Your search found 1103 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 186-719:

homo: sumpta appel atione ab Adamah. i. terra, ex qua formatus fuit: sicut Homo ab humo derivatur. Sic dicit Deus Gen. 1. Faciamus Adam, id est hominem. Et mox Creavit Deus Adam, in imaginem suam creavit eum, masculum et feminam creavit eos. utrumque sexum unum Adam, id est, hominem vocando. Secundo, admodum crebro accipitur pro nomine proprio primi hominis. Sic dicit Deus Gen. 2. Non est bonum, esse Adamum solum. Et, Adduxit ad Adamum omnia animalia. Ac mox, Immisit somnum in Adam. item, Adduxit mulierem ad Adam. Tertio, Vetus Adam significat interdum corruptum hominem. Postremo,

ac fovi te, sicut aquilae suos pullos gestant: Psalmo decimoseptimo, et Deuteronomii trigesimosecundo: Sub umbra alarum tuarum Domine abscondes me: id est, sub singulari praesidio, aut patrocinio. Allusio est potissimum ad similitudinem gallinae, protegentis pullos suos alis. Porro Ruth secundo, Extende alam tuam super ancillam tuam: non a gallinae similitudine metaphora dicta videri queat, sed fimbria sic dici, quia sit similis alae. In eadem significatione Ala, aut Umbra alarum accipitur Psalm. 36, 57, 61, 63. Eandem metaphoram exponit integre Christus Matthaei

publicum inimicum notat: nempe, quia exteri sunt plerunque inimici. Ignis alienus, Levit. decimonono, pro prophano ponitur: quia tantum domestico aut sacro, quod in altari conservabatur, uti debebant in sacrificio et suffitu. Filii alieni, alias pro exteris, alias etiam pro impiis: Isaiae secundo, et Psalmo decimooctavo. Alienum se ostendere alicui, Genesis quadragesimosecundo, pro, simulare se ei ignotum et inimicum sicut et Latini Alieno animo dicunt. Alienum significat etiam prophanum, sicut modo dixi. ut Exodi decimo, Alienum suffitum, alienus ignis. Alienum reddere

alicui, Genesis quadragesimosecundo, pro, simulare se ei ignotum et inimicum sicut et Latini Alieno animo dicunt. Alienum significat etiam prophanum, sicut modo dixi. ut Exodi decimo, Alienum suffitum, alienus ignis. Alienum reddere locum sanctum, Ieremiae decimonono. Sic et Isaiae secundo, Et in scientiis alienis fuerunt contenti. Eodem modo et Levit. vigesimo secundo, vir alienus, pro laico, non de tribu sacerdotali. Filia sacerdotis cum fuerit viro alieno, id est, non Leviticae tribus. ALLEGORIA, in generalib. Regulis exponetur. ALLIGARE, per

sicut et Latini Alieno animo dicunt. Alienum significat etiam prophanum, sicut modo dixi. ut Exodi decimo, Alienum suffitum, alienus ignis. Alienum reddere locum sanctum, Ieremiae decimonono. Sic et Isaiae secundo, Et in scientiis alienis fuerunt contenti. Eodem modo et Levit. vigesimo secundo, vir alienus, pro laico, non de tribu sacerdotali. Filia sacerdotis cum fuerit viro alieno, id est, non Leviticae tribus. ALLEGORIA, in generalib. Regulis exponetur. ALLIGARE, per metaphoram est curare, sanare: quia vulnera sananda obligari medicaminibus et fasciis

ut Iuvenalis Satyra prima:
Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum,
Si vis esse aliquid. — Sic Paulus Galatis 6 ait: Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil sit, semetipsum decipit. Sic Simon magus Actor. 8, dicebat se esse aliquem magnum. Sic ad Galat. secundo dicit Paulus de praecipuis Apostolis: Ab iis autem qui videbantur esse aliquid, nihil accepi. Mox ibidem subiicit: Ii qui videbantur, nihil mihi contulerunt. Aliquid igitur esse, aut non esse, significat aliquid eximium aut praestans esse. Contrariam prorsus vim habet saepe, NIHIL esse: de

sententia maxime probatur, cuius haec sunt verba super Matth. Amen signaculum est Orationis Dominicae, quod Aquila, interpretatur Fideliter: nos possumus dicere, Vere. Causa autem, cur hanc significationem maxime probem, est. Primum quia in eo sensu Christus hac vocula utitur, ut supra dixi. Secundo, quia natura fidei ac verae precationis ea est, ut in fine precationis addatur non amplius votum, sed certa cordis asseveratio, aut assensus, quod Deus te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus,

Sap. 3, Iustorum animae in manu Dei sunt. Haec significatio diligenter observanda est propter Saducaeos quosdam, qui negant in veteri Testamento reperiri quod anima sit quiddam separatum a corpore, quodque eo extincto vivat: praesertim vero de libris Mosi id pernegant. Secundo ponitur aliquando et pro toto homine, ut Gen. 12. Animas quas fecerant in Charram: id est acquisierant mancipia, aut genuerant liberos. Et Ezech. 33, Gladius tulerit animam: id est, interfecerit quempiam. Sic Num. 33. Gen. 14 inquit rex Sodomae ad Abraam: Da mihi animas, tu retine

esse CHRISTUM, et qui neget IESUM CHRISTUM venisse in carnem: id est, qui personae IESU adimatregnum et sacerdotium. quorum utrumque sub voce Meschiae aut Christi comprehenditur. Adimit autem Antichristus Romanus IESU sacerdotium, primum dum non solum eum verbumque eius audiendum esse contendit. Secundo dum eum solum pro nobis sacrificasse, aut plene perlitasse non concedit. Tertio, dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem

a periculis submersionis, ut supra dixi. Aqua talorum, Ezech. 47, Et traduxit me per aquas, aquas talorum: pro, non superantes profunditate talos. Per aquam facere transire, Num. 31, est lavare: Alibi significat magna pericula perpeti. Aquae plenae calicis, Psal. 73: pro secundo ac prospero vitae cursu, et abundantia rerum necessariarum. Sicut Aqua abire, Iob 14. Psal. 58, est plane interire. 2. Sam. 14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius

tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta

Benedicere non raro etiam significat bene precari alicui: ut Gen. 12, pollicetur Dominus se benefacturum benedicentibus Abrahamo: id est, ei faventibus, et bene precantibus. Sic Melchisedech benedicit Abrahamo, Gen. 14. Iacobus Pharaoni, fratres Rebeccae et in similib locis. SECUNDO benedicere in nomine Domini, id est invocato Domino beneprecari. Psal. 118, et 129, Benediximus vobis in nomine Domini: id est, bene precati sumus. Huc referatur, quod Benedicere aliquando simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is

33, Et receptasti me. 2. Sam. 24, Deus tuus acceptet te. 2. Paral. 10. Si eris in bonum populo huic, et acceptaveris eum, et loquutus fueris ad eos verba bona Iob 33, Orabit ad Deum, et acceptabit eum. Psalm. 44, Quia acceptasti eos. Ezech. vigesimo, Ibi acceptabo eos. SECUNDO, si cum ablativo construitur, mediante praepositione Beth, tum commode vertes, Bonam voluntatem habuit. Et non multum differt significatione, et eiusdem est constructionis cum verbo חפץ Caphez. complacitum habuit. Differentiam autem illorum videbis in

mundo sunt corde. et Psal. 118, Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia eius. Thren. 3, Bonus est Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod

sit. Huc facit Regula philosophica, quod minus malum respectu maioris bonum sit. significat igitur hic Bonum esset, tolerabilius, aut minus malum esset. SEXTO, videtur saepe etiam idem valere quod salutare. ut Proverbiorum decimotertio: Doctrina bona dabit gratiam. secunda Corinthiorum secundo: Bonus odor Christi sumus. Ephes. 4, Sermo bonus et aedificans. 1. Timoth. 3, Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Ibidem 4, Bonus eris Christi minister. 2. Timoth. 1, Bonum depositum custodi. Hebr. 6, Bonum Dei verbum gustare. Rom. 8. Illis qui diligunt Deum, omnia

Brachia peccatorum conterentur, confirma autem iustos Domine. Sic accipitur Ierem. 48, Ezech 30, Zach 11, ubi brachium arescere dicitur. Isaiae porro 33, orat Propheta inquiens: Brachium nostrum esto mane, et salus nostra in tempore tribulationis. id est, adiutor et corroborator. SECUNDO eodem modo etiam de Dei potentia voce Brachii Scriptura utitur: ut Iob 40, Si habes brachium sicut Deus. Et Psalm. 89, Deo est brachium cum fortitudine, robusta erit manus sua, exultabit dextera

reperitur. CABUM autem volunt interpretes capere 4 sextarios, et sextarium 6 ova. CADERE, primum habet istam notissimam significationem, cum quis vel stans, vel alio qui ex superiori loco in inferiorem corporaliter collabitur: cuius significationis sunt innumera exempla in Scriptura. Secundo, Cadere significat mori, aut interire, quod qui interficiuntur, mortui concidunt. et alioqui homines dum vivunt ac valent, stare et ambulare solent: at ubi moriuntur, destituti viribus concidunt. 1. Corinth. 10. Ceciderunt uno die 23 millia: id est, interierunt. Quae metaphora etiam

Malachiae primo legitur, Calcabitis impios cum furore. Quae loca de spirituali victoria et conculcatione necessario sunt intelligenda. Calcantium vocem tollere, Esaiae 16. et Ierem. 25, est, tum penuriam vini efficere, tum et extremam solitudinem. Non dabo calcationem pedis, Deuteronomii secundo: id est, nec vestigium quidem soli huius tibi largiar, quantum solis plantis calcare queas. CALCANEUS, posterior pars plantae, Genes. 2, videtur significare tum omnes pios, tum et ipsam Christi humanitatem, quam satan afflixit, sicut et adhuc pios infestat. Calcaneum

subverterint. Hinc de vilissimo ac sordidissimo ministerio dicitur, Calceos alicui gestare aut solvere, Matt. 3, et Mar. 1: quod facere Christo, negat se esse dignum Baptista. Sic Latinis Matulam porrigere, et Alicui aquam manibus affundere, de vilissimis ministeriis accipiuntur. Secundo accipitur pro quavis re maxime necessaria. Sic Deuter. 29. et Isaiae 5, Calcei, aut corrigiae calceorum non sunt diffractae: id est, Omnia vestimenta et alia necessaria fuerunt firma. Sic et Deut. 33 dicitur: Ferrum et aes calceamenta eius. id est, Omnia vestimenta et instrumenta

Circumferebant etiam calicem consolationis in magno luctu, ut lugentes nonnihil obliviscerentur suorum malorum. Ierem. 16, Nec potabunt eos calice consolationum, super matre aut patre: id est, propter innumera funera desinent observare usitata iusta, ut solet in caede aut peste fieri. Secundo, est calix tribulationis, angustiae, crucis et passionis, Christo omnibusque piis, et impiis quoque communis. Christus bibit eum, ut nos redimeret. Aliter autem piis, aliter impiis porrigitur a Domino: piis, ad emendationem et purgationem, vel exercitium fidei: impiis, ad exitium. Et tunc

Cantabo bonitatem et iudicium: id est, de bonitate et iudicio Dei. Et Psal. 21, Cantabo fortitudinem tuam: id est, de fortitudine tua Ibidem, Fortitudo mea, tibi cantabo. Psalm. 30, Canet tibi gloria, in seculum confitebor tibi: ubi cantionem suam ostendit esse confessionem. Secundo dicitur aliquando et ipsa res aut homo, cantio aut canticum. ut Psalm 18, Iehova fortitudo mea et canticum: id est, ille me corroborat, et ego de eo cano. Psal 119, Cantus fuerunt mihi statuta tua: id est, de eis tanquam re longe gratissima canam, Cantici verba dicere

multo significantior aliis. Quam eius singularem ἐνέργειαν Paulus Ephes. 4. et Coll. 2 exponit, quod Christus sit non solum dominus ac gubernator Ecclesiae: sed etiam omnis vita, vigor, ac omne bonum ex hoc capite in subiecta membra defluat. Secundo, ob nobilitatem etiam, et quia est praecipuae operationis, ideo non raro ponitur pro toto homine. ut Levitici 19, Coram capite cano consurge. Benedictiones super caput iusti: id est, supra ipsum

Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum.

praeceptio aut sententia de individuis. Tum porro Ambulare, metaphora ab iter facientibus sumpta, significat plerunque progressum in actionibus, et externas operationes, seu quotidianam vitam. Sic et vox Impii significat perpetuo inquietam malitiam, sicut Esaias dicit, eos non conquiescere. Secundo loco est Via, quae saepe significat certam rationem aut modum aliquid agendi, ipsam regulam de genere toto, non de individuis ac singularibus, quae vel foris nobis proponitur ab alio, vel a nobis in animo habitualiter, vel in memoria habetur et circumfertur. Tum porro et vox Stare,

Iesum sacerdotem magnum. ita enim Deus voluit pingere Messiam. Zachariae sexto: Erit sacerdos super solio suo. Rex. 1. Regum 2. Dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. Sophoniae tertio: Rex Israel Dominus in medio tui. Zachariae nono Rex tuus veniet tibi iustus. Psalm. secundo. Ego constitui regem meum super Zion. Psalmo vigesimoquarto: Quis est iste Rex gloriae? Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. Salutare, Salvator. Genesis 49. Salutare tuum expectabo Domine. Sic autem vocatur ab officio, quia salutem generi humano adfert. Psalmo

et quidem explicationem subiicit, Ad revelationem gentium. Allusum autem est ad prophetiam Esaiae nono. Et citatur Matthaei quarto: Populus qui ambulat in tenebris, vidit lucem magnam: et sedentibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis. Rex a Magis appellatur, Matthaei secundo. Et ipsemet se regem esse profitetur Iohannis decimooctavo. Sed non de hoc mundo, verum regem veritatis: hoc est, qui Ecclesiam doctrina ac spiritu sancto gubernet, ac vitam aeternam donet. Rabbi, seu magister passim vocatur, quod munus docendi gerat: item, quod perpetuus doctor velit

verum regem veritatis: hoc est, qui Ecclesiam doctrina ac spiritu sancto gubernet, ac vitam aeternam donet. Rabbi, seu magister passim vocatur, quod munus docendi gerat: item, quod perpetuus doctor velit esse suae Ecclesiae, et supremus Rabbi ab Ecclesia omnibus aetatibus agnosci. Dux, Matth. secundo, ex Michea appellatur: et ratio attexitur, quia recturus erat populum Israel caelesti doctrina: forte etiam, quia bellum cum hostibus generis humani gesturus, et felicem victoriam obtenturus esset. Propheta, Matthaei vigesimoprimo, Lucae 13. 24. Iohannis 5. 6. 9. Hoc nomen habet et

ut Deus restaretur se damnare, et damnatam esse totam carnalem procreationem hominum, omnes eius bonas vires, totumque liberum arbitrium, et quicquid omnino ex carne natum esset aut proveniret: quod Scriptura etiam carnem et sanguinem vocare solet. Oportere enim omnes renasci ex spiritu. Secundo, significat synecdochice totam illam caeremoniariam, aut etiam Legalem observationem. Act. 15. Nisi circumcidamini, id est, nisi legem observaveritis, non potestis servari. Roman. 4. Cum Abraham esset in circumcisione, aut in praeputio: id est, cum iam hoc signum cum aliis caeremoniis

sive submissa voce fiat. ut Psal. 3. et 17, Ego clamavi ad te, quia tu exaudies me. Sic Cananaei et duo caeci clamant: IESU fili David. Sic clamor, Psal. 5. Intellige clamorem meum. Exod. 22. Si clamando clamaverit ad me, audiendo exaudiam clamorem eius. Secundo, significat etiam, sine omnibus verbis. solo gemitu orare: ut Exod. 14, Quid clamas ad me? De qua re apte inquit Augustinus: Unde clamor in Scripturis cordis est, non vocis. Significat igitur in talibus locis ardentissimos gemitus, ac suspiria cordis. Plerunque enim vox clamandi magnum

forte accipitur in oratione Dominica, Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra: quia in regione aetherea omnia summo ordine progrediuntur, ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque aliquando coniunctim cum aetherea, aliquando et sine ea. Hoc an proprio, an catachrestico fiat sensu, dubitatur. cuius dubitationis causa est, quia etymologia quidem ab aquis

aperiri dicuntur, de qua locutione vide in voce CATARACTARUM. Caeli exercitus, plerunque sidera dicuntur: ut Ierem. 33. Num. 8. Caeli fines, extremitates aut summitatem, significare remotas regiones, notum est. Psalm. 19. Nehem. 1. Caeli fundamenta, concussa esse, 2. Samuel. vigesimo secundo Iob 26, pro motibus concussis aliqui accipiunt: quod videtur oculis male iudicantibus, aut imperitis, quasi caelum illis inniti, sicut poetae de Atlante fabulati sunt Equitare in caelo dicitur Deus, ut ostendatur eius maiestas ac omnipotentia, ut qui tam alte feratur, et veluti tam

infra Compello, et Necessitas. quandoquidem Graecum ἀναγκάζω, non raro per verbum Cogo aut Compello verterunt interpretes. COGNOSCERE, proprie significat alicuius rei noticiam habere aut percipere. ut Rom. 1. Gentes Deum cognoverunt. Secundo ponitur figurate aliquando pro inquirere, aut dare operam ut cognoscas. ut Nehem. 6. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum: pro, dedi operam ut cognoscerem, ac liquido deprehendi. Tertio, pro speciali quadam circumstantia cognoscere quampiam rem, ut 1. Sam. 3, Samuel nondum

verbis, sed et re ipsa. Rom. 3 et 5, iustitiam et charitatem commendat: id est, laudat, aut illustrem facit re, non verbis. 2. Cor. 3. Incipimus nos iterum commendare. Et eiusdem 10. Non is qui seipsum commendat, probatus est, sed quem Deus commendat. Et mox 12. Ego debui a vobis commendari. Secundo, alicuius fidei tradere, aut concredere fideliter servandum: ut Exod. 22. feruntur leges quaedam de rebus fidei alicuius commendatis. In hoc sensu dicitur Psalm. 31 et Lucae 23. In manus tuas commendo spiritum meum: id est, oro te Deus, ut fideliter conserves, et beatum efficias

COMMINVERE vox in verbo Conterere exponetur. COMMISCERE, praeter maxime propriam ac notam significationem, primum omnem familiariorem conversationem significat, quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis, minatur Deus in Esaia, id est, mutuis bellis implicaturum. COMMORI. Paulus 2. Corin. 7 dicit:

ut ipsemet Petrus paulo post hoc dictum Dei exponit. ¶ Commune igitur aut prophanum habet triplicem significationem. Alias enim tantum consecrato opponitur, et dicitur de eo quo uti cuivis licet. Secundo dicitur de eo, quod tanquam immundum externa quadam immundicie quasi vitandum est. Sic pii debent cibum per verbum et precationem sanctificare. Sic impiorum coniugium, commune et profanum est, et manus illotae iudicio Pharisaeorum. Postremo est genus communitatis aut profanitatis, in quo

CONDIRE verbum, in voce Salis attingetur. CONDUCERE, in nomine Mercenarii reperias. CONFERRE vocem attingemus breviter, propter Epistolam ad Galatas. Est autem ibi verbum προσἀνατίθεσθαι. Contra secundo capite dicit, se contulisse cum eis: Ascendi autem secundum revelationem, et exposui Evangelion, quod praedico. inter gentes, sed privatim iis qui sunt in precio. In primo ergo capite, Non contuli, videtur maxime proprie exponi posse, Non adii Apostolos eisve exposui meam doctrinam aut

petendae aut alioqui discendi gratia. Germanica commode habet, Besprach mich nicht darueber mit fleisch und blut. Ponitur et hic, Contuli cum quoquam, pro petii, institui, didici a quo quam: per id quod praecedit, id quod sequitur, significatur. In secundo quoque capite eadem ferme est sententia, Nihil mihi contulerunt: id est, nihil me docuerunt: sicut Germanica versio percommode habet. Eadem ergo metalepsis sermonis est, ut vox id quod prius est significans, id quod posterius est indicet. Incoeperat orationem sic, Ab iis autem qui aliquid

eum coram patre caelesti: id est, Si quis ingenue professus ac testatus fuerit me esse verum ac unicum mundi servatorem, vicissim et ego eius partes in extrema die coram caelesti patre agam, mecum illum in vitam aeternam traducens. Secundo, significat agnitionem et confessionem peccati aut culpae coram Deo: in quo sensu valde crebro in libris Moysis reperitur. Et Iosua dicit ad Acham: Confitere quid feceris. Psal. 32. Dixi, confitebor adversum me iniquitatem meam, et tu remisisti iniquitatem peccati mei. Sic

argentum. Purgabit enim filios Levi, conflabitque eos sicut aurum, et sicut argentum. Ierem. 6 vicina huic significatio est, sed tamen proprie irritam impiorum castigationem, verbo et poenis susceptam, et pertinaciam praefractam significat: Frustra conflavit conflator, et mali non sunt avulsi. Secundo, itidem per metaphoram significat penitus perdere. ut Ezech. 22, prolixa similitudo est a conflatione aeris sumpta, qua significatur extremum exitium Iudaeorum. Sic et Ierem. 42 reperitur. Verum locum Ezech. adscribam: Et factum est verbum Domini ad me dicens: Fili hominum, versa est

ad textus expositionem, et quorundam vocabulorum declarationem accedamus. Initio, non expresse confert duos quasi maritos aut patres, Deum cum Abraham: et alioqui interdum utrique filii legis, at gratiae uni Abraham tribuuntur, nosque etiam ex gentibus conversi ipsius veri filii dicimur. Secundo, cum duas uxores aut matres proponit, Agar nominat, Saram non nominat: sed mox eam silentio ac subindicatione quadam ancillae Agar adsociat et in locum eius promissionem substituit: quasi non tantum nunc novum spiritualemque populum, sed etiam olim ipsum Isaacum magis promissio ac gratia

46. No timebimus, etiam si montes praecipitentur in cor maris: sic Tyrus dicitur sita esse in corde maris. Cor terrae, Matt. 12. Filius hominis erit in corde terrae. Cor caeli. Vidisti ignem ardentem usque ad cor caeli, Deut. 4, pro, cuius flamma usque in medium caeli ascendebat. Secundo, Hebraei totum regimen hominis cordi tribuunt, et omnino rationalem animam in corde collocare videntur: certe perinde ac si ea ibi habitaret, cordi omnem vim intelligendi simul et eligendi, volendi et agendi ascribunt: sicut etiam vetustissimi Graeci, praesertim poetae, faciunt. Contra

confringetur, et brachium eius conteretur. ubi idem illae duae diversae metaphorae significant, quod sicut vis ac potentia brutorum est in cornibus, ita hominum in brachiis. Illa porro vocabula ab uno animali aut homine, ad totum regnum traducuntur, quasi et illud habeat sua brachia et cornua. Secundo, aliquando dignitatem, aut etiam ornatum significat: quia (ut dixi) cornua sunt etiam ornamenta animalium. Sic Iob ait cap. 16, se suum cornu in pulverem abiecisse. Tertio, significat etiam non raro ipsamet regna. Sic Dan. 7. de quatuor, et postea de decem cornibus

aliquid alicui esse propositum, aut aliquem velle aliquid suscipere, moliri et conari ut Pharao inquit ad Israelitas Exod. 10. Videte quod malum coram vobis: id est, aliquod malum consilium aut opus meditamini. Germani habent similem prorsus phrasin, Etwas vor haben, aliquid prae se habere. Secundo, Coram aliquo stare, significat saepissime ei ministrare aut servire: quia semper magnatibus adstant aliqui ministri, quos ad peragenda aliqua opera subinde, quo opus est, ablegant. Vicinum igitur pro vicino per metalepsin accipitur, nempe stare pro servire. Sic dicitur David stetisse

esse dicuntur, Proverb. 17. Sic Ier. 13. legimus, Descendet de capitibus corona gloriae vestrae. Gloria et honore coronasti eum, Psalmo 8: id est, ornasti. In hoc sensu Paulus Philip. 4 dicit, Gaudium et corona mea: de piis auditoribus, qui et ornabant et exhilarabant suum praeceptorem. Secundo, coronare aliquando pro tueri accipitur. ut Psalm. 5. Ut scuto bona voluntate coronabis eum: pro, ornabis. Tertio, aliquando significat cumulare, et undique replere: quia corona est quiddam undique absolutum. Sic dicitur Deus coronare annum bonis, Psal. 65. Forte et inde

malum huic peccato attribuatur, quod laedat proprium corpus, aut sit in proprium corpus. Sic Psalm. 40, et Hebr. 10 legitur, Sacrificium et holocaustum noluisti, corpus autem aptasti mihi: pro, fecisti me incarnari: aliqui intelligunt de veritate pietatis, sicut infra Septima significatione. Secundo, significat metaphorice coetum, praesertim Ecclesiam. 1. Cor. 10. Multi unum corpus lumus, Omnes in unum corpus sumus baptizati. Aliqui putant in hac significatione dici scortationem contra proprium corpus, quod nos ex membris Christi scortorum membra faciat, atque ita prorsus extreme

pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo septuagesimo secundo: Timebunt te cum sole: id est, quandiu sol stabit, aut durabit. Vide suo loco Mecum et Tecum. Si. nam Cum et Quando adverbia temporis, non raro pro coniunctione Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob

seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo septuagesimo secundo: Timebunt te cum sole: id est, quandiu sol stabit, aut durabit. Vide suo loco Mecum et Tecum. Si. nam Cum et Quando adverbia temporis, non raro pro coniunctione Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob quandam rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone

sic et illi foris fulgere sanctitate in gestu, vestitu, victu ac sermone videantur, cum interim corda eorum tum naturali aut innata corruptione, tum et actualibus peccatis essent contaminatissima. Sic et Paulus pontificem vocat parietem dealbatum, Actor. 23. Percutiet te Deus paries dealbate. Secundo, vicina huic locutioni ac metaphorae, seu significationi videtur esse et illa Ezechielis similitudo cap. 13. quod pseudoprophetae liniant calce, aut in crustent parietem ruinosum. Nam illa excusatio pravae religionis status Ecclesiae doctorum et conscientiarum, quam

in praedicto loco Lucae de casu turris Siloam. Sed an etiam ante Christum usitatum fuerit in Ecclesia, dubito: nisi quod Psalmus ait, Quae non rapueram tunc exoluebam, de Christo loquens. Qua autem ratione peccatum sit aut vocetur debitum, dictum est in libello de Iustificatione, prolixe. Secundo, debitum 1. Cor. 7. ipsam coniugum actionem significat, posita generali voce pro speciali: propterea quod inter alia officia, coniuges etiam hoc sibi invicem debent, sive procreationis gratia, sive restinguendi naturalis ardoris, ac vitandae scortationis causa. Vox alio qui Debitor,

pie ac salutariter agam, ne habeant adversarii mei de quo triumphent, aut mihi insultent. Atque hic idiotismus satis frequens est in Sacris literis. DEFICERE aliquando apostasian significat, Deut. 13, Defectionem מרה Sara locuta contra Dominum. Secundo, significat consumi, כלה Cala. Sic Gen. 25 legitur, Abrahamum defecisse, et mortuum esse: pro, paulatim consumptum senio, placide extinctum esse. Eadem huius verbi vis, aut certe valde huic cognata est, Psal. 119, Defecit ad salutem

angustiae: quia sicut, cum apri, ursi aut leones fractis ungulis et dentibus exarmati sunt, nihil obesse possunt: sic fiducia impiorum in rebus adversis inutilis et irrita est. Deuter. 32 dicit Deus Dentes bestiarum immittam in eos: pro, crudelitatem earum, efficiam ut bestiae grassentur in eos. Secundo Dentes etiam hominum, exprimentes fremitum aut frendorem quendam, iram significant: hunc enim gestum ac sonum exprimere valde irati solent Psalm. 35 Frenduerunt adversum me dentibus suis. Thren. 2, Sibilaverunt et frenduerunt dentibus superte: pro, acerbissimo et prorsus hostili

postea suo loco dicetur. DESERTUM, vox nota, sed in Sacris literis varie usurpatur. Nam cum varia circa Israelitas fuerint deserta, variae etiam huius vocis significationes inde exortae sunt. Primum igitur, Desertum significat solitudines, prorsus hominibus carentes, et incultas. Secundo, significat loca non plane quidem solitaria, sed tamen. incultiora, minusque frequentia quam reliqua erant. Unde Ios. 15, tribui Iuda sex civitates cum suis pagis in deserto attribuuntur. Quod observandum est, ne quis a vero sensu aberret, cum audit in deserto nominari habitationes et

Primum idem valet quod a, vel ab, seu de. Gen. 7. Aquae elevaverunt arcam, quae elevata est desuper terram, et siccatae sunt a quae desuper terram, pro, a terra. Gen. 17. Ascendit Deus desuper, aut de iuxta Abraham. pro ab Abrahamo. Isa. 14. Onus ipsius desuper humero eorum. pro de humero. Secundo, significat superne Gene. 27. De rore caeli desuper. pro, superne, aut caelitus. Tertio, ponitur pro adiectivo caelestis, aut supernus. ut Iob 31. Abnegasse Deum desuper. pro, supernum, aut caelestem, aut qui habitat in excelsis. Iob 3. Non requirat eum Deus desuper. pro, supernus

autem exponamus locum Pauli 1. Cor. 8, qui primum dicit simpliciter, esse tantum unum Deum: mox dicit, esse plures Deos: postremo denuo dicit, piis tantum unum Deum esse. Ubi prima sententia per se ac simpliciter intelligenda est, quod revera sit tantum unus verus Deus, si proprie loqui velimus. Secundo, quod plures dii sint tum improprie loquendo, tum quod ad homines, seu ratione ac respectu hominum qui ita sentiunt, aut ita sese erga aliquos falso nominatos Deos gerunt, vel denique sic a Satana ut Deo quodam potenter agitantur. Tertio, quod respectu piorum sit tantum unus Deus, quia illi

Atque haec describunt Deum ostendendo duntaxat quid non sit: nempe esse eiusmodi substantiam, quae non sit creata, quae initium non habuerit, quae item non moriatur seu corrumpatur, quae denique non conspiciatur corporeis oculis, neque etiam contrectari, aut sensibus percipi queat. Secundo: Quaedam nomina dicuntur affirmative, eaque relationem arguunt ad ea quae a Deo distinguuntur. Huius ordinis sunt, Dominus, Rex, creator, gubernator. Dominus nanque est, respectu ministrorum: Rex, propter subditos quos regit: Creator, propter creaturas quas admirabili potentia condidit:

Sed placet hic commemorare, quomodo Hebraei haec Dei epitheta, quae sibi ipsemet Deus attribuit, exponant atque enarrent. Quod bis dicitur Adonai Adonai eo significari dicunt duplicem in Deo misericordiam: alteram, qua praeservat hominem a peccato: alteram, qua remittit ei qui peccavit delictum. Secundo, vocat se אל El, id est, Deus fortis: quo innuitur potentia Dei, qua potest succurrere suis, utcunque oppressis. Tertio misericors est praeservans scilicet a lapsu. Quarto, clemens est, erigens scilicet lapsum. Quinto, longanimus est non statim punit

nomen illi. Dan. 1. Benedixit Daniel Deum caeli, Dan. 4. Nunc igitur ego Nabuchodonosor, laudo et magnifico et glorifico regem caeli. Dan. 5. Contra Dominum caeli elevatus es. Zachariae 12. Dixit Dominus extendens caelum, et fundans terram, et fingens spiritum hominis in eo. Psalmo secundo: Qui habitabit in caelis, ridebit, et Dominus subsannabit eos. Psalmo 124. Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Psalmo 136. Confitemini Deo caeli. Esdrae libro primo, capite primo: Omnia regna terrae dedit mihi (Cyro) Dominus caeli. Et capite 5. Nos

et Dominus subsannabit eos. Psalmo 124. Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Psalmo 136. Confitemini Deo caeli. Esdrae libro primo, capite primo: Omnia regna terrae dedit mihi (Cyro) Dominus caeli. Et capite 5. Nos sumus servi Dei caeli et terrae. Et libro secundo, capite secundo: Deus caeli ipse nos iuvat, et nos servi eius sumus. Deuteron. 32. Deum qui te genuit, dereliquisti, et oblitus es creatoris tui. Item: Dereliquit Deum factorem suum. POSSESSOR CAELI ET TERRAE. Genesis 14. Levo manum meam ad Iehova; possessorem caeli et terrae. DEUS

subsannabit eos. Psalmo 124. Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Psalmo 136. Confitemini Deo caeli. Esdrae libro primo, capite primo: Omnia regna terrae dedit mihi (Cyro) Dominus caeli. Et capite 5. Nos sumus servi Dei caeli et terrae. Et libro secundo, capite secundo: Deus caeli ipse nos iuvat, et nos servi eius sumus. Deuteron. 32. Deum qui te genuit, dereliquisti, et oblitus es creatoris tui. Item: Dereliquit Deum factorem suum. POSSESSOR CAELI ET TERRAE. Genesis 14. Levo manum meam ad Iehova; possessorem caeli et terrae. DEUS ABRAHAM. Genesis

eos, sed dextera tua et brachium tuum, et lux vultus tui. Ponitur aliquando et pro ipsis Praeclaris factis, ut Psalm. 77. Recordabor annorum dexterae tuae. id est, eius temporis quo grandia fecisti. Secundo, indicat quandam promptitudinem Dei in benefaciendo: quia dextera dare ac largiri solemus aliis quae volumus. ut Psalm. 16. Iucunditates sunt in dextera tua in seculum. id est, tu prompte ea beneficia largiris ac distribuis, quae nobis laeticiam afferant. Sic et Psalm. 40, dextera Dei

alicui dicitur stare a dextris alicuius, Psalmo 109. id est, exitio esse ipsi, et eius conatibus. Dextera et sinistra coniuncte aliquando alterutrum latus, aut ominio rem sententiamve ex duabus significat ut Iosuae primo: Neque declines ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram. Sic et libro secundo Samuelis, capite secundo: et Genesis vigesimo quarto, petit servus Abrahami, ambiens Isaaco Rebeccam, sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram, vel ad sinistram: id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto,

alicuius, Psalmo 109. id est, exitio esse ipsi, et eius conatibus. Dextera et sinistra coniuncte aliquando alterutrum latus, aut ominio rem sententiamve ex duabus significat ut Iosuae primo: Neque declines ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram. Sic et libro secundo Samuelis, capite secundo: et Genesis vigesimo quarto, petit servus Abrahami, ambiens Isaaco Rebeccam, sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram, vel ad sinistram: id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto, ne a suo verbo vel ad

queat. Nam primum (ut taceam eius accusatorias calumnias contra nos apud Deum) res omnes huius vitae, de quibus est sermo, sunt admodum imbecilles, fragiles, inconstantes et incertae: ad haec multum mali admixtum habentes, ut nihil ferme satis certo ac solide de eis dici ac asseverari queat. Secundo, est mira ac ferme inexplicabilis vicinitas ac similitudo boni et mali, veri ac falsi, tum in rebus tum in verbis, ut facillime alterum pro altero accipi aut obtrudi etiam oculato queat. Denique tanta est in homine non tantum caecutientia in iudicando vero ac falso, ut non immerito ab

horribiliter puniet. Dies Madian, Isaiae nono, significat diem caedis Madianitarum. Dies Domini, aut Dei, plerunque diem divini iudicii et gravissimarum poenarum significat: alias quidem illam extremam diem, ac iudicium: alias autem, etiam alias subinde accidentes castigationes. Actorum secundo: Priusquam veniat dies Domini. Sic, Irreprehensibiles in die Domini, 1. Corinth. 1, de extrema die intelligendum est. Et 1. Corinth. 5. Ut spiritus servetur in die Domini. 1. Thess. 5. Dies Domini ut fur noctu veniet. Isa. 13. Quoniam prope est dies Domini. significat aliquam

in ius vocare. Aliqui sic etiam Hieremiae decimoseptimo intelligunt. Verum ibi dicit propheta, se non desiderasse diem afflictionis aut poenae Iudaeorum, sed potius contra orasse. Dies visitationis, sicut et tempus visitationis, alias in bonam, alias in malam partem accipitur. ut 1. Petri secundo: Glorificabunt Dominum in die visitationis. Contra Micheae septimo, in malam partem accipitur, de poenis. Isa. decimo: Quid facietis in die visitationis vestrae? Hoseae nono: Venit dies visitationis, venit dies retributionis, etc. Et Micheae secundo: Exodi

accipitur. ut 1. Petri secundo: Glorificabunt Dominum in die visitationis. Contra Micheae septimo, in malam partem accipitur, de poenis. Isa. decimo: Quid facietis in die visitationis vestrae? Hoseae nono: Venit dies visitationis, venit dies retributionis, etc. Et Micheae secundo: Exodi trigesimosecundo. Hoc inde fit, quod et verbum visitare tum in bonam, tum in malam partem accipitur: de quo postea suo loco. Dies mactationis, Iacobi quinto: In deliciis vixistis super terram, et lascivistis: enutrivistis corda vestra ut in die occisionis. videtur significare

est, in die tertia, Hoseae 6, intelligo pro cito, brevi. Caedis dies, aut festus Domini, Hoseae 8 et 9, est dies caedis, quo Dominus seipsum castigatione malorum glorificat, sicut aliqui a cultoribus glorificantur: aut sicut reges caesis hostibus triumphant. Ut est dies haec, Deuteron. secundo: significat, ut dies haec, eventus aut experientia praesens testatur, vel sicut iam omnibus innotuit. Sic Genesis 50. Ut faceret secundum diem hanc: pro, ut videtis hodie. Dies dies, alias significat singulis diebus, alias quasi distribuit aliquas res in suos dies aut tempora. Psalm.

ea utetur. Dies Hierusalem. Psal. 137. Recordare dierum Hierusalem. pro, eius temporis cum Hierusalem vastabatur. Seculi dies, aut pristini, Deuter. trigesimosecundo, Malachiae tertio: pro praeterito aevo, vetustis temporibus. Annus dierum: pro, annus integer. libro secundo Samuelis, capite 13. 14. Hieremiae 28. cuius omnes dies sint elapsi. Sic et mensis dierum. pro integro: Genes. vigesimonono. Diei dies eloquitur sermonem, Psal. 16: pro, quotidiana experientia ac cursus rerum, nos de omnipotentia Dei abunde docet. Excisio dierum. Esaiae

Alias enim hac Lat. voce exprimitur illud sacrosanctum ac proprium nomen Dei יהוה Iehova: alias vox Adonai, quod Deo simul et hominibus tribuitur: alias denique nomen Baal. De primo nihil nunc dicam. est enim ea vox proprio libello integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus

in nobis, tum etiam perficit. E EBRIETAS varie in Sacris literis accipitur: de cuius Hebraismis consule alias quoque vicinas voces, ut est Calix, Vomitus, Sopor, et similes. Primum autem usurpatur in propria significatione: ut, Noachus est inebriatus. Secundo significat per metaphoram, spiritualem ebrietatem aut vertiginem, seu incertitudinem quandam, ac confusionem verarum ac falsarum sententiarum, Isaiae 19 Errare facient Aegyptum in omni opere suo, sicut errat ebrius et vomens. Sed multo illustrior et prolixior locus est Isaiae 28, ubi

1. Cor. 14. In omnibus Ecclesiis doceo. 2. Corinth. 11. Alias Ecclesias expectavi. Galatis primo: Ignotus facie Ecclesiae. 1. ad Timotheum quinto. Ut non gravetur Ecclesia. Interdum vero Epitheta adiiciuntur, sive a causa efficiente Ecclesiae sumpta: ut sunt, Ecclesia Dei, Actorum secundo, Ad regendam Ecclesiam Dei, 1. Corinth. 11 et 15. Persequutus sum Ecclesiam Dei, ad Galatas primo, Philippenses tertio. 1. Thessalonic. 2, Imitatores facti estis Ecclesiarum Dei. 1. Timoth. 3,

Evangelii, Philip. 1. Verbum Evangelii, Actorum 15. Evangelium Pauli: qui Rom. 6. et 2. Timoth. 2, de Evangelio suo gloriatur, quod eius promulgandi munus sibi iniunctum esset: quomodo et Genesis septimo: ministerii respectu, virga Dei, et Mosis et Aaron virga vocatur. Romanorum secundo: Secundum Evangelium meum, etc. Suum appellat ratione ministerii. nam penes unum Deum est Evangelii edendi authoritas, sola dispensatio Apostolis commissa est. Sic et 2. Thess. 2 Evangelium appellatur suum, non quasi apud se natum, sed cuius illi mandata praedicatio fuerat.

