Your search found 1446 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 714-895:

voces ac res, dictaque de eis in Sacro volumine, corrumpunt iuxta praeconceptas opiniones, et ineptas pseudophilosophiae descriptiones, quibus penitus praeoccupati, ac veluti ebrii dementatique sunt: eoque etiam furenter in Sacris libris debacchantur. Huic nocentissimae pesti ut nostri praeceptores obviarent, eamque ab Ecclesia Dei amolirentur, coacti sunt contra mox initio, veras illarum rerum ac vocum descriptiones ac explicationes, ex ipsismet sacris fontibus depromere, et piis auditoribus ore simul ac scripto proponere. Qua ratione etiam feliciter ac utiliter sacra

fit nova vox Acceptilo, et Acceptilatio. Ista imaginaria solutio videtur commodissime cum gratuita remissione peccatorum ac iustificatione, seu a debitis absolutione, conferri posse. Nisi quod in hac Theologica acceptilatione adest certa ac solida causa talis transactionis, nempe aliena CHRISTI, nostri sponsoris, persolutio pro nobis facta: ut licet nobis sit imaginaria solutio, aut gratuita debiti condonatio, quia nos tantum oramus nobis gratis debitum condonari: tamen CHRISTO non est imaginaria, sed vera, realis ac perdifficilis persolutio. Ille enim non auro aut argento aut aliis

Dominus fecit concurrere omnium nostrûm peccata in eum. Item: Ipse vulneratus est propter iniquitates nostras. Et: Iniquitates ipsorum ipse portavit. et mox: Ipse peccata multorum tulit, et pro praevaricatoribus intercessit. Sic ibi prolixe CHRISTI sponsio, translatio, aut imputatio nostri debiti, et poenae quoque, debitum nostrum sequens, explicatur. Sic et Isaiae 43 dicit Dominus ad populum: Fecisti me servire in peccatis tuis, aut ob peccata tua fecisti me laborare in iniquitatibus tuis. Sic quoque Psalm. 69. habetur: Quae non rapui, tum solvere cogebar. nimirum

testem eiusdem sententiae, et Psalmo 32 ubi nulla praemissa operum significatione beatum vocat hominem, cui Deus non imputat peccatum. Et primo depromit sententiam Psalmi, quae est, Hoc uno agi beatitudinem hominis, si Deus illi accepto fert iustitiam sine operibus. Versionem istam interpretis nostri, iuniores non uno modo taxant, neque ita multum pudenter, etc. (disputat de verbis versionis, et tandem concludit:) At acceptum ferre (quod ad praesentem attinet expositionem) REMISSIONEM

super eum librum, facit mentionem istius distinctionis Latriae, Duliae, et Hyperduliae: et dicit Laurentium Vallam affirmare, idem esse Duliam et Latriam: quod et ipse ibi adductis exemplis contra suos Papistas probat. Verba eius libro decimo, capite primo, haec sunt: Latriam quippe nostri. λατρεύω est, δουλεύω, quasi servio. sed postea factum est, ut esset σέβομαι, teste Suida. Augustinus vero servitutem hominibus debitam non Latriam appellari

in novitate vitae, aut spiritus: et contra, literae vetustae, Romanis 6, et 7, nisi quod vetustas literae proprie illam Pharisaicam disciplinam complectatur. In nomine Dei ambulare, Micheae 4. Omnes gentes ambulabant quisque in nomine Dei sui. Nos autem ambulabimus in nomine Domini Dei nostri: id est, colemus eum. In ore patrum ambulare, est, secundum eorum praescripta: Psal. 49. Ambulare in statutis gentium, Levit. 20. pro, secundum. Ambulare in luce, aut ut filii lucis, et dum lucem

extremitatibus. Nehem. 9. Dedisti ei populos, quos dimisisti in angulos: id est, dispersisti in diversas orbis terrarum partes, adventante Israele. Super quatuor angulos terrae, Apocalypsis 7, et 20. Angulum capitis aut barbae tondere, est extremitatem capillorum tondere. Lev. 19, Filii nostri sicut anguli excisi instar palatii: pro, sicut angulares lapides elegantes. Anguli totius populi, Iud. 20, pro, primates, proceres, magnates, per metaphoram sic dicti. Zach. 10, angulus eadem ratione nominatur ipsemet Christus, Ex ipso angulus: pro, ex Iuda Christus, caput Ecclesiae.

7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive

idemque effectus aut efficacia. OCTAVO, baptismus 1. Cor. 10, de illa miraculosa transitione per mare rubrum intelligitur, qua et confirmati fuerunt in doctrina et eductione Moysis: et ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam typum nostri baptismi fuisse. Vocetur ergo, ac sit typicus baptismus, sicut et omnes illae veteres lotiones ac purificationes fuerunt. Porro BAPTISMUS etiam dicitur esse interrogatio bonae conscientiae in Deum. 1.

potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo Meschia, dicit Deus Isaiae 42. Ecce servus meus, cui innitar: electus meus, in quo complacuit animae meae. id est, quo unice delectatur anima mea, et in quo singulariter acquiescit. Hic cordis nostri affectus talis ast, ut licet illud eiusmodi obiectum ardentissime amemus, tamen nos in de veluti quoddam ingens bonum ineffabilesque delicias nobis hauriamus, summumque quendam fructum, non illud obiectum a nobis, sed nos ab eo percipiamus. Est igitur haec veluti passiva quaedam

Christus: quod optime intelligi potest, si locus iste comparetur cum Exod. 28, ubi summus sacerdos iubetur apparere in conspectu Domini, laminam praeferens in vertice, in qua sculptum esset SANCTUS DOMINI, ut (inquit) Dominus placetur ipsis. Nam fuisse summum illum pontificem, Christi aeterni nostri pontificis typum, in Epistola ad Hebraeos copiose declaratur. Recte igitur dicit Christus Iohan. 15, Sine me non potestis venire ad patrem. Caeterum a verbo εὐδοκεῖν, oritur verbale εὐδοκία,

nedum maxima. In hisce ergo omnibus loquutionibus, capilli pro quavis ignobilissima hominis parte ponuntur. Porro funda iacere ad capillum Iud. 20, est directissime ac certissimo ictu scopum tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est exemplum etiam Esd. 9. supra in BARBA et CALVICIO dixi. CAPIO, et Captivitas, varias habet loquutiones: ut, Capere

capilli pro quavis ignobilissima hominis parte ponuntur. Porro funda iacere ad capillum Iud. 20, est directissime ac certissimo ictu scopum tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est exemplum etiam Esd. 9. supra in BARBA et CALVICIO dixi. CAPIO, et Captivitas, varias habet loquutiones: ut, Capere animas, Proverb, 11. Qui capit animas, sapiens

caput. Caput levare, Gen. 40, tum pro recordari, tum pro exaltatione videtur accipi, Videntur et Israelitae eodem modo de capitis imminutione sensisse. Posset non incommode triplex Iuristarum capitis diminutio accommodari ad vocis huius significationes: sed id non ita vel necessarium, vel nostri propositi est. Caput nudare, luctum significat. Levit. 10, Capita vestra ne nudetis. Sic et Tondere caput, Iob. 1. Quare contrarii quasi ritus fuere, ut et nudare et tegere caput dolorem ac luctum illis significarit. Tegere quoque caput non raro dolorem et ignominiam significat.

proprium, sed ut appellativum, seu vere officii nomen attributum: ut tantundem illis significaverit, quantum nobis Rex aut Pontifex, ut postea dicetur. Sicut recte Tertullianus adversus Praxeam dicit, Christum non esse nomen, sed appellationem. Nam nomen proprium ac genuinum Domini ac servatoris nostri fuit IESUS, quod ipsi a Deo per angelum et parentes impositum est, quod esset salvum facturus populum suum a peccatis eorum: de quo suo loco. Nomen porro hoc ideo fuit olim tributum regibus et sacerdotibus, quia illi in sui inauguratione inungebantur: ut de Aarone summo sacerdote et filiis

fuitque gravissime interdictum, ne quisquam eam imitaretur, aut adhiberet in ullis profanis usibus. Sicut igitur illi sacerdotes et reges populi Dei, ob hasce causas vocati sunt uncti vel Meschiae, cum essent tantum typi aut figurae unici veri sacerdotis ac regis populi Dei, Domini ac servatoris nostri: ita porro non tantum officium sacerdotale ac regium, sed et nomen ipsum uncti aut Meschiae ab illis, ad hunc summum verumque regem et sacerdotem aeternum Ecclesiae ac Dei translatum est. Saepe igitur in veteri Testamento sub diversis nominibus, et sub hoc ipso Meschiae, Danielis 9,

sit aboliturus summa ac vera mala, et restituturus vera bona instaurata Ecclesia, religione ac cultu Dei. Sicut Samaritana dicit: Scio quod Meschias veniet, qui vocatur Christus: cum is venerit, indicabit nobis omnia. Est igitur observandum, quod IESUS fuerit nomen proprium Domini ac servatoris nostri: sed Meschias fuit nomen officii, aut appellativum servatoris. Cum ergo toties quaeritur aut disputatur in novo Testamento, IESUM esse Meschiam aut Christum, haec ipsa quaestio agitatur: An hic homo, qui vocatur IESUS, filius Mariae et Ioseph (ut putabatur) sit ille verus Meschias ac

Psalm. 2. Ego hodie genui te. Daniel 3. Quartus similis erat filio Dei. Esd. lib. 4. cap. 2 Ipse est filius Dei יהוה Iehova. Es. 2. Et elevabitur Iehova solus in die illo. Cap. 25. Ipsi videbunt gloriam Domini, decorem Dei nostri. Cap. 40. Parate viam Iehovae. Cap. 45. Israel salvatus est in Iehova. Hier. 23. Et hoc est nomen quo vocabunt eum, Dominus iustitia nostra. Ioel. 3. Dominus de Zion rugiet. Item. Dominus spes populo suo. Zachariae 14. Iehova exercituum. Esaiae 2. Item

fortis et potens, Dominus potens in praelio. Salutare, Salvator. Genesis 49. Salutare tuum expectabo Domine. Sic autem vocatur ab officio, quia salutem generi humano adfert. Psalmo decimoquarto: Quis dabit ex Sion salutare Israel? Psalmo 98. Viderunt omnes termini terrae salutare Dei nostri. Psalmo 119. Expectabam salutare tuum Domine, et mandata tua feci. Item Concupivi salutare tuum Domine, et lex tua meditatio mea est. Esaiae 51. Egressus est salvator meus. Cap. 52. Videbunt omnes terrae salutare Dei nostri. Cup. 62. Ecce salvator tuus venit, Ieschuach.

Psalmo 98. Viderunt omnes termini terrae salutare Dei nostri. Psalmo 119. Expectabam salutare tuum Domine, et mandata tua feci. Item Concupivi salutare tuum Domine, et lex tua meditatio mea est. Esaiae 51. Egressus est salvator meus. Cap. 52. Videbunt omnes terrae salutare Dei nostri. Cup. 62. Ecce salvator tuus venit, Ieschuach. Salvator. Esaiae 12. Haurietis aquas cum gaudio de fontibus Salvatoris. Inde est appellatio IESUS in novo Testamento. Habacuc tertio: Ego in Domino gaudebo, et exultabo in Deo IESU meo. Esdrae libro quarto. capite septimo Revelabitur

res maximas potenter geret atque efficiet. Esaiae 40. Brachium eius dominabitur. Cap. 51. Consurge, consurge, induere fortitudinem, brachium Domini. Cap 52. Paravit Dominus Brachium sanctum suum in oculis omnium gentium, et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Cap. 53. Brachium Domini cui revelatum est? Cap. 63. Salvavit mihi brachium meum. Pastor. Esaiae 40 Sicut pastor gregem suum pascet in brachio suo. Ezech. 34 Ecce ego ipse requiram oves meas. et visitabo eas, sicut visitat pastor gregem suum, in die quando

