiam omnia recte facta a Deo per pios fieri affirmat. Deus operatur salutes in medio terrae, Psalmo septuagesimo quarto. id est,

operabor pro domo mea: pro, quando mihi ipsi aliquid acquiram, unde me meosque alam? Omnia opera nostra operatur Deus. Isaiae vigesimo sexto: Domine tu efficies nobis pacem quoniam omnia opera nostra operatus es nobis. Aliqui exponunt, Omnium quae nobis accidunt bonorum tu autores. Sed rectius: Tu totam conversionem nostram et gratuitam iustificationem nobis es largitus: dabis igitur etiam veram pacem, praesertim cordis. Simul etiam omnia recte facta a Deo per pios fieri affirmat. Deus operatur salutes in medio terrae, Psalmo septuagesimo quarto. id est, salutaria opera, liberationes

aberret a scopo, aut irrita, non interfecto aliquo, cadat. Filii orbitatis alicuius: id est, ei in sua orbitate nati. Isaiae 49. Adhuc dicent in auribus tuis filii orbitatis tuae: Angustus est mihi locus, cede mihi, ut habitem. id est, plurimi erunt qui ex gentibus ad te convertentur, quosque tu orba viduaque sterilis et solitaria spiritualiter paries: sicut et cap. quinquagesimo quarto inquit, Exulta sterilis quae non parturis, etc. ORDINARE, ערך Arach, saepe significat oppugnare, sive corporali vi, sive

hostium te invadentem. Sic et Iob 32 dicit Deus: Non ordinavit Iob ad me sermones, et secundum sermones vestros non respondebo illi. Ali quando comparationem aut collationem notat: quia in conferendo duae res ordinantur, aut quasi iuxta sese invicem collocantur. Psal. 55. Sed tu ô homo iuxta ordinationem meam. id est, mihi aequalis, conferendus, et quasi sodalis. Ali qui vertunt, iuxta aestimationem. Nam ea quae aestimantur, veluti cum suo precio, ordine ponuntur et conferuntur. Quare saepe hoc verbum Arach ordinavit, aestimationem significat. Ordinare etiam significat

seu constituere accipere: et dicere, id angelis seu ministris [?: ] bui, quod solius Dei est, ut saepe fit: ut id minus principali causae tribuatur, quod primariae est, ut in Generalibus exposui. ORDO vox etiam nonnihil expositione indiges, praesertim in dicto Psalmo 110, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec. Sed [?: exp--- ] Epistola ad Hebraeos, saepius eum locum citans, et prolixe tractans, per vocem ὁμοιότης similitudo. Inquit enim capite tertio: Idque etiam magis est apertum

in Sacris literis orphanus crebro omnes miseros, et humanis praesidiis destitutos notat. Quoniam autem Deus talibus vel in primis succurrit, hinc fit, quod Deus quasi quodam proverbio dicitur Iudex aut vindex viduarum, pupillorum et orphanorum. Psalmo 10, Tibi derelictus est pauper, orphano tu eris adiutor. Psal. 68. Exultate in conspectu eius, turbabuntur a facie eius, patris orphanorum, et iudicis viduarum, Deus in loco sancto suo. id est, Vos miseri fidite Deo, et exultate in eo, in quo solo pacem habebitis. in mundo enim pressuram perfertis. Ioan. 14 dicit

[?: ] rum sequentur. Transgredi os Domini: 1 Sam. 15. [?: ] quia transgressus sum os Domini, et sermonem.i. mandatum Domini. Ponitur et pro testimonio, quod est itidem quasi quidam effectus aut sensus sermonis Deut. 17, In ore duorum aut trium testium interficis tu. pro, ad testimonium, vel consentienter testantibus [?: ] bus aut trib. hominibus. Sic et illud accipiendum est. In ore duorum aut trium testium, statuetur aut [?: ] erit omne verbum: i. decernetur duobus aut tribus consentienter idem testantibus. Ex ore infantium et

Nec mortem horremus, nec divûm parcimus ulli. Papistae soliti sunt hoc dictum illis obiicere, qui aliquid in Papae tyrannide aut flagitiis, vel denique abominationibus reprehenderunt. Ponere sermonem in ore alicuius, est instituere eum, quomodo et quid dicere debeat. Exod. 4. Tu loquêris ad eum, et pones verba in ore eius. pro, dices ei quid velis eum loqui. Posuit Dominus verba in ore Balaam, Num. 22. pro, suggessit ei quid dicere debeat. Mox dicit semetipsum exponens: Revertere, et sic loquêris. Deut. 18, Ponam verba mea in ore eius. id est, suggeram ei, eumve

Os alicuim satiare bono, Psal. 103. Qui satiat os tuum bono: id est, maximis beneficiis ac bonis te explet. Eadem locutio est et Psal. 81. Dilata os tuum, et implebo illud bonis. quasi dicat: Ego promptus sum in iuvando te, infinitisque beneficiis cumulando: tu modo sis promptus in accipiendo fide. Pro ore esse alicuius, interpretem eius agere significat. Exod. 4. Ipse loquetur pro te ad populum, et erit tibi pro ore. Idem bis dicit. Cum ore alicuius esse. Exod. 4. Ero cum ore tuo, et docebo te quod loquaris: idem bis dicit. Sic Deus dicit ad

salutares fructus. Eius naturam eam esse tradunt scriptores, ut quanto magis pondere deorsum trahatur, tanto erectior crescat: eoque symbolum esse solet infractae aut invictae virtutis, et etiam victoris, unde tot phrases Latinae ab hac voce ductae. Hoc etiam illo Virgiliano versu declaratur: Tu ne cede malis, sed contra audentior ito. Solet et victorum et martyrum picturis ac statuis addi, De ea et Psal. 92 canit, Iustus ut palma florebit. Et Apocal. 7, Et palmae in manibus eorum. Aliqui ob perpetuam viredinem hoc dictum esse putant. Forte etiam ob similem

ut facile intelligas, Regem eos variis cibis commode excepisse, iussu Prophetae. Sic Melchisedec esurienti et defatigato militi Abrahae depromit panem ac vinum. Innumera sunt plane huius phraseos exempla, lautum victum significantia. ut 2. Sam. 9 dicit David ad Mephibosech filium Ionathae: Tu comedes panem in mea mensa semper. Et Ierem. 52 cap. dicitur rex Ioiachim comedisse panem semper in mensa regis Evilmerodachi: ubi proculdubio per panem lautissimus victus intelligi debet. Sic et Iob 42, Comederunt panem in domo Iob. de lauto convivio intelligendum est.

in voce NUDITATIS exposui. Spiritus tyrannorum sicut turbe deiiciens parietem, Isaiae 25: id est, furor [?: persecuto- ] tam valide ac furenter incumbit in exitium miserori, sicut violentissimus turbo, qui solet parietes, atque adeo ipsas etiam domos super homines evertere: sed tu Domine nos contra talem furorem defendis. Patietis septum, quo gentiles a Iudaeis separabantur, ac inter eos perpetuum dissidium fovebatur, dicitur Christus [?: ] passione amovisse, Ephes. 2. Quod quid sit, ibi mox explicatur: nempe ceremonialem et iudicialem legem Iudaeorum, per

meae, et calicis mei. et Psalmo 73, Portio mea Dominus in aeternum. id est, omne bonum ac commodum, omnisque felicitas mea ex solo Deo meo pendet: ille est meus unicus thesaurus, et fons omnis boni. Thren. 3: Portio mea Deus, dixit anima mea: ideo sperabo in eum. Sic Psal. 142, Tu Deus es portio mea in terra viventium. id est, in altera demum vita expecto meam felicitatem. Exemplum posterioris est, quod Moyses dicit Deuter. 32. Nam portio Domini est populus eius, et funiculus haereditatis eius est Iacob. id est, solus hic populus vere colit, invocat et glorificat Deum.

1571 praeterierunt anni 3080. a conditione mundi iam numerantur anni 5533. PASCERE verbum, praeter propriam significationem, habet etiam figuratas aliquot, potissimum autem metaphoricas. Primum enim hoc verbum transfertur ad regimen politicum: ut 2 Sam. 5. Dominus dixit ad te, Tu pasces populum meum Israel, Et tu eris dux super eum. Idem habetur et 1 Paral. 11. Sic et 2 Sam. 7, Iudicibus praecepi pascere populum meum Israel. Psal. 78, David depost foetantes adduxit, ut pasceret Iacob populam suum. Deinde ad Ecclesiasticum munus, curamque docendae

a conditione mundi iam numerantur anni 5533. PASCERE verbum, praeter propriam significationem, habet etiam figuratas aliquot, potissimum autem metaphoricas. Primum enim hoc verbum transfertur ad regimen politicum: ut 2 Sam. 5. Dominus dixit ad te, Tu pasces populum meum Israel, Et tu eris dux super eum. Idem habetur et 1 Paral. 11. Sic et 2 Sam. 7, Iudicibus praecepi pascere populum meum Israel. Psal. 78, David depost foetantes adduxit, ut pasceret Iacob populam suum. Deinde ad Ecclesiasticum munus, curamque docendae Ecclesiae transfertur, quae gregi et

23, In loco pascuae me collocavit. 1 Par. 4, Invenerunt ibi pascuas [?:-berrimas ] . Iob 39, Circumspicit montes pascuae suae, et virentia quaeque perquirit. Posterioris exemplum est Psa. 74, Quare exardescit ira tua in oves pascuae tuae. i. contra populum tuum, quem tu alis, et qui omnem suam felicitatem a te expectat, et a te solo pendet. PASTOR, ut supra monui, alias politicum gubernatorem significat, ut Isa. 44, Ego dico Cyro, Pastor meus es tu. i. ego iam praedico et ordino eum fore monarcham meum. Hier. 49, Quis pastor stabit contra me?

exemplum est Psa. 74, Quare exardescit ira tua in oves pascuae tuae. i. contra populum tuum, quem tu alis, et qui omnem suam felicitatem a te expectat, et a te solo pendet. PASTOR, ut supra monui, alias politicum gubernatorem significat, ut Isa. 44, Ego dico Cyro, Pastor meus es tu. i. ego iam praedico et ordino eum fore monarcham meum. Hier. 49, Quis pastor stabit contra me? pro, quis rex suos contra me tueri poterit? Alias doctorem verum aut falsum notat, cuius innumera sunt exempla, praesertim in veteri, tametsi etia in novo Testamento. Involvet terram Aegypti, sicut

Helisaeus vocare Heliam non tantum suum, sed et regni totius patrem, non tantum praeceptorem. Sic et Iob cap. 29 inquit, Pater eram pauperibus: id est paterno affectu et beneficiis eos fovi. Sic Psal. 68, Deus dicitur pater orphanorum et viduarum. Isa. 63. Tu es pater noster, Abraham non cognovit nos, neque Israel, id est, tu serva nos paterna cura. Hanc suam paternitatem prolixe inculcat Deus Isa. 46, dicens: se Israelem in utero gestasse, et porro gestaturum esse. Hoc modo in Eccelesia Patres vocamus illos summos doctores Ecclesiae, qui olim

patrem, non tantum praeceptorem. Sic et Iob cap. 29 inquit, Pater eram pauperibus: id est paterno affectu et beneficiis eos fovi. Sic Psal. 68, Deus dicitur pater orphanorum et viduarum. Isa. 63. Tu es pater noster, Abraham non cognovit nos, neque Israel, id est, tu serva nos paterna cura. Hanc suam paternitatem prolixe inculcat Deus Isa. 46, dicens: se Israelem in utero gestasse, et porro gestaturum esse. Hoc modo in Eccelesia Patres vocamus illos summos doctores Ecclesiae, qui olim floruerunt. Sic credo Latinos Patrem patriae dixisse, summum

Pater et mater aliquando quosvis intimos denotat, ut etiam supra monui. Sic Psal. 27 dicitur: Pater meus et mater mea deseruerunt me, Dominus autem suscepit me. id est, intimi ac coniunctissimi mei. Sic videtur Iobus loqui cap. 17. Putre dini dixi, Pater meus es tu. id est, foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm.

gratiam favoremque Dei immensum in ipso, et per ipsum toti humano generi propositum, oblatum et donatum. Pater aliquando nomen quasi maiestatis esse videtur. et valere idem quod summus dignitate, aut etiam Deus. Sic accusantur ab Isaia et Hieremia idololatrae, quod dicant ligno, Pater meus es tu. Pater tuus primus peccavit, et interpretes tui inique egerunt contra me: Isaiae 43. ubi patrem aliqui exponunt Adamum, qui fuit primus pater, et primo lapsus: aliqui Abrahamum, quem Deus ex Babylonica idololatria evo cavit: ut eis Ios. ultimo obiicitur. Aliqui per patrem singularis numeri,

1: id est, unicus autor, creator ac dator omnium bonorum, praesertim autem spiritualium, cognitionis divinae, Spiritus sancti, renovationis, Spiritus sancti donorum, et quotidiani regiminis ac manuductionis ad omnem veritatem. Sic Iob 38, Quis est pluviae pater? id est, autor. Isa. 64. Nunc tu Domine es pater noster, nos lutum tuum: tu figulus noster, et nos omnes sumus opus manuum tuarum. Hebr. 12 vocatur Deus pater spirituum: et opponitur terrenis istis parentibus qui vocantur ibi patres corporum. Omnino videtur ibi ea phrasis significare conditorem et largitorem animarum. Sicut

omnium bonorum, praesertim autem spiritualium, cognitionis divinae, Spiritus sancti, renovationis, Spiritus sancti donorum, et quotidiani regiminis ac manuductionis ad omnem veritatem. Sic Iob 38, Quis est pluviae pater? id est, autor. Isa. 64. Nunc tu Domine es pater noster, nos lutum tuum: tu figulus noster, et nos omnes sumus opus manuum tuarum. Hebr. 12 vocatur Deus pater spirituum: et opponitur terrenis istis parentibus qui vocantur ibi patres corporum. Omnino videtur ibi ea phrasis significare conditorem et largitorem animarum. Sicut et in Esaia 57 cap. dicit.

et in tantis malis tolerantiam. Denique aliquando haec vox ponitur pro expectatione, aut ipsis quoque expectatis bonis, ut plane spei aequivaleat. Psalm. 9, Patientia pauperum non peribit in aeternum. Psal. 62. A'Deo est patientia mea. id est, ab eo expecto auxilium et beneficium. Tu es patientia mea Domine id est, te expecto solum. In quibus locis est in Hebraeo תקוה ticquah spes aut expectatio. verum hoc posset vitio interpreti verti. Caeterum in novo quoque Testamento aliquando patientia, tum voce

pacem propono, aut pacificus sum. Et alibi, Ego oratio. id est, ego orans. Sic Proverb. 3. Omnes semitae eius pax id est, pacificae, aut ducunt ad pacem, sunt salutaria, aut sunt ipsissima pax. Sic Iob 5, Et scies quod pax tabernaculum tuum. pro, in summa tranquillitate ac prosperitate eris tu, omniaque tua. Sic Psalm. 147, Qui ponit terminum tuum pacem. id est, omnes regiones locaque tua ditat pace. Castigatio pacis. id est, castigatio pacifera, aut salutifera. Isaiae 53, Castigatio pacis nostrae super eum, et vulneribus eius sanati sumus: id est, plenissima persolutio

diuturno sacerdotio. Semen pacis, Zachariae 8, Semen pacis erit, vitis proferet fructum suum, et terra dabit germen suum. id est, sementes uberes pacifice colligetis. Terra pacis: pro, in qua tibi pax conceditur, ubi putas te tutum ac tranquillum esse. Hieremiae duodecimo: In terra pacis tu fidebas: id est, putabas te tibi inter tuos tutum esse, cum esses in summo periculo. Videre visionem pacis. Ezech. 13, Et vident ei visionem pacis: id est, nunciant ei nomine Dei res secundas. Multa pax, id est, summa ac largissi ma felicitas Psalm. 119. Multa pax diligentibus nomen tuum,

in summa tranquillitate morieris, nec videbis aut patieris calamitates, quae [?: ] consequentur. Sic 1 Reg. 2, Non deduces canicie eius in pace ad sepulchrum. id est, non patieris eum quiete ac tranquille vivere usque ad naturalem mortem. Or dinare pacem, Isaiae 26, Domine tu ordinabis pacem nobis. id est, largieris, donabis veram pacem: sicut [?: praec- ] sit, fidem esse cogitationem firmam, aut subnixam [?: fu-que ] , quod Deus custodiet pacem. Discedere a pace. Threnorum 3, Discessit a pace anima mea, oblitus sum boni. id est, privavit

] ac natum, non loquitur de actualibus peccatis: nec matrem, sed semetipsum accusat. Confitetur igitur se natum esse in multiplici immundicie, foeditate, reatu et crimine: seu turpem ac malum, Deo adversum, exosum ac reum. Sic com Iudaei dicunt ad caecum natum, ac a Christo sanatum, Ioan. 9. Tu natus es in peccatis, et [?: ] nos docere? non illi quidem proprie in originale omnium hominum peccatum respiciunt: sed tamen volunt dicere, eum ita inde ex utero distortae ac perversae naturae esse, ac ita quasi monstrosum ac sceleratum formatum esse, ut non sine causa eum ipsa

iniquae) praevaluerunt contra nos. Psalmo 101, Non ponam ante oculos meos verbum Belial: id est, rem iniustam. Fornicatio: Levit. 20, Consenserunt ei ut fornicarentur cum Moloch. Psalmo 73, Qui fornicantur ate. Via mala: Ierem. 25, Revertimini unusquisque a via sua mala. 3. Reg. 16. Tu ambulasti in via Ieroboam. Sic 3. Reg. 22. Benedicere, per antiphrasin pro peccare. Iob 1, Ne forte (ait Iob) peccaverint filii mei, et benedixerint Deo in cordibus suis. Desideria cordis: Psalm 81, Et dimisi eos secundum desideria cordis eorum, ibunt in adinventionibus suis.