Ex hoc, pro, dehinc: originem aut initium incerti temporis indicat. EXALTARE, per metaphoram primum significat, aliquem laudare aut celebrare, ut Exod decimoquinto: Deus patris mei, et exaltabo eum. Psalm. 149. Exaltationes Dei in gutture eorum. id est, celebrationes. Sic Isaiae secundo: Exaltabitur solus Dominus in die illa. Sic ibidem: Praeparatus eritmons domus Domini in capite montium, et super omnes colles exaltatus. id est, super alia regna erit Christi regnum exaltatum. Exaltari Deum per sese, aut a semeipso, est, eum praeclaris operibus suam gloriam illustrare.

exaudivit rex populum. id est, non imminuit tributa. Ponitur et nonnunquam pro, dare petita bona: ut Eccles. 5. Non multum recordatur dierum vitae suae, quia Deus exaudit eum in laeticia cordis sui. pro, largitur laeticiam. Optima enim auditio est, ipsorum petitorum bonorum impetratio. Oseae secundo hic Hebraismus cohaerenter aliquoties repetitur. inquit enim ibi Deus: Exaudiam caelos, et ipsi exaudient terram, terra vero exaudiet triticum, vinum et oleum, et haec exaudient ipsum Israel. Est primum veluti prosopopoeia, quasi homines orent triticum, vinum et oleum, ut veniant, et prro

respicit faciem hominis, non causae: accipit dignitatem alterutrius litigantis, neglecta bonitate aut pravitate rationum, aut causae. Psalmo 82. Usque quo iudicatis iniquitatem, et faciem peccatorum sumitis? Sic Deuteronomii 1. Proverbiorum 24. 26. Sic quoque accusantur sacerdotes Malachiae secundo, quod in lege agnoverint faciem: id est, non perinde amicos aut potentes arguerint, vel etiam potentibus seductoribus sese non opposuerint. et contra Christus laudatur, quod docendo in nullius faciem respiciat: id est, pronunciet, ac tueatur veritatem, et reprehendat vitia ac errores,

potentibus seductoribus sese non opposuerint. et contra Christus laudatur, quod docendo in nullius faciem respiciat: id est, pronunciet, ac tueatur veritatem, et reprehendat vitia ac errores, nullius potentis aut imbecillis habita ratione. Deus quoque negatur esse acceptor personarum, Romanorum secundo: id est, perinde ac ex aequo omnes credentes, nobiles et ignobiles, doctos, sapientes, praestantes, ac cuiusvis gentis iudicare. Qua sententia moti Synergistae, ignarique quidnam sit proprie prosopolepsia, perperam inde pro libero arbitrio argutantur, atque ita ex falsissimae definitionis

indicata ac praedicata. In femore et coxa percutere, Iudic. 15. pro, vehementer percutere, et quasi penitus contundere accipitur. Super femore gladio accingi quis dicitur, quia illac gladius dependet: et solent etiam hodie equites Germani non solum circa lumbos, sed etiam circa femur quasi secundo cingulo gladium alligare, ut tanto minus vacillet. FENESTRAE Caeli, supra in Cataractis explicantur. Fenestrae apertae, clausae, in templi descriptione dicuntur, quae luminis gratia foris sunt angustiores, quam intus: ut in templis fieri solent, quo lucis multum, venti

imagine prorrus corrupit, pervertit, ac in suam naturam transferm enravit, transformavit, et transsubstantiavit. Significat igitur Christo et Paulo fermentum, corruptelas doctrinae, tum et morum ac vitae, atque adeo et ipsam inhaerentem veteris Adami naturam aut malitiam, una cum suis fructibus. Secundo, et alia ratio metaphorae in bonam partem acceptae hinc oritur: nempe quod, quoniam modicum fermenti paulatim quantumvis magnam massam inficit, aut fermentat, (quae ratio est etiam tum verae, tum falsae doctrinae, tum etiam pravorum morum) ideo Christus veram religionem Matth. 13 fermento

ἐλπίδος, μέχρι τέλους βεβαῖαν κατάσχωμεν Iam confer diligenter hasce duas sententias reperios in utraque prorsus eandem rem agi, eundem sensum inculcari: nempe Primum, ut et antea monuimus, nos iam esse Christianos, seu Christi bona adeptos: Secundo, unde aut ex qua conditione tanta bona dependeant, seu qua manu retinenda sint, nempe fide. Quo autem facilior et evidentior sit ista collatio, duas istas sententias instar parallelarum linearum sibi invicem subiungemus, ita ut etiam partes sibi invicem respondeant: et priorem sententiam

et illarum maternarum invitationum, blanditiarum, et cordis benignissimi erga nos oblationum, evidenter ostendit ac convincit, fidem illa tanta bona excipientem, esse plane fiduciam. Verum contra dicunt adversarii, fidem non esse fiduciam, sed potius causam et veluti matrem eius: ut Lovan. in Secundo Tomo habent. Resp. Non negamus fidem aliquando solam noticiam indicare, et eatenus esse tantum aliquam causam fiduciae: verum in talib. Scripturae locis, ubi dicimur fide iustificari, affirmamus fidem non solam noticiam, sed et fiduciam complecti: quod et hic hactenus, et in libello de

petierimus secundum voluntatem eius, exaudit nos primae Ioannis quinto. Fiducia aliquando etiam ipsam rem cui fidimus, seu quae in nobis excitat fiduciam, significat. ut Iob decimo octavo: Fiducia impii avellatur de tabernaculo eius, interitus veluti rex calcet eum. Isaiae trigesimo secundo, Habitabit populus meus in tabernaculis fiduciarum: id est, securis, facientibus fidere suos incolas. Sic Psalm. nonagesimoquarto: Deus est factus mihi in petram fiduciae meae: id est, quae me fidentem, tutum ac securum efficit. Quoniam vero hic in expositione vocis Fiduciae versamur et

eo ut parente geniti sunt: sed etiam nepotes, et omnes eius posteri. Qui huius vocis usus aut abusus est creberrimus ut, cum dicuntur filii Israel, filii Amon, Moab, etc. Sic et Christus vocatur filius David. Qualem catachresin habet etiam vox Patris, fratris, matris, ac sororis. Secundo, vox haec per metaphoram significat discipulum, propterea quod praeceptores quasi patres quidam animorum sunt. Sic dicuntur filii Prophetarum et filii medicorum apud Arabes: filii cantorum, Nehem. 12. pro cantoribus. Alia significatione Iudaei dicuntur filii Prophetarum et Testamenti,

ministri regum. Matthaei octavo: Filii regni eiicientur in tenebras, in aeternum exitium: ii sunt, qui ad accipiendum regnum caelorum erant vocati, ut sunt Iudaei item vere pii. Matthaei decimotertio: Bonum semel sunt filii regni. Filii thalami, id est, nuptiales, Matthaei nono, Marci secundo, Lucae quinto: quia illi in rebus nuptialibus sunt occupati, et illo gaudio et deliciis fruuntur. Filii captivitatis, Danielis sexto. id est, captivi. Filii resurrectionis, id est, resuscitati, Lucae vigesimo: seu vitam illam gloriosam

et Graeci ac Latini ἐσχατα κακὰ, extrema mala dicunt. et extremae iniquitates, Ezechielis 35. Fines caelorum, et fines terrae, Deuteron. quarto vocantur ultimi horizontes quia ibi videtur finiri caelum et terra. Finis pro numero. Isaiae secundo: Non est finis thesaurorum et quadrigarum eius. Sic Latini Infinitum. Nullus erit finis cadaveribus, Nahum tertio. pro, innumeri peribunt: id est, numerus eorum finiri non potest, aut non potest finiri numeratio. A fine aliquorum dierum,

oblivisceris mei usque in finem? Finiri, pro deficere, tolli, aut aboleri ponitur. Finis universae carnis venit coram me, Genesis sexto. pro, decrevi perdere totum genus humanum. Finis tempus finis ad tempus. finis tempus, 2. Paralipomen. vigesimo primo, Danielis undecimo, Habacuc secundo. pro, cum tempus finitur. Finire angulum agri ad metendum, Levitici decimonono. pro, perfecte metere usque in finem. Finire bibere, Genesis vigesimoquarto, Donec finierunt bibere, id est, omnes biberunt. Finire, pro perdere. Zophoniae primo: Finiendo finiam omnia e superficie

est, quod lex exigat charitatem una cum fide, corde et conscientia pura: vel etiam simul alludit ad renovationem, ubi ex verbo concipitur fides seu agnitio Christi, qui efficit cor purum, et conscientiam bonam, ex qua porro charitas et aliae virtutes ac bona opera proficiscuntur. In Apocalypsis secundo, et vigesimosecundo, Christus dicitur α et ω, principium et finis, propterea quod ille est et autor omnium, et finis: idque dupliciter, ut qui ubique, initio, in medio et fine omnia bona agit et perficit: et ad

plerumque est generalior vox Vapulare, aut Plaga: quare et plagarum vox celebris est: sed Graecus plerumque habet μάστιξ quem Latinus versor imitatus fuisse videtur FLATUS vox aliquando explicatione indiget, ut praesertim Isaiae secundo, ubi scriptum est: Cessate vobis ab homine, cuius flatus est in naribus eius. Quo alii putant describi iracundiam, quia irati spirant ardentem quendam halitum etiam per nares: quasi monet Isaias, ne sint molesti Meschiae, qui etiam irasci et punire soleat. Alii putant moneri homines, ne

aliquoties Christus in culcat. Per hosce igitur tristes effectus maximorum cruciatuum, quos oculis in hac vita cernimus, depingit illos horrendos cruciatus spiritualium poenarum in altera vita. Ad fletum Dominus vocat, et ad planctum: et ecce gaudium et laeticia occidere vitulos. Isaiae vigesimo secundo. Fletus pro poenitentia dicitur: sicut alias cilicium, saccus, cinis, et similia. Flere cum flentibus, Romanis duodecimo: id est, condolere patientibus. sicut contra inquit, Gaudere cum gaudentibus. Flentes sint tanquam non flentes, et gaudentes tanquam non gaudentes: primae

brevi castigantum et periturum Israelem flori caduco. et iam marcescenti, cuius nulla amplius est gratia, nullus decor aut vigor. Florere alioqui per metaphoram aliqui dicuntur, sicut et apud Latinos, qui bene habent, ac vigent. Psalmo nonagesimo secundo: Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt. Sic ibidem etiam de impiis dicitur, quod floreant impii sicut herba, et flores amittant omnes operarii iniquitatis. Item Isaiae vigesimo septimo: Venturis diebus radices Iacob, et florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem

est, sua quaedam indicia ac effectus expromere, unde vere iudicari queat sicut arbor ex flore. FLUCTUS, per metaphoram poenas ac plagas significat: quod haec perinde in nos irruant, nobisque noxia sint, sicut fluctus oppugnat navem in mari. Psal. quadragesimo secundo: Omnes inundationes tuae et fluctus tui super me transierunt. Et Psalmo octuagesimo octavo: Cunctis fluctibus tuis afflixisti me. Non est etiam aliis linguis ignota ista metaphora: Eadem ratione et impetus torrentium non raro accipitur.

Idem: Πρῶτον μὲν οὖν ὑμῖν παρέξομαι μαρτυρας, ὡς οὐχ ὑμῖν ἐγκαλῶν ἀλλὰ Δεινίᾳ πολεμῶν ταύτας τὰς διαθήκας διέθετο. Demosthenes in secundo κατὰ Ἀφόβου: ἀλλὰ ἔχρουν, ἐπειδὴ τάχιστα ἐτελεύτησεν ὁ πατὴρ εἰσκαλέσαντα μαῤτυρας πολλοὺς, παρασημείνασθαι κελέυσαι τὰς

duobus locis, Galatis tertio, et Hebraeorum nono, etiam vox ac res testamenti, foederi adiungitur. Habet enim omnino istud foedus Dei nobiscum initum, etiam quandam naturam proprietatesve testamenti: nempe primum, quod morte testatoris, et qui nobis haec relicta bona acquisivit, confirmatur. Secundo, quod in isto foedere non tantum nos aliquid Deo offerimus, aut magnum quid pollicemur, sed pene tantum accipimus: sicut in testamento non tam testatoris quam haeredum commodum agitur. Sed de hac re in voce TESTAMENTI prolixius. Fiunt autem et instaurantur istae pactiones aut foedera cum

quae habebant passim cum omnibus impiis gentibus ac regibus, quibus tanquam baculo arundines innitebantur. Foedus cum lapidibus agri habere, Iob quinto est, non laedi ab eis, non impediri etiam in agricultura et proventibus, sed habere eos quasi faventes ac propitios. Sal foederis, Levitici secundo perpetuo adhibendum esse sacrificiis praecipitur: quod significabat, nos debere sincere colere foedus Dei, et omni studio cavere omnem putrefactionem aut corruptionem tum doctrinae, tum vitae aut morum. Arca foederis ideo sic vocabatur, quod DEUS in foedere promiserat, se in es

tuus servus, percussisti foedus coram Domino. Ezechielis vigesimo: Et adducam vos in vinculum foederis: pro, faciam vobiscum foedus. Foedus pepigi cum oculis, Iob trigesimoprimo. pro, severissime prohibui et cavi, ne oculi mei respicerent et concupiscerent virginem. Uxor foederis, Malachiae secundo: pro, uxor certo foedere alicui iuncta ac sociata: id est, legitima, et coniugali foedere coniuncta. De hac voce ac re etiam infra in PACTIONE et TESTAMENTO aliquid dicetur. FONS, quoad propriam significationem, notissima vox est. Genesis septimo dicuntur rupti aut aperti

pro vena ac morbo haemorrhoissae. inquit enim: Continuo exaruit fons eius, cum CHRISTUM tetigit. FORMA aliquando istam externam speciositatem significat: ut cum David 1 Samuelis decimosexto, praeter alias laudes, etiam Vir formae dicitur: id est, formosus. Sed locus Philippensium secundo, aliquanto est difficilior, ubi Christus fuisse dicitur in forma Dei, et mox in forma hominis. Aliqui enim putant, μορφὴν formam, tantum externam speciem significare. Verum quod vere dicat eum fuisse et esse essentia Deum, id ex sequentibus

quinquagesimosexto de sacrificorum indoctorum rapacitate intelligit. Forus et fortitudo, saepe coniungitur cum robur, aut similibus, intendendae significationis gratia. Exercitus quingentorum, facientium bellum cum fortitudine roboris. In Deo est robur fortitudinis meae: Psalmo sexagesimo secundo. Vir fortis robore, Iob 9, Fortis virtute cordis, Iob trigesimo sexto. Fortis robore Abiel, 1 Sam. 9. pro, bellicosus, pugnator, arte militari clarus. Viri fortes robore, viri nominis: 1 Paral. quinto et septimo pro, fortissimis ac celeberrimis Fortis viribus, 2 Reg. 24.

Sam. 13. 2. Paral. 26 et 28. Fortium panis, Psalmo septuagesimo octavo. Panem fortium comedit homo. Aliqui verterunt, Angelorum Abirim: de Manna dicitur, quae cum de caelo venerit, visa est esse caelos incolentium panis. Fortes potentium loquentur eis, Ezechielis trigesimo secundo, id est, qui fortissimi sunt inter potentes. In manu forti dimittet eos, Exodi 6. plerique intelligunt de manu forti Dei, qua coegit Pharaonem, ut populum dimittere. Posses intelligere etiam de ipsius Pharaonis potentia qua coegit Israelitas cito exire ex Aegypto. In

Faciem suam fortificare. Froverb. 21. Fortificat impius faciem suam: id est, impudentissime obfirmat, ne cedat iustitiae et verbo Dei. Fortificat vultum suum meretrix, Proverb. 7. Fissuras templi fortificare: id est, sarcire. Fortificat Milo in civitate David. 2 Paralip. trigesimo secundo, id est, munivit. Vide infra Robustus. FOVEA, et fodio: Phrases harum vocum potissimum inde veniunt, quod qui feris maioribus ac crudelioribus insidiantur, ut lupis, ursis, aut similibus, solent opportunis locis foveas parare, quibus levi ac fragili aliquo tegmine contectis,

Dubium nihilominus est Actorum 2. cum dicitur, Erant perseverantes in fractione panis: an de sacra communione, communi convictu, aut distributione eleemosynarum accipiatur. Tertio significat vendere frumentum, propterea quod venditio etiam distributionem quandam exprimat. Genes. quadragesimo secundo. Audivi fractionem esse in Aegypto: id est, venditionem aut distractionem frumenti. Sic et Latini quasdam venditiones vocant sectiones. Quarto, etiam ipsum frumentum vocatur fractio: sive quia frangat famem, ut Rabini volunt: sive quia frangatur ac distribuatur in alimentum horminibus.

vitia gravissime reprehendenda et postremo ardentissimis precibus perpetuo pro populo intercedendo. Hoc est quod Baptista dicit, Quis vobis monstravit effugere a ventura ira? FRATER vox, sicut et soror, teste Hieronymo, quadrupliciter accipitur. primum, pro ex eisdem parentibus natis: secundo pro cognatis, consanguineis, aut etiam affinibus: tertio, pro eiusdem gentis hominibus quarto, pro eiusdem religionis participibus. Adde quintum, pro quacunque societate aut vinculo coniunctis, imo et pro sibi invicem in aliquo similibus. Exempla sunt passim obvia, ut ea hic cumulari non

regni status: et quo sublato, regnum ipsum corruere solet. Usque ad collum autem, intelligit usque ad duces, qui sunt proximi regi aut capiti, et interierunt etiam una cum exercitu. Fundamenta caeli moueri dicuntur ob iram Domini, 2. Samuelis vigesimo secundo: quod intelligunt plerique de montibus, qua quasi vertice suo caelum sustinere dicuntur, sicut poetae de suo Atlante fabulantur. Fundamenta porro montium, sunt intima quasi viscera terrae. Describitur montem istis loquutionibus omnipotentia Dei, et etiam magnitudo irae eius, qui etiam

9. Proiici in Gehennam, in ignem inextinguibilem: ubi quasi explicatur, quid Gehenna sit. Infernus igitur varia habet nomina in Sacris literis: ut est, Sepulchrum, ignis inextinguibilis. Lucas vocat Abyssum: Apoc. puteum abyss. Paulus inter alia etiam infima terrae. Petrus secundae secundo, Tartarum. Isaias, Tophet: Christus, Gehennam. Appellatur et tenebrae exteriores, pars cum hypocritis, etc. GENERATIO, a gignendo, sicut et Graecum γεινεὰ, et Hebraeum תולדת

sensum loci relinquant. Primum igitur significat successiones hominum, sese invicem gignentium aut propagantium. Sic ab Abrahamo usque ad nativitatem Christi, Matthaeus dicit fuisse generationes 42. id est, tot commutationes hominum in una linea seu successiones liberorum parentibus succedentium. Secundo, significat omnes homines simul aliquo tempore viventes. ut Noachus dicitur iustus fuisse in sua generatione: id est inter suae aetatis homines solus repertus est pius, instante iam diluvio. Hinc fit, ut quoniam mores hominum fiunt subinde deteriores, aliqua hominum aetas dicatur prava et

transferuntur locutiones ad omnes alias imbecillitates, sive fortunarum, sive animi moerore ac dolore prostrati, sive etiam spiritualium infirmitatum. Hinc Isaias 35 dicit, Genua debilia roborate: id est, consolando et instruendo confirmate. Eadem locutio et Iob 4, ac alibi reperitur. Secundo, quia adorantes aliquem solent curvare genua: ideo genuum incurvatio pro subiectione, cultu et adoratione ponitur. Sic Paulus Phil. 2. dicit, Christo id a patre datum esse ut omne genu coram eo incurvetur, caelestium, terrestrium,

coniunguntur more Hebraeo, ut illi synonyma aliquando connectere solent. Hebr. 2. Gloria et honore coronasti eum. Philip. 1. Fructus iustitiae contingit per Christum, ad gloriam et honorem Dei. Gloriae, vocantur gloriosi, plenique dignitate, ac quasi maiestate quadam, magistratus. 2. Petr. secundo: et in epistol. Iudae: Glorias non timent blasphemare. quia Deus talibus personis ut officium, ita et dignitatem suam aliquo modo communicat. 2. Corinth. 3 dicitur. Legem et Evangelium fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis miraculis illustratam, et

operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis gloriae ac boni, aut certe eximium ornamentum. Sic saepe Deus et verus cultus dicitur Gloria Israelis. Hieremiae secundo: Populus meus mutavit gloriam suam in id quod non prodest. Et Psalm. 106. Et populus meus permutaverunt gloriam suam in similitudinem bovis. Psalm. 3, Gloria mea Dominus id est, qui me solus glorificat, qui gloriandi causam dat, et de quo solo vere gloriari iure possum, ac debeo.

aeternam. Sic etiam Roman. 3 Paulus clare gratiam iustificantem a remissione peccatorum (quae idem est quod iustificatio) tamquam causam ab effectu, distinguit. Haec autem significatio etiam activa esset, nempe Dei nos acceptantis, ac nobis gratis peccata condonantis actio aut beneficentia. Secundo, significat ipsa dona virtutum et aliarum excellentium qualitatum, per Spiritum sanctum in nobis ex singulari benignitate sua excitatarum: quae tamen non debent intelligi separatae esse a perpetua Dei operatione in corde nostro, illas bonas qualitates ac virtutes, quae sunt idem ferme cum

nempe quae gratia sit una cum persona valde grata et accepta Deo, atque ab eo probetur, et digna iudicetur nita aeterna. Sic et Thomas ait 2 dist. 26. ar. 1, Gratia dicitur dupliciter. Primo acceptatio amoris, seu ad amorem: sicut dicitur quis habere gratiam meam, quia est mihi dilectus. Et secundo gratuitum donum, quod ex amore alicui tribuitur. sicut dicimus, Fac mihi gratiam istam vel illam. Adde tertio, ex 12 q. 110. ar. 1, quod dicitur recompensatio pro dono: secundum quod benefactori dicimur agere gratias, vel ei esse grati. Igitur gratia hominis tripliciter dicitur: scilicet

gratias, vel ei esse grati. Igitur gratia hominis tripliciter dicitur: scilicet amor, donum, et recompensatio. Gratia vero Dei, qui scilicet nulli recompensare potest (cum a nullo recipiat donum) dicitur dupliciter tantum. Primo, ipse amor externus, seu externa voluntas, qua homines diligit: et secundo, ipsum donum, quod homini largitur, maxime quo ad animam. Secundum priorem harum Thomae significationum Paulus voce gratiae utitur. Tertio, significat perpetuam Dei praesentiam ac gubernationem, qua regit ac efficacem facit suorum ministrorum functionem, et conatum. ut 1. Cor. 15. Gratia

Apostolus nos habere remissionem peccatorum secundum opulentam gratiam Dei. Hic profecto perfacile est videre, quid haec vox Apostolo significet. Quae enim potest alia causa esse remissionis debiti alicuius, quam favor, misericordia, seu benevola voluntas creditoris erga debitorem? XIIII. Eph. secundo inquit: Gratia estis servati per fidem, et hoc non ex vobis: Dei donum est, non ex operibus, ne quis glorietur. In quo loco luculentissime Paulus totam rationem nostrae salutis exponit: causam eius efficientem facit gratiam, ac ab ea excludit opera, et omne omnino nostrum meritum. Ipsam

et solidum gaudium gavisurus, sedes ubi fata vere quietas et felices omnibus piis pollicentur. Habet igitur hoc nomen plura significata. Primum enim significat ipsam civitatem, ut Luc. 10. Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hiericho. Matth. 2. Magi venerunt ab Oriente in Hierosolymam. Secundo, non raro synecdochicos significat populum eius urbis, et vicinum, seu totam gentem Iudaicam. ut Matth. 23. Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt. Quae nunc vocatur Hierusalem, servit cum filiis suis: Gal. 4. de quo loco dicitur in voce Coniunctus,

Levit. 1: Homo cum obtulerit. id est cum quis obtulerit Aliquando reduplicatur in eodem sensu: Levit. 17, Ezec. 14, Homo et homo de domo Israel. id est. Quicunque Israelita. Aliquando de certo quopiam dicitur, idemque valet ac Quidam. ut Fuit homo missus a Deo. id est, quidam fuit a Deo missus. Secundo, haec dictio in sua nativa significatione proprie hominem notat: de qua significatione supra plenius disserui. Tertio, aliquando cum quodam contemptu vilitatis ac fragilitatis humanae accipitur: ut etiam apud Ethnicos proverbia testantur, Homo bulla: Omnem calamitatem dixeris, cum

literis primum significat istud breve tempus, quo dimidium signi oritur aut occidit, quod communiter horam vocamus: ut cum aliquid factum esse prima, secunda, aut tertia hora narratur: Matth. 20, et saepe alias. De discrimine autem horarum Iudaicarum, Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti Capite: Dabitur vobis in illa hora quid loquamini. Sic capite 15: Sanata est filia eius ab illa hora. Tertio, significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi

monet de loci ac vocabuli sensu Theophylactus ac Faber, qui super eum locum sic scribit: Hic agnoscit Virgo humillima, non esse suum, quod omnes generationes dicturae sunt ipsam beatam: sed illius, qui respexit humilitatem, exiguitatem, et (ut sic dicam) nihilitatem ancillae suae, servae suae. Secundo, Humiliare Hebraeis nonnunquam idem est quod vi stuprare. ut Gen. 34 legitur Et vidit Dinam Sichem filius Hemor Hevaei, princeps regionis, et rapuit eam, et dormivit cum ea, et

In loco, in quo ipse est ibi. Sic et saepisime alias. IDEM sapere aut sentire, est eadem sententia aut mente cum aliis fratribus praeditum esse. Hoc Paulus precatur Romanis capite 15. Idem inculcat 2 Corint. 13. inquiens: Idem sapite, pacem inter vos habete. Sic et Philip. secundo ac tertio. IDIOTA, Paulo Graece significat indoctum et plebeium hominem. 1 Cor. 14. Qui supplet locum idiotae, quomodo dicet Amen? Aliqui vertunt, in docti. Videtur autem ideo ineruditus vocari idiota, quod tantum propriae domui praeest tantum propria privatave negocia

Graece proprius est. IDIPSUM, vel in idipsum, vertit saepe vulgata versio adverbium Hebraeum יחד Iachad, quod proprie significat una, simul: ut Ps. 4. In pace in idipsum dormiam, et requiescam: id est, simul dormiam et quiescam. Psalm. secundo, idem adverbium vertit In unum: Principes convenerunt in unum: id est, simul, una. IDOLUM, proprie est simulachrum aut imago. et quia imagines Ethnici et impii Iudaei coluerunt ut Deum, ideo paulatim quadam catachresi invaluit, ut omnis pravus Dei cultus idololatria sit

cultus idololatria sit vocatus. Idolum igitur primum significat ipsam statuam, cultus divini gratia factam 1 Cor. 12. Scitis quod gentes fuistis, et ad muta idola cucurristis. Sic et Psalm. 112, ea pingit inquiens: Oculos habent, et non vident: aures habent, et non audiunt, etc. Secundo significat ipsum cultum idololatricum. Sic Paulus dicit idola nihil esse, 1 Cor. 8 et 10. i. res per sese mortuas, inefficaces et adiaphoras. Sed quia sint directae ac ordinatae ad gloriam cacodaemonum, et contumeliam Dei, ideo fugiendas esse. Alii intelligunt per idolum ipsos Deos, quos

eorum consumpsit ignis. Sic et carbones ignis, Romanorum 12, et Proverb. 25. ubi dicitur, quod benefaciendo adversario congeremus carbones ignis in caput eius: id est, quod non possimus gravius laedere impios adversarios, quam benefaciendo. sic enim nos illis accumulare iram Dei. Sic Amos secundo: Mittam ignem in domum Asael: pro perdam eam. Ezek. 30: Cum dederit ignem in Aegyptum. Psalm. decimo: Ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: id est, tristissimae quaeque poenae. Secundo, ira Dei saepe per ignem aut flammam exprimitur: sive ob causam efficientem,

adversarios, quam benefaciendo. sic enim nos illis accumulare iram Dei. Sic Amos secundo: Mittam ignem in domum Asael: pro perdam eam. Ezek. 30: Cum dederit ignem in Aegyptum. Psalm. decimo: Ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: id est, tristissimae quaeque poenae. Secundo, ira Dei saepe per ignem aut flammam exprimitur: sive ob causam efficientem, quod ira est quaedam accensio cholerae, qua ratione tales locutiones etiam Latinis sunt usitatae: ut cum dicunt incandescere, inflammari, ardere, flagrare, exardescere, aut accendi ira. aut succensere alicui

ira. aut succensere alicui etc. Unde porro et ad Deum anthropopathos transfertur, sive ratione effectus irae divinae, quae perinde miseros homines, contra quos incanduit, absumit, ac ignis stipulas. Sic Deuteron. quarto, Deus dicitur esse ignis consumens. et trigesimo secundo, ignis succensus in furore Dei. Et, Ardebit ignis meus usque in infernum inferiorem. Isaiae sexagesimosexto: Quia igne Dominus iudicabit, et gladio omnem carnem. Vide ibi plura. Psalmo octuagesimo octavo: Usque quo Domine exardescet, ut ignis, ira tua? Ezek. 21. Ignem furoris mei

enim: Quicquid transit in ignem, facite transire per ignem. i. quae sustinere ignem possunt, ea purificabuntur flamma. Traducere alioqui liberos per ignem, genus idololatriae fuit, 2 Reg. 21: in quo exurebant liberos idolo. Idem est, Dare Molocho de suo semine. Laborare in igne, Habac. secundo: Laborabunt gentes in igne, et populi frustra fatigabuntur. i. laborabunt innumeri homines in extruendis civitatibus, quas ego per eorum hostes exuram: vel etiam propter ignem, id est, propter utilitatem ignis. quasi dicat: Illi aedificabunt, ut habeat ignis quod absumat. Lapides igniti.

crebro, et quasi proprie, ferme solis ratiocinationibus tribuatur. Quia vero sunt variae etiam rationum aut supputationum partes seu modi (ut est primum alicuius nomini imputare merces re ipsa ab aliquo datas aut acceptas, seu labores ac merita qualiacunque alterius in te, aut vicissim tua in eum: Secundo est modus aut pars ratiocinationum, imputare eidem illarum valorem, aut precium pro illis debitum, tanquam vel debitori vel creditori. Tertia ratiocinatio est, imputare, transcribere aut adscribere alicui res non vere in aliquem quem translatas, eive datas, sed ex communi tantum pactione,

agris ac vinetis parassetis. Deut. 21: Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui. i. ne imputes. Iudic. 4: Victoria non imputabitur tibi. i non tibi Barac adscribetur, non pro tua habebitur, aut in memoriam hominum, ac quasi libros rationum referetur, sed pro victoria mea aut feminae. Secundo, alias Imputare significat, alicui rei, operi aut facto, itidem reipsa existenti, suum debitum precium, aut praemium, bonum aut malum prout ipsius rei valor aut natura est, adiudicare, adscribere, aut attribuere. Sic solet mercator aut curator rerum adscribere: Item huic aut illi tantum

inquiens 2 Sam. 19: Ne imputet mihi Dominus iniquitatem, et ne recorderis id quod perperam egit servus tuus, cum exires de Ierusalem, ut ponat rex super cor suum. Exponit quid sit imputare. Quo sensu et Paulus inquit 2 Timoth. 4. Omnes me deseruerunt, non imputetur illis, scilicet a Domino. Secundo, imputatur, adscribitur, aut in rationes refertur, precium mercium datarum aut acceptarum, quod pro eis debetur danti ab accipiente, tali aliqua formula: Item ille mihi debet, aut ego debeo ei tantum, pro talibus mercibus, aut etiam operis. Sic imputatur etiam precium laboris mercenario,

iustificatione, concurrunt potissimum tres personae: nempe primum Christus mediator ac sponsor noster, tum persolvens patri, eiusque legi ac severae iustitiae largissime nostrum debitum iniustitiae sua iustitia obedientiae ac poenae, tum eandem nobis donans, et patrem orans ut eam nobis applicet. Secundo, nos peccatores qui accedimus fide ad thronum gratiae, ac suppliciter petimus a patre, ut nobis illum amplissimum thesaurum iustitiae aut persolutionis Christi nostra gratia praestitum, nobisque donatum misericorditer ac clementer applicet, utque inde sibi, suaeque severae iustitiae

Apostolo hisce verbis: O vos peccatores, nos legati Dei vobis nomine ipsius dicimus, reconciliemini Deo, qui filium suum (qui non noverat peccatum, nec inventus est dolus in ore eius) fecit peccatorem, ut vos fieretis iustitia Dei in eo, seu iusti, imputata vobis divinitus ipsius iustitia. Secundo aptissime illustratur imputativa iustitia ea consideratione, quod nostra iniustitia est ingens quoddam debitum obedientiae ac poenae. Eam igitur cum pro nobis Christus praestiterit, nobisque largitus sit, ac denique a patre petierit ut eam in nos transscribat, non sane aliter illa in nos

Christianis, aut primum conversis. Sic et Esse in Christo, significat Christianum existere. Rom. 16. Salutate Andronicum et Iuniam, qui etiam ante me fuerunt in Christo. id est, Christiani Sic inveniri in Christo: Philip. 3. 2. Cor. 12. Novum hominem in Christo Iesu. id est, Christianum. Secundo, valde crebro significat PER. 2. Corint. 5. Deus in Christo mundum reconcilians. id est, per. 1. Corinthiorum 15. In Christo omnes vivificabuntur. id est, per, aut etiam propter. 2. Corinthiorum 2. Deus semper triumphat nos in Christo. id est, per Christum. Philippens. 4. Omnia

eundum cum socru Noemi in Iudaeam. INDURESCERE, pro, fortiorem aut validiorem fieri. Iudicum 4. Et ivit manus Israel eundo, et indurescendo super Iabin, donec exciderunt eum. INEBRIARE, aut INEBRIARI, primum habet notam significationem: ut Noachus et Lotus inebriati sunt. Secundo, saturationem vel vini, vel cibi indicat. ut Hag. 1. Bibetis, et non inebriabimini. id est, non poteritis restinguere sitim. Psalmo 36. Inebriabuntur pinguedine domus tuae: pro saturabuntur tuis beneficiis. Sic Hieremiae 31. Inebriabo animam sacerdotum pinguedine, et populus meus

descensionis per antithesin conferre. Item Psalmus cum dicit, Non deseres animam meam in inferno, testatur eum non bene ibi habuisse. Non enim is alicubi deseritur. qui numquam ibi fuit: nec is quoque alicubi deseritur, qui est quidem in eo loco, sed tamen ibi bene habet. Petrus quoque, cum Act. secundo inquit, Deum excitasse Iesum, solvendo ὠδῖνας, id est, gravissimos cruciatus mortis, clare ostendit, Christum usque ad resurrectionem fuisse vinctum acerbissimis doloribus mortis. Observandum autem est, mortem aliquanto graviorem significationem

alicuius placanda erat. Ex hisce facile apparet, quod in articulo, CHRISTUS DESCENDIT AD INFEROS, propria, et non metaphorica significatio ponenda sit. Hinc etiam eius definitio colligi potest. Postremo quaeritur, an et satisfactorius sit ille descensus, seu meritorius? Paulus Philippensibus secundo, et Hebr. quinto, meritum et satisfactione Christi tribuit toti obedientiae et humiliationi eius, enim illi, quod cum esset Deus, tamen ita se coram Patre humiliaverit, ut servi quoque formam suscipere non indignatus, et non soli passioni ipsius. Proinde cum descensus Christi ad inferos sit

Ergo et alii pii descendunt ad inferos, et erit veluti novum purgatorium. Negatur consequentia. Non enim necesse est nos omnia pati, quae Christus est passus: quia ipse fuit sub maledicto legis, nos non sumus, sed aliquatenus tantum ipsi in hac vita conformamur, alius magis, alius minus. Secundo, Christus dixit in cruce Consummatum est. Item Actor. 13 dicit Paulus Cum Iudaei omnia consummassent. Ergo omnia quae inferenda erant Christo, consummata sunt in cruce. Negatur consequentia. Certe enim prophetia de sepulchro impiis simili nondum erat impleta. Sed hoc tantum inde concludi

non ullo humano affectu, sed veritatis tantum illustrandae studio, ex Sacris literis collegi: paratus autem sum, Deo me regente, meliora monentibus cedere. INFIDENTIAM et diffidentiam vertunt vocem ἀπειδίαν, Romanorum II et Ephes. secundo: quae proprie inobedientiam significare videtur, de qua forte suo loco agetur. tametsi ex voce Fidei supra prolixe tractata, abunde exponi aut intelligi queat. INFIRMUS, et infirmitas,

suscipite. Est et aliud tertium significatum Infirmitatis. Quale hoc? Persecutiones, insidiae, etc. Et hoc manifestat Paulus: Sufficit tibi gratia mea. virtus enim mea in infirmitate perficitur. hoc est, in persecutionibus, in periculis, in mortibus. Haec ille. Etidem, primae Corinth. secundo, Homil. sexta, persecutiones in multis locis infirmitatem appellat. quemadmodum illud Gal. quarto: Infirmitatem in carne mea non aspernati sunt. Et rursum: Si gloriari oportet, in infirmitate mea gloriabor. secundae Corinthiorum undecimo, etc. Idem in Epist. ad Hebraeos

et ab aliis illata seu accidentaria fovet, tuetur ac sustentat, custo diens eos potentia sua ad salutem, et non patiens a quoquam de suis manibus rapi. In doctoribus vero multo magis cernitur, cum ex ore infantium et lactentium virtutem suam perficit Deus. Infirmitas, cui non medela: secundo Paralip. 21. pro infirmitas incurabilis. Paulus Rom. octavo dicit, etiam legem fuisse infirmam aut imbecillam per carnem: id est non potuisse nos iustificare ac salvare quia corrupta nostra caro ei obedire nequit. INGREDI, expositum est supra in vocibus Egredi et Exire:

Vindica me Domine, quoniam in innocentia ambulavi. Quorum prius illud videtur Paulus expressisse 1. Timoth. 2, per Manus sanctas. Ierem. 2, In alis tuis invenietur sanguis pauperum innocentium: id est, iustorum. Exod. 53, Innocentem et iustum ne occideris: idem ei sunt, innocens et iustus. Secundo, Innocens aliquando dicitur etiam is, qui per ignorantiam peccat, non quod revera innocens sit, sed quod minus peccet quam is qui sciens ac volens scelerate agit. Genes. 20, In vacuitate cordis mei et innocentia manuum mearum feci istud: id est, nescivi esse tuam uxorem. Aliquando

invocant: pro, non colunt: Chaldaeus vertit, Non praedicant. Genes. 12. Et aedificavit ibi altare, et invocavit nomen Domini. totum cultum complectitur: id est, praedicationem, sacrificationem, et orationem. Sic et sequenti capite. Sic quoque Psal. 80, Et nomen tuum invocabimus. Secundo significat praedicare, concionari de vero Deo, eiusque vera religione. Sic Psal. 116 dicit se credidisse, ideoque locutum esse: et alioquoties repetit, se in nomine Domini invocasse: id est, praedicasse, eoque persecutionem pati: quare opem Dei implorat, Psal.

incessisti super terram, in furore triturasti super gentes: pro, valde iratus. Isaiae sexagesimo. In ira mea percussi te, et in beneplacito misertus sum tui. Sic 1 Samuelis vigesimo. Surrexit in ira furoris sui: pro, vehementissime iratus. In ira alicuius esse aliquem. Hieremiae trigesimo secundo. Quoniam in furore meo et ira mea fuit mihi haec civitas, a die qua aedificaverunt eam: pro, semper ei fui valde iratus ac infensus. Irasci fecerunt sanctum Israel, Isaiae primo. pro, irritaverunt. Discrimen inter Iram et Iracundiam, aut iratum, et iracundum, annotare

