Your search found 22809 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 466-746:

Prologus Cum urgerem diligentius opus tuo nomine coeptum quo singulas animi perturbationes pro cuiusque uirtute ac conditione explicare statueram, Reuerendissime Pater, ea pars, qua rationem consolationis perstrinxi, forte incidit in manus quorundam amicorum meorum, qui me perpulerunt ut prudens, licet inuitus, in illud uitii

mihi integrum id cum uniuerso compingere corpore ; et si ratio totius formae postulabit, in quibus opus fuerit, commutare, quandoquidem dignius commodiusque singula membra secundum statum totius corporis examinantur ac expenduntur, minusque operis ac difficultatis est unam partem quam totum immutare. Conatus sum igitur hoc in opere consolandi rationem explicare, non quidem secundum exactam philosophiae legem — nunc enim non de rerum natura

corpore ; et si ratio totius formae postulabit, in quibus opus fuerit, commutare, quandoquidem dignius commodiusque singula membra secundum statum totius corporis examinantur ac expenduntur, minusque operis ac difficultatis est unam partem quam totum immutare. Conatus sum igitur hoc in opere consolandi rationem explicare, non quidem secundum exactam philosophiae legem — nunc enim non de rerum natura disputamus aut de illis

populo non ignaua possit uersari. Est enim propositum nostrum praecepta tradere, quibus, ut ceteris perturbationibus, ita et consolatione, quando res postulabit, auditoris animum afficere possimus, ac laborantibus succurrere eorumque aegritudinem quam commodissime leuare. Nec mihi uanum hunc laborem assumpsisse puto: tametsi multa a peritissimis uiris egregia monumenta exstent in hanc rationem conscripta, ut sunt paene omnes illi

cogantur consolandi munus obire, cuius se Dominus tam seuerum exactorem comminatur. Itaque et nos uniuersis prodesse cupientes eisque uiam ostendere ad id consequendum quod diuino pariter ac humano iure ab his exquiritur praecepta consolandi ex ordine digessimus illius ope adiuti, qui solus est cunctorum miserorum optimus consolator. Qua in re, quando curandorum animorum

adiuti, qui solus est cunctorum miserorum optimus consolator. Qua in re, quando curandorum animorum artem professi sumus, nobis ueluti corporum medicis faciendum statui generales quasdam ac praecipuas medendi rationes tradere, particulares uero et quae sedulo accidere possunt prudentiae medici relinquere, praesertim cum ipsae ex traditis principiis per se facile percipi

illa opinio quotidie recens, quae tum denique non appellatur recens cum uetustate exaruit. Itaque idem est dicere recentem ac si uiuidam dixeris aut uehementem! Recens ergo opinio malorum Hecubam, Medeam, Niobem, Bellerophontem usque ad ultimos dies persecuta est. I 2 Quae nocumenta afferat aegritudo.

ut Philoni Lacedaemonio, Chiloni philosopho aut Sophocli tragoedo et aliis nonnullis, quos legimus inmodica laetitia exstinctos, non tamen obsunt ratione subiectae materiae, quam repraesentant, quippe quae maxime congruit, immo quodam pabulum ac fomentum est humanae uitae, uerum nocet ratione uehementioris commotionis, aut nimiae dilatationis, propter quam ille uitalis igniculus, qui in corde tenebatur inclusus, euanescat.

officium. Anima quippe grauiori occupata cura nequit coquendis dirigendisque alimentis uacare nec sanitati necessitatique consulere corporis. Itaque exsiccatur ac gelu constringitur humorque eius generis, quem Graeci melancholiam appellant, incrementum capit ac inualescit uehementius; et quoniam siccus quodammodo ac gelidus est, itinera spirituum uitalium occupat, nec foueri membra permittit,

occupata cura nequit coquendis dirigendisque alimentis uacare nec sanitati necessitatique consulere corporis. Itaque exsiccatur ac gelu constringitur humorque eius generis, quem Graeci melancholiam appellant, incrementum capit ac inualescit uehementius; et quoniam siccus quodammodo ac gelidus est, itinera spirituum uitalium occupat, nec foueri membra permittit, atque ita nutrimento subtracto uirere uigereque

uacare nec sanitati necessitatique consulere corporis. Itaque exsiccatur ac gelu constringitur humorque eius generis, quem Graeci melancholiam appellant, incrementum capit ac inualescit uehementius; et quoniam siccus quodammodo ac gelidus est, itinera spirituum uitalium occupat, nec foueri membra permittit, atque ita nutrimento subtracto uirere uigereque desinunt et in dies extenuantur magis ac usque ad

siccus quodammodo ac gelidus est, itinera spirituum uitalium occupat, nec foueri membra permittit, atque ita nutrimento subtracto uirere uigereque desinunt et in dies extenuantur magis ac usque ad exinanitionem consumuntur. Hoc est quod Ouidius scribens ex Ponto amico suo Flacco queritur:

Longus enim curis uitiatum corpus amaris
Non patitur

Proinde tali morbo laborantibus suadent medici somnum, uinum, balnea calida ceteraque eiusmodi quae humectare irrigareque corpus iuuant ac natiuum confirmant calorem. Quorum opem haud mediocrem et Augustinus nono Confessionum libro se sensisse fatetur. Et aegritudo ita corpus cruciat ut dictum

ingenium (ut ait idem poeta) patientia longa malorum, et pars antiqui longa uigoris abest. Cohartatur namque uoluntas in malis nec se explicare ualet; ac maxime cum spem euadendi amisit, et tamen inter angustias deprehensa, quoad potest, reluctatur; ac ueluti de uentis illis scribit Vergilius:
Circum claustra fremit,

abest. Cohartatur namque uoluntas in malis nec se explicare ualet; ac maxime cum spem euadendi amisit, et tamen inter angustias deprehensa, quoad potest, reluctatur; ac ueluti de uentis illis scribit Vergilius:
Circum claustra fremit,
et modo hac modo illac erumpere conatur.

manus uentilat, articulos intorquet, tundit pectus faciem, illidit frontem, plangit, plorat et crebrioribus interuallis ab imo pectore suspiria trahit; ita corporis totius iugi sollicitudine et labore, animae eandem aestuationem declarat ac quo pacto intus fatiscat, manifestum facit. Qua agitatione adeo nonnumquam defatigatur, ut tantis absorpta malis nullum officium corpori ualeat praestare. Ita homo stupidus aliquando

fatiscat, manifestum facit. Qua agitatione adeo nonnumquam defatigatur, ut tantis absorpta malis nullum officium corpori ualeat praestare. Ita homo stupidus aliquando ac ueluti exanimis linquitur. Quae singula doctissimus poeta in persona Didonis pulcherrime expressit:
Saeuit inops animi totamque incensa per urbem

Simili ratione non ab re Niobem Medeam et Hecubam aliosque furore correptos ob maeroris acerbitatem poetae scripserunt; etenim aegritudo uehementior cerebrum exsiccat et consumit ac spiritus illos animales enecat, qui imagines rerum a sensibus ad fantasiam adferunt. Succidit quippe eis neruos, dum florem sanguinis, quo uehuntur, siccibunda depascit.

de causa nimia aegritudo uires animi et debilitet et grauet. Porro cur philosophari maerentes non ualeant, causa impromtu est: quamuis enim diuersae sunt uires animae, radix tamen eius substantiae simplex ac penitus una, quamobrem nemo simul animum nisi ad unum opus intendere potest, quod dum exsequitur, alia negligat necesse est,
pectora nostra duas non admittentia curas,

I 4 Qui facilius et qui minus facile consolationem admittunt Neque enim omnes aequaliter hac aegritudine afficiuntur, sed pro uarietate aetatum personarum temporum ac malorum et alii quidem leuantur celerius, alii tardius, alii uero numquam. Eorum autem animi praecipue refocillantur miseriaque leuantur, qui sunt ad laetitiam uoluptatemque proniores. Quales imprimis sunt iuuenes,

celerius, alii tardius, alii uero numquam. Eorum autem animi praecipue refocillantur miseriaque leuantur, qui sunt ad laetitiam uoluptatemque proniores. Quales imprimis sunt iuuenes, quippe quorum animos ob inconstantiam ac inconsiderationem facile est ad quampiam traducere iucunditatem, atque etiam propter rerum imperitiam his persuadere ea, quae patiuntur uel passi sunt, incommoda non esse; uel saltem, quando nimium creduli sunt facileque de se omnia

ullis demulcere blanditiis. Non facile etiam solacium suscipiunt homines, qui eas res, quas praecipue dilexerant, perdiderunt; ut auari diuitias, parentes filios et uniuersaliter cunctas illas res, quas sibi homines maximo studio ac labore comparauerunt. Ista autem singula grauiora ad medendum fiunt si uel ab amicis uel aliis caris, a quibus minime conueniebat, ablata sunt, uel infortunato nimium casu adempta absque ulla spe recuperandi. Hinc

insolens minimis quibusque prosternitur. Viri quoque irreligiosi et qui de prouidentia iustitiaque Dei non recte sentiunt et truces nimium ac melancholici solacium accipere nesciunt, quoniam illi quidem iniuste se afflictos putant et non debita pati, ab his uero affectio contraria omne abigit solacium. At uero homines pii et Deum metuentes, quoniam ea, quibus

Ille autem pendere extrinsecus merito dicitur, cui spes non est in se ipso reposita, quin potius in externis bonis, quarum iacturam si fecerit, se periisse funditus arbitratur ac per hoc nisi restitutis bonis solacium admittit nullum; porro qui de se ipso bene sperat, floccipendit cetera uniuersa. I 5 Quae propria sunt

Tales igitur homines statim confirmare poterimus si eos, ut ad se ipsos redeant, admonebimus et sese diligentius colligentes quid eorum sapientia, quid disciplina, quid uirtus egregia, quid clara morum ac uitae institutio ab ipsis postulet, uelint aduertere. Quam rationem Cicero ad Figulum scribens pulchre per occupationem attigit: ea quidem facultas uel tui uel alterius consolandi in te summa est, si umquam in

tu uides. Vide, quaeso, quam prudenter eum admonuit et obliqua oratione insolentiam simul atque arrogantiam euitauit, et quod propter suam modestiam ac amici auctoritatem grauitatemque, cui tantum tribuit ut eum monere non audeat, se facturum negauit, tamen sapientissime effecit. Induxit eum pulcherrime omneque ipsius studium accendit ad tuendam honoris existimationisque suae

honoris existimationisque suae rationem ad curandumque diligentius ne opinionem praeclaram, quam homines de sapientia et fortitudine eius conceperant, ipse dolendo mollius turpiter perdat ac subuertat. Hinc nos rectissime admonemur in consolandis grauioribus ac prudentioribus uiris ut et nostri pudoris et eorum auctoritatis curamus rationem habere et non illis nos praeceptores aut doctores exhibeamus, ne nostrum

ad curandumque diligentius ne opinionem praeclaram, quam homines de sapientia et fortitudine eius conceperant, ipse dolendo mollius turpiter perdat ac subuertat. Hinc nos rectissime admonemur in consolandis grauioribus ac prudentioribus uiris ut et nostri pudoris et eorum auctoritatis curamus rationem habere et non illis nos praeceptores aut doctores exhibeamus, ne nostrum consilium sapientiae eorum praeferre uideamur, uerum quicquid uel dicere uel facere

et nostri pudoris et eorum auctoritatis curamus rationem habere et non illis nos praeceptores aut doctores exhibeamus, ne nostrum consilium sapientiae eorum praeferre uideamur, uerum quicquid uel dicere uel facere uoluerimus, uerecundius agere ac ipsorum dignitatem in omnibus conseruare; ita fiet ut et impudentiae notam pulchre effugiamus et apud eos non minus oratione quam beniuolentia ualeamus. I 6 Antidotum senum et