Christus, ut Iohan. 1. Verbum erat Deus. Iohan. 20. Dominus meus et Deus meus: quia est ὁμοούσιος et coaeternus patri ac spiritui sancto. est igitur substantiae vocabulum. Logos seu verbum a Iohanne evangelista nuncupatur, ut apparet, respectu nostri: nempe propter hoc insigne officium, quod fuit persona proferens ex arcano consilio Dei, decretum de remissione peccatorum, ac docens de veris Dei cultibus. Subiungit enim: Unigenitus qui est in sinu patris, ipse enarravit nobis. Iohan. 1. pater e caelo clamans, iubet hunc audiri: ergo est

illam ei quasi regalem quandam sedem, arcem aut palatium adscribit. Aliqui etiam illam rationem addunt, ut inde tanquam ex nobilissimo opere, eius maiestas tanto magis expendatur et magnifiat. Praeterea ut a terrenis istis, fluxis, ac etiam multa peccata secum trahentibus, oculos ac vota cordis nostri sursum erigamus ac extollamus. Posset et ea ratio reddi, quia inde pluviae, color solis, tonitrua, fulmina, et alia tum salutaria, tum etiam terrifica ad nos veniunt, quae proximos eius effectus esse, et a praesentia ipsius prodire existimantur. Verum ista locutio non tantum consilio ac

propheta coniungit cessationem iugis sacrificii, cum illa abominatione desolationis: quia tum vera doctrina seu cognitio passionis Christi, quod est nostrum iuge sacrificium, eiusque praedicatio in talib. furorib. Satanae abolita fuit, tum et contrariae abominationes ac errores erecti. Sed non est nostri instituti, nunc de reb. ipsis Theologice disputare: illud tantum de Hebraismo dico quod in eo loco abominatio ponitur pro abominabili idolo aut errore, posito abstracto pro concreto et eius subiecto Desolationis autem genitivus ponitur pro abominatione desolante, seu verum Dei cultum ac

cultus vitiatur, non iam Deus, sed idolum colatur. Nam verus Deus negat sibi eum cultum exhiberi, aut placere. Sic recte dicimus nunc, Iudaeos et Turcas (quantumvis clamitent se verum Deum creatorem caeli et terrae colere) tamen eos colere idolum ac figmentum cordis sui, cum negent Patrem domini nostri IESU CHRISTI esse verum Deum. Verissimum enim est, quod qui non habet aut honorat filium, is nec patrem quidem habeat aut honoret, teste ipsomet Christo unico praeceptore. Sic intelligunt aliqui illud Exod. 32, Isti sunt dii tui Israel, quasi dixisset Aaron: Ista est vera ratio colendi

recipias a Domino Deo Israel, ad quem venisti, et sub cuius alas confugisti. 1. Reg. 10. Proiecistis Dominum Deum vestrum. 1. Reg. 14. Et salvavit Dominus Deus Israel in die illa. 3. Reg. 8. Dominus Deus (Iehova Elohe) Israel non est similis tui. 1. Par. 29. Domine Deus Israel patris nostri. Esaiae 17. Dominus Deus Israel. Cap. 21. Dominus Deus Israel locutus est. Cap. 37. Dominus Deus Israel haec dicit. Cap. 45. Deus Israel propter servum meum Iacob, et Israel electum meum Hieremiae 11. Dominus Deus Israel. Cap.

vertere liquefieri: quod tamen eandem vim Hebraismorum servat. Dissoluta est terra, et habitatores eius, ego vero columnas eius confirmavi: Psal. 75. id est, Rebus ac regnis ruentibus. et pereuntibus, Deus ea instaurat et corroborat excitatis salutaribus gubernatoribus. Fratres nostri dissolverant cor nostrum: Deut. 11. pro, absterruerant nos, ne proficisceremur in terra promissam. 2. Sam. 17. Ipse etiam filius, filius virtutis, cuius cor est ut leonis, liquescendo liquefiet, aut dissolvetur. id est, perterrefiet. Sic Iosuae 2. Dissoluti sunt a facie vestra. Iosuae

Etiam valde crebro, ubi de duobus aliquid pronunciatur affirmative aut negative, idem ferme valens quod duo Tum Latinis aut duo Nec. Exod 5 Cum non perfecistis statutum laterum, ut prius etiam heri etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii Israel. id est, abite una cum filiis Israel, pecora una cum armentis 1. Regum 12. Quod non postulasti, dedi tibi etiam divitias, etiam gloriam. pro,

aliquid pronunciatur affirmative aut negative, idem ferme valens quod duo Tum Latinis aut duo Nec. Exod 5 Cum non perfecistis statutum laterum, ut prius etiam heri etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii Israel. id est, abite una cum filiis Israel, pecora una cum armentis 1. Regum 12. Quod non postulasti, dedi tibi etiam divitias, etiam gloriam. pro, divitias cum gloria. Valet

IESU CHRISTI. Apoc. 9. Conservus tuus sum, et fratrum tuorum, habentium testimonium IESU. 1. Timoth. 2. Ut esset testimonium temporibus suis, in quod positus sum ego praeco et Apostolus, etc. doctor gentium cum fide et veritate. 2. Timoth. 1. Ne pudeat testimonii Domini nostri. 1. Cor. 2. Adnuncians vobis testimonium Dei. Spiritus, et administratio spiritus et iustitiae, 2. Corinth. 3. Virtus Dei ad salutem omni credenti, Rom. 1. 1. Corinth. 1. Sermo crucis 1. Corinth 1. Sermo crucis iis qui pereunt stulticia est: at nobis qui salutem consequimur, potentia

sine controversia active sumendum est Testimonium Dei, quia passivus sensus non congrueret. Hic autaem alia ratio, imo locus ille meam sententiam confirmant: quia mox subiiciebat quale sit illud, nempe nihil scire praeter Christum. Sic 2 Timothei primo: Non ergo te pudeat testimonii Domini nostri IESU CHRISTI, etc. ubi Paulus merito Evangelium appellat Domini testimonium: quia tametsi minime nobis adiutoribus indiget, nobis tamen has partes imponit, ut testimonium reddamus sibi, ad gloriam suam asserendam. Ministerium reconciliationis. 2. Corinth. quinto, Dedit nobis

ac timore Dei privantur, ac ita in suo errore constabiliuntur, ut (sicut Paulus loquitur) sint plane subversi, a semet damnati, et spiritu vertiginis laborent. Vides tantam esse huius diabolici veneni aut fascini vim, ut tandem multi etiam carnali aut naturali iudicio priventur: sicut etiam nostri temporis Fanaticorum exempla, ut Anabaptistarum et similium testantur. Sed de hac voce et re prolixius Lutherus in Galatis, et Erasmus in Annotationibus. FATUUS. Inter laesiones quibus irati proximum laedunt ponit Christus Matth. 5, etiam vocem Fatuus. Complectitur autem ibi ea

2. Suadere cordibus suis. 1. Iohan. 3. Manere in charitate: id est, fide. Amplecti Dei beneficium nobis oblatum. 1. Iohan. 4. Agnitio Domini et servatoris IESU CHRISTI, periphrastice pro fide accipitur, 2. Pet. 2. Refugerunt ab inquinamentis mundi per agnitionem Domini et servatoris nostri IESU CHRISTI. 2. Petr. 3. Crescite in gratia et cognitione Domini et servatoris IESU CHRISTI. Eph. 1 Det vobis spiritum sapientiae et revelationis per agnitionem sui, illuminatos oculos mentis vestrae. Eph. 4 Donec perveniamus omnes in unitatem fidei, et agnitionis filii Dei. Col. 1.

causa, diligenter observanda est: ut conspecta duorum Testamentorum summa symphonia, eo magis illustretur veritas, et unitas verae doctrinae: ac illi duo Cherubini super arcam Ecclesiae impositi, amabilius suaviusque, nostro maximo bono ac gaudio, sese invicem aspiciant: velumque cordis nostri, quo (proh dolor) nimium teguntur, auferant, aut illuminent. Papistae multas fides docent, cum unam illam veram ignorent. Aliam vocant fidem acquisitam, quam ex lectione historiae carnalibus viribus nobis paramus: aliam infusam, quae divinitus per Spiritum sanctum datur

nempe in B, explicet Hypostasin per fiduciam et gloriationem spei: id est, spem, de qua plurimum gloriamur ac triumphamus. Hinc igitur liquido patet, Paulo idem plane esse Hypostasin, quod fiduciam et spem, qua Christum cum suis promissionibus ac bonis et apprehenderimus antea, initio nostri Christianismi: et nunc, ac usque in finem retineamus: videndum ergo nobis modo esse, ne hoc instrumentum, aut quasi manum accipientem, et retinentem tantum thesaurum, ullo modo amittamus: sed potius firmissime usque ad finem conservemus. Sic etiam mox initio sequentis Capitis inculcat,

significationem fiduciae deveniant. De illo porro huius verbi significato, haud scio an sit operaeprecium aliquid dicere, quod apud Homerum ὑϕίστημι aliquid promittere significat ut dici possit, fidem esse veluti promissionem quando cordis ac spiritus nostri, qua ille ex verbo Dei sumpta, nos consolatur, ac fidentes facit. sic enim clamat in pecctore nostro Spiritus sanctus, ac testimonium praebet spiritui nostro, quod filii Dei simus: sic et cor renovatum nobis certo promittit, quod Deus nobis sit propitius pater, quodque speranda illa bona sit

cum sacrae Scripturae descriptionibus credentium et incredulorum, sicut supra auditum est de trementi et stabili corde. V. Cum Paulus 1. Corinth. 13 dicit, Si habeam omnem fidem, ita ut montes transferam: quid ibi aliud fides, quam fiducia opis ac potentiae divinae, quae translatura sit nostri causa montes, significat? Non potest certe exponi de nostra aliqua bona qualitate, quae montes suis humeris transferat. VI. Paulus armans suum Christianum militem, et ad periculosam difficilemque pugnam contra Satanam, mundum ac carnem perducens, armat eum thorace fidei: 1. Thessal 5. item

Sicut typus aut forma, et imago in eo typo fusa ac formata, necessario figuris ac lineamentis prorsus conveniunt: sic et nostra fides cum verbo Evangelii necessario convenit, conformata et (ut ita dicam) configurata est Nam ea doctrina aut institutio hunc effectum, motum et habitum cordis nostri concipit, gignit, format ac figurat, eique veluti sigillum quoddam imprimit. Verum (ut dixi) non potest negari, istam formatricem fidei doctrinam, seu Evangelion, esse verbi consolationis et animationis, blandissime et ardentissime invitans nos ad plusquam filialem fiduciam, ergo

et summa misericordia suavissime complectentem nos Deum: qui adeo dilexerit mundum, ut unigenitum filium nobis, in summam miseriam et ignominiam sit largitus, ut eum fide excipientes et amplectentes salvemur: quique tanta cura et ardore nos complectatur, ut potius mater infantis sui quâm ille nostri oblivisci, nosve negligere possit. Quis vero omnes ingentium bonorum pollicitationes, omnia blandimenta, lactationes, consolationes invitationes, et dulcissima allectamenta ac lactamenta Evangelii recensere posset, quibus nos Deus ad sese et accipienda sua ingentia bona invitat, excitat, et

cogitur, quam manus apprehendens lapidem aut aliquod scabrum corpus. Hinc vides Christiane lector, quam necessario plane sequatur, fidem iustificantem esse fiduciam. Et tali solo motu aut actu animi nostri, ceu quadam mendica manu, apprehendi gratiam ac favorem Dei, eius suavissimas promissiones, et promissa ingentia bona iustitiae ac vitae, eoque nos sola fide iustificari. XVI. Posset confirmari haec significatio fidei, seu quod fides sit fiducia, etiam ex locutionibus Latinis ac Graecis. nam

caduco. et iam marcescenti, cuius nulla amplius est gratia, nullus decor aut vigor. Florere alioqui per metaphoram aliqui dicuntur, sicut et apud Latinos, qui bene habent, ac vigent. Psalmo nonagesimo secundo: Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt. Sic ibidem etiam de impiis dicitur, quod floreant impii sicut herba, et flores amittant omnes operarii iniquitatis. Item Isaiae vigesimo septimo: Venturis diebus radices Iacob, et florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem orbis fructu. Sic et Ezechielis septimo

mea, quisque a proximo suo: id est, qui prava interpretatione corrupto sermone Dei, defraudant proximum vero sensu voluntatis ac mandati divini. Simile quid est quod Paulus dicit, adulterare verbum Dei. Israelitae accusant Iudaeos, quod sint furati Davidem: 2. Sam. 19. Cur furati sunt te fratres nostri viri Iuda: pro, quare nobis insciis te reduxerunt, cum debuissent nos sibi coniungere? Eo enim facto, illa tribus videbatur sibi Davidem proprium facere, ac conciliare, ut aliis tribubus sit alieniore animo. Socium esse furis: id est, amicum et participem. Isa. 1, Principes tui socii

Sed cum utrobique agatur de spiritualibus armis, neutrobi indicatur, quod nam genus spiritualium armorum Galea salutis significet: cum alioqui gladius, scutum, tibi alia, et aliae partes explicentur: nisi quis per vocem Salutis, velit intelligere salutem et perpetuum auxilium Christi capitis nostri, nobis gratis partam ac donatam. Sic sane ipsemet Paulus 1. Thessal. 5 videtur exponere, cum inquit: Induti pro galea spem salutis. Quoniam non constituit nos Deus, ut nobis iram concitemus: sed ut salutem consequamur per Christum, qui mortuus est pro nobis. Galeam sicutet alia arma,

bonae rei late patens praeconium. Aliqui recentiores definiunt, quod sit approbatio conscientiae nostrae, recte iudicantis, et aliorum recte iudicantium. Ex istis, quid nam sit aut dicatur Gloria, satis liquet. Dividunt autem nonnulli hanc vocem in gloriam veram, inanem, et aeternam. Verum non est nostri instituti, ipsam rei naturam accuratius definiendo et dividendo exponere: sed tantum, quatenus ad vocabuli explicationem id fieri est necesse. Quando haec vox non ponitur pro illa nostra aeterna gloria ac felicitate, non etiam pro superbia aut inani iactantia, sed tantum in bonam partem de

ac dignitate significat. Ponitur autem simili metaphora, ut Ambulare: et sane verbum Hebraeum Halach, idem est. Proverb. 13. Qui graditur cum sapientibus, fit sapiens. id est, versatur, uiuit, agit cum sapientibus. Exod. 34. Gradiatur quaeso Dominus in medio nostri: id est, regat, tueatur, foveat et protegat nos. 1. Sum. 12. Ecce rex graditur ante vos. id est, ille praeest vobis, vos regit. GRADUS, per metaphoram significat Paulo (dicto 1. Tim. 3. Gradum bonum sibi faciet) aditum ministri functione ad maiorem: ut solent functionum

ac bono opere carentes, sola imputatione virtutum ac meriti Christi, in nos per fidem transcripti, iustificari: isti contra, a Christi obedientia, virtutibus aut meritis, rem totam in nostras virtutes aut qualitates transferunt, eisque nos coram Deo iustos esse contendunt. Recte ergo ac praeclare nostri monstrarunt, esse duplicem primariam huius vocis significationem. Alias enim eam significare gratuitum Dei favorem, quo nos in dilecto diligit: aut etiam ipsam acceptationem. et hac proprie Gratia nos dici iustificari ac salvari, tanquam causa efficiente, extra nos existente. Alias

prava Scholasticorum opinione de voce Gratiae, quam plenius mox refutabimus, ideo hic obiter etiam locum Thomae super Tit. 3 adscribemus: ubi recte gratiam salvantem de gratuita misericordia exponit, quod ipsum ei invito locus Pauli nimium illustris extorquet: Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus. Sciendum est autem (inquit) quod gratia importet misericordiam, quia gratia est de eo quod gratis datur: et quod gratis datur, hoc misericorditer datur. Misericordia autem semper in Deo fuit: tamen olim circa homines latebat. Psalm. 35. Domine in caelo misericordia tua.