[?: ] In via peccatorum non stetit. Item, Peccatores non consistent in coetu iustorum. Psalmo 3, Dentes peccatorum contrivisti. Psalm. 18, Ne trades me cum peccatoribus. Psalm. 37, Adhuc pusillum et non erit peccator. Psalm. 50, Peccatori autem dixit Deus, quare tu assumis legem meam? Psalm. 73, Pacem peccatorum vidi. Denique plerunque in Psalmis et prophetis hoc sensu vox Peccatoris accipitur. Sic et in Novo testamento: ut Matth. 9 et 11 Christus dicitur accubuisse cum publicanis et peccatoribus: id est. cum hominibus flagitiosae vitae. Matth. 26 et

Sanguis fratris tui Abel clamat ad me de terra. Exodi trigesimosecundo. Quid tibi fecit hic populus, ut induceres super eum peccatum maximum? Deuteronomii vigesimoquarto: Ne clamet contra te ad Dominum, et reputetur tibi in peccatum. Psalmo quinquagesimoprimo. Libera me de sanguinibus. Et, Tu remisisti iniquitatem peccati mei. De reatu tantum haec dicta loquuntur: Genesis vigesimo, Induxisti superme et regnum meum peccatum grande. Genesis quadragesimotertio, Nisi reduxero et reddidero tibi, ero peccati reus omni tempore. Sic Deuteronomii nono, vitulus vocatur peccatum, quia per

qui iam cum Iudaeis ut proselyti cohabitabant, non solum negociandi gratia eo ad paucos dies venerant. [?: Consitent- ] quod hospites et peregrini sunt in terra, Heb. undecimo. pro, non possidentes eam, non habentes hic certam possessionem aut patriam, sed futuram quaerentes. Tu solus peregrinus es in Ierusalem, et haec ignoras? id est, qui haec ignoras quae omnes sciunt [?: ex- ] et indigenae. Et, ibi ponitur pro qui: nisi quis malit ea ponere, Tu'ne solus ex omnibus qui agunt Hierosolymae, quasi extra temetipsum et haec loca mente ac sensibus versaris, ut

Sicut Cicero simili forma sermonis in Oratione pro Milone inquit, An vero iudices, vos [?: ] ignoratis, vos hospites in hac urbe versamini, vestrae peregrinantur aures, neque in hoc pervagato sermone civitatis versantur? Quasi diceret: Si haec solus ignoras, quae omnes norunt: tum tu profecto praesens absens es: praesens quidem corpore, absens vero [?: me--- ] et omnibus sensibus, nihil penitus audiens, attendens aut cogitans eorum quae hic aguntur, veluti si totus prorsus in alio mundo esses. Verbum ξενίζεσθαι, ad

est, perdetur. Et Lucae decimotertio: Non oportere prophetam perire extra Ierusalem. id est, interfici. Psalmo sexagesimooctavo: [?: Pe--ant ] peccatores a facie Domini. et Psalmo 80, Ab [?: in- ] patione tua peribuut. Genesis decimonono: Fuge, [?: ] et tu pereas in scelere civitatis. id est, ne perdaris aut puniaris ob ingentia scelera Sodomitarum. Prover. 21: Testis mendax peribit. id est, divinitus punietur. Sic Dan. 2 iubentur

describitur fuisse perfectus et rectus. id est, sincere colens Deum ac iustitiam, non hypocrita aut simulator. Sic Psaltes 19 Psal. orat, se custodiri ab insolentia ac superbia: addens, Tunc ero perfectus, et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum

et rectitudo custodiant me, quoniam speravi in te: Psal. 25. id est, Faxit Deus ut perpetuo sim sincerus et rectus. Alii intelligunt de externa incolumitate, in qua petat se a Deo defendi et servari. Ego autem in perfectione mea sustentavi me, Psal. 41. id est, tu servas me incolumem, non aliter ac si parvum puerum pater manu apprehensum ductet, ac sustentet ne cadat. Fortitudo perfectionis, Iob 21: Iste impius peribit in fortitudine perfectionis suae: id est, in summo vigore aut flore incolumitatis subito peribit. ita Thom

de monte Scheir. id est quantum pede premere posset. Gressum eius apprehendit pes meus id est, secutus sum vestigia aut viam eius. Iob 23. Incedere ad pedem alicuius, est aliquando accommodare se ad alterius progressum aut vires. Genesis 33. Ego vero incedam ad pedem operis ipsius. id est, tu praeeas festinanter, ut expeditus: ego lente sequar, quatenus me parvi liberi greges et armenta, ac denique tota supellex sequi poterit. Pedem bovis aut asini immittere , est alere armenta et greges. Isaiae trigesimosecundo. Beati, qui immittitis pedem bovis et asini. Pede suo [?:

Prophetarum. Atque hac ratione non tantum Petrus, sed et omnes veri ac constantes doctores aliquo modo petrae dici possunt, praesertim vero Sarum literarum scriptores. Praeclarum sane est dictum Bedae de hac re, et dignum quod hic adscribatur. Is enim in prima ad Corinthios primo: Ego dico tibi, tu es Petrus, etc. Quia enim Christus petra: Petrus, populus Christianus. Petra enim principale nomen est, ideo Petrus a petra, non petra a Petro: quomodo non a Christiano Christus, sed a Christo Christianus vocatur. Tu es ergo, in quit, Petrus: et super hanc petram, quam confessus es:

adscribatur. Is enim in prima ad Corinthios primo: Ego dico tibi, tu es Petrus, etc. Quia enim Christus petra: Petrus, populus Christianus. Petra enim principale nomen est, ideo Petrus a petra, non petra a Petro: quomodo non a Christiano Christus, sed a Christo Christianus vocatur. Tu es ergo, in quit, Petrus: et super hanc petram, quam confessus es: super hanc petram, quam cognovisti dicens, Tu es Christus filius Dei vivi: aedificabo Ecclesiam meam. id est, super meipsum filium Dei, aedificabo Ecclesiam meam: super me aedificabo te, non me superte. Nam volentes homines

petra: Petrus, populus Christianus. Petra enim principale nomen est, ideo Petrus a petra, non petra a Petro: quomodo non a Christiano Christus, sed a Christo Christianus vocatur. Tu es ergo, in quit, Petrus: et super hanc petram, quam confessus es: super hanc petram, quam cognovisti dicens, Tu es Christus filius Dei vivi: aedificabo Ecclesiam meam. id est, super meipsum filium Dei, aedificabo Ecclesiam meam: super me aedificabo te, non me superte. Nam volentes homines aedificari super homines, dicebant: Ego sum quidem Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephe, ipse est Petrus. Alii vero

aut planctus, adiunctisque ritibus, dicetur aliquid in capite de Ieiunio, in Universalibus Regulis. PLANTARE, per metaphoram, sicut et Aedificare, significat aliquid quoquo modo provehere et promovere, sive sint homines sive res, sive in spiritualibus, sive in externis. Psalm. 44. Tu Domine manu tua gentes delevisti et plantasti: id est, Israelitas in Iudaea loco deletorum gentilium. Idem habetur Psalm. 80, et Hier. 24. Aedificabo eos, neque destruam: plantabo eos, neque evellam. Saepe alioqui plantari Israelitas, significat eos augeri numero, et omni alia felicitate.

et vectigalia inde exacta. 1. Regum 20 inquit Benadad rex Syriae ad Achabum: Civitates, quas tuo patri meus pater abstulit, restituam, et plateas pones tibi in Damasco, sicut pater meus posuit in Samaria. id est, certa vectigalia rerum venalium ibi pro tuo arbitrio constitues et exiges, unde et tu fructus amplos accipies, et ego te quasi tributarius superiorem agnoscere cogar. Lutum platearum saepe per similitudinem rem vilissimam, ac ab omnibus conculcatam, aut alioqui amovendam, ac cito perituram significat. Psalmo decimo octavo: Delebo eos ut lutum platearum id est, expurgabo ac

et conspicuis. PLENUS, et PLENITUDO, varias locutiones nonnihil obscuras gignit, de quarum praecipuis iam aliquid dicam: tametsi in verbo IMPLENDI aliquo modo iam expositae videri queant. Plena mulier, aut alterius animalis femina, praegnantem notat: Ecclesiast. 11. Quemadmodum tu ignoras quomodo concrescant ossa in ventre plenae. Plenus, pro abundante quacunque re bona aut mala: ut Ruth 1. Plena abieram, at vacuam me reduxit Dominus. id est, dives marito et liberis, quibus nunc sum orbata. Sic Iob 32 quidam dicit, se plenum esse sermonibus, ut utres musto. id est,

necessaria humectatio et alimentum. Deut. 11, Ierem. 5. Ioel. 2. Pluvia spontaneitatum, aut munificentiarum, est pluvia larga, et tamen salutaris: per metaphoram autem crebro omnia spiritualia faventis Dei beneficia denotat. Psal. 68. Ioel. 3. Pluutam liberalitatum levabas Deus, tu haereditatem tuam exhaustam reficis. Pluvia benedictionis, Ezech. 34, Faciam descendere pluviam in tempore suo: [?: pl- ] benedictionis erunt. id est, salutares frugibus, et [?: ] rei noxiae. Pluvia crebro comparatur rebus valde exoptatis et salutaribus. Iob 29,

more humano scitur, quod Deum poenitebit suarum minarum aut promissionum, si homines coeperint esse boni aut mali: id est, non patietur eis evenire promissa bona, si defecerint: nee patietur accidere mala comminatione denunciata, si poenitentiam egerint. Iuravit Dominus, et non poenitebit eum, Tu es sacerdos in aeternum: Psal. 110. id est, certo et irrevocabiliter decrevit, promisit ac iuravit, quod filius sit futurus aeternus sacerdos Ecclesiae [?: ] . ¶ Porro quia Scriptura poenitentiam variis synonymis circuloqui solet, utile est ea quoque in promptu

militiae. pro, milites. Populus mundi. Isaiae 44. Ex quo posui mihi populum mundi, aut seculi. pro, homines creavi: aliqui vertunt, Populum sempiternum, et intelligunt de angelis et stellis. Populus est in malo, id est, malus, pravus ac perversus. Exod. 32, Ne irascatur Dominus meus, tu scis istum populum, quod sit in malo: id est, pravus. aut forte idem dicit quod Iohannes, Totus mundus in maligno positus: id est, quasi immersus in diabolum. Populus terrae, plerunque ignobile vulgus est, aut alioqui communes aliqui homines, qui non sunt in magistratu aut summa dignitate.

populi, ac expietis coram Domino. Sic Aaron dicitur portare peccata sanctificatorum quae sanctificant filii Israel: Exod. 28: Quod si populus sua peccata in sacrificia transferret, et inde porro in summum sacerdotem sacrificia comedentes transferrentur. Sic et Num. 18 inquit Moyses ad Aronem: Tu et filii tui, et domus patris tui portabitis iniquitatem sanctuarii: Tu quoque et filii tui portabitis iniquitatem sacerdotii vestri. Et mox ibidem etiam Levitae dicuntur portare iniquitatem suam, dum exequiatur ministeria tabernaculi. Credo autem hanc loctionem tribui sacerdoti typice, quatenus

quae sanctificant filii Israel: Exod. 28: Quod si populus sua peccata in sacrificia transferret, et inde porro in summum sacerdotem sacrificia comedentes transferrentur. Sic et Num. 18 inquit Moyses ad Aronem: Tu et filii tui, et domus patris tui portabitis iniquitatem sanctuarii: Tu quoque et filii tui portabitis iniquitatem sacerdotii vestri. Et mox ibidem etiam Levitae dicuntur portare iniquitatem suam, dum exequiatur ministeria tabernaculi. Credo autem hanc loctionem tribui sacerdoti typice, quatenus refert figuram illius unici ac summi pontificis, qui solus vere peccata

[?: s-- ] [?: ] Ezech. 16: Scelus tuum et abominationes tuas [?: p- ] sti. pro, afflicta fuisti ratione scelerum tuorum, et peccatorum tuorum. Ezech. 13: Et etiam tu porta foeditatem tuam. pro, lues poenas foeditati tuae debitas. Portare indicium, pro poena: Gal. 5: Qui turbat vos, portabit indicium. id est, punietur. Portare ignominiam, aut confusionem, est perpeti ignominiam pravae vitae debitam. Ezech. 16: Ut portes ignominiam tuam, et

in utero, et portaturum ac servaturum usque ad caniciem. Sic et Psal. 90: In manibus portabunt te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. Exod. 10: Portavi vos super alas aquilarum. id est, perinde ut aquilae solent pullos suos inter volandum [?: sub-are ] . Non tu radicem portas, sed radix te. Rom. 11. id est, ex Iudaeis venit salus et veritas, inde habemus omne spirituale bonum, non illi a nobis gentilibus: nos in illam bonam oleam populi Dei ac Meschiae, veluti sylvestres quidam surculi inserti sumus. Portare iugum ab adolescentia, Thren. 3.

Dictum est de duabus significationibus huius verbi: id est, de redemptione et acquisitione. Ad id vero quod supra dixi, significare etiam acquisitionem per generationem, videtur commode referri posse illud Proverb. 8: Dominus possedit me iñitio viarum suarum. Et illud Psal. 139. Tu possedisti renes meos, et operuisti me in utero matris meae: id est, tu formasti eos. nisi malis per Cognoscere exponere, ut moxibidem sequitur. Alioqui pro simplici acquisitione valde usitatum est. Proverb. 4: Posside sapientiam, posside prudentiam. pro, acquire, compara tibi. Tertio,

et acquisitione. Ad id vero quod supra dixi, significare etiam acquisitionem per generationem, videtur commode referri posse illud Proverb. 8: Dominus possedit me iñitio viarum suarum. Et illud Psal. 139. Tu possedisti renes meos, et operuisti me in utero matris meae: id est, tu formasti eos. nisi malis per Cognoscere exponere, ut moxibidem sequitur. Alioqui pro simplici acquisitione valde usitatum est. Proverb. 4: Posside sapientiam, posside prudentiam. pro, acquire, compara tibi. Tertio, significat hoc verbum etiam stabilem possessionem, aut detentionem, et

possidebitis eos, ad possidendum possessionem. id est, firmo ac stabili dominio. Gen. 22: Possidebit semen tuum portas inimicorum suorum. Facere alium possidere, aut haereditare terram, est, tum obtinere aut consequi, tum et distribuere terram. Iosuae 6: Sis fortis et robustus, quoniam tu facies haereditare aut possidere populum terram hanc. Possessiones cordis: Iob 17, cogitationes denotant, quia cor eas possideat gignendo et retinendo. ¶ Aliquando in malam partem hoc verbum accipitur: Iob 13: Decernis contra me amaritudines, et facis me possidere iniquitates

facis ut male fruar eis, luendo poenas. Sicut enim solent possessores suis rebus frui: ita homines bonis suis malisve operibus fruuntur, recipiendo inde mercedem suam. Possidere, ut supra dixi, posset Psal. 139 de noticia exponi, ut ex sequentibus eius loci apparet. in quit enim: Tu possedisti renes meos, etc. Non est occultatum a te os meum. Informem massam meam viderunt oculi tui. Contra vero Psal. 50, videtur nosse pro possidere poni: Omnes ferae sylvae meae sunt, novi omnes aves montium. id est, omnia sunt mea, vel in mea potestate: facile

usurpari. Quare et nomen Potestas alias ipsas vires aut potentiam, seu quasi robur aut virtutem significat, et in tali significatu magis proprie vox δύναμις sumitur. Matth. sexto. Quoniam tuum est regnum, robur aut potestas, aut etiam potentia. Id est, tu solus potes praestare haec quae petii, ideo merito a te solo postulantur. Matth. 10. Dedit eis potestatem contra spiritus immundos, ut eos eiicere et sanare omnem morbum ac languorem possent. ubi illam vim aut efficaciam ista grandia opera patrandi, vocat Evangelista

