Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: a Your search found 24234 occurrences
First 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 6958-7651:6958. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] qui forte aut rei gestae duntaxat cognoscendę studio haec scripta legere uoluerint (etenim uel nuda rerum cognitione capimur) aut parata habere, unde summere possint, quae huberiore stylo perscribant, rogatos esse uelim, ne a me Romani eloquii dignitatem, iamdiu una cum imperio amissam quaerant, sed ad res, quae narrantur, animum intendant, nec mirentur, quod susceptum negotium atque historiae numeros parum absoluerim. Nam ne in patriam, quae et Graecis et Latinis literis ac si alia Christiani orbis ciuitas exculta
6959. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] enim his lucubrationibus humanam gloriam, quam electione contempsimus, quaesiui, sed ocium ac desidiam euitaui. Placuit igitur, quicquid post regis Matthiae Chugniadis Coruini excessum (inde enim historiam inchoabimus) regno per triennium dissidente in Hungaria gestum est, a caeteris rebus seiungere. Enimuero cum rebus publicis nihil sit intestina discordia perniciosius, nec ulla alia pestis ad magna quaeque imperia euertenda ea ualidior, magis utile ac frugiferum legentibus fore duxi, si perturbationem regni
6960. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] nuncupant, sese Coruinum, ut dictum est, appellauit, seu quia pater eius Ianus Chugniades, uir bello clarissimus, dum exercitum ducit uexillo usus est, in quo coruus annulum aureum rostro portans depictus erat, seu forsan consueto regum uitio assentatoribus facile crediderit se a Romanorum ciuium ueteribus colonis, qui Geticum agrum nunc quoque magna ex parte incolunt, progenitum esse, non immerito sane admiratus Romanę nobilitatis maiestatem, scriptorum quidem monimentis illam mea sententia haud supra ueri fidem illustratam, caeterum
6961. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] Verum ne Hungaros omnino stultitiae accusem, hac maxime causa, ut quidam affirmant, apud eos haec superstitionis uanitas inoleuit, eo quod illud diadema diuus Stefanus, qui primus Christiano ritu rex Hungarorum est appellatus, a summo pontifice ob susceptam religionem dono accepisse dicitur, consuetudoque obtinuit, cum propter uiri sanctitatem, tum Romani pontificis admirationem, quem sane id temporis paupertas ac continentia, uti et ceteros fere sacerdotes, maxime commendabant, illo dumtaxat reges insigniri,
6962. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section]
regio diademati religione regem ipsum fore multo augustiorem. Quem
quidem morem Graecis quoque, genti quondam eruditissimae, omniumque fere artium,
queis animi corporaque hominum excoluntur, inuentoribus, fuisse Homerus testis est,
qui Agamemnonem sceptro a Vulcano fabrefacto insignem reddit.
corporaque hominum excoluntur, inuentoribus, fuisse Homerus testis est,
qui Agamemnonem sceptro a Vulcano fabrefacto insignem reddit.
suffragiis. Etenim conuentus Hungarorum principum
audita Ladislaui Posthumi morte Fridericum Caesarem, sanguine illi coniunctum, regem,
ut quidam affirmant, designarat. Caeterum postea quam Matthias regnum sibi stabilitum
esse intellexit, existimans diadema et magno redemptum esse, et inique a Caesare precium acceptum, utpote pro re ad Hungaricum ius spectante, per legatos numeratam repetit
pecuniam, qua negata Friderico bellum indicit, quod profecto nescio uictone, an uictori
maiorem fecerit iacturam. Nam, quamuis Caesar Viannam et Nouam Vrbem cum multis
Friderico bellum indicit, quod profecto nescio uictone, an uictori
maiorem fecerit iacturam. Nam, quamuis Caesar Viannam et Nouam Vrbem cum multis
Norici ac Carnici agri oppidis eo bello amiserit, Matthias tamen, dum auidius illum
persequitur, fines regni sui a Turcis uastari passus est, quos procul dubio ex Europa pulsurus fuisset, si aduersus eos bellum gerere in animum induxisset, Christianis, qui
Turcarum iugo pressi erant, id uehementer optantibus, deffectionemque pollicentibus:
nempe contumeliosam grauiter sustinebant Turcarum
magnitudo animi, qua omnes finitimos reges ita
terruerat, ut nullus ferme tam potens in eius finibus princeps extiterit, quin ab eo amicitiam ac pacem precario postulauerit.
Atque cum ei nouitas generis non modo ab externis, sed etiam a ciuibus obiceretur,
saepiusque ob hanc maxime causam magna mercede insidiis esset petitus, semper tamen
sollertia magis quam ui aperta periculum euasit. Nam quum esset natura incruentus
(mallebat enim delinquentes bonis mulctare quam capite de iis inquirere) satis sibi esse
et suapte natura adulatrici ac quęstui deditae, largiri solebat, quo externos in
suas laudes et scriptis et sermone celebrandas excitaret. Hanc enim uocem crebro etiam
inter pocula usurpabat, principem nihil magis decere quam famam et gloriam. Haec satis
de eo dicta sint, ne institutum opus a cursu suo nimium declinet, quum praesertim hic
princeps longe etiam supra ueri fidem, cum uulgo, tum clarorum scriptorum monimentis, sit celebratus.
Extincto Matthia proceres Hungarorum, qui tunc Viannae aderant, bellum, quod ab
Alemanis illatum secutum est, mentibus augurantes confestim
honorem habitum esse quidam
existiment, quippe qui haud difficulter adducuntur, ut credant uitia eius uirtutibus
magna ex parte fuisse redempta, neque mala eius tam obfuisse ciuibus quam bona profuisse. Atque id uerum esse tunc profecto constabit, cum quę in illo inuidiosa fuerunt, a
uitiis, quae quidem sola odio digna sunt, secreueris. Eminens enim in nouo homine fortuna inuidiae, humani iuditii maximę corruptrici, est exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest.
Constituto igitur exequiis die
qui aurata regis uexilla non sine lachrymis
per humum trahentes miserabile praebebant spectaculum. Post hos proceres ibant circumstantes feretrum, purpura auro contexta opertum, post feretrum, quod quidem uiri
nobilitate insignes portabant, quidam antistes Italus, qui forte a pontifice Romano ad
Matthiam missus fuerat, dextra filium regis ex pellice natum, leua Hippolitum Estensem,
admodum puerum, Strigoniensem pontificem designatum, habens cum omnibus presulibus aderat. Hoc ordine aedem Virginis ingressi sunt, in qua diuus rex Stephanus cum
quibusdam aliis
deuectum nuda humo condiderant. Nam ei regio condi sepulcro non obtigit,
monimento nondum perfecto, quod quidem uiuens ingenti sumptu et magnificentia
struere aggressus erat, marmore e Transistrana Hungaria, quam olim Datiam uocarunt,
petito, ubi multa uictoriarum monimenta a Romanis erecta imperatoribus reperiuntur.
Ferunt autem Matthiam sepulcrum suum, perinde ac illud esset imminentis mortis
praesagium, metu deterritum haud absoluisse, opusque magno inchoatum studio interruptum reliquisse. Quo facto mortem quidem ętate nondum illi timendam ―
huius uocis per
appellantur. His enim sermo, quamquam non
incorruptus, Romanus est. A litore Dalmatico, quod mari Adriatico abluitur,
ad Drauum amnem gentes Illyricae sunt, quas Hungari partim Choruatos, partim
Sclauenos ac Rhaxianos dicunt. A Drauo Hungaricus incipit sermo, quo omnes
etiam Transistrani praeter Gothos, quos Boemi Slauenos nuncupant utuntur.