Deum de earum lite. Hier. 25, Iudicium est Iehovae cum gentibus. i. Dominus habet litem cum gentibus, aut contra eas. Vicinum huic est, quod iudicium pro culpa aut reatu ponitur, Hier. 49. Ecce quorum non erat iudicium ut biberent calicem, bibendo bibent. i. quorum culpa id non meruerat. Secundo, Iudicare significat non raro accusare. ut Rom. 2, Praeputium servans legem iudicabit circumcisos. i. exemplo suae obedientiae eos accusabit coram Deo. tametsi Matth. 12 exponatur per condemnabunt: sed condemnabunt, nimirum ut accusatores, et exemplo suo contra eos testificando. Tertio,

regi da Isaiae 28. Et spiritum iudicii sedentis super tribunali vel sedentis in administratione et gubernatione. Exod. 28, Et facietis pectorale iudicii. Num. 27. Et coram Eleazar sacerdote stabit, et is consulet ei in iudicio hominis. Proverb. 16. Regula et statera iudicium sunt Domini. Secundo, iudicium est iusta, ordinaria et legitima causarum cognitio et diiudicatio, quae iure fit in tali administratione, seu talis functionis actu. Proverb. 12, Cogitationes iustorum iudicium. Et iterum cap. 21. Quoniam noluerunt facere iudicium. Tertio, pro causa accipitur

sinceram tractationem verbi prohibet. Vide infra MINHA. IUGUM, notae significationis vox, proprie significat instrumentum, quo boves alligantur ad trahendum aratrum aut currum. In quo quatuor potissimum considerantur. Primum certa ratio, institutio aut assuefactio agendi aut laborandi. Secundo, gravitas oneris: quia iumenta sic aratro aut currui applicata, ponderosa onera per varias viarum difficultates trahere coguntur. Tertio, saevitia gubernatoris, qui stimulis aut flagris in misera iumenta sic applicata saevit. Denique coniunctio ac conformatio, qua talia iumenta sese sibi

flagitat ut os aperiamus, nobisque id bonis caelestib. repleri ac saturari patiamur. Hinc est quod Hebraei Belial deducunt ex etymologia, quasi dicas sine iugo: id est, sine omni doctrina ac lege, ἀνιμος, qui nullam doctrinam legem aut disciplinam curet. Secundo, ob secundam proprietatem iugum significat grave ac molestum onus, tum in spiritualibus, tum et corporalibus. Sic Apostoli Actor. 15 legem vocant iugum importabile. Sic et Paulus Galatas iubet stare in libertate, ad quam eos Christus vocavit, et non pati se iterum iugo legis subiici. In

iniurias et fraudes. Sic quoque Saul dicit primo Samuelis 24, Iustiores me. Tu enim retribuisti mihi bonum, ego retribui tibi malum. Quod vel de tota controversia inter Davidem et Saulem, vel etiam de illa una persecutione, et Davidis abstinentia a caede Saulis interpretari posses. Secundo: Non raro Iustitia beneficentiam aut benignitatem denotat: in qua significatione est et apud Terentium in Heauton. ubi Sostrata petit a marito sibi condonari crimen, inquiens: Mi Chreme, peccavi fateor, vincor: Nunc hoc te obsecro, quanto est tuus animus natu grandior et gravior, sit

quaerere est) commoda huius et futurae vitae: ne quaeratis per iniustitiam opes, voluptates aut alia ulla bona. Deuteronomii decimosexto ingeminatur, Iustitiam iustitiam se queris: pro, tantum iustitiam, aut etiam id quod maxime verissimeque iustum est. Iustitia pro merito aut iure. Nehemiae secundo, Non est vobis iustitia in Hierusalem: id est, non benefecistis ei, no estis de ea benemeriti, nullo iure potestis aliquid [?: viciss- ] praemii aut beneficii ab ea, aut Deo eius postulare. iustitia, pro iusta causa. secundo Samuelis decimonono Sed quid mihi ultra est

iustum est. Iustitia pro merito aut iure. Nehemiae secundo, Non est vobis iustitia in Hierusalem: id est, non benefecistis ei, no estis de ea benemeriti, nullo iure potestis aliquid [?: viciss- ] praemii aut beneficii ab ea, aut Deo eius postulare. iustitia, pro iusta causa. secundo Samuelis decimonono Sed quid mihi ultra est iustitiae, ut clamem ad regem. id est, iustae causae, aut querelae. Iustitiae, pro iuste factis: Omnes iustitiae nostrae sicut pannus menstruus id est, omnia iuste facta, omnia nostra bona opera. Esse aliquid alicui iustitiam. Deuteronomii

Iehova iustitia nostra. Ad haec constat, Paulum quoque 1. Corinth. 1. asserere, ipsum Christum factum esse nobis sapientiam, iustitiam, sanctificationem et redemptionem a Deo. Quare fatetur etiam concilium Tridentinum, solum Christum nobis sua iustitia acquisivisse, aut meruisse iustificationem. Secundo, hic quaestio vel maxime controversa, ea potissimum est, quânam ratione Christi iustitia fiat nobis, aut nostra iustitia? Num, quia illa ipsa substantialis ac divina eius iustitia fiat nostra quoque iustitia formaliter ut Osiander voluit: vel potius ratione effectus, id est, obedientiae ac

appellat. Eodem modo accipitur Roman. 2, ἐὰν οὖν ἡ ἀκροβυστία τὰ δικαιώματα τοῦ νόμου φυλάσσῃ, Si igitur praeputium servat ea quae in lege iuxta normam iustitiae sunt praescripta et mandata. Secundo, nomen δικάιωσις significat ipsum recte factum, obedientiam aut exemplum: ut ex sequentib. locis patet. Roman. 5, ἄρα ὡς δι' ἑνὸς παραπτώματος εἰς

et aboleat. LAGANUM, est genus tenuissimarum placenturum, ac veluti quaedam membranulae ex pasta factae et caseo comminuto, aliisque condimentis conditum, quod tum in cibis dari solet, tum olim in veteri Testamenta saepe est in sacrificiis offerri solitum. Exod. vigesimonono, Levit. secundo, septimo, octavo. LAICUS, Graecum ἀπὸ τοῦ λαοῦ, quasi dicas plebeii valde crebrum fuit in pontificia Ecclesia pro non cos secratis aut initiatis. At primi Sam. 21, significat laicis [?: ] nis, communem, et non

Pater meus es tu: et lapidi, Tu me genuisti. Ezech. 20 Ut colamus ligna et lapides. id est idola lignea et lapidea. Ponitur igitur hic quoque materia pro materiato aut forma, per synecdochen aut metalepsin. Sic Hier. 3. Moechata es cum lapide et ligno: id est, coluisti idola lapidea et lignea. Secundo, hinc sumpta est illa locutio Isaiae 34. Extendet Deus super terram lineam desolationis, et lapides vacuitatis: id est, pondera, perpendicula, funiculos, regulas, ac normas, in eum finem, non ut aedificet, instauret aut perficiat: sicut alias solent architecti ideo aliquid initio metiri,

id est, pro angustiis largitus est mihi latitudines, nempe liberationem. Sic etiam Psal. 4 inquit, In angustiis dilatasti mihi: id est, liberasti, opem tulisti. Hinc phrases, Educere in latitudinem, Psal. 18. Staevere in latitudine pedes, Psal. 31. Secundo, cum dicitur animi aut cordis [?: la- ] do, aliquando consolationem notat. Nam laeticia cordi latatur, et angustiis constringitur. Aliquando magnitudinem intelligentiae, et etiam quasi quandam magnitudinem animi indicat, sicut de Salomone legitur: et contrariam vim,

metaphora ambulationis et viae denotant, incidere in varia peccata tum omissionis, tum commissionis, de quibus sit necesse eos subinde petere condonationem, et repetere, Amplius lava me Domine. Nisi enim ille talem lotionem nobis subinde adhibuerit, non habebimus cum eo partem in regno caelorum. Secundo, eodem facto monuit eos de mutuis officiis, summa promptitudine sibi invicem praestandis. In qua parte illud credo vel in primis inclusum esse, ut doctores sibi invicem quotidianos lapsus ac offensiones condonent. Postremo, eodem symbolo voluit eos Christus docere modestiam ac humilitatem,

pro monte Zion, Ferme eadem similitudine ac verbis pingit Homerus Diomedem cedentem, qui itidem multum utitur metaphoris, similitudinibus et allusionibus ad leones et ursos, ut et Sacrae literae. Eandem similitudinem et Virgilius expressit, describendo Turnum cedentem ex castris Troianorum. Secundo, ob vocis rugitusve magnitudinem, qui et latissime auditur, et omnia animalia et homines perterrefacit, significat praedicationem verbi Dei, quae est regis regum rugitus et clamor ad omnes homines. Amos 3: Leo rugivit, quis non timebit? Dominus locutus est, quis non prophetabit? Tertio,

exhibitum esse. Sic et Matthaei decimo, idem dictum exponit ipsemet Dominus di [?: ] : Omnes prophetae et lex usque ad Iohannem prophetarunt. id est, venturum Meschiam praenunciarunt. Quod lex prophetaverit, et quomodo per suos typos ac picturas prophetaverit, modo dictum est. Secundo, lex est usque ad Iohannem: quia tum caeremoniae, tum moralis lex est paedagogus ad Christum, ad quem cum tunc temporis populum Iudaicum deduxerit, suo officio defuncta est. Sic et nobis quotidie dici potest, Lex usque ad Iohannem durare. i. donec nobis verus Evangelista agnum Dei peccata

coram tota Ecclesia testati sunt, Mosemque quasi sepeliverunt: donec tandem funditus everso templo, reipsa totus ille cultus Leviticus abolitus, est, manetque abolitus iam 1500 annos Lex et prophetae pendere e Christo dicuntur ex duobus praeceptis charitatis, Dei et proximi: Matthaei vigesimo secundo: et eiusdem septimo, summa legis ac prophetarum dicitur esse illa regula, Omnia quaecunque cupitis vobis fieri ab hominibus, facite illis. Intelligitur autem utrunque dictum cum hac restrictione, quatenus scilicet de moralibus documentis aut praeceptis loquuntur, eatenus est illa eorum

regula, Omnia quaecunque cupitis vobis fieri ab hominibus, facite illis. Intelligitur autem utrunque dictum cum hac restrictione, quatenus scilicet de moralibus documentis aut praeceptis loquuntur, eatenus est illa eorum summa. Non auditores Legis, sed factores fore iustos, dicit Paulus Romanorum secundo: id est, qui non tantum audiunt ac docent legem, eiusque caeremonias utcunque observant: sed qui etiam reipsa ac factis, plenissimaque obedientia legi Dei satisfaciunt. Ibidem dicens Paulus eos qui sine lege peccarunt, sine lege etiam perituros esse: intelligit de iis qui legem Moysis non

intelligit de iis qui legem Moysis non habuerunt, sed gentiles fuerunt, eos propria conscientia et aliae leges condemnabunt. Contra Iudaeos Moyses coram patre caelesti accusabit in extrema die, ut et ipsemet Dominus testatur. ¶ Sine lege esse, multipliciter intelligitur. Nam primum Romanorum secundo, sine lege dicuntur gentiles esse, quia carebant lege Moysis. Secundo, sine lege esse, est, non agnoscere veram vim legis, sicut Paulus Romanorum septimo dicit: Ego aliquando vivebam sine lege. id est, non proprie agnoscebam verum sensum legis, et quomodo ei subiectus essem. Contrâ

eos propria conscientia et aliae leges condemnabunt. Contra Iudaeos Moyses coram patre caelesti accusabit in extrema die, ut et ipsemet Dominus testatur. ¶ Sine lege esse, multipliciter intelligitur. Nam primum Romanorum secundo, sine lege dicuntur gentiles esse, quia carebant lege Moysis. Secundo, sine lege esse, est, non agnoscere veram vim legis, sicut Paulus Romanorum septimo dicit: Ego aliquando vivebam sine lege. id est, non proprie agnoscebam verum sensum legis, et quomodo ei subiectus essem. Contrâ autem mox utitur phrasi Venire legem: pro, intelligere eam. Tertio, et ii

sibi Paulus secundum renatum hominem, Romanorum septimo: docere volens, pios ex animo assentiri et approbare legis divinae vere intellecta praecepta, cupereque eis plene ac perfecte obtemperare: sed quod impediantur ab inhaerente malitia, ne praestent ea quae cupiunt ac probant. Porro Capite secundo tribuit etiam hypocritis Iudaeis quod acquiescant in lege. Loquitur autem de illa externa hypocriticaque acquiescentia, aut potius superbia ac iactantia legis non vere intellectae, qua tumebant ac gloriabantur se solos habere veram religionem, et omnes alios homines prae se veluti bruta

per fidem, sed stabiliri, Paulus docet Romanis tertio. Fit autem illa sane aliquo modo et irrita, et [?: ] bilis, per fidem. Primum enim stabilitur per fides dum ea ita veluti paedagogus peccatorem ad [?: Casstum ] adducit, sicque Christum veluti finem suum consequitur. Secundo stabilitur, dum illi impletionem obedientiamque extreme flagitanti, ac quasi [?: esu-- ] meritum aut satisfactio Christi pro unoquoque in dente applicatur: qua ratione illi sic unusquisque [?: ] dens debitum poenae ac obedientiae quasi persolvae. Tertio stabilitur

peccatorum: ideo et Paulus id illic exponit, et nos aliquid de ea re hic adiungemus: tametsi paulo ante in dicto, Lex iram operatur, aliquid de hac re dixerimus. Primum igitur, lex facit abundare peccatum, ipsa clara noticia seu declaratione magnitudinis peccati, eiusque perpetua accusatione. Secundo, facit abundare peccatum, quia semper gravius existimatur is peccare, qui scit voluntatem heri sui, et non facit, quam is qui ignorat. Affert autem lex noticiam recti et pravi. Tertio, auget lex peccatum, accusando cum naturam ipsam hominis, tum et omnia opera, conatus ac cogitationes

consequitur. Praesertim autem dicta quaedam Rom. 1 et, 2 male intellecta, nimium importune urgent. Quo igitur et illas Pauli phrases explicem, et hunc errorem nonnihil ope beneficioque Dei retundam, de hac ipsa materia et duob. illis capitibus Pauli ad Rom. nonnihil disseram. De primo et secundo capite ad Romanos, quatenus libero arbitrio patrocinari videntur. Quidam negligentius, aut etiam parum sincere Paulum legentes. putant, se magnum subsidium pro asserendo lib. arb. ex Rom. 1 et 2 habere: quare et de eis capitib. aliquid dicendum est. Hic vero velim iterum atque

patrem, nisi filius, et cui volet filius revelare: Matth. 11. Ut igitur maxime evinceretur, hic in Paulo agi de aliqua noticia Dei: tamen hoc non sequitur, de hac spirituali agi, de qua Ecclesia in conversione et libero arbitrio disputat. Hactenus de loco primi cap. ad Rom. De secundo capite ad Romanos. Quod ad secundum caput attinet, ubi dicit de gentium inscripta lege, primum etiansi omnino simpliciter ac assertive ille textus intelligatur, nego tamen ibi agi de noticiis natura notis, nec certe contrarium monstrari potest. Nam si quis phrasin, Opus cordi

non revera, sed conditionaliter tantum Ethnicos Iudaeis praefert. Quid enim minus conveniret Paulo accusanti simul Iudaeos. et Ethnicos, atque adeo omnes mortales, quam Ethnicis tantam excellentiam pietatis ac iustitiae tribuere, quantam verba quaedam eius loci male intellecta sonare videntur? Secundo, in proxime praecedentibus eodem plane modo sub specie assertionis conditionaliter est locutus, ut cum dixit Deum in extremo iudicio unicuique secundum opera sua daturum esse: illis quidem qui per patientiam boni operis quaerunt gloriam ac immortalitatem, daturum esse vitam aeternam. Item

placebant, aliosque omnes iudicabant, seu condemnabant, tanquam prorsus impios. Certum est autem, Iudaeos fuisse illos veros hypocritas, qui non putabant se esse peccatores, sicut caeterr erant: omnesque gentiles prae sua sanctitate, sicut Pharisaeus ille publicanum, contemnebant et condemnabant. Secundo: Quia nullus. Ethnicus philosophus fuit tam sanctus, quin et idololatra fuerit, et variis libidinibus contaminatus, de quibus eorum horrendis vitiis abunde dixit Apostolus primo capite. Igitur omnes Ethnici eo pertinent. Tertio: Quia affirmavit illos de quib. praecedente capite disputavit,

apud Ethnicos invaluerat, ut iam in malitia ac ne quitia sua gloriarentur. In hoc vero capite, dicit eos, quos accusat, condemnare omnes alios talia perpetrantes: quod est praecedentibus omnino contrarium. tales erant plane Iudaei. Quarto: Quia obiectionis occupatio, seu ratio, in hoc capite secundo posita, Non enim auditores, etc. non potest nisi ad Iudaeos referri. illi enim erant proprie auditores et factores legis. Sed haec occupatio, seu consultatio obiectionis, praecedentibus cohaeret. Igitur et praecedentia ad Iudaeos tantum referenda sunt. Quinto: In primo capite

cohaeret. Igitur et praecedentia ad Iudaeos tantum referenda sunt. Quinto: In primo capite abunde accusavit et damnavit Gentiles, eosque de scientia iuris convicit, eorum inanes obiectiones refutans. Hoc prolixe et sufficienter egit in primo capite, in prima et secunda tabula. Cur ergo in secundo iam actum (ut dicitur) ociose ageret? Sexto: Nusquam est in secundo capite tilla [?: d- ] rior accusatio Ethnicorum, nulla commemoratio ipsorum peccatorum, sicut in primo: quomodo ergo potess eos reprehendere, sine omni reprehensione, aut peccatorum ipsorum commemoratione?

sunt. Quinto: In primo capite abunde accusavit et damnavit Gentiles, eosque de scientia iuris convicit, eorum inanes obiectiones refutans. Hoc prolixe et sufficienter egit in primo capite, in prima et secunda tabula. Cur ergo in secundo iam actum (ut dicitur) ociose ageret? Sexto: Nusquam est in secundo capite tilla [?: d- ] rior accusatio Ethnicorum, nulla commemoratio ipsorum peccatorum, sicut in primo: quomodo ergo potess eos reprehendere, sine omni reprehensione, aut peccatorum ipsorum commemoratione? Septimo: Cum [?: ] initium et finis secundi capitis in

Observertur igitur ante omnia scopus negocii, de quo hic ex instituto agitur. praedicatur enim poenitentia seu contritio in istis tribus capitibus. Primum in 1, Ethnicis: postea in 2, Iudaeis: postremo in 3, utrique simul accusantur. Omnes igitur hic homines concluduntur sub peccatum. Sed in hoc secundo capite est proprie accusatio Iudaeorum. Deinde observetur etiam ordo sententiarum huius loci, quae continet talem quandam expolitionem, ut primum rem proponat, deinde eam explicet, sicut etiam modo in primo capite dixi, et in meis Hebraismis prolixius exposui. Nam primum est propositio

huius loci, quae continet talem quandam expolitionem, ut primum rem proponat, deinde eam explicet, sicut etiam modo in primo capite dixi, et in meis Hebraismis prolixius exposui. Nam primum est propositio bimembris, breviter duos populos aut genera hominum conferens, auditorem et factorem legis. Secundo exponitur posterius membrum: nempe, quod solum legis factores sint iusti, etiamsi essent alioqui Ethnici sine caeremoniis Moysis. Tertio explicatur prius: nempe quod Iudaei sint nihil aliud quam auditores, et ne micam quidem legis servent, eoque sint iniusti. Postremo est conclusio, ubi

Ex hisce rationibus ac dispositione manifeste apparet, primum et secundum Caput ad Romanos nihil plane patrocinari libero arbitrio. In primo enim tantum praesentia Dei in suis operibus pene palpabilis praedicatur, quam utcunque ab effectibus et experientia ratio cinando Ethnici delibaverant: in secundo autem, tantum conditionaliter confert Apostolus sanctum Ethnicum cum hypocrita Iudaeo, non quod quisquam talis Ethnicus revera extiterit: sed ut ostendat, illam veram cordis obedientiam, non istam caeremonialem externorum membrorum, veram iustitiam esse, de qua Iudaei superbiebant. Quod

rei. Sic et ista principia esse iudicabuntur: [?: u- ] qui principia innata esse dicant, rem non parvam dicant, sed dimidium, aut etiam plus quam dimidium totius. Quare iterum atque iterum videant, quid concedant, qui prima principia divinae scientiae et pietatis homini concedunt. Secundo, quia animalis homo non percipit quae Dei sunt. 1. Corinthiorum 2. perciperet autem recte, si eius scientiae primas noticias aut principia, etiam exilia, aut tenues inclinationes ad eas insculptas haberet. Tertio, quia inter opera carnis aut veteris Adami est idololatria, quae ab uno Deo

verbo DEVORARE. Indicat autem nimis Deus eo typo, non ipsos Prophetas esse qui loquatur, sed Spiritum patris caelestis, qui perinde suam sapientiam ac doctrinam secum e caelo in cor Prophetae affert, ac si librum de eo dogmate conscriptum [?: devora-- ] Sicut et Hieremias ita primo et secundo dictat fullyphetiam Barucho, ac si eam illi de libro legeret: non sicut si suas conciones meditaretur, aut recordaretur. Quod autem in Apoc. dicitur is liber primum quidem [?: ] [?: ] ro dulcis fuisse, postea autem in ventre amarus: figurantur, primum quidem rerum

ergo, per peccatum amissa hac multiplici gloriosaque libertate, in triplicem servitutem potissimum incidimus. Nam primum deterrima iniustitiae culpa contaminati iacemus, tum quia rei sumus gravissimorum peccatorum: tum etiam, quia ipsamet natura est turpissima, contaminatissima ac depravatissima. Secundo, propter servitutem culpae porro facti sumus servi, aut mancipia poenae seu mortis, seu (ut Iurisprudentes loquuntur) servi poenae, quandoquidem debentur morti nos nostraque omnia, morti inquam temporariae ac aeternae. Postremo, sumus servi in agendo et cogitando, omnique nostro motu ac

fiunt, in sequentibus dicemus, etc. Eamque ob causam doctores posuere plures modos permittendi: videlicet per meram tolerantiam, per concessionem, per indulgentiam, per dispensationem. Primo quidem modo permittit Deus omnia mala, prout in superiori cap. ostensum est. Secundo vero modo permittit, id est concedit minora bona. Quoties enim maius bonum non est praeceptum, sed tantum odo consultum, toties minus eiusdem generis permissum intelligitur. Matrimonium est permissum, non utique tanquam malum, sed tanquam minus bonum, dicente Apostolo: Si acceperis uxorem,

12. Item Prover. 10, Ut argentum electum lingua iusti. i. sermo. Lingua mollis confringit ossa Proverb. 25. i. sermo placidus quidvis efficit, et iram vehementissimam potentum lenit ac extinguit. Lingua mea ut stylus scribae, Psal. 45. i. sermo promptus, expeditus. Secundo, significat loquelam: ut cum dicuntur esse diversae linguae diversarum gentium. Ezek. 3, Populus gravis linguae. i. difficilis loquelae. Sic et populus profundae linguae Isa. 33. Lingua altera aut aliena loquetur propheta, Isa. 28. i. sic illis erunt omnia obscura, ac si peregrino

felicitate ac pace sumuntur. Eregione mos Scripturae est, per Solis et Lunae obscurationem, stellarumque obtenebrationem, et similia, tristissimas ultionis divinae tempestates significare. Sic et Isaiae decimotertio, et vigesimoquarto. Hieremias decimoquinto, et vigesimotertio Ioel secundo, Amos octavo, Mich. tertio, et in locis aliis legimus, Dei ultionem nunc Iudaeis, nunc aliis gentibus tali sermone praedictam. Etenim in summa angustia constitutis videtur totus mundus perturbari, Sol obscurari, Luna esse sanguinea, stellae lucem suam retrahere, terra tremere, mare

Cum fulgeret lucerna eius super caput meum, et per tenebras ambularem in lumine eius: id est, cum ipse propitius me ubique rexit, protexit, ac promovit, et ubique meis conatibus successum largitus est. In lumine vultus Dei ambulare, Psalmo octuagesimonono, aut simpliciter in lumine Dei, Isaiae secundo, significat in cognitione et favore Dei agere, ac pie vivere. Ambulare in lumine viventium, Psalmo 56, significat (sicut supra dixi) luce uti viventium, agere inter vivos, tum hac vita corporali, tum multo magis illa spirituali. Lumen aut lucem in tenebris alicui oriri, supra

octuagesimus, eandem vineae parabolam servans, de populo Dei inquit: Dissipasti sepem eius, ut decerpant omnes qui transeunt per viam. Devastat eam aper de sylva, et fera agri depascit eam. id est, subtracta tua custodia et defensione, permisisti ut omnes eam lacerent ac vastent. Porro Ephesiis secundo, interstitium maceriae, aut medii parietis septum vocat Paulus legem caeremonialem, ut ex sequentibus apparet, quae dividebat ac distinguebat Iudaeos ab aliis gentibus, unde perpetua dissidia et aemulationes inter illos duos populos proficiscebantur: ea sublata iam per Christum, ex duobus

percipimus. Gloria et magnificentia est opus Dei, Psalmo 3. id est, gloriosum, aut magnificum, aut splendidum. Omnia eius opera sunt valde laudabilia: utpote quae tum praestantiam aut solidam bonitatem habent [?:-um ] et admirabilem ornatum. Magnificentia gloriae, Zachariae secundo: Proiice ad figulum magnificentiam gloriae, qua appreciatus sum ab eis. id est, magnificum ac gloriosum illud precium. vocat sic per ironiam Propheta. MAGNIFICARE, significat augere, facere crescere: idque vel re, vel noticia, vel verbis. Magnificare re, Esaiei dicitur:

Et Psal. 38. Dum declinat pes meus, adversus me magnificant, subintell. sermonem suum. id est, me periclitante insultant mihi. Sic et Psalmo quinquagesimo quinto, Hieremiae quadragesimo octavo: Quoniam contra Dominum magnificavit os suum. Magnificare opera, Ecclesiast. secundo: Magnificavi opera mea, aedificavi mihi domos: pro, magnifica aedificia extruxi. Sic initio 19. Iob. Phrasis haec etiam Graecis et Latinis non est inusitata. Sic enim Euripides utitur verbo Μεγαλυνεσθαι, in Bacchis: et Varro et Plinius,

literis varia vocabula hac voce interpretes verterunt ferme: semper tamen res artesque malas illicitas, ac divinitus prohibitas ea notarunt: sicut Scriptura omnes divinatorum et divinationis species [?: dam- ] solique Deo futurorum praescientiam et piam patefactionem tribuit. In secundo nihil ominus Matth. cap. cum magis dicuntur venisse ab Oriente, adoraturi Christum, videtur haec vox in meliorem partem accipi: tametsi et ibi [?: p-- ] sus dubium sit, an illi homines sic dicti sint ratione [?: ] tis, quod fuerunt viri eruditi, sicut

Ar-- ] tele, eadem disciplina est, suo quodam modo. Prius igitur significat vituperare, obloqui, et detrahere [?: ] cui. ut Exod. 20. Qui male dixerit patri aut matri suae; morte moriatur. Secundo, significat male precari: quod cum hominibus tribuitur, proprie hoc ipsum, nempe malam imprecationem notat: sed cum Deo, significat realem laesionem. Dei enim verba res sunt, et eius benedictiones aut maledictiones sunt beneficia aut laesiones. Humanae seu verbalis benedictionis sunt haec

transibit, per diem et noctem. id est, mature, cito, tum diu tum noctu. Alias distributionem, aut etiam collectionem dierum significat. ut Exod. decimosexto: Mane mane collegerunt illud, quisque pro alimento suo. Exod. trigesimo, et Levitic. trigesimosexto. In mane et mane incendent ligna. Secundo Paralip. decimotertio: In mane in mane adolent holocausta. id est, singulis diebus matutino tempore. Aliquando etiam augmentum simul rei alicuius indies crescentis notat. Secundo Samuelis decimotertio: Quare sic es macer in mane in mane. id est, in dies magis: quod animadverto, cum mane

illud, quisque pro alimento suo. Exod. trigesimo, et Levitic. trigesimosexto. In mane et mane incendent ligna. Secundo Paralip. decimotertio: In mane in mane adolent holocausta. id est, singulis diebus matutino tempore. Aliquando etiam augmentum simul rei alicuius indies crescentis notat. Secundo Samuelis decimotertio: Quare sic es macer in mane in mane. id est, in dies magis: quod animadverto, cum mane venio te salutatum. semper igitur sequenti mane es magis macilentus, quam priore. Aliquando etiam tantum semel positum mane talem vim obtinet. Amos quarto: Afferte mane sacrificia

manus Dei in eductione ex Aegypto. Israel est eductus ex Aegypto in manu forti. id est, potenti opere Dei, Exod. 36. et Psalm. 136. Benedictus sit Iehova, qui locutus est ore suo Davidi et manu sua adimplevit. 1. Reg. 8. pro, opere ipso praestitit, quod promiserat, aut certe potentia sua. ¶ Secundo, manus varias phrases parit, a variis eius gestibus. Nam laeti, plaudimus manibus: tristes, habemus manus complosas, item super latera, ob dolorem credo hypochondriorum, ex atra bile effusa excitatum. Apud Iudaeos habebant, valde lugentes, manus in capite: ut Thamar, violata a fratre.

crebro huic verbo, [?: ] ius nomini adiungitur, Cor. ut, meditatio cordis [?: ] intelligentiae: Psal. 49, et 10. Annunciat Deus [?: ] quae nam sit meditatio eius: Amos 4. id est, Deus [?: ] mas hominis cogitationes perspicit. Secundo, significat etiam moliri, conari. ut Psalm. 2, Et populi [?: ] ti sunt inania: id est, irrita consilia ac conatus susceperunt. Sic Psal. 38, Dolos tota die meditabantur: ideo struebant. Proverb. 17, Qui meditatur discordias. Tertio, significat cogitationem cum

esse in ipso Meschia, seu in eo, et per eum coli, quia ipse solus est ostium et via ad patrem. Sic rectissime illud Ps. 30 exponi posset, Confitemini memoriae, aut celebrate memoriam sanctitatis eius: id est, Meschiam sanctum eius. Memoriale aliquando etiam ipsum sacrificium notat. Levitici secundo: Et adolebit sacerdos memoriale eius: id est, sacrificium, quod reducet offerentem in memoriam Domino. Hac quoque ratione Meschias est verum memoriale Domino. Memorari nomen alicuius: 2 Samuelis 18, Non est mihi filius, qui faciat memorari nomen meum: id est, qui portando nomen meum, dum

et contraria voxueritas, multo latius patet. Nam primum significat omnem fraudem, dolum ac imposturam, tum in contractibus tum etiam in communi vita: ut est delatio, adulatio, calumnia, sophistica, et similia. Sic hanc vocem accipit Paulus Ephes. 4, cum iubet Christianos deponere mendacium. Secundo, significat falsam doctrinam et impium cultum, quod est omnium summum et pestilentissimum mendacium. De hoc dicitur capite primo. Os quod mentitur, interficit animam: id est, seducendo homines, involuit eos aeterno exitio. Rom. 1, Commutaverunt veritatem Dei in mendacium: id est, veram

et conscientiam esse contaminatam:.i. perversam, excaecatam. Mens carnis, id est, carnalis Colos. 2, Temere inflatus sensu, aut mente carnis sua: id est, a sua carnali mente, vel etiam a sua carnali opinione aut persuasione: ut mens hic significet ipsam sententiam, quod mihi magis probatur. Secundo, meas in piis significat novum hominem, seu animam quatenus renovata est, qui etiam interior homo aliquando vocatur: quia in pio homine in hac vita potissimum mens, [?: ] pars rationalis renovatur. Contra autem, quatenus [?: ] renovatus est, vocatur Corpus,

[?: ] lis, et malos in aeternum exitium coniecturi. In [?: ] Christo metere est, ipsum iudicium extremum. Sic [?: ] Apocalypsis decimoquarto, Aruit messis terrae: id est, tempus est iudicandi et puniendi mundum. Dies [?: ] pro tempore mediae aestatis. secundo Samuelis vigesimo primo: Aratorem attingit messor, et [?: vinde- ] [?: ] seminantem. Amos nono, et Levit. 26. id est, [?: Er- ] gens copia frumenti et vuarum, ita ut non possintture absolui, sed occupent suum tempus: et [?: ] lud quod

et canere: et alioqui tempus ipsum laetum amoenumque est. METIOR, pro dispono, ordino. Isaiae quadragesimo, Caelos palmo dimensus est. id est, suo arbitrio designanit, ordinavit et construxit. Secundo Samuelis octavo: Et percussit Moab, et dimensus est funiculo: et mensus est duos funiculos ad mortificandum, et [?: ple-um ] funiculum ad vivificandum: pro suo arbitrio duas partes iugulavit, et solam tertiam vivam conservagit. Apocalypsis undecimo, iubetur angelus metiri

[?: ] militiae vocantur etiam illae functiones virorum et mulierum, templo Hierosolymitano servientium. Nūingredientur militare militiam in cultu tabernaculi [?:-tus ] . Et mox: Revertetur â militia cultus, nec [?: mini-bit ] amplius. Sic primo Samuelis secundo, filii Eli [?:-ur ] dormisse cum mulieribus militantibus ad tabernaculum. Delectatur sane Scriptura multum militibus vocabulis, tanquam val de notis, significantibus [?:-oculos ] incurrentibus, quib. per metaphoram solet [?:-em ] militiam aut luctam

[?: ] [?: ] suum Timotheum vocat bonum militem IESI Christi, et iubet militare bonam militiam, et retinere fidem ac bonam conscientiam. Item veterem hominem ait militare contra novum: sicut et Iacobus dicit, cupiditates militare in nostris membris. Et Petrus dicit primae secundo, cupiditates carnales militare contra animam hominis: i. in eius exitium ac damnationem. Similibus metaphoris etiam Latini utuntur, qui vocant togatam, item literariam militiam. Convenit porro cum hac significatione, quod omnes ordinatas turbas aliquid operae agentes Scriptura vocat

ad Ecclesiam. Magnificata usque est, aut crevit usque ad militiam caeli, et deiecit de exercitu et de stellis in terram, et conculcavit eos. Sic ibi vocat pios, qui colunt Deum caeli, eive militant. Militiae caelestis multitudo canens, Gloria in excelsis Deo vocantur sancti angeli, Lucae secundo, qui sic Deum in nativitate Christi celebraverunt. Paulus primae Corinth. nono dicit, neminem militare propriis stipendiis: igitur et ministros Evangelii dignos esse suis praemiis. Et 2 Corint. decimo dicit, se non secundum carnem militare: nec suae militiae arma esse carnalia, sed

ad parietem. id est, adeo omnia perdam, ut ne canibus quidem parcam. Sic et primo Reg. decimoquarto. Excidam de Ieroboam mingentem ad parietem ad parietem: id est, omnia perdam, etiam canes ipsos interficiam, multo magis homines. Eadem locutio repetitur etiam primo Reg. decimosexto, et secundo Regum nono: Est tamen quaedam hyperbolica formula locutionis. Memorabilem historiam ad hanc phrasim pertinentem, narrat Flavius Vopiscus de Aureliano Caesare, qui cum Thyanam pertinaciter resistentem obsedisset, iuravit se canem in eo oppido vivum non relicturum. Verum cum postea civitas

119 Ibidem: Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua, Mirabilem se praestitit in adiuvari, donec roboratus est: 2 Paralip. vigesimo sexto. id est, mirabiliter crevit, et mirifice sibi auxilia comparavit. Mirabilior mihi fuit amor tuus super amorem mulierum. secundo Samuelis primo. pro, mirifice te dilexi, atque adeo magis quam dilectam sponsam. Mirabilior est scientia a me, Psalmo centesimo trigesimonono. id est, longe superat captum meum. Mox aliis verbis idem repetit: Sublimata est, non potero eam: scilicet consequi. In mirabilibus ambulare,

Isaiae vigesimonono: Praeterea addo, ut mirificem cum populo isto mirabile et miraculum: id est, mirabiliter puniam eum. Mirificare, absolute, pro mirabiliter agere. Iud. sexto: Praeterea mirificavit angelus, Manoa et uxore eius intuentibus. Sic mirificavit nobiscum ad agendum, Ioel secundo. id est. qui nos mirabiliter iuvit. Mirificavit Dominus sanctum suum, Psal. quarto. id est, mirifice cum eo agendo, fecit eum mirabilem: vel potius, segregavit sibi sanctum suum. Accipi solet in bonam et malam partem. Nomen meum mirabile est, dicit Angelus Genesis

virtutis extraordinarium specimen edunt: aut quod vis ac virtus Dei in illis cernitur, ut recte annotavit vetus interpres: ne quis ista conetur curiosius tanquam diversas species distinguere. MISCERE se cum aliquo, saepe significat litigare, contendere, confligere. Deuteronomii secundo, Ne misceatis vos cum eis in lite: id est, ne irritetis eos. Ibidem: Neque, misceas te cum illis bello, Sic et Graeci Miscere, tum pro conversari, tum et pro confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare. Proverbiorum decimo quinto, Vir iracundus miscet lites: id est, excitat

In hac eadem significatione accipitur etiam, quod DEUS dicitur esse misericors et clemens. Quod ei cum alias saepissime [?: ] buitur, tum praesertim Exodi trigesimoquarto, ubi longior quidam acervus proprietatum DEI commemoratur: de quibus supra in voce DEI fusius dictum est. Secundo, admodum crebro ponitur pro huius misericordiae effectibus: id est, omnigena DEI, aut etiam hominum beneficentia: ut cum Genesis trigesimotertio dicit Iacob ad Esau, Hi sunt pueri quos DEUS [?: ] est largitus. In Hebraeo est חנם, quasi

Hanc misericordiam facies mecum: id est, hoc beneficium mihi praestabis. Secundum hunc Hebraismum etiam Graeca vox Eleemosyna, quae a misericordia venit, significat ipsum beneficium misericorditer datum. Eadem [?: ] tio est, quod ponitur pro misericorditer parcere [?: ] el secundo: Et misertus est DOMINUS populo [?: ] ubi Septuaginta ἐϕέισατο, pepercit. Sic Genesis decimonono: Eo quod misereretur eius DOMINUS est, misericorditer ut innocenti et cultori suo [?: ] ret. Pro desinere, Habacuc primo:

etiam in illo celebri dicto Oseae [?: se--- ] , et Matthaei nono ac duodecimo. Misericordiam [?: ] et non sacrificium: id est, flagito potius misericordiam, beneficentiam erga miseros, quam ceremoniam istam operum, in qua vos proram et puppim infeliciae collocatis. Secundo Paralipomen. trigesimoquinto: Reliquum verborum Iosiae et misericordiae [?: ] pro, beneficia et benigne facta eius. Sic et [?: Abs-- ] dixit ad Chusai, Ista est misericordia tua cum [?: ] tuo: pro, Siccine ei benefacis in rebus eius [?: adve-

misericordiam, 1 Samuelis 20. Dare veritatem et misericordiam: id est, praestare benignitatem promissam Iacobo et Abrahamo Sic mittere misericordiam, Psalmo 57. pro, misereri, praestare beneficia. Ieremiae decimosexto: Non dabo vobis misericordiam. Contra Ieremiae quadragesimo secundo: Dabo vobis misericordiam, et miserebitur rex vestri. Lucae 11, dare interiora misericordiam, significat ex animo fieri aut esse misericordem et beneficum, ut in voce Eleemosyna prolixe exposui. Diligit Deus misericordias, aut benignitates: pro, libenter benefacit. Non loquitur de

21 Secundum misericordiam quam feci tecum, facies mecum. Sic et Ioseph dicit ad pincernam: Facias quaeso misericordiam mecum, ut mentionem facias mei Pharaoni. Et Iacobus ad Iosephum, Genesis quadragesimoseptimo: Fac quaeso mecum misericordiam et veritatem, ne me sepelias in Aegypto. Iosuae secundo: Faciemus tecum misericordiam et veritatem. Sic Samaritanus saucio misericordiam fecisse dicitur, Lucae 10. Christus accusat Matthaei vigesimotertio Pharisaeos, quod negligant iudicium, misericordiam et fidem: id est, nec doctrinam nec vitam suam iudicent, nec sint benefici, ne fidant

nonnunquam adduntur Viscera, idque varie: vel praeponendo vel postponendo, vel construendo eas voces interse, vel etiam simpliciter eas per coniunctionem copulando. Danielis primo: Dedit Deus Danielem in misericordiam, et viscera aut misericordias coram principe eunuchorum. Sic Oseae secundo: Desponsavi te mihi in iustitia, iudicio, misericordia, et miserationibus aut visceribus. Lucae primo: Per viscera misericordiae, quibus visitavit nos. id est, per intimam et summam misericordiam, quae ex ipsis visceribus aut corde proficiscitur. Verum de nomine Viscerum, vel viscerali

visitavit nos. id est, per intimam et summam misericordiam, quae ex ipsis visceribus aut corde proficiscitur. Verum de nomine Viscerum, vel viscerali (ut ita dicam) misericordia, infra suo loco. Misericordias praecipere: id est, promittere et praestare beneficentiam, Psalmo quadragesimo secundo: In die praecipiet Dominus misericordiam suam, et nocte cantio eius erit mecum. Misericordiaam inclinare super aliquem coram rege, Esdrae nono: id est, facere ut rex eius misereatur. Praeparare misericordiam. Psalmo sexagesimoprimo: Misericordiam et veritatem praepara, quae

aliquo, Genesis quadragesimotertio: Det Deus vobis misericordiam coram viro: id est, faciat ut sitis ei miserabiles, utque sit ille erga vos misericors, placabilis, benignus. Sic Dari aliquem in misericordias coram aliquo, Nehem. 1. Sic quoque, Accipere misericordiam coram aliquo, Esther secundo. Item Daniel. 1 Dederat autem Deus Danielem in misericordiam et miserationes coram principe eunuchorum: id est, ut ille praefectus ei admodum benignus esset ac favens. Misericordiae uasa, Romanorum nono, ii homines vocantur, in quibus servandis Deus suam misericordiam declarat. Contra

servandis Deus suam misericordiam declarat. Contra Vasairae, in quibus perdendis suam iustam demonstrat iram. Pater misericordiarum dicitur Deus, quia ipse solus vere miseretur, et solus vere consolatur. 2 Corinthiorum primo. In eodem sensu dicitur Deus dives in misericordia, Ephesiorum secundo. Credo idem Hebraeos dicere, Rabchesed multae misericordiae. Induite viscera miserationum, aut misericordiarum: Colossens. tertio: id est, estote ex imis visceribus misericordes. Secundum suam misericordiam salvos nos fecit, Tit. tertio: id est, non ex merito operum, sed ex mera

ex imis visceribus misericordes. Secundum suam misericordiam salvos nos fecit, Tit. tertio: id est, non ex merito operum, sed ex mera misericordia. Iudicium sine misericordia ei fore dicit Iacobus, qui non fecerit misericordiam: contra autem qui fecerit, quasi insultaturum iudicio: Iacob. secundo. Misericordiam custodire in mille generationes, Exodi decimoquarto, est, perpetuo pergere tueri pios, piorumque liberos. Misericordes חסדים vocantur pii, quia haec benignitatis et misericordiae virtus maxime conspicua est inter alias, in viris