Praeda igitur, pro praedatione accipitur. Esse alicui suam animam in praedam, est incolumem ex bello aut periculo evadere, sine ullo alio lucro. Ieremiae 39, Quoniam liberando liberabo te, ut in gladio non cadat erit tibi anima tua in praedam, quoniam in me [?: ] es. Id est, tu ex tanto periculo incolumis evades, et [?: ] tabere, perinde ac si magnam praedam tecum asperasses. Ieremiae 45. Dabo tibi animam tuam in praedam in omnibus locis ad quae tu perrexeris. id est, ex omnibus locis ac periculis incolumis evades. [?: ] Psal.

te, ut in gladio non cadat erit tibi anima tua in praedam, quoniam in me [?: ] es. Id est, tu ex tanto periculo incolumis evades, et [?: ] tabere, perinde ac si magnam praedam tecum asperasses. Ieremiae 45. Dabo tibi animam tuam in praedam in omnibus locis ad quae tu perrexeris. id est, ex omnibus locis ac periculis incolumis evades. [?: ] Psal. 76. pro regnis tyrannicis ponitur, quia plerunque potentes grassantur praedando in alios imbecilliores. Dicit igitur Psaltes de regno Iuda, id est, de Ecclesia. Fortis es tu, et magnificus

locis ad quae tu perrexeris. id est, ex omnibus locis ac periculis incolumis evades. [?: ] Psal. 76. pro regnis tyrannicis ponitur, quia plerunque potentes grassantur praedando in alios imbecilliores. Dicit igitur Psaltes de regno Iuda, id est, de Ecclesia. Fortis es tu, et magnificus prae montibus praeae id est Ecclesia est gloriosior et stabilior quam tyrannica [?: ] di regna, quae sicut aliquandiu omnib. terribilia et molesta sunt, ita tandem ab omnibus spoliantur. [?: ] Num rugiet leo, si non caepit praedam? Nam haec tribuitur et

aliquando ponitur pro salutari. Psal. 36, Quam preciosa est misericordia tua, et filii hominum in umbra alarum tuarum sperabunt. pro, quam salutaris hominibus. Preciosum a vili separare. Hier. 15, Si eduxeris preciosum a vili, sicut os meum eris, revertentur ipsi ad te, et non tu ad eos. Id est, si accurate separaveris veram doctrinam a falsa, faciam ut tandem te pro vero doctore habeant, tuamque doctrinam tanquam oracula mea amplectantur, atque ita tandem tibi cedant, tuamque doctrinam sequantur. Filiae regum inter preciosas tuas, Psalm, quadragesimoquinto: id est,

dare duplicem partem haereditatis, etiamsi habeat plures uxores, et is sit filius minus dilectae uxoris: ut Lea Iacobi fuit. Redditur autem ibi ratio huius praecepti quia sit principium virtutis, aut fortitudinis patris. Sic et Iacob Genes. 49 in quit ad primogenitum: Ruben, primogenitus meus, tu virtus mea, et principium roboris mei. id est, excellentia dignitatis, et excellentia roboris. Sic et Psal. 78 legitur, Percussit omne primogenitum in Aegypto, primitias fortitudinum in tabernaculis Cham: idem intelligens per primogenita et primitias roboris, virtutis aut

dicitur Isaiae 41. et in Apocalypsi, quod sit primus et novissimus, et id est, aeternus, carens principio et fine, ante mundum conditum fuit, et post consumptum aut exustum erit. Simul vero includitur, quod sit fons et finis omnium rerum, quod ex ipso per ipsum, et in ipsum omnia sint. Nunquid tu primus inter homines natus es, et ante colles formatus? Iob 15. id est, tantum tibi arrogas, ac si esses primus homo, ac author humani generis: ut nos omnes alii, quasi tui filii ac discipuli a te habendi et contem-nendi simus. Similis est huic illa Paulina locutio, 1. Corinth. 14: An â

adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut Ecclesiasticus tu es inter nos: Tu circumfers inter nos veram viventis Dei religionem, Chald. Tu es magnus coram Deo, quare merito tibi omnes sepulchra sua concedent. Princeps domorum: id est, familiarum, saepe reperitur, sicut et tribuum. Princeps potestatis acris, ad Ephes. 2: Secundum principem

alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut Ecclesiasticus tu es inter nos: Tu circumfers inter nos veram viventis Dei religionem, Chald. Tu es magnus coram Deo, quare merito tibi omnes sepulchra sua concedent. Princeps domorum: id est, familiarum, saepe reperitur, sicut et tribuum. Princeps potestatis acris, ad Ephes. 2: Secundum principem potestatis aeris. id est,

Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut Ecclesiasticus tu es inter nos: Tu circumfers inter nos veram viventis Dei religionem, Chald. Tu es magnus coram Deo, quare merito tibi omnes sepulchra sua concedent. Princeps domorum: id est, familiarum, saepe reperitur, sicut et tribuum. Princeps potestatis acris, ad Ephes. 2: Secundum principem potestatis aeris. id est, qui potestatem habet in aere, seu principem potestatem,

est homines et loca, habuerunt certa capita: ideo etiam sunt dicta Duces, aut Ducatus, seu principatus, ὑγεμόνες: sicut et in Hebraeo eadem ferme vox est, certe ex eodem primitivo aut themate venit, Alup dux, et Elep mille. Quare locum Micheae 5: Et tu Bethlehem parva ad essendum in millibus Iuda, ex te orietur mihi dux, qui pascet populum meum Israel. vertit Matthaeus cap. 2: Et tu Bethlehem terrae Iuda, nequaquam parva es in principibus Iehuda. Ex te enim exibit mihi dux, qui pascet populum meum Israel. De quo loco multi ac

sicut et in Hebraeo eadem ferme vox est, certe ex eodem primitivo aut themate venit, Alup dux, et Elep mille. Quare locum Micheae 5: Et tu Bethlehem parva ad essendum in millibus Iuda, ex te orietur mihi dux, qui pascet populum meum Israel. vertit Matthaeus cap. 2: Et tu Bethlehem terrae Iuda, nequaquam parva es in principibus Iehuda. Ex te enim exibit mihi dux, qui pascet populum meum Israel. De quo loco multi ac eruditi disputarunt, quomodo sit conciliandus Propheta cum Evangelista: cum ille dicat, esse parvam: hic vero neget esse parvam, et potius magnam esse

sed mihi posthac nequaquam eris parva. Omnino ad verbum sonat, Videris quidem parva, sed ex te orietur mihi summus monarcha. Du scheinest wol klein zu sein vor den menschen, aber ich hab viel andere gedanken von dir. Si liceret etiam in re tanta divinare, posset et hic intellectus haberi: Tu Bethlehem hactenus ab hominibus perinde numerata es inter chiliarchias, sicut aliae minores civitates, cum suis pagis: at nunc et posthac parum hoc mihi est, ut tu sis aequalis vulgaribus chiliarchiis, hoc est nimis infra tuam dignitatem. Quare eris praecipua civitas, ac veluti metropolis,

den menschen, aber ich hab viel andere gedanken von dir. Si liceret etiam in re tanta divinare, posset et hic intellectus haberi: Tu Bethlehem hactenus ab hominibus perinde numerata es inter chiliarchias, sicut aliae minores civitates, cum suis pagis: at nunc et posthac parum hoc mihi est, ut tu sis aequalis vulgaribus chiliarchiis, hoc est nimis infra tuam dignitatem. Quare eris praecipua civitas, ac veluti metropolis, utpote quae dabis Regem toti Israeli, atque adeo toti mundo, nempe verum Meschiam. quasi dicat: Tu Bethlehem parva ad essendum in chiliarchiis vulgaribus, eis'ue

civitates, cum suis pagis: at nunc et posthac parum hoc mihi est, ut tu sis aequalis vulgaribus chiliarchiis, hoc est nimis infra tuam dignitatem. Quare eris praecipua civitas, ac veluti metropolis, utpote quae dabis Regem toti Israeli, atque adeo toti mundo, nempe verum Meschiam. quasi dicat: Tu Bethlehem parva ad essendum in chiliarchiis vulgaribus, eis'ue aequalis, cum sis summa ac praecipua civitas et matertotius regni ac Regis. Talis aliqua vel tacita, vel etiam aperta celebratio Bethlehemi in hisce verbis a sequente versiculo omnino flagitatur. Atque hanc interpretationem prophetae

dicat Moyses, Deum primo condidisse illae rudem massam, materiam aut Chaos caeli et terrae. de inde coepisse ea digerere ac distribuere. Verum magis probatur, ut ipsam rerum ac temporis inchoationem denotet, tamesi simul etiam seriem operis indicat. Sic et Epistola ad Hebraeos recitat ex Psalmo, Tu Dominne initio, aut in principiis terram fundasti. Iohan. 8 dicitur diabolus fuisse homicida a principio: sicut et 1 Iohannis 3 legitur, diabolum peccare inde ab initio: id est, mox a condito mundo. Ut vero aliquanto claris et ille ipse locus Iohan. 8 et vox haec intelligatur,

interpretationes: deinde paucis dicam, quomodo putem esse intelligendum. Augustinus ergo (ut Eras, observavit) τὴν ἀρχὴν putat nomen esse: et quia videt parum convenire quartum casum interrogationis formulae, sic conatur hoc excusare, ut dicat illud, Tu quis es, perinde valere ac si dixissent Iudaei, Quem te esse dicis, aut quem te esse credemus? Et quasi sic interrogassent, Christum respondisse quarto casu, Principium. id est, Quaeritis quid debeatis credere? Credite me esse principium. Deinde particulam

50, Num pro Deo ego sum? Exod. 7, Dedi te pro Deo ipsi Pharaoni. id est, [?: ] lo ut eum minis ac miraculis et poenis ita molestes ac infestes, ac si Deus eius esses. Sic 4. cap. ibidem ait Deus ad Moysen: Loquetur Aaron per te ad populum: erit ille tibi pro ore, et tu eris illi pro Deo. id est, ipsius os os loquetur pro tuo ore: et ille te vicissim perinde in omnibus agendis ac dicendis consulet, ac si Deus eius esset. Proverb. 11, Iustus de angustia liberatur, impius autem venit pro eo. id est, succedit in poenas loco eius. Parves pro centum, magnus pro

dico, Pro pecunia dedit mihi cibum, aut accepi cibum: significat commutationem, aut vicem. Alias, Aliquid pro aliquo fieri, significat, in commodum illius. Iob. 13, Nunquid pro Deo loquemini iniquitatem? id est, in favorem et commodu Dei, vel ut eius causam contra me tueamini? Exod. 18 Este tu pro populo coram: id est, age causas populi coram, eorum negocia ad illum refer, eumque consule, ac eius opem misericordiamque illis implora. Animam suam debit precium pro multis: Marci 10. Matthaei 20. id est, in multorum commodum aut salutem: tametsi et hic alqua commutatio subsit. Matth.

calamitatem portendit: sicut et suo luctu ob mortuam uxorem. Veri [?: pr- ] giorum sunt. Zach. 3. id est, idonei ad facienda prodigia, instructi vi patrandi miracula. PRODIRE, idem quod egredi. Psal. 17, A facie tua iudicium meum prodeat. id est, tu ferto sententiam de mea iusta causa eamque exequitor me liberando, et hostes perdendo. Vide supra Egredior. PRODUCO, idem quod educo, foras duco, nihil habet obscuritatis, Iud. 6 dicunt patri Gedeonis, sui populares: Produc huc filium tuum. id est, exhibe aut dede eum nobis, ut

Cum videritis haec fieri, attollite capita vestra. Sic et Isa. 51, Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meae: non adiicies ut bibas illum ultro, etc. Similiter Micheae 4, narrata destructione civitatis Hierusalem, consolatur eos capite eodem, dicens: Tu turris Eder, propugnaculum filiae Sion, usque ad te veniet dies. id est, tempus aderit, ut aedificentur maceriae tuae Hierusalem, et interrupta (ut Amos ultimo cap.) instaurentur. Sic et 4 et 5 consolatur quoque Vatum item sacrorum consuetudo est, ut per unum hominem totum regnum

quus, sicut Latini dicunt aliquem alicui adesse, adsistere, praesto esse. Sumpta autem est locutio a rebhumanis: quia qui vult alteri opem ferre, eum oportet illi adesse, et veluti ad eum accurrere. Contraria significatio et locutio est, cum Deus dicitur stare a longe. Dic sapientiae, soror mea tu es: et propinquam voca intelligentiam: Proverbiorum septimo, id est, dilige et adiunge tibi sapientiam ac intelligentiam, perinde ut dilectissimam sororem. Deus de propinquo: Hieremiae vigesimotertio, significat novum Devum, quasi subintelligas tempus: ut sit plena locutio, Deus de propinquo

conando contendimus. Bonum propositum dicimus, cum bonum et laudabilem finem nobis in agendo praeponimus, aut certe nos talem esse opinamur: [?: ] vero, contra. Tribuitur autem propositum in Sacris literis, tum homini, tum Deo. Homini, ut cum Pialus secundae Timothei tertio inquit: Tu affectatus es nostrum propositum: id est, scopum aut intentionem mentis, quam etiam proaeresin aut electionem vocare queas. De Dei proposito inquit Paulus Ephes. primo: Praedestinati sumus secundum proposirum omnia agentis Dei, secundum consilium voluntatis eius Ubi idem videtur Apostolus

toties charitatis praeceptum inculcatur, Dilige proximum tuum sicut teipsom: Matthaei quinto, et decimonono, et vigesimosecundo Lucae duodecimo, Romanorum decimotertio: Qui dixit proximum, legem implevit. Non docebitur proximum suum: Ieremiae trigesimoprimo, et Hebraeorum octavo. Sic: Tu quis es, qui iudicas proximum [?: ] Iacob quarto. id est, quemcunque alium hominem. Porro cum in praedicto loco Lucae quaerit vicissim Christus a leguleio, quis nam illorum trium videatur proximus fuisse saucio? et ille respondet, Samaritanum: non negatur, illos alios duos,

colligat, nec pudore eam afficiatis. id est, ne acerbe obiurgetis ac repellatis eam, Pudore affici, aut pudefieri, pro frustrari sua spe, aut laeto sui laboris vel conatus exitu: Psalmo 37, Pii non afficientur pudore, aut pudefient in tempore malo, et in diebus famis saturabuntur. id est, tu eos non deseres in rebus adversis, nec patieris eorum in te spem frustrari, ut deserti ac in calamitate haerentes sint hominib. ludibrio, ideoque erubescant. Calamitatibus enim plerunque comes ignominia est. In de fit, ut Pudefieri pro incidere in calamitatem denotet. Psalmo vigesimo quinto,

vel magnam non agnoscere: 1. Sam. 22. Parvum esse [?: ] gentes: pro, contemptum. Hierem. 49: Ecce parvum dabo te inter gentes. Mox addit, contemptum inter homines. quibus verbis prius hemistichion declarat. Sic et Obadias habet: Ecce parvum dedi te in gentibus, contemptus es tu valde. Vicinum huic est illud, Minimus in regno caelorum: de quo in Minimus. Parvus diebus: Iobi 32: Parvus sum diebus, vos autem decrepiti. Parvuli gregis: Hierem. 49: Si non traxerint eos parvuli gregis, si non, etc. id est, infimi ac contemptissimi de exercitu Chaldaeorum,

quadragesimoquinto. Vos [?:-oco ] amicos, ὅτι, quia omnia quae audivi a patre, dixi nobis. Iohannis decimoquinto. Quod, coniunctio est: Quod vendidistis me. Genesis quadragesimo quinto. Genesis vigesimo: Scias quod morte morieris tu, et omnia tua. Ibidem, Scio כי quod in sinceritate cordis tui, etc. 1 Samuelis vigesimo: Quod est peccatum meum, כי quod quaerit animam meam? id est, propter quod, vel ob quod. Propterea, ideo,

contingat mihi id commodum, ut pro te moriar, tuamve vitam mea morte redimam. Sic Propheta inquit: Quis det capiti meo aquas. Et Psalm. 4 Quis ostendet nobis bonum? Quod vel optative, vel etiam negative exponi posset. Quasi dicat, nemo exhibebit nobis vere bonum. Nemo praestabit ista, quae tu iubes sperare. Non feret opem Deus. Quis est mecum, quis? 2 Regum nono. pro, quis est apud Iezabelem, qui a parte mea stet, aut mecum sentiat? Quis est spontaneus, ut impleat manum suam Iehovae hodie? pro, si quis sponte offerre velit in usum templi. 1 Paral. vigesimonono. QUID