Atque inde conicio Slauenos et Gothos eandem esse nationem. Sed et Alemani
Hungaricas incolunt urbes, quippe
aliquot post annis, Iustino Constantinopolitanum imperium obtinente, bello
uictos sibi parere coegerunt, terręque ab se occupate de gentis appellatione
nomen indidere. Quapropter Hungari perinde ac alienae terrae inuasores a
finitimis odio habentur, praesertim a Boëmis Polonisque, qui quantum
terrarum inter se et Dalmatas interiacet, id totum sibi ab Hungaris per
iniuriam ereptum putant. Se enim non modo a Dalmatis oriundos esse
imperium obtinente, bello
uictos sibi parere coegerunt, terręque ab se occupate de gentis appellatione
nomen indidere. Quapropter Hungari perinde ac alienae terrae inuasores a
finitimis odio habentur, praesertim a Boëmis Polonisque, qui quantum
terrarum inter se et Dalmatas interiacet, id totum sibi ab Hungaris per
iniuriam ereptum putant. Se enim non modo a Dalmatis oriundos esse
predicant, sed etiam aliquando coniunctas terras,
perinde ac alienae terrae inuasores a
finitimis odio habentur, praesertim a Boëmis Polonisque, qui quantum
terrarum inter se et Dalmatas interiacet, id totum sibi ab Hungaris per
iniuriam ereptum putant. Se enim non modo a Dalmatis oriundos esse
predicant, sed etiam aliquando coniunctas terras, nulla externa gente eos
dirimente, habitasse, credo ducta a linguae commertio coniectura. Nam
Boëmis, Polonis ac Dalmatis eandem linguam esse satis
Dalmatas interiacet, id totum sibi ab Hungaris per
iniuriam ereptum putant. Se enim non modo a Dalmatis oriundos esse
predicant, sed etiam aliquando coniunctas terras, nulla externa gente eos
dirimente, habitasse, credo ducta a linguae commertio coniectura. Nam
Boëmis, Polonis ac Dalmatis eandem linguam esse satis constat.
Tametsi quidam eodem linguae commertio adducti existiment rem se diuerse
habere. Etenim Rhaxolanę linguae sono admoniti
amplissimam, quam ipsi Moschouiam uocant, ad Rha sitam habent. Flumen
autem Rha aquarum spatio caeteros Scythiae amnes uincens in mare Hyrcanum
euehitur. Slaueni autem Rhaxanorum ac Gothorum, ut dictum est, progenies
anno a Christi natali die circiter sexingentesimo Illyricum inuasere, atque,
ut fit, una cum iugo linguam quoque uictos accipere coegerunt. Itaque bona
pars eorum in nomen Sclauenorum abiit, quod profecto ipsius linguae, qua
nunc
cum iugo linguam quoque uictos accipere coegerunt. Itaque bona
pars eorum in nomen Sclauenorum abiit, quod profecto ipsius linguae, qua
nunc Illirici utuntur, sonus facile indicat, nihil pene rerum uocabulis a Rhaxanorum differens sermone, nisi quod presertim Dalmatae
sub mitiori sane positi coelo uerba lenius proferunt, retinentes adhuc
quaedam Latinę linguae habitus ac morum uestigia. Sane ante Slauenorum in
Illiricum ingressum
Sane ante Slauenorum in
Illiricum ingressum non modo Dalmatae Latina lingua, qua multa nunc quoque
utuntur, sed et omnes Illyrici usi sunt, deductis per totum Illyricum
Latinis coloniis. Vnde nunc quoque maritimi Dalmatae a caeteris gentibus,
quae mediterraneas Illyrici regiones incolunt, Latini appellantur, non quia
Dalmatae Romano pontifici parent, sed quia lingua, habitu et literis Latinis
utuntur. Atque ex parua quoque re efficaci coniectura
Illyrici regiones incolunt, Latini appellantur, non quia
Dalmatae Romano pontifici parent, sed quia lingua, habitu et literis Latinis
utuntur. Atque ex parua quoque re efficaci coniectura facta ex hoc etiam
Sclauenos a Gothis prodidisse multi arbitrantur, eo quod nostro quoque
tempore Rhacusanę matronae, cum ancillis Sclauenae nationis aliqua ex causa
forte succensent, eas per contumeliam Gothas appellant.
Hungariae incolant, sola
tamen Hungarorum nobilitas, una cum pontificibus suis, qui apud eos summum obtinent
locum, ius ferendi suffragii in conuentibus habet. Hi autem apud Hungaros nobiles
censentur, quorum omnis uita in studiis rei militaris consistit, quique procul a cultu
absunt urbano. Vrbes enim incolere opificum ac mercatorum esse putant, atque in
prędiis suis uicatim habitantes, non modo ab omni tributo liberi agunt, sed etiam omnia
iura in colonos suos, quae dominis fere in seruos sunt, habent.
gerens Matthiam Chugniadem Coruinum sororis filium, ut
supra dictum est, regem creari Hungaros coegerat ― quo scilicet Stephanus opera sua
fratris filio rege titulo tenus constituto regimen rerum omnium sibimet uendicaret.
Itaque inculto illo dicendi modo, et a Scytharum more, a quibus Hungari originem
ducunt, nequaquam abhorrente exorsus, haud mediocrem etiam animi motum atque
iram, cuius erat natura impotentior, prę se ferens, utpote pro certo fere habens regnum
Hungariae aduenae cessurum,
Alienigenam, inquit,
Chugniadem Coruinum sororis filium, ut
supra dictum est, regem creari Hungaros coegerat ― quo scilicet Stephanus opera sua
fratris filio rege titulo tenus constituto regimen rerum omnium sibimet uendicaret.
Itaque inculto illo dicendi modo, et a Scytharum more, a quibus Hungari originem
ducunt, nequaquam abhorrente exorsus, haud mediocrem etiam animi motum atque
iram, cuius erat natura impotentior, prę se ferens, utpote pro certo fere habens regnum
Hungariae aduenae cessurum,
Alienigenam, inquit, dominum, uiri
leonis essent?
Abhorret enim natura ab inepta ac deformi eiusdem corporis diuersitate.
Porro certum est id regem in regno esse, quod caput in corpore. Cur igitur Hungaris
externum regem imponemus, lingua, moribus, institutis a nobis differentem,
et quem,
quum usus postulauerit, non nisi adhibito interprete alloqui poterimus? An non sine
dedecore nostro, tanquam ui coacti, aut nostrorum ciuium inopia in alienas leges, qui
semper caeteris
homo non
praesit? Taceo ipsam sedem apostolicam urbemque Romam, commune omnium gentium, praesertim Christianarum,
domicilium, ubi aetate nostra, quod quidem neminem uestrum latere puto, non nisi
Italus, aut a pueritia in Italia educatus, quum et in aliis regionibus uiri Christiani huic
muneri idonei reperiantur, pontifex maximus creari potuit. Quoniam et Romam, Italicam
urbem, utpote in Latio positam esse perhibent, et collegium ipsum patrum, ex quibus
pontifices fiunt, maiore ex parte ex
manibus, nos
oppugnabunt. Loquor autem dumtaxat de nostrae religionis hostibus ― nam Turcae communes sunt omnibus Christianis hostes. Nimirum ut caeteras accolarum in nos odii
causas sileam, omnes ob id maxime nobis adlatrant, eo quod huberrimas terrarum
regiones belli iure a nostris maioribus olim occupatas possidemus. Atque iccirco tamquam
Dacico ac Pannonico agro nuper precario insiti, noui inquilini terrae, quam Danubius
intersecat, Scithiae uero Asiaticae paulo ante incolę, ab his qui simul industriae nostrae,
simul uir
ut iam finem dicendi faciam,
cui rursus ex hostibus nostris, si sententiam meam comprobaueritis, maximum non iniciemus metum? Neque enim fiducia nostra
in creando indigena rege parum finitimorum animos a belli deterrebit cogitatione, utpote
queis eo facto demonstrabimus nec in Hungaria uiros deesse imperio dignos, et cum
Matthia, Iani Chugniadis filio, Hungarorum uirtutem non esse extinctam. Quod si aduersarii nostri nos in designando rege conterraneo paululum haesitantes
eo in literis
praeceptore usus fuerat, tametsi homo flagitiosus esset, nec parum insuper apud Italos
famosus propter coniurationem in Paulum Secundum, Romanum pontificem, initam.
