Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: debet Your search found 1234 occurrences
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 758-857:758. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] in amplissimo hoc consessu verba facere velim; neque enim imparatus sum et dudum privatis iam id meditationibus ruminavi. Quod potissimum in causa est cur sponte me nunc obtulerim, ad audiendum alias quam disserendum semper mage pronus. Ante omnia autem id nos minime debet praeterire, de suo potissimum sermo nobis futurus sit, ne incerta hinc inde vagetur oratio et de hoc orsi mox ad aliud nihil conexum incongrua levitate transeamus. Tres mortalium non in Croatia solum, sed per omnem, qua late patet, Christianum orbem sunt
759. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] consilia nihil ponderis obtinebunt. Itaque optimum quidem factu fuerit hinc aliquid, inde cetera retinere, ut cum reverentia benevolentiam quoque civium retineas; at in re multa difficultas, in modo vix ullum discrimen adhibeas. Illud tamen hic pro se quisque naviter advertere debet, ne quid invita (quod aiunt) Minerva faciat. Et sua et eius, cum quo agitur, spectanda est indoles: multos prae blando vultu severitas decet, quosdam hac ipsa magis quam omni humanitate devincias. Haec itaque attendenda sunt praeterquam quod foris gravitas, domestica
760. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] tamen haec semper potestati executivae, verum plerumque iis, quibus illa qua primis instrumentis nititur, adscribi possunt: quo enim magis absolutam princeps nanciscitur potestatem, eo minus ad eam exercendam solus sufficit, sed varias eius partes variis individuis concredere debet. Hi cum particulari, quae ipsis obtingit, provinciae se plene pares esse arbitrentur, oderunt legum vincula, et ut ipsi principis nomine arbitrarie agere possint, potestatem eius etiam ultra definitos per constitutionem limites extendere consueverunt. Ne
761. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] habuit facultatem eadem etiam ad quartam unius saeculi, ut nunc factum est, intermittendi; tanto autem intervallo cum saepe necessitas ipsa exposcat, ut de pluribus, quae secus legislativam potestatem respiciunt, obiectis statim constituatur, debet utique hac ratione potestas executiva se ad usum legum ferendarum collocare. Inde certe evenit ut sub longo quippe 40ta annorum Augustae condam Theresiae regno tres tantum diaetae celebratae, in harum prima de insurrectione, in posterioribus duabus de
762. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] si denique perlatas ab eadem leges observare recusant – hic certe populus nec libertate dignus est nec diu eam retinebit; quo enim maior et frequentior est adversus decreta potestatis legislativae renitentia, eo frequentius potestas executiva vim publicam adhibere debet; quo autem frequentius haec id faciendi occasionem habet, eo etiam facilius non tantum legum, sed et propriae voluntatis effectum procurare sicque ad usum leges ferendi, id est ad arbitrarium imperium, pervenire potest. Ut proinde securam ad posteros constitutionem
763. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] rusticus possederit, ille tamen reliqua onera publica, utpote labores publicos, tyrones, praejuncturas et portiones nonnisi a proportione domus suae praestabat. Quod Dominales praestationes adtinet: id ex natura rei ad mutuam conventionem debet relegari; si enim domini interest desertas suas inpopulare, solet ille neocolono aedificia erigere, semen Frumenti suppeditare, aliquando animalibus etiam illum providere; non esset proinde justum ut talis Dominus totidem annos immunitatis eidem concedere debeat,
764. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | SubSect | Section] suscipi debent. Motivum. Omne individuum, quod non habet certum alimentationis statum, Reipublicae oneri est. Si integrae classes incolarum nonnisi fluctuantem habeant subsistentiam, plane periculosae evadere possunt. Debet itaque legislatio iis viam ad procurandam sibi fixam alimentationem aperire. Judaei anno 1787. numerabantur in Regno 80,894. Ab eo tempore numerus eorum indubie accreverit. Tanta populi multitudo nec agriculturam nec opificia exercebat. Praeter paucos
765. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] potissimum via notabilior eorum pars ad statum alimentationis poni potest. Quare Deputatio eatenus lege publica providendum esse existimavit. Forte Contubernia per id instituta sua maculari existimabunt. Verum praejudicii hujus rationem legislatio habere non debet. Recepit jam facultas medica in sui gremium Judaeum, cur eos contubernia recipere non possent? § 5. E converso omnes ii, qui post repetitas localis Jurisdictionis admonitiones, nullum certum
766. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] illae necessariae videntur. § 7. Omnis etiam Zingarus aut subditelam alicujus dominii assumere aut aliquam professionem amplecti, et in utroque casu necessariis Testimonialibus se providere debet: qui his caruerit, tanquam vagus e Regno eliminetur. Motivum. Zingari minus adhuc certum quam Judaei alimentationis statum habent et ideo furtis potissimum, praesertim equorum, subsistunt. Per politicas, quae ad illos
767. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] loca adhuc vacua colonias, seu per inpopulandas desertas, seu denique per exscindenda in locis illis, quae superfluam plane communium pascuorum quantitatem habent, singulo inquilino aliquot jugera. Verum omnia haec ad Jus proprietatis, quod sacrum esse debet, referuntur. Omnia ad privatam proprietariorum providentiam pertinent. Legislationis nullae aliae hac in re partes sunt, quam ut hanc incolarum classem ad aliud vitae institutum dirigat; videtur autem ad militiam et opificia commodissime dirigi posse. Si tyrones
768. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] productorum, licet vernaculis linguis vulgati, libelli exiguum effectum produxerunt. Nec sufficit ut unum tantum aliudve individuum in Comitatu utilem ejusmodi manipulationem teneat. Quo Patria reale inde emolumentum capere possit, debet illa in vulgus propagari. Id autem non secus, quam per gradualem illam subinstructionem praestari potest. Unicum est quod salutari huic scopo obverti solet, nimirum quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo
769. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] utrumque sibi reflectendum esse existimavit. Credebat autem hoc in genere jam aliquod inter exteros et nativos discrimen constituendum esse. Exter enim et expensas et molestias primae instructionis subire debet, quibus nativus non est obnoxius. Vigent etiam in Hungaria aliquae onerum publicorum species, veluti portiones, et laboratores publici, quibus exteri non insueverunt, et quae eos a sui illocatione facile deterrere possent. Domesticus omnia haec onera
770. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] de quibus Deputatio suo loco tractabit. § 19. Qui fossile aliquod productum in alieno fundo detexerit, et culturam ejus suscipere voluerit, cum proprietario transigere debet; quod si tamen proprietarius nec ipse productum tale colere, nec culturam ejus seu inventori, seu alteri hanc suscipere volenti aequis conditionibus cedere voluerit, potest localis publicus magistratus conditiones has determinare, et determinationi huic, sub
771. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] Deputatio haec, quod excussis rite erogationum positionibus, invenientur in iis tales, quas resecare interest, ut fundus pro utilissimo hoc instituto inde confletur; quidquid enim ad substantialem pro diversis vitae statibus institutionem non pertinet, id cedere debet opportunissimo non tam ad ornamentum rei literiariae, quam ad realem Regno utilitatem procurandam detegendorum naturae productorum instituto. De herbis tinctoriis specifica mentio injicitur, quia exiguae etiam illae, quas
772. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] ad id ipsum stringantur. Motivum. Hanc quoque provisionem ipsum jus proprietatis, seu libera rebus suis utendi facultas exigit, si enim pars una velit, alia nolit cordum educare, una eorum libertate hac semper privari debet; interest proinde ut minor potius quam major pars hoc jure privetur. Si minoritati deferretur, tunc jus reclamandi usque ad unum singularem compossessorem extendi deberet. Jam vero id juri proprietatis prorsus adversatur, ut propter unius dissensum,
773. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] alii eam, quam possunt, e fundo suo utilitatem capiendi libertate priventur. § 25. In ipsis civitatibus si tota electa communitas educationem cordi flagitaverit, magistratus id eidem admittere debet. Secus vigens localis usus continuetur. Motivum. Dispar tantisper est hoc in genere civitatum, quae constricta terrena habent, ratio; cum enim hae lanionibus, ut hi publicum providere possint, pascuum procurare debeant, in his
774. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] status actualis §-pho 30. ostensum est, solidas radices figet, donec semina haec naturalisentur, adeoque, qui primus modum id efficiendi deteget, tantam Regno procurabit utilitatem, ut insigne omnino praemium mereatur. Neque enim id pro impossibili haberi debet, cum sint aliquae Regni partes, quae ad Moscoviticum, aliae quae ad Italicum clima prope accedunt. Quodsi modum ejusmodi honorata aliqua persona invenerit, praemium ejusmodi non in pecunia, sed in proportionata honoris accessione consistere potest.
775. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] procurandam interest ut exigua illa, quam remuneratio magistri instituti hujus requiret, summa e cassa domestica dependatur. Qui vero comitatus sub hanc categoriam cadant, via Consilii Locumtenetialis definiri debet. Verum ne haec quidem sola distractionem tabacae Hungaricae facilitabunt, nisi memorati eodem status actualis §-pho defectus sufferantur, nimirum: ut terra debite praeparetur, plantae in debita distantia collocentur, spina, folia, cacumen, et
776. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] favore gaudeat. Motivum. Plena commercii libertas incrementum ejus vel maxime procurat; si vel privato quaestori favores aliqui concedantur; jam id eidem noxium est; quod si hos magna aliqua et potens societas impetret, debet res natura sua in monopolium degenerare, vel exemplum Viennensis Abaldo id satis remonstrat; ad qualem enim praepotentiae gradum illud intra exiguum tempus pertigerit, in Elaborato status actualis §-pho 32. satis ostendimus:
777. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] in monopolium degenerare, vel exemplum Viennensis Abaldo id satis remonstrat; ad qualem enim praepotentiae gradum illud intra exiguum tempus pertigerit, in Elaborato status actualis §-pho 32. satis ostendimus: ut haec impediatur, debet Abaldo hoc ad eandem cum quovis privato quaestore conditionem redigi. § 35. Officiales ejus, qui in Hungaria resident, negotia sua locali primae instantiae proponere: et si nec hic sibi
778. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] in Hungaria Abaldi Officiales contra communem non modo Hungariae, sed omnium aliorum etiam Regnorum legem a jurisdictione ordinariorum localium magistratuum eximuntur. Vitiosa autem ideo est, quia hac ratione omne ejusmodi negotium duplicem circulum peragere debet. Interest itaque ut res ad naturalem suum cursum reducatur, nempe ut officiales Abaldi negotia sua primis instantiis proponant: ab his res ad Consilium, inde vero, si opus est, ad Suam Majestatem reducatur, sicque per unicam solum graduationem absolvatur.
779. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] §-pho indicati sunt; si jurisdictiones zelose collaborent, haec intra paucum tempus
facile efflorescet.
Quarum jurisdictionum climati cultura haec conveniat, iterum via Consilii
Locumtenentialis determinari debet.
Articulus XIV.
780. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] institutum hoc admittit, jurisdictionibus Sua Majestas via Consilii Locumtenentialis determinabit. Motivum. Dominia quoad institutum hoc alioquin plena libertate gaudent, legislatio curam suam tantum ad contribuentes dirigere debet. In quo cardine cultura haec nunc in Regno subsistat, in Elaborato status actualis §-pho 40. ostensum est. Caeterum nec hoc institutum indiscriminatim omnibus jurisdictionibus convenit. Inter ipsas illas, quarum situi convenit, notabile saepe
781. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] publica convenire
possunt, aliis ut admissarii per communitates interteneantur; aliis denique, ut eos
comitatus ipsi vel in centro, vel in processibus alant, et seu idoneas ad id caballas
seriatim ad illos adduci, seu vero admissarios per pagos circumduci faciant. Debet itaque
ratio instituti hujus pro ratione circumstantiarum via Consilii determinari.
Articulus XV.
782. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] alio favore eget, quia manipulationem hanc alioquin nemo alter imitari, et eidem lucrum praeripere poterit. E converso non interest ut ad revelandum secretum suum directe stringatur, quia secus ille arcanum sum in aliam provinciam transportabit; debet itaque illi liberum secreti sui exercitium relinqui, praesertim cum homines ejusmodi alioquin secreta sua seu ad haeredes transmittere, seu amico alicui, qui illud post fata eorum continuat, communicare soleant.
783. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] qui illud post fata eorum continuat, communicare soleant. § 46. Quodsi vero inventor secretum suum administrationi publicae communicet, aut si inventum tale per ipsum ejus exercitium se pandere debet, potest eidem, aut suae, si quam inivit, societati exclusivum pro ratione utilitatis quae inde in publicum promanabit privilegium ad aliquot, nunquam tamen ad plures quam 15 annos concedi. Motivum.
784. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] annos concedi. Motivum. In primo casu meretur favorem publicum, quia per id, quod secretum suum administrationi publicae detegat, jam securum reddit statum, quod utile ejusmodi inventum non intercidet. In secundo casu, debet illi privilegium concedi, quia secus ille omni lucro frustraretur, quod tamen ut ipsi qua inventori assecuretur justum est; ut primum enim manipulationem suam inciperet exercere, cum illa facilis sit imitationis, statim illam alii etiam arriperent, sicque
785. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] In aliquibus Regnis certarum utilium admodum machinarum communicatio sub poena mortis prohibita est. Non tantum qui huic periculo se exponit, sed ille etiam, qui secus ad procurandam aliquam utilem manipulationem magnas molestias aut sumtus tolerare debet, favore privilegii dignus videtur. § 48. Locales jurisdictiones de numero et statu opificiorum et manufacturarum Consilio Locumtenentiali annuas juxta praescribendam per
786. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] numero et statu opificiorum et manufacturarum Consilio Locumtenentiali annuas juxta praescribendam per illud formulam relationes inomisse submittant. Motivum. Dirigenti dicasterio opificiorum manufacturarumque status notus esse debet. Imo interest ut ipsae locales jurisdictiones, praesertim vero civitatum oppidorumque magistratus eum sibi probe perspectum habeant, cum secus in earum promotionem efficaciter cooperari vix possint. Et tamen apparuit e §-pho 42. et 43. Elaborati status
787. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] existimavit. § 61. Directio Commercii tantum via Consilii Locumtenentialis exerceri potest: itaque, in quantum res tricesimalis cum objecto hoc nexum habet, Consilium in hoc quoque objectum influere debet. Tricesimales proinde tabellae eidem quotannis submittantur: nullius mercis portorium nisi hoc audito mutetur: nulla tricesimatoribus seu generalis, seu peculiaris extradetur instructio, quin Consilium prius audiatur.
788. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] vectigalis, seu in re tricesimali benignas resolutiones, quas Camera per tricesimalia officia publicabat, Consilium comitatibus et civitatibus intimaverit. Ubi tamen, ut Consilium directionem commercii fundate manipulare possit, et annuas tricesimales tabellas habere debet, et quales tricesimatoribus etiam peculiares instructiones extradentur, et an portorium alicujus mercis elevari, vel deprimi expediat, ignorare non potest; quare ad evitandas dicasteriorum collisiones, Deputatio disertam hanc legem demisse proponendam esse
789. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] statutis distinguebatur; postea accepit quidem distinctos Turcarum Imperatori
plerumque obnoxios principes, distinctam etiam legislationem: ad Augustam tamen Domum
Austriacam jure Regis Hungariae rediit. Etiamsi qua pars integrans Regni non
reputetur, debet adminus qua pars adnexa considerari, nullae tricesimae
vigent: ita hae nec inter Transilvaniam et Hungariam instaurari posse videntur.
Articulus XXI.
membris, nimirum Hungaria et Germanicis Provinciis conflata, haec vero per lineam
tricesimalem interclusa sint, singula haec portorii species iterum in
haereditarium et exoticum dividi, sicque vectigal sex portorii
classes determinare debet.
Jam vero sicut complures sunt merces respectu quarum quotta portorii in singula earum
specie juxta mox subjungenda principia variari debet, ita major adhuc est talium
articulorum numerus, qui ad nullum e praemissis principiis revocari, adeoque quibus
in
haereditarium et exoticum dividi, sicque vectigal sex portorii
classes determinare debet.
Jam vero sicut complures sunt merces respectu quarum quotta portorii in singula earum
specie juxta mox subjungenda principia variari debet, ita major adhuc est talium
articulorum numerus, qui ad nullum e praemissis principiis revocari, adeoque quibus eadem
portorii quotta applicari potest. Et haec generalis portorii quoad singulam speciem
determinatio clavis vectigalis appellari,
id
est, circa quas nulla peculiaris reflexio subversatur, proposuimus. Hic et in subsequis
§§-phis sermo erit de talibus articulis respectu quorum a generali concernentis portorii
quotta propter subversantes particulares considerationes recedi debet. Si Hungaria proprium
sibi tantum Principem haberet, sat foret constituere ut prout aliqui exotici articuli seu
pro consumtione domestica magis aut minus necessarii sunt, seu vero domesticam industriam
promovere aut impedire possunt, ita eorum inductio majori aut
et
Hungaricum vectigal reciprocam habeant relationem, in Germanico vero vectigali ad principia
haec alioquin reflexum sit, sufficere videbatur Deputationi huic ut ad conservandum parte
ex una, qui virtute sanctionis pragmaticae inter haec duo Monarchiae membra vigere debet,
nexum; parte vero ex alia ad evitandam commercii Hungarici oppressionem portoriorum
exoticorum aequalitas constituatur.
Jam vero apparuit ex Elaborati status actualis §§-phis 54. et 55.
quod inde ab anno 1766 usque 1784
pro navigatione, sine qua omne commercium
languet, nautarum; et ideo commerciales populi nihil eorum praetermittunt, quod ad illam
animandam conferre potest. Libera captorum per domesticos piscatores piscium
inductio hanc animare debet, quia per id piscatores faciliorem eorum distractionem, adeoque
majorem industriae suae mercedem nanciscuntur. Hanc proinde decerni ratio procurandi sensim
majoris nautarum numeri omnino exposcit.
Quoad reliquum littorale dispositio haec extra casum
Ostendimus jam superius §-pho 68. 70. 71. et 73. quod in
defigenda seu quoad exoticas, seu quoad Haereditarias merces portorii quotta
reciprocum vigere debeat: ex iisdem itaque motivis etiam quoad exemtionem a
portoriis reciprocum debet observari.
§ 79.
A minutis valorem unius floreni non adaequantibus mercibus seu exoticis seu Haereditariis
nulla tricesima seu in inductione seu in eductione exigatur.