ut vadam ad Pharaonem? Quid saepe quaerendo vult aliquid ad rem propositumve faciens, subintelligi: quasi ecliptice proposita interrogatione: Quid lapides isti vobis? Iosuae 4. id est, quid sibi volunt, aut quid significant? Sic Ezechielis duodecimo: Annon dixerunt ad te domus Israel, Quid tu facis? id est, quid portendunt ista tua prodigiosa facta? Quid tibi? 1 Reg. 1. scilicet, petis aut vis. 1 Regum decimonono: Quid tibi hic Elia? id est, Quid hic agis? quid hic tibi negocii est? Hieremiae 2, Quid tibi in via Aegypti? Quid tibi in via Assur? pro, quid tibi negocii illic

vocat, quomodo filius eius est? quasi dicat videtur certe falso istud dici ac credi: quare conciliate obsecro, quomodo Meschias sit et Dominus ac superior Davide, et tamen filius eius. `` Matthaei vigesimosexto: Quomodo ergo impletae fuerint Scripturae, quod sic oportet fieri? id est: si vel tu Petre gladio me eripies, vel ego impetravero a patre, ut per legiones angelorum liberer a passione, tum cerrae falsae erunt Scripturae ac prophetiae, praedicentes meam passionem. Matthaei septimo: Quomodo fratri dices, sine [?: ] eiiciam festucam ex oculo tuo? id est, non poteris

ac honeste ab eo petere. Si Satanas est adversus Satanam, quomodo ergo constabilietur eius regnum? id est, pro fecto mox corruet: sed non corruit: ergo non est inter illos dissidium, nec alter alterum eiicit, ut vos mihi obiicitis. Quomodo potest Satanas Satanam eiicere? Marci tertio. Quomodo tu cum Iudaeus sis a me Samaritana petis potum? id est, non iuste, recte, aut pie. Quomodo potestis vos credere? Quomodo potestis vos bona loqui, cum malem sitis? Romanorum decimo, sunt aliquot talia negativa dicta: Quomodo invocabunt eum, in quem non crediderunt? Quomodo credent, de quo non

cap. 7. τῇ τε ἐπιούση ἡμέρᾳ, id est, postero die. Et indicat Augustinus nonnihil tale, Sermone 28. ut hic sit sensus: Quemadmodum patres terreni prospiciunt liberis suis panem, quo corpus alatur, etiam in posterum diem: ita tu nobis prospice panem caelestem, animi cibum, qui pater es caelestis, et pater spirituum. Hactenus Erasmus. Porro Beza post Erasmum sic de eadem voce scribit: Panem quotidianum, ἄρτον τὸν ἐπιούσιον.) Mihi religio fuit quicquam immutare in

probari debet. R RACHA, ῥακὰ. Matthaei quinto: Quid dicerit fratri suo, racha. Dubium est quid ibi significet. Alii enim eam deducunt a themate רע ra, malus: quasi dicat, Tu male vel malum tibi. Alii tantum interiectionem quandam irati animi esse putant. Alii â sputo deduci, quod vocant רוק: sicut Germanice dicas, Pfui dich. Du wirst ein pfui einlegen, quod itidem non procul ab interiectione differt. Ego scriptionem Heb.

tibi: id per omnia aequipollet, Dass dich. Esset igitur sensus istius textus: Non is tantum homicida est, qui alterum manu trucidat: verum etiam is, qui alteri malum aut afflictionem quandam imprecatur, obnoxius erit concilio. D. Chrysostomus ait, Syriaca lingua Racha perinde esse atque, Es tu: ut irati subinde, quae commotus animus convivia suggerit, premere solent: ita tamen, ut sono aliquo indignantis animi paratos se ad conviciandum prodant. Consule ipsum Chrysostomum latius in Matth. 5. Hom. [?:-1 ] . cap. D. Basilius ait, verbum suae regionis populo

si illi primi parentes populi Israelitici Abraham Isaac, Iacob et alii, fuerunt Deo grati et accepti: proculdubio et posteri eorum, seu Israelitae ex illis maioribus progeniti, a Deo diliguntur. Mox ibidem: Tu factus es consors radicis ac pinguedinis oleae. id est, tu factus es filius Abrahae, et haeres promissionum ac bonorum eius. Ibidem: Ne glorieris adversus ramos: quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te. id est, tu habes omnem vim, vitam ac succum tuum spiritualem ex filiatione et

Iacob et alii, fuerunt Deo grati et accepti: proculdubio et posteri eorum, seu Israelitae ex illis maioribus progeniti, a Deo diliguntur. Mox ibidem: Tu factus es consors radicis ac pinguedinis oleae. id est, tu factus es filius Abrahae, et haeres promissionum ac bonorum eius. Ibidem: Ne glorieris adversus ramos: quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te. id est, tu habes omnem vim, vitam ac succum tuum spiritualem ex filiatione et haereditate illorum primorum patriarcharum ac prophetarum,

et posteri eorum, seu Israelitae ex illis maioribus progeniti, a Deo diliguntur. Mox ibidem: Tu factus es consors radicis ac pinguedinis oleae. id est, tu factus es filius Abrahae, et haeres promissionum ac bonorum eius. Ibidem: Ne glorieris adversus ramos: quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te. id est, tu habes omnem vim, vitam ac succum tuum spiritualem ex filiatione et haereditate illorum primorum patriarcharum ac prophetarum, totaque Israelitica Ecclesia, et Christo ipso ac eius Apostolis, qui omnes Israelitae sunt. Salus enim ex Iudaeis est. Ne forte

ex illis maioribus progeniti, a Deo diliguntur. Mox ibidem: Tu factus es consors radicis ac pinguedinis oleae. id est, tu factus es filius Abrahae, et haeres promissionum ac bonorum eius. Ibidem: Ne glorieris adversus ramos: quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te. id est, tu habes omnem vim, vitam ac succum tuum spiritualem ex filiatione et haereditate illorum primorum patriarcharum ac prophetarum, totaque Israelitica Ecclesia, et Christo ipso ac eius Apostolis, qui omnes Israelitae sunt. Salus enim ex Iudaeis est. Ne forte sit in vobis radix germinans fel et

sursum. id est, superstites Israelitae denuo crescent, florebunt et propagabunt magnam gentem. Psalmo 80, Vitem de Aegypto transtulisti, extruxisti gentes, et plantasti eam: perpurgasti coram ea, et radices egit et implevit terram. Sic et Hieremiae 12 res secundae impiorum describuntur: Tu plantasti eos, ideo radices egerunt, perfecerunt et protulerunt fructum. Iob 5, Vidi stultum, qui radices agebat, et maledixi repente habitaculo eius: id est, in summo vigore subito periit. Sic idem etiam piorum stabilem sortem depingit capite 17, Vir sperans in Dominum, erit sicut arbor

occisos esse, modo illum incolumem haberes. Sic Ieremias inquit capite decimo octavo: figulum fecisse vas, ut rectum fuit in oculis eius: id est ut ei libuit. Sic rex Achis dicit Davidi: Vivit Iehova, quod tu rectus ac bonus es in oculis meis, sed in oculis principum non es rectus: id est, places aut probaris mihi, illis vero displices. Nec tantum hominibus, sed et Deo eadem locutio tribuitur, quod aliquid sit rectum, aut non sit, in oculis eius. Solet etiam non raro explicatio addi, quid sit illud

precium redemptionis dederis, non liberabit te ab imminente plaga Dei. Exodi trigesimo: Redemptionem animae suae dabit, ne sit plaga in populo. id est, sacrificium pro redemptione. Sic Isaiae quadragesimotertio: Dedi precium redemptionis tuae Aegyptum. id est, Aegyptum pro te puniri faciam, ut tu evadas: sicut si pater suam iram et castigationem avertat a filio in canem, aut servum. Redime tibi redemptionem meam. id est, ius propinquitatis et redimendi bona, et accipiendi uxorem fratris mortui. REDEMPTOR, גאל goel, crebro significat

liberandi iam essent, et liberi dimittendi, necessario ex vinculis cathenisque solvebantur, quod eis est λύεσθαι. a tertia praeteriti λέλυται, fit nomen λύτρον, quasi tu dicas. Solutorium: id nempe praemium, quod pro solvendo aut liberando aliquo ex vinculis datur. sicut didactron, praemium pro docendo. simile quid videtur habere solutio, quae licet debiti aeris depensionem notet, taman a solutione vinculorum deduci videtur. Inde porro venit verbum

quadam potentique significatione ipsi hoc officium adscribitur cûm alibi, tum in fine Dominicae orationis, ubi dicitur: Quia tuum est regnum, tua est potentia, tua est gloria, in secula seculorum. quasi dicat, Ut ut videantur quidam esse reges in hoc mundo, et se nihil non posse iactitent: tu tamen es solus vetus ac summus rex, tuumque est proprium regnum universae terrae et totius mundi, omniumque creaturarum. Quare merito haec a te solo petii, et peto. Sic et Psal. 22 dicitur: Quoniam Domini est regnum, et ipse dominabitur gentibus. Psal. 5 et 84, et

sunt filii illius mali. ibi enim filii regni dicuntur ii, qui actu sunt filii, veraeque pii, quique sunt vera vivaque membra Ecclesiae. Regnum aliquando abusive significat quamcunque magnam vim aut potentiam. Virga rectitudinis, virga aut sceptrum regni tui: Psal. 45. id est, tu iuste regnas, aut imperas. Hoc dictum Epistola ad Hebraeos ad Christum applicat, ad quem proculdubio etiam totus Psalmus pertinet. Significat igitur, spiritualem gubernationem, qua peccatores salvos facit, rectissimam et laudatissimam esse. Apostoli Actor. 1 dicunt ad Christum, Num in hoc

Dominus fortitudinem, et accinxit se. Isaiae 52: Annunciantis bonum, praedicantis salutem, et annunciantis Zion, Regnat Deus tuus. id est potenter aderit et aget, te liberando, et hostes tuos puniendo. In hac significatione verbum Regnandi tribuitur etiam hominibus: ut Hieremiae 22. Nunquid tu regnabis, quod te immisces cedris? id est, putas' ne te hic adeo potentem fore, diuque floriturum esse, quod tam splendide aedificas? Proverb 28, Regnantibus impiis fiunt ruinae. id est, cum illi potentes sunt, ac agunt omnia pro arbitrio. In Hebraeo sunt alia verba. ¶ Dixi supra,

rectitudinis virga regni tui, id est tui regiminis, aut gubernationis. Facere regnum super aliquos: credo idem valere quod, obtinere regnum. 1. Reg. 21. dicit Iezabel ad Achabum, dolentem quod Nabot sibi nolebat vendere vineam, et tamen nihil contra eum violenter opereque ipso tentantem: Tu`ne nunc faceres regnum super Israelem? id est, hac quidem ratione dedendo te moerori de repulsa, et non ei violenter vineam extorquendo, desines esse rex, et plane contemneris: ac in ordinem redigeris. Profecisti in regnum: Ezech. 16. id est, idonea facta es regno suscipiendo. Prolongare dies

Nam reliquam gentem Senacheribus iam perdidit. RELINQUO verbum: Relinquam super me eloquium meum, loquar in amaritudine animae meae. id est, laxabo frena meo dolori, gemitui et lamentationi: [?:-t ] patiar eam effundi, et pleno ore fluere. Tibi relinquitur pauper, pupillo tu eris adiutor. id est, destitutus ab omnibus, ad te solum confugit: quia non est alioqui quisquam qui pugnet pro eo, nisi tu Deus. Psal. 79. Veniat ad te gemitus vincti. Secundum magnitudinem brachii tui fac superstites filios mortis, aut morti destitatos. id est, serva ac conserva

animae meae. id est, laxabo frena meo dolori, gemitui et lamentationi: [?:-t ] patiar eam effundi, et pleno ore fluere. Tibi relinquitur pauper, pupillo tu eris adiutor. id est, destitutus ab omnibus, ad te solum confugit: quia non est alioqui quisquam qui pugnet pro eo, nisi tu Deus. Psal. 79. Veniat ad te gemitus vincti. Secundum magnitudinem brachii tui fac superstites filios mortis, aut morti destitatos. id est, serva ac conserva eos. Relinquere reliquias, aut superstites: Ierem. 44, Et excindatis vobis virum de mulierem, parvulum et lactentem de

ac dolores, quod impii sunt [?: ] felices, pii vero afflicti. Sic et Psal. 16 inquit: Etiam noctu erudiunt aut castigant me renes mei: id est, acris [?: ] ra, zelus ac pia solicitudo me excitat ad timorem De Sic et Ieremias de hypocritis Capite 12 inquit: Tu prope es ori eorum, sed procul a renibus eorum. Sicut Isaias ait, procul esse Deum a corde impiorum: Dei est, non curare aut sollicitos esse ipsos de eo ex anima. Ob hanc igitur causam Scriptura, quia renibus animas cogitationes ac effectus tribuit, ideo crebro [?: ] Deum scrutari

respicit, quod pro accepto beneficio vicissim Deo confitebatur, aut gratias reddebat. Aliquando significat reipsa facere quod mandatur. Isa. 65 et 66. Quare clamavi, et non respondistis: locutus sum, et non audivistis? id est, me loquente non estis conversi, nec obedivistis. Romanorum nono: Tu quis es, qui respondeas Deo? id est, qui rixaris et litigas cum Deo? Id proprie Latini dicunt Responsare. id est, non acquiescere in ullo Dei responso, sed semper contra rixari ac litigare. Invenire responsum, Iob 32 id est, posse respondere. 2. Corinth. 1, Responsum mortis habuimus. id

iustorum. id est, non consistent ibi, sed ob malam causam et adversantem Deum succumbent. Sextô, resurrectio et sessio ponitur aliquando pro isto corporeo motu aut situ: et tamen per synecdochen omnes hominis actiones, consilia et motus, non tantum externos, sed et internos notat. Psalmo 139, Tu cognovisti sessionem et resurrectionem meam, intelligisque cogitationem meam longe ante te. Eadem locutio est et Esdrae secundo. Denique negantur aliquando mortui resurgere. id est, mox ad hanc communem vitam reviviscere. ubi non agitur de illa extrema resurrectione. Iob decimoquarto: Homo cum

ante et retro. RETRORSUM, est retroversum. Isa. primo, Alienati sunt retrorsum. id est, alieni facti sunt ab eo, et retroaersus ab illo recesserunt. Hieremiae septimo: Abierunt in consiliis suis, et in pravitate cordis, factique sunt retrorsum ut ante. Et Hieremiae decimoquinto: Tu deseruisti me, dicit Dominus, et abiisti retrorsum. id est, defecisti a me. Converti retrorsum aliquem, alias significat pudefieri: quos enim pudet, avertunt se, nec audent in faciem alios intueri. Psalmo 129, Pudore afficientur, et convertentur retrorsum omnes qui oderunt Sion. Sic et

maiestas [?:-litus ] ad eos loquente, ac veluti intonante et corruscante superne. RUINA, et RUERE, valde significantes voces sunt. Isaiae 3, Sit haec ruina sub manibus tuis. id est, tu corrigas et sanes hanc calamitatem, tristis simumque statum regni ac populi huius. Ruere alio qui, et corruere, passim in Prophetis significat prorsus perire ac interire. Sumpta videtur esse metaphora ab aedificiis cadentibus, vel potius a casu sauciatorum in praelio, ubi ruit equus, et

6: Tametsi illa sit melior interpretatio, facere eos salutares populo. Timuerunt Syri venire ad salvandum ultra filios Ammon: secundo Samuelis decimo. id est, non sunt ausi eis amplius opem ferre contra Israelitas. Salus pro servatore ponitur per metonymiam, Isaiae trigesimotertio: Tu salus nostra in tempore angustiae. Habac. tertio: Laetabor in Deo salute mea. Item: Ascendisti super equos tuos, quadrigae tuae salus. Gaudium salutis: id est, de salute. Psalm. 41: Redde mihi gaudium salutis. id est, fac ut gaudere possim de liberatione tua. ubi Salus remiss.

aiunt: Nisi circumcidamini secundum [?: ] rem Moysi, non potestis esse salvi: id est, iustificari. Ibidem Petrus inquit: Sed per gratiam Domini nostri IESU CHRISTI credimus nos salvos futuros, quemadmodum et illi. Actorum decimosexto: Crede in Dominum IESUM, et salvus eris tu et domus tua. Primmae Corinthiorum decimoquinto: Notum nobis facio Evangelium, etc. per quod etiam salvamini. id est, per quod vobis annunciatur remissio peccatorum, et donatur iustitia Christi et vita aeterna. Rom. 10: Si confessus fueris ore tuo Dominum IESUM, et credideris in

nomen in quo oporteat nos salvos fieri. Act 15 pseudoapostoli aiunt: Nisi circumcidamini secundum morem Mosi, non potestis esse salvi. id est, iustificari. Ibidem Petrus inquit: Sed per gratiam Domini Iesu Christi credimus nos salvos futuros. Act. 16, Crede in Dominum Iesum, et salvus eris et tu et domus tua, Rom 1, Virtus enim Dei est, ad salutem omni credenti. Rom. 8 Spe salvi facti sumus. Rom. 10. Corde creditur ad iustitiam. hoc est, corde, seu fide in corde, apprehenditur iustitia imputativa: et ore fit confessio ad salutem, seu ore confitemur salutem: hoc est, gloriamur de