est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne. Psalm. 79. Qui sedes supra Cherubim, manifestare. Sed quanto quis est potentior, tanto eius gratia magis desideratur. unde gratia Dei desideranda est. Et hoc est quod dicit, Gratia Dei: et hoc ad salvandum. unde dicit, Et Salvatoris nostri. Isaiae quinquagesim oprimo. Salus autem mea in sempiternum erit. Haec autem gratia non proponitur uni solummodo populo Iudaeorum, sicut olim: sed omnibus hominibus. Isaiae 14. Videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est. Isaiae 52, Et videbunt omnes fines terrae salutare

Isaiae quinquagesim oprimo. Salus autem mea in sempiternum erit. Haec autem gratia non proponitur uni solummodo populo Iudaeorum, sicut olim: sed omnibus hominibus. Isaiae 14. Videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est. Isaiae 52, Et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. 1. Timoth. 2. Vult omnes homines salvos fieri. Hactenus Thomas. Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in

HERI, abusive omne tempus proxime praeteritum, hodie praesens, cras futurum significat. Heri venire te: 1. Sam. 15 id est, proxime venisti, et nunc mox novas molestias peregrinationis ac fugae me tibi obiicere est iniquum. Iob 8. Ab heri sumus, nec scimus, cum velut umbra sint dies nostri: pro, brevi tempore viximus, nuper sumus nati. Heri et nudiustertius, idem valet ferme, quod proxime elapso tempore. Non erat facies Laban, sicut fieri et nudiustertius: Genes. 31. pro, sicut antea. Si bos fuerit cornupeta ab heri et nudiustertius. 2. Sam. 3. Et tam heri ac

et Rom. 6 dicitur, Praestate membra vestra serva iustitiae ad sanctificationem. De hisce tribus partibus simul pronunciat Paulus 1. Thess. 5, inquiens: Ipse autem Deus pacis sanctificet vos totos: et integer vester Spiritus et anima et corpus, ita ut in nullo possitis culpari in adventu Domini nostri IESU CHRISTI, servetur. Fidelis est qui vocavit vos, qui idem efficiet. Habet et alioqui vox Homo varias acceptiones. Primum enim simpliciter idem valet quod aliquis, unusquisque, quidam, quispiam, quilibet. ut 1 Cor 4: Sic nos reputet homo, ut ministros Christi. id est, unus quisque.

Dei: et mox Gen. 5. dicitur Adamus procreasse ad suam similitudinem. unde liquido monstratur, veram illam Dei imaginem in lapsu hominis esse amissam, et terrenam quandam animalis hominis pro ea substitutam, ut et Paulus 1 Corinth. 15. testatur. Quid vero fuerit illa Dei imago, non est nunc nostri instituti copiosius perscrutari: sed abunde eam Scriptura declarat, cum eius instaurationem explicans, et contrariam imaginem exuere iubens, inquit: Deponite veterem hominem, qui corrumpitur iuxta concupiscentias erroris: renovamini vero spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui

ita hac acceptilatione liberaris. Sed discriminis aliquid, idque non parum est, quod iuridica Acceptilatio sit revera prorsus quaedam imaginaria solutio, primum ratione causae, quia nulla plane rei essentialis translatio, aut iustae firmaeque causae interventio accidit: sed in acceptilatione nostri, quidem ratione, seu a nobis nulla solutio fit, aut intervenit: verum interim ab alio nostri causa fit, quae nobis acceptilatur. i. perinde ac fi nostra esset, coram Deo valet, nobisque accepta fertur. Praeterea ista divina acceptilatio, aut imaginanae solutionis acceptio, debitique cassatio

Acceptilatio sit revera prorsus quaedam imaginaria solutio, primum ratione causae, quia nulla plane rei essentialis translatio, aut iustae firmaeque causae interventio accidit: sed in acceptilatione nostri, quidem ratione, seu a nobis nulla solutio fit, aut intervenit: verum interim ab alio nostri causa fit, quae nobis acceptilatur. i. perinde ac fi nostra esset, coram Deo valet, nobisque accepta fertur. Praeterea ista divina acceptilatio, aut imaginanae solutionis acceptio, debitique cassatio aut abolitio, ultra modum potens ac efficax est (ut in libello de Iustitia plixius exposui)

ibique precario gratuitam Christi iustitiam sibi imputari, eaque iustificari precario quaerentem: seu esse illum clamorem ac gemitum cordis, clamantem Abba pater, et expetentem gratuitam Christi propitiationem: sic vicissim statuendum est, et Christum olim mox post primorum parentum lapsum nostri misertum, ad caelestem patrem accessisse, sese pro nobis vadem persolutoremque aut potius victimam et reum, ad luenda nostra peccata poenasque, seu persolvendum illud ingens debitum obedientiae ac poenae obtulisse: et denique suppliciter flagitasse, ut miseris peccatoribus parcatur, sibique

similitudine, licet odiosa, declarandae ineffabilis rei gratia, abuti) quam histriones (qui sub aliena persona ac larua in theatro apparent, regesque aut heroes sapientesve videntur, cum sint infimae sortis homunciones) coram Deo iustitia Christi splendemus, ac gloriosi esse videmur. Istam igitur nostri transfigurationem vocat Paulus induitionem Christi, quo veluti preciosissima quadam, auroque gemmis ac omnigenis preciosissimis lapidibus fulgente veste, ita coram caelesti patre ornati, decori ac gloriosi appareamus, ut ille in iustificatione solius Christi perfectionem nobis circumpositam

vel depensi supplicii coram Deo est. Seu, sicut mendico sua mendica manus, dum extensa mendicat, et necessaria acquirit, ei loco iusti operis, aut rationis honeste acquirendi victum, est: sic etiam nobis nostra precaria apprehensio et acquisitio alienae persolutionis nostri debiti, est loco propriae persolutionis: perindeque nos liberat, ac si nun quam quicquam debuissemus: non sua quidem natura aut essentia persolutionem debiti explens aut efficiens, sed alienam persolutionem apprehendens, et creditori offerens: sic nostra fides apprehendens et nobis

quibus non erat iudicium. id est, qui erant extra culpam. Hierem. 26, Iudicium mortis est viro huic: id est, crimen capitale, aut reatus. In tali significatione usi sunt Evangelistae. ut Luc. 23. Nullam causam invenio in eo: id est, nullum crimen capitale. Et Cap. 24. Principes nostri tradiderunt eum in iudicium mortis: id est, in reatum et poenam suppliciumque mortis. Nono, pro poena, supplicio. 1. Regum 20. Hoc sit iudicium tuum, quod ipse tulisti. Hierem. 48, Hucusque iudicium Moab. Et iterum cap. 5, Quoniam iudicium eius pertingit usque ad caelos.

iudicium mortis: id est, in reatum et poenam suppliciumque mortis. Nono, pro poena, supplicio. 1. Regum 20. Hoc sit iudicium tuum, quod ipse tulisti. Hierem. 48, Hucusque iudicium Moab. Et iterum cap. 5, Quoniam iudicium eius pertingit usque ad caelos. Sic Luc. 24, Principes nostri tradiderunt eum in iudicium mortis. Sic Paulus Rom. 3. Quorum iudicium iustum est: id est, poena. Et cap. 13: Qui resistunt, iudicium sibi acquirent: id est, poenam. Decimo, pro exemplari, seu specimine: hocque ideo, quod iura et leges quodammodo sint exemplaria, quae vita

nempe obedientiam, atque adeo sanguinem suum. Illud sane valde memorabile, et ad inquisitionem veritatis prorsus necessarium est, quod cum Paulus tam prolixe et accurate agat Romanorum tertio, quarto et quinto, de iustitia Christi, qua iustificemur: tamen eam non collocat ulla ex parte in aliqua nostri renovatione, aut infusa charitate, aliis `ue virtutibus nobis divinitus donatis. Aliam ergo prorsus a Paulina doctrina afferunt, qui iustitiam iustificantem in novitate virtutum collocant. Verum quia cum Osiandro acriter fuit disputatum, et contra Papistas etiam magis disputari necesse est,

persolutio Christi, seu impletio legis pro nobis nostrisve debitis facta: quae quatenus nobis applicatur, nostrorum debitorum ac chirographi abolitio est. Non enim illa duo adeo diversa sunt, ut cuipiam negligentius consideranti videri queant: sed unumquid nempe Christi persolutio, aut abolitio nostri debiti. Eo ipso enim quod alius pro me soluit, suamque solutionem mihi adscribit meum chirographum aut debitum delet. Hinc est, quod Paulus exponens et confirmans veram iustitiae formam, Rom. 3, redemptionem passione Christi factam, seu iustitiam Christi nobis exhibitam, cum abolitione

] spectu, manifeste iudiciariam cognitionem denotat. [?: S- ] de hac re etiam postea aliquid addetur. Verum [?: q- ] Paulus et tota Scriptura iustitiam nostram coram [?: ] proprie ipsam persolutionem Christi, aut [?: chirograph- ] debitique nostri abolitionem, et non ullam novitatem virtutum nobis infusam esse doceat, plenius in scriptis meis contra Osiandrum, et proprio ea de re [?: scripte- ] libello de Iustitia edito, ostendi. Huc adde verbum [?: ] putare alibi expositum. Nunc igitur ad alias [?:

ideo iustus habeor a Deo, quod nullius mihi sum conscius. Iustitia mea non constat propria innocentia, sed gratia Dei per Christum. Et cap. 6. Atque haec fuistis quidem, verum abluti estis, verum iustificati estis, verum sanctificati estis per nomen Domini IESU, et per spiritum Dei nostri. Haec omnia referenda sunt ad remissionem peccatorum, quam per nomen Domini IESU et operationem Spiritus sancti credentes fuerant consecuti. Ob hanc gratiam dicit eos a praeteritis peccatis ablutos sanctificatos, et iustificatos, quo caveant, ne denuo ad illa recurrant, et acceptam gratiam

ponuntur. Sanctificare etiam interdum iustificare significat. Ephes. 5. Semetipsum tradidit pro ea, ut sanctificaret eam: scilicet Ecclesiam 1 Corin. 6 Haec eratis quidem, sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis per nomen Domini Iesu, et per spiritum Dei nostri. Videntur enim hic abluere et sanctificare iustificare, synonyma esse. Hebr. 10, Per quam voluntatem sanctificati sumus per oblationem corporis Iesu Christi semel peractam. Idem eadem significatione verbo Consummare utitur: Unica oblatione consummavit in perpetuum eos qui

opponuntur sibi invicem ministerium condemnationis, et ministerium iustitiae, hoc est, iustificationis. Roman. 10. Christus est impletio legis ad iustitiam omni credenti: hoc est, ad iustificationem. Rom. 4. Traditus est propter peccata nostra, resurrexit propter iustitiam seu iustificationem nostri. IUVENES, apud Hebraeos vocantur בחורים Bachurim: quasi dicas, electi strenui, fortes, quod ea aetas vel maxime robore corporis audaciaque animi vigeat et floreat. Sic contra Graeci νεανίαν

[?:-a ] candescent. Vide ibi prolixius. Illa prior est [?:-tia ] , ut ex ipso textu apparet: posterior est remissio peccatorum, seu liberatio a culpa et poena, aut gratuita iustificatio ac vita, tametsi et ipsa poenitentia aut conversio merum purumque Dei in nobis, non nostri veteris Adami opus sit. Sic et Psal. 51 Lava me ab iniquitate mea, et a peccatis meis munda me. Item, Asperge me Domine hysopo, et lavabis me, et super nivem dealbabor. Sic Iohannes dicit, nos sanguine Christi mundari ab omnibus peccatis. et Apoc. 7 et 21, Nos stolas nostras

id est, non intelligens, eosque per suas proprias ratiocinationes, per quas conantur veritatem scrutari, etiam magis vanos fieri ac obtenebrari: cum quidem [?: ] Deus ubique in suis operib. obvium, et quasi palpabilem praebeat. Non igitur hic nostri ingenii intelligentia [?: sunt ] acumen, sive quod ad prima principia attinet, sive quod ad ratiocinationem aut experientiam, sed Dei [?: e-dens ] ac prompta praesentia et beneficentia, quae [?: pe- ] palpabilis est, praedicatur, et nobis quasi ante

tribuat, et dicat eum longe pluris maioremque fore ipso suo filio, hisce forte verbis: Ecce tu superbis de istis incertis et externis bonis opum, generis, et similium, coque vera bona ac virtutes contemnis: at scito, adeo in istis veram virtutem, praestantiam ac gloriam sitam non esse, ut cum hic nostri subulci filius studuerit, plurimumque in omni rerum cognitione ac usu profecerit, fiet Consiliarius aut Cancellarius Principis aut Regis, tibique pavonis instar inaniter de istis fortunae bonis tumenti dominabitur. In qua collatione, more solito nobilis ille ad filium perinde simpliciter de

dieb. vitae meae, et habitabo in domo Domini in longitudine dierum, pro, longo tempore, vel potius in perpetuum, semper: Psal. 93, Domum tuam decet, aut domui tuae decora est sanctitas in longitudine dierum: id est, semper. Sic et Thren. 5. Ut quid in perpetuum oblivisceris nostri, derelinques nos in longitudine dierum? id est, longo tempore, aut etiam semper. LONGUS, longa, longum, varie accipitur. Longus irarum, pro tardo ad irascendum ac puniendum, saepe in Sacris literis accipi, supra monui, ubi de longanimitate disserui. Ibidem quoque dixi, idem