Germanicarum Provinciarum emolumento sustinere
debent. Omnes hae circumstantiae non possunt notae esse Germanicis dicasteriis; horum
interest ut aucto tantisper in Germanicis Provinciis frumenti pretio prohibitionem evehendi
Hungarici frumenti sollicitent. Et ideo debet activisari Consilium Locumtenentiale, cui
circumstantiae ejusmodi constant, ut nocivas ejusmodi prohibitiones antevertere possit.
Ut autem evehendae cujuscunque mercis prohibitio ita intercedat, ut nullum exinde in
bonae fidei mercatores detrimentum emanet,
cerdones et alutarii egent, eductio ad extra
eo tantum nomine aut prohibita, aut aequipollenti prohibitioni portorio gravata fuerit, ut
Germanicae fabricae materialia haec tanto leviori habere possint. Id autem legislatio
Hungarica omnimode impedire debet; primum quia per id interesse Hungariae commodis
Germanicarum Provinciarum evidenter subjiceretur, id quod independentia Regni
non admittit. Nullum autem possibile est reciprocum per quod detrimentum hoc a
parte Germanicarum Provinciarum
mercium cum defigenda portorii quotta intimum habere nexum jam in Elaborato
status actualis §-pho 66. ostendimus. Proinde ut defigenda portoria intentum
promovendi commercii scopum re ipsa procurare possint, aequanimis mercium aestimatio
institui debet. Norma aestimationem hanc peragendi jam quidem 1788. edita fuit; sed dum
haec elaboraretur, Germani tantum quaestores audiebantur, quibus omnium in Hungaria
currentium mercium pretia constare non poterant, aut si constabant, poterant hi cupidine
proprii lucri
per officia
tricesimalia statim publicare possit; cum enim huic promotio commercii ex officio non
incumbat, illa tricesimas tantum qua canalem regis proventus considerare, et modo hic
augeatur, in adoptanda ejusmodi mutatione facilis esse solet, et respective etiam debet.
Quamprimum autem mutatio ejusmodi tricesimalibus officiis intimatur, haec illam utique
statim ad effectum deducent; et cum perductam jam in effectum ordinationem revocare
difficilius sit, justissimae licet Consilii repraesentationes inoperosae plerumque evadent,
in gremio sui habet,
commerciales vias praeferenter instaurare et postquam instauratae sunt
conservare obligatur. Post has aliis collateralibus commercialibus,
postalibus, item et militaribus viis curam impendere debet. In
privatas, quae majorem tantum itinerationis commoditatem pro objecto habent,
nonnisi postremo loco laborem impendere liceat. Vias autem tales quae unice in beneficium
adjacentis alicujus Germanicae Provinciae, Regno vero in detrimentum cederent,
ut ducens ad tale emporium via, etiamsi nullus in illa
postalis cursus existat, pro principali reputetur, et prae alia seu
collaterali postali, seu etiam militari via praeferenter
curetur, justum videtur. Et hoc sensu accipi debet prima propositae legis pars, ut
principales commerciales viae praeferenter curentur.
Pro collateralibus commercialibus viis, ut in provocato Elaborato et
§-pho explicatum est, illae reputantur, quae ex emporio aliquo seu ad
necessarias in ejusmodi labores impensas compensaturum sit? Qua viam
ejusmodi ducere expediat? et similia. Haec decidere utique ad executivam
pertinet potestatem; haec autem, ut id praestet, circumstantialem de singula ejusmodi via
informationem capere debet. Norma etiam constructionis viarum non eadem ubique esse potest,
adeoque ad potestatem executivam pertinet hanc etiam auditis localibus jurisdictionibus
determinare. Caeterum omnia quidem haec ad usque etiam eodem tramite procedebant, cum tamen
id nulla hactenus
12. 1566.
litteras
primariae institutionis, idest impetrata super teloniis privilegia producere
tenentur. Proinde, qui privilegio caret, titulo possessorii destituitur,
adeoque tale telonium eo ipso cassari debet.
Sicca quoque telonia etiamsi privilegio provisa numerosis jam legibus
abrogata sunt, quia collatio proventus telonialis non est pure lucrosum
privilegium, sed est partim etiam onerosum, idest reparandi
Itaque
translata etiam ejusmodi telonia cassari debent, nisi forte privilegium adeo generale sit,
ut privilegiato in quocunque terrarum suarum loco telonium erigendi facultas concedatur;
tunc enim tenor privilegii relate ad loca, quae meritum telonii habent, observari debet.
§ 103.
In reliquis teloniis conscribant parte ex una actuale singuli telonii onus, parte vero ex alia eruendum e sexennali diametro proventum. Quo facto relicta pro lucro
suppetit, quam ut id, quod in proventibus telonialibus defecerit, per alium unde unde
conquirendum innocentem fundum publicum suppleatur. Stricta enim justitia exigit, ut
palmare illud aggravium, quo plebs et vias reparare, et insuper telonia sola ferme
persolvere debet, successive sufferatur, adeoque legislatio omnem ad assequendum hunc
scopum sollicitudinem impendere debet.
Articulus XXXII.
fundum publicum suppleatur. Stricta enim justitia exigit, ut
palmare illud aggravium, quo plebs et vias reparare, et insuper telonia sola ferme
persolvere debet, successive sufferatur, adeoque legislatio omnem ad assequendum hunc
scopum sollicitudinem impendere debet.
Articulus XXXII.
residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper
et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum
hac quoque in re varii culpae gradus intervenire possint, poena his utique gradibus
attemperari debet.
§ 107.
Si vero insuperabile aliquod impedimentum eidem re ipsa se objiciat, tunc illud locali
possessionis illius, ad quam usque merces promovere potuerit, judici detegere et merces in
assignando
incurius, seu in praestanda sibi per vectorem, aut judicem pagensem
indemnitate confidens proprietarius de mercibus suis tardius, ac potuisset, disponat. In
hoc certe casu damnum omne, quod ab eo inde tempore, quo de illis disponere potuisset,
emerget, illum manere debet.
In casu quo vector sufficientem non deductarum ad stipulatum terminum mercium causam non
assignet, quod has quoque expensas portare debeat, jam supra statutum est. Verum etiamsi
sufficientem facti sui rationem reddat, adhuc variae circumstantiae emergere
necessariis ad maritimas naves
materialibus, et littorale copioso ad navigationem prono populo abundet; interest itaque ut
legislatio provehendae maritimae navigationis curam suscipiat. Ad hanc autem
promovendam ab augendo nautarum numero exordium fieri debet. Nisi enim numerus nautarum in
littorali Hungarico augeatur, commercium Hungaricum aliis nationibus, quae propriis navibus
et producta Regni evehent, et necessarias exoticas merces inducent, semper obnoxium et
subalternum manebit. Littorale hoc in
facilius poterunt permoveri, quod in illud naturali quasi inclinatione ferantur. Ut tamen
scopus hic obtineatur, debent idonei professioni huic favores indulgeri, id quod ad
objectum Codicis maritimi, qui completam nautarum regulationem continere
debet, refertur. Labor autem hic ad Juridicam pertinet Deputationem. Si necdum peractus
est, posset fortasse in simultaneo cum hac Deputatione consessu perfici.
Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti
Dicasterio utique
refertur. Labor autem hic ad Juridicam pertinet Deputationem. Si necdum peractus
est, posset fortasse in simultaneo cum hac Deputatione consessu perfici.
Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti
Dicasterio utique constare debet. Ad hunc autem cognoscendum ipsa matricula non est opus,
sufficit si extractus hujus eidem annue submittatur, nimirum quot Flumine? quot Buccari?
quot e Portu Regio, aliisque seu immediate littoralibus, seu propius
adjacentibus locis professionem
per exteras naves frumento portorium imponatur. Interea
tamen potest talis circumstantia se evolvere ut qualecunque portorium evectionem ejus notabiliter minuere possit. Et tali casu generale hoc legis principium
circumstantiis temporis accomodari debet.
Alia ratio est de vino, cujus copia Hungaria perinde laborat. Huic enim via
per Littorale necdum est reserata. Itaque hujus exemtionem ad exteras etiam
naves extendere expedit. Quodsi tamen seu industria mercatorum, seu aliqua
proprias regioni suae merces in portus suos invehere admiserint.
Verum medium hoc nonnisi per talem populum tentari potest, qui nationalem navigationem jam
solide stabilitam habet; secus enim periculum subit, ne saepe necessariis etiam exoticis
mercibus destituatur. Debet praeterea ejusmodi natio omni oeconomiae commercio
ultro renunciare; utprimum enim illa id constituerit, ab omnibus indubie maritimis
potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi
mercibus ullum
tantum et
geodesiae principiis instructa sunt. In aliis, ubi hydraulici labores
frequentes sunt, ut individuum ejusmodi hydraulicam etiam scientiam calleat,
prorsus necessum est. Debent itaque hi majori prae illis stipendio provideri; debet
stipendium laborum frequentiae, et capacitati individui admensurari, id autem nonnisi per
mutuam conventionem praestari potest. Ni id fiat, aut pauci ad studium hoc animum
adjicient, aut capaciores fortunam suam alibi quaerere cogentur, sicque Regnum aut summe
dirigentes geometrae a nullo quam a Consilio ordinationes
accipere aut suas alteri, quam huic relationes praestare debeant; comitatenses autem eandem
a comitatibus dependentiam habeant. Tota proinde Hydraulici instituti
graduatio in eo tantum consistere debet ut comitatenses geometrae
pro elaborandis tantum localium hydraulicorum operum planis, et postquam eadem concertata
fuerint, pro iis effectuandis deserviant. Consilium vero dirigentes, tamquam
in arte sua jam perfectiores, pro
tantum privatum, sisti possent.
Quod in revisione ejusmodi alia, quam quae in primam plani concertationem influxerunt,
individua adhiberi debeant, res ipsa ostendit. Id autem proposita ratione opportune
praestari posse censetur.
Caeterum debet Consilium post primam statim revisionem effectuationem operis
ordinare, quia raro indubie eveniet, ut quis secundam velut magis adhuc
sumtuosam revisonem postulet. Quodsi tamen eadem postuletur, exmissioni ipsius
revisionis experiri.
Quod molas attinet: de his, si navigationi obstent, tollendis exstat alioquin
Articuli 14. 1751. dispositio: rarus tamen est casus ut harum erectio etiam in
navigabilibus fluviis debeat impediri. Idoneus tantum situs exquiri debet, ubi citra
periculum navigationis consistere possint. Verum frustra neo-erigendis molis idoneus situs
assignabitur, frustra jam exstantes ad situm ejusmodi transferentur, nisi locales
jurisdictiones per annuas, ea, quae in Marusio jam stabilita est,
Locumtenentiali reservandum esse existimavit. Hanc
autem regulationem necessariam esse ex iis, quae in Elaborato status actualis §§-phis
71. et 74. sub finem dicta sunt, satis apparet.
Caeterum vel propter nexum mutuae communicationis debet in opere hoc ad praeextantes jam
in vicinis Germanicis Provinciis nautarum regulationes reflecti, ne forte per minus
necessarias discrepantias haec difficilior efficiatur.
Debet etiam ad locales singuli fluvii circumstantias adverti, quia hae distinctam in
satis apparet.
Caeterum vel propter nexum mutuae communicationis debet in opere hoc ad praeextantes jam
in vicinis Germanicis Provinciis nautarum regulationes reflecti, ne forte per minus
necessarias discrepantias haec difficilior efficiatur.
Debet etiam ad locales singuli fluvii circumstantias adverti, quia hae distinctam in uno
aliove puncto exposcere possunt provisionem.
Omnia quidem haec hactenus politica tantum via tractabantur, sed plane ideo, quia legis
sanctione carebant, saepe difficilis,
necessariis in eos expensis correspondeat? Eorum vero, quos omnino suscipiendos esse
determinaverit, accurata, quoad res admittit, laboratorum et sumtuum schemata elaborabit.
Motiva.