Pannum menstruatae. Ob hanc cognationem significationum iustitiae et misericordiae, et quod non tantum Chasid misericors, idem valet quod pius, sanctus et iustus, sed etiam Cha sed iustitiam notat: verterunt eam nonnunquam LXX per vocem iustitiae. ut Genesis vigesimo et trigesimo secundo. Quin et Paulus 2 Corinthiorum nono, loquens de eleemosyna Corinthiorum, inquit: Dominus fructus augeat iustitiae vestrae. id est, beneficentiae. Et Vulgata versio Matthaei sexto inquit, Cum facis iusticiam: cum quidem proprie loquatur de eleemosyna, aut etiam de quavis

] modicum ibi: de quo forte in vocabulo REGULA [?: ] cetur. Hoseae 1, Adhuc modicum, et visitabo sanguinem. Iezrael super domum Iehu. In veteri Testamento [?: ] Kimeat, Sicut parum, alii de temporis brevitate [?: ] alia paucitate intelligunt. ut Psalmo secundo, Osculamini filium, ne forte irascatur, et pereatis de via, [?: ] brevi exarserit ira eius. alii vertunt, si vel pandebant. Sic Psalm. 105, Cum essent homunciones numeri, [?: ] si modicum et peregrini in terra: ubi aliqui [?: exp- ] modico tempore.

exuritur. Sic et impiorum tyrannorum regna, ob perpetuas aliorum direptiones et spoliationes, montes praedae vocat Psalmo 76, dicens de monte Syon aut Ecclesia: Illustris es tu, et magnificentior montibus praedae: id est, regnis iniuste grassantibus, et latrocinantibus in debiliores. Sic Isaiae secundo dicitur adfore diem Domini contra omnes cedros, et omnem montem excelsum: id est, quo velit litigare cum eis, arguere et castigare omnes homines: nisi malis de tumidis ac securis intelligere. Sic et regnum Christi admodum crebro mons dicitur, ut Isaeae secundo, et Micheae quarto, In

in debiliores. Sic Isaiae secundo dicitur adfore diem Domini contra omnes cedros, et omnem montem excelsum: id est, quo velit litigare cum eis, arguere et castigare omnes homines: nisi malis de tumidis ac securis intelligere. Sic et regnum Christi admodum crebro mons dicitur, ut Isaeae secundo, et Micheae quarto, In novissimo dierum erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium, elevabiturque supra colles, et confluent ad eum omnes gentes. De eodem quoque monte aut regno De dicitur Isaiae 11 et 65, quod nullae ferae ibi nocebunt, inquiens: Non nocebunt neque laedent in

â corpore. At Spiritus sanctus, qui hanc immensam pestem solus pernovit, latius hac voce in Sacris literis utitur. Primum igitur haec vox significat, istam communem privationem huius temporariae vitae, qua etiam bruta intereunt: cuius significationis exempla sunt innumera in Sacris literis. Secundo, significat omnis generis calamitates et afflictiones, praesertim graviores. Sic Pharao graves illas afflictiones vocat mortes, Exod. 10. Et unus ex discipulis exclamat ad Helisaeum, 2. Reg. 4: Mors est in olla, ô vir Dei. id est, res valde noxia ac mortifera, seu venenata. Simili

Qui nos liberavit ex tanta morte: aliqui exponunt pro periculo mortis. sed eodem ferme res redit. Tertio, mors significat ipsam spiritualem mortem, quae admodum multiplex est: nempe primum privatio imaginis Dei, optimarumque virium erga Deum, seu mutatio nostri ex imagine Dei in imaginem Satanae. Secundo, quod privati libertate simus facti mancipia Satanae, ad eius libitum libidinemque captivata. Tertio, quod simus in iusti, ac veluti infames et rei coram Deo. Quuarto, quod habemus Deum, qui est fons vitae, iratum. Postremo, mors sunt poenae temporariae (in quibus est etiam ista communis

ut in hoc eodem capite 5 Rom. Christus dicitur semel mortuus peccato: id est, per aut propter peccata totius mundi crucifixus. sicut praecedenti capite dixerat Apostolus, eum traditum propter peccata nostra. Plura exempla, quod homines fuerint mortui aut perditi in peccatis, habentur Ephes. secundo, et Colossens. secundo, quae supra citavi. Legi mori, aut ab ea esse liberum, in voce LEGIS prolixius exposuimus. Sed summarie hoc sentiendum: Legi mori est Primum, ab eius accusatione ac damnatione liberari, quandoquidem habemus qui illi pro nobis satisfecit. Secundo, legi mori

5 Rom. Christus dicitur semel mortuus peccato: id est, per aut propter peccata totius mundi crucifixus. sicut praecedenti capite dixerat Apostolus, eum traditum propter peccata nostra. Plura exempla, quod homines fuerint mortui aut perditi in peccatis, habentur Ephes. secundo, et Colossens. secundo, quae supra citavi. Legi mori, aut ab ea esse liberum, in voce LEGIS prolixius exposuimus. Sed summarie hoc sentiendum: Legi mori est Primum, ab eius accusatione ac damnatione liberari, quandoquidem habemus qui illi pro nobis satisfecit. Secundo, legi mori est, eam non posse in nobis

habentur Ephes. secundo, et Colossens. secundo, quae supra citavi. Legi mori, aut ab ea esse liberum, in voce LEGIS prolixius exposuimus. Sed summarie hoc sentiendum: Legi mori est Primum, ab eius accusatione ac damnatione liberari, quandoquidem habemus qui illi pro nobis satisfecit. Secundo, legi mori est, eam non posse in nobis excitare pravas cupiditates, languefacto veteri Adamo. Tertio, legi mori est, non amplius esse sub eius paedagogia: quando quidem ea usque ad Iohannem regnavit, qui nos ad verum praeceptorem deduxit. Quarto, legi mori est, non quaerere ex ea iustitiam,

ex summis malis, praesertim spiritualibus. Exitus mortis igitur, significat liberationes a morte. Filius mortis, et Vir mortis, pro morte dignus, aut morti iam adiudicatus. 1. Sam. 20. Sic et 2. Sam. 19, Non fuit familia patris nisi viri mortis domino meo regi. Item 1. Regum secundo. Vir mortis es, verum non interficiam te hodie: id est, dignus mortis supplicio. Muscae mortis foetere et exhalare faciunt unguentum aromatarii, Ecclesiast. 10. id est, praegrandes illae muscae, quae plerunque tantum in foetidis cadaveribus reperiuntur, si incidant in optimum

reputati sumus ut oves occisionis. Item 1. Pet 3. Mortificatus quidem carne, vivificatus autem spiritu: id est, Interfectus ac privatus hac mortali vita. 2. Corinthiorum quarto Paulus ait, Mortificationem Domini IESU ubique circumferentes. id est, ubique propter Christum graviter affligimur. Secundo, Mortificare et Mortificatio significat ipsius veteris hominis aut Adami debilitationem, quae pluribus partibus constat: ut supra ostendimus, cum declaravimus quid sit mori peccato, Est enim primum quaedam eius mortificatio, quod lex nos antea securos conterit, et ad desperationem

parte et affectibus cum philosophis ponentes: cum ille vel maxime sit in summa ac nobilissima animae parte, nempe in parte rationali: eoque eum debilitatione ipsius a Deo conditae naturae expugnare sunt conati. inde vigiliae, cilicia, flagellationes, ieiunia, cibi corruptissimi, et similia. Secundo, cum toti ad opus operatum delapsi essent. putaverunt istas externas pietatis laruas, vestes loca, ritus, motus ac gesticulationes plurimum ad mortificationem facere. Verum Deus, qui dixit, Non occides, nequaquam praecepit tristia media, longas vigilias, nuditates ac frigora, et comestionem

in turpitudinem, simul ei crebro est causa extremi exitii. Allusio est ad studium ambitionemve amatoriam. q. d. Adultera quidem videtur captare iuvenem ad voluptatem, sed revera venatur eum ad extremum exitium. Mulier servabitur per procreationem liberorum, si permanserit in fide: primae Timothei secundo id est, sexus muliebris servari potest in coniugio, quantumvis in maledictione gravato, si modo perrexerit credere. Constructio est collectiva, Mulier: pro, mulieres permanserint in fide. Amor mulierum, secundo Samuelis primo, pro summo ac ardentissimo ponitur. Dicit autem David ibi,

servabitur per procreationem liberorum, si permanserit in fide: primae Timothei secundo id est, sexus muliebris servari potest in coniugio, quantumvis in maledictione gravato, si modo perrexerit credere. Constructio est collectiva, Mulier: pro, mulieres permanserint in fide. Amor mulierum, secundo Samuelis primo, pro summo ac ardentissimo ponitur. Dicit autem David ibi, Ionathan supra mulierum amorem sibi fuisse amatum. Hunc ardentissimum affectum cum Deus videret, viro dixit: Propterea deseret matrem et patrem ut adhaereat uxori suae. Et Paulus causam tanti amoris exponens,

id est, captivi abducentur, Ieremiae sexto. Mulieres comedent fructum suum, Thren. primo: id est, prae ingenti fame mulieres comedent proprios infantes: ut in obsidione Samariae et Ierosolymae factum est. Mulieres populi mei eiecistis de domo deliciarum suarum: Mich. secundo. pro, summa crudelitate et iniustitia imbecilliores opprimitis, adeo ut et relictas viduas mox ex suis aedibus per nefas extrudatis. Benedicta tu inter mulieres. Lucae primo: pro, felix a Deo facta prae omnibus aliis mulieribus. Mulieres religiosae concitaverunt, Actorum decimotertio,

Pacis multitudo, pro multa pax: Hieremiae 33, Revelabo eis multitudinem pacis et veritatis: id est, impartiar eis multam et constantem pacem, quam mundus dare non potest. Multitudo populi cecidit, 2. Sam. 1. pro, maxima pars exercitus deleta est. Multitudo exercitus caelestis Lucae secundo. pro, maximus exercitus caelestis. Multitudo pro plebe ponitur, ut et antea monui de Graeco οἱ πολλοὶ Is. [?: ] Viri gloriae eius, viri famis, et multitudo eius aruit [?: ] : pro. plebeii eius deficiunt, moriuntur siti,

[?: ] : pro. plebeii eius deficiunt, moriuntur siti, magnates sunt fame. Multitudo vestra prae gentib. quae in circuitione vestro sunt, Ezek 5. id est, Populosiores estis circuitionis gentibus. Alii, Plurib. beneficiis estis affecti. Exercitus in multitudine: id est, longe maximus. secundo Paralip. 24, Tradidit in manus eorum exercitum in multitudine valde. pro, exercitum numerosissimum stravit per eos, vel largitus est illis victoriam de eo. Sic holocaustum in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip.

gentibus. Alii, Plurib. beneficiis estis affecti. Exercitus in multitudine: id est, longe maximus. secundo Paralip. 24, Tradidit in manus eorum exercitum in multitudine valde. pro, exercitum numerosissimum stravit per eos, vel largitus est illis victoriam de eo. Sic holocaustum in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos.

est, longe maximus. secundo Paralip. 24, Tradidit in manus eorum exercitum in multitudine valde. pro, exercitum numerosissimum stravit per eos, vel largitus est illis victoriam de eo. Sic holocaustum in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos. Invenerunt in eis in multitudine divitias: secundo Paralip. vigesimo. id est,

est illis victoriam de eo. Sic holocaustum in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos. Invenerunt in eis in multitudine divitias: secundo Paralip. vigesimo. id est, multas. Nati sunt in multitudine, Exod 1. Neque novit in multitudine valde Iob 35. id est, multum admodum. Item, Ponere in multitudine: pro multiplicare.

Sic holocaustum in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos. Invenerunt in eis in multitudine divitias: secundo Paralip. vigesimo. id est, multas. Nati sunt in multitudine, Exod 1. Neque novit in multitudine valde Iob 35. id est, multum admodum. Item, Ponere in multitudine: pro multiplicare. Deuteronomii 10, Posuit

holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos. Invenerunt in eis in multitudine divitias: secundo Paralip. vigesimo. id est, multas. Nati sunt in multitudine, Exod 1. Neque novit in multitudine valde Iob 35. id est, multum admodum. Item, Ponere in multitudine: pro multiplicare. Deuteronomii 10, Posuit te in multitudine sicut stellas caeli: pro, vehementer te multiplicavit.

ut plurimum fumum efficerent dandi signi gratia. Multiplicavit ad faciendum, aut facere. id est, multum facere. 2 Reg. 21. Multiplicavit ad faciendum malum coram Domino. Multiplica lavare me, Psalmo 51. id est, plurimum [?: ] me. Non multiplicabitis loqui sublime: primo Samuelis secundo. Multiplicavit ad avertendum [?: ] [?: ] , Psalmo 78. id est, crebro retraxit iram suam [?: ] multum detraxit de ira sua, ne excitaret totum furorem suum. Multiplicaverunt praevaricari praevaricationem: id est Crebro multumque sunt praevaricati: 2.

libentissime remittet: sicut praecesserat, Miserabitur ipsius. Multus benedictionum, Proverb. 28, Vir fidelitatum multus benedictionum. at qui festinat ad ditescendum, non erit innocens. id est, qui fideliter agit, multas sibi benedictiones apud Deum cumulat. Multiplicare borith, Ieremiae secundo, Si lavaris te intro, et multiplicaveris tibi borith. id est, frequenter in mundando te uteris herba borith, qua in lavando uti solent. Multiplicavit corruentem, Ieremiae 46. id est, multi ceciderunt. Et multiplicati sunt dies, et mortua est Gen. 38. id est. elapsis multis diebus

Levit. 24, Secundum multitudinem annorum, multiplicabis emptionem eius. id est, prout multi anni aut pauci usque ad Iubilaeum supererunt, ita sit precium parvum aut magnum. Multiplicare equos, aut equitatum. Deuteronom. 17. Multiplicare verba, Eccles. 10. Multiplicare filios, primo Samuelis secundo 1 Para. 23. Multiplicare haereditatem. Num. 26. Multiplicabuntur interfecti Domini, Is. 66. id est, multi interficientur a Iehova. Multiplicabis medicamina, sanitas non erit tibi: id est, frustra uteris multis medicationibus Ieremiae 46. Multiplicare in multitudine: id est, multum

multa prodigia edam. Multiplicare primitias: pro, in magna copia offerre. 2. Paral. 31, Multiplicationi imperii et paci non est finis super solium David et regnum eius. id est, Meschias erit verus semper Augustus imperii Davidis patris sui. Multiplicari verbum, aut rem. id est, divulgari: secundo Paral. 31. Cum hoc regis, verbum esset divulgatum. Alias multiplicare verba est, multum loqui, ut paulo ante dixi. Eccles. decimo: Stultus multiplicat verba. Multiplicata est sapientia Salominis, pro sapientia omnium filiorum Orientis. 1. Reg. quarto. id est, fuit sapientior cunctis

continuae. Roborantur et multiplicantur qui odio habent me: id est, augentur numero et potentia. Mansuetudo tua multiplicavit me, Psalm. 18 id est. auxit et provexit me. Ad multiplicandum intra decem dies in omni vino ad multiplicandum, Nehemiae quinto. id est, plurimum collegerunt. Sic secundo Paralip. decimosexto, cum curribus et equitibus ad multiplicandum valde: id est, admodum multis. Multiplicans et minvens Exodi 16, Collegerunt multiplicans et minvens. id est, alius plus, alius minus. Multiplicantes ad offerendum. Exodi trigesimosexto: Multiplicantes sunt populus ad

sacris literis, praesertim in novo Testamento, atque adeo in primis in Iohanne, habet plures, et aliquas etiam difficiles significationes quas percurremus. Primum igitur generaliter ac proprie pro tota hac mole et [?: co--tis ] accipitur: Ioann. primo, Mundus per ipsum factus est. Secundo, significat ipsum continens, hoc est praesertim terram: ut Matt. 13. Ager est mundus, bonum vero et malum semen sunt probi ac improbi. Sic Ioann. 1. Omne hominem venientem in hunc mundum. Tertio, significat totum genus humanum. Ioann. 3. Adeo dilexit Deus mundum, ut unigenitum filium

et vera felicitate per hanc iustitiam consequenda. Abrahami vero felicitas nequaquam in eo consistit, quod dicatur pater multarum gentium: quod quid aliud tandem fuit, quam quod omnes gentes perinde perfidem salvabuntur, sicut et ipse Abrahamus: unde quae demum illi ingens felicitas contingit? Secundo, quia multo ante quam eius nomen immutaretur, et vocaretur pater multarum gentium, quod fit demum capite 17, per fidem est iustificatus. Capite 15. Contra autem mox, cum ipsa iustificatione hoc eodem cap. promittitur ei possessio mundi sub nomine terrae Canaan. Tertio, quia non

unde et contraria vox intelligetur. Mundum cor dicitur duplici ratione. nempe primum imputative, mundatum: ut non habeat conscientiam accusantem. sicut David petens se lavari a Domino, inquit: Super nivem dealbabor. Item 1. Ioan. primo: Sanguis Christi nos mundat ab omnibus peccatis. Secundo, mundum cor est, in quo radix illa malitiae nonnihil mortificata ac debilitata est, ut non possit amplius regnare in hoc mortali corpore Id vero fit, cum per Spiritum sanctum renovamur. Denique et tertiam significationem habet, ad novam obedientiam pertinentem, ei pii omni studio removent

blasphemare: id est, urgebam crudeliter. Galat. 2, Quid cogis gentiles iudaizare? id est, conaris eos adigere ad iudaizandum. Sic Galatis 6. Isti cogunt vos circumcidi. Mox sequenti versu dicit: Volunt vos circumcidi. Haec igitur exempla de conatu necessario accipienda sunt. At cum Galatis secundo Paulus dicit, Titum, cum esset Graecus, non fuisse coactum circumcidi: non est accipiendum de conatu, qui ibi valde violentus aderat, sed de exitu aut eventu. Testatur enim Paulus, se in ea re etiam Apostolorum iudicio victoriam obtinuisse. Ideo inquit, de falsis fratribus eum ad

dissoluti foederis: quantumvis nos impie vivendo id [?: pissime ] dissolvamus, seu negemus. Quare etiam quoties resipiscimus, patet nobis ad eum reditus. Ille semper paratus est servare ea quae ex sua parte promisit. Qui negat Iesum esse Christum, is negat patrem et filium: Ioan. secundo. id est, qui hunc hominem vocat Iesum, negat esse illum verum Meschiam, quem Deus tot seculis ante promisit, ille reiicit tot vetera et recentia testimonia Dei de Meschia, quae hunc hominem proprie ac veluti digito monstrant, eoque non credit Deo nec recte eum colit. Sic ibidem dicitur

[?: avi--- ] postquam semel ex nido provolarunt, nec amplius a matre aluntur. Nidus pro pullis, continens pro contento, per synecdochem. Deuteronomii trigesimosecundo: Aquila quae excitat ad volandum nidum suum: id est, provocat pullos suos, ut discant volare. Deuteronomii vigesimo secundo vetat Deus, reperto nido, praeter pullos aut ova etiam matrem tollere: forte volens indicare, moderate ac cum gratiarum actione creaturis Dei utendum esse, nec omnia simul ac semel esse perdenda et absumenda. Solet vero gratum acceptumque esse hominibus, reperire nidum, tum quia ipsae

Nomen igitur primum ac maxime proprie significat ipsum proprium singularum rerum nomen, quod et Nonius de Latino sermone notat: ut, Nomen tuum vocetur super nos, Isa. 4. i. adiecto tuo proprio nomine cognominemur, dicamurque uxores David aut Salomonis: de qua loquutione aliquanto post. Secundo, quia nomen est quasi novimen aut notamen rei, ut Grammatici docent: ideo non raro nomen pro ipsa ampliori noticia, cognitioneque rei ponitur. Hinc est quod nomen Dei ponitur pro eius vera doctrina et agnitione ac religione sicut in oratione Dominica petimus, ut sanctificetur nomen Dei: i.

citra omnem controversiam angelus ille fuit Christus ipse, tria haec (ut opinor) per nomen suum residens in medio eius, Deus denotare voluit. Primum, quod ipsa res aut essentia sui erit in eo: seu quod erit vere Deus, patri consubstantialis: quando quidem nomen saepe pro ipsa re ponitur. Secundo, quia nomen continet similitudinem, imaginem, noticiam, et quasi quandam picturam rei (sicut et Philosophi de cogitationib. ac sermone pronunciant, quod sint ὁμοιώματα, similitudines rei.) Ideoque hac phrasi indicat pater, illum angelum ita

11 ac 12 reperitur. Novissima alioqui dies festi, Iohan. 7, ex additione vocis Festi, quid notet intelligitur. Novissimi dies, aut in novissimo dierum, respectu praecedentis temporis dicitur. Olim ante Christum in veteri Testamento dictum significavit tempus adventus Christi, Isaiae secundo, In novissimo dierum erit mons domus Domini, etc. Post Christum autem, in novo Testamento usurpatum, significat tempus vicinum fini mundi. Deut. 4 inquit Moyses, Cum tribulatus fueris, et te invenerint

] luce Evangelii evanescit. Haec nox negatur futura in illa nova ac caelesti Hierusalem, Apocalypsis 21 et 22 Sic Christus Iohannis undecimo ait: Si quis ambles. verit interdiu, non offendit, quia lucem huius mundi videt: si quis autem ambulaverit noctu, offendit, quae lux non est in eo. Secundo indicat haec vox res adversas. Tenebrae enim nocturnae moerorem et pavorem in humanis cordibus excitant: contra autem [?: ] ac lux exhilarat, et securum reddit hominem [?: Mich. ] , Quare nox erit propter visionem, et tenebrae [?: prop- ] divinationem,

id est, privatus superiore ac regia veste. Item, quod Iohannes apostolus dicitur aufugisse nudus. item, quod Petrus Iohan. 21 dicitur nudus piscatus, eoque prosiliturus ad Dominum succinxerit se amiculo superiore, ut solemus cum honestis aliquibus aut dignioribus viris colloquuturi. Sic Iacobus secundo inquit: Si autem frater et soror nudi sunt. Item Christus: Nudus fui, et non vestivistis me. Eadem ratione dicitur Iob 22, Nudos spoliastis vestibus. Nudum aliquem abigere, fiebat poenae et ignominiae gratia. Sic minatur Deus Iudaeis sub forma mulieris, Ezech. 16 et 23, ac Hos. 2,

manebat super tabernaculum per dierum numerum, iuxta os Domini in castris residebant: id est, quando complures [?:-es ] manebat nubes, etc. In numero aliquid facere. 1. Paralip. 9: In numero inferebant vasa, et in numero educebant ea pro, certo numero dabant. Libro secundo Samuelis, capite secundo: Surrexerunt et transierunt in numero: id est, certo numero. Usque non numorum, Psalmo quadragesimo: Circum dederunt me mala usque [?:-n ] numerus: pro, innumera, donec tandem prae multitudine numerari nequiverunt, adeo creverunt.

per dierum numerum, iuxta os Domini in castris residebant: id est, quando complures [?:-es ] manebat nubes, etc. In numero aliquid facere. 1. Paralip. 9: In numero inferebant vasa, et in numero educebant ea pro, certo numero dabant. Libro secundo Samuelis, capite secundo: Surrexerunt et transierunt in numero: id est, certo numero. Usque non numorum, Psalmo quadragesimo: Circum dederunt me mala usque [?:-n ] numerus: pro, innumera, donec tandem prae multitudine numerari nequiverunt, adeo creverunt. [?: ] numerum rei

mutus, qui non aperitos suum: fui inquam quasi vir qui non audiat, et in cuius ore non sunt redargutiones. Te enim expectavi Domine, tu respondebis Domine Deus meus. Tribuitur obmutescentia etiam impiis, cum non habent quod dicant contra manifestam veritatem. Sic obmutescit Matthaei vigesimo secundo, ille qui carebat veste nuptiali. Sic iubet Paulus obturare os garrulis seductoribus, sermone veritatis. Et Petrus iubet, honeste et pie vivendo stultorum hominum ignorantiam obturare: 1 Pet. 2. Verum de hac voce etiam supra in [?:-u-us ] aliquid dictum est: et dicetur

laetas ac florentes notant: contraria autem, tristes ac adversas, ac veluti perditas, desperatasque Isaiae 24. Obscurata est omnis laeticia, migravit gaudium terrae. idem repetit proprie, quod dixerat prius figurate: perisse nimirum res secundas, et laeticiam inde orientem. Sic Ieremias Thren. secundo inquit: Quomodo obscuravit (vel nubificavit, id est, veluti nube quadam induit) Deus in ira sua filiam Zion, proiecit de caelo in terram decorem eius? pro, perdidit, vastavit et in summam calamitatem ac ignominiam redegit. Sic Iob 14 prolixe describuntur poenae ac interitus impiorum, per

obscurum, ut inde homines divinarent eos valde ieiunare, et praeterea de peccatis hominum dolere ac lugere. Contra Christus praecipit, lotione et unctione reddere in ieiunio nitentem faciem: id est, dissimulare sua ieiunia. Talis phrasis de rebus adversis, et summo omnium moerore, est etiam Nahum secundo. inquit enim, Omnes facies versae sunt in nigredinem. In obscuro aut caligine sagittare rectos corde, Psalmo decimo, ponitur pro clam ac insidiose parare eis exitium: idque tanta arte, ut neque praevidere telum, ac sibi cavere, neque etiam autorem suae calamitatis liquido nosse

[?:-sus ] est hac voce, vertens, Obsequii mei oblatio: pro ministerium, diaconia. Secundae Corinthiorum decimo, Paulus commodius hac voce usus est, [?: inquiens ] : Captivans omnem intellectum in obsequium Christo. tametsi in Graeco sit, in obedientiam. Philippens. secundo, pro sacrificio fidei, liturgia, posuit, Obsequium fidei vestrae. In fine eiusdem capitis, est liturgis, in officio Philippensium erga Paulum. ubi recte [?: d- ] Quod deerat, vestrum erga me obsequium, etc. OBSERVO verbum propemodum eodem [?:

Psalmo 139. alii, Formasti vertunt. vox sane magis obsidionem sonat. Videtur enim venire a zar, et non a iazar. Etiam supra, Iehuda erit in obsidione contra Ierusalem, Zachar. 12. scilicet, Ierusalem erit calix ebrietatis: id est, exitio. Venit civitas in obsidionem, Ieremiae quinquagesimo secundo, et 2 Reg. 24. pro, obsidio venit ad civitatem, vel in civitatem: hypallage est, de qua dictum est in Regulis Generalibus. Nunquid arbos est homo, ut fugiat ante te in obsidionem? Deut. 20. id est, arbores fructiferae sunt foris extra civitatem, semper sunt ac erunt in tua potestate:

peccati mors est. quod idem ferme est ac si dixisset, mortem esse poenam, aut etiam effectum peccati. OBSTRUERE, aut OBTURARE OS IMPIIS, est ita eis respondere, ut victi evidentia refutationis, nihil habeant quod vel verisimiliter contra blaterent. Sic CHRISTUS Matthaei vigesimo secundo obturat os Saducaeis, contra resurrectionem argutantibus. Sic et Paulus iubet Tit. primo, pseudoapostolis obturari os. Petrus porro, 1 cap. secundo iubet, manifesta innocentia ac

Sic CHRISTUS Matthaei vigesimo secundo obturat os Saducaeis, contra resurrectionem argutantibus. Sic et Paulus iubet Tit. primo, pseudoapostolis obturari os. Petrus porro, 1 cap. secundo iubet, manifesta innocentia ac vitae honestate impiis obturare aut obstruere os. Psal. 63, Obturabitur os loquentium mendacium: dicitur de potenti redargutione impiorum, damnantium pios, et excusantium impios ac impietatem: aut etiam negantium providentiam. Quod tunc fit, cum

] li mei, dum expectarem Deum meum. Iob 31. Si [?: ] viduae deficere feci: scilicet, longa expectatione [?: ] petitae, et tandem irritae. Dicuntur etiam [?: defic- ] oculi prae lachrymis: id est, ob perpetuum ac [?: nimi- ] ctum. Threnorum secundo. Idem est descendere [?: ] aquas, Threnor. tertio: Descendit in rivos [?: aqua- ] oculus meus. Et Ierem. decimotertio: Descendet oculus meus in lachrymam: id est, perpetuo fletu [?: de- ] ac defluit, et pene totus effluit et effunditur in

est haec eadem locutio [?: ] in praepositionibus Coram, Ante, in conspectu, et in nominibus, Bonum, ac Malum, ut hic eadem repetere non sit [?: ] cesse. Tribuitur alioqui non tantum hominibus, [?: ] et Deo, per anthropopathiam. 2 Samuelis vigesimo secundo: Reddidit mihi Dominus secundum iustitiam meam, secundum puritatem manuum mearum [?: ] oculis suis. Sic dicitur aliquis iustus in oculis suis, Iob. 36 simosecundo, Sapiens in oculis suis Proverbiorum, 3 quinto, ubi etiam plenius dicitur, et ingeminatur: [?: ]

vestrae, quia audiunt. id est, quia recte [?: ] spiritualiter, videtis, auditisque. Proverbiorum trigesimo: Corui eruent oculum contemnentem patrem. id est ipsum degenerem filium comedent. Solent alioqui plerunque primum cadaveribus oculos effodere. [?: ] Corinthiorum secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit. id est, quae nemo hominum vidit, aut audivit. In oculis solis: pro, coram sole, seu cernente sole. 2. Samuelis duodecimo: Dormiet cum uxoribus tuis in oculis solis huius. pro, spectante sole isto: id est, publice ac propalam. Mox addit: Tu

referre vel ad facere, vel ad maium. Placere in oculis alicuius: pro, alicui. Iosuae vigesimosecundo, Iud. decimoquarto. Haec est sapientia vestra in oculis populorum, Deut. 4. pro, coram exteris, vel apud exteras gentes, seu etiam ipsarum iudicio. Eadem significatio est 1. Corinthiorum secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit: id est, quae et qualia nemo mortalium suis oculis vidit, aut auribus audivit. Oculis multum affectus tribuuntur, quia per eos facillime in corde excitantur. magis enim movent ea quae videmus, quam quae audimus, aut alioqui sola cogitatione

et spirituali oleo, ac gaudio. Oleum effusum nomen tuum, Canticorum primo. pro, perinde spargitur laetus sermo de te, tuisque factis, sicut oleum optimum cum funditur, fragrantiam de se late emittit. Dixi vero supra, Odorem per metaphoram pro fama poni. Terra exaudit oleum, Oseae secundo, Dominus exandiet caelos, aut eis respondebit: caeli exaudient terram: terra exaudiet frumentum, vinum et oleum. pro, Deus faciet caelum efficax, bonasque in eo tempestates constituet. et caelum adhibebit tempestivos calores et humectationes, quibus riget ac tepefaciat terram. Unde

queri. ait enim, Num rudit onager iuxta herbam? pro, Ego non sine causa queror. sicut vulgo iactatur philosophica sententia, Nihil sine causa. Onager iuxta desiderium animae suae attrahit ventum: id est, suo arbitrio vivit, deliciatur et agit, pro libitu sua commoda captans et quaerens: Hieremiae secundo. Sic etiam Oseas videtur loqui capite 8 inquiens. Ipsi ascenderunt ad Assur ut on a ger solitarius sibi: pro, suo arbitrio, meque ipsorum domino neglecto quaesierunt sibi patronos, defensores, et amicos. Tales complures similitudines a proprietatibus onagri in Sacris literis petuntur.

Odisti omnes operantes iniquitatem. et Psalmo sexto: Discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Sed Christus Matthaei septimo usurpat hoc dictum etiam de hypocritis, qui foris non videntur in omnia scelera proiecti esse, sed potius iusti ac sancti. Tale est etiam, Peccatum operari: Iacob secundo. Si personam accipitis, peccatum operamini, etc. Operari opus Dei, aut Domini: id est Deo gratum, et ad gloriam ipsius plurimum faciens: primae Corinthiorum decimosexto. Timotheus operatur opus Domini, sicut et ego. pro, totus est deditus promovendo regno, religioni ac

[?:-ente ] . Opus fortitudinis. Esther decimo: Omne [?: o-- ] fortitudinis ac potentiae eius: pro, quicquid [?: forti- ] et potenter gessit. Opus, pro operis effectu, [?: meri- ] aut etiam praemio non raro ponitur. Isaiae trigesimo secundo, Erit opus iustitiae pax, et opus iustitiae tranquillitas, et securitas usque in seculum. id est, effectus, quia iustitia Messiae nobis pacem, tranquillitatem ac securitatem perpetuam pariet. Eccles. octavo: Quibus contingit tanquam opus, impii. id est, praemium aut poena. Sic Ruth

ministerium templi. Homo faciens opus, pro eo qui industrie et feliciter peragit sua opera: primo Reg. 11. Videns iuvenem, quod faciens opus erat: id est, industrius in exequendis mandatis et negociis. Facientes opus, pro operariis: secundo Paralip. 24, et 34. Facientes opus regis: Esther 9. id est, procuratores aut ministri regii. Facere in opere, pro operari: Nehem. primo. Altera pars iuvenum faciebat in opere: pro, operabatur. Facere aliquid in opere suo, est vertere in suum usum aut opus. primo Samuelis

tollet, et faciet in opere suo. id est, illis sua opera operabitur. Facere opus in aquis. Psalmo 107. Qui faciunt opus in aquis multis: pro, negociantur, navigant in mari. Opus olivae mentietur, Habacuc tertio. pro, infeliciter provenietiam oleae. Opus multum fuit ei in urbibus Iehuda: secundo Paralip. vigesimoseptimo. pro, magno labore ac sumptu munivit urbes Iehuda. Deo praeparantur opera, 1 Sam. 2 pro a Deo fiunt, diriguntur et constabiliuntur magnifici effectus: ille solus magnas res gerit. Operari pro domo sua: id est, sibimet, suaeve familiae. Gen. 30. Quando

ut credo, deduci posset. Interpellatio, ἐντευξις, videtur esse precatio pro alio facta. Ideo tribuitur Romanorum octavo, Spiritui sancto, pro nobis interpellanti: et Christo mediatori, pro nobis intercedenti, valde saepe. Paulus primae Timothei secundo, iubet fieri pro omnibus hominib προσευχὰς, δεήσεις, ἐντεύξεις, εὐχαριστείας: quae solentuertere, orationes, deprecationes, postulationes, et gratiarum actiones: novem vocum acervum proculdubio Paulus non temere

fumum ac suffimentum de incenso sursum in caelum ad Deum ascendere. Oratio vertitur in peccatum. id est, magis irritat quam placat orantem: Psalmo 109. Impiorum praestantissima opera fiunt summa peccata, si cut oratio Pharisaei in templo. Orationem venire ad habitaculum Dei, in caelum: secundo Pralip. 30, pro exaudiri, ut textus ipse se exponit: Exaudita est vox eorum, et venit oratio eorum ad habitaculum sanctitatis eius. Noctu canticum eius mecum, et oratio erit Deo vitae meae: Psalmo 42. pro, ad Deum autorem vitae, meque quotidie vivificantem. Ego oratione mea ad te, tempus

coniuge. Genes. vigesimoseptimo: Quare orbabor ambobus filiis die una? Deuteronomii trigesimosecundo, Foris orbabit gladius: id est, hostes occident tuos, quos extra civitatem reperient. Terra orbans, secundo Reg. secundo: id est, insalubribus aquis necans incolas. Sagitta eius quasi orbantis, non revertetur ulla vacua: Ier. 50. id est, strenue interficientis suos hostes, eorumque parentes liberis, et liberos parentibus orbantis. Alii vertunt, Prudenter agentis: id est, scite et certo

Genes. vigesimoseptimo: Quare orbabor ambobus filiis die una? Deuteronomii trigesimosecundo, Foris orbabit gladius: id est, hostes occident tuos, quos extra civitatem reperient. Terra orbans, secundo Reg. secundo: id est, insalubribus aquis necans incolas. Sagitta eius quasi orbantis, non revertetur ulla vacua: Ier. 50. id est, strenue interficientis suos hostes, eorumque parentes liberis, et liberos parentibus orbantis. Alii vertunt, Prudenter agentis: id est, scite et certo sagittantis, ne

ac veluti substantiam totius illius negocii Deus ordinavit promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo, observetur et illud in in hoc dicto, quod licet ita videatur sonare, quasi [?: persequu- ] res sciverint Dei ordinationem ac consilium, idque exequi stu duerint, et ad id convenerint ac conspiraverint: tamen id solum ad ipsum factum pertinet, non ad illam circumstantiam

mysterium Evangelii. Vicinum huic est, quod Psalmo 51 orat David, inquiens: Domine labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. id est, da mihi alacrem animum, et studio te celebrandi flagratem, et simul ipsam etiam facundiam. Talis quaedam vis huius vocis esse videtur 1 Samuelis secundo: Dilatatum est os meum super inimicos meos. id est, Deus beneficiis ac spiritu suo ita me exhilaravit, animavit, tantumque etiam piarum cogitationum dedit, ut habeam quod respondeam adversariis meis, iactem ac glorier contra eos, qui mihi prius ut sterili et a Deo punitae insultarunt.