Psal. 119. Loquebar in aut de testimoniis tuis, et non confundebar. Loqui bonum aut malum. Gen. 24. A'Domino exiit verbum istud, non possumus ad te loqui bonum aut malum: i. quandoquidem Deus ita decrevit et vult, nos cogimur obedire, nihil possumus in hac re agere aliud, non est nostri iuris vel promittere vel recusare. Non loqui a bono ad malum cum aliquo. Gen. 31, Cave ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon

9. Sividi lucem: id est, si aspexi solem, ut eum adorarem. Videre lucem, Iob 33 ponitur pro vivere: sicut et illuminari luce viventium. Lux vultus, pro hilaritate, et porro etiam pro favore. Hinc illa phrasis crebro in Sacris literis reperitur: Illumina vultum tuum super nos, et miserere nostri. Quia quos amamus, laeta aut serena facie intuemur. De quo et dictum est in verbo Illuminare. Contra, tristis facies non raro Obscura dicitur, tum in aliis linguis, tum et in sacra: ut Christus dicit, Ieiunantes obscurare faciem suam, Matth. 6. id est, vultum ad tristiciam componere

naturale est omnis destructio divinae ordinationis in creaturis non intelligentibus, et etiam in homine, quatenus est non intelligens: ut sunt morbi, mors, et omnis omnino destructio. Haec etiam mala ponae dicuntur, et sub nomine Mortis et poenae rectissime comprehenduntur. Verum cum non sit nostri instituti de rebus ipsis, sed tantum de vocibus, quatenus obscurae sunt, aut hebraizant, disserere, ad enumeranda huius vocis significata progrediamur. ¶ Dixi superias de significatione vocis BONUM: quare cum haec sit illi contraria, haud difficulter inde quoque huius significationes haberi

Deum deserverit, et falsum sibi elegerit. In hac quoque significatione credo accipi, quod Isaias ait: Vae iis qui dicunt bonum malum, et malum bonum. id est, qui veram religionem ut falsam damnant, et contra falsam ut veram laudant. Deuter. 17, et 1. Corinth. 5, iubemur auferre malum de medio nostri: id est, seductores, et etiam alios improbos esse excommunicandos aut tollendos, ne etiam alii ab eis inficiantur. De variis speciebus, aut etiam incremento peccatorum dicit Hierem. cap. 9. Egressi sunt de malo in malum. pro, ex alio peccato in aliud, aut etiam subinde ad

Sit manus tua ad auxiliandum mihi. Genes. 49. Roboraverunt brachia eius in manibus potentis Iacob. id est, ope et auxilio. Sic aliquando manus Dei super aliquem, pro auxilio. Esdrae octavo, Manus Dei nostri est super omnes requirentes eum in bonitate: bis ibidem. Pro castigatione aut vi Dei, plagas infligente. Psalm. 39, A` vulnere manus tuae ego defeci. Sam. 5. Gravis erat manus Dei ibi: pro, graviter affligebat illic Philistaeos, seu gravi calamitate. Iob 23, Manus mea gravis est supra

Caeterum Maranatha Ambrosius putat vocem Syram esse, potius quam Hebraicam: licet inter has linguas nonnulla fuerit affinitas. sonare autem apud illos, Dominus noster venit. Quanquam inter Hebraica vocabula, quae nullo certo autore feruntur, reperio Maranatha expositum, In adventu Domini nostri: ut cohaereat cum superiori, Sit anathema in adventu Domini nostri. veluti referat finem Malachiae: Ne forte veniam, et percutiam terram anathemate. Theophylactus ad Ambrosii sententiam interpretatur, Dominus venit. vultque videri ceu iusiurandum, quo confirmet Dominum adventurum. Eadem

quam Hebraicam: licet inter has linguas nonnulla fuerit affinitas. sonare autem apud illos, Dominus noster venit. Quanquam inter Hebraica vocabula, quae nullo certo autore feruntur, reperio Maranatha expositum, In adventu Domini nostri: ut cohaereat cum superiori, Sit anathema in adventu Domini nostri. veluti referat finem Malachiae: Ne forte veniam, et percutiam terram anathemate. Theophylactus ad Ambrosii sententiam interpretatur, Dominus venit. vultque videri ceu iusiurandum, quo confirmet Dominum adventurum. Eadem ferme D. Hieronymus, in epistola quadam ad Marcellam, cuius super hac

pro, [?:--ter ] alios, aut simul cum aliis. Forte hoc modo etiam [?:-cipiendum ] est, quod dicitur de arbore scientiae in medio Paradisi: nempe quod tantum in horto fuerit, non autem plane in medio: tametsi id nihil referat. Sic Genes. 2: Princeps Dei es in medio nostri: pro inter [?:-os ] . Sic Baptista dicit Iohannis primo: In medio [?: ve-ūm ] stat, quem vos non nostis: id est, inter vos versatur, vel etiam propalam. Nisi quis velit intelligere, est communis speciei ac vestitus, ut nihil in eo eximium [?:-ae ]

videatur. Sicut paulo post dicam, in medio esse, vilitatem quandam significare. Lucae 22: Ego in medio vestrûm sto, ut qui ministrat. Paulo aliter accipitur Deuteron. 21: Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui. pro, ne utpotes tuo populo. Proverb. 1: Sortem tuam proiice in medio nostri: pro, inter nos, aut nobiscum. id est, [?:-quam ] portionem nobiscum accipies, communi aut eadem conditione nobiscum fruêris. Matth. 10: Sicut [?:-es ] in medio luporum: pro, inter lupos. In medio esse [?:-quorum ] , significat etiam esse de

esse. Alius Psalmus queritur, Deum non exire in medio exercitus Iudaici. Simili plane sensu, sed in malam partem ponitur Psa. 110, Regnabit in medio inimicorum suorum: id est, potenter eos reprimens et contundens. Sic in bonam partem accipitur Exodi 34, Gradiatur quaeso Dominus in medio nostri. Philip. 2, non sine emphasi dicitur, Sitis inculpati in medio generationis perversae: quasi si lucem in medio tenebrarum accendas. Aliquando contra quasi quandam imbecillitatem et vilitatem notat: ut 1. Thessal. 2, Fuimus placidi in medio vestrûm, cum graves esse possemus, ut Apostoli

inquit: Dignus est mercenarius mercede sua. tametsi ille dicat Operarius, 1 Timothei 5. MEREOR et Meritum vocabula tractare nihil attineret, cum non reperiantur in Sacris literis, in hac praesertim significatione, ut homines quid quam boni apud aut erga Deum mereri dicantur: cumque nostri sit instituti, tantum Sacrarum literarum locutiones obscuriores explicare. In malam alioqui partem, pro merito poenae aliquoties vox haec in Vulgata versione reperitur: ut Hebrae. 10. Quanto putatis deteriora merebitur supplicia qui filium Dei conculcaverit? Iob 6, Peccata mea, quibus

Mirabilia Dei narrare, est celebrare Deum de suis operib. Psalmo nono, Narrabo omnia mirabilia tua. Mirabilia Dei intelligere, est, non solum ipsum factum utcunque percipere, sed etiam consilium ac voluntatem Dei in eo, et finem seu scopum tanti operis: ut Psal. 106, Patres nostri non intellexerunt mirabilia tua in Aegypto. Sic Meditari in mirabilibus Dei, Psal. 119 Ibidem: Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua, Mirabilem se praestitit in adiuvari, donec roboratus est: 2 Paralip. vigesimo sexto. id est, mirabiliter crevit, et

de perditis moribus et corrupta religione Israelitarum inquit: Vinum tuum aqua mixtum est, et argentum tuum mutatum est in scoriam. MISERICORDIA, et misereri. Misericordiam videtur componere Augustinus libro de Civitate DEI nono, ex miseria et corde: quod sit passio quaedam cordis nostri ex aliena iniustaque miseria concepta, quae nos impellit ad succurrendum illi. Differt porro a beneficentia ac benignitate, quod illa magis subitum affectum, haec autem magis habituale quid, et tam affectum quam virtutem quandam sonat: qua non tantum miseris, sed et omnibus hominibus recte

Non loquitur de nostris operib. aut meritis, sed de suis gratuitis beneficiis, Mich. 7, inquit enim: Quis Deus sicut tu, condonans iniquitatem, et dissimulans peccatum reliquiis haereditatis suae. Non retinebit perpetuo iram suam, quoniam diligit misericordias ipse: Reversus miserebitur nostri, calcabit iniquitates nostras, et proiiciet in profundum maris omnes iniquitates nostras. Observandum igitur est, ne hic et alibi Evangelica dicta ad legem, opera ac merita, a gratia trahi ab adversariis patiamur. Sic paulo ante dixi de misericordiis Davidis, Facere misericordiam pro

gloriam Dei pertinentibus iudicandis. Quo titulo nunc sese subtiles quidam Epicurei venditant. Videmus enim Mosen, mansuetissimum hominem, patienter quidem ferre iniurias sibi privatim illatas, sed in asserenda gloria Dei et vera religione longe acerrimum et austerissimum esse. Verum non est iam nostri instituti, de rebus ipsis accuratius disserere. MITTERE aliquem, sicut et Vocare, est, alicui aliquam functionem demandare. Solemus enim aliquem puerum, ministrum, aut filium ex aliorum coetu evocatum, ad aliquam functionem ablegare. Solebat etiam Deus olim prophetas vocare

Exod. 30 caput, ita de quantitate huius ponderis et vicinorum scribit: Habent proinde Hebraei in ponderibus hos gradus. Siclus, quem ipsi schaekel vocant, continet grana hordeacea 384. Mina vero, quam et litra vocant, id est libram, habet 60 siclos: hoc est, grana hordeacea 23040. At Kikar, quod nostri talentum vertunt, habet 60 libras, grana scilicet 1382400. Ego autem haec pondera exigens ad pondus Gallici coronati, inveni, uni scutato Gallico respondere grana hordeacea 75. atque in hunc modum siclum continere coronatos quinque, et praeterea grana hordeacea 9. Quod pondus per 60

[?: ] constat drachmis, Minam graecam vocari. Sed hoc [?: ] esse verum, facile Plinii autoritate convinci potest: [?: ] lib. 1. cap. ult. ubi ex professo Atticorum ponderum interpretationem tractat, subdit in fine capitis: Mna, [?: qu-- ] nostri Minam vocant, pendet drachmas Atticas [?: ] Vide plura eius rei testimonia, tam Graeca quam [?: ] na, apud Georg. Agricolam. Quoties autem apud scriptores Minae mentio occurrit, de Mina nova intelligendum est, quae epitriti portionem habet ad [?: min- ]

nos affligi, et impios furere patitur: Isaiae 54. Quae locutio convenit cum illa, Modicum me non videbitis. Pavere ad momenta, Ezech. 26. id est, iugiter, assidue. Iuxta parvum momentum, Esdrae 9, Et nunc iuxta parvum momentum fuit misericordia a Domino: pro, subito ac repente misertus est nostri Dominus. Numer. 16. Et consumam eos quasi momento. Exod. 33. Momento uno ascendam in medio tui, et consumam te, id est, subito, repente. MONS, per metaphoram et alios tropos habet varia significata in Sacris literis: parit et alioqui varias phrases ac Hebraismos, de quibus

Sic et primo eiusdem capite inquit, Qui nos liberavit ex tanta morte: aliqui exponunt pro periculo mortis. sed eodem ferme res redit. Tertio, mors significat ipsam spiritualem mortem, quae admodum multiplex est: nempe primum privatio imaginis Dei, optimarumque virium erga Deum, seu mutatio nostri ex imagine Dei in imaginem Satanae. Secundo, quod privati libertate simus facti mancipia Satanae, ad eius libitum libidinemque captivata. Tertio, quod simus in iusti, ac veluti infames et rei coram Deo. Quuarto, quod habemus Deum, qui est fons vitae, iratum. Postremo, mors sunt poenae

in morte Iob 27, Superstites eius in morte sepelientur. id est, confecti morbis adhuc [?: semi--- ] sepelientur. Pactum cum morte, Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum sepulchro fecimus pactum. id est, minaris nobis mortem et infernum, illi vero [?: ] nostri amici, nihil nobis damni inferent. Sic deridebit Prophetam, poenas Dei denunciantem. Ligamenta morte: Psalm. 73, Non sunt ligamenta in morte eorum alii, pericula mortis. Forte sensus est. Diuturnis morbis ante mortem non excarnificantur. Ligamenta [?: ] qui significant

et tristissimum eius sensum complectatur. Inde igitur vis et emphasis vocum expendatur, cum Christus pro nobis passus et mortuus dicitur, ut et grati esse ei pro tanto beneficio, tamque tristi malo nostri boni causa tolerato queamus: et intelligamus quare Christus Dominus tantopere mortem exhorruerit, et apud patrem deprecatus sit. Isa. 53, Dedit sepulchrum eius cum impiis, et cum divite in mortib. eius. Locus est maximi momenti, et tamen obscurus: quem solus Lutherus recte intellexit,