Generale navigationis planum eo dirigi debet ut maxima, quoad fieri potest, Regni pars
beneficii navigationis particeps efficiatur. Itaque cum centrum navigationis Hungaricae
capitalia ejus flumina, Danubius, Tibiscus, Savus
et Colapis constituant, ante
fieri potest, Regni pars
beneficii navigationis particeps efficiatur. Itaque cum centrum navigationis Hungaricae
capitalia ejus flumina, Danubius, Tibiscus, Savus
et Colapis constituant, ante omnia determinari debet qualiter horum regulatio
perficienda sit; ad hoc, ut navigatio per eos et brevior et magis expedita reddatur; idest
determinari debet ubi transsectiones faciendae? qui superflui rami occludendi? an obstantia
alicubi saxa disrumpere? vel vero per ducendum oblique
Danubius, Tibiscus, Savus
et Colapis constituant, ante omnia determinari debet qualiter horum regulatio
perficienda sit; ad hoc, ut navigatio per eos et brevior et magis expedita reddatur; idest
determinari debet ubi transsectiones faciendae? qui superflui rami occludendi? an obstantia
alicubi saxa disrumpere? vel vero per ducendum oblique novum canalem illa evitare expediat?
quam procul singulum hoc flumen adversam navigationem recipiat, adeoque quam procul semitae
obstantia
alicubi saxa disrumpere? vel vero per ducendum oblique novum canalem illa evitare expediat?
quam procul singulum hoc flumen adversam navigationem recipiat, adeoque quam procul semitae
attractoriae debeant instaurari?
His stabilitis discuti debet, quos ex influentibus in haec flumina majoribus tantisper
fluviis, veluti Vuna, Dravo, Vago,
Samusio, Marusio ita aptare operae pretium sit, ut illi
collaterales si non
communicationis cum aliquo navigabili fluvio destitui eveniat, an? ubi? et qualiter
ejusmodi communicationis canalem per siccum effodere expediat?
Denique cum hac etiam ratione aliqua emporialia loca extra canales ejusmodi casura sint,
determinari debet ad quas navigationis stationes ex emporialibus ejusmodi locis vias
commerciales instaurare intersit?
Si omnia haec ordinate elaborentur, tum primum generale et systematicum navigationis
planum exsurget. Hoc vero elaborato debet deinde ipse suscipiendorum
casura sint,
determinari debet ad quas navigationis stationes ex emporialibus ejusmodi locis vias
commerciales instaurare intersit?
Si omnia haec ordinate elaborentur, tum primum generale et systematicum navigationis
planum exsurget. Hoc vero elaborato debet deinde ipse suscipiendorum sua serie laborum ordo
determinari. Ac id quidem ipsa rei natura universim indicare videtur, quod primum
capitalia flumina, tum collaterales fluvii, postea ducendi per
vasta stagna canales, ac
cum generali navigationis plano nexum habet,
compossessoribus pluralitas eorum exsiccando illi manum admovere velit, hi id ipsum
comitatui detegere, hic vero facultatem suscipiendi talis operis, non attenta reliquorum
contradictione, nisi quid aliud obstet, iis elargiri debet; si vero duo tantum sint
compossessores, et hi coalescere non possint, an opus proportionatam necessariis in illud
sumtibus habeat utilitatem, comitatus rem cognoscet, et si utilitatem laboris compererit,
ejus suscipiendi facultatem illi, qui hanc postulabit,
judicem, seu apud magistratum insinuatione singulo civi in propria civitate liberum est.
Quodsi tamen regnicola, sed alterius jurisdictionis incola officinam in aliqua civitate
aperire velit, praevie concivilitatem, quam magistratus eidem recusare non possit, assumere
debet; irritantur proinde omnia illa nonnullarum civitatum statua, per quae seu obligatio
insinuationis in ejusmodi casu imponebatur, seu certus tantum officinarum, aut mercatorum,
vel etiam opificiorum numerus definiebatur; seu denique aliqua mercatorum merciumque, cum
toti autem publico detrimentum adfert.
Proprietas autem nonnisi e legitimo possessorii
titulo enascitur, qui si absit, usus aliquis non pro proprietate, sed pro mera
usurpatione haberi debet. Jam vero primus, qui usum jus quaestus vendendi
exercere coepit, non potuit habere legitimum possessorii titulum, quia usus
hic in restrictione numeri mercatorum ita, ut jam ostendimus, radicatur, ut
illa posita hic
hanc
relegaverat, status mercantilis Pestiensis instantia abunde perhibet. Apparet ex illa quod
in hac Civitate jus quaestus aliis cum, aliis sine facultate illud vendendi
concedatur: id quod in linea mercantili pro monstruoso instituto reputari debet. Vel enim
in hac civitate singulus civis jus quaestum exercendi habet, et tunc inane est facultatem
jus quaestus vendendi concedere; quis enim pro tali jure aliquid dabit, quod
alioquin habet? Vel beneficium quaestus ad certum tantum mercatorum
eorum id postulent, sibi promittunt;
alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non id, quod
unius aut alterius civitatis quaestoribus, sed quod commercio
in genere conducit, spectare debet; hujus autem promotio non restrictionem
ad certa tantum individua, sed plenam quaestus libertatem requirit, quae usum jus quaestus
vendendi suapte excludit. Per nulla certe regulativa principia id unquam efficietur, ut
abusus jus quaestus vendendi desinat esse
qui quaestum hunc exercere vult, primum de integritate vitae suae
testimonium a jurisdictione, in qua degit, excipere, deinde hanc seu Vice-Comiti, seu judici
civitatis exhibere, et ab alterutro horum scriptam quaestum hunc exercendi
facultatem impetrare debet. Testimoniales autem et scripta ejusmodi facultas semper
gratis expediatur neque alias negari possit, quam si eam sollicitans aut
suspectus, aut a mala vita reipsa jam notatus sit. Qui sine ejusmodi facultate domalem
quaestum exercuerint, tamquam vagi
domalis quaestus cum omnibus vel
aliquibus tantum; et si ita, cum quibus mercibus exerceri possit? Relate ad id communiter
quidem id statui solet, ut quaestus hic ad minutiores tantum articulos restringatur. Verum
id quaestionem adhuc non resolvit; decidi enim insuper debet, an minutia alicujus articuli
ab ejus volumine? vel vero a pretio metienda sit? si primum, quis mensuram voluminis? si
secundum, quis pretium singulae mercis in singulo casu determinabit? Quare Deputatio
discrimen inter fixum et vagum
locale esse, adeoque indigenis tantum quaestoribus competere
sustinent; hanc denique praecipuam languentis Hungarici commercii causam assignant. Verum
non reflectunt illi ad constitutionalem, qui virtute Sanctionis Pragmaticae inter has
provincias et Hungariam vigere debet, nexum, qui non admittit, ut legislatio Hungarica
incolas illarum provinciarum etiam in commerciali linea, ita uti subditos extranearum
potentiarum tractet. Non potest itaque illa respectu horum aliud, quam
reciprocum stabilire; si domalis
Fabricantum etiam haereditariarum Germanicarum Provinciarum eadem est, quae mercatorum
ratio: adeoque sicut quoad hos praecedenti §-pho
reciprocum stabilitum est: ita quoad hos etiam idem debet observari.
§ 140.
Si opifex una in quaestum se immittat, ab hoc etiam beneficio cum justa proportione
taxetur. Id tamen pro quaestu eidem non imputetur, si remansam e procurata sibi
necessariorum
nundinae magis floreant; interest autem vel maxime ut quo
promptior sit mercium, et quod consequens est, pecuniae circulatio. Jam vero Legislatio, ut
ad scopum hunc tendat, eandem hebdomadalibus quam annuis
admittere debet libertatem. Hoc enim stabilito singulus articulus per naturalem commercii
cursum eo sponte inclinabit, ubi celeriorem distractionem reperiet. Quis enim nescit quod
aliquarum civitatum, quibus felix relate ad commercium situatio obtigit,
hebdomadales
Nimirum tres epochae hac in re universim defigi possunt. Prima dum tenui
adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et
tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne
pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae
necessitatis pretia statuant, id quod illa nonnisi per generales et periodicas
limitationes impedire potest. Altera epocha est dum aucta populatione et opificum numero
articulorum, sed jam hic, jam ibi, jam unius, jam alterius articuli
pretia exorbitare solent: ita administratio etiam publica in illis tantum locis, ubi casus
enascitur, et illius tantum, cujus pretium nimium assurgit, articuli partialem tantum
limitationem suscipere debet. Tertia demum epocha est, dum commercium jam ita effloruit ut
sola venditorum concurrentia sufficiens cupiditati frenum injiciat; et tunc cessante
limitationis necessitate ipsa suapte evanescit. Hungaria in prima adhuc epocha versabatur,
dum veteres leges et
qui illic habitant
nobilium, consideratio id exigere non potuit. Civitatem enim in substantia cives efficiunt;
nobilium, qui non sunt simul cives in illis habitatio est accessorium. Itaque
limitatio non ad horum, sed ad illorum commoda dirigi debet; civium autem utilitati
prospicere certe non ad comitatensis, sed ad Civici Magistratus provinciam refertur. Sed
nec illa ratio tenet, quasi stabilita in civitate limitatio pro regula toti comitatui
deservire deberet, hocque titulo ad magistratum comitatus
articulis, qui in officina
ejusmodi prostant, aliis per dominum terrestrem interdici non potest; non potest etiam
dominus terrestris coemtionem alicujus articuli in terreno suae jurisdictionis ad unum
tantum mercatorem restringere, sed haec libera semper omnibus patere debet.
Motiva.
Quod in arbitrio domini terrestris situm sit officinae erectionem admittere vel
prohibere, id ex ipsa libera fundo suo utendi potestate deducitur. Non possunt itaque cogi
illo sine dominii consensu nihil
disponere potest. De fructibus e converso colonus de lege plenam habet
disponendi facultatem: hanc itaque dominus nullo modo restringere potest. Quod enim jus
colono lex tribuit, hoc eum dominus, qui ipse legibus obedire debet, privare non potest.
Quod autem lex liberam de fructibus suis disponendi facultatem colonis
tribuat, vel inde patet, quia hanc in unico illo casu restringit, ubi domino terrestri pro
propria necessitate jus praeemtionis concedit juxta
vi gerenda, variis impraevisis casibus et
periculis obnoxia, adeoque nonnisi multa prudentia, et assiduo ordinatoque labore, ut
succedant, dirigenda negotia a pluribus suscipiantur, praeter utilitatem,
honoris etiam stimulus accedere debet. Omnes enim hae qualitates nonnisi apud
homines, quorum mentem et animum natura ultra vulgus elevavit, reperiri solent; hi autem
jam ex indole sua honoris stimulis agitantur, et nisi hunc per majora negotia assequendi
spem habeant, facile ineunt aliud vitae
producet, ipsa status mercantilis voce celebrabitur; quemadmodum id in vicinis
Germanicis Provinciis factum fuisse videmus.
Caeterum provisionem hanc ne quidem mixtum ex importatione et exportatione commercium
moratur. Tunc enim id spectari debet, quae commercii species apud talem quaestorem
praevaleat, et is secundum hanc tractari; secus posset omnis importationis quaestor paucos
aliquot domesticos articulos ad speciem educere, tantum ut immunitates illas sibi vindicare
queat.
Superest
Deputationis Comissariatico-Contributionalis spectat. Deputatio e
contra haec, memor quod jam 4. projecti hujus §-pho eos et colonicalis
conditionis et cujusvis opificii capaces declarandos esse
proposuerit, demisse opinari debet ut favores etiam quaestus ad eos perinde
extendantur; eorum vero seu deinde tolerantialis taxa seu
contributio ita regulatur, ne propter aliorum impotentiam pauci illi, qui cum
insigni publici emolumento aut fabricas
fundum unde unde eruere sufficeret; in posteriori vero jam
analogi pro singula cassarum illarum specie fundi quaeri deberent.
Utcunque demum praeliminares hae de unitate vel diversitate cassarum quaestiones
decidantur, insuper superari debet: an pro hac vel pro his cassis fundus in iis tantum
objectis, quae Legislatio in potestate habet, vel vero in spontaneis etiam
Statuum oblatis quaeri debeat? Nam prout praeliminares illae quaestiones
superatae fuerint, ita determinati etiam
praesertim minori, comitatu quotta
obtingeret, ut haec vix minutioribus illius publicis necessitatibus sufficeret; Regnum vero
nunquam aliquod majoris momenti opus suscipere posset. Vel vero singulus comitatus
proprium in sui gremio fundum quaerere debet. Et hunc ille nullum certe alium
reperiret, quam qui aut per plebem, aut per privilegiatas classes
dependatur. Ne plebi novum hoc titulo onus accedat, id postrema legislatio jam
definivit, dum alicujus fundi
laborum ordo, singulique laboris sumtuum schemata seorsim elaborentur, et
postquam hic per legislationem definitus fuerit, labores eadem serie suscipiantur; ut id
perfici, optatumque successum habere possit, Deputatio illa, quae hunc laborum ordinem
elaborabit, debet aliquam circa quantitatem fundi commercialis, cui labores ejusmodi
commensurari possint, habere cynosuram. Hanc autem habere non posset, si nullus distinctus
commercialis fundus exstaret, sed per longas primo ambages decidi deberet quotta pars
generalis
aes, obtineant valorem, et cum illae majorem insuper et conservationis et
transportus facilitatem habeant, ut eaedem etiam appetantur. Hunc schedis his valorem
legislatio imperative procurare non potest, sed debet tantam iis
securitatem praestare ut illae valorem hunc in idea populi suapte
consequantur. Securitas autem haec duobus potissimum modis procuratur; primum si in cassis
publicis omnes solutiones cum schedis his instar paratae acceptentur; dein si eaedem
si eaedem singulo
privato, qui nec earum usum in commercio facere, neque eas apud alios privatos in paratam
convertere potest seu e speciali in hunc finem destinata, seu e quacunque demum, publica
cassa in parata promte exsolvantur.
Ultra hoc debet certa inter massam circulantis pecuniae et schedarum harum quantitatem
proportio observari, quae ad nullum quidem fixum principium reduci, per usum tamen ipsum
facile determinari potest. Nimirum interest ut principio haud adeo magna schedarum summa
emittatur, sed
permutare studebunt, donec iterum plures sint, qui eas quaerent,
quam qui se iis velint liberare.
Verum si nimium magna a proportione circulantis pecuniae schedarum harum
quantitas emittatur, id ipsum totum hoc institutum necessario convellere debet; tunc enim
magnus erit eorum, qui illas in cassis publicis permutent, numerus; et cum numerus hic in
oculos publici incurrat, genuina autem instituti hujus theoria paucis nota sit, id eam
continuo producet suspicionem, quod schedae hae non habeant sufficientem
taxa constituatur. Qui enim gratias obtinent, novum utique stimulum sentire debent
ad aliquid pro bono publico conferendum. Verum cum omnia grationalia respicientibus
Aerarium Regium taxis jam affecta sint, quotta fundi publici admodum moderata esse debet,
ne secus ipsa gratia impetratori oneri cedat, id autem pro realibus gratiis in
5 pro 100 a proportione taxae regiae determinari posse Deputatio demisse
existimavit. Ita enim fiet, ut pro armalibus raro ultra 100
per Deputationem fundi stabiliantur, et notabile insuper Statuum
oblatum accedat, utraque haec cassa adeo momentosa evadet, ut earum securitati nonnisi per
annuas rationes et earum liquidationes prospici possit. Proinde cum Legislatio omni anno
non consideat, debet hoc negotium dicasterialiter tractari.
Ad §-phum 4. Ut Legislatio vel aliquam designationem facere
possit, Status cassae eidem notus esse debet, id quod nonnisi per adaequatam annuarum
perceptionum et erogationum notitiam obtinere
et earum liquidationes prospici possit. Proinde cum Legislatio omni anno
non consideat, debet hoc negotium dicasterialiter tractari.
Ad §-phum 4. Ut Legislatio vel aliquam designationem facere
possit, Status cassae eidem notus esse debet, id quod nonnisi per adaequatam annuarum
perceptionum et erogationum notitiam obtinere potest. Caeterum possunt se etiam meritoriae
circa ipsam cassarum manipulationem considerationes evolvere. Has igitur discutere et id,
quod e re visum fuerit, definire
ex iis forte supervacaneae evadent; verum commercii distincta est hac in parte ab
omnibus aliis Legislationis objectis ratio. In aliis enim objectis Legislatio futura
prospicere, et leges non tantum moderni, sed futuri etiam temporis rationi
accomodare debet. Quoad commercium vero praesentem tantum statum respicere,
ordinationes suas huic accomodare, has, prout novae circumstantiae emergunt, mutare, et
novis circumstantiis, novas semper leges aptare debet. Et ideo Deputatio haec, antequam ad
legum
moderni, sed futuri etiam temporis rationi
accomodare debet. Quoad commercium vero praesentem tantum statum respicere,
ordinationes suas huic accomodare, has, prout novae circumstantiae emergunt, mutare, et
novis circumstantiis, novas semper leges aptare debet. Et ideo Deputatio haec, antequam ad
legum projecta descendat, actualem commercii, omniumque in hoc influentium
objectorum statum, ea qua potuit exactitudine elaboratum, ob oculos ponendum
existimavit. Futuris Legislationibus sufficiet
cedat. Si consensus Statuum
Regni ad id non sufficeret, eodem jure sustineri posset, quod nec congregationum
comitatensium assensus sufficiat, sed quod singulus in individuo nobilis debeat consentire;
id autem vix aliquis sustinebit. In tam vasto, ut Hungaria est, regno debet natio suam,
praesertim quoad ea, quae publicas impositiones concernunt, voluntatem in
politicum aliquod corpus transfundere; id autem Hungari per stabilitos Diaetales
repraesentantes jam praestiterunt, et ut clare contestentur, quod id de
societatis
haberi potest.
Jam primum omnia haec, aut complura ex iis, aliter atque supponimus evenire possunt, et
tunc projectum hoc ne realem quidem utilitatem producet; stabiliendus autem per
legislationem fundus certus esse debet. Deinde si projectatum telonium etiam
ultra 5 pro 100 producat, lucrum hoc in systemate projecti hujus non publico,
sed privatis actionariis cedet, et in omni novo opere nova ejusmodi
manipulatio suscipi deberet. Praeterea titulus telonii
summam tunc statim conferant, interest ut ab ulteriori earum
procusione supersedeatur. Cum enim casus aut totalis, aut maximae earum partis redemtionis
ex inopino emergere possit, realis quantitati schedarum harum admensus fundus
semper praesto esse debet, e quo illae, emergente ejusmodi casu, prompte exsolvantur. Id si
praestari non possit, collabetur creditum nationale, idque inevitabilem omnis
etiam commercii ruinam post se trahet: et ideo si excussis ultra vires jam praeexstantis
capitalis schedis
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.