Your search found 49997 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 45717-45888:

publicae obiecta, ac in particulari de serici cultura et propagatione equorum altioris staturae, circa removenda quae commercio obstant impedimenta, ac in specie viarum partim instaurationis, partim conservationis, fluviorum repurgationis, et respective regulationis nec non canalium, per quos partim hi coniungi, partim vero transportus mercium facilitari possit, constructionis; et cum haec nonnisi notabilibus sumptibus perfici possint, constituendi fundi publici, in quem, cum fundationes publicae converti possint, harum

Neosolio usque Strigonium, ubi Danubium subit, iisdem sufficit; Bodroghus quamquam sat longo spatio per comitatum Ungváriensem et Zempliniensem decurrat, vix tamen ad Tokainum, ubi Tibisco illabitur, rates vehit. Hernadus, qui Cassoviam praeterfluit, non longe a suo in Tibiscum ad Kesznyéten cum Sajone influxu, minora navigia recipit. Samusius in Transylvania ortus, quamquam per mediocrem Szolnok et Szathmariensem comitatum longo spatio decurrat, donec se infra Vid cum Tibisco uniat; tamen ut nunc est, ne ratibus

e contra iam ad Lárd in Transylvania rates sustinet, supra Szegedinum, ubi Tibisco infertur, par est minoribus etiam navigiis. Ipsi praecipui, relate ad obiectum navigationis, Hungariae fluvii, Danubius, Tibiscus, Dravus, Savus et Colapis, non tantum factitiis, velut illapsis in alveum truncis, verum naturalibus etiam impedimentis, syrtibus nempe, scopulis et gyris sinuosis laborant. § VII. Sedimenta fluviorum Hungariae. Praeter hos, seu ex toto, seu in parte

terrarum tractum componas, iustum effeceris comitatum. § X. Quale solum habeat relate ad rem metallurgicam. Solum quod attinet, id in protenso, per plures latitudinis et longitudinis gradus Regno, varium utique et multiplex esse debet. Non modo septemtrionales Hungariae alpes, sed ipsi etiam, quibus ab oriente versus Transylvaniam cingitur, montes, omnis fere speciei metalla et semimetalla, imo varii etiam generis pretiosos lapides et inexhauribilem salem illum lapideum subministrant, sed densis plerumque sylvis teguntur adeoque

liberae huius navigationis potissimum ad Turcicas Mari Nigro adsitas provincias et Imperium Moscoviticum, cuius complures navigabiles fluvii in Mare Nigrum se exonerant, refertur. Quare idem piae memoriae Imperator commercialem etiam cum Aula Moscovitica tractatum anno 1784. stipulatus est, quo non exigui commerciales favores reciproce stabiliuntur. § XVIII. Qualem in specie ad septemtrionales eius partes. A meridie, id est Semlino usque Ieszenovacz, inde inclinata tantisper

inde inclinata tantisper versus orientem linea usque extremum meridionale Regiminis Licani punctum, ubi iam Veneta ditio incipit, Sclavonia et Croatia Turcicis provinciis cingitur; provinciae hae nec cultae nec populosae sunt; sylvis abundant; et cum suilla Turcis vesci non liceat, haec autem a nostris quaeratur, copiosos quaestus gratia maialium greges alunt. Caeterum, cum Sclavonia et Croatia in eadem sunt commerciali relatione quam ad Semlinum, vigore praefati tractatus vigere vidimus. Verum hic quoque provinciale a Turcis per Statum militarem intercluditur; et

sunt commerciali relatione quam ad Semlinum, vigore praefati tractatus vigere vidimus. Verum hic quoque provinciale a Turcis per Statum militarem intercluditur; et cum montosae saxosaeque partes illae omnibus pene naturae beneficiis destituantur, manualem vero industriam ipsum Systema militare non admittat, quo plagae illius incolae per minutum adminus commercium (Stich-Handel) dictum, vitam tolerare possint, Generalatui Carolostadiensi peculiares per vectigal tricesimale favores sunt concessi. In hac linea primum Vuna ad Jeszenovacz tum Colapis ad

olim Croaticarum insularum series obiicitur. In hoc tractu naves stationem habent in Carlobago, Segniae, Portu-Regio, Buccari et Flumine, formalem tamen portum nonnisi Buccari et sic dictus Portus-Regius efficiunt eo discrimine quod Portus-Regius, arte etiam adiutus, non nisi 50 circiter maioribus navibus tutam praebeat stationem. Buccari terno maiorem navium numerum recipiat, sed sibi relictum a borea vehementer infestetur paucisque tantam, quas infra eius ictum se collocare possunt, navibus tutum refugium praestet; ad Flumen

vocant, in quo maiores naves una hora procul a litore consistere mercesque minoribus naviculis et exponere et recipere debent. Segnia aliquam, sed intuti prorsus portus speciem habet. Carolobagi situs, vix aliquam meretur attentionem. Hic itaque Hungaria, non iam unam tantum, sed omnes ferme orbis provincias et populos contingit. Hic iam commercium Hungariae non unius tantum, sed omnium commercialium populorum teloniis obnoxium est. Hoc exiguo licet litorali propius adhuc, quam per Mare Nigrum Mediterraneo et Oceano

et exponere et recipere debent. Segnia aliquam, sed intuti prorsus portus speciem habet. Carolobagi situs, vix aliquam meretur attentionem. Hic itaque Hungaria, non iam unam tantum, sed omnes ferme orbis provincias et populos contingit. Hic iam commercium Hungariae non unius tantum, sed omnium commercialium populorum teloniis obnoxium est. Hoc exiguo licet litorali propius adhuc, quam per Mare Nigrum Mediterraneo et Oceano nectitur. Praecipuum enim, quod navigationi Litoralis huius obstabat impedimentum, pyraticam nempe barbarorum

suos eo convertit, ut totum tam Hungaricum, quam Germanicum commercium Tergesti possit concentrare. Ut scopum hunc assequatur, mercatores permovere navigationem Segniae, Portus-Regii, Buccari et Fluminis navigationi Tergestinae subalternam tantum efficere, ipsum tricesimale vectigal eo dirigere non intermisit. Et vero respondit Gubernii huius conatibus eventus; eo enim rem perduxit, ut non modo producta Hungariae, quae per mare cum lucro distrahi poterant, per Canisam et Pettovium viam versus Tergestum iniverint, verum maxima etiam Italicarum et Levantinarum mercium, quibus Hungaria

Ut scopum hunc assequatur, mercatores permovere navigationem Segniae, Portus-Regii, Buccari et Fluminis navigationi Tergestinae subalternam tantum efficere, ipsum tricesimale vectigal eo dirigere non intermisit. Et vero respondit Gubernii huius conatibus eventus; eo enim rem perduxit, ut non modo producta Hungariae, quae per mare cum lucro distrahi poterant, per Canisam et Pettovium viam versus Tergestum iniverint, verum maxima etiam Italicarum et Levantinarum mercium, quibus Hungaria indigebat, pars, eadem Pestinum devecta indeque per Regnum omne distributa fuerit. Rem hanc

nec Colapis et Savus ita repurgati, ut iis adversus Carolostadium usque potuerit navigari, nec viae adhuc in Hungaria et Croatia ita instauratae fuerint, ut eorsum merces commode devehi potuissent. Verum viis quidem instaurandis comitatus eodem ferme tempore manum admoverunt. In reliquo autem non defuere non multo post perspicaciores viri, qui magna argumentorum vi Augustae Aulae demonstrarunt, quod et longior et sumptuosior via illa per Tergestum evehendis productis Hungaricis, quae cum sint voluminosa, pretium sumptuosi transportus haud sustinent, non possit convenire,

et Savus ita repurgati, ut iis adversus Carolostadium usque potuerit navigari, nec viae adhuc in Hungaria et Croatia ita instauratae fuerint, ut eorsum merces commode devehi potuissent. Verum viis quidem instaurandis comitatus eodem ferme tempore manum admoverunt. In reliquo autem non defuere non multo post perspicaciores viri, qui magna argumentorum vi Augustae Aulae demonstrarunt, quod et longior et sumptuosior via illa per Tergestum evehendis productis Hungaricis, quae cum sint voluminosa, pretium sumptuosi transportus haud sustinent, non possit convenire, quod hac

In reliquo autem non defuere non multo post perspicaciores viri, qui magna argumentorum vi Augustae Aulae demonstrarunt, quod et longior et sumptuosior via illa per Tergestum evehendis productis Hungaricis, quae cum sint voluminosa, pretium sumptuosi transportus haud sustinent, non possit convenire, quod hac ratione exiguo unius partis Monarchiae emolumento, alia, nempe Hungarica pars, enorme capiat detrimentum; denique, quod id nec aequitas nec ipsa status ratio admittat. Quare mox iussu eiusdem Imperatricis, repurgando Savo et Colapi, aptandis

viam Fluminensem tentare productaque Hungarica hoc canali ad mare promovere ceperunt; verum, seu propter transportum per praevia impedimenta sumptuosum effectum, seu propter improvidas directionis societatum harum speculationes, seu denique interno constitutionis illarum vitio, compagniae hae non multo post interciderunt; tandem repurgatis fluviis, instauratis viis reseratoque mercibus Hungaricis usque Carolostadium et terra et aqua, inde vero per Carolinam ad mare aditu; postquam piae memoriae Imperator Iosephus II-dus utrumque Litorale propriis oculis lustrasset, ipse etiam in avi sui

Verum reges Austriaci, seu frequentibus bellis distenti, seu infertilitate provinciarum copiosisque pro modulo temporis illius, quae e harum fodinis eruebant, metallis conquiescentes, curas suas ad promovendum vel in Haereditariis suis Germanicis provinciis commercium, longo adhuc postea tempore non extenderunt. Quid itaque mirum, si etiam in Hungaria continuis perinde, qua externis qua internis motibus agitata, legislatio omnem commercii, quod pace tantum alitur, curam deposuit; si plures civitates barbarum illud et quod solum commercium omne suffocare poterat, ius depositorii impetrare

mirum, si etiam in Hungaria continuis perinde, qua externis qua internis motibus agitata, legislatio omnem commercii, quod pace tantum alitur, curam deposuit; si plures civitates barbarum illud et quod solum commercium omne suffocare poterat, ius depositorii impetrare potuerunt; si tricesima non pro freno commercii, sed pro aerariali proventu tractabitur; denique, si in ipsis diaetis plurimae commercio heterogeneae leges perlatae sunt. Verum vix turbo ille, qui Hungariam per duo saecula agitaverat, desaeviit; vix Imperator Carolus VI perruptis Styriacis et Carniolicis alpibus,

ita pressit, ut in eadem nonnisi duae commerciales leges perferri potuerint, nimirum art. 27, quo portorii, quod status vicinarum Germanicarum provinciarum ab illatis in eas Hungaricis productis exigebant, diminutio adeoque horum in eas inductionis facilitatio promittebatur; boum vero quaestus non tantum in has, sed in ipsum etiam Imperium Germanicum liber admittebatur, et art. 29, quo subditorum Ottomannicorum per Hungariam quaestus ad mentem praeexstantis cum Aula Turcica tractatus regulabatur. Legislatio anni 1751. etiam ad publica potissimum obiecta animum advertit. Unica art. 17

Hungariae versus mare per Pettovium et Tergestum viam iniverit; quare 1765. art. 31 constituebatur, ut ductus commercii ad portum Buccari terra et aqua reseretur. § XXV. Quanta adhuc eidem restent. Hactenus legislatio commercio universim non improvide consuluit realisque aliquarum ex his ordinationibus effectus, seu earum vi, seu naturali industriae progressu reipsa est consecutus. Ita, aucta per inductas exterorum colonias Regni impopulatio, multiplicati in civitatibus et oppidis mechanici, effossi

canales, reserata per Carolostadium Buccarim ad Mare Adriaticum via; plura tamen, quia nimis abstracte constituta, in effectum haud abiverunt, alia provisionem legis hodiedum desiderant, multi denique interea enati sunt abusus, qui commercium haud leviter impediunt. Nimirum aucti, non obstantibus compluribus per potestatem executivam editis in eam rem ordinationibus, contuberniorum excessus, definitus in singula civitate pro omni ferme mercium specie mercatorum numerus enatusque inde abusus ille, ut systemisati eiusmodi mercatores, ius mercaturam, tamquam haereditatem suam,

dominos terrestres ille cogitandi modus, ut curas suas ultra usuale oeconomiae systema extendere superfluum putent et apud magistratus exequentes opinio illa: quasi commercialia eiusmodi, aut oeconomiae publicae obiecta, eodem quo reliqua politica negotia zelo promovere, ad partes officii sui non attineret, aut certe, quod eius intuitu omnis eorum obligatio eo restricta sit, ut emanatas hoc in passu altiores ordinationes publicas reddant. Quae quidem opinio in eo fundari videtur, quod pleraque eiusmodi obiecta, hactenus nec in legem relata, nec sibi eadem curandi officium per hanc

ad Iaurinum emitterentur, quod si transsectis, qui inter Mogyorod et Nagy Kanizsa intercedunt, collibus et paludibus Balatoniensibus, ad Kanisienses canalis duci sicque utraeque ad Kakompa in Muram emitti possent; non tantum internae communicationi, sed externo etiam commercio consuletur. Hac enim ratione notabili comitatuum Szaladiensis, Veszprimiensis, Albensis et Sümeghiensis parti, directa in Danubium adeoque Mare etiam Nigrum, navigatio

Hungaricum initis tractatibus: eductio mercium Hungaricarum, quae e Litorali hoc suscipitur, arbitriis potentiae illius, ubi merces hae venui exponuntur, teloniis obnoxia sit. Denique. Quod etsi Flumen ab Hungaria avelli contingat, commercium tamen Hungaricum, modo vectigali non impediatur, suam, seu Buccari seu in Portu-Regio seu etiam Segniae, sedem tuto defigere possit. Superest, ut actualem commercii Hungarici statum dispiciamus. § XXVII. Status

Sclavonicorum et Banaticorum, ad 883.211 capita facile assurgit, adeoque tota eius populatio in octo millionibus tuto assumi potest. Populatio haec, novissimo quidem bello tantisper accisa fuit; verum defectum hunc, partim copiosi Turcici immigrantes, partim naturales populationis progressus non multo post compensabunt. Subducatur iam calculus a ratione 4.499, quae continet, milliarium, et apparebit in Hungaria 1777. animas ad quadratum milliare obvenire, cum in Tyroli non nisi 1.356, in Carinthia vero 1.385 obveniant. Paradoxi huius causa in eo versatur, primum, quod in illis plane

accisa fuit; verum defectum hunc, partim copiosi Turcici immigrantes, partim naturales populationis progressus non multo post compensabunt. Subducatur iam calculus a ratione 4.499, quae continet, milliarium, et apparebit in Hungaria 1777. animas ad quadratum milliare obvenire, cum in Tyroli non nisi 1.356, in Carinthia vero 1.385 obveniant. Paradoxi huius causa in eo versatur, primum, quod in illis plane partibus, quae maxime desertae videntur, illocatio eam relate ad agriculturam, vitiosam acceperit directionem, ut rara quidem, sed ultra modum vasta oppida et possessiones, veluti

sustentent, magna utique egent terreni extensione. Dein, quod in montanis ac praesertim septemtrionalibus comitatibus maior sit populatio, quam ut eam, seu minus fertilis soli illius procreatio seu domestica industria, sustinere possit, et ideo quod magna incolarum regionis illius pars vitam suam, non secus quam impendendarum tota aestate in praedia et latifundia haec, manualium operarum pretio sustentare possit. § XXVIII. Status alimentationis. Alimentatio populi, sicut in aliis regnis, ita etiam in Hungaria, ad novem summa capita

tamen alimentationis ramum constituunt in sylvosis comitatibus, Bereghiensi, Unghvariensi, Veröczensi et Posegano. Equi, nisi forte Bátsiensem, Torontaliensem et Temessiensem comitatum excipias, separatum, alimentationis gradum non constituunt; ad domesticam tamen necessitatem et minutum quaestum ubique ferme educantur. E re vinaria Res vinaria per omnes ferme, quibus clima et solum admittit, comitatus excolitur; provident hi partes illas, quae seu propter continuam planitiem, seu propter

necessitatem et minutum quaestum ubique ferme educantur. E re vinaria Res vinaria per omnes ferme, quibus clima et solum admittit, comitatus excolitur; provident hi partes illas, quae seu propter continuam planitiem, seu propter climatis asperitatem, vineas colere non possunt, ad extera etiam non parva eius pars effertur, ita ut vinum tertiam capitalem alimentationis populi Hungarici partem efficiat. E re metallurgica Re metallurgica populus in iis comitatibus se sustentat, quibus natura seu agrariam seu

ubique ferme educantur. E re vinaria Res vinaria per omnes ferme, quibus clima et solum admittit, comitatus excolitur; provident hi partes illas, quae seu propter continuam planitiem, seu propter climatis asperitatem, vineas colere non possunt, ad extera etiam non parva eius pars effertur, ita ut vinum tertiam capitalem alimentationis populi Hungarici partem efficiat. E re metallurgica Re metallurgica populus in iis comitatibus se sustentat, quibus natura seu agrariam seu vinariam seu

regnicolaris Deputatio indubie exhauriet. Quoad vegetabile, ac in specie frumentum: si res intimius expendatur, status agriculturae in eo subsistit, quod in partibus illis, quae occasione fruges distrahendi gaudent eaque ipsa de causa populo abundant, illa, si non ad summum, ad magnum certe perfectionis gradum, seu eius instrumenta seu arandi, firmandi componendique modum spectes, perducta sit; alibi, ubi aut nulla, aut rara distractionis occasio affulget, et ideo minor etiam est populatio, sicut ad propriam tantum necessitatem restringitur, ita satis

§ XXXVII. Cultura serici. Bombyces, illud Hungarico climati exclusive homogeneum productum, quod nullo prorsus agriculturae detrimento coli, quod per pueros, aut decrepitos etiam viros et feminas perfici potest, cuius praesens utilitas non in paucos aliquos, sed in omnem rusticorum, qui lenioris climatis comitatus habitant, posset dimanare; hoc inquam tam pretiosum productum, ut promoveat piae memoriae Imperatrix, nullis sumptibus pepercit. Generali instituti huius inspectori stipendium ex Aerario Regio constituit, necessaria

mororum hortum, e quo plantae contribuentibus gratis distribui possint, sub horum inspectione erigant, iisdem moderata salaria assignent, sicque medio eorum artem hanc intra plebem suam promovere possint. Explevere saluberrimam hanc piae Principis intentionem Sclavonici ac praesertim Croatici nec non Bácsiensis et Temesiensis comitatus; in hisque res sericea talem iam pedem fixit, ut plebs notabile inde vitae subsidium habeat. In aliis aut inspectatores rei sericeae non acceptati, aut horti neglecti, aut educatis licet iam copiosis moris, bombycum educatio aut intermissa aut plebs in ea

plebem suam promovere possint. Explevere saluberrimam hanc piae Principis intentionem Sclavonici ac praesertim Croatici nec non Bácsiensis et Temesiensis comitatus; in hisque res sericea talem iam pedem fixit, ut plebs notabile inde vitae subsidium habeat. In aliis aut inspectatores rei sericeae non acceptati, aut horti neglecti, aut educatis licet iam copiosis moris, bombycum educatio aut intermissa aut plebs in ea non satis subinstructa fuit; ita, ut nonnisi pessimae qualitatis galettas produxerit aut denique in earum exsolutione minus rite processum fuit, ita ut ii etiam, qui

non Bácsiensis et Temesiensis comitatus; in hisque res sericea talem iam pedem fixit, ut plebs notabile inde vitae subsidium habeat. In aliis aut inspectatores rei sericeae non acceptati, aut horti neglecti, aut educatis licet iam copiosis moris, bombycum educatio aut intermissa aut plebs in ea non satis subinstructa fuit; ita, ut nonnisi pessimae qualitatis galettas produxerit aut denique in earum exsolutione minus rite processum fuit, ita ut ii etiam, qui manipulationi huic animum iam adiecerant, rustici, debuerint ab ea alienari atque ita unicum hoc, ut iam vidimus,

eadem Imperatrix proposuit praemia iis, qui surrogatum lignorum seu carbones fossiles, vulgo Stein-Kohlen seu torfam vulgo Torf-Erde repererint. Et reperti reipsa fuere pluribus in locis, verum usus eorum aut adoptatus non fuit, aut mox intercidit, ita ut tantum Pestini aliqui fabri eorum usum adhuc continuent. Et haec de iis, de quibus hactenus constat Regni vegetabilis productis. Quod Regnum animale adtinet. § XLI. Cultura cornutorum

aliqui fabri eorum usum adhuc continuent. Et haec de iis, de quibus hactenus constat Regni vegetabilis productis. Quod Regnum animale adtinet. § XLI. Cultura cornutorum animalium. Cornutis pecoribus Hungaria non tantum ad domesticam necessitatem, sed etiam ad quaestum provisa est. Ut tamen quantitatem illam, quam exterum commercium requirit expleat, magnum insuper eorum numerum a Gallicia, Valachia et Moldavia comparare debet. Boum Hungaricorum insignis est species, vaccae a copia lactis non

Hungaria non tantum ad domesticam necessitatem, sed etiam ad quaestum provisa est. Ut tamen quantitatem illam, quam exterum commercium requirit expleat, magnum insuper eorum numerum a Gallicia, Valachia et Moldavia comparare debet. Boum Hungaricorum insignis est species, vaccae a copia lactis non commendantur. Equorum, pro varia soli indole, variae qualitates. Universim parvae staturae sunt et magis ad currendum quam ad trahendos gravius tantisper oneratos currus idonei sunt. Ad hunc defectum corrigendum iam piae memoriae Imperatrix ordinaverat, ut comitatus maioris staturae et

adhuc curabatur, ita ut adsit omnino necessarius earum pro conficiendo cordovan, modo periti opifices adesset, numerus. § XLIV. Cultura maialium. Maialibus partim melioris, partim deterioris speciei, Hungaria non tantum ad usum proprium, verum aliqua in parte etiam ad externum commercium provisa est; magnam tamen eorum partem, quos in Haereditarias provincias educit, vicissim e Turcia sibi procurat. Et haec relate ad naturae producta, idest oeconomiae publicae obiecta. §

ab anno 1772. in duabus tertiis accrevisse, adeoque 50.000 in praesens efficere supponamus; adhuc ad 140 personas, nonnisi unicus opifex obveniet, quod praesertim relate ad illa, quorum plerique incolas usum habent, velut: linea, lanea, lignea artefacta, aequabilem illam proportionem certe non inducit. In particulari, quod Regnum ne primae quidem necessitatis et commoditatis opificiis adhuc satis provisum sit vel inde apparet, quod ingens vis pecuniae quotannis pro ligneis artefactis efferatur, quodve quantitas elatae hoc titulo pecuniae de tempore in tempus continuo crescat. Nam

§ XLVI. Status manufacturarum. Exstat etiam regnicolaris, sed incompleta, de anno 1786. fabricarum conscriptio, iuxta quam 12 fabricae numerari, hae vero 9.395 personas occupare debuissent. Quamvis tabellae huic plene acquiesci non possit vel ex ea tamen satis apparet, quod plane earum fabricarum, cuius primo materiali Hungaria abundat, et cuius maxima est etiam apud plebem consumptio, exiguus admodum sit numerus. Nimirum lanam, pelles, canabes et linum Hungaria ita copiosas profert, ut anno 1775. usque 1784. singulo anno

nullam, pannorum vero tantum octo fabricas indicat. Interea, quamquam nulla coriacea fabrica exstet, iam tamen in Scepusiensibus tam bonae qualitatis cordovan confici, relatione mercatoris itinerantis constat, ut illud Turcico eo tantum inferius sit, quod aquam non ita arceat. Gosypium, ut in Germanicas provincias pertingat, Hungariam transire debet, adeoque haec illud leviori quam Germanicae provinciae pretio habere potest; et tamen duae tantum materialis huius fabricae in tabella illa denotantur. Haec de statu fabricarum; iam de actuali commercii

seu loco affixi sunt.ž Per nundinas hebdomadales. Verum Hungaria procul adhuc distat ab hoc perfectionis gradu. Hoc unicum ferme adhuc vehiculum commercio nundinae praebent. In hebdomadalibus plerumque victualia tantum prostant, pecuariae non sunt necessario cum iis coniunctae. An alia producta et artefacta in hebdomadalibus nundinis venui exponere liceat, necdum est expeditum. Ad has viciniores tantum accolae producta sua comportare eademque habitatores loci, in quo geruntur plerumque pro immediata statim consumptione, coëmere

hebdomadales nundinae iam pro primo interni commercii vehiculo considerari possunt. § XLVIII. Per nundinas annuales. Maius adhuc et huic et externo etiam commercio vehiculum praestant nundinae annuales. Ad has non iam victualia, sed alia omnis generis producta, animalia, nec non artefacta conferuntur; neque res penes domesticas merces subsistit. Veniunt insuper e Germanicis provinciis (exoticos enim flos commercii necdum allicuit) mercatores, qui illarum provinciarum artefacta oe devehunt.

vehiculo considerari possunt. § XLVIII. Per nundinas annuales. Maius adhuc et huic et externo etiam commercio vehiculum praestant nundinae annuales. Ad has non iam victualia, sed alia omnis generis producta, animalia, nec non artefacta conferuntur; neque res penes domesticas merces subsistit. Veniunt insuper e Germanicis provinciis (exoticos enim flos commercii necdum allicuit) mercatores, qui illarum provinciarum artefacta oe devehunt. Harum occasione, cum rerum pretia propter venditorum

domesticas merces subsistit. Veniunt insuper e Germanicis provinciis (exoticos enim flos commercii necdum allicuit) mercatores, qui illarum provinciarum artefacta oe devehunt. Harum occasione, cum rerum pretia propter venditorum concurrentiam tantisper diminui soleant, non tantum privati, necessarias usui suo merces comparare, non tantum secundarii mercatores, qui e remotioribus partibus confluxerunt, eas, quas se in districtu suo cariori posse vendere vident, seu domesticas seu exteras merces coëmere; sed ipsi etiam primarii

provinciis (exoticos enim flos commercii necdum allicuit) mercatores, qui illarum provinciarum artefacta oe devehunt. Harum occasione, cum rerum pretia propter venditorum concurrentiam tantisper diminui soleant, non tantum privati, necessarias usui suo merces comparare, non tantum secundarii mercatores, qui e remotioribus partibus confluxerunt, eas, quas se in districtu suo cariori posse vendere vident, seu domesticas seu exteras merces coëmere; sed ipsi etiam primarii quaestores, hac occasione reciprocos, de maiori mercium quantitate

et Semlinum: versus Litorale, centrum hoc nullam in Hungaria scalam habet, verum pro hac, ipsi Petovium in Styria, imo inverso plane ordine, Vienna deservit. E defectu Hungaricae huiusmodi scalae evenit, ut maxima pars Hungaricarum mercium non ad Hungaricum, sed ad Germanicum Litorale evehatur, et ut ipsa illa, quae inter inferiores comitatus et Litorale Hungaricum per Carolostadium, exigua licet communicatio viget respectu Pestini sit excentrica, neque immediatum, cum generali commercii Hungarici cursu

parte tamen aliqua, etiam ad remotas, quae Mediterraneum aut Oceanum accolunt, gentes, effluere consueverunt. § L. Saepe tamen aliam accipit directionem. Neque tamen progressivus hic commercii cursus, ita fixus et regularis est, ut non aliam saepe accipiat directionem. Quandoque aliquis commercii articulus, non Pestini, sed alibi centrum sibi defixit, prout id de frumento mox videbimus; saepe etiam primarii, praesertim Pestienses mercatores Hungarica illa producta, quorum facilis est in Germanicis

gentes, effluere consueverunt. § L. Saepe tamen aliam accipit directionem. Neque tamen progressivus hic commercii cursus, ita fixus et regularis est, ut non aliam saepe accipiat directionem. Quandoque aliquis commercii articulus, non Pestini, sed alibi centrum sibi defixit, prout id de frumento mox videbimus; saepe etiam primarii, praesertim Pestienses mercatores Hungarica illa producta, quorum facilis est in Germanicis provinciis distractio, per mandatarios suos, quorum plerique Iudaei sunt aut

seu in massa seu per partes divendere solent. Ipsi iam etiam Germanici negotiatores producta Hungarica hac ratione colligere et ex iis in respectivis Germanicis provinciis depositoria formare consueverunt. Imo opifices ipsi Germani, licet haud magnam qua egent productorum Hungaricorum quantitatem, non ex intermediis illis scalis neque e centro, sed e prima manu sibi incipiunt procurare. Haec de domesticis. Quod exteras merces attinet, industria et facultates quaestorum Hungarorum necdum eo pervenerunt, ut hi tantam seu Germanicarum seu exoticarum mercium quantitatem sibi comparare possint,

cum Turcicis provinciis et litorali, in passivo semper versatur cum Silesia Bohemica saepe variat; si tamen diameter decennalis assumatur, et cum hac provincia Hungaria stat in passivo. Activum solo anno 1774. passivo minus fuit 236.724 florenorum, alias quotannis maius est activum, non tamen in eadem summa. Primis annis quandoque infra octingenta millia descendit, postea iam infra, iam supra duos milliones versabatur. Si decennalis posteriorum annorum calculus ducatur, activum intra duos et tres milliones subsistet, in tabellam enim anni 1779, quo activum ultra sex milliones

nonnisi 1,779.585 florenorum effecerit; et ex eo, quod hac ratione activum praecedentis 1778. per activum 1779. in duplo superaretur, cum tamen constet, quod mutationes commercii, nonnisi lente fieri soleant, nisi repentina et efficax causa interveniat, quae pro eo anno assignari non potest. Caeterum infusa per activum commercii statum summa per plures alios, quibus pecunia Hungarica Viennam efferri consuevit, canales, facile absorbetur. Articuli momentosiores, qui passivum Hungariae statum efficiunt, sunt artefacta; qui vero activum producunt, sunt

gravissimam pro Hungaria passivam rubricam efficit; qualiscunque enim diameter formetur, semper eius inductio superat eductionem in uno et ultra millione. Inducitur haec potissimum e Silesia Bohemica, et ideo cum hac Hungaria in passivo versatur. Inducitur etiam e fabrica Linciensi; e Gallicia non tantum Polonica, sed et Russica tela invehitur. Circumferunt has telas per celebriores Regni nundinas Germani quaestores; ipsi tamen etiam primarii Hungariae mercatores notabili eius quantitate se providere et hanc ad nundinas Pestienses deducere solent. Hic illa a secundariis

quotannis plus Regno infertur quam inde effertur pro 421.630 florenis. Imo quod ad reliqua commercii paradoxa pertinet de ipso crudo gosypio, iuxta eundem diametrum quotannis plus infertur quam effertur pro 39.352 florenis. Cum tamen gosypii usus esse possit quin ex eo materia elaboretur, non recte hinc concluditur, quod domesticae fabricae vel ad huius summae valorem gosypiacea fabricata conficiant. § LVI. De serico crudo quanquam aliqua eius quantitas iam in Regno producatur, per eundem diametrum quotannis pro 74.177 plus infertur

iuxta eundem diametrum ultra eductionem in Regno consummitur annue pro 555.739 florenis. Caeterum omnium horum fabricatorum et inductio et per Regnum distractio eadem ferme, quae § 52 expressa est, modalitate procedit. § LVII. Fabricata coriacea iam non tantum e Germanicis provinciis, sed etiam e Turcia, et quidem potissimum per passum Zemliniensem inducuntur. Pelles potissimum Turcicae in ea specie, quae cordován et szattyán appellantur consistunt. Has enim praeparandi modum Turcae proprium sibi

ferreis vero fabricatis pro 68.836 florenis annue plus inducitur quam educitur. Utramque hanc mercem Styria ex urbe Graecensi potissimum suppeditat; exstant enim in hac urbe magna huius articuli depositoria, e quibus vicinorum Hungariae et Croatiae civitatum mercatores non tantum in nundinis, sed alias etiam tantam sibi comparant quantitatem, qua adiacentem districtum providere possint. § LX. Minutioribus Norimbergensibus dictis, uti et iis, quae galanterie nuncupantur universisque isque adeo, quae extra

scalas, Carolostadiensem, Zagrabiensem, Varasdinensem, Kanisensem Pestinum promoveantur, ex hoc vero centro omnes Regni partes per respectivas scalas iisdem provideantur, res ipsa tamen taliter se habet: aliqui quidem mercatores Pestienses merces has immediate e Litorali, sed non Flumine, per Varasdinum, ast Tergesto per Petovium, quod a Varasdino duabus tantum postis distat, constituunt; alii e secunda manu, nempe Viennensibus mercatoribus (qui et ipsi Tergesto eas acquirunt) sibi procurant. Caeterum quamquam Hungaria respectu utriusque Litoralis, antequam directio

Temesvarienses, partim etiam per maritimos quaestores conquiritur, secundo Danubio demittitur usque Semlinum, inde adverso Savo et Colapi Carolostadium promovetur, hinc per Carolinam, Segniam, Buccarim et Flumen, imo Tergestum etiam per axem defertur. Verum cum vecturae viarum harum non sufficiunt moli necessariae, hunc in finem transportus, per Danubium et Mare Nigrum, iam Golner et Compagnia Brigenthiana cum tritico periculum fecerunt; forte revecta pace, via haec magis frequentabitur. Nam in casum famis nulla frumenti species pretium transportus usque Flumen sustinere

est emporium frugum comitatus Bátsiensis. Si necessitas magis adhuc urgeat, successiva haec progressio usque Neoplantam quandoque usque Semlinum porrigitur. Instrumenta totius huius navigationis sunt nautae Comaromienses et Iaurinenses; navigatio tamen ultra Posonium non procedit, ibi fruges deponuntur et a concurrentibus vicinis quaestoribus eo fine coëmuntur, ut iterum in proximorum Viennae locorum hebdomadalibus nundinis divendantur sicque deinde progressivo motu usque hebdomadales in Fischament nundinas promoventur. Tertium distractionis frumenti

e Croatia et Sclavonia per passum Soproniensem in Styriam et Austriam, e sylvosis vero septemtrionalibus comitatibus, partim per comitatum Nitriensem in Moraviam et Aussig, partim per Posonium Viennam depelluntur. Eorum tamen pars longe maxima, non in Regno procreatur, sed e Turcia educitur constituitque haec rubrica praecipuum passivi nostri cum Turcia commercii articulum. Verum horum intuitu industria iam eo processit, ut horum greges, non tantum in sylvosis partibus glande, sed in iis etiam, qui his prorsus destituuntur, frumento, ac

et Aussig, partim per Posonium Viennam depelluntur. Eorum tamen pars longe maxima, non in Regno procreatur, sed e Turcia educitur constituitque haec rubrica praecipuum passivi nostri cum Turcia commercii articulum. Verum horum intuitu industria iam eo processit, ut horum greges, non tantum in sylvosis partibus glande, sed in iis etiam, qui his prorsus destituuntur, frumento, ac praesertim Turcico tritico saginari sicque ad extra vendi soleant. Quare industriam hanc non tantum exteri, sed iam etiam domestici quaestores exercent. § LXVII.

nostri cum Turcia commercii articulum. Verum horum intuitu industria iam eo processit, ut horum greges, non tantum in sylvosis partibus glande, sed in iis etiam, qui his prorsus destituuntur, frumento, ac praesertim Turcico tritico saginari sicque ad extra vendi soleant. Quare industriam hanc non tantum exteri, sed iam etiam domestici quaestores exercent. § LXVII. Tertiam activam rubricam constituit lana. Haec enim in diametro annue infert 1,838.999 florenorum. Cum in Moravia pannificinae floreant maxime, huius pars maior in hanc, reliqua in

iuxta praeassumptum diametrum prodit annuum activum in 750.781 florenis. Huius eductio quatuor passus habet: Soproniensem, per quem potissimum Silesitae notabilem eius quantitatem educunt; Posoniensem, per quem partim axe, partim etiam adverso Danubio notabilis pars, non tantum in Austriam, sed ultro etiam in imperio promovetur; Scepusiensem, per quem Podolinenses et Lublyovienses mercatores vina submontana partim in Galliciam, partim etiam Varsoviam, et quidem per Popradum et Vistulam seu

verum praeter exigua, quae Neosolii et Schémniczii inde conficiuntur fabricata, quaeve in peculiari rubrica in activo statu iam alioquin assumpta sunt, totum hoc cuprum in crudo ad Germanica depositoria devehitur ibidemque primum distrahitur. Quare cum summa illa, quae pro hoc producto obvenit, non in Hungaria, sed in Germanicis provinciis percipiatur; summa etiam haec ex activo Hungarico deduci debet. Proinde licet totale ultimi decennii activum ad 3,484.842 florenos adsurgat: cum tamen comprehensum in hac summa cupri pretium in florenis 951.398 defalcari debeat; genuinum activum in

tuto assumi possunt. Sumptus, quos aut sollicitantes negotia sua aut animi etiam causa ad tempus Viennae commorantes Hungari sustinent, praesertim si vestes, quas ibi sibi curant aliaque mobilia et galanterie merces, quas per eam occasionem sibi comparare consueverunt et quae tabellas tricesimales non intrant, in reflexionem sumantur, 200.000 haud difficulter aequabuntur. Complures ex his per alias Germanicas, imo exteras etiam Europaeas provincias peregrinantur, quorum expensae ad 100.000 facile possunt calculari. Lotteria aliique fortunae lusus ad minus 100.000 quotannis evehunt. Summae,

Sicut e converso, quo plus aeris imposterum etiam commercium Hungariae infundet, eo etiam plus per eosdem canales educetur. Neque obstat, quod in Hungaria et rerum et bonorum pretia continuo augeantur, interusuria vero a sex ad quinque per centum sponte sua reciderint. Effectum enim hunc non maior affluentis quam refluentis pecuniae quantitas, sed maior eius, quae certa proportione et affluit et refluit massae, tum celerior eius circulatio, produxit. Exstat luculentum axiomatis huius in ipsa in concreto sumpta Austriaca monarchia exemplum. Hanc usque recentiores annos in commercio

per alios canales ab ipsis exteris provinciis eidem cum faenore compensabatur. § LXXVIII. Collocata praevia ratione sub obtutum et physica et politica Hungariae relate ad commercium situatione positoque ob oculos non tantum actuali oeconomiae publicae et commercii statu, sed ipsa etiam circulationis pecuniae in Hungaria theoria, superest, ut Deputatio haec ea, quae ad perducendum maiorem florem utrumque hoc obiectum, lege publica constituenda esse arbitratur, demisse

contineat, vastissimas tamen adhuc habeat paludes Fertöienses, Balatonienses, Szalaenses et Kanisaienses, quae si exsiccentur, copiosis adhuc pagis locum praebere possent. Trans-Danubiana autem et Tibiscana aeque in sensu praecitati paragraphi sumpta, non modo copiosa adhuc praedia, sed plures insuper quam prior contineat paludes, ita ut his exsiccatis, ingentia adhuc illic deserta spatia superessent. Quod quicunque favores per legem impopulationi tribuantur, propterea libertas proprietariorum in eo minime constringatur, an

legis favor porro etiam retinendus Deputationi huic videtur. Imo § LXXXII. Favor immigrantibus exteris per legem iam concessus magis adhuc extendendus censetur. Relate ad secundam quaestionem: cum sola sexennalis a contributione exemptio non sit sufficiens ad alliciendos exteros colonos incitamentum, immunitatem illam non tantum ad decennium, sed ad omnia etiam reliqua publica onera, velut labores viarum, praeiuncturas, praestationes portionum et tyronum statutionem diserte extendendam esse, Deputatio haec eo magis arbitratur, quod

LXXXII. Favor immigrantibus exteris per legem iam concessus magis adhuc extendendus censetur. Relate ad secundam quaestionem: cum sola sexennalis a contributione exemptio non sit sufficiens ad alliciendos exteros colonos incitamentum, immunitatem illam non tantum ad decennium, sed ad omnia etiam reliqua publica onera, velut labores viarum, praeiuncturas, praestationes portionum et tyronum statutionem diserte extendendam esse, Deputatio haec eo magis arbitratur, quod nisi nova eiusmodi possessio exsurrexisset, omnia haec onera residui incolae

ad decennium, sed ad omnia etiam reliqua publica onera, velut labores viarum, praeiuncturas, praestationes portionum et tyronum statutionem diserte extendendam esse, Deputatio haec eo magis arbitratur, quod nisi nova eiusmodi possessio exsurrexisset, omnia haec onera residui incolae alioquin non tantum decennio illo, sed toto etiam reliquo tempore supportare debuissent. § LXXXIII. Hi tamen cum praeiudicio proprietariorum concedi non possunt. Caeterum ipsi etiam hi favores paucas adhuc exteras colonias allicient, nisi insuper

eo magis arbitratur, quod nisi nova eiusmodi possessio exsurrexisset, omnia haec onera residui incolae alioquin non tantum decennio illo, sed toto etiam reliquo tempore supportare debuissent. § LXXXIII. Hi tamen cum praeiudicio proprietariorum concedi non possunt. Caeterum ipsi etiam hi favores paucas adhuc exteras colonias allicient, nisi insuper iisdem parata domus, prima instructio et a dominalibus etiam praestationibus immunitas per aliquot annos concedatur: haec tamen non iam ad provisionem legis,

proprietariorum concedi non possunt. Caeterum ipsi etiam hi favores paucas adhuc exteras colonias allicient, nisi insuper iisdem parata domus, prima instructio et a dominalibus etiam praestationibus immunitas per aliquot annos concedatur: haec tamen non iam ad provisionem legis, sed ad liberum proprietariorum arbitrium referuntur. Qui id rationibus suis conducere intellexerint sufficientemque ad id nervum habuerint, id alioquin praestabunt: quemadmodum complures domini terrestres hactenus etiam praestiterunt. Alios si legislatio etiam invitos

vacuae plagae adhibeatur. Si alterutra e sententiis his adoptanda foret, posterior vel eo nomine utilior videretur, quod deducta a montibus in planum colonia, nonnisi post secundam tertiamve generationem aëri et aquae illi insuescere; interea vero celeriter soleat deperire. Universim infitiari non licet, quod collecta e regnicolis colonia et stabilior sit et minus sumptuosa quam ea, quae ex extraneis conflatur. Verum non interest publici, ut legislatio vel in hoc genere proprietariorum arbitrio limites ponat. Unum tantum est, in quo lex proprietariorum libertati metam definire potest.

a montibus in planum colonia, nonnisi post secundam tertiamve generationem aëri et aquae illi insuescere; interea vero celeriter soleat deperire. Universim infitiari non licet, quod collecta e regnicolis colonia et stabilior sit et minus sumptuosa quam ea, quae ex extraneis conflatur. Verum non interest publici, ut legislatio vel in hoc genere proprietariorum arbitrio limites ponat. Unum tantum est, in quo lex proprietariorum libertati metam definire potest. Nimirum ne loca iam populosa in praedia convertere liceat. Cum enim populatio et ad utilitatem et ad securitatem publicam

publicis oneribus immunitas concedatur. DE ALIMENTATIONIS STATU § LXXXVI. Legislatio debet singulam incolarum classem ad fixum alimentationis statum dirigere. Casuum, quibus res humanae agitantur, varietas non admittit quidem, ut quivis incola fixum semper et determinatum habeat alimentationis statum. Debet tamen legislatio providere, ne integrae civium classes aut nullum aut precarium alimentationis statum consectentur. Cum enim precaria subsistentia saepe deficere soleat, debet tunc talis civium

alimentationis statum consectentur. Cum enim precaria subsistentia saepe deficere soleat, debet tunc talis civium classis ad furta, praedas, usuras aliaque bono publico noxia media se convertere, ut vitam sustentare possit. Mala deinde haec eo difficilius a magistratibus reprimuntur, quod non a paucis sceleratis, sed ab integra incolarum classe patrentur; hanc vero non tantum animi depravatio, sed ipsa etiam imperiosa sustentandae vitae necessitas ad id impellat. § LXXXVII. Circa id providendum Iudaeis. Tales incolarum

deficere soleat, debet tunc talis civium classis ad furta, praedas, usuras aliaque bono publico noxia media se convertere, ut vitam sustentare possit. Mala deinde haec eo difficilius a magistratibus reprimuntur, quod non a paucis sceleratis, sed ab integra incolarum classe patrentur; hanc vero non tantum animi depravatio, sed ipsa etiam imperiosa sustentandae vitae necessitas ad id impellat. § LXXXVII. Circa id providendum Iudaeis. Tales incolarum Hungariae classes sunt Iudaei et Zingari; horum enim vix aliqui agriculturam

operis aut circumforanea musica vivant, cum aliarum rerum, tum equorum potissimum furtis subsistunt. Iudaei iam altera primae regum Hungariae periodi seculo ita invaluerant, ut sub Colomanno distinctae pro iis leges perferri debuerint. Sub Andrea IIdo et Bela IVto iam eo pertingerunt, ut non modo campsores Aulae Regiae fuerint, sed omnibus praeterea cameralibus officiis sint admoti. Nunc eorum numerus supra 80.000 assurgit. Tam numerosa et cuius populatio prae omnibus aliis citius increscere solet, incolarum classis omnem sane legislationis attentionem meretur, praesertim quod illa

fixum alimentationis statum producat. Aperuit iis ad obtinendas colonicales sessiones et ad contubernia viam. Instauravit scholas, civilia iura toti genti attribuit; omnia tamen haec exiguum adusque effectum produxerunt. Cum systematisatio gentis huius cum contributione eorum intimum nexum habeat, non dubitatur, quod Deputatio contributionalis-commissariatica eam ultro sit propositura. § LXXXVIII. Uti et Zingaris. De Zingaris efficaciorem tantisper viam ingressa fuerat piae memoriae Imperatrix et Regina Maria Theresia; per huius

quo tyrones ad militiam ex inquilinorum classe praeferenter statuantur. In civitatibus vero hi potissimum ad opificia aliasve artes assumantur. § XCI. Otiosis suppeditanda laboris et merendi occasio. Caeterum legislatio de procuranda non tantum integris civium classibus, sed singulis etiam individuis alimentatione curam suscipere, exstirpare mendicitatem, otiosos ad laborem cogere; constitutis autem ad tempus extra servitium domesticis talem, quo vitam sustentare possent, laborem suppeditare debet. Omnia haec rite

(velut Hungaria Turcis) adiacent, nec locum habere potest, verum ut primum scientiarum lux tantisper affulsit, legislatores ultro agnoverunt, quod ad partes officii sui pertineat nationalem industriam quamprimum excitare. § XCIII. Haec per gravia tributa non excitatur. De eo tamen ipso, qualiter id praestari possit, legislatio diu fluctuavit. Obscuris adhuc temporibus industriam populi nonnisi per gravia tributa promoveri posse credebatur. Verum docuit eventus, quod immoderata tributa omnem prorsus industriam suffocari possint,

De eo tamen ipso, qualiter id praestari possit, legislatio diu fluctuavit. Obscuris adhuc temporibus industriam populi nonnisi per gravia tributa promoveri posse credebatur. Verum docuit eventus, quod immoderata tributa omnem prorsus industriam suffocari possint, excitare non possint. Postea agnitum fuit, quod ea sit animi humani indoles, ut is nonnisi aut commoditatis aut utilitatis aut honoris studio ad maiorem industriam possit permoveri. Apud agricolas tamen, qui soli producta terrae elaborant, utilitatis rationem plurimum

§ XCV. Utilitas alicuius novi instituti per magistratus populo irremisse inculcanda. Interea evenit persaepe, ut variae reipsa utiles industriae species populo proponantur, quin tamen ille eas adoptare velit, seu ideo, quod utilitatem eorum ipse non perspiciat, seu quod modum industriam talem exercendi non satis comprehendat. In priori casu, si Consilium Locumtenentiale Regium singulae, quam introducendam committit, industriae speciei utilitatem magistratibus subalternis diserte explanet, una eos methodice inviet, hi vero, ac praesertim

novi instituti per magistratus populo irremisse inculcanda. Interea evenit persaepe, ut variae reipsa utiles industriae species populo proponantur, quin tamen ille eas adoptare velit, seu ideo, quod utilitatem eorum ipse non perspiciat, seu quod modum industriam talem exercendi non satis comprehendat. In priori casu, si Consilium Locumtenentiale Regium singulae, quam introducendam committit, industriae speciei utilitatem magistratibus subalternis diserte explanet, una eos methodice inviet, hi vero, ac praesertim ii, qui cum populo propius versantur, veluti iudices,

In priori casu, si Consilium Locumtenentiale Regium singulae, quam introducendam committit, industriae speciei utilitatem magistratibus subalternis diserte explanet, una eos methodice inviet, hi vero, ac praesertim ii, qui cum populo propius versantur, veluti iudices, viceiudices et iurassores, non semel aut frigide, sed frequenter et cum energia proponant; si hi se non subsecuto erga iteratas etiam adhortationes effectu non sinant deterreri, sed urgeant, instent neque remittant, doneccunque populum eiusmodi industriae ramo manum effective admovisse videant. Si Consilium systematicas de

committit, industriae speciei utilitatem magistratibus subalternis diserte explanet, una eos methodice inviet, hi vero, ac praesertim ii, qui cum populo propius versantur, veluti iudices, viceiudices et iurassores, non semel aut frigide, sed frequenter et cum energia proponant; si hi se non subsecuto erga iteratas etiam adhortationes effectu non sinant deterreri, sed urgeant, instent neque remittant, doneccunque populum eiusmodi industriae ramo manum effective admovisse videant. Si Consilium systematicas de effectu relationes periodice urgere non desistat; si denique omnia haec

subalternis diserte explanet, una eos methodice inviet, hi vero, ac praesertim ii, qui cum populo propius versantur, veluti iudices, viceiudices et iurassores, non semel aut frigide, sed frequenter et cum energia proponant; si hi se non subsecuto erga iteratas etiam adhortationes effectu non sinant deterreri, sed urgeant, instent neque remittant, doneccunque populum eiusmodi industriae ramo manum effective admovisse videant. Si Consilium systematicas de effectu relationes periodice urgere non desistat; si denique omnia haec magistratibus, qua pars eorum officii, lege publica

et cum energia proponant; si hi se non subsecuto erga iteratas etiam adhortationes effectu non sinant deterreri, sed urgeant, instent neque remittant, doneccunque populum eiusmodi industriae ramo manum effective admovisse videant. Si Consilium systematicas de effectu relationes periodice urgere non desistat; si denique omnia haec magistratibus, qua pars eorum officii, lege publica imponantur, excutiet certe populus, praesenti utilitate allectus ignaviam omnesque utiles industriae species sensim apprehendet. § XCVI. Periti novi eiusmodi instituti

libellos legere sciat. Itaque in novis eiusmodi institutis posset quidem ea ratio iniri, ut parochi, pastores, ipsi domini terrestres, qui novam eiusmodi manipulationem ex ipsis his libellis facile percipere possunt, eam demum per populum propagent. Verum cum domini terrestres ad id lege obstringi non possint, arbitrario autem parochorum zelo aliquod magnae saepe in rempublicam utilitatis institutum committere minus tutum videatur, nil aliud superest, quam ut periti eiusmodi manipulationis homines seu domini conducantur, seu ex aliis provinciis evocentur, qui plebem de manipulatione hac

satis contestata sit: ut scopus hic obtineri possit, Deputatio futuris comitiis sequentia constituenda esse demisse arbitratur:
Cum nonnullos magistratus in promovendis oeconomiae publicae obiectis eo, quae utilitas rei exigit, zelo hactenus ideo versatos non fuisse appareat, quia nulla hactenus lege ad id diserte stringebantur, declaretur positiva lege, quod agenda haec ad praecipuam officii eorum partem pertineant. Si forte magistratuales aliis agendis ita detineantur, ut curandis oeconomiae publicae obiectis, minus

systemate educandi iunioris cleri stabiliatur schola oeconomica ad methodum professoris Mitterpacher, neque ullus ad curam animarum admittatur, nisi qui idoneis super profectu in hoc studio testimoniis provisus fuerit. Qui primus utile aliquod productum colere coeperit, eidem non modo decem annorum immunitas a contributione aliisque publicis oneribus concedatur, verum etiamsi is Consilium de facilitanda eiusmodi producti distractione interpellaverit, illud eidem omnigenam assistentiam procurare teneatur. Ut cives ad maiorem industriam etiam honoris

detexerint, quorum usus continuo haberi potest. Ita in exemplo, qui carbones fossiles seu lithanthraces aut torfam in tali loco detexerit, qui sylvis alioquin abundat et unde ad partes, his destitutas, transportus nimis sumptuosus foret, numismate seu praemio primae inventionis fraudari posse non videtur. E contra, qui illas species in partibus lignis destitutis detexerit usumque eorum continue propagaverit, praeter numisma pecuniaria etiam remuneratione dignus censetur. Cum utilium productorum usum quantocyus propagari intersit quoad novorum productorum

annos favores concedantur, nisi forte ea sit producti alicuius natura, ut ipse inventor totum publicum posset providere. Ut futura adminus generatio ad maiorem industriae gradum praeparetur, nationales scholae ita organisentur, ut iuventus, quae ad scholas Latinas transitura non est, eam historiae naturalis partem audire possit, quae ad oeconomiam publicam refertur. Evocentur sumptibus fundi litterarii viri in historia naturali apprime gnari. Hi sub directione Consilii Regii Locumtenentialis ( quod tamen eatenus Facultatem philosophicam

exercere. Quare si quod utile productum per aliquem in alieno terreno detegatur, inventor id locali magistratui detegere teneatur, magistratus audiat continuo proprietarium: an intra determinandum ipsi tempus culturam eius suscipere velit, si hic aut renuerit aut intra praefixum tempus operi manum non admoverit, debeat magistratus aliquem aequabilem censum definire et erga hunc primum inventori, si voluerit; sin, cuicunque alteri, qui se insinuaverit, culturam admittere, imo efficacem etiam assistentiam praebere debeat. DE AGRICULTURA

arbitratur, ut in locis illis, ubi pluralitas colonorum subdivisionem pascuorum (vervacta enim natura sua antea cessare debebunt) postulaverit, hanc magistratus comitatus omnino admittere teneatur. Et quia circa ipsam subdivisionis huius clavim complures enasci possunt quaestiones, quae non ad huius, sed ad urbarialis Deputationis obiecta referuntur, hanc eadem Deputatio pro faturis comitiis elaboret. § CII. Ubi interest populus ad culturam pomorum terrestrium disponatur. Caeterum sicut universalis frumenti defectus,

Status culturae pratorum. In pratis colendis eadem, quae in agris diversitas viget. In praediis, quae herbam plane ultra necessitatem producunt, id quod a pascuo animalium superest, leviter compositum, tota hyeme iniuriis aëris expositum relinquitur. Ubi non est tanta herbae copia, foenum quidem horreis infertur: si tamen illud vel tantisper abundet, cordum e pratis raro desumi solet. Qui rem suam familiarem solertius curant, iam et foenum et cordum e pratis suis quotannis desumere consueverunt; imo invaluit iam ea in compluribus, quae foeni

§ CIV. Prata artificialia tantum monitis et exemplis inducenda. Cum defectu foeni plures Regni partes reipsa laborent, optandum quidem foret, ut industria haec in omnibus eiusmodi locis inducatur; verum haec coactive lex imponere non potest: dirigentis tamen dicasterii sollicitudo, localium magistratuum activitas, ac praesertim parochorum et pastorum zelus, multum ad id conferre possunt, ut ubi necessum est, monitis, persuasione, praecipue vero exemplo artificialium eiusmodi pratorum usus, sensim propagetur.

ut cum alioquin nimia vinearum copia laboremus, eae, quae in locis planis et oleribus potius quam vitibus idoneis plantatae sint, lege publica evellendae decernantur, neve id imposterum fieri possit, eadem lege prohibeatur. Et vero si parte ex una id spectetur, quod planae eiusmodi vineae non possint non malae qualitatis vina procreare; quod cum procreata in his vina, sub nomine illius, cui vineae hae subiacent, promontorii veniant, generosorum licet promontorii eiusmodi vinorum aestimationem naturaliter debeant labefactare; quod possessores planarum eiusmodi vinearum, praesertim si

cum alioquin nimia vinearum copia laboremus, eae, quae in locis planis et oleribus potius quam vitibus idoneis plantatae sint, lege publica evellendae decernantur, neve id imposterum fieri possit, eadem lege prohibeatur. Et vero si parte ex una id spectetur, quod planae eiusmodi vineae non possint non malae qualitatis vina procreare; quod cum procreata in his vina, sub nomine illius, cui vineae hae subiacent, promontorii veniant, generosorum licet promontorii eiusmodi vinorum aestimationem naturaliter debeant labefactare; quod possessores planarum eiusmodi vinearum, praesertim si maioribus

e fundo tali, si in illo olera colerent, fructum perciperent; denique quod procreata plane in vineis his vina cum propter malam sui qualitatem, leviori veniant, ebriositatem infimae populi classis provocent; si inquam omnia haec in reflexionem sumantur, opinio iurisdictionum harum videri posset non infundata. Verum si parte ex alia reputetur, quod vineas eiusmodi plerumque cives aliique liberi homines possideant, adeoque quod ius proprietatis in libera fundis suis utendi facultate situm legislatio laedere non possit; si reflectatur ad id, quod proprietarius talium vinearum, et in

omnia haec in reflexionem sumantur, opinio iurisdictionum harum videri posset non infundata. Verum si parte ex alia reputetur, quod vineas eiusmodi plerumque cives aliique liberi homines possideant, adeoque quod ius proprietatis in libera fundis suis utendi facultate situm legislatio laedere non possit; si reflectatur ad id, quod proprietarius talium vinearum, et in eradicationem vitium sumptus facere et fructum ad minus unius anni, quem fundus talis eidem producere potuisset, amittere deberet; si denique perpendatur, quod ex oleribus in talibus vineis procreatis, si hae ab urbe magis

magis remotae sint, nullus, a frumento vero, quod in tali fundo procreatur vix tantus quantus e vino fructus percipi possit; si, inquam, omnia haec expendantur, facile apparebit, quod legislatio destructionem omnium, quae in plano sitae sunt vinearum, citra laesionem iuris proprietatis ordinare non possit. § CVIII. Ne vineae in planitie imposterum plantentur prohibendum. Unum illud statuere posse videtur legislatio, ne imposterum ad generosiora promontoria vineas in ipsa planitie conserere liceat, ne per id vinorum talis

navalia ligna ex Hungaricis et Croaticis sylvis quotannis educere velit. An sylvae Regni tantam idoneorum pro maritimis navibus lignorum copiam reipsa subministrare possint, et si ita, an baroni Tauferer tantae sint vires, tanta activitas, ut contractum hunc in realem effectum deducere queat, non constat. Id constat, quod Hungaria magnam ultra domesticum usum navalium lignorum quantitatem habeat, et quod adsit idoneus emptor, qui ea in valore medii millionis quotannis educere paratus sit. Verum in omnium eiusmodi privatarum negotiationum promotionem legislatio nulla alia, quam

conficere potest. § CXI. Ordo sylvarum lege publica stabiliendus censetur. Tertii ordinis locis providere iam ad partes attinet legislationis. Sicut enim lex, nec industriam privatis praecipere, nec qualem (modo in detrimentum publici non vergat) fundi sui usum facere possit, praescribere: ita vicissim ne quis fundo suo cum detrimento publici abutatur, impedire et potest et debet, abusus eiusmodi eveniunt plerumque per devastationem sylvarum illarum, quae aut per plures communiter possidentur, aut de quarum seu metis seu etiam

impedire et potest et debet, abusus eiusmodi eveniunt plerumque per devastationem sylvarum illarum, quae aut per plures communiter possidentur, aut de quarum seu metis seu etiam proprietate controversia exardescit. Cui malo qualiter obviari possit, Deputatio iuridica proponet. Et cum sylvae non tantum per spontaneas eiusmodi devastationes, sed ipso etiam naturali propter auctam populationem lignorum consumptionis incremento deficere soleant, qualiter editus iam 1769. per piae memoriae Imperatricem et Reginam Mariam Theresiam sylvarum ordo et physico et legali systemati Regni

in aliquibus comitatibus optimo cum successu, in aliis et forte talibus, quae maximam earum necessitatem habuissent, penitus intermissa fuerit, censet Deputatio haec, ut interea etiam, donec complicatior sylvarum ordo in realem effectum perducatur, magistratus comitatuum illorum, qui sylvis non abundant, ad promovendam salicum implantationem, lege publica obstringantur. § CXIII. Usus tectorum habanorum propagandus. Tecta habana cum incendio resistant, ad sylvarum etiam conservationem haud parum conferunt; disposuerat iam

cum incendio resistant, ad sylvarum etiam conservationem haud parum conferunt; disposuerat iam piae memoriae Imperatrix et Regina, ut eorum usus propagetur, coeperantque re ipsa in aliquibus comitatibus construi. Verum obtudit vim emanatarum eatenus ordinationum illud, quod res haec in sylvosis et non sylvosis comitatibus indiscriminatim fuerit imperata. Postea aversis alio curis, institutum hoc prorsus intercidit; Deputationi tamen huic e republica futurum videtur, si comitatuum illorum, qui defectu lignorum laborant, magistratibus denuo imponatur, ut institutum hoc invehere et in gremio

eruantur, hi in usum metalli fodinarum deservire censentur. Iam sub Regina Maria Theresia torfa et carbones bituminosi reperti sunt. Sed quia talibus in locis eruebantur, quae lignis alioquin abundabant, et unde in partes illas, quae iis egent, promotio sumptuosa nimis evasisset, usus eorum non est propagatus. Sub Iosepho IIdo detecta fuit in comitatu Barsiensi una (tres enim habentur) carbonum fossilium species, sed quae liquandis metallis apta non fuit, et tamen vix hi eruti sunt, cum iam directio montanistica eos ad metalla referri adeoque urburae subjicere praetendit. Cuius tamen

locis eruebantur, quae lignis alioquin abundabant, et unde in partes illas, quae iis egent, promotio sumptuosa nimis evasisset, usus eorum non est propagatus. Sub Iosepho IIdo detecta fuit in comitatu Barsiensi una (tres enim habentur) carbonum fossilium species, sed quae liquandis metallis apta non fuit, et tamen vix hi eruti sunt, cum iam directio montanistica eos ad metalla referri adeoque urburae subjicere praetendit. Cuius tamen contrarium sub 26-a, maii 1788. benigne declarare dignatus est idem Rex et Imperator. § CXV. Quae leges ad

referri adeoque urburae subjicere praetendit. Cuius tamen contrarium sub 26-a, maii 1788. benigne declarare dignatus est idem Rex et Imperator. § CXV. Quae leges ad antevertendum lignorum defectum condendae. Quamvis nulla sit gleba, quae non aliquam saltem, si idonea cultura adhibeatur lignorum speciem producat; per implantationem vero sylvarum, necessitatibus incolarum melius utique prospiceretur cum tamen hoc industriae genus et impeditum sit et longae admodum exspectationis, ut populo illi interea etiam consulatur, Deputatio

melius utique prospiceretur cum tamen hoc industriae genus et impeditum sit et longae admodum exspectationis, ut populo illi interea etiam consulatur, Deputatio haec eius est demissae opinionis, ut lege publica sanciatur: 1) quod lithanthraces cuiuscunque demum sint speciei, inter metalla non censeantur, sed ad liberam privatorum industriam pertineant; 2) ut proposita iam inventoribus pecuniaria praemia ad ea solum loca restringantur, ubi torfae et lithanthracum aut praesens usus haberi aut certe unde ad loca, quae hoc lignorum surrogato egent cum lucro transportari possint; 3) si

industriam pertineant; 2) ut proposita iam inventoribus pecuniaria praemia ad ea solum loca restringantur, ubi torfae et lithanthracum aut praesens usus haberi aut certe unde ad loca, quae hoc lignorum surrogato egent cum lucro transportari possint; 3) si proposita praevia ratione praemia non proficiant, ut liberum sit comitatibus penuria lignorum laborantibus peritum et inveniendi et tractandi producti huius hominem, sumptibus cassae domesticae conducere, quo is unum eorum in gremio sui introducat. DE CULTURA LINI § CXVI.

producti huius hominem, sumptibus cassae domesticae conducere, quo is unum eorum in gremio sui introducat. DE CULTURA LINI § CXVI. Status culturae lini et quod eius perfectio. Lini culturam augere et perficere non eo nomine interest, ut illud in crudo exportetur, sed ut per eius elaborationem immanis illa, quae titulo telae quotannis effertur, pecuniae summa sensim minui possit; de augenda vero telae productione infra in obiecto manufacturarum agetur. Producto huic videtur frigidior regio

decem pedum et supra longitudinem assequantur possentque pro velis et funibus pro maritimis navibus idoneis deservire. Sub piae memoriae Rege et Imperatore Iosepho IIdo haec etiam industriae species ad motum posita, semen Italicum a Gubernio Fluminensi per comitatus distributum canabesque Italicis non multo inferiores productae fuerunt. Verum et industria haec, seu quod semen perinde degeneraverit, seu quod modus eius culturae non satis fuerat observatus, seu denique distractionis defectu non multo post intercidit. § CXVIII. Ad eam perficiendam

Rege et Imperatore Iosepho IIdo haec etiam industriae species ad motum posita, semen Italicum a Gubernio Fluminensi per comitatus distributum canabesque Italicis non multo inferiores productae fuerunt. Verum et industria haec, seu quod semen perinde degeneraverit, seu quod modus eius culturae non satis fuerat observatus, seu denique distractionis defectu non multo post intercidit. § CXVIII. Ad eam perficiendam administratio publica industriam nationalem debet excitare. Cum productum sit voluminosum neque magni in se pretii,

ad motum posita, semen Italicum a Gubernio Fluminensi per comitatus distributum canabesque Italicis non multo inferiores productae fuerunt. Verum et industria haec, seu quod semen perinde degeneraverit, seu quod modus eius culturae non satis fuerat observatus, seu denique distractionis defectu non multo post intercidit. § CXVIII. Ad eam perficiendam administratio publica industriam nationalem debet excitare. Cum productum sit voluminosum neque magni in se pretii, sumptus longinqui transportus per axem sustinere non potest; si

defectu non multo post intercidit. § CXVIII. Ad eam perficiendam administratio publica industriam nationalem debet excitare. Cum productum sit voluminosum neque magni in se pretii, sumptus longinqui transportus per axem sustinere non potest; si navigatio per Mare Nigrum aperiatur, eos saltem comitatus, qui Danubio et Tibisco adiacent ad perficiendam producti huius culturam exstimulare operae pretium videtur. Comitatus enim Croatiae, quamquam Litorali viciniores, eum ibi a necessaria frumenti cultura parum terreni supersit,

In regionibus desertis sed temperatis sylvestres apes suapte multiplicantur; cum enim illic nullum vomer terram vertat totam, quae a sylvis reliqua est plaga mero gramine, quod mille speciei melliferos flores producit, contegitur. Qui primi mel apibus adimere tentarunt homines, id utique non aliter quam per earum enecationem obtinere valuerunt. Postquam in loco tali, ubi sylvestres apes iam praefuerunt populatio invaluit, dimissa apum examina domesticis alvearibus excipiendi modum facile fuit invenire; rationem tamen, qua mel iis absque alvearis destructione adimi possit, non ita

utique non aliter quam per earum enecationem obtinere valuerunt. Postquam in loco tali, ubi sylvestres apes iam praefuerunt populatio invaluit, dimissa apum examina domesticis alvearibus excipiendi modum facile fuit invenire; rationem tamen, qua mel iis absque alvearis destructione adimi possit, non ita pronum fuit reperire, longo itaque postea tempore conterebantur alvearia ad hoc, ut mel et cera possit obtineri. Postque aucta populatione parte ex una, maxima terrarum pars subarata, adeoque gramen, cuius flores apibus alimentum praebent diminutum fuit; parte vero ex altera cerae

fuit; parte vero ex altera cerae consumptio de tempore in tempus magis accrevit, tunc primum eo conversa est cultiorum populorum industria, ut modum quaerant, quo interusurium absque capitalis amissione percipere, id est, mel et ceram absque alvearis destructione obtinere possint. Et vero non modo modum hunc repererunt, sed et totam admirabilem sane animalculorum horum constitutionem et oeconomiam ita detexerunt, ut facile deinde iis fuerit statuere, quid animalibus his noceat, quid prosit, adeoque quid etiam adhibere, quid vitare oporteat? § CXX.

Cum crescente continuo populatione apum cultura, nisi eadem arte adiuvetur, suapte diminui debeat, adeoque periculum sit, ne aucto quotidie in ipsa Hungaria cerae consumptione, hactenus activa haec rubrica sensim in passivam transeat; videtur Deputationi e re fore, comitatibus non tantum admittere, sed et imponere, ut peritos utilioris illius apum culturae homines e comitatibus illis, ubi illa iam viget, accire, eandemque in gremio sui inducere teneantur. Et haec relate ad indigena producta. Iam de iis: quae serius aliunde adoptata sunt. DE

vel cogitari potest. Relate enim ad primum, si montanos frigidos comitatus excipias, in aliis omnibus sericum, modo recte manipuletur, tam bonae qualitatis atque Italicum est, produci posse iam usus ipse ostendit. Constat autem, quod Germanicarum provinciarum clima producto huic prorsus non faveat. Itaque praeter tabaccam, solum est hoc productum, quod extra omnem cum illis concurrentiam versatur, quod ut quam copiosissimum in Hungaria producatur, ipsarum etiam illarum interest; denique e quo fabricae in Hungaria facillime exsurgere possint. Quoad secundum, seu tempus seu

ad productum hoc manus spectentur; illud agriculturae minime officere facile apparebit. Educantur enim bombyces e medio ferme maio usque finem iunii, id est, tempore illo, quo ultima, nempe faris seminatura iam peracta est; messis vero tempus necdum advenit. Ad alendos vero vermes illos non requiruntur robustae illae, quas agricultura exigit manus; decrepiti etiam viri et mulieres, aut rurali operi necdum idonei, pueri et puellae ad id sufficiunt. In ordine ad tertium, adhuc 1786. sericum exoticum in monarchiam Austriacam pro uno prope millione invehebatur. In Hungariam in

in particulari adhuc ultimo decennio crudi quidem serici 74.177 sericearum vero materiarum inductio 555.739 florenos in diametro etulit. Itaque ad has usque summas modo Hungaria tantum producere posset, certa est domestica distractio. In exteras septemtrionales regiones, quarum clima productum hoc non admittit, distractio ne calculari quidem possit. Relate ad quartum, ipsa rei natura non admittit, ut unus homo e bombycum educatione magnam pecuniae summam corradat; ad hoc enim nec requisitum spatium, nec necessariae manus uni homini suppetere possunt. Ut ex instituto hoc notabilis

555.739 florenos in diametro etulit. Itaque ad has usque summas modo Hungaria tantum producere posset, certa est domestica distractio. In exteras septemtrionales regiones, quarum clima productum hoc non admittit, distractio ne calculari quidem possit. Relate ad quartum, ipsa rei natura non admittit, ut unus homo e bombycum educatione magnam pecuniae summam corradat; ad hoc enim nec requisitum spatium, nec necessariae manus uni homini suppetere possunt. Ut ex instituto hoc notabilis utilitas proveniat, debet illud a pluribus familiis tractari, potest autem etiam a miserrimis, quia

quoad alendos bombices debite informent. Evenit interea, ut aliqui comitatus et civitates nec iuvenes eiusmodi eorsum submiserint, alii miserint quidem, sed postea plantarios hortos erigere neglexerint. Evenit etiam, ut licet erectis plantariis hortis aut practicantibus necessaria assistentia data non fuerit, aut illi ipsi exilitate emensi sibi salarii disgustati, in toto educationis distributionisque mororum negotio negligenter versati sint. Evenit denique, ut ubi solers etiam practicans evenit, plebs innato sibi novitatum odio easdem aut neglexerit aut sponte etiam destruxerit. Ubi

Ubi seu localis magistratus activitate seu practicantis industria, mori ad eum perductae sunt gradum, ut sufficientia alendis bombicibus folia suppeditare potuerint, coepit quidem initium apud plebem iam ipsa bombicum nutritio, sed et hanc diversa impedimenta morabantur, practicantes aliqui non sat longo tempore in schola Eszekiensi perstiterunt, ut eam fundate ediscere potuissent, et hi malam statim initio induxerunt manipulationem. Per hanc cum gallettae malae qualitatis productae sint, utique producens etiam rusticus exiguam pro iis mercedem accipere sicque ulteriorem continuandi

sint, utique producens etiam rusticus exiguam pro iis mercedem accipere sicque ulteriorem continuandi laboris huius voluntatem deponere debuit. Alibi, ubi perfectiores iam galetae producebantur, id rusticos a continuatione instituti huius deterruit, quod sibi pecuniae pro procreatis galettis non statim fuerint numeratae, sed accepta scheda, adventum inspectoris cameralis, qui pro iis exsolvendis pecunias adferebat, integro saepe trimestri operiri debuerit. Alibi in ipsa galettarum classificatione minus integra fide progressum rusticique quam promeruerant, mercede privati sunt.

item Pestiensi comitatibus, aliquas radices defixerit. Et tamen iam anno 1785. eo res provecta fuit, ut puri serici 131 centenarii producti sint manipulatioque haec in aerario camerali, quod et galettas redimit et sericum vendit, 132.000 florenorum circulationem produxerit. Verum supervenit non multo post Turcicum bellum planeque illi comitatus Banatici nempe et interioris Sclavoniae, ubi industria haec maxime coeperat efflorere, per caesareo-regias copias ita occupabantur, ut rusticis omnis ferme bombices alendi opportunitas adempta fuerit. Anno 1789. nonnulli comitatus, et quidem

illi et civitates, quae nullum practicantem habent, se eodem providere debeant, neque tamen obvium quemquam, uti hactenus alicubi factum est assumere possint, verum aut talem a superiori inspectore Eszekiensi requirere eundemque competenti salario debeant providere, aut si ille talem paratum non haberet, idoneum iuvenem pro condiscenda hac arte eorsum mittere teneantur. Ut comitatus et civitates, qui forte nullos adhuc plantarios hortos habent, eos erigere sicque manipulationem hanc ab ovo suscipere debeant. Qui vero eos etiam habent, penes

idoneum iuvenem pro condiscenda hac arte eorsum mittere teneantur. Ut comitatus et civitates, qui forte nullos adhuc plantarios hortos habent, eos erigere sicque manipulationem hanc ab ovo suscipere debeant. Qui vero eos etiam habent, penes illud non subsistant, sed eo rem dirigant, ut maiores communitates propriis insuper se hortis provideant. Ut institutio in re sericea in scholis paganis ubique practice doceatur. Cum nova Mazuccattiana sericum deglomerandi methodus longe utilior comperta sit

in scholis paganis ubique practice doceatur. Cum nova Mazuccattiana sericum deglomerandi methodus longe utilior comperta sit quam vetus Szolenghiana, ut haec per totum Regnum inducatur. Ut ad praecavendum rusticorum, qui remotius degunt, damnum, galettae non ad pondus, sed ad mensuram uni librae approportionandam redimatur; galettae enim seu sicciores seu humidiores eandem dant serici quantitatem, et tamen sicciores minus ponderant. Ad praecavendam omnem suspicionem exsolutio galettarum semper in praesentia personae

industria in eius cultura remisit. Iam nec terra debite praeparari, nec plantae in requisita distantia plantari, nec tempus inseminationis et collectionis rite observari coepit, cum directio tabaccaria Viennensis depositorium suum Pestini, in ipso culturae huius centro collocavit. Provisionem non Viennensis tantum, sed etiam Lembergensis abaldo cum tabacca Hungarica in se assumpsit, neque hoc contenta, insuper commercium cum illa in exteras provincias suscepit, et ut maius inde lucrum capere possit, tabaccae Hungaricae dempto Litorali evectionem prohiberi procuravit. Concentrata in

Viennense omnes alios minores emptores removere; 2) ut hoc facto pretium producto huic pro arbitrio statuere; 3) ut officiales eius productores tabaccae aliis modis vexare et emungere potuerint. § CXXVII.. Adhibita ad eam revelandam media cupitum effectum non produxerunt. Interea administratio publica omnem movebat lapidem, ut tabaccae Hungaricae eductio adminus per Flumen procurari possit. Distribuebat semen Americanum et Levantinum, indicabat specificos tabaccae defectus, ut eius cultura perficiatur, modis omnibus adurgebat,

adurgebat, aliquas plane e Turcia familias Levantinae tabaccae culturae gnaras educi procuravit, sed incassum. Iam primum novum quotannis semen seu Levantinum seu Americanum procurare et sumptuosum et molestum fuisset; de eo autem, an procurata haec exotica semina, post unam aliamve seminaturam non degenerent, nullum decretorium experimentum captum fuit. Deinde subsistebat adhuc continuo illud Viennensis abaldo monopolium, quod illud, quod ipsi collibuit tabaccae pretium statuere potuit; statuit autem semper tale, quod maximo directionis lucro cessit. Frustra itaque fuit id a cultoribus

polleret, evellendum videtur, Hungariae solum demptis tantum frigidis et sabulosis locis producto huic adeo est favorabile, ut si idem semen eadem plane in diversis licet locis industria adhibeatur, eadem etiam ferme tabaccae qualitas sit proditura. Quare dum unius loci tabacca alteri praefertur, non ita intelligi debet, quasi prior ille locus aptiori pro tabacca solo gauderet, sed quod illic maior iam industriae meliorque culturae species invaluerit. Luculentum eius rei exemplum editum est in campo Varasdinensi, qui antea pro colenda tabacca minime idoneus censebatur. In hoc enim homo

hoc speculandi voluntatem deposuerunt, quaestores ubique ac praesertim in Litorali ita publicetur, ut omnino ad omnium notitiam possit pervenire. Cum officiales depositorii huius contractus ita inire soleant, ut tres pretii classes constituant, advecta vero tabacca eandem non pro qualitate producti, sed arbitrarie et cum detrimento cultorum ad classes has dispescere, imo saepe etiam optimae qualitatis tabaccam ad infimam classem tamdiu detrudere soleant, donec oblatis per cultorem muneribus eam naturali suae classi restituant, prouti haec omnia ex authentica per

Cum abaldo Viennense ultra eam, quam aerario regio dependit, arendam sufficientem iam ex eo habeat utilitatem, quod omnes Haereditarias Germanicas provincias potissimum cum tabacca Hungarica provideat intersitque reipublicae, ut omne ex aliquo producto lucrum in arculas paucorum hominum non influat, sed ut in quo plures dimanet, eidem abaldo omne cum tabacca Hungarica commercium ad exteras provincias, imo ipsam etiam Lombardiam Austriacam interdicatur idque totum privatae mercatorum industriae relinquatur; Lombardia enim Austriaca, nisi abaldo Viennense provisionem eius ultro

provisa fuisset et imposterum provideri poterit. Cum paucae illae colendae Levantinae tabaccae gnarae familiae, quae e Turcia eductae fuerant, denuo eo reversae sunt; educantur denuo plures et tales, quae ad figendas in Hungaria stabiles sedes se resolverint. Hae vero non in uno loco, sed sparsim per districtus, ubi tabaccae cultura viget, illocentur. Eductio tabaccae nunquam prohibeatur. Cum enim productum hoc non sit primae necessitatis, nec cadere potest sub categoriam eorum, quorum eductionem prohiberi ratio boni publici quandoque

denuo eo reversae sunt; educantur denuo plures et tales, quae ad figendas in Hungaria stabiles sedes se resolverint. Hae vero non in uno loco, sed sparsim per districtus, ubi tabaccae cultura viget, illocentur. Eductio tabaccae nunquam prohibeatur. Cum enim productum hoc non sit primae necessitatis, nec cadere potest sub categoriam eorum, quorum eductionem prohiberi ratio boni publici quandoque exposcit. Deinde si sterilem contingat esse annum, alioquin ipsi domestici quaestores illud cultori pretium offerrent, quod alter, qui illud educere intendit, deductis

est necessaria. Absque varia colorum specie nulla seu lanea, gosypiacea seu sericea fabrica subsistere potest. Ipsa etiam coriacea et loracea fabricata variis coloribus tinguntur, et quo meliorem aliquod fabricatum colorem accipit, eo etiam magis pretium eius accrescit. Iam vero non omnis planta eiusdem qualitatis colorem producit; itaque ut fabricae sensim exsurgant, interest, ut non eae tantum plantae, quae obvios dant colores, sed illae praesertim quae delicatiores colores producunt, excolantur. Plantae, quae obvios colores dant, in diversis Regni partibus sponte

subsistere potest. Ipsa etiam coriacea et loracea fabricata variis coloribus tinguntur, et quo meliorem aliquod fabricatum colorem accipit, eo etiam magis pretium eius accrescit. Iam vero non omnis planta eiusdem qualitatis colorem producit; itaque ut fabricae sensim exsurgant, interest, ut non eae tantum plantae, quae obvios dant colores, sed illae praesertim quae delicatiores colores producunt, excolantur. Plantae, quae obvios colores dant, in diversis Regni partibus sponte crescunt noscunturque passim a plebe ipsa, quae earum usum pro tingenda, quam domi producit, linea

acciperent, perfectiorem utique colorem producerent: verum industriam hanc nec praesens adhuc paucarum, quae in Regno existunt fabricarum necessitas, nec facilitas distractionis ad extra requirit. § CXXXI. Culturam anilis clima Hungaricum non patitur. Inter has, quae delicatiores colores producunt, numerantur plantae anilis, isatis, vulgo Waid, et rubia tinctorum, vulgo Krapp, planta anilis in producendo

adiuncto administrationis Quinque-Ecclesiensis Kovachich commissa fuit. Hic obiectum hoc omni possibili diligentia tractavit; duxit accurata diaria, defectus, quos se uno anno commisisse observavit, sequenti correxit produxitque quinto tandem anno plantam, e qua caeruleus quidem, sed non ita perfectus, uti eum planta haec in calidioribus regionibus dat, color effici potuit: ipsum tamen semen sub climate Hungariae ad maturitatem perduci non posse, agnovit; itaque huius intuitu supervacanea iam omnis industria videtur. § CXXXII.

diaria, defectus, quos se uno anno commisisse observavit, sequenti correxit produxitque quinto tandem anno plantam, e qua caeruleus quidem, sed non ita perfectus, uti eum planta haec in calidioribus regionibus dat, color effici potuit: ipsum tamen semen sub climate Hungariae ad maturitatem perduci non posse, agnovit; itaque huius intuitu supervacanea iam omnis industria videtur. § CXXXII. Surrogatum plantae indigo etiam ope chemiae tentatum. Surrogatum plantae indigo, adhibita etiam in subsidium chemia producere, iam plures, ac in

tentarunt. Hic post 20 annorum tentamina produxit tandem caeruleum colorem, qui ab eo, quem indigo dat, parum abludere videbatur obtulitque se modum praeparandi coloris huius in Regno propagaturum, si proposita eotum per illum remuneratio sibi decernatur. Verum seu quod color ille stabilitatem non habuerit, seu quod nimis sumptuosa fuerit eius praeparatio, petitum praemium non obtinuit. § CXXXIII. Cultura isatidis iam suscepta. Pro aliqua meliori caerulei coloris planta isatis, vulgo

ab eo, quem indigo dat, parum abludere videbatur obtulitque se modum praeparandi coloris huius in Regno propagaturum, si proposita eotum per illum remuneratio sibi decernatur. Verum seu quod color ille stabilitatem non habuerit, seu quod nimis sumptuosa fuerit eius praeparatio, petitum praemium non obtinuit. § CXXXIII. Cultura isatidis iam suscepta. Pro aliqua meliori caerulei coloris planta isatis, vulgo Waid, etiam deservit. Huius cultura iam minutim antea saepius tentata fuit, sed

obtinuit. § CXXXIII. Cultura isatidis iam suscepta. Pro aliqua meliori caerulei coloris planta isatis, vulgo Waid, etiam deservit. Huius cultura iam minutim antea saepius tentata fuit, sed semper non multo post intercidit. Tandem pie defunctus Imperator illi, qui culturam plantae huius proprio periculo suscipere voluerit, usum 50 iugerum terrarum et decennalem ab oneribus publicis immunitatem addixit. Hoc stimulo excitatus certus Cronberg, eius culturam in dominio

rubiae tinctorum adhuc desideratur. Rubia tinctorum, vulgo Krapp, et in Banatu et in pluribus Regni partibus suapte crescit; huius itaque artificiosam culturam excitare pronum foret, sed cum planta haec articulum commercii non secus constituere possit, quam si radices eius commoliantur, operae pretium foret aliquem praemiis excitare, qui exstructa necessaria pro commolitione plantae huius machina, eius culturam primus suscipiat. § CXXXV. Et ideo favoribus

concedatur. DE PRODUCENDIS VILIORIS SPECIEI OLEIS § CXXXVI. Plantas, quae dant olei surrogatum, interest colore. Clima Hungariae, si pauca meridionalia Croatiae loca excipias, pro educandis olivarum arboribus non satis idoneum est, verum praeter olivas plures adhuc plantae oleum producunt. Tales sunt heliotropium, ex certa herba flavo flore, quae Hungarice napraforgó appellatur. Expressum e plantis his oleum primam olei olivarum speciem non aequat, ultimam tamen,

olivarum arboribus non satis idoneum est, verum praeter olivas plures adhuc plantae oleum producunt. Tales sunt heliotropium, ex certa herba flavo flore, quae Hungarice napraforgó appellatur. Expressum e plantis his oleum primam olei olivarum speciem non aequat, ultimam tamen, qua etiam miseriores homines utuntur, si recte manipuletur, facile etiam superare potest. Praeterea oleum non tantum obsoniis, sed plurimis etiam aliis usibus, veluti lampadibus, tingendis coriis, pictoribus variisque insuper fabricis deservit. Pro his autem usibus non

ex certa herba flavo flore, quae Hungarice napraforgó appellatur. Expressum e plantis his oleum primam olei olivarum speciem non aequat, ultimam tamen, qua etiam miseriores homines utuntur, si recte manipuletur, facile etiam superare potest. Praeterea oleum non tantum obsoniis, sed plurimis etiam aliis usibus, veluti lampadibus, tingendis coriis, pictoribus variisque insuper fabricis deservit. Pro his autem usibus non interest optimam olei qualitatem adhibere; quare inferiores eiusmodi olei species, in ea adminus quantitate, quam usus domesticus

non aequat, ultimam tamen, qua etiam miseriores homines utuntur, si recte manipuletur, facile etiam superare potest. Praeterea oleum non tantum obsoniis, sed plurimis etiam aliis usibus, veluti lampadibus, tingendis coriis, pictoribus variisque insuper fabricis deservit. Pro his autem usibus non interest optimam olei qualitatem adhibere; quare inferiores eiusmodi olei species, in ea adminus quantitate, quam usus domesticus requirit, e plantis indigenis producere vel eo nomine interest, quod secus tantundem pecuniarum quantum huius, licet deterioris olei pretium effert, pro oleo

nisi utilia eiusmodi instituta, in pluribus locis excitentur, in unico facile intercidunt. Et haec de productis regni vegetabilis. Quod animale regnum concernit: DE CORNUTIS PECORIBUS § CXXXVIII. Species boum Hungaricorum non eget emendatione. De emendanda Hungaricorum specie boum superflua est omnis cura; tam insignem enim vix aliqua Europaea regio producit. Vaccarum, quae in praediis unice procreationis gratia aluntur, eadem est praestantia. Lac, si ad domesticum alimentationis statum ponantur,

Vaccarum, quae in praediis unice procreationis gratia aluntur, eadem est praestantia. Lac, si ad domesticum alimentationis statum ponantur, haud satis abunde praestant. Sed his ii, quorum id interest, Helveticam speciem facile substituere possunt. Olim Hungaria tanta habebat boum armenta, ut non modo Haereditarias Germanicas provincias, sed magnam insuper Germanici Imperii partem et Venetias bobus propriae procreationis providere potuerit. Postquam magna praediorum pars impopulata est, ut regiones hae bubulis provideantur, iam multa boum millia etiam e Gallicia, Moldavia et Valachia

gaudent, et quoad politico oculo prospicere licet, longissimo adhuc tempore praecipuum subsistentiae suae modum in re pecuaria collocabunt; posset itaque Hungaria in casum etiam illum ex his provinciis pecora e prima manu habere, posset cum iis ad minus oeconomiae commercium exercere atque ita non tantum de emendanda, sed etiam de augenda cornutorum pecorum specie superfluam esse omnem curam satis apparet. DE EMENDANDA EQUORUM SPECIE § CXL. Non eadem est equorum ratio; hos quidem generosos ab olim Hungaria producebat; sed cum

e prima manu habere, posset cum iis ad minus oeconomiae commercium exercere atque ita non tantum de emendanda, sed etiam de augenda cornutorum pecorum specie superfluam esse omnem curam satis apparet. DE EMENDANDA EQUORUM SPECIE § CXL. Non eadem est equorum ratio; hos quidem generosos ab olim Hungaria producebat; sed cum commercium paucas adhuc graves vecturas requireret, rhedarum usus apud nobiles non vigeret, equitatus autem Hungaricus e velitibus ferme constaret; minores tantum ephippio et veliti apti equi educabantur.

esse omnem curam satis apparet. DE EMENDANDA EQUORUM SPECIE § CXL. Non eadem est equorum ratio; hos quidem generosos ab olim Hungaria producebat; sed cum commercium paucas adhuc graves vecturas requireret, rhedarum usus apud nobiles non vigeret, equitatus autem Hungaricus e velitibus ferme constaret; minores tantum ephippio et veliti apti equi educabantur. Postquam rhedarum usus invaluit, ut equos maioris staturae producant, coepere aliqui equatiorum proprietarii grandiores exteros admissarios adhibere et in locum vagae, quae

hanc pauci adeo adoptarunt, ut nec pro curribus domesticae nobilitatis maioris staturae equi haberi potuerint. Caeterum adhuc vagorum equatiorum usus viguit, adhuc minoris staturae equi procreabantur; interea aliae gentes suam equorum speciem iam in altiorem staturam provexerunt; interea non tantum commercium, sed et multiplicata exercitus impedimenta, plures in dies vecturas exigere coeperant; interea non tantum desultorum, sed cataphractorum etiam usus in bello invaluit. Interea denique 1756. memorabile illud Septennale bellum erupit, istud tantum equorum numerum absumpsit, ut

Caeterum adhuc vagorum equatiorum usus viguit, adhuc minoris staturae equi procreabantur; interea aliae gentes suam equorum speciem iam in altiorem staturam provexerunt; interea non tantum commercium, sed et multiplicata exercitus impedimenta, plures in dies vecturas exigere coeperant; interea non tantum desultorum, sed cataphractorum etiam usus in bello invaluit. Interea denique 1756. memorabile illud Septennale bellum erupit, istud tantum equorum numerum absumpsit, ut necessaria eorum supplementa, ne Germanicae quidem provinciae, licet in iis equi iam dudum in altiorem staturam

eorum annis nec debitam munditiem, nec conveniens pabulum praebere poterant; ob hanc denique eosdem iam tertio aetatis anno saepe iniungi facere cogebantur. Accessit aliud grave perinde impedimentum, quod rustici parvas nonnisi habuerint caballas, quae sustinendis procerioribus admissariis pares non erant. § CXLIII. Qualiter impedimentis obviari laborabatur. Ad sufferenda haec impedimenta eadem piae memoriae Imperatrix 1777. explanatorium edidit normale, quo potissimum civitates ad provehendum hoc institutum adstringebantur.

illas, ubi conscriptae eiusmodi caballae reperiuntur, deducantur. 3) Post peractam sufficientem admissionem singulae caballae proprietario unus florenus titulo doni exsolvatur. 4) Liceat proprietario procreatum hinnulum, cui voluerit, et quo pretio potuerit, vendere, quodsi tamen alium emptorem non habeat, debeat aerarium militare pro hinnulo unius anni ab 18 usque 24 florenos; pro hinnulo duorum annorum a 35- 45 florenos; demum trium annorum a 65 usque 75 florenos persolvere. 5) Qui ultra tres eiusmodi hinnulos educaverit, eidem insuper una caballa ex eodem equatio dono detur. 6) Si

clementia pendent, quaeve ad agenda administrationis publicae referuntur, via legislationis sequentia tantum constituenda esse Deputationi huic demisse videntur:
Ne comitatibus publica equatia servare liceat. Id enim citra grave contribuentium onus fieri non potest. A converso Comitatus illi, in quorum gremio potentiores communitates reperiuntur, apud quos maior equorum quam boum usus viget, has ad intertenendos a proportione maioris staturae admissarios observandamque, quae huius intuitu iam praescripta est, manipulationem

iam praescripta est, manipulationem adstringat. Possessiones illae, uti et civitates, quae quadrigas communitatis intertenent, has semper e caballis maioris staturae conflare teneantur. Si communitates hae eiusmodi admissarios ex equatio regio obtinere non potuerint, liceat illis eos etiam aliunde sub inspectione comitatus procurare. Comitatibus, qui nullas eiusmodi communitates, situm tamen pro equorum propagatione idoneum habent, liceat duos tresve admissarios pro singulo ad id idoneo processu comparare, necessarios

lanae quantitas producatur, quam fabricae Germanicae nobilioris speciei pannos conficiant. § CXLIX. Gregem Merkopaliensem alio transferri expedire videtur. Omnis itaque legislationis cura iam ad id tantum recidit, ut determinaret: 1) an non ex ratione promovendae in via Carolina vecturisationis gregem Mercopaliensem alio transponi expediat?; 2) an speciem Hispanicarum ovium ultro etiam propagare vel vero plane restringere intersit? Relate ad primum: cum experientia probatum sit hanc ovium speciem in compluribus, ad quae iam

Litorale transportum oves illas ex Mercopail alio transferri e re publici etiam esse videtur, quod locus ille, si physice examinetur, nihil seu ratione sui situs seu ratione pascui peculiare habeat, quod ovibus his praeferenter conducit, et quod in plurimis aliis montosis Hungariae locis perinde non existeret. § CL. Interest etiam oves has quo magis propagari. Relate ad secundum: id necdum satis comprobatum est, quod Hungaria maiorem iam delicatioris lanae speciem producat, quam Germanicae fabricae possint consumere. Sed etsi id

materialis huius pretium conservetur, quo fabricatio nobiliorum pannorum tandem in ipsa etiam Hungaria emergat. Sane dum Angli et Hispani eductionem delicatae suae lanae prohibuerunt, debuit apud hos quoque lanae pretium principio vehementer diminui. Verum temporaneum hoc malum per introductas non multo post fabricas abunde compensatum est. Quodsi fabricae nobilioris panni in Hungaria nunquam introduci possent (quod tamen vix sustineri potest) adhuc interesset, ut quo maior delicatioris lanae quantitas in Hungaria producatur; productum enim hoc eius est generis, quod paratam semper in

nobilioris panni in Hungaria nunquam introduci possent (quod tamen vix sustineri potest) adhuc interesset, ut quo maior delicatioris lanae quantitas in Hungaria producatur; productum enim hoc eius est generis, quod paratam semper in septemtrionales provincias, nimirum ubi oves eiusmodi ali non possunt, habeat distractionem. Hungaria autem eiusmodi provinciis adiacet, e quibus necessariam pro vilioribus pannis crassioris lanae quantitatem, si domi sufficientem non habeat (quod certe nonnisi tardissime eveniet) emere possit. Proinde cum delicatior lana longe cariori veniat adhuc, in

productum enim hoc eius est generis, quod paratam semper in septemtrionales provincias, nimirum ubi oves eiusmodi ali non possunt, habeat distractionem. Hungaria autem eiusmodi provinciis adiacet, e quibus necessariam pro vilioribus pannis crassioris lanae quantitatem, si domi sufficientem non habeat (quod certe nonnisi tardissime eveniet) emere possit. Proinde cum delicatior lana longe cariori veniat adhuc, in illum etiam casum interesset hanc vendere, crassiorem autem aliunde procurare. § CLI. Duo generales modi introducendorum utilium

schola idoneo quopiam loco constituatur, ad quem perinde comitatus individua sua mittere teneantur. Ex his quae modalitas, cui instituto conveniat, decernere ad Suam Maiestatem pertinent. Universim id tantum constituendum esse videtur: 1) ut si producti alicuius perfectio proponitur, eadem non omnibus indiscriminatim comitatibus et civitatibus, sed iis tantum, quorum solo et climati convenit imponatur; 2) quod comitatus et civitates, quibus cultura aliqua reipsa convenit, nullo seu expensarum seu insufficientiae magistratualium praetextu se excusare possint, sed debeant eiusmodi

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report