Iezabel, id est, reatum de tot caedibus. Septimo significat simul reatum, ac etiam poenas iniusti homicidii. Veniat sanguis IESU super nos, et super filios nostros: Matthaei vigesimoseptimo. id est, si quis reatus et poenae metuuntur ex interfectione Iesu, cum in nos sponte recipimus, ut tu nullam culpam, reatum aut poenam propterea timeas. scimus enim eum [?: cul- ] [?: ] [?: ] [?: fu ] , Deum nemini alii quam ipsi iratum fore ob eius exitium. Sic dicit Christus, Omnem sanguinem iustum inde ab Abel venturum super suos persecutores. id

etiam crudeles et oppressores ac laesores proximi. Tales vocant Latini Sanguinarios. Civitas sanguinum, Ezek. 32. id est, in qua effundi solet sanguis innocens, vel cuius cives sunt crudeles ac sanguinarii: propheta ipse ibi exponit mox addens, Civitas effundens sanguinem. Sponsus sanguinum tu mihi es, Exod. quarto. id est, causa, ut necesse habeam fundere sanguinem filiorum meorum, eos circumcidendo praeter meam voluntatem. Sanguis innocens crebro significat iniustam caedem, ob quam Deus irascatur. Deuteronomii vigesimo primo: Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui.

praesertim in Ezechiele, quasi pro deprehendere ipsa vera vivaque experientia. ut cum saepe repetitur: Et scient omnes, quoniam ego Dominus. Sic Psal. 9, Et sciant omnes gentes, quod homines sunt. Scire facere aliquid, Psal. 16, Scire facies me semitam vitae: id est, tu monstrabis mihi veram ac salutarem viam, quin potius per eam ad vitam deduces et perduces me. Metaphora est a ductore viatoris sumpta. Lib. 1. Sam. ca. 14: Ascendite ad nos, scire faciemus vos verbum: id est, venite indicabimus vobis aliquid. Sic Prov. 1. Scire faciam vos verba mea: id est,

est. Tacui, a seculo silui: Isaiae 42: id est, iam longo tempore. Sic et In seculum, aut etiam seculi, significat longum tempus in posterum. Aliquando etiam totum tempus usque ad finem mundi, aut etiam omnem posteritatem. Psal. 110, Iuravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedeck. In seculum et generationem, vel in generationem et generationem: Psal. 135. Iehova nomen tuum in seculum, Iehova memoria tua in generationem et generationem id est, tu Deus es aeternus. Psal. 77, Nunquid

110, Iuravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedeck. In seculum et generationem, vel in generationem et generationem: Psal. 135. Iehova nomen tuum in seculum, Iehova memoria tua in generationem et generationem id est, tu Deus es aeternus. Psal. 77, Nunquid defecit in lb/>seculum misericordia eius, defecit verbum in genera-tionem et generationem. id est, in omnem >posteritatem aut in perpetuum. Psal. 49, Interiora eorum domus eorum in seculum, et tabernacula eorum in

secundum Deum, etc. Quarto est temporis. Gen. 38, Quando reducit manum suam. Psalm. 11. Secundum exaltari vilitates: id est, cum exaltatae fuerint vilitates. Quinto, quando ponitur in collatione duarum rerum, notat simul vicissitudinem. Genesis quadragesimoquarto: Quia sicut tu, ita Pharao: id est, et econtra. Et capite decimooctavo. Ut sit sic iustus, ita improbus. Psalmo centesimo trigesimonono: Sicut obscuritas, ita lux, et econtra. Isaiae vigesimoquarto: Et erit ut populus, ita sacerdos: ut servus, ita dominus eius: ut famula, ita domina eius: ut emens, sic

fecit nobis Iehova in Aegypto. id est, prorsus ita ut ibi fecit. Exod. 25, Secundum omnia quae ostendam tibi. id est, prorsus ut ostendam ideam, sic fabricabis tabernaculum, et eius instrumenta. Non est secundum opera tua Deus: Psal. 86. pro, non est qui facit talia opera, qualia tu facis Deus. Babel erit secundum subversionem Sodom. Isa. 13. id est perinde horribiliter vastabitur. Secundum subversionem Sodom non habitabit ibi quisquam: Hierem. 49. pro, sicut Sodomam nemo incolit, ita nec Babylonem. ¶Porro κατὰ Graecum,

et cave ne maiora tuis viribus tentando, incidas in aliquam magnam calamitatem. Sic Levit. 12, Triginta tribus diebus sedebit in sanguine suo, id est, conquiescet, domi se continebit. Sessio et Surrectio aliquando synecdochice totam hominis vitam significant. Psal. 139, Tu cognovisti sessionem meam, et resurrectionem meam. Sic et Thren. 3. Sic Kimchi vult Psal. 1, per ambulationem, stare, et sessionem, significari totam vitam, seu omnes actiones hominis. quasi dicat David: Beatus qui in nulla parte vitae, ullisve rebus aut actionibus quicquam

terram, ut ea nobis (benedicente Deo) varios, utiles ac necessarios fructus proferat. Semita vitae, est ea quae ducit ad vitam, praesertim aeternam. Sic saepe mandata Dei, et omnino aditus ad [?:--- ] vocantur. Psal. 16. Scire facies me semitam vitae. id est, tu me duces per veram religionem et resurrectionem ad vitam aeternam. Sic etiam Proverb. 5. et Proverb 2, Omnes ingredientes ad meretricem, non apprehendunt semitam vitae. id est, non perveniunt ad veram vitam, sed male peribunt. Vide VITA. Vicinae sunt haec locutioni, Semita recta: Prover.

age certo ac recto [?:--cio ] . Iob trigesimo: Diruunt semitam meam. id est, conatus et consilia mea impediunt. Ibidem. [?: Calc--- ] terunt super me semitas contritionis suae. id est, super me calcant crebro. Semitam meam et accubitum mei cingis: Psalm. 139. id est, tu mihi et iter facienti, et quescenti semper ades. SEMPITERNUS, et vicinae voces, possunt intelligi exsupra posita explicatione vocabuli, Seculum Generatio, et similium. Quare hic tantum pauca quaedi adscribam. Foedus sempiternum. Ier. 50. Copulate vos Iehovae foedere sempiterno,

tuum super nos. id est, sis nobis propitius [?:-- ] favens, tunc res nostrae ac nos bene habebimus. Prohibuit te Dominus, ne servaret te dextera tua. 1. Sam. 25. id est, ne tua manu te ulciscerere de meo marito [?: Na-alo ] , aut etiam ipso Saule. Iud. 12. Vidi quod tu servator non esses. id est, non opem ferres nobis contra hotes. Servati in Iehova id est, per Iehovam Oseae 1, Serva [?:-o ] eos in Iehova Deo eorum. id est, per Meschiam, qui erit verus Iehova. Servare se ab aliqua re: id est, cavere sibi ab ea. Psal. 18.

increpationem meam exicco mare, et pono flumina in desertum ut putrescant pisces eorum absque aqua, et moriantur siti: Isaiae 50. Alludit ad exiccationem maris rubri, et Iordanis: declarat autem hac sententia Deus suam omnipotentiam. SICERA: Levit. 10, Vinum et siceram non bibes tu et filii tui tecum, quando intrabitis in tabernaculum conventionis. Hieronymus annotat, comprehendi hac voce quicquid inebriare potest. quod tametsi verum est, certior tamen definitio est, notari omnes potiones a fructibus expressas, in quarum dulcedine eadem fere est ille cebra, quae in vino.

[?:--- ] ponitur pro sic, applicativo collationis. Deuteronamii primo: Sicut parvum, sicut magnum audietis id est, pari humanitate ac diligentia. Sicut mea fortitudo tunc, sicut mea fortitudo nunc ad praelium: Iosua decimoquarto. pro, idem robur, eademque fortitudo. Sicut tu, sicut illi: Iudicum octavo. pro, erant tibi simillimi. Genesis 44. Sicut tu, sicut Pharao. Sicut portio descendentis ad praelium, sicut remanentis ad [?: sarci-- ] 1. Samuelis 30. pro, eadem portio praedae, idemque premium. 1. Regum 22, sicut ego, sicut tu: sicut populus

primo: Sicut parvum, sicut magnum audietis id est, pari humanitate ac diligentia. Sicut mea fortitudo tunc, sicut mea fortitudo nunc ad praelium: Iosua decimoquarto. pro, idem robur, eademque fortitudo. Sicut tu, sicut illi: Iudicum octavo. pro, erant tibi simillimi. Genesis 44. Sicut tu, sicut Pharao. Sicut portio descendentis ad praelium, sicut remanentis ad [?: sarci-- ] 1. Samuelis 30. pro, eadem portio praedae, idemque premium. 1. Regum 22, sicut ego, sicut tu: sicut populus meus, sicut populus tuus. id est, ego ac tu, et utriusque exercitus, idem sunt.

fortitudo. Sicut tu, sicut illi: Iudicum octavo. pro, erant tibi simillimi. Genesis 44. Sicut tu, sicut Pharao. Sicut portio descendentis ad praelium, sicut remanentis ad [?: sarci-- ] 1. Samuelis 30. pro, eadem portio praedae, idemque premium. 1. Regum 22, sicut ego, sicut tu: sicut populus meus, sicut populus tuus. id est, ego ac tu, et utriusque exercitus, idem sunt. Primo Paralipomenon vigesimosexto: Sicut parvus, sicut magnus. Sic propheta inquit: Sicut populus, sicut sacerdos. id est, perinde [?:----que ] ignari ac contemptores Dei, ac eius verbi

erant tibi simillimi. Genesis 44. Sicut tu, sicut Pharao. Sicut portio descendentis ad praelium, sicut remanentis ad [?: sarci-- ] 1. Samuelis 30. pro, eadem portio praedae, idemque premium. 1. Regum 22, sicut ego, sicut tu: sicut populus meus, sicut populus tuus. id est, ego ac tu, et utriusque exercitus, idem sunt. Primo Paralipomenon vigesimosexto: Sicut parvus, sicut magnus. Sic propheta inquit: Sicut populus, sicut sacerdos. id est, perinde [?:----que ] ignari ac contemptores Dei, ac eius verbi sunt Ponitur igitur posterius Sicut, pro Sic. Sicut

petendo opem. Secundo [?: tacem-- ] cum timemus aliquem vehementer: ut familia praesentem herum, et discipuli praeceptorem. [?: Co--- ] clamamus et tumultuamur, cum soluti omni [?:--- ] pro arbitrio agimus. Psalmo quarto: Reputate in [?:--- ] tu omnia cum corde vestro, et silete, Hic tropus, [?:--- ] synecdochen, sive metalepsin vocemus (nam et ex uno aliud intelligitur, et gradatim de uno ad aliud transitur) passim in scripturis, ut et

id est, mortuus fuissem, periissem. Sexto, Silere et obmutescere ii quoque dicuntur, qui adeo oppressi iacent calamitatibus, ut non procul a morte sint, aut alioqui tanquam in re desperata frustra se locuturos vident. Psalmo trigesimonono: Mutus factus sum, et non aperui os meum, quia tu fecisti. Sic Christus noluit loqui sed obmutuit, testibus Evangelistis et Isaiae quinquagesimotertio. In eodem Psal. est etiam, Obmutui silentio, et tacui a bono, ac dolor meus irritatus est: ubi Tacere a bono,

laesi, sed et Deum ac te pater. Quod autem Lebad solus, pro ipsomet, seu quasi circumstantia pro ipsa substantia aut persona interdum accipiatur: multis exemplis declarari potest. Proverb. 9: Si fueris sapiens, tibimet sapies: sin fueris derisor, solus feres. pro, ipsemet feres. id est, tutemet, tu ipse potissimum: non excludit alios, ad quos etiam saepe ex unius stulticia calamitas venit: sed ipsam substantiam aut personam denotat. Gal. 6. Probet unusquisque sui opus, tunc in se solo gloriam habebit, non in alio. id est. habebit quod glorietur de semetipso. Sic Illyrica signa

etiam functionem significat, forte ideo, quia olim et adhuc in multis locis sorte legebantur magistratus. Act. 1, Iudas fuerat sortitus nobiscum sortem ministerii huius. id est, consecutus fuerat nomen et functionem Apostolicam. Species acquisitionis pro genere ponitur. Danielis ultimo est: Et tu vade ad finem, et quiesces, stabisque in sorte tua sub finem dierum, aut ad finem dierum. Hoc aliqui exponunt, de quiete Danielis in sinu Abrahae, donec haec omnia compleantur. Sed multo rectius fuerit intelligere, Stabis in sorte tua: id est, tua functione fungeris: id est, tua prophetia in

in sorte tua sub finem dierum, aut ad finem dierum. Hoc aliqui exponunt, de quiete Danielis in sinu Abrahae, donec haec omnia compleantur. Sed multo rectius fuerit intelligere, Stabis in sorte tua: id est, tua functione fungeris: id est, tua prophetia in ultimis temporibus fungetur suo officio: tu mortuus per tuum librum multos postremis temporibus docebis ac erudies. Sicut praecessit, quod pii illa intelligent. Sors igitur ibi ponitur pro ipsa functione aut officio, quod sorte evenit. Sic Graeci sortiti sunt quisnam cum Hectore confligere debeat, Sortemque meam vovistis Achivi.

progreditur hic tropus in eum a quo sperantur illa [?: ] Sic innumeris vicibus Deus dicitur aliquorum spei. Psal. 65, Deus est spes omnium finium terrae. Psal. 14. Consilium pauperis confunditis, quoniam Dominus spes eius. Psal. 142. Dixi, tu es spes mea, turris mea. Sic et homines aliqui potentes dicuntur aliorum spes, quis ab eis bona sperantur. Isa. 20, Confundentur ab Aethiopia spe sua. Ibidem: Haeccine erat spes nostra? i. [?: q- ] stulte fecimus, quod in hosce speravimus? Spes in Deum et Sperantes in Deum,

[?: dic--- ] non esse literae, sed spiritus, 2 Corinth. 3: quia scilicet vis illa tota a Christo manat: cuius diem vidit quid Abraham, et salutem annunciarunt Lex et Prophetae sed eminus tantum, et admodum obscure, prae illis qui novissimis temporibus exhibito iam Christo, de spiri-tu eius copiosissime effuso, sermonem factae reconciliationis summa cum Dei virtute annunciarunt. VI. Spiritus pro visione aut revelatione: 2 Thes. 2: Ne turbemini, neque per spiritum, neque per sermonem, atque per epistolam tanquam a nobis profectam. Apoc. 1. [?:--i ]

aut similitudines, tum in veteri, tum et in novo Testamento.Cessare faciam de urbibus Iehuda vocem gaudii et vocem laeticiae, vocem sponsi et sponsae, Hierem. 7. 16 et 25. id est, tristissima castigatione abolebo omne gaudium. Sponsus aliquando pro marito ponitur. Exodi 4, Sponsus sanguinum tu mihi es. id est, sanguinolentus, causa ut cogar fundere sanguinem meorum propriorum liberorum, circumcidendo eos. Sponsus et Sponsa alias conferri solet cum Christo et Ecclesia: Psal. 19, Ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Alias etiam Christum significat. Matth.

Per metaphoram significat etiam credere, et in fide constanter perseverare, Exod. 14, State et videte salutem Iehovae 2. Par. 20, State et consistite, et videbitis salutem Domini vobiscum. Sic creberrime in Paulo verbum Stande usurpatur. Rom. 5: In gratiam hanc, in qua stamus. Rom. 11, Tu fide stas. 1. Corinth. 16: State in fide, viriliter agite 2. Corinth. 1, Fide statis. Non stabunt stulti coram oculis tuis, Psalm. 5. Tertio, Stare contra aliquem, est pugnare contra eum: et, Stare pro aliquo, est certare pro eo. Stare ergo etiam pugnare significat, sicut et paulo

super Saulem. Fuit verbum Iehovae ad Isaiam, Isaiae 38. id est, Dominus locutus est ad Isaiam. Esse aliquem in aliquo, ut in vitio, aut virtute, valde significanter dicitur: ut, Totus mundus est positus aut iacet in maligno. id est, est quasi submersus in cacodaemone. 1. Ioan. 5. Exod. 32. Tu nosti populum hunc, quod in malo sit. Eadem ferme locutio ac vis esse videtur Mosis et Ioannis. Sic Acto. 8. Video te esse in felle amaritudinis: id est, te esse totum submersum in malitia extrema. Proverb. 5.

Video te esse in felle amaritudinis: id est, te esse totum submersum in malitia extrema. Proverb. 5. Pene fuissem in omni malo: id est, parum abfuit quin incidissem in omnia flagitia et turpissima dedecora. Sic dicitur Psal. 51, In peccatis conceptus et natus sum. et Ioan. 9. Tu totus natus es in peccatis. id est, prorsus immersus et suffocatus in extrema malitia, natus es natura distortissima et monstrosissima. SUPER, אל Al praepositio multa admodum significata habet, sicut et aliae praepositiones, ac omnino inde

me. id est, ego me constituo debitorem, aut obligo ad suppeditanda tibi omnia necessaria. 2. Par. 2. In seculum hoc super Israelem. id est, Israel perpetuo tenebitur offerre sacrificia Domino, propter accepta beneficia. Esdr. 10, Surge, quia super te est res. id est, tibi incumbit id onus, tu teneris, aut tuum est id facere. Sic Psalm. 65. Super me Deus vota tua, reddam laudes tibi. id est, agnosco me debere persolvere vota. Gen. 16, Iniuria mea super te. id est, tu es autor et causa ac culpa, tu etiam obligaris ad satisfaciendum mihi de hac iniuria. Iuxta, prope, aut secus

Domino, propter accepta beneficia. Esdr. 10, Surge, quia super te est res. id est, tibi incumbit id onus, tu teneris, aut tuum est id facere. Sic Psalm. 65. Super me Deus vota tua, reddam laudes tibi. id est, agnosco me debere persolvere vota. Gen. 16, Iniuria mea super te. id est, tu es autor et causa ac culpa, tu etiam obligaris ad satisfaciendum mihi de hac iniuria. Iuxta, prope, aut secus valet: Gen. 14, Usque ad planiciem quae est super desertum: id est, iuxta desertum. Sic ibidem 16, Invenit eam angelus super fontem aquarum. id est, iuxta. Exo. 14, Et

beneficia. Esdr. 10, Surge, quia super te est res. id est, tibi incumbit id onus, tu teneris, aut tuum est id facere. Sic Psalm. 65. Super me Deus vota tua, reddam laudes tibi. id est, agnosco me debere persolvere vota. Gen. 16, Iniuria mea super te. id est, tu es autor et causa ac culpa, tu etiam obligaris ad satisfaciendum mihi de hac iniuria. Iuxta, prope, aut secus valet: Gen. 14, Usque ad planiciem quae est super desertum: id est, iuxta desertum. Sic ibidem 16, Invenit eam angelus super fontem aquarum. id est, iuxta. Exo. 14, Et apprehenderunt eos castrametantes

Elevari iusque 1. Par. 14, Cognovit David, quod elevatum esset regnum eius sursum. id est, in summam dignitatem ac robur. Sursum sursum. Ezech. 41, Circuibatque thalamus sursus sursum pro, magis ac magis in altum tendendo ad thalamos. Deut. 28, Ascendet super te peregrinus sursus sursum, tu autem descendes deorsum deorsum, id est, [?: ] quidem fiet quotidie potentior ac invalescet, tu [?: ] imbecillior et pauperior. Sursum, sicut et Caelum, ipse per metaphoram significat spiritualem statum, ac spirituales res. Gal. 4. Quae sursum est, Ierusalem,

ac robur. Sursum sursum. Ezech. 41, Circuibatque thalamus sursus sursum pro, magis ac magis in altum tendendo ad thalamos. Deut. 28, Ascendet super te peregrinus sursus sursum, tu autem descendes deorsum deorsum, id est, [?: ] quidem fiet quotidie potentior ac invalescet, tu [?: ] imbecillior et pauperior. Sursum, sicut et Caelum, ipse per metaphoram significat spiritualem statum, ac spirituales res. Gal. 4. Quae sursum est, Ierusalem, Coloss. 3: Quae sursum sunt quaerite, quae sursum sunt sapite. id est, spiritualia, non terrena. Sursum

commemorare suorum maiorum historiam, pericula et liberationes Dei ex Aegypto, aliisque difficultatibus. Inter alia vero dicebant etiam, Syrus perdens patrem meum, et descendens in Aegypto: id est, voluit aut conatus est Laban perdere patrem nostrum Israelem, una cum liberis suis: sed tu deus eum defendisti, etc. T TABERNACULUM varias significationes habet. Primum quidem ac proprie significat subitum ac tumultuarium domitiorum, seu tectum, frondibus aut stragulis aliquib, ad breve tempus confectum, ut solent pastores in

Dei. Quos enim homines hic in sua tabernacula aut domos recipiunt, eos curant, alunt, fovent ac tuentur: sicut Loth suos hospites, et ille in Iudicibus Ben Iamitam. Psalmo decimoquinto: Domine quis habitabit in tabernaculo tuo, et requiescet in monte sancto tuo? Id est, quem tandem hominem tu inter tuas domesticos, aut in tuam familiam recipies, numerabis, amabis fovebis, reges ac tuebere? Haec eadem locutio Psalmo vigesimoseptimo multo plenius et clarius proponitur: Unam petii a Domino, illam requiro: ut maneam in domo Domini cunctis diebus vitae meae, ut videam pulchritudinem

certum hominem, locum, aut tempus, non certo expressum: sicut Graecis δεῖνα, quidam aut quispiam Iosuae 7. Tale et tale feci, etc. quod brevitatis causa ponitur, ut narratio facta fuisse totius rei breviter indicetur. Ruth 4, Sede hic tu talis. id est tu amice et consanguinee, etc, 1. Sam. 21, Pueris condixi talem et talem locum. id est, certum quendam locum, quem nunc nominare non est necesse, aut etiam non satis tutum. 2. Reg. 6, In loco tali erunt castra tua. Daniel. 8. Dixitque alter e sanctis, tali: id

locum, aut tempus, non certo expressum: sicut Graecis δεῖνα, quidam aut quispiam Iosuae 7. Tale et tale feci, etc. quod brevitatis causa ponitur, ut narratio facta fuisse totius rei breviter indicetur. Ruth 4, Sede hic tu talis. id est tu amice et consanguinee, etc, 1. Sam. 21, Pueris condixi talem et talem locum. id est, certum quendam locum, quem nunc nominare non est necesse, aut etiam non satis tutum. 2. Reg. 6, In loco tali erunt castra tua. Daniel. 8. Dixitque alter e sanctis, tali: id est, cuidam.

ac faciem, veluti unam quandam planiciem, aut superficiem prae se ferentes in vultu. Tegere aliquando significat per metaphoram, celare, aut non patefacere: sicut et apud Latinos. Psal. 40, Annunciavi iustitiam tuam in congregatione magna, ecce labia mea non prohibebo: Domine tu nosti, iustitiam tuam non operui in medio cordis mei. veritatem tuam et salutem tuam dixi, et non abscondi veritatem tuam et benignitatem tuam Ecclesiae magnae. Sic involucra ceremoniarum et umbrarum Iudaicarum, Operimenta, aut Tegmina dicta sunt, quia veluti contexerunt ac celarunt

nos audire secundum hoc. Ioannis quinto: Angelus descendebat secundum tempus. id est, certis quibusdam temporibus, prout Deus suo consilio disponebat. Venire ad tempus dierum, est venire constituta die ac hora. Primo Samuelis decimotertio: Quia vidi quod dispergebatur populus a me, et quod tu non venires ad tempus dierum. id est, die condicta, seu constituta temporis meta. Tempus et tempora, aliquando certas quantitates temporum indicant: ut Daniel. quarto: Cum bestiis agri sit pars eius, donec transeant septem tempora super eum. Idem paulo post repetitur. id est, donec ei in

Caliginis, Noctis, Obscuritatis: [?: ] contrariis, Lucis, Diei, Solis, et similibus. Quare hic breviter eius significata percurram. Primum igitur significat haec vox, omnis generis calamitates ac adversa. Psalmo 112. Oritur in tenebris lumen rectis. 2. Samu. vigesimosecundo: Tu illuminas tenebras meas. id est, in medio summarum difficultatum me liberas. Mich. septimo: Si sedero in tenebris, Iehova lux mea. Sic et [?:-tini ] dicunt, Venit post nubila Phoebus. Et, Candida et atra [?: ] . Haec usurpatio vocabuli huius plurima [?:

literis dicitur, vox Hebraea est נורא nora. Malach. 1. Nomen meum est terribile in gentibus: Septuaginta habent, Illustre. Exod. 15, Est terribilis laudibus: id est, cuius landes, cum narrantur et audiuntur, merito omnibus terrorem incutiunt. Quis ut tu in diis Domine? Quis sicut tu, magnificus in sanctitate, terribilis in laudibus, faciens mirabilia? Sic dicitur terribilis opere super filios hominum: Psalmo 66 pro, operibus. id est, qui tremendus sis ob grandia tua opera. Sic Psalmo 89, Terribilis Deus in congregatione sanctorum multa, et

est נורא nora. Malach. 1. Nomen meum est terribile in gentibus: Septuaginta habent, Illustre. Exod. 15, Est terribilis laudibus: id est, cuius landes, cum narrantur et audiuntur, merito omnibus terrorem incutiunt. Quis ut tu in diis Domine? Quis sicut tu, magnificus in sanctitate, terribilis in laudibus, faciens mirabilia? Sic dicitur terribilis opere super filios hominum: Psalmo 66 pro, operibus. id est, qui tremendus sis ob grandia tua opera. Sic Psalmo 89, Terribilis Deus in congregatione sanctorum multa, et terribilis super omnes in

testimonium [?:-i ] apud te dabit. Testificabitur autem superbia Israel in faciem eius, Oseae 5. id est, testimonium contra eos feret Malach. 2, Iehova testificatus est inter te et uxorem adolescentiae tuae. id est, fuit testis, ipseque vos coniunxit: [?: ] autem tu praevaricaris contra eam, accepta alia [?: ] aut religione. Istius, quo quis contra se ipsum testis adhibebatur, exempla sunt haec. Iehosua sui libri 24 inquit ad Israelitas: Et dixit Iehosua, Testes vosmet estis contra vos, quod elegeritis vobis Iehovam, ut colatis eum. Et

testimonium Iehovae fidele. Deut. 4: Haec sunt testimonia, statuta et iudicia, quae dixit Moyses filiis Israel. Psal. 25, Custodientibus testamentum eius, et testimonia eius. Psal. 93, Testimonia tua fidelia sunt valde: Domus tuae decora est sanctitas. id est, tu certô servas minas ac promissiones, et quaecunque omnino dicis ac doces, vera, iusta, sancta ac salutaria sunt. Testimonium aliquando solennem caeremoniam aut ritum significat. Psal. 81, Testimonia in Ioseph posuit illud. ubi testimonium recte exposueris de solenni festo. quod

Ita optime inter sese verba Evangelistarum consonant. ¶ Zachariae quoque prophetae verba cum hoc sensu verborum coenae Domini aptissime conveniunt, ubi Deus Syonem, id est, Ecclesiam alloquens inquit: Etiam tu in sanguine testamenti tui, aut foederis, dimisisti vinctos tuos ex puteo aut fovea, ubi non est aqua. quasi dicat, Tu Ecclesia habebis foedus aut sacramentum, quod sanguine confirmabitur: per id ero efficax ut remissionem debitorum, et liberationem eorum qui ob debita vincti aut captivi sunt,

coenae Domini aptissime conveniunt, ubi Deus Syonem, id est, Ecclesiam alloquens inquit: Etiam tu in sanguine testamenti tui, aut foederis, dimisisti vinctos tuos ex puteo aut fovea, ubi non est aqua. quasi dicat, Tu Ecclesia habebis foedus aut sacramentum, quod sanguine confirmabitur: per id ero efficax ut remissionem debitorum, et liberationem eorum qui ob debita vincti aut captivi sunt, vel detinentur. Omnino illa mixtio personarum talem sensum postulat. nam primum dicit, Tu, in feminino: id est, tu Syon,

ubi non est aqua. quasi dicat, Tu Ecclesia habebis foedus aut sacramentum, quod sanguine confirmabitur: per id ero efficax ut remissionem debitorum, et liberationem eorum qui ob debita vincti aut captivi sunt, vel detinentur. Omnino illa mixtio personarum talem sensum postulat. nam primum dicit, Tu, in feminino: id est, tu Syon, aut Ecclesia: in sanguine foederis tui, ego dimittam. ut et Ecclesiae sit actio, quae verbum ac sacramenta beneficiaque eis inclusa administrat erga membra sua captivata: et Dei, qui IN et per sacramenta est efficax, ac captivata Ecclesiae membra emittit ex

dicat, Tu Ecclesia habebis foedus aut sacramentum, quod sanguine confirmabitur: per id ero efficax ut remissionem debitorum, et liberationem eorum qui ob debita vincti aut captivi sunt, vel detinentur. Omnino illa mixtio personarum talem sensum postulat. nam primum dicit, Tu, in feminino: id est, tu Syon, aut Ecclesia: in sanguine foederis tui, ego dimittam. ut et Ecclesiae sit actio, quae verbum ac sacramenta beneficiaque eis inclusa administrat erga membra sua captivata: et Dei, qui IN et per sacramenta est efficax, ac captivata Ecclesiae membra emittit ex carcere. ¶ Act. 3 inquit

Psal. 89. id est, Deus illud regnum perpetuo conservabit ac fovebit. Thronus perversitatum, est regnum iniustum, aut rex perverse agens, vel in doctrina, vel in reliquo regimine. Psa. 94, Nunquid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto: id est, Num tu probabis iniustum, eiusque prava iudicia ac leges? Christus Matth. 5 prohibet, ne iuremus per caelum, quia sit thronus Dei. Adludit nimirum ad illud Isa. 66, Caelum sedes mea, et terra scabellum pedum meorum. Sic Matth. 23. Qui iurat per caelum, iurat per thronum Dei, et per eum qui sedet

Inclinavit humerum suum ad portandum, et fuit tributo serviens: id est, tributarius. TRISTIS, pro moestus. Aliquando etiam id dicitur triste, quod moerorem aliis incutit. Psalm. 42, Quare tristis es anima mea? Et sequenti: Quare tristis incedo, dum affligit me inimicus. id est, cur tu Deus hoc permittis? Matth. 26. Tristis est anima mea usque ad mortem. id est, ingens animi dolor ita me cruciat, ut me quasi interficiat. Paulus 2. Cor. 7 duplicem tristiciam nominat: tristiciam secundum Deum, cum dolemus nos peccasse: et tristiciam mundi, quam de aliqua calamitate aut

totusque Dei cultus multum frequentabatur et celebrabatur. Is. 22, Onus vallis visionis, quid tibi est, etc. id est, prophetia contra Ierosolymam directa, seu poenas eius praedicens. Psal. 23, Etiamsi ambulavero per vallem umbrae mortis, non timebo malum, quia tu mecum es. Septuaginta verterunt, per medium. Sed videtur simpliciter intendere, ac si dicas, In ipsissima aut summa umbra mortis, summisque mysteriis ac difficultatib. Omnis vallis exaltabitur, Isa. 40 et Luc. 3. in descriptione praeparationis viae Meschiae, quam Baptista Domini praecursor