Ezechielis trigesimo tertio id est, sermone suo subsannant et exagitant miseros. Ex ore tuo iustificaberis et condemnaberis, et ex [?: ] tuo te iudico, Lucae decimonono. id est, sermone [?: ] Non est inventus dolus in ore eius, Isaiae quinquagesimotertio, et 1 Petri secundo. id est, sermone suo nihil falsi, nihil impii, multo minus fraudulenti dixit. [?: ] re devorabunt Israelem, Isa. 9 pro, avidissime, totoque affectu. Vicinum huic est, licet aliquanto ulterius ineffectus descendat, quando significat mandatum: quod admodum crebrum est, ut in

autem acceptae duo aut tres primarii sunt usus eius rei. primum, in distendendo tentorio circum quaque pax illi terrae infiguntur, ad quos alligantur funes distendentes tentorium. Inde crebra est mentio paxillorum et [?: funium ] , item paxillorum tabernaculi, in Sacris literis. Secundo iubentur Israelitae Deut. 23, gestare paxillum in baltheo. id est, acuminatum lignum, quo egesta stercora terra obruerent. Postremo paxillus, aut clavus, vel ligneus vel ferreus, infigebatur parieti, ut in eo variae res quotidiano usu necessariae suspenderentur, quo, cum opus eis

suae iactet, qui foris videtur specie, sanctitate, titulis ac dignitate fulgere: cum intus sit [?: ple- ] spurcicia, errorum, ac impietatis, aut etiam lupus rapax. Sic usurpat hanc vocem Paulus contra impium Pontificem, Actorum 23 inquiens: Percutiet te Deus paries dealbate. Secundo, paries ruinosus dicitur de impiis, qui perin de transeuntium exitio, praesertim si quis ea innitatur, insidiantur. Psal. 62: Quousque insidiabimini hominibus, interficere conamini sicut paries inclinatus, et maceries impulsa? Tertio, parietem ruinosum linire, est, tum falsam

praeteritionem, aut transilitionem significat: sed improprie plura habet significata. Primum enim significat ipsum angeli Dei transitum, aut transilitionem, qui interficiendo Aegyptiorum primogenita, transilivit, seu non adiit nec attigit domos Iudaeorum, ipsosque Iudaeos. Sic Exo. 12 usurpatur. Secundo, significat ipsum agnem paschalem, tunc et postea in memoriam tanti beneficii Dei mactatum et comesum. Tertio, illos dies festus, praesertim primum. Quarto, totam illam [?: celebrit-- ] et observatione. Postremo, Paulus etiam pro ipso Christo usurpat, qui per illum paschalem

filius Nahor, cum esset nepos eius ex Batuele filio. Sic et Abraham dicitur esse pater Levi, Hebr. 7. Sic Iacobus Gen. 31, vocat Abrahamum patrem suum: Nisi Deus patris mei Abraham. Sic Dan. 5. Nabuchodonosor dicitur pater Belsazer: cum fuerit pater Evilmerodachi, evius filius fuit Belsazer. Secundo, valde multas metaphoricas significationes habet. Ponitur enim pro authore aliquorum, Gen. 4, Iabal fuit pater habitantiam tabernacula, Iubal fuit pater canentium cithara. Possis dicere, significare doctorem. Significat eum, unde aliqui originem trahunt. Gen. 22. Kamuel fuit pater

moriendo associabere tuis maioribus, tum corpore in eadem sepulchra maiorum posito, tum anima in sinum Abrahae translata. Sic aliqui putant patrem Ioseph vocari Heli, cum fuerit eius socer. Deus dicitur pater piorum, multiplici ratione. Primum, quia ex semine eius nascuntur, ut Scriptura loquitur. Secundo, quia sunt membra unigeniti filii eius: Caro de carne eius, et os de ossibus. Tertio, quia eos sibi adoptat in filios. Quarto, quia eos paterno amore, officiis ac beneficiis fovet. Quinto, quia instaurata in eis imagine Dei, eum aliquo modo repraesentant, eique similes sunt. Sexto,

agnoscit in corde nostro, eoque clamat Abba pater: et spiritui nostro testimonium praebet, quod filii Dei simus. Christus Ioan. 8 dicit, diabolum esse patrem impiorum, et mendacem. Pater ergo ille impiorum est multipliciter. Primum, quia dominus ac gubernator eorum factus est post lapsum. Secundo, quia eos ex imagine Dei in suae horrendam larvam transmutavit, et veluti infuso infernalem fermento ex caelesti massa in suam veluti transformavit, aut transelementavit, perinde ac si dulcem massam in fermentum, salutarem cibum in venenum, optimum vinum in acetum aut vappam, et auream

pacem habemus. Sic accipitur in Hymno angelorum, Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus. Per Christum enim et Deo sua gloria, et homini vera pax cordis, ac cum Deo, restituitur. Sic opinor intelligendum esse etiam dictum Pauli, Sensus carnis mors est, sensus autem spiritus vita et par. Secundo, est etiam alia spiritualis pax, qua freti Deo, eique obedientes, crucem eius patienter ferentes, [?:-c ] in ipso acquiescentes, non metuimus adeo in commoda mundi, dicentes: Si Deus pro nobis quis contra nos? aut, Quid faciet mihi homo? Nec aliis irati [?:-t ]

aliter explicant: nempe ut qui semel reconciliati sunt Deo, pacem istam [?: co-nt ] , vitantes scilicet peccata, et iustitiam colentes: quae de ipsa interpretatio, quamvis piam sententiam gignat, tamen est ἀπροσδιόνυσος. Alii ergo de secundo genere pacis haec accipiunt, et legunt ἔχωμεν habeamus: quasi nos fide iustificatos Paulus ad mutuam pacem colendam hortetur, quae etiam interpretatio ad scopum Apostoli non pertinet. Superest tertia concordiae species, quum quispiam animi

Exod. 34, qui aufers iniquitatem, Deuteronomii quinquagesimo quarto, Non feret iniquitatem vestram, et peccata vestra. Iob 13, Quantas habeo iniquitates et peccata, etc. Esaiae quinto, Vae qui trahitis iniquitatem in funibus vanitatis, etc. Esa. quadragesimo secundo, Praebuisti mihi laborem in iniquitatibustuis. Ego sum qui deleo iniquitates tuas propter me. Esaiae quinquagesimo, In iniquitatibus vestris venditi estis, etc. Oseae duodecimo, Nec invenietur in cunctis laboribus meis vel iniquitas, vel peccatum. Psalmo

creatura omni momento integerrime praestare: si non facit, retinet quasi alienum quoddam aes invito domino, contra omne ius ac fas, eoque illi moles debiti veluti foenoris cuiusdam vehementissime cumulatur. Talis vero, ut dixi, debitae obedientiae non persolutio, sunt proprie nostra peccata. Secundo peccata nostra vocantur Debita, quia etiam debent Deo persolutionem poenae pro tot admissis culpis: quam persolutionem dum differimus, cumulamus nobis debitum, et (sicut Paulus loquitur) iram, in die irae. Sunt igitur peccata nostra vere debita quaedam, idque (uti ostensum est) duplici

deus peccatores non exaudiat. id est, scelratos ac impios, dataque opera peccantes. Sic accipiendum videtur Peccatoris vocabulum et in illo Romanorum quinto, Cum adhuc peccatores essemus. Christus pro nobis mortuus est: id est, cum toti vitiosi ac in peccatis submersi essemus. Sic Galat. secundo, Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores. id est profani, perditi, et a Deo alienati. Sic 1. Timoth. 1, Sciens quod iusto non sit lex posita, sed iniustis et impiis, peccatoribus, homicidis, etc. Sic Iac. 4, Appropinquate Deo, mundate manus peccatores. 1. Pet 4.

peccato populi tui. Tale est illud Isaiae 1. Quod peccata rubent, et contra albent cum condonantur. id est ipse peccator est immundus: et contra purus fit per condonationem, cum sanguine Christi lavatur. Portare peccatum, aliquando significat luere poenas de peccato admisso. Levit. vigesimo secundo. Ne portent peccatum propter illud. In Hebraeo est verbum נשא Nasa, quod etiam condonare peccatum significat. Tollere peccatum. est amovere, auferre, praestita compensatione, et iustitia. 1. Ioan. 3. Christus apparuit, ut peccata nostra tolleret.

Psal. 135 repetitur: Dominus elegit sibi Iacobum, Israelem in peculium suum. Utitur et Paulus hac voce Tit. 2 inquiens: Qui dedit semetipsum pro nobis, ut redimeret nos ab omni iniquitate, et purificaret sibi ipsi populum peculiarem, studiosum bonorum operum. Item D. Petrus primae secundo: Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus in acquisitionem, ut virtutes eius praedicetis. Habet Paulus vocabulum περιουσίας, Petrus autem περιούσεως: quae voces ut melius

Pecus , aut rem pecuariam facere, est vacare rei pecuariae. Ezechielis trigesimo octavo: Pecoris conculcatio, id est, depastio. Isaiae septimo: Erunt agri in immissionem bovis, et conculcationem pecoris: id est, illuc propellentur pastum armenta et greges. Simile est illud Zophoniae secundo. Erit regio maritima in habitacula caularum pastorum. et septa pecudum. Pecoris viri, est idem quod pastores. Genesis quadragesimo sexto: Illi autem homines pastores ovium. nam homines pecoris sunt. Pecudes manus Dei, aut pascua eius. Psalmo nonagesimo quinto: Nos populus pascuae

per vitam, per seculum: pro, in. Homerus dixit ἀμβροσίην διὰ νύκτα, per ambrosiam noctem: id est, noctu, aut in nocte. Sic Gal. 4. Scitis quod per infirmitatem carnis vobis evangelizavi primum. id est, in magna imbecillitate. Romanorum secundo: Naturalis circumcisio damnabit te per literam et circumcisionem transgressorem legis. id est, existentem auditorem Scripturae, et circumcisum. Haec significatio diligenter observanda est, propter quaedam obscura loca: ut est ille locus primae Corinthiorum tertio, Ipse autem servabitur

tertio est obscurus: In arca paucae, hoc est octo animae sunt servatae per aquam. hoc est, in aqua, aut in diluvio, seu ex aqua ac diluvio. Sic Latini aliquando dicunt, Per medium ignem: pro, ex ipsomet incendio, aut per medias aquas seu fluctus. Sic posset exponi etiam illud primae Timothei secundo: Servabitur et mulier per liberorum procreationem, si manserit in fide. id est, in procreatione, vel procreando liberos, seu in coniugio. Sic et secundae Corinthiorum quinto. Oportet omnes comparere ante tribunal Christi, ut omnes recipiant quae per corpus. id est, quae in corpore, seu

si manserit in fide. id est, in procreatione, vel procreando liberos, seu in coniugio. Sic et secundae Corinthiorum quinto. Oportet omnes comparere ante tribunal Christi, ut omnes recipiant quae per corpus. id est, quae in corpore, seu hac vita, egerunt. INTER, videtur valere secundae Timothei secundo, Quae audisti a me per multos testes: id est, IN aut inter multos, coram quibus tibi quasi solenniter, et veluti cum quadam protestatione, commendavi depositum verae doctrinae, optima fide custodiendum et propagandum. CUM, secundae Corinthiorum secundo: Scripsi vobis

INTER, videtur valere secundae Timothei secundo, Quae audisti a me per multos testes: id est, IN aut inter multos, coram quibus tibi quasi solenniter, et veluti cum quadam protestatione, commendavi depositum verae doctrinae, optima fide custodiendum et propagandum. CUM, secundae Corinthiorum secundo: Scripsi vobis PER multas lachrymas. id est, cum multis lachrymis, aut inter lachrymandum. Vicinum est hoc exemplum praecedenti significationi. Sic mox sequenti capite, Si id quod aboletur, fuit per

Vicinum est hoc exemplum praecedenti significationi. Sic mox sequenti capite, Si id quod aboletur, fuit per gloriam: id est, in vel cum gloria, aut gloriosum. POST, non raro denotat: verum adeo nota Graecae vocis significatione, ut Latinae versiones eum Graecismum non retinuerint. Marci secundo, Et rursus per dies intravit in Capernaum. Marci 14, Et per tres dies reaedificabo illud. id est, post tres dies. Act. 24, Per plures annos: pro, post plures annos. Gal. secundo, Postea per 14 annos rursus ascendi Ierosolymam. id est, deinde post 14 annos. Secundae Thes. secundo,

denotat: verum adeo nota Graecae vocis significatione, ut Latinae versiones eum Graecismum non retinuerint. Marci secundo, Et rursus per dies intravit in Capernaum. Marci 14, Et per tres dies reaedificabo illud. id est, post tres dies. Act. 24, Per plures annos: pro, post plures annos. Gal. secundo, Postea per 14 annos rursus ascendi Ierosolymam. id est, deinde post 14 annos. Secundae Thes. secundo, Rogamus vos PER adventum Iesu Christi. ubi omnes vertunt illud Graecum ὑπέρ praepositione PER? cum potius in sua nativa significatione

Marci secundo, Et rursus per dies intravit in Capernaum. Marci 14, Et per tres dies reaedificabo illud. id est, post tres dies. Act. 24, Per plures annos: pro, post plures annos. Gal. secundo, Postea per 14 annos rursus ascendi Ierosolymam. id est, deinde post 14 annos. Secundae Thes. secundo, Rogamus vos PER adventum Iesu Christi. ubi omnes vertunt illud Graecum ὑπέρ praepositione PER? cum potius in sua nativa significatione intelligendum ac vertendum esset DE, sicut solus Luth. in Vulgari convertit. Indicat enim ibi Apostolus materiam

falces ac vomeres commutandi praedicuntur, summa spiritualisque pax regni Meschiae praenunciatur. PERCUTERE, alias debellare, alias occidere Hebraeis significat. Iosuae septimo: Tria milia virorum ascendant, et percutiant Hai. id est, expugnent civitatem et interficiant cives eius. Secundo Sam. decimoquinto, Ne percutiat civitatem gladio. id est, omnes incolas. Genesis trigesimosexto: Qui percussit Madian in campo Moab. id est, cecidit. Iosuae decimotertio: Sion, quem percussit Moses. pro, expugnavit, debellavit. primo Samuelis trigesimo: Et percusserunt Ziglag, et

id est, omnes incolas. Genesis trigesimosexto: Qui percussit Madian in campo Moab. id est, cecidit. Iosuae decimotertio: Sion, quem percussit Moses. pro, expugnavit, debellavit. primo Samuelis trigesimo: Et percusserunt Ziglag, et combusserunt eam igni. id est, expugnarunt et everterunt. Secundo Samuelis septimo: Percussit Moab, et mensus est eos funiculo. id est, pro suo arbitrio trucidavit et spoliavit. Percussit Philistaeos a turre custodum usque ad civitatem munitam: secundo Regum decimoseptimo. pro, expugnavit tam parva oppidula, quam magnas urbes. Percutiam pastorem, et

Samuelis trigesimo: Et percusserunt Ziglag, et combusserunt eam igni. id est, expugnarunt et everterunt. Secundo Samuelis septimo: Percussit Moab, et mensus est eos funiculo. id est, pro suo arbitrio trucidavit et spoliavit. Percussit Philistaeos a turre custodum usque ad civitatem munitam: secundo Regum decimoseptimo. pro, expugnavit tam parva oppidula, quam magnas urbes. Percutiam pastorem, et dispergentur oves: Zach. decimotertio. Matthaei 26. pro, interficiam. Percutere in omni termino. secundo Reg. 10. Percussitque eos Azael in omni termino Israelis. id est, passim in

et spoliavit. Percussit Philistaeos a turre custodum usque ad civitatem munitam: secundo Regum decimoseptimo. pro, expugnavit tam parva oppidula, quam magnas urbes. Percutiam pastorem, et dispergentur oves: Zach. decimotertio. Matthaei 26. pro, interficiam. Percutere in omni termino. secundo Reg. 10. Percussitque eos Azael in omni termino Israelis. id est, passim in omnibus finibus ac partibus eos cecîdit et subiugavit. Percutere foedus, Latina phrasis est, quia victima in sanciendo foedere feritur. Hebraei dicunt, excindere כרת

quo promissiones confirmari solent. Percutere percussione non recedente: id est, [?: p-ga ] perpetua. Percutientem populos in percussione non recedente: Isaiae decimoquarto. Percutere aliquem in terram est ita percutere, ut concidat exanimis, interficere. 2 Samuelis secundo: Ut quid percutiam te in terra? id est, cur praebebis causam, ut te interficiam? Percutere pectus, aut tundere, dolentium ac poenitentium gestus est, Lucae decimooctavo et vigesimotertio. [?: V-de ] adhuc caeremoniola apud Papistas est, ut pectus ac faciem tribus digitis

] â iusto duriter, quam ab impio amantissime tractari. Percussione tollam a te desiderium oculorum tuorum, zechiel. 24. id est, repentina morte, non praecedente morbo, sed divina plaga tibi adimam uxorem. Cor [?: p- ] aliquem: id est, conscientia eum graviter accusat. secundo Samuelis 24: Et percussit cor Davidem, postquam numeravit populum. Sic etiam in praecedente libro, Capite vigesimo quarto, dicitur cor percussisse Davidem, quod absciderit fimbriam vestis Saulis. Sic et Paulus primae Corinthiorum octavo inquit, [?: Pe- ] entes conscientias

alii verterunt corrumpo: quare et de multis huius vocis Hebraismis supra in voce Corrumpo dixi. Perdere ad terram, est idem quod percutere ad terram, ut prius dixi: Iudicum vigesimo: Perdiderunt de Israel ad terram viginti milia. pro, occidendo prostraverunt. Perdere ad consumptionem. secundo Paralip. duodecimo, Non ad perdendum ad consumptionem: pro, non disperdat prorsus. Etiam illud usque ad perditionem, Numerorum vigesimo quarto. id est, etiam illud peribit. Perdere multum bonum, Eccles. nono: At peccator unus perdit bonum multum. id est, multa mala ac incommoda

id est, multa mala ac incommoda attrahit sibi ac aliis. Perditione perdere, Nehem. primo. id est, valde peccare: subintelligunt viam Domini. inquit enim, Perdendo perdidimus, aut corrumpendo corrupimus tibi, et non custodivimus praecepta, iudicia ac caeremonias, quas praecepisti. Sic Iud. secundo: Revertebantur, et perdebant aut corrumpebant (scilicet vias Domini) magis quam patres eorum. id est, post semel actam poenitentiam relabebantur subinde ad tetriores idololatrias. Vas perditum: Psalmo trigesimoprimo, pro re quae iam quasi extrarerum naturam est. Oblivioni, inquit,

producentur. Ieremiae decimooctavo: A tergo, et non facie inspiciam eos in die perditionis eorum. secundae Petri tertio: Caelum et terra servantur in diem iudicii et perditionis impiorum. id est, ad extremam diem iudicii et poenae, quando omnia igne exurentur. Eadem locutio est et Abdiae secundo. Ignis usque ad perditionem comedet, Iob trigesimoprimo. id est, donec omnia absumat. Perditio aliquando ponitur pro ipsa morte, aut potius pro inferno. Iob vigesimosexto: Nudus est infernus coram eo, et non est tegmen perditioni. Et mox vigesimooctavo: Perditio et mors dixerunt,

de angelo percussore, Exodi duodecimo, unde forte haec locutio sumpta est. Filius perditionis vocatur a Christo Iudas, Ioan. decimo septimo: quia sit iam exitio debitus, ac ob suum scelus destinatus. sic Latini servum poenae dicunt, de damnatis ad supplicium. Porro secundae Thes. secundo multo significantius Antichristus nominatur homo peccati, et filius perditionis, nempe quod sit author ac promotor peccati, et aeterni exitii infinitarum animarum: sicut ipsius proprium Ius dicit, quod infinitas animas cateruatim ad infernum secum trahat, aeterno supplicio puniendas,

Perditio eorum non dormitat. pro vicina est, accelerat. Hebraeorum decimo: Nos non sumus subtractionis ad exitium, sed fidei ad animae salutem. id est, non deficimus a Christianismo, veraque salute, ut ea ratione nobis aeternum exitium accersamus. Sectae aut haereses perditionis: secundae Petri secundo. pro, sectae pestilentes, ac perniciosae hominibus, etc. PEREGRINUS, in Sacris literis significat non tantum eum, qui extra suam patriam vivit: sed etiam plerunque aliquid triste ac aerumnosum in se includit. Solent enim peregrini plerunque miseri ac aerumnosi

triplici ratione peregrini esse. Primo, quia hic non habent permanentem civitatem, sed futuram ac caelestem quaerunt. existentes enim in hoc corpore, peregrinantur a Domino (secundae Corinthiorum quinto) et ab illa caelesti Ierusalem, cuius sunt cives ac domestici sanctorum, imo et filii Dei. Secundo dicuntur peregrini, quia haec terra ac mundus non ipsorum proprius est, sed utuntur eo aliquandiu ex beneficio Dei. Sic dicit Deus Levitici vigesimoquinto: Mea est terra, vos enim estis peregrini et

Peregrinabitur lupus apud agnum, Isaiae undecimo: pro, cohabitabit, versabitur cum eo amice. Sic Ieremiae quadragesimo nono: Non habitabit ibi vir, nec peregrinabitur in ea filius hominis. Genesis vigesimo Abraham peregrinatus est in Gerar. id est, ibi vixit. Iacob quoque. Genesis trigesimo secundo, peregrinatus dicitur esse cum Laban. id est, cum eo moratus, aut habitasse. Denique Psalmo sexagesimo primo dicitur: Peregrinabor in tentorio tuo per multa secula. id est, vivam in Ecclesia, ac cura protectioneque tua in hac vita: in altera vero, in aeterna gloria. Exodi duodecimo:

ac cura protectioneque tua in hac vita: in altera vero, in aeterna gloria. Exodi duodecimo: Cum peregrinabitur apud te peregrinus. id est habitabit, versabitur. Idem valet peregrinari in medio alicuius populi, Iosuae vigesimo, et alias. Peregrinari ubi potes: id est, peregre vivere. secundo Regum octavo dixit Helisaeus ad mulierem, cuius filium excitaverat. Peregrineris ubicunque poteris peregrinari, quia Dominus vocavit famem. id est, abi et vive aliquandiu alibi extra Iudaeam, ubicunque tibi se aliqua tolerabilis conditio aut occasio vivendi offeret, quia DEUS puniet hanc

auri: 2. Par. 4, Ipsum erat perfectiones auri. id est, aurum purissimum. Lapis perfectionis, seu integritatis: Deuter. 27, significat non sectum, sed ut est naturaliter existentem. At 1. Reg. 6 videtur significare lapides ut primum in latomiis excisi et secti fuerunt ut non oportuerit eos secundo inter aedificiendum circumcidere. Perfectio decoris, pro consummata pulchritudine. Psal. 50: Ex Zion perfectione decoris Deus resplenduit. Perfectio et rectitudo custodiant me, quoniam speravi in te: Psal. 25. id est, Faxit Deus ut perpetuo sim sincerus et

10, 16: lib. 2 Paral cap. 19: Iob 32, 34: Proverb. 18, et 24. Locus Iobi est perspicuus. Tanto minus ei qui non accipit personam principum, neque agnoscitur dives coram paupere. Tribuitur haec phrasis etiam parrhesiae aut libertati sinceri ac constantis doctoris. Matthaei vigesimo secundo, Marci duodecimo, et Lucae vigesimo, dicunt Pharisaeorum discipuli ad Christum: Recte doces, non curas quenquam, nec in faciem cuiusquam respicis. Hoc enim munus est veri doctoris, ut libere doceat, et arguat omnes de peccato, sive irascantur, sive probent potentes. Haec laus etiam

Christo tribuitur. Actorum decimo dicit Petrus, Deum omnes vere credentes, ex quacunque gente sint, recipere et amare, nec esse personarum acceptorem. In eodem sensu et usu usurpatur haec locutio ad Ephes. sexto, et Collossenses tertio. Sed primae Petri primo, perinde ut et Romanorum secundo, de severo Dei iudicio accipitur. Porro Galatis secundo dicit Paulus, se nihil moveri priori dignitate ac nomine Petri, ac aliorum, et quod illi coram cum Christo versati fuerint. nam Deum ad talia externa non alligare gratiam, ac dona sua. Iacobus capite secundo accusat quosdam

omnes vere credentes, ex quacunque gente sint, recipere et amare, nec esse personarum acceptorem. In eodem sensu et usu usurpatur haec locutio ad Ephes. sexto, et Collossenses tertio. Sed primae Petri primo, perinde ut et Romanorum secundo, de severo Dei iudicio accipitur. Porro Galatis secundo dicit Paulus, se nihil moveri priori dignitate ac nomine Petri, ac aliorum, et quod illi coram cum Christo versati fuerint. nam Deum ad talia externa non alligare gratiam, ac dona sua. Iacobus capite secundo accusat quosdam Christianos, quod non ex aequo complectebantur fratres pauperes

perinde ut et Romanorum secundo, de severo Dei iudicio accipitur. Porro Galatis secundo dicit Paulus, se nihil moveri priori dignitate ac nomine Petri, ac aliorum, et quod illi coram cum Christo versati fuerint. nam Deum ad talia externa non alligare gratiam, ac dona sua. Iacobus capite secundo accusat quosdam Christianos, quod non ex aequo complectebantur fratres pauperes ac praepotentes. Iudas in sua Epistolaait, seductores admirari ac colere personas potentum lucri gratia. Haec de significationibus harum locutionum. Illud autem alibi prolixe dictum est, falso ex prava

esse in pedibus alicuius: id est, pedes eius, eumque sequi. Deut. [?: ] . Et deglutivit universam substantiam, quae erat in pedibus eorum. id est, eorum armenta et greges. Venire in pede alicuius, eandem vim habet. 2. Samuelis decimoquinto: Viri qui venerant in pede eius de Gath. secundo Samuelis undecimo, Egressus est rex David, et universa familia in pedibus eius: id est, secuta est eum, ministrans illi. Vocare ad pedem suum, est vocare ut se sequatur Isaiae 41. Qui vocavit ab oriente iustitiam, vocavit eum ad pedem suum. id est, Deus evo cavit ab oriente Cyrum, ut

Eo quod plausisti manu, et percussisti pede, et gavisus es in omni contemptu tuo ex animo super terram Israelis. Ponere pedes alicuius sicut cervorum 2. Samuelis 22 pro, efficere valde velocem. Eadem locutio est Habacuc 3. Prohibere pedem ne sit discalceatus, et guttur a siti: Hieremiae secundo. Tardant pedes quadrigarum: id est, equorum trahentium quadrigas, Iudicum quinto. Tegere pedes est exonerare ventrem: quia in illa flexione crurum et foemorum, vestis quae antea vix genua attingebat, terram usque pertingit. Iudicum 3. 1. Sam. 24. Corruere ad pedes alicuius, est ei

castigare. Isaiae septimo: Radet Dominus novacula conducticia caput, et pilos pedum. id est, summos ac infimos Israelitas per hostes puniet, et ex regione suoque loco amovebit. Pedibus alicuius aliquid subiicere, est ipsi subiicere, seu in eius potestatem redigere. Psalmo 8, et Hebraeis secundo: Omnia subiecisti sub pedibus eius. Cadent subtus pedes meos, Psalmo decimo octavo. Dominus conteret Satanam sub pedibus vestris: Romanorum decimosexto: Threnorum tertio. Sic ponere aliquos scabellum pedum alicuius: Psalm. 110. Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Quod

tenuium. Dominus lavat pedes Apostolorum, Iohannis decimotertio: quod multiplex mysterium in se continet. Primum indicat, Dominum venisse non ut nos ei ministremus, sed ut ipse nobis: idque in omnium foedissimo et difficillimo ministerio, nempe in extergendis nostris spiritualibus sordibus. Secundo ostendit, neminem esse tam mundum, et ab omnibus peccatis alienum, quin si Dominus velit intrare in iudicium cum eo, et iniquitates eius observare, ut loquitur Scriptura, plane actum sit de eo. Tertio, exemplo suo docet, quod nos quoque perinde proximo nostro etiam in infimis officiis

ad Deum ac sanitatem regrediens, dicitur reversus, et ipsa poenitentia Thesuba, quasi quaedam pia salutarisque reversio ac regressio ad Deum conditorem, a quo impie defecerat: sicut haec ipsa res ac vocabulum depingitur in reversione perditi filii ad patrem benignissimum, Lucae decimoquinto. Secundo, Graeca vocabula sunt duo potissimum, quibus poenitentia notari videtur: nempe μετάνοια et μεταμέλεται, quae explicare operaeprecium fuerit. Μετανοία

Dei: 2. Paralip. 7. Converti et quaerere Dominum, Hoseae 3. Reverti de via sua pessima, 3. Reg. 13. Ierem. 18. Revertatur unusquisque a via sua mala. Ezek 18, Convertatur a viis suis. Item: Si avertit se impius ab impietate sua, quam operatus est. Poenitentiam agere a viis suis pessimis: secundo Paralipomenon septimo. Redire ad Deum, Hoseae undecimo. Reverti ad Dominum in omni corde suo, et in tota anima sua, et universa virtute sua: quarto Regum vigesimotertio. Reverti ad Dominum Deum suum: Iud. quinto: Thren tertio, Scrutemur vias nostras, et quaeramus, et revertamur ad

Redire ad Deum, Hoseae undecimo. Reverti ad Dominum in omni corde suo, et in tota anima sua, et universa virtute sua: quarto Regum vigesimotertio. Reverti ad Dominum Deum suum: Iud. quinto: Thren tertio, Scrutemur vias nostras, et quaeramus, et revertamur ad Dominum. Humiliari. capitibus secundo Paralipomenon duodecimo et trigesimosecundo. Declinare a malo, Psalmo trigesimoseptimo. Nonnunquam etiam novam obedientiam complectitur: ut Actorum vigesimo, Testificans Iudaeis et Graecis eam quae est erga Deum poenitentiam. secundae Petr. 3, et Ezech trigesimotertio. Deus non

a malo, Psalmo trigesimoseptimo. Nonnunquam etiam novam obedientiam complectitur: ut Actorum vigesimo, Testificans Iudaeis et Graecis eam quae est erga Deum poenitentiam. secundae Petr. 3, et Ezech trigesimotertio. Deus non vult ullum perire, sed omnes ad poenitentiam progredi. Apocalypsis secundo: Poenitentiam age, et priora opera facito. Interdum etiam magis beneficia aut effectus seu bona poenitentiam consequentia, quam ipsam poenitentiam notare videntur. Hebraeorum duodecimo: [?: Poenitenti- ] cum non invenit. id est, nihil ei profuit sera poenitentia, non

id est [?: ] na poenitentiam consequentia, nempe [?: reconciliati- ] cum Deo, et Spiritum sanctum. Actorum undecimo: Num igitur etiam Ethnicis Deus dedit poenitentiam ad salutem? id est, num eos Deus recipit in Ecclesiam et adoptat sibi in filios? secundae ad Timotheum secundo: Cum lenitate erudito adversarios, si forte eis Deus dederit poenitentiam ad cognitionem veritatis. Poenitentiam vocat hic Apostolus, illam Dei gratiam ac beneficium, quo nos trahit aut convertit ad veram religionem ac pietatem. ¶ Duplicem solent facere quidam poenitentiam: aliam Iudae

ex quo tantopere corruptus est, non censere inter creaturas suas. Ac si diceret: Non est hoc opus meum, non est homo ille qui ad imaginem meam formatus, et tam egregiis dotibus a me ornatus fuerat: hunc degenerem et adulterinum pro meo iam ignoscere dedignor. Huic affine est, quod de tristicia secundo loco ponitur: nempe atrocibus hominum peccatis non secus Deum offendi, quam si letali dolore cor eius vulnerarent. Subest igitur tacita antithesis inter naturam integram, qualis a Deo condita fuerat: et corruptionem, quae ex peccato orta est. Deus itaque ut effectus penetret in corda

ut eatis in Aegyptum. Significat haec locutio firmum habere propositum aliquid agendi. Sic Christus dicitur obfirmasse faciem suam, ut iret Hierosolymam, Lucae nono: item Lucae vigesimo quarto. Videbatur praese ferre talem vultum ac gestum, tanquam longius [?: ] Sic 1. Regum secundo: Super me posuit totus Israel faciem, ut regnem. id est, omnium animi ac vota in me [?: ] versa erant, aut in me consenserant. Simili ratione dicitur Cor ponere, pro intendere in aliquid cogitandum ac expendendum: Isaiae 41, Priora quae fuerunt animiciate, et ponemus cor

habitantem. Sic Actorum vigesimo, Ad pascendam Ecclesiam suam, quam acquisivit suo sanguine. Quadruplex igitur significatio est in verbo Possessionis, aut acquisitionis, cum piorum populus dicitur esse populus acquisitionis: nempe primum, quod sit redemptus a Christo ab hostibus et exitio. Secundo, quod cesserit in possessionem, seu sit acquisitus a filio Dei, quam ei pater offert ( Psalmo secundo ) usque ad fines terrae. Tertio, quod eundem populum etiam quiete et quasi perpetua haereditate

igitur significatio est in verbo Possessionis, aut acquisitionis, cum piorum populus dicitur esse populus acquisitionis: nempe primum, quod sit redemptus a Christo ab hostibus et exitio. Secundo, quod cesserit in possessionem, seu sit acquisitus a filio Dei, quam ei pater offert ( Psalmo secundo ) usque ad fines terrae. Tertio, quod eundem populum etiam quiete et quasi perpetua haereditate possidebit. Quarto, quod ita possideatur, ut sit populus peculiaris, ac veluti specialis quidam

nequitias in caelestibus. id est, contra summos et nequissimos diabolos, qui in regno tenebrarum maximis functionibus praesunt. Ephes. primo, Suscitavit et collocavit Christum ad dexteram longe supra omnem principatum, potestatem, potentiam et dominium. id est, super omnes potentes. Coloss secundo Spolians principatus et potestates ostentavit publice id est, principes et potentes. Sic 1 Pet. tertio, Subiectis ei angelis potestatibus et potentatibus. sexto, potestas aliquando ipsam dignitatem, aut quasi felicitate significat. Ioan. 1, Quot quot autem receperunt eum, dedit eis

membri virilis: cuius significationis innumera exempla sunt. Genes. 17. In hoc sensu vox haec accipitur, cum Saul despondet filiam suam Michol David, ob allata 200 praeputia Philistaeorum, 1 Sam. 18, et 2 Sam. 3. Hinc ab abscisione praeputiorum, vocatus est collis praeputiorum: Ios. 5. Secundo, vox haec per metaphoram significat primi triennii fructus arborum novarum. Levit. 19. Quando veneritis ad terram Canaan, et plantaveritis arbores frugiferas, praeputiabitis praeputium fructuum eius: tribus annis erunt vobis praeputia, non comedentur. id est tribus primis annis

id est παραγήπει, transv ersum agit. Nam hoc quoque significt τὶ παράγειν. Pro hoc verbo saepe reperitur Transco. Inde vulgo theologis Transitoria vocantur caduca, de quo suo loca Secundo, vicinum huic significationi est, cum praeterire indicat irritum fieri, suo fine carere, aut frustrari ac cum Christus Matth. 5 dicit, unum iota aut apicem non praeteriturum, donec omnia fiant: id est, irritum aut falsum fore. Sic Matth. 24 legitur, potius caelum ac terri praeteriturum,

templum Precium sanguinis autem dicitur, quia data fuit pro exitio aut interitu IESU. Precio empti estis: primae ad Corinth. sexto, et septimo: non ocioso pleonasmo dicitur, sed cum singulari quadam emphasi: ut, Hisce oculis, aut propriis oculis vidi. Isaiae vigesimooctavo, et prima Petri secundo: Ecce pono in Sion lapidem firmum, angularem, electum, preciosum: id est, praestantem, et merito plurimi faciendum, Precium pro corruptela. 1 Samuelis duodecimo: De cuius tandem manu accepi precium? scilicet, iniqui iudicii, aut alterius actionis vel gubernationis.

debitas invadebant. PRIMOGENITUS dicitur is, qui parentibus primo loco natus est. nec id tantum de hominibus, sed et de brutis usurpatur. Vox igitur haec ob triplicem primogenitorum proprietatem celebris est. Primum, quia est initium, aut primus effectus virilis roboris procreantium. Secundo, quia omnia primogenita, sicut et primitiae, Deo debentur. Tertio, quia primogeniti inter filios magnam praerogativam habebant, nempe primam benedictionem, duplicem partem haereditatis: Deut. 21: Sacerdotium et regnum ante Moysen: et denique, quia Deus omnia primogenita Aegyptiorum

scribit; in quiens: Primogenitus non tam is est, post quem et alii, quam ante quem nullus genitus est. Sic vocatur IESUS primogenitus Mariae, Matth. 1, et Lucae 2, ac ibi pro eo secundum legem primogenitorum sacrificia offerunt. Nunc enim abolita illa lege, nobis primogeniti vox tantum ad secundo genitum, et tertio genitum respicit. Quod est observandum, ne quis hinc argutetur, Mariam plures filios habuisse. Primogenitus mortuorum: Apocal. 1: et Primogenitus exmortuis, Colloss. 1, idem sunt. id est, qui primo ex mortuis ad aeternam vitam resurrexit, nempe ipsemet IESUS filius

quis sit primus, secundus, aut tertius. Theophylactus putat dici primum Petrum et Andream, quia primi sint vocati. Quod si quis in Roman. 1, omnino velit intelligere de ordine dicere posset, secundum esse quod sequitur, Revelatur ira Dei de caelo. quasi diceret, post gratiarum actionem, secundo loco volo vobis proponere summam doctrinae Christianae. Quod autem particula Secundo non sit addemta, id Hebraeorum consuetudini tribui posset, qui multa subintelligunt, et in quibus non adeo exacte posteriora prioribus, quod ad styli aequabilitatem attinet, conferruminantur. Aliqui Primum

et Andream, quia primi sint vocati. Quod si quis in Roman. 1, omnino velit intelligere de ordine dicere posset, secundum esse quod sequitur, Revelatur ira Dei de caelo. quasi diceret, post gratiarum actionem, secundo loco volo vobis proponere summam doctrinae Christianae. Quod autem particula Secundo non sit addemta, id Hebraeorum consuetudini tribui posset, qui multa subintelligunt, et in quibus non adeo exacte posteriora prioribus, quod ad styli aequabilitatem attinet, conferruminantur. Aliqui Primum pro praecipue, aut in primis exponunt: ut non sit ordinis, sed praestantis

attinet, conferruminantur. Aliqui Primum pro praecipue, aut in primis exponunt: ut non sit ordinis, sed praestantis indicativum. Primam fidem irritam facit, 1. Timoth. 5, supra in voce FIDEI expositum est. Primum dicum Iudaei unum, posito numero cardinali pro ordinali De quo in voce UNUS. Secundo primum sabbatum, Lucae sexto, ita doctiores explicant, quod licet continui septem dies azymorum in solennitate Paschae fuerint celebres, ac festa seu sabbatha sint vocati: tamen prima et ultima (quae fuit septima dies) azymorum fuerint caeteris intermediis diebus celebriores: quare etiam

Augustinus in Quaestioni+bus ex utroque Testamento probat. Oportet autem ibi per vocem Principii omnem aeternitatem intelligi: quaedoquidem dicit, Verbum fuisse AB initio, aut a principio. Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et secundo capite inquit, bis repetens: Haec scribo vobis patres, quoniam cognovistis eum qui fuit ab initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius filium Dominum IESUM. Quare cum in Epistola huius eiusdem Evangelistae vox Principii in eadem materia aeternitatem significet, hic quoque eam

alias. Recte sane ac utiliter in sacra Scriptura toties inculcatur, quod initium sapientiae sit timor Domini, multae enim sunt eius rei rausae. Primum quidem, quod qui timet Dominum, is et regitur ab eo, et donis [?:-ariis ] ornatur tum in noticiis, tum et in voluntate, actionibusque Secundo: qui timet Dominum, is etiam [?: ] obedire studet, ac ad eius voluntatem mores actioesque suas componit: nihil turpiter, temere, audacter, [?:-enter ] , aut alio qui reprehensibiliter facit: quod verae ac practicae sapientiae proprium est munus. Tertio: qui

similitudo de igne probante metalla, cum hominis probatione confertur. Prover. 17, Sicut igne probatur argentum, ita corda probat Dominus. Sic ibidem 27, Ierem. 9. Daniel. 12. Zach. 13. Iob 23. Psal. 12, dicuntur eloquia Domini perinde munda esse ac argentum probatum igne septies. Secundo significat, post examinationem agnoscere aliquid, seu perspicere. Rom. 14, Renovemini spiritu mentis vestrae, ut probetis. id est agnoscatis, quae nam sit Dei voluntas bona et perfecta. Idem plane dicit Rom. 2. Nosti voluntatem Dei, et probas eximia: id est, agnoscis quae sint coram Deo