Atque iccirco, cum supplicii metu Roma profugisset, ad Mehmetem primo Turcarum
regem sese contulit, a quo ubi causa exilii innotuit, breui pulsus in Poloniam ad Andream
Casimirum, illius gentis regem accessit, nulla magis alia re fretus quam si causa peregrinationis eius esset ignota Polonis. Vbi cum regi, qui quidem uir simplicis admodum
erat ingenii, sese
Alberthi in Hungariam profectio prima praetermissa occasione sera fuit, animis
Hungarorum iam fauore Vuladislaui praeoccupatis.
sunt, quorum maior natu in hunc
ferme modum uerba fecit:
Posteaquam ad Vuladislauum, proceres Hungari, allatum est uos regi designando in
Rhacosium conuenisse campum, nemine exterorum ullam studiis uestris moram afferente,
statim ille in animum induxit regnum Hungariae a uobis petere, memor non tam eius
iuris, quod in hoc regnum habet, quippe qui Hungarorum regum stirpe ortus est, quam
uestrae libertatis. Itaque precibus magis quam propinquitate ad id niti censuit, propterea
quod quum omnium Christianorum more, tum antiquo Hungarorum instituto, ubi
Hungarici regni uires, ut circumiectae nationes magis cogitent
quemadmodum Hungaros offitio demereantur, quam ut quicquam noui consilii in eos
audeant inire. Quum igitur nulla externa ui ius regis cooptandi uobis imminui possit,
nemo est qui Boemorum regi Vuladislauo a uobis debeat anteponi, propterea quod in rege
creando duo uobis maxime spectanda sunt: alterum, ut in extincti regis locum proximus
quis sanguine, licet id fortunae omnino sit munus, sufficiatur (loquor autem de eo decessore, qui aut iure successionis regnauit, aut deficiente uero herede senatus
regnauit, aut deficiente uero herede senatus ac nobilitatis
arbitrio ad regnum accessit, et ita imperium administrauit, ut eum sui ciues magis regem
quam tyrannum senserint); alterum, ut quam optimus, quae quidem laus tota eorum est,
qui regem creant, cooptetur.
Nam ut discedamus a Matthia, Iani Chugniadis filio, qui, ut probe nostis, nec ulla
cognatione stirpi regiae annexus fuit, et regnum Hungariae, praeterquam quod inuito senatu Hungarico occupauit, ita gessit, ut omnibus bonis non minus priuatae stirpis obscuritate quam tyrannide regno indignus uisus sit, trium
uiri filius, qui et belli et domi rex
egregius extitit, nepos uero ex fratre, atque iccirco hac quoque ex parte iustus successor
illius Vuladislaui, ad quem patres uestri circumspectissimi uiri regnum Hungariae ultro
detulere, quique talem regem egit, ut non modo regno a maioribus uestris, quod quidem
amplissimum est, delato par haberetur, sed etiam Constantinopolitano imperio dignus
iudicaretur. Quod profecto uestris armis ad illius uirtutem atque ad Polonici regni opes
adiunctis iam diu Christianae factum esset ditionis, ni eum mors importuna media
maxime qui
proximi regis imperiosum ingenium aegre tulerant, simul qui reginę Beatrici dolose obsequebantur, laeti, utpote animis dudum ad id ipsum persuasis, audiuere. Illa enim nulla
ratione pudoris habita eodem magnopere inclinabat. Sane a Maximiliano, quem primum mortuo rege Matthia e uestigio de matrimonio clam per nuntium interpellauerat,
spreta, uehementer cupiebat Vuladislauum regem (a tali coniugio ob eius maxime sterilitatem abhorrentem quidem, sed tamen matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere;
persuasis, audiuere. Illa enim nulla
ratione pudoris habita eodem magnopere inclinabat. Sane a Maximiliano, quem primum mortuo rege Matthia e uestigio de matrimonio clam per nuntium interpellauerat,
spreta, uehementer cupiebat Vuladislauum regem (a tali coniugio ob eius maxime sterilitatem abhorrentem quidem, sed tamen matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere; quamuis non mediocri laudi futura, si memor primi matrimonii in uiduitate, quae quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem
animo
fere, quae fratris fuit.
Qui quamquam uirtutis suae fama non paruam procerum partem cum tota pene humilioris fortunae nobilitate ad se traxerat ― hi enim studiis atque aperta acclamatione in
ipsum inclinabant ― uicit tamen illa pars, quę Vuladislauo fauebat, cui scilicet regnum a
Deo erat destinatum, quo regis segnitia Hungarorum in gentes adiacentes superbia
plecteretur. Nam cum maxime uulgi studia in Albertum essent accensa, rumor (incertum
quo authore exortus) tota comitia subito peruasit Alberthum peruicacis ingenii ac ualde
suis contumeliosum
ex Polonis principibus ob liberiorem uocem in regem emissam ira concitus
intenderat manus osque uerberauerat.
Quare falso quidam opinati sunt regnum Albertho ablatum tum inconstantia
Stephani Botheris, Transistranae Hungariae praefecti, quem ferunt, ut Vuladislauo fautor esset, a regina pecunia corruptum, quando uir ille aetate sua religiosissimus sit habitus, tum dolis ac astu Iani Boëmi, Varadinensium praesulis, cuius rei conscientia et
pudore, ut sunt plerique alienae maligni interpretes mentis, sese praesulatu abdicasse fertur, ordinisque diui
se illud, si non licuerit optimatum uoluntate, ui occupaturum, atque armis
ius suum defensurum. Atque quo plures sibi ascisceret fautores, Petrum cognomento
Insanum, Colociensium pontificem, Visegradensi educit custodia, in quam ob ferox
maxime ac intractabile ingenium a rege Matthia alienae insolentiae impatientissimo,
adnitente etiam Beatrice eius uxore, quae et ipsa praesuli ob intolerabilem hominis in se
acerbitatem erat infensa, coniectus fuerat. Quamquam sunt qui Petri arrogantiae proditionem quoque consiliorum regis Matthiae, cuius a secretis et
ingenium a rege Matthia alienae insolentiae impatientissimo,
adnitente etiam Beatrice eius uxore, quae et ipsa praesuli ob intolerabilem hominis in se
acerbitatem erat infensa, coniectus fuerat. Quamquam sunt qui Petri arrogantiae proditionem quoque consiliorum regis Matthiae, cuius a secretis et magister epistolarum fuerat, adiciant, licet alii id illi ab inimicis falso obiectum arbitrentur.
Caeterum
pontifex Petrus sese domi priuatim continuit,
filiam praeter
regium decus in coniugem duxisse uideretur, tum ob egregie nauatam operam aduersus
Gregorium Churiacum Dalmatam ab Hungaris deficientem, regnique prouincias uastantem. Itaque, quamuis Stephanus et insecuti Bossinensium reges regio nomine fuerint
insigniti, nunquam tamen a societate Vngarorum, quoad penes
Bosnenses regnum permansit, defecerunt. Quare occupato quoque a Turcis Illyrico, Hungaris domestico bello
impeditis, Bossinensis regni titulum Hungarorum reges nequaquam deposuerunt, eum
non minus
regnique prouincias uastantem. Itaque, quamuis Stephanus et insecuti Bossinensium reges regio nomine fuerint
insigniti, nunquam tamen a societate Vngarorum, quoad penes
Bosnenses regnum permansit, defecerunt. Quare occupato quoque a Turcis Illyrico, Hungaris domestico bello
impeditis, Bossinensis regni titulum Hungarorum reges nequaquam deposuerunt, eum
non minus recte nunc quam antea usurpantes, quandoquidem ductu regis Matthiae
Chugniadis sedem Bosinensium regum, quam incolę Iäizam uocant, cum
regum, quam incolę Iäizam uocant, cum multis aliis
oppidis de Turcis recuperarunt.
