Your search found 22809 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 4876-13172:

CLAVIS SCRIPTURAE Sacrae SEU DE SERMONE SACRARUM LITERARUM, AUTORE MATTHIA FLACIO ILLYRICO. PARS PRIMA: In qua singularum vocum atque locutionum S. Scripturae usus ac ratio Alphabetico ordine explicatur. Opus, et maximo annorum aliquot labore ac studio, multisque vigiliis, atque fide singulari confectum: et maximam quoque S. Theologiae studiosis commoditatem, quicunque candide ac dextre uti eodem voluerint, allaturum: ut simile, in hoc

DE SERMONE SACRARUM LITERARUM, AUTORE MATTHIA FLACIO ILLYRICO. PARS PRIMA: In qua singularum vocum atque locutionum S. Scripturae usus ac ratio Alphabetico ordine explicatur. Opus, et maximo annorum aliquot labore ac studio, multisque vigiliis, atque fide singulari confectum: et maximam quoque S. Theologiae studiosis commoditatem, quicunque candide ac dextre uti eodem voluerint, allaturum: ut simile, in hoc quidem argumenti genere, nullum unquam esse editum, re ipsa facile

vocum atque locutionum S. Scripturae usus ac ratio Alphabetico ordine explicatur. Opus, et maximo annorum aliquot labore ac studio, multisque vigiliis, atque fide singulari confectum: et maximam quoque S. Theologiae studiosis commoditatem, quicunque candide ac dextre uti eodem voluerint, allaturum: ut simile, in hoc quidem argumenti genere, nullum unquam esse editum, re ipsa facile sint deprehensuri. Accessit vocum ac phrasium, item locorum S. Scripturae obiter explicatorum, denique Rerum, etc. Trigeminus

atque fide singulari confectum: et maximam quoque S. Theologiae studiosis commoditatem, quicunque candide ac dextre uti eodem voluerint, allaturum: ut simile, in hoc quidem argumenti genere, nullum unquam esse editum, re ipsa facile sint deprehensuri. Accessit vocum ac phrasium, item locorum S. Scripturae obiter explicatorum, denique Rerum, etc. Trigeminus INDEX. BASILEAE, Ex officina Hervagiana. Per Eusebium Episcopium. M. D. LXXX.

Luc. 24. Tunc aperuit illis mentem, ut intelligerent Scripturas. Hinc liquido apparet, esse ingens Dei beneficium, explicationem obscure dictorum et parabolarum Scripturae: et velle Servatorem nostrum, ut studiose discamus probe intelligere Sacrum sermonem, quia ex eius auditu ac intellectu fides oritur. ILLUSTRISS. ET PIENTISS. PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTOPHORO DUCI WIRTEBERGENSI, ET Comiti Teccensi ac Mompelgardi, suo Domino clementissimo: Optat MATTH. FL. ILLYRICUS plenam

obscure dictorum et parabolarum Scripturae: et velle Servatorem nostrum, ut studiose discamus probe intelligere Sacrum sermonem, quia ex eius auditu ac intellectu fides oritur. ILLUSTRISS. ET PIENTISS. PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTOPHORO DUCI WIRTEBERGENSI, ET Comiti Teccensi ac Mompelgardi, suo Domino clementissimo: Optat MATTH. FL. ILLYRICUS plenam cognitionem et ardentissimum zelum caelestis veritatis Evangelii IESU CHRISTI. OMNIPOTENS ille, sapientissimusque rerum omnium

nostrum, ut studiose discamus probe intelligere Sacrum sermonem, quia ex eius auditu ac intellectu fides oritur. ILLUSTRISS. ET PIENTISS. PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTOPHORO DUCI WIRTEBERGENSI, ET Comiti Teccensi ac Mompelgardi, suo Domino clementissimo: Optat MATTH. FL. ILLYRICUS plenam cognitionem et ardentissimum zelum caelestis veritatis Evangelii IESU CHRISTI. OMNIPOTENS ille, sapientissimusque rerum omnium architectus ac Creator, condidit tum amplissimum augustissimumque hoc

DOMINO CHRISTOPHORO DUCI WIRTEBERGENSI, ET Comiti Teccensi ac Mompelgardi, suo Domino clementissimo: Optat MATTH. FL. ILLYRICUS plenam cognitionem et ardentissimum zelum caelestis veritatis Evangelii IESU CHRISTI. OMNIPOTENS ille, sapientissimusque rerum omnium architectus ac Creator, condidit tum amplissimum augustissimumque hoc domicilium: tum et omnes in eo contentas creaturas, ac praesertim hominem, suam imaginem: in eum potissimum finem, ut ipse eiusque immensa sapientia, potentia, iustitia et benignitas ab homine et angelis agnosceretur, celebraretur, et

MATTH. FL. ILLYRICUS plenam cognitionem et ardentissimum zelum caelestis veritatis Evangelii IESU CHRISTI. OMNIPOTENS ille, sapientissimusque rerum omnium architectus ac Creator, condidit tum amplissimum augustissimumque hoc domicilium: tum et omnes in eo contentas creaturas, ac praesertim hominem, suam imaginem: in eum potissimum finem, ut ipse eiusque immensa sapientia, potentia, iustitia et benignitas ab homine et angelis agnosceretur, celebraretur, et glorificaretur. Cui divino consilio et altera causa, priore non inferior, accessit: quod scilicet illa infinita

et ordo in opificio totius naturae, in caeli et elementorum positu, in siderum motibus, in perpetua conservatione specierum per individuorum propagationem, in miranda fabrica humani corporis, in luce mentis nostrae tam multiplices artes scientiasque invenientis et percipientis, in numeris, ordine ac legibus, in omnibus artibus hominum vitae necessariis, et denique in miranda conservatione tot politiarum, regnorum ac gentium, ex tantis bellis ac tumultibus evidenter ostendit, et quasi clara voce testatur, hanc admirabilem rerum omnium naturam nequaquam casu ex atomis, ut Epicurei somniarunt,

per individuorum propagationem, in miranda fabrica humani corporis, in luce mentis nostrae tam multiplices artes scientiasque invenientis et percipientis, in numeris, ordine ac legibus, in omnibus artibus hominum vitae necessariis, et denique in miranda conservatione tot politiarum, regnorum ac gentium, ex tantis bellis ac tumultibus evidenter ostendit, et quasi clara voce testatur, hanc admirabilem rerum omnium naturam nequaquam casu ex atomis, ut Epicurei somniarunt, extitisse, et temere ferri, agitarique: sed ab aliquo infinitae sapientiae, potentiae et bonitatis architecto, et

in miranda fabrica humani corporis, in luce mentis nostrae tam multiplices artes scientiasque invenientis et percipientis, in numeris, ordine ac legibus, in omnibus artibus hominum vitae necessariis, et denique in miranda conservatione tot politiarum, regnorum ac gentium, ex tantis bellis ac tumultibus evidenter ostendit, et quasi clara voce testatur, hanc admirabilem rerum omnium naturam nequaquam casu ex atomis, ut Epicurei somniarunt, extitisse, et temere ferri, agitarique: sed ab aliquo infinitae sapientiae, potentiae et bonitatis architecto, et initio profectam esse, et

tumultibus evidenter ostendit, et quasi clara voce testatur, hanc admirabilem rerum omnium naturam nequaquam casu ex atomis, ut Epicurei somniarunt, extitisse, et temere ferri, agitarique: sed ab aliquo infinitae sapientiae, potentiae et bonitatis architecto, et initio profectam esse, et etiamnum ac semper ab eodem regi, vegetari, ac veluti vivam operosamque servari. Quapropter non tantum sacri Scriptores, sed etiam profani, ex pia consideratione harum rerum omnium, retro per ἀνάλυσιν ad causas, ac ceu ad fontes regrediendo, ratio

quasi clara voce testatur, hanc admirabilem rerum omnium naturam nequaquam casu ex atomis, ut Epicurei somniarunt, extitisse, et temere ferri, agitarique: sed ab aliquo infinitae sapientiae, potentiae et bonitatis architecto, et initio profectam esse, et etiamnum ac semper ab eodem regi, vegetari, ac veluti vivam operosamque servari. Quapropter non tantum sacri Scriptores, sed etiam profani, ex pia consideratione harum rerum omnium, retro per ἀνάλυσιν ad causas, ac ceu ad fontes regrediendo, ratio cinati sunt: esse unum aliquem omnium

et initio profectam esse, et etiamnum ac semper ab eodem regi, vegetari, ac veluti vivam operosamque servari. Quapropter non tantum sacri Scriptores, sed etiam profani, ex pia consideratione harum rerum omnium, retro per ἀνάλυσιν ad causas, ac ceu ad fontes regrediendo, ratio cinati sunt: esse unum aliquem omnium istarum rerum authorem, infinita sapientia, potentia et bonitate praeditum. Hinc est illa prolixissima disputatio Ciceronis in libris de Natura deorum, in qua ex accurata consideratione ac ponderatione caeli ac terrae,

ad causas, ac ceu ad fontes regrediendo, ratio cinati sunt: esse unum aliquem omnium istarum rerum authorem, infinita sapientia, potentia et bonitate praeditum. Hinc est illa prolixissima disputatio Ciceronis in libris de Natura deorum, in qua ex accurata consideratione ac ponderatione caeli ac terrae, omniumque quae in eis continentur, probat, tum esse Deum: tum ab eo omnia, et praesertim hominem, regi ac foveri. Consimilem tractatum etiam Xenophon habet in Apomnemoneumatis, et Galenus in Usu partium, ac etiam Aristoteles in libro de Mundo et Metaphysicis: ubi

ad causas, ac ceu ad fontes regrediendo, ratio cinati sunt: esse unum aliquem omnium istarum rerum authorem, infinita sapientia, potentia et bonitate praeditum. Hinc est illa prolixissima disputatio Ciceronis in libris de Natura deorum, in qua ex accurata consideratione ac ponderatione caeli ac terrae, omniumque quae in eis continentur, probat, tum esse Deum: tum ab eo omnia, et praesertim hominem, regi ac foveri. Consimilem tractatum etiam Xenophon habet in Apomnemoneumatis, et Galenus in Usu partium, ac etiam Aristoteles in libro de Mundo et Metaphysicis: ubi tandem illo celeberrimo

infinita sapientia, potentia et bonitate praeditum. Hinc est illa prolixissima disputatio Ciceronis in libris de Natura deorum, in qua ex accurata consideratione ac ponderatione caeli ac terrae, omniumque quae in eis continentur, probat, tum esse Deum: tum ab eo omnia, et praesertim hominem, regi ac foveri. Consimilem tractatum etiam Xenophon habet in Apomnemoneumatis, et Galenus in Usu partium, ac etiam Aristoteles in libro de Mundo et Metaphysicis: ubi tandem illo celeberrimo Homeri versiculo concludit, οὐκ ἀγαθὸν πολυκοιρανίη, εἷς

in libris de Natura deorum, in qua ex accurata consideratione ac ponderatione caeli ac terrae, omniumque quae in eis continentur, probat, tum esse Deum: tum ab eo omnia, et praesertim hominem, regi ac foveri. Consimilem tractatum etiam Xenophon habet in Apomnemoneumatis, et Galenus in Usu partium, ac etiam Aristoteles in libro de Mundo et Metaphysicis: ubi tandem illo celeberrimo Homeri versiculo concludit, οὐκ ἀγαθὸν πολυκοιρανίη, εἷς κοίρανος ἔστω: Non bonum est esse multos reges in tota hac rerum natura, Rex

εἷς κοίρανος ἔστω: Non bonum est esse multos reges in tota hac rerum natura, Rex unicus esto. Hoc genus investigandi agnoscendique Dei, etiam ipsemet commonstrat in Sacris literis: cum Moysen monet, ut cogitet quis dederit homini os ac sermonem, auditum et visum: et inde statuat, eundem talia semper posse potenter operari. Sic Psal. 94 obiurgat ac monet homines, inquiens: Intelligite stulti et insipientes in populo, et vos stulti quando tandem prudentes eritis? Nunquid qui plantat aurem, non audiet? et qui

Rex unicus esto. Hoc genus investigandi agnoscendique Dei, etiam ipsemet commonstrat in Sacris literis: cum Moysen monet, ut cogitet quis dederit homini os ac sermonem, auditum et visum: et inde statuat, eundem talia semper posse potenter operari. Sic Psal. 94 obiurgat ac monet homines, inquiens: Intelligite stulti et insipientes in populo, et vos stulti quando tandem prudentes eritis? Nunquid qui plantat aurem, non audiet? et qui finxit oculum, non videbit? Sic in Esaia, a 40 capite porro per aliquot sequentia, Deus ex variis suis operibus probat se solum

Nunquid qui plantat aurem, non audiet? et qui finxit oculum, non videbit? Sic in Esaia, a 40 capite porro per aliquot sequentia, Deus ex variis suis operibus probat se solum omnipotentem Deum esse. Sic Rom. 1. dicitur, quod invisibilia Dei, aeternaque eius sapientia ac potentia, ex operibus eius conspicuis, dum haec considerantur, perspici queant. Sic Actor. 14 dicitur, quod Deus praeteritis temporibus non occultaverit, aut sine testificatione omni veluti tacuerit: sed sese patefecerit, dando pluviam, ac tempora foecundantia, replendoque corpora nostra

dicitur, quod invisibilia Dei, aeternaque eius sapientia ac potentia, ex operibus eius conspicuis, dum haec considerantur, perspici queant. Sic Actor. 14 dicitur, quod Deus praeteritis temporibus non occultaverit, aut sine testificatione omni veluti tacuerit: sed sese patefecerit, dando pluviam, ac tempora foecundantia, replendoque corpora nostra cibis, et corda laeticia. Et 17 ibidem legitur, Deum ex suis operibus, et innumeris beneficiis, quibus nos omnibus momentis benignissime fovet, et largissime cumulat, vel palpari posse, facileque deprehendi, quod in eo simus, vivamus, ac etiam

pluviam, ac tempora foecundantia, replendoque corpora nostra cibis, et corda laeticia. Et 17 ibidem legitur, Deum ex suis operibus, et innumeris beneficiis, quibus nos omnibus momentis benignissime fovet, et largissime cumulat, vel palpari posse, facileque deprehendi, quod in eo simus, vivamus, ac etiam moveamur. Verum Deus non contentus hac sua tam gloriosa beneficaque patefactione: insuper etiam pro ingenti sua philanthropia, studioque humani generis, ex illa sua arcana infinitae maiestatis sede prodiens, ac veluti de solio suo descendens, et sese demittens, accessit

vel palpari posse, facileque deprehendi, quod in eo simus, vivamus, ac etiam moveamur. Verum Deus non contentus hac sua tam gloriosa beneficaque patefactione: insuper etiam pro ingenti sua philanthropia, studioque humani generis, ex illa sua arcana infinitae maiestatis sede prodiens, ac veluti de solio suo descendens, et sese demittens, accessit hominem, eumque coram humanissime allo cutus est: suaque eum voce, qualis sit, et quomodo agnosci, coli ac invocari velit, coram edocuit, dans legem et promissiones. Atque id ille saepius fecit, multifariam multisque modis cum humano

insuper etiam pro ingenti sua philanthropia, studioque humani generis, ex illa sua arcana infinitae maiestatis sede prodiens, ac veluti de solio suo descendens, et sese demittens, accessit hominem, eumque coram humanissime allo cutus est: suaque eum voce, qualis sit, et quomodo agnosci, coli ac invocari velit, coram edocuit, dans legem et promissiones. Atque id ille saepius fecit, multifariam multisque modis cum humano genere loquens, per se, patriarchas, prophetas, proprium filium, et tandem per Apostolos. Neque tamen hoc solo, immenso, saepiusque iterato beneficio

fecit, multifariam multisque modis cum humano genere loquens, per se, patriarchas, prophetas, proprium filium, et tandem per Apostolos. Neque tamen hoc solo, immenso, saepiusque iterato beneficio contentus fuit: sed etiam imbecillitati nostrae, oblivionique et mortalitati succurrens, ac impostorib. obvians, scripto omnia illa luculenter comprehendi curavit. Quae sacra Scriptura ideo θεόπνευστος divinitus inspirata dicitur, quia Spiritus sanctus eam per os sanctorum Dei organorum locutus est, et per eorundem manus conscripsit:

ideo θεόπνευστος divinitus inspirata dicitur, quia Spiritus sanctus eam per os sanctorum Dei organorum locutus est, et per eorundem manus conscripsit: sicut de Hieremia legitur, quod perinde prompte duabus vicibus librum suum scribae dictaverit, ac si de libro omnia illa recitaret, nimirum suggerente ei Domini spiritu. Ad hunc igitur librum Deus populum suum multis severissimis mandatis alligavit: sicut mox Deuter. 17 mandatur regi, ut sibi curet describi librum legis, in eoque legat die ac nocte, et inde discat timere Deum, nec ab eo

duabus vicibus librum suum scribae dictaverit, ac si de libro omnia illa recitaret, nimirum suggerente ei Domini spiritu. Ad hunc igitur librum Deus populum suum multis severissimis mandatis alligavit: sicut mox Deuter. 17 mandatur regi, ut sibi curet describi librum legis, in eoque legat die ac nocte, et inde discat timere Deum, nec ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram declinet. Sic ibidem cap. 31 iubet Deus librum legis praelegi toti populo, ut inde discat timere ac colere se, non aliunde. quia alibi ipsemet inquit: Frustra me colunt mandatis hominum. Eodem modo et

alligavit: sicut mox Deuter. 17 mandatur regi, ut sibi curet describi librum legis, in eoque legat die ac nocte, et inde discat timere Deum, nec ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram declinet. Sic ibidem cap. 31 iubet Deus librum legis praelegi toti populo, ut inde discat timere ac colere se, non aliunde. quia alibi ipsemet inquit: Frustra me colunt mandatis hominum. Eodem modo et Iosuae praecipitur cap. 1. Quin etiam adeo totum genus humanum ad eum librum alligatur, ut maledicendus, ac aeterno exitio perdendus denuncietur, omnis qui non servaverit

31 iubet Deus librum legis praelegi toti populo, ut inde discat timere ac colere se, non aliunde. quia alibi ipsemet inquit: Frustra me colunt mandatis hominum. Eodem modo et Iosuae praecipitur cap. 1. Quin etiam adeo totum genus humanum ad eum librum alligatur, ut maledicendus, ac aeterno exitio perdendus denuncietur, omnis qui non servaverit exactissime omnia quae scripta sunt in illo ipso libro. Sic in Novo quoque Testamento Christus, et pater Abraham, omnes ad Mosen et prophetas ablegant, iubentes eos Scripturas scrutari, ut inde discant timere ac colere

ac aeterno exitio perdendus denuncietur, omnis qui non servaverit exactissime omnia quae scripta sunt in illo ipso libro. Sic in Novo quoque Testamento Christus, et pater Abraham, omnes ad Mosen et prophetas ablegant, iubentes eos Scripturas scrutari, ut inde discant timere ac colere Deum, et ad vitam aeternam, devitato inferni exitio, pervenire. Sic Petrus quoque, ac Paulus, iubent eos in hac obscura miseriarum valle attendere lucernae Scripturae, et eam dicunt esse sufficientissimam ad doctrinam, redargutionem, correctionem et institutionem: et denique

sunt in illo ipso libro. Sic in Novo quoque Testamento Christus, et pater Abraham, omnes ad Mosen et prophetas ablegant, iubentes eos Scripturas scrutari, ut inde discant timere ac colere Deum, et ad vitam aeternam, devitato inferni exitio, pervenire. Sic Petrus quoque, ac Paulus, iubent eos in hac obscura miseriarum valle attendere lucernae Scripturae, et eam dicunt esse sufficientissimam ad doctrinam, redargutionem, correctionem et institutionem: et denique ad efficiendum hominem plane peritum ad salutem, ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum integre

inde ipsemet filius Dei suae doctrinae et personae testimonia petat: utque dicat caelum et terram potius corruituram, quam unum iota illius, aut apicem: Matth. 5. Luc. 16. utque denique suos Apostolos potissimum hoc organo aut gladio Spiritus et veritatis, ad expugnandas omnes errorum tenebras, ac convertendum totum mundum instruxerit: Luc. 24. Pro hac igitur immensa Dei philanthropia et benignitate, quod se hac etiam nobis longe utilissima ratione patefecerit, cum totus mundus gratissimus esse, et omnes hanc salutarem lucem adorabundi amplecti, ac sequi promptissime deberent:

omnes errorum tenebras, ac convertendum totum mundum instruxerit: Luc. 24. Pro hac igitur immensa Dei philanthropia et benignitate, quod se hac etiam nobis longe utilissima ratione patefecerit, cum totus mundus gratissimus esse, et omnes hanc salutarem lucem adorabundi amplecti, ac sequi promptissime deberent: plerique nunc contra, etiam in hoc ipso Dei populo (qui Christianus appellatur) horrendum in modum blasphemant, vociferantes Scripturam esse obscuram, ambiguam, non etiam sufficientem ad plenam institutionem hominis Christiani ad salutem:

Dei populo (qui Christianus appellatur) horrendum in modum blasphemant, vociferantes Scripturam esse obscuram, ambiguam, non etiam sufficientem ad plenam institutionem hominis Christiani ad salutem: denique esse literam mortuam, et librum haereticorum, unde omnes haereses ac errores exoriantur: Verum huiusmodi adversariorum innumera blasphemaque dicta, copiose, et quidem ad verbum ex istorum scriptis desumpta, recensui in eo libro, quem inscripsi: Norma simul et praxis Synodi, etc. Contra quoque, veram et divinitus traditam

quidem ad verbum ex istorum scriptis desumpta, recensui in eo libro, quem inscripsi: Norma simul et praxis Synodi, etc. Contra quoque, veram et divinitus traditam normam cognoscendae veritatis, esse solam sacram Scripturam in Protestatione contra Conciliabulum plenissime ac evidentissime demonstravi. Quam tractationem perinde hic repetitam cupio, ac si inserta foret. ¶ At obiiciunt illi, de Textu quidem ac libris Sacris convenire, sed tamen de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et

Norma simul et praxis Synodi, etc. Contra quoque, veram et divinitus traditam normam cognoscendae veritatis, esse solam sacram Scripturam in Protestatione contra Conciliabulum plenissime ac evidentissime demonstravi. Quam tractationem perinde hic repetitam cupio, ac si inserta foret. ¶ At obiiciunt illi, de Textu quidem ac libris Sacris convenire, sed tamen de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora

quoque, veram et divinitus traditam normam cognoscendae veritatis, esse solam sacram Scripturam in Protestatione contra Conciliabulum plenissime ac evidentissime demonstravi. Quam tractationem perinde hic repetitam cupio, ac si inserta foret. ¶ At obiiciunt illi, de Textu quidem ac libris Sacris convenire, sed tamen de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum

cognoscendae veritatis, esse solam sacram Scripturam in Protestatione contra Conciliabulum plenissime ac evidentissime demonstravi. Quam tractationem perinde hic repetitam cupio, ac si inserta foret. ¶ At obiiciunt illi, de Textu quidem ac libris Sacris convenire, sed tamen de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum mandato quoque suo confirmavit, una cum suis

esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum mandato quoque suo confirmavit, una cum suis Apostolis. Sic enim Christus ipse disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut sub obscura, aut etiam male ab adversariis detorta, collatione aliorum dictorum illustrat ac explicat. Sic etiam ipsi Apostoli in synodo sua, et alias in epistolis ac concionibus, dicta Scripturae inter sese conferre sunt soliti. Mandatum quoque expressum Christi est, de illustrandis Scripturarum locis mutua collatione, Ioan. 5. cum inquit: Scrutamini Scripturas. Scrutatio

quoque suo confirmavit, una cum suis Apostolis. Sic enim Christus ipse disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut sub obscura, aut etiam male ab adversariis detorta, collatione aliorum dictorum illustrat ac explicat. Sic etiam ipsi Apostoli in synodo sua, et alias in epistolis ac concionibus, dicta Scripturae inter sese conferre sunt soliti. Mandatum quoque expressum Christi est, de illustrandis Scripturarum locis mutua collatione, Ioan. 5. cum inquit: Scrutamini Scripturas. Scrutatio enim est, non tantum unius loci consideratio: sed multorum examinatio, ac

ac concionibus, dicta Scripturae inter sese conferre sunt soliti. Mandatum quoque expressum Christi est, de illustrandis Scripturarum locis mutua collatione, Ioan. 5. cum inquit: Scrutamini Scripturas. Scrutatio enim est, non tantum unius loci consideratio: sed multorum examinatio, ac inter sese collatio solers, simul et religiosa. Cur porro ex Patribus (qui alioqui sua amplissima laude minime fraudandi sunt) non possit indubitata veritas et Scripturae infallibilis interpretatio hauriri, indicavi gravissimas causas et rationes, in ea ipsa tractatione de vera Norma

collatio solers, simul et religiosa. Cur porro ex Patribus (qui alioqui sua amplissima laude minime fraudandi sunt) non possit indubitata veritas et Scripturae infallibilis interpretatio hauriri, indicavi gravissimas causas et rationes, in ea ipsa tractatione de vera Norma veritatis ac Ecclesiae Dei. quae sunt in summa: Imperitia linguarum: licentia declamitandi, et Scripturae testimoniis pene pro libitu abutendi: variae, et etiam contrariae interpretationes eorundem locorum ab iisdem Patribus adhibitae: et adhibitae: et denique, quod nullus eorum diligentissime ipsum Textum

ac Ecclesiae Dei. quae sunt in summa: Imperitia linguarum: licentia declamitandi, et Scripturae testimoniis pene pro libitu abutendi: variae, et etiam contrariae interpretationes eorundem locorum ab iisdem Patribus adhibitae: et adhibitae: et denique, quod nullus eorum diligentissime ipsum Textum ac verba Sacrarum literarum explicuit. Etiam cum explicare videntur velle aliquem sacrum librum, potius ad rerum qualemcumque tractationem, et denique ad allegorias et rhetoricas declamationes aberrant. Etiam cum in vero sensu Scripturas citant, magis concinna elegantiaque dicta, quam

Etiam cum explicare videntur velle aliquem sacrum librum, potius ad rerum qualemcumque tractationem, et denique ad allegorias et rhetoricas declamationes aberrant. Etiam cum in vero sensu Scripturas citant, magis concinna elegantiaque dicta, quam totum contextum respiciunt: non aliter facientes, ac si aliquis serta aut corollas, pro arbitrio ex prato decerpendo flosculos, conficeret: aut centones qualescunque, suam sententiam alienis verbis exprimendo, consarciret. Non parum etiam obfuit perspicuitati Scripturae, simul et veritati ac puritati doctrinae Christianae, quod omnes

contextum respiciunt: non aliter facientes, ac si aliquis serta aut corollas, pro arbitrio ex prato decerpendo flosculos, conficeret: aut centones qualescunque, suam sententiam alienis verbis exprimendo, consarciret. Non parum etiam obfuit perspicuitati Scripturae, simul et veritati ac puritati doctrinae Christianae, quod omnes ferme Scriptores ac Patres ita Sacras literas considerarunt, tractarunt et explicarunt, ac si illa quaedam miscellanea potius sententiarum essent, quam pulchre cohaerentia et recte conformata scripta: ut revera pleraque sunt optima methodo composita.

aut corollas, pro arbitrio ex prato decerpendo flosculos, conficeret: aut centones qualescunque, suam sententiam alienis verbis exprimendo, consarciret. Non parum etiam obfuit perspicuitati Scripturae, simul et veritati ac puritati doctrinae Christianae, quod omnes ferme Scriptores ac Patres ita Sacras literas considerarunt, tractarunt et explicarunt, ac si illa quaedam miscellanea potius sententiarum essent, quam pulchre cohaerentia et recte conformata scripta: ut revera pleraque sunt optima methodo composita. Inde igitur consequutum est, ut nunquam vera sententia, ita

aut centones qualescunque, suam sententiam alienis verbis exprimendo, consarciret. Non parum etiam obfuit perspicuitati Scripturae, simul et veritati ac puritati doctrinae Christianae, quod omnes ferme Scriptores ac Patres ita Sacras literas considerarunt, tractarunt et explicarunt, ac si illa quaedam miscellanea potius sententiarum essent, quam pulchre cohaerentia et recte conformata scripta: ut revera pleraque sunt optima methodo composita. Inde igitur consequutum est, ut nunquam vera sententia, ita instar dissolutarum scoparum dissipatae Scripturae, haberi potuerit. Vera

ut revera pleraque sunt optima methodo composita. Inde igitur consequutum est, ut nunquam vera sententia, ita instar dissolutarum scoparum dissipatae Scripturae, haberi potuerit. Vera enim sententia in Sacris literis, sicut etiam in omnibus aliis scriptis, non minima ex parte ex contextu, scopo, ac quasi proportione et congruentia inter se partium, ac ceu membrorum, plerunque accipitur: sicut etiam alias ubique singulae partes to tius alicuius, optime ex consideratione harmoniaque integri ac reliquarum partium intelliguntur. Verum de modo ac ratione recte cognoscendi Sacras

igitur consequutum est, ut nunquam vera sententia, ita instar dissolutarum scoparum dissipatae Scripturae, haberi potuerit. Vera enim sententia in Sacris literis, sicut etiam in omnibus aliis scriptis, non minima ex parte ex contextu, scopo, ac quasi proportione et congruentia inter se partium, ac ceu membrorum, plerunque accipitur: sicut etiam alias ubique singulae partes to tius alicuius, optime ex consideratione harmoniaque integri ac reliquarum partium intelliguntur. Verum de modo ac ratione recte cognoscendi Sacras literas, postea integer tractatus in

in Sacris literis, sicut etiam in omnibus aliis scriptis, non minima ex parte ex contextu, scopo, ac quasi proportione et congruentia inter se partium, ac ceu membrorum, plerunque accipitur: sicut etiam alias ubique singulae partes to tius alicuius, optime ex consideratione harmoniaque integri ac reliquarum partium intelliguntur. Verum de modo ac ratione recte cognoscendi Sacras literas, postea integer tractatus in hoc ipso Opere habetur: nunc obiter aliquas tantum veluti causas annoto, quarum culpa accidit, ut multi scriptores hactenus infeliciter Sacras

minima ex parte ex contextu, scopo, ac quasi proportione et congruentia inter se partium, ac ceu membrorum, plerunque accipitur: sicut etiam alias ubique singulae partes to tius alicuius, optime ex consideratione harmoniaque integri ac reliquarum partium intelliguntur. Verum de modo ac ratione recte cognoscendi Sacras literas, postea integer tractatus in hoc ipso Opere habetur: nunc obiter aliquas tantum veluti causas annoto, quarum culpa accidit, ut multi scriptores hactenus infeliciter Sacras literas tractaverint. Illa vero vel maxima pernicies

literas intulerint: utque non aliter in fulgorem sacrae domus, literarumque divinitus inspiratarum intraverint, quam si talparum aut vesper tilionum oculos assumentes, in meridianam lucem prodirent. Quinetiam longius infausti homines progressi sunt. Nam plane perinde praecipuarum rerum ac vocabulorum sacrae Theologiae definitiones, ex illa sua inepta Philosophia acceperunt: et tanquam principia quaedam in Sacras literas importarunt: sicut Mathematici initio singulorum librorum ac materiarum quasdam definitiones suo arbitrio assumunt, eisque tanquam principiis quibusdam in toto

Quinetiam longius infausti homines progressi sunt. Nam plane perinde praecipuarum rerum ac vocabulorum sacrae Theologiae definitiones, ex illa sua inepta Philosophia acceperunt: et tanquam principia quaedam in Sacras literas importarunt: sicut Mathematici initio singulorum librorum ac materiarum quasdam definitiones suo arbitrio assumunt, eisque tanquam principiis quibusdam in toto Opere utuntur. Quemadmodum enim Euclides initio definit, quid nam vocet punctum, lineam, superficiem, triangulum, quadrangulum, circulum, corpus, et similia: sic etiam scholastici Theologi, a suo

tanquam principiis quibusdam in toto Opere utuntur. Quemadmodum enim Euclides initio definit, quid nam vocet punctum, lineam, superficiem, triangulum, quadrangulum, circulum, corpus, et similia: sic etiam scholastici Theologi, a suo barbare translato maleque intellecto Aristotele mutuantur rerum ac vocabulorum primariorum in omnibus mysticis libris definitiones: ut, quid sit voceturque Peccatum, quid Iustitia, quid Fides, quid Iustificatio, quid Lex, quid Evangelium, quid Bonum opus, quid Caro, quid Liberum arbitrium, quid Imputatio, quid etiam Mors: quid item Ratio valeat, quid

primariorum in omnibus mysticis libris definitiones: ut, quid sit voceturque Peccatum, quid Iustitia, quid Fides, quid Iustificatio, quid Lex, quid Evangelium, quid Bonum opus, quid Caro, quid Liberum arbitrium, quid Imputatio, quid etiam Mors: quid item Ratio valeat, quid Intellectus intelligere ac Voluntas boni velle possit. Hasce primarias res ac vocabula male descripta, intellectaque, secum assumentes sophistae, et in veneranda Sacrarum literarum mysteria intrantes, omnia ibi perverterunt ac corruperunt, violentissime cuncta ad sua illa falsa principia, suumque

sit voceturque Peccatum, quid Iustitia, quid Fides, quid Iustificatio, quid Lex, quid Evangelium, quid Bonum opus, quid Caro, quid Liberum arbitrium, quid Imputatio, quid etiam Mors: quid item Ratio valeat, quid Intellectus intelligere ac Voluntas boni velle possit. Hasce primarias res ac vocabula male descripta, intellectaque, secum assumentes sophistae, et in veneranda Sacrarum literarum mysteria intrantes, omnia ibi perverterunt ac corruperunt, violentissime cuncta ad sua illa falsa principia, suumque corruptissimum intellectum illarum summarum rerum detorquentes et

quid Imputatio, quid etiam Mors: quid item Ratio valeat, quid Intellectus intelligere ac Voluntas boni velle possit. Hasce primarias res ac vocabula male descripta, intellectaque, secum assumentes sophistae, et in veneranda Sacrarum literarum mysteria intrantes, omnia ibi perverterunt ac corruperunt, violentissime cuncta ad sua illa falsa principia, suumque corruptissimum intellectum illarum summarum rerum detorquentes et invertentes. Cum sacra Scriptura nominat Peccatum, intellexerunt illi solum de externis actionibus, aut pravis cogitationibus, et qualibuscunque

At Lex Dei viventis, omne id pro peccato habet, accusatque, quod a perpetua perfectissimaque Dei obedientia recedit: quin etiam ipsum cor, rationemque nostram, ut a Deo alienissima, atque adeo inimica Deo, et plane veros fontes omnium malorum, seu scaturiginale malum, accusat, arguit ac condemnat. Consimiliter iustitiam isti ex Aristotele norunt, et in Paulo quaerunt tantum eam, quae constet nostris quibusdam benefactis, et qualibuscunque habitibus. Quod vero passio Christi sit iustitia, nobisque ea per imputationem applicetur, id illis plane videtur absurdissimum.

et qualibuscunque habitibus. Quod vero passio Christi sit iustitia, nobisque ea per imputationem applicetur, id illis plane videtur absurdissimum. Iustificationem intelligunt, iuxta Latini vocabuli compositionem, esse reipsa iustum fieri, nulla prorsus habita ratione phrasis ac proprietatis Sacrarumliterarum, in Hebraeo ac Graeco fonte: sicut non ita dudum quidam seductores conati sunt probare, hanc esse significationem verbi Iustificare: quia etiam Caleidem in Aristotele significet, nempe cuipiam rei calorem communicare. Quare istis hominibus nihil videtur

passio Christi sit iustitia, nobisque ea per imputationem applicetur, id illis plane videtur absurdissimum. Iustificationem intelligunt, iuxta Latini vocabuli compositionem, esse reipsa iustum fieri, nulla prorsus habita ratione phrasis ac proprietatis Sacrarumliterarum, in Hebraeo ac Graeco fonte: sicut non ita dudum quidam seductores conati sunt probare, hanc esse significationem verbi Iustificare: quia etiam Caleidem in Aristotele significet, nempe cuipiam rei calorem communicare. Quare istis hominibus nihil videtur absurdius Paulino dogmate, nos iustificari

verbi Iustificare: quia etiam Caleidem in Aristotele significet, nempe cuipiam rei calorem communicare. Quare istis hominibus nihil videtur absurdius Paulino dogmate, nos iustificari per fidem sine operibus: ideoque eam ipsius locutionem mille modis et interpretati unculis vertunt ac pervertunt, ut Paulum vel invitum, vinctumque, ac pessime mulctatum in sua castra pertrahant. Eadem ratione et alias illas primarias voces ac res, dictaque de eis in Sacro volumine, corrumpunt iuxta praeconceptas opiniones, et ineptas pseudophilosophiae

significet, nempe cuipiam rei calorem communicare. Quare istis hominibus nihil videtur absurdius Paulino dogmate, nos iustificari per fidem sine operibus: ideoque eam ipsius locutionem mille modis et interpretati unculis vertunt ac pervertunt, ut Paulum vel invitum, vinctumque, ac pessime mulctatum in sua castra pertrahant. Eadem ratione et alias illas primarias voces ac res, dictaque de eis in Sacro volumine, corrumpunt iuxta praeconceptas opiniones, et ineptas pseudophilosophiae descriptiones, quibus penitus praeoccupati, ac

nos iustificari per fidem sine operibus: ideoque eam ipsius locutionem mille modis et interpretati unculis vertunt ac pervertunt, ut Paulum vel invitum, vinctumque, ac pessime mulctatum in sua castra pertrahant. Eadem ratione et alias illas primarias voces ac res, dictaque de eis in Sacro volumine, corrumpunt iuxta praeconceptas opiniones, et ineptas pseudophilosophiae descriptiones, quibus penitus praeoccupati, ac veluti ebrii dementatique sunt: eoque etiam furenter in Sacris libris debacchantur. Huic nocentissimae pesti ut nostri

ac pessime mulctatum in sua castra pertrahant. Eadem ratione et alias illas primarias voces ac res, dictaque de eis in Sacro volumine, corrumpunt iuxta praeconceptas opiniones, et ineptas pseudophilosophiae descriptiones, quibus penitus praeoccupati, ac veluti ebrii dementatique sunt: eoque etiam furenter in Sacris libris debacchantur. Huic nocentissimae pesti ut nostri praeceptores obviarent, eamque ab Ecclesia Dei amolirentur, coacti sunt contra mox initio, veras illarum rerum ac vocum descriptiones ac explicationes, ex ipsismet

descriptiones, quibus penitus praeoccupati, ac veluti ebrii dementatique sunt: eoque etiam furenter in Sacris libris debacchantur. Huic nocentissimae pesti ut nostri praeceptores obviarent, eamque ab Ecclesia Dei amolirentur, coacti sunt contra mox initio, veras illarum rerum ac vocum descriptiones ac explicationes, ex ipsismet sacris fontibus depromere, et piis auditoribus ore simul ac scripto proponere. Qua ratione etiam feliciter ac utiliter sacra Biblia, veramque religionem illustrarunt. Insigne prorsus est in hac parte illud viri Dei Lutheri exemplum, qui indicat

quibus penitus praeoccupati, ac veluti ebrii dementatique sunt: eoque etiam furenter in Sacris libris debacchantur. Huic nocentissimae pesti ut nostri praeceptores obviarent, eamque ab Ecclesia Dei amolirentur, coacti sunt contra mox initio, veras illarum rerum ac vocum descriptiones ac explicationes, ex ipsismet sacris fontibus depromere, et piis auditoribus ore simul ac scripto proponere. Qua ratione etiam feliciter ac utiliter sacra Biblia, veramque religionem illustrarunt. Insigne prorsus est in hac parte illud viri Dei Lutheri exemplum, qui indicat se maximo labore ac

in Sacris libris debacchantur. Huic nocentissimae pesti ut nostri praeceptores obviarent, eamque ab Ecclesia Dei amolirentur, coacti sunt contra mox initio, veras illarum rerum ac vocum descriptiones ac explicationes, ex ipsismet sacris fontibus depromere, et piis auditoribus ore simul ac scripto proponere. Qua ratione etiam feliciter ac utiliter sacra Biblia, veramque religionem illustrarunt. Insigne prorsus est in hac parte illud viri Dei Lutheri exemplum, qui indicat se maximo labore ac difficultate, et simul etiam in genti fructu deprehendisse, quod iustitia Dei in Paulo non

pesti ut nostri praeceptores obviarent, eamque ab Ecclesia Dei amolirentur, coacti sunt contra mox initio, veras illarum rerum ac vocum descriptiones ac explicationes, ex ipsismet sacris fontibus depromere, et piis auditoribus ore simul ac scripto proponere. Qua ratione etiam feliciter ac utiliter sacra Biblia, veramque religionem illustrarunt. Insigne prorsus est in hac parte illud viri Dei Lutheri exemplum, qui indicat se maximo labore ac difficultate, et simul etiam in genti fructu deprehendisse, quod iustitia Dei in Paulo non eam significet, qua ipsemet Deus iustus sit: sed

ac explicationes, ex ipsismet sacris fontibus depromere, et piis auditoribus ore simul ac scripto proponere. Qua ratione etiam feliciter ac utiliter sacra Biblia, veramque religionem illustrarunt. Insigne prorsus est in hac parte illud viri Dei Lutheri exemplum, qui indicat se maximo labore ac difficultate, et simul etiam in genti fructu deprehendisse, quod iustitia Dei in Paulo non eam significet, qua ipsemet Deus iustus sit: sed qua peccatores, non imputans eis peccata, iustos faciat, aut gratis per remissionem peccatorum iustificet. Nec tamen tantum aliquas sacras voces

difficultate, et simul etiam in genti fructu deprehendisse, quod iustitia Dei in Paulo non eam significet, qua ipsemet Deus iustus sit: sed qua peccatores, non imputans eis peccata, iustos faciat, aut gratis per remissionem peccatorum iustificet. Nec tamen tantum aliquas sacras voces ac res adversarii male descripserunt: sed etiam in universum tum cognitionem linguarum ut noxiam impediverunt: tum etiam scrutationem fontium Hebraei ac Graeci improbant, dum contendunt inde haereses exoriri: et severissime, atque adeo sub anathemate praecipiunt, ut omnes in sola veteri seu vulgata

non imputans eis peccata, iustos faciat, aut gratis per remissionem peccatorum iustificet. Nec tamen tantum aliquas sacras voces ac res adversarii male descripserunt: sed etiam in universum tum cognitionem linguarum ut noxiam impediverunt: tum etiam scrutationem fontium Hebraei ac Graeci improbant, dum contendunt inde haereses exoriri: et severissime, atque adeo sub anathemate praecipiunt, ut omnes in sola veteri seu vulgata versione acquiescant, nec ulla alia pro authentica habeatur. At patres contra, in omni dubio Scripturae, ad Graecos Hebraeosque fontes recurrendum

(quod refertur Clem. lib. 2. tit. de magistris) solicite statuit authoritas Ecclesiastica, de parandis trium linguarum doctoribus. Huic adiiciunt etiam illam nefariam fraudem, quod iam tum Latina, tum etiam vulgaris linguae Biblia, pestilentib. quibusdam Scholiis contaminarunt, ac veluti noxio quodam veneno ille verunt: ut ubicunque gratia, passioque ac meritum Christi, seu iustitia fidei celebratur, ibi illi adiecta prava explicatione, totum eum sensum ad opera et merita hominum, uti acerbissimi gratiae Dei hostes, traduxerint. Sic etiam, ubi aliqui tetri errores nunc

Ecclesiastica, de parandis trium linguarum doctoribus. Huic adiiciunt etiam illam nefariam fraudem, quod iam tum Latina, tum etiam vulgaris linguae Biblia, pestilentib. quibusdam Scholiis contaminarunt, ac veluti noxio quodam veneno ille verunt: ut ubicunque gratia, passioque ac meritum Christi, seu iustitia fidei celebratur, ibi illi adiecta prava explicatione, totum eum sensum ad opera et merita hominum, uti acerbissimi gratiae Dei hostes, traduxerint. Sic etiam, ubi aliqui tetri errores nunc grassantes damnantur, illi adhibita prava expositione verum textus sensum

ubi aliqui tetri errores nunc grassantes damnantur, illi adhibita prava expositione verum textus sensum inverterint, ne pius Lector ullam salutarem institutionem, aut consolationem inde perciperet. Cum vero Sacrae literae sint (ut et supra indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto diligentius sermonem, atque adeo nativum earum contextum,

aut consolationem inde perciperet. Cum vero Sacrae literae sint (ut et supra indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto diligentius sermonem, atque adeo nativum earum contextum, sensuḿve in Ecclesia Dei expositum, cognitumque, ac plane omnibus, quoad cognitionem, familiarissimum factum esse. Quid enim magis utile,

Cum vero Sacrae literae sint (ut et supra indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto diligentius sermonem, atque adeo nativum earum contextum, sensuḿve in Ecclesia Dei expositum, cognitumque, ac plane omnibus, quoad cognitionem, familiarissimum factum esse. Quid enim magis utile, atque adeo necessarium esse queat, quid etiam magis a

et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto diligentius sermonem, atque adeo nativum earum contextum, sensuḿve in Ecclesia Dei expositum, cognitumque, ac plane omnibus, quoad cognitionem, familiarissimum factum esse. Quid enim magis utile, atque adeo necessarium esse queat, quid etiam magis a doctoribus Ecclesiae fieri oporteat, quam ut (sicut summus eorum praeceptor fecit) auditoribus ita Sacras literas sua explicatione aperirent, ac

ac plane omnibus, quoad cognitionem, familiarissimum factum esse. Quid enim magis utile, atque adeo necessarium esse queat, quid etiam magis a doctoribus Ecclesiae fieri oporteat, quam ut (sicut summus eorum praeceptor fecit) auditoribus ita Sacras literas sua explicatione aperirent, ac perspicuas redderent, ut non amplius viderentur esse in parabolis, proverbiis ac aenigmatib. scriptae: sed ut omnes dicere possent, Ecce nunc aperte loqueris, nec proverbium ullum dicis: . 16. et denique, ut omnes parabolas seu obscuriores locutiones Sacrarum literarum notas perspectasque

enim magis utile, atque adeo necessarium esse queat, quid etiam magis a doctoribus Ecclesiae fieri oporteat, quam ut (sicut summus eorum praeceptor fecit) auditoribus ita Sacras literas sua explicatione aperirent, ac perspicuas redderent, ut non amplius viderentur esse in parabolis, proverbiis ac aenigmatib. scriptae: sed ut omnes dicere possent, Ecce nunc aperte loqueris, nec proverbium ullum dicis: . 16. et denique, ut omnes parabolas seu obscuriores locutiones Sacrarum literarum notas perspectasque haberemus? quod Christus a suis Apostolis flagitat et toties alias, accusans eos,

literarum notas perspectasque haberemus? quod Christus a suis Apostolis flagitat et toties alias, accusans eos, quod metaphoras fermenti Pharisaeorum, dormitionis Lazari, panis caelestis ( Iohan. 6. ) cibi spiritualis ( Ioh. 4. ) novae nativitatis ( Iohan. 3. ) non intelligant. Postulat ergo, ac praecipit Deus severissime, ut sacrum sermonem textumque recte intelligamus. Sane, si verum est quod oves Dei vocem eius audiant, et audire ac intelligere quam (--) planissime debeant: nihil profecto prius aut potius esse omnibus

dormitionis Lazari, panis caelestis ( Iohan. 6. ) cibi spiritualis ( Ioh. 4. ) novae nativitatis ( Iohan. 3. ) non intelligant. Postulat ergo, ac praecipit Deus severissime, ut sacrum sermonem textumque recte intelligamus. Sane, si verum est quod oves Dei vocem eius audiant, et audire ac intelligere quam (--) planissime debeant: nihil profecto prius aut potius esse omnibus deberet, quam ut ipsum Deum in Sacris literis ad totum genus humanum loquentem, quam clarissime, ac citra omnem dubitationem scrupumque intelligerent. Verba

si verum est quod oves Dei vocem eius audiant, et audire ac intelligere quam (--) planissime debeant: nihil profecto prius aut potius esse omnibus deberet, quam ut ipsum Deum in Sacris literis ad totum genus humanum loquentem, quam clarissime, ac citra omnem dubitationem scrupumque intelligerent. Verba enim eius, vere verba vitae sunt. Amplissimus profecto et instructissimus thesaurus, aut Copiaecornu omnium caelestium bonorum, nobis in Sacris literis paratus propositusque est: nec sane quicquam aliud restat, nisi ut nos inde

scrupumque intelligerent. Verba enim eius, vere verba vitae sunt. Amplissimus profecto et instructissimus thesaurus, aut Copiaecornu omnium caelestium bonorum, nobis in Sacris literis paratus propositusque est: nec sane quicquam aliud restat, nisi ut nos inde omnia nobis necessaria ac salutaria remedia hauriamus, eisque in timore Dei fruamur. Haurire vero et accipere tanta bona quomodo tandem possumus, si sermonem earum planissime ac clarissime non intelligimus? Quare id unum, maximeque necessarium semper fuit, est, et erit in Ecclesia, ut fideles, praesertim

caelestium bonorum, nobis in Sacris literis paratus propositusque est: nec sane quicquam aliud restat, nisi ut nos inde omnia nobis necessaria ac salutaria remedia hauriamus, eisque in timore Dei fruamur. Haurire vero et accipere tanta bona quomodo tandem possumus, si sermonem earum planissime ac clarissime non intelligimus? Quare id unum, maximeque necessarium semper fuit, est, et erit in Ecclesia, ut fideles, praesertim doctores, sermonem Sacrarum literarum quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi) familiarissimum habeant,

fruamur. Haurire vero et accipere tanta bona quomodo tandem possumus, si sermonem earum planissime ac clarissime non intelligimus? Quare id unum, maximeque necessarium semper fuit, est, et erit in Ecclesia, ut fideles, praesertim doctores, sermonem Sacrarum literarum quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi) familiarissimum habeant, non aliter ac dulcissimae fidissimaeque suae nutriculae loquelam: uti vere Scriptura, benignissima quaedam alumna omnium bonarum mentium ac piarum animarum appellari posset, ac etiam deberet.

non intelligimus? Quare id unum, maximeque necessarium semper fuit, est, et erit in Ecclesia, ut fideles, praesertim doctores, sermonem Sacrarum literarum quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi) familiarissimum habeant, non aliter ac dulcissimae fidissimaeque suae nutriculae loquelam: uti vere Scriptura, benignissima quaedam alumna omnium bonarum mentium ac piarum animarum appellari posset, ac etiam deberet. At contra, bone Deus, quam nil minus a Theologis (quod dolens gemensque dico) actum elaboratumque est inde

doctores, sermonem Sacrarum literarum quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi) familiarissimum habeant, non aliter ac dulcissimae fidissimaeque suae nutriculae loquelam: uti vere Scriptura, benignissima quaedam alumna omnium bonarum mentium ac piarum animarum appellari posset, ac etiam deberet. At contra, bone Deus, quam nil minus a Theologis (quod dolens gemensque dico) actum elaboratumque est inde ferme a Christi temporibus usque ad nostram hanc aetatem, quam ut ipsemet nativus sermo, textus ac sensus Sacrarum literarum

quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi) familiarissimum habeant, non aliter ac dulcissimae fidissimaeque suae nutriculae loquelam: uti vere Scriptura, benignissima quaedam alumna omnium bonarum mentium ac piarum animarum appellari posset, ac etiam deberet. At contra, bone Deus, quam nil minus a Theologis (quod dolens gemensque dico) actum elaboratumque est inde ferme a Christi temporibus usque ad nostram hanc aetatem, quam ut ipsemet nativus sermo, textus ac sensus Sacrarum literarum clare perciperetur: utque Christiani

omnium bonarum mentium ac piarum animarum appellari posset, ac etiam deberet. At contra, bone Deus, quam nil minus a Theologis (quod dolens gemensque dico) actum elaboratumque est inde ferme a Christi temporibus usque ad nostram hanc aetatem, quam ut ipsemet nativus sermo, textus ac sensus Sacrarum literarum clare perciperetur: utque Christiani ipsummet suum praeceptorem in eis clare loquentem, docentemque, ac sua bona offerentem, quasi coram, propriisque auribus, ac sine interprete aut internuncio audire possent? Olim, mox post Apostolos, plerique scriptores ad

a Theologis (quod dolens gemensque dico) actum elaboratumque est inde ferme a Christi temporibus usque ad nostram hanc aetatem, quam ut ipsemet nativus sermo, textus ac sensus Sacrarum literarum clare perciperetur: utque Christiani ipsummet suum praeceptorem in eis clare loquentem, docentemque, ac sua bona offerentem, quasi coram, propriisque auribus, ac sine interprete aut internuncio audire possent? Olim, mox post Apostolos, plerique scriptores ad philosophicas de lege ac praeceptis moralibus, et virtutib. vitiisque disputationes proruerunt: ignari prorsus nativae

est inde ferme a Christi temporibus usque ad nostram hanc aetatem, quam ut ipsemet nativus sermo, textus ac sensus Sacrarum literarum clare perciperetur: utque Christiani ipsummet suum praeceptorem in eis clare loquentem, docentemque, ac sua bona offerentem, quasi coram, propriisque auribus, ac sine interprete aut internuncio audire possent? Olim, mox post Apostolos, plerique scriptores ad philosophicas de lege ac praeceptis moralibus, et virtutib. vitiisque disputationes proruerunt: ignari prorsus nativae corruptionis hominis, et Evangelii mysteriorum et beneficiorum

clare perciperetur: utque Christiani ipsummet suum praeceptorem in eis clare loquentem, docentemque, ac sua bona offerentem, quasi coram, propriisque auribus, ac sine interprete aut internuncio audire possent? Olim, mox post Apostolos, plerique scriptores ad philosophicas de lege ac praeceptis moralibus, et virtutib. vitiisque disputationes proruerunt: ignari prorsus nativae corruptionis hominis, et Evangelii mysteriorum et beneficiorum Christi. Aliquanto post, plane in poeticas allegorias, vel potius mythologias, et veluti quasdam peregrinas metamorphoses,

Christi. Aliquanto post, plane in poeticas allegorias, vel potius mythologias, et veluti quasdam peregrinas metamorphoses, Origenes et alii Sacras literas nefarie transformarunt: ut potius quidvis aliud Christianus homo audiret, quam ipsum Sacrarum literarum nativum sermonem ac sensum. Quare etiamsi varia exemplaria versionum Sacrarum literarum conquisierunt, eaque inter se accurate contulerunt, indeque sua Hexapla confecerunt: tamen revera sacro textui, suis illis mythologiarum transfigurationibus, sublato literali sensu, prorsus novam faciem aut larvam induxerunt.

confecerunt: tamen revera sacro textui, suis illis mythologiarum transfigurationibus, sublato literali sensu, prorsus novam faciem aut larvam induxerunt. Secuta deinde est aetas Hebreae linguae prorsus ignara, ut parum efficere in hoc genere potuerit. Quin potius studio declamitandi, ac dulcedine suarum cogitationum et inventionum, Theologi ad sua potius commenta deflexerunt, quam ut vel Sacras literas, vel earum nativum sensum explicarent. Unus popularis meus HIERONYMUS, linguarum egregie peritus fuit: conatusque est Sacras literas tum versionibus, tum

etiam ipso apertore aut ianitore eius, agno Dei, parum praestare potuit. Quod etiam paulo ante nostra tempora Lyrae defuit, cum alioqui sedulo in sacro volumine illustrando laboraverit. Post patrum aetatem, hoc est, post Gregorium Magnum, sequuti sunt Theologi, qui magis in Patribus ac Conciliis, et omnino hominum sanctionibus et traditionibus discendis, docendisque, eorumque dictis ac sententiis decerpendis, colligendis, et in summas quasdam redigendis occupati fuerunt, quam in scrutandis illustrandisque sacrosanctis Dei monumentis. Postremo, successerunt

tempora Lyrae defuit, cum alioqui sedulo in sacro volumine illustrando laboraverit. Post patrum aetatem, hoc est, post Gregorium Magnum, sequuti sunt Theologi, qui magis in Patribus ac Conciliis, et omnino hominum sanctionibus et traditionibus discendis, docendisque, eorumque dictis ac sententiis decerpendis, colligendis, et in summas quasdam redigendis occupati fuerunt, quam in scrutandis illustrandisque sacrosanctis Dei monumentis. Postremo, successerunt Sententiarii ac Monachi rixatores, comminiscentes varias superstitiones, et ineruditas corruptae philosophiae

et omnino hominum sanctionibus et traditionibus discendis, docendisque, eorumque dictis ac sententiis decerpendis, colligendis, et in summas quasdam redigendis occupati fuerunt, quam in scrutandis illustrandisque sacrosanctis Dei monumentis. Postremo, successerunt Sententiarii ac Monachi rixatores, comminiscentes varias superstitiones, et ineruditas corruptae philosophiae spinositates: quib. accesserunt quaestores et impostores, aut fumivendi indulgentiarii, miraculorum figuli ac iactatores, suorumque operum supere rogationis et meritorum

Dei monumentis. Postremo, successerunt Sententiarii ac Monachi rixatores, comminiscentes varias superstitiones, et ineruditas corruptae philosophiae spinositates: quib. accesserunt quaestores et impostores, aut fumivendi indulgentiarii, miraculorum figuli ac iactatores, suorumque operum supere rogationis et meritorum Sanctorum mercatores. Nostra demum aetate, ingenti Dei beneficio, coeperunt Sacrae literae in magno esse precio, et a multis diligenter examinari, earumque sententia populo Dei proponi, ac mysteria earum salutariter

indulgentiarii, miraculorum figuli ac iactatores, suorumque operum supere rogationis et meritorum Sanctorum mercatores. Nostra demum aetate, ingenti Dei beneficio, coeperunt Sacrae literae in magno esse precio, et a multis diligenter examinari, earumque sententia populo Dei proponi, ac mysteria earum salutariter explicari. Confectae etiam sunt multae valde laboriosae ac laudabiles versiones, inter quas Lutheri vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu

et meritorum Sanctorum mercatores. Nostra demum aetate, ingenti Dei beneficio, coeperunt Sacrae literae in magno esse precio, et a multis diligenter examinari, earumque sententia populo Dei proponi, ac mysteria earum salutariter explicari. Confectae etiam sunt multae valde laboriosae ac laudabiles versiones, inter quas Lutheri vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis expositione, versati

multis diligenter examinari, earumque sententia populo Dei proponi, ac mysteria earum salutariter explicari. Confectae etiam sunt multae valde laboriosae ac laudabiles versiones, inter quas Lutheri vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis expositione, versati sunt: ut sane tunc in tantis tenebris, ac veritatis ignorantia, errorumque copia, ac noxia importunitate, prorsus fieri necesse fuit.

sententia populo Dei proponi, ac mysteria earum salutariter explicari. Confectae etiam sunt multae valde laboriosae ac laudabiles versiones, inter quas Lutheri vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis expositione, versati sunt: ut sane tunc in tantis tenebris, ac veritatis ignorantia, errorumque copia, ac noxia importunitate, prorsus fieri necesse fuit. Verum (ut nullum bonum sine aliquo

vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis expositione, versati sunt: ut sane tunc in tantis tenebris, ac veritatis ignorantia, errorumque copia, ac noxia importunitate, prorsus fieri necesse fuit. Verum (ut nullum bonum sine aliquo malo infortuniove mortalibus contingit) in hac tanta felicitate, non levis calamitas intervenit, quod plerique interpretes nimia quadam prolixitate

quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis expositione, versati sunt: ut sane tunc in tantis tenebris, ac veritatis ignorantia, errorumque copia, ac noxia importunitate, prorsus fieri necesse fuit. Verum (ut nullum bonum sine aliquo malo infortuniove mortalibus contingit) in hac tanta felicitate, non levis calamitas intervenit, quod plerique interpretes nimia quadam prolixitate voluminum, suas potius scriptiones, quam ipsum

mortalibus contingit) in hac tanta felicitate, non levis calamitas intervenit, quod plerique interpretes nimia quadam prolixitate voluminum, suas potius scriptiones, quam ipsum Sacrarum literarum textum auditori proponere videntur: eoque de materiis plerumque copiose, de ipso autem textu ac sermone Sacrarum literarum (quod salva eorum pace dictum velim) nimium ieiune disserunt. Quare sua illa immensa prolixitate potius abducunt lectorem a Sacris literis, quam ad eas adducunt: quod tamen unicum pii, fidelis, doctique interpretis officium esse, censeri par est.

vere, atque adeo quaedam etiam impie dicuntur: ut, cum fides iustificans non raro cum charitate et bonis operibus confunditur. Quibus causis motus, volui novum Opus de sermone Sacrarum literarum, quanta omnino potui diligentia, consultis diligenter locis Scripturae, et linguarum natura ac proprietate, nec neglectis bonorum scriptorum sententiis, conficere: quo studio si Sacrae theologiae, syncerissimam veritatem ex ipsis Sacrarum literarum fontibus, cognito earum sermone, haurire et habere possent. Qua opera, Deo dante, id efficietur, ut tanto magis sacer Codex tum teratur, tum

prolixiores sunt. In sunt quoque nonnullae longiores confirmationes aliquarum controversarum significationum, in maioris momenti vocibus. Denique aliquando sese obtulit occasio, ut de reb. quoque ipsis aliquid disserere, propter vocum uberiorem explicationem, necesse fuerit. De secunda ac tertia parte postea suo loco aliquid dicam. Sicut autem studio publici boni Ecclesiae, hoc totum Opus maximo labore congessi: ita contra valde vereor, ne multi eo ad corrumpendam Scripturam veritatemque abutantur. Quanto enim quaeque res nobilior, et magis ad gloriam Dei directa est:

ne multi eo ad corrumpendam Scripturam veritatemque abutantur. Quanto enim quaeque res nobilior, et magis ad gloriam Dei directa est: tanto ea Satan et impii foedius, in contumeliam Dei, et publicum damnum abutuntur. Hunc extremum pravorum hominum abusum, cum omnium maxime in Sacris literis, ac illo sacrosancto libro omnipotentis Dei cernamus: quanto magis ego in meo hoc Opere perferre ac tolerare cogar? Antidotum sane, quod eorum venenatae malitiae in hoc genere maleficii grassanti opponam, non habeo aliud, nisi quod oro Omnipotentem illum patrem, ut ille talium conatus

et magis ad gloriam Dei directa est: tanto ea Satan et impii foedius, in contumeliam Dei, et publicum damnum abutuntur. Hunc extremum pravorum hominum abusum, cum omnium maxime in Sacris literis, ac illo sacrosancto libro omnipotentis Dei cernamus: quanto magis ego in meo hoc Opere perferre ac tolerare cogar? Antidotum sane, quod eorum venenatae malitiae in hoc genere maleficii grassanti opponam, non habeo aliud, nisi quod oro Omnipotentem illum patrem, ut ille talium conatus potenter reprimat. Cui et illud addo, quod cum agnoscam meam in tantis rebus infantiam, et in hoc

legesve posse, quin alicubi aliquid plus aut minus iusto, aut etiam obscurius dicatur: tanta est harum rerum varietas simul, et copia. Sciant quoque, verissimam esse illam sententiam, quod nulla regula sit tam exacte vera, quin aliquam exceptionem admittat. Non unius hominis industriam ac laborem haec materia exigit, sed multorum ac praestantium virorum: quae profecto multo iustius decemviratum flagitaret, quam olim decem veteris Rom. iuris Tabulae: quando quidem et tractatio ipsa est multo per sese difficilior quam illa, et non ex alienis voluminibus (sicut illa ex Graecorum

minus iusto, aut etiam obscurius dicatur: tanta est harum rerum varietas simul, et copia. Sciant quoque, verissimam esse illam sententiam, quod nulla regula sit tam exacte vera, quin aliquam exceptionem admittat. Non unius hominis industriam ac laborem haec materia exigit, sed multorum ac praestantium virorum: quae profecto multo iustius decemviratum flagitaret, quam olim decem veteris Rom. iuris Tabulae: quando quidem et tractatio ipsa est multo per sese difficilior quam illa, et non ex alienis voluminibus (sicut illa ex Graecorum legibus) transumuntur: et denique, hic non de

et denique, hic non de terrenis vilibusque quibusdam bonis negociisve agitur, sed de summis illis, nempe de gloria Dei, et humani generis aeterna salute. Quare, cum multiplici ingentique difficultate tota haec materia, scriptioque impedita, onerataque sit: merito, si non laudem ac approbationem, at saltem sympathiam et condonationem fratrum meretur. Caeterum, ut veluti ad initium mei huius sermonis rediens, eum concludam: illud sane toto pectore persuadere omnibus hominibus optarim, ut omni studio ad cognitionem Dei, idque per meditationem legis ipsius diu

cui hunc ipsum titulum feci, copiosius disservi: ut de eadem re denuo hic verba facere, operae precium minime fore videatur. Adscripsi quoque supra testimonia Spiritus sancti, quod omnino ex hoc sacro volumine diligenter accurateque tractato, veritas caelestis, ipseque omnis boni fons ac rerum omnium Creator cognoscendus sit. Ostendi item postea in quodam capite Secundae Partis, firmissimas rationes, aut potius demonstrationes, cur ex patribus solida veritas nequaquam haberi queat. Reliquum igitur forte foret, ut omnes ad ardentissimum studium

cognoscendus sit. Ostendi item postea in quodam capite Secundae Partis, firmissimas rationes, aut potius demonstrationes, cur ex patribus solida veritas nequaquam haberi queat. Reliquum igitur forte foret, ut omnes ad ardentissimum studium Sacras literas cognoscendi ac sequendi excitarem: quod quia multis hactenus ex professo factum, et a me in quadam tractatione sub finem Secundae Partis, fit: ante omnia vero ab ipsomet Domini spiritu factum est: et adhuc quotidie fit, dum ingenti quodam mirabilique ardore plurimorum corda hoc ipso tempore incendit, ad

unum addendo, valde esse deplorandum, non paucos docentes in eo esse ambitionis errore, ut non putent se satis doctos apud vulgus haberi posse, nisi subinde aliquas sententiolas scriptorum citent: eoque remisso Sacrarum literarum studio, Patrum lectioni vacant: cum tamen contra, plus sit solidae ac vere eruditae Theologiae in unico aliquo Sacri Codicis libello, quam in omnibus hominum scriptis, sive Patres, sive filii, fratres aut praeceptores vocentur. Non quidem nego etiam illis aliquid temporis dandum esse, sed Sacrae potissimum literae sunt versandae ac terendae diurna simul ac

cum tamen contra, plus sit solidae ac vere eruditae Theologiae in unico aliquo Sacri Codicis libello, quam in omnibus hominum scriptis, sive Patres, sive filii, fratres aut praeceptores vocentur. Non quidem nego etiam illis aliquid temporis dandum esse, sed Sacrae potissimum literae sunt versandae ac terendae diurna simul ac nocturna opera. Omnes ergo qui volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu

solidae ac vere eruditae Theologiae in unico aliquo Sacri Codicis libello, quam in omnibus hominum scriptis, sive Patres, sive filii, fratres aut praeceptores vocentur. Non quidem nego etiam illis aliquid temporis dandum esse, sed Sacrae potissimum literae sunt versandae ac terendae diurna simul ac nocturna opera. Omnes ergo qui volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant,

esse, sed Sacrae potissimum literae sunt versandae ac terendae diurna simul ac nocturna opera. Omnes ergo qui volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac

Omnes ergo qui volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco,

volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco, hoc tum invidio sum valde esse:

omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco, hoc tum invidio sum valde esse: tum etiam rem, tanti splendoris appellationi

arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco, hoc tum invidio sum valde esse: tum etiam rem, tanti splendoris appellationi minime parem videri. Solus enim agnus Dei est finis legis, et solus ille aperit librum clausum: solus ille tum legi,

tum etiam cordi nostro velamen illud obscuritatis Mosaicae detrahit. Denique ille solus nobis Scripturam aperit, et cor illustrat, ut mysteria eius vere perspicere, et non per velum divinare possimus. Attribui nihilo minus ideo appellationem hanc nostro huic labori, quia et sermonis ac phrasium cognitio, quam non raro Christus a suis Apostolis serio exigit, plurimum facit ad intellectum Sacrarum literarum: et de rebus quoque ipsis et agnitione Christi non pauca in hoc opere dicta sunt, quae si recte intelligentur, vere clavem ac lumen Sacris literis afferent, et inferent.

hanc nostro huic labori, quia et sermonis ac phrasium cognitio, quam non raro Christus a suis Apostolis serio exigit, plurimum facit ad intellectum Sacrarum literarum: et de rebus quoque ipsis et agnitione Christi non pauca in hoc opere dicta sunt, quae si recte intelligentur, vere clavem ac lumen Sacris literis afferent, et inferent. Certe cum verba sint notae rerum necessario sensus Scripturae ex vocabulorum ac sermonis noticia percipiendi sunt. Sublevabit autem me, ut spero, aliquantulum etiam aliorum exemplum. Nam quod exemplo fit (teste Cicerone) iure fieri videtur.

plurimum facit ad intellectum Sacrarum literarum: et de rebus quoque ipsis et agnitione Christi non pauca in hoc opere dicta sunt, quae si recte intelligentur, vere clavem ac lumen Sacris literis afferent, et inferent. Certe cum verba sint notae rerum necessario sensus Scripturae ex vocabulorum ac sermonis noticia percipiendi sunt. Sublevabit autem me, ut spero, aliquantulum etiam aliorum exemplum. Nam quod exemplo fit (teste Cicerone) iure fieri videtur. Aliqui igitur bene literati hoc idem nominis, etiam minore labore confectis libellis imposuerunt: quos nequaquam

titulis sua scripta, cum optima candidorum Lectorum venia, atque adeo etiam applausu, exornarunt. Illud quoque hic sub finem forte operaeprecium fuerit monere, me in citandis Scripturae exemplis non semper tantum Vulgatam versionem secutum esse: sed crebro ipsosmet fontes Hebraeos ac Graecos, quam maxime ad verbum potui, expressisse: quo tanto magis genuina Hebraismorum natura conspiceretur. Unde factum est, ut etiam illa Hebraismorum exempla citaverim, quae in plerisque versionibus in Latinam proprietatem sunt commutata. Iudicavi enim etiam illos

fontes lectitant, aut saltem consulunt: sive quia in aliquibus versionum locis nihilominus retenti fuêre, ut eos ibi ex similibus exemplis, quantumvis in versionibus non expressis, declarare necesse fuerit. ¶ Tibi porro, Princeps illustrissime, ideo hunc librum reverenter dedicare ac offerre volui, quod tanto favore ac sumptu omnis generis bonas literas, studiaque, et praesertim synceriorem Theologiam foves ac promoves, quanto (absit veritatis verbis invidia) hoc tempore nullus alius. In quo etiam eo nomine tanto magis iste tuus plane heroicus erga studia animus zelusque

sive quia in aliquibus versionum locis nihilominus retenti fuêre, ut eos ibi ex similibus exemplis, quantumvis in versionibus non expressis, declarare necesse fuerit. ¶ Tibi porro, Princeps illustrissime, ideo hunc librum reverenter dedicare ac offerre volui, quod tanto favore ac sumptu omnis generis bonas literas, studiaque, et praesertim synceriorem Theologiam foves ac promoves, quanto (absit veritatis verbis invidia) hoc tempore nullus alius. In quo etiam eo nomine tanto magis iste tuus plane heroicus erga studia animus zelusque pietatis cernitur, quod etiam exteros,

exemplis, quantumvis in versionibus non expressis, declarare necesse fuerit. ¶ Tibi porro, Princeps illustrissime, ideo hunc librum reverenter dedicare ac offerre volui, quod tanto favore ac sumptu omnis generis bonas literas, studiaque, et praesertim synceriorem Theologiam foves ac promoves, quanto (absit veritatis verbis invidia) hoc tempore nullus alius. In quo etiam eo nomine tanto magis iste tuus plane heroicus erga studia animus zelusque pietatis cernitur, quod etiam exteros, eruditionis ac pietatis fama celebres, accersis, fovesque, non habita odii ac furoris

generis bonas literas, studiaque, et praesertim synceriorem Theologiam foves ac promoves, quanto (absit veritatis verbis invidia) hoc tempore nullus alius. In quo etiam eo nomine tanto magis iste tuus plane heroicus erga studia animus zelusque pietatis cernitur, quod etiam exteros, eruditionis ac pietatis fama celebres, accersis, fovesque, non habita odii ac furoris persecutorum ulla ratione. Inter quos sane fuit non ita dudum etiam popularis meus Petrus P. Vergerius p. m. qui non tantum episcopalem mitram, sed etiam cardinalitium galerum, quem facilime post tot amplissimas legationes

Theologiam foves ac promoves, quanto (absit veritatis verbis invidia) hoc tempore nullus alius. In quo etiam eo nomine tanto magis iste tuus plane heroicus erga studia animus zelusque pietatis cernitur, quod etiam exteros, eruditionis ac pietatis fama celebres, accersis, fovesque, non habita odii ac furoris persecutorum ulla ratione. Inter quos sane fuit non ita dudum etiam popularis meus Petrus P. Vergerius p. m. qui non tantum episcopalem mitram, sed etiam cardinalitium galerum, quem facilime post tot amplissimas legationes adipisci potuisset, contempsit: potius eligens malis affici simul

divitias probrum Christi, quam Babylonis sacrilegos, abominationibusque per nefas partos thesauros. Perge igitur, Princeps amplissime, in tam praeclaro instituto: et dum alio sua quenque voluptas cupiditasque trahit, tua sit magna voluptas Christus, pietas, iustitia, omnisque honestas, ac publicum bonum: ad quae omnia res literaria, et praesertim syncera Theologia, est cum primis necessaria. Quam cum benignissime foveas, etiam nostrum hoc Opus clementissime suscipito, nostrisque studiis ac laboribus benigne patrocinator: et simul omni studio operam dato, ut controversiae

cupiditasque trahit, tua sit magna voluptas Christus, pietas, iustitia, omnisque honestas, ac publicum bonum: ad quae omnia res literaria, et praesertim syncera Theologia, est cum primis necessaria. Quam cum benignissime foveas, etiam nostrum hoc Opus clementissime suscipito, nostrisque studiis ac laboribus benigne patrocinator: et simul omni studio operam dato, ut controversiae religionis piis ac Christianis disceptationibus diiudicentur, erroresque noxii damnentur, et ex domo Domini eliminentur. Utinam vero ea mihi a Deo Optimo Maximo benedictio contingat, ut

bonum: ad quae omnia res literaria, et praesertim syncera Theologia, est cum primis necessaria. Quam cum benignissime foveas, etiam nostrum hoc Opus clementissime suscipito, nostrisque studiis ac laboribus benigne patrocinator: et simul omni studio operam dato, ut controversiae religionis piis ac Christianis disceptationibus diiudicentur, erroresque noxii damnentur, et ex domo Domini eliminentur. Utinam vero ea mihi a Deo Optimo Maximo benedictio contingat, ut ἀντίστροϕον aut correspondens huic opus Compendiariae expositionis

Utinam vero ea mihi a Deo Optimo Maximo benedictio contingat, ut ἀντίστροϕον aut correspondens huic opus Compendiariae expositionis aut Glossae (uti vocant) supra totum Sacrum codicem, absolvere liceat. Sane praeclare eis organis ac operibus candidati Theologiae sublevarentur, et iuvarentur. Hac enim ratione, dum hic quidem singulae quaedam voces ac phrases, atque adeo etiam sententiae et variae dicendi rationes, plenis explicationibus, regulis ac tractatib. exponuntur: illic vero perpetuus contextus illustraretur:

aut correspondens huic opus Compendiariae expositionis aut Glossae (uti vocant) supra totum Sacrum codicem, absolvere liceat. Sane praeclare eis organis ac operibus candidati Theologiae sublevarentur, et iuvarentur. Hac enim ratione, dum hic quidem singulae quaedam voces ac phrases, atque adeo etiam sententiae et variae dicendi rationes, plenis explicationibus, regulis ac tractatib. exponuntur: illic vero perpetuus contextus illustraretur: necessario sacer ille textus dilucidissimus redderetur, pauperiores magnitudine sumptuum levarentur, et omnino lectores minorem

supra totum Sacrum codicem, absolvere liceat. Sane praeclare eis organis ac operibus candidati Theologiae sublevarentur, et iuvarentur. Hac enim ratione, dum hic quidem singulae quaedam voces ac phrases, atque adeo etiam sententiae et variae dicendi rationes, plenis explicationibus, regulis ac tractatib. exponuntur: illic vero perpetuus contextus illustraretur: necessario sacer ille textus dilucidissimus redderetur, pauperiores magnitudine sumptuum levarentur, et omnino lectores minorem temporis iacturam in evolvendis tam prolixis Commentariis facere cogerentur.

Varia autem habent istae praepositiones significata, usus, aut etiam abusus in omnibus linguis: de quibus rudior auditor monendus est, etiamsi multi eorum non minus in prophanis quam in Sacris literis usitati notique sint. Comparationem notat. nam Hebraei, cum non habeant comparativos ac superlativos, positivis pro eis utuntur, apposita particula comparativa Min, Quam vel Ab: vel additis, vel omissis adverbiis intendendi. Psal. 119. Ab inimicis, a senibus et praeceptoribus meis sapiens fui: id est, sapientior illis, aut quam illi: nam in comparatione plerunque eam

populo terribili ex quo ipse et ultra. Verum quod significet me tam tendendo deorsum, citra, versus aut erga nos, seu idem quod De, non est dubium: eoque nec pluribus exemplis opus habet. Videtur autem nonnunquam idem valere quod Ante, seu metam sursum versus aut ultra tendendo: ut cum Septuaginta ac Vulgata verterunt in Psal. 110, mischechar, Ante auroram seu luciferum genuite. Sic accipitur Proverb. 8 bis, Dominus possedit me מפעלו mipealau, Ante opera sua. Et mox, Constituta sum טקדמי

Prae, quod etiam significat praecisionem quandam, seu idem quod ante: ut praeire, idem quod anteire. Hanc vero significationem, ut idem valeat quod Antea, ideo obtinere cupio, quia in prima epistola Ioannes dicens, Quod fuit ab initio, et loques de secunda persona, omnino videtur idem indicare, ac quod fuit ante omne principium. Nam et res, nempe aeternitas secundae personae, id postulat: et Ioan. 1. dicitur eadem persona fuisse non ab initio, sed in ipso mitio iam extitisse. Quare si in ipso initio rerum omnium iam extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum

meum carni meae: Psal. 102. pro, ob assiduum dolorem et lamentationem. Excitatus est Dominus tanquam potens aut fortis clamans a vino: id est, vinum aut ebrietatem. Ut robustus ebrius subito expergefactus, qui non tantum clamore, sed et factis solet omnibus esse molestus, terribilis ac intolerabilis: sic Deus commotus ira subito prosiliet, et perturbabit ac affliget impios Psal. 45. Et ab oppressione ac gemitu pauperum: id est, propter Psal. 12. Fugere ab arcu, a gladio, videtur itidem significare propter Matth. 13, A gaudio eius abit, et vendit

Excitatus est Dominus tanquam potens aut fortis clamans a vino: id est, vinum aut ebrietatem. Ut robustus ebrius subito expergefactus, qui non tantum clamore, sed et factis solet omnibus esse molestus, terribilis ac intolerabilis: sic Deus commotus ira subito prosiliet, et perturbabit ac affliget impios Psal. 45. Et ab oppressione ac gemitu pauperum: id est, propter Psal. 12. Fugere ab arcu, a gladio, videtur itidem significare propter Matth. 13, A gaudio eius abit, et vendit omnia, ac emit agrum: id est, propter. Sic 28. A timore eius concussi

a vino: id est, vinum aut ebrietatem. Ut robustus ebrius subito expergefactus, qui non tantum clamore, sed et factis solet omnibus esse molestus, terribilis ac intolerabilis: sic Deus commotus ira subito prosiliet, et perturbabit ac affliget impios Psal. 45. Et ab oppressione ac gemitu pauperum: id est, propter Psal. 12. Fugere ab arcu, a gladio, videtur itidem significare propter Matth. 13, A gaudio eius abit, et vendit omnia, ac emit agrum: id est, propter. Sic 28. A timore eius concussi sunt custodes: id est, propter Lucae 22, Dormientes a

sic Deus commotus ira subito prosiliet, et perturbabit ac affliget impios Psal. 45. Et ab oppressione ac gemitu pauperum: id est, propter Psal. 12. Fugere ab arcu, a gladio, videtur itidem significare propter Matth. 13, A gaudio eius abit, et vendit omnia, ac emit agrum: id est, propter. Sic 28. A timore eius concussi sunt custodes: id est, propter Lucae 22, Dormientes a tristicia: id est, propter. de quo mox. Thucydides quoque, et Septuaginta sic saepe in Psalmis, praepositione ἀπὸ utuntur. Sic et

de quo mox. Thucydides quoque, et Septuaginta sic saepe in Psalmis, praepositione ἀπὸ utuntur. Sic et Epistola ad Hebraeos cap. 5. ait, Christum esse exauditum propter pietatem aut religiositatem suam, quum preces Deo cum valido clamoro ac lachrymis obtulisset. Vocabula omnino id significant, sive praepositionem, sive nomen εὐλάβεια expendas. Convenit etiam optime sensus, quia ideo tandem filius est liberatus ex sua horrenda exinanitione, quia sua pietate ac obedientia Deo, eiusque

preces Deo cum valido clamoro ac lachrymis obtulisset. Vocabula omnino id significant, sive praepositionem, sive nomen εὐλάβεια expendas. Convenit etiam optime sensus, quia ideo tandem filius est liberatus ex sua horrenda exinanitione, quia sua pietate ac obedientia Deo, eiusque legi plenissime pro genere humano satisfecit. Quare ibi mox huic pietati ac obedientiae in patiendo praestitae tribuitur consummatio, perfectio et acquisitio salutis omnium credentium. A FACIE DEI, non raro idem valet, quod a

sive nomen εὐλάβεια expendas. Convenit etiam optime sensus, quia ideo tandem filius est liberatus ex sua horrenda exinanitione, quia sua pietate ac obedientia Deo, eiusque legi plenissime pro genere humano satisfecit. Quare ibi mox huic pietati ac obedientiae in patiendo praestitae tribuitur consummatio, perfectio et acquisitio salutis omnium credentium. A FACIE DEI, non raro idem valet, quod a Deo, seu causam efficientem. ut Esaiae (57.) 87. A facie Dei spiritus

Abiuro, ablacto, abnuo, aufero, abrogo, abeo, et similibus: quod etiam Graecum ἀπὸ, unde Latinum A vel Ab deducitur, non raro valet. Sic et Germani ludunt in praepositione sua Von, Das ist von silber, quod vel ex, vel sine interpretari queas. Sic et Ab ac מן min saepe ambiguum est. Mirabilior est scientia a me Psal. 139. Non ambulavi in magnis et occultis a me: Psal. 131. pro, non concupivi, non tentavi quae sunt supra meas vires aut conditionem, ut solent arrogantes et superbi.

a transeunte et redeunte: id est, ita castra metabor, ut simul eam custodiam a quovis hostili exercitu, quoquo modo circa eam vagante Notat igitur illud verbum non tantum castrametationem, sed etiam id quod sequitur: nempe defensionem eius, circa quem castra posuisti. Prorsus simile exemplum, ac etiam usum huius praepositionis, depromit Alciatus ex Neratio Prisco Iurisconsulto, qui inquit: Cum vir uxori legat, si ea a liberis non nupserit: id est, non discesserit ab eis, eosve deserverit, se alteri marito tradendo. Dum enim marito sese dedit, eique se agglutinat, necessario deserit

depromit Alciatus ex Neratio Prisco Iurisconsulto, qui inquit: Cum vir uxori legat, si ea a liberis non nupserit: id est, non discesserit ab eis, eosve deserverit, se alteri marito tradendo. Dum enim marito sese dedit, eique se agglutinat, necessario deserit suos, sive parentes sive liberos, ac eorum reifam. administrationem, quam non potest solita diligentia suoque arbitrio procurare, dum novo marito per omnia obtemperare cogitur. Sed de hoc Hebraismo dicetur etiam in Regulis Universalibus, de Verbo et Praepositione. Aliquando praepositio ista, sicut et aliae: semel praeponenda uni

Syriace et Graece, Augustinus dicit ideo fieri, ut Scriptura testetur, Deum pertinere ad Syros et Graecos. Hieronymus Tom. 9, interpretationis gratia Graecam esse adiectam dicit. Alii putant in geminationem hanc Emphaseos gratia adiici, ut bis et perpetuo patrem suum Deum pii ingeminent ac vocent. Quod sane tum natura invocationis Deum solicitantis, tum ardor gemitus solet facere, ut scilicet idem saepius ingeminet. Sed obstat articulus ὁ, qui indicat, pater poni nominative. Ad quod respondent aliqui, fieri interdum in sacris, ut rectus pro

et Umbraculum. ABDUCERE alîquem cum operantibus iniquitatem: Psal. 125, Declinantes autem, etc. abducet Dominus cum operantibus iniquitatem: id est, puniet eos cum illis, aut instar illorum. ABIES, per metaphoram significat laetum quid, ac salutare. Sic Ose. 14 dicit Deus ad Israelem: Ego exaudiam et respiciam eum, ego ero ei abies virens: ex me fructus tuus inventus est. Contra, Deus non ferens opem, dicitur nobis esse solitudo, quia non ferat nobis opiferum fructum. Saepe cum Prophetae praedicunt, Ecclesiam florituram etiam in

Deus non ferens opem, dicitur nobis esse solitudo, quia non ferat nobis opiferum fructum. Saepe cum Prophetae praedicunt, Ecclesiam florituram etiam in locis idololatriarum, utuntur hac phrasi: In locis aridis erunt stagna et fontes, et ibi crescent abies, quercus, cedrus, et aliae elegantes ac utiles arbores. de qua re postea in voce Stagni, Ariditatis, et Fontium. Ligna abietum aliquando significant instrumenta Musica, ut 1. Sam. 6. Ut luderent coram Domino in omnibus lignis abietum: id est, instrumentis inde confectis. Abietes trement: Nahum 2, id est, proceres, per

Dei. Isaiae 5, Amos 2. Sic Paulus negat se abiicere gratiam Dei, Galat. 2. Contra autem idem nos adhortatur, ut abiiciamus opera tenebrarum, Rom. 13. et omnem immundiciem. Iac. 2, id est, magno fastidio ac detestatione reiiciamus impiam vitam et pravos mores. Abiectus, pro contempto ac despecto. Psal. 8. Elegi abiectus esse in domo Domini, quam, et c. id est, infimus ac despectissimus esse in Ecclesia, aut alioqui inter homines, veram pietatem sectando. Abiectio. Psalm. 22, et

Dei. Isaiae 5, Amos 2. Sic Paulus negat se abiicere gratiam Dei, Galat. 2. Contra autem idem nos adhortatur, ut abiiciamus opera tenebrarum, Rom. 13. et omnem immundiciem. Iac. 2, id est, magno fastidio ac detestatione reiiciamus impiam vitam et pravos mores. Abiectus, pro contempto ac despecto. Psal. 8. Elegi abiectus esse in domo Domini, quam, et c. id est, infimus ac despectissimus esse in Ecclesia, aut alioqui inter homines, veram pietatem sectando. Abiectio. Psalm. 22, et Thren. 3. in Vulgata versione ponitur Abiectio plebis, sed in Hebr. est aliud

nos adhortatur, ut abiiciamus opera tenebrarum, Rom. 13. et omnem immundiciem. Iac. 2, id est, magno fastidio ac detestatione reiiciamus impiam vitam et pravos mores. Abiectus, pro contempto ac despecto. Psal. 8. Elegi abiectus esse in domo Domini, quam, et c. id est, infimus ac despectissimus esse in Ecclesia, aut alioqui inter homines, veram pietatem sectando. Abiectio. Psalm. 22, et Thren. 3. in Vulgata versione ponitur Abiectio plebis, sed in Hebr. est aliud verbum בזוי bezui. significat autem rem contemptam extreme, ac

ac despectissimus esse in Ecclesia, aut alioqui inter homines, veram pietatem sectando. Abiectio. Psalm. 22, et Thren. 3. in Vulgata versione ponitur Abiectio plebis, sed in Hebr. est aliud verbum בזוי bezui. significat autem rem contemptam extreme, ac ab omnibus reiectam. ABIRE, habet quidem aliquos idiotismos, non tamen adeo obscuros, ut eos prolixe explicari sit necesse Abire in consilio impiorum, Psal. 1. pro, impia consilia sequi. De quo loco infra in voce Consilium. Abire post idola post deos gentium, post

non tamen adeo obscuros, ut eos prolixe explicari sit necesse Abire in consilio impiorum, Psal. 1. pro, impia consilia sequi. De quo loco infra in voce Consilium. Abire post idola post deos gentium, post vanitatem, etc. significat falsas idololatricasque doctrinas ac religiones sectari. Abire aut everti post satanam, 1. Timoth. 5, est dedere se impietati ac flagitiis, atque ita imputa vita sequi satanam, deserto Christo. Abire aliquando deficere ac perire significat. 1. Sam. 9. Panis abiit de vasis nostris. Abire in consiliis suis, et duritia

1. pro, impia consilia sequi. De quo loco infra in voce Consilium. Abire post idola post deos gentium, post vanitatem, etc. significat falsas idololatricasque doctrinas ac religiones sectari. Abire aut everti post satanam, 1. Timoth. 5, est dedere se impietati ac flagitiis, atque ita imputa vita sequi satanam, deserto Christo. Abire aliquando deficere ac perire significat. 1. Sam. 9. Panis abiit de vasis nostris. Abire in consiliis suis, et duritia cordis sui mali, Ier. 7: id est, sequi consilia sua mala. Isa. 57. Abiit rebellis per viam

idola post deos gentium, post vanitatem, etc. significat falsas idololatricasque doctrinas ac religiones sectari. Abire aut everti post satanam, 1. Timoth. 5, est dedere se impietati ac flagitiis, atque ita imputa vita sequi satanam, deserto Christo. Abire aliquando deficere ac perire significat. 1. Sam. 9. Panis abiit de vasis nostris. Abire in consiliis suis, et duritia cordis sui mali, Ier. 7: id est, sequi consilia sua mala. Isa. 57. Abiit rebellis per viam cordis: id est, fecit quicquid gratum fuit illi. Abierunt post duriciem cordis sui, et post Baalim,

ABLACTATUS, per metaphoram significat pios, esurientes, et expectantes iustitiam et opem Dei. Sic dicit Esaias, quod Deus docebit veritatem suam non illos saturos et ebrios pseudoprophetas, eorumque similes auditores, sed ablactatos et amotos ab uberibus: id est, perinde cupidos veritatis ac iustitiae Dei, sicut qui ablactantur, summo desiderio quaerunt et expetunt matrem. Eadem similitudine et Psal. 131, Scriptura utitur. Dicit enim Psaltes, se non grandia et mirabilia quaedam huius mundi (ut sunt opes, potentia, dignitates, gloria) sectatum esse: sed tantum in solum

desiderio quaerunt et expetunt matrem. Eadem similitudine et Psal. 131, Scriptura utitur. Dicit enim Psaltes, se non grandia et mirabilia quaedam huius mundi (ut sunt opes, potentia, dignitates, gloria) sectatum esse: sed tantum in solum Deum sperasse, eumque expectasse, non aliter ac infans ablactatus toto animi affectu et oculis ipsis expetit, quaerit et expectat matrem: et denique hortatur omnes, ut sperent in Deum. Intellectus autem verborum illorum, quoniam varie torquentur hic est: Certe posui aut direxi, videlicet ergate, et tranquillavi, aut quiescere feci animam

feci animam meam, scilicet ab omnibus carnalibus cupiditatibus octurbis. Sicut ablactatus aliis omnibus neglectis, in solam matrem intentus est, eamque desiderat: sic apud me anima mea omnibus neglectis, in te solum intenta est, te cogitat, te desiderat. Est sane ad modum pulchra descriptio fidei, ac cordis credentis, solumque Deum respicientis, et ex eo pendentis. ABLUERE, aliquando per metaphoram significat abolitionem peccatorum: tum eam quae fit imputatione, quae idem est cum iustificatione: tum etiam inhaerentium sordium aut malitiae, quae fit reali renovatione. Isa. 4,

Contrarium eius est Confiteri. Damnatur itaque hoc scelus gravissime, Matth. 10, Lucae 12. ubi verbum Negare idem valens ponitur. Paulus porro 2. Timoth, 3 dicit, et illos abnegare virtutem pietatis, qui impie vivunt. Porro in bonam partem accipitur, cum iubemur Abnegare nosmetipsos, ac nostra, qui pie vivere et Christum sequi volumus, Matth. 16, Lucae 9. id est, ita penitus nos addicere Christo, et toto pectore regnum caelorum quaerere, ut eius gratia parati simus quidvis ferre, facere ac pati, sive in bonis, sive in corpore, tanquam si iam nec pili quidem nos nostraque

qui impie vivunt. Porro in bonam partem accipitur, cum iubemur Abnegare nosmetipsos, ac nostra, qui pie vivere et Christum sequi volumus, Matth. 16, Lucae 9. id est, ita penitus nos addicere Christo, et toto pectore regnum caelorum quaerere, ut eius gratia parati simus quidvis ferre, facere ac pati, sive in bonis, sive in corpore, tanquam si iam nec pili quidem nos nostraque omnia faceremus. Tit. 3, iubemur abnegare impietatem et secularia desideria: id est, penitus illis, totoque pectore valedicere. Simile huic est verbum Abrenuncio, quo in renunciando satanae ac mundo in

ferre, facere ac pati, sive in bonis, sive in corpore, tanquam si iam nec pili quidem nos nostraque omnia faceremus. Tit. 3, iubemur abnegare impietatem et secularia desideria: id est, penitus illis, totoque pectore valedicere. Simile huic est verbum Abrenuncio, quo in renunciando satanae ac mundo in Baptismo utimur. ABOMINATIO, et Abominor, vox composita ab aversanda aliqua re tanquam tristi omine, dicitur, cum scilicet abhorremus ab aliqua re: quin et eam insuper execramur ac detestamur, tanquam simul et foedam et perniciosam. Genes. 46, dicitur Aegyptiis omnis

totoque pectore valedicere. Simile huic est verbum Abrenuncio, quo in renunciando satanae ac mundo in Baptismo utimur. ABOMINATIO, et Abominor, vox composita ab aversanda aliqua re tanquam tristi omine, dicitur, cum scilicet abhorremus ab aliqua re: quin et eam insuper execramur ac detestamur, tanquam simul et foedam et perniciosam. Genes. 46, dicitur Aegyptiis omnis pastor esse abominatio. Et 1. Sam. 27, dicit rex Achis, Davidem abominari populum Israeliticum. Sic Levit. 11 dicitur, animalia immunda debere nobis esse abominationi, nec de eis vel comedendum, vel

Sic Levit. 11 dicitur, animalia immunda debere nobis esse abominationi, nec de eis vel comedendum, vel tangendum quicquam. Omnia vero impia dicuntur esse Deo abominatio: ut illusor, corpravum, iniusta mensura, labium mendax, via impii, arrogans, et similia. Proverb. 3, 11, 12, 15, 16, et 24, ac alibi passim in Scriptura. Tametsi Proverb. 6 dicatur peculiariter, septem esse Deo abominabilia. Caeterum praesertim falsae religiones ac idola, tanquam res detestandae et execrandae, simpliciter dicuntur Abominationes, tanquam si hoc nomen esset eis proprium, posito abstracto pro concreto et

dicuntur esse Deo abominatio: ut illusor, corpravum, iniusta mensura, labium mendax, via impii, arrogans, et similia. Proverb. 3, 11, 12, 15, 16, et 24, ac alibi passim in Scriptura. Tametsi Proverb. 6 dicatur peculiariter, septem esse Deo abominabilia. Caeterum praesertim falsae religiones ac idola, tanquam res detestandae et execrandae, simpliciter dicuntur Abominationes, tanquam si hoc nomen esset eis proprium, posito abstracto pro concreto et eius subiecto. 2. Reg. 13. 2. Paral. 33. 34. 36. Iere. 16. Ezech. 5. 7. 8, et alibi passim. Causa huius appellationis est, quia nihil est

quia nihil est Deo et vere piis abominabilius, quam idola, et falsa doctrina. Ideo ea Spiritus sanctus simpliciter Abominationes vocat: ut Comicus ille, scelus pro scelerato dixit, per Auxesin. Verum quia inter omnes abominationes aut idololatrias, quae unquam fuerunt, una vel in primis est eximia ac summa, nempe meretrix Babylonica, aut Antichristus: ideo illam praedicit, et sic specialiter vocat Daniel cap. 9. Sic et Christus Matth. 24, et Marc. 13. Nec tantum ei hoc abominationis nomen tanquam maxime genuinum tribuit Propheta, sed etiam addit, Abominationem

ideo illam praedicit, et sic specialiter vocat Daniel cap. 9. Sic et Christus Matth. 24, et Marc. 13. Nec tantum ei hoc abominationis nomen tanquam maxime genuinum tribuit Propheta, sed etiam addit, Abominationem desolationis, id est, idololatriam horribiliter Ecclesiam ac regnum Christi desolantem et vastantem. Fuerunt quidem et aliae abominationes ac idololatriae innumerae omnibus temporibus: sed quae tantum damni regno Christi dederit, ut haec, nulla unquam fuit, nec erit. Aliae enim haereses plerunque vel singulos errores, vel certe paucos habuerunt, et brevi

Sic et Christus Matth. 24, et Marc. 13. Nec tantum ei hoc abominationis nomen tanquam maxime genuinum tribuit Propheta, sed etiam addit, Abominationem desolationis, id est, idololatriam horribiliter Ecclesiam ac regnum Christi desolantem et vastantem. Fuerunt quidem et aliae abominationes ac idololatriae innumerae omnibus temporibus: sed quae tantum damni regno Christi dederit, ut haec, nulla unquam fuit, nec erit. Aliae enim haereses plerunque vel singulos errores, vel certe paucos habuerunt, et brevi tempore duraverunt. At haec est cloaca aut sentina errorum, et diutissime

temporibus: sed quae tantum damni regno Christi dederit, ut haec, nulla unquam fuit, nec erit. Aliae enim haereses plerunque vel singulos errores, vel certe paucos habuerunt, et brevi tempore duraverunt. At haec est cloaca aut sentina errorum, et diutissime regnavit, idque magna ex parte potenter ac libere. Non enim est antea acriter ita perpetuo oppugnata, sicut aliae. Addit vero non sine causa Christus, quod in loco sancto stabit: id est, in ipso vero Dei populo, religione, ac hominum conscientiis. Quomodo stet, et semet pro Deo ostentet iste homo peccati, in templo Dei, satis explicat

tempore duraverunt. At haec est cloaca aut sentina errorum, et diutissime regnavit, idque magna ex parte potenter ac libere. Non enim est antea acriter ita perpetuo oppugnata, sicut aliae. Addit vero non sine causa Christus, quod in loco sancto stabit: id est, in ipso vero Dei populo, religione, ac hominum conscientiis. Quomodo stet, et semet pro Deo ostentet iste homo peccati, in templo Dei, satis explicat Paulus 2. Thess. 2. Adiicit vero Christus praeterea gravem admonitionem, inquiens: Qui legit, intelligat. ut ostendat, grande mysterium hic contineri. Nimium ergo frigidi, ne dicam

conglobati, qui ceperant, et diu tempore Machabaeorum tenuerant Hierosolymam: nec tamen eos Daniel hisce verbis significari voluit. Nec obscure etiam Apocalypsis ad Antichristum hoc dictum trahit, cum pingit meretricem Babylonicam, tam splendide vestitam, ac superbe equitantem, gestantemque aureum poculum plenum abominationum, de quo propinet regibus ac magnatibus orbis terrarum: eamque matrem omnium abominationum vocat. Hoc igitur horrendum monstrum Caci Romani, cum toto suo famulitio, omnibus flagitiis, ac spiritualibus et corporalibus

tenuerant Hierosolymam: nec tamen eos Daniel hisce verbis significari voluit. Nec obscure etiam Apocalypsis ad Antichristum hoc dictum trahit, cum pingit meretricem Babylonicam, tam splendide vestitam, ac superbe equitantem, gestantemque aureum poculum plenum abominationum, de quo propinet regibus ac magnatibus orbis terrarum: eamque matrem omnium abominationum vocat. Hoc igitur horrendum monstrum Caci Romani, cum toto suo famulitio, omnibus flagitiis, ac spiritualibus et corporalibus latrociniis, est abominatio desolationis, a Daniele et Christo praedicta. Memorabilis est et illa Christi

Babylonicam, tam splendide vestitam, ac superbe equitantem, gestantemque aureum poculum plenum abominationum, de quo propinet regibus ac magnatibus orbis terrarum: eamque matrem omnium abominationum vocat. Hoc igitur horrendum monstrum Caci Romani, cum toto suo famulitio, omnibus flagitiis, ac spiritualibus et corporalibus latrociniis, est abominatio desolationis, a Daniele et Christo praedicta. Memorabilis est et illa Christi sententia de Pharisaeis iustitiariis, Lucae 16: Vos estis qui vosmetipsos iustificatis coram hominibus, sed Deus novit corda vestra. Quod enim est eximium

tetros cultus: Deut. 12, Omnem abominationem Domini, quam odit, fecerunt diis suis: pro, omne id quod maxime detestatur Dominus. Sic 1. Reg. 12. Et abominationem fecit valde, eundo post idola: pro, rem valde abominandam. Abominationes super aliquem proiicere, pro, reddere turpem, foetidum ac sordidum. Nahum. 3: Proiiciam super te abominationes, atque contumeliis afficiam te ponamque tanquam inquinamentum. Abominatio pro idolo, crebrum est. Sic abominatio Ammonitarum, 1. Reg. 11. Abominatio Aegyptiorum. In abominationem posuistis terram: Ierem. 2. pro, terram meam

proteges benigno favore. Psalm. 91. Qui habitat in abscondito Domini, in umbra omnipotentis Dei commorabitur. Eadem phrasis est et Psal. 27. Zoph. 2. Sic Absconditum, aut Latibulum Domini, saepe ponitur pro eo loco, ubi Deus suos servat, vel potius pro ipso eius favore ac defensione. Sic pii vocantur Absconditi Dei, Psalm. 48. Consultaverunt adversus absconditos tuos. Psalm. 32, Tu absconsio es mihi, ab angustia custodis me. Sic etiam Christus dicitur futurus Latibulum a vento, Isaiae 32. ¶ Ignorare. Abscondi non raro ignota nobis dicuntur,

non raro ignota nobis dicuntur, similitudine aut Metaphora quadam: quia negocia aut res nobis ignotae veluti abscondisse se a nobis videntur, ut eas cernere non possimus. Aut ponitur per Metalepsin, vel Synecdochen, verbum causae pro effectu: occulatio enim causa ignorantiae est. Sic et Latini ac Graeci dicunt, aliquem aliquid latêre, pro ignorari ab eo: quasi illud ignoratum se coram eo abscondisset, ac latitaret. 1. Reg 10 2 Par. 9. Non fuit verbum absconditum a rege Salomone: pro, nihil eum latuit, nihil ille ignoravit, omnia scivit, ad omnia quaesita reginae respondere potuit. Sic

abscondisse se a nobis videntur, ut eas cernere non possimus. Aut ponitur per Metalepsin, vel Synecdochen, verbum causae pro effectu: occulatio enim causa ignorantiae est. Sic et Latini ac Graeci dicunt, aliquem aliquid latêre, pro ignorari ab eo: quasi illud ignoratum se coram eo abscondisset, ac latitaret. 1. Reg 10 2 Par. 9. Non fuit verbum absconditum a rege Salomone: pro, nihil eum latuit, nihil ille ignoravit, omnia scivit, ad omnia quaesita reginae respondere potuit. Sic 2. Sam. 14. Ne abscondas a me verbum quod te interrogo. Sic Levit. 5. Si tetigerit rem immundam, et fuerit

uxoris absconditum marito, dicitur Num. 5. pro ignoto. Saepissime autem dicitur nihil esse Deo absconditum, id est ignotum. Gen. 18. Isa. 40. Ut quid dicis Iacob, abscondita est via mea a Domino? pro, ipsi ignota. Sic Psaltes orat Psalm. 119, Ne abscondas praecepta tua a me. quod idem est ac, doce me viam tuam. Sic impii Iob 24 dicunt, Quare non essent abscondita a Deo tempora? Abscondi alium ab alio, Genes. 31, pro recedere, longius removeri alium ab alio, ne eum videre, aut de eo multa nosse queat. Sic Iob 17, absconditum cor ab intellectu, est cor carens aut privatum

Testificamini, si de manu alicuius tulerim precium, et occultaverim oculos meos ab eo. id est, si in iudicando corruptus donis, peperci sontibus. ¶ Reservare. Abscondere aliquid alicui, significat nonnunquam aliquid alicui diligenter asservare, quo id suo tempore habeat paratum ac illaesum. est igitur idem quod, ei illud reponere, aut seponere. Psalm. 31. Quam copiosa est bonitas tua, quam abscondisti timentibus te? Et Proverb. 13. Absconditae sunt pro iusto divitiae: pro, illi reservatae. Sic Psaltes inquit, In corde meo abscondi eloquia tua: pro, diligentius

timentibus te? Et Proverb. 13. Absconditae sunt pro iusto divitiae: pro, illi reservatae. Sic Psaltes inquit, In corde meo abscondi eloquia tua: pro, diligentius servavi, in imis sensibus aut corde reposui. De absconditis tuis repletus est venter eorum, Psalm. 17. id est, impii tuis donis ac divitiis pro libitu et large saturantur. Vicinum huic est, quod Hebraei מטמנים Mathomonim, thesauros rerum bonarum repositos, occultatos et reservatos vocant, Ierem. 41. Accipitur etiam in malam partem aliquando. Sic dicuntur alicui poenae abscondi, id

abscondar, ero vagus et mobilis: et omnis qui me reperiet, interficiet me. In absconditis aliquid facere, id est occulte, Psalm, sexagesimoquarto, Ut iaculentur in absconditis integrum: id est, occulte, ac veluti ex insidiis. Sic Psal. 10, In occultis ut interficiat innocentem: id est, astute et fraudulenter circumveniant miseros. Metaphora est a feris, aut latronibus, insidiantibus praedae. Paulus Coloss. 3, dicit, nos mortuos esse, et vitam nostram esse absconditam cum Christo

circumveniant miseros. Metaphora est a feris, aut latronibus, insidiantibus praedae. Paulus Coloss. 3, dicit, nos mortuos esse, et vitam nostram esse absconditam cum Christo in Deo. Ubi recte exponas, tum reservatam et defensam esse vitam nostram a Deo: tum nostram iustitiam aut pietatem, ac vitam aut felicitatem hominibus, praesertim carnalibus, non apparere, quibus omnia nostra sint scandalum, impietas et stulticia: sed fore, ut (si cut ipsemet ibi paulo post exponit) suo tempore, cum gloria Christi mundo palam revelabitur, ista quoque revelentur, et omnes agnoscant nos esse

4. Sed abdicavimus occulta dedecoris: id est, occulta dedecora vitamus. Intelligit autem, ut mox exponit, varias fraudes et prava consilia. Interna peccata. Rom. 2 dicitur, Iudicabit Deus occulta hominum: id est, non tantum crassa et externa peccata, sed etiam malitiam, malas cogitationes, ac consilia intus in ipso corde latentia. Sic aliqui exponunt illud dictum Iob 20, de impiorum poenis: Omnes tenebrae sunt reconditae, aut absconditae oculis eius. id est, Omnes poenae ac calamitates reservantur, parataeque sunt in castigationem eius peccatorum. Est ibi Hebraeum

Deus occulta hominum: id est, non tantum crassa et externa peccata, sed etiam malitiam, malas cogitationes, ac consilia intus in ipso corde latentia. Sic aliqui exponunt illud dictum Iob 20, de impiorum poenis: Omnes tenebrae sunt reconditae, aut absconditae oculis eius. id est, Omnes poenae ac calamitates reservantur, parataeque sunt in castigationem eius peccatorum. Est ibi Hebraeum טמן thaman, quod, ut ante dixi, significat nonnunquam, aliquid alicui recondi aut asservari: inde mathomonim, reconditae opes. Ibidem habetur, Ossa eius repleta sunt

et occasione sese obtulit, ut de illis rebus clam aut privatim in alicuius aedibus, solitudine aut itinere sermo inciderit. 1. Corinth. 14 dicit Paulus, occulta cordis manifesta fieri per prophetiam: ubi non intelligenda erga alios homines, sed tantum erga ipsummet peccatorem seu incredulum, ac erga eius conscientiam. Cum enim antea peccatores aliqui, dormiente conscientia, suam malitiam ac iram Dei ignorarent, nunc illo lumine verbi aut prophetiae illuminantur, ut melius sua mala cernant, et exactius ea ponderent: simul etiam somnolenta conscientia illo penetrantissimo gladio icta

itinere sermo inciderit. 1. Corinth. 14 dicit Paulus, occulta cordis manifesta fieri per prophetiam: ubi non intelligenda erga alios homines, sed tantum erga ipsummet peccatorem seu incredulum, ac erga eius conscientiam. Cum enim antea peccatores aliqui, dormiente conscientia, suam malitiam ac iram Dei ignorarent, nunc illo lumine verbi aut prophetiae illuminantur, ut melius sua mala cernant, et exactius ea ponderent: simul etiam somnolenta conscientia illo penetrantissimo gladio icta evigilat, et discit illud celebre dogma, Nosce teipsum. unde tandem agnoscit talis peccator aut

agitur. Agit vero hic psalmista de peccato originali, ut ex praecedentibus apparet. ¶ Secretum quoque hic adiiciatur. In Hebraeo est plerunque סוד Sod. Gen. 49, In secretum eorum non veniat anima mea: id est, prohibeat Deus, ne sim particeps consiliorum ac conatuum ipsorum. Psal. 25, Secretum Domini timentibus eum, et foedus suum notum illis faciet. Sic Ierem. 25. Psal. 43. Ipse cognovit secreta cordis mei: id est, intima occulta. Aliquando significat ipsas machinationes ex secretis consiliis proficiscentes.

ipsas machinationes ex secretis consiliis proficiscentes. Psal. 64. Absconde me a secreto malignorum: id est, a pravis eorum conatibus. Lingua secreti, est lingua clam detrahens. Proverb. 25. Ut aquilo fugat pluviam, sic facies iracunda linguam secreti: id est, austeritas ac severitas alicuius, aliquando detractores compescit metu periculi. ABUNDARE verbum habet etiam suam energiam in Sacris literis: quae nequaquam negligenda est. Nam cum Christus dicit Matth. 5, Nisi abundaverit iustitia vestra plus quam scribarum et Pharisaeorum,

energiam in Sacris literis: quae nequaquam negligenda est. Nam cum Christus dicit Matth. 5, Nisi abundaverit iustitia vestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, περισσεύση: videtur esse allusio ad mensurationem, quae fit vasis. Non enim simpliciter ac per se damnat illam operariam Pharisaeorum iustitiam Christus, tanquam eam quoque a suis praestari nolit, sed nimium mancam ac mutilam esse dicit: veluti si quis vix perfuso fundo modii, frumento, aut etiam rebus liquidis, velit id venditare pro integra mensura, modio, aut urna frumenti, aut

plus quam scribarum et Pharisaeorum, περισσεύση: videtur esse allusio ad mensurationem, quae fit vasis. Non enim simpliciter ac per se damnat illam operariam Pharisaeorum iustitiam Christus, tanquam eam quoque a suis praestari nolit, sed nimium mancam ac mutilam esse dicit: veluti si quis vix perfuso fundo modii, frumento, aut etiam rebus liquidis, velit id venditare pro integra mensura, modio, aut urna frumenti, aut vini. Sic enim Pharisaei contendebant sua illa externa opera, quod videlicet non furabantur, occidebant, scortabantur, et similia

pro integra mensura, modio, aut urna frumenti, aut vini. Sic enim Pharisaei contendebant sua illa externa opera, quod videlicet non furabantur, occidebant, scortabantur, et similia patrabant, esse integram iustitiam, et perfectam legis impletionem. At Christus contra requirit plenam et abundantem ac superfluentem iustitiam, nempe ut ad illa externa opera addant plenam absolutamque cordis obedientiam, et quae alia deerant. Sic mox propositis exemplis ac declaratione ostendit, capacitatem Decalogi nequaquam illa eorum disciplina aut umbra iustitiae impleri, et severissime exigere quiddam

scortabantur, et similia patrabant, esse integram iustitiam, et perfectam legis impletionem. At Christus contra requirit plenam et abundantem ac superfluentem iustitiam, nempe ut ad illa externa opera addant plenam absolutamque cordis obedientiam, et quae alia deerant. Sic mox propositis exemplis ac declaratione ostendit, capacitatem Decalogi nequaquam illa eorum disciplina aut umbra iustitiae impleri, et severissime exigere quiddam longe perfectius, abundantius, et exuberantius. Rom. 5 dicitur gratia et

Rom. 5 dicitur gratia et donum per gratiam abundasse, et superabundasse supra aut ultra peccatum et mortem: quod est, ingens, copiosa et potens fuisse, illaque ingentia mala superasse et abolevisse, ita ut iam pro illis gratia, iustitia ac vita super homines regnaret. Psal 78. Abundavit ut averteret iram suam: pro, abundanter, copiose ac crebro avertit. ABSYNTHIUM. Vide in voce AMARITUDO. ABSOLUTIO, et Absolvere, quod cum iustifico et Iustificatione convenit, forense vocabulum est. Illi

et superabundasse supra aut ultra peccatum et mortem: quod est, ingens, copiosa et potens fuisse, illaque ingentia mala superasse et abolevisse, ita ut iam pro illis gratia, iustitia ac vita super homines regnaret. Psal 78. Abundavit ut averteret iram suam: pro, abundanter, copiose ac crebro avertit. ABSYNTHIUM. Vide in voce AMARITUDO. ABSOLUTIO, et Absolvere, quod cum iustifico et Iustificatione convenit, forense vocabulum est. Illi enim dicuntur absolvi, qui accusati et rei facti sunt criminis alicuius coram iudice: et cognita sua innocentia, ab

est. Illi enim dicuntur absolvi, qui accusati et rei facti sunt criminis alicuius coram iudice: et cognita sua innocentia, ab eo absolvuntur, liberique ab omni culpa et poena dimittuntur. Videtur autem inde venire haec solvendi aut absolvendi locutio, quod rei, seu accusati, vel legibus, vadimonio ac obligationibus aliquibus, vel etiam vinculis ac carceribus ligati constrictique teneantur, aut saltem actoris accusatione in famentur, seu (ut sacrae literae loquuntur) impiificentur: quos postea iudex ut innocentes vinculis illis soluit, aut absoluit,

rei facti sunt criminis alicuius coram iudice: et cognita sua innocentia, ab eo absolvuntur, liberique ab omni culpa et poena dimittuntur. Videtur autem inde venire haec solvendi aut absolvendi locutio, quod rei, seu accusati, vel legibus, vadimonio ac obligationibus aliquibus, vel etiam vinculis ac carceribus ligati constrictique teneantur, aut saltem actoris accusatione in famentur, seu (ut sacrae literae loquuntur) impiificentur: quos postea iudex ut innocentes vinculis illis soluit, aut absoluit, ἀπολύει. In Ecclesia autem Christus ministris

et ministrum a peccatis seu reatu, ab ira Dei, poenis et tyrannide Satanae. et denique tum ab ipsius, tum et a propria conscientiae accusatione. Etsi enim omnis promissio et sacramenta nobis credentibus talem absolutionem afferunt, nosque ea semper fruimur: tamen non caret suo peculiari fructu ac utilitate, privata illa ministri ecclesiae absolutio. Sicut etiam contrarium, damnum aut malum affert ligatio seu excommunicatio: licet impoenitentes ac increduli iam per sese plus satis vinculis peccati, irae Dei, poenarum ac tyrannidis Satanae vincti constrictique sint. Atque haec est

enim omnis promissio et sacramenta nobis credentibus talem absolutionem afferunt, nosque ea semper fruimur: tamen non caret suo peculiari fructu ac utilitate, privata illa ministri ecclesiae absolutio. Sicut etiam contrarium, damnum aut malum affert ligatio seu excommunicatio: licet impoenitentes ac increduli iam per sese plus satis vinculis peccati, irae Dei, poenarum ac tyrannidis Satanae vincti constrictique sint. Atque haec est Absolutioni contraria potestas, seu mandatum. Caeterum quod Absolutio, Iustificatio et Remissio peccatorum idem sint, in Disputatione mea de Iustificatione

nosque ea semper fruimur: tamen non caret suo peculiari fructu ac utilitate, privata illa ministri ecclesiae absolutio. Sicut etiam contrarium, damnum aut malum affert ligatio seu excommunicatio: licet impoenitentes ac increduli iam per sese plus satis vinculis peccati, irae Dei, poenarum ac tyrannidis Satanae vincti constrictique sint. Atque haec est Absolutioni contraria potestas, seu mandatum. Caeterum quod Absolutio, Iustificatio et Remissio peccatorum idem sint, in Disputatione mea de Iustificatione copiose demonstravi. ABSORBERE idem quod devorare, seu subito ac

ac tyrannidis Satanae vincti constrictique sint. Atque haec est Absolutioni contraria potestas, seu mandatum. Caeterum quod Absolutio, Iustificatio et Remissio peccatorum idem sint, in Disputatione mea de Iustificatione copiose demonstravi. ABSORBERE idem quod devorare, seu subito ac prorsus perdere, per Metaphoram. Ierem. 51. Absorbuit me rex Babylonis, quasi draco. 1. Corinth. 15. Absorpta est mors in victoria: id est, prorsus ac perfecte est perdita et devastata. ABSQUE: Varia quidem sunt et adverbia et praepositiones, negationis vim in Sacris literis

Remissio peccatorum idem sint, in Disputatione mea de Iustificatione copiose demonstravi. ABSORBERE idem quod devorare, seu subito ac prorsus perdere, per Metaphoram. Ierem. 51. Absorbuit me rex Babylonis, quasi draco. 1. Corinth. 15. Absorpta est mors in victoria: id est, prorsus ac perfecte est perdita et devastata. ABSQUE: Varia quidem sunt et adverbia et praepositiones, negationis vim in Sacris literis habentes: sed tamen nos nunc de hac una dicamus, qua Vetus testamentum plures diversasque Hebraeis exprimere solet, Isaiae 54. Congregando congregabit se

accidet. Idem ferme significat verbum Appropinquare, de quo infra suo loco agetur. Porro accedere ad mulierem, Levit 18, Deuteron. 22, Isaiae 8, usitata et nota phrasis est. ACCINGERE SE SACCO, indicium maximi doloris et luctus est, et per Synecdochen significat veram poenitentiam ac precationem: quia in vera poenitentia est dolor et luctus de peccato, et offenso Deo: solebantque Asiatici, tali specie suum luctum et animi moerorem testari. Quare cum Deus hortatur ad talem speciem, ad veram poenitentiam et preces hortatur: Ioelis 1. De qua phrasi, ac coniunctis, in tractatu

veram poenitentiam ac precationem: quia in vera poenitentia est dolor et luctus de peccato, et offenso Deo: solebantque Asiatici, tali specie suum luctum et animi moerorem testari. Quare cum Deus hortatur ad talem speciem, ad veram poenitentiam et preces hortatur: Ioelis 1. De qua phrasi, ac coniunctis, in tractatu de Ieiunio plenius disservi. Accinctus et Discinctus, significat euntem ad bellum, ac redeuntem. 1. Reg. 20. Ne glorietur accinctus sicut discinctus. quia victor deponens gladium, certus est de victoria: sed accingens se gladio, seu vadens ad bellum, est incertus an

solebantque Asiatici, tali specie suum luctum et animi moerorem testari. Quare cum Deus hortatur ad talem speciem, ad veram poenitentiam et preces hortatur: Ioelis 1. De qua phrasi, ac coniunctis, in tractatu de Ieiunio plenius disservi. Accinctus et Discinctus, significat euntem ad bellum, ac redeuntem. 1. Reg. 20. Ne glorietur accinctus sicut discinctus. quia victor deponens gladium, certus est de victoria: sed accingens se gladio, seu vadens ad bellum, est incertus an vel vincet, vel etiam vivus tantum redibit. Videtur fuisse proverbium illi genti usitatum: sicut est Graecis,

et in vulgari sermone, Accipere animam suam in vanum, aut potius levare, pro, concupiscere vana et iniusta, poni solet. Accipere faciem aut personam, probrum aut opprobrium, in suis locis exponentur. Accipere gladium. Qui gladium acceperit, gladio peribit: Matth. 26. id est, qui temere ac suo arbitrio usurpaverit gladium, non datum ac oblatum â Deo et legibus. Sic Psal. 50. Ut quid enarras statuta mea, et assumis aut accipis testamentum meum in os tuum? Exod. 20. Non accipies nomen Dei in vanum. Est igitur in hisce omnibus exemplis Hebraismus, veniens a verbo

in vanum, aut potius levare, pro, concupiscere vana et iniusta, poni solet. Accipere faciem aut personam, probrum aut opprobrium, in suis locis exponentur. Accipere gladium. Qui gladium acceperit, gladio peribit: Matth. 26. id est, qui temere ac suo arbitrio usurpaverit gladium, non datum ac oblatum â Deo et legibus. Sic Psal. 50. Ut quid enarras statuta mea, et assumis aut accipis testamentum meum in os tuum? Exod. 20. Non accipies nomen Dei in vanum. Est igitur in hisce omnibus exemplis Hebraismus, veniens a verbo נשא Nasa

50. Ut quid enarras statuta mea, et assumis aut accipis testamentum meum in os tuum? Exod. 20. Non accipies nomen Dei in vanum. Est igitur in hisce omnibus exemplis Hebraismus, veniens a verbo נשא Nasa tulit, accepit: quod interdum significat temere ac suo arbitrio usurpare aliquid. Accipere opprobrium contra proximum, est levare aut spargere malam famam contra eum, aut accusare eum alicuius sceleris. Accipere, cum venit a verbo לכא laka, significat etiam auferre: ut, Accipere cor. Item, capere,

adscribuntur, tanquam ab eo accepta, aut in eum absumpta, eive data vel danda, sive ab eo revera dependente data receptave sint, sive ab alio nomine ipsius: sive ex misericordia, et condonando acceptumque ferendo, quod revera acceptum non est: sive ipso se erga alium pro te ad tale onus obligando, ac in se recipiendo, tuumque perinde magnum debitum alteri creditori, cui tu debeas compensando, aut saltem promittendo. ACCEPTATIO, seu Acceptilatio iuridica vocatur, ut ipsi exponunt, imaginaria solutio, cum debitor interrogat creditorem, Fers ne mihi acceptum quod debeam? Fero,

tuumque perinde magnum debitum alteri creditori, cui tu debeas compensando, aut saltem promittendo. ACCEPTATIO, seu Acceptilatio iuridica vocatur, ut ipsi exponunt, imaginaria solutio, cum debitor interrogat creditorem, Fers ne mihi acceptum quod debeam? Fero, acquiesco, perinde ac si praesenti pecunia persoluisses: Bist du nun mit mir zu frieden / was dise schuld belangt? Sagst mich quit und loss? Ja / etcet. Derivatur autem Acceptilare, a verbo composito Acceptumfero, acceptumtuli, acceptumlatum. Ab hoc supino fit nova vox Acceptilo, et Acceptilatio. Ista

dise schuld belangt? Sagst mich quit und loss? Ja / etcet. Derivatur autem Acceptilare, a verbo composito Acceptumfero, acceptumtuli, acceptumlatum. Ab hoc supino fit nova vox Acceptilo, et Acceptilatio. Ista imaginaria solutio videtur commodissime cum gratuita remissione peccatorum ac iustificatione, seu a debitis absolutione, conferri posse. Nisi quod in hac Theologica acceptilatione adest certa ac solida causa talis transactionis, nempe aliena CHRISTI, nostri sponsoris, persolutio pro nobis facta: ut licet nobis sit imaginaria solutio, aut gratuita debiti condonatio, quia

Acceptumfero, acceptumtuli, acceptumlatum. Ab hoc supino fit nova vox Acceptilo, et Acceptilatio. Ista imaginaria solutio videtur commodissime cum gratuita remissione peccatorum ac iustificatione, seu a debitis absolutione, conferri posse. Nisi quod in hac Theologica acceptilatione adest certa ac solida causa talis transactionis, nempe aliena CHRISTI, nostri sponsoris, persolutio pro nobis facta: ut licet nobis sit imaginaria solutio, aut gratuita debiti condonatio, quia nos tantum oramus nobis gratis debitum condonari: tamen CHRISTO non est imaginaria, sed vera, realis ac perdifficilis

adest certa ac solida causa talis transactionis, nempe aliena CHRISTI, nostri sponsoris, persolutio pro nobis facta: ut licet nobis sit imaginaria solutio, aut gratuita debiti condonatio, quia nos tantum oramus nobis gratis debitum condonari: tamen CHRISTO non est imaginaria, sed vera, realis ac perdifficilis persolutio. Ille enim non auro aut argento aut aliis temporariis huius mundi opibus: sed proprio preciosissimo sanguine, passione ac morte pro nobis persoluit. Sic etiam Acceptare et Acceptatio, communi usu Theologorum nunc videtur cum Iustificare et Iustificatione convenire.

solutio, aut gratuita debiti condonatio, quia nos tantum oramus nobis gratis debitum condonari: tamen CHRISTO non est imaginaria, sed vera, realis ac perdifficilis persolutio. Ille enim non auro aut argento aut aliis temporariis huius mundi opibus: sed proprio preciosissimo sanguine, passione ac morte pro nobis persoluit. Sic etiam Acceptare et Acceptatio, communi usu Theologorum nunc videtur cum Iustificare et Iustificatione convenire. Ipsa namque iustificatione nos magnus ille pater caelestis acceptat pro iustis, obedientibus, ac suis filiis. Acceptare. n. aliquem, videtur

sed proprio preciosissimo sanguine, passione ac morte pro nobis persoluit. Sic etiam Acceptare et Acceptatio, communi usu Theologorum nunc videtur cum Iustificare et Iustificatione convenire. Ipsa namque iustificatione nos magnus ille pater caelestis acceptat pro iustis, obedientibus, ac suis filiis. Acceptare. n. aliquem, videtur tali quadam ratione dici et intelligi, ac si eum cui fueras iratus, quemque ex albo tuorum amicorum, filiorum aut ministrorum, ut malum et perditum filium expunxeras, et veluti ex tua domo, aula, aut etiam animo cordeque eieceras, denuo pro

Acceptare et Acceptatio, communi usu Theologorum nunc videtur cum Iustificare et Iustificatione convenire. Ipsa namque iustificatione nos magnus ille pater caelestis acceptat pro iustis, obedientibus, ac suis filiis. Acceptare. n. aliquem, videtur tali quadam ratione dici et intelligi, ac si eum cui fueras iratus, quemque ex albo tuorum amicorum, filiorum aut ministrorum, ut malum et perditum filium expunxeras, et veluti ex tua domo, aula, aut etiam animo cordeque eieceras, denuo pro bono in gratiam ac favorem, et in tuorum numerum clementer recipias, ut pater illum perditum

Acceptare. n. aliquem, videtur tali quadam ratione dici et intelligi, ac si eum cui fueras iratus, quemque ex albo tuorum amicorum, filiorum aut ministrorum, ut malum et perditum filium expunxeras, et veluti ex tua domo, aula, aut etiam animo cordeque eieceras, denuo pro bono in gratiam ac favorem, et in tuorum numerum clementer recipias, ut pater illum perditum filium: aut veluti si quis pessimum numisma prius repudiatum, nunc denuo benigne pro bono accipiat. Sicut Deus apud Prophetam dicit, se repudiatam adulteram populi sui denuo ad se revocare, et velle recipere. Huic

suo extrudere: ita vicissim incipere amare eum, est illum veluti intra pectus suum recipere, complecti animo, et acceptare. Sic igitur nos denuo acceptati, aut in gratiam recepti, habitamus in aula, domo et tabernaculo Dei patris, et in monte sancto eius, facti domestici eius, cives sanctorum, ac denique membra ac cohaeredes filii ipsius unigeniti. Vicinum acceptilationi est verbum vulgare, Gallicum potius quam Germanicum, einen quitieren / einen quit und loss sprechen: quod venit a Latino Quietare aliquem, id est, facere eum quietum, liberare eum ab omni cura ac molestatione,

ita vicissim incipere amare eum, est illum veluti intra pectus suum recipere, complecti animo, et acceptare. Sic igitur nos denuo acceptati, aut in gratiam recepti, habitamus in aula, domo et tabernaculo Dei patris, et in monte sancto eius, facti domestici eius, cives sanctorum, ac denique membra ac cohaeredes filii ipsius unigeniti. Vicinum acceptilationi est verbum vulgare, Gallicum potius quam Germanicum, einen quitieren / einen quit und loss sprechen: quod venit a Latino Quietare aliquem, id est, facere eum quietum, liberare eum ab omni cura ac molestatione, nomine illius aeris

cives sanctorum, ac denique membra ac cohaeredes filii ipsius unigeniti. Vicinum acceptilationi est verbum vulgare, Gallicum potius quam Germanicum, einen quitieren / einen quit und loss sprechen: quod venit a Latino Quietare aliquem, id est, facere eum quietum, liberare eum ab omni cura ac molestatione, nomine illius aeris alieni perferenda: quod idem est loss sprechen. Testimonium quoque talis solutionis aut acceptilationis dicitur Quitantia, quasi quietantia, aut quietatio. praestat enim debitori quietem ab omni molestatione debiti et creditoris. Pulchre consonant huic

est abolitionis mei debiti, seu acceptilationis. Sicut enim CHRISTI persolutionem aut iustitiam nobis Pater imputat, aut per imputationem a filio suo in nos peccatores transfert: ita vicissim simul peccatorem ob, aut per illam imputatoriam translationem acceptat: seu eo ipso facto eum in gratiam ac pectus suum, aut inter iustos et dilectos filios recipit. Contra Imputatio de mala re, aut in malam partem accepta, idem valet quod onerare aliquem alieno debito aut culpa, atque ita eum ex animo cordeque tuo, ac veluti ex tuo favore et benevolentia eiicere: sicut olim Iudaei querebantur,

per illam imputatoriam translationem acceptat: seu eo ipso facto eum in gratiam ac pectus suum, aut inter iustos et dilectos filios recipit. Contra Imputatio de mala re, aut in malam partem accepta, idem valet quod onerare aliquem alieno debito aut culpa, atque ita eum ex animo cordeque tuo, ac veluti ex tuo favore et benevolentia eiicere: sicut olim Iudaei querebantur, quod ipsi filii aut posteri cogantur portare onus seu iniquitates et idololatrias suorum patrum: et quod, cum patres comederint vuas immaturas, filiorum dentes obstupuerunt. Correlativa, ac veluti sibi invicem obviantia

ita eum ex animo cordeque tuo, ac veluti ex tuo favore et benevolentia eiicere: sicut olim Iudaei querebantur, quod ipsi filii aut posteri cogantur portare onus seu iniquitates et idololatrias suorum patrum: et quod, cum patres comederint vuas immaturas, filiorum dentes obstupuerunt. Correlativa, ac veluti sibi invicem obviantia sunt ista duo, primum bona imputatio, aut imputare alicui alienum benefactum aut meritum, et eum porro propter illud acceptare: et porro mala imputatio, seu alicui alienam culpam imputare, et eum propterea ex animo ac favore suo extrudere, itidem correlativa sunt.

filiorum dentes obstupuerunt. Correlativa, ac veluti sibi invicem obviantia sunt ista duo, primum bona imputatio, aut imputare alicui alienum benefactum aut meritum, et eum porro propter illud acceptare: et porro mala imputatio, seu alicui alienam culpam imputare, et eum propterea ex animo ac favore suo extrudere, itidem correlativa sunt. Haec tristis imputatio alienae culpae ac debiti, prolixe pingitur, multumque inculcatur apud prophetam Isaiam capite quinquagesimotertio: Dominus fecit concurrere omnium nostrûm peccata in eum. Item: Ipse vulneratus est propter iniquitates

ista duo, primum bona imputatio, aut imputare alicui alienum benefactum aut meritum, et eum porro propter illud acceptare: et porro mala imputatio, seu alicui alienam culpam imputare, et eum propterea ex animo ac favore suo extrudere, itidem correlativa sunt. Haec tristis imputatio alienae culpae ac debiti, prolixe pingitur, multumque inculcatur apud prophetam Isaiam capite quinquagesimotertio: Dominus fecit concurrere omnium nostrûm peccata in eum. Item: Ipse vulneratus est propter iniquitates nostras. Et: Iniquitates ipsorum ipse portavit. et mox: Ipse peccata multorum tulit, et pro

triste onus debiti in se per imputationem recipientis. Voluntarie enim se filius Dei sponsorem, vadem, et prorsus selbs schuldig / aut rechtschuldig / aut selbs bezaler / id est, primarium debitorem, aut (ut Paulus loquitur) maledictum legis constituit, ut nos ex carcere, et catenis diaboli ac inferorum, irae Dei, legis ac iustitiae ipsius redimeret, nosque inde ereptos in regnum gloriamque suam transferret. Sicut Historici scribunt, Cimonem translatis in se vinculis, Miltiadem patrem ex carcere liberasse. Sic Christo contigit vulgare proverbium, Den bürgen můss man würgen. Cum

per imputationem recipientis. Voluntarie enim se filius Dei sponsorem, vadem, et prorsus selbs schuldig / aut rechtschuldig / aut selbs bezaler / id est, primarium debitorem, aut (ut Paulus loquitur) maledictum legis constituit, ut nos ex carcere, et catenis diaboli ac inferorum, irae Dei, legis ac iustitiae ipsius redimeret, nosque inde ereptos in regnum gloriamque suam transferret. Sicut Historici scribunt, Cimonem translatis in se vinculis, Miltiadem patrem ex carcere liberasse. Sic Christo contigit vulgare proverbium, Den bürgen můss man würgen. Cum enim volens ac sciens plene

irae Dei, legis ac iustitiae ipsius redimeret, nosque inde ereptos in regnum gloriamque suam transferret. Sicut Historici scribunt, Cimonem translatis in se vinculis, Miltiadem patrem ex carcere liberasse. Sic Christo contigit vulgare proverbium, Den bürgen můss man würgen. Cum enim volens ac sciens plene subierit humani generis culpam, merito ob eam luit tam tristes poenas. De bona imputatione dicunt Germani ad aliquem boni viri degenerem filium, non pro merito castigatum, Du weist wol das du durch diese schendtliche boese tat verdienet hast / als nemlich das

taten muessen kinds kind entgelten. Verum de verbo Imputo, suo loco prolixe agetur. ¶ Expendatur etiam formula nostrae spiritualis acceptilationis apud Deum, quam in libello de Iustitia prolixius proposui Accedentes enim fide ad thronum gratiae, una cum advocato Mediatore ac sponsore nostro IESU CHRISTO, in hanc sententiam loquimur: Pater, fateor, debeo tibi ingentem summam 10000, aut potius infinitorum talentorum, nempe iustitiam perfectissimae obedientiae, et integritatem imaginis tuae ad quam me creasti. Debeo etiam iustitiam plenissime exoluendarum poenarum pro

et inversus circumfero, natura te contemnens et odio habens. Hoc ingens debitum plenissimae iustitiae, cum nec ego nec alii homines ullo modo persolvere possimus, tu pro tua immensa clementia humani generis misertus, hunc filium tuum nobis peccatoribus donasti, illum constituisti nostrum vadem ac sponsorem atque adeo primarium persolutorem translato per imputationem in eum omni nostro debito, peccatis et poenis, ut is pro nobis, tibi plenissime obediendo et patiendo persolveret. Propterea cum is iam istam plenissimam persolutionem iustitiae, ac omnium debitorum generis humani, obediendo

donasti, illum constituisti nostrum vadem ac sponsorem atque adeo primarium persolutorem translato per imputationem in eum omni nostro debito, peccatis et poenis, ut is pro nobis, tibi plenissime obediendo et patiendo persolveret. Propterea cum is iam istam plenissimam persolutionem iustitiae, ac omnium debitorum generis humani, obediendo et patiendo tibi praestiterit: oro, obsecro et obtestor te per et propter eum, ut, sicut illi meam iniustitiam ac debitum culpae et poenae potenter imputasti, horrendasque poenas a me optimo iure perferendas in eum effudisti: ita vicissim mihi

ut is pro nobis, tibi plenissime obediendo et patiendo persolveret. Propterea cum is iam istam plenissimam persolutionem iustitiae, ac omnium debitorum generis humani, obediendo et patiendo tibi praestiterit: oro, obsecro et obtestor te per et propter eum, ut, sicut illi meam iniustitiam ac debitum culpae et poenae potenter imputasti, horrendasque poenas a me optimo iure perferendas in eum effudisti: ita vicissim mihi secundum tuum decretum, verbum, promissionem ac sacramenta, praevalide efficaciterque imputes eius largissimam persolutionem iustitiae, perinde ac si a me ipso

et patiendo tibi praestiterit: oro, obsecro et obtestor te per et propter eum, ut, sicut illi meam iniustitiam ac debitum culpae et poenae potenter imputasti, horrendasque poenas a me optimo iure perferendas in eum effudisti: ita vicissim mihi secundum tuum decretum, verbum, promissionem ac sacramenta, praevalide efficaciterque imputes eius largissimam persolutionem iustitiae, perinde ac si a me ipso praestita esset: illa me orna, iustifica et absolve, et porro etiam vita inde proveniente dona, et bea. Munda aut ablue me ô Pater, filii tui mihi hîc a dextris astantis et

illi meam iniustitiam ac debitum culpae et poenae potenter imputasti, horrendasque poenas a me optimo iure perferendas in eum effudisti: ita vicissim mihi secundum tuum decretum, verbum, promissionem ac sacramenta, praevalide efficaciterque imputes eius largissimam persolutionem iustitiae, perinde ac si a me ipso praestita esset: illa me orna, iustifica et absolve, et porro etiam vita inde proveniente dona, et bea. Munda aut ablue me ô Pater, filii tui mihi hîc a dextris astantis et patrocinantis, preciosissimo sanguine, ab omnibus debitis ac peccatis meis. Acceptila ô Pater

largissimam persolutionem iustitiae, perinde ac si a me ipso praestita esset: illa me orna, iustifica et absolve, et porro etiam vita inde proveniente dona, et bea. Munda aut ablue me ô Pater, filii tui mihi hîc a dextris astantis et patrocinantis, preciosissimo sanguine, ab omnibus debitis ac peccatis meis. Acceptila ô Pater benignissime, aut acceptam ferto mihi persolutionem debiti iustitiae, ob hanc alienam mei causa factam imputatamque mihi iustitiae persolutionem, perinde ac si ego ipse revera tibi eam largissime cumulatissimeque praestitissem: cum ego eam tantum imaginarie, dum

filii tui mihi hîc a dextris astantis et patrocinantis, preciosissimo sanguine, ab omnibus debitis ac peccatis meis. Acceptila ô Pater benignissime, aut acceptam ferto mihi persolutionem debiti iustitiae, ob hanc alienam mei causa factam imputatamque mihi iustitiae persolutionem, perinde ac si ego ipse revera tibi eam largissime cumulatissimeque praestitissem: cum ego eam tantum imaginarie, dum mihi imputatur, praestiterim: atque ita meum debitum ac chirographum condona et dele, cruci filii tui affixum. Reconciliare ac propitiare mihi, preciosissimo sanguine, aut satisfactione

acceptam ferto mihi persolutionem debiti iustitiae, ob hanc alienam mei causa factam imputatamque mihi iustitiae persolutionem, perinde ac si ego ipse revera tibi eam largissime cumulatissimeque praestitissem: cum ego eam tantum imaginarie, dum mihi imputatur, praestiterim: atque ita meum debitum ac chirographum condona et dele, cruci filii tui affixum. Reconciliare ac propitiare mihi, preciosissimo sanguine, aut satisfactione filii tui, meque perditissimam ovem aut filium Accepta aut recipe in gratiam favoremque tuum, ut iustum, ac iam filium et haeredem tuum. Haec agente et veluti vera

causa factam imputatamque mihi iustitiae persolutionem, perinde ac si ego ipse revera tibi eam largissime cumulatissimeque praestitissem: cum ego eam tantum imaginarie, dum mihi imputatur, praestiterim: atque ita meum debitum ac chirographum condona et dele, cruci filii tui affixum. Reconciliare ac propitiare mihi, preciosissimo sanguine, aut satisfactione filii tui, meque perditissimam ovem aut filium Accepta aut recipe in gratiam favoremque tuum, ut iustum, ac iam filium et haeredem tuum. Haec agente et veluti vera vivaque fide loquente peccatore coram throno gratiae ad caelestem

dum mihi imputatur, praestiterim: atque ita meum debitum ac chirographum condona et dele, cruci filii tui affixum. Reconciliare ac propitiare mihi, preciosissimo sanguine, aut satisfactione filii tui, meque perditissimam ovem aut filium Accepta aut recipe in gratiam favoremque tuum, ut iustum, ac iam filium et haeredem tuum. Haec agente et veluti vera vivaque fide loquente peccatore coram throno gratiae ad caelestem patrem, noster ille caelestis perpetuusque sacerdos, advocatus ac mediator nobis astans, nequaquam ociatur, sed nostra illa vota efficaciter patri offert: et talem

filii tui, meque perditissimam ovem aut filium Accepta aut recipe in gratiam favoremque tuum, ut iustum, ac iam filium et haeredem tuum. Haec agente et veluti vera vivaque fide loquente peccatore coram throno gratiae ad caelestem patrem, noster ille caelestis perpetuusque sacerdos, advocatus ac mediator nobis astans, nequaquam ociatur, sed nostra illa vota efficaciter patri offert: et talem imputationem iustitiae suae, acceptilationem nostrae solutionis, aut debiti condonationem seu iustificationem potenter impetrat, ut iam voti compotes, hilares ac veluti tripudiantes canamus: Deus

perpetuusque sacerdos, advocatus ac mediator nobis astans, nequaquam ociatur, sed nostra illa vota efficaciter patri offert: et talem imputationem iustitiae suae, acceptilationem nostrae solutionis, aut debiti condonationem seu iustificationem potenter impetrat, ut iam voti compotes, hilares ac veluti tripudiantes canamus: Deus nos filio suo intercedente iustificat, quis est qui nos condemnet? Ille, ille nostram imaginariam solutionem debitorum acceptilat, acceptamve fert, ac in suum rationalem vitae librum refert: Ille nos sui verbi quietantia quietat, et nobis pacem concedit spiritu

nostrae solutionis, aut debiti condonationem seu iustificationem potenter impetrat, ut iam voti compotes, hilares ac veluti tripudiantes canamus: Deus nos filio suo intercedente iustificat, quis est qui nos condemnet? Ille, ille nostram imaginariam solutionem debitorum acceptilat, acceptamve fert, ac in suum rationalem vitae librum refert: Ille nos sui verbi quietantia quietat, et nobis pacem concedit spiritu in super ipsius in corde nostro clamante, Abba Pater: et testimonium spiritui nostro dante, quod filii Dei simus. Sic peragitur nostra Theologica acceptilatio, imputatio iustitiae,

in miseros peccatores pro data pecunia transferre: voluntque Deum illam eis imputare, et ob eam ipsos eorumque persolutionem acceptilare, eorumque peccata remittere, eosque (ut vulgari verbo utar) quitare, aut quietare. Hic etiam horrendus ipsorum furor et caecitas diligentissime observandus ac expendendus est, quod dum imputativam iustitiam ut falsam et absurdam contemnunt ac condemnant, nihil aliud quam imputativam iustitiam docent: dumque filii Dei perfectissimam iustitiam obedientiae ac passionis posse in nos per imputationem transcribi, nosve ea vere iustificari negant, interim

et ob eam ipsos eorumque persolutionem acceptilare, eorumque peccata remittere, eosque (ut vulgari verbo utar) quitare, aut quietare. Hic etiam horrendus ipsorum furor et caecitas diligentissime observandus ac expendendus est, quod dum imputativam iustitiam ut falsam et absurdam contemnunt ac condemnant, nihil aliud quam imputativam iustitiam docent: dumque filii Dei perfectissimam iustitiam obedientiae ac passionis posse in nos per imputationem transcribi, nosve ea vere iustificari negant, interim plenis buccis ac bullis, hominum iustitias nobis venditant, transcribunt et imputant,

quitare, aut quietare. Hic etiam horrendus ipsorum furor et caecitas diligentissime observandus ac expendendus est, quod dum imputativam iustitiam ut falsam et absurdam contemnunt ac condemnant, nihil aliud quam imputativam iustitiam docent: dumque filii Dei perfectissimam iustitiam obedientiae ac passionis posse in nos per imputationem transcribi, nosve ea vere iustificari negant, interim plenis buccis ac bullis, hominum iustitias nobis venditant, transcribunt et imputant, eorumque imputatione nos iustificari et salvari volunt. Acceptationi, et verbo Acceptandi, est valde vicina

est, quod dum imputativam iustitiam ut falsam et absurdam contemnunt ac condemnant, nihil aliud quam imputativam iustitiam docent: dumque filii Dei perfectissimam iustitiam obedientiae ac passionis posse in nos per imputationem transcribi, nosve ea vere iustificari negant, interim plenis buccis ac bullis, hominum iustitias nobis venditant, transcribunt et imputant, eorumque imputatione nos iustificari et salvari volunt. Acceptationi, et verbo Acceptandi, est valde vicina loquutio Accipere personam. est enim gratis, ac quasi praeter ius alicui favere. Sic enim etiam pater

nosve ea vere iustificari negant, interim plenis buccis ac bullis, hominum iustitias nobis venditant, transcribunt et imputant, eorumque imputatione nos iustificari et salvari volunt. Acceptationi, et verbo Acceptandi, est valde vicina loquutio Accipere personam. est enim gratis, ac quasi praeter ius alicui favere. Sic enim etiam pater caelestis nos perditos filios, praeter meritum nostrum ac ius, ob passionem unigeniti, inter filios suos recipit, adoptat ac diligit. Ut vero tanto plus lucis ac certitudinis explicationi huius locutionis et rei etiam apud dubios, atque adeo

et imputant, eorumque imputatione nos iustificari et salvari volunt. Acceptationi, et verbo Acceptandi, est valde vicina loquutio Accipere personam. est enim gratis, ac quasi praeter ius alicui favere. Sic enim etiam pater caelestis nos perditos filios, praeter meritum nostrum ac ius, ob passionem unigeniti, inter filios suos recipit, adoptat ac diligit. Ut vero tanto plus lucis ac certitudinis explicationi huius locutionis et rei etiam apud dubios, atque adeo apud adversarios accedat, adscribam prolixum locum Dominici Soti, primarii adversariorum Theologi, verba Rom.

volunt. Acceptationi, et verbo Acceptandi, est valde vicina loquutio Accipere personam. est enim gratis, ac quasi praeter ius alicui favere. Sic enim etiam pater caelestis nos perditos filios, praeter meritum nostrum ac ius, ob passionem unigeniti, inter filios suos recipit, adoptat ac diligit. Ut vero tanto plus lucis ac certitudinis explicationi huius locutionis et rei etiam apud dubios, atque adeo apud adversarios accedat, adscribam prolixum locum Dominici Soti, primarii adversariorum Theologi, verba Rom. 4. prorsus secundum nostram sententiam explicantis, qui in suis

Acceptandi, est valde vicina loquutio Accipere personam. est enim gratis, ac quasi praeter ius alicui favere. Sic enim etiam pater caelestis nos perditos filios, praeter meritum nostrum ac ius, ob passionem unigeniti, inter filios suos recipit, adoptat ac diligit. Ut vero tanto plus lucis ac certitudinis explicationi huius locutionis et rei etiam apud dubios, atque adeo apud adversarios accedat, adscribam prolixum locum Dominici Soti, primarii adversariorum Theologi, verba Rom. 4. prorsus secundum nostram sententiam explicantis, qui in suis commentariis ita scribit: Sicut et David

ἀκήδεια, quasi dicas incuriositas, negligentia. Sic vocaverunt olim Theologi istud detestandum fastidium verbi Dei, verae pietatis, et omnis rectae actionis: cum homines perinde nauseant ad verbum Dei, ad beneficia et donum Dei, omneque studium erga Deum, ac olim Iudaei nauseabant ad caeleste Manna, et Aegyptias ollas appetebant. Gregorius in Homiliis eam sic describit: Acedia est, de virtutum laudabili exercitio utriusque hominis languida deiectio. Bernhardus vero in Epist. ita: Acedia est animi quidam languor, cum legere non libet, orare non

in lege: id est, probas et gloriaris de lege, externa quadam specie et carnali conatu. Paulus alioqui ex corde acquiescit in lege, Rom. 7. Porro Gal. 1. habet Vulgata, Non acquievi cum carne et sanguine. i. non contuli cum eis. Parum enim commode Vulgata vertit Graecam vocem: AC VERE, per metaphoram varia significat. Deut. 6, Acues legem filiis tuis: pro, subinde inculcabis, et veluti expolies, ut sit eis perspicua, et in recenti memoria, nec eis praecepta Dei veluti rubigine per tuam negligentiam obscurentur. Posses etiam intelligere de summa severitate legis, quae

plerunque suis somniis reddunt mandata Dei obtusa aut hebetia, quasi Deus non adeo exactam obedientiam per legem flagitet, nec ea ipsammet naturam et pravum corredarguat, possitque ei homo plene obedire. Quare contra monendi sunt homines, praesertim iuventus, legem Dei intima cordis scrutari, ac damnare. Sic Christus acuit legem Matth. 5, ostendens eam summam perfectissimamque obedientiam flagitare, et vel intimos cordis motus damnare. Ad haec, nullus pene est usus legis, nisi summa eius ac iustitiae divinae severitas una cum ira Dei patefiat, et inhaerens ac latitans malitia, aut

Quare contra monendi sunt homines, praesertim iuventus, legem Dei intima cordis scrutari, ac damnare. Sic Christus acuit legem Matth. 5, ostendens eam summam perfectissimamque obedientiam flagitare, et vel intimos cordis motus damnare. Ad haec, nullus pene est usus legis, nisi summa eius ac iustitiae divinae severitas una cum ira Dei patefiat, et inhaerens ac latitans malitia, aut vetus Adam redarguatur et confodiatur, detractis ficulneis humanae malitiae palliationibus Sic Christus ipse (ut dixi) legem acuit, et asperos eius dentes torvosque Mosis oculos auditoribus monstrat.

Dei intima cordis scrutari, ac damnare. Sic Christus acuit legem Matth. 5, ostendens eam summam perfectissimamque obedientiam flagitare, et vel intimos cordis motus damnare. Ad haec, nullus pene est usus legis, nisi summa eius ac iustitiae divinae severitas una cum ira Dei patefiat, et inhaerens ac latitans malitia, aut vetus Adam redarguatur et confodiatur, detractis ficulneis humanae malitiae palliationibus Sic Christus ipse (ut dixi) legem acuit, et asperos eius dentes torvosque Mosis oculos auditoribus monstrat. Acuere oculos contra aliquem, est horribiliter eum intueri, ut solent

Ad lites ieiunare, fructum aut finalem causam indicat: Isaiae 58. Ecce ad lites ieiunatis, ut pugno percutiatis impie: id est, ut ocium habeatis ad litigandum. Sic et in illo exemplo, Solatur se ad, Gen. 27. Ecce frater tuus solatur se ad te, vel de te, ad occidendum te: pro, eo animo ac spe, quod sit te brevi occisurus. Act quintam, Gen. 47. Et posuit Ioseph in decretum ad quintam:.i. ut quinta pars solveretur Pharaoni. Iuxta aut secundum vocem: Psal. 42, Ad vocem fistularum tuarum. Ad aliquem pracipere:

aliquando verti Ad. De loco Rom. 10 multum disputant nonnulli, ubi dicitur: Corde creditur εἰς, in vel ad iustitiam, et ore fit confessio ad salutem. Contendunt enim ex eo loco operarii, perinde esse necessariam, et prodesse ad salutem, confessionem, ac fidem ipsam. Verum sciendum est, in sacris maximam esse varietatem significationum εἰς, IN, vel AD: nec semper significare illud praecedens extreme necessarium esse ad illud sequens, sed tantum quoquo modo eo spectare aut tendere. ut Roman. 11. Col. 1,

Creavit Deus Adam, in imaginem suam creavit eum, masculum et feminam creavit eos. utrumque sexum unum Adam, id est, hominem vocando. Secundo, admodum crebro accipitur pro nomine proprio primi hominis. Sic dicit Deus Gen. 2. Non est bonum, esse Adamum solum. Et, Adduxit ad Adamum omnia animalia. Ac mox, Immisit somnum in Adam. item, Adduxit mulierem ad Adam. Tertio, Vetus Adam significat interdum corruptum hominem. Postremo, ponitur Adam pro Christo, 1. Cor. 15. Factus est ultimus Adam in spiritum vivificantem. ADAMAS. Ier. 17. Peccatum Iuda est scriptum stylo ferreo in

fuit. Addidit et accepit, Gen. 25. Addidit et peperit, Gen. 38. Non addet, veniet posthac in te, Isaiae 52. pro, non amplius veniet aut adorietur te peregrinus. ADDUCERE, verbum in sacris Iudaeorum multum usitatum, significat hostiam aut aliud quodvis munus Deo offerre, ac sacrificare. Gen. 4. Et fuit ut in fine diorum Cain adduceret de fructibus terrae oblationem Domino: Abel quoque etiam ipse adduxit de primogenitis. Per metaphoram etiam de spirituali cultu offerendo dicitur, Ier. 33. Vox adducentium confessionem in domum Domini: id est, offerentium Deo

eius generis ponitur: quia adeps et pinguedo nobilissimum quid in toto corpore est. Adeps gregis. pro, pinguissimae oves aut agni, Genes. 44, De adipe gregis offerre: pro, pinguissimas oves. Simili phrasi A deps olei, vini aut frumenti, pro pinguissimo. ut Num. 18. pro optimo oleo, musto ac frumento ponitur. Sic et Deut. 32, A deps granorum tritici. Idem exemplum et Psalmo 8, ac 147 reperitur. Sic Pharao dicit Gen. 45 ad fratres Ioseph: Venite ad me, et bonum terrae dabo vobis, ac pinguedinem terrae comedite. ADHAERERE aliquid alicui, significat ei valdo connexum

gregis. pro, pinguissimae oves aut agni, Genes. 44, De adipe gregis offerre: pro, pinguissimas oves. Simili phrasi A deps olei, vini aut frumenti, pro pinguissimo. ut Num. 18. pro optimo oleo, musto ac frumento ponitur. Sic et Deut. 32, A deps granorum tritici. Idem exemplum et Psalmo 8, ac 147 reperitur. Sic Pharao dicit Gen. 45 ad fratres Ioseph: Venite ad me, et bonum terrae dabo vobis, ac pinguedinem terrae comedite. ADHAERERE aliquid alicui, significat ei valdo connexum ac alligatum, aut quasi affixum esse. ut de ardenti amore, Gen. 34. Adhaesit anima eius

phrasi A deps olei, vini aut frumenti, pro pinguissimo. ut Num. 18. pro optimo oleo, musto ac frumento ponitur. Sic et Deut. 32, A deps granorum tritici. Idem exemplum et Psalmo 8, ac 147 reperitur. Sic Pharao dicit Gen. 45 ad fratres Ioseph: Venite ad me, et bonum terrae dabo vobis, ac pinguedinem terrae comedite. ADHAERERE aliquid alicui, significat ei valdo connexum ac alligatum, aut quasi affixum esse. ut de ardenti amore, Gen. 34. Adhaesit anima eius Dinae, et adamavit eam: idem utrumque valet. Sic et de Salomone dicitur, quod adhaeserit mulierib.

ac frumento ponitur. Sic et Deut. 32, A deps granorum tritici. Idem exemplum et Psalmo 8, ac 147 reperitur. Sic Pharao dicit Gen. 45 ad fratres Ioseph: Venite ad me, et bonum terrae dabo vobis, ac pinguedinem terrae comedite. ADHAERERE aliquid alicui, significat ei valdo connexum ac alligatum, aut quasi affixum esse. ut de ardenti amore, Gen. 34. Adhaesit anima eius Dinae, et adamavit eam: idem utrumque valet. Sic et de Salomone dicitur, quod adhaeserit mulierib. alienigenis, 1. Reg. 11. Adhaerere alicuius animam pulveri, est quasi in terram ruere, et non procul a

Psalm. 102, significat summam ariditatem praenimia afflictione, ex longa opis divinae expectatione, sicut in aestu deficiente humore adhaeret lingua faucibus. Adhaerere bono, Rom. 12, pro, sequi recta, sana ac pia consilia et facta. ADHUC adverbium habet suos quosdam Hebraismos. ut Ionae 3, Adhuc 40 dies et Ninive subvertetur: pro, post 40 dies, aut elapsis tot diebus. Adhuc paululum, pro, si res paulo magis processerit. ut Exodi 17, Oseae 1, Adhuc paululum et lapidabunt me: pro, si

de ipso vero Davide, aut Meschia. ADMIRATIO, sive Admirari, quo ad propriam significationem, nota vox est. Plerumque sane dicitur de iis quae vel grandia, vel inusitata sunt: et praesertim quorum causas non penitus pervidere possumus. Aliquando tamen simpliciter valde probare ac laudare aliquid significat. Sic legitur Christus admiratus esse fidem Centurionis, et aliorum aliquorum. Aliquando contra, improbationem significat. Sic miratus est Christus Marc. 6, ob incredulitatem quorundam. Admirantur saepe pii opera Dei, ea celebrantes et laudantes. Sic Matth. 9,

etiam increduli mirari dicuntur. Ioan. 3. Ne mireris quod dixi, Oportere vos denuo nasci. Sic Ioan. 7 mirabantur Iudaei, quod Christus nosset literas, quas non didicerat: Et ibidem Christus inquit: Unum opus feci, et omnes miramini. Sic Mar. 15, Pilatus miratus, si Christus mortuus esset, ac non credens, interrogat Centurionem. Saepe quoque per admirationem ac stuporem horrendi ac tristes casus, praesertim autem gravissimae et plane inopinatae clades denotantur, potissimum in veteri Testamento. Ierem, 41. Et erit Babel in acervos, habitatio draconum, stupor et sibilus, eo quod

vos denuo nasci. Sic Ioan. 7 mirabantur Iudaei, quod Christus nosset literas, quas non didicerat: Et ibidem Christus inquit: Unum opus feci, et omnes miramini. Sic Mar. 15, Pilatus miratus, si Christus mortuus esset, ac non credens, interrogat Centurionem. Saepe quoque per admirationem ac stuporem horrendi ac tristes casus, praesertim autem gravissimae et plane inopinatae clades denotantur, potissimum in veteri Testamento. Ierem, 41. Et erit Babel in acervos, habitatio draconum, stupor et sibilus, eo quod non sit habitator: id est, omnes mirabuntur et stupebunt de tam

Sic Ioan. 7 mirabantur Iudaei, quod Christus nosset literas, quas non didicerat: Et ibidem Christus inquit: Unum opus feci, et omnes miramini. Sic Mar. 15, Pilatus miratus, si Christus mortuus esset, ac non credens, interrogat Centurionem. Saepe quoque per admirationem ac stuporem horrendi ac tristes casus, praesertim autem gravissimae et plane inopinatae clades denotantur, potissimum in veteri Testamento. Ierem, 41. Et erit Babel in acervos, habitatio draconum, stupor et sibilus, eo quod non sit habitator: id est, omnes mirabuntur et stupebunt de tam horrenda potentissimae

id est, omnes mirabuntur et stupebunt de tam horrenda potentissimae urbis devastatione. Sic Ierem. 42 et 44. Eteritis in iusiurandum, et in stuporem, et in maledictionem. Aliquando etiam quasi dementiam quandam, caecitatemque cum impietate coniunctam declarat: sicut attoniti carent omni sensu ac intellectu. Esaiae 29 Obstupescite haec, et miramini, excaecati sunt, etc. Sic Hab. 1. Aspicite haec, et miramini contemptores, quoniam opus ego operor in diebus vestris. Quod dictum etiam Actor 13. repetitur. Aliquando denique indicat admirationem aut stuporem ex nimio metu

etiam Actor 13. repetitur. Aliquando denique indicat admirationem aut stuporem ex nimio metu ortum. sicut Psal. 48 inquit: Quoniam ecce reges congregati sunt, transierunt simul: ipsi viderunt, sic admirati sunt, conterriti sunt, et in praeceps abacti, id est, divinis terroribus ac poenis sunt ab obsidione Ierosolyma et infestatione Iudaeae abacti et fugati. ADOLESCENTIAE vocabulo plerunque vertunt Hebraeum נעורים neurim. Neque nego, aliquando iam ad pubertatem tendentes significare. Sed denotat quoque infimam

non reperitur, cum de ipsa re plurimus sermo fiat. Vocatur autem sic in Ecclesia, quicquid per sese nec probatum nec improbatum, vetitum aut mandatum est a Deo, praesertim vero in religione: ut, certum tempus constituere rebus sacris agendis, vestitus, musica, pulsus, lectiones, ordo partium ac caeremoniarum in concionibus et sacramentis administrandis, in coniungendis novis nuptis, et similibus: in quibus tamen omnibus rebus utilis aliquis delectus adhiberi potest ac debet; habita ratione hominum, temporum et personarum, aliarumque circumstantiarum. In hisce enim rebus habet Ecclesia

vero in religione: ut, certum tempus constituere rebus sacris agendis, vestitus, musica, pulsus, lectiones, ordo partium ac caeremoniarum in concionibus et sacramentis administrandis, in coniungendis novis nuptis, et similibus: in quibus tamen omnibus rebus utilis aliquis delectus adhiberi potest ac debet; habita ratione hominum, temporum et personarum, aliarumque circumstantiarum. In hisce enim rebus habet Ecclesia suam quandam libertatem ordinandi, instituendi, ac mutandi. Verum nihilominus ea libertas est ad hasce conditiones legesque astricta, quas Paulus hac Regula 1. Corinth. 14

in coniungendis novis nuptis, et similibus: in quibus tamen omnibus rebus utilis aliquis delectus adhiberi potest ac debet; habita ratione hominum, temporum et personarum, aliarumque circumstantiarum. In hisce enim rebus habet Ecclesia suam quandam libertatem ordinandi, instituendi, ac mutandi. Verum nihilominus ea libertas est ad hasce conditiones legesque astricta, quas Paulus hac Regula 1. Corinth. 14 complectitur: Omnia fiant decenter, ordine, et ad aedificationem. De hisce iudicare possunt non difficulter spirituales, et dono intelligentiae praediti homines, quae nam

ea libertas est ad hasce conditiones legesque astricta, quas Paulus hac Regula 1. Corinth. 14 complectitur: Omnia fiant decenter, ordine, et ad aedificationem. De hisce iudicare possunt non difficulter spirituales, et dono intelligentiae praediti homines, quae nam pro temporum, locorum ac hominum ratione magis ad ordinem, ad decentiam, et aedificationem pro sint. Exposui alioqui totam naturam verorum et falsorum Adiaphororum pro prio scripto Latina et Vulgari lingua edito: unde res plenius cognosci potest. Solet vero etiam haec Regula de hoc Articulo tradi: Vera Adiaphora

et aedificationem pro sint. Exposui alioqui totam naturam verorum et falsorum Adiaphororum pro prio scripto Latina et Vulgari lingua edito: unde res plenius cognosci potest. Solet vero etiam haec Regula de hoc Articulo tradi: Vera Adiaphora desinere esse Adiaphora, cum eis hae conditiones, ac veluti venena admiscentur: coactio, opinio cultus ac necessitatis, confessio, scandalum quodcunque; aditus et occasio ad abusus aut idololatrias, seu quaecunque veritatis damna: aut cum quoquo modo veritati ac aedificationi obsunt, ut apud Pontificios ipsa

naturam verorum et falsorum Adiaphororum pro prio scripto Latina et Vulgari lingua edito: unde res plenius cognosci potest. Solet vero etiam haec Regula de hoc Articulo tradi: Vera Adiaphora desinere esse Adiaphora, cum eis hae conditiones, ac veluti venena admiscentur: coactio, opinio cultus ac necessitatis, confessio, scandalum quodcunque; aditus et occasio ad abusus aut idololatrias, seu quaecunque veritatis damna: aut cum quoquo modo veritati ac aedificationi obsunt, ut apud Pontificios ipsa

de hoc Articulo tradi: Vera Adiaphora desinere esse Adiaphora, cum eis hae conditiones, ac veluti venena admiscentur: coactio, opinio cultus ac necessitatis, confessio, scandalum quodcunque; aditus et occasio ad abusus aut idololatrias, seu quaecunque veritatis damna: aut cum quoquo modo veritati ac aedificationi obsunt, ut apud Pontificios ipsa copia caeremoniarum aut τῶν παρέργων, posset veram pietatem religionemque obscurare, aut extinguere, etiamsi

caeremoniarum aut τῶν παρέργων, posset veram pietatem religionemque obscurare, aut extinguere, etiamsi illae per sese nihil penitus mali praeterea continerent. Quidam falso tribuunt Adiaphoris, quod liceat in eis magistratui quicquid velit statuere ac praecipere, etiamsi sit alienus a vera religione, ut hisce temporibus Monarchis: et quod Ecclesia ei teneatur obedire. item quod pia salutariaque Adiaphora in gratiam hominum recte mutari queant: et denique, quod in institutione ac mutatione caeremoniarum possit externa pax seu ventris

Adiaphoris, quod liceat in eis magistratui quicquid velit statuere ac praecipere, etiamsi sit alienus a vera religione, ut hisce temporibus Monarchis: et quod Ecclesia ei teneatur obedire. item quod pia salutariaque Adiaphora in gratiam hominum recte mutari queant: et denique, quod in institutione ac mutatione caeremoniarum possit externa pax seu ventris aedificatio apud persequutores quaeri. Qui perniciosissimus error copiose a me in Adiaphoricis scriptis est refutatus. Valet hic etiam plurimum Medica illa et politica Regula: Omnis mutatio periculosa. Non enim facile fit mutatio rituum sine

hic etiam plurimum Medica illa et politica Regula: Omnis mutatio periculosa. Non enim facile fit mutatio rituum sine scandalo apud imbecillos, et specie levitatis aut ambitionis apud prudentiores. Non esse necessariam, aut etiam possibilem conformitatem omnium caeremoniarum in diversis Ecclesiis ac regionibus, satis D. Augustinus ad Ianuarium, et Gregorius ad minorem Augustinum testantur. Sunt vero etiam in communi vita plurima Adiaphora, ubi Deus nobis nostro arbitrio agere, exclusa tamen petulantia et temeritate, permittit. Quin et philosophi de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam

oris, verba, sacrificia, et alia huiusmodi: alium internum cordis. item, alium esse in spiritu et veritate, seu spirituali motu, veraque fide in Deum praestitum: alium, in hypocrisi. denique alium esse, quem sophistae vocant ex opere operato, id est, cum tantum per sese ipsum opus consideratur, ac Deo gratum acceptumque aestimatur, sive cultor habeat fidem, sive non: ut est ministerium ministri baptizantis, aut sacram coenam ministrantis. alium, ex opere operantis: id est, cum cultus ex vera fide colentis aestimatur. sicut Abel maiorem et gratiorem hostiam fide obtulit, quam Cain: et

aestimatur. sicut Abel maiorem et gratiorem hostiam fide obtulit, quam Cain: et sicut in baptizando et communicante fides exigitur. Olim igitur erat alligatus Dei cultus, ex ipsius mandato, ad certa loca, tempora, aliasque circumstantias externas. Nunc non perinde est. Solent vero non renati ac carnales homines plerumque tantum ad opus operatum, seu externum cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice praestare, ac in eo summam pietatis collocare. Nam veram cordis obedientiam, veram agnitionem, timorem, et alios spirituales animi motus exhibere Deo nequeunt,

erat alligatus Dei cultus, ex ipsius mandato, ad certa loca, tempora, aliasque circumstantias externas. Nunc non perinde est. Solent vero non renati ac carnales homines plerumque tantum ad opus operatum, seu externum cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice praestare, ac in eo summam pietatis collocare. Nam veram cordis obedientiam, veram agnitionem, timorem, et alios spirituales animi motus exhibere Deo nequeunt, Caeterum cum pii vera fide externum aliquem cultum aut opus a Deo mandatum praestant, nihilominus in spiritu Deum colere dicuntur: sicut Paulus dicit,

sicut et Paulus ubique testatur, se Dei, non hominum δοῦλον aut servum esse. Libro decimo de Civitate Dei, distinguit quidem hosce cultus, sed loquitur de cultu hominum viventium: et interponit praeclaram sententiam, quae cultum sanctorum penitus damnat ac tollit: Fidenter (inquit) audemus dicere, religionem non esse nisi Dei cultum. Ludovicus porro Vives in suis Annotationibus super eum librum, facit mentionem istius distinctionis Latriae, Duliae, et Hyperduliae: et dicit Laurentium Vallam affirmare, idem esse Duliam et Latriam: quod et ipse ibi

quam ipsum Deum. Certe innumerae preculae etiam typis impressae ostendunt, eos ab illis simpliciter et diserte opem in suis difficultatibus implorasse. Sicut in eodem opere ait Vives, multos Christianos sic colere statuas, ut gentiles. Angelus in Apocalypsi nullo modo vult adorari. nec Paulus ac Barnabas in Actis. Dicetur de huius vocis phrasibus etiam in aliis vocabulis, quae ei adiungi solent. ADVENTUS, et Advenio, nota vox est. Celebratur autem loquutio Adventus Domini, qui duplex potissimum est. Primum, cum venit in carnem ad redimendum genus humanum: Deinde, cum in

28. Destrues, et non aedificabis eos. Ieremiae 42. Aedificabo, non destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel materfam. cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum:

et non aedificabis eos. Ieremiae 42. Aedificabo, non destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel materfam. cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum: id est, liberis et re

cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum: id est, liberis et re familiari ditasse. Sic Nathan Davidi promittit, Deum illi aedificaturum domum: id est, ipsum et eius posteros, liberis ac re familiari omnique re necessaria ditaturum. Sic et sapiens mulier proverb. 14 dicitur aedificare domum. Significat etiam crebro docere: unde doctores dicuntur aedificantes, quia mentes hominum salutari doctrina extruuntur, melioresque fiunt. Lapis quem raprobaverunt aedificantes, factus est

in altera vita. Filii ab Hebraeis dicuntur בנים banim, quasi aedificantes, quod domum et patrem aedificent: Id est, tum vivum iuvent, tum et mortuum quasi adhuc viventem referant et repraesentent, eius nomen in memoria hominum retineant, eiusque famam ac facta tueantur, ut non plane mortuus esse videatur. Sic et Rachel petens sibi ex ancilla procreari liberos, inquit, Si forte ex ea aedificer. Accipitur tamen aliquando etiam in malam partem: ut cum 1. Corinth. 10, imbecillus frater ab alio comedente idolothyta, ad impietatem aedificari

Sic et Rachel petens sibi ex ancilla procreari liberos, inquit, Si forte ex ea aedificer. Accipitur tamen aliquando etiam in malam partem: ut cum 1. Corinth. 10, imbecillus frater ab alio comedente idolothyta, ad impietatem aedificari dicitur: id est, in ea confirmari, ut paulatim magis ac magis fiat ethnicus, illisque idololatriis sese adiungat. Aedificare super harenam aut petram, Matthaei 7, proverbialis quaedam loquutio est, de incerto aut instabili fundamento actionis aut operis. Contrarias plane significationes verbum destruere et destructio habet, quae ex hisce facile

fiat ethnicus, illisque idololatriis sese adiungat. Aedificare super harenam aut petram, Matthaei 7, proverbialis quaedam loquutio est, de incerto aut instabili fundamento actionis aut operis. Contrarias plane significationes verbum destruere et destructio habet, quae ex hisce facile iudicari ac intelligi queunt, ut et supra monui. Aedificare domum fratris, est, mortui sine liberis fratris uxorem ducere, et ex ea liberos illo mortuo procreare, qui eum quasi redivivum, utpote eius haeredes, exhibeant. Deuteron. 25. Aedificari in aeternum, est ita confirmari aut constabiliri, ut

eum quasi redivivum, utpote eius haeredes, exhibeant. Deuteron. 25. Aedificari in aeternum, est ita confirmari aut constabiliri, ut quasi firmissimum aedificium perpetuo duret Psal. 89. In seculum misericordia aedificabitur: id est, perpetuo misericordia Dei durabit, parataque ac prompta piis erit. AEMULARI: vide in voce ZELUS. AENIGMATIZARE AENIGMA, pro, loqui aenigmatice. Ezech 17 Aenigmatiza aenigma, et paraboliza parabolam. Aliquando Aenigma simpliciter salutaria documenta et providentiae divinae exempla significat Psalm. 78. Aperiam in

in aliis. Isaiae 59. Impegit in platea aequitas: et aequitas ingredi non potuit, id est, nihil iuste pieque usquam agitur iustitia est submota ex tota civitate. Hypotyposis elegans est. Sic Isaiae 53. Qui ambulat in iustitiis, et loquitur aequitates: id est, qui iusta et aequa sequitur, agit ac promovet. Sic et Psal. 17, Oculitui iudicent aequitates. id est: Tu, o Deus, promove et iuva ea omnia, quae recta et aequa sunt. Vide infra RECTUM. AESTATIS SICCITATES, pro summis siccitatibus ponitur, Psal. 32. Aestas alioqui saepe pro ipsis fructibus

cor vestrum, sicut aggravaverunt Aegyptii? pro, obstinate et pertinaciter resistetis. Idem valet Cor indurare. Aggravare iugum, 1. Regum duodecimo, pro onerare gravioribus tributis, et aliis servilibus oneribus. aggravari manum alicuius super aliquem, Psalmo trigesimosecundo: Die ac nocte aggravatur super me manus tua: id est, invalescit, aut subinde me gravius castigat. Contra Alleviari manum, 1. Sam. 6. pro, remittere castigationes, Aggravare opus super Israelitas, Exodi quinto: pro, magis ac magis eos onerari operibus ac laboribus. Sic Aggravatum est praelium

aggravari manum alicuius super aliquem, Psalmo trigesimosecundo: Die ac nocte aggravatur super me manus tua: id est, invalescit, aut subinde me gravius castigat. Contra Alleviari manum, 1. Sam. 6. pro, remittere castigationes, Aggravare opus super Israelitas, Exodi quinto: pro, magis ac magis eos onerari operibus ac laboribus. Sic Aggravatum est praelium Philistaeorum super Saulem, 1. Samuelis 31: id est, ingruit, incubuit in ea parte hostilis impetus vehementius. AGGREGARI AD PATRES, aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum:

super aliquem, Psalmo trigesimosecundo: Die ac nocte aggravatur super me manus tua: id est, invalescit, aut subinde me gravius castigat. Contra Alleviari manum, 1. Sam. 6. pro, remittere castigationes, Aggravare opus super Israelitas, Exodi quinto: pro, magis ac magis eos onerari operibus ac laboribus. Sic Aggravatum est praelium Philistaeorum super Saulem, 1. Samuelis 31: id est, ingruit, incubuit in ea parte hostilis impetus vehementius. AGGREGARI AD PATRES, aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27.

in sanguine suo. AGNOSCO verbum postea plenius exponetur, in verbo COGNOSCO, et porro etiam in NOVI. Hoc igitut nunc tantum breviter observetur, quod cum Deus dicitur Agnoscere aliquem, significat eum amare, fovere, tueri. Amos tertio, Psalmo primo, et trigesimoprimo. Notis enim ac familiaribus favemus. Agnoscere porro faciem in iudicio, est idem quod suscipere personam: de qua re in voce PERSONA. ALA, ab avibus sumpta metaphora, varias habet significationes. ut Exodi 19: Portavi te super alas aquilarum: id est, summa clementia gestavi ac fovi te, sicut

Notis enim ac familiaribus favemus. Agnoscere porro faciem in iudicio, est idem quod suscipere personam: de qua re in voce PERSONA. ALA, ab avibus sumpta metaphora, varias habet significationes. ut Exodi 19: Portavi te super alas aquilarum: id est, summa clementia gestavi ac fovi te, sicut aquilae suos pullos gestant: Psalmo decimoseptimo, et Deuteronomii trigesimosecundo: Sub umbra alarum tuarum Domine abscondes me: id est, sub singulari praesidio, aut patrocinio. Allusio est potissimum ad similitudinem gallinae, protegentis pullos suos alis. Porro Ruth

veniant: sive quia candida accedentibus maculis obscurantur, et rursus lotione sordium pristino colori restituuntur: sive quia plurimum lucis habet, plerumque tum innocentiam, tum laeticiam, et res secundas significat. Contra ater, tum tristiciam, tum etiam malitiam: sicut et Rubedo peccatum, ac contaminatam vitam notat. de qua re vide infra RUBEDO et RUBEFACIO. Quae colorum symbola etiam aliis linguis nota sunt. Dicitur autem aliquid de hac re postea. Album igitur aliquid fieri, aut Albari, alias significat per metaphoram remissionem peccatorum. ut Isaiae 1, Sicut nix albi

Ezechielis trigesimo: Brachium Pharaonis confregi, et ecce non fuit alligatum, ut ponantur medicamenta, ut apponantur fasciae ad obligandum illud. Sic Christus suum officium Isaiae 61 exponit: Ad evangelizandum afflictis misit me, ut alligarem contritos corde. Alligare praecepta digitis ac cordi, Proverb 6 et 7, est diligenter ea ediscere et custodire. Sic et Isaiae 8, Colliga testimonium, et obsigna legem. Sic et Moyses saepe praecipit alligari legem aut eius memorialia ad frontem et brachia. Christus dicit Pharisaeos alligare onera importabilia super alios, quae ipsi digito

maioribus orti: id est, non eximiis progenitoribus. ALMA, vox Hebraea, Isaiae septimo, Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen eius Emanuel, etc. controversa est, dum Evangelista Matthaeus interpretatur virginem, sicut et Septuaginta: quam versionem ac sensum etiam tota Ecclesia sequuta est inde â Christo usque ad nostra tempora: contra vero Iudaei, tantum puellam aut iuvenculam significare contendunt. Rationes vero plures evidentissime nostram sententiam comprobantes, in promptu sunt: quarum praecipuae hae videri queant. Prima, quod haec vox

castitatem. Quinetiam hodie in Italia, ut maxime aliquando in publicum prodeant, valde tegi peplis solent. Altera causa est, quare virgines dicuntur Almae, aut occultae, seu absconditae, quia contra maritatae cognosci â viro, et cognoscere virum dicuntur: item quia earum nuditas a marito detegi ac revelari, seu patefieri dicitur. Tertia ratio est, quia additur articulus in Hebraeo ה he העלמה, et in Graeco ἣ, quae indicat non quamvis adolescentulam concepturam: sed quandam

seu patefieri dicitur. Tertia ratio est, quia additur articulus in Hebraeo ה he העלמה, et in Graeco ἣ, quae indicat non quamvis adolescentulam concepturam: sed quandam eximiam ac singularem, specialique quapiam re commendabilem. quae res nihil perinde apte intelligi potest, ac virginitas in conceptione retenta (non certae opes, nobilitas, aut forma) quod praecipuum decus aut ornamentum adolescentularum esse solet. Quarta, quod in descriptione huius virginis et

he העלמה, et in Graeco ἣ, quae indicat non quamvis adolescentulam concepturam: sed quandam eximiam ac singularem, specialique quapiam re commendabilem. quae res nihil perinde apte intelligi potest, ac virginitas in conceptione retenta (non certae opes, nobilitas, aut forma) quod praecipuum decus aut ornamentum adolescentularum esse solet. Quarta, quod in descriptione huius virginis et conceptionis nulla prorsus fit mentio viri alicuius: cum id et res ipsa, si naturaliter fieri deberet,

aut ornamentum adolescentularum esse solet. Quarta, quod in descriptione huius virginis et conceptionis nulla prorsus fit mentio viri alicuius: cum id et res ipsa, si naturaliter fieri deberet, postulet: et mulierculae a viris maritîsve suis circumscribi et definiri soleant in omnibus linguis ac gentibus, semperque mentio viri potius quam mulieris in descriptionibus familiarum fieri soleat. Quod profecto singulari mysterio non caret. Consimili vero ratione etiam Ieremias capite trigesimoprimo, de Meschia agens dicit, Deum creaturum esse rem novam, nempe ut mulier complectatur, aut

in descriptionibus familiarum fieri soleat. Quod profecto singulari mysterio non caret. Consimili vero ratione etiam Ieremias capite trigesimoprimo, de Meschia agens dicit, Deum creaturum esse rem novam, nempe ut mulier complectatur, aut circum det, seu intra se concipiat virum: ubi tum res nova ac miraculosa divinitusque creanda dicitur: tum etiam nulla prorrus mentio fit mariti, illam circumdationem aut conceptionem operaturi. Sic et in prima promissione tantum semen mulieris dicitur contriturum caput serpentis, non viri: cum id rectius secundum usitatum naturae cursum marito tribuatur,

illam circumdationem aut conceptionem operaturi. Sic et in prima promissione tantum semen mulieris dicitur contriturum caput serpentis, non viri: cum id rectius secundum usitatum naturae cursum marito tribuatur, sive tanquam digniori coniugi: sive quia proprie viri est semen dare ad conceptionem ac generationem, non feminae. Eôdem facit, quod etiam Iacob Meschiam promittens, Silo eum vocat, Gen. 49. quod secundinam mulieris proprie sonat: ut indicet, eum non ab homine masculo, sed tantum ab homine femina procreandum. Consonat vero etiam historia Evangelii, seu eventus, huic harmoniae

Silo eum vocat, Gen. 49. quod secundinam mulieris proprie sonat: ut indicet, eum non ab homine masculo, sed tantum ab homine femina procreandum. Consonat vero etiam historia Evangelii, seu eventus, huic harmoniae veterum prophetarum. Quinta ratio sit, quod quoniam haec res tanquam ingens ac singulari Dei potentia efficiendum miraculum proponitur, oportet certe aliquid praeternaturale hic accidere: quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et pariat virum. Quid enim tandem miraculi esset, si

seu eventus, huic harmoniae veterum prophetarum. Quinta ratio sit, quod quoniam haec res tanquam ingens ac singulari Dei potentia efficiendum miraculum proponitur, oportet certe aliquid praeternaturale hic accidere: quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et pariat virum. Quid enim tandem miraculi esset, si iuvencula viro tradita, ex eo conciperet et gigneret? Quoniam igitur miraculosa conceptio ac partus esse debet, recte de virgine operatione Dei conceptura, locus hic intelligitur. Si vero

hic accidere: quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et pariat virum. Quid enim tandem miraculi esset, si iuvencula viro tradita, ex eo conciperet et gigneret? Quoniam igitur miraculosa conceptio ac partus esse debet, recte de virgine operatione Dei conceptura, locus hic intelligitur. Si vero hic obiiciatur, Prophetiam hanc non convenire IESU, aut matri eius, quia signum datur illis tempore Isaiae viventibus hominibus ac in eorum confirmationem, non autem posteris: quare non posse id accipi

ex eo conciperet et gigneret? Quoniam igitur miraculosa conceptio ac partus esse debet, recte de virgine operatione Dei conceptura, locus hic intelligitur. Si vero hic obiiciatur, Prophetiam hanc non convenire IESU, aut matri eius, quia signum datur illis tempore Isaiae viventibus hominibus ac in eorum confirmationem, non autem posteris: quare non posse id accipi de vitgine, aut facto post mille annos sequuturo. Respon. Prophetia est, et non tantum incredulo contemptorique divinorum miraculorum Achazo proponitur, sed etiam toti populo Dei: nec solum illis tum viventibus Israelitis,

de uno tantum homine aut aetate agit, sed etlam de omnibus posteris sicut Paulus et Petrus dicunt, omnia propter nos scripta esse, Rom. 15. 1. Cor. 10, 1. Petri 1. Sic saepe Prophetae confirmant et consolantur suos praedictione venturorum olim ac post longum tempus bonorum, nempe tempore Meschiae, quae tamen tempora illius aevi homines non erant visuri. Deus confirmat Evam et Adamum promissione seminis mulieris, contrituri caput serpentis. Eva putat se mox illud semen consequuturam, et esse ipsummet Cainum, praeclarissimam nempe

contendant, aut muliere viro cognita, eo ipso consilio, ut locum Isaiae labefactare conentur: tamen revera non possunt, siquidem aeque ut in caeteris locis in Salomone pro iuvencula virgine ponitur, quod per hoc quartum indicare voluerit affectum illum et ardens studium viri virginem depereuntis ac ambientis: quod perinde equidem absconditum, ac cognitu difficile est, ut reliqua tria. Atque haec quidem sententia ac expositio, ut simplex est, et vera, ita plane nihil habet absurdi, aut obscoeni. Et pluraliter elamoth Psalm. 68, Praecedunt cantores, subsequuntur musici, in medio autem

consilio, ut locum Isaiae labefactare conentur: tamen revera non possunt, siquidem aeque ut in caeteris locis in Salomone pro iuvencula virgine ponitur, quod per hoc quartum indicare voluerit affectum illum et ardens studium viri virginem depereuntis ac ambientis: quod perinde equidem absconditum, ac cognitu difficile est, ut reliqua tria. Atque haec quidem sententia ac expositio, ut simplex est, et vera, ita plane nihil habet absurdi, aut obscoeni. Et pluraliter elamoth Psalm. 68, Praecedunt cantores, subsequuntur musici, in medio autem adolescentulae cum tympanis. Cant. 1. Propterea

siquidem aeque ut in caeteris locis in Salomone pro iuvencula virgine ponitur, quod per hoc quartum indicare voluerit affectum illum et ardens studium viri virginem depereuntis ac ambientis: quod perinde equidem absconditum, ac cognitu difficile est, ut reliqua tria. Atque haec quidem sententia ac expositio, ut simplex est, et vera, ita plane nihil habet absurdi, aut obscoeni. Et pluraliter elamoth Psalm. 68, Praecedunt cantores, subsequuntur musici, in medio autem adolescentulae cum tympanis. Cant. 1. Propterea adolescentulae dilexerunt te. Hactenus ille. Quod ad locum Proverb. 30

ad scortum sic ferme tanquam ad emptionem alterius alicuius rei iuvenes commeent. nec magnopere eius amore inflammari possunt, quam sibi uni addictam non esse, sed temere cum quibusvis se contaminare cernunt. Non potest eos etiam dilata spes, aut difficultas potiendi, aut alius metus confundere ac perturbare: mox voto potiti sedant amorem, et ad aliquam aequabilitatem ac certitudinem animum reducunt. At amor virginis, quam sibi soli propriam amator expetit, quaque videt difficile esse potiri, ita intenditur et inflammatur, ut pene ad insaniam iuvenem redigat: vereque dici queat secundum

commeent. nec magnopere eius amore inflammari possunt, quam sibi uni addictam non esse, sed temere cum quibusvis se contaminare cernunt. Non potest eos etiam dilata spes, aut difficultas potiendi, aut alius metus confundere ac perturbare: mox voto potiti sedant amorem, et ad aliquam aequabilitatem ac certitudinem animum reducunt. At amor virginis, quam sibi soli propriam amator expetit, quaque videt difficile esse potiri, ita intenditur et inflammatur, ut pene ad insaniam iuvenem redigat: vereque dici queat secundum Salomonem, ita dubius, variabilis et fluctuans, ut perinde difficulter eius

esse potiri, ita intenditur et inflammatur, ut pene ad insaniam iuvenem redigat: vereque dici queat secundum Salomonem, ita dubius, variabilis et fluctuans, ut perinde difficulter eius viam, normam aut vestigia deprehendas, sicut aquilae in caelo, navis in aqua, et serpentis curuo et flexuoso ac sinuoso ingressu incedentis: aut sicut Poetae Amorem caecum, instabilem, volatilem et iuvenem puerum, qui mutetur in horas, faciunt. Hic etiam illud observandum est, non dici in Proverbiis incertam esse viam viri cum Alma, adolescentula, aut virgine: sed in Alma, id est, amor erga Almam aut

sed in Alma, id est, amor erga Almam aut virginem. Ex hisce omnibus liquido patet, rectissime in Isa. per ALMAM, virginem exponi, quae sit conceptura et paritura verum Emanuelem Meschiam, qui et persona et officio est Deus nobiscum: id est, cum ipse per se est revera Deus nobiscum habitans, ac carnem gestans, tum etiam patrem nobis adducens ac propitium faciens. Quo denique et illud recte adduci posset, quod prius oblitus sum dicere, quod ipsemet Propheta testatur illud miraculum conceptionis et partus, futuris aliquando post longum intervallum temporib. a Deo dandum esse: quia

Ex hisce omnibus liquido patet, rectissime in Isa. per ALMAM, virginem exponi, quae sit conceptura et paritura verum Emanuelem Meschiam, qui et persona et officio est Deus nobiscum: id est, cum ipse per se est revera Deus nobiscum habitans, ac carnem gestans, tum etiam patrem nobis adducens ac propitium faciens. Quo denique et illud recte adduci posset, quod prius oblitus sum dicere, quod ipsemet Propheta testatur illud miraculum conceptionis et partus, futuris aliquando post longum intervallum temporib. a Deo dandum esse: quia praedicit praecessuram antea esse captivitatem Assyriacam

ω literarum alphabeti: id est, verus Deus, autor omnium, a quo omnia bona proficiscantur, et in cuius laudem fiant. Sic Paulus Rom. 11 dicit: A quo, per quem, et in quem omnia. ipse enim et author et conservator est omnium bonorum, et omnia in eius gloriam spectare ac desinere debent. ALTUM, proprie id est, quod a terra sublatum, sursum tendit. Inde igitur per metaphoram alias Alta vocantur val de difficilia, quod praealta et ardua sunt quasi inaccessa. Hinc Ecclesiasticus: Altiora te ne quaesieris. Psalm. 10, Altitudo sunt iudicia tua a

sublatum, sursum tendit. Inde igitur per metaphoram alias Alta vocantur val de difficilia, quod praealta et ardua sunt quasi inaccessa. Hinc Ecclesiasticus: Altiora te ne quaesieris. Psalm. 10, Altitudo sunt iudicia tua a conspectu eius: id est, superant eius captum. Alias valde praestantia ac gloriosa, quod sint supra communem sortem rerum, supraque humilis vulgi conditionem. Sic Dominus dicitur in altis habitare. Psal. 138. et vocatur Altissimus, Gen. 14. Num. 24 Psalm. 9. et passim in Scriptura. Ier. 17, Solium gloriae et altitudo a principio: pro, solium Dei

in Scriptura. Ier. 17, Solium gloriae et altitudo a principio: pro, solium Dei glorio sum fuit ab aeterno. Sic altitudo Domini Isaiae 10. Item Christus dicitur adscendisse in altum, Psalmo 68. Ephes. 4. et Exaltatus esse, Ephes. 1, Phil. 2: quod summam beatitudinem, dignitatem, potentiam ac maiestatem significat. Sic 2. Reg. 9. domus dicitur futura altissima, id est laudatissima, gloriosissima. Et Psalm. 7, Propter eam nunc in altum revertere: id est, conscende tuum gloriosum tribunal, ut iudices: vel etiam, vindica defendendo pios, tuam nunc contemptam et despectam gloriam.

simia illius. Tale est illud Rom. 11, Noli altum sapere: id est, grandia cogitare, affectare, et de temetipso somniare. Sic Psal. 138 dicitur Dominus alta a longe prospicere: id est, eximios ac praepotentes, vel potius talia de semet somniantes, qui non tam re quam sua opinione alti sunt, negligere. Hinc phrases. In altum cornu extollere, Psal. 75. In altitudine incedere, Mich 2. Spiritus altus, id est superbus, aut etiam iracundus. Eccl. 7. Praestantior est longus

amaram. Iudicum 18 Ne forte irruant in vos viri amaro animo: id est, tum tristes, tum crudeles. ex magno moerore enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus

Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur fuisse amaro animo, 1. Sam. 1. Et milites Davidis, 1.

catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur fuisse amaro animo, 1. Sam. 1. Et milites Davidis, 1. Sam. 30. Proverb. 31. Ezech. 3 Et abii amarus in ira spiritus mei: pro, tristis simul et iratus. Ruth 1.

Ezech. 27. Et plangent super te in amaritudine animae: id est, tristi animo. Eadem significatione uxores Esau dicuntur fuisse amaritudo animi Isaaco et Rebeccae: pro, perpetuo eos cruciantes. 2 Regum 14 Vidit Dominus afflictionem Iudae amaram valde. Amaritudines aliquando vocantur res dolore ac moerore afficientes, et alterum ad iram provocantes. Sic dicit Iob 13, Scribis contra me amaritudines: id est, crimina contristantia et irritantia, aut etiam acerba decreta, seu crudeliter me punis et flagellas. Sic et Oseas capite 12 inquit: Irritavit Deum amaritudinibus: pro, gravissimis

valde molesta et noxia. Aquae amarae, Num. 15 vocatur illa aqua consecrata, et ad hoc parata, ut exploret innocentiam uxoris: sive ob causam efficientem, quod vir irritatus amara suspicione adulterii, volebat sic explorari uxorem: sive ab effectu, quod sontem mulierem amarissime cruciabant, ac excarnificabant. Amarum non raro diciturid, quod est noxium, ut supra diximus de ultimis aut exitu adulterii. Et Ier. 2 dicitur, Scies quod malum et amarum sit, reliquisse te Deum. In hoc sensu vetantur viri esse amari erga uxores, Coloss. 3, Sic et Iacob 3, zelus amarus, pro hostili

iniustitiae video te positum esse: dicit Petrus ad Simonem Magum. Ad Hebraeos sane videtur haec similitudo aut metaphora integre exponi, quod amaritudo ab effectu dicatur. inquit enim: Caventes ne radix amarulentiae sursum crescens turbet, et per eam inquinentur multi. Sicut enim amara ac venenata quaepiam herba ex terra crescit, et molestos fructus aut sapores hominibus praebet: sic et impia opinio aut doctrina ex corde crescit, et per os sese expromit in multorum perniciem, et Dei ipsius contumeliam. Eadem igitur ratione ac significatione utitur Scriptura metaphora Absynthii

turbet, et per eam inquinentur multi. Sicut enim amara ac venenata quaepiam herba ex terra crescit, et molestos fructus aut sapores hominibus praebet: sic et impia opinio aut doctrina ex corde crescit, et per os sese expromit in multorum perniciem, et Dei ipsius contumeliam. Eadem igitur ratione ac significatione utitur Scriptura metaphora Absynthii et Fellis, qua Amaritudinis. Possettamen aliqua diversitas alicubi animadverti. ut quod Iere. 9. et 23 minatur Deus, se pasturum populum suum absynthio: id est, gravissimis poenis afflictionum. In absynthium mutare iudicium, Amos 5.

Possettamen aliqua diversitas alicubi animadverti. ut quod Iere. 9. et 23 minatur Deus, se pasturum populum suum absynthio: id est, gravissimis poenis afflictionum. In absynthium mutare iudicium, Amos 5. et fructum iustitiae mutare in Absynthium, Amos 6, significat tum politicam iustitiam ac iudicium, tum et Ecclesiasticam, commutare in summam et hominibus perniciosam iniustitiam. Sic et Isaias cap. 5 inquit: Vae vobis, qui mutatis dulce in amarum, et amarum in dulce: id est, qui veram quidem doctrinam damnatis, falsam autem laudatis ac defenditis. Apocalypsis 10,

tum politicam iustitiam ac iudicium, tum et Ecclesiasticam, commutare in summam et hominibus perniciosam iniustitiam. Sic et Isaias cap. 5 inquit: Vae vobis, qui mutatis dulce in amarum, et amarum in dulce: id est, qui veram quidem doctrinam damnatis, falsam autem laudatis ac defenditis. Apocalypsis 10, dicitur liber a Ioanne devoratus, in ore quidem ei fuisse dulcis, sed in ventre amarus: quo significatur, gustum gratiae ac Christi sua quidem natura dulcem esse, sed postea habere comitem nimis acerbam crucem. Vide de hac voce aut phrasi in voce FEL.

5 inquit: Vae vobis, qui mutatis dulce in amarum, et amarum in dulce: id est, qui veram quidem doctrinam damnatis, falsam autem laudatis ac defenditis. Apocalypsis 10, dicitur liber a Ioanne devoratus, in ore quidem ei fuisse dulcis, sed in ventre amarus: quo significatur, gustum gratiae ac Christi sua quidem natura dulcem esse, sed postea habere comitem nimis acerbam crucem. Vide de hac voce aut phrasi in voce FEL. AMBULARE, per metaphoram significat vivere, tenere aliquod certum curriculum vitae, sive in communi vita, functionibus aut sententiis, seu in fide. Sicut et

31. Ambulare in delictis, Psalm. 68. Ambulare in duricia cordis sui, Ierem. 13. Ambulare fraudulenter, Proverb. 11. et 19 20 et 28. Cotra etiam ambulare simpliciter, crebrum est in Proverb. Sic Psalmo 15, Ingredi sine macula. Ambulare in consilio impiorum, Psalmo 1. id est, impie vivere ac sentire. In via regum Israel ambulare: 2. Reg. 16, est illos impios vita, fide, regimine imitari. Sicut contra ambulare in viis David, aut sicut David: 1. Reg 9. In praeceptis Dei, In iudiciis Dei, Levit. 18 In iustitiis Dei ambulare, Isa. 23. In viis Dei ambulare, Psal.

Sicut contra ambulare in viis David, aut sicut David: 1. Reg 9. In praeceptis Dei, In iudiciis Dei, Levit. 18 In iustitiis Dei ambulare, Isa. 23. In viis Dei ambulare, Psal. 128. Isa. 23. Ambulare post Dominum, 2 Reg. 23. In praeceptis Dei ambulare, Ezech 5. Item, in viis ac iustificationibus Dei, in lege, in semitis Dei, Psal. 127. Es. 2. 1. Reg 8 est, eius verbum ex animo sequi. Ambulare coram Deo, Genesis 7 et 17. Cum Deo, Genesis 5. in conspectu Dei, Genesis 28. Ambulare coram Deo in veritate, 2. Reg. 20. Item post Deum, et similia,

similia, significant, vero animi motu et sentire et agere, quae Deus praescribit, seu pie vivere ex animo. Ambulare post Baal Peor, item post deos alienos, Deut. 4, et Hebr. 7, est idola colere. Ambulare secundum carnem, in carne, aut secundum spiritum, Rom. 8, Galat. 5. sic scilicet sentire ac vivere, uti caro aut spiritus praescribit. Sic et Ambulare in, et post desideria carnis. Ambulare post avariciam, Ezech. 33. Item, post duriciem cordis sui mali, Ieremiae 3. Post peccata Ieroboam, 2. Reg. 13. Ambulare post spiritum suum, Ezech. 13. Idem ferme est, Ambulare in novitate

in luce, aut ut filii lucis, et dum lucem habetis: et contra, in tenebris, quod crebrum est in Ioanne, Paulo et Prophetis: significat pie vivere, et cognitionem Dei habere. contra, Inordinate ambulare, pro, parum pie ac honeste vivere, 2. Thess. 3. Ambulare in sapientia, Coloss. 4. pro, sapienter Ambulare in veritate et iustitia, 1 Regum 2 et 3. pro, vere, syncere, iuste. Ambulare in bonis operibus, Ephes. 2. id est, pie vivere, ac secundum Dei mandata. Ambulare in grandibus et mirabilibus,

et cognitionem Dei habere. contra, Inordinate ambulare, pro, parum pie ac honeste vivere, 2. Thess. 3. Ambulare in sapientia, Coloss. 4. pro, sapienter Ambulare in veritate et iustitia, 1 Regum 2 et 3. pro, vere, syncere, iuste. Ambulare in bonis operibus, Ephes. 2. id est, pie vivere, ac secundum Dei mandata. Ambulare in grandibus et mirabilibus, Psal. 131: id est, extra verbum in speculationes sui cerebri evagari, aut etiam extra vocationem maiora viribus tentare, insolescere, superbire. Ambulare coram Deo ex adverso, Levit. 26. pro, iactare eius titulum, et

mandata. Ambulare in grandibus et mirabilibus, Psal. 131: id est, extra verbum in speculationes sui cerebri evagari, aut etiam extra vocationem maiora viribus tentare, insolescere, superbire. Ambulare coram Deo ex adverso, Levit. 26. pro, iactare eius titulum, et tamen voluntati ac mandato eius resistere. Ibidem, Deus nobis ex adverso ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei,

Ambulare coram Deo ex adverso, Levit. 26. pro, iactare eius titulum, et tamen voluntati ac mandato eius resistere. Ibidem, Deus nobis ex adverso ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei, non externo fuco. Dicitur et Deus ambulare in populo, cum nobis adest, ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione,

tamen voluntati ac mandato eius resistere. Ibidem, Deus nobis ex adverso ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei, non externo fuco. Dicitur et Deus ambulare in populo, cum nobis adest, ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione, et bona conscientia agere. Ambulare iustitiam ante pios, Psal.

id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei, non externo fuco. Dicitur et Deus ambulare in populo, cum nobis adest, ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione, et bona conscientia agere. Ambulare iustitiam ante pios, Psal. 85. pro, pii sectabuntur iustitiam, vel potius Deus ipsos ducet in omnem veritatem ac

ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione, et bona conscientia agere. Ambulare iustitiam ante pios, Psal. 85. pro, pii sectabuntur iustitiam, vel potius Deus ipsos ducet in omnem veritatem ac iustitiam, sicut si ipsa iustitia eis viam rectam praeiret, aut etiam praeluceret. Ambulare circumquaque impios, Psal. 12, significat eorum numerositatem aut frequentiam. Ambulare cum aliquo, Proverb. 1. 1. Sam. 25. Item aliquo loco, 1. Sam. 30: id est, cum eo versari.

in terra, Psal. 73. Posuerunt in caelo os suum, et lingua eorum ambulat in terra: id est, pro libitu et arbitrio suo de omnibus rebus loquuntur et pronunciant. Ambulare facere aliquem, est ducere Psal. 25, Ambulare fac me per veritatem. Ambulare sensim, est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos

sic scribitur האמן Heamen, et ה h literam, aut potius tenuem spiritum, initio propter multum usum in pronunciando evanuisse. Christus ea, et quidem repetita, saepe utitur, pro certa asseveratione, ferme iuramenti loco: ac significat ei idem quod Vere ac certe. Sic et Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se

Heamen, et ה h literam, aut potius tenuem spiritum, initio propter multum usum in pronunciando evanuisse. Christus ea, et quidem repetita, saepe utitur, pro certa asseveratione, ferme iuramenti loco: ac significat ei idem quod Vere ac certe. Sic et Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se in Deo Amen, Iurabit in Deo Amen:

Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se in Deo Amen, Iurabit in Deo Amen: id est, in vero ac veraci, seu nequaquam fallente Deo. Additur alioqui admodum crebro in fine precationum, non solum in communi usu omnium Ecclesiarum omni tempore, sed etiam in Sacris literis: ubi quoque, ut dicatur haec vocula in finem precum, nonnunquam praecipitur: ut Deut. 27, Nehem. 8. 3. Esdrae 9, Hiere.

cuius haec sunt verba super Matth. Amen signaculum est Orationis Dominicae, quod Aquila, interpretatur Fideliter: nos possumus dicere, Vere. Causa autem, cur hanc significationem maxime probem, est. Primum quia in eo sensu Christus hac vocula utitur, ut supra dixi. Secundo, quia natura fidei ac verae precationis ea est, ut in fine precationis addatur non amplius votum, sed certa cordis asseveratio, aut assensus, quod Deus te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus, simus certo accepturi: sic

Primum venit haec vox a superponendo, aut suspendendo, quod olim apud gentiles donaria templi in eminentiori aliquo loco de parietibus aut columnis suspendebantur, ut et hodie in Papatu fieri videmus. Fuit vero in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam.

ut et hodie in Papatu fieri videmus. Fuit vero in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam ducta est, ut qui summa quadam proscriptione olim damnabantur, etiam Anathemata dicerentur; quod perinde essent a communi vita et consortio

in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam ducta est, ut qui summa quadam proscriptione olim damnabantur, etiam Anathemata dicerentur; quod perinde essent a communi vita et consortio

hominum repellendi, et tollendi e vita, sicut aliae res aut homines diis devoti ad deos suos abigendi, quib. erant dicati aut consecrati, aut quorum etiam iusto iudicio seu iustitia ad poenam suppliciumque ob aliquod tetrum scelus debebantur. Ideoque quo illos facinorosos ac pollutos veluti ad deos ablegarent, proscribebant eos veteres, uti cuivis liceret ipsos interficere. Anathem a igitur est res aut persona Deo obligata aut addicta, sive quia ei ab hominibus est pietatis causa oblata, sive quia iustitia Dei tales ob singularia aliqua piacula veluti in suos

est pietatis causa oblata, sive quia iustitia Dei tales ob singularia aliqua piacula veluti in suos carceres poenasque abripuit, comprobante et declarante id etiam hominum sententia, ut fit in excommunicationibus. Duplici enim de causa Deus vult aliquid habere vel tanquam gratum acceptumque, ac sibi oblatum: vel tanquam sibi exosum, suaeque irae ac castigationi subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro

tales ob singularia aliqua piacula veluti in suos carceres poenasque abripuit, comprobante et declarante id etiam hominum sententia, ut fit in excommunicationibus. Duplici enim de causa Deus vult aliquid habere vel tanquam gratum acceptumque, ac sibi oblatum: vel tanquam sibi exosum, suaeque irae ac castigationi subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro execrandis ponatur, quia et illa sint veluti serva et mancipia

piacula veluti in suos carceres poenasque abripuit, comprobante et declarante id etiam hominum sententia, ut fit in excommunicationibus. Duplici enim de causa Deus vult aliquid habere vel tanquam gratum acceptumque, ac sibi oblatum: vel tanquam sibi exosum, suaeque irae ac castigationi subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro execrandis ponatur, quia et illa sint veluti serva et mancipia poenae ac irae Dei, ut

subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro execrandis ponatur, quia et illa sint veluti serva et mancipia poenae ac irae Dei, ut habetur Levit. 24; Num. 18, Deut. 7. 13, ubi inquit: Abominaberis illud, quia anathema est. loquens de idolis. Sic et Iehosuae 6. 7. 10, et 1. Samuelis 15, et alias saepius, Septuaginta Herem plerunque per vocem Anathema verterunt. In novo Testamento haec vox ferme in malam

Septuaginta Herem plerunque per vocem Anathema verterunt. In novo Testamento haec vox ferme in malam partem accipitur, pro re execranda, detestanda, et irae Dei poenisque addicta et devota: ut Paulus cupit anathema esse pro fratribus Iudaeis, Rom. 9. id est, res damnata et perdenda. Quo modo ac sensu Moyses quoque petit se deleri ex libro viventium, Exodi 32: id est, tolli ex numero salvandorum, ut modo populo illud tantum scelus condonetur. Sic Paulus Gal. 1, et 1. Corinth. ultimo, falsos doctores iubet esse, aut pronunciat anathemata. Sic et Petrus negans Christum, dicitur

purgamentum et iuramentum, 1. Corinth. 4. ubi Paulus dicit, se aliosque synceros doctores pro extremis piaculis, quibus orbis terrarum polluatur, haberi. Cum enim mundus ex mandato Dei seductores pro anathematibus habere deberet, invertit id Dei mandatum, ac veros doctores pro extreme execrandis et tollendis anathematibus habet. Concludit enim ibi Apostolus hanc suae tristissimae sortis descriptionem grandi epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac

mandatum, ac veros doctores pro extreme execrandis et tollendis anathematibus habet. Concludit enim ibi Apostolus hanc suae tristissimae sortis descriptionem grandi epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac execrationi, ut omnes sentiant, nos esse veluti communes quasdam pestes ac piacula mundi: qui si diris exemplis tolleremur, orbis terrarum esset melius habiturus. Saepe (inquit Hesiodus) unus homo est causa mali toti civitati. Sic igitur olim senserunt, quod ob alicuius unius hominis grande

habet. Concludit enim ibi Apostolus hanc suae tristissimae sortis descriptionem grandi epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac execrationi, ut omnes sentiant, nos esse veluti communes quasdam pestes ac piacula mundi: qui si diris exemplis tolleremur, orbis terrarum esset melius habiturus. Saepe (inquit Hesiodus) unus homo est causa mali toti civitati. Sic igitur olim senserunt, quod ob alicuius unius hominis grande scelus impunitum, tot regiones punirentur gravissimis cladibus, ut etiam revera

de peccatis Manassae pronunciat. Quare, tales putaverunt quamprimum esse tollendos, quo ira Dei averteretur. Sic erat Achan in Iosua, sic Ionas in navi. Saepe etiam innocentes homines in magnis publicisque calamitatibus ab sumebant, in eosque sua scelera et poenas, ut ipsi somniabant, congerebant, ac diis manib, devovebant et mactabant. Tales farme fuerunt duo Decii et Curtius, quorum apud Livium fit mentio. ANCILLA, alias conditionem, alias humilitatem ac promptitudinem in serviendo significat: et quidem nonnunquam iunctim ponuntur. Ruth. 2, Quod consolatus sis me, et

homines in magnis publicisque calamitatibus ab sumebant, in eosque sua scelera et poenas, ut ipsi somniabant, congerebant, ac diis manib, devovebant et mactabant. Tales farme fuerunt duo Decii et Curtius, quorum apud Livium fit mentio. ANCILLA, alias conditionem, alias humilitatem ac promptitudinem in serviendo significat: et quidem nonnunquam iunctim ponuntur. Ruth. 2, Quod consolatus sis me, et loquutus ad cor ancillae tuae: Et ego non sum sicut una ex ancillis tuis. priore loco est humilitatis, posteriore conditionis. Sic et 1. Sam. 25, Abigail inquit ad Davidem:

lavandum pedes tuos. Sicut oculi ancillae ad manus dominae suae. Id est, omnia inde expectans. Ecce ego servus tuus, et filius ancillae tuae, Psal. 86, pro verna: id est, tibi prorsus addictus. ANGARIARE verbum, significat aliquem cogere, aut adigere ad aliquid molestum ac laboriosum, idque plerunque praeter ius, sed tamen sub praetextu publici iuris, autoritatisue. Venit autem inde, quod teste Suida angari Persis dicebantur publici aut regii nuncii, qui magna festinatione publicas literas, quo opus erat, perferre cogebantur. Illis igitur regia potestate

licebat, quosuis vel homines, vel iumenta, rhedas aut naves arripere, eisque ad approperandum suum cursum ferendâve onera aliqua uti vel abuti. Ideo Christus Matth. 5. dicit, Si quis te angariaverit ad unum miliare, (id est, coegerit secum proficisci) ibi cum illo duo: id est, potius propera, ac servias ei ulterius quam flagitat, quam ut rixando cum eo in maiores difficultates aut acerbitates incidas, et scandala excites noxia. Sic Matth. 27. dicuntur milites angariasse Simonem Cyrenaeum, ut adiuvaret Christum in ferenda cruce, usque ad supplicii locum. ANGELUS Graecavox,

timentes eum. Psal. 91, Mandabit angelis suis, ut te custodiant in omnibus viis tuis. Psal. 104. Qui facit angelos suos ventos, et ministros suos ignem flammae. In novo Testamento sunt innumera loca de bonis angelis. Est vero Angelus substantia spiritualis, iusta, ac Deo obediens et aliena a corporis coniunctione, in ministerium Dei ac piorum (teste Epistola ad Hebraeos) destinata. Pro malis angelis ponitur 2. Samuel. 24, de angelo perdente Ierosolymam. Psalm. 78, Misit eis immissionem angelorum malorum. Psal. 35. Sint ut pluma coram

custodiant in omnibus viis tuis. Psal. 104. Qui facit angelos suos ventos, et ministros suos ignem flammae. In novo Testamento sunt innumera loca de bonis angelis. Est vero Angelus substantia spiritualis, iusta, ac Deo obediens et aliena a corporis coniunctione, in ministerium Dei ac piorum (teste Epistola ad Hebraeos) destinata. Pro malis angelis ponitur 2. Samuel. 24, de angelo perdente Ierosolymam. Psalm. 78, Misit eis immissionem angelorum malorum. Psal. 35. Sint ut pluma coram vento, et angelus Domini impellat eos. Sic Iob 4, In angelis suis posuit

Israelitas. Sic Stephanus quoque primum dicit Deum apparuisse Moysi in flamma rubi. Mox dicit, angelum ei visum esse in rubo. Ita eundem et angelum et Deum patrem nominat. Vocatur et Malach. 3, Angelus foederis a Deo promissus, et a populo Dei expectatus et exoptatus. Qui et Dominus ibi dicitur, ac purificator, mundator seu iustificator, ac renovator filiorum Levi: id est, omnium credentium. Dicitur autem Angelus foederis, quia per eum fit foedus et reconciliatio in Deum et homines. Ponitur haec vox metaphora quadam pro viro valde pio, aut etiam doctore sincero. ut Sam. 19. 2. Sam. 14 et

Deum apparuisse Moysi in flamma rubi. Mox dicit, angelum ei visum esse in rubo. Ita eundem et angelum et Deum patrem nominat. Vocatur et Malach. 3, Angelus foederis a Deo promissus, et a populo Dei expectatus et exoptatus. Qui et Dominus ibi dicitur, ac purificator, mundator seu iustificator, ac renovator filiorum Levi: id est, omnium credentium. Dicitur autem Angelus foederis, quia per eum fit foedus et reconciliatio in Deum et homines. Ponitur haec vox metaphora quadam pro viro valde pio, aut etiam doctore sincero. ut Sam. 19. 2. Sam. 14 et 19: ubi tamen non tam metaphora, quam

caput anguli. Psal. 118, Matt. 21, Act. 4. 1. Petri 2. Sic et Iob 38. Isaiae 28. Ephes. 2, lapis angularis praedicatur, et pro Christo ponitur. Angulus aliquando nobilem et conspicuum locum significat. Sic dicitur, pharisaeos orasse in angulis platearum. Aliquando contra ignobilem ac obscurum. Sic negat Paulus Act. 26, ea in angulo acta esse, quae ipse de Christo concionaretur. ANGUSTIA, pro omni maiore afflictione, praesertim autem pro animi anxietate. De quo vocabulo, sicut et de Contractione, in vocibus Dilatare et Latitudo, agetur: quoniam alterum

viventem: id est, animal quodcunque. Tertio ponitur pro anima bruta, id est vegetativa et sensitiva, quae causa est vitae hominis. ut Gen. 1, Omne vivens in quo est anima vivens. Num. 11, Nunc autem anima nostra est arida: id est, vita aut corpus nostrum nullo commodo victu rigatur ac fovetur. Gen. 35, Et factum est cum egrederetur anima eius. Psal 119, Vivat anima mea, laudabit te. Tametsi haec proprie de rationali anima intelligenda sint Iob 12, In cuius manu est anima omnis viventis. 2. Sam. 1. Adhuc anima mea in me est. et 1. Reg. 17, Revertatur

Et comedes vuas iuxta animam tuam: id est pro desiderio tuo. Amara anima, et amarus animus, saepe pro acerbo, irato aut tristi animo ponitur. ut Iud. 18. 1. Sam. 1. Numer. 16. ponitur Viri anima amari: id est, concitati. et 1. Sam. 22. pro tristibus ponitur. Sic et 1. Sam. [23.] ac 2. Reg. 4, et Proverb. 3. De qua voce et phrasi supra dictum est in voce Amaritudinis. Adhaerere animam alicuius alicui, est toto pectore eum amare. ut Genes. 34, Adhaesit anima eius in Dina. 1. Sam. 18, Conglutinata est anima Ionathae cum David. Et contra, recedere animam alicuius ab

Conglutinata est anima Ionathae cum David. Et contra, recedere animam alicuius ab alio: Ieremiae 6. Ezech. 23, id est, desinere amare eum. Sexto, pro corpore vivo, aut pro homine, sed potissimum ratione corporis. Huc pertinet phrasis illa, Affligere animam, Psalm. 38. Isaiae 58. Levit. 26 ac Deuteronom. 28, Dabit tibi Deus consumptionem oculorum, et tabescentiam animae. Anima pro victu, Isaia 58. Si protuleris famelico animam tuam, et animam afflictam saturaveris. Quandoque accipitur pro pignore, pro victu, ac eo unde vita sustentatur. Item pro homine vivo aut mortuo: ut cum

phrasis illa, Affligere animam, Psalm. 38. Isaiae 58. Levit. 26 ac Deuteronom. 28, Dabit tibi Deus consumptionem oculorum, et tabescentiam animae. Anima pro victu, Isaia 58. Si protuleris famelico animam tuam, et animam afflictam saturaveris. Quandoque accipitur pro pignore, pro victu, ac eo unde vita sustentatur. Item pro homine vivo aut mortuo: ut cum Levit. 19 et 21 prohibetur, ne sacerdos semet contaminet super anima, id est, homine mortuo, aliquo suo cognato. Sic et Num. 5. 6 et 9, Immundus ab anima. Quidam vertit locum Act. 2. ex Psal. 16. citatum,

tribui queat Christo ante passionem, quando quidem eos Petrus proxime ante resurrectionem ponit, eosque resurrectioni opponit, ita ut resuscitatio sit ea ipsa liberatio et eductio ex illis cruciatibus. Reclamat et in eo contextus, quod clare Petrus ibi duas diversas partes hominis Christi facit, ac de eis separatim pronunciat, dicens: Praevidens loquutus est de resurrectione Christi, quod neque anima eius relicta sit in inferno, nec caro eius viderit corruptionem. Ubi diserte separatim anima a corpore ponitur, et separatim etiam de utroque pronunciatur. Qua ergo tandem conscientia illa duo

potuit sentire illos tam tristes cruciatus: ut sunt parturientis qui ibi per ὠδίνας significantur. Parum quoque honeste, aut etiam religiose corpus Christi vocatur cadaver, quod nunquam plane desertum fuit a divinitate. Porro quod etiam ipsa rei veritas ac doctrina Articuli descensus ad inferos, hanc sententiam non patiatur, satis ostendemus postea in voce Infernus, ubi aliquid de hac materia disseremus. ANIMUS apud Latinos plerunque ita distinguitur ab Anima, ut haec vim illam quae vitam sensumque praebet, ille vero rationis

sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme significaret, ac carnalis. Certum sane est, quod Scriptura accusans hominem, etiam ipsam rationalem animam vel maxime accuset. Caeterum ut et melius intelligamus quid sit Paulo animalis homo, et quid in nobis Scriptura accuset consideretur, admodum utilis Iacobi locus est, ubi caelestem et humanam sapientiam

superbiam aut maiestatem praeseferens. Alii haec coniungunt praecedentibus, quod iam uno anno regnaverat, cum praecedens instauratio regni facta est: et post elapsum etiam alterum annum regni accidisse illa quae mox narrantur. quam opinor esse veram sententiam. Anni merconarii, pro certi, ac determinati, quibus mercenarius nihil addi, sicut et conducens nil adimi patitur. Is. 6. et 21: In tribus annis, tanquam annis mercenarii, alleviabitur gloria Moab. Mercenarius anni in annum, Levit. 25, Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo: pro, tanquam mercenarius annuus, qui

2. pro, veniente novo anno, revoluto anno. Addite annum super annum, cessabunt agni: pro, post paucos annos cessabunt sacrificia, Isaiae 59. Annum coronare bonis, Psal. 65. pro, singulas partes anni, veluti circulum quendam suis fructibus aut commodis ornare: non aliter ac solent puellae texentes serta, ligneo circulo varios selectosque flores circumligare. Annos consumere tanquam sermonem, Psal. 90. pro, facile perire, aut praeterlabi. Esse cum aliquo dies aut annos, 1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae

Psal. 90. pro, facile perire, aut praeterlabi. Esse cum aliquo dies aut annos, 1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae magnitudine: ut Achis dicit de Davide, Qui fuit mecum dies, imo annos aliquot: pro, qui mihi tam penitus perspectus est, ac si pluribus annis mecum egisset. ponitur igitur ibi tempus, pro eo quod fit in tempore, nempe pro usu ac experientia. Dies annorum, Ezech. 38. Qui prophetaverunt in diebus illorum annorum: pro, illis temporibus. Apponere annos vitae, id est, prolongare vitam. Proverb. 3, Longitudivem

1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae magnitudine: ut Achis dicit de Davide, Qui fuit mecum dies, imo annos aliquot: pro, qui mihi tam penitus perspectus est, ac si pluribus annis mecum egisset. ponitur igitur ibi tempus, pro eo quod fit in tempore, nempe pro usu ac experientia. Dies annorum, Ezech. 38. Qui prophetaverunt in diebus illorum annorum: pro, illis temporibus. Apponere annos vitae, id est, prolongare vitam. Proverb. 3, Longitudivem dierum, et annos vitae, et pacem apponet tibi. Multitudo annorum: pro, senibus, Iob 32. Dies

102. et Hebraeorum 1, Anni tui non deficient. Proverb. 5, Ne des annos tuos crudeli: pro Cave ne maritus adulterae, te iuvenem crudeliter interficiat, atque ita tibi reliquum vitae tempus abripiat. Sic annos meos in gemitibus consumpsi Psal. 31. Dierum annus pro completo, ac omnes suos dies habente anno. Vide DIES. Placabilis annus, aut beneplaciti, Isarae 61. pro, cum Deus est propitius, et ultro nos benigne vocat. Sed Retributionis annus, Isaiae 63, et Visitationis annus Ieremiae 11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et

11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et castigat. Menses, tempora et annos observatis, Gal. 4. arguit Paulus superstitiosam temporum observationem, quod Religionem ad tempora alligabant: cum Deus eam, illis Iudaicis observationibus et circumstantiis locorum ac temporum, prorrus liberasset in Novo testamento. ANTE aliquos esse, significat aliquando, ducem esse. 1 Par 19, Sophach erat ante eos. Alia huius praepositionis idiomata in CORAM exponemus. ANTICHRISTUS, idem valet quod, vel qui se confert Christo, aut etiam adversatur

utrumque sub voce Meschiae aut Christi comprehenditur. Adimit autem Antichristus Romanus IESU sacerdotium, primum dum non solum eum verbumque eius audiendum esse contendit. Secundo dum eum solum pro nobis sacrificasse, aut plene perlitasse non concedit. Tertio, dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem Ecclesiae suae: sed et alios ei gubernatores ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui

esse contendit. Secundo dum eum solum pro nobis sacrificasse, aut plene perlitasse non concedit. Tertio, dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem Ecclesiae suae: sed et alios ei gubernatores ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui et in hisce et aliis omnibus partibus doctrinae Christi pontifex Romanus Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum

aut plene perlitasse non concedit. Tertio, dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem Ecclesiae suae: sed et alios ei gubernatores ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui et in hisce et aliis omnibus partibus doctrinae Christi pontifex Romanus Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum scriptis revelatum est. ANTIQUUM est, quod olim

dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem Ecclesiae suae: sed et alios ei gubernatores ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui et in hisce et aliis omnibus partibus doctrinae Christi pontifex Romanus Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum scriptis revelatum est. ANTIQUUM est, quod olim priscis temporib. accidit. Hinc Dies antiqui pro

temporibus. Sic dicitur, A diebus antiquis, Isaiae 23. Antiqua misericordia Dei: pro, prima benevolentia, favor et beneficentia erga nos. Psal. 89, Ubinam sunt misericordiae tuae antiquae Domine, quas iurasti in veritate? id est, veteres promissiones misericordiae, favoris ac beneficentiae. Antiquorum desolationes erigent Is. 6. pro, priscas ruinas, olimque dirutas civitates instaurabunt. Ab antiquo aenigmata. Psal. 78, Loquar aenigmata ab antiquo: pro antiqua, exoleta, et quae prae vetustate pene interciderunt. Intelligit autem verba,

beneficentiae. Antiquorum desolationes erigent Is. 6. pro, priscas ruinas, olimque dirutas civitates instaurabunt. Ab antiquo aenigmata. Psal. 78, Loquar aenigmata ab antiquo: pro antiqua, exoleta, et quae prae vetustate pene interciderunt. Intelligit autem verba, miracula, ac benefacta Dei. Antiquus dierum, Dan. 7. id est, Deus aeternus qui numquam esse coepit, semperque ab aeterno fuit. Antiquitates caeli. Psal. 68, Qui equitat in caelis, caelis antiquitatis: id est, in sua gloria aeterna. Reges antiquitatis: pro, antiqui, prisci. Sic Isaiae

vel etiam externi status. Iudicum 5, torrens Kison vocatur antiquitatis propterea quod antiquitus Deus constituerat, aut etiam praedixerat se ibi perditutum esse Cananaeos, et Israelitis victoriam de illis largiturum. Secundum antiquitates: id est, secundum veterem statum, modum ac morem, Ezech. 36. APERIRE os, aut labra, saepe adiungitur verbis loquendi, grata quadam superfluitate aut tautologia, aut perissologia. Aliquando etiam, ipsam loquutionem in dicat. Exemplum prioris est Iob 32. Aperiam labia mea, et loquar. Et 33. Aperiam os meum, loquetur lingua

quod proprie alterius est, nempe caelo quod intellectus hominis proprie divinitus donatur, tametsi et corporeis oculis talis aliqua species obiecta sit. Dicitur et Aperire mentem, ut Scripturas intelligas. Luc. 24. Aperire et claudere, ita ut nemo contrarium facere possit, significat plenam ac liberam potestatem administrandae functionis, ita ut nemo contra resistere, autid mutare queat, Isaiae 22, Ponam clavem domus David super humerum eius, et claudet, et nemo aperiet: aperiet, et nemo claudet. Locutio est sumpta ab oeconomi functione, qui plenam liberamque potestatem habet.

APPONERE Cor super aliquid, est, id curare, amare, aut etiam in id confidere. Dicitur et Apponere aliquid supra cor. Vide COR. Apponere dies, Proverbiorum 10. aut Longitudinem dierum, Proverb. 3. id est, prolongare tempus vitae. Apponi ad populos suos, est mori ac sepeliri in sepulchro maiorum suorum, Gen. 35. 49. APPREHENDERE pro attingere. Levi. 26, Apprehendit tritura vindemiam, et vindemia sementem. id est, labores et occupationes unius pertingent usque ad operas alterius prae nimia copia, ut sese invicem impediant, tempusque ad

ei esse opum ut id emere queat. Apprehendere fratrem, aut manum eius, est iuvare eum: sumpta metaphora a manuducentibus infantes. Levit. 25, Cum nutaverit manus fratris tui apud te, apprehendes eum: id est, sublevabis. Sic Deus dicit se apprehendisse manum Cyri: id est, eum rexisse, fovisse ac sustentasse, omniaque difficilia aut etiam impossibilia ei reddidisse possibilia, prona et obvia, Apprehendere terminum proximi, Deut. 19. pro, aliena invadere: ut solet fieri in agris, ubi rapax vicinus tranfert limites, et particulam aliquam soli ad se, translatis metis, attrahit.

Appropinquare Domino, quia proximi ei sunt, cum propius admittantur ad arcam, et offerant Domino. Sic Appropinquare praelium dicitur, quod acies pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1. Reg. 20. Appropinquationem Dei volunt, Isaiae 58: pro, volunt coram et veluti in faciem cum eo litigare ac expostulare, tamquam iniusto, quia eorum invocationem et ieiunia negligit. Sumpta est loquutio a forensi more, ubi partes coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur. APOSTOLUS, ablegatus, ab ἀποστέλλειν, perinde ut a legando

pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1. Reg. 20. Appropinquationem Dei volunt, Isaiae 58: pro, volunt coram et veluti in faciem cum eo litigare ac expostulare, tamquam iniusto, quia eorum invocationem et ieiunia negligit. Sumpta est loquutio a forensi more, ubi partes coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur. APOSTOLUS, ablegatus, ab ἀποστέλλειν, perinde ut a legando legatus, dicitur persona divinitus ac immediate in Novo testamento vocata, ad docendam doctrinam caelestem, et administranda Sacramenta ubique

quia eorum invocationem et ieiunia negligit. Sumpta est loquutio a forensi more, ubi partes coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur. APOSTOLUS, ablegatus, ab ἀποστέλλειν, perinde ut a legando legatus, dicitur persona divinitus ac immediate in Novo testamento vocata, ad docendam doctrinam caelestem, et administranda Sacramenta ubique per orbem terrarum, habens testimonium Spiritus sancti quod in doctrina perseveranter errare non possit. Tales Apostoli proprie fuerunt tantum illi duodecim, qui cum Christo sunt versati,

et ego mitto vos: ut ipse Dominus IESUS fuerit aliquo modo Apostolus, missus aut ablegatus, sicut et vocatur Hebr. 3. Dicit quidem Scriptura, mitti doctores etiam in Veteri testamento, ut in Exodo inquit Moyses: Mitte quem missurus es. Et Isaias, Domino dicente, Quem mittam? sese sponte offert, ac dicit, Mitte me Domine. Item in Hieremia: Currebant, et non mittebam eos, etc. Achias propheta 1. Reg. 14, dicit ad uxorem Ieroboam, Se esse durum nuncium, aut legatum. Verum in Novo testamento doctores magis proprie dicuntur Apostoli, quia longius et ad plures gentes erant

Ieroboam, Se esse durum nuncium, aut legatum. Verum in Novo testamento doctores magis proprie dicuntur Apostoli, quia longius et ad plures gentes erant ablegati. Tribuitur nihilominus haec vox et aliis eximiis doctoribus, ut Rom. 16, Qui fuerunt illustres inter Apostolos. Sic et 1. Cor. 15. ac Ephes. 4, etiam Apostoli numerantur inter eos doctores, qui post Apostolos quoque a Christo Ecclesiae donabantur. Eos veteres vocarunt viros Apostolicos, Apostolum gentium vocat se Paulus Rom. 11, quia plerunque gentilibus, divina quadam vocatione, et humana etiam pactione, facta cum Petro

Galat. 2. Pseudoapostoli, falsi doctores tempore Apostolorum dicti sunt: quod sonat, falsi apostoli. APUD aliquem aliquid esse significat alias, in eius potestate esse: alias, eius iudicio. ut, Copiosa apud te est redemptio, Psal. 130. pro, Dominus prompte, plene, ac omni tempore liberat. Sic, Apud te est propitiatio, ut timearis. Peregrinus sum, et incola apud te, ut omnes patres mei: Psalm. 39. Vel coram te, ut legitur 1. Paral. 29. pro, te teste, tuo iudicio seu potius te ita volente ac operante. Non est apud Deum, ut auxilietur inter magnum, et

Psal. 130. pro, Dominus prompte, plene, ac omni tempore liberat. Sic, Apud te est propitiatio, ut timearis. Peregrinus sum, et incola apud te, ut omnes patres mei: Psalm. 39. Vel coram te, ut legitur 1. Paral. 29. pro, te teste, tuo iudicio seu potius te ita volente ac operante. Non est apud Deum, ut auxilietur inter magnum, et eum cui non est fortitudo. 2. Paral. 14. subintellige, discrimen. Perinde facile est Domino, utrique opem ferre. Deus perfectus est scientiis apud te, Iob. 14. id est, tuo iudicio. AQUAM, pro elemento humido ac frigido

ita volente ac operante. Non est apud Deum, ut auxilietur inter magnum, et eum cui non est fortitudo. 2. Paral. 14. subintellige, discrimen. Perinde facile est Domino, utrique opem ferre. Deus perfectus est scientiis apud te, Iob. 14. id est, tuo iudicio. AQUAM, pro elemento humido ac frigido accipi notum est. Natare fecit aquas super faciem eorum, Deut, 13. pro, submersit eos. Aqua refrigerii, Psal. 23. pro refrigerantibus aquis. Dicuntur autem duplices Aquae esset aliae in caelo, aliae in terra, ut Genes. 1. habetur. Illas in caelo, quidam volunt idem

mare. Facere opus in aquis multis, significat negociationem in mari exercere. Contra Hortus sine aqua pro sterili ponitur, Isa. 1. Aquae superbae, Psal. 124, sunt aquae maximo impetu et vehementia fluentes. Significat autem persequutores potentes et acres. Et mox, Torrens ac flumina. Divisio aquae, 2 Sam. 5. Divisit Dominus hostes meos per manum meam, tanquam divisionem aquae: id est, sicut aqua effusa in diversas partes dispergitur, unaquaque parte fluente in locum sibi declivem aut pronum, nec amplius congregantur: sic et hostes mei sunt divinitus disiecti et

esse corda et cogitationes eorum. Ab eo igitur petendum esse, ut ille eos a malo ad bonum convertat: sicut initio aquas convertit, eisque quasi viam praemonstravit, qua quaeque flumina fluere debeant: sicut ex Alpibus vias aquarum divisit, ut aliae ad Orientem, aliae ad Occidentem, Septentrionem ac Meridiem properent. De hoc dicto aliquid infra in voce RIVUS disseretur. Aqua profanda alias proprie accipitur in bonam partem, de aquae copia. ut Ezech. 34 An parum vobis est, quod bibatis profunditatem aquarum? id est, fruamini magna copia aquae. Alias in malam partem, figurate de magnis

submersionis, ut supra dixi. Aqua talorum, Ezech. 47, Et traduxit me per aquas, aquas talorum: pro, non superantes profunditate talos. Per aquam facere transire, Num. 31, est lavare: Alibi significat magna pericula perpeti. Aquae plenae calicis, Psal. 73: pro secundo ac prospero vitae cursu, et abundantia rerum necessariarum. Sicut Aqua abire, Iob 14. Psal. 58, est plane interire. 2. Sam. 14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius

interire. 2. Sam. 14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius congregantur. Spiritus, aqua et sanguis, testantur in terra de Christo, et eius merito. 1. Iohan. 5: id est, Spiritus sanctus, ac verbum, et duo Sacramenta, testantur de Christo et eius merito: ut eum locum prolixius in Fideli admonitione mea de Coena, exposui. Voluere se aquam, copiam significat. Amos dicitur voluisse se sicut aqua, iu dicium, et iustitia veluti torrens vehemens. Aquis frigidis aut refrigerantibus

in Fideli admonitione mea de Coena, exposui. Voluere se aquam, copiam significat. Amos dicitur voluisse se sicut aqua, iu dicium, et iustitia veluti torrens vehemens. Aquis frigidis aut refrigerantibus comparatur bonum nuncium a longe allatum, Proverb. 25. quia utrunque gratum simul ac salutare est. Laboris oblivisci, ut aquarum quae transierunt, Iob 2. Vinum mixtum aqua, id est, insincerum, dilutum, comparatur doctrinae corruptae et seducenti, Eccl. 1. Ad quam similitudinem et Paulus alludit, cum de aduterato Evangelio aut verbo Dei loquitur. Disputatur varie

Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die, ubi de istis superioribus aquis agitur, non exornat Deus supremam

simplicissimae, et veluti liquidus quidam aer. VI. Quia Deus nobis quotidie adhuc suum aqueum thesaurum ex media regione aeris communicat, non ex caelo crystallino. Illic ergo sunt istae superiores aquae. VII. Quia id agit Moses, ut nobis describat creationem rerum visibilium, quibus uti ac frui quotidie cogimur: non eorum quae nobis et occulta et inutilia sunt. ideo etiam nihil de angelorum caelestium, paradisi aut inferni creatione scribit, imo nec de lapsu quidem angelorum: quae nobis minus necessaria, aut etiam possibilia scitu sunt. Quae ergo esset ista imprudentia Mosis, si

nihil de angelorum caelestium, paradisi aut inferni creatione scribit, imo nec de lapsu quidem angelorum: quae nobis minus necessaria, aut etiam possibilia scitu sunt. Quae ergo esset ista imprudentia Mosis, si omissis istis utilissimis et miraculosissimis aquis mediae regionis, illas ignotas ac inutiles crystallinas, super omnes sphaeras existentes, describeret? VIII. Quia cum Deus siccitatem minatur, praedicit se daturum caelum ferreum et aeneum, item caelum clausum, loquens (quod nemo dubitat, et Lutherus ac Ambrosius asserunt) de infima regione aeris. Igitur aquae caelestes, quas

istis utilissimis et miraculosissimis aquis mediae regionis, illas ignotas ac inutiles crystallinas, super omnes sphaeras existentes, describeret? VIII. Quia cum Deus siccitatem minatur, praedicit se daturum caelum ferreum et aeneum, item caelum clausum, loquens (quod nemo dubitat, et Lutherus ac Ambrosius asserunt) de infima regione aeris. Igitur aquae caelestes, quas ista caelestia claustra a nobis arcent, sunt proxime supra infimam aeris regionem, quae veluti ferreum et clausum obduratumque quoddam fundum aut contignatio, non patitur eas ad nos defluere aut pluere, donec Dominus istam

Dei, tum in communicandis istis caelestibus aquis, tum et in cohibendis, ne uno impetu effusae nos obruerent: eoque interstitium esse divinitus fabricatum. X. Quia Deus omnia ad usum hominis condidit, et nihil plane frustra. Quis autem tandem usus homini est aquarum, extra omnes caelos, ac extra totum mundum existentium, praesertim cum illas aquas, affirment isti diversissimae a nostris naturae esse? Nullae ergo ibi aquae sunt. XI. Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo

caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae concinniorem, quam alteram de

rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae concinniorem, quam alteram de aquis supra ac extra omnes caelos: sed queruntur, se solummodo voce Firmamenti in aliam sententiam rapi: cuius significationem revera (uti supra ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub caeli

revera (uti supra ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub caeli nomine notare, atque ita recte super hoc primum aereum caelum aquas collocat. Loquitur enim ille communi more, ac opinione hominum sui temporis: non ut Astronomus, subtilius atque ociosius elementa et orbes aethereos recensens. Vulgo enim, quicquid iam supra hominum caput est, in partem caeli deputatur. XIIII. Plerique studiosi Hebreae linguae putant ideo caelos Hebraice dici

Pugnat igitur ista opinio cum manifestis verbis textus. Quare Etymologia vocis שמים Schamaim, necessario componitur vel ex Scham maim, ibi aquae: vel ex Schemaiim, ubi aquae: quorum utrumque cum hac nostra sententia, quod aquae sint in ipso caelo, non supra ac extra omnes caelos, consonat. Sensus ergo huius loci in opere secundae diei est, quod firmamentum dividat aquas inferiores, ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli,

verbo Dei extiterint, aut conditi sint, tum caeli, tum et terra, quae constiterit aut extiterit ex aqua, et per aquam. Ex aqua, non tanquam ex materia: sed ex aquis eminens, et veluti esse suum ita inde accipiens, quod cum Dei iussu aquae decesserunt a terra in unum collectae, terrae concesserunt ac veluti largitae sunt propriam speciem aut formam, ut velut caput faciemque exerens, variis salutaribusque rebus, plantis et animalibus sese ornare, ac veluti redimire posset. Eâdem terra etiam omnia per aquas consistere dicitur: id est, in medio aquarum partim innatantium, partim intus in utero

sed ex aquis eminens, et veluti esse suum ita inde accipiens, quod cum Dei iussu aquae decesserunt a terra in unum collectae, terrae concesserunt ac veluti largitae sunt propriam speciem aut formam, ut velut caput faciemque exerens, variis salutaribusque rebus, plantis et animalibus sese ornare, ac veluti redimire posset. Eâdem terra etiam omnia per aquas consistere dicitur: id est, in medio aquarum partim innatantium, partim intus in utero eius reconditarum. sicut et Psalm. 24. ait: Super maria fundavit eam. Dicit igitur Apostolus, ideo impios deridere finem mundi per ignem et adventum

Super maria fundavit eam. Dicit igitur Apostolus, ideo impios deridere finem mundi per ignem et adventum Christi ad iudicium: quia etiam volentes ignorant tum creationem, tum prius Dei iudicium, cum terra, aqua naturaliter alioqui ornata et quasi formata, mirabiliter tamen per aquas fuit perdita ac eversa. AQUILA, propteruarias proprietates plures idiotismos ac similitudines parit. ut ob eius velocitatem simul et infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei praeterierunt cum aquila, quae volat ad escam: id est, cito, et non redituri. Ob velocitatem et impetum

mundi per ignem et adventum Christi ad iudicium: quia etiam volentes ignorant tum creationem, tum prius Dei iudicium, cum terra, aqua naturaliter alioqui ornata et quasi formata, mirabiliter tamen per aquas fuit perdita ac eversa. AQUILA, propteruarias proprietates plures idiotismos ac similitudines parit. ut ob eius velocitatem simul et infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei praeterierunt cum aquila, quae volat ad escam: id est, cito, et non redituri. Ob velocitatem et impetum describit adventum hostilem. Ierem. cap. 48. Ecce tanquam

et non redituri. Ob velocitatem et impetum describit adventum hostilem. Ierem. cap. 48. Ecce tanquam aquila advolabit hostis, et expandet alas suas ad Moab. Eadem similitudo est etiam capite sequenti, et Hoseae 8. Dilata calvitium tuum, ut aquila: Mich. 1, magnitudinem luctus ac cladis describit. Tuli vos super alas a quilarum. Exodi 19. pro, benignissime gestavi ac fovi. sic enim aquilae suos pullos gestant. Vel, etiam sic per ardua vos traduxi, sicut aquilae suos pullos in altum prae aliis avibus subvehunt. A velocitate aquilae et illud ducitur Iere. 4, Velociores

48. Ecce tanquam aquila advolabit hostis, et expandet alas suas ad Moab. Eadem similitudo est etiam capite sequenti, et Hoseae 8. Dilata calvitium tuum, ut aquila: Mich. 1, magnitudinem luctus ac cladis describit. Tuli vos super alas a quilarum. Exodi 19. pro, benignissime gestavi ac fovi. sic enim aquilae suos pullos gestant. Vel, etiam sic per ardua vos traduxi, sicut aquilae suos pullos in altum prae aliis avibus subvehunt. A velocitate aquilae et illud ducitur Iere. 4, Velociores aquilis sunt equi eius. Sic et Thren. 4, persequutores dicuntur velociores aquilis. A

gaudium existimate aut arbitremini, cum inciditis intentationes diversas: id est, plene gaudete de cruce, persequutionibus et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re, dicimus: Opinor te eam furatum esse, aut certe reperisse, vel etiam lusu

et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re, dicimus: Opinor te eam furatum esse, aut certe reperisse, vel etiam lusu acquisivisse vide et infra Rapina. ARBOR, in Hebraeo plerunque est lignum: per metaphoram homines

nominetur arbor scientiae aut vitae, non facile fuerit certo statuere. Aliqui putant ab opinione hominis, cui id Sathan persuaserat. Verisimilior est tamen sententia eorum, qui putant ita dici ideo quod ibi debuerint convenire homines ad celebrationem nominis divini, vereque eius noticiae ac vitae aeternae. ARCA duplex in Sacris literis memoratur, primum arca Noe, in qua tempore diluvii divina providentia ac bonitate servatus est Noe, una cum uxore, filiis et nuribus, ut esset generis humani seminarium: de qua agitur Genes. 6. 7. 8. Eam dicunt significasse ipsam

Verisimilior est tamen sententia eorum, qui putant ita dici ideo quod ibi debuerint convenire homines ad celebrationem nominis divini, vereque eius noticiae ac vitae aeternae. ARCA duplex in Sacris literis memoratur, primum arca Noe, in qua tempore diluvii divina providentia ac bonitate servatus est Noe, una cum uxore, filiis et nuribus, ut esset generis humani seminarium: de qua agitur Genes. 6. 7. 8. Eam dicunt significasse ipsam Ecclesiam Dei, in qua qui vere sunt, soli salvantur, pereunte reliqua impiorum turba in fluctibus et furoribus huius mundi. Alia fuit

Arcus aeneus aut chalybeus, saepe pro summa vi. Iob 20. Cum fugerit arma ferrea. Psal 18. Qui docet manus meas ad praelium. Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt. Iaculatores enim ac sagittarii ut levioris armaturae, celerius sequuntur fugientes, praeterea suis telis a longe eos assequi possunt, eoque plures capiunt ac ligant. Gladio et arcu aliquid efficere est vi belli aliquid efficere. Gen. 48: Gladio meo et arcu meo accepiterram Psal. 39. 11. et 36,

Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt. Iaculatores enim ac sagittarii ut levioris armaturae, celerius sequuntur fugientes, praeterea suis telis a longe eos assequi possunt, eoque plures capiunt ac ligant. Gladio et arcu aliquid efficere est vi belli aliquid efficere. Gen. 48: Gladio meo et arcu meo accepiterram Psal. 39. 11. et 36, impii dicuntur tendere arcum contra pios, sed fore ut confringatur arcus eorum. ubi arcus pro eorum ipsorum potentia et malo conatu accipitur.

vocantur sagittarii aut periti sagittandi: Ieremiae 51, Isaiae 66. Arcus dolosus pro homine aut ope infideli, Hoseae 7, Psalm. 78: quia perinde hominem destituit in necessitate, aut etiam laedit, sicut pravus arcus. Arcus Dei, Genes. 9, iris vocatur: quam Deus esse voluit testem, ac quasi sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id

aut periti sagittandi: Ieremiae 51, Isaiae 66. Arcus dolosus pro homine aut ope infideli, Hoseae 7, Psalm. 78: quia perinde hominem destituit in necessitate, aut etiam laedit, sicut pravus arcus. Arcus Dei, Genes. 9, iris vocatur: quam Deus esse voluit testem, ac quasi sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde

lingua eorum. Psal. 64, Tetenderunt sagittam suam verbum amarum. Sagitta in manu potentis aut robusti, significat rem valde laedentem, aut alioqui efficacem. Psalm. 127, Ut sagittae in manu potentis ita filii iuventutum: id est, sic filii in iuventute nati patri, senes efficaces ac utiles sunt, sicut sagittae robusti hominis omnia penetrant. Sagittam et arcum alicuius redire retrorsum, 2. Samuel 1, Sagitta arcus Ionathan non rediit retrorsum: id est, non passus est Ionathan se ab hoste repelli, sed

perrexit et vicit. Sagitta salutis Iehovae, 2. Reg. 12: id est, indicans et portendens opem Dei salutiferam contra hostes. Magister sagittarum, Genes. 49, id est, peritus sagittandi. Sagitta aliquando poenas ac calamitates a Deo inflictas denotat. Iob. 6, Sagittae omnipotentis apud me sunt: id est, poenae. Sic Iob. 34, Doloris plena est sagitta mea sine praevaricatione: pro, gravissime, idque praeter meritum affligor. Sagitta etiam plagam denotat. Sic Psalmus 38, Sagittae tuae descenderunt in

Sagittarii iaculabuntur eum, Genes. 49: id est, multos habiturus est inimicos. AREA locus est triturationis. Numer. 18. scribitur de Levitarum decimis, quas de sibi datis decimis sacerdotibus dabant, quae iam erant centesima Israelitarum, futurum ut eae reputarentur illis perinde ac si de sua area et torculari essent: id est, perinde gratae Deo, ac si ipsimet eas suo labore parassent arando et plantando. Colligere de area et torculari, aut opem inde alicui ferre, idem est ac frumento aut vino opitulari. Deuter. 15, 16, Hoseae 9, pro quavis opulentia ponitur.

est inimicos. AREA locus est triturationis. Numer. 18. scribitur de Levitarum decimis, quas de sibi datis decimis sacerdotibus dabant, quae iam erant centesima Israelitarum, futurum ut eae reputarentur illis perinde ac si de sua area et torculari essent: id est, perinde gratae Deo, ac si ipsimet eas suo labore parassent arando et plantando. Colligere de area et torculari, aut opem inde alicui ferre, idem est ac frumento aut vino opitulari. Deuter. 15, 16, Hoseae 9, pro quavis opulentia ponitur. Dilexisti mercedem meretriciam super omnes areas tritici: id est,

dabant, quae iam erant centesima Israelitarum, futurum ut eae reputarentur illis perinde ac si de sua area et torculari essent: id est, perinde gratae Deo, ac si ipsimet eas suo labore parassent arando et plantando. Colligere de area et torculari, aut opem inde alicui ferre, idem est ac frumento aut vino opitulari. Deuter. 15, 16, Hoseae 9, pro quavis opulentia ponitur. Dilexisti mercedem meretriciam super omnes areas tritici: id est, magis dilexisti idololatriam, quam omnia alia bona. Nisi forte hîc triticum, pro bono semine verbi Dei, poni putandum est. ARENAE

meritis aut operibus, salutem gratis ob Meschiae passionem accipere. Sic Genes. 17. iubet Deus Abrahamum circuncidere tum vernas, tum et emptionem argenti: id est mancipia argento comparata, posito abstracto pro concreto: emptione pro, emptis mancipiis. Sic argentum plenum, vocatur iustum ac sufficiens precium, Genes. 23. et 1. Paralip. 21. Psalm. 12, verbum Dei dicitur esse argentum purissimum, excoctum et defecatum septies: id est, res munda ac salutaris, carens omni fece aut falsitate. Eâdem ferme significatione Proverb. 10. dicitur, Linguam iusti esse argentum electum: id

id est mancipia argento comparata, posito abstracto pro concreto: emptione pro, emptis mancipiis. Sic argentum plenum, vocatur iustum ac sufficiens precium, Genes. 23. et 1. Paralip. 21. Psalm. 12, verbum Dei dicitur esse argentum purissimum, excoctum et defecatum septies: id est, res munda ac salutaris, carens omni fece aut falsitate. Eâdem ferme significatione Proverb. 10. dicitur, Linguam iusti esse argentum electum: id est, res pulchra ac praestans. Sic et pii dicuntur a Deo probari et expurgari, Psalm. 66, Proverb. 17. et 27, Malachiae 3. Argenti desiderium non

Genes. 23. et 1. Paralip. 21. Psalm. 12, verbum Dei dicitur esse argentum purissimum, excoctum et defecatum septies: id est, res munda ac salutaris, carens omni fece aut falsitate. Eâdem ferme significatione Proverb. 10. dicitur, Linguam iusti esse argentum electum: id est, res pulchra ac praestans. Sic et pii dicuntur a Deo probari et expurgari, Psalm. 66, Proverb. 17. et 27, Malachiae 3. Argenti desiderium non accipere, Iudicum 5. significat, non parcere hosti victo, spe redemptionis seu precii. Sic et Isaiae 13. Argentum in scoriam versum vocatur Isaiae 1.

Sed et Symmachus et Aquila apud Zachariam ἀργυροῦς scribunt, non ἀργύρια. Ioachimus autem Camerarius, vir eruditissimus (quem, sicut debeo, honoris causa nomino) in libello quem inscripsit de Graecorum ac Latinorum numismatis, se didicisse scribit de Graecorum commentariis, singula ἀργύρια valuisse minam Atticam: quod ego quidem optarem idonei alicuius scriptoris authoritate confirmatum. Solet enim Iosephus

aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae tandem res

usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae tandem res quotidianae, ac pervulgata emptione, decem coronatis emuntur? Abrahamo donat Abimelech oves, boves et ancillas, et insuper mille argenteos. Gen. 20. Quis credat, illum pauperem regulum, vel potius pastorem, solitum esse donare 10000 coronatorum, praeter alia munera? Sic Iudicum 17, Micha conducit Levitem

castigatione aliqua et poenis affligere significat, praesertim cum Deo tribuitur: ut Psalm. 6. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me: id est, punias aut castiges. Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere debere, certasque ac ratas esse. ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior

ut Psalm. 6. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me: id est, punias aut castiges. Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere debere, certasque ac ratas esse. ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior vox pro latiore. Aliquando adhuc generaliorem significationem haec vox recipit,

ac ratas esse. ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior vox pro latiore. Aliquando adhuc generaliorem significationem haec vox recipit, ac simpliciter instrumenta denotat. Roman 6, Exhibere membra sua arma iniustitiae, et arma iustitiae: non tamen sine causa, aut emphasi, sic ibi haec vox usurpatur. Contra etiam pro angustiori non raro usurpatur. ut 1. Sam. 20, Tradidit Ionathas puero arma sua: id est, arcum et pharetram. Dies

denotat. Roman 6, Exhibere membra sua arma iniustitiae, et arma iustitiae: non tamen sine causa, aut emphasi, sic ibi haec vox usurpatur. Contra etiam pro angustiori non raro usurpatur. ut 1. Sam. 20, Tradidit Ionathas puero arma sua: id est, arcum et pharetram. Dies armorum, pro pugna ac praelio. Psalm. 140. Qui operis caput meum in die armorum: id est, me protegis in summis periculis. Armabitur populus meus ad sermonem tuum: pro, constituo te summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis. Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo,

20, Tradidit Ionathas puero arma sua: id est, arcum et pharetram. Dies armorum, pro pugna ac praelio. Psalm. 140. Qui operis caput meum in die armorum: id est, me protegis in summis periculis. Armabitur populus meus ad sermonem tuum: pro, constituo te summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis. Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum,

Dies armorum, pro pugna ac praelio. Psalm. 140. Qui operis caput meum in die armorum: id est, me protegis in summis periculis. Armabitur populus meus ad sermonem tuum: pro, constituo te summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis. Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum, Psalm. 129. id est, sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid

asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum, Psalm. 129. id est, sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Isaiae 28. id est, Sicut agricolae servant tempora et proportiones actionum: sic et Deus faciet in affligendo, monendo et parcendo. Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam: id est, malorum conatuum ac factorum

sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Isaiae 28. id est, Sicut agricolae servant tempora et proportiones actionum: sic et Deus faciet in affligendo, monendo et parcendo. Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam: id est, malorum conatuum ac factorum mala praemia accipient. Sic et Oseae 10. Ibidem, Arate vobis arationem: id est, cogitate diligentius, instituite melius actiones vestras. ARRHA, et Arrhabo: vide in voce Pignus. ARTIFEX alicuius rei, perspicua phrasis est. Dicitur autem etiam Artifex

artificium destructionis, vel fabricatorum interitus: id est, qui periti sunt perdendi. Cuiusmodi solent esse milites plerique omnes, mera pernicies regionum. Artificii opus Exod. 26, pro opere artificioso, aut quale peritus ertifex efficere solet. ARUNDO, per metaphoram leves ac vacillantes, dubiaeque fidei homines, praesertim doctores, significat. ut 1. Reg. 14. et Matth. 17. Luc. 7. Quia arundo, ut debilis, et satis eminens frutex, facile violentiae ventorum cedit, ac vel levi aura agitatur: sicut et fluctus maris, quorum etiam instabilitate Scriptura pingit

artificioso, aut quale peritus ertifex efficere solet. ARUNDO, per metaphoram leves ac vacillantes, dubiaeque fidei homines, praesertim doctores, significat. ut 1. Reg. 14. et Matth. 17. Luc. 7. Quia arundo, ut debilis, et satis eminens frutex, facile violentiae ventorum cedit, ac vel levi aura agitatur: sicut et fluctus maris, quorum etiam instabilitate Scriptura pingit inconstantiam et dubitationem hominum in religione. Baculus arundineus, simul et infirmum et noxium auxilium significat: quia et facile frangitur, et fragmenta eius quiddam acutum habent,

ea fragmenta corpore mox te graviter sauciabunt. Sic auxilium Aegyptiorum, qui volebant Iudaeis contra Babylonios succurrere, baculus arundineus vocatur 2. Reg. 18, Isaiae 37. Ezech. 29. Quassata arundo, afflicti et contriti homines vocantur: propterea quod, licet arundo sit per sese imbecilla ac fragilis, multo fit imbecillior, si concutiatur aut frangatur. Tales filius Dei non perditurus, sed sanaturus dicitur, Isaiae 42. Sunt vero tales, quos lex Dei aliaeque calamitates monstratis peccatis ac ira Dei veluti malleus quidam conterens petras confringit ac comminuit, quibus non

afflicti et contriti homines vocantur: propterea quod, licet arundo sit per sese imbecilla ac fragilis, multo fit imbecillior, si concutiatur aut frangatur. Tales filius Dei non perditurus, sed sanaturus dicitur, Isaiae 42. Sunt vero tales, quos lex Dei aliaeque calamitates monstratis peccatis ac ira Dei veluti malleus quidam conterens petras confringit ac comminuit, quibus non ulteriori contritione, sed sanatione opus est. Fenae arundinis, id est in arundinetis et plaudibus habitantes, ut sunt crocodili, et alii dracones aquatici, vocantur tyranni et seductores,

arundo sit per sese imbecilla ac fragilis, multo fit imbecillior, si concutiatur aut frangatur. Tales filius Dei non perditurus, sed sanaturus dicitur, Isaiae 42. Sunt vero tales, quos lex Dei aliaeque calamitates monstratis peccatis ac ira Dei veluti malleus quidam conterens petras confringit ac comminuit, quibus non ulteriori contritione, sed sanatione opus est. Fenae arundinis, id est in arundinetis et plaudibus habitantes, ut sunt crocodili, et alii dracones aquatici, vocantur tyranni et seductores,

1. Reg. 5. Ascendere alicuius tumultum in aures: pro, pervenire. Isaiae 37. Ascendere vestem super aliquem, Levit. 9. Vestis diversarum specierum non ascendet super te: pro, non indueris ea. Ascendere facere aliquid super caput laeticiae, Psal. 134. pro, habere pro summo ac principali gaudio. Adhaeret lingua mea palato, si non ascendere fecero Hierusalem super caput laeticiae meae: id est, ut sicut eius calamitas est summus meus dolor, nec sine eius restitutione gaudere possum: sic contra, ipsius restitutio sit meum solidum gaudium. Ascendere post aliquem, est

23, pro appetere, instare. Sic aspici aliquem a gladio, Iob 15: pro, minari illi gladium. Vicinum huic illud Canticorum 1: Nigra sum, aspexit me sol. Aspicere aliquem locum, est alicuius curam gerere. 1. Par. 2. Aspicere iniquitatem in corde suo, Psal. 66 pro, ferre, ac etiam vacare ei. Sic Iob 66. Ne aspexeris iniquitatem. Sic et Aspicere iniquitatem: pro, ferre. Abac. 1. Quare non aspicis super iniquitatem? quasi dicat: Cur tu Domine Deus fers, ut iniquitas grassetur? Sic Germani. Non possum videre, Ich mag es nicht

2: id est, rubebant prae pudore. Aspectus plagae profundior, Levit. [13:] pro superficies, vel etiam ipsa plaga. Aspectus leprae: ibidem, pro specie quae lepram prae se fert. Aspectus oculorum sacerdotis, ibidem, est iudicium, vel quatenus sacerdos aspicere solet ac debet. Aspectus aliquando id dicitur, quo respicimus, et unde toti pendemus, unde opem speramus. Isaiae 20. Et pudore afficientur ab Aethiope aspectu suo. Et mox: Ecce sic aspectus noster, quo confugimus pro auxilio, ut liberaremur. Aspectus ducum ipsis, Ezech. 23: pro, omnes

quo respicimus, et unde toti pendemus, unde opem speramus. Isaiae 20. Et pudore afficientur ab Aethiope aspectu suo. Et mox: Ecce sic aspectus noster, quo confugimus pro auxilio, ut liberaremur. Aspectus ducum ipsis, Ezech. 23: pro, omnes videbantur similes dueibus, habebant speciem ac dignitatem ducum. Sic 2. Sam. 23. Percussit Aegyptium, virum aspectus, id est, terribilem et formidabilem. Sic ferme Germani, Ein ansenliche Person. Aspectus alicuius usque ad fines terrae,

Rom. 3. Venenum aspidum sub labiis eorum. sic et Iob. 20. Comparantur et impii cum aspidibus, quod perinde obturent aures ad veritatis sermonem, sicut illae ad incantationem, Psal. 58. Conferuntur et ipsa opera impiorum cum ovis aspidum et basilisci, quod sint perinde venenata ac noxia, Isaiae 59. ASSUMERE, est aliquem benigne in suam curam recipere. Sic dicitur Deus assumpsisse populum Israel. Exodi 19. Vidistis quomodo vos assumpserim mihi. Psal. 27. pater et mater mea reliquerunt me, Dominus autem assumpsit me. Roman. 14, Infirmum in

benigne in suam curam recipere. Sic dicitur Deus assumpsisse populum Israel. Exodi 19. Vidistis quomodo vos assumpserim mihi. Psal. 27. pater et mater mea reliquerunt me, Dominus autem assumpsit me. Roman. 14, Infirmum in fide assumite, id est, in vestram curam benigne recipite ac fovete. Ibidem: Dominus assumpsit eum. ATRIUM, prior pars templi Qui statis in atriis domus Domini, laudate Deum. Psal 135. Alloquitur populum, qui tantum in atrium templi admittebatur. ATTENDIT attentione, multa attentione: Isa. 21. Attendite vobis et

sermonem Raspaces. Sic ferme dicitur 2. Sam. 1. ut audiat rex quod bonum est, et quod malum, idest intelligat, discernat et diiudicet iustum ab iniusto. Gen. 41. ait Pharao ad Ioseph. Dicunt de te, quod audias sermonem ad interpretandum. i. quod mox ubi audieris, intelligas ac interpreteris, seu quod non narretur tibi somnium frustra. Audite inter fratres vestros, et iudicate iuste, Deut. 1. pro, cognoscite controversias. Sic, Dominus audiet inter nos: Iudicum 2. Pro credere, aut cum assensu audire. Io annis 9. Dixi vobis prius, et non audistis, quid iterum

in hoc exemplo accipitur. Isaiae 33. Qui obturat aurem suam, ne audiat sanguinem, id est, qui non approbat sanguinaria consilia, neque se eorum participem facit. In hac significatione, tametsi et in aliis, non raro hoc verbum reperitur, adiecto gerundio, Audiendo audite. i. studio se, sedulo ac diligenter audite. Obedire: Gen. 3. propterea quod audisti vocem uxoris tuae. Id est, sequutus es, obedisti eius impiae suasioni. Gen. 21. Omnia quae dixit Sara, audi vocem eius 1. Sam. 8, Audi vocem populi in omnibus.i. obedias. 1. Timoth. 1. Hoc faciet, et temet servabit, et te

faciem tuam a me, Ps. 27. Sed de hac voce in verbo Converti. AUFERRE, significat aliquando amovere. Luc. 1. Dominus respexit me, ut auferret probrum meum inter homines. i. quod mihi ab hominibus obiectabatur. AURIS, Inclinare aurem, significat diligenter auscultare: ac ideo etiam sequi, et obedire alicui. Sic Latini Praebere aurem dicunt. Ttribuitur vero tum Deo, tum hominibus Deo, ut Ps. 71. Inclina ad me aurem tuam, et serva me. Hominibus, Psal. 78. Inclinate aurem vestram ad verba oris mei. Multa passim exempla reperiuntur.

celebratur. Dabitur ei de auro, Psal. 72. Isaiae 60. Per synecdochen significat omnis generis preciosissima munera: et per metaphoram, spiritualem verumque cultum. 1. Cor. 3. per metaphoram significat purissimam doctrinam. Sed Apocal, 3. aurum significat Christi beneficia ac gratiam, nempe remissionem peccatorum, et renovationem. AURORA, notae significationis vox est: sed tamen sunt quaedam Scripturae loca, ubi haec vox nonnihil explicatione indiget. Ioelis 2. sumitur similitudo ab aurora, ad declarandam magnitudinem et subitum adventum exercitus

2. sumitur similitudo ab aurora, ad declarandam magnitudinem et subitum adventum exercitus Babyloniorum, hisce verbis: Veluti aurora expansa super montes, populus multus et fortis, similis illi non fuit. Quae similitudo perspicua est: quia sicut aurora et subito, et omnia contegit, et montibus ac cacuminibus insidere videtur, sic et exercitus ille. Vicina huic loquutio est Psal. 139. Si assumam alas aurorae, et considam in novissimo maris. Alludit ad celerrimam radiorum solis excursionem, qui momento ab Oriente ad Occidentem perveniunt, perinde ac si aurora celerrimas alas

omnia contegit, et montibus ac cacuminibus insidere videtur, sic et exercitus ille. Vicina huic loquutio est Psal. 139. Si assumam alas aurorae, et considam in novissimo maris. Alludit ad celerrimam radiorum solis excursionem, qui momento ab Oriente ad Occidentem perveniunt, perinde ac si aurora celerrimas alas haberet. Non esse aut fore alicui auroram: pro, non perventurum eum esse ad cognitionem veritatis, aut etiam ad liberationem: Isaiae 8. Ad legem et testimonium. Si non dixerint iuxta verbum hoc, non erit eis aurora. In aurora, id est, statim initio: Hoseae 10.

dicit: Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me Docet quoque, quomodo nascetur: nempe mirabiliter, ut nemo cernat unde veniat: sicut ortus roris non perinde cernitur ut pluviae, cuius veluti mater nubes est omnibus conspicua. Denique quod is populus sponte aut voluntatie sacrificabit, idque ornatus ac mundatus sanguine Christi: sicut antea Sacerdotes offerebant in vestitu sancto, ac divinitus ordinato. Porro quod attinet ad copiosam et mirabilem nativitatem novae iuventutis, aut populi Meschiae: saepe miratur Scriptura, quod tam subito et tanta multitudo mirabiliter et sine conspicuo ortu

mirabiliter, ut nemo cernat unde veniat: sicut ortus roris non perinde cernitur ut pluviae, cuius veluti mater nubes est omnibus conspicua. Denique quod is populus sponte aut voluntatie sacrificabit, idque ornatus ac mundatus sanguine Christi: sicut antea Sacerdotes offerebant in vestitu sancto, ac divinitus ordinato. Porro quod attinet ad copiosam et mirabilem nativitatem novae iuventutis, aut populi Meschiae: saepe miratur Scriptura, quod tam subito et tanta multitudo mirabiliter et sine conspicuo ortu nascetur. Quam admirabilem novi populi nativitate Isaias saepe celebrat, ut

ut senecta pro sene homine, aut senibus. Sic igitur et Iuventus aut puericia, pro pueris aut iuvenibus accipitur. AZYMON. Vide in voce FERMENTUM. B BAAL, apud Haebraeos originaliter dominum, aut maritum significat: et quidem de austeriori ac tyrannico dominio accipitur. Verum de verbis Hebraeis nunc ex professo non agimus. Fuit etiam hoc nomen Baal, Bel, aut Belus, cuiusdam regis Assyriorum, qui primus consecrata ei statua coli coepit: quod quasi initium idololatriae fuisse dicitur. Iam incertum est, ab utra harum vocum,

apud Hebraeos commune nomen idolorum omnium, ut Iud. 2, Israelitae servierunt Baalim. 2. Par. 33, Manasses extruxit aras Baalim. Oseae 11. Baalim immolabant, et simulachris sacrificabant. Oseae 2, Auferam nomen Baalim de ore populi mei, non recordabitur nominis eorum. Unde cernitur, plura ac diversa idola hoc nomine esse vocata. Depingit porro hic Oseas istum cultum ita, ut ostendat, Iudaeos solitos ibi sese elegantius exornare, et promiscuas libidines exercere. Cum voce Baalim coniungitur idolum nomine

spurcissimum, Accaron urbis Philistinorum: quemadmodum scriptum est 2. Reg. 1. Consulite Beelzebub. Lutherus alicubi admodum prolixe et diligenter exponit rationem etymi Baalpeor. Credo autem illud idolum non vocatum a suis cultorib. Baalzebub, sed tantum a piis Iudaeis quia est contemptibile ac odiosum nomen. Certum est, quôd in Novo testamento Iudaei hoc nomine usi sunt in malam partem, pro ipso cacodaemone: ut legitur Matt. 12. In Beelzebub principe daemoniorum eiicit daemonia: Ubi videtur etiam quasi explicatio etymologica addita esse, quod idem significet Beelzebub quod princeps

explicatio etymologica addita esse, quod idem significet Beelzebub quod princeps muscarum. Mar. 3 impii dicunt, Christum obsessum esse a Beelzebub spiritu. Dubium autem est, cur sic cacodaemonem vocaverint? num ex contemptu, quod sit tantum muscarum dominus: aut quia instar muscae est perpetuo ac pertinaciter homini molestus: aut denique, quod perinde examina cacodaemonum in aere, cum suo duce Beelzebub circumvolitent, sicut muscae: quemadmodum et Paulus dicit, eum dominari in aere. Beelphegor, quod idem est quod Baalpeor, idoli Moabitarum, fit mentio Num. 25. Deut. 4.

baculus gloriae. i. quam mirabiliter fracta est potentia Moabitarum? Porro quod Christus iam prohibet, iam iubet Apostolos Baculum gestare, indicat primum, eos debere expeditos, sine armis, sine commeatu ire, fidentes Deo, quod ipse sit eos aliturus: postea vero, cum iubet Accipere baculum ac peram, futuras difficultates hac nota indicat. VIRGA, alia vox est, etiam in Hebraeo, et habet alias significationes: ut et Sceptrum, de quib. suo loco postea. Baculus quoque, sicut et virga, interdum pro instrumento tyrannidis ponitur. Isa. 10. O Assur virga furoris mei, qui et baculus

tyrannidis ponitur. Isa. 10. O Assur virga furoris mei, qui et baculus est irae meae in manu istorum. i. instrumentum, quo affligo meos. Baculus Dei, dictus est baculus Moysis: quia Deus per eum miracula fecit. Psal. 72. Baculus tuus et virga tua me consolata sunt. i. cura ac gubernatio tua, sumpta loquutione a regimine pastorali. Baculum apprehendens, est claudus. 2. Sam. 3, Ne deficiat de domo Ioab apprehendens baculum, id est, mutilus ac claudus. BALTHEUS, vide in CINGULO. BAPTISMUS, vox Graeca, et in Ecclesia notissima, proprie

Moysis: quia Deus per eum miracula fecit. Psal. 72. Baculus tuus et virga tua me consolata sunt. i. cura ac gubernatio tua, sumpta loquutione a regimine pastorali. Baculum apprehendens, est claudus. 2. Sam. 3, Ne deficiat de domo Ioab apprehendens baculum, id est, mutilus ac claudus. BALTHEUS, vide in CINGULO. BAPTISMUS, vox Graeca, et in Ecclesia notissima, proprie intinctionem, (qua voce Tertullianus usus est) significat. Ducta autem est a βάπτω intingo, ac

Ioab apprehendens baculum, id est, mutilus ac claudus. BALTHEUS, vide in CINGULO. BAPTISMUS, vox Graeca, et in Ecclesia notissima, proprie intinctionem, (qua voce Tertullianus usus est) significat. Ducta autem est a βάπτω intingo, ac βαπτίζω immergo. Porro per metalepsin significat abluo, lavo. Ideo Marcus dicit 7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac

ac βαπτίζω immergo. Porro per metalepsin significat abluo, lavo. Ideo Marcus dicit 7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua

significat abluo, lavo. Ideo Marcus dicit 7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in

Marcus dicit 7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis

sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique, propter alias causas ac similitudines baptismi et Christianae pietatis, de quibus postea prolixius dicemus. BAPTISMUS igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum illud, quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta:

Sic adnotat Beza: In quid ergo baptizati estis? εἰς τί οὖν ἐβαπτίσθήτε, id est, qua igitur doctrina imbuti et initiati estis? Vulgata, In quo igitur baptizati estis? Erasmus: Quo igitur baptizati estis? utranque hanc interpretationem, ac illam praesertim, idcirco repudio, quod εἰς pro ἐν interpretatur: perinde ac si scriptum esset, ἐν τίνι, ut sit haec sententia: Si non estis baptizati spiritu sancto, quare

imbuti et initiati estis? Vulgata, In quo igitur baptizati estis? Erasmus: Quo igitur baptizati estis? utranque hanc interpretationem, ac illam praesertim, idcirco repudio, quod εἰς pro ἐν interpretatur: perinde ac si scriptum esset, ἐν τίνι, ut sit haec sententia: Si non estis baptizati spiritu sancto, quare igitur estis baptizati? Quamvis.n. εἰς pro ἐν saepe usurpetur, tamen haec

saepe usurpetur, tamen haec enallage (meo iudicio) nullo modo huic loco convenit. Neque enim puto quaerere Apostolum, aut a quo, aut quomodo, aut quorrum sint baptizati. Denique ne hoc quidem puto rogare an sint baptizati: sed cum illi dicerent, se nescire an sit Spiritus S. ac proinde ostenderent, se ignorare totam Ecclesiae Christianae rationem, qui tamen se discipulos dicebant: credo sciscitari Paulum, cur igitur doctrinae nomen dederint, et quales se esse profiteantur. Utitur autem vocabulo Baptizandi, et baptismatis: quia baptismus erat ipsius initiationis ac

S. ac proinde ostenderent, se ignorare totam Ecclesiae Christianae rationem, qui tamen se discipulos dicebant: credo sciscitari Paulum, cur igitur doctrinae nomen dederint, et quales se esse profiteantur. Utitur autem vocabulo Baptizandi, et baptismatis: quia baptismus erat ipsius initiationis ac professionis tessera. Quod ut planius fiat, sciendum est, haec dicendi genera quae in Scripturis occurrunt, quid valeant, et quatenus inter se differant: Baptizari in aliquem, ut in Mosen, 1. Cor. 10. Baptizari in baptisma alicuius, ut Iohannis, hoc in loco: Baptizari in nomen alicuius, ut

tessera. Quod ut planius fiat, sciendum est, haec dicendi genera quae in Scripturis occurrunt, quid valeant, et quatenus inter se differant: Baptizari in aliquem, ut in Mosen, 1. Cor. 10. Baptizari in baptisma alicuius, ut Iohannis, hoc in loco: Baptizari in nomen alicuius, ut patris filii ac spiritus sancti, Matt. 28 vel Christi, vel Pauli: ut 1. Cor. 1 Baptizari in mortem Christi: ut Rom. 6 seu, pro mortuis: ut 1. Cor. 15. seu, In unum corpus: ut 1. Cor. 12. seu, in remissionem peccatorum. Denique Baptizari aqua, et Baptizari spiritu S. Itaque Baptizari in Moysen,

Matt. 28 vel Christi, vel Pauli: ut 1. Cor. 1 Baptizari in mortem Christi: ut Rom. 6 seu, pro mortuis: ut 1. Cor. 15. seu, In unum corpus: ut 1. Cor. 12. seu, in remissionem peccatorum. Denique Baptizari aqua, et Baptizari spiritu S. Itaque Baptizari in Moysen, declarat, Moysis auspiciis ac ductu baptizari: quod dicendi genus semel tantum reperio. Baptizari in Iohannis baptisma, significat, doctrinam quam Iohannes annunciabat, ac baptismi symbolo obsignabat, profiteri ac amplecti. Baptizari vero in eius nomen dicimus, cui nos baptismum dicamus ac consecramus. Quam obrem recte

ut 1. Cor. 12. seu, in remissionem peccatorum. Denique Baptizari aqua, et Baptizari spiritu S. Itaque Baptizari in Moysen, declarat, Moysis auspiciis ac ductu baptizari: quod dicendi genus semel tantum reperio. Baptizari in Iohannis baptisma, significat, doctrinam quam Iohannes annunciabat, ac baptismi symbolo obsignabat, profiteri ac amplecti. Baptizari vero in eius nomen dicimus, cui nos baptismum dicamus ac consecramus. Quam obrem recte Paulus negat, sese in nomen suum quempiam baptizasse. Baptizari autem dicuntur fideles in mortem Christi, seu pro mortuis. i. ut per Christi mortem

peccatorum. Denique Baptizari aqua, et Baptizari spiritu S. Itaque Baptizari in Moysen, declarat, Moysis auspiciis ac ductu baptizari: quod dicendi genus semel tantum reperio. Baptizari in Iohannis baptisma, significat, doctrinam quam Iohannes annunciabat, ac baptismi symbolo obsignabat, profiteri ac amplecti. Baptizari vero in eius nomen dicimus, cui nos baptismum dicamus ac consecramus. Quam obrem recte Paulus negat, sese in nomen suum quempiam baptizasse. Baptizari autem dicuntur fideles in mortem Christi, seu pro mortuis. i. ut per Christi mortem peccatum in ipsis moriatur et aboleatur.

in Moysen, declarat, Moysis auspiciis ac ductu baptizari: quod dicendi genus semel tantum reperio. Baptizari in Iohannis baptisma, significat, doctrinam quam Iohannes annunciabat, ac baptismi symbolo obsignabat, profiteri ac amplecti. Baptizari vero in eius nomen dicimus, cui nos baptismum dicamus ac consecramus. Quam obrem recte Paulus negat, sese in nomen suum quempiam baptizasse. Baptizari autem dicuntur fideles in mortem Christi, seu pro mortuis. i. ut per Christi mortem peccatum in ipsis moriatur et aboleatur. Et in unum corpus, ut omnes in Christo capite coalescant. Et in remissionem

supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex hominibus? quum dicitur Apollo nihil novisse quam Iohannis baptisma. ut supra alibi. Item quum dicitur Iohannes praedicasse baptismum resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo, ac proxime sequente. Quod autem de Baptismatis nomine dicimus, de ipso quoque Baptizandi verbo simili ratione accipiendum est. Nam Baptizare dicitur minister, qui aqua tingit: et baptizari, qui aqua tingitur. Item baptizat Deus, quum Spiritus sui dona impertitur: et baptizatur Spiritu a Deo,

erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt instituti. Quum autem appareat, minime extinctam fuisse cum Iohanne ipsius existimationem: sed post eius obitum multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen usquam legamus, vel etiam probabile videatur, istos, etiamsi eadem illa in genere docerent quae Iohannes, baptismum tamen

tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum. Haec Beza. QUINTO Baptismus accipitur pro cruce, quia crux sit etiam quaedam immersio in calamitates: cum Dominus Marci 10. ad filios Zebedaei dicit: Potestis ne baptizari baptismate quo ego baptizor? i. potestis ne, patienter perferre talem ac tantam crucem propter gloriam Dei, quantam ego perferam, ut vobis veluti praemium petatis, proximum gradum dignitatis a mea? Sic et Luc. 12. inquit Dominus: Baptisma habeo baptizari, et quomodo angor donec finiatur? SEXTO, significat quoque Baptismus et Baptizari

in immersione est primum veluti submersio immundi hominis, postea extractio aut suscitatio mundi: sic et in baptismate dicit Paulus Rom. 6, nos esse baptizatos in mortem Christi: item consepultos cum eo, ut suscitemur cum eodem, et novam vitam vivamus i nos tum prorsus renunciasse priori vitae ac veteri Adamo: et novo. i. Christo addixisse: tum et Spiritu Domini ex veteri homine in novum esse transformatos. SEPTIMO, Hebr. 6. vox Baptismi de illis veteris legis purificationibus ac lotionibus accipitur quae initio in primitiva Ecclesia, praesertim Apostolorum tempore non dum erant

cum eo, ut suscitemur cum eodem, et novam vitam vivamus i nos tum prorsus renunciasse priori vitae ac veteri Adamo: et novo. i. Christo addixisse: tum et Spiritu Domini ex veteri homine in novum esse transformatos. SEPTIMO, Hebr. 6. vox Baptismi de illis veteris legis purificationibus ac lotionibus accipitur quae initio in primitiva Ecclesia, praesertim Apostolorum tempore non dum erant prorsus abolitae. Discrimen porro aut convenientia baptismi Christi, et Baptistae, tractatur in Theologia: nunc tantum breviter de ea re moneo, ipsum Baptistam Matt. 3. ac Luc. 3, et Iesum

legis purificationibus ac lotionibus accipitur quae initio in primitiva Ecclesia, praesertim Apostolorum tempore non dum erant prorsus abolitae. Discrimen porro aut convenientia baptismi Christi, et Baptistae, tractatur in Theologia: nunc tantum breviter de ea re moneo, ipsum Baptistam Matt. 3. ac Luc. 3, et Iesum Act 1, sic distinguere, tanquam baptismum ministri et domini ipsius, quod minister proprie quidem tantum exterius lavet: sed Christus tunc, ac in eodem Sacramento, interius mundet. seu, Iohannem et alium quemvis Apostolum aut doctorem esse tantum administrum externi operis:

convenientia baptismi Christi, et Baptistae, tractatur in Theologia: nunc tantum breviter de ea re moneo, ipsum Baptistam Matt. 3. ac Luc. 3, et Iesum Act 1, sic distinguere, tanquam baptismum ministri et domini ipsius, quod minister proprie quidem tantum exterius lavet: sed Christus tunc, ac in eodem Sacramento, interius mundet. seu, Iohannem et alium quemvis Apostolum aut doctorem esse tantum administrum externi operis: sed Christum esse authorem internae efficaciae, sive exterius ipse baptizet, sive quispiam alius minister. Discrimen et in eo est, quod Iohannes in venturum aut

baptismus 1. Cor. 10, de illa miraculosa transitione per mare rubrum intelligitur, qua et confirmati fuerunt in doctrina et eductione Moysis: et ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam typum nostri baptismi fuisse. Vocetur ergo, ac sit typicus baptismus, sicut et omnes illae veteres lotiones ac purificationes fuerunt. Porro BAPTISMUS etiam dicitur esse interrogatio bonae conscientiae in Deum. 1. Pet. 3. Cui correspondens exemplar

ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam typum nostri baptismi fuisse. Vocetur ergo, ac sit typicus baptismus, sicut et omnes illae veteres lotiones ac purificationes fuerunt. Porro BAPTISMUS etiam dicitur esse interrogatio bonae conscientiae in Deum. 1. Pet. 3. Cui correspondens exemplar baptismi nunc nos servat non ablutio sordium carnis, sed bonae conscientiae interrogatio in Deum per resurrectionem IESU Christi: id est, Baptismus nos

baptismi nunc nos servat non ablutio sordium carnis, sed bonae conscientiae interrogatio in Deum per resurrectionem IESU Christi: id est, Baptismus nos servat, non ex opere operato quatenus tantum est externum quoddam opus, abluens sordes corporis: sed quatenus fide apprehenditur promissio gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac

operato quatenus tantum est externum quoddam opus, abluens sordes corporis: sed quatenus fide apprehenditur promissio gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et

externum quoddam opus, abluens sordes corporis: sed quatenus fide apprehenditur promissio gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis

fide apprehenditur promissio gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac

gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare

sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce MORTUUS exponetur. BARBAE

ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce MORTUUS exponetur. BARBAE caesio primum luctum significabat, Esa. 15 Levit. 19. Ier. 4 sicut et Capitis. Contra apud Romanos olim, barba et coma

Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce MORTUUS exponetur. BARBAE caesio primum luctum significabat, Esa. 15 Levit. 19. Ier. 4 sicut et Capitis. Contra apud Romanos olim, barba et coma promissa luctus ac moeroris indicium erat. Sic sane et de Mephiboset 2, Sam. 19 legitur, quod intermissa rasione barbae, et lotione vestium ac corporis, testatus sit suum dolorem de exilio Davidis Deinde et ignominiam significabat Sic enim Hanum rex Amon 2. Sam. 10 praecepit, dimidiam barbam legatorum Davidis

exponetur. BARBAE caesio primum luctum significabat, Esa. 15 Levit. 19. Ier. 4 sicut et Capitis. Contra apud Romanos olim, barba et coma promissa luctus ac moeroris indicium erat. Sic sane et de Mephiboset 2, Sam. 19 legitur, quod intermissa rasione barbae, et lotione vestium ac corporis, testatus sit suum dolorem de exilio Davidis Deinde et ignominiam significabat Sic enim Hanum rex Amon 2. Sam. 10 praecepit, dimidiam barbam legatorum Davidis radi. Sic et Paulus radit barbam, et tondet comam, veluti in signum doloris ac poenitentiae, et reddendi Voti tum in

intermissa rasione barbae, et lotione vestium ac corporis, testatus sit suum dolorem de exilio Davidis Deinde et ignominiam significabat Sic enim Hanum rex Amon 2. Sam. 10 praecepit, dimidiam barbam legatorum Davidis radi. Sic et Paulus radit barbam, et tondet comam, veluti in signum doloris ac poenitentiae, et reddendi Voti tum in Cenchraeis tum Ierosolymae. BARBARUS, primum perinde in Sacris literis ut et in prophanis, peregrinum significat: Credo ficticium esse vocabulum, a soni peregrinae nobisque ignotae linguae inconcinnitate: cuius pronunciationem, etiamsi per se

BARBARUS, primum perinde in Sacris literis ut et in prophanis, peregrinum significat: Credo ficticium esse vocabulum, a soni peregrinae nobisque ignotae linguae inconcinnitate: cuius pronunciationem, etiamsi per se elegantissima esset, moleste accipimus, tamquam inconditum quid ac rude sonans Deinde significat peregrini sermonis hominem. sic Ovidius dicit, se esse Getis barbarum et Paulus 1. Cor 14 dicit, eum qui nostram precationem publice clareque factam non intelligit, esse nobis barbarum et nos vicissim ei. Sic Psal. 114. dicitur. In exitu Israel de

Israel de Aegypto, et domus Iacob de populo barbaro. Tertio barbarus incultum, agrestrem et ferum hominem significat. Hac ratione primum Graeci, deinde et Romani, omnes alias gentes barbaras, id est, incultas vocarunt. Sic et hodie Itali alias gentes prae se ut barbaras, id est, minus cultas ac humanas, et minus ingeniosas contemnunt. BASAN, fuit et regio quae Gigantum dicta est, Deut. 3. et civitas regni Og, ibidem et denique mons pascuosus et pulcherrimis sylvis vestitus. Inde fit, ut pro potentibus ac florentibus impiis per metaphoram hoc nomen ponatur: ut Es. 2 et

et hodie Itali alias gentes prae se ut barbaras, id est, minus cultas ac humanas, et minus ingeniosas contemnunt. BASAN, fuit et regio quae Gigantum dicta est, Deut. 3. et civitas regni Og, ibidem et denique mons pascuosus et pulcherrimis sylvis vestitus. Inde fit, ut pro potentibus ac florentibus impiis per metaphoram hoc nomen ponatur: ut Es. 2 et Ier 12. Deus minatur Basan. Sic et tauri et quercus Basan accusantur in Sacris literis: Zach. 11 et Es 2 Psal. 68 dicit Dominus se aliquos ex Basanii illis praepotentibus, conversurum esse.

nomen ponatur: ut Es. 2 et Ier 12. Deus minatur Basan. Sic et tauri et quercus Basan accusantur in Sacris literis: Zach. 11 et Es 2 Psal. 68 dicit Dominus se aliquos ex Basanii illis praepotentibus, conversurum esse. BASILISCUS, per metaphoram satanam et potentes ac acerbos venenatosque piorum hostes significat, Psal. 91. Super aspidem et basiliscum ambulabis, conculcabis leonem et draconem: id est, Deus tibi largietur victoriam, contra potentissimos et atrocissimos hostes verae pietatis. Sic et basilisciova, Esa. 59 pro te extreme noxia

ac acerbos venenatosque piorum hostes significat, Psal. 91. Super aspidem et basiliscum ambulabis, conculcabis leonem et draconem: id est, Deus tibi largietur victoriam, contra potentissimos et atrocissimos hostes verae pietatis. Sic et basilisciova, Esa. 59 pro te extreme noxia ac venenata accipiuntur. Pinguntur autem ibi hominum conatus et opera, quod aut sint telae aranearum, id est, res frivolae, et nullum bonum usum habentes: aut etiam perniciosissimae, ut ova basilisci. Quare nec firmi nec salutares sunt malorum conatus et opera. BATTOLOGIAM prohibet

telae aranearum, id est, res frivolae, et nullum bonum usum habentes: aut etiam perniciosissimae, ut ova basilisci. Quare nec firmi nec salutares sunt malorum conatus et opera. BATTOLOGIAM prohibet Christus in precib. Matt. 6. i. prolixam garrulitatem aut murmur, sine omni vera fide ac intellectu precum: in qua prolixa garrulitate precularum, plerumque impii summam precum laudem collocant. Sumpta autem est haec Graeca vox a Batto, homine impeditae linguae, sive sit ille Cyrenarum conditor: sive de quo in fabulis est, quod sit a Mercurio conversus in lapidem, ob indicatum

Deo. Ecclesiast. 25, haec novem dicuntur constituere beatitudinem in hac vita: Iucunde cum sua familia vivere, Subversionem hostium videre, Habitare cum sensata muliere, Lingua non labi, Non servire indignis, Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis describitur. Paulus etiam de communis vitae commodis accipit hanc vocem cum dicit, beatiorem fore caelibem. Item Dominus, cum dicit. Beatae erunt steriles: scilicet, commodius in eo statu habebunt, non

Item Dominus, cum dicit. Beatae erunt steriles: scilicet, commodius in eo statu habebunt, non dolentes aliorum praeter suam calamitatem. Sic Psal. 136, Beatus qui retribuet tibi retributionem, et allidet parvulos tuos. Deinde, Beatitudo aliquando pro iustificatione ac reconciliatione accipitur: quod illi demum felices sunt; qui Deo propitio fruuntur. Psal. 32, et Rom. 4 Tertio tribuitur a Christo Matt. 5, et Luc. 6, ingens beatitudo illis, qui varias cruces, labores ac dolores propter Christum patiuntur; non quod in illis miseriis sitper

tuos. Deinde, Beatitudo aliquando pro iustificatione ac reconciliatione accipitur: quod illi demum felices sunt; qui Deo propitio fruuntur. Psal. 32, et Rom. 4 Tertio tribuitur a Christo Matt. 5, et Luc. 6, ingens beatitudo illis, qui varias cruces, labores ac dolores propter Christum patiuntur; non quod in illis miseriis sitper sese beatitudo, sed quod illa sunt et notae beatorum, et Deus ea amplissime, praesertim in altera vita, remuneret. Quarto, beatitudo aliquando etiam aeterna illa, vereque beata vita vocatur: ut Apocalypsis 7, Beati non

eum amici, divident illum negociatores? nunquid implebis sagenas pelle eius, et gurgustium piscium capite illius? pones super eum manum tuam? Memento belli, nec ultra addas loqui. Ecce spes eius frustrabitur eum, et videntibus cunctis praecipitabitur. Verum iam de singulis istis vocibus separatim, ac primum de Behemot. Behemot igitur significat, omnes ingentes et immanes bestias terrestres: sicut Leviathan omnes immanes beluas aquaticas. Sed sub illis describit Scriptura, et praesertim Iob 40 capite, potestatem et potentiam diaboli et familiae eius, turbae scilicet impiorum, et

emphasis gratia. Porro Leviathan significat in Scriptura, ut dictum est magnam quandam maris bestiam aut draconem vel etiam quaevis maiora monstra maris: ut cete, balaenas, et similia. Sic Psal. 104 legitur, quod mare sit ingens, quodque in eo existant innumera animalia, parva ac magna. Ubi et additur: Illic naves vadunt, et Leviathan iste quem formasti ad ludendum in eo. Dubium autem est, an dicat Leviathan ludere in mari, aut Deum in Leviathan. Caeterum per metaphoram primum significat praepotentes reges, quod illi perinde vel dominentur, vel grassentur super populos

iste quem formasti ad ludendum in eo. Dubium autem est, an dicat Leviathan ludere in mari, aut Deum in Leviathan. Caeterum per metaphoram primum significat praepotentes reges, quod illi perinde vel dominentur, vel grassentur super populos multos qui (teste Apocalypsi) per aquas significantur, ac Leviathan belua in mari super alios pisces. Inquit enim Isa. 27, In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno ac forti, super Leviathan serpentem vectem, et super Leviathan serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in

per metaphoram primum significat praepotentes reges, quod illi perinde vel dominentur, vel grassentur super populos multos qui (teste Apocalypsi) per aquas significantur, ac Leviathan belua in mari super alios pisces. Inquit enim Isa. 27, In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno ac forti, super Leviathan serpentem vectem, et super Leviathan serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in aquis, et ex aquis, tum vicini maris, tum et Nili, vivebat ac vigebat. Simul vero subindicatur, quale monstrum sit Leviathan:

Isa. 27, In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno ac forti, super Leviathan serpentem vectem, et super Leviathan serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in aquis, et ex aquis, tum vicini maris, tum et Nili, vivebat ac vigebat. Simul vero subindicatur, quale monstrum sit Leviathan: nempe esse serpentem aut draconem aquaticum. Eadem metaphora utitur et Psal. 74: Tu contrivisti capita Leviathan, dedisti eum in cibum populo solitudinum. Agit de miraculis eductionis populi: inter alia vero et hoc

Pharaonem. Iob. 3. Cap. dicit de desperatis hominibus, quod parati sint excitare Leviathan: id est, Satanam ipsum ex desperatione invocare. Puto sane ibi hoc nomen per metaphoram significare ipsum cacodaemonem. Porro eiusdem 40 Cap. ita describit immensam magnitudinem ac potentiam duarum beluarum, Behemot terrestris, et Leviathan aquatici, ut non obscure per eas cacodaemonem ipsum notare videatur. BELIAL proprie, si etymologiam aut compositionem spectes, significat aut sine fructu, sine omni utilitate: vel certe, ut Hieronymus vult, sine omni iugo:

Porrô Psal. 101. Non ponam verbum Belial ante oculos meos: videtur omnino significare, Non sequar falsam doctrinam. Alii intelligunt, malas causas: quod est minus significans. Denique David queritur de torrentibus Belial, Psal. 18. intelligens nimirum, impetum ac furorem contra se, non tantum impii mundi, sed etiam Satanae ipsius, ac omnium inferorum, qui eum circumdederint et circumvenerint. Bellum, et Bellare, notae voces sunt: tantum phrases quasdam earum percurram. Tribuuntur autem non tantum hominibus, sed et Deo. Arma

meos: videtur omnino significare, Non sequar falsam doctrinam. Alii intelligunt, malas causas: quod est minus significans. Denique David queritur de torrentibus Belial, Psal. 18. intelligens nimirum, impetum ac furorem contra se, non tantum impii mundi, sed etiam Satanae ipsius, ac omnium inferorum, qui eum circumdederint et circumvenerint. Bellum, et Bellare, notae voces sunt: tantum phrases quasdam earum percurram. Tribuuntur autem non tantum hominibus, sed et Deo. Arma belli, sunt bellica instrumenta. Deut. 1, Accinxistis nos armis belli

1, Accinxistis nos armis belli vestri: pro, armis vestris bellicis. Apprehendere bellum, est bellare. Num. 31. Deus facit cessare bella usque ad extremum terrae. Psal. 46. Idem dicitur Psal. 76. hisce verbis, Illic confregit sagittas, arcus, scutum et gladium ac bellum. Psal. 140 Qui omni die congregant bella: id est, praeparant. Sic desponere bellum cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non

desponere bellum cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non esuriemus: id est, ubi nec fames, nec bellum erit. Sanctificare bellum, est praeparare ac adornare. nam id saepe significat verbum sanctificare. Alii putant esse allusionem ad illam solennem sacramque belli indictionem, qualem Rom. per suos foeciales adhibebant Mich 3. Qui non dederit escam in os eorum, sanctificant bellum. Bellum Domino cum Amalec a generatione in generationem,

id est, propter tuam castigationem. Porro 1. Sam. 17. paulo aliter accipitur, Iehovae enim est bellum: pro, a Domino est victoria belli: aut, ipse regit bellum, et dat exitum pro suo arbitrio. Vir belli, dicitur miles, aut etiam bellicosus vir. 1. Sam. 16, Potentem robore, ac virum belli. Sic mox sequenti Capite, Ipse est vir belli ab adolescentia sua. Et sequenti, Praefecit eum Saul viris belli Vir belli alicuius est, is qui cum aliquo belligeratur. Isa. 41, Erunt tanquam nihil, et in nihilum redigentur viri belli tui: id est, tui hostes. 2 Par. 35. Non

privata certamina indicat. BENEDICERE, Graece εὐλογεῖν, Hebraice ברך berech, valde multa et varia significata in Scriptura habet, quae redigemus in ordinem, ut commodissime poterimus. PRIMUM igitur ac maxime proprie significat bene de aliquo dicere aut loqui, seu ipsum laudare, praedicare, celebrare, gratias agere Sic saepissime in Sacris literis accipitur, praesertim cum homines Deum benedicere dicuntur, ut Psalm. 103, Benedic anima mea Domino: id est, celebra, lauda, gratias ei age pro

seductores seducunt per benedictiones, Rom. 16. Sic mittuntur legati ad Davidem, qui benedicant et laudent eum, quod prospere pugnaverit contra Hadadezer. 2. Sam. 8. Sic Iob 31 dicit, Benedixerunt mihi latera pauperum, quod ea restitui: id est, pauper percepto beneficio calefactionis laterum ac membrorum, mihi gratias egit. Benedicere non raro etiam significat bene precari alicui: ut Gen. 12, pollicetur Dominus se benefacturum benedicentibus Abrahamo: id est, ei faventibus, et bene precantibus. Sic Melchisedech benedicit Abrahamo, Gen. 14. Iacobus Pharaoni, fratres Rebeccae et

vobis in nomine Domini: id est, bene precati sumus. Huc referatur, quod Benedicere aliquando simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac una tecum orare? Num. 6. legitur: Sic benedicetis filiis Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat te: Ostendat faciem

simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac una tecum orare? Num. 6. legitur: Sic benedicetis filiis Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat te: Ostendat faciem suam tibi, et misereatur tui. ubi prius Benedicere significat beneprecari, posterius autem

si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac una tecum orare? Num. 6. legitur: Sic benedicetis filiis Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat te: Ostendat faciem suam tibi, et misereatur tui. ubi prius Benedicere significat beneprecari, posterius autem benefacere. Est vero observandum, quod sacerdotalis benedictio

Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat te: Ostendat faciem suam tibi, et misereatur tui. ubi prius Benedicere significat beneprecari, posterius autem benefacere. Est vero observandum, quod sacerdotalis benedictio non tantum est simplex bona precatio, sed etiam veluti pignus ac testimonium favoris Dei, et omnino habet quandam vim ac efficaciam clavis solventis et absolventis. Ad hanc sacerdotalem benedictionem referri potest, quod Hebr. 7. dicitur: Citra controversiam minor a maiore benedicitur. Sic liberi a parentibus, non contra, benedicuntur. Sic Abrahamus pater

te: Ostendat faciem suam tibi, et misereatur tui. ubi prius Benedicere significat beneprecari, posterius autem benefacere. Est vero observandum, quod sacerdotalis benedictio non tantum est simplex bona precatio, sed etiam veluti pignus ac testimonium favoris Dei, et omnino habet quandam vim ac efficaciam clavis solventis et absolventis. Ad hanc sacerdotalem benedictionem referri potest, quod Hebr. 7. dicitur: Citra controversiam minor a maiore benedicitur. Sic liberi a parentibus, non contra, benedicuntur. Sic Abrahamus pater Levitarum, a Melchisedecho, typo Christi, benedicitur:

sacerdotii Christi supra Leviticum probatur. TERTIO, quia piorum iustae preces, sive in bonum sive in malum, non sunt ociosae, sed ipsas res afferunt: ideo saepe significat etiam ipsa quasi bona largiri, ut cum pii parentes benedicunt liberis: sicut Noachus filio Sem et Iaphet, et Isaacus Iacobo ac Esau Gene. 27. dicit enim Isaacus, se ipsasmet res aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores fuerunt benedictionibus parentum meorum, id est, maiora bona impetravi ego tibi a Deo, quam mihi mei parentes. QUARTO, quia beneprecando, ac

ac Esau Gene. 27. dicit enim Isaacus, se ipsasmet res aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores fuerunt benedictionibus parentum meorum, id est, maiora bona impetravi ego tibi a Deo, quam mihi mei parentes. QUARTO, quia beneprecando, ac nomen Dei celebrando, res ipsas quasi sanctificamus, augustiores, Deoque commendatiores reddimus: ideo 1. Cor. 10, Poculum benedictionis: et mox, Quod benedicimus, consecratum aut sanctificatum significat: id est, quod recitatis verbis mandati ac institutionis consecratur in hunc usum, ut

mihi mei parentes. QUARTO, quia beneprecando, ac nomen Dei celebrando, res ipsas quasi sanctificamus, augustiores, Deoque commendatiores reddimus: ideo 1. Cor. 10, Poculum benedictionis: et mox, Quod benedicimus, consecratum aut sanctificatum significat: id est, quod recitatis verbis mandati ac institutionis consecratur in hunc usum, ut sit sanguis Christi, quo eius novum testamentum sanciatur. Vicinum huic est, quod ipse et Paulus alibi dicit, cibos per verbum et precationem sanctificari. Sic 1. Sam. 9, dicitur Samuel benedicturus sacrificio. In hac significatione etiam Deus dicitur

quo eius novum testamentum sanciatur. Vicinum huic est, quod ipse et Paulus alibi dicit, cibos per verbum et precationem sanctificari. Sic 1. Sam. 9, dicitur Samuel benedicturus sacrificio. In hac significatione etiam Deus dicitur benedixisse diei septimo, id est sanctificasse, magnificentiorem ac gloriosiorem caeteris reddidisse, et specialiter cultui suo dedicasse. In hoc sensu putaverunt Papistae, se posse varias res benedicere, herbas, campanas, salem, aquam, aram, et similia: nisi quod et sine mandato Dei id sunt ausi facere, et nimiam quandam, planeque divinam sanctitatem et

Papistae, se posse varias res benedicere, herbas, campanas, salem, aquam, aram, et similia: nisi quod et sine mandato Dei id sunt ausi facere, et nimiam quandam, planeque divinam sanctitatem et efficaciam illis suis adiuratis rebus tribuerunt, putantes se suis illis consecrationibus quamvis vim ac efficaciam, non tantum corporalem, sed et spiritualem, rebus illis externis ac elementaribus indere. Benedicere aliquando videtur etiam significare futura praedicere. nam Patriarchae beneprecantes filiis, etiam futura illis praedicebant. QUINTO, cum hoc verbum ad Deum, ubi omnes

et similia: nisi quod et sine mandato Dei id sunt ausi facere, et nimiam quandam, planeque divinam sanctitatem et efficaciam illis suis adiuratis rebus tribuerunt, putantes se suis illis consecrationibus quamvis vim ac efficaciam, non tantum corporalem, sed et spiritualem, rebus illis externis ac elementaribus indere. Benedicere aliquando videtur etiam significare futura praedicere. nam Patriarchae beneprecantes filiis, etiam futura illis praedicebant. QUINTO, cum hoc verbum ad Deum, ubi omnes res ac voces significantiores sunt, transfertur, significat non tantum

efficaciam, non tantum corporalem, sed et spiritualem, rebus illis externis ac elementaribus indere. Benedicere aliquando videtur etiam significare futura praedicere. nam Patriarchae beneprecantes filiis, etiam futura illis praedicebant. QUINTO, cum hoc verbum ad Deum, ubi omnes res ac voces significantiores sunt, transfertur, significat non tantum beneprecari, sed et ipsum benefacere: sicut contra Maledicere, perdere significat. nam (ut scriptum est) Ipse dixit, et facta sunt: eius dicere est facere, eius verba sunt res ipsae. Sic igitur toties pollicetur Deus, se

gentes: Gen. 12. 22 et 26. Hinc benedictio Abrahae, in Novo testamento: id est, beatitudo ei et eius semini promissa. Gal. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. Et paulo post, Ut in gentes benedictio Abraham fiat, aut perveniat: id est, illa eximia beatitudo Abrahamo ac semini eius, in eoque omnibus gentibus promissa, Gen. 12. 18. 22. 26 et 28. ubi ter repetita est promissio erga Abraham, quarto erga Isaacum, et quinto ad Iacobum: priores duae et ultima sunt in Niphal, seu passiva voce, ut recte vertatur, Benedicetur: posteriores vero duae, tertia, et quarta

est promissio erga Abraham, quarto erga Isaacum, et quinto ad Iacobum: priores duae et ultima sunt in Niphal, seu passiva voce, ut recte vertatur, Benedicetur: posteriores vero duae, tertia, et quarta in Hitpael seu reciproca voce, ut verti queat, Benedicent se: id est, beatas se esse agnoscent, ac gloriabuntur ob semen Abraae: priores ergo duae et ultima sententiae, diserte loquuntur de passiva benedictione, quae continget gentibus ob Abrahamum et eius semen: posteriores vero, de agnitione ac celebratione illius acceptae benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre

in Hitpael seu reciproca voce, ut verti queat, Benedicent se: id est, beatas se esse agnoscent, ac gloriabuntur ob semen Abraae: priores ergo duae et ultima sententiae, diserte loquuntur de passiva benedictione, quae continget gentibus ob Abrahamum et eius semen: posteriores vero, de agnitione ac celebratione illius acceptae benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre fidei, aut fidelis credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius

credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius benedictionis, ad thronum gratiae cum illo ipso semine accedens, et denique semet consolatur in omnibus difficultatibus ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa benedictione. Aptissime igitur per illud reciprocum hithbarech, lucta fidei cum

ad thronum gratiae cum illo ipso semine accedens, et denique semet consolatur in omnibus difficultatibus ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa benedictione. Aptissime igitur per illud reciprocum hithbarech, lucta fidei cum dubitationibus ac tentationibus et peccatis, et illa perpetua aspersio aut purificatio, illud perpetuum Remitte remitte, depingitur. Impii blasphemique Iudaei calumniantur illas promissiones,

semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa benedictione. Aptissime igitur per illud reciprocum hithbarech, lucta fidei cum dubitationibus ac tentationibus et peccatis, et illa perpetua aspersio aut purificatio, illud perpetuum Remitte remitte, depingitur. Impii blasphemique Iudaei calumniantur illas promissiones, tanquam si loquantur non de causali, sed exemplari benedictione: seu non dicant, quod propter Christum, eiusque meritum

Impii blasphemique Iudaei calumniantur illas promissiones, tanquam si loquantur non de causali, sed exemplari benedictione: seu non dicant, quod propter Christum, eiusque meritum benedicentur homines: sed tantum proposito exemplo Abrahami, sint sibi aliisque imprecaturi similem felicitatem, ac si dicerent: Utinam ita mihi aut tibi Deus benefaxit sicut Abrahamo, eiusque posteris. At contra, quod de causali, efficacique benedictione ibi agatur, probatur primum ex praecedentibus promissionibus, quod semen

auferet potentiam, tyrannidem, et poenas satanae, quibus premit homines, eosque contraria felicitate ditabit. Sic et Noachi parentes intelligunt, Deum efficaciter hominibus per quoddam semen benedicturum, inquientes: Iste consolabitur, aut liberabit nos ab opere nostro, et dolore manuum nostrarum, ac a maledictione, etc. Denique ipsemet Deus, cum primum hanc promissionem proponit Gen 12. explicat simul, quomodo eam intelligat, nempe de efficaci benedictione, quam sit amicis aut adiunctis Abrahae impertiturus, inquiens, Eris benedictio: et, Benedicam benedicentibus tibi, et

eum, seu propter eius semen benedicturus. Hoc est quod Paulus dicit, haereditare promissiones Abraae: et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox נברכו Nibrechu, quae non potest de exemplari ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac

est quod Paulus dicit, haereditare promissiones Abraae: et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox נברכו Nibrechu, quae non potest de exemplari ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac efficacissima beatione, quae toti mundo per hoc

et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox נברכו Nibrechu, quae non potest de exemplari ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac efficacissima beatione, quae toti mundo per hoc semen continget. Ex eo quoque manifeste vanitas

ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac efficacissima beatione, quae toti mundo per hoc semen continget. Ex eo quoque manifeste vanitas istorum calumniae deprehenditur, quod si de sola exemplari benedictione ageretur, non toties, nec tanta ἐνεργείᾳ aut specie haec promissio repeteretur.

benedictione ageretur, non toties, nec tanta ἐνεργείᾳ aut specie haec promissio repeteretur. Praeterea multi inter Ethnicos fuerunt, qui illustriora exempla felicitatis hominibus suppeditare potuerunt: per quae tanquam maiora ipsis notiora, gratiora, ac magis domestica sibi, precari bene potuerunt. Postremo, quota pars mundi novit per eorum religionem Abrahamum, nisi quod nunc per nostrum Meschiam eum cognovit? Ad haec etiam, quantilla tandem fuit illa felicitas Abrahami, quam gentiles in eo admirari potuerunt, qui toties promissam, expectatam

ac magis domestica sibi, precari bene potuerunt. Postremo, quota pars mundi novit per eorum religionem Abrahamum, nisi quod nunc per nostrum Meschiam eum cognovit? Ad haec etiam, quantilla tandem fuit illa felicitas Abrahami, quam gentiles in eo admirari potuerunt, qui toties promissam, expectatam ac desideratam terram non est consecutus: sed ut peregrinus sursum ac deorsum non sine gravi cruce oberravit, et usque ad extremum senium orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti

mundi novit per eorum religionem Abrahamum, nisi quod nunc per nostrum Meschiam eum cognovit? Ad haec etiam, quantilla tandem fuit illa felicitas Abrahami, quam gentiles in eo admirari potuerunt, qui toties promissam, expectatam ac desideratam terram non est consecutus: sed ut peregrinus sursum ac deorsum non sine gravi cruce oberravit, et usque ad extremum senium orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit,

qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit, vosque beat. Sic, Benedicta tu in mulieribus, id est, inter omnes mulieres tu summe felix a Dea effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem Dominus benigne respicit, ac beat. Sic, Benedicet Dominus iusto, suae haereditati, suo populo, Psal. 5. 28. 29. Benedicat nos Deus, Deus noster, Psal. 67. Item Psal. 109 Maledicent illi, tu autem benedices. In hoc sensu dicit Moses, se proponere Israelitis benedictionem et

In eundem sensum dicit rex Assyrius Iudaeis, Facite mecum benedictionem, id est, praestate mihi hoc beneficium. Sic Proverb. 11. Anima benedictiones impinguabit, id est, benefica. Deut. 29. Benedicere sibi in corde aut anima, dicendo Pax erit mihi, est sibimet blandiri, sibi bona dicere ac polliceri. Benedictionem esse, id est, â Deo benedictum haberi. Zac. 8, Quemadmodum fuistis maledictio inter gentes, ita servabo vos, et eritis benedictio: id est, existimabimini benedicti. Vel omnes sibi invicem similem felicitatem imprecabuntur, nostrum exemplum ac nomen usurpantes. Vel

sibi bona dicere ac polliceri. Benedictionem esse, id est, â Deo benedictum haberi. Zac. 8, Quemadmodum fuistis maledictio inter gentes, ita servabo vos, et eritis benedictio: id est, existimabimini benedicti. Vel omnes sibi invicem similem felicitatem imprecabuntur, nostrum exemplum ac nomen usurpantes. Vel denique vos eritis causa benedictionis ac felicitatis mundi, quia ex Iudaeis est salus. Sic Psal. 21, Posuisti eum benedictiones. Contrariam prorsus significationem habet verbum Maledicere, de quo suo loco. In primo Genes. aliquoties dicitur, Deum

est, â Deo benedictum haberi. Zac. 8, Quemadmodum fuistis maledictio inter gentes, ita servabo vos, et eritis benedictio: id est, existimabimini benedicti. Vel omnes sibi invicem similem felicitatem imprecabuntur, nostrum exemplum ac nomen usurpantes. Vel denique vos eritis causa benedictionis ac felicitatis mundi, quia ex Iudaeis est salus. Sic Psal. 21, Posuisti eum benedictiones. Contrariam prorsus significationem habet verbum Maledicere, de quo suo loco. In primo Genes. aliquoties dicitur, Deum benedixisse tum homini, tum et aliis animalibus: quod significat,

Contrariam prorsus significationem habet verbum Maledicere, de quo suo loco. In primo Genes. aliquoties dicitur, Deum benedixisse tum homini, tum et aliis animalibus: quod significat, illum eas efficaces potentesque in suo genere effecisse, tum ad procreationem, tum et ad alia sua opera ac officia. Graeci dicunt benedicere et maledicere aliquem, Latini alicui: Hebraei et cum Accusativo et cum Dativo construunt. Denique Benedicere per antiphrasin significat etiam maledicere, aut execrari. 1. Reg. 21 Iob. 1. 2. Si forte benedixerunt filii mei. Item: Benedic Domino, et morere.

Erga se ipsum, suaque:
ut vias suas, etc.
Erga idolum. Brutorum ac inanimatarum rerum erga Deum,
pro laudare, celebrare. BENEPLACITUM, aut Beneplacere, seu etiam Bona voluntas, vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet,

seu etiam Bona voluntas, vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo

vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono

habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur,

cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur, adeo ut nihil ferme amplius aut aliud requiramus aut exoptemus, tanquam si ultimum et summum terminum omnium nostrorum desideriorum aut votorum, atque adeo ipsum summum bonum feliciter consecuti essemus. Quem animi affectum declarat Christus, cum dicit:

suis bonis emit, eaque suavissime fruitur. Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat Deus, cum de Davide pronunciat, se invenisse virum secundum cor suum, id est, qualem cor suum desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud dictum de Davide, potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo

aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud dictum de Davide, potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo Meschia, dicit Deus Isaiae 42. Ecce servus meus, cui innitar: electus meus, in quo complacuit animae meae. id est, quo unice delectatur anima mea, et in quo singulariter acquiescit. Hic cordis nostri affectus talis ast, ut licet illud eiusmodi obiectum ardentissime amemus, tamen

ut licet illud eiusmodi obiectum ardentissime amemus, tamen nos in de veluti quoddam ingens bonum ineffabilesque delicias nobis hauriamus, summumque quendam fructum, non illud obiectum a nobis, sed nos ab eo percipiamus. Est igitur haec veluti passiva quaedam significatio, in qua non proprie ac praecipue nos alteri benefacimus: sed nos ab eo bene patimur, aut ingens quoddam commodum felicitatemque percipimus. Haec igitur sit prima Beneplaciti significatio, veluti passiva, quae commodissime Latino verbo aut phrasi, In aliquo acquiescere, delectari eo, aut in aliquo totum esse,

In aliquo acquiescere, delectari eo, aut in aliquo totum esse, exprimitur. Posset autem dici Acquiescentia singularis voluptas, delectatio, oblectatio, delicium animi: sicut de T. Caesare est apud Suetonium, quod sit amor et deliciae generis humani vocatus. Huc referri possunt per se rectissima ac sanctissima, et quae quasi merendi quandam vim habent: ut est passio ac meritum Christi. Sic Deus in omnibus suis consiliis et actionibus, tanquam valde bonis, suum beneplacitum habet. Sic tota divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per

Posset autem dici Acquiescentia singularis voluptas, delectatio, oblectatio, delicium animi: sicut de T. Caesare est apud Suetonium, quod sit amor et deliciae generis humani vocatus. Huc referri possunt per se rectissima ac sanctissima, et quae quasi merendi quandam vim habent: ut est passio ac meritum Christi. Sic Deus in omnibus suis consiliis et actionibus, tanquam valde bonis, suum beneplacitum habet. Sic tota divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Altera Activa, et

divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Altera Activa, et quasi contraria huic significatio est, cum aliquem, licet indignum, et unde nos nihil boni nobis expectamus, summo favore ac amore, et plusquam paterna benevolentia complectimur, eique ex imo corde bene facimus, aut certe benefacere cupimus, et (quantum omnino nobis possibile est) conamur. Quam animi propensionem aut beneplacitum, ideo activa significatione Beneplacentiam ac benevolentiam voco: quia non nos ex tali

nos nihil boni nobis expectamus, summo favore ac amore, et plusquam paterna benevolentia complectimur, eique ex imo corde bene facimus, aut certe benefacere cupimus, et (quantum omnino nobis possibile est) conamur. Quam animi propensionem aut beneplacitum, ideo activa significatione Beneplacentiam ac benevolentiam voco: quia non nos ex tali obiecto aliquod nostrum magnum commodum percipimus, petimus, aut expectamus: sed nos potius ad illud iuvandum, fovendum, et veluti beandum totos ex imis visceribus offerimus, et veluti offundimus, pronissimosque ac promptissimos exhibemus. In hac

ideo activa significatione Beneplacentiam ac benevolentiam voco: quia non nos ex tali obiecto aliquod nostrum magnum commodum percipimus, petimus, aut expectamus: sed nos potius ad illud iuvandum, fovendum, et veluti beandum totos ex imis visceribus offerimus, et veluti offundimus, pronissimosque ac promptissimos exhibemus. In hac significatione, Beneplacitum, proprie favorem et singularem quandam benevolentiam, qualis est patrum aut matrum στοργὴ erga liberos, significat Tali εὐδοκίᾳ aut beneplacito

illustria exempla sunt in beneplacito Dei erga filium suum, et porro erga nos. Filium enim suum unigenitum tali quodam beneplacito complectitur, ut ipse inde quasi ingens quoddam bonum sibi petat et accipiat, utpote ex longe dignissimo et obedientissimo filio, qui solus omnibus praeceptis ac votis Dei longe largissime, ac plane secundum cor ipsius satisfecerit, omnemque voluntatem eius impleverit. Nos vero contra, tali quodam amore et beneplacito complectitur, ut ex quibus tanquam longe indignissimis nihil prorsus ipse fructus aut commodi percipiat, sed tantum nobis sese dedat,

in beneplacito Dei erga filium suum, et porro erga nos. Filium enim suum unigenitum tali quodam beneplacito complectitur, ut ipse inde quasi ingens quoddam bonum sibi petat et accipiat, utpote ex longe dignissimo et obedientissimo filio, qui solus omnibus praeceptis ac votis Dei longe largissime, ac plane secundum cor ipsius satisfecerit, omnemque voluntatem eius impleverit. Nos vero contra, tali quodam amore et beneplacito complectitur, ut ex quibus tanquam longe indignissimis nihil prorsus ipse fructus aut commodi percipiat, sed tantum nobis sese dedat, plusquam paternis ac maternis

largissime, ac plane secundum cor ipsius satisfecerit, omnemque voluntatem eius impleverit. Nos vero contra, tali quodam amore et beneplacito complectitur, ut ex quibus tanquam longe indignissimis nihil prorsus ipse fructus aut commodi percipiat, sed tantum nobis sese dedat, plusquam paternis ac maternis visceribus nos foveat, omniaque sua bona aut thesauros summa promptitudine in nos libentissime et liberalissime effundat. Est vero observanda horum duorum beneplacitorum harmonia. Nam ob passivum beneplacitum, quod habet Deus in filio, eiusque absolutissimo sacrificio, obedientia ac

ac maternis visceribus nos foveat, omniaque sua bona aut thesauros summa promptitudine in nos libentissime et liberalissime effundat. Est vero observanda horum duorum beneplacitorum harmonia. Nam ob passivum beneplacitum, quod habet Deus in filio, eiusque absolutissimo sacrificio, obedientia ac merito, et unde sui cordis plenissimam oblectationem deliciasque haurit, porro vicissim se in nos effundit, activo beneplacito seu favore gratuito nos indignissimos, imo et hostes suos gratis sibi adoptans, iustificans, renovans, ac vita aeterna donans. Opponuntur ergo ista duo, sicut

habet Deus in filio, eiusque absolutissimo sacrificio, obedientia ac merito, et unde sui cordis plenissimam oblectationem deliciasque haurit, porro vicissim se in nos effundit, activo beneplacito seu favore gratuito nos indignissimos, imo et hostes suos gratis sibi adoptans, iustificans, renovans, ac vita aeterna donans. Opponuntur ergo ista duo, sicut acquiescere in aliquo, aut suam αὐταρκείαν vel sufficientiam habere: et contra alicui ex animo favere, eumque toto pectore fovere. Sed tamen ex priori beneplacito posterius proficiscitur. Istae

ista duo, sicut acquiescere in aliquo, aut suam αὐταρκείαν vel sufficientiam habere: et contra alicui ex animo favere, eumque toto pectore fovere. Sed tamen ex priori beneplacito posterius proficiscitur. Istae ergo duae significationes sunt propriae ac primariae vocis Beneplaciti, aut bonae voluntatis: tametsi etiam plures specialiores istis subdivisis reperiri queant. Diligentissime autem duo illa hic expendantur et observentur: de quibus forte postea aliquid in voce VOLUNTAS addam. Nunc aliorum quoque de hisce vocabulis sententiam

vocis Beneplaciti, aut bonae voluntatis: tametsi etiam plures specialiores istis subdivisis reperiri queant. Diligentissime autem duo illa hic expendantur et observentur: de quibus forte postea aliquid in voce VOLUNTAS addam. Nunc aliorum quoque de hisce vocabulis sententiam adscribam, ac primum quidem ex novo Testamento haustam, deinde ex veteri, ubi simul etiam ipsae originales voces Graeca et Hebraea explicabuntur: tametsi non ita perspicue hasce duas significationes distinguant ac explicent. Sentit igitur Hieronymus, εὐδοκίαν esse

aliquid in voce VOLUNTAS addam. Nunc aliorum quoque de hisce vocabulis sententiam adscribam, ac primum quidem ex novo Testamento haustam, deinde ex veteri, ubi simul etiam ipsae originales voces Graeca et Hebraea explicabuntur: tametsi non ita perspicue hasce duas significationes distinguant ac explicent. Sentit igitur Hieronymus, εὐδοκίαν esse Graecis novam vocem, quam primum LXX excogitarint, ut possent exprimere Hebraeum רצון Razon. vult vero εὐδοκίαν

faveo, quod Budaeus ex Diodoro probat. Illud nihilominus non negarim, quôd postea verbum hoc in multo maiori usu fuerit in hac significatione ob sacras literas Graece versas. Porro Erasmus annotat super posteriorem ad Thessalonicenses, Evangelistas et Apostolos solere hac voce excludere merita ac opera hominum. Sed adscribam quaedam eius loca ex Annotationibus, ad verbum. Inquit ergo super Matth. 3. In quo mihi complacui) ἐν ᾦ εὐδόκησα. Verbum est peculate divinis literis, quo propensum animum ac praecipuum quendam affectum significant.

Apostolos solere hac voce excludere merita ac opera hominum. Sed adscribam quaedam eius loca ex Annotationibus, ad verbum. Inquit ergo super Matth. 3. In quo mihi complacui) ἐν ᾦ εὐδόκησα. Verbum est peculate divinis literis, quo propensum animum ac praecipuum quendam affectum significant. Perinde sonat quasi dicas, In quo bonam de me ipso habeo opinionem, et (ut ita loquar) ipse mihi placeo, sive in quo mihi complacitum est. Augustinus sermone 63 legit, In quo bene sensi: sequutus Cyprianum suum, qui itidem legit libro adversus Iudaeos

dicuntur celebres, et de quibus magnifica est opinio. Idem in 11 Matth. Et placitum fuit) ἐγένετο εὐδοκία id est, fuit bona voluntas, sive beneplacitum. Hoc peculari verbo sacrae literae significant favorem ac benevolentiam numinis, non tributam nostris meritis, sed ab ipsius gratuita bonitate profectam. Rursus illud, Reficiam cor, id est ἀναπαύσω, id est, refocillabo, sive recreabo. Nec enim ad cibum est referendum, sed ad remedium lassitudinis: cum ab

εὐδοκία, bona voluntas, quemadmodum hic interpres verterat in Luca. Graecae voci ad Hebraeam effictae, nihil habet sermo Romanus quod proprie respondeat. Nam nemo laturus sit, opinor, si quis dicat, Delicium cordis mei. Sonat autem propensam benevolentiam, ac favorem gratuitum, quem quis gerit erga alterum, qualis est Dei erga nos. Hactenus Erasmus. Nunc et alterius cuiusdam duo tantum loca non incommoda adiungam, In quo acquiesco, Ἐν ᾧ εὐδόκησα. Vulg. In quo mihi complacui. Erasm. In quo mihi bene

et divinitus dandam esse praedicunt. Primum enim indicatur, Dei gloriam restitui per illam filii incarnationem. Deinde, hominibus pacem a Deo contingere, postremo vicissim ipsorum bona voluntas seu fides, erga tantum thesaurum divinitus oblatum requiritur, aut etiam hominum acquiescentia in eo ac fruitio denunciatur. Iam audiamus explicationem cuiusdam Hebraeae linguae probe gnari, ex veteri Testamento sumptam, quae quidem erit magis exemplorum citatio, quam ipsarum significationum accurata aut illustris tractatio. Facient tamen ista ipsa exempla plurimum cum ad declarationem, tum et ad

iustitiam meam Psal. 40, Agantur retrorsum, et ignominia afficiantur, volentes malum meum. Et in genere feminino חפצא Capheza: 1. Par. 28. Et tu Salomo fili cognosce Deum patris tui, et cole eum corde perfecto; et anima volente, seu prona ac prompta, vel etiam desiderante. Inde nomen חפץ Cephez placitum, beneplacitum, conplacentia. 1 Sam. 15, Et dixit Samuel, An beneplacitum ipsi Iehova in holocaustis? Et capit. 18, Non est beneplacitum regi in dote. Iob 22, An beneplacitum omnipotenti,

ad oblationem, neque accipere bonam voluntatem de manu vestra: id est, munus bona voluntate vestra oblatum. Porro Iacob patriarcha ex indignatione animi in malam partem accepit, Gen. 49, Quoniam in ira sua occiderunt virum, et in voluntate sua extirparunt bovem: in ihrem mutwillen /ex libitu ac libidine sua, non ex iusta causa, aut iure. Quoniam vero coepimus dicere de beneplacito aut bona voluntate. et versores saepe eadem Hebraea vocabula aliquoties etiam per simplex Volo et voluntas verterunt: ideo explicemus hic etiam ipsum Voluntatis vocabulum. Forte enim coniunctio harum vocum

etiam per simplex Volo et voluntas verterunt: ideo explicemus hic etiam ipsum Voluntatis vocabulum. Forte enim coniunctio harum vocum aliquid lucis utrique afferet. VOLO igitur interdum accipitur pro cupio. Mar. 10. Magister, volumus ut quod petierimus facias nobis: id est, cupimus, ac petimus. Sic Iohan. 8, Cupiditates eius vultis facere. Iohan. 12. Domine volumus Iesum videre: id est, desideramus. Heb. 12, Postea volens haereditare benedictionem. Aliquando videtur significare non tantum desiderium rei, sed etiam ipsum desideratum effectum. Iohann. 6, voluerunt eum

Sic Isaiae 23, Voluntas Domini per manum eius dirigetur: id est, institutum et propositum. sicut supra ostensum est, Beneplacitum aliquando hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris, ut omnes sibi ab eo traditos servet: et cum petit, ut non sua, sed patris voluntas fiat: Sic etiam, cum dicitur facere voluntatem patris. Aliquid esse voluntatem Dei, significat ei placere.

recipiunt: eos vero ait nasci non ex sanguinibus, nec ex voluntate carnis, nec ex voluntate viri. Iudaei enim putabant, filios Dei eos esse, qui vel ex sanguine aut semine Abraam essent propagati, vel qui suo studio ex naturae bonitate sese pietati dedidissent: praesertim autem, si quid heroici ac praestantis animi et ingenii eis inesset, qui pleno impetu ad voluntatem ferrentur. Illos enim illo suo laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei,

Dei eos esse, qui vel ex sanguine aut semine Abraam essent propagati, vel qui suo studio ex naturae bonitate sese pietati dedidissent: praesertim autem, si quid heroici ac praestantis animi et ingenii eis inesset, qui pleno impetu ad voluntatem ferrentur. Illos enim illo suo laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae

vel qui suo studio ex naturae bonitate sese pietati dedidissent: praesertim autem, si quid heroici ac praestantis animi et ingenii eis inesset, qui pleno impetu ad voluntatem ferrentur. Illos enim illo suo laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex

animi et ingenii eis inesset, qui pleno impetu ad voluntatem ferrentur. Illos enim illo suo laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re

laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana

coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua

Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua mancipia pro libitu libidineque sua impellit. Petrus primae, cap. 4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem

adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua mancipia pro libitu libidineque sua impellit. Petrus primae, cap. 4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem gentium: id est, secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more

a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua mancipia pro libitu libidineque sua impellit. Petrus primae, cap. 4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem gentium: id est, secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more gentilium vitam egisse. BENIGNITAS, et Beneficentia, exponentur in voce Misericordiae. BESTIA, ut Augustinus super Gen. ad literam sentit, significat omnes feras sylvestres: sicut saepe legitur Bestias agri.

quod frui. ut Christus dicit Iohan. 6, Omnes victuros oportere bibere eius sanguinem: id est, frui beneficiis sanguine ipsius partis. Et prius Ioh. 4, pollicitus erat Samaritanae aquam, de qua si quis biberet, non esset sititurus unquam. Et septimo capite, invitat omnes sitientes, ut veniant ac bibant. Sic Esaiae 55, invitat Deus omnes sitientes, ad fruendum aqua spirituali. Eodem modo et Esaiae 65. dicit Dominus: Servi mei comedent, et vos esurietis: servi mei bibent, et vos sitietis. Sic Prover. 5 et 9. 1. Corinth. 10, Bibere spiritualem potum. De hoc significato vide supra in

ea. Quarto bibere saepe significat pati, quae Proverbialis loquutio etiam Ethnicis fuit usitata: ut ostendit Erasmus Chiliade 1. Cent. 8. Prov. 81. Undecunque demum sit haec forma loquutionis desumpta, sive a bibendi certaminibus, ubi coguntur convivae ebibere certas mensuras, non sine fastidio, ac etiam corporis valetudinisque laesione: five ab iis qui metuunt venena: sive denique, quod sicut patresfam. soliti sunt olim singulis suum dimensum cibi ac potus distribuere, sic et Deus non tantum beneficia, sed et

demum sit haec forma loquutionis desumpta, sive a bibendi certaminibus, ubi coguntur convivae ebibere certas mensuras, non sine fastidio, ac etiam corporis valetudinisque laesione: five ab iis qui metuunt venena: sive denique, quod sicut patresfam. soliti sunt olim singulis suum dimensum cibi ac potus distribuere, sic et Deus non tantum beneficia, sed et poenas dispertiatur pro merito, in genere humano. sicut et Demosthenes pro Corona percommode dicit, Omnes tunc gentes variis calamitatibus afflictas

ἐπιβάλλον μέρος, suam portionem aut dimensum cladium accipere. Huius porro significationis sunt innumera exempla. Ieremias integrum typum rei habet cap. 25. nam ille ibi iubetur circum ferre calicem poenarum, et omnibus regibus ac gentibus propinare. Sic Ierem. 49. Ecce quibus non erat iudicium, ut biberent calicem, bibentes bibent, et tu quasi innocens relinqueris. Non eris innocens, sed bibendo bibes: id est, vehementissime castigaberis, quandoquidem etiam meus populus castigatur, qui non perinde dignus fuit plagis.

castigaberis, quandoquidem etiam meus populus castigatur, qui non perinde dignus fuit plagis. Cui non erat iudicium: id est, collatione tui non fuit admodum reus. Sic et in novo Testamento dicit Dominus ad filios Zebedaei: Potestis ne bibere poculum, quod bibam ego? id est, perferre crucem ac cruciatus. Matth. 20. Item Matth. 26, Transeat a me calix iste, ne bibam eum. Iohan. 18, Calicem quem mihi dedit pater, non bibam eum? Ebibere feces, significat longe gravissimas calamitates perpeti. Verum de hac significatione aliquid etiam postea in voce CALICIS, aut POCULI, Fecum

aliquid etiam postea in voce CALICIS, aut POCULI, Fecum et Ebrietatis, dicetur. De torrente in via bibere, Psal. 110, etiam crucem perpeti significat. Hoc enim peregrinantium, et carentium commodis huius vitae est, seu incommode victitantium: qui saepe qualicunque potu ac victu contenti esse coguntur. Aliqui intelligunt sedulitatem Christi in praestanda patri obedientia, et peragendo eius opere denotari: et esse allusionem ad morem militum, festinantium in caedem hostium, quos ita avide persequuntur, ut licet esuriant, sitiant ac defatigati sint, tamen non

qui saepe qualicunque potu ac victu contenti esse coguntur. Aliqui intelligunt sedulitatem Christi in praestanda patri obedientia, et peragendo eius opere denotari: et esse allusionem ad morem militum, festinantium in caedem hostium, quos ita avide persequuntur, ut licet esuriant, sitiant ac defatigati sint, tamen non divertant ad locum, ubi se commode reficiant, sed obiter in via hauriant ex aliquo torrente aut sordida lacuna, unde sese reficiant. Bibere urinam. 2. Reg 18, et Esaiae 36, significat summa mala egestatis et famis perpeti: ubi saepe destituti necessariis,

non divertant ad locum, ubi se commode reficiant, sed obiter in via hauriant ex aliquo torrente aut sordida lacuna, unde sese reficiant. Bibere urinam. 2. Reg 18, et Esaiae 36, significat summa mala egestatis et famis perpeti: ubi saepe destituti necessariis, sordidissima quaeque praesiti ac fame ingerunt. Sanguinem hostium bibere, est plenam victoriam ultionemve de hostibus consequi. Num. 23, id Bileam de Israelitis prophetizat, quod sint sanguinem hostium suorum bibituri. BLASPHEMIA, Graecum, a βλάπτειν τὴν

Rom. 3. 1. Corinth. 4. quia etiam talia maledicta simpliciter in Dei contumeliam vergunt. Inter blasphemias autem distinguit Christus Mar. 3. et dicit, omnes alias esse expiabiles, aut remissibiles, praeter eam quae fiat in Spiritum S. quae est (ut plerique intelligunt) agnitam veritatem sponte ac pertinaciter vituperare, sive reclamare, aut agnitos errores tueri. Dicitur autem Blasphemia in spiritu quia eius personae est proprium doctrinam propagare, et ducere in omnem veritatem: quare obloquens veritati, Spiritui S. maledicit. Paulus dicit 1. Timoth. 1, se fuisse blasphemum in

aut beneficus: tametsi ipse totus, et omnes eius virtutes, ipsissima bonitas sunt. Cum autem Deus sit et perfectissime bonus, et omnis bonitatis in tota rerum natura unicus fons, ut et Plato pronunciat in suis definitionibus: alia autem omnium creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum contaminata sint, merito a Christo solus Deus bonus esse dicitur Matth. 7 et 19, ac Luc. 18. Tametsi in hisce locis, Deus in genere, nomine omnium suarum virtutum ac iustitiae laudari videatur. Hoc omne bonum suum

unicus fons, ut et Plato pronunciat in suis definitionibus: alia autem omnium creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum contaminata sint, merito a Christo solus Deus bonus esse dicitur Matth. 7 et 19, ac Luc. 18. Tametsi in hisce locis, Deus in genere, nomine omnium suarum virtutum ac iustitiae laudari videatur. Hoc omne bonum suum Deus aliquo modo ostendit Mosi, Exod. 33 et 34. Caeterum ubi proprie, relative, et quoad nos praedicatur esse bonus, innumera plane sunt loca: ut Psalm. 73,

creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum contaminata sint, merito a Christo solus Deus bonus esse dicitur Matth. 7 et 19, ac Luc. 18. Tametsi in hisce locis, Deus in genere, nomine omnium suarum virtutum ac iustitiae laudari videatur. Hoc omne bonum suum Deus aliquo modo ostendit Mosi, Exod. 33 et 34. Caeterum ubi proprie, relative, et quoad nos praedicatur esse bonus, innumera plane sunt loca: ut Psalm. 73, Bonus est Deus Israeli, iis qui mundo sunt corde. et Psal. 118,

Deus Israeli, iis qui mundo sunt corde. et Psal. 118, Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia eius. Thren. 3, Bonus est Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali

ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam Deus omnes flagitat, et praesertim ipsius cordis rectitudinem. QUARTO, aliquando bonum, quasi extra hominem, significat id quodam decens, iustum ac rectum est. ut Psal. 14. Non est qui faciat bonum. Psal. 34, Declina a malo, et fac bonum. Psal. 73. Adhaerere Deo bonum est. Psal. 92, Confiteri Domino bonum est. Psal. 18, Bonum est confidere Domino, etc.

episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Ibidem 4, Bonus eris Christi minister. 2. Timoth. 1, Bonum depositum custodi. Hebr. 6, Bonum Dei verbum gustare. Rom. 8. Illis qui diligunt Deum, omnia cooperantur in bonum: id est, tandem omnia illis fiunt salutaria, etiam ipse satan, peccatum ac mors. SEPTIMO, significat suave. ut Genes. 3, Vidit mulier quod fructus esset bonus ad vescendum. 2. Par. 18, Non prophetat mihi bonum: id est, non dicit grata Iob 21, Ducunt in bonis dies suos. Prover. 24, Comede fili mi, quia bonum est. Vicina huic significatio est, cum idem valet quod

ut Genes. 15. et 25. Tu sepelieris in senectute bona: id est, plene peracta vitae mensura. 2 Par. 30, Levitae qui habebant intelligentiam bonam: id est, sufficientem. NONO, accipitur et pro solenni, aut laeto. [1. Sam. 25,] In die enim bona venimus ad te: id est, in die laeta ac solenni. Sic esse corde aut animo bono. in Hester. DECIMO, bonum significat etiam licitum. ut 1. Timoth. 4, Omnis creatura Dei bona est: id est, licita non coinquinans conscientiam. Sic Paulus in priori ad Corinth. cap. 7 dicit, Bonum esse mulierem non attingere, sed caelibem

melius facit. Meliorem dicit esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum

quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper: id est, se qui recta ac pia. Abquam rem facere bonam, est corrigere. ut Ierem 7. 26, Bonas facere vias suas: id est, corrigere. Vincere in bono malum, est

reprehendit UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper: id est, se qui recta ac pia. Abquam rem facere bonam, est corrigere. ut Ierem 7. 26, Bonas facere vias suas: id est, corrigere. Vincere in bono malum, est beneficiis iniurias superare: Rom. 12. Opera bona dicuntur ea, quae in fide ac secundum verbum, in gloriam Dei et utilitatem proximi fiunt. Bonum esse

id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper: id est, se qui recta ac pia. Abquam rem facere bonam, est corrigere. ut Ierem 7. 26, Bonas facere vias suas: id est, corrigere. Vincere in bono malum, est beneficiis iniurias superare: Rom. 12. Opera bona dicuntur ea, quae in fide ac secundum verbum, in gloriam Dei et utilitatem proximi fiunt. Bonum esse aliquid alicui in alicuius facie aut oculis, est alicuius iudicio placere. Genes. 19 et 45, Bonum fuit in oculis Pharaonis, quod fratres Ioseph venerint. Non habet haec lingua aliquod verbum, quod proprie simplex

tibi in bonum. Bonus oculu ponitur pro benefico et misericordi, Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In bonitate Dei

22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In bonitate Dei permanere Rom. 11, Considera bonitatem Dei, si in eius bonitate permanseris: id est,

ei curam esse boum: sed potius suorum ministrorum, syncerorum doctorum. In malam partem, pro persequutoribus accipitur. Psal. 22: Circundederunt me boves multi, tauri Basan obsederunt me. Arare bove et asino, ut supra exposui, significat, non servare in rebus legitimum ordinem ac proportionem. In Proverbiis dicitur, Iuvenis sequitur adulteram, sicut bos ad mactationem. BRACHIUM, est vox notae significationis, si de propria quaeratur. Sed figurate sunt explicandae. PRIMUM ergo, quia homines in brachiis habent robur et instrumentum actionum, ideo

sui: id est, per Meschiam destruet regnum satanae, et liberabit suos. Porro phrases huius vocis ex praecedentibus sunt perspicuae: ut, Ponere carnem brachium suum, id est, fidere humana ope, seu eam habere pro firmo praesidio. Ierem 17, Carnem brachii devorare, est suas res, sua praesidia ac fratres perdere. Brachiis alicuius inniti regem: id est, aliquem habere ad manum, eius opera in praecipuis negociis uti. 2. Reg. 5 et 7. Simili ferme phrasi dicitur Latinis Amanuensis. BURDONES, pro mulis, habet Vulgata, 2. Reg. 5. Obsecro concedatur mihi de terra hac onus

praelium cor eius. Iud. 5. ponitur pro lacte: In phiala fortium obtulit butyrum. id est, lac. Butyrum et mel comedere: pro, communi vita vivere, et communem sortem experiri: de Messia praedicitur Esa. 7. Ut discat eligere bonum, et reprobare malum. Quia experientia communis vitae, malorum ac bonorum docet iudicium. Tali enim victu multum etiam hodie in Iudaea utuntur. Sic Epistola ad Hebraeos: dicit, eum per omnia factum aliis similem, et tentatum, ut posset aliis compati. Vide et infra in MELLE. BYSSUS, sicut et purpura, pro elegantiori et preciosiori vestitu ponitur,

sicut et purpura, pro elegantiori et preciosiori vestitu ponitur, Ezech. 16. et Luc. 16, dicitur dives bysso et purpura fuisse indutus. Sic et de meretrice Apoc. 18 habetur. Apoc. 19, in meliorem partem de spirituali ornatu accipitur: Et datum est sponsae agni, ut amiciatur bysso puro ac splendido. Byssus enim sunt iustificationes sanctorum. C CABALA, vox Hebraea, quae in sacris quidem literis non reperitur, sed tantum apud Iudaeorum Rabinos, a recipiendo venit. Similis autem significationis et etymologiae est leca, itidem ab

CABALA, vox Hebraea, quae in sacris quidem literis non reperitur, sed tantum apud Iudaeorum Rabinos, a recipiendo venit. Similis autem significationis et etymologiae est leca, itidem ab accipiendo dicta: quia vera doctrina a Deo quidem traditur, sed ab hominibus accipitur. De qua re ac voce forte aliquid plenius in vocabulo Traditionis dicetur. CABUS, mensurae genus est, 2. Reg. 6. Quarta pars cabi stercoris columbarum 5. argenteis emitur. Alioqui in Scripturis non reperitur. CABUM autem volunt interpretes capere 4 sextarios, et sextarium 6 ova.

notissimam significationem, cum quis vel stans, vel alio qui ex superiori loco in inferiorem corporaliter collabitur: cuius significationis sunt innumera exempla in Scriptura. Secundo, Cadere significat mori, aut interire, quod qui interficiuntur, mortui concidunt. et alioqui homines dum vivunt ac valent, stare et ambulare solent: at ubi moriuntur, destituti viribus concidunt. 1. Corinth. 10. Ceciderunt uno die 23 millia: id est, interierunt. Quae metaphora etiam Latinis ac Graecis est receptissima. 2. Reg 14, et 2. Par. 25. Ne cadas tu, et Iudas tecum. Hinc illud creberrimum

Cadere significat mori, aut interire, quod qui interficiuntur, mortui concidunt. et alioqui homines dum vivunt ac valent, stare et ambulare solent: at ubi moriuntur, destituti viribus concidunt. 1. Corinth. 10. Ceciderunt uno die 23 millia: id est, interierunt. Quae metaphora etiam Latinis ac Graecis est receptissima. 2. Reg 14, et 2. Par. 25. Ne cadas tu, et Iudas tecum. Hinc illud creberrimum Scripturae, Cadere in gladio. Psal. 78, Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt. Tertio, cadere significat per metaphoram idem quod peccare: quia est Spititualis quidam

ut 1. Sam. 14, Non cadet capillus de capite Ionathae, dicit populus ad Samuelem: id est, nulla prorsus laesio vel minimae parti corporis eius inferetur, nobis eum defendentibus. Sic et 1. Reg. 1. Sic, quamvis maiorem calamitatem notat: ut si quis decidat ex sua opulentia, gloria, potentia ac dignitate. Sic toties dicitur cecidisse, id est periisse, aliqua civitas: ut Esaiae 21. et Ierem. 51, Cecidit Babylon. Quae loquutio et in Apocal. crebro repetitur. Sic Christus Matth. 10. inculcat, Non cadere unum folium aut passerem sine voluntate patris: id est, non interire. Sic

verbis Samuelis unum: id est, omnia rata et firma fuêre, aut constitêre, verissimaque fuisse deprehensa sunt. Et Luc. 10, Non cadet de Lege apex unus. Sic Iosuae 21 et 23, Non cecidit ullum verbum bonum ex omnibus quae loquutus est Dominus de te: id est, omnes eius promissiones fuêre ratae ac impletae, omniaque promissa bona tibi contigêre. Eadem loquutio reperitur, et 1. Reg. 8, et Iud. 2, Non cadere faciebant de actis patrum, et via illorum dura. Numer. 6, Cadent dies priores: id est, erunt irriti, non numerabuntur. Quinto, Cadere significat etiam transfugere,

perpetua quaedam solicitudo, de poena offendentis. unde sequitur, deiecta et in terram spectans facies: non laeta, elevata et exporrecta frons. Cadere reversum. significat etiam periculosius corruere, Esaiae 28. Veluti si quis alium invadens, ita valide repellatur, ut retro resiliat repulsus, ac in tergum corruat: sicut milites capturos Christum cecidisse videtur. Cadere in foveam, quam quis fecit. Psalm. 7 et 9. pro, perire sua propria fraude, aut malis machinamentis. Proverbialem loquutionem fuisse Hebraeis apparet. Cadens, et habens oculos apertos, dicit de se Bileam. Num.

quod etiam inter dormiendum habeat oculos mentis apertos, quibus videat visiones Dei. Lutherus intelligit de casu in genua, quod cum orat, tum demum ei Deus secreta patefaciat, et visiones etiam externas obiiciat. De phrasi Casu ambulare, Levit. 26, forte alibi. venit enim ab alio themate, ac videtur potius significare ex adverso, seu adversando. Cadere aliquando significat periclitari, prope casum esse, ac veluti inchoare casum: sicut si Latini haberent Inchoativum Cadesco. Psalm. 145, Dominus fulcit omnes cadentes, et erigit omnes incurvatos: id est, iamiam casuros.

cum orat, tum demum ei Deus secreta patefaciat, et visiones etiam externas obiiciat. De phrasi Casu ambulare, Levit. 26, forte alibi. venit enim ab alio themate, ac videtur potius significare ex adverso, seu adversando. Cadere aliquando significat periclitari, prope casum esse, ac veluti inchoare casum: sicut si Latini haberent Inchoativum Cadesco. Psalm. 145, Dominus fulcit omnes cadentes, et erigit omnes incurvatos: id est, iamiam casuros. sic Iob. 4, Cadentes erexerunt sermones tui: id est, confirmaverunt consilio et consolatione. CAECUS, pro non

sermones tui: id est, confirmaverunt consilio et consolatione. CAECUS, pro non intelligente, aut bonarum necessariarumque rerum noticia carente, per metaphoram poni solet. Sic 2 Petr. 1, qui non ferunt fructus dicuntur esse caeci, et manu viam tentare: quia scilicet carent vera, viva ac practica noticia Dei, utcunque aliquam speculativam et semimortuam habeant. Sic Christus dicit de seductoribus pharisaeis, Caeci sunt, et duces caecorum: id est, ignari veritatis caelestis. Porro Iohan. 9, pharisaei negant se caecos esse: id est, carere lumine naturali in rebus divinis, et

in Sacris literis valde usitatum. Deuteronom. 1. et 11. Terram quam calcaveris, dabo tibi. Inde venit significatio Calcare vuas, aut oleas, quae sic emolliuntur, ut inde oleum exprimi possit. Mich. 6. Calcabis olivam, et inungêris. Iudicum 9, Vuas calcantes. Et Esaiae vigesimosexto, ac Ieremiae decimoquinto, vox calcantium. Idem est et Calcare torcular. unde Christus Esaiae 63. solus dicitur calcasse torcular, tum ob similitudinem magnitudinis laboris ac fructus: tum etiam, quod perinde fuit totus foede plagis contaminatus et conspurcatus, sicut calcantes uvis et luto

exprimi possit. Mich. 6. Calcabis olivam, et inungêris. Iudicum 9, Vuas calcantes. Et Esaiae vigesimosexto, ac Ieremiae decimoquinto, vox calcantium. Idem est et Calcare torcular. unde Christus Esaiae 63. solus dicitur calcasse torcular, tum ob similitudinem magnitudinis laboris ac fructus: tum etiam, quod perinde fuit totus foede plagis contaminatus et conspurcatus, sicut calcantes uvis et luto contaminantur. sicut ille inquit,
Stabat et autumnus calcatis sordidus uvis. Thren. 1. et Act. 19 videtur dici de potenti castigatione impiorum. De qua re etiam

castigatione impiorum. De qua re etiam infra in voce Torcularis aliquid adiicietur. Calcare significat etiam tum gloriose vincere, tum et contumeliose victis insultare: ut Deuteronom. 33. promittit Deus populo, quod super excelsa hostium calcaturus sit. quod Rabbi Salomon dicit idem valere, ac si dixisset, Super colla eorum. Haec promissio eadem phrasi repetitur, et opere ipso completur Iosuae 10. ubi iubet Dominus duces calcare colla captivorum regum. Similis sensus est Iob 18, Calcet super eum interitus veluti rex. Significat quoque simpliciter contumeliose aliquid tractare. ut

favum. Impios calcaturos civitatem sanctam, significat tum possessionem, quod per eam ambulabunt, in ea stabunt et agent: tum et contumeliosam tractationem, Lucae 21. Et Apocal. 11. Sic 2. Machab. 8, Respice in populum, qui ab omnibus calcatur. Calcandi potestatem dicit Dominus se dare piis, ac ministris suis, super serpentes et scorpiones impune: quod potentem gloriosamque victoriam piorum de impiis, etiam in hac vita testatur. Ipsemet enim Dominus conterit serpentem sub pedibus nostris. Sic Psalm. 91. Super leonem et aspidem calcabis, et conculcabis leonem ac draconem. Sic et

Dominus se dare piis, ac ministris suis, super serpentes et scorpiones impune: quod potentem gloriosamque victoriam piorum de impiis, etiam in hac vita testatur. Ipsemet enim Dominus conterit serpentem sub pedibus nostris. Sic Psalm. 91. Super leonem et aspidem calcabis, et conculcabis leonem ac draconem. Sic et Malachiae primo legitur, Calcabitis impios cum furore. Quae loca de spirituali victoria et conculcatione necessario sunt intelligenda. Calcantium vocem tollere, Esaiae 16. et Ierem. 25, est, tum penuriam vini efficere, tum et extremam solitudinem. Non dabo calcationem

progressiones aut vestigia. Sic exprobrare calcaneum aut vestigia Christi, impii dicuntur Psalm. 89: quia Christi doctrinam, vitam, actiones et res gestas vituperarent. Calcaneum contra aliquem levare, Psalm. 41. et Iohan. 13, est inferiorem contra superiorem exurgere, eique iniurias ac damna inferre. Sumptum opinor esse ab equis, qui cum servire ac prodesse deberent homini, calcibus eum impetunt. De loco Psalmi 49, Cum iniquitas calcaneorum meorum circumveniet me, est difficilis dubitatio. Sed placet mihi eorum sententia, qui vertunt, Supplantatorum meorum Credo enim esse

vestigia Christi, impii dicuntur Psalm. 89: quia Christi doctrinam, vitam, actiones et res gestas vituperarent. Calcaneum contra aliquem levare, Psalm. 41. et Iohan. 13, est inferiorem contra superiorem exurgere, eique iniurias ac damna inferre. Sumptum opinor esse ab equis, qui cum servire ac prodesse deberent homini, calcibus eum impetunt. De loco Psalmi 49, Cum iniquitas calcaneorum meorum circumveniet me, est difficilis dubitatio. Sed placet mihi eorum sententia, qui vertunt, Supplantatorum meorum Credo enim esse participium plurale, posito initio hatephpata pro hatephcamez.

accipiuntur. Primum synecdochice, pro quavis re vili. Sic Amos 2 et 8, teste Hieronymo, accusantur impii, quod emant aut vendant pauperes pro calceamentis: sive intelligas, quod ipsas personas tam viles habuerint, sive quod causas tam tenui corruptela inducti subverterint. Hinc de vilissimo ac sordidissimo ministerio dicitur, Calceos alicui gestare aut solvere, Matt. 3, et Mar. 1: quod facere Christo, negat se esse dignum Baptista. Sic Latinis Matulam porrigere, et Alicui aquam manibus affundere, de vilissimis ministeriis accipiuntur. Secundo accipitur pro quavis re

eius. id est, Omnia vestimenta et instrumenta quae gestant, aut secum habent, sunt valde firma: et simul omnia loca quae calcaverint, erunt variis metallis plena. Tertio, Calceamentum extendere: id est, regnum augere. Psal. 60 quod Latini pedem extendere, longius progredi, ac plura occupare, dicunt: vel quia regibus non satis tutum est extra suum regnum progredi, nec facile quoquam eunt, nisi animo ac studio occupandi alienas regiones. Ideo David dicens, se super Amon calceamentum proiecisse, significat, illa loca occupasse, aut etiam pedibus ut devicta calcasse.

erunt variis metallis plena. Tertio, Calceamentum extendere: id est, regnum augere. Psal. 60 quod Latini pedem extendere, longius progredi, ac plura occupare, dicunt: vel quia regibus non satis tutum est extra suum regnum progredi, nec facile quoquam eunt, nisi animo ac studio occupandi alienas regiones. Ideo David dicens, se super Amon calceamentum proiecisse, significat, illa loca occupasse, aut etiam pedibus ut devicta calcasse. Significat igitur ibi vox calceamentum, ipsum pedem, totumque hominem, eo usque progressum, ac per consequens eius dominium eo

nec facile quoquam eunt, nisi animo ac studio occupandi alienas regiones. Ideo David dicens, se super Amon calceamentum proiecisse, significat, illa loca occupasse, aut etiam pedibus ut devicta calcasse. Significat igitur ibi vox calceamentum, ipsum pedem, totumque hominem, eo usque progressum, ac per consequens eius dominium eo usque ampliatum ac extensum. Quarto, Lex fertur Deut. 25, ut qui nollet uxorem viduam fratris, carentem liberis, ducere, ad excitandum semen fratri, ei illa publice detraheret calceos, et inspueret in faciem, vocareturque eius familia Domus discalceati.

alienas regiones. Ideo David dicens, se super Amon calceamentum proiecisse, significat, illa loca occupasse, aut etiam pedibus ut devicta calcasse. Significat igitur ibi vox calceamentum, ipsum pedem, totumque hominem, eo usque progressum, ac per consequens eius dominium eo usque ampliatum ac extensum. Quarto, Lex fertur Deut. 25, ut qui nollet uxorem viduam fratris, carentem liberis, ducere, ad excitandum semen fratri, ei illa publice detraheret calceos, et inspueret in faciem, vocareturque eius familia Domus discalceati. Quare hoc ritu discalceationis cesserunt suum ius

summitate ferreum stimulum aut cuspidem. Si igitur recalcitrant, et agricolam irritant, fit ut et magis pungantur, et calceos in ferrum impingant. CALCULUS, aut carbo quidam describitur Esa. 6, qui mundet aut expiet prophetam a suis peccatis: qui nimirum ipsum Christi beneficium, ac donum Spiritus sancti significat. Eiusdem fit quoque mentio Apoc. 2. ubi vocatur Calculus candidus, in quo sit nomen novum scriptum, quod nemo sciat nisi qui accipit. Porro quod Prov 20 dicitur, quod licet panis furtivus videatur initio dulcis, tamen tandem repleat os calculis: intelligitur

28. et 97. Hoc fit, cum propterea (interpretante ipsomet Domino) ne visa aliqua specie eius, sibi idolon facerent: tum, quia humana mens non est illius maiestatis capax: tum denique, quia (sicut Dionysius interpretatur) ignota sit nobis Dei essentia. Deinde, dies caliginosa pro obscura, tristi ac infelici per metaphoram ponitur: quia tenebris nihil tristius, ut postea dicetur: et contra, luce nihil laetius, Zoph 1. et Ion. 2. Sic igitur Iob. cap. 3 maledicens diei qua natus erat, imprecatur eum esse caliginosum. Sic et Esaiae 8 dicit, esse in terra angustiam et

116, calicem salvationum. Bibebant hunc e tribulationibus liberati, cum vota sua Domino redderent, et sacrificium laudis offerrent. Huius generis est calix ille novi Testamenti, quem Christus in Coena cum benedictione, id est gratiarum actione bibit, et ad mortis suae celebrationem ac recordationem fidelibus suis commendavit. Et hunc vocat Apostolus 1. Cor. 10. Calicem benedictionis: id est, gratiarum actionis: vel potius in quo benedictum et consecratum esset sacramentum, et simul etiam verus sanguis Christi. Calix ille dicitur novi Testamenti, quia eo novum Testamentum

esset sacramentum, et simul etiam verus sanguis Christi. Calix ille dicitur novi Testamenti, quia eo novum Testamentum sancitur et confirmatur. Caeterum de calice benedictionis vide etiam supra in BENEDICTIO. Calix salvationum, vel salutis, in Psalmo est, quem inter sacrificandum edentes ac bibentes laeti levare, ac Domino pro salute accepta gratias agere solebant. Et verbum Hebraeum quo hoc loco utitur Propheta, hunc levandicalicis morem innuere videtur, ut legi possit: Calicem salvationum levabo, et in nomine Domini invocabo tametsi illud נשא

et simul etiam verus sanguis Christi. Calix ille dicitur novi Testamenti, quia eo novum Testamentum sancitur et confirmatur. Caeterum de calice benedictionis vide etiam supra in BENEDICTIO. Calix salvationum, vel salutis, in Psalmo est, quem inter sacrificandum edentes ac bibentes laeti levare, ac Domino pro salute accepta gratias agere solebant. Et verbum Hebraeum quo hoc loco utitur Propheta, hunc levandicalicis morem innuere videtur, ut legi possit: Calicem salvationum levabo, et in nomine Domini invocabo tametsi illud נשא Nasa etiam simplex

improbiterrae. Ubi canit adversantium sibi ultionem: usque certam eam et paratam esse indicaret, facit calicem turbido vino plenum a Deo illis propinari, et ipsos eum prorsus ebibituros, adeo ut exucturi sint etiam feces ipsas. vinum enim dixit lutosum et turbidum esse. Kimhi rubrum intelligit, ac ita dictum putat, quod rubrum in terra Israel praestabilius sit: ut hac translatione intelligas, vim ultionis esse significatam. Sed quod feces subiectae sunt, luto sum et turbidum rectus redditur, quam rubeum: Hebraea enim vox utrunque significat. Isai. 21 cap. ad eundem fere

ut Ierusalem sit exitio suis persequutoribus. me illos ob Iaesam Ierusalem puniente. Tametsi ibi de spirituali salutarique expugnatione gentium per Meschiam agatur. Huc et calix Babylonicus, de quo in Scripturis dicitur, referatur. Frequens enim mentio est Babylonici calicis, in Prophetis active ac passive accepti: quo significarunt afflictionem, calamitates, clades, stragesque, Deo ita ordinante inferendas per Babylonios, et illis vicissim rependendas tandem. Tertio, est calix laeticiae, quem bibunt sancti ab afflictionibus liberati. Huius meminit David Psal. 23: Et

est. Item, Calix meus superabundans, Psal 25: id est, bona quae mihi Deus tanquam sortem meam contulit, redundant. Hoc pacto calix tam in bonam quam in malam partem sumitur. Nam unicuique adversa et prospera Deus certo admensus est: bibetque suam portionem, velit nolit: perinde ac paterfamilias dimensum cuique servo assignat, ac inter liberos portiones distribuit Psal. 11: mutuata metaphora a potantium veteri ritu, quo per modiperatorem, hoc est convivii praesidem, sua cuiusque vini portio, quam hauriret, statuebatur. Sic enim Deus unicuique sua et quae

25: id est, bona quae mihi Deus tanquam sortem meam contulit, redundant. Hoc pacto calix tam in bonam quam in malam partem sumitur. Nam unicuique adversa et prospera Deus certo admensus est: bibetque suam portionem, velit nolit: perinde ac paterfamilias dimensum cuique servo assignat, ac inter liberos portiones distribuit Psal. 11: mutuata metaphora a potantium veteri ritu, quo per modiperatorem, hoc est convivii praesidem, sua cuiusque vini portio, quam hauriret, statuebatur. Sic enim Deus unicuique sua et quae exhauriat, mala, et quibus fruatur, bona certa

CALVICIUM FACERE, aut Caput tondere, luctus indicium fuit Israelitis: sicut et de barba supra diximus. Hinc Ieremias praedicens Philistaeis exitium, dicit 47 capi Veniet calvicium in Gazan. Sic et Ezech. 7 inquit, Et in universis capitibus eorum calvicium: per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et Amos 8 reperitur, ac in eodem sensu. Usitatissimum enim est Scripturae, ut per effectus causas, per consequentia sua antecedentia, et coniunctas res alias, item per indicia ac signa res

sicut et de barba supra diximus. Hinc Ieremias praedicens Philistaeis exitium, dicit 47 capi Veniet calvicium in Gazan. Sic et Ezech. 7 inquit, Et in universis capitibus eorum calvicium: per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et Amos 8 reperitur, ac in eodem sensu. Usitatissimum enim est Scripturae, ut per effectus causas, per consequentia sua antecedentia, et coniunctas res alias, item per indicia ac signa res indicatas intelligi velit. Contra autem, non fieri super aliquo calvicium, est non doleri

Ieremias praedicens Philistaeis exitium, dicit 47 capi Veniet calvicium in Gazan. Sic et Ezech. 7 inquit, Et in universis capitibus eorum calvicium: per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et Amos 8 reperitur, ac in eodem sensu. Usitatissimum enim est Scripturae, ut per effectus causas, per consequentia sua antecedentia, et coniunctas res alias, item per indicia ac signa res indicatas intelligi velit. Contra autem, non fieri super aliquo calvicium, est non doleri aut deplorari alicuius mortem Iere. 16,

per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et Amos 8 reperitur, ac in eodem sensu. Usitatissimum enim est Scripturae, ut per effectus causas, per consequentia sua antecedentia, et coniunctas res alias, item per indicia ac signa res indicatas intelligi velit. Contra autem, non fieri super aliquo calvicium, est non doleri aut deplorari alicuius mortem Iere. 16, Neque ponetis calvicium inter oculos vestros super mortuum Deut. 14. et Ezech. 27. Levit. 13 calvicium pro indicio leprae habetur, cum quodam tamen

pro beneficiis Christi, qui per solem ibi pingitur: Nihil est quod abscondatur a calore eius. Porro in Apocalypsis tertio, Neque es calidus neque frigidus: calor pro vero et ardenti zelo ponitur, sicut contra frigus pro manifesta impietate. Dicuntur igitur medii esse tepidi, qui volunt dici ac videri pii cum pietatem ex animo non curent. CAMELUS. Matth. 19 dicit Christus: Facilius camelum per foramen acus transiturum, quam divitem in regnum caelorum intraturum. ubi aliqui intelligunt funem ancorarium, quam tamen vocis significationem idoneis autoribus probare non

Facilius camelum per foramen acus transiturum, quam divitem in regnum caelorum intraturum. ubi aliqui intelligunt funem ancorarium, quam tamen vocis significationem idoneis autoribus probare non possunt. Alii rectius, animal notum. Porro Culicem colare, et camelum deglutire, est proverbium: ac significat, in rebus minimis diligentem esse, in maximis vero plane negligentissimum. Sicut hyprocritae in decimanda mentha, lotione manuum ac calicum observatione dierum, ciborum, et aliarum caeremoniarum, sunt seduli: interea vero Decalogum ipsum, et ipsam veram doctrinam negligunt.

vocis significationem idoneis autoribus probare non possunt. Alii rectius, animal notum. Porro Culicem colare, et camelum deglutire, est proverbium: ac significat, in rebus minimis diligentem esse, in maximis vero plane negligentissimum. Sicut hyprocritae in decimanda mentha, lotione manuum ac calicum observatione dierum, ciborum, et aliarum caeremoniarum, sunt seduli: interea vero Decalogum ipsum, et ipsam veram doctrinam negligunt. CANDIDUS, aut Albus, pro innocente aut mundo a peccatis, ponitur: ut Psal. 51, Supra nivem dealbabor. Sed de hac voce dictum

vestimenta candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis laetus, et laute vivas. Candida dies alioqui et Romanis pro laeta ponitur. CANIS, figurate saepe acerbos hostes significat. ut Psal. 22, Circundederunt me canes: id est, atroces hostes ac plane impii ac bestiales. Ibidem, Erue de manu canis unicam meam. Alias pro vilissimis hominibus ponitur, sicut et in Latina lingua proverbio Canis pro re despecta ac exosa celebratur: ut, Peius cane et angue odisse. ut 2. Reg. 8. Quid est servus tuus canis, ut faciat rem tantam: id est,

omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis laetus, et laute vivas. Candida dies alioqui et Romanis pro laeta ponitur. CANIS, figurate saepe acerbos hostes significat. ut Psal. 22, Circundederunt me canes: id est, atroces hostes ac plane impii ac bestiales. Ibidem, Erue de manu canis unicam meam. Alias pro vilissimis hominibus ponitur, sicut et in Latina lingua proverbio Canis pro re despecta ac exosa celebratur: ut, Peius cane et angue odisse. ut 2. Reg. 8. Quid est servus tuus canis, ut faciat rem tantam: id est, tam crudeliter

CANIS, figurate saepe acerbos hostes significat. ut Psal. 22, Circundederunt me canes: id est, atroces hostes ac plane impii ac bestiales. Ibidem, Erue de manu canis unicam meam. Alias pro vilissimis hominibus ponitur, sicut et in Latina lingua proverbio Canis pro re despecta ac exosa celebratur: ut, Peius cane et angue odisse. ut 2. Reg. 8. Quid est servus tuus canis, ut faciat rem tantam: id est, tam crudeliter Israelitas affligat? Eccles. 9. Melior est canis vivus quam leo mortuus: id est, res

cum canibus gregis mei. Canem mortuum persequi, 1. Sam. 24. 2. Sam. 9. Respexisti super canem mortuum, similem mei. ubi itidem ponitur pro re vilissima. In eodem sensu est et Matth. 15. Non est bonum sumere panem filiorum, et proiicere canibus. Usitatum porro est in omnibus ferme linguis ac gentibus, ut canis vilem ac ociosum hominem significet. Sic Graeci suos cynicos, ob impudentiam et mordacitatem vocârunt: sic Helena. Iliad. 6. semet nominat, loquens cum Hectore. Hinc et Caput canis, pro re vilissima: 2. Sam. 3, Nunquid ego caput canis sum? id est, dux aut gubernator

Canem mortuum persequi, 1. Sam. 24. 2. Sam. 9. Respexisti super canem mortuum, similem mei. ubi itidem ponitur pro re vilissima. In eodem sensu est et Matth. 15. Non est bonum sumere panem filiorum, et proiicere canibus. Usitatum porro est in omnibus ferme linguis ac gentibus, ut canis vilem ac ociosum hominem significet. Sic Graeci suos cynicos, ob impudentiam et mordacitatem vocârunt: sic Helena. Iliad. 6. semet nominat, loquens cum Hectore. Hinc et Caput canis, pro re vilissima: 2. Sam. 3, Nunquid ego caput canis sum? id est, dux aut gubernator canum, vel alioqui res vilis aut

corroborat, et ego de eo cano. Psal 119, Cantus fuerunt mihi statuta tua: id est, de eis tanquam re longe gratissima canam, Cantici verba dicere alicui, est aliquem laudare: 2. Samuel. 22. ubi David Deum laudat. Canticum non raro causam canendi denotat, nempe liberationes ac beneficia Dei. Sic dicitur Canticum Dei esse nobiscum. Psal. 42, Nocte eius canticum meum: id est, suis subinde renovatis beneficiis me excitat ad gratiarum actionem. Idem est Dare alicui cantica, Iob. 35. Deus dat cantica in nocte. Prorsus idem valet, Ponere in alicuius ore

quia subinde de novis beneficiis novae cantiones componebantur, Psal. 95. et 149. Alioqui et Homerus dicit, recentissimas quasque cantilenas esse longe gratissimas. Non raro autem significat etiam ipsum Evangelium, seu praedicationem de Christo, quae est maxime suavis, et mundo nova ac ignota doctrina. Loqui verba cantica, est gratias agere. 2. Sam. 22, David loquutus est verba cantici huius: id est, gratias egit Deo hac cantione. Iud. 5. Exurge Debora, loquere canticum, Tertio, Esse aut ministrare in cantico, 1. Par. 6, est psallere in templo. Ibidem habetur,

Instrumenta cantici, 1. Par. 16. et saepe alias. pro instrumentis Musicis reperitur. Atque in hisce omnibus significationibus et phrasibus, canticum in meliorem partem accipitur, de laudatione Dei. Quarto, Canticum aliquibus esse, etiam in malam partem accipitur, nempe esse ludibrio ac risui, ut Iob. 30. Nunc autem canticum eorum sum, et factus sum eis in sermonem: id est, de me ignominiose cantillant. Sic et Thren, 3. dicitur: Sessionem et surrectionem eorum aspice, ego canticum eorum sum. Quinto, Canere pro simplici etiam sermone accipitur: ut Esa. 5, Cantabo

eius. id est, indicabo quomodo se res habeant inter dilectum meum et vineam eius. Sic Matth, 11 dicitur, quod et laeta et tristia sint cantata aut praedicata Iudaeis, sed frustra. Denique in novo Testamento. praesertim Eph 5. et Coll. 3. de ipsis pientissimis cordis cogitationibus, fide ac motibus accipitur Cantantes ac psallentes in cordib. vestris Domino. CAPILLI cum sint numero multi, et res in homine minimae et tenues, multis locutionibus occasionem praebent. ut, Numeratos esse alicuius capillos capitis, Matth. 10 Luc. 12. pro, omnia nostra, etiam minima, fide

se res habeant inter dilectum meum et vineam eius. Sic Matth, 11 dicitur, quod et laeta et tristia sint cantata aut praedicata Iudaeis, sed frustra. Denique in novo Testamento. praesertim Eph 5. et Coll. 3. de ipsis pientissimis cordis cogitationibus, fide ac motibus accipitur Cantantes ac psallentes in cordib. vestris Domino. CAPILLI cum sint numero multi, et res in homine minimae et tenues, multis locutionibus occasionem praebent. ut, Numeratos esse alicuius capillos capitis, Matth. 10 Luc. 12. pro, omnia nostra, etiam minima, fide summa ac optima a Deo custodiri,

accipitur Cantantes ac psallentes in cordib. vestris Domino. CAPILLI cum sint numero multi, et res in homine minimae et tenues, multis locutionibus occasionem praebent. ut, Numeratos esse alicuius capillos capitis, Matth. 10 Luc. 12. pro, omnia nostra, etiam minima, fide summa ac optima a Deo custodiri, et conservari, nedum maiores et preciosiores partes. Eadem ratione dicitur, non casurum aut periturum capillum alicuius: 1. Sam. 14. et 2. Sam 14 1. Reg. 1. et Luc. 21: id est, ne minimam quidem eius partem laedendam esse, nedum maximam. Simili occasione aut natura

natura capillorum dicitur Matth. 5. Non potes unum capillum facere album: id est, ne minima quidem nostra recte mutare possumus, nedum maxima. In hisce ergo omnibus loquutionibus, capilli pro quavis ignobilissima hominis parte ponuntur. Porro funda iacere ad capillum Iud. 20, est directissime ac certissimo ictu scopum tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est

parte ponuntur. Porro funda iacere ad capillum Iud. 20, est directissime ac certissimo ictu scopum tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est exemplum etiam Esd. 9. supra in BARBA et CALVICIO dixi. CAPIO, et Captivitas, varias habet loquutiones: ut, Capere animas, Proverb, 11. Qui capit animas, sapiens est: id est, qui docendo homines persuadet,

ut Psalm. 68. et Ephes. 4, Ascendit in altum, et captivam duxit captivitatem: id est, satanam, peccatum et legem nos captivantem, in captivitatem redegit. Captus, Num. 31 potentialiter pro capiendo ponitur. Capiens unum captum e quinquaginta: id est, unum quod capi et separari debet, ac convenit, ex media parte filiorum Israel. Captivus gladio, id est, in bello captus. Gen. 31. Abduxisti filias meas ut captivas gladio: id est, perinde ac si eas in bello caepisses, essentque tua mancipia. Captivitas alicuius, pro eius praeda. Num. 31. Vos et captivitas vestra: id est,

Captus, Num. 31 potentialiter pro capiendo ponitur. Capiens unum captum e quinquaginta: id est, unum quod capi et separari debet, ac convenit, ex media parte filiorum Israel. Captivus gladio, id est, in bello captus. Gen. 31. Abduxisti filias meas ut captivas gladio: id est, perinde ac si eas in bello caepisses, essentque tua mancipia. Captivitas alicuius, pro eius praeda. Num. 31. Vos et captivitas vestra: id est, vestri captivi. Captivitatis indumentum. Deuter. 21, Deponatque captivitatis indumentum: id est, mulier capta nuptura suo hero exuat vestes, in quibus capta

Non capit magnam eruditionem indoctus vir. Porro Iohan. 5. inquit Christus, Quomodo potestis vos credere gloriam ab hominibus accipientes? Quod potius videtur significare captantes, aut ambientes. Nam accipere gloriam, ubi ultro offertur, non impedit fidem. Sed qui captant hominum favorem ac gloriam, multa contra verbum, ad voluntatem hominum facere coguntur. CAPUT, habet plures proprietates: in de igitur variae huius vocis significationes exoriuntur. Nam et nobilissimum membrum, summoque loco positum, et quasi initium est hominis, et maxime conspicitur: denique

Vicina huic significatio, cum in quacunque re praecipuum quiddam significat. ut Psal. 74, Contrivisti capita draconum subter aquas. Tale et illud est, Conteret caput serpentis, Gen. 3: id est, praecipuam vim, et in quo satanae potentia sita est, nempe peccatum, legem, mortem ac infernum, seu etiam regnum aut tyrannidem satanae, et contraria bona restituet adeo plene, ut in eo benedicantur omnes gentes. In hoc sensu aut significatione dominii etiam Paulus dicit 1. Cor. 11, Deum esse caput Christi, Christum viri, et virum mulieris: id est, dominum ac gubernatorem, quod

legem, mortem ac infernum, seu etiam regnum aut tyrannidem satanae, et contraria bona restituet adeo plene, ut in eo benedicantur omnes gentes. In hoc sensu aut significatione dominii etiam Paulus dicit 1. Cor. 11, Deum esse caput Christi, Christum viri, et virum mulieris: id est, dominum ac gubernatorem, quod dominium mulier tegmine capitis verecunde confiteri debeat. Nec ita multum differt ab hoc sensu, cum Christus toties dicitur Caput Ecclesiae, Ephes. 1. 4. 5. Coloss. 2: tametsi haec loquutio sit multo significantior aliis. Quam eius singularem

ab hoc sensu, cum Christus toties dicitur Caput Ecclesiae, Ephes. 1. 4. 5. Coloss. 2: tametsi haec loquutio sit multo significantior aliis. Quam eius singularem ἐνέργειαν Paulus Ephes. 4. et Coll. 2 exponit, quod Christus sit non solum dominus ac gubernator Ecclesiae: sed etiam omnis vita, vigor, ac omne bonum ex hoc capite in subiecta membra defluat. Secundo, ob nobilitatem etiam, et quia est praecipuae operationis, ideo non raro ponitur pro toto homine. ut Levitici 19, Coram capite cano consurge.

Ephes. 1. 4. 5. Coloss. 2: tametsi haec loquutio sit multo significantior aliis. Quam eius singularem ἐνέργειαν Paulus Ephes. 4. et Coll. 2 exponit, quod Christus sit non solum dominus ac gubernator Ecclesiae: sed etiam omnis vita, vigor, ac omne bonum ex hoc capite in subiecta membra defluat. Secundo, ob nobilitatem etiam, et quia est praecipuae operationis, ideo non raro ponitur pro toto homine. ut Levitici 19, Coram capite cano consurge.

in caput eius, Ezech 17: pro efficiam ut sit ei exitio violatum foedus. Sic sanguis alicuius in caput alicuius: id est, ipse sui exilii causa est. Sic clamant Iudaei de Christo. Sanguis eius super capita nostra: id est si iniuste interficitur, puniam ur nos divinitus, ultro hanc totam culpam ac poenam quae eius occisoribus debetur, a te avertemus, et in nos totam recipiemus. Sic Psalm. 7, Convertatur perversitas eius in caput eius. Tertio, quia caput eminet, aliquando pro summitate ponitur. Praeparatus erit mons Domini in capite montium, Ies. 2. pro, in summo vertice, aut loco

contingent. Inventi sunt filii Eleasar plures in capita, 1. Par. 24. pro, si numeres singulos. Caput etiam pro agmine ponitur, quod singula agmina suos duces aut capita habeant. Egressus est vastator tribus capitibus, 1. Samuel. 13 Porrô hinc variae phrases oriuntur, quas ordine recensebo ac exponam. Movere caput, admirantium est, super rei novitate, aut peregrinitate: ideo alias in bonam partem accipitur, pro condolere alicui. Nahum. 3. Quis non movebit super te caput? Iob. 16, Moverem super vos caput meum, roborarem vos ore meo. Alias, et crebrius, in malam partem: Posuisti

diminutio accommodari ad vocis huius significationes: sed id non ita vel necessarium, vel nostri propositi est. Caput nudare, luctum significat. Levit. 10, Capita vestra ne nudetis. Sic et Tondere caput, Iob. 1. Quare contrarii quasi ritus fuere, ut et nudare et tegere caput dolorem ac luctum illis significarit. Tegere quoque caput non raro dolorem et ignominiam significat. Sed non usitato tegmine, verum pallio, ac penitus. Ierem. 14. Pudore affecti sunt agricolae, obtexerunt caput suum: quia qui ignominia sunt affecti, nec volunt alios intueri, nec ab aliis in faciem

luctum significat. Levit. 10, Capita vestra ne nudetis. Sic et Tondere caput, Iob. 1. Quare contrarii quasi ritus fuere, ut et nudare et tegere caput dolorem ac luctum illis significarit. Tegere quoque caput non raro dolorem et ignominiam significat. Sed non usitato tegmine, verum pallio, ac penitus. Ierem. 14. Pudore affecti sunt agricolae, obtexerunt caput suum: quia qui ignominia sunt affecti, nec volunt alios intueri, nec ab aliis in faciem respici sustinent, eoque tegunt faciem. Sic Graeci dixerunt ἐγκατύπτεσθαι: et illa

alicuius crescere, aut transire, est, eum obruere. Sic iniquitates super caput crevisse et transivisse dicuntur Esd. 9 Psal. 38 sicut si diceret: Ita sum immersus in peccata et poenas, sicut si essem in profundum a quae proiectus. Capiti pulverem iniicere, itidem doloris ac moeroris indicium est: Thren. 2. Sic et manus habere super caput, ut de Thamar stuprata ab Ammone legitur 2. Sam. 13. Esse alicui ad caput, est, praeceptorem agere: contra Ad pedes, discipulum. 2. Reg. 2, Tolletur Helias a capite Elisaei: id est, non amplius eum docebit. Sic et

Non enim peius fieri potest impio ingrato, quam si beneficia ei pro malefactis rependantur: sic eo pergente furere, extrema ei ira Dei poenaeque accersuntur. Sed de hoc mox. Caput canis, supra in voce CANIS est expositum, de re vilissima et contemptissima. Caput ungere, significat lautius ac delicatius victitare. Quare Christus hypocritas Matthaei 7 accusans, quod cum ieiunabant, studio in vultu ac toto externo gestu, tum dolorem animi luctumque ob peccata, tum debilitatem ob nimia ieiunia simulabant, deformando et obscurando genuinum colorem faciei. Christus contra piis

furere, extrema ei ira Dei poenaeque accersuntur. Sed de hoc mox. Caput canis, supra in voce CANIS est expositum, de re vilissima et contemptissima. Caput ungere, significat lautius ac delicatius victitare. Quare Christus hypocritas Matthaei 7 accusans, quod cum ieiunabant, studio in vultu ac toto externo gestu, tum dolorem animi luctumque ob peccata, tum debilitatem ob nimia ieiunia simulabant, deformando et obscurando genuinum colorem faciei. Christus contra piis praecipit, ut ungant caput, et lavent faciem: id est, potius delicatum victum simulent, quam ita hypocritice sua illa

caput eius: tibi autem Dominus rependet. Rom. 12. Proverb. 25. Hunc locum plerique ita exponunt, ut dicant per carbones ignis significari, fore ut hosti benefaciendo conscientiam moveas, eumque convertas. Verum verba ipsa indicant, significari, Adhibebis ei rem vehementer laedentem, praecipuae ac periculosissimae eius parti. Sic enim Psalm. 140, Carbones super nos cadent igni facies eos cadere In eodem sensu et Psal 18 carbones accipiuntur: Dedit de caelo grandinem, et carbones ignis: misitque sagittas suas, et dissipavit eos. CARCER, Esaiae 24 accipitur de

posteriori loco significari tenebras ignorantiae, quibus anima clausa captivaque veluti carcere detinetur. Petrus primae tertio dicit, Christum mortificatum carne, et vivificatum spiritu, profectum esse ac praedicasse spiritibus ἐν φυλακῇ, in custodia aut carcere positis, qui olim fuerant increduli: ubi per carcerem omnino credo locum inferorum intelligi, ac pertinere id dictum ad descensum Christi ad inferos. Verum hunc locum copiose exposui in voce

spiritu, profectum esse ac praedicasse spiritibus ἐν φυλακῇ, in custodia aut carcere positis, qui olim fuerant increduli: ubi per carcerem omnino credo locum inferorum intelligi, ac pertinere id dictum ad descensum Christi ad inferos. Verum hunc locum copiose exposui in voce INFERNUS. Aliqui ibi per Custodiam intelligunt, quasi speculam quandam, unde instar custodum aut vigilum prospectârint et expectârint piae animae adventum Christi. Alii per carcerem intelligunt tum

videre diem Christi. Verum hae interpretationes nimium violentae esse videntur. CARMEL, fuit nomen montis in Gilead, et civitatis: Iosuae 25. 1. Sam. 25. Saepe tamen est appellativum, et significat quemvis locum fertilem, quasi dicat Cheremale vinetis plenum, ubi omnia hortis ac vinetis exculta sunt. Notum est, solere celebria nomina propria, praesertim ob aliquam qualitatem, in appellativa commutari, in omnibus linguis. Dicetur de hac voce aliquid etiam in LIBANO. CARDUUS. 2. Reg. 14, narratur fabula de Carduo petente filiam Cedri. Unde apparet, Carduum

Caro etiam ipsas nobilissimas hominis vires, nempe rationalem potentiam, qua in religione utimur, denotare videtur, iuxta Christi definitionem Iohann. 3, Caro est, quicquid ex carne natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex

videtur, iuxta Christi definitionem Iohann. 3, Caro est, quicquid ex carne natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est,

natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est, rebus, genere, viribus ac operibus humanis. Quicunque volunt placere in carne: id

Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est, rebus, genere, viribus ac operibus humanis. Quicunque volunt placere in carne: id est, in externa ac

salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est, rebus, genere, viribus ac operibus humanis. Quicunque volunt placere in carne: id est, in externa ac caeremoniaria pietate: et bonis operibus humanis viribus factis. Sic Rom. 7, In carne non habitat bonum: id est, in carnalibus viribus. Roman. 4. Quid dicemus Abrahamum invenisse secundum carnem: id est, suis viribus

ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est, rebus, genere, viribus ac operibus humanis. Quicunque volunt placere in carne: id est, in externa ac caeremoniaria pietate: et bonis operibus humanis viribus factis. Sic Rom. 7, In carne non habitat bonum: id est, in carnalibus viribus. Roman. 4. Quid dicemus Abrahamum invenisse secundum carnem: id est, suis viribus ac bonis operibus. Matt. 16. Caro et sanguis non revelavit tibi, sed

ac operibus humanis. Quicunque volunt placere in carne: id est, in externa ac caeremoniaria pietate: et bonis operibus humanis viribus factis. Sic Rom. 7, In carne non habitat bonum: id est, in carnalibus viribus. Roman. 4. Quid dicemus Abrahamum invenisse secundum carnem: id est, suis viribus ac bonis operibus. Matt. 16. Caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meus caelestis: id est, ex viribus, ingenio, cogitatione et eruditione humana, istam admirandam noticiam non habes. Gal. 4. Is qui secundum carnem erat natus: id est, carnalibus viribus genitus. Quinto, crebro ponitur

suae corruptionis. Causa huius significationis est,' quia totus homo ex carne nascitur, caro est, et non est spiritus, et ad carnalia tendit: ut Iohan. 3. Quod natum est de carne, caro est. Significat autem totum hominem corpore et anima quatenus renatus non est, praesertim vero ipsum cor ac rationalem animam, quae vel maxime corrupta est: ut, Sensus carnis inimicitia est adversus Deum, Rom. 8, id est, totus homo, praesertim anima rationalis, seu mala mens et malus animus, exercet hostilitatem cum Deo. Sic forte et Gen. 6, Quia caro est. In carne seminare, id est, carnalibus

ut Ioh. 6. Caro non prodest quicquam, spiritus est qui vivificat. Iohann. 3, Quod natum est ex carne, caro est: quod ex spiritu, spiritus est. Sic opera carnis operibus spiritus, Gal. 5. opponuntur. Caro et sanguis negantur possessura regnum caeleste, 1. Cor. 14: id est, corruptus ac perditus homo non salvabitur, non intrabit regnum caelorum, nisi fuerit regeneratus. Est vero haec significatio diligenter observanda, contra seductores et sophistas, qui per carnem corruptam intellexerunt tantum inferiores aut brutas hominis partes, non vero rationales. Unde porro cum

significat Spiritum sanctum in homine existentem, et simul novum hominem per Spiritum sanctum in nobis regeneratum. Gal. 5. ubi etiam opera carnis enumerantur. Desideria carnis, Eph. 2. In carne esse. Rom. 7 et 8, significat idem quod renatum non esse, et secundum corruptum hominem agere ac vivere. Gal. 2, In carne vivere, significat hanc mortalem vitam vivere, Hinc etiam locutio Carnalem esse, 1. Cor. 1. Et, Quae carnis sunt quaerere. Ponitur etiam hoc generale nomen synecdochice pro pudendis: ut, Caro asini caro eorum, Ezech. 23. Sic et Levit. 15 accipitur: Cum semen

carne tua ne abscondas te: id est, ne desinas tuis benefacere. Paulus dicit, se velle provocare ad aemulationem carnem suam: id est, Iudaeos gentiles suos, et cognatos. Vicinum huic significationi est, sed tamen multo ἐμφατικώτερον, quod de viro ac muliere dicitur, quod duo erunt in carne una: id est, summe cognati, aut etiam facient constituentve quasi unum hominem: veluti si unus solus non sit plenus ac integer homo. sicut et Gen. 1. dicitur Deus creasse hominem aut Adamum ad imaginem suam, bis in singulari repetens. et mox tertio

cognatos. Vicinum huic significationi est, sed tamen multo ἐμφατικώτερον, quod de viro ac muliere dicitur, quod duo erunt in carne una: id est, summe cognati, aut etiam facient constituentve quasi unum hominem: veluti si unus solus non sit plenus ac integer homo. sicut et Gen. 1. dicitur Deus creasse hominem aut Adamum ad imaginem suam, bis in singulari repetens. et mox tertio subiicit, veluti exponens illum unum hominem, inquiens: Masculum et feminam creavit eos. In hunc sensum videtur et illud Ephes. 5. dici, quod simus caro de

vel agniti, vel agnoscentis. Quod ergo Paulus 2. Cor. 5. negat, se quen quam nosse secundum carnem: intelligit, se nullius hominis dotes, autoritatem aut dignitatem mirari. Quod porro addit, se ne Christum quidem nosse secundum carnem, tametsi eum viderit: intelligit se non tam eius miracula ac corporalem conversationem admirari, quam verbo eius adhaerere, et spiritualem eius praesentiam intueri: adhaec, nihil se carnale ab eo quaerere, sicut Iudaei ex suo Meschia, et ipsimet Apostoli initio quaesierunt. Vicinum huic est acquiescere carni et sanguini, Gal. 1: id est, non adii, ac

ac corporalem conversationem admirari, quam verbo eius adhaerere, et spiritualem eius praesentiam intueri: adhaec, nihil se carnale ab eo quaerere, sicut Iudaei ex suo Meschia, et ipsimet Apostoli initio quaesierunt. Vicinum huic est acquiescere carni et sanguini, Gal. 1: id est, non adii, ac quasi fundavi meam doctrinam, vocationemque super Petrum, aut alios eximios doctores, qui erant Hierosolymae, veluti ex illis pendens, aut in eos respiciens, contentus vocatione, mandato ac illuminatione Christi. Voluntas carnis, aut nativitatis ex ea, damnatur Iohan. 1. quo

Apostoli initio quaesierunt. Vicinum huic est acquiescere carni et sanguini, Gal. 1: id est, non adii, ac quasi fundavi meam doctrinam, vocationemque super Petrum, aut alios eximios doctores, qui erant Hierosolymae, veluti ex illis pendens, aut in eos respiciens, contentus vocatione, mandato ac illuminatione Christi. Voluntas carnis, aut nativitatis ex ea, damnatur Iohan. 1. quo significatur, humanum conatum, studium ac proaeresin, et propositum, non efficere vere spirituales homines, iustos, ac haeredes vitae aeternae: sicut ii putant, qui ex viribus humanis per crebras

vocationemque super Petrum, aut alios eximios doctores, qui erant Hierosolymae, veluti ex illis pendens, aut in eos respiciens, contentus vocatione, mandato ac illuminatione Christi. Voluntas carnis, aut nativitatis ex ea, damnatur Iohan. 1. quo significatur, humanum conatum, studium ac proaeresin, et propositum, non efficere vere spirituales homines, iustos, ac haeredes vitae aeternae: sicut ii putant, qui ex viribus humanis per crebras actiones habitum virtutum, indeque iustitiam coram Deo, et denique filialitatem et felicitatem aeternam educere aut gignere conantur. Verum de

veluti ex illis pendens, aut in eos respiciens, contentus vocatione, mandato ac illuminatione Christi. Voluntas carnis, aut nativitatis ex ea, damnatur Iohan. 1. quo significatur, humanum conatum, studium ac proaeresin, et propositum, non efficere vere spirituales homines, iustos, ac haeredes vitae aeternae: sicut ii putant, qui ex viribus humanis per crebras actiones habitum virtutum, indeque iustitiam coram Deo, et denique filialitatem et felicitatem aeternam educere aut gignere conantur. Verum de hoc loco agitur in voce Voluntatis, quam supra in Beneplacito exposui,

Carneaeres plerunque quidem in malam partem dicuntur, et vel imbecillum quid, vel etiam extreme malitiosum sonant: sed tamen cor carneum Ier. 31. Ezech. 11. et 36 in meliorem partem accipitur, et lapideo opponitur, cum Deus dicit, se excisurum illorum cor lapideum, et daturum illis carneum ac novum. Carnem Christi comedere, et sanguinem bibere Iohan. 6. est credendo beneficiis passionis frui. Caro ibi metaleptice pro eius effectibus aut fructibus accipitur. At corpus eiusdem in verbis Coenae proprie accipiendum est, ut in libello cui titulus Fidelis admonitio, ostendi.

brachii sui vorabit. Sic etiam apud Homerum Iupiter Iunoni obiicit, quod si posset, devoraret Troianos crudos. Caro rotarum plena erat oculis, Ezech. 10: id est, corpus, aut essentia. Caro non prodest quicquam. Ioham 6. Cyrillus et Augustinus intelligunt de carne Christi tantum carnaliter, ac sine fide manducata: Chrysostomus vero de nostra carnalitate, res divinas non percipiente: quam esse veriorem interpretationem, abunde infra in voce QUOMODO exponetur, ac probabitur. Carnis et oculorum concupiscentia, 1. Iohan. 2. Omne quid est in mundo, est concupiscentia carnis, et

aut essentia. Caro non prodest quicquam. Ioham 6. Cyrillus et Augustinus intelligunt de carne Christi tantum carnaliter, ac sine fide manducata: Chrysostomus vero de nostra carnalitate, res divinas non percipiente: quam esse veriorem interpretationem, abunde infra in voce QUOMODO exponetur, ac probabitur. Carnis et oculorum concupiscentia, 1. Iohan. 2. Omne quid est in mundo, est concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et fastus vitae: ubi caro terrenum hoc corpus, totumque hominem terrena tantum commoda et voluptates captantem denotat. Vos secundum carnem iudicatis,

tantum semel hanc vocem expressit Galat. 5: Qui catechizatur verbo, communicet catechizanti in omnibus bonis. CASTRAMETARI, est tastra exercitus collocare, aut habere. Psal. 34, Angelus Domini castrametabitur circa timentes eum: id est, perinde eos valide tuebitur, ac si castra plena exercitibus circa eos collocasset. Sic Zach. 9, Castrametabor circa domum meam, ab exercitu transeunte et redeunte: id est, tuebor, ne quisquam ei nocere possit, quacunque occasione in eam impetum fecerit. Hanc figuram locutionis etiam re ipsa Deus exhibuit ac declaravit, cum

valide tuebitur, ac si castra plena exercitibus circa eos collocasset. Sic Zach. 9, Castrametabor circa domum meam, ab exercitu transeunte et redeunte: id est, tuebor, ne quisquam ei nocere possit, quacunque occasione in eam impetum fecerit. Hanc figuram locutionis etiam re ipsa Deus exhibuit ac declaravit, cum 2: Reg. 6 ostendit, se ignitum exercitum circa Elisaeum habere, multo ampliorem quam qui erat Syrorum, volentium eum capere. CATARACTAE in caelo ἀνθρωποπάθως perinde finguntur, ut in nostris domibus sunt, quib

est, et cum cataractis coniungi solet: sed de ea alibi. 2. Reg. 7. Si Dominus fecerit cataractas in caelo, num fiet hoc? id est: etiamsi Deus caelitus plueret frumento, tamen tanta vilitas annonae fieri non posset. CATHEDRA. Iudices et doctores solent, in cathedra sedentes, docere ac iudicare. quod adeo receptum est, ut lege fiant irritae sententiae, a non sedente iudice latae: ut postea in verbo SEDERE dicetur. Habuerunt etiam sacras cathedras doctores, ut Nehem. 8 apparet. Fit ergo in Sacris literis mentio Cathedrae, in figurata quadam significatione: ut

ut Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, nec in cathedra pestilentiae sedit. de cuius loci sensu breviter dicam, ut significatio Cathedrae intelligi queat. Primum intelligo, de actionibus et vitae praxi externa: secundum, de fide ac animo: tertium, de aliorum institutione. Perinde ac si diceret Psaltes: Beatus vir, qui nec turpiter aut scelerate vixit aut egit, nec pravam sententiam de religione aut iustitia aliisque virtutibus aut vitiis habuit, nec denique falsam doctrinam in religione aut moribus docuit. Videtur itaque

in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, nec in cathedra pestilentiae sedit. de cuius loci sensu breviter dicam, ut significatio Cathedrae intelligi queat. Primum intelligo, de actionibus et vitae praxi externa: secundum, de fide ac animo: tertium, de aliorum institutione. Perinde ac si diceret Psaltes: Beatus vir, qui nec turpiter aut scelerate vixit aut egit, nec pravam sententiam de religione aut iustitia aliisque virtutibus aut vitiis habuit, nec denique falsam doctrinam in religione aut moribus docuit. Videtur itaque ab infimo gradu incoepisse: id est, a turpi ac

Perinde ac si diceret Psaltes: Beatus vir, qui nec turpiter aut scelerate vixit aut egit, nec pravam sententiam de religione aut iustitia aliisque virtutibus aut vitiis habuit, nec denique falsam doctrinam in religione aut moribus docuit. Videtur itaque ab infimo gradu incoepisse: id est, a turpi ac scelerata vita, quae in plurimis etiam infimae conditionis hominibus cernitur. Secundus gradus est, si quis non sit ullis pravis opinionibus, habitib. aut qualitatibus infectus: cuiusmodi sunt multi hypocritae, etiamsi foris honesta disciplina splendeant, exprimentes sepulchra dealbata. Denique

hominibus cernitur. Secundus gradus est, si quis non sit ullis pravis opinionibus, habitib. aut qualitatibus infectus: cuiusmodi sunt multi hypocritae, etiamsi foris honesta disciplina splendeant, exprimentes sepulchra dealbata. Denique qui etiam non falsam doctrinam aut opiniones docuit ac disseminavit: qui iam est summus gradus hominum, et primarius fons omnium malorum, cordis et manuum seu operis. Moveor autem non tantum ordine rerum, sed et verbis, ut sic eum locum intelligam. Nam et consilium iam quaedam practica sententia est, et quidem ad hoc ipsum proposita, ut secundum eam

actionibus, et externas operationes, seu quotidianam vitam. Sic et vox Impii significat perpetuo inquietam malitiam, sicut Esaias dicit, eos non conquiescere. Secundo loco est Via, quae saepe significat certam rationem aut modum aliquid agendi, ipsam regulam de genere toto, non de individuis ac singularibus, quae vel foris nobis proponitur ab alio, vel a nobis in animo habitualiter, vel in memoria habetur et circumfertur. Tum porro et vox Stare, non praxin, sed perseverantem permansionem in aliquo significat. Denique cathedra et sedere plerumque doctorum vel iudicum est. Hic

est. Hic vero (ut ex sequenti Antithesi apparet) de doctrina agitur. Quare Cathedra derisorum, hic falsa doctrina est: et sedere in ea, est eam docere. Dicitur autem Derisorum, quia seductores plerunque sunt αὐτοκατάκριτοι, scientes ac volentes docent falsa, non habita ratione gloriae ac voluntatis mandatique Dei, aut salutis hominum: sed omnia deridentes, et contemptui habentes, pergunt suum furorem furere, sibimet, Deo et hominibus esse iniurii. Possis tamen etiam omnia illa tria ad doctrinam referre: ac per primum

de doctrina agitur. Quare Cathedra derisorum, hic falsa doctrina est: et sedere in ea, est eam docere. Dicitur autem Derisorum, quia seductores plerunque sunt αὐτοκατάκριτοι, scientes ac volentes docent falsa, non habita ratione gloriae ac voluntatis mandatique Dei, aut salutis hominum: sed omnia deridentes, et contemptui habentes, pergunt suum furorem furere, sibimet, Deo et hominibus esse iniurii. Possis tamen etiam omnia illa tria ad doctrinam referre: ac per primum intelligere seductionem aut aberrationem a vero, quia hoc

scientes ac volentes docent falsa, non habita ratione gloriae ac voluntatis mandatique Dei, aut salutis hominum: sed omnia deridentes, et contemptui habentes, pergunt suum furorem furere, sibimet, Deo et hominibus esse iniurii. Possis tamen etiam omnia illa tria ad doctrinam referre: ac per primum intelligere seductionem aut aberrationem a vero, quia hoc videtur Abire indicare, qui non passus est se seduci: secundum de pertinacia in errore, quod ipsum verbum Standi prae se fert: postremum de institutione aliorum in errore, quod Cathedra notat. Convenit pulchre cum hoc

pars animalis, aliâs ignobilissimos et vilissimos subditos, servos aut mancipia significat: ut supra in voce CAPITIS ostendi. Saepe enim Capiti opponitur, et dicitur alius futurus in caput, alius in caudam. Esa. 9 interpretatur de seductoribus: sive id fiat ob extremam vilitatem vitae, ac inscitiam veritatis: sive quia venenata satanae stercora ore, suo egerunt: sive denique, quia sic vacillant, dum hominibus aut potentibus adulantur, sicut canes motatione caudae turpiter adulari solent. Verba prophetae sunt: Excindet ergo Dominus de Israele caput et caudam, ramum et truncum die

fraudibus, praesertim autem corrumpendo merces, quaesierunt. Per metaphoram igitur haec vox in Sacris literis, in primis in novo Testamento, significat seductores: qui dum facere volunt ex sua functione ac doctrina quaestum, corrumpere eam coguntur. Nam vera doctrina nec per se quaestuosa est, ut quae omnia a doctoribus in solum Christum transferat: nec mundo ac potentibus grata, nec denique tristi persequutione multiplicique afflictione caret. Quare dum eam seductores ad mundi gustum aut palatum

metaphoram igitur haec vox in Sacris literis, in primis in novo Testamento, significat seductores: qui dum facere volunt ex sua functione ac doctrina quaestum, corrumpere eam coguntur. Nam vera doctrina nec per se quaestuosa est, ut quae omnia a doctoribus in solum Christum transferat: nec mundo ac potentibus grata, nec denique tristi persequutione multiplicique afflictione caret. Quare dum eam seductores ad mundi gustum aut palatum attemperant, necessario illam falsificant. Sic Paulus dicit 2. Cor. 2. Non enim sumus, ut plerique cauponantes sermonem Dei. Et mox 4 dicitur. Non sumus

sermonibus vos negociabuntur: id est, lucrumde vestro exitio corrupta doctrina captabunt. Et Paulus dicit, seductores putare religionem esse quaestum. Tales cauponationes, corruptelae et quaestus religionis, fuerunt in Papatu, et omnibus temporibus innumerae. Nec est ista locutio etiam Graecis ac Latinis inusitata. Nam citat Cicero versum Ennii, ex Pyrrhi responso Romanis dato: Non cauponantes bellum, sed belligerantes: cum quasi quaestum de captivis Romanis repudiavit, gratis eos dimittens. Sic et Aeschylus dicit, κάπηλα προφέρων

artes. Facile autem est exponendae metaphorae gratia, accommodare corruptionem rerum bonarum ad doctrinae corruptelam. Praesertim vero in vini corruptione vis huius vocis cernitur, ubi cauponae, qui hoc nomen sibi proprie vendicarunt, non tantum aquam optimo vino affundunt: sed etiam variis ac noxiis medicamentis ei gratum ac validum aliquem saporem conciliare conantur, non sine pernicie plurimorum eo utentium. Tales verbi Dei cauponatores, suis somniis verbum Dei diluentes, reprehendit Deus per Ieremiam: Quid tritico cum paleis? qui habet meum verbum, recitet verbum: qui somnium,

metaphorae gratia, accommodare corruptionem rerum bonarum ad doctrinae corruptelam. Praesertim vero in vini corruptione vis huius vocis cernitur, ubi cauponae, qui hoc nomen sibi proprie vendicarunt, non tantum aquam optimo vino affundunt: sed etiam variis ac noxiis medicamentis ei gratum ac validum aliquem saporem conciliare conantur, non sine pernicie plurimorum eo utentium. Tales verbi Dei cauponatores, suis somniis verbum Dei diluentes, reprehendit Deus per Ieremiam: Quid tritico cum paleis? qui habet meum verbum, recitet verbum: qui somnium, recitet ut somnium.

alicuius, Exodi 21: significat, Deum obiecisse eum illi interficiendum, praeter studium aut voluntatem occisoris. CAUTERIATA conscientia, explicatur infra in voce CONSCIENTIAE. CEDAR, fuit filius Ismaelis, Gen. 25. unde gens propagata est, ex cuius barbarie, feritate ac impietate factum est ut quasi generale quoddam nomen pro impiis potestatem natur. Sic Psal. 120 deplorat suam sortem, quod habitare diu cogatur cum Cedar. Esa. 1, minatur Deus post liberationem Ecclesiae ipse Cedar: sive proprie illam unam gentem intelligat, sive omnes hostes

cogatur cum Cedar. Esa. 1, minatur Deus post liberationem Ecclesiae ipse Cedar: sive proprie illam unam gentem intelligat, sive omnes hostes Ecclesiae Dei, posita specie synecdochicos, aut parte pro genere. CEDRUS, praesertim Libani, procerissima et elegantissima arbor, optimosque ac pulcherrimos asseres aedificiis suppeditans, plerunque vel per metaphoram, vel per similitudinem denotat potentes ac florentes, potissimum impios. ut Psal. 29, Vox Domini confringentis cedros. Ezech. 31, Cui nam similis es in magnitudine tua? Ecce Assur, cedrus in Libano: id

sive omnes hostes Ecclesiae Dei, posita specie synecdochicos, aut parte pro genere. CEDRUS, praesertim Libani, procerissima et elegantissima arbor, optimosque ac pulcherrimos asseres aedificiis suppeditans, plerunque vel per metaphoram, vel per similitudinem denotat potentes ac florentes, potissimum impios. ut Psal. 29, Vox Domini confringentis cedros. Ezech. 31, Cui nam similis es in magnitudine tua? Ecce Assur, cedrus in Libano: id est, similis cedro. Aliquando etiam piorum felicitatem depingit. ut, Sicut cedri iuxta aquas, tabernacula Iacobi: Nu.

In istis et similib. locis significat tum sterilitatem, tum et solitudinem. At Esa. 16, Super messem tuam celeusma cecidit: significat vocem hostium, eo tempore sese invicem ad pugnam, rapinam et expugnationem civitatum adhortantium. 1. Thess. 4, Ipsemet Dominus inceleusmate et voce archangeli ac tuba Dei descendet de caelo: ubi celeusma est illa vox angeli, nomine Dei nos ad resurrectionem excitantis, et ad iudicium vocantis. CELARI aliquid ab aliquo, est latêre eum. Hier. 32, Num a me celabitur quicquam? id est, num aliquid me latere, fugere, aut mihi occultari poterit?

Ad petram quae est celsior me, deduc me: id est, munitior quam ut ego eam meis viribus expugnare possim: quia loca celsa valde munita, et veluti inexpugnabilia esse censentur. Alias pro dignitate ponitur, ut Iob 4, Orna te celsitudine. CENTUM, alioqui numerus certus, pro quovis magno ac incerto numero poni solet. ut Ecclesiast. 6. Si genuerit vir 100 liberos, et annos multos vixerit: id est, plurimos. Ibidem 8, Si peccaverit centuplum. Sic Lucae 8. Centuplum recipere: pro, amplissimam remunerationem. CERAE vox nota est: variae tamen similitudines inde in