130. clamat Psaltes: De profundis clamavi ad te Domine, domine exaudi orationem meam. Psal. 69. Non inundet me decursus aquarum, nec absorbeat me profundum. id est, summae aliquae calamitates, potissimum a persecutoribus imminentes. qua metaphora ille Psalmus saepius utitur. Secundo, Profundum aliquando significat aliquid valde abstrusum, occultum, sapiens, aut etiam astutum, malitioseque cogitatum ac subornatum. Nam et in bonam et in malam partem accipitur. Sic dicitur 1. Cor. 2, Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei, id est, intimas cogitationes ac

in summo caelo, etc. PROGENIES, a progenerando ducta vox, significat primum stirpem aut familiam aliquam, seu totam cognationem. Sic filii Iacob ex Aegypto reversi dicunt patri, se a praefecto Aegypti per ordinem interrogatos esse de tota sua progenie: Genes. 43. Secundo, progenies significat posteros alicuius, filios, nepotes, pronepotes, et alios. Iosuae vigesimo secundo, Extruximus altare in testimonium inter vos et nos, progeniemque nostram. id est, posteros. Tertio, progenies significat aetatem, nempe tum tempora ipsa seculorum, tum homines singulis

stirpem aut familiam aliquam, seu totam cognationem. Sic filii Iacob ex Aegypto reversi dicunt patri, se a praefecto Aegypti per ordinem interrogatos esse de tota sua progenie: Genes. 43. Secundo, progenies significat posteros alicuius, filios, nepotes, pronepotes, et alios. Iosuae vigesimo secundo, Extruximus altare in testimonium inter vos et nos, progeniemque nostram. id est, posteros. Tertio, progenies significat aetatem, nempe tum tempora ipsa seculorum, tum homines singulis seculis existentes. Psalm. 48, Ut narretis in progenie altera. Psalm. 49. Cogitatio eorum est quod

id est. averti. Prohibere [?: ] reticere significat. Iere. 26, Ne prohibeas verbum, [?: ] noli reticere ullum verbum. Idem 42 Quicquid responderit Deus, non prohibebo verbum a vobis. id est, non reticebo. Prohibe pedem tuum a nuditate, et guttur tuum a siti: Ieremiae secundo. id est, mane domi, seu in vera religione. Studium enim idolatris de praesidii Ethnicorum comparat Propheta discursationi brutorum, aut ferarum libidine flagrantium et discursantium, quaerendi maris gratia, ut proxime [?: pr- ] homines vero cursitantes lacerant calceos, eoque

quatuor filiae Philippi, Luc. 2. Act. 21. Iidem sunt vocati etiam Videntes: ut 1. Sam. 9 ostenditur, Videntis nomen esse vetustius quam prophetae. Dicti sunt Speculatores, item vigiles et pastores, ac denique etiam viri Dei. Aliqui etiam Angelos Dei eos vocari in Iudicibus et alibi iudicant. Secundo significat interdum eorum libros, sicut Christus ipse inquit: Habent Mosen et prophetas, illos audiant. Si illis non credunt, etc. Non veni solvere legem aut prophetas. Haec est lex et prophetae. Ab istis duobus mandatis tota lex et prophetae pendent. Tertio: Propheta aliquando

nobis veluti clariora ac certiora sunt. Sic mox ibidem est, Dies appropinquavit: id est, lux religionis tum in toto mundo latius spargitur, eiusque certitudo magis agnoscitur: tum et in nobis lumen Spiritus sancti crescit, ut tanto magis debeamus verae pietati et bonis operibus incumbere. Ephes. secundo: Vos, qui olim eratis procul, nunc facti estis propinqui. id est, ut ipse exponit: qui eratis hostes Dei, nunc estis domestici, amici, atque adeo filii. PROPITIOR, et PROPITIUS. PROPITIUS est is qui favet alicui, amat eum, benignus ac beneficus ei est. Inde verbum Propitiare

secundum eum intret in iudicium nobiscum, nostrasque iniquitates observet. Quare Paulus dicit Romanorum tertio, Deum proposuisse nobis illum, ut esset nostrum propitiatorium, in suo sanguine, id est, ea res aut victima, qua Deus nobis fieret propitius et placatus. Sic et Iohannes primae capite secundo dicit Christum esse ἱλασμὸν, propitiationem pro nostris et totius mundi peccatis: id est, id quod expiat nostra peccata, et Deum propter illa nobis infensum placat, redditque propitium ac faventem. Sic mox quarto ait: Deus misit filium suum

sunt. Sed adscribam etiam alterius cuiusdam explicationem, huius tam magni momenti vocis. Propositum solet vocare Paulus, quod Deus ab aeterno apud se pro bona sua voluntate constituit: ut id plane sit, quod dicitur ὡρισμένη βουλὴ. Actorum secundo definitum consilium, et εὐδοκία τοῦ θεοῦ, ἣν προέθετο ἐν αὐτῷ, Beneplacitum Dei quod proposuit in seipso. Et βουλὴ ἐν θελήματος τοῦ θεοῦ, consilium

vel male precando, Accidat tibi sicut illis: vel iurando ita, Non sic male peream, sicut illi duo, etc. Utitur vero Deus praedicta locutione, quoties suo populo tristissimas poenas minatur. Deuteronomii vigesimooctavo. primo Regum nono: Domus ista erit in proverbium et fabulam. secundo Paralipomen. septimo. id est, omnes loquentur de ruina istius templi, et impii ei insultabunt. Sic Iob inquit capite decimoseptimo et trigesimo, Factus sum in proverbium. Ieremiae vigesimo quarto plenius ista locutio et tota res legitur: Dabo Zedekiam regem, et principes eius, ac

Spiritu sancto fore intelligentiores, ut eis conciones ipsius sint futurae apertae et intelligibiles. PROVIDERE verbum habet interdum etiam sua quaedam, minusque nota significata in Sacris literis. Primum enim significat aliquid prius a longe, aut etiam futurum cernere, aut prospicere. Secundo, quia quae prospicimus aut praevidemus, solemus etiam vel vitare, si mala sunt: vel comparare, sequi ac amplecti si bona: hinc est, quod providere significat, aliquid in tempore matureque praeparare. Genesis vigesimosecundo: Deus sibi providebit victimam. Genesis trigesimo: Quando

meliorem quandam sortem aut conditionem prospexerat, praeparaverat, nempe exhibitionem praesentis Meschiae et spiritualium mysteriorum, totiusque verae religionis pleniorem cognitionem. Providebam Deum coram me semper, quoniam a dextris mihi est, ne commovear. Psalmo decimosexto, et Actorum secundo: id est, oculis mentis ac fidei meae coram me eum cernebam: vel potius coram esse, mihique adesse, aut opitulari statuebam. Hinc celebre illud nomen Providentiae, qua Deus, aut etiam homines omnia diligenter cognoscunt, disponunt ac ordinant, curant, procurantque. Cuius contrarium

sumus primum nobismet obligati, ac nos regamus, nostram vitam, corpus et animam recte foveamus ac curemus, in huius et futurae vitae rebus. Unde gravius peccat, qui in semet peccat, quam qui in alium: qui suam salutem temporariam aut aeternam negligit, aut etiam semet interficit, quam qui alium. Secundo loco sunt, parentes, liberi, uxor, etc. Quare etiam Paulus vult, ut unusquisque suos domesticos praecipue curet: quod qui negligat, sit infideli deterior. Porro autem, quia etiam alium quemvis hominem Dei mandato diligere tenemur ut nosmetipsos: ideo Christus legisperito

Verum idem sensus aut vis vocis est. Significat autem ei quemvis alium hominem. Omnes enim [?: ] Deus esse nobis socios huius vitae, et cultus divina [?: ] Genesis undecimo. Dixit quisque ad proximum suum, Faciamus lateres. Et mox: Ne intelligat vir proximum suum. Exodi secundo: Quare percutis prroximum tuum. Exodi vigesimo: Non loqueris [?: c--- ] proximum tuum falsum testimonium: Non concupiscas domum proximi tui. Et mox sequenti: Si quis percusserit proximum suum. Et mox sequenti: Si quis dederit argentum proximo suo: Si quis extenderit

manipulis, et consument ad dextram ac sinistram populos circa se. Sic et Romanorum duodecimo de re laedente accipitur: de quo loco dixi in voce CARBO. Filii prunae, scintillas significant. Iob quinto: Quemadmodum filii prunae attollunt se ad volandum. Ponitur etiam Pruna pro unico filio, secundo Samuelis decimoquarto: Extinguent prunam meam quae relicta est. Ratio metaphorae est, quod sicut prunae reconduntur in cinere, ut sint semen ignis: ita etiam ille unicus filius poterat propagare [?: e-us ] familiae posteritatem, ne plane extingueretur. PRURITUS

eique gratias agat. PSEUDOAPOSTOLUS, Pseudochristus, Pseudopropheta voces reperiuntur in Novo testamento. Significant autem falsos apostolos prophetas, aut Christos: vel etiam mendaces apostolos, prophetas, aut Christos. PUBERTATIS tuae vir et uxor: Ioel primo, Malach secundo: Significat coniugem, in prima pubertate aut iuventute acceptum: inter quos maior amor esse solet, quam inter viduos, aut in senectute coniunctos. Idem est Uxor iuventutum. In Hebraeo una vox est, varie a Latinis versa. PUBLICANI, erant olim in regno Romano ii, qui

Idem ibi mox repetit: Non erubescant in me, qui quaerunt te. In hac significatione saepe dicitur, Qui crediderit, non confundetur. Item: Qui speraverit in Dominum, Romanorum nono, et decimo. 1. Petri secundo. Eadem est huius vocis vis, cum pudore affici, aut pudefieri ab aliqua re dicimur. Psalmo centesimodecimonono: Ne pudore afficias me ab expectatione mea. id est, ne patiare me frustrari mea expectatione aut spe, unde sequatur mihi ignominia ac pudor, obiicientib. ipsis, Ubi est

mea. id est, ne patiare me frustrari mea expectatione aut spe, unde sequatur mihi ignominia ac pudor, obiicientib. ipsis, Ubi est Deus eorum? Pudore afficientur ab omni fortitudine sua: id est, pudebit eos virium suarum, unde omnem opem sperabant, quod eis prorsus nihil profuerint. Ieremiae secundo: Etiam ab Aegypto pudore afficieris, sicut pudore affecta es ab Assur. id est, frustra petes ac quaeres auxilium ab Aegyptiis, pudebitque quod omnem spem in eos collocaveris, cum illi nec sibi quidem prodesse, aut se a potentia Chaldaeorum defendere possint. Sic et Ezechielis

quovis vento doctrinae, per versutiam et astutiam hominum, qua nos adoriuntur, ut seducant nos. Ibidem etiam virum spiritualiter maturum depingit. Hanc pueritiam obiicit Paulus Corinthiis, Galatis, et Hebraeis, quos rudi doctrina et lacte alere ac formare cogitur, donec formetur in eis Christus. Secundo Paralipomenon tertio: Reboam erat puer, et tener corde: id est, imbellis, imprudens, et mollis, sive imbecillo et effeminato animo. Sic Ierem. cap. 1: Non novi loqui, quia puer ego

Christus Matth. 18: Amen dico vobis, nisi conversi fueritis, et fiatis ut pueruli, nequaquam intrabitis in regnum caelorum. Quisquis igitur demiserit se ut puerulus iste, is est ille maximus in regno caelorum. Et alibi ait, Talium est regnum caelorum. Istam bonam infantiam etiam Petrus primae secundo describit, dicens: Proinde deposito omni dolo, et omni malitia, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus obtrectationibus, ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Oseae 11: Cum puer esset Israel, dilexi eum. id est, cum primum

Recordatur quod pulvis sumus. id est, quod de terra sumus, et ad terram pertinemus. Genes. 18: Cum sim pulvis et cinis. Psalm. 104. Expirabunt, et in pulverem suum revertentur. Hinc fiunt valde variae locutiones aut significationes huius vocis. ut, Abscondi in pulvere: id est, terra. Isaiae secundo: Absconde eos in pulvere. est idem quod sepelire, aut etiam occidere. Descendentes in pulverem, dicuntur mortales, aut homines: quia in terram sepeliuntur, et in terram convertuntur. Psalmo vigesimosecundo: Ante ipsum se inclinabunt omnes descensores pulveris. Incuruare se

est. Sic Thamar consperserat pulvere caput. Sic etiam 1. Sam. 4, is qui Eli calamitatem captae arcae indicat. Sic et Iosua cum senioribus, consperso capite pulvere, laceratisque vestibus iacebat coram arca: capite septimo. Iob quadragesimosecundo: Poenitet me in pulvere et cinere. Sic et Iob secundo: Sparserunt pulverem super capita sua in caelum amici Iob. Pulverem, lapides et vestes iactare, etiam [?: ] indicium est. Sic enim iactabat Semei pulverem et lapides contra Davidem fugientem, 2. Sam. 16: et Act. 22 Iudaei commoti in Paulum, pulverem et vestes

preciosissimam, summoque studio custodiendam. Deuteronomii trigesimosecundo: Custodivit Deus Israelem in deserto ut pupillam oculi sui. Psalmo decimoseptimo: Custodi me, [?: ] pupillam oculi tui. Sic Proverbiorum septimo: Custodi legem ut pupillam oculorum tuorum. Sic Zachariae secundo dicitur ad pios, nomine Dei Quoniam qui tangit vos, tangit pupillam oculi eius, id est, extreme offendit eum: sicut hic in terris homines, prae omnibus aliis suis charissimis rebus custodiunt

omnia consauciabant et comminuebant, quibus per hostilem exercitum pervolabant. alii porro fuêre currus, quibus unus aut plures sessores vecti iaculis ex loco superiore ac tutiore depugnabant. Quorum fit crebro mentio in Homero, et historia Alexandri Magni. De talibus in Scriptura habetur Isaiae secundo: Impleta est terra eius auro et argento, nec est finis thesauris eius: sed et equis repleta est terra eius, et non est finis quadrigis eius. ubi Israelitas Deus accusat, quod se humanis praesidiis muniverint, et in iis confidant. Sic Isaiae trigesimoprimo accusantur, quod habeant

laudatione aut gratiarum actione. quasi dicat: Unde haec tanta tua benignitas? Cessa, quare percutiam te? id est, quare vis dare huic tuo malo causam? cur attrahis tibimet exitium, seu male et stulte facis hoc? Lib. 2. Paral. cap. 25: Quare venient reges, et invenient aquas multas? Secundo Paralipomenon trigesimosecundo: pro, quare volumus eis praebere tantum commodum? Non quaerit quare illi hostes invenient: sed, quare ipsi hostibus velint tantum commodum concedere; vel potius ne id quidem quaerit, sed simpliciter quaerit ut male factum. De hoc Hebraismo dixi in Regulis

Quae igitur beatitudo vestra? id est: ô qualis et quanta: vel, o quam beati ab hominibus praedicabamini. Aliquando Quis interrogativum idem valet, quod nullus. Psalmo 106. Quis eloquetur fortitudines Domini? pro, nemo. Sic Romanorum octavo: Quis nos separabit a charitate Dei? Habacuc secundo: Quid prodest sculptile? Quae proprietas sermonis omnibus linguis nota ac usitata est, ut figurata interrogatio neget. Quis, vel Aliquis, ponitur aliquando pro Quicunque. Iohannis sexto: Hic est panis de caelo descendens, ut aliquis inde comedat, et non moriatur. pro, quicunque ex

nota ac usitata est, ut figurata interrogatio neget. Quis, vel Aliquis, ponitur aliquando pro Quicunque. Iohannis sexto: Hic est panis de caelo descendens, ut aliquis inde comedat, et non moriatur. pro, quicunque ex eo comederit, non morietur. Quis est Iehovae ad me: Exodi trigesimo secundo. pro, quicunque vere adhaeret Iehovae, et non idololatriae. Sic et vox VIR accipitur, ut infra dicetur. et, Quis de universo eius populo euntes: id est, qui nam tandem illi sunt, qui ibunt? Exodi decimo. Quis tibi hîc? Isaiae vigesimo secundo. id est, quos hic habes propinquos? Quis

morietur. Quis est Iehovae ad me: Exodi trigesimo secundo. pro, quicunque vere adhaeret Iehovae, et non idololatriae. Sic et vox VIR accipitur, ut infra dicetur. et, Quis de universo eius populo euntes: id est, qui nam tandem illi sunt, qui ibunt? Exodi decimo. Quis tibi hîc? Isaiae vigesimo secundo. id est, quos hic habes propinquos? Quis sum ego, ut vadam ad Pharaonem? Exodi tertio: extenuat suam personam. Quis det, aut Quis dabit, saepe idem valet, ac Utinam. ut David lamentans clamat, Absolon fili mi, quis det mihi ut pro te moriar? pro, utinam contingat mihi id commodum,

11, Quid facitis hoc? id est, cur facitis hoc? quid pro quo iure ponitur. Quid interrogative positum saepe negat, perinde ac si esset positum nihil. Iudicum undecimo: Quid mihi et tibi quod venisti coram me, ut pugnes contra terram meam? pro, Nihil mihi tecum negocii aut litis est. Libro secundo Samuelis, capite decimonono: Quid mihi et vobis filii Servia? 1 Regum decimoseptimo: Quid mihi et tibi vir Dei? venisti ad me, ut reduceres in memoriam iniquitatem meam, et mori faceres filium meum. 2 Regum tertio: Quid mihi et tibi? vade ad prophetas patris tui. Sic 2 Paralipom.

Servia? 1 Regum decimoseptimo: Quid mihi et tibi vir Dei? venisti ad me, ut reduceres in memoriam iniquitatem meam, et mori faceres filium meum. 2 Regum tertio: Quid mihi et tibi? vade ad prophetas patris tui. Sic 2 Paralipom. vigesimo quinto: Quid mihi et tibi rex Iuda? Sic denique Iohannis secundo Christus ad matrem inquit: Quid mihi et tibi mulier? id est, nihil, non teneor tibi obedire in istis meae functionis negociis, hic sum plane a tuo iure liber. Sic et Demosthenes pro Corona loquitur. Iosuae vigesimosecundo: Quid vobis et Iehovae Deo Israel? Sequitur mox veluti expositio

ego apportaturus regi nuncium victoriae, vel, quid tandem potest adeo sinistri accidere? quid tandem periculi est? Aliquando tantum admirationem quandam declarat. Genesis vigesimo septimo: Quid hoc? festinasti invenire feram. id est, miror te tam cito reperisse et caepisse. Genesis quadragesimo secundo: Quid hoc fecit nobis Deus? id est, Mirum est profecto, quid sibi istud velit, aut cur Deus nobis istud argentum reddi curaverit. dubium profecto est, an nobis in bonum, aut in malum. Ad quid, lama, εἰς τί. Matthaei vigesimosexto: Indignantes

sanctum, eiusque dona. Sic dicitur Num. undecimo Spiritus Domini quievisse super Eldad et Medad, eosque prophetasse. Sic et Isaiae sexto praedicitur, quod Spiritus Domini sit futurus super Masciam, ad hoc ut suum munus praeclare exequatur. Desinere saepe significatur per quiescere. Genesis secundo: Et perfecit Deus die septimo opus suum, quievitque die septimo ab omni opere suo, quod fecerat. id est, desiit a fabricatione instituti operis, quandoquidem absolverat omnia quae facere voluerat. Sic Exodi trigesimoprimo: Sex diebus fecit Iehova caelum et terram, et die septima cessavit

ad quintam. id est, ut quintam partem omnium frugum annuatim dent. Genesis quadragesimoprimo: Constituat Pharao praefectos super regionem, et quintet terram Aegypti. id est, quintam partem fractuum accipiat et reservet. Sic Latini dixerunt Decimare. Percussit eum in quinta: 2 Samuelis vigesimo secundo: sub costa nempe in loco cordis, ut necesse fuerit eum subito extingui. QUOMODO, alias quaerit: Iudicium 18, Quomodo vos? id est, quomodo se habent vestrae res? Alias est admirativum: Quomodo facta est meretrix civitas fidelis? Isaiae 1. Miratur enim Propheta tam subitam ac

Deus, et est cognitio in altissimo? pro, nequaquam novit Deus ista. Psalmo centesimo trigesimo septimo. Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? id est: ne quaquam possumus sacros psalmos apud istos prophanos derisores canere, et veluti margaritas porcis obiicere. Matthaei vigesimo secundo: Si David eum Dominum vocat, quomodo filius eius est? quasi dicat videtur certe falso istud dici ac credi: quare conciliate obsecro, quomodo Meschias sit et Dominus ac superior Davide, et tamen filius eius. `` Matthaei vigesimosexto: Quomodo ergo impletae fuerint Scripturae, quod sic

etc. culpa autem est penes Deum, qui non misit concionatores. Atqui misit: Ergo illorum culpa est. Primae ad Corinthios decimo quarto, Quomodo scietur id quod significatum est? Quomodo dicet Amen? et sequenti, Quomodo dicunt quidam inter vos, quod non sit resurrectio? Galatis secundo, Quomodo cogis gentes Iudaizare: id est, cur, aut quo tandem iure, vel etiam qua fronte? Hebraeorum secundo, Quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Porro causa et origo huius Hebraismi ea est quod saepe interrogatio figurata negat: de qua re Rhetores praecipiunt. Sic et

est. Primae ad Corinthios decimo quarto, Quomodo scietur id quod significatum est? Quomodo dicet Amen? et sequenti, Quomodo dicunt quidam inter vos, quod non sit resurrectio? Galatis secundo, Quomodo cogis gentes Iudaizare: id est, cur, aut quo tandem iure, vel etiam qua fronte? Hebraeorum secundo, Quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Porro causa et origo huius Hebraismi ea est quod saepe interrogatio figurata negat: de qua re Rhetores praecipiunt. Sic et Quare, ac consimiles interrogativae particulae, saepe vel negant, vel arguunt, vel accusant, vel refutant.

leprosi in toto corpore, duplici de causa. Initio, accuratius explorandae leprae gratia: Levitici 13. Postea, cum convaluerant, expiationis causa. Levit. 14. Ibidem etiam docetur, quomodo domus quoque intrinsecus tum explorandi, [?: ] et mundandi gratia ob lepram debeat radi. Secundo, radebant Nazaraei suas comas certo tempore, quas consecraverant Domino: Num. 6. Talem rasionem videtur et Paulus fecisse primum in Kenchreis, Act. cap. [?: ] postea etiam Hierosolymae, capite 21. Tertio, in consecratione raduntur Levitae: de qua tota

Philippenses. id est, nulla in me quicquam contulit stipendii. Alludit ad rationes mercatorum, ubi supputatur quid alter ab altero acceperit, eive vicissim dederit. At Ecclesiae acceperant quidem doctrinam a Paulo, verum vicissim ei nihil benefecerant. Species hac voce notatur ad Colossenses secundo, Quae quidem rationem habent sapientiae: id est, speciem habent, sed non rem. Vis autem phrasis est talis, ficut Latini dicunt rationem alicuius haberi, aut non haberi, aut eum esse in aliqua existimatione, opinione, aut numero. Nam et haec omnia ratio

RATIONABILE obsequium, habet Vulgata, Romanorum duodecimo. in Graeco est, Rationalem cultum: id est, ubi animus vester seipsum Deo per spiritum sanctum offert, non brutas, aut etiam sensu carentes hostias, et alias res externis corporalibusque caeremoniis ac ritibus. Sic primae Petri secundo iubemur rationabile, aut potius rationale λογικὸν lac expetere: id est, vel sermonis lac (sermone enim aut doctrina alitur anima nostra) vel intelligentiae lacte, ita ut prudenter aut intelligenter veram catechesin accipiamus, non temere falsam:

id est, adveniet luctus deliciantibus. Citat autem ille praedictum locum Mosis, et praeterea Ruth quarto: [?:-b ] Booz ad suum propinquum dicit, Recede huc, et sede: qui recedens, sedit. Sic et adulterea dicit, In crepusculo vesperi recede huc: Proverbiorum nono. David quoque secundo Samuelis sexto, dicitur noluisse adducere arcam ad se. ubi eodem verbo removendi, aut faciendi recedere utitur. Ob haec tot exempla verbi Sur recessit, accessionem significantia, credo recte posse exponi illa verba Agag regis Amalekitarum, Recedit amara mors, utique accedit amara mors:

in alicuius oculis, aut coram aliquo rectum esse, aut videri alicui rectum: quae significat, aliquid alicui probari aut placere, sive id per se vere rectum aut pravum sit. Duo exempla modo protuli, quod et stulto et cuivis sua via sit recta in oculis eius: id est, ei probetur aut placeat. Secundo Samuel. 17, dicitur consilium Achitophelis rectum fuisse in oculis Absalonis: id est, ei placuisse. Sic Ioab dicit ad Davidem lugentem mortem Absalo nis, secundo Samuel 19: Si omnes nos hodie mortui essemus, et Absalon viveret, rectum esset in oculis tuis: id est, placeret tibi,

aut pravum sit. Duo exempla modo protuli, quod et stulto et cuivis sua via sit recta in oculis eius: id est, ei probetur aut placeat. Secundo Samuel. 17, dicitur consilium Achitophelis rectum fuisse in oculis Absalonis: id est, ei placuisse. Sic Ioab dicit ad Davidem lugentem mortem Absalo nis, secundo Samuel 19: Si omnes nos hodie mortui essemus, et Absalon viveret, rectum esset in oculis tuis: id est, placeret tibi, contentusque esses nos omnes occisos esse, modo illum incolumem haberes. Sic Ieremias inquit capite decimo octavo: figulum fecisse vas, ut rectum fuit in oculis eius: id

Neque declinasset ab ullo eorum quae praeceperat ei. Sic et primo Regum undecimo: Nec ambulaverunt in viis meis, faciendo quod rectum est in oculis meis, Cum feceris quod rectum est in oculis Iehovae: Deuteronomii vigesimoprimo. Rectus homo, dicitur vir probus. Sic Iob capite primo et secundo, dicitur fuisse vir simplex, rectus, et timens Deum. Est autem rectus et aequus, qui neque ad dexteram declinat, neque ad sinistram, qui integri ac sinceri tum iudicii tum affectus est, et esse perseverat, quamcunque in partem oblata vel causa vel occasione: qui non flectitur aut

impii intendunt arcum, et ado-ptant sagittam in chorda, ut sagittent in caligine rectos corde. id est, ut opprimant et prorsus perdant vere pios. Haec phrasis creberrima est in Scriptura, qua significatur pietas cordis erga Deum. Psalmo centesimo vigesimoquinto. Beǹefac bonis et rectis corde. Secundo Paral. vigesimonono: Levitae fuerunt recti corde ad sanctificandum se prae sacerdotibus: id est, alacriores, paratiores, promptioresque. Dicitur aliquando rectum cor alicuius esse erga alium hominem ut Iehu, incidens in via in Ionadab filium Rechab, inquit: An est cortuum rectum, sicut cor

Meschiam, eiusque beneficia. Id vero fit, dum homines agnoscentes suam iniustitiam ac damnationem, ab hoc Meschia fide mendicant remissionem peccatorum, aut reconciliationem et vitam aeternam. Quare hic via recta, ipsa vera poenitentia, de praesertim fides, est. Iehu rex scribit ad Samaritanes, secundo Regum decimo: Videte bonum ac rectum de filiis Domini vestri, et ponite eum in solio: id est, delegite vobis unum ex filiis Achab, qui videatur aptissimus ad regnum, eumque facite regem. RECTITUDO aliquando ipsam aequitatem per sese consideratam, ac veluti in abstarcto significat:

Proverbiorum 11, Ecce iusto in terra reddetur aut rependetur, quanto magis impio? 1 Sam. 26, Iehova reddat viro iustitiam suam. id est, rependat ei praemium suis factis dignum. Sic etiam in Novo testamento saepius dicitur, quod reddetur unicuique secundum opera sua, Matth. 16. et Romanorum secundo. Sic et Matth. 6 aliquoties repetitur: Pater tuus qui videt tuas eleemosynas, preces aut ieiunia in occulto, reddet tibi in propatulo: id est, remunerabitur te. Reddere iuramenta Matth. 5. id est, res iuramento promissas. Sic saepe in Veteri testamento, reddere vota: id est, res voto

Christus redemit nos de maledictione legis, factus maledictio: id est, semet dedit legi puniendum, ut nos ab eius poenis liberemur. Sic sequenti cap. Christus factus est sub lege, ut eos qui sub lege erant re dimeret. Qui dedit semetipsum, ut nos redimeret ab omni iniquitate: Tit. secundo. Sic primae Petri primo: Non estis redempti auro aut argento. Apocalyps. quinto: Qui nos redemit Deo, suo sanguine. Redemptio alias ipsam actionem liberationis, alias ius aut potestatem liberandi aliquem, alias denique precium quo quis redimitur, significat. Exodi vigesimoprimo:

est diligenter aliqua dicta expendere, observare memoria, ac retinere. Sic dicitur Iacob conservasse narrationem somnii Iosephi, Genes. 37. Et David, reposuisse in cor verba Achis et au aulicorum dicentium, Non ne hic est ille David, cui cecinerunt, Percussit Saul mille, et David 10000? Et Luce secundo bis repetitur, Maria autem conservaba omnis verba haec, conferens ea in corde suo. Sic ille in [?:-olicis ] ait:
Sensibus hac imis res est non parva, reponas. Et,
— Manet alta mente repostum ubi de memoria potius dicitur. Et vulgo

pauperes oberretis, ut nunc. Aquae requietum, sunt aquae frigores, suoque frigore animalibus in aestate sitientibus, [?:-tibus ] et inflammatis, quietem parientes, easne recreates. Psalmo vigesimotertio: Ad aquas requietum conduxit me. Deus dicitur requievisse die septimo, Gen. secundo, et Exod. vigesimo: quod humano [?: quod- ] re dictum est. Significat autem, eum desiisse a fabricandis novis creaturis. alioqui in regendis, propagandis ac conservandis illis iam fabricatis, operatur usquae ordo: teste Christo, qui una cum eo operatur. [?: ] re

exaudire Psalmmo 3, Voce mea ad Dominum clamavi, et respondi mihi de monte sanctitatis suae. id est, exaudivit. Isaiae quinquagesimooctavo. Tunc clamabit et ipse respondebit Respondet autem Deus in exaudiendo tripliciter. Primum, ipsa exauditione. id enim omnis orans maxime agit, ut exoret. Secundo, testificatione sui Spiritus affirmantis cordi nostro, nos esse exauditos. Tertio. [?: ] to ipso petito beneficio, quae (ut ita dicam) vel realissima responsio est. Respondere Deus dicitur prophetae, aut alii consulenti eum, cum illi ad quaesita dat responsum Iob

et omnipotentia Dei asserente. Sunt autem innumera huius et rei et verbi, praesertim in novo Testamento, testimonia ac exempla: ut Martha ait Ioan. 11. Scio quod resurget in resurrectione, in ultimo die. De hac resurrectione prolixe agitur 1. Corinthiorum 15, et 1. Thessalonicens. 4. Secundo, significat idem verbum etiam istam temporariam resurrectionem, miraculose factam, eorum qui iterum mori debebant. De qua dicit Christus Matthaei 11, Mortui resurgunt. Hebraeos 11, Mulieres acceperunt ex resurrectione mortuos suos. Verum Scriptura vocat ibidem illam priorem, potiorem

toties Paulus ingeminat, nos cum Christo vivificatos, et a morte excitatos esse. Hanc resurrectionem vocat Apocalypsis primam resurrectionem: dicitque beatos fore eos qui ea potientur, propterea, quod in eos secunda mors, id est, aeterna damnatio nullum ius potestatemve amplius habeat. Colossens. secundo: Per baptismum resurrexistis cum Christo per fidem. Quarto, resurrectio non raro usurpatur de conversione, aut resipiscentia. Proverbiorum vigesimoquarto: Septies in die cadet iustus, et resurget. Ieremiae octavo: Nunquid qui cadit, non adiiciet ut resurgat? Ephes. quinto. Quare

raro usurpatur de conversione, aut resipiscentia. Proverbiorum vigesimoquarto: Septies in die cadet iustus, et resurget. Ieremiae octavo: Nunquid qui cadit, non adiiciet ut resurgat? Ephes. quinto. Quare dicit, Surge qui dormis, et resurge a mortuis, et illucescet tibi Christus. Sic Luc. secundo dicitur Christus positus in ruinam et resurrectionem multorum. id est, multi scandalizabuntur eo, ut in impia doctrina permaneant, imo etiam impingentes in hunc lapidem persequutores fiant: multi etiam contra convertentur. Quinto, Resurgere significat ex calamitatibus, quibus per iram

aliquando pro isto corporeo motu aut situ: et tamen per synecdochen omnes hominis actiones, consilia et motus, non tantum externos, sed et internos notat. Psalmo 139, Tu cognovisti sessionem et resurrectionem meam, intelligisque cogitationem meam longe ante te. Eadem locutio est et Esdrae secundo. Denique negantur aliquando mortui resurgere. id est, mox ad hanc communem vitam reviviscere. ubi non agitur de illa extrema resurrectione. Iob decimoquarto: Homo cum dormierit, non resurget. id est, non mox reviviscet. Isaiae vigesimoprimo: Mortui non vivent, et vita defuncti non

quibus phrasis haec externo opere exprimitur. Psalmo quadragesimo quarto: Facis nos redire ab hoste, et qui oderunt nos, rapuerunt sibi. 2. Samuelis primo: Sagitta arcus Ionathan non rediit retrorsam. id est, non est versus in fugam, aut non frustra ac sine successu invasit hostem. Threnorum secundo: Redire fecit retrorsum dexteram a facie inimici. Psalmo quinquagesimo sexto: Tunc revertentur inimici mei retrorsum, in qua die invocavi. Hieremiae 38, Demersi sunt in coenum pedes tui conversi sunt retrorsum. id est, misere victus succubuisti. Percutere retrorsum, est terga

Psalmo trigesimo septimo: Revela Domino viam tuam. id est, illi patefacito aut indicato tuas curas aut molestias ab eoque opem petito. Matthaei decimo, Lucae duodecimo. Nihil est occultum quod non revelabitur. id est, patefiet. Matthaei decimosexto. Caro et sanguis non revelavit tibi. Lucae secundo. Ut revelentur cogitationes ex multorum cordibus, id est, patefiant in cruco multorum cogitationes pravae, antea per hypocrisin velatae. Et sicut Paulus ait, Quo qui probati sunt, fiant manifesti: primae ad >Corinthios undecimo. Sic Isaiae quinquagesimoterti o, et Iohannis

fiant manifesti: primae ad >Corinthios undecimo. Sic Isaiae quinquagesimoterti o, et Iohannis duodecimo: Brachium Domini cui revelatum est? Sic Romanorum primo. Iustitia Dei in Evangelio revelatur. id est, indicatur, manifestatur. Et mox: Ira Dei revelatur de caelo. Isaiae vigesimo secundo. Revelatum est in auribus Domini. id est, blasphemia, quae ibi praecessit, innotuit Domino. Psalmo 98. Notam fecit Dominus salutem suam, revelavit coram gentibus iustitiam suam. idem bis dicit. Isaiae 56. Prope est iustitia mea, ut reveletur. id est, ut toti mundo patefiat. Revelari

suam voluntatem ac mysteria videat ac audiat. Psalmo centesimodecimonono. Revela oculos meos, et intuebor mirabilia de lege tua. ubi Revela plane idem quod Illumina significat. Sic Numer. vigesimo quarto, Bileam dicitur revelatus oculos. id est, illuminatos habens oculos. et ibidem vigesimo secundo, Deum revelasse oculos ipsius, ut videret angelum. id est, illuminasse. Sic aures revelari. id est, aperiri aut edoceri, docilesve fieri dicuntur. 2. Sam. 7, Revelasti aurem servi tui dicendo, Domum aedificabo tibi. Sic 1. Paralipomenon 17, Revelasti aurem servi tui, quod ei

quinto: Et revelabitur sicut aqua iudicium, et sicut torrens iustitia. id est. maxima copia exhibebitur, sicut aquae in copia contingunt. Hoc Hebraismo Revelatio Christi, eius apparitio et adventus dicitur. Talis erit dies, quo filius hominis revelabitur: Lucae decimoseptimo: id est, in suo secundo adventu exhibebitur, aut adveniet: tunc omnium vel maxime patefiet. Primae ad Corinthios primo: Expectantes dum reveletur filius Dei. id est, coram secundo gloriosoque adventu suo exhibeatur, ipsemet adveniat. Sic et secundae Thessalonicensium primo: Vobis vero qui affligimini

Christi, eius apparitio et adventus dicitur. Talis erit dies, quo filius hominis revelabitur: Lucae decimoseptimo: id est, in suo secundo adventu exhibebitur, aut adveniet: tunc omnium vel maxime patefiet. Primae ad Corinthios primo: Expectantes dum reveletur filius Dei. id est, coram secundo gloriosoque adventu suo exhibeatur, ipsemet adveniat. Sic et secundae Thessalonicensium primo: Vobis vero qui affligimini relaxationem in revelatione Domini nostri IESU Christi de caelo eum angelis potentiae suae. Eadem vox, ac in eodem usu etiam, 1. Pet. 1 et 4 reperitur. Sic et Rom.

aut etiam ipsismet et aliis perniciosi. Rumpere vincula, est deficere ab obedientia Dei, aut alioqui alicuius sui superioris, cui aliquis iure promissis aut aliis obligationibus perinde devinctus est, ut si vinculis aut ligaminibus ad eum esset alligatus. Exempla nota ac perspicua sunt Psalmo secundo, Hieremiae secundo et quinto: Disrumpamus vincula eorum. Lucae quinto: Concluserunt piscium multitudinem magnam, rumpebatur autem rete ipsorum. Non de actu ipso, sed de potentia proxima dicitur: quasi diceretur, Rupturiebat. aut iamiam rumpi videbatur, vel incipiebat rete eorum.

et aliis perniciosi. Rumpere vincula, est deficere ab obedientia Dei, aut alioqui alicuius sui superioris, cui aliquis iure promissis aut aliis obligationibus perinde devinctus est, ut si vinculis aut ligaminibus ad eum esset alligatus. Exempla nota ac perspicua sunt Psalmo secundo, Hieremiae secundo et quinto: Disrumpamus vincula eorum. Lucae quinto: Concluserunt piscium multitudinem magnam, rumpebatur autem rete ipsorum. Non de actu ipso, sed de potentia proxima dicitur: quasi diceretur, Rupturiebat. aut iamiam rumpi videbatur, vel incipiebat rete eorum.

existentibus, septimo vero die quievit: subintell. desinens novas creaturas condere. Est autem illa septima dies, ea quae etiam nunc vocatur Sabbatum. Nam prima est, Solis. Consecravit ergo sibi, ac sanctificavit Deus diem septimum, primum ut esset memoriale creationis Dei, et initii rerum omnium: secundo, ut ea die toti vacaremus ipsius cultui ac doctrinae: tertio, ut corpus requiesceret ab operibus suis, et anima tanto magis exerceretur in divinis: quarto, ut esset memoriale aeternae illius quietis, quae in altera vita sequetur. Quinetiam mundi durationem (ut habet Eliae traditio) in sex

cultus divini frequentatione, namque auditione et praedicatione verbi Dei, cognitione ipsius, precatione, et gratiarum actione, et praeterea omnibus charitatis operibus. De hac huius diei celebratione etiam in Decalogo praecipitur, Exodi capite vigesimo, Deuteronomii quinto, et saepissime alias. Secundo. Sabbatum significat quodvis Festum, quo ex mandato Dei, Iudaei tenebantur a prophanis operibus quiescere, et nomen Dei celebrare, sive in septimam, sive in aliam diem incidebat. Sic Levitici vigesimotertio ordinantur quaedam festa, nempe prima, decima, et decimaquinta dies, cum

septimi, quae festa necessario in diem septimam aut commune Sabbatum incidere non poterant. Tertio, Sabbatum in plurium dierum festo, peculiariter erat prima et ultima dies illius totius festi. Inde est quod Lucae octavo fit mentio δευτεροπρώτου, secundo primi Sabbati: id est, illius ultimae diei, quae ut serie erat secundum aut posterius Sabbatum, ita dignitate erat perinde primum aut summum, sicut et prima dies totius festi. Quarto, Sabbatum nonnunquam synecdochice ponitur pro omnibus illis septem diebus, quorum ultimus est Sabbatum, seu

talis [?: ] accidebat: nempe vel simpliciter ob gravem calamitem, vel poenitentiam ob peccata, vel denique in deprecatione poenarum. Hinc ergo fit, ut Sacco [?: inde ] significet, tum in gravi aliqua calamitate haerere, tum et in dolore ac luctu versari. Threnorum secundo: Ascendere fecerunt pulverem super caput suum, accinxeritque se saccis. id est, tristi, vili ac lugubri vestitu se induerunt. Hieremiae sexto: Gladius, hostis et pavor est [?: ] dique. Filia populi mei accingere sacco, voluntate [?: ] pulvere, et fac tibi luctum

insulsus, imprudens et ineptus dicitur. Pactum salis, est pactum firmum, et quasi non computrescens vetustate. Numeri decimooctavo: Omnes levationes tradidi tibi ac filiis Israel in statutum perpetuum, foedus salis perpetuum sit coram Domino. id est, sit hoc decretum firmum ac stabile. Sic secundo Paralipomenon decimotertio dicitur Deus dedisse regnum Davidi, et filiis eius, foedere salis. Sal sterilitatem in terra denotat: quia, teste Plinio libro trigesimoprimo, loca salsuginosa infoecunda sunt: contra, dulcis terra foecunda est, teste Virgilio: quia loca salsuginosa sterilia

salis. Sal sterilitatem in terra denotat: quia, teste Plinio libro trigesimoprimo, loca salsuginosa infoecunda sunt: contra, dulcis terra foecunda est, teste Virgilio: quia loca salsuginosa sterilia sunt. Deuteron. vigesimo quarto: Sulphur et sal et combustio totum solum eius. Zophoniae secundo: Moab erit exitus urticae, et fodina salis, desolatioque in seculum. In hunc eventum, aut significationem etiam, Abimelech Iudicum nono, eversa civitate Sichem seminavit in ea sal, ut indicaret eam perpetuo desertam et incultam esse debere. Inde terra salsuginosa, Iob 39. Ierem. 17: et

Salvare de aliquo loco, valde varie accipi. Induere aliquem salute, est idem quod servare. Psalmo 132. Sacerdotes eius induam salute. et 2. Paralipomenon 6: Tametsi illa sit melior interpretatio, facere eos salutares populo. Timuerunt Syri venire ad salvandum ultra filios Ammon: secundo Samuelis decimo. id est, non sunt ausi eis amplius opem ferre contra Israelitas. Salus pro servatore ponitur per metonymiam, Isaiae trigesimotertio: Tu salus nostra in tempore angustiae. Habac. tertio: Laetabor in Deo salute mea. Item: Ascendisti super equos tuos, quadrigae tuae salus.

salutem: pro, servare, idem sunt. Psal. 14: Quis dabit ex Syon salutes Israelis? 1. Sam. 11: Hodie facit Iehova salutem in Israel. Sic primo Samuelis decimoquarto: Qui fecit salutem magnam in Israele. id est, servavit, liberavit Israelitas. Sic primo Samuelis vigesimo quinto, secundo Samuelis vigesimotertio, Isaiae 59. Salutem fecit illi brachium suum. Convenit locutio et sensus cum supra citato loco Psalmo 98. Salvavit sibi dextera sua et brachio, etc. Sic Isaiae vigesimo sexto: Salutes non sunt factae in terra. id est, non sumus liberati. Sic

78. Quod non credidissent Deo, nec sperassent in salute eius. Psalmo tertio: Domini est salus, et super populum tuum benedictio tua. Psalm. nono: Ut exultem in salute tua. Psalmo decimotertio: Et exultabit cor meum in salute tua. Sic Psalmo vigesimo et vigesimoprimo. Sic primi Samuelis secundo: Laetata sum in salute tua. id est, de tuo maximo beneficio, quo me quasi servasti et beasti. Vana est salus hominis, Psalmo 60. Non potest efficaciter homo opitulari ne sibi quidem, nedum alii. Eadem vis vocum est, cum dicitur salutes faciei Dei: id est, favoris Dei, aut ex favore

non liberari, nec habere magnam spem liberationis. Iob quinto: Elongabuntur filii eius a salute. Id est, Deus eis non opitulabitur. Isaiae 59, Expectavimus iudicium, et non est: salutem, et elongavit se a nobis. Sic Psal. 119, Longe est ab impiis salus. Magnificare salutes: secundo Samuelis vigesimosecundo: et Psalmo decimooctavo: Magnificans salutes regis. id est, valde potenter et gloriose opem ferens regi tuo. Ostendere salutem, est opem ferre. Psalmo 50. Ponenti viam, ostendam illi salutem Dei. Sic, Facere videre salutem, Psalmo 91. State et videte

tempore Meschiae, et quoties mea ope indiges, meque per Meschiam quaeris et imploras. Salus hic generaliter accipitur de quocunque Dei auxilio. Sic Philippensium primo: Scio quod hoc cedet mihi in salutem. id est, erit tum mihi salutare, tum meo ministerio utile, nempe ista crux mea. Hebraeorum secundo: Quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Hic salus accipitur pro illa gloriosa patefactione, ac praedicatione Evangelii et gratiae Christi. Principem, aut ducem potius, salutis ipsorum per afflictiones perfectum reddere: Heb. 2. Ducem salutis nostrae vocat Christum, quia

[?: ] te aut liberatione ex quavis maiore calamitate ponatur, non tantum pro illa spirituali ad aeternam [?: ] tem pertinente: ita etiam Salvator in Sacris literis non nunquam etiam de hominibus, praesertim virtute praestantibus, qui aliquando populum liberaverunt, dicitur. Secundo Reg. decimotertio: Dedit Iehova Israeli salvatorem, et egressi sunt de potestate Syriae. Iudic. tertio: Et cum clamassent filii Israel ad Deum, sustinuit eis servatorem, qui liberavit eos, nempe Othoniel filium Remaz. Sic etiam Ethnici opitulatores nominaverunt. Sic IESUS nomine

creavit illud. Sic cap. quadragesimotertio, et Psalmo 89. Dominus est scutum nostrum, et sanctus Israelis rex noster. Crebro etiam, idque peculiari ratione, Messias vocatur Sanctus Dei, et Sanctus Israelis, item Sanctus sanctorum: Psal. decimosexto. Actorum secundo: Nec permittes sanctum tuum videre corruptionem. id est, Meschiam sepultum non patieris computrescere. Sic Psalmo quarto: Mirificavit Dominus sanctum suum. tametsi illud etiam de quovis pio intelligere possis. Apocalypsis tertio: Sanctus et verax, qui habet clavem David. Isaiae

Messias, Sancta sanctorum nominantur. Caeterum populus Dei tripliciter dicitur sanctus. Primum, quia est populus Dei, habens sanctificantia se, verbum ac Sacramenta, et Deum quoque ipsum denique in medio sui: qua ratione seu externa sanctitate etiam hypocritae in medio Ecclesiae sancti sunt. Secundo, pii sunt tum imputatione iustitiae Christi sanctificati seu purificati, tum etiam renovatione Spiritus sancti: atque hae duae sunt passivae sanctitates. Postremo dicuntur etiam sancti active, quia student et sedulo vacant sanctitati vitae actionumque, et a Deo perpetuo petunt

et sedulo vacant sanctitati vitae actionumque, et a Deo perpetuo petunt sanctificationem sui cordis et vitae, actionumque per Christum. Verum prophetae ac singulares ministri Dei etiam maiore quadam emphasi dicuntur sancti, ut postea in verbo Sanctifico apparebit. Sic dicit Sunamitis ad virum, secundo Regum quarto: Ecce cognovi quod Vir Dei sit sanctus ille. id est, Elisaeus. De praedicta passiva sanctitate intelligit Paulus, cum toties suas epistolas inscribit hisce aut illis sanctis: Romanorum primo, primae Corinthiorum primo, secundae Corinthiorum primo, Ephesiorum primo,

Proverbiorum trigesimo: Nec scientiam sanctorum novi, id est, rerum sanctarum, caelestium. Populus sanctorum: id est, constans ex sanctis. Danielis octavo: Vastabit multos, et populum sanctorum. Venit oratio eorum ad habitaculum sanctitatis eius: id est, ad habitaculum caeleste: secundo Paralipomenon trigesimo. Malachiae secundo: videtur Sanctum vocare matrimonium. inquit enim: Quia contaminavit Iehuda sanctum Iehovae, quod diligit, cum duxit in uxorem filiam dei alieni: id est, matrimonium, quod ordinavit et sanctificavit Dominus, contaminavit Iuda, ducta gentili

sanctorum novi, id est, rerum sanctarum, caelestium. Populus sanctorum: id est, constans ex sanctis. Danielis octavo: Vastabit multos, et populum sanctorum. Venit oratio eorum ad habitaculum sanctitatis eius: id est, ad habitaculum caeleste: secundo Paralipomenon trigesimo. Malachiae secundo: videtur Sanctum vocare matrimonium. inquit enim: Quia contaminavit Iehuda sanctum Iehovae, quod diligit, cum duxit in uxorem filiam dei alieni: id est, matrimonium, quod ordinavit et sanctificavit Dominus, contaminavit Iuda, ducta gentili uxore. Eadem vis est vocis Sanctitas, quam

per sanctitatem suam Deum: est, per se ipsum iurare, qui sanctus est. Psalm. 89. et Amos quarto. Aliquid esse sanctitatem: id est, sanctum. Sint castra vestra sanctitas: Deuteronomii decimotertio. pro, munda, incontaminata. Domus Davidis sanctitas est, quia ingressa est in eam arca: secundo Paralip. octavo: id est, sancta, aut consecrata Deo. Simili ratione dicitur, Sit Sabbatum sanctitas vobis: Exodi trigesimoprimo, et trigesimo quinto. Velum sanctitatis, Levitici quarto: id est, velum sanctioris partis tabernaculi. Sic, Ad expiandum in sanctitate: Levitici sexto: id

ad solam castitatem restringitur. Primae Thessalon. quarto: Haec est voluntas Dei, sanctificatio vestra, ut abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque vas suum possidere in sanctificatione et honore. Et mox: Non enim vocavit nos Deus ad immundiciem, sed ad sanctificationem. Primae Timoth. secundo: Servabitur vero mulier procreando liberos, si manserit in fide, charitate, et sanctificatione cum modestia. Contra scortatio vocatur contaminatio, impuritas: et Contaminare dicitur proprium hominis corpus, ac mentem. Quare et Latini dixerunt aliquem libidinibus contaminari. Sic David

sancte tractes, agas et peragas, audiendo verbum, orando, benefaciendo, cessando ab omnibus servilibus operibus, praesertim a peccatis. Alia ratione dicitur DEUS sanctificare Sabbatum: nempe sibimet, suoque cultui consecrare. Quarta externa sanctificatio est. Sanctificare ieiunium: Ioel primo et secundo. item secundo Regum decimo, Sanctificare Baal festum, est decernere certum tempus, quo sancte ieiunare et festum celebrare velint. Quinta est, cum sanctificare aliquid significat, quasi sanctum facere externa quadam sanctitate. Sicut Christus dicit, Templum sanctificare id

agas et peragas, audiendo verbum, orando, benefaciendo, cessando ab omnibus servilibus operibus, praesertim a peccatis. Alia ratione dicitur DEUS sanctificare Sabbatum: nempe sibimet, suoque cultui consecrare. Quarta externa sanctificatio est. Sanctificare ieiunium: Ioel primo et secundo. item secundo Regum decimo, Sanctificare Baal festum, est decernere certum tempus, quo sancte ieiunare et festum celebrare velint. Quinta est, cum sanctificare aliquid significat, quasi sanctum facere externa quadam sanctitate. Sicut Christus dicit, Templum sanctificare id

seu quasi immundus. Quare mox additur: Sic ubi vestis fuerit aspersa eo sanguine, lavetur in loco sancto. Monsterus invertit sensum, quasi praeciperetur, ut qui velit illas sacras res tractare prius se mundet aut sanctificet. Sed alter sensus est verior. Quare ipsemet in suis Scholiis Haggaei secundo, ubi quaeritur, An vestis attingens sacras carnes, aut alias res, sanctificetur exponit verbum Sanctificationis, per contaminationem, aut pollutionem. Sic et Deut. 22, ubi prohibetur seminari ager diversis seminibus, ne simul totus fructus sanctificetur, itidem in Scholiis, de

Moyse eadem ferme verba quae Christus in sua sacra Coena instituenda dixit: Hic est sanguis testamenti, quod Deus erga vos praecepit, Exodi vigesimo quarto, et Hebraeorum nono notum est. Fons aut vena sanguinis. pro menstruis, Levit. vigesimo. Sic et in Evangelio de Haemorrhousa. Secundo, sanguis significat semen virile, unde homines propagantur. Actorum decimoseptimo: Deus fecit ex uno sanguine omne genus hominum, ut habitaret per superficiem universae terrae. id est, ex semine unius Adami. Sic et Iohan. primo: Non ex sanguinibus carnis. id est, filii Dei non ii sunt,

sum a sanguine iusti huius. id est, ab iniusta caede huius insontis. Sic dicitur Vindex sanguinis id est, caedis. Non stabis super sanguine proximi tui: Levit. decimonono. id est, non promovebis caedem eius. Sanguis iste polluet terram: Num. trigesimoquinto id est, ista iniusta caedes. Sic secundo Paralipom. vigesimo quarto: Propter sanguinem filiorum Ioiada. id est, caedem. Celare sanguinem. Gen. 37. id est, caedem. Sexto, significat reatum de sanguine iniuste fuso. Psal. 51, Libera me Deus de sanguinibus. id est, a reatu caecis Uriae, et aliorum cum eo mea culpa

5, Vultis super nos inducere sanguinem hominis istius. id est, nos onerare reatu et culpa occisi Iesu, cum ipse sibi male agendo exitium accersiverit. Sic saepe dicitur Quaerere sanguinem: id est, punire reatum caedis: Gene. nono et 42 Reddidit tibi Iehova omnem sanguinem domus Saulis: secundo Samuelis decimosexto. id, est, punivit te Deus propter effusum sanguinem familiae Saul. Sic de Ioab dicit David, 1 Reg. 2. Sic Oseae I Adhuc paululum, et visitabo sanguines Iezabel, id est, reatum de tot caedibus. Septimo significat simul reatum, ac etiam poenas iniusti homicidii.

veluti conclusio adiicitur. Undecimo, aliquando simpliciter mortem significat. Psalmo trigesimo: Quae utilitas in sanguine meo? Sed nunc phrases quasdam huius vocis exponam. ¶ Sanguis uvae, est vinum: Gen. 49, In sanguine uvae lavabit vestem, et Deuterono. trigesimo secundo, Sanguinem uvae bibisti: id est, merum. Metaphorae huius potest esse duplex ratio, sive ob colorem: sive quia perinde fluit liquor violatis vuis, sicut sanguis laesa cute. Vir sanguinum, idem quod homicida, aut etiam crudelis, et fundendi sanguinis cupidus. Sic Semei dicebat ad Davidem:

Sanguis innocens crebro significat iniustam caedem, ob quam Deus irascatur. Deuteronomii vigesimo primo: Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui. id est, ne imputes nobis. Deuteron. decimonono: Auferes sanguinem innocentem. id est, expiabis interfecto homicida. Sic et primo Reg. secundo. Sanguinem vocat David aquam, periculo mortis suorum militum allatam: 1 Paralip. 11. An sanguinem virorum istorum bibam cum animabus ipsorum? Aedificare domum sanguine: id est, oppressione et damno miserorum. Habac. 2, Vae aedificanti urbem sanguine. Micheae tertio: Qui

aliquem, est, aliquando imputare ei caedem, et porro etiam punire. Ion. 1. Ne ponas super nos sanguinem innocentem. id est, ne imputes nobis mortem Ionae, neve nos propter eam punias, quando quidem eum inviti in mare praecipitamus. Sic sanguines alicui esse, aut non esse, Exodi vigesimo secundo describitur varia ratio caedis furis, ut alias sit occidenti sanguis, id est, culpa caedis sustinenda, alias non. Sic Num. trigesimo quinto dicitur, non esse sanguines vindici caedis. Ponere sanguines belli in pace, est, perinde pacis tempore occidere hominem, ac si bellum esset: aut,

sit occidenti sanguis, id est, culpa caedis sustinenda, alias non. Sic Num. trigesimo quinto dicitur, non esse sanguines vindici caedis. Ponere sanguines belli in pace, est, perinde pacis tempore occidere hominem, ac si bellum esset: aut, ac si ille esset publicus hostis. Sic primo Regum secundo, David dicit de Ioabi caede duorum ducum. Insidiari sanguini: pro, conari innocentem aliquem occidere: Proverbiorum primo. Sanguinem mittere in civitatem, est, illam bello persequi. Ezechielis vigesimo octavo: Et mittam in eam pestilentiam, et sanguinem in plateas eius. id est,

Et mittam in eam pestilentiam, et sanguinem in plateas eius. id est, efficiam ut sit caedes in medio civitatis eius. Sic et Ezek. quinto. Et sanguis transibit per te, et gladium inducam super te. id est, hostes et caedes. In sanguine alicuius mori, est, illum ob caedem alicuius interfici. secundo Samuelis tertio: Et mortuus est in sanguine Asael, fratris Ioab. Contra dicit Deus Ezechielis decimosexto, In sanguine tuo vives: id est, quantumvis tota iaceas neglecta in sanguine a partu, tamen ego tibi opitulabor, teque servabo. Manus sanguine plenae, Isa. primo, et

id est, contaminatae, ac reae homicidii. et aliorum gravissimorum scelerum. Terra est plena iudicio sanguinum, Ezek primo. id est, facinoribus capitalibus aut facinorosis, ob quae illi capitali supplicio essent afficiendi. Sic Psalmo centesimosexto, Terra est infecta sanguine. Ieremiae secundo: In oris tuis inventi sunt sanguines pauperum. id est, propalam sunt tuae caedes et alia violenta facta et afflictio miserorum. Ezechielis vigesimotertio: Sanguis est in manibus earum. Sanguini aliquem facere: Ezek. trigesimoquinto. id est, tradere sanguinario, aut etiam gladio.

sanguinario, aut etiam gladio. Propterea dicit Dominus: Sanguini te faciam, et sanguis te persequetur: si non, cum sanguinem oderis, persequetur te. Preciosum esse alicuius sanguinem coram Deo, est idem quod, preciosam esse mortem, seu Deum ulcisci iniustam piorum caedem: Psalmo septuagesimo secundo. Sanguis per metaphoram significat etiam spiritualem mortem, aut aeternum exitium. Sic utitur Ezekiel. capite tertio, cum dicit Deus se impoenitentium, si non moveantur, sanguinem requisiturum de manu prophetae, Huc videtur alludere, eademque metaphora uti Paulus Actorum decimo octavo:

te sanguinem furoris et zeli, et tradante in manum illarum, etc. id est, efficiam ut interficiam subito ac crudeliter, sicut solent interficere iratissime mariti adulteros suarum uxorum. Dabo prodigia caelo superne, et in terra inferne, sanguinem et ignem et vaporem fumi. Actor. secundo. id est, efficiam ut [?: ] luna ac caelum sit sanguineum, videatur etiam ardere, cadat item ignis de caelo in terram. Christus in sacra Coena dixit, teste Matthaeo et Marco: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effunditur in remissionem peccatorum. Quae verba

dicimur sanguine Christi mundari et dealbari ab omnibus peccatis: 1 Ioan. 1, Apocal. 1, 7 et 22. Sic, cum iustificari nos sanguine Christi, Romanorum tertio et 5, Hebraeorum nono et decimotertio: et quod redempti esse dicimur precioso sanguine Christi, Actor. secundo Ephes. primo, primae Petri primo. Ad haec, quod sanguis Christi pro nobis datus aut fusus esse dicitur Matthaei vigesimo sexto, Luc. 22: praeterea, quod per sanguinem Christi pax inter Deum et nos peccatores facta esse dicitur, Ephes. secundo, Coloss. primo. In quib. omnibus et

esse dicimur precioso sanguine Christi, Actor. secundo Ephes. primo, primae Petri primo. Ad haec, quod sanguis Christi pro nobis datus aut fusus esse dicitur Matthaei vigesimo sexto, Luc. 22: praeterea, quod per sanguinem Christi pax inter Deum et nos peccatores facta esse dicitur, Ephes. secundo, Coloss. primo. In quib. omnibus et similibus locis, sanguis Christi vocatur ipsa eius mors, ac sacrificium propitiatorium, aut meritum. Quomodo vero passio Christi sit iustitia, eaque in nos per fidem transcribatur, nobisve imputetur, in Libello de Iustificatione prolixius exposui. Dictum

eius parcens. Gal. primo: Non statim contuli cum carne et sanguine id est, cum ullo homine, contentus institutione ac patefactione veritatis, quae mihi abunde a Christo ipso contigerat. Sed de hac locutione, cum caro et sanguis coniunguntur, supra in voce CARNIS prolixius disserui. Hebraeorum secundo: Quoniam igitur pueri participes fuerunt carnis et sanguinis, et ipse quoque similiter particeps factus est eorundem. id est, quandoquidem habuerunt non tantum animam, sed et corpus. Pontifex et Christus dicitur intrare in tabernaculum, cum sanguine, per sanguinem, et in sanguine: id est,

etiam in rebus ac fortunis: inanima quoque praeterea liberationem a quibusvis adversitatibus, corporeis, terrenis, et spiritualibus. Ieremiae trigesimo: Adducam tibi sanitatem, et a plagis tuis sanabo. Psalmo septuagesimotertio: Sana est fortitudo eorum. pro, integrum est robur eorum. Secundo Paralipom. septimo: Parcam peccato eorum, et sanabo terram eorum. pro, condonatis peccatis eorum, amovebo poenam siccitatis et locustarum. Oseae 11: Non cognoverunt quod sanaverim eos. id est, eduxerim eos e servitute Aegypti, et ab aliis calamitatibus ac molestiis liberaverim. Sanare

est, condonabo. Ieremiae tertio. Revertimini filii rebelles, et sanabo aversiones vestras id est, condonabo. Exodi decimoquinto: Ego Iehova sanans te. Sanare, θεραπεύειν, tripliciter in novo Testamento accipi potest: nempe primum de medicatione secundo de sanatione per medicationem (ut Lucae octavo dicitur, quod nemo potuerit sanare mulierem fluxu laborantem.) Postremo, usitatissime ponitur [?: ] sanatione miraculosa: ut Matthaei quarto, Circuibat Iesus docens et sanans quemvis morbum, et quemvis languorem. Sanare

monui, Exodi vigesimo octavo, et trigesimoprimo, trigesimoquinto, et trigesimosexto. Sapientia, ingenium excellens, multumque rerum usum et peritiam aliquando complectitur. Sic sapiens mulier de Tecoa, subornata a Ioabo, circumvenit suo figmento et persuasit Davidem, ut restitueret Absalonem: secundo Samuelis decimoquarto. et alia persuadet cives Abel, ut interfecto Seba, sese Ioabo dedant: secundo Samuelis vigesimo. De muliere sapiente (id est, prudente) dicitur Proverb. 14, quod aedificet domum: contra vero, quod stulta eam destruat. Dominabitur omni labori meo, quo laboravi, et

excellens, multumque rerum usum et peritiam aliquando complectitur. Sic sapiens mulier de Tecoa, subornata a Ioabo, circumvenit suo figmento et persuasit Davidem, ut restitueret Absalonem: secundo Samuelis decimoquarto. et alia persuadet cives Abel, ut interfecto Seba, sese Ioabo dedant: secundo Samuelis vigesimo. De muliere sapiente (id est, prudente) dicitur Proverb. 14, quod aedificet domum: contra vero, quod stulta eam destruat. Dominabitur omni labori meo, quo laboravi, et quo sapiens fui sub sole. pro, opibus, quas labore et sapientia mea toto vitae tempore paravi.

tibi tuaeque vitae exitium accersas. Psal. 119, Pax multa diligentibus nomen tuum, et non est eis offendiculum aut scandalum. id est, nulla calamitas. Sic Ezech. 17: Scandalum iniquitatis eorum erit. pro, incident in talem calamitatem aut poenas propter suas iniquitates. Iudicum secundo: Dii eorum erunt nobis in scandalum. id est, causa perniciei ac exitii. Sic 1. Sam. 25 ait Abigail ad Davidem: Ne sit tibi hoc in offendiculum et offensionem cordis, quod effuderis sanguinem. id est, ne sit tibi haec caedes Israelitarum gravissima laesio conscientiae et famae. Secundo,

Iudicum secundo: Dii eorum erunt nobis in scandalum. id est, causa perniciei ac exitii. Sic 1. Sam. 25 ait Abigail ad Davidem: Ne sit tibi hoc in offendiculum et offensionem cordis, quod effuderis sanguinem. id est, ne sit tibi haec caedes Israelitarum gravissima laesio conscientiae et famae. Secundo, scandalum est occasio cadendi ac ruendi spiritualiter, seu ut quis quoquomodo fiat deterior, aut in vera pietate languidior: quod potest esse vel factum vel dictum vel exemplum in moribus, vel in

esset, aut ubi illud dictum contineretur. Sic cum dicitur aliquid scriptum esse, intelligitur tantum de Sacris literis. Sicut D Paulus inquit: Quicquid scriptum est propter nos scriptum est, etc. Rom. 15, nempe in Sacris literis. Sic 1. Corinth. 9, Propter nos hoc scriptum est. Secundo, Scribere significat aliquid decernere aut confirmare, praesertim cum regibus aut aliis gubernatorbus tribuitur. Dan. 6, Confirma sententiam, et [?: s-r- ] decretum. id est, diplomate aut publica tabula constabilias. Sic mox ibidem: Nonne edictum scripsisti, quod quicunque

Filii huius seculi prudentiores sunt filiis lucis. Et capite 20: Filii huius seculi nubunt, etc. Marci 4: [?: Aer-- ] seculi et deceptiones. Item Iacobi 1: Immaculatum se custodiat ab hoc seculo. Et cap. 4: Quicunque vult esse amicus huius seculi. II. Secundo est durationis, et commodius verti non potest quam aeternitatis, vel aevi, seu seculi vocabulo: sicut etiam Evangelistae et Apostoli Graeca voce αἰὼν reddiderunt, quod etiam nunc aeternitatem, nunc seculum seu aevum illis significat. modo non,

superbe simul et impie vocant Seculares, quasi tantum ad hunc mundum pertinentes. SECUNDUS, sine additione, nonnunquam significat dignitate secundum. Ioel dux et Saphan secundus. 1. Paral. 5 Filius secundus: Ecclesiast. 34. Vidi cunctos viventes, ambulantes sub sole cum puero secundo. Currus secundi 41, scilicet a rege secundi. Secundum, et Iuxta, praepositiones, plerunque exprimunt literam caph כ Hebraea, initio dictionibus praepositam. Quare primum de eius significatis dicam, tametsi illa nonnunquam etiam Sicut denotat.

dicam, tametsi illa nonnunquam etiam Sicut denotat. Primo est communiter nota similitudinis. Numer. 23, Cribavit sicut leo. 1. Reg. 10. Non venit sicut aroma istud amplius in copia. Psal. 144. Et dies eius sicut umbra transiens. Cantic. 2, Sicut rosa inter spinas. Secundo, cum nominibus numeralib. aut temporis valet, Prope, Circiter, Exodi 12. Circa medium noctis. Iudic. 6, Percusserunt Moab in tempore illo circiter decem millia virorum. Tertio, Secundum, Iuxta. Deut. 23, Comedes uvas secundum animam tuam. 1. Sam. 20. Secundum tempus crastinum. 1

erat, Nehemiae septimo: Quoniam ipse profecto erat vir veritatis. Sic etiam hoc est legendum, quod Iohannes de Christo scribit: Et vidimus gloriam eius [?: ] re unigeniti, etc. Septimo, quando cum [?: prono ] bus construitur, tum valet Taliter. Libro secundo Samuelis, capite undecimo: Quia taliter et taliter abiimit gladius. Libro secundo Samuelis, capite decimo septimo: Taliter et taliter consuluit Achithophel est Absoloni, et senioribus Israel, et taliter et taliter [?: co- ] lui ego. Libro secundo Samuelis, capite

est legendum, quod Iohannes de Christo scribit: Et vidimus gloriam eius [?: ] re unigeniti, etc. Septimo, quando cum [?: prono ] bus construitur, tum valet Taliter. Libro secundo Samuelis, capite undecimo: Quia taliter et taliter abiimit gladius. Libro secundo Samuelis, capite decimo septimo: Taliter et taliter consuluit Achithophel est Absoloni, et senioribus Israel, et taliter et taliter [?: co- ] lui ego. Libro secundo Samuelis, capite vigesimoquarto: Addat Iehova Deus tuus ad populum tot et tot citum vicibus. Libro secundo

tum valet Taliter. Libro secundo Samuelis, capite undecimo: Quia taliter et taliter abiimit gladius. Libro secundo Samuelis, capite decimo septimo: Taliter et taliter consuluit Achithophel est Absoloni, et senioribus Israel, et taliter et taliter [?: co- ] lui ego. Libro secundo Samuelis, capite vigesimoquarto: Addat Iehova Deus tuus ad populum tot et tot citum vicibus. Libro secundo Samuelis, cap. duodecimo Si parum est hoc, addidissem etiam talia et talia. [?: N ] proferam etiam plura exempla significationis eius ac tanto clarius

Libro secundo Samuelis, capite decimo septimo: Taliter et taliter consuluit Achithophel est Absoloni, et senioribus Israel, et taliter et taliter [?: co- ] lui ego. Libro secundo Samuelis, capite vigesimoquarto: Addat Iehova Deus tuus ad populum tot et tot citum vicibus. Libro secundo Samuelis, cap. duodecimo Si parum est hoc, addidissem etiam talia et talia. [?: N ] proferam etiam plura exempla significationis eius ac tanto clarius huius voculae vis perspiciatur. Non [?: ] ergo Quando temporis notat. 2. Paralip. 34. Secundum

eramus infirmi, et eius hostes, ac impii. Non enim hic agitur de tempore praestiti promissi adventus aut passionis Christi: sed quod ille ante omnem nostram pietatem sit pro nobis mortuus, unde ingens eius dilectio, ac Dei misericordia elucescat, sicut mox sequitur, Cum adhuc essemus peccatores. Secundo primum Sabbatum. Lucae 6, exposui supra in voce SABBATUM, et etiam in voce PRIMUM. SECURIS gloriatur contra secantem: videtur fuisse olim Israelitis proverbialis locutio. Hac locutione Isaiae 18 redarguit Deus insolentiam Assyriorum, qui sibi suaeque industriae tribuebant

locis, carentes domibus propriis, commorari solent. Sic Ieremiae 49, Accingite saccos, plangite et discurrite per sepes. quod significat, pauperem et spoliatum propriis domib. ac civitatib. esse. Sepire alicuius viam. est praecludere alicuius iter, impedire conatum, etc. Oseae secundo. Vide supra Maceriam, et Murum, ac cum illis haec coniunge, ut habeas plenam harum locutionum explicationem. SEPTENARIUS numerus in Sacris literis celebris est. Usurpatur autem dupliciter potissimum, ut opinor: alias quasi pro perfecta quadam quantitate, alias pro

potentius incipit in peccatore grassari ac invalescere, quamprimum ei incipit indulgere, ut postea tanto minus sit sui arbitrii. quod hic multo magis fit, quam in habitibus: ut Philosophi de incontinente aut impotente disserunt, qui aliud probet, aliud patret, praevalente vitiorum habitu rationi. Secundo, quia peccatum facit patrantem iniustum ac reum. Postremo, quia one at cum poenis, seu facit eum servum poenae, ut Iurisprudentes loquuntur. Servire multo vino, Tit. 2. est, deditum esse ebriositati. Mox sequenti, Servire desideriis et voluptatibus, est deditum esse cupiditatibus.

peccatum facit patrantem iniustum ac reum. Postremo, quia one at cum poenis, seu facit eum servum poenae, ut Iurisprudentes loquuntur. Servire multo vino, Tit. 2. est, deditum esse ebriositati. Mox sequenti, Servire desideriis et voluptatibus, est deditum esse cupiditatibus. Secundae Petri secundo: Cum ipsi sint servi corruptionis. id est, quarumvis turpitudinum ac vitiorum. Servos et ancillas vocat interdum Scriptura omnes pios, iuxta primam significationem servitutis divinae. Sic Ioel, et Actor. secundo pollicetur Deus, se effusurum esse de spiritu suo supra servos et

desideriis et voluptatibus, est deditum esse cupiditatibus. Secundae Petri secundo: Cum ipsi sint servi corruptionis. id est, quarumvis turpitudinum ac vitiorum. Servos et ancillas vocat interdum Scriptura omnes pios, iuxta primam significationem servitutis divinae. Sic Ioel, et Actor. secundo pollicetur Deus, se effusurum esse de spiritu suo supra servos et ancillas suas, postremis temporibus. Servire ad oculum, Ephesiorum sexto, Colossens. tertio, est tantum eatenus servire ac praestare officia, quatenus ab hero videri, aut alio qui tua opera agnosci potest: non fideliter,

ea pars quae est de Antichristo, et de eius oppugnatione Ecclesiae, ac sanctorum Dei: quae enim sigillata sunt, ea solent esse occlusa. Contra Apocalypsis ultimo, prohibetur eius libri obsignatio, quia ibi praedicta brevi sint secutura, scilicet aliqua eorum pars. Deuteronomii trigesimo secundo dicit Deus, esse absconditum apud ipsum, et obsignatum in thesauris eius, quod velit punire eo suo tempore. Confirmare notat Iohan. 6: Hunc enim pater obsignavit Deus. id est, Deus eum magna et certissima quadam confirmatione ad hoc ordinavit et destinavit, seu orbi terrarum proposuit,

magnas calamitates vel belli, vel pestis vel famis ac similes. Sic apud Iudaeos summum silentium, apud Aegyptios contra clamor praedicitur futurus nocte sequenti, Exodi undecimo. omnes enim in magnis doloribus et calamitatibus queritamur ac clamamus partim impatientia, partim petendo opem. Secundo [?: tacem-- ] cum timemus aliquem vehementer: ut familia praesentem herum, et discipuli praeceptorem. [?: Co--- ] clamamus et tumultuamur, cum soluti omni [?:--- ] pro arbitrio agimus. Psalmo quarto: Reputate in [?:--- ] tu omnia cum

cunctos autem filios Israel non movebit canis linguam ab homine usque ad iumentum. Sic contra saepe dicuntur aliqui clamaturi ac vociferaturi ob bellum aut caritatem. Sic Isaias decimo quarto praedicit, prostrata Babylonica tyrannide terram quieturam, tacituram, et iubilaturam. Isaiae trigesimo secundo: Et erit opus iustitiae pax, et operatio iustitiae silentium, et securitas in seculum. Secundo silere metaleptice praesentem timorem, qui est causa silentii, significat. Abacuc secundo. Dominus autem in templo sancto suo, taceat ab eo omnis terra. id est, timeat, et prae timore

dicuntur aliqui clamaturi ac vociferaturi ob bellum aut caritatem. Sic Isaias decimo quarto praedicit, prostrata Babylonica tyrannide terram quieturam, tacituram, et iubilaturam. Isaiae trigesimo secundo: Et erit opus iustitiae pax, et operatio iustitiae silentium, et securitas in seculum. Secundo silere metaleptice praesentem timorem, qui est causa silentii, significat. Abacuc secundo. Dominus autem in templo sancto suo, taceat ab eo omnis terra. id est, timeat, et prae timore conquiescat, non tumultuetur, non furat contra eum peccando. Zoph. primo: Sile a facie Domini, quia

praedicit, prostrata Babylonica tyrannide terram quieturam, tacituram, et iubilaturam. Isaiae trigesimo secundo: Et erit opus iustitiae pax, et operatio iustitiae silentium, et securitas in seculum. Secundo silere metaleptice praesentem timorem, qui est causa silentii, significat. Abacuc secundo. Dominus autem in templo sancto suo, taceat ab eo omnis terra. id est, timeat, et prae timore conquiescat, non tumultuetur, non furat contra eum peccando. Zoph. primo: Sile a facie Domini, quia prope est dies eius, quia praeparavit mactationem. Zachariae secundo. Sileat omnis terra a

silentii, significat. Abacuc secundo. Dominus autem in templo sancto suo, taceat ab eo omnis terra. id est, timeat, et prae timore conquiescat, non tumultuetur, non furat contra eum peccando. Zoph. primo: Sile a facie Domini, quia prope est dies eius, quia praeparavit mactationem. Zachariae secundo. Sileat omnis terra a facie Domini, quia excitatus est de habitaculo sanctitatis suae id est, metuat et quiescat. Tertio, quia verba rebus actionibusque coniuncta sunt, et clamor labori, contra silentium quieti: ideo Silere pro quiscere saepe ponitur: idque tum Deo per anthropopathiam,

nobis? Nam mare ibat et intumescebat. id est, ut desinat mare nos infestare et oppugnare. Sic potest accipi quod Dominus Marci 4 increpans mare ac ventos dicit: Tace, obmutesce. id est, desine infestare et oppugnare, perniciemque moliri hisce. Sic mulier iubetur in silentio discere, 1 Timothei secundo. id est, non strepere, turbare aut tumultuari, vel velle alios docere, praesertim publice: quomodo et Sophocles dicit, silentium afferre mulieri decus, eamve ornare. Contra, Clamor magnum laborem, ac molitionem magnorum conatuum bonorum aut malorum significat. Sic etiam ingentia

cap. 42. negatur Meschias clamaturus in plateis. ubi clamor non ipsam vocem aut praedicationem sanae doctrinae, quam Christus libere et clare in plateis sonuit, sed tantum iniustas rixas ac crudeles contentiones denotat. Vide vocem CLAMOR. Silentium, saepe secretum indicat. Ios. secundo: Miserat exploratores silentio: id est, secrete. Ioann. 11, Vocaverat Mariam sororem suam silentio. id est, secrete, tacite, non audientib. aliis. Dicitur et oculus Silere aut tacere, cum definit lachrymari. Threnor. 3, Oculus meus defluit, nec tacet, eo quod non sint

quatuor animalium, similitudo hominis erat. Et mox: Porro similitudo facierum eorum haec erat, etc. ubi similitudo ipsa species visa, aut eius idea dicitur. Sic Exodi vigesimo quinto idea monstrata Moysi in monte, iuxta quam omnia fabricare debebat, vocatur similitudo tabernaculi. Secundo, significat idolum aut imaginem alicuius rei. Sic 1 Samuelis sexto iubentur Philistaei a suis sacrificis formare similitudines murium et [?:--ori ] , in quibus ob praesentiam arcae morbis puniebantur. Sic Deuteronomii quarto prohibentur Israelitae facere ullam imaginem Deo,

mutasse gloriam incorruptibilis Dei, in similitudinem imaginis hominis. id est, in imaginem, idolon, aut statuam, similem aut convenientem homini, vel animalibus brutis. Sic homo dicitur conditus ad imaginem et similitudinem Dei. id est, ad imaginem similem aut convenientem Deo. Gen. primo et secundo Is quo loco exponendo multi sese anxie torserunt, quaerentes quod' nam sit discrimen inter imaginem et similitudinem. inter quos praesertim Osiander in libro de Imagine Dei, subtiliter ista vocabula distinguit. Verum, uti dixi, Imago vocatur certa quaedam species aut idea rei alicuius:

secundum similitudinem nostram, aut similis nobis. Similitudo rei, aliquando ipsam rem significat, ut in Regulis Universalalibus, et modo in voce SIGNI, ac superius in voce IMAGINIS dixi. ut Philippens. secundo, Esse informa Dei, est, esse vere Deum: Esse vel Suscepisse formam servi, est, vere factum esse servum: Factum esse in similitudinem hominis, et vere factum esse hominem: Repertum esse in specie aut [?:---- ] sicut homo, itidem significat vere esse hominem.

pueros esse. Hac voce utitur Christus Matth. decimo, cum inquit: Estote prudentes sicut serpentes, et simplices, aut etiam innocui, ut columbae. Et Paulus Romanorum decimosexto, inquiens: Volo vos sapientes quidem esse quod ad bonum, simplices vero vel innocentes quoad malum. Et Philippens. secundo, Sitis irreprehensibiles et simplices, vel etiam innocentes filii Dei, qui nulli noceatis. Alterum vocabulum, quod per simplicitatem verti solet, est ἁπλοῦς, quod magis proprie simplicitatem et sinceritatem denotat. Multum autem coniungitur haec

ignem insinu suo, Proverbiorum 6. Quale etiam illud commune proverbium est, Viperam aut serpentem portare aut Fovere in sinu suo. Soliti sunt olim sortiri, coniectis sortibus in sinum. Proverbiorum decimo sexto: Forte fuit tantum sinus factus ex ora vestis, sicut legatus Romanus in secundo Carthaginensium bello dixerat, se in tali sinu portare bellum et pacem. Munera de alicuius sinu accipere: pro, ab aliquo, Proverbiorum 17. 21 quia (ut dictum est) multa in sinu suo gestabant. Sic Ecclesiast.. 7 dicitur, iram in sinu stulti requiescere: id est, apud stultum, seu

caligo, angustiae, obscuritas, et impulsio. Quae omnia magis ita tristi afflictoque animo videntur, quam revera sunt. Talia sunt et illa exempla. Isaiae vigesimoquarto, Erubescet luna, et confundetur sol. Sic posset forte intelligi illud de obscuratione lunae ac solis, fumo ac igne, Ioel secundo, tertio. et Actorum secundo. Locus Matt. 24 non item. Contra etiam magnitudo felicitatis perclarum lumen solis ac lunae pingitur Isaiae 30. Sed et lux lunae erit si cut lux solis, et lux solis erit septempliciter

et impulsio. Quae omnia magis ita tristi afflictoque animo videntur, quam revera sunt. Talia sunt et illa exempla. Isaiae vigesimoquarto, Erubescet luna, et confundetur sol. Sic posset forte intelligi illud de obscuratione lunae ac solis, fumo ac igne, Ioel secundo, tertio. et Actorum secundo. Locus Matt. 24 non item. Contra etiam magnitudo felicitatis perclarum lumen solis ac lunae pingitur Isaiae 30. Sed et lux lunae erit si cut lux solis, et lux solis erit septempliciter aucta, sicut

sed vir accedens ad eas armabitur ferro et hasta aut igne exurentur in ipso loco. Quibus verbis ostendit David, impios perinde austere tractari ac puniri a Deo, sicut spinae ab hominibus severiter tractantur, igne quidem, si in ipso loco sint exurendae: furca autem et ferro, si alio transferendae. Secundo, Spinae significant omnia adversantia, et extinguentia veram pietatem. Hierem. 4, Novate vobis novale, et ne seratis super spinas: quia sicut spinae non recipiunt bonum semen, ita nec pravum cor verbum Dei. Sic et Christus in parabola curas ac solicitudines de rebus huius mundi vocat

Hanc Literae et Spiritus significationem veteres maxime urserunt: quamvis non sine extremo quorundam abusu. Quidam enim, ut Origenes, omnem tandem grammaticum verboris sensum, ut literam mortuam abiecerunt: et suas allegorias, vel potius mythologias pro spirituali sensu Ecclesiae venditarunt. Secundo, ratione obiecti, omnis itidem et Legis et Evangelii doctrina sine Spiritu S. efficacitur intus docente, homini carnali ac sibi relicto Litera est, et appellatur. Tametsi enim et Legis et Evangelii doctrina spiritualis est, hoc est, a Spiritu S. tradita, et ad vitam spiritualem ac aeternam

pietatem ac iustitiam sitam esse, ut Iudaei de sua caeremoniarum iustitia sentiebant: vel certe nihil prodest, dum sanguis hircorum et circumcisio carnis non tollit peccatum. Contra autem verus ac genuinus spiritus sensus, proprie voluntatem Dei indicat, et tandem ad veram pietatem deducit. Secundo, tota lex occidit, vel falsam iustitiae ac vitae umbram ostentado: vel etiam magis veterem Adamum, ut ruat in vetitum, irritando: vel denique in certam damnationem ac desperationem adducendo, et (ut loquitur scriptura) ad inferos deducendo. Contra Evangelium et adiunctus spiritus vivificat

id est, illis resistere. Sic 2. Regum 10. Ecce duo reges non steterunt coram eo: id est, nequiverunt ei resistere. Sic et Iosuae primo ac saepe alias, reperitur ad עמד Amad, vel Iazab. Sic dicitur Draco steisse coram muliere parturiente, Apocalypsis 12. Secundo, [?: ] significat in bono statu aut conditione esse: sicut contra Iacere etiam apud Latinos. Cicero in Fam. inquit Ea die pulchre stetimus. Et Terent. Vix steti. 1 Sam. 24, Stabit in manu tua regnum. id est, florebit, [?: sta----tur ] . Domino suo stat, aut

Sic dicuntur consiliarii Pharaonis stulti facti esse, quia non prospexerunt salutaria consilia: Isaiae 19. Aliquando significat impium. Sic Psal. 14, Dixit stultus in corde suo, non est Deus. In omnibus hisce Iobus nihil stultum loquutus est contra Deum: cap. 1. Et secundo dicit de uxore: Loquuta es ut stulta. id est, impia. Ali quando etiam denotat avarum, utpote stulte fiduciam suam in opes ponentem. Sic dicit Isaias 32, Non vocabitur stultus munificus. ubi etiam porro illud genus stulticiae ita describitur, ut coniungatur impietas cum rapacitate. Inquit

tachath. Primum enim significat per quandam metaphoram, subiectionem dominii, ut 2. Reg. 8, Praevaricatus est Edom de sub manu Iehuda. pro, defecit â regno Iehuda: seu ab ea subiectione ac obligatione, qua regno Iudae oblecctus fuerat. Psa. 18, Adduxit populos sub me. id est, subiecit mihi. Secundo, inferioritatem loci: Dilatasti gressus meos sub me, Psal. 18. id est, firmasti incessum [?: ] Deut. 4. Stetis sub monte. id est, infra ad radices montis. Tertio, Locum rei: Isaiae 25, Triturabitur [?: M- ] sub se. id est, in suo loco aut regione.