Spondent igitur regulo, si in animum induceret permittere sese in senatus potestatem, totam Illyrici regionem, quae Hungarorum imperio subiecta erat, cum bani
nomine, quod paulo a regio distat, additis insuper multis principum uirorum patrimoniis, quae Matthias partim emerat, partim successionis iure, ut mos est, ubi reges publicis rebus praesunt, obtinuerat, extinctis omnibus possessionum legitimis haeredibus.
Nam caducae
principum furore ac discordia facile inferiorum quies
labefactatur ― agrestes quidam, quorum uis magna undique ad signa Stephani confluxerat, praetextu hostium inquirendorum Feduarense irrumpunt monasterium, atque sublatis ibi quibusdam rebus, quae sicut illis usui erant, ita a sacerdotibus negari haud
debuerant, inde abeunt. Sunt enim sacerdotum domicilia ita antiquitus instituta, ut
essent hospitalitatis ac beneficentiae officinae.
Sed quum in pago sub ipsius radicibus
montis, in quo monasterium
prouocatus interficeret?
Tantum uero abfuit, ut hic sacerdos, propter hominis necem, aut publica censura, aut
sua ipsius conscientia sacris arceretur, ut insuper scelere dissimulato in patria, quo metu
iuditii ex Hungaria profugerat, a ciuibus Rhacusanis eiusce caedis ignaris Tribuniensium
praesul fuerit dictus, licet titulum duntaxat huius pontificatus Rhacusani usurpent,
Turcis ciuitatem possidentibus. Sed nec Alexander Sextus, Romanus pontifex, tametsi et
ipse homicidiis notus esset, hunc hominem ad pontificatum
cognitio sit salubris: etenim ui atque instinctu naturae pudor audiendi, quae turpiter fecimus, nos uehementer reuocat ad honestum. Sed iam eo, unde deflexit oratio, reuertamur.
obiecit, animo quidem haud impar aduersario,
uiribusque etiam longe superior, modo hae arte et ingenio fuissent adiutae. Itaque acriter concurrunt. Praefectus licet aetate multo maior, rei tamen militaris peritior, aduersarium primo congressu cuspidis ictu equo deturbat, quem quidem uix sese a graui ictu
attolentem,
etiam spem regii matrimonii credulitatemque, consuetum amoris malum, ei adiungeret; demumque, ad profundendam pecuniam, cui Hungari
admodum dediti sunt, eam facilius pelliceret. Non desunt tamen, qui affirment priorem
contra ius gentium fuisse captum, utpote qui cum paucis equitibus progressus a suis, uti,
prius quam manus inter se consererent, publice aliqua de pace cum aduersariis ageret,
oppressus fuit ac pene mortiferis affectus uulneribus. Quod sane propius uero esse uel
ex eo conici potest, quia in uincula quoque coniectus id inimicis propalam obicere non
dubitauit.
Quam quidem opinionem inde natam reor, quia regi Matthiae aliquando et grauiter aegrotanti et irato uox exciderat iam Beatricem nouas nuptias sibi
conciliare, regique Boëmorum sese comere. Nempe audiuerat Matthias, ut erat sagax ad
animos suorum explorandos, iactari sermones a quibusdam Hungarorum principibus
regnum Hungariae ad Casimirorum familiam rediturum, praesenseratque uxorem forte
huius consilii haud expertem praemoliri sibi Vuladislaui nuptias, quando quidem putaret
et uirum, eo quod ualetudine minus prospera uteretur, breui interiturum, et
dirigerent. Tormentum quoque aeneum rarae magnitudinis, quod uulgo
esset ferme inexpugnabile, tamen intra paucos dies castellum in
potestatem optimatum iubente regulo his conditionibus custodes dedidere. Primum ut,
quicquid regulo in praelio ad Scaruisium commisso esset ereptum, restitueretur, adiecta
insuper Dalmatiae praefectura, cum omnibus rebus ei a patre relictis, atque ab se dudum
possessis; deinde ut omnibus suae factionis hominibus uenia daretur, nec fraudi esset,
quod contra communem nobilitatis consensionem reguli partes secuti fuissent. Atque ita
cum pax omnium opinione celerius conuenisset ― facile enim senatus
ueniam non impetrauit: plane Stephanus auctoritate apud proceres plurimum pollebat.
Interim regina spe plena, ut princeps gratum nuntium ad Boëmorum regem attulisse
uideretur, mittit Pragam ― sedes est regni Boëmici ― Georgium quendam Boemum, lanii
quidem filium, sed apud ipsam a paruo educatum, qui et Vuladislauo nunciaret se ab
Hungaris regem esse designatum, et hortaretur eum ut, si in Hungaria regnare uelit,
quamprimum cum exercitu ueniret, simulque oraret, ne se e clarissimis Europae regibus
progenitam matrimonio iungere aspernaretur. Praeter
dotem ingens auri pondus pollicetur, quod postea regi iam diademate ab Hungaris insignito, dono, ut fertur, in spem
nuptiarum, quas ei cordi nunquam fuisse ante diximus, dedit. Quod profecto aurum, qui
regem fidei ac religionis cultorem fuisse praedicant, dotis nomine acceptum a
Vuladislauo haud quaquam existimant, sed potius credunt reginam, si quid pecuniae
dederit, in communem belli usum, quod tunc gerebatur, contulisse ― quod quidem et
caeteros fere optimates ac praediorum possessores patrio more ac instituto fecisse satis
constat ― nisi
gerebatur, contulisse ― quod quidem et
caeteros fere optimates ac praediorum possessores patrio more ac instituto fecisse satis
constat ― nisi forte temporum uitio auaritiam religioni minime obstare Vuladislauus
putauerit, mente seu sua ipsius cupiditate deprauata, seu documento a plerisque nostri
seculi sacerdotibus sumpto, quos paupertatis, maximi religionis uinculi, oblitos non
modo auro capi, sed etiam in omnes malas artes impelli uidemus. Vsus est autem
Vuladislauus imprimis familiaritate Thomae Herdonii, qui in
senatus Hungarus legationem ad Vuladislauum Boëmorum regem longe aliam, quam regina sperabat, decernit. Huius legationis munus Iano Varadinensium praesuli demandatum
est, eo quod genere Boëmus erat, Vuladislauoque amicus habebatur, licet regiam
Matthiae Coruini ut opulentiorem a puero secutus esset.
Sed quoniam hac maxime legatione reginae Beatrici hic uir imposuisse fertur, decere
existimaui orationem senatus Hungari nomine ab eo apud Vuladislauum habitam, sicuti
ego inquirendo accępi, perscribere. Iussus igitur ea, quorum causa uenerat, exponere, ad
hunc
non tam
exuta quam parumper seposita, quae in rem tuam esse censeo, tibi nunc in Hungaria regnaturo opportune ante oculos ponam. Quae profecto si animo recępta executus
fueris, nunquam Hungaros ab offitio discessuros tibi est uerendum. Equidem a teneris
annis in Coruina aula uersatus, bonis simul et malis meis, Hungarorum mores perdidici.