Hic sensus optime sequentibus convenit, ubi vera eius innocentia asseritur. [?: in-uit ] enim, Cum tamen nihil iniquum fecerit, nec fuerit dolus in ore eius. Quare moriemur, phrasis crebro in Sacris literis repetitur: et plerunque significat, Quare [?: da-imus ] causam nostri interitus? quare nobis nostra [?: cul--- ] exitium accerseremus? Hier. 27, Quare meriemini tu et populus? Sed Gen. 47 bis repetunt Aegyptii ad Iosephum, Quare moriemur coram te? perinde prorsus ac si [?:-cerent ] , Cur permittes nos, te intuente, fame

[?: ] quis ex media morte ad vitam revocatur: seu erit [?: ] de salutaris. Nemo sibi vivit aut moritur, sed Domino: Romanorum decimoquarto. id est vita et mors nostra in Domini gloriam et vitilitatem cedit, utpote [?: ] ius toti sumus: vel potius, ad solius Domini nostri IESU Christi nutum, voluntatem ac praescriptum [?: di--mus ] vitam et mortem nostram, non ad nostrum [?:-tum ] et arbitrium. Quid faciunt ii qui baptizantur per mortuis, si mortui non resurgunt? 1. Corinthiorun decimo quinto. Varie hic locus exponitur ab

ubicunque est vera doctrina, ibi sit etiam ipse Deus. Sicut Christus inquit: Si quis custodierit sermonem meum, veniemus ad eum, etc. Sic memorari nomen Dei, est eius recordari vera fide: quin et praedicare Deum ac veram eius regionem. Psal. 20, At nos nomen Iehovae Dei nostri memorabimus. Sic dicitur Isa 18, locus nominis Dei: i. cultis divini. ubi item arca, in qua se habitaturum Deus promiserat, intelligitur. Ministrare nomini Iehovae, Deuter. [?: ] , est servire celebrationi Domini, atque adeo vero culti ipsius. Narrare nomen Domini, est eum

postea ubi sese multis foedis sceleribus contaminarunt, eos vehementer pudeat vel intueri [?: ] vel vicissim ab aliis aspici, praesertim honestis et [?: pr- ] bus viris. Exempla illustria utriusque haberi [?: poss- ] vultu principum quoque virorum aliquot nostri temporis. Talem quandam dignitatem, maiestatem, et veluti fulgorem videntur voluisse pictores Sanctis [?: ] diorum circa caput circumfusione appingere, ut [?: ] do dixi. Ex hac distinctione et declaratione multiplicis nuditatis intelligi non difficulter possunt

[?: ] sui, ut non misereatur filii uteris sui? sed esto oblivi [?: ] tur illae, ego tamen non obliviscar tui. Ecce in manibus meis sculpsi te, muri tui coram me semper. Deus [?: ra- ] nullius unquam obliviscitur, neque boni neque mali: [?: ] tamen videtur nostri oblitus, cum nos non iuvat, fovet, [?: ] Hac igitur ratione et significatione hoc dicitur. Contra Ier. 23 inquit Deus ad Iudaeos, Ecce obliviscar vestri obliviscendo.

an veniat illud desideratum auxilium. Psal. 121. Levabo aut levare soleo oculos meos ad montes, unde veniet mihi salus et auxilium. Sic 123 Psal. Ecce sicut oculi servorum sunt ad manus dominorum suorum, sicut oculi ancillae ad manum dominae suae: sic oculi nostri ad Dominum, donec misereatur nostri. Servi enim et servae expectabant a Dominis, non tantum pensum, aut res in quibus laborare debebant: sed etiam victum et amictum, cum alioqui non haberent unde acciperent. Germani prorsus eodem modo dicunt, Einem andern in die hend sehen: pro, aliunde

auxilium. Psal. 121. Levabo aut levare soleo oculos meos ad montes, unde veniet mihi salus et auxilium. Sic 123 Psal. Ecce sicut oculi servorum sunt ad manus dominorum suorum, sicut oculi ancillae ad manum dominae suae: sic oculi nostri ad Dominum, donec misereatur nostri. Servi enim et servae expectabant a Dominis, non tantum pensum, aut res in quibus laborare debebant: sed etiam victum et amictum, cum alioqui non haberent unde acciperent. Germani prorsus eodem modo dicunt, Einem andern in die hend sehen: pro, aliunde pendere, nihil habere in sua

debilitatur totus homo nimio desiderio ac dolore, quod non [?: ] tingat res expectata ac desiderata. Hinc igitur [?: legi- ] Psalmo 119, Defecerunt oculi mei ad eloquium [?: ] id est, dum tuarum promissionum impletionem expecto. Thren. 4, Defecerunt oculi nostri ad auxilium nostrum vanum, in expectatione nostra expectantes [?: ] tem, quae servare non potest. Psal. 96, Defecerunt [?: ] li mei, dum expectarem Deum meum. Iob 31. Si [?: ] viduae deficere feci: scilicet, longa expectatione

in eo. pro, nulla laesio. Sic Exod. 22, Omnem viduam et pupillum non affligetis. pro, nullam. Non sciebant omne verbum. 2. Sam. 15. pro, nesciebant quicquam eorum quae moliebatur Ab solon. Num 16. Ne tangatis in omnibus quae ipsis sunt, pro, nihil tetigeritis. Non omne praeter man oculi nostri vident. pro, nihil praeter Man, non quicquam Sic Petrus dicit Actor 10. Nunquam comedi omne. pro, quic quam immundum. Non omne ergo, aliquando significat non quicquam. Omne quod ei, pro omnia bona alicuius. ut 1. Paral. 13, Benedixit Dominus domum Obodedom, et omne quod ei: id est,

Matth. 8, Multi venient ab Oriente et ab Occidente, etc. pro, ex omnibus extremitatib. mundi, aut remotissimis locis. ¶ De loco Luc. 1, maxime dubitari ac disputari a Scriptorib. solet, quomodo vertendum ac intelligendum sit, quod ibi legitur, Propter viscera misericordiae Dei nostri, quibus respexit nos oriens ex alto, ut illucescat iis qui in tenebris et umbra mortis positi sunt. Alii enim vertunt Oriens, alii germen, idque varie exponunt. Plerique tamen de Christo intelligunt, quem putant orientem aut germen vocari. Posset autem forte rectius dici, quod illud invisit

laborem? id est, pateris me in hisce tantis miseriis et iniuriis versari. Ostendere duces contra solem, Num. 25: tametsi ibi non tam sit ostendere, ut Vulgata habet, quam simpliciter suspendere propalam. Ostendere Deum faciem suam nobis, est eum nos benigno vultu aspicere: seu, eum misereri nostri, nosque liberare. Ostendere Deum misericordiam aut benignitatem alicui, est, ei reipsa benefacere. Psalmo 85. Ostendam illi salutare meum: id est, feram illi opem. Psalmo 91. Sic et Rom. 3, Ad ostensionem iustitiae suae: significat realem exhibitionem. Eodem modo et manifestatio

curam gerat, ut eam alat ac conservet: multo magis sit pios, et iam filios suos factos, omnibus modis aliturus ac foturus. PASSIO, et PATI, valde crebro ponitur pro supplicio affici: praesertim vero dicitur de Christi morte, atque adeo de tota illa humiliatione ac exinanitione, quam nostri caussa sustinuit, ex gloriosissima forma Dei, in ignominiosissimam servi, atque adeo peccatoris omnium maximi descendens. Haec passio saepe etiam mors et sanguis Christi vocatur, quia in hac passione sanguinem fundendo mortuus est. Est vero Hebraeis perusitatum, sanguinem pro violenta, et

me, Dominus autem suscepit me. id est, intimi ac coniunctissimi mei. Sic videtur Iobus loqui cap. 17. Putre dini dixi, Pater meus es tu. id est, foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in

mei. Sic videtur Iobus loqui cap. 17. Putre dini dixi, Pater meus es tu. id est, foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias.

foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres.

intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum,

nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum, Psalmo 49. Ire cum patribus. 1 Par. 17. Ingredi ad patres suos, Genesis

omnis pater-nus favor et beneficium. Vox ipsa perinde in [?: ad- ] vo Graecis significat, quicquid paternum est: ac Latinis patrius, a, um. Videtur ergo more Hebraeo nomen adiectivum pro substantivo positum. Sensus ergo est, quod dicat Paulus, se ideo invocare patrem Domini nostri Iesu Christi pro eis, quia omnis paternus favor ac beneficentia ab eo solo profluat, quaerendaque sit non ex ullo alio principio aut fonte. Huc omnino etiam Germanica versio respexit, Der der rechte vater ist, qui est verus et unicus pater. PATIENTIA in genere est virtus,

quempiam itidem doctis, ad finalem referre voluisse. Sed utriusque significationis habes illustre exemplum in fine Rom. 4, Qui traditus est propter peccata nostra, et resurrexit propter iustificationem nostri. ubi prius Propter significat causam efficientem, posterius vero finalem. q. d. Peccata nostra per imputationem in Christum cumulata, aut (ut Isaias ait) irruentia, eum tam tristi supplicio affecerunt: sed soluta illa abundantissima poena culpae, praestitaque ea ratione iustitia obedientiae

dum dicit, Ipsummet Christum esse nostram propitiationem apud patrem, quatenus fide eius sanguinem apprehendimus. Quod verissime aptissimeque dici, inde apparet, quod cum iniustitia nostra sit proprie ingens quoddam debitum, nosque censeamur ut captivi, nulla alia potest esse materia abolitionis nostri debiti, et liberationis excarcere, quam aliena persolutio pro nobis facta: quae est passio, redemptio aut sanguis Christi. Comprobatigitur tota Scripturs, et ipsemet Paulus eo ipso loco, Monhemii sententiam: et denique maxime usitata significatio praepositionis PER, quae rarius causam

empta, quae (ipsorum opinione) est qualitatum mutatio. Verum Scriptura vult, sanguinem Christi esse ipsam materiam lotionis, aut dealbationis seu albedinis. nam eo nos nostrasque vestes super nivem dealbamus. persolutio iustitiae Christi est ea ipsa materia, qua iniustitia peccati aut debiti nostri aboletur, aut etiam tegitur. Sed de hac re in Libello de Iustitia, et in vocabulo Iustitiae, ac Imputationis, prolixius egi. Vide vero etiam Redemptio. Διὰ, Per, aliquando significat idem quod IN. ut Romanorum 4: Ut sit pater omnium credentium

inde pendet. Sic et primo Paralipomen. vigesimonono dicit David se suosque subditos omnia illa munera, quae ad structuram templi obtulerant, non aliunde quam ex ipsamet benigna Domini manu accepisse. et addit inquiens: Quoniam peregrini nos sumus apud te, et inquilini, sunt et omnes patres nostri. Sicut umbra dies nostri super terram, et non est expectatio. Peregrinari aliquoties simpliciter, habitare aut versari significat. Psalmo decimoquinto: Domine quis peregrinabitur in tabernaculo tuo, et habitabit in monte sancto tuo? Alludit tamen simul ad illas prius indicatas rationes,

primo Paralipomen. vigesimonono dicit David se suosque subditos omnia illa munera, quae ad structuram templi obtulerant, non aliunde quam ex ipsamet benigna Domini manu accepisse. et addit inquiens: Quoniam peregrini nos sumus apud te, et inquilini, sunt et omnes patres nostri. Sicut umbra dies nostri super terram, et non est expectatio. Peregrinari aliquoties simpliciter, habitare aut versari significat. Psalmo decimoquinto: Domine quis peregrinabitur in tabernaculo tuo, et habitabit in monte sancto tuo? Alludit tamen simul ad illas prius indicatas rationes, quibus dicimur esse

Dei per foedus circumcisionis adscripsit aut connumeravit: sed perficere, aut iustos acceptosque Deo, abolitis nostris peccatis, et placata ira Dei perficere non potuit. Omnes Christiani sunt initiati: sed non omnes consummati, aut iustificati. Non agitur autem in istis dictis de prima initiatione nostri, aut Christi: sed de ipsa consummatione, aut perfectione. Christus est initiatus aut cosecratus ad suum ministerium, cum primum est a patre missus: sed consummatus aut perfectus factus est primum in

aliquando etiam σώματα corpora. Sic hoc vocabulo utitur Paulus 2. ad Cor. 1: Ut pro dono aut beneficio ex multis personis in nos collato, gratiae per multos agantur pro nobis. id est, ut sicut multi homines pro nostri liberatione orarunt, ita etiam multi pro impetrata nostri liberatione gratias agant. Persona in Sacris literis trebro externam speciem, dignitatem, nomen, aut etiam alias aliquas qualitates notat. ut 2. Cor. 5, Gloriantur in facie autpersona, non in corde. Personas Latini vocarunt illas

σώματα corpora. Sic hoc vocabulo utitur Paulus 2. ad Cor. 1: Ut pro dono aut beneficio ex multis personis in nos collato, gratiae per multos agantur pro nobis. id est, ut sicut multi homines pro nostri liberatione orarunt, ita etiam multi pro impetrata nostri liberatione gratias agant. Persona in Sacris literis trebro externam speciem, dignitatem, nomen, aut etiam alias aliquas qualitates notat. ut 2. Cor. 5, Gloriantur in facie autpersona, non in corde. Personas Latini vocarunt illas larvas, quas sibi comoediarum actores imponebant, simulantes

3, Habentes speciem pietatis, vim vero eius abnegantes. Aliquando porro in abstracto ipsam fidem aut religionem Christianam Scriptura pietatem vocat 1. Timoth. 3, Magnum est pietatis mysterium, etc. Et mox 6. Si quis diversam doctrinam docet, neque accedit Sacris sermonib. Domini nostri IESU Christi, et ei quae secundum pietatem est doctrinae, etc. Petrus secundae primo, iubet praestare in pietate dilectionem proximi. Omnino secunda Tabula (id est, beneficentia erga proximum) primam sequi debet. Tit. primo, Agnitionem veritatis quae secundum pietatem est.

aut arrabo, magis propria est. Significat enim partem, ac veluti initium precii in venditione pacti, quae nos certos facit de secutura persolutione reliquae summae. id enim ni fiat, emptor illam arrham, aut (ut ita dicam) initialem pecuniam amittit. Quare Spiritus sanctus et coniuncta renovatio nostri recte arrha vitae aeternae dicitur. nam et initium eius est, et certos nos de ea facit. PILUS. Vir dominus pili, 2. Reg. decimo: pro, pilosus vir: qualis fuisse Helias describitur: sicut et Esau.

Apollo porro eos etiam diligentius erudivit ac confirmavit, sed internam conversionem et profectum solus Deus dedit. Isaiae 61. Vocare eos arbores iustitiae et plantationes Domini ad glorificandum. De hac spirituali plantatione etiam Psalm. 92 loquitur: Plantati in domo Iehovae, in atriis Dei nostri florebunt. Plantatos in domo Domini eos dicit, qui vera fide sunt insiti, radicesque egerunt in Ecclesia, et viva Christi membra sunt. Isaias cap. 51 ait, doctores plantare caelos. id est, per suam doctrinam transferre homines ex regno sathanae in regnum Dei. Plantare super

praeputiabitis praeputium fructuum eius: tribus annis erunt vobis praeputia, non comedentur. id est tribus primis annis habebitis eos fructus pro immundis et prophanis, eosque abiicietis, sicut vestra praeputia soletis. Tertio, itidem per metaphoram indicat haec vox nativam carnalemque cordis nostri caecitatem, perversitatem ac pravitatem, quae omnino a piorum mentibus removenda sit: nempe totum veterem Adamum, aut corruptam hanc naturam, quatenus ex utero matris nascitur. Deut. 10, Circumcidetis igitur praeputium cordis vestri, et cervicem vestram non indurabitis amplius. Ibidem

pueri erant cum eo. id est, duo famuli. Act. 4 Qui peros David pueri tui dixisti: Quare fremuerunt. id est, per tuum servum. Matth. decimoquarto: Herodes ait pueris suis hic est Iohannes. 2. Samuelis vigesimosecundo: Surgant pueri, et ludant coram nobis. id est, confligant utrumque aliquot nostri milites. Lucae 1, canit diva Virgo: Suscepit Israelem puerum suum. ubi vel filium intelligere queas, ut eum Deus in Exodo capite quarto erga Pharaonem vocat: vel servum, ut Isaiae quadragesimoprimo. Tertio significat puerilem aetatem. Primo Samuelis primo: Puer autem Samuel erat

omnib. qui expectabant redemptionem in Ierusalem. Luc. 21: Levate capita vestra, quoniam appropin quat redemptio vestra. id est, liberatio plena et ultima. Sic pro finali liberatione ponitur 1 Cor. 1, Qui factus est nobis redemptio. et Romanorum 8, Expectantes adoptionem redemptione corporis nostri. id est, plenam instaurationem. Ephe. 1, Coloss. 1: In quo habemus redemptionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum, secundum divitias gratiae. ubi ista inchoata liberatio in hac vita nempe iustificatio denotatur, sicut supra audivimus. ex cantico Zachariae. At Ephes. 4, Ne

119. Ne repellas me a mandatis tuis, ne patiaris me ab eis aberrare. Denique et Rom. 11 negat Paulus, Deum repulisse populum suum, quem elegerit. id est, repudiasse, abiecisse, etc. Rursus de hominum repulsione mandati Dei, inquit Stephanus Act. 7. Cui noluerunt obedire patres nostri, sed repulerunt, et aversi sunt corde suo in Aegyptum. Sic et Act. 13 dicuntur Iudaei repellere Evangelion Christi. REPLERI Spiritu sancto, Lucae primo. Repleri ira, zeIo, Lucae 4. timore, Luc. 5. insipientia aut amentia, Luc. 6 iocunditate, Actor. 2. gaudio, Act.

conceditur. Pontifex Romanus in suo regno habuit quoddam semidivortium, ut id Erasmus vocat, ita ut coniuges solummodo a societate mensae ac lecti separarentur, novi vero coniugii nec nocens nec innocens persona ius haberet. Contra quem abusum, aut potius noxium errorem, scripserunt non tantum nostri doctores, sed etiam Erasmus, Caietanus in suis Commentariis super Paulum: et denique Catharinus admodum prolixe, cuius liber est excusus Romae anno Domini 1552. Porro sicut coniunctio Ecclesiae cum Deo ac filio eius comparatur coniugio, tum in Veteri, tum et in Novo testamento: sic et

aut adveniet: tunc omnium vel maxime patefiet. Primae ad Corinthios primo: Expectantes dum reveletur filius Dei. id est, coram secundo gloriosoque adventu suo exhibeatur, ipsemet adveniat. Sic et secundae Thessalonicensium primo: Vobis vero qui affligimini relaxationem in revelatione Domini nostri IESU Christi de caelo eum angelis potentiae suae. Eadem vox, ac in eodem usu etiam, 1. Pet. 1 et 4 reperitur. Sic et Rom. 8 habet: Quae nunc patimur, nequaquam paria sunt futurae gloriae in nobis revelandae. id est, divinitus donandae. Virtute Dei custodimur per fidem ad salutem, quae

Psal. 110, et tota Epistola ad Hebraeos testatur. qui etiam ob suam aeternitatem, et quia fuit etiam rex iustitiae et pacis, et denique quia solus haec summa bona acquisivit, ideo dictus est sacerdos perpetuus, et secundum ordinem Melchisedec. de cuius persona ac officio non est nunc nostri instituti disserere. id enim pertinet ad rerum ipsarum tractationem. Illud vero cum primis observatu dignum est, quod Epistola ad Hebraeos affirmat, Leviticum sacerdotium fuisse typum Christi: ac in eum translatu esse, qui iam solus sacerdos sit in perpetuum id sacerdotium obtinens,

Sacramentis duplex iurametum ad. Alterum ex parte Dei, iuramento sese nobis in [?: ] propter filium obligantis, quod non velit mortem peccatoris, sed sit nobis propitius futurus propter filium suum. Ezech. 18, Hebr. 6 et 7. Alterum vero [?: iuramen--- ] est ex parte nostri, qui certo pollicemur, nos soli [?: ] Deum culturos: eaque ratione, quam ille nobis praescribit, ab eoque salutem temporariam ac aeterna per et propter filium suum expectaturos et petituros, ac denique Satanae et mundo inimicitias denunciaturos. [?: Te- ] itidem

frugum aut similium rerum: [?:-rum ] sacrificiorum variae species fuerunt secundum [?:-eri-s ] oblatas, modum ac causas offerendi, festa aut tempora offerendi, finales causas offerendi, et alias circumstantias:quas rerum harum divisiones accuratius consequi, non est nostri instituti. Sacrificia pacifica, [?: vi- ] proprie fuisse eucharistica sacrificia. Sacrificia [?: ] , fuerunt expiatoria sacrificia. Sacrificia holocausta erant, quae tota Domino offerebantur et [?: exure- ] . Sacrificium iuge erat, quod mane et

addebat. Act. 4: Nec est aliud nomen, etc. in quo oporteat nos salvos fieri. Actorum decimoquinto psuedoapostoli aiunt: Nisi circumcidamini secundum [?: ] rem Moysi, non potestis esse salvi: id est, iustificari. Ibidem Petrus inquit: Sed per gratiam Domini nostri IESU CHRISTI credimus nos salvos futuros, quemadmodum et illi. Actorum decimosexto: Crede in Dominum IESUM, et salvus eris tu et domus tua. Primmae Corinthiorum decimoquinto: Notum nobis facio Evangelium, etc. per quod etiam salvamini. id est, per quod vobis annunciatur

exaltavit dextera sua, ducem et servatorem, ut det poenitentiam. Secundae Petri tertio: Longanimitatem Domini salutem arbitremini. id est, statuite vobis esse salutem, non neglectionem aut oblivionem redemptionis vestrae. Salus pro victoria: Apoc. 12: Nunc facta est salus et victoria Dei nostri. id est, nunc expugnatus et superatus est adversarius noster. Apoc. septimo, et decimonono: Salus et honor et gloria ac virtus Domino Deo nostro. id est, ipse merito de hisce omnibus bonis praedicandus est, qui ea nobis solus largitur et praeparat. Quoniam vero hoc verbum magni momenti,

est, qui ea nobis solus largitur et praeparat. Quoniam vero hoc verbum magni momenti, multique usus est in Sacris literis, recensebo adhuc paulo plenius, meliorique ordine, eius significata. I. Salus Dei, passive, aut pacem significat: ut Apoc. 7, Salus ei qui sedit super thronum Dei nostri, et agno. aut victoriam, Apoc. 12, Nunc facta est salus, et virtus et regnum Dei nostri, et potestas Christi eius. Sed rariora sunt de his exempla. II. Salus, de spirituali hominis salute, hoc est conversione, iustificatione, liberatione a peccato et morte, et donatione salutis ac vitae

multique usus est in Sacris literis, recensebo adhuc paulo plenius, meliorique ordine, eius significata. I. Salus Dei, passive, aut pacem significat: ut Apoc. 7, Salus ei qui sedit super thronum Dei nostri, et agno. aut victoriam, Apoc. 12, Nunc facta est salus, et virtus et regnum Dei nostri, et potestas Christi eius. Sed rariora sunt de his exempla. II. Salus, de spirituali hominis salute, hoc est conversione, iustificatione, liberatione a peccato et morte, et donatione salutis ac vitae aeternae. Psal. 28. Salvum sic populum tuum, et benedic haereditati tuae,

et salvator et Iesus in Veteri pariter ac Novo testamento appellatur, quia scilicet spiritualem et aeternam salutem adfert generi humano. Gen. 49. Salutare tuum expectabo Domine. Psal. 14. Quis dabit ex Sion salutare Israel? Psa. 98, Viderunt omnes termini terrae salutare Dei nostri. Psal. 119, Expectabam salutare tuum Domine, et mandata tua feci. Item: Concupivi salutare, tuum Domine, et lex tua meditatio mea est. Esa. 51. Egressus est salvator meus. Et 52. cap. Videbunt omnes terrae salutare Dei nostri. Et cap. 62, Ecce

omnes termini terrae salutare Dei nostri. Psal. 119, Expectabam salutare tuum Domine, et mandata tua feci. Item: Concupivi salutare, tuum Domine, et lex tua meditatio mea est. Esa. 51. Egressus est salvator meus. Et 52. cap. Videbunt omnes terrae salutare Dei nostri. Et cap. 62, Ecce Salvator tuus venit. Luc. 2. Nunc dimittis servum tuum Domine, etc. quia oculi mei viderunt salutare tuum. Matt. 1, Vocabis nomen eius Iesum, ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis suis. Ephes. 1. Christus caput est Ecclesiae, et

mei viderunt salutare tuum. Matt. 1, Vocabis nomen eius Iesum, ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis suis. Ephes. 1. Christus caput est Ecclesiae, et ipse est salvator sui corporis. Phil. 3, Unde salvatorem expectamus Dominum Iesum Christum. Tit. 2 Apparuit gratia Dei Salvatoris nostri Tit. 3, Postquam apparuit benignitas et humanitas Salvatoris. 2. Timoth. 1, Gratia vobis quidem data est per Christum, etc. sed palam facta nunc est per apparitionem salvatoris Iesu Christi. 1. Iohan. primo. Pater misit filium salvatorem mundi. III.

quod medium. aut per quem mediatorem velit Deus servare homines. Reperitur tamen haec nox etiam in Vulgata veteris Testamenti editione, Gen. 49. Expectabo salutare tuum Domine Psal. 14. Quis dabit ex sion salutare Israel? Psal. 98 Viderunt omnes termini salutare Dei nostri. Idem est 52. Psal. 119. Expectabam salutare tuum Domine, et mandata tua feci. Sic actor. 28, Notum ergo sit vobis, quod gentibus sit missum hoc salutare Dei, et ipsi audienti Meschias, et eius Evangelion, per quod Deus [?: ser- ] credentes. Sicut vero Salus

Lucae primo inquit angelus ad D. Virginem: Propterea etiam quod nascetur ex te Sanctum, vocabitur filius Dei. Daniel capite nono vocat eum Sanctum sanctorum, inquiens: Et ungetur Sanctus sanctorum. Et Psalmo septuagesimo: Domini est assumptio nostra, et sancti Israelis regis nostri. Plures autem sunt causae, quare Meschias vocetur Sanctus: quia videlicet est verus Deus, et proprie est solus Sanctus, quia est de Spiritu sancto conceptus. ob quam causam dicit angelus eum esse vocandum Sanctum, quia peccatum non novit, nec inventus est dolas in ore eius: quia fuit

interdum iustificare significat Eph. 2: Semetipsum tradidit pro eo, ut sanctificaret eam, [?: ] licet Ecclesiam. 1 Cor. 6, Haec eratis quidem, sed [?: ab- ] estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis per [?: ] Domini IESU, et per spiritum Dei nostri. Videtur enim hic Abluere et Sanctificare et iustificare synonyma esse. Eb. 10. Per quam voluntatem sanctificati sumus, pro oblationem corporis IESU Christi semel peractum. Idem eadem significatione verbo Consummare utitur: Unica oblatione consummavit in perpetuum, eosque

Latinos mutuasse adverbium temporis Olim, quod similiter de praeterito et futura ut Hebraeum, dicitur. Dicitur autem Hebraeum de preterito et futuro, vel a condito inde mundo computando usque ad consummationem seculi, vel legem: vel a lege Moysi usque ad primum Christi servatoris nostri adventum in carne: seu potius ad baptismum, et dispensationem eius: vel a diluvio, usque ad consummationem seculi: vel a non ita longo tempore, quod olim fuerat, usque in aliud tempus. Haec eo consilio adducere liber ut refutetur non modo crassa illa, verumetiam pertinacissima obstinatia

templum, [?: ] tum divinum, sacrificia, ceremonias, iudicialia, et [?: ] nus reliquas omnes legis Mosaicae observationes nequaquam abrogatas, sed aeternas, et ad iustificationem nostri necessarias esse, ex hoc maxime vocabulo, quod plerunque annexum habet, contendunt: atque etiam nonnullos ab Evangelii gratia, quo docetur sola Dei misericordia fide propter Christum iustificari hominem, absque ullis operibus legis, in Iudaismum abduxerunt. Caeterûm quod Hieronymus super

suis heris aut liberis hominum servire cogitur, sed etiam ipsis servis. Gen. nono. Maledictus erit Canaan: servus servorum erit fratribus suis. id est, infimus servus, aut extreme erit illis subiectus. Sicut oculi servorum ad manus dominorum, et oculi ancillae ad manus dominae suae, ita oculi nostri ad Dominum. Expositum est supra in voce Oculi et Manus. Sensus autem est, quod servi aut servae tuae pensum, tum dimensum a suis tantum heris expectent non habentes alioquinquid agant, vel etiam unde [?:-- ] necessarias petant. Sic Germani dicunt, Einem [?:---- ]

laqueo contritoram ac tentatorum. SERVATOR, alias de communi conservatione ac defensione omnium hominum accipitur, et Deo patri tribuitur: 1. Tim. 1. et 4. Aliquando tantum de ista spirituali servatione: quae significatio, etsi suo modo etiam patri conveniat, ut qui adeo misertus sit nostri, ut unigenitum filium nobis donaverit, quique nos ad filium trahit, qui item impium iustificat, et denique in sua manu conservat: tamen aliquanto usitatius de filio incarnato accipitur, qui semetipsum pro Ecclesia, omnibusque peccatoribus dedit. Est autem adeo augustum hoc verbum

Si occides improbum, viri sanguinum discedite et me. id est, Utinam occideres, vel etiam certe occides. Aliquando interrogando affirmat. Amos 3. Si erit malum, et Iehova non fecit illud. id est, nun quid erit ullum malum in civitate, seu ulla calamitas, quam Deus non immiserit in castigationem nostri? id est, certe non est quicquam cladis, quod a Deo non infligatur. Sic ibidem: Si tuba canet, et populus non consternabitur. id est, nunquid? certe non. De huius particulae significatione Philip. 1. disceptatur, cum Paulus inquit, εἰ δὲ, Si autem

et promissione, spem non habentes: et sine Deo. i. non sperantes opem ac favorem Dei, multo minus expectantes aeternam vitam. Coloss. 1, Propter spem quae reposita mihi est. ad Tit. 2: Expectantes beatam illam spem, et illustrem illum adventum gloriae magni illius Dei, ac servatoris Domini nostri IESU Christi. Sic Petrus primae tertio, iubet nos paratos esse ad reddendam rationem de ea spe quae in nobis est. id est, cur et quomodo expectemus vitam ac gloriam aeternam, et quam firma testimonia aut fundamenta eius spei ha-beamus. Synecdochice totam religionem complectitur: Ephes. 1,

quod, sicut galea ipsum caput tuetur ac servat, sic et spes servat ac retinet nos in vera pietate: quam si amitteremus, mox simul etiam a tota pietate deficeremus. ex illa enim finali spe vitae, tota nostra religiositas pietasve dependet. Spes viva. 1 Petr. 3: Benedictus Deus pater Domini nostri IESU Christi, qui ex multa misericordia regenuit nos in spem vivam, per resurrectionem IESU Christi. Spem vivam vocat bona sperata, quae sint perpetuo viventia ac durantia, nunquam interitura, ut ibidem mox Apostolus seipsum exponit. Posses quoque per hoc epitheton intelligere, certam,

fortuito hominem interfecerant, ut confugiant ad certas civitates, donec steterint: id est, iudicati fuerint coram coetu. Sic Paulus Actorum 25, provocans inquit: Ad tribunal Caesaris sto. id est, ibi cupio sisti, iudicandus ab eo. Aliquando iudicare declarat. Esdr. 10 Stent obsecro principes nostri in universo coetu. id est, cognoscant, iudicent de hoc negocio. Alii praesint, praeficiantur, etc. Sexto, Stare alicui a dextris, significat opportune ei adesse, vel in bonum, vel in malum. Nam et Satan dicitur alicui stare a dextris, Zach. 3. et Psal. 109.

Corruet [?: ] sub se: Iosuae 6. id est, cadet ibidem statim. Quarto, instrumentum videtur aliquando significare. Psa. 66 Ad eum ore meo clamavi, exaltatusque est sub lingua mea pro, lingua mea, meo sermone. SUBIICERE iniquitates. Mich. 7. Revertetur, miserebitur nostri, subiiciet iniquitates nostras. id est, [?: ] cabit aut conculcabit, et opprimet perdetque peccata. SUBSANNATIO, est amarulenta derisio. Psal. 2, Habitans in caelis deridebit, Dominus subsannabit eos. Bibere subsannationem. Qui bibit subsannationem,

Psalm. 32, Confitebor super sceleribus meis ipsi Iehova. Isa. 2, Verbum Domini quod vidit Isaias super Iehuda. Ioelis 1, Super hoc filiis vestris narrate. Sic scriptiones fieri dicuntur super aliquo libro, aut materia: pro, de illo 2. Thessal. 2. Oramus vos fratres super adventu Domini nostri IESU Christi. id est de adventu, seu quod ad eum attinet. 2. Cor. 1. Spes nostra super vobis firma est. id est, de vobis. Ibidem: Nolumus vos fratres ignorare super tribulatione nostra: id est, de tribulatione. 2. Cor. 12, Super tali homine gloriabor: id est, de tali. Prophetare super

verbi testificandi convenit cum eo quod modo dixi significare, laudare, celebrare, praedicare: et cum eo quod supra ostendi significare, docere. Unde fit, ut in Novo testamento, sicut et in Veteri, non raro testimonium significet doctrinam. 2. Timoth 1, Ne te pudeat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum vinctus ipsius: sed esto particeps afflictionum Evangelii: id est. ne te pudeat Evangelizare, aut testari de Christo. Sic Act. 22, Paulo in templo divina revelatione dicitur a Christo: Festina, et exi cito ex Hierusalem, quia non accipient testimonium tuum de

nobis iustita Christi, pax cordis. Spiritus sanctus, renovatio, et primitiae vitae aeternae. Hinc liquido apparet, nostram istam pactionem cum Deo, aut sacramenta, esse vere quoddam testamento foedus, i. quiddam mixtum ex testamento et foedere. Adscribam vero etiam iuridicam quandam collationem nostri istius spiritualis testamenti, cum iis conditionibus quas Iurisprudentes in politicis testamentis requirere re ac praescribere solent. Testamentum est (inquit Ulpianus) voluntatis nostrae iusta sententia, de eo quod quis post mortem suam fieri velit. Huius definitionis explicatio.

usurpatur Ier. 31. Adhuc ornaberis tympanis tuis, et egredieris cum choro ladentium. id est, reb. laetis uteris instrumentis Musicis, quae te ornabunt: sicut etiam nunc utuntur puellae in Italia cymbalis, quae sunt semitympana, aut aperta tympana. TYPUS. 1. Cor. 10. Haec autem typi nostri fuerunt. id est, exemplaria, in quib. tanquam tabellis Deus vobis delineavit, quid fugere, quid sequi debeamus. Vulg. habet. Haec autem in figura facta sunt nostri. Eras. Haec ante figurae nostri fuerunt. Quae expositiones aditum patefaciunt phreneticis quibusdam ex hoc loco colligentib. in

nunc utuntur puellae in Italia cymbalis, quae sunt semitympana, aut aperta tympana. TYPUS. 1. Cor. 10. Haec autem typi nostri fuerunt. id est, exemplaria, in quib. tanquam tabellis Deus vobis delineavit, quid fugere, quid sequi debeamus. Vulg. habet. Haec autem in figura facta sunt nostri. Eras. Haec ante figurae nostri fuerunt. Quae expositiones aditum patefaciunt phreneticis quibusdam ex hoc loco colligentib. in veteri populo omnia fuisse umbratilia: quasi scilicet Israel non fuerit vera Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores

cymbalis, quae sunt semitympana, aut aperta tympana. TYPUS. 1. Cor. 10. Haec autem typi nostri fuerunt. id est, exemplaria, in quib. tanquam tabellis Deus vobis delineavit, quid fugere, quid sequi debeamus. Vulg. habet. Haec autem in figura facta sunt nostri. Eras. Haec ante figurae nostri fuerunt. Quae expositiones aditum patefaciunt phreneticis quibusdam ex hoc loco colligentib. in veteri populo omnia fuisse umbratilia: quasi scilicet Israel non fuerit vera Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores sunt exorti: quum tamen Paulus

phreneticis quibusdam ex hoc loco colligentib. in veteri populo omnia fuisse umbratilia: quasi scilicet Israel non fuerit vera Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores sunt exorti: quum tamen Paulus haec dicat typos fuisse non Israelitarum, sed nostri respectu. Quanquam etiam Israelitis fatear sacramenta caeremoniasque caeteras, ipsaque adeo Dei beneficia ac poenas inflictas, fuisse rerum spiritualium typos, sed ita ut rei veritatem simul haberent. V VACCAE nomine Amos cap. 4

[?: ] supia quae non veterascunt, thesaurum in caelis. Hinc [?: ] nim probant monachi, oportere eos qui germani Christiani esse volunt, omnia sua vendere, et distribuere [?: ] mendicos, et ex mendicitate vivere. Quae nequaquam sententia Domini ac servatoris nostri est: sed ut id [?: ] non male ad verbum exponi potest de Apostolis ac discipulis ipsius, quos ab omni cura ac opera rerum [?: ] narum abstrahebat ad scholam suam, paulo post ablegaturus per orbem terrarum ad instituendas novas scholas: ita non est universale

Deo addi, sicut supra in Turbine et Procella dixi: sive quia ita aliquando apparent eius visiones: sive quia ex nubibus vento agitatis tonitrua et fulmina veniunt: sive denique, ut quasi quaedam magnifica et terrifica hypotyposis addatur, ut pictores et poetae solent, ut tanto magis sensus nostri ea specie ac quasi pictura moveantur. Sic dicitur Deus ambulare super pennas ventorum, et equitare super nubes: Psalmo 18. et 104. Sic Psalmo 148. Ventus turbinis faciens ventum eius: id est, ventus procellosus, cuius ministerio utitur Deus. Agitari aut circumferri quovis vento

omnibus diebus vitae tuae, Psal. 128. Videre salutem Dei, Psal. 91 et 98. Videre vitam cum uxore, Ecclesiast. 9: id est, suaviter victitare. Octavo, non raro significat cum singulari quadam oblectatione spectare. Psal. 35: Euge euge viderunt oculi nostri. Psal. 64, In hostibus meis vidit oculus meus: scilicet, optatum eventum. Ierem. 17, Erit tanquam mirica in deserto, et non videbit bonum. Sed hoc rectius ad priorem significationem. Psalm. 112. Non timebit, donec videat in hostibus suis. Aliquando contra de acerbo et

23, Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. idest, tua paterna cura et regimen, quo me perinde ut ovem tuam regis et tueris. Locum Zach. [11,] Accepi mihi duas virgas, unam vocavi Decorem, et unam vocavi Corruptores, et pavi gregem, etc. valde varie tractant interpretes. Nostri enim, pro virga corruptorum, legentes Virgam funiculi: per virgam decoris intelligunt legem naturae, et per virgam funiculi legem Iudaeorum. Ubi autem venit Evangelium, utraque lex cessavit, ne posset damnare. Vel, sicut legem naturae emendavit lex Mosae, ita legem Mosis Evangelium,

moveor, magis Sacris novi Testamenti literis et versione LXX usitatum, quam bonis Graecorum autoribus. Isai. 63: Ubi est multitudo viscerum tuorum et misericordiarum? pro, amor ille maximus, et plane maternus, quo prosequebaris olim populum tuum? Luc. 1 legitur, Per viscera misericordiae Dei nostri, quibus visitavit nos exoriens ex alto. id est, per summam ac intimam misericordiam suam, quae ex intimis visceribus suis profecta est. In illis autem visceribus dicitur nos Deus visitasse: id est, impellente eum summa illa interna ac plane materna misericordia: seu etiam visitavit nos

aut aliarum avium est, ut duplo maior [?: si- ] vis significati huius loquutionis. Umbra quia speciem [?:--tum ] , non etiam ipsam rei aut corporis veritatem, aut soliditatem continet: ideo per metaphoram ac similitudinem, omnes res fugaces et umbratiles denotat. Dies nostri sicut umbra super terram: 1 Paralipomennon 29. Iob 18. Psalm. 101, Dies mei sicut umbra [?: dec--naverunt ] . et Psalmo 144, Dies mei sicut umbra praetereunt. Esdrae 4, Fugite umbram seculi: id est, res fugaces ac inanes huius mundi ac vitae. Isaiae 16, Pone velati noctem

suspendantur. Psalmo quinquagesimosexto: Pone lachrymas meas in utre tuo. id est, memor esto lachrymarum et calamitatum mearum, sicut qui in utre aut lagena aliquem bonum liquorem vini aut olei reponunt, vel etiam secum circumferunt. Mox sequitur, Certe in libro annotas. Oseae 7, Dies regis nostri aegrotare fecerunt principes utre vini. id est, natalicia regis [?: o-unt ] principes crapula et helluatione, unde morbus est consequutus. UTERUS. Ab utero aliquem aliquid esse, significat semper inde a nativitate. Psalmo quinquagesimooctavo Abalienati sunt

quarto, Tit. secundo. Interdum vero invidiam ac livorem: ut Actorum 5. 7. 13 et 17. Romanorum 3. 1. Corinthiorum 3. 13. 2 Corinthiorum duodecimo, Galat. quinto, Iacob 3. 4. Tertio, accipitur pro sancta quadam zelotypia, quae non proficiscitur a cuiusquam odio: verum ab eorum amore, quos non nostri, sed ipsorum potius causa amamus. ut 2. Corinthiorum undecimo. Quarto, pro sui ipsius amore, cui sancta illa zezelotypia praetexitur: ut Galat. quarto. Quinto, pro animi aestu ex indignatione de iis concepta quae idigne fiunt, adversus eum quem amamus: puta, vel adversus homines nobis

per metaphoram zelum Pseudapostolorum notat. Galat. 4 inquit Apostolus: Zelantur vos non bene: sed [?:--dere ] vos volunt, ut se depereatis. Est autem ibi metaphora sumpta a procis zelotypis, quam etiam sequentibus versiculis duobus persequitur. Duplex autem est zelotypia. Una, cum nostri causa diligimus, ideoque non possumus rivalem pati: ut assentatores, qui in talis principum degunt, nec principis commoda proprio quaerunt, sed quatenus cum sua ipsorum utilitate sunt coniuncta: ideoque id unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo scilicet

est: anima, in morali sensu, qui tropicus dicitur: spiritus, in superiore intellectu, qui Anagoge appellatur. Quam triplicem Scripturarum regulam convenienter observat confessio Trinitatis, sanctificans nos per omnia, ut integer spiritus noster et anima et corpus sine querela in adventum Domini nostri IESU CHRISTI, iudiciumque servetur. Sapientia mundi huius philosophiam suam in tres partes divisit, Physicam, Ethicam, Logicam: id est, naturalem, moralem, rationalem: sed naturalem illam, pertinentem ad causam naturae: moralem, quae respiciat ad mores: rationalem vero, quae de sublimioribus

venturae iucunditatis praefiguratio. In Psal. [?: ] supra. Hyems, persecutio vel tribulatio. In Evang. Ut non fiat vestra fuga hyeme, vel sabbato. Anni, aliquando pro aeternitate accipiuntur, ut ibi: Et anni tui non deficient. Interdum et pro brevitate, ut hic: Anni nostri tanquam aranea meditabuntur. Dies et nox, iustitia et iniquitas, fides et infidelitas, prospera et adversa. In Ps. [?: ] die mandavit Dominus misericordiam suam, et in nocte declaravit. Lumen et tenebrae ita maxime accipiuntur, ut dies et nox. In epist. Ioan. Qui diligit fratrem

spiritum, spiritus autem adversus carnem. Genua, confessio humilitatis. In Cantico: Et nunc flecto genua cordis mei. Aliquando virtus fidei, in Propheta: Reliqui mihi 7000 virorum, qui non curvaverunt genua Baal. Pedes, cursus vitae, vel stabilitas mentis vel fidei. In Ps. Stantes erant pedes nostri. Et in malam partem, in Propheta. Cur claudicatis utroque pede? Et, Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Calcaneum, supplantatio vitiorum. In Gen. Ipse tuum observabit caput, et tu illius calcaneum. Gressus, profectus operum. In Ps. Perfice gressus meos in semitis tuis. Vestigia,

beatitudinis, vel remissionis. In Levit. Numerabitis ergo septem hebdomadas plenas usque ad alteram diem, et infra. i. quinquaginta dies. Iubilaeus, venturae quietis significatio. In Levit. Annus remissionis signum sanctum erit vobis. Civitas Dei, Ecclesia, vel anima. In Ps. In civitate Dei nostri. Cives, fideles. In Apost. Sed estis cives sanctorum, et domestici Dei. Muri, munimenta scripturae divinae, vel Prophetae, vel Sancti. In Ps. Aedificentur muri Hierusalem. Item in aliam partem: In Deo meo transgrediar murum. Turres, Apostoli, vel perfecti quique In Ps. Et abundantia in

linea, corpori penitûs adstricta, eademque talaris: unde et poderis appellata. haec et subucula dicitur. Logion, quod et Rationale, pannus exiguus, ex gemmis, auro, coloribusque variis, qui superhumerali contra pectus pontificis adnectebatur. Cidaris, pileus sacerdotalis ex bysso. Hunc Graeci et nostri tiaram, quidam etiam mitram vocant. Petalum, aurea lamina in fronte Pontificis quae Dei nomen illud ineffabile Tetragrammaton, quatuor literis Hebraeis gerebat scriptum. Penula, in Apostolo, Latinum est, est autem quasi lacerna, descendentibus clavis. Baddim, in Daniele, vestes lineae,

metitus est eos funiculo 154. 54 14. Inquit mulier de Thekoa, extinguent prunam meam, quae relicta est 981. 28. 29 Super me Domine misit iniquitas 456. 31 15. Et furabitur Absolon cor virorum Israel 354. 69 19. Cur furati sunt te fratres nostri viri Iuda? 354 15. 16 Et furatus est se populus die illo, ut ingrederetur civitate, sicut furari solent cum fugiunt e praelio 355. 24. 25 22. Non egredieris ultra nobiscum in praelium, ne extinguas lucernam Israelis 595. 27. 28 23. Vir autem

abundans, etc. 525. 19 [?: ] cornu populo suo 183. 56
PROVERBIA SALOMONIS. [?:-9 ] . Principium sapientiae timor Domini 957. 50 [?: S- ] tuam proiice in medio nostri 633. 42. 43 Dicitur sapientia clamare in plateis 899. 39 Cum venerit sicut desolatio timor vester 213. 34 4. Oculi tui ad rectum respiciunt 816. 49 lux iustorum progreditur, et illuminat 407. 18 5. Uxor caprea gratiae

populus est, sicut contradicentes sacerdoti [?: ] . 39 6 Propterea vulneravi eos per prophetas, etc. 765 [?: ] . 12 [?: ] Misericordiam volo, et non sacrificium 1062. 47. 48 [?: ] Dies regis nostri aegrotare fecerunt principes utre [?: ] 1305. 44. 45 [?: ] Quia ventum seminaverunt, et metent turbinem [?:--5 ] . 58. 59 ascenderunt ad Assur, ut onager solitarius sibi 787 [?:-9 ] . 70

42. 43 Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles 397. 68. 69 Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes 840. 57. 58 Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui 91. 16 Per viscera misericordiae Dei nostri, etc. 1283. 37. 38 Iohannes convertet corda patrum in filios, et filiorum ad patres 175. 40 2 Exiit edictum, etc. ut censeretur totus orbis 798. 43. 44 Haec descriptio prima facta est, etc. 952. 32. 33

etc. 1157. 12. 13 Qui vocat ea quae non sunt, ut sint 1298. 32 Propterea per gratiam, ut sit firma promissio 970. 36 Qui traditus est propter peccata nostra, etc. 869. 2. 3 Et resurrexit propter iustificationem nostri 1042. 45 5 Experientia parit spem, spes autem non confundit. vide particulam SPES Gratia autem et donum abundavit, et superabundavit supra peccatum 11. 1 Spes non

conscientia? 570. 67. 68 Dicit Paulus, quod citra omnem cunctationem et dubitationem sit emendum quicquid in macello [?: ven- ] 597. 68. 69 [?: ] autem fuit Christus, etc. 892. 14. 15 [?: ] autem typi nostri fuerunt 1233 20 [?: ] quem frangimus, nonne communicatio, etc. [?: ] . 39. 40 [?: ] cui benedicimus, nonne communio, etc. [?:-6 ] . 5. 6 [?: ] De operto aut tecto

pastor ib. 63 sponsus 123. 2 Christum quibus nominibus Apostoli denotent ibid. 25 Christus quando et quomodo noster mediator et intercessor apud patrem factus 423. 1 et sequentibus. Christus triste onus debiti nostri in se per imputationem recepit 15. 6 voluntarie se sponsorem, vadem et primarium debitorem pro nobis constituit ibid. 10 Christus quomodo gratia plenus 372. 46 de Christo seu Messia, quod ex virgine absque virili semine nasci debuerit,

nonnunquam concupiscentiam significet ib. 13 Iehova nomen unde a Latinis sumptum, et Iovi attributum sit. ib. 37 Iehova nomen quomodo patribus ignotum ib. 24 Iesus appellatio 120. 32 Iesus nomen proprium et genuinum, domini ac servatoris nostri Christi 115. 6. 7 Iesum Mariae filium esse Meschiam seu Christum, hoc est, mundi servatorem, toties a Deo per patriarchas et prophetas promissum 115. 58 etc. Iethro, socer Moysi, qualis sacerdos fuerit 1058. 13 imago et similitudo

etc. imputativam Christi iustitia [?:--nare ] , et Pharisaeorum iustitiam et de opera iactare, ac [?: populo--- ] imputare, vetus furor est [?: 4-- ] . 20. etc. de Imputativa Christi iustitia, adversarii nostri ob duas causas evius sentiunt [?: 4-4 ] 41 imputatio divina et humana duobus discriminibus discernuntur ib. [?:-4 ] imputatio humanae iustitiae, aut non imputatio iniustitiae, cur adeo [?: ] hil, divina vero plurimum, vel

ibid. 21 dum contendunt Papistae, iustificare idem esse, quod reipsa infusisque virtutibus iustificare, suam inscitiam produnt 500. 41 iustificare et iustificari verbum, quae habeat in Scripturis synonyma 504. 53 in Iustificationis seu reconciliationis nostri cum Deo, negocio, unde sit quod adversarii nostri Papistae hallucinantur atque impingunt 430. 44 iustificatio nostri quid sit 429. 46 iustificationis nostrae causa materialis et formalis 869. 48 et 870. 2 in Iustificatione nostri quae

idem esse, quod reipsa infusisque virtutibus iustificare, suam inscitiam produnt 500. 41 iustificare et iustificari verbum, quae habeat in Scripturis synonyma 504. 53 in Iustificationis seu reconciliationis nostri cum Deo, negocio, unde sit quod adversarii nostri Papistae hallucinantur atque impingunt 430. 44 iustificatio nostri quid sit 429. 46 iustificationis nostrae causa materialis et formalis 869. 48 et 870. 2 in Iustificatione nostri quae concurrant 423. 70 et 424. 1 etc.

produnt 500. 41 iustificare et iustificari verbum, quae habeat in Scripturis synonyma 504. 53 in Iustificationis seu reconciliationis nostri cum Deo, negocio, unde sit quod adversarii nostri Papistae hallucinantur atque impingunt 430. 44 iustificatio nostri quid sit 429. 46 iustificationis nostrae causa materialis et formalis 869. 48 et 870. 2 in Iustificatione nostri quae concurrant 423. 70 et 424. 1 etc. quomodo Iustificemur propter Christum 422. 42 iustificatio

seu reconciliationis nostri cum Deo, negocio, unde sit quod adversarii nostri Papistae hallucinantur atque impingunt 430. 44 iustificatio nostri quid sit 429. 46 iustificationis nostrae causa materialis et formalis 869. 48 et 870. 2 in Iustificatione nostri quae concurrant 423. 70 et 424. 1 etc. quomodo Iustificemur propter Christum 422. 42 iustificatio nostra, seu reconciliatio sive acceptatio quomodo peragatur 16. 13 iustificatio non complectitur renovationem 1032. 8

70 et 424. 1 etc. quomodo Iustificemur propter Christum 422. 42 iustificatio nostra, seu reconciliatio sive acceptatio quomodo peragatur 16. 13 iustificatio non complectitur renovationem 1032. 8 iustificatio seu conversio nostri, a Paulo induitio Christi dicta 425 45 etc. iustificatio seu reconciliatio nostra typo vellerum ovillorum, quib. primi parentes induti leguntur, adumbrata. ibid. 61 iustificari nos solius Christi mediatoris obedientia sive iustitia

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report