9, Et fuit a fine quatuor dierum: pro, finitis 4 dieb. aut post eos. Gen. 15, Et fuit sole occumbente: id est, cum occumberet sol, vel in occasu solis. Ex. 33. Et fuit, omnis qui quaerebat Dominum, exibat ad tabernaculum testimonii. id est, cum aliquis vellet consulere Deum, eo exibat. Secundo et illud notabile est, quod creberrime desit, et sit subaudiendum, seu etiam includatur in pronominibus omnibus, item adverbiis demonstrativis, affirmativis, aut negativis, et etiam in omnibus participiis verborum: quod et in Regulis universalibus, praesertim in pronominibus et adverbiis

ubi idem bis dicit. Alia metaphora, praesertim in Novo testamento usitata, Templum significat ipsum Dei caelum, et singulos quoque pios, in quibus Deus habitare dicitur, primae Corinthiorum tertio, et secundae Corinthiorum sexto. Unde et Christus hac ratione corpus suum vocat templum, Ioan. secundo inquiens: Sol [?:-ite ] templum hoc, et post triduum reaedificabo illud. Templum Dei violare, primae Corinthiorum tertio, est, a Deo et vera pietate deficere. Psalmo vigesimonono. Omnis in templo Dei dicat ei gloriam. id est, omnia membra Ecclesiae laudent eum. Matth.

aut duratio vitae. In Hebraeo est, Omnes dies. quam vocem dierum saepe Vulgata versio per tempus reddit Proverb. quinto: Ubera eius inebriant te omni tempore. Sic Prover. decimoseptimo: Omni tempore diligit amicus, et frater ad tribulationem nascitur. id est, ut in tribulatione succurrat. Secundo, tempus significat divisiones ac metas temporum. Sic statim in ipsa creatione Deus iubet solem ac lunam eum usum praebere, ut dividant stata tempora, dies et annos. Nam illa duo luminaria suo motu distinguunt tempora, ut cum ad certam metam perveniunt, efficiant diem, mensem aut annum.

id est, in medio summarum difficultatum me liberas. Mich. septimo: Si sedero in tenebris, Iehova lux mea. Sic et [?:-tini ] dicunt, Venit post nubila Phoebus. Et, Candida et atra [?: ] . Haec usurpatio vocabuli huius plurima [?: creberri-que ] est. Secundo significat haec vox, ignorantiam [?:-ei ] . Isaiae 9, Populus qui sedit in tenebris, vidit lucem [?:-gnam ] : et qui habitant in terra umbrae mortis, lux [?:-t ] super eos. Idem dictum repetitur Matth. quarto Romanorum secundo: Lumen eorum qui

[?: creberri-que ] est. Secundo significat haec vox, ignorantiam [?:-ei ] . Isaiae 9, Populus qui sedit in tenebris, vidit lucem [?:-gnam ] : et qui habitant in terra umbrae mortis, lux [?:-t ] super eos. Idem dictum repetitur Matth. quarto Romanorum secundo: Lumen eorum qui sunt in te [?:-bris ] . 1 Ioann. secundo: Tenebrae praeterierunt, et [?: ve-lux ] iam lucet. Tertio, Tenebrae significant non [?: tam- ] inscitiam, sed et omnigenam impietatem simul. [?: ] Ephes. 5. Opera infrugifera

[?:-ei ] . Isaiae 9, Populus qui sedit in tenebris, vidit lucem [?:-gnam ] : et qui habitant in terra umbrae mortis, lux [?:-t ] super eos. Idem dictum repetitur Matth. quarto Romanorum secundo: Lumen eorum qui sunt in te [?:-bris ] . 1 Ioann. secundo: Tenebrae praeterierunt, et [?: ve-lux ] iam lucet. Tertio, Tenebrae significant non [?: tam- ] inscitiam, sed et omnigenam impietatem simul. [?: ] Ephes. 5. Opera infrugifera tenebrarum vocantur [?:-nis ] generis scelera. Et ibidem:

quomodo Cicero inquit: Utendum esse amicis tanquam praetentatis aquis, num aptae sint vado, aut non. Sic tentat (in genere loquendo) homo hominem, et Deus ac Satan hominem, sed diverso fine ac ratione. Secundo, Tentare dicitur Deus hominem interdum, cum probando eum, ostendit eius malitiam, aut etiam probitatem. Exodi 16, Ut tentem eum, utrum sit ambulaturus in lege mea. id est, probem et experimento ipso omnibus faciam notum: seu, ut non tam mihi quam toti generi humano explorem, exploratumque

etiam omnis generis afflictiones, quaestiam tentationes interdum vocantur. Accipitur nihilominus locutio Tentare Deum aliquando etiam in [?: ] liorem, aut saltem tolerabilem partem: ut Gedeon [?: ] dicum sexto, non sine petitione veniae tamen, [?: di- ] secundo tentaturum, ut cognoscat ex Dei miraculo [?:-ris ] , an velit per eum liberare Israelitas. Contra [?: Ac- ] Isaiae septimo, recusans oblatum Dei miraculum, ex [?:-ra ] incredulitate ac malitia dicit, se non velle Deum [?:-tare ] .

valde, veniesque ad locum. pro, tribus diebus te occultabis in loco profundo aut depresso. TERRA, alias significat generaliter totam hanc inferiorem aut elementarem regionem. Sic dicitur Deus in principio creasse caelum et terram: id est, materiam aetheream et elementarem. Genes. 1. Secundo significat proprie istud terrae elementum, quod partim aquis obtegitur, partim ab hominibus incolitur. Sic Gen. 1. dicitur, Aridam vocavit terram. Et ibidem: Germinet terra herbam. Tertio, adhuc specialius accipitur, pro una aliqua regione aut provincia: Psal. 35 Et super

claudendi et aperiendi. THESAURUS, per synecdochen saepe omnis generis opes, potentiam ac gloriam significat. Sic dicitur Moises pluris fecisse probrum Christi, quam thesauros Aegypti: Hebr. 11. Sic Isa. 2, Repleta est terra eius auro et argento, nec est finis thesauris eius. Secundo per metaphoram significat quarumvis bonarum rerum copiam. Deut. 28, Aperiet tibi Dominus thesaurum suum bonum: nempe caelum, ut tribuat pluviam terrae in tempore suo, et ut benedicat universo operi manus tuae. Deut. 33, Nam abundantiam aquarum sugent, et thesauros absconditos harenae.

Dominum exercituum sanctificabitis, ipse sit timor vester, et pavor vester. Deum timendum, vocat timorem. Hebraismus est notus, quod abstractum pro concreto, et eius subiecto ponatur. Sic Graecum simul ac Lati. nomen Dei a timore deducunt, iuxta illud: Primos in orbe deos fecit timor. Secundo observandum est, triplicem esse timorem, eoque in [?: ] propria significatione hanc vocem tripliciter usurpari: [?: ] , alias de timore Dei filiali: alias de timore Dei servili, de quo disserit Ioan, 4 suae Epistolae, quod cum vera charitate consistere nequeat,

aut vecors est. id est, homines stultos, mali sibi suisque de rebus necessariis prospicientes. Iob [?: ] , Vir vanus aut vacuus donatur intellectu. Psalm. 49, et 1 Corinth. 3. Novit Dominus cogitationes hominum, quia vanae sunt. id est, stultae, et sine omni vero fructa susceptae. Secundo vanum dicitur, omne id quod cum aliquam speciem habeat rei, tamen vera ac solida bonitate caret. Sic toties inculcat Salomon in suo Ecclesiaste, omnia esse vanitatem vanitatum. id est, summam vanitatem, aut vanissima, nihilque stabilis aut [?:-mi ] boni habentia. Sic Heva

utpote ubi est quidem magna species pietatis, et impetrandae opis divinae: sed tamen dupliciter mendax, quia et caret omnem vera bonitate, et insuper habet noxiam imposturam pestemque adiunctam, ut quae ira Dei et poenis cum temporariis, tum etiam aeternis, suos cultores oneret. Ieremiae secundo, sic dicit Dominus: Quid invenerunt patres vestri iniquitatis in me, ut se elongaverint a me, et ambulaverint post vanitatem, et vani facti sint? Isa. 41, Ecce vos estis ex

significatio verbi Vendere, cum quasi neglectionem rei quae dicitur esse vendita, significat. Sic possis exponere illud dictum Psal. 44, Tradis nos veluti oves in devorationes, et vendis populum tuum absque precio: id est, [?: neglig- ] , abiicis, etc. Secundo significat hoc verbum, penitus in alienam potestatem tradere ac dedere, sicut aliae [?: ] , aut etiam mancipia cum venduntur, in alienum ius arbitriumque prorsus deduntur: cuius traditionis aut deditionis dicta ac exempla reperiuntur tum de isti communi corporeaque vita, tum et

quendam adventum indicat, ut esse solet miserorum homuncionum, sed ut administret ingens quoddam munus. Hinc est quod etiam vox adventus Domini in Ecclesia valde significans sit, quippe cum et res significata sit eximia. Heb. 10, Adhuc pauxillum, et qui venturus est veniet. id est, Christus secundo suo adventu ad iudicandum, quem nos tantopere expectamus, et de cuius adventu tam multa dicuntur. Vox autem ἐρχόμενος, Tu ne es ille veniens: idem valet quod, Tune es ille qui secundum prophetas et prophetias divinitus promissus est, quod ad

nicht uber ein mitt euerem Christo, den weg den ihr kommen seidt. gehet wider heim: Quod idem fuit ac si diceret, Frustra venisti, non indigeo tua opera. Venire alicuius precationem ad Deum, est, eam exaudiri. Psalmo 119, Veniat precatio mea coram te. Venire in pactum, est, pacisci: secundo Paralipomenon 15. Venire inter homines, primo Samuelis decimoseptimo: Senex veniens inter homines. est idem quod senescere. Sic Abraamus et Sara leguntur venisse in dies: Genesis 18 et 24. subintell. senectutis, annumerabantur senibus. Sic Zacharias et Elizabet dicuntur progressi in

dexteritate dicam. Primum usitatissime, praesertim in Sacris, accipitur pro sententia, doctrina, sensu ac cogitatione, alteri vel ore vel scripto indicata, sive ea Dei sit, sive hominum. De qua significatione, eiusque exemplis, quatenus pro hominum sermone ponitur, nihil attinet plura dicere. Secundo, significat in paucis quibusdam locis Verbum, logos, vel (ut alii vertunt) sermo, ipsummet Dei filium, aut secundam divinitatis personam, qui etiam suo tempore caro factus aut incarnatus est. Loca praecipua huius significationis sunt in primo capite Evangelii Ioannis, et in primo eiusdem

usque Bethlehem, et videamus verbum quod indicavit nobis Deus. id est, istud mirabile factum. Exodi 9. Cras faciet Dominus verbum istud in terra. 1. Regum 20, Rem hanc non potero facere. 1. Reg. 14. Quia inventum est in eo verbum bonum. id est, bona facta aut opera. Audio verba vestra mala. secundo Samuelis secundo. Septimo, Verbum valde generaliter accipitur, sicut Latinis res, Germanis ding, Sophistis ens: unde admodum varie usurpatur. Tota die dolore afficiunt me verba mea: Psalmo 56 id est, omnes res negotiaque mea me excruciant. 2. Regum 12. Quod est hoc verbum. quod

et videamus verbum quod indicavit nobis Deus. id est, istud mirabile factum. Exodi 9. Cras faciet Dominus verbum istud in terra. 1. Regum 20, Rem hanc non potero facere. 1. Reg. 14. Quia inventum est in eo verbum bonum. id est, bona facta aut opera. Audio verba vestra mala. secundo Samuelis secundo. Septimo, Verbum valde generaliter accipitur, sicut Latinis res, Germanis ding, Sophistis ens: unde admodum varie usurpatur. Tota die dolore afficiunt me verba mea: Psalmo 56 id est, omnes res negotiaque mea me excruciant. 2. Regum 12. Quod est hoc verbum. quod fecisti nobis? id

appropinquare, cum id accidit quod Deus praedixit suis verbis. Ezechielis duodecimo, Appropinquaverunt dies illi, et verbum omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic Psalmo 148, Ventus turbinis faciens verbum eius. id est, ipsam rem mandatam. Secundo Samuelis decimoquarto: Feci verbum hoc. Isaiae 42 Haec verba faciam eis, et non derelinquam eos. Deuteron. quarto: Cum invenerint te omnia verba ista. Cogitationes notat Ezechielis 38. Ascendent verba super cor tuum, cogitabisque cogitationem malam, et dices. Bonum esse verbum, et

loqui cum illo: Et fuit verbum Samuelis universo Israeli. Sic 2. Sam. 3. Verbum Abner fuit cum senioribus Israelis: pro, collocutus est, egitque cum illis. 1. Reg. 1, Et fuerunt verba eius cum Ioab filio serviae. Suscitare aut excitare verbum, est, re praestare, quod verbis promiseris. secundo Samuelis septimo: Suscita verbum tuum. id est, ut mox subiicit, Fac quod pollicitus es. Sic Ieremiae vigesimonono: suscitabo super vos verbum meum bonum. id est, praestabo promissionem bonam, quam vobis loquutus sum. [?: ] te vobiscum verba, et convertimini ad Iehovam:

secum sumebant, quod offerrent Domino. Sic sequitur: Aufer omnem iniquitatem nostram, et [?: da- ] num, et persolvemus iuvencos labiorum nostrorum id est, offeremus gratiarum actiones. Venire alicuius verbum ad aliquem, est illi aliquid dici, mandari, aut significari ab eo. Secundo Samuelis decimonono: Verbum autem universi Israelis venit ad regem in domum [?: ] id est, significatum est a toto Israele per literas et legatos regi exulanti, omnium voto eum revocari. [?: V- ] fac verba populi ad Deum: Exod. decimo octavo. id est, refer ad

Hinc libri quos vocamus Paralipomena vocantur in suo Hebraeo titulo, Verba dierum regum Iuda aut Israel: id est, acta ac gesta singulorum temporum vel vitae alicuius illorum regum. Sic illi vocant Annales aut Chronica sua. Aliquando verba simpliciter ac sine additamento historiam significant. secundo Paralipomenon vigesimo: Scripta sunt in verbis Iehu fili Annani. id est, in eius historia, aut etiam gestis. Sic 1 Paralipomen. vigesimonono: Scripta sunt in verbis Samuelis videntis, et in verbis Nathan prophetae, et in verbis Gad videntis. id est, in eorum historiis. Sic initio libri

14. Sermo salutis: Act. 13. Sermo crucis: 1 Corinth. 1. Verbum solatii: Hebr. 13. Verbum virtutis: 2. Corinth. 6. Labia, et verbum labiorum: Esa. 36, Verbum labiorum. Sic dictum, quod viva voce proferatur. Esaiae 57. Creavi fructum labiorum pacem. Visio: Genes. 41, Quod autem vidisti secundo ad eandem rem pertinens somnium, firmitatis indicium est, eo quod fiat sermo Dei, et velocius verbo Dei, et velocius impleatur. Esaiae 1, Visio Esaiae filii Amos. Lucerna lumen, lux: Psalmo 119, Lucerna pedibus meis verbum tuum. et lumen semitis meis. Psalmus. 6. Mandatum lucerna

habet. Primum enim congruentiam sermonis aut cogitationis cum re, de qua est sermo aut cogitatio, notat: ut et in aliis linguis Deuteron. 17 et 22, Et si veritas fuerit hoc verbum. id est, si ea accusatio fuerit vera. Sic testimonium Christi et Ioannis dicitur esse verum, Ioa. 5, 8 et 19. Secundo Veritas dicitur aliquando ipsa vera sententia, aut opinio, aut etiam doctrina, usitato Hebraismo, quo [?: p---tur ] abstractum pro concreto, et eius subiecto. Psalmo 14 Loquitur veritatem in corde suo. Sermo est [?: verit-- ] Dan. 6. i. vera sententia. Sic

adduceret. id est, eius doctrinae, [?: in-ituti ] . Sic et sophistae accepta phrasi ab Arabibus, dicunt viam Aristotelis, Thomae, Scoti, et aliorum: pro, sententia. Fuit magnus tumultus de via, Act. 19: id est, de Christiana doctrina, quam idololatrae atrociter persequebantur. Secundo, significat morem ac rationem [?:-i-di ] , et agendi. Isaiae 10: Et baculum suum levabit super te in via Aegypti. id est, more ac modo Aegyptiorum, sicut olim Aegyptii te castigarunt. Isaiae 8: Dominus apprehendit me manu, ne irem per viam populi [?: ] , id est,

significat cum quadam attentione videre, seu spectare aliquid. Matth. 11: Quid existis in desertum videre? id est, spectare. Sic pharisaei dicunt se velle videre signum a Christo. Et paterfamilias intravit, ut videret convivas: Matth. 22. Psal. 46. Venite et videte opera Dei. Secundo, per metaphoram transfertur in omnibus linguis, ad internum seu intellectus oculum: cuius cum sint variae actiones, hoc quoque verbum valde varie accipitur. Sic Christus Matth. 9 dicitur aliquorum fidem et aliquorum cogitationes vidisse: Et Herodes vidit se a magis delusum esse. Rom. 7:

attente conservare vigilando ac custodiendo civitatem aut gregem, aut castra. Sic Luc. 2 dicitur, fuisse pastores in illa regione vigilantes vigilias gregis, aut super gregem suum. Sic Psal. 127 dicitur vigil frustra vigilare, [?: ] si Dominus custodierit civitatem. Secundo, significat pie et sobrie vivere in Christianae pietatis officiis. Sic Dominus saepe inculcat, praesertim Matth. 24. 25 et 26, Christianos vigilare debere, quia nesciant diem aut horam adventus Domini: ubi non de corporis, sed [?: ] tis vigilatione agitur, quae est irremissa

estote viri, 1. Sam. 4 1 Reg. 2. i. estote virili animo praediti. 1. Samuel. 26, Nonne vir tues? i. virtute militari praestas. Solet alioqui interdum distingui vir ab homine in Sacris literis, sicut et in prophanis Latinae ac Graecae linguae autoribus: de cuius Hebraeis nominibus supra dixi. Secundo, crebro sonat vir idem quod Aliquis Prov 6. Nunquid accipiet vir ignem in sinum suum, et non [?: ] retur? pro, num aliquis. Exod. 2. Vir de domo Levi accepit uxorem: i. quidam de tribu Levi. 1. Sam. 14. Respondit vire populo: i. quispiam. Zach. 4, Excitavit me tanquam

mea terram, quod omnes illi viri qui viderunt mea miracula. Ezec. 33. Vivo ego, dicit Dominus, si volo mortem peccatoris. id est, quam verum est me vivere, tam verum est hoc quod dico. Idem est sensus horum verborum, cum homines iurant per vitam Dei: Vivit Iehova. Libro secudo Samuelis, capite secundo: Vivit Iehova, quod si loquutus fuisses. Sic libro primo Samuelis, capite decimonono: Vivit Iehova, si morietur, etc. Sic saepe porro cum homines iurant per alicuius vitam, videtur bene precantis esse significatio. Libro primo Samuelis, capite decimoseptimo: Vivit anima

ut ipsemet Paulus 1 Thes. 4 exponit: tum de figurata significatione, de iis qui spiritualiter erunt vivi vel mortui, id est, pii aut impii. Spes viva, 1 Petri primo, sunt ipsa sperata bona, eaque viva, seu (ut mox sequitur) haereditas nunquam interitura. De qua re supra in voce SPES. 1 Peri secundo dicitur Christus et pii Lapides vivi, id est, vere viventes, de qua re supra in voce LAPIS dictum est. vivere in aliqua re, est ex ea, aut per eam vivere. Matthaei quarto, Deuteronomii octavo: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit ex ore Dei: id est, non solo

vita, nedum in illa spirituali, ubi verbo ac promissione Dei fovemur et vivificamur. Secundum carnem vivere, dixi significare ex libitu inhaerentis corruptionis vivere: sed in carne vivere significat, in hoc corpore vitam agere: Philippensium primo. Ego per legem legi mortuus sum: Galatis secundo. id est, lex ipsa me coegit desperare de legali iustitia, et a se abegit ut aliam iustitiam ac vitam seu iustificatorem ac servatorem quaeram, siquidem vivere velim. Ibidem: Ut Deo vivam, Christo concrucifixus sum. id est, mortificatus sum, seu meus vetus Adam iugulatus est, et novus in me

De regum porro unctione in libro primo Samuelis, et primo Regum saepe legitur, Quare etiam filius Dei ac redemptor humani generis, cum sit rex et sacerdos noster, vocatur unctus: hoc enim sonat tum Hebraea vox Meschias, tum et Graeca Christus. De cuius inunctione dicit pater caelestis Psalmo secundo: Ego autem unxi regem meum super Sion montem sanctum meum. et Psalmo octuagesimonono: Inveni David servum meum, oleo sancto unxi eum. Dicitur autem IESUS unctus in regem ac summum sacerdotem, non quod sit corporali unguento ab hominibus ad haec tam eximia opera unctus: sed a Deo,

Christi haurirent. Porrô per participationem etiam omnes pii vocantur reges et sacerdotes, eoqua etiam uncti. Sic de Abraamo et aliis patriarchis, eorumque piis familiis dicit Deus Psalmo centesimoquinto: Nolite tangere unctos aut Christos meos, ut Vulgata versio habet. Sic primae Ioannis secundo aliquoties repetitur, quod unctio Dei, qua Deus nos ungit, omnia nos docere possit. intelligitur autem per illam unctionem Spiritus sanctus, quo ad cognitionem Dei et bona opera conditi ac renovati sumus. Idem indicatur secundae ad Corinthios primo: Deus autem est, qui nos confirmat

Sabbathorum: id est, prima die hebdomadae, aut festi. Genes. 2. Nomen uni phison: id est, [?: pr-- ] Sic illud Tibulli, Iamque tuum cum ausus es unus [?:-lorum ] omne aevum tribus explicare chartis. id est, [?:--mus ] ex Italicis Latinisve scriptorbus. Secundo, [?:-- ] quia in numeris est minimum, ideo per catachresis paucis ponitur Gen. 29, Visi sunt ei dies uni: id est [?:--ci ] : breve tempus visum est Iacobo esse illud septimum, quo pro Rachele servivit Labano. Gen. 27, [?: Ha-- ] cum eo diebus unis.

ad alium. Sic et in novo Testamento interdum usurpatur. Ioann. octavo: Unus [?: p- ] exibat. Galat. quarto: Unum de ancilla, et unum de libera. Ieremiae decimo: In unum, vel ad unum [?: des-- ] id est, omnes unum pusillum. id est, breve [?: ] Haggai secundo. Unum pusillum, et ego [?: ] bo. id est, post non longum tempus. UNUSQUISQUE, collectivum nomen, ponitur pro [?: distrib--uo ] singuli, aut alius et alius. primo Corinthiorum decimoquarto: Quid igitur fratres? quoties [?: conven- ] quisque vestrum

populum ad sacrificia deorum suorum. Vocare praeteritum, est, clare indicare illud. Isaiae quadragesimoquarto: Et quis, sicut ego, qui vocet quod praeteriit, annuncietque illud? id est, qui potest indicare modum creationis universi, et similia, hominibus plane ignota. Vocare famem: secundo Regum octavo, supra exposui. Vocare formidinem in circuitum. id est, formidandos bellatores. Hieremiae quadragesimonono: Sic Contritionem vocari: Hieremiae quarto, Contritio post contritionem vocata est. id est, clades cladem sequitur, divinitus immissa. Vocare generationes, est,

ex latibulo quodam in lucem proferuntur. Vocare nomen Dei, aut in nomine Dei: Isa. quadragesimoprimo: Ab ortu solis vocabit nomen meum, aut in nomine meo. id est, nomen meum profitebitur, seque a me excitatum, ad mea mandata peragenda, testabitur. Vocari nomen alicuius super aliquod opus: secundo Samuelis duodecimo. Ne forte capiam civitatem, et vocetur nomen meum super eum. id est, mihi id opus ac victoria adscribatur, non tibi. Isaiae sexagesimoquinto: Ecce ego ad gentem non vocatam nomine meo id est, quae non dicebatur populus meus. Ruth quarto: Voca tibi nomen in Bethlehem.

carent, et corpora nihil recte agere queunt, et denique res ipsae externae penitus [?: con---- ] et perturbatae sunt. Exempla istius loquutionis aut metaphorae sunt, Isaiae decimonono, Hieremiae vigesimo quinto, et quadragesimooctavo. Eadem vis huius loquutionis est Habacuc secundo, Proverbiorum vigesimosexto. et 2. Petr. secundo. Canis reversus ad [?: ] suum: declaret foedissimam stulticiam eorum qui semel lapsi, peccatumque suum agnoscentes, denuo [?: ] revolvuntur. VORAGO, seu barathrum, aut immensus hiatus omnia

et denique res ipsae externae penitus [?: con---- ] et perturbatae sunt. Exempla istius loquutionis aut metaphorae sunt, Isaiae decimonono, Hieremiae vigesimo quinto, et quadragesimooctavo. Eadem vis huius loquutionis est Habacuc secundo, Proverbiorum vigesimosexto. et 2. Petr. secundo. Canis reversus ad [?: ] suum: declaret foedissimam stulticiam eorum qui semel lapsi, peccatumque suum agnoscentes, denuo [?: ] revolvuntur. VORAGO, seu barathrum, aut immensus hiatus omnia devorans, solet in Sacris literis significare per

tueantur. Nam ut ex praecedentibus exemplis audivimus, nihil magis Deo debetur quam celebratio eius, et gratiarum actio pro acceptis beneficiis. Sic David vovet Psalmo quinquagesimo primo, dicens: Docebo iniquos vias tuas. Et mox: Os meum annuciabit laudem tuam. Sic Psalmo centesimo trigesimo secundo dicitur David vocasse Deo structuram templi, quae tamen vel maxime ad eius officium pertinebat, et tertio praecepto ipsi iniungebatur. Filius votorum meorum, Proverbiorum trigesimoprimo, id est, dilectissimus filius, vel pro quo multa vota seci: Quid fili mi, quid fili uteri mei, quid

dicitur, tamen postea de omnipotentia Dei necessario [?: in-gi ] debet, qua mortui resuscitabuntur. Sic in Psalmis quoque saepe accipi videtur de praepotenti efficacia Dei. Psalmo quadragesimo sexto: Tumultuantur gentes moventur regna. Dedit vocem suam, dissoluta est terra. Ioel. secundo: Dominus dat vocem suam ante exercitum suum. Crebro significat ista loquutio [?: toni- ] et fulmina Dei, et simul efficacem vim. Psalm. decimo octavo: Intonuit in caelis Deus, et Altissimus [?: de- ] vocem suam, grandinem et carbones ignis. Exodi nono: Satis

ut describatur illa vox de qua agitur: alias etiam plane ociose. Vox buccinae, describit genus vocis, indicans esse clangorem, Exodi decimonono. Vox casus, Ieremiae quadragesimonono, est strepitus. Vox columbae, gemitum significat. Ancillae eius ducebant eam iuxta vocem columbae: Nahum secundo. id est, gementes. Psalmo sexagesimo octavo: Edit in voce sua vocem fortitudinis: id est, dat vocem praevalidam. Vox gaudii et laeticiae: Ieremiae decimosexto, Cessare faciam vocem gaudii, et vocem laeticiae: id est, omnem cantum, omnemque musicam ac iubilationem. Vox iubilationis

centesimo decimo octavo. id est, iusti iubilant et celebrant Deum. Sic vox laudis: Psalmo sexagesimo sexto, Audire facite vocem laudis eius. id est, canite et resonate laudem ipsius. Vox pugnae, et vox vociferationis fortitudinis, et vox vociferationis imbecillitatis, Exodi trigesimo secundo. id est, vociferatio militaris, vincentium ac victorum. Vox vociferationis, est ingens vociferatio. primo Samuelis quarto: Audiens Philistim vocem vociferationis: pro ingentem illum clamorem. Aliquando pene ociose additur dictio Vox, aliis. Psalmo nonagesimo octavo, Psallite in

Et etiam cum loquitur, Ioel. tertio: Iehova de Sion rugiet, et de Ierusalem dabit vocem suam. Dare vocem, etiam promulgare significat. 2. Paralipom. vigesimoquarto: Et dederunt vocem in Iuda et Ierusalem, ut afferrent donum Domino. Dare vocem suam alicui, est vocare eum. Proverb. secundo: Si intelligentiae dederis vocem tuam: id est, eam ad te vocaris eive operam dederis, aut pro ea oraveris. Iob trigesimo octavo: Nunquid elevabis nubi vocem tuam, et multitudo aquarum operiet te? id est, nunquid tuo imperio coges nubes, ut tibi pluant? Gratificari vocem suam,

est, nunquid tuo imperio coges nubes, ut tibi pluant? Gratificari vocem suam, blandiri, Proverb. vigesimosexto: Cum gratificabit vocem suam, ne credideris ei: pro, cum gratiose aut blande te allo quetur. Sic Psalmus inquit, Levificaverunt prae butyro ora sua. Laudare voce magna in excelsum: secundo Paralip. vigesimonono. Transire facere vocem in castris: Exodi trigesimosexto: et secundo Paralip, trigesimo. Sic, Transire fecerunt vocem in Iuda: id est, proclamarunt voce praeconis. Esd. decimo, Nehem. octavo: Vox sanguinum clamantium ad me de terra. id est, clamat vox, seu

vigesimosexto: Cum gratificabit vocem suam, ne credideris ei: pro, cum gratiose aut blande te allo quetur. Sic Psalmus inquit, Levificaverunt prae butyro ora sua. Laudare voce magna in excelsum: secundo Paralip. vigesimonono. Transire facere vocem in castris: Exodi trigesimosexto: et secundo Paralip, trigesimo. Sic, Transire fecerunt vocem in Iuda: id est, proclamarunt voce praeconis. Esd. decimo, Nehem. octavo: Vox sanguinum clamantium ad me de terra. id est, clamat vox, seu accusat te caedes

illuc proruit sermone et actionibus, non veluti per portas et certo initio exit, et ad certum finem properat: aut etiam non potest suos motus cohibere, sicut civitas munita concludit cives. Caeperunt Hebron, et urbes aut civitates eius, Ios. decimo: id est, illi subditas. erat enim metropolis. secundo Paral. decimonono: Constituit Iudices in urbe: id est, per singulas urbes aut civitates. Nescire viam ad urbem. Eccl. decimo: Labor stultorum defatigat eos qui nesciunt viam ad urbem. id est, qui ignorant maxime nota ac necessaria, seu qui non habent certum scopum ac finem totius vitae,

Domine, et tenta me: ure renes meos, et cor meum. pro, examina et purifica, sicut aurifabri solent. Psalm. 57. Anima mea est inter leones, iacet inter urentes serpentes. id est, inter eos qui ardent furore et saevitia. URSUS, in Sacris literis ob ferociam et crudelitatem celebratur, secundo Samuelis decimo septimo: Amaro animo sunt sicut ursus orbatus in agro: id est, vehementer irati ob iniuriam, et desperati, eoque saevi. Sic Proverbiorum decimoseptimo: Occurrat, ursus orbatus in quempiam, et non stultus in stulticia sua. Sic Oseae decimotertio: Occurram eis tanquam

qu--tio ] ergo Iuventus ex utero, est idem quod iuventutem nasci. UT quid, למה lama, vel potius Ad quid. Primo Samuelis decimonono: Ut quid interficiam te? id est, cur vis causam praebere tuo proprio exitio, si me vi detinere voles? Sic secundo Samuelis secundo: Ut quid percutiam te humi? Idem valet primo Paralipomenon vigesimoprimo: Ut quid erit hoc ad delictum Israeli? id est, cur hac re factoque Israel sibi accerset iram et poenas Dei? Matthaei vigesimoseptimo: Ut quid me dereliquisti? UVA acerba, aliquas

Iuventus ex utero, est idem quod iuventutem nasci. UT quid, למה lama, vel potius Ad quid. Primo Samuelis decimonono: Ut quid interficiam te? id est, cur vis causam praebere tuo proprio exitio, si me vi detinere voles? Sic secundo Samuelis secundo: Ut quid percutiam te humi? Idem valet primo Paralipomenon vigesimoprimo: Ut quid erit hoc ad delictum Israeli? id est, cur hac re factoque Israel sibi accerset iram et poenas Dei? Matthaei vigesimoseptimo: Ut quid me dereliquisti? UVA acerba, aliquas similitudines in

populus per hypotyposin unius hominis depingitur, sic et calamitates eius exprimuntur per affectiones, quae in uno corpore accidunt. Isaiae quinquagesimotertio, dicimur vulnere Meschiae sanati esse: id est, eius passione. VULNERATI, sicut et apud Latinos caesi, dicuntur aliquando interfecti. Secundo Samuelis vigesimotertio: Fuit super 800 vulneratos vice una. Iudicum vigesimo: Beniamin coeperunt percutere vulneratos ex Israel 30 viros. VULPES, ob astutiam celebris est in omnibus linguis: quare per metaphoram astutos significat. Sic Christus Herodem appellat vulpeculam.

cernitur. Paulo longius videtur discedere illa loquutio Psalmo centesimoquadragesimo: Habitabunt recti cum vultu: id est, perpetuo fruentur aspectu patris caelestis (sicut Christus de angelis dicit) eumque a facie ad faciem intuebuntur, sicut est. Vultum Dei aut regis esse in medio populi, secundo Samuelis decimoseptimo, et Exodi trigesimoquarto. id est, ipsum Deum aut regem coram adesse. Vultus enim aut facies pro tota persona ponitur. Sic vultum alicuius deprecari, accipitur Psalmo quadragesimoquinto: Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur. id est, Tyrii erunt tibi

Interdum igitur ζῆλος honestum illud ac laudabile studium declarrat, quo accendimur ad alicuius virtutes imitandas aut etiam superandas, sine ullo tamen ipsius odio: [?: ] 1. Corinthiorum 12. 14. 2. Corinthiorum nono, Galat. quarto, Tit. secundo. Interdum vero invidiam ac livorem: ut Actorum 5. 7. 13 et 17. Romanorum 3. 1. Corinthiorum 3. 13. 2 Corinthiorum duodecimo, Galat. quinto, Iacob 3. 4. Tertio, accipitur pro sancta quadam zelotypia, quae non proficiscitur a cuiusquam odio: verum ab eorum amore, quos non nostri, sed

voluntatis Dei cognitione ac vera in eum fide coniunctus: qualis est Christi zelus, de quo hic agitur: item qui commendatur 2. Corinthiorum 7, et Apocalyps. 3. Alter vero, qui non est secundum scientiam, et caecus potius impetus ac furor dici debet. Romanorum decimo. Philippens. 3. Actorum secundo. Galat. 1. Hinc demum sexta significatio orta est, cum ζῆλος ad ignis ardorem transfertur. Hebraeorum decimo. Zelotypia amatorum per metaphoram zelum Pseudapostolorum notat. Galat. 4 inquit Apostolus: Zelantur vos non bene: sed

Deos esse zelotes. id est, puniens peccantes. Exodi vigesimo: Deus zelotes, visitans iniquitates patrum super filios. Exodi trigesimo quarto: Non incurvabis te Deo alteri. nam Iehova zelotes nomen eius. Significat zelus aliquando amorem Dei ardentissimum erga suam sponsam Ecclesiam. Ioel secundo: Et zelabitur Iehova terram suam. Zachariae primo: Zelo Ierusalem et Sion magno zelo. Zachariae octavo utrumque, et amorem et iram significat: Zelatus sum Sion zelo magno, et in magna zelatus sum eam. id est, ob ardentem amorem, quo eam amavi, nunc vehementissime irascor eius

amorem, quo eam amavi, nunc vehementissime irascor eius praevaricationi. Tribuitur porro zelus Dei etiam piis praevaricationibus Deum, et irascentibus illis qui eius gloriam violant. Numeri vigesimoquinto: Pineas avertit iram meam a populo, quia zelatus est zelum meum in medio filiorum Israel. Secundo Regum decimosexto: Veni mecum, et vide zelum meum pro Iehova, dicit Iehu. id est, quam severiter vindicem gloriam Dei in idololatrias. Psal. centesimo decimonono: Consumpsit me zelus meus, quod obliti sunt verbi tui. id est, dolor de neglects tua religione. Sic Elias dicit

arx in Ierosolyma sita fuit. Eam postquam David caepit, incoluit, ut sit dicta etiam civitas David. In eadem etiam arcam collocavit. Fuit igitur ibi ministerium religionis verae. Inde factum est, ut saepissime ipsam veram Ecclesiam ac regnum Christi significet, sicut et vox Ierusalem. Sic Psalmo secundo dicitur Christus unctus et constitutus esse a patre rex super Sion montem sanctum eius. Porro cum ex Sion dicitur exitura lex, et verbum Domini de Ierusalem, Isaiae secundo, et Micheae quarto. ipse met locus

Inde factum est, ut saepissime ipsam veram Ecclesiam ac regnum Christi significet, sicut et vox Ierusalem. Sic Psalmo secundo dicitur Christus unctus et constitutus esse a patre rex super Sion montem sanctum eius. Porro cum ex Sion dicitur exitura lex, et verbum Domini de Ierusalem, Isaiae secundo, et Micheae quarto. ipse met locus indicatur. Ostendit enim Deus, ibi passurum esse Meschiam, ibi daturum esse suis Apostolis Spiritum sanctum, et inde in orbem terrarum eos ablegaturum, ad propagandam veram

Christum novi, et Paulum scio, etc. 734. 7. 8 etc. 23 Ego optima conscientia versatus sum 164. 53. 54 26 Quomodo Christus dicatur ibi passibilis 832. 64. 65
AD ROMANOS. De primo et secundo capite, quatenus libero arbitrio patrocinari videntur 551. 43 etc. 1 Segregatus in Evangelium Dei 1113. 49. 50 Qui praedestinatus est filius Dei in virtute 939. 54. 55 Per quem accepimus apostolatum, etc. pro nomine

23. 14 rituum omnium et ceremoniarum conformitas in diversis ecclesiis, et regionibus nec necessaria, nec possibilis est ibid. 17 Romanis quid olim in usu fuerit, quando obsederunt et oppugnarunt aliquam civitatem 163. 9 Romanus legatus in secundo Carthaginensium bello 1140. 20 rotae similitudine cur vel quomodo impiorum incerta instabilisque sors sive conditio in Scripturis declaretur 1051. 30 etc. rubedinis color Hebraeis quale symbolum 1261. 20 rupes aut petra, Deus cur

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report