Cuique genti, Vuladislaue, sicuti sua lingua est attributa, ita et proprios mores inesse satis
constat. Nec profecto haec morum diuersitas nationibus solum, uerum singulis fere
hominibus
doctusque alieno damno domum tuam rectius
componas, nec in simplices Boëmorum mores atque in tuam regiam transmarinum transferas exemplar. Enimuero si me audieris, et ab Hungaris summam inibis gratiam,
quippe maxima curarum parte eos liberabis, et te a pestifero contagio reddes conseruatum.
Laeto animo haec a rege oratio accepta: itaque quum meritas Iano egisset gratias,
affirmauit se eius consilium secuturum.
mores atque in tuam regiam transmarinum transferas exemplar. Enimuero si me audieris, et ab Hungaris summam inibis gratiam,
quippe maxima curarum parte eos liberabis, et te a pestifero contagio reddes conseruatum.
Laeto animo haec a rege oratio accepta: itaque quum meritas Iano egisset gratias,
affirmauit se eius consilium secuturum.
secuturum.
regem, ut in eius locum Volphangum quendam sacerdotem subrogaret, qui sane apud Ianum primum amicitiae locum obtinebat.
Verum rex diu uoluntati eius aduersatus ― erat enim molestum regi huius modi amico
carere ― conatus est hominem uix etiam lachrymis temperans his ferme uerbis a tali auertere consilio:
Si religionem habitu sordido uictuque rusticano, non autem uirtute metiri aequum
esset, equidem omni laude hoc tui animi
propositum prosequerer, uehementerque admirarer abs te
eum dehortari uideretur, promisit se Volphangum
Varadinensi praefectum ecclesiae, non quidem Volphanghi merito ― uir enim fuit eo loco
haud quaquam dignus ― sed ne Ianum, quem ualde diligebat, abs se tristem dimitteret.
Vehementer enim Volfangum sibi in pontificatum suffici a rege Ianus contenderat.
Itaque Volphango in locum Iani antistite designato, rex a Iano hoc tantum exegit, ne abs
se discederet, quoad noui motus, quos a fratre ortum iri (ut euenit) uerebatur, quid
tumultus ac periculi afferrent, appareret, quo profecto plurium amicorum consilio
non quidem Volphanghi merito ― uir enim fuit eo loco
haud quaquam dignus ― sed ne Ianum, quem ualde diligebat, abs se tristem dimitteret.
Vehementer enim Volfangum sibi in pontificatum suffici a rege Ianus contenderat.
Itaque Volphango in locum Iani antistite designato, rex a Iano hoc tantum exegit, ne abs
se discederet, quoad noui motus, quos a fratre ortum iri (ut euenit) uerebatur, quid
tumultus ac periculi afferrent, appareret, quo profecto plurium amicorum consilio regnum administraretur. Nemo enim fere arbitrabatur Albertum regni repulsam
dignus ― sed ne Ianum, quem ualde diligebat, abs se tristem dimitteret.
Vehementer enim Volfangum sibi in pontificatum suffici a rege Ianus contenderat.
Itaque Volphango in locum Iani antistite designato, rex a Iano hoc tantum exegit, ne abs
se discederet, quoad noui motus, quos a fratre ortum iri (ut euenit) uerebatur, quid
tumultus ac periculi afferrent, appareret, quo profecto plurium amicorum consilio regnum administraretur. Nemo enim fere arbitrabatur Albertum regni repulsam tacitum
laturum.
afferrent, appareret, quo profecto plurium amicorum consilio regnum administraretur. Nemo enim fere arbitrabatur Albertum regni repulsam tacitum
laturum.
obuiam processerant, conuenere. Quem posteaquam regem
salutarunt, quidam procerum Hungarorum ex composito tentans illum, ut, quid animi
in Beatricem haberet, eliceret: communicauerant autem hunc una sermonem, prius quam
regem adissent.
Non latet nos, inquit, Vuladislaue, te a Beatrice Matthiae uxore de coniugio interpellari. Forsan etiam tuus animus aliqua ex parte eius promissis occupatus est.
Illa enim foemina nihil pensi habet, quid tua, uel reipublicae intersit, dummodo, quod
concupiuit, assequatur. At sicut ipsi curae est coniugii uoluptas, ita tibi debet esse
Quare quoquo modo uobis,
Hungari, inquit, uidetur, ludificamini uerbis Beatricem, atque falso ducite gaudio, donec
conditum aurum ab ea, modo id publicae utilitati cedat, extorqueatur. Iure enim publici
boni causa pecuniae ab ea repeti possunt, quas illa a colonis per speciem publici boni
exegisse fertur.
Qua plane oratione rex natura
et pecuniae auidissimus, et Hungaris nondum notus,
primis imperii temporibus, non modo morbum auaritiae callide texit, sed ne ullam
rex natura
et pecuniae auidissimus, et Hungaris nondum notus,
primis imperii temporibus, non modo morbum auaritiae callide texit, sed ne ullam quidem suspitionem dedit se quicquam seorsum sibi quaesiturum, edoctus, puto, a Iano
praesule Hungarorum odia in regem ualde excitari ea cupiditate, quae suis tantummodo
seruiens rationibus nihil in publicum conferat. Et profecto reges (quamquam in neutro
peccandum est) multo minus decet in erogandis pecuniis quam in accipiendis peccare.
Vuladislauus Danubio, qua
mirari soleant Hungaris, genti religiosissimę,
bellique gloria ualde insigni, atque undique hostibus circunuentae, regem strenuum minime contigisse, praesertim quo tempore, ac si unquam alias, excelsi animi rege Hungari
magnopere indigerent, et qui Turcas, ferocem gentem, a finibus suis armis arceret nec
sineret continuis incursionibus agros Hungarici regni deuastare. Sed harum causas rerum
facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne diuinae sapientiae, quae hominum
captum excedit, per temeritatem praescribere uideamur, hoc pro comperto
agros Hungarici regni deuastare. Sed harum causas rerum
facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne diuinae sapientiae, quae hominum
captum excedit, per temeritatem praescribere uideamur, hoc pro comperto habendum
est
omnia a Deo recte ac ordine constitui, nec eius curam quicquam effugere, quin
etiam ita quaeque euenire, licet quaedam interdum parum ex uoto cedere uideantur, ut
nullo modo magis e publico commodo accidere possint, siue ea Dei permissu, siue uoluntate fiant. Neque enim imperio et caeteris
accidere possint, siue ea Dei permissu, siue uoluntate fiant. Neque enim imperio et caeteris fortunae bonis, quae uoto expetuntur, sed
fide, spe, perseuerantia atque rerum fragilium contemptu res Christiana procedit atque
augetur.
At dicet quispiam: Cur Deus permittit rapi a Turcis, immani ac nefaria gente,
Christianae nationis liberos, et eos, qui per aetatem nihil admittere in Deum potuerunt?
Nec solum rapi, sed etiam Christianis sacris initiatos Machomethanos effici, et tandem a
uera subductos religione in cultu scelerati Machometis totum uitae cursum
atque
augetur.
At dicet quispiam: Cur Deus permittit rapi a Turcis, immani ac nefaria gente,
Christianae nationis liberos, et eos, qui per aetatem nihil admittere in Deum potuerunt?