[?: ] trans mare. id est, ibant, eo tendebant. Sic Ionas dicitur reperisse in Iapho navem venientem in Tharsum: Id est, profisci [?:-m ] , aut ituram illuc. Venire et Venturus, aliquando valde significanter accipitur, praesertim cum de Meschia dicitur. Matth. 11, Tu ne es ille veniens, aut alium expectamus? Benedictus ille veniens in nomine Domini: id est, qui venit, aut venire debet ad redimendum et servandum genus humanum: non ociosum quendam adventum indicat, ut esse solet miserorum homuncionum, sed ut administret ingens quoddam munus. Hinc est quod

sit, quippe cum et res significata sit eximia. Heb. 10, Adhuc pauxillum, et qui venturus est veniet. id est, Christus secundo suo adventu ad iudicandum, quem nos tantopere expectamus, et de cuius adventu tam multa dicuntur. Vox autem ἐρχόμενος, Tu ne es ille veniens: idem valet quod, Tune es ille qui secundum prophetas et prophetias divinitus promissus est, quod ad salutem nostram venire debeat? Ille, cuius adventus tam solicite et cupide ab omnibus expectatur. Sic Antichristum venire aut venisse, valde significanter accipiendum

sit. Ioan. 14. Nemo venit ad patrem nisi per me: id est, nemo vere agnoscit ac credit in patrem. non etiam habet eum propitium, aut ab eo quicquam impetrat, nisi per me. Ideo Christus se viam et ostium ad patrem profitetur. Venire in aliqua re ad aliquem. David dicit ad Goliath, 1. Sam. 17. Tu venis ad me in gladio, lancea et clypeo: ego autem venio ad te in nomine Domini. id est, instructus et armatus, fretusque talibus armis et auxiliis. Sic 1. Corinth. 4 inquit Paulus: Quid vultis, ut cum virga veniam ad vos, an cum gaudio et spiritu lenitatis: id est, instructus, paratusque ad

benedictus aut maledictus fructus ventris: Deut. 28, Benedictus fructus ventris tui. Ibidem etiam est, Maledictus fructus ventris: id est, abundabis liberis aut contra. Idem Deuter. 17 habetur. Aliquando significat, bene succedet tuis liberis. Denique cum Angelus dicit ad Mariam, Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui: significat prolem eius esse [?: ] ve benedictam, nempe esse illud semen, in quo, [?: ob- ] aut per quod omnes gentes beabuntur. Sic ex plenitudine benedictionis ipsius nos omnes [?: ha- ] . Venter

meum non potest se continere quin loquatur. Proverbiorum 20, Lucerna Domini est spiritus hominis, pervestigans omnis penetralia ventris. id est, cordis ipsius secreta. Sic Paulus 1. Corint. 2 inquit: Quis enim novit ea quaerent hominis, nisi spiritus qui est in eo? Deus meus [?: ] tu ex ventre matris meae. Psalm. 22. id est, inde ex vero cum parerer, te imploravi: aut certe tu me fovisti, alioqui ibi statim mortuus fuissem in ipso primo intro [?: ] vitae. Sic Psalm. 71, Per te sustentatus fui ab utero, ex ventre matris meae tu extraxisti me. Isaiae 49,

pervestigans omnis penetralia ventris. id est, cordis ipsius secreta. Sic Paulus 1. Corint. 2 inquit: Quis enim novit ea quaerent hominis, nisi spiritus qui est in eo? Deus meus [?: ] tu ex ventre matris meae. Psalm. 22. id est, inde ex vero cum parerer, te imploravi: aut certe tu me fovisti, alioqui ibi statim mortuus fuissem in ipso primo intro [?: ] vitae. Sic Psalm. 71, Per te sustentatus fui ab utero, ex ventre matris meae tu extraxisti me. Isaiae 49, Audite insulae, et attendite populi a longe. Dominus ex utero vocavit me, et ex ventre matris meae

eo? Deus meus [?: ] tu ex ventre matris meae. Psalm. 22. id est, inde ex vero cum parerer, te imploravi: aut certe tu me fovisti, alioqui ibi statim mortuus fuissem in ipso primo intro [?: ] vitae. Sic Psalm. 71, Per te sustentatus fui ab utero, ex ventre matris meae tu extraxisti me. Isaiae 49, Audite insulae, et attendite populi a longe. Dominus ex utero vocavit me, et ex ventre matris meae recordatus est nominis mei. id est, iam tum me in utero adhuc existentem sanctificavit, et ad hoc suum opus delegit. Ionas capite [?: ] dicit, se clamore de

ut viderent super verbo hoc. Sexto, significat factum quodpiam, aut similem rem quae narrari solet. Genesis vigesimo: Quid vidisti, quod fecisti verbum: id est rem istam? Exo. 2. Certe notum factum est istud verbum, id est, meum homicidium. Exodi 18. Non est bonum istud verbum, quod tu facis. Luc. 2. Transeamus usque Bethlehem, et videamus verbum quod indicavit nobis Deus. id est, istud mirabile factum. Exodi 9. Cras faciet Dominus verbum istud in terra. 1. Regum 20, Rem hanc non potero facere. 1. Reg. 14. Quia inventum est in eo verbum bonum. id est, bona facta aut

abirent iuxta verbum Iehovae. i. sicut Dominus illis mandaverat. Secundum verba alicuius. Genesis 39: Alloquuta est eum iuxta verba haec: pro, hisce fere verbis. Nehem. sexto: Audictur a rege secundum verba haec: id est, narrabuntur regi talia. Et mox: Non est factum secundum verba haec quae tu dicis. primo Regum 17: Vivit Iehova, non pluet nisi secundum verbum meum. id est, nisi me orante Deum, et [?: ] dicente populo ac regi. Sic dicit Simeon: Nunc [?: ] tis servum tuum Domine, secundum verbum [?: ] pace, Et diva Virgo, Fiat mihi secundum

et [?: ] dicente populo ac regi. Sic dicit Simeon: Nunc [?: ] tis servum tuum Domine, secundum verbum [?: ] pace, Et diva Virgo, Fiat mihi secundum verbum id est, sicut tu nomine Dei mihi renunciasti. Ios. vigesimo: Secundum verba vestra sic sit: id est, sicut loquuti estis. Verba saepe res gestae, actaque alicuius gubernatoris aut doctoris dicuntur. Primo Regum undecimo: Reliqua autem verba regis Salamonis, etc. sunt scripta in libris

velocius impleatur. Esaiae 1, Visio Esaiae filii Amos. Lucerna lumen, lux: Psalmo 119, Lucerna pedibus meis verbum tuum. et lumen semitis meis. Psalmus. 6. Mandatum lucerna est, et lex lux. Pluvia: Psalmus sexagesimo nono, Pluviam voluntariam effundis Deus, haeredicatem tuam laborantem tu recreas. Esaiae quinquagesimo quinto, Quomodo descendit imber, et inebriat terram. Oseae 6, Veniet nobis sicut pluvia, sicut sera pluvia terrae. Item: Quid faciam tibi Ephraim, quid faciam tibi Iuda? Beneficentia qua erga vos utar, erit sicut nubes matutina, et sicut ros mane veniens.

cum Ierubaal, etc. id est, iuste egistis, eique debitas gratias rependistis, interficiendo tot eius filios, cum ille vos liberaverit ex tristi Madianitarum servitute. Sic Nehem. 9, Iustus es in omnibus quae venerunt super nos, quia veritatem fecisti, nos vero impie egimus. id est, tu fecisti quae iusta sunt, nos obiurgando et puniendo. Sic accipi posset, quod David 2. Samuelis 2 collaudans Iabeschitas, quod sepeliverint Saulem, dicit: Faciat Iehova vobiscum misericordiam et veritatem. pro, rependat vobis hoc beneficium Sauli gratitudinis ergo praestitum. Posset forte sic

Vesperi pernoctabit fletus, et mane laeticia, Psalmo trigesimo: id est, mature succedet Deo dante calamitati liberatio. iuxta illud: Iterum modicum et videbitis me. Psalmo 65, Exitus vespertinos et matutinos exultare facis. qui locus varie exponitur. Ego puto hunc esse simplicissimum sensum: Tu profers mane auroram et solem hilarem, et veluti exultantem ac gestientem ad suum cursum. Sic vicissim sole occidente profers lunam ac stellas, exultantes ad peragendum suum dominium, cum eas Deus nocti praefecerit. Utrorumque autem astrorum est gratus aspectus hominibus, facitque eos

sicut Germanis hüll unnd füll, synecdochice omnia necessaria significat. Isaiae 3, Vestimentum est tibi, sis princeps noster. Et mox: Nolo esse princeps, quia in domo mea non est panis aut vestis. id est, tu potes nos alere, et sustinere sumptus belli, tu sume principatum. Quod ille negat se posse et velle praestare. Sic mox sequenti capite dicunt septem mulieres ad virum unum: Panem nostrum comedemus, et vestimento nostro induemur, sis tu maritus noster. Vestis violentiae contegit eos:

omnia necessaria significat. Isaiae 3, Vestimentum est tibi, sis princeps noster. Et mox: Nolo esse princeps, quia in domo mea non est panis aut vestis. id est, tu potes nos alere, et sustinere sumptus belli, tu sume principatum. Quod ille negat se posse et velle praestare. Sic mox sequenti capite dicunt septem mulieres ad virum unum: Panem nostrum comedemus, et vestimento nostro induemur, sis tu maritus noster. Vestis violentiae contegit eos: Psal. 73: potius puto significare, quod

princeps, quia in domo mea non est panis aut vestis. id est, tu potes nos alere, et sustinere sumptus belli, tu sume principatum. Quod ille negat se posse et velle praestare. Sic mox sequenti capite dicunt septem mulieres ad virum unum: Panem nostrum comedemus, et vestimento nostro induemur, sis tu maritus noster. Vestis violentiae contegit eos: Psal. 73: potius puto significare, quod sint armati et onerati violentia, quam quod dicantur vestiri et ali partis violentia. Vestis dicitur ascendere super aliquem, qua quis induitur. Levit. 19, Vestis diversarum specierum

significat sedulam quandam curam ac deliberationem, conatumque in agenda aliqua re: eave vel adipiscenda, vel evitanda. Matth. 9, et saepe alias dicit Christus, Videte ne quis sciat. id est, sedulo cavete. Sic et in illo: Qui stat, videat ne cadat. Sic Matth. 27 dicunt sacerdotes ad Iudam, Tu videris: et Pilatus ad sacerdotes, Vos videritis. id est, vos videritis quam recte agatis, et num non a Deo propterea puniemini. Matth. 7. Tunc videbis eiicere festucam de oculo fratris. 2. Reg. 10: Videte bonum de filiis domini vestri. id est, deligite. Colloss. 4, Vide ministerium quod

i. ex omnibus gentibus homines erunt in Ecclesia. Mulierem esse viro, et nubere eam. Num. 30: Si fuerit viro. Vir Dei, ut supra dixi, non nisi eximios prophetas in Veteri testamento significat: sed in Novo, praesertim apud Paulum, Homo Dei, quemvis pium notat. 1. Timoth. 6. Tu autem ô homo Dei, haec fuge. 2. Timoth. 3. Ut perfectus sit homo Dei ad omne bonum opus. Viros vocat Abraamus Gen. 18, quos paulo ante vocaverat angelos: a virili forma, quam prae se ferebant. Vir ambulans spiritu, seu vento, et mentiens mendacium. Mich. 2. i. qui temere agit, ac

et quis constituerit eam. Floruit virga, Ezech. 7. id est, iam adest castigatio Dei, quam toties interminatus sum. Vicinum huic significato est, quando tyrannidem, qua premuntur et affliguntur subditi, declarat. Isa. 9. Quoniam iugum oneris eius, et virgam humeri eius, qua afflixit eum, tu contrivisti, sicut in die Madiam. id est, tyrannidem hostilem fregisti, tuumque populum liberasti. Proverb. 22, Qui seminat iniquitatem, metet calamitatem, et virga furoris eius deficiet. id est, tyrannica eius vis ac crudelitas tandem evertetur divinitus. Virga hominum aliquem percutere, est

qui legerit eam: quia ad huc visio ad certum tempus. scilicet complebitur. ubi Visio dicitur prophetia de liberatione piorum, et malorum poenis. Cum non est visio, disci patur populus: Prov. 29. i. cum non adest vera doctrina. docens homines de vero Deo, eiusque voluntate ac [?: ] tu: tum quisque ad sua phantasmata, somnia et errores declinat. In visionibus Dei adduxit me in Hierusale, Ezech. 8. i. divina visione ac spiritu, non corpore, me [?: ] Hierosolymam. Visiones etiam in Novo testamento ferunt. Sic Dominus prohibet Apostolis, ne dicant visionem

haec communis lux vocatur, in qua viventes versantur. Ut ambulem coram Deo in lumine viventium: Psalmo 56. Sic Iob trigesimotertio, Ut illustretur homo luce viventium. id est sit inter viventes. Verum Psalmo 142, Terra viventium videtur significare Ecclesiam: Clamavi ad te Domine. et dixi, Tu es portio mea in terra viventium. Contra Ezechielis trigesimosecundo videtur simpliciter significare hanc communem terram, in qua mortales victitant: Qui dederunt terrorem in terra viventium. Aquae [?: ] , sunt a quae perpetuo durantes, aut fluentes, quae quasi non

Obstetrices vivificaverunt pueros. pro, vivos servaverunt. Exodi vigesimosecundo: Maleficam non vivificabis. id est, non permittes vivere. Iob trigesimo quarto: Deus non vivificat impium, iudicium autem pauperum dat. id est, non tuetur causam et vitam impiorum. Genesis quadragesimoseptimo: Tu vivificasti nos. id est, conservasti. Alias Vivificare est vitam dare. 2 Regum octavo: Narravit regi quomodo Helisaeus vivificasset filium viduae. Iob trigesimotertio: Et spiraculum omnipotentis vivificavit me. Sic ferme accipitur hoc verbum, cum filiae Iob dicunt: Et vivificabimus ex

[?:-rum ] inter se mutuo consensu doctrinae spiritus, et [?:-ctionem ] cum patre, cuius facti sunt cultores, ac [?: ] : et denique eum consensum cum Christo, quod eum [?:-duerunt ] , eiusque membra facti sunt. inquit enim, Ut omnes unum sint, sicut tu pater in me, et ego in te, ut et [?:-si ] in nobis unum sint. Et mox: Ut sint unum, sicut [?:-os ] unum sumus: ego in eis, et tu in me, ut sint perfe [?: ] in unum. De hac unitate fidei ac spiritus, etiam Paulus Ephes. quarto disserit: id est, de

et denique eum consensum cum Christo, quod eum [?:-duerunt ] , eiusque membra facti sunt. inquit enim, Ut omnes unum sint, sicut tu pater in me, et ego in te, ut et [?:-si ] in nobis unum sint. Et mox: Ut sint unum, sicut [?:-os ] unum sumus: ego in eis, et tu in me, ut sint perfe [?: ] in unum. De hac unitate fidei ac spiritus, etiam Paulus Ephes. quarto disserit: id est, de consensu animorum [?: ] sententiae ab uno Spiritu sancto proficiscente. Illam [?:-que ] perfectionem aut consummationem in unum,

id est, erit. Et mox 7. Vocabitur nomen eius Emanuel: id est, erit vere nobiscum Deus, tum ratione suae personae aut essentiae tum etiam ratione officii. Is. 62. Vocaberis nomine novo, quod nomen Domini nominabit. Et mox, Non dicetur tibi amplius derelicta, neque terra tua erit deserta: sed tu vocaberis voluntas mea, et terrae tuae maritatae. id est. eris culta et referta hominibus, nempe vere piis membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa. quadragesimoseptimo: Tu Babel non vocaberis amplius tenera ac

neque terra tua erit deserta: sed tu vocaberis voluntas mea, et terrae tuae maritatae. id est. eris culta et referta hominibus, nempe vere piis membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa. quadragesimoseptimo: Tu Babel non vocaberis amplius tenera ac delicata. Non vocabunt te amplius dominam gentium: id est, non eris amplius talis. Sic et in novo Testamento saepe hoc verbum usurpatur. Matthaei quinto: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. id est, erunt, et hoc nomine tanquam ob eximiam

Esie. quadragesimooctavo: Transgressorem vocavi te ab utero. id est, semper talis fuisti. Psalmo septuagesimo primo: Tibi innixus sum ab utero. Isaiae quadragesimosexto: Qui portamini a me ab utero, et gestamini a vulva. id est, semper vos fovi ac defendi. Psalmo vigesimosecundo: Tu es eductor aut extractor meus in utero, confidere me faciens super ubera matris meae. id est, et obstetricatus mihi es, et postea semper me fovisti et iuvisti. Spiritus uteri, Iob trigesimosecundo: [?: ] sum sermonibus, coarctat me spiritus uteri mei. id est, instigat me desiderium

enunciatio. In Apostolo: Sic pugno, non quasi aere verberans: id est, non inania consectans. Tempora, opportuna distributio voluntatis divinae. In Psal. Fecit lunam in tempora. Ver, vitae renovatio, vel per baptismum, vel per resurrectionem. In Psal. Aestatem et ver tu fecisti ea. Aestas, venturae iucunditatis praefiguratio. In Psal. [?: ] supra. Hyems, persecutio vel tribulatio. In Evang. Ut non fiat vestra fuga hyeme, vel sabbato. Anni, aliquando pro aeternitate accipiuntur, ut ibi: Et anni tui non deficient. Interdum et pro

In Psal. Ut cedrus Libani multiplicabitur. In alio Psal. Et confringet Dominus cedros Libani. Olea, Sanctus misericordiae abundans fructib. In Psal. Ego autem sicut oliva fructifera in domo Domini. Oleaster, homo sine fructu, vel gentilis. In Apost. Si autem tu ex naturali excisus es oleastro. Ficus, Synagoga interdum. In Evang. Et arefacta est continuo ficulnea. Et in Abacuc: Ficus non adferet fructum. Mala granata, Ecclesia de multis gentib. sive diversas gratias habens. In Canticis canticorum: Emissiones duae paradisus, mala granatorum cum fructu

rhinoceros servire tibi? Onager, eremita. In Iob: Quis dimittet onagrum liberum? Potest et populus ille Iudaeorum onager dici, quia sequitur in eodem libro: Ex vincula eius quis solvit? Vincula utique praecepto-rum. Hinulus, Christus, aut sancti, pro gratiarum varietate. In Solomone: Similis es tu fratruelis meus damulae aut hinulo cervorum. Dama, idem quod supra. Lepus, timens Deum. In Psalm. Petra refugium leporibus et erinaciis. Erinacius, idem quod supra et Erinacii gens invalida, qui fecerunt in petris domos sibi. Vulpes, haereticus, vel diabolus, vel peccator callidus. In Evang.

Aranea, humana fragilitas. In Ps. Et tabescere fecisti, velut araneam animam meam. Serpens, diabolus, vel maligni homines. In Evang. Serpentes, genimina viperarum. Item in aliam portem, in Evang. Sicut Moses exaltavit serpentem in deserto. Draco, diabolus, vel apertus persecutor. In Ps. Tu confregisti caput draconis, dedisti eum in escam populo Aethiopum. Scorpio, diabolus, vel ministri eius. In Evang. Dedi vobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones. Vipera, idem quod supra. In Evangelio: Genimina viperarum. De

erat quidam Lazarus pauper. Et iterum: Beati pauperes spiritu. Et in malam partem, in Ps. Quia pauperes facti sumus nimis. Vestitus, habens baptismi vel fidei integritatem. In Evang. Et vidit ibi hominem non vestitum veste nuptiali. Nudus, carens baptismi sacramento, vel divino adiutorio. In Apoc. Tu autem nudus es, et miser. Et in bonam partem, in Evangel. Et reiecta inquit, syndone, nudus profugit ab eis. id est, nudus terrena facultate. Vivi, iusti. In Ps. Placebo Domino in regione vivorum. Et in alteram partem, in Solomone: Et laudavi magis mortuos quam viventes. Mortui, peccatores, vel

curvaverunt genua Baal. Pedes, cursus vitae, vel stabilitas mentis vel fidei. In Ps. Stantes erant pedes nostri. Et in malam partem, in Propheta. Cur claudicatis utroque pede? Et, Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Calcaneum, supplantatio vitiorum. In Gen. Ipse tuum observabit caput, et tu illius calcaneum. Gressus, profectus operum. In Ps. Perfice gressus meos in semitis tuis. Vestigia, signa virtutum. In Psa. Ut non moveantur vestigia mea. Et in alteram partem, in Solomone: Et transiet vita (impiorum) tanquam vestigium navis. Stola, indumentum baptismi, vel fidei. In Evang. Cito

Lauda Deum tuum Sion. Filii Sion, filii Ecclesiae. In Ps. Et filii Sion exultaverunt super regem suum. Filiae Hierusalem, idem quod supra. Tabernaculum, corpus Domini, vel Ecclesia. In Psal. In sole posuit tabernaculum suum. Arca, caro Dominica, vel corda sanctorum Deo plena. In Ps. Tu et arca sanctificationis tuae. Item arca, Ecclesia, intra quam salvanda clauduntur. In Genes. Remansit autem solus Noe, et qui cum eo erant in arca. Tabulae lapideae duae, ut puto, propter testamenta duo, vel propter duo praecepta dilectionis, Dei et proximi. In Exodo: Et dixit Dominus ad Mosen:

autem visitando visitabit vos 676. 21. 22 etc.
EXODUS. 3. et 6. Nec innotuit hucusque nomen meum Iehova patribus vestris 402. 24 4. Mitte quem missurus es 662. 29. 30 Ille erit tibi pro ore, et tu eris illi pro Deo 960 18. 19 Sponsus sanguinum tu mihi es 1082. 48 Dedi te pro Deo ipsi Pharaoni 960. 15 Non audiet ut multiplicentur, etc. 690. 44. 45 8. Ut scias quod ego Dominus in medio terrae 634. 3 11.

EXODUS. 3. et 6. Nec innotuit hucusque nomen meum Iehova patribus vestris 402. 24 4. Mitte quem missurus es 662. 29. 30 Ille erit tibi pro ore, et tu eris illi pro Deo 960 18. 19 Sponsus sanguinum tu mihi es 1082. 48 Dedi te pro Deo ipsi Pharaoni 960. 15 Non audiet ut multiplicentur, etc. 690. 44. 45 8. Ut scias quod ego Dominus in medio terrae 634. 3 11. Ne canis quidem mutivit 99. 26 12. Nox custodiarum

Quicquid obtuleris, sale condies, etc. 1064 53 7. Non placebit offerens, neque imputabitur 414. 10 10. Praecipitur, ut sacerdotes discant accurate distinguere inter sanctum et prophanum 965. 38. 39 Vinum et siceram non bibes, neque tu neque filii tui, etc. vide Sicera ab initio. Obtulerunt coram Domino ignem alienum 405. 5. 6 In propinquantib. mihi sanctificabor 1076. 28 11. Sancti estote, sicut et ego sanctus sum 752. 61. 62 18. Mulierem sororem non

etc. 1153. 21 Turpitudinem patris tui ne reveles 1045 68. 69 19. Ne incedas mercator in populo tuo 645. 14 23. Neque portare eos facient iniquitatem delicti 457. 17 25. Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum 335. 28. 29 Terra non vendetur ad excisionem 287. 63. 64 Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo 44. 42 26. Tunc acceptabit terra sabbata sua: Item, Et tunc acceptabunt seu approbabunt iniquitatem suam 83. 9. 10

apud te pignus pauperis 882. 69 25. Ne sit in sacculo tuo lapis et lapis 519 20 Non obligabis os bovi trituranti 90 32 27. Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus, etc. 606. 40. 41 28. Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum 206. 60 Dabit pluviam terrae tuae pulverem 198. 24 Peregrinus evadet in caput, et tu in caudam 102. 29 29. Ut benedicat sibi in corde suo, atque addat ebriam sitienti 258 69 Ne forte sit in vobis radix

27. Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus, etc. 606. 40. 41 28. Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum 206. 60 Dabit pluviam terrae tuae pulverem 198. 24 Peregrinus evadet in caput, et tu in caudam 102. 29 29. Ut benedicat sibi in corde suo, atque addat ebriam sitienti 258 69 Ne forte sit in vobis radix germinans fel et absynthius 33. 67 Transibis in pactum Domini, etc. 1128. 18 19 30. Si fuerit expulsus

518. 23. 24 15. Perdet sicut vitis uvam suam acerbam 1306 21. 22 16. Anni numeri venient, et semitam quam non revertar, ambulabo 45. 4 Confregit me confractione ante conspectum confractionis 167. 52 17 Putredini dixi, Pater meus es tu 834. 15. 16 Noctem vertunt in diem 740. 62 18. Memoria illius peribit, neque erit nomen illi in platea 899 13 20. Cum fulgeret lucerna eius super caput meum,

26. Iehovae fisus sum, non nutabo 751. 32. 33 Lavi in innocentia manus meas 623. 17 Sicut spina in manu ebrii, ita parabola in ore stulti 821 19. 20 27. Pater et mater dereli querunt me, tu autem suscepisti me 208. 52 29 et 96. Afferte Domino gloriam et fortitudinem 366. 52 Omnis in templo dicatei gloriam 1193. 37 30. Momentum est in furore eius 667. 35 In manibus tuis sortes meae 1154. 22 Confitemini

nutationem iusto 751. 42. 43 Descendere eos facies in lacum, etc. 514. 61. 62 Leniora fuerunt butyro ora eius, etc. 667. 5. 6 56. Pone lachrymas meas in utre tuo. vide UTER. Migrationes aut vagationes meas tu numerasti 649. 15 57. Mittet Deus veritatem e caelo, etc. 1257. 32. 33 Quorum dentes sunt lanceae, etc. 517. 51. 52 Exaltare super caelos 285. 49. 50 58. Laetabitur iustus, cum viderit ultionem, vestigia sua

8 Non sunt ligamenta in morte eorum 676. 17. 18 In labore hominum non sunt 511. 30 Posuerunt in caelo os suum, et lingua eorum ambulat in terra 35. 34 74. Tu contrivisti capita Leviathan, dedisti eum in cibum populo solitudinum 71. 58 Signa nostra non videmus 1139. 52 75. Nam calix in manu Iehovae est, infuso vino turbido, et effundet hoc 97. 22 Dissoluta est terra, et habitatores eius, ego verô columnas

vino turbido, et effundet hoc 97. 22 Dissoluta est terra, et habitatores eius, ego verô columnas eius confirmavi 245. 38 Dixi impiis, Ne exaltetis cornu vestrum, ne exaltetis cornu vestrum in altum, neque loquamini collo pingui 183. 43 76. Illustris es tu, et magnificentior montibus praedae, etc. 667. 65. 66 Nec invenerunt omnes viri fortes manus suas 625. 45 78. Virgines eius non fuerunt laudatae, etc. 1280. 15 Si vel cum interfecit eos, quaerebant eum 765. 5. 6

110. Et dominabitur in medio inimicorum suorum 251. 48 Populus tuus voluntaria offeret, in die victoriae [?: ] , in ornatu sancto. Ex utero aurorae sicut ros [?:-tus ] tua 1305. 66 etc. Iuravit Deus, et non poenitebit eum, tu es, etc. 486. 51 52 Populus tuus spontaneus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, vel sanctitatis 202. 31 111. Memoriam fecit mirabilium suorum 654 68. 69 Magna sunt opera Domini, et explorata 292 12 14

Labis extraneae favum stillant 510. 42 Pedes extraneae descendunt ad mortem 888 57. 58 Qui sapientiam oderunt, diligunt mortem 681. 44 Novissimum extraneae amarum, sicut absynthium 739. 36. 37 Fontes tui deriventur foras, et tu dominus eorum esto 341. 51. 52 Ne des annos tuos crudeli 45. 9. 10 et 190. 49 6. Mulier venabitur animam preciosam viri 686. 8. 9 Vir iniquuus ambulat in perversitate cordis 803. 64. 65 7. Considera vultum pecoris tui, pone cortuum ad

omnia coniurationem, quae populus iste dicit coniurationem 163. 37 9 In omni hoc non est aversus furor Domini 786. 69. 70 Pater futuri seculi 835. 42 Et erunt beatificantes populum istum, errare facientes 272. 8 Iugum oneris eius tu confregisti 788 [?: ] 10 Vigilabo super altitudinem oculorum eius 33. 8 Et super populum indignationis meae mandabo ei 445. 33. 34 Corrumpeturque iugum in facie olei, vel propter olei 779. 25 11 et 65 Tunc lupus cum agno

Induam eum tunica tua 446. 51. [?: 5- ] 24 Itaque luna erubescet, et pudefiet sol 589. 54. 55 Erit sicut populus, sic sacerdos 1059. 16 26 Urbs fortis est nobis, salutem ponet, etc. 701. 48. 49 Domine tu efficies nobis pacem, etc. 795 24 27 In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno et forti, etc. 71. 50 [?: ] . Nunquid omni die arabit

43. Non feci servire in incenso aut sacrificiis, vos autem fecistis me servire in peccatis vestris 755 [?: ] etc. Puer tuus primus peccavit, et interpretes tui inique agerunt 835. 6. 7 43 Vocavi nomen tuum, Meus es tu 727. 33 Dedi precium redemptionis tuae Aegyptum 1018. 26. 27 44. Hic dicet Iehovae, Ego sum, et ille invocabit in nomine Iacob 470. 59. 60 Annon esset mendacium in manu mea? 639. 7 45 Rorate caeli desuper, et nubes stillent iustitiam

laqueus super te Moab: Et accidet ut qui effugerit, etc. 523. 15. 16 In aestatem tuam praedo irruet 26. 47 Aquae Nimrim in desolationem venient. [?: ] 7 49 Ecce quibus non erat iudicium, ut biberent calicem, bibentes bibent, et tu quasi innocens relinquoris. Non eris innocens, sed bibendo bibes 87. 9 50 Peccaverunt Iehovae habitaculo iustitiae, etc. 490. 59. 60 51 Ecce ego contra te mons pestifer, etc. 667. 54 Seraia erat princeps quietis 1000. 78

foederis 139. 67. 68 [?: ] buccellam escae ipsius, conterent eum [?:--6 ] . 27. 28 [?: ] adhuc tres reges stant in Persia, et quartus [?: dite- ] supra omnes, etc. 1168. 62. 63 12 Et tu vade ad finem, et quiesces, stabisque in sorte tua, etc. 1154. 35
HOSEAS. 2 [?:-diam ] caelos, et ipsi exaudient terram, terra vero exaudiet triticum, etc. 286. 30. 31 etc.

687. 4. 5 3. Pudore suffundentur vates, etc. 511. 4 Contra eum qui non dederat escam in os eorum, praeparant bellum 807. 63. 64 4. Cornu tuum ponam ferreum, et ungulas tuas aereas, comminuesque populos multos 184. 3 6. Tu calcabis quidem olivam, at non ungeris 778. 20 7. Ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi ostia oris tui 804. 15. 16
NAHUM. 1. Quia spinae perplexae, et humore suo humectatae, consumentur 1159. 11. 12 2. Portae

21. 39 2. Quoniam qui tangit vos, tangit pupillam, etc. 989. 1 4. Qua de causa Iosua sacerdos, et dux Zerobabel vocentur filii olei 779. 37 9. Castramentabor circa domum meam ab exercitu transeunte et redeunte 109. 9 Etiam tu in sanguine testamenti tui dimisisti vinctos, etc. 1211. 2. 3 Convertimini ad munitionem ô vincti spei 1158. 12. 13 10 Praedicuntur ex populo Iudaico prodituri anguli

in illa genitum est, ex spiritu S. profectum est 285. 5 2 Praecessit stella Magos 1172. 20 Et apertis thesauris suis obtulerunt ipsi aurum, thus, et myrrham 442. 26 Munerum, quae Magi puero Iesu obtulerunt, allegorica expositio 704. 70 Et tu Bethlehem terra Iuda. etc 954. 10 Rachel plorans filios, noluit, etc. 1005. 60 etc. 2. Ut impleretur quod dictum est per prophetam Quoniam Nazaraeus vocabitur 710. 65. 66 etc. 3. De locustis quas

593. [?: 4- ] Si dilexeritis diligentes vos, quam mercedem habetis: 940. 55. 56 Ut fiatis filii patris vestri, etc. 835. [?: ] Sitis perfecti, etc. 880. 21. [?: 2- ] 6 Tu autem cum ieiunas, unge, etc. 780. 10. [?: ] Putant Ethnici quod exaudiantur in multiloquio suo 691. 47. 48 Fiat voluntas tua in terra; sicut in caelo 85 25 et 134. 26 Panem nostrum quotidianum, etc. 1002. 63. 64

Plenus gratia et veritate 372. 46 Deum nemo vidit unquam, etc. 1270. 66 etc. Unigenitus, qui est in sinu patris, ipse enarravit nobis. vide vocem Sinus Et accepimus gratiam pro gratia 370. 63 Tu ne es ille propheta 973. 17 In medio vestrûm stat, etc. 633. 32 Ecce agnus Dei qui tollit, etc. 1223. 9. 10 2 Quid mihi et tibi mulier? 998. 64. [?: 6- ] 3 Scimus Rabbi, quod a Deo venisti magister

etc. 1223. 9. 10 2 Quid mihi et tibi mulier? 998. 64. [?: 6- ] 3 Scimus Rabbi, quod a Deo venisti magister 600. 3. 4 Non enim misit Deus filium suum ut iudicet mundum, etc. 478. 50. [?: ] Tu es magister in Israel, etc. 600. [?: ] Gaudium meum impletum est 356. [?: ] Illum oportet crescere, me vero minui 190. 15 et 653. 41. 42 Qui e supernis est, super omnes est 1182. 43. 44 Qui recipit

Me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est 233. 29 Si caeci essetis, peccatum non haberetis 93. 52 etc. Da gloriam Deo: nos scimus quod hic homo peccator est 366. 62. 63 Deus peccatores non exaudit 853. 67 Tu in peccatis natus es, et vis nos docere? 848. 53. 54 In iudicium veni in mundum, ut videntes non videant, etc. 93. 54 55 etc. 10 Quousque suspendis animam nostram? 42. 14

vobis, ut in me pacem habeatis 846. 39. 40 Non dico vobis quod oraturus sim patrem pro vobis, ipse pater diligit vos, etc. 231. 59 Emitti a patre, et veni in mundum, iterum, etc. 1029. 70 et 1030. 1 17 Ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te 1297. 14. 15 etc. Hac est vita aeterna ut, etc. 733. 22 Ego me pro eis sanctifico, etc. 1076. 66. 67 18 Regnum meum non est de hoc mundo 693. 52. 53 [?: ]

Verbum abbreviatum faciet Deus in terra 1253. 70 et 1254. 1 10 Christus enim finis est legis 548. 60 Corde creditur ad iustitiam, ore fit confessio ad salutem 19. 11 Dives est Dominus in omnes invocantes illum 247. 49 11 Non tu radicem portas, sed radix te 921. 70 Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate 88. 29. 30 Dona Dei sunt sine poenitentia 909. 40 Aut quis prior dedit, ut reddat illi, etc. 946. 25 Noli altum sapere 32.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report