Et recte sane; quicumque enim aliter agit, id agit ne umquam quietus esse possit, nec ullis iocundis fruatur diebus uniuersamque uitam suam sollicitam transigat ac miseram; quippe cuius uota et desideria ab extra pendere incipiunt, mox fortunae praebet dominae uenale caput, illi se subicit, illius destinat seruituti, quae quoniam uaria et instabilis est, uarios ac

ac miseram; quippe cuius uota et desideria ab extra pendere incipiunt, mox fortunae praebet dominae uenale caput, illi se subicit, illius destinat seruituti, quae quoniam uaria et instabilis est, uarios ac instabiles famulos suos reddat necesse est, et semper eos cupiditate futurorum bonorum anhelantes efficiat, amore praesentium anxios, praeteritorum aut ademptorum iactura tristes ac luctuosos. Quomodo igitur non hic iure ac merito

seruituti, quae quoniam uaria et instabilis est, uarios ac instabiles famulos suos reddat necesse est, et semper eos cupiditate futurorum bonorum anhelantes efficiat, amore praesentium anxios, praeteritorum aut ademptorum iactura tristes ac luctuosos. Quomodo igitur non hic iure ac merito inops et miser, immo miserrimus sit censendus in tanta animi inopia et fluctuatione positus tametsi Attali aut Croesi thesauros possideat? Aut quis hunc probum uel bonum

uarios ac instabiles famulos suos reddat necesse est, et semper eos cupiditate futurorum bonorum anhelantes efficiat, amore praesentium anxios, praeteritorum aut ademptorum iactura tristes ac luctuosos. Quomodo igitur non hic iure ac merito inops et miser, immo miserrimus sit censendus in tanta animi inopia et fluctuatione positus tametsi Attali aut Croesi thesauros possideat? Aut quis hunc probum uel bonum dixerit, cui nullum scelus adeo exsecrandum

"tua cura Lycoris perque niues alium perque horrida castra secuta est." Quibus uerbis prudenter ei insinuare uoluit intelligat se ab illa neglectum esse ac spretum, ut potius odio sit persequenda quam desiderio . Valebit ergo hic, quantum salua pietate fieri potest, locos odii abhominationis inuidiae ac indignationis attingere

neglectum esse ac spretum, ut potius odio sit persequenda quam desiderio . Valebit ergo hic, quantum salua pietate fieri potest, locos odii abhominationis inuidiae ac indignationis attingere et illis animum auditoris alienare, ut Ouidius in libello de remedio amoris egregie fecit, quibus de rebus omnibus plenius suis locis disputauimus. Porro, si bona fortunae fuerint, quibus, quorum

Quo carmine asserit poeta inopiam difficillimum esse obstaculum illis, qui per uirtutem ad altiora scandere nituntur. Valent ergo diuitiae, quoniam uiros praeclaros reddunt, potestatemque ac facultatem bene gerendi suppetunt sine quibus multae clarissimae uirtutes interirent, ut puta liberalitas, munificentia, et, quod praestantissimum est pietatis munus, ipsa elymosina. Ad haec singula respondere facile

omnes nulla res admirabiliores quam omnium diuitiarum abiectio fecit. Et Saluator non diuites, sed pauperes beatos dixit. Nam quod ad munificentiam liberalitatem ac elymosinam spectat, uera quidem essent, quae dicta sunt, si uirtutis opus pretio potius rerum quam animi probitate pensaretur. Sed nonne legisti illam pauperculam, quae duo aera minuta praestitit plus cunctis aliis in thesauros

uel ad nihilum se factos augurantur? Vbi sunt reges, ubi imperatores, ubi alii potentes terrae omnes? Quorsum deuenit cum totius orbis imperio Alexander? Quorsum Darius cum diuitiis suis? Quorsum Cyrus cum tanta potentiae ac gloriae ostentatione? Quorsum? Quorsum Hannibal, Scipio, Caesar, Pompeius, Octauianus et alii duces clarissimi potentissimique? Erubescant saltem uel procacis satyri uocem,

his satis. Ad alios, quos consolari difficile est, reuertamur. Illis igitur, qui multis tempestatibus frequentius contriti sunt, enumerare oportunum erit plerosque qui post uarias multiplicesque iacturas et aerumnas laetos tandem ac iocundos expleuerunt dies multifaria felicitate exuberantes. Vt P. Rutilium, Lucium Lentulum, Cn. Cornelium. Quamuis aptius recentiorum adduci memoria et praecipue eorum, quos

enumerare omittimus. Nimium uero delicatis gloriam, diuitias, potentiam, honorem, quem ipsi habent, aut quo perfuncti sunt, et aliorum uel ordinis uel generis eius miseriam, inopiam, infortunium ad memoriam reducere expedit ac monere uelint potius illis rebus gaudere et deo, qui eis tanta praestiterit, cum nihil amplius quam alii quiuis miseri promeriti ab eo essent, meritas agere gratias. Recolant quoque insigne illud ac omni laude dignum Amasis

ad memoriam reducere expedit ac monere uelint potius illis rebus gaudere et deo, qui eis tanta praestiterit, cum nihil amplius quam alii quiuis miseri promeriti ab eo essent, meritas agere gratias. Recolant quoque insigne illud ac omni laude dignum Amasis regis Aegypti factum, cui cum Polycrate tyranno Sami cum hospitium esset, audiretque ei frequenter uniuersa et bella et alia singula longo tempore ex sententia semper succedere, scripsit ad ipsum epistulam in haec

tam uerba quam praesentia cum omnibus, tum praecipue in luctu positis ad morbum esse solet. Quod optime intelligens Seruius Sulpicius scribit ad Ciceronem oportere eos, per quos consolationis munus obeundum sit, propinquos esse ac familiares. Valent ergo ad consolandum amici parentes filii aut alia quauis necessitudine coniuncti, inter quos consolatio filiorum est praecipua, et praesertim adulescentium uel paruulorum, si quando contingit ut quippiam aptius

carpere iuuenta." Hoc ipsum et Hieronymus Theodoram consolando in principio sermonis sui significare curauit: Lugubri nuntio consternatus super sancti ac uenerabilis mihi dormitione Lucinii uix breuem epistulam dictare potui, non quo eius uicem doleam, quem scio ad meliora transisse dicente Moyse transiens uidebo uisionem hanc magnam. Sed quo torqueor desiderio non meruisse eius uiri uidere

dicere superest qua ratione quibusue modis mitigandus sit dolor amici; et quidem hac de causa, ut Cicero in Tusculanis quaestionibus narrat, uarie sapientes censuerunt. Cleanthes enim putauit unam illam ac simplicem esse consolandi rationem docere illud, quod accidit, malum non esse. At Epicurus, quoniam mala concedit, optime factum ratus est abducere animum a malis ad bona. Peripatetici, utpote qui mediocritatem in omnibus sectantur, officium

Peripatetici, utpote qui mediocritatem in omnibus sectantur, officium consolatoris praecipuum statuunt persuadere afflictis non magna mala pati. Chrysippus uero caput censet in consolando inducere animum maerentis se putet in illo labore iusto ac debito officio fungi, nec ulla contumelia aut iniuria affectum; Cyrenaici lugentem censent admonendum conditionis humanae prudentisque esse officium uniuersas, prius quam accidant, praemeditasse

2 De tempore consolandi Haec uero cuncta quo pacto sigillatim fieri queant, dicere incipiemus, si prius hoc unum consolatorem praemonebimus: in consolando curet more optimorum medicorum temporis habere rationem ac primum iuxta illius poetae sapientissimum consilium, si dabitur facultas, uenienti occurrat morbo: Sero nam medicina paratur Cum mala per longas inualuere moras.

diligentius essem mecum recordatus, non putaui esse alienum institutis meis haec ad te scribere. Sic dicit Scriptura et amicos Iob septem diebus ac noctibus, qui ad consolandum uenerant, cum eo in terra et in puluere iacuisse, "et nemo", inquit "loquebatur ei uerbum. Videbant enim dolorem esse uehementem."

uirorum. Ipsa eos natura et usu aliarum rerum grauiorum ita instituentibus; etenim in cunctis arduis rebus uidemus eodem modo homines incedere ac prius radices uel alia, si qua sunt, retinacula succidere quam totam molem subruere aggrediantur; sic fabri caementarii in lapidibus effodiendis facere consuerunt, sic agricolae in transplantandis arboribus. In leuioribus uero negotiis freti

leniores medelae praemittantur. Sic et sciti medici omnes, si non extremo discrimine aegroti ab ordine auocentur, semper ante pharmacum potiunculis leuioribus morbum mitiorem reddere consueuerant. Nam et natura excolit prius corpora ac praeparat quam ea formam induat uel superuestiat. Nos tamen postquam, quae de tempore et modo aggrediendae curationis admonenda erant, praemisimus, iuxta institutum

postea si uel honoris uel utilitatis plurimum afferant; ad haec si nulli quicquam mali apponant; praeterea si ista, quae putantur mala, uel a plurimis uel a paucioribus sed sapientioribus ac melioribus expetantur; extremo si oppositum horum malum esse ostendemus. Horum septem modorum quocumque maluerit, poterit prudens consolator persuadere, quae arbitrabatur afflictus, tristia non esse; et, si omnes has

uel tollatur, cum possit et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet scire.

nihil aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare. Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas

et ad conserendas rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes

Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et omnis faciei

finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris,

, licet tu saepius languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc

languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis

primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post

agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse malum. De qua ratione multa a Cicerone in secunda Tusculanarum quaestionum egregie ac praeclare dicta reperies. II 10 Quintus locus ab utili uel commodo Nos nunc ad quintum locum ueniamus qui

a quibus condemnatus sum, habeo quid succenseam nisi quod mihi nocere se crediderunt. Et haec quidem hoc modo mihi nihil aliud melius existimo." Haec igitur ac talia si pagano homini et falsae religionis erroribus inuoluto sperare post mortem licebat, quanto magis Christiano et uerae religionis cultori, pro cuius salute pater et omnium Dominus filium unigenitum morti tradere non dubitauit; cui certa

ardentissimi illius ignis camino, quem tanta constantia intrepidi subierunt? Quo celebrantur tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt?

tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt? Quid Stephano, Laurentio, Gregorio, Fabiano, Sebastiano, ceterisque martyribus tam

mortisque contemptio; his qui uti negligit dum usus uenit, procul dubio non potest nec nomen recte uiri retinere. Hac ipsa ratione et paupertatis omniumque aliarum miseriarum ac infortuniorum tolerantiam bonam esse poteris persuadere, quae nunc studio breuitatis omittere cogimur, maxime cum ista ingeniis uel leuiter eruditis inuentu difficilia esse non possunt, multosque futuros non dubitamus qui et talia qualia

frigoribus, tempestatibus et imbribus, coruscatione tonitruum, grandine, fulmine, motibus hiatibusque terrarum, oppressionibus ruinarum, ab offensionibus et pauore uel etiam malitia iumentorum tot uenenis fruticum, aquarum, ranarum, bestiarum, ac ferarum, ultimo uero molestiis uel etiam mortiferis morsibus, a rabie quae contingit ex rabido cane, ut etiam blanda et amica suo domino bestia nonnumquam uehementius et amarius quam leones draconesque metuantur faciantque hominem, quem forte

sic uexant ut in eis maxime Deo ita sinente monstratur huius uitae flenda calamitas et alterius desideranda felicitas. Iam uero de ipso corpore tot existunt morborum mala ut nec libris medicorum cuncta comprehensa sint, in quorum pluribus ac paene omnibus ipsa etiam argumenta et medicamenta tormenta sunt, ut homines a malis poenarum eruantur auxilio. Nonne ad hoc producit sitientes homines ardor immanis ut urinam quoque humanam uel etiam suam biberent, nonne ad hoc fames ut a

quorum mater cum sacerdos esset et dies festus Iunonis apud Argiuos instaret, in quo sacerdoti adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate

adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum

subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum precata est deam ut filiis suis daret quod optimum homini contingere posset. Vbi igitur sacrificatum epulatumque est, Cleoboles

omnes amicos laude et laetitia exsequi." Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac

Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac aerumnosa molestissimaque uita sunt

At bona pars hominum decepta cupidine falso "Nil satis est", inquit, "quia tanti quantum habeas sis." Quid facias illi? Iubeas miserum esse, libenter quatenus id facit, ut quidam memoratur Athenis sordidus ac diues populi contemnere uoces sic solitus: "Populus me sibilat, at mihi plaudo Ipse domi, simul hac nummos contemplor in arca." Tantalus a labris sitiens fugientia captat flumina; quid rides? Mutato nomine de

studia, hae praecipuae curae quibus incessanter coquitur. "Ardet namque", ut inquit Gregorius, "aestu concupiscentiae et multiplici custodiae cura; si potentiorem uidet, timet raptorem; si inferiorem, suspicatur furem." Ac infelix tot mala sustinet quot in caelo sunt sidera, et cum omnia habeat, se ipsum non habet; ab illo quippe possidetur cuius se putat possessorem, et cui imperare credit, illius saeuissimam tolerat tyrannidem. Siquidem diues omnis

oculis aut contracto supercilio. Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam

Nec mirum quidem quoniam, ut Gregorius sapientissime docet, diues omnis semper curru uehitur quattuor uitiorum rotis reuoluto, pusillanimitate, inhumanitate, contemptu Dei, mortisque obliuione. Trahitur autem duobus bobus, tenacitate ac rapacitate: vis aurigam cognoscere, ipse est habendi ardor. Huic tam insigni triumphatori omnis cupiditatum acclamat turba eumque ouantem usque ad Ditis palatia producit. Mortuus est enim

Polydorum regis Priami filium cupidine auri, quod ei Priamus una cum filio crediderat, impiissime necatum. Venerant ad Antigonum Gallorum legati componendae pacis gratia, quos rex opulentissime pro sua magnificentia excipere cupiens ac honorare magnam uim auri atque argenti mensis exposuit; illi eius desiderio capti simul et spe praedae accensi infensiore animo, quam uenerant, discesserunt, suosque ad tam diuitem praedam magnis instigant studiis, congressos

in necem magnam adduxit. Alexandro nihil aliud dicitur Darium totumque orientem suppeditasse quam nimiae barbarorum deliciae; quippe quis Macedones, postquam gustauerunt, ueluti canes sagacissimi odorata semita obliti coniugum ac liberorum et tam longae difficilisque militiae immemores eorum inhaerentes uestigiis nusquam absistebant donec optata praeda potirentur. Pulchra uineae possessio Naboth morte condemnauit. Nimiae opes

postea si uel honoris uel utilitatis plurimum afferant; ad haec si nulli quicquam mali apponant; praeterea si ista, quae putantur mala, uel a plurimis uel a paucioribus sed sapientioribus ac melioribus expetantur; extremo si oppositum horum malum esse ostendemus. Horum septem modorum quocumque maluerit, poterit prudens consolator persuadere, quae arbitrabatur afflictus, tristia non esse; et, si omnes has

uel tollatur, cum possit et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet scire.

uel tollatur, cum possit et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet scire.

nihil aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare. Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas

et ad conserendas rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes

Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et omnis faciei

finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris,

, licet tu saepius languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc

languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis

primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post

nihil aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare. Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas

et ad conserendas rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes

Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et omnis faciei

finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris,

, licet tu saepius languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc

languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis

primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post

nihil aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare. Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas

et ad conserendas rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes

Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et omnis faciei

finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris,

, licet tu saepius languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc

languidior illud repetas. Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis

primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post

agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse malum. De qua ratione multa a Cicerone in secunda Tusculanarum quaestionum egregie ac praeclare dicta reperies. Quarto igitur loco docebimus illud, quod quis patitur, malum

agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse malum. De qua ratione multa a Cicerone in secunda Tusculanarum quaestionum egregie ac praeclare dicta reperies. II 10 Quintus locus ab utili uel commodo Nos nunc ad quintum locum ueniamus qui

a quibus condemnatus sum, habeo quid succenseam nisi quod mihi nocere se crediderunt. Et haec quidem hoc modo mihi nihil aliud melius existimo." Haec igitur ac talia si pagano homini et falsae religionis erroribus inuoluto sperare post mortem licebat, quanto magis Christiano et uerae religionis cultori, pro cuius salute pater et omnium Dominus filium unigenitum morti tradere non dubitauit; cui certa

ardentissimi illius ignis camino, quem tanta constantia intrepidi subierunt? Quo celebrantur tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt?

tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt? Quid Stephano, Laurentio, Gregorio, Fabiano, Sebastiano, ceterisque martyribus tam

mortisque contemptio; his qui uti negligit dum usus uenit, procul dubio non potest nec nomen recte uiri retinere. Hac ipsa ratione et paupertatis omniumque aliarum miseriarum ac infortuniorum tolerantiam bonam esse poteris persuadere, quae nunc studio breuitatis omittere cogimur, maxime cum ista ingeniis uel leuiter eruditis inuentu difficilia esse non possunt, multosque futuros non dubitamus qui et talia qualia

a quibus condemnatus sum, habeo quid succenseam nisi quod mihi nocere se crediderunt. Et haec quidem hoc modo mihi nihil aliud melius existimo." Haec igitur ac talia si pagano homini et falsae religionis erroribus inuoluto sperare post mortem licebat, quanto magis Christiano et uerae religionis cultori, pro cuius salute pater et omnium Dominus filium unigenitum morti tradere non dubitauit; cui certa

ardentissimi illius ignis camino, quem tanta constantia intrepidi subierunt? Quo celebrantur tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt?

tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt? Quid Stephano, Laurentio, Gregorio, Fabiano, Sebastiano, ceterisque martyribus tam

mortisque contemptio; his qui uti negligit dum usus uenit, procul dubio non potest nec nomen recte uiri retinere. Hac ipsa ratione et paupertatis omniumque aliarum miseriarum ac infortuniorum tolerantiam bonam esse poteris persuadere, quae nunc studio breuitatis omittere cogimur, maxime cum ista ingeniis uel leuiter eruditis inuentu difficilia esse non possunt, multosque futuros non dubitamus qui et talia qualia

a quibus condemnatus sum, habeo quid succenseam nisi quod mihi nocere se crediderunt. Et haec quidem hoc modo mihi nihil aliud melius existimo." Haec igitur ac talia si pagano homini et falsae religionis erroribus inuoluto sperare post mortem licebat, quanto magis Christiano et uerae religionis cultori, pro cuius salute pater et omnium Dominus filium unigenitum morti tradere non dubitauit; cui certa

ardentissimi illius ignis camino, quem tanta constantia intrepidi subierunt? Quo celebrantur tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt?

tanta cum omnium dignitate strenuissimi illi Machabaei; nonne furiosis Antiochi cruciatibus? Vel persecutio impiissime Hiezabel Heliae quantae laudi ac splendori fuit? Aut Ioanni Baptistae nonne insanus Herodis gladius supremum honoris ac gloriae cumulum adiecit? Et apostoli quo alio quam sanguine fuso ecclesiae matris nostrae et totius Christianae religionis fundamenta solidissima iecerunt? Quid Stephano, Laurentio, Gregorio, Fabiano, Sebastiano, ceterisque martyribus tam

mortisque contemptio; his qui uti negligit dum usus uenit, procul dubio non potest nec nomen recte uiri retinere. Hac ipsa ratione et paupertatis omniumque aliarum miseriarum ac infortuniorum tolerantiam bonam esse poteris persuadere, quae nunc studio breuitatis omittere cogimur, maxime cum ista ingeniis uel leuiter eruditis inuentu difficilia esse non possunt, multosque futuros non dubitamus qui et talia qualia

frigoribus, tempestatibus et imbribus, coruscatione tonitruum, grandine, fulmine, motibus hiatibusque terrarum, oppressionibus ruinarum, ab offensionibus et pauore uel etiam malitia iumentorum tot uenenis fruticum, aquarum, ranarum, bestiarum, ac ferarum, ultimo uero molestiis uel etiam mortiferis morsibus, a rabie quae contingit ex rabido cane, ut etiam blanda et amica suo domino bestia nonnumquam uehementius et amarius quam leones draconesque metuantur faciantque hominem, quem forte

sic uexant ut in eis maxime Deo ita sinente monstratur huius uitae flenda calamitas et alterius desideranda felicitas. Iam uero de ipso corpore tot existunt morborum mala ut nec libris medicorum cuncta comprehensa sint, in quorum pluribus ac paene omnibus ipsa etiam argumenta et medicamenta tormenta sunt, ut homines a malis poenarum eruantur auxilio. Nonne ad hoc producit sitientes homines ardor immanis ut urinam quoque humanam uel etiam suam biberent, nonne ad hoc fames ut a

quorum mater cum sacerdos esset et dies festus Iunonis apud Argiuos instaret, in quo sacerdoti adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate

adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum

subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum precata est deam ut filiis suis daret quod optimum homini contingere posset. Vbi igitur sacrificatum epulatumque est, Cleoboles

omnes amicos laude et laetitia exsequi." Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac

Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac aerumnosa molestissimaque uita sunt

At bona pars hominum decepta cupidine falso "Nil satis est", inquit, "quia tanti quantum habeas sis." Quid facias illi? Iubeas miserum esse, libenter quatenus id facit, ut quidam memoratur Athenis sordidus ac diues populi contemnere uoces sic solitus: "Populus me sibilat, at mihi plaudo Ipse domi, simul hac nummos contemplor in arca." Tantalus a labris sitiens fugientia captat flumina; quid rides? Mutato nomine de

studia, hae praecipuae curae quibus incessanter coquitur. "Ardet namque", ut inquit Gregorius, "aestu concupiscentiae et multiplici custodiae cura; si potentiorem uidet, timet raptorem; si inferiorem, suspicatur furem." Ac infelix tot mala sustinet quot in caelo sunt sidera, et cum omnia habeat, se ipsum non habet; ab illo quippe possidetur cuius se putat possessorem, et cui imperare credit, illius saeuissimam tolerat tyrannidem. Siquidem diues omnis

oculis aut contracto supercilio. Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam

Nec mirum quidem quoniam, ut Gregorius sapientissime docet, diues omnis semper curru uehitur quattuor uitiorum rotis reuoluto, pusillanimitate, inhumanitate, contemptu Dei, mortisque obliuione. Trahitur autem duobus bobus, tenacitate ac rapacitate: vis aurigam cognoscere, ipse est habendi ardor. Huic tam insigni triumphatori omnis cupiditatum acclamat turba eumque ouantem usque ad Ditis palatia producit. Mortuus est enim

Polydorum regis Priami filium cupidine auri, quod ei Priamus una cum filio crediderat, impiissime necatum. Venerant ad Antigonum Gallorum legati componendae pacis gratia, quos rex opulentissime pro sua magnificentia excipere cupiens ac honorare magnam uim auri atque argenti mensis exposuit; illi eius desiderio capti simul et spe praedae accensi infensiore animo, quam uenerant, discesserunt, suosque ad tam diuitem praedam magnis instigant studiis, congressos

in necem magnam adduxit. Alexandro nihil aliud dicitur Darium totumque orientem suppeditasse quam nimiae barbarorum deliciae; quippe quis Macedones, postquam gustauerunt, ueluti canes sagacissimi odorata semita obliti coniugum ac liberorum et tam longae difficilisque militiae immemores eorum inhaerentes uestigiis nusquam absistebant donec optata praeda potirentur. Pulchra uineae possessio Naboth morte condemnauit. Nimiae opes

frigoribus, tempestatibus et imbribus, coruscatione tonitruum, grandine, fulmine, motibus hiatibusque terrarum, oppressionibus ruinarum, ab offensionibus et pauore uel etiam malitia iumentorum tot uenenis fruticum, aquarum, ranarum, bestiarum, ac ferarum, ultimo uero molestiis uel etiam mortiferis morsibus, a rabie quae contingit ex rabido cane, ut etiam blanda et amica suo domino bestia nonnumquam uehementius et amarius quam leones draconesque metuantur faciantque hominem, quem forte

sic uexant ut in eis maxime Deo ita sinente monstratur huius uitae flenda calamitas et alterius desideranda felicitas. Iam uero de ipso corpore tot existunt morborum mala ut nec libris medicorum cuncta comprehensa sint, in quorum pluribus ac paene omnibus ipsa etiam argumenta et medicamenta tormenta sunt, ut homines a malis poenarum eruantur auxilio. Nonne ad hoc producit sitientes homines ardor immanis ut urinam quoque humanam uel etiam suam biberent, nonne ad hoc fames ut a

quorum mater cum sacerdos esset et dies festus Iunonis apud Argiuos instaret, in quo sacerdoti adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate

adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum

subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum precata est deam ut filiis suis daret quod optimum homini contingere posset. Vbi igitur sacrificatum epulatumque est, Cleoboles

omnes amicos laude et laetitia exsequi." Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac

Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac aerumnosa molestissimaque uita sunt

quorum mater cum sacerdos esset et dies festus Iunonis apud Argiuos instaret, in quo sacerdoti adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate

adesse necessitas summa erat, et boues ei ex agro praesto ad horam non essent, tum iuuenes temporis interclusi angustia iugum subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum

subeuntes per quinque ac quadraginta stadia matrem uehentes mira celeritate ad templum toto praestolante populo ac spectante perduxere dicentibus omnibus et acclamantibus felicem matrem, quae natos tali ac tanta pietate procreasset; ea re delectata admodum sacerdos ingentique perfusa gaudio stans ante simulacrum precata est deam ut filiis suis daret quod optimum homini contingere posset. Vbi igitur sacrificatum epulatumque est, Cleoboles

omnes amicos laude et laetitia exsequi." Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac

Quod institutum superiores Daciae populos diligentissime seruasse scribit Herodotus. Nam ortum cuiusque paruuli domestici amici ac parentes magnis excipiebant lamentis ac lacrimis querentes eum ad tantas miserias huius uitae natum, funus uero choreis cantu diuersisque harmoniis magna cum laetitia producebant, optime dicentes cum eis factum esse qui hac aerumnosa molestissimaque uita sunt

At bona pars hominum decepta cupidine falso "Nil satis est", inquit, "quia tanti quantum habeas sis." Quid facias illi? Iubeas miserum esse, libenter quatenus id facit, ut quidam memoratur Athenis sordidus ac diues populi contemnere uoces sic solitus: "Populus me sibilat, at mihi plaudo Ipse domi, simul hac nummos contemplor in arca." Tantalus a labris sitiens fugientia captat flumina; quid rides? Mutato nomine de

studia, hae praecipuae curae quibus incessanter coquitur. "Ardet namque", ut inquit Gregorius, "aestu concupiscentiae et multiplici custodiae cura; si potentiorem uidet, timet raptorem; si inferiorem, suspicatur furem." Ac infelix tot mala sustinet quot in caelo sunt sidera, et cum omnia habeat, se ipsum non habet; ab illo quippe possidetur cuius se putat possessorem, et cui imperare credit, illius saeuissimam tolerat tyrannidem. Siquidem diues omnis

oculis aut contracto supercilio. Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam

Nec mirum quidem quoniam, ut Gregorius sapientissime docet, diues omnis semper curru uehitur quattuor uitiorum rotis reuoluto, pusillanimitate, inhumanitate, contemptu Dei, mortisque obliuione. Trahitur autem duobus bobus, tenacitate ac rapacitate: vis aurigam cognoscere, ipse est habendi ardor. Huic tam insigni triumphatori omnis cupiditatum acclamat turba eumque ouantem usque ad Ditis palatia producit. Mortuus est enim

Polydorum regis Priami filium cupidine auri, quod ei Priamus una cum filio crediderat, impiissime necatum. Venerant ad Antigonum Gallorum legati componendae pacis gratia, quos rex opulentissime pro sua magnificentia excipere cupiens ac honorare magnam uim auri atque argenti mensis exposuit; illi eius desiderio capti simul et spe praedae accensi infensiore animo, quam uenerant, discesserunt, suosque ad tam diuitem praedam magnis instigant studiis, congressos

in necem magnam adduxit. Alexandro nihil aliud dicitur Darium totumque orientem suppeditasse quam nimiae barbarorum deliciae; quippe quis Macedones, postquam gustauerunt, ueluti canes sagacissimi odorata semita obliti coniugum ac liberorum et tam longae difficilisque militiae immemores eorum inhaerentes uestigiis nusquam absistebant donec optata praeda potirentur. Pulchra uineae possessio Naboth morte condemnauit. Nimiae opes

At bona pars hominum decepta cupidine falso "Nil satis est", inquit, "quia tanti quantum habeas sis." Quid facias illi? Iubeas miserum esse, libenter quatenus id facit, ut quidam memoratur Athenis sordidus ac diues populi contemnere uoces sic solitus: "Populus me sibilat, at mihi plaudo Ipse domi, simul hac nummos contemplor in arca." Tantalus a labris sitiens fugientia captat flumina; quid rides? Mutato nomine de

studia, hae praecipuae curae quibus incessanter coquitur. "Ardet namque", ut inquit Gregorius, "aestu concupiscentiae et multiplici custodiae cura; si potentiorem uidet, timet raptorem; si inferiorem, suspicatur furem." Ac infelix tot mala sustinet quot in caelo sunt sidera, et cum omnia habeat, se ipsum non habet; ab illo quippe possidetur cuius se putat possessorem, et cui imperare credit, illius saeuissimam tolerat tyrannidem. Siquidem diues omnis

oculis aut contracto supercilio. Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam

Nec mirum quidem quoniam, ut Gregorius sapientissime docet, diues omnis semper curru uehitur quattuor uitiorum rotis reuoluto, pusillanimitate, inhumanitate, contemptu Dei, mortisque obliuione. Trahitur autem duobus bobus, tenacitate ac rapacitate: vis aurigam cognoscere, ipse est habendi ardor. Huic tam insigni triumphatori omnis cupiditatum acclamat turba eumque ouantem usque ad Ditis palatia producit. Mortuus est enim

Polydorum regis Priami filium cupidine auri, quod ei Priamus una cum filio crediderat, impiissime necatum. Venerant ad Antigonum Gallorum legati componendae pacis gratia, quos rex opulentissime pro sua magnificentia excipere cupiens ac honorare magnam uim auri atque argenti mensis exposuit; illi eius desiderio capti simul et spe praedae accensi infensiore animo, quam uenerant, discesserunt, suosque ad tam diuitem praedam magnis instigant studiis, congressos

in necem magnam adduxit. Alexandro nihil aliud dicitur Darium totumque orientem suppeditasse quam nimiae barbarorum deliciae; quippe quis Macedones, postquam gustauerunt, ueluti canes sagacissimi odorata semita obliti coniugum ac liberorum et tam longae difficilisque militiae immemores eorum inhaerentes uestigiis nusquam absistebant donec optata praeda potirentur. Pulchra uineae possessio Naboth morte condemnauit. Nimiae opes

Quoniam igitur (quantum diuina innuit clementia) de prima ratione consolationis disseruimus, qua tollere aegritudinem penitus conati sumus, et quoniam ista uix et paucis persuaderi possunt, idcirco nunc explicare rationes expedit quibus lenire ac mitigare angorem ualeamus; ut, si tollere morbum non possumus, tentemus, si quo modo efficere ualebimus, saltem ne cruciet languentem.

Leuius ex merito, quicquid patiare, ferendum est, quae uenit indigne poena, dolenda uenit. Nihil autem adeo graue homini accidere potest quod non dicet iuste ac merito sibi euenisse si uel iustitiam altissimi aspiciet, qui uniuersa rectissimo consilio dispensat, uel peccata sua, quae aut in conditorem, aut in proximum suum commisit, ad memoriam reuocet. Priore ratione consolabatur se

in nos potestatem habet, uoluntatem consueuimus assignare. Vt Terentianus ille fecit Dauus, qui uolens inducere Pamphilum ad obsequendum iussis paternis, quae aegre ferebat: "Pater est", inquit, "Pamphile," ac si diceret "non licet tibi eius spernere mandata." Hinc uulgaris illa consolatio orta est: "Patere; oportet; ita Dominus iubet." Quod nimirum ideo ad consolandum ualet quoniam principi licet quaecumque

si uobis duobus auctoribus uitae meae eam reposcentibus denegarem, aut illis, a quibus ipsam acceperam, exigentibus nollem restituere." His dictis laetus ac gaudens ultro ad aram accessit, non minus parentem quam se ipsum sapientissimo responso consolatus. III 5

prohibeor? Licet caelo proferre lucidos dies eosdemque tenebrosis condere noctibus: licet anno uultum terrae nunc floribus frugibusque redimere, nunc imbribus frigoribusque confundere: ius est mari nunc strato aequore blandiri, nunc procellis ac fluctibus inhorrescere. Num nos ad constantiam nostris moribus alienam inexpleta cupiditas hominum alligabit? Haec nostra uis est, hunc continuum ludimus ludum: rotam uolubili rota uersamus, infima summis, summa infimis mutare gaudemus.

finem orationi imponit. In aliis quoque consolatoris epistulis eius paene omnibus exemplorum adhibet patrocinium. Et Antimachus, poeta minime contemnendus, dum se ipsum consolari cuperet de coniugis morte, hoc solo ac perpetuo loco usus est, siquidem elegiam ex uxoris nomine Lydem, in qua cunctas heroum calamitates recensuit. Et recte sane; enumeratio enim exemplorum, ut Cicero in Tusculanis

causari." III 10 Nonus locus ab honesto Amplius leue fit malum, immo uel ingens iactura pro lucro computatur, quae in honesto ac digno loco accepta est aut a forti magnaue auctoritate uiro. Hac ratione mortem illorum qui fortissime pro patria, legibus, libertate, honore, dignitate pugnando mortem potius expetendam quam dolendam esse dicere consueuimus.

Hac ratione et Xenophon se ipsum est consolatus, cui sollemne sacrificium peragenti cum nuntiatum esset filium eius apud Mantineam in proelio cecidisse, paululum conuersus: "Quonam modo?" interrogauit ac, ubi accepit fortissime pugnantem, coronam capiti reposuit, numina, quibus sacrificabat, testatus maiorem se ex uirtute filii uoluptatem suscepisse quam ex morte dolorem, itaque

et quae intra cubiculum uel domus uel cordis patimur? Sed consolatori sapienti nec in his quidem consolandi deerit ratio. Nam etsi homo ex suis aduersitatibus nihil aliud referat emolumenti, illud tamen unum ac maximum esse debet ut per tolerantiam malorum potissimam uirtutum fortitudinem acquirat. Quam procul dubio nemo umquam nisi multis grauioribus perpessis malis assequi potuit. Vnde Seneca recte aegrotum est consolatus dicens:

et diuinum illud ingenium sua laude fraudarem et studiosis clarissimum imitandi exemplum proponerem, non putaui superfluum aut absurdum totum illum locum uerbis ipsius in medium afferre. "Ita ergo", inquit, "nos quoque iocundos ac laetos esse oportet dum spei nostrae signa conspicimus, cum probatores eius sumimus, cum per mala praesentia futura bona indubitatae fidei manibus iam teneamus. Siquidem et dictum est: Salus nostra in tempore tribulationis. Nullam ergo debet

? festinatione, tanto post fructibus deseruntur cum futurae uires importuno tempore consumuntur. Semina quoque ipsa terrae iacta atque commissa quanto glaciali frigore arcente tardius surgunt in frugem utili radice proficuunt, ac tanto post modum amplioribus fructibus praegrauata curuantur. Nauigantibus quoque ipsis longae serenitatis spem pollicetur nimis ualida ac diuturna tempestas. Sic et omnium fere creaturarum specie difficile exultatio aliqua nisi maerore

iacta atque commissa quanto glaciali frigore arcente tardius surgunt in frugem utili radice proficuunt, ac tanto post modum amplioribus fructibus praegrauata curuantur. Nauigantibus quoque ipsis longae serenitatis spem pollicetur nimis ualida ac diuturna tempestas. Sic et omnium fere creaturarum specie difficile exultatio aliqua nisi maerore praeeunte succedit. Quae cum ita sint, aequanimiter ferre conuenit, etiam si nos tribulationum imbribus ac dolorum asperioris hiemis procella

spem pollicetur nimis ualida ac diuturna tempestas. Sic et omnium fere creaturarum specie difficile exultatio aliqua nisi maerore praeeunte succedit. Quae cum ita sint, aequanimiter ferre conuenit, etiam si nos tribulationum imbribus ac dolorum asperioris hiemis procella concusserit; tanto ampliorem aestatis fructum delaturi, quanto in praesenti frigore uitam habere contingerit acriorem. Digerit enim austeritate, qua poterat reseruare, quicquid primo impetu erumpit in

referre atque, ut eas speret, animum inducere ipsius. Hi duo loci postremi idonei sunt ad consolandum quoniam tanta est laudis utilitatisque apud homines uoluptas ut uel grauissimas molestissimasque aegritudines prae amore ac dulcedine eius contemnat. Vnde quibusdam forte uideri poterunt ista magis ad Epicuri rationem, quam ad calcem reiecimus, pertinere, propterea quod diuerti quodammodo animus per eorum

12 DE TERTIA CONSOLANDI RATIONE Tertiam rationem curandi aegritudinem esse diximus quae angorem queat minuere. Multi enim tales contingunt quos prae uehementia ac magnitudine nec tollere ullo modo queas nec mitigare; proinde sequenti loco laborandum oratori est ut angorem, quem aut auferre aut lenire nequit, reddat saltem minorem . Id uero maxime

malorum particulam uix ferre potes Sic et nos dicere uulgo solemus: "Quid tu faceres si grauiora detrimenta acciperes, quando haec tenuia adeo iniquo fers animo?" Ac si dicatur "Pudere debet uirum leuioribus moueri malis, quandoquidem lugere friuola et tenuia aut insensati est aut nimirum mollis. Siquidem tenuioribus malis exacerbari puerorum est et imbecillium femellarum friuolis moueri.

effugere male uiuendi periculum. Portus est aliquando petendus, numquam recusandus; in quem si quis delatus intra primos annos est, non magis queri debet quam qui cito nauigauit. Alium enim, ut scis, uenti segnes ludunt ac detinent et tranquillitatis lentissime taedio lassant, alium pertinax flatus celerrime perfert. Idem euenire nobis puta. Alios uita uelocissime adduxit quo ueniendum erat etiam cunctantibus, alios macerauit et coxit.

nomen imponam? – hinc et ille ait: quidnam est aliud ista uita praesens quam fumus in umbra? – ac si diceret nihil in nihilo. Hunc locum neque ille facundissimus Christi orator Hieronymus in consolatione Heliodori episcopi obmisit: "Sed debemus", inquit, "et nos animo praemeditari quod aliquando futuri

Hunc locum et ille caelestis rhetor Hieronymus scribens ad Heliodorum episcopum haud segnius pertractauit his uerbis: Verum quid ago medens dolori quem iam reor et tempore et ratione sedatum ac non potius replico tibi uicinas regum miserias et nostri temporis calamitates ut non tam plangendus sit, qui hac luce caruit, quam congratulandum ei qui de tantis malis euaserit? Constantius, Arianae fautor hereseos, dum contra inimicum

in honore, in familia, in persona, uel saltem in animo ipso, utpote qui alteri damnum corporis, sibi autem animi dederit detestabiliorique incommodo se ipsum quam alium affecerit, quandoquidem omnium sapientum iudicio peius sit improbum esse ac sceleratum quam uel pauperem uel filio aut membro corporis orbatum. Palam autem est unumquemque, qui proximo iniuriam infert, turpitudinis notam effugere non posse. Hanc paene uniuersam rationem satyrus ille assecutus est qui

putat et de hoste suo optatas sumere poenas, ultio autem omnis et uindicta non potest nisi in apertis consistere detrimentis, ut in ratione irae declarauimus, iure omnis inimicus magis laetatur apertis ac manifestis inimici sui malis. Proinde talia si qua poterimus referre erit utilissimum. Ex hoc ergo genere est quod dicere solemus his qui iniuria affecti sunt: "Bono animo esto, quia non hoc auferat

miseri qui his temporibus amiserunt quam si eosdem bona aut denique aliqua re publica perdidissent. et parum infra: Quid est enim iam non modo pudori, probitati, ac saluti loci? Non mehercule quenquam audiui hoc grauissimo et pestilentissimo anno adolescentulum uel puerum mortuum qui mihi non a diis immortalibus ereptus ex his miseriis atque iniquissima conditione uitae uideretur.

Hunc eundem locum et Hieronymus ad Tyrasium sapientissime perstrinxit: Ad quid putas Christianam et fidelem animam intra carcerem mundi remorari debuisse cui totus mundus naufragium est? Tantas ac tales tempestates uitae, tot impugnationes diaboli, tot corporis bella, tot saeculi clades euasit et lacrimas fundis? Quasi nescias quid in te ipsum cotidie patiaris, propter quod Dominus sic admonet apostolos suos dicens: "Si diligeretis me,

parte leuat luctum. Hinc est quod nemo mortalium durius fert humanas miserias, ut puta corporis infirmitates, imbecillitates, labes, spurcitias, fetores, et alios defectus aliasque miserias innumeras quibus nos uidemur obnoxios ac subiectos , quae tamen si quis diligentius penset aut intueatur, comperiet profecto omni miseria esse miseriora. Et nihilominus his luget nullus. Quod si uni ista contingerent a quibus ceteros

comparatione miserias suas deprendit quamque in infimo loco iaceat recognoscit. Quousque uero inter homines uersatur, tantorum malorum immemor laetos ducit dies. Vnde uidere licet qua de re communis miseria leuius toleratur ac per hos cur prodest animum maerentem a priuato luctu ad communem aut publicum euocare. III 19 De sex

19 De sex locis funebribus Enimuero praeter hos locos, qui dicti sunt, sunt etiam alii complures et praecipue funebres loci, ex quibus lugubres homines consolari possumus minuendo casus defunctorum; quorum primus ac ualidissimus accipitur a re morientis, secundus ab operibus eius, tertius a genere mortis, quartus a causa mortis, a ratione funeris quintus, sextus a loco in quo decedere contigit. Haec

Primus locus a re morientis Primus igitur locus, quem a re siue conditione morientis sumi diximus, si digna sit conditio, plurimum ualet ad leuandum angorem, hoc est si declarare poterimus ipsum, qui defunctus est, deuotum ac lubentem ex hac uita decessisse, et praesertim si qua ratione euidenti monstrare ualebimus cum eo bene actum beatorumque uitam possidere, ut fecit Hieronymus Heliodorum de morte

– felix, inquit: quo? Nimirum illis praeclaris facinoribus quae commemorauit, quibus confidebat suam memoriam sempiternis laudibus uicturam, ut et uiuit quidem ac multo celeberrior quam si absque talibus uirtutibus praestantissimos filios genuisset. Praedicarentur quidem filii, matris uero et nomen fortasse obrutum iaceret atque sepultum, ut ei contingit

insperata oppressit aut inimica iugulauit uel confodit manus aut alius inoptatus, inopinatus, inexspectatusque exstinxit casus. Ista autem homines idcirco molestius ferunt quod in aliis se ac suos iniuria uel saltem ignominia affectos putant, in aliis infortunia immerita pati queruntur. Quibus quoniam casus naturae liber est, eum tolerant leuius; idcirco hi facilius leuantur, illi difficillime; uix enim etiam a

III 23 Quartus locus a causa mortis Valet praeterea ad detrahendum angorem locus a conditione uel causa mortis non parum, hoc est si iniusta potius est quam iusta. Vnde Socrates uxori lamentanti ac dicenti plurimum dolere iniustam eius mortem respondit: "Tune, mulier, iuste me condemnatum malles?" Prudentissime simul et sapientissime decernens leuius malum illi esse debere qui iniuria affligitur, quam iure; iste enim duplici

24 Quintus locus a ratione funeris Sane et ille, qui ex ratione funeris oritur, plurimum confert ad miseriae imminutionem; haud enim exiguam leuabimus tristitiae partem si commemorabimus funus recte digneque procuratum ac uniuersa quae mortuis debentur iuste persoluta omninoque ei esse factum satis. Siquidem uniuersis fere mortalibus multa cura de sepulchris mortuorum esse solet, ut inter

mortuis praestare se putent si diutius et diligentius ipsos lugeant. Qui mos peruersus adeo apud Indos inualuerat ut quidam eorum in funere carissimorum suorum non solum capillum ac barbam, uerum etiam nares aures supercilia genasque praeciderent; alii in effossis sepulchris iacentes inedia se sponte conficerent. Nonnulli super rogum, in quo cadauer comburebatur, sponte insilirent, plerique se uiui

genasque praeciderent; alii in effossis sepulchris iacentes inedia se sponte conficerent. Nonnulli super rogum, in quo cadauer comburebatur, sponte insilirent, plerique se uiui consepelirent; quidam in cauernis et montibus latitantes ac consortia hominum deuitantes totam uitam luctuosam peragunt dicentes se non debere ullis uoluptatibus oblectari quando amici eorum illis erant priuati; eadem ratione multi nec solem nec

pertinet, longe se aliter habet. Deus enim miserorum cruciatibus minime gaudet nec cupit ut se quisquam conficiat uel enecet; sed placet ei cum mortales male actorum paeniteat, atque illos, qui alta sapiebant, si in sui cognitionem deuenerint ac ueniam ab eo humilius fuerint deprecati. Quaecumque uero diuinitus patiuntur si laeti uolentesque excipiant, et cum Dauid cithara exultantes personent et cantent. Cithara

modesta, pudicitiae pudore praecellens et, ut omnes eius dotes breuiter includam, patri similis est. Viuit, inquam, tibique tantum huius uitae exosa spiritum seruat quoque uno felicitatem tuam minui uel ipsa concesserim: desiderio lacrimis ac dolore tabescit. Quid dicam liberos consulares, quorum iam, ut in id aetatis pueris, uel paterni uel auiti specimen elucet ingenii? Cum igitur praecipua sit mortalibus uitae cura retinendae, o te (si tua bona cognoscas) felicem cui suppetunt

et liberos habeas et nos ceterosque necessitudine et beniuolentia tecum coniunctissimos quique magnam facultatem sis habiturus nobiscum et cum omnibus tuis uiuendi ac si dicat: "Tu qui haec tanta ac talia habes miserum te uel infortunatum appellare minime debes, nec tantis bonis stipatus maerere, quorum uel media pars si alteri daretur, felicem se dicere non dubitaret." Cuius perspicuum esse

necessitudine et beniuolentia tecum coniunctissimos quique magnam facultatem sis habiturus nobiscum et cum omnibus tuis uiuendi ac si dicat: "Tu qui haec tanta ac talia habes miserum te uel infortunatum appellare minime debes, nec tantis bonis stipatus maerere, quorum uel media pars si alteri daretur, felicem se dicere non dubitaret." Cuius perspicuum esse potest quantum diminuitur

uel alio simili casu quippiam superfuit, dicendo: "Age gratias Deo qui tibi uel haec saltem reliqua esse uoluit." Quo in casu ideo homo solacium accipit, immo nonnumquam et se ipsum consolatur, quod dirior pernicies discriminis ac tempestas uehementior omnia absorbere poterat ac per eam cuncta sublata erant uel diruta, nec aduersus eam nostrum aut consilium aut opera satis erat; quod ergo incolume superfuit, id iure in lucro deputatur ac fortunae uel Dei potius munus

"Age gratias Deo qui tibi uel haec saltem reliqua esse uoluit." Quo in casu ideo homo solacium accipit, immo nonnumquam et se ipsum consolatur, quod dirior pernicies discriminis ac tempestas uehementior omnia absorbere poterat ac per eam cuncta sublata erant uel diruta, nec aduersus eam nostrum aut consilium aut opera satis erat; quod ergo incolume superfuit, id iure in lucro deputatur ac fortunae uel Dei potius munus esse existimatur.

quod dirior pernicies discriminis ac tempestas uehementior omnia absorbere poterat ac per eam cuncta sublata erant uel diruta, nec aduersus eam nostrum aut consilium aut opera satis erat; quod ergo incolume superfuit, id iure in lucro deputatur ac fortunae uel Dei potius munus esse existimatur. Et ita collatione boni mali opinio attenuatur. Quomodo autem collatione alterius mali aut quod utrumque

Aeneae apud Vergilium Non ulla laborum, o uirgo, mi facies inopinaue surgit; omnia percepi atque animo mecum ante peregi. Ac si diceret: "Consueui pati difficilia atque ad omnia ardua subeunda me comparaui." Hanc itaque praecipuam rationem putant Cyrenaici ad quemlibet luctum

nam id alterius est negotii alteriusque considerationis. Non hoc ergo in hoc opere curamus, uerum illud dumtaxat, quo consolatorem illis medicamentis instruamus, quibus aegroti uulnera ab infestis fortunae telis illata ualeat consolidare ac sanare et morbo, qui ex his uulneribus nascitur, congruas adhibere medelas. Eas ergo, quae ad comprimendum maerorem ualent, aptiores ex aliis locis (ut mea fert opinio) poterimus accipere. IV

adhibere medelas. Eas ergo, quae ad comprimendum maerorem ualent, aptiores ex aliis locis (ut mea fert opinio) poterimus accipere. IV 2 Primus locus a pudore Ac primum admonendus est amicus ne nimium mollem aut effeminatum se ostendat et suo se uelit iudicio condemnare, ut qui aliis simili in causa opem saepius egregiam nauauerit, sibi ipsi illam non deneget. Quo pacto Seruius Sulpicius Tullium

Ex hoc eodem loco et ipse Cicero Brutum de morte filii consolando initium sumpsit: Fungerer officio quo tu functus es in meo luctu teque per litteras consolarer nisi scirem his remediis, quibus meum dolorem tu leuasses, te in tuo non egere ac uelim facilius quam in tuo mihi nunc tu te meditare. Est autem alienum tanto uiro, quantus es tu, quod alteri praeceperit, id ipsum facere non posse. Me quidem cum rationes, quas collegeras, tum auctoritas tua a nimio maerore deterruit. Cum

didiceram legeram acceperam, grauiora duxi tua auctoritate addita. Quibus uerbis nihil aliud egit quam ipsum admonere eum se sibi praestet quem se exhibuit aliis, ac talem se ipsum reddat quales alios esse uolebat. IV 3 Secundus locus ab exemplo Ad haec subicere conueniet exempla illorum qui eiusmodi aut etiam grauiores casus

enim uotis meis id egere ut uos potius casum meum doleatis quam ego uestro ingemiscerem." Hac eadem ratione Horatius, Marcius, atque complures insignes ac praeclari exstitere. Horum igitur ac talium commemoratione efficies ut animus amici aut cupidine laudis gloriaeque ad similia imitanda accendatur aut saltem absterrebitur ne inferior illis esse iudicetur.

uestro ingemiscerem." Hac eadem ratione Horatius, Marcius, atque complures insignes ac praeclari exstitere. Horum igitur ac talium commemoratione efficies ut animus amici aut cupidine laudis gloriaeque ad similia imitanda accendatur aut saltem absterrebitur ne inferior illis esse iudicetur. IV 4 Tertius

uoluntati obnoxia sunt, quam quae necessitati. Itaque rectius ex ratione uirtutum animo mederi poteris quam corpori et ex unaquaque uirtute propriam adhibere medicinam; quas tute, si parum aduigilaueris, poteris recte distinguere ac ex singulis uirtutibus singulos trahere locos. IV 5 Quartus locus a metu Enimuero praeter hos omnes locos est et ille, qui maxime ad comprimendum luctum ualet, qui

puta quod caros suos dolendo offendat aut cruciet aut ipsis displiceat; secundum quam rationem Cicero Brutum est consolatus: Nunc populo et scaenae, ut dicitur, tibi seruiendum est. Nam cum in te non solum exercitus tui, sed omnium ciuium ac paene gentium coniecti oculi sint, minime decet, propter quem fortiores ceteri sumus, eum ipsum animo debilitatum uideri. Haud minus scite hoc ipsum et

Ad quem locum et illud Seruii ad Ciceronem spectat: Quod si quis etiam inferis est sensus, qui illius in te amor fuit pietasque in omnes tuos, hoc certe illa te facere non uult. Da hoc illi mortuae, da ceteris amicis ac familiaribus qui tuo dolore maerent, da patriae ut, si qua in re opus sit, opera consilio tuo uti possit. Denique, quoniam in eam fortunam deuenimus ut etiam huic rei nobis seruiendum sit, noli committere ut quisquam te putet non tam filiam

si Absalom uicisset et imperium firmissime tenuisset et nullius nostrum nec cadauer quidem superesse passus fuisset. Omnes enim a filiis tuis sumpto initio neci traditi fuissemus nullo hostium nostrorum flente, sed potius omnibus laetantibus ac iubilantibus; et si quis forte nostri miseratus fuisset, nullus impune id procul dubio fecisset. Te uero haec agere super casum maximi inimici tui non confunderis qui, cum tuus filius esset, non est ueritus tanta te persequi impietate et

quom aegrum admonemus ut luctu abstineat uel propter hoc saltem ne inimicos suos uidentes tribulationem eius gaudio inpartiatur. Multi enim hac ratione se cohibere consueuerunt ac dolorem dissimulare. Vnde et Ouidius audiens quendam aemulum suum laetari infortunio suo scribit ad eum: Non adeo cecidi, quamuis abiectus, ut infra te quoque sim, inferius quo nihil esse potest.

locus a compassione gignitur, qui ob praestantiam suam (ut mihi quidem probatur) in omni ratione consolandi praecedere debet. Plurimum enim (mihi crede) amici incommoda leuabimus si prius condolebimus ac collacrimabimus. Et si per absentiam facere non licuerit, id tamen uel litteris uel nuntiis declarare non desistamus atque ab eo loco initium sumamus. Nam et Seruius in illa egregia epistula ab eodem loco pulchre exorsus est:

desistamus atque ab eo loco initium sumamus. Nam et Seruius in illa egregia epistula ab eodem loco pulchre exorsus est: "Postquam", inquit, "mihi renuntiatum est de obitu Tulliae filiae tuae, sane quam pro eo, ac debui, grauiter molesteque tuli communemque eam calamitatem existimaui qui, si istic adfuissem neque tibi defuissem, coramque meum dolorem declarassem."

ergo laudes defunctorum abducunt a luctu animum, sed multo magis laudes ipsorum maerentium. Nemo est enim qui earum commendatione mirifice non tangatur aut cuius aures simul et corda non demulceat. Vnde animus ingenti dulcedine illectus uolens ac lubens ab illa maeroris imaginatione ad iocundissimam laudum suarum speciem adducitur. Quod Hieronymus cum saepe tum Pammachium de morte Paulinae consolando et longo quidem sermone diligentissime exsecutus est, cuius nunc uerba

malis laborare. Inuitat eum ad bene actorum contemplationem, et merito quidem, quia, ut sapientissime idem alio in loco ait, acta aetas honeste ac splendide tantam affert consolationem ut eos, qui ita uixerunt, aut non attingat aegritudo aut perleuiter pungat. Ad quam considerationem laudando afflictum pulcherrime

quotidie sic probo ut ea mihi salutem afferre uideantur, te autem ab initio aetatis memoria teneo summe omnium doctrinarum studiosum fuisse omniaque, quae a sapientissimis uiris ad bene uiuendum tradita essent, quae quidem uel optimis rebus ac usui et delectationi esse possent, his uero temporis habemus nihil in quo acquiescamus. Nihil faciam insolenter neque te tali uel scientia uel natura hortabor ut ad eas te referas artes quibus a primis temporibus aetatis tuum studium dedisti;

tuum studium dedisti; tantum dicam quod te spero approbaturum: me, postea quam illi arti cui studueram nihil esse loci neque in curia neque in foro uiderem, omnem meam curam atque operam ad philosophiam contulisse. Tuae scientiae excellenti ac singulari non multo magis quam nostrae est relictum loci. Quare non equidem te moneo, sed mihi ita persuasi te quoque in his uersari rebus quae, etsi minus prodessent, animum tamen a sollicitudine abducerent.

querebatur amicum perdidisse: "Alium", inquit, "quaere." Atque iterum lamentanti, quod non esset potens, respondit: "Gaude quia impotens non eris." Aeneam quoque fessum ac multis aegrum curis illud Ascanii facetum consolatum fuisse scribit Mantuanus: "Heus! etiam mensas consumitis", inquit Iulus. Plurima sunt ex hoc

aegrum curis illud Ascanii facetum consolatum fuisse scribit Mantuanus: "Heus! etiam mensas consumitis", inquit Iulus. Plurima sunt ex hoc genere ac uaria a scriptoribus memoriae prodita, quae repetere hic non oportet. IV 13 Tertius locus a spe futuri boni Rursum igitur reuocare

IV 13 Tertius locus a spe futuri boni Rursum igitur reuocare et hac re maestum a dolore poterimus si inicere ei curauerimus spem cuiuspiam non mediocris boni ac persuadere magna ipsum bona nec dubia manere. Quod quidem quantum ualeat, uel ex illo Veneris cognosce: Hoc equidem occasum Troiae tristesque ruinas solabar fatis contraria fata rependens.

quid scribit: Mihi crede, semper in omnibus incredulitas maeret et sicut non potest fides nosse quod doleat, sic diffidentia sola doloribus inuenitur ancilla. Nam si dormientes dicimus, dormientes utique credere debemus et non mortuos ac requiescentes in terris fideliter secundum uocem Domini. 'Omnis', inquit, 'qui credit in me, licet moriatur, uiuet.' Si tibi medicus hoc promitteret quisquam, nullam sine dubio promissioni eius negare poteris omnino laetitiam. Nunc quia

promissioni eius negare poteris omnino laetitiam. Nunc quia Christus fabricator et restitutor promittit, non timeas eam plangere. Haec uerba, licet fidem ac diffidentiam sonent, magis tamen pertinere ad spem et desperationem; de quo loco plura iam diximus. IV 14 Quartus locus a munere Est ergo et aliud, quo distrahitur non

transegerunt. Sapientissime ergo ille sese consolatus est cui cum diceretur: "Iuuenis morieris", respondit: "Fortasse alicui magno malo me fortuna subducit; et si nulli alii, certe uel senectuti, cui etsi nulla mala inessent, tamen illud tale ac tantum est propter quod solum deuitandum: nulli umquam senectus esset optanda, quin potius totis deprecanda uotis." Illud dico incommodum quod Iuuenalis in calce posuit:

superius diximus, quando de diminutione angoris disputabamus, uerum a spe uindictae, id est ut persuadeamus amico lugenti aduersarium eius, a quo iniuriam accepit, poenas daturum aut in hac aut saltem in alia uita Deumque esse iustum iudicem ac cunctorum scelerum ultorem. Hoc satyrus ille diligenter seruauit ubi inquit:
"Nullane periuri capitis fraudisque nefandae
poena erit?" abreptum crede hunc grauiore catena
protinus

Ista omnia ad consolationem dicta sunt aduersum illos, qui iniurias consueuerunt irrogare, ut ex eo solacium suscipiant contristati, quod sperare possunt aduersarios eorum poenam daturos. Tametsi non sit ingenuorum ac proborum uirorum ultione gaudere, quippe qui iubentur diligere etiam inimicos et orare pro persecutoribus ac calumniatoribus suis. Cuius rei honestatem etiam falsae religionis cultores uiderunt atque

irrogare, ut ex eo solacium suscipiant contristati, quod sperare possunt aduersarios eorum poenam daturos. Tametsi non sit ingenuorum ac proborum uirorum ultione gaudere, quippe qui iubentur diligere etiam inimicos et orare pro persecutoribus ac calumniatoribus suis. Cuius rei honestatem etiam falsae religionis cultores uiderunt atque comprobauerunt. Vnde cum Demosthenes saeuientem in Athenienses Alexandrum mitigare cuperet, non habuit maiorem laudem ad quam eum

ceterosque aduersarios suos ingens clementia quam tot insignes palmae quas uictor conspicuus ex hoste reportauit. Quid de Q. Metello, de posteriore Africano, Q. Crispino, M. Marcello, Hannibale, Alexandro, Pisistrato, Pyrrho, ceterisque ducibus ac principibus dicam? Nonne hi omnes parcendo potius quam uincendo sunt habiti admirabiliores? Et recte sane, quoniam dare ueniam ac salutem diuinum est munus, denegare uero aut tollere et impium et crudele. Nec est

Africano, Q. Crispino, M. Marcello, Hannibale, Alexandro, Pisistrato, Pyrrho, ceterisque ducibus ac principibus dicam? Nonne hi omnes parcendo potius quam uincendo sunt habiti admirabiliores? Et recte sane, quoniam dare ueniam ac salutem diuinum est munus, denegare uero aut tollere et impium et crudele. Nec est egregii animi aut nobilis uindictam appetere, sed, ut sapientissime Aristoteles docet, timidi ac uilis. Vnde merito illud Xenophontis

Et recte sane, quoniam dare ueniam ac salutem diuinum est munus, denegare uero aut tollere et impium et crudele. Nec est egregii animi aut nobilis uindictam appetere, sed, ut sapientissime Aristoteles docet, timidi ac uilis. Vnde merito illud Xenophontis laudatur quod cuidam maledicenti retulit: "Tu", inquit, "potens es maledicere, ego uero tua maledicta contemnere." Sed illud Socratis tanto maiore excipitur laude quanto in grauiore exhibitum

ultio. Continuo sic collige quod uindicta nemo magis gaudet quam femina. I nunc et inter tot tantaque et diuina et humana clementiae specimina ac documenta insanire et furere non cessa et more rabidorum canum irritatores insectare. Aut si id turpe putas, ut merito debes, amplectere mansuetudinis tranquillitatisque pacem et huius potius uoluptate suauitateque fruere quam illius, quam a

sinciput elixi Pharioque madentis aceto." et post subdit:
tunc te sacra ad delubra uocantem
praecedit, trahere immo ultro ac uexare paratus.
Nam cum magna male superest audacia causae,
creditur a multis fiducia. His et aliis

a multis fiducia. His et aliis multis nihil aliud agit quam illius, qui amico eius intulit iniuriam, et ei similium arguere perfidiam ac impietatem. Sic quoque et Dominus uidetur consolare uoluisse Ezechielem prophetam: Et tu, fili hominis, ne timueris eos neque paueas a facie eorum quoniam insanient atque conuenient aduersum te in gyro et in medio

immitis et dura fratrem abstulerat, quo pacto et nos plerumque inuehere solemus in ipsam appellantes eam duram, iniquam, iniustam, impiam, crudelem. Hinc illa Theophrasti aduersus naturam querela est, qua lamentatur quod cornicibus ac ceruis aliisque animantibus, quorum paruum interest, longiora indulget spatia, hominibus uero, quibus maxime interfuisset, etiam ea, quae semel breuia licet concessit, saepius inuida praeripit ac praecidit; quorum si aetas potuisset fieri

querela est, qua lamentatur quod cornicibus ac ceruis aliisque animantibus, quorum paruum interest, longiora indulget spatia, hominibus uero, quibus maxime interfuisset, etiam ea, quae semel breuia licet concessit, saepius inuida praeripit ac praecidit; quorum si aetas potuisset fieri longior, futurum fuisse ut omnibus perfectis artibus omnique doctrina hominum uita erudiretur. Similes sunt et ille

erudiretur. Similes sunt et ille indignationes aut exclamationes quas homines contra fortunam, contra imbres, maria, tempestates, proditiones, iniustitias malitiasque, ac perfidias humanas intorquere ac iaculari consueuerunt. Ex quorum numero est illud Iob: Pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est conceptus est homo. Dies illa uertatur in tenebras non requirat eum Dominus desuper et non sit

Similes sunt et ille indignationes aut exclamationes quas homines contra fortunam, contra imbres, maria, tempestates, proditiones, iniustitias malitiasque, ac perfidias humanas intorquere ac iaculari consueuerunt. Ex quorum numero est illud Iob: Pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est conceptus est homo. Dies illa uertatur in tenebras non requirat eum Dominus desuper et non sit in recordatione

illa uertatur in tenebras non requirat eum Dominus desuper et non sit in recordatione nec illustretur in lumine. Ceterum haec atque eiusmodi uix et raro salua Dei reuerentia ac ipsius hominis dignitate fieri posunt. Qua de re consolatorem monemus ut hunc tractando locum et pudori suo et pietati debitae consulat ne, dum hominibus placere studet, Deo conditori suo displiceat, aut, dum amico prodesse cupit, obsit

Ista eadem ratione et complures Dominici sanguinis testes, dum ab impiis tortoribus uariis cruciatibus eum negare compellerentur, se ipsos consolati sunt illudendo hostibus suis ac dicendo: Frustra laboratis, nec quod cupitis ullo poenarum genere a nobis extorquebitis; etsi in corpus potestatem habetis, at nos potestatem in animum habemus, quem uestra furia uel insania nequit attingere.

habemus, quem uestra furia uel insania nequit attingere. Qua ex re haud mediocre solacium capiebant, ita ut inter acerrima tormenta saeuissimosque cruciatus cernentes carnifices suos incassum furere in risum erumperent ac unde tristitiam capere credebantur, inde solacium ingens suscipiebant. Hinc illa Laurentii in uesaniam regis insultatio fuit qua dicebat dum in craticula ureretur: Assatum est; uersa et manduca .

ingens suscipiebant. Hinc illa Laurentii in uesaniam regis insultatio fuit qua dicebat dum in craticula ureretur: Assatum est; uersa et manduca . Non sine uoluptate ac solacio putamus Anaxarchum dentibus suam praecidisse linguam quam ei tyrannus ille amputare minabatur. Itidem et aliis plerisque, quos enumerare praetermittimus, iocundam bonorum suorum fuisse non dubitamus iacturam, quam ipsi sponte

Etenim quis suae mentis compos, in quem omnis amoris omnisque humanitatis scintilla non in totum extincta est, quis, inquam, adeo delicati est sensus uel tantus sui ipsius amator cui non dulcescant uniuersae praesentis uitae amaritudines ac poenae si diligentius intueatur quanta et qualia pro se sit noster passus saluator? Qui primum, ut ita loquar, caelos relinquens ad nos in terras descendit, qui patrem maximum optimumque, mirificam angelorum reliquorumque supercaelestium

subire infirmitatem. Atque ille , qui caelos, sidera, angelos, et pretiosissima quaeque condiderat, luteam assumpsit uestem; qui omnis denique diuitias distribuit ac largitur, de paupercula uirgine in summa inopia est editus et educatus. At in quibus palatiis altissimi filius est natus? Nempe in uilissimo pastorum deuersorio; pro segmentatis cunis praesepe uile

in summa inopia est editus et educatus. At in quibus palatiis altissimi filius est natus? Nempe in uilissimo pastorum deuersorio; pro segmentatis cunis praesepe uile habuit, pro molli pluma ac bisso fenum et paleam. Triginta tribus annis multas inedias passus, sitim, aestum, nuditatem, algorem, opprobria, derisiones, uerbera, colaphos, euulsam illam barbam sacratissimam, faciem uenerandam consputam

inaudita pertulit patientia; stetit mutus ueluti ouis coram tondente se, non fuit in uniuerso corpore illo gloriosissimo quantum grano sinapi tegeres quod non fuerit plagis et liuoribus sauciatum ac labefactatum. Ad extremum, quod reliquum et summum erat, uitam suam ignominiosissime acerbissimaeque morti pro nostra uita exposuit; ut nos uiueremus, ipse mori uoluit; ut nos salui essemus, caput suum saluare noluit; quae,

de saluatore suo, de Domino et conditore uniuersorum, de altissimi Dei filio cogitans non mitescat; aut cui cuncta amara, quaecumque uel passus est, uel patitur, uel pati posset, non uideantur amoena, et quasi domino suo seruus pro tantis ac talibus rependat uices, praecipue ipso Domino admonente ac clamante: Qui cupit meus esse discipulus me sequatur: et qui uult uenire post me, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. et rursum:

de altissimi Dei filio cogitans non mitescat; aut cui cuncta amara, quaecumque uel passus est, uel patitur, uel pati posset, non uideantur amoena, et quasi domino suo seruus pro tantis ac talibus rependat uices, praecipue ipso Domino admonente ac clamante: Qui cupit meus esse discipulus me sequatur: et qui uult uenire post me, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. et rursum: Qui diligit patrem aut matrem, uxorem filios uel sorores

uestigia eius. Itaque qui discipulus, qui domesticus Christi esse uult, necesse est opprobria, detractiones, derisiones, flagella, plagas sustineat ac aequo animo ferat omnia quae pro nobis pertulit magister et Dominus noster. Qui uero haec pati renuit, nec discipulum eius se depromere habet, nec filium, nec domesticum, neque seruum. Nec illam denique debet sperare gloriam, quae

intrare in gloriam suam. Ille innocens, immaculatus, sanctus, qui testimonio prophetae peccatum non fecit, nec inuentus est dolus in ore eius, pro nobis peccatoribus impiis sceleratis perinde ac facinorosissimus reus uel atrocissimus grassator ab iniquissimis latronibus iudicatur, conspuitur, irridetur, flagellis ceditur. Et nos si quid ab ipso aut ab inimicis eius uel ob delicta nostra uel ob iustitiam eius aut

sanguinem et uarias tribulationes conscendit. Harum atque similium rerum pia reputatio, credite mihi, ita animum nostrum omnibus leuat angoribus ut loco tristitiae mirificam inducat suauitatem totumque recreet ac confirmet. In hac enim meditatione serpens ille aeneus inspicitur quem iussu Domini erexit Moyses in heremo ut omnis saucius et infirmus, quicumque respexerit ad illum, sanetur ab aegritudine sua et languore; ad quod spectaculum tanto

locis, de quibus iam dicemus, maxime effici solet, praecipue autem illo qui a fine uitae humanae ducitur. Siquidem potentissima est ad reiciendum cunctas mortalium calamitates finis sui prudens reputatio: hoc est cum uir eruditus ac sapiens secum ita decernit: Ad quid nam in hoc mundo summus me opifex procreauit? Num ad crapulas, comessationes, uoluptatesque carnis exquirendas, aut ad rixas, odia, lites, occisionesque concitandas; uel ad conquirendas opes,

dignus est humani generis finis, non profecto ob haec friuola et caduca ille factus est propter quem etiam caeli conditi sunt. Alius ergo mortalium est finis et ob aliud procul dubio hoc in mundo producimur; nimirum ut per patientiam ac obedientiam Deo creatori nostro in hoc ergastulo isto paruo nostrae uitae tempore eas possessiones, illam gloriam et honorem promereamur quae antiquus ille serpens diabolus

serpens diabolus per superbiam inobedientiamque amisit et quae nobis scelestissimus inuidens ab initio cum homine pertinaciter luctatur, et nos, ne ad possessionem patrimoniumque ipsius antiquum deuenire possimus, pro uirili sua die ac nocte illis uiis abducere conatur quibus ipse corruit. Quid mihi igitur cum mundo, quid cum diuitiis, agris, coniuge, liberis, imperiis, potentiis, dummodo illud, cuius gratia procreatus sum,

gratioraque esse habent, quo me currentem melius fortiusque impellunt et ad bona, quae propero, magis aptum celeremque constituunt. His ac similibus uersatur iste prior sapientiae locus, qui quantum apud integras mentes ualeat ad exonerationem cunctarum molestiarum, quicumque sani consilii diiudicare potest. IV 21 Tertius

uehementer cum inuenerint sepulchrum. Vnde plerique tenerioris sensus et malorum impatientes mortem sibi ultro propriis arcesserunt manibus ac summa impietate dolorem depellere sunt conati; ut Cato Vticensis, Dido, Sardanapalus, Nero, Demosthenes, Hannibal , et alii complures. Quorum errorem probans Seneca in libris suis quos de

habet potestatem, quippe quae ad famulatum eius sunt natae ipsique cuncta sua seruitia debentur. Sicuti humano corpori manus, pedes, oculi, aures ceteraque membra ministrant ac famulantur, horum quoduis, si se a corpore auellere uellet, nonne aperta illud iniuria afficeret? Qua de re sancitum est in omni re publica ne cui liceat potestate priuata quenquam occidere etiam facinorosum quantumuis aut

ad quem usum domino sit, sed pastoris; et figulus uasa probat et usibus quibus lubet accommodat . Vnde nequeo satis demirari illorum ingenia qui tantis laudibus ac praeconiis factum Lucretiae, Catonis, ceterorumque quos nominauimus, efferunt et commendant atque illud magnanimitati et constantiae tribuunt quod est ignominiosissimae pusillanimitati et turpissimae imbecillitati

Vltimo enim loco haud inepte poterimus ad preces descendere et amicum uehementius obsecrare ne se cruciari uelit, sed et nostra et ceterorum amicorum cura animum cohibere et sibi ipsi ac nobis indulgere. Sic illa apud Terentium ait: Ne crucia te, anime mi . Sed multo melius ac praeclarius Cicero ad Publium Figulum; quo dicto

cura animum cohibere et sibi ipsi ac nobis indulgere. Sic illa apud Terentium ait: Ne crucia te, anime mi . Sed multo melius ac praeclarius Cicero ad Publium Figulum; quo dicto solo, quoniam huic nostrae disputationi uniuerse aptissimum uisum est, totam hanc sermocinationem, quam longius quam sperabamus produximus, uoluimus concludere. Ait ergo Cicero: Extremum

futurum Prol. 16 post exquiritur delevit et desideratur | post 16 deleta sequentia Et non quidem omnia, nam illud cum esset imprimis impossibile, tum negotii immensi ac nimirum laboriosi; etenim quis posset singulas proprias cuiusque refocilationes ac medelas explicare, nisi qui singularum miseriarum ęgritudines pęnitus internosceret; atqui earum uel numerum prę nimietate aut cognoscere aut tenere

16 post exquiritur delevit et desideratur | post 16 deleta sequentia Et non quidem omnia, nam illud cum esset imprimis impossibile, tum negotii immensi ac nimirum laboriosi; etenim quis posset singulas proprias cuiusque refocilationes ac medelas explicare, nisi qui singularum miseriarum ęgritudines pęnitus internosceret; atqui earum uel numerum prę nimietate aut cognoscere aut tenere possibile est nemini. Hinc et sapientes uniuersi, qui artes et disciplinas tradiderunt,

I.2.3 mortalium immutavit de mortalem I.2.5 Chiloni philosopho deest in V1 | aut... aliis immut. de ac Sophocli tragędo ac aliis exstinctos scripsit pro intemperatoque gaudio spiritum exhalasse uerum immut. de sed I.2.6 deest in V1 | animam exhalat transposuit

I.2.3 mortalium immutavit de mortalem I.2.5 Chiloni philosopho deest in V1 | aut... aliis immut. de ac Sophocli tragędo ac aliis exstinctos scripsit pro intemperatoque gaudio spiritum exhalasse uerum immut. de sed I.2.6 deest in V1 | animam exhalat transposuit

uerum immut. de sed I.2.6 deest in V1 | animam exhalat transposuit I.2.7 post obscena del. ac horrida | uisum V1 ] uisu V2 I.2.9 Quippe quę ] Nempe quom V1 I.2.10

Ov. Trist. 5,12,31-32; pro longa apud Ov. nulla. I.3.5 inter... deprehensa ] in angustiis comprehensa V1 | deprehensa pro prehensa | ac pro et | Verg. Aen. 1,56 I.3.6 huc... cursitans ] modo sursum, modo deorsum discurrit V1 | caput et manus: addidit et

I.9.10 Cic. fam. 5,16,1, ubi egerem pro eguerim I.9.11 Cic. fam. 5,18,1 | et quod... persuadet pro et illum amare | cupereque pro ac cupere I.9.12 Verg. Aen. 4,31-2 I.9.13 Hier. ep. 75,1

II.8.3 Aut cui addidit Aut II.8.4 id ętatis immutavit de ea ętate II.8.5 implicat ac addidit | scaturire occipit transposuit II.8.6 duello addidit ] bello V1 cuius in ius pro in cuius ius | necesse pro opus | ante feras

ueneris; 211 citharoedo siue Seleuco; 212 lacerna; 213 Quid; 217 in corpore; 220 Oppia; 230 diducere II.8.14 post desidia delevit uel ignauia ac uoluptas | ad... trahentibus pro dum tu ad contraria distraheris negotia II.8.15 ante suem delevit ut

uoluerimus immutavit de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

II.16.7 haspiras ex aspiras II.16.8 orbi ex urbi II.16.11 Iuv. 10,112-3, ubi 112 ac pro et II.17.1 post pudor delevit et | cęcitatem ex cęcitas

II.8.3 Aut cui addidit Aut II.8.4 id ętatis immutavit de ea ętate II.8.5 implicat ac addidit | scaturire occipit transposuit II.8.6 duello addidit ] bello V1 cuius in ius pro in cuius ius | necesse pro opus | ante feras

ueneris; 211 citharoedo siue Seleuco; 212 lacerna; 213 Quid; 217 in corpore; 220 Oppia; 230 diducere II.8.14 post desidia delevit uel ignauia ac uoluptas | ad... trahentibus pro dum tu ad contraria distraheris negotia II.8.15 ante suem delevit ut

II.8.3 Aut cui addidit Aut II.8.4 id ętatis immutavit de ea ętate II.8.5 implicat ac addidit | scaturire occipit transposuit II.8.6 duello addidit ] bello V1 cuius in ius pro in cuius ius | necesse pro opus | ante feras

ueneris; 211 citharoedo siue Seleuco; 212 lacerna; 213 Quid; 217 in corpore; 220 Oppia; 230 diducere II.8.14 post desidia delevit uel ignauia ac uoluptas | ad... trahentibus pro dum tu ad contraria distraheris negotia II.8.15 ante suem delevit ut

II.8.3 Aut cui addidit Aut II.8.4 id ętatis immutavit de ea ętate II.8.5 implicat ac addidit | scaturire occipit transposuit II.8.6 duello addidit ] bello V1 cuius in ius pro in cuius ius | necesse pro opus | ante feras

ueneris; 211 citharoedo siue Seleuco; 212 lacerna; 213 Quid; 217 in corpore; 220 Oppia; 230 diducere II.8.14 post desidia delevit uel ignauia ac uoluptas | ad... trahentibus pro dum tu ad contraria distraheris negotia II.8.15 ante suem delevit ut

uoluerimus immutavit de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

II.16.7 haspiras ex aspiras II.16.8 orbi ex urbi II.16.11 Iuv. 10,112-3, ubi 112 ac pro et II.17.1 post pudor delevit et | cęcitatem ex cęcitas

uoluerimus immutavit de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

uoluerimus immutavit de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

II.16.7 haspiras ex aspiras II.16.8 orbi ex urbi II.16.11 Iuv. 10,112-3, ubi 112 ac pro et II.16.1 contrarias in ex in uarias (Cic. in contrarias) ] desunt in V1 | habundantiam ex abundantiam

II.16.7 haspiras ex aspiras II.16.8 orbi ex urbi II.16.11 Iuv. 10,112-3, ubi 112 ac pro et II.17.1 post pudor delevit et | cęcitatem ex cęcitas

III.4.3-4 in V1 in margine, fortasse manu ipsius auctoris, adscriptum, paulo aliter: Vnde Isac, ut refert Iosephus, uidens se tam dei quam patris uoluntate ad mortem deposci, confirmato ac magno animo... o pater... et non minus parentes quam se prudentissimo dicto consolatus est. III.4.3 cf. Ios. Flav. antiq. Iud. 1,14,4 | eam pro hanc

sic | uoluntaria ] spontanea V1 | extenderunt ] protenderunt V1 | cf. Val. Max. 5,6 ext,4 III.10.6 nec non etiam ] ac etiam V1 | nedum ] non tantum V1 III.10.7 Aut... insigni Verg. Aen. 10,449-50 | Hoc... cadis Verg. Aen. 10,829-30 | At non... patri Verg. Aen. 11,55-57, ubi 57

] molestius ferunt V1 III.13.1 haud modicum ] aut modicum V1 | dolor ] dolor habebit V1 | cum pro ubi (ubi V1) | Cic. fam. 4,5,5, ubi ac pro ad; auoca pro aduoca; diu ei pro dicis; fuerit pro fuerat; post fuerit pro et nonnulla alia III.13.2 fas esse deest in V1

III.18.8 cernit pro uidet | post aliis delevit omnibus III.18.9 ac per hos pro atque ita III.19.1 post ualidissimus delevit locus

III.20.5 Hier. ep. 40,5 III.21.3 Verg. Aen. 4,327-30, ubi 327 Saltem si qua...; 329 tamen; 330 ac deserta III.21.5 Enn. epigr. 2,17-18 Vahlen = Cic. Tusc. 1,15(34), ubi om.quoniam

IV.9.5 Ov. trist. 5,1,51-64, ubi 58 et Ov. pro huic; 60 querulam Procnen Halcyonenque; 62 Lemnia; 63 exaestuat pro cor ęstuat IV.9.8 sed pręcipua pro ac pręcipua IV.9.9 eam pro illam IV.9.10 post necesse est delevit unumquenque

IV.17.7 inuida pro in uincla; Theophrasti... erudiretur cf. Cic. Tusc. 3,28 (69) IV.17.8 intorquere ac deest in V1 | Vulg. Iob 3,3-4 IV.18.1 tamquam... sumpsissent ] et quasi aliquam ultionem ex hoste se sumpsisse putant si V1

IV.18.6 Ov. met. 1,557-59 IV.19.1 et... itidem ] ac religiosis uiris... pariter V1 | abhorrent pro alieni sunt (quae eadem in V1) | queunt ] V1 poterunt, in margine vero possunt IV.19.2 duos... reliquos ]

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report