Nec solum rapi, sed etiam Christianis sacris initiatos Machomethanos effici, et tandem a
uera subductos religione in cultu scelerati Machometis totum uitae cursum peragere, ac
per sequelam fato functos infelicium sedes animarum apud inferos sortiri, quum certo sciamus Deum ab se condita summopere diligere? At qui sicut occulta, ita et iusta Dei iuditia esse fateri necesse est.
est illa natio callidi
ingenii, prospicientes, eam pecuniariae idemtidem admonebant iacturae, consulentes
parceret pecuniis, quas per largitiones frustra absumeret, nec promissis Hungarorum
fidem haberet. Quid enim iam obstare, quo minus uerae nuptiae fiant, regno a
Vuladislauo inito? At illa, utpote sorti suae destinata, nullius salubris consilii patiens, suis
amicis suadentibus irasci, nec existimare, uti sese res habebat, Hungaros illius tantum
auribus seruire, regnum uero eius uehementer auersari, forte confisa seu
forte confisa seu Romanis legibus, quae ex nudo etiam consensu sponsalia constituunt, seu ne, dum per tenacitatem
pecuniis parcit, excusationem Hungaricae fraudi uideretur dare, malens
plane alieno
dolo quam suo uitio a regno decidere.
Crediderim Beatricem, alioquin singularis foeminam ingenii, diuina constitutione,
cuius sane lege humana aguntur negotia, in fraudem Hungarorum incidisse, quo omni
ex parte patris eius Ferdinandi domus corrueret. Ab hac autem familia regnum
Neapolitanum
Beatricem, alioquin singularis foeminam ingenii, diuina constitutione,
cuius sane lege humana aguntur negotia, in fraudem Hungarorum incidisse, quo omni
ex parte patris eius Ferdinandi domus corrueret. Ab hac autem familia regnum
Neapolitanum per idem tempus transactum, primo a Gallis, deinde ab Hispanis occupatum, mox in Ostriciam gentem iure affinitatis concessit. Nempe Carolus Augustus,
Maximiliani Augusti ex filio nepos, in regnum Hispanum Neapolitanumque Ferrando
auo materno successit. Et quoniam eo uentum est ubi opportune narrari potest, quo
cur intermissus?
offert. Princeps senatus, quem uulgo
promittuntque regiam se potestatem legitime conseruaturos.
Sed forte quispiam querit, cur hic mos omni ex parte in rege Vuladislauo creando
haud quaquam sit seruatus. Neque enim ullo nobilium clamore ad Albam Regiam
Vuladislaui regnum est conprobatum, utpote qui a principibus ne conuocati quidem de
more fuerunt. Crediderim senatum Hungarorum, haud satis certum de studiis multitudinis in Vuladislauum, minorum gentium nobilitatem Albam Regiam consulto tunc non
conuocasse. Nam cum Alberthus prius quam Vuladislauus eius frater, ut supra demonstratum est, rex
ne conuocati quidem de
more fuerunt. Crediderim senatum Hungarorum, haud satis certum de studiis multitudinis in Vuladislauum, minorum gentium nobilitatem Albam Regiam consulto tunc non
conuocasse. Nam cum Alberthus prius quam Vuladislauus eius frater, ut supra demonstratum est, rex esset a principibus dictus, dubitarunt optimates, ne consilii eorum mutationem atque inconstantiam improbaret multitudo. Fama enim in uulgus emanarat
Alberthum iam regem designatum, ob imperiosius ingenium regno deiectum,
Vuladislauum uero, eo quod
urbis apparatum secum attulisset. Sed
postea quam uidit oppidanos iussu Vuladislaui ― uir enim fuit, ni stupidum dixeris, satis
mansueti ingenii ― quietos esse, atque intra muros sese continere, frendens ac hostiles
spiritus gerens castra circiter quinquaginta millia passuum a Pesto retulit. Nam
Danubium traiciendi nec consilium fuit, studio Hungarorum in Vuladislauum conuerso,
et facultas omnino sublata erat, nauibus Pestanis sub aduentum Polonorum ad alteram
fluuii ripam traductis.
conueniat, eiusque animum
quoquo modo possit leniat, rati huius modi congressione germanitatis ac puerilis quondam simplicitatis consuetudinisque memoriam utriusque animo subituram, atque ita
Alberthi iram posse deflagrare, omneque tolli penitus odium. Vuladislauus igitur in id
modo fide a fratre accepta tutum aduentum fore, confestim, absque ullo militum praesidio cum suis tantum purpuratis, prosequentibus etiam quibusdam Hungaris principibus, castra Alberthi petit, uehementer cupiens animum fratris mollire, simultatemque
colloquio dirimere, eo quod et sceleratum
cupiditas est imperii etiam per
nefas proferendi, profecto neque tantis laboribus ac periculis regna parari uideremus et
parta sine ullo fere negotio retinerentur. Propterea quod ea est uis amoris, ut sibi uiam
ultro aperiat, quo armatae acies ui penetrare nequeunt. Puto te puerum a praeceptore, qui
te literis instituit, dum lectioni poëtarum das operam, aliquando audiuisse Scyllam Nisi
filiam amore accensam hosti patriam prodidisse, et eo Minoa amore duce peruenisse, quo
armis irrumpere non poterat. Qua quidem fabula eruditi uiri ostendere uoluerunt nihil
amicitiae esse
abundant, nec profecto cuiquam nationi aut corporum robore, aut ui animorum cedunt.
At forsan nihil ambigis Deum tuae causae, ueluti, ut tu arbitraris, iustiori, si bellum
susceperis, secundum exitum daturum? Tuam autem causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in Pestanis comitiis a quibusdam plebeis et stulto uulgi clamore rex Hungarorum
es nominatus? Si ergo hic temerarius ac inconsultus populi clamor te regem creare potuit, profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo
Tuam autem causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in Pestanis comitiis a quibusdam plebeis et stulto uulgi clamore rex Hungarorum
es nominatus? Si ergo hic temerarius ac inconsultus populi clamor te regem creare potuit, profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam
deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus.
Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis
causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in Pestanis comitiis a quibusdam plebeis et stulto uulgi clamore rex Hungarorum
es nominatus? Si ergo hic temerarius ac inconsultus populi clamor te regem creare potuit, profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam
deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus.
Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis
diademate
nemo tibi iniurius erit. Atqui si regno alieno sine ullo
maleficio excesseris, et fratre et Hungaris amicis uti perpetuo poteris. Quo facto maiorem
procul dubio laudem humanitatis, iustitiae, ac in fratrem pietatis, quam si uictor pugnando extitisses, domum reportabis, atque non modo a fratre, ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas
ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas iniurias a Matthia Chugniade illatas, Turcisque, communibus omnium Christianorum
hostibus, ne quid noui occasione fraeti incipiant, metum inicies. Qui sane, si incoepto non
destiteris, fraternum certamen erectis animis prospectabunt, mox uictum, aut aliqua
ex parte
esse et literis eius nomine scriptis e domo euocatum, et in comitiis Pestanis uniuersae nobilitatis acclamatione in regem electum.
unde
commeatus suppetere commodius possent, exercitum inducit, omnia hostiliter agere incipit,
agrum populari, pecora abigere, uicos atque uillas incendere, castella oppidaque expugnare.
Mentio enim maxime Alemanici motus a Iano illata, quae Albertum fratri placare atque ad
opem ferendam elicere debebat, auxit Vuladislaui ac Hungarorum contemptum.
Peruastata igitur Agriensi regione Casouiam uersus, nobilem ac fere liberam
Hungariae urbem, mouit: quam quidem, ut plerasque alias Hungariae urbeis,
ob id magis statarium quam concursatorem,
procursationibus lacesserent. Hungari celeriter equos conscendunt, ex oppido
prouolant, in Polonosque nil tale timentes impetum faciunt. Itaque, et equorum fraeti
uelocitate, et hostium abusi ignauia, modo procurrentes, modo refugientes, atque non a
tergo solum, sed etiam a latere hostem carpentes aliquamdiu uexarunt. Tandem ex
Polonis aliquot uulneratis in oppidum sedato gradu ac nulla timoris significatione abeunt.
His satis prosperis eruptionibus adiciunt rem per se quidem paruam, sed quae et
Casouiensibus
concursatorem,
procursationibus lacesserent. Hungari celeriter equos conscendunt, ex oppido
prouolant, in Polonosque nil tale timentes impetum faciunt. Itaque, et equorum fraeti
uelocitate, et hostium abusi ignauia, modo procurrentes, modo refugientes, atque non a
tergo solum, sed etiam a latere hostem carpentes aliquamdiu uexarunt. Tandem ex
Polonis aliquot uulneratis in oppidum sedato gradu ac nulla timoris significatione abeunt.
His satis prosperis eruptionibus adiciunt rem per se quidem paruam, sed quae et
Casouiensibus animos, non minus quam totius
omnium post Attilam Hungarorum regum (si necessaria, fame urgente, deditio
defectio dicenda sit) cum obsidionis impatientia, tum odio Friderici imperatoris, qui, ut
ante dictum est, quum nollet diadema, quo Hungarorum reges utuntur, restituere, bello
a Matthia Coruino est uexatus. Itaque intra paucos dies circiter sex millia peditum
mercenariorum ad Maximilianum, qui tunc Lincii delectum habebat, conueniunt.
Praeter hos multi mortales uitam latrociniis tolerare assueti, fama huius expeditionis
uulgata spe, ut
incolunt, in eius fidem
redire dubitarent. Tametsi Alemani et uetere in Hungaros odio arderent, utpote cum
quibus inimicitias, ueluti inter plerosque finitimos fieri solet, fere semper habuere, et
uehementer cuperent detrimenta, Alemanico nomini proximo bello a Matthia
Chugniade illata, aliqua ex parte per occasionem resarcire.
Igitur ubi quo diximus modo rumor totam Austriam peruasit Maximilianum et suae
gentis exercitu satis instructum, et multis Hungarorum principibus sibi clam conciliatis,
de regno Hungariae obtinendo haud
his maxime, qui sub regibus uiuunt, magis proprii quam communis boni studiosi.
Alemanus, Noua Vrbe ciuium uoluntate recepta, relictisque qui arcem obsiderent, ne
parua res magnas corrumperet opportunitates, Viannam sexdecim millibus passuum inde
distantem petit. Atque ubi non procul a portis fuit, tota ferme ciuitas effusa una cum
omnibus sacerdotum collegiis, quoque collegio sua praeferente uexilla, honoris ac
beneuolentiae reconciliandae gratia ei obuiam fit. Et erat alioqui ciuitati ingens cupido
principem multos ante annos non conspectum uidere,
patris maxime
ignauia desiderabilem faciebat. Ille Viannenses, defectione ad Hungaros dissimulata, pro
tempore benigne appellat,
atque ob recens collaudat officium.
Postero die arci, quam Hungari a Stephano Sepusiense, ut dictum est, destituti
praesidio tenebant, tormenta admoueri iubet. Est apud Germanos militum genus partim
equo partim pedibus merentium, quos ipsi, quoniam stipendii ac praede auiditate ex
diuersis regionibus contrahuntur, nuncupant
addita est, reliqui item gladio paruoque
tormento utuntur, quod ipsi
mors Matthiae regis patriam ademit caritatem, sed domo
profugum patriam relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc
tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem,
propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
atributam obtinui, nec
tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
atributam obtinui, nec gens Salensis regionis, quae reliquos Hungaros uirtute antecedit,
per quam plane tibi in Hungariam transeundum est, amicitia et cognatione deesset coniuncta. Sed quoniam fides, quam erga extinctum quoque regem Matthiam Chugniädem
conseruare uolui, me patria
in paternum regnum,
quod ex pellice natus est, succedere prohibetur, tu prae omnibus regnum Hungariae, quo
utique pater tuus immerito quondam fraudatus est, iure debes possidere.
Quam ob rem hac non minus iusta quam necessaria transitione patriae leges non resoluo, sed quem debui, suffragio meo, a quo sane ferendo per summam iniuriam summotus sum, regem eligere, ad eum inimicorum demum iniquitate, reditu in patriam non
impetrato, confugio, singulari certe ignominia affectus, utpote caeteris, qui mecum
sensere, in patriam restitutis. Quem equidem eadem
Stephanum Batherem Paulumque Cinisium, uiros non minus strenuos
quam reipublicae Hungarorum studiosos, Albam Regiam, quo delectus militum indictus
erat, cum parua manu, utpote ex presenti copia, misit, satis credens uel solo tantorum
ducum nomine Maximilianum aut a coeptis suis deterritum iri, aut saltim eius itineri
moram aliquam inici posse. Ipse, Petro comiti Houario munus regium per suam absentiam obire iusso, Posonium ad concitandos Boëmos proficiscitur.
Sed quia eos, quos ad custodiam regni relinquebat, ex re insolita haud
illum cui parent odisse per timorem solent, aut
certe obsequio colere simulato, quandoquidem uictoriam insolentia ac imperia semper
fere importuna consequantur.
At quoniam et suffragiis uestris plane liberis ac uoluntariis
rex a uobis lectus sum, his maxime praeteritis, qui nunc me una uobiscum odio simul et
inuidia impulsi
oppugnatum ueniunt, quo me ab hac administratione depulso, uobis
sub iugum missis, non quidem uestro more ac legibus praesint,
ab hac administratione depulso, uobis
sub iugum missis, non quidem uestro more ac legibus praesint, quemadmodum legitimi
reges praeesse debent, sed ueluti mancipiis uictorum praescripto, atque arbitrio dominentur, et ex quo rex designatus sum, nihil unquam quod animos uestros iure offenderet a me
commissum est, haud ambigo uos mihi beniuolos esse, atque in omni fortuna fidos fore,
uel si non modo Alemanus a uobis toties uictus, sed quiuis hostium fortissimus, et qui
uera uirtute uobis formidinem posset inicere, regnum hoc inuaderet.
Est enim proprium Hungaricę uirtutis pro
legitimi
reges praeesse debent, sed ueluti mancipiis uictorum praescripto, atque arbitrio dominentur, et ex quo rex designatus sum, nihil unquam quod animos uestros iure offenderet a me
commissum est, haud ambigo uos mihi beniuolos esse, atque in omni fortuna fidos fore,
uel si non modo Alemanus a uobis toties uictus, sed quiuis hostium fortissimus, et qui
uera uirtute uobis formidinem posset inicere, regnum hoc inuaderet.
Est enim proprium Hungaricę uirtutis pro fide ac honestate quicquid aduersi uenire
potest constanter tolerare, non autem ritu leuis uulgi inani strepitu
in hunc hostem animum, qui uictoribus solet esse in
uictos. Nam neque morte Matthiae Chugniadis uestra uirtus imminuta est, neque
Alemanis quicquam uirium accessit, nisi quod illi abutentes uestra discordia, quod quidem
aliquando serui in dominos fecere, conantur iugum belli iure a uobis impositum, temere
quidem, sed non impune, si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam
si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam simulasse. Posonio enim (quippe eo iam conquisitores a me missi exercitum e Boëmia euocatum contraxerunt) opportune reuertar, adducens mecum fortissimos uiros, quorum Alemani
ne conspectum quidem, nedum arma poterunt sustinere.
Atque ita ueniam copiis instructus, ut non modo hostium
in monumenta locus.
Hic autem Ianus, uir et literis et ingenio memorabilis, nobili genere natus fuit,
in
ea mediterraneae Dalmatiae regione, quae inter Sauum et Drauum amneis sita a
Pannonia Drauo dirimitur, nunc a Sclauenis, Transistrana, ut supra demonstratum est,
natione incolitur.
Iam potitus erat Vesprimio Alemanus, cum ei nuntiatur quosdam equites Hungaros,
qui castellum a Paulo Cinisio in Vesprimiensi agro exaedificatum praesidio obtinebant
(Vastonem
Hic autem Ianus, uir et literis et ingenio memorabilis, nobili genere natus fuit,
in
ea mediterraneae Dalmatiae regione, quae inter Sauum et Drauum amneis sita a
Pannonia Drauo dirimitur, nunc a Sclauenis, Transistrana, ut supra demonstratum est,
natione incolitur.
Iam potitus erat Vesprimio Alemanus, cum ei nuntiatur quosdam equites Hungaros,
qui castellum a Paulo Cinisio in Vesprimiensi agro exaedificatum praesidio obtinebant
(Vastonem incolae uocant), in eius
ea mediterraneae Dalmatiae regione, quae inter Sauum et Drauum amneis sita a
Pannonia Drauo dirimitur, nunc a Sclauenis, Transistrana, ut supra demonstratum est,
natione incolitur.
Iam potitus erat Vesprimio Alemanus, cum ei nuntiatur quosdam equites Hungaros,
qui castellum a Paulo Cinisio in Vesprimiensi agro exaedificatum praesidio obtinebant
(Vastonem incolae uocant), in eius impedimenta impetum fecisse, opportunitate rei
audaciam Hungaris, ut fit, addente. Etenim quosdam carros, queis illę gentes onera
portare solent, procul ab ultimo
agmine nacti, magno animo in eos inuecti obtruncatisque custodibus diripuerant. Hac re Maximilianus non parum motus mittit confestim partem exercitus, atque uni ex ducibus dato negocio imperat, ut ni Hungari dederent castellum, tormentis illud funditus dirueret, quo scilicet hostibus a tergo summotis
et tutius Hungariam intraret et commeatus haberet liberiores. Hungari qui Vastone in
praesidio erant, fama amissi Vesprimii, quod loci natura satis tutum esse uidebatur, perterriti, deditione facta hostes intra moenia accepere, pacti ut incolumes cum rebus suis
abirent.
regni
sitae erant. Alemanus Albensibus fuga ducum perculsis (sunt enim omnes opifices ac
mercatores) absque ulla ferme oppugnatione urbem coepit, Iacobo Scytha, quem diximus ab Hungaria transfugisse, muros, quorum situs satis peritus erat, ab ea parte aggrediente, qua hi a rege Matthia Coruino demoliti erant (aperuerat autem Matthias aliquantulum
muri dum templum diuae Virginis muris ipsis urbis admotum auget,
locumque sepulturae suae ampliorem reddit). Milites omni praeda, praeter res sacras, eis
concessa a caede hominum
aggrediente, qua hi a rege Matthia Coruino demoliti erant (aperuerat autem Matthias aliquantulum
muri dum templum diuae Virginis muris ipsis urbis admotum auget,
locumque sepulturae suae ampliorem reddit). Milites omni praeda, praeter res sacras, eis
concessa a caede hominum cohibet: nemo enim ex oppidanis caesus est, praeter paucos
adolescentes, qui subito captae urbis tumultu, e ludo literario exciti, siue imprudentia,
reique bellicae imperitia, atque ideo furoris militaris ignari, siue forte insita Hungaris
ferocitate in hostem armatum, et
Discuritur ad praedam, ciuium fortunae diripiuntur, quos occulere pecuniam
suspicio fuit extorti, corporisque cruciatu aurum indicare coacti, in pudicitiam quoque
foeminarum, ut in tali tumultu fieri solet, contra Christianum morem, fit a quibusdam
impetus, omnia flebili clamore ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus
manu contracta
Hungaris subsidio aduentare.
Maximilianus successu, ut fit, rerum elatus, parum admodum ducens sedem olim
regni Hungarici, qua nemo hostium ad illam diem potitus erat, nullo repugnante expugnasse,
caduceatorem mittit, qui eius uerbis Budam a principibus, qui per idem tempus ibi
erant, propalam peteret, atque ad uoluntariam deditionem, molli primum oratione
pelliceret, oppugnationem deinde atque ea tandem, quae captae urbes iure belli pati
solent, ni ocius imperio obtemperent, Budenses
deditionem, molli primum oratione
pelliceret, oppugnationem deinde atque ea tandem, quae captae urbes iure belli pati
solent, ni ocius imperio obtemperent, Budenses passuros denunciaret, diceretque se
uerum esse Hungarorum regem, atque a Deo constitutum. Ad haec addit (nam hostium
res aduersas facile quisque ad suam trahit felicitatem) se haudquaquam potuisse tanta
aduersum paulo ante uictores agere, nisi Deus sibi regnum Hungariae dudum destinasset. Caduceatori principes Hungari respondent sibi haud esse
eis uelit imperare; nam uel si omnes
Hungariae urbes in potestatem suam redegisset, nobilitas uero imperium aspernaretur,
nihil prorsus ab eo actum esset; est enim optimatum iuris reges et constituere et imperio
abdicare, ad quorum quidem grauitatem, fidem, et constantiam pertinet a sententia semel
ab omnibus comprobata nullo fortunae impulsu dimoueri. Itaque, inquit, si
Maximilianus rebus suis consultum uelit esse, dum licet, citra pugnae periculum repetat
domum suam, nec asperos leones iniuriis lacessat; quos mox plane uisurus est ira concitos per medias
hostis agendum, ne aut Hungari
temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia
quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen.
Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem unde numeraret habebat, per speciem
hibernandi suam
Cerebbius tamen multo meliore conditione ab armis discessit: nam Garam et
Santum Nicolaum, aduersae factionis oppida, eo bello intercepta retinuit. Prior uero
Varanensis nullum nactus aduersarium, qui ei repugnaret, fraetusque tum regis absentia
ac regni tumultu, tum regione a Buda, in qua urbe regia sedes est, procul distante, quasi
longe ab arbitris ac censoribus amotus, arma coepit mouere. Nam in finibus Pannoniae
fere ultimis, qua ea regio Dalmatas attingit, bellum finitimis excitauerat.
Id autem temporis optimatum potiores, qui per regis absentiam ius
erant, iam animos erexerant, impigreque auxilia ad defensionem regni mittebant. Quis enim animo defficeret, rege contra
spem omnium securo, nec aduersis cedente? Itaque rex aduocato amicorum consilio de
se bene meritos collaudat, atque his ob fidem amplissimis uerbis gratias agit, admonitus
a quodam amicorum, Hungarici moris perito, Hungaros, ac si ullam gentem, facunda
capi allocutione.
His peractis deliberat cum amicis, utrum Albam Regiam obsessum iret, an prius ad
opprimendum Alberthum copias educeret. Omnibus optimum uisum praeuerti ad
Polonos e
quietus placidique ingenii, impium esse
ducens pugnam incipere, suos ne procurerent continebat. Nam et Deum ― ignauia, an
pietate impulsus incertum ― ante quam aciem instrueret praecatus erat, ut auferretur
a
se certaminis necessitas, atque citra sanguinem controuersia finiretur.
pietate impulsus incertum ― ante quam aciem instrueret praecatus erat, ut auferretur
a
se certaminis necessitas, atque citra sanguinem controuersia finiretur.
nostro duorum euentu, utra gens bello sit anteferenda?
Est autem gens Tatharorum
Scythica, quos quidam antiquitatis studiosiores
quos quidam antiquitatis studiosiores
appellari uolunt, patrias sedes in Asia circa Moeotim habet. Nam a
Bosphoro ad Tanaim incolit, unde Turcas quoque oriundos existimo, tametsi quidam
falso opinati sint Tatharos a montibus Indiae duce Battone digressos, quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens uastatis multis Asiae regionibus tandem partim in Asiam non procul a patriis sedibus consedit, partim transmisso Tanaide in Sauromatas Europeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt,
peruenit, atque concedentibus accolis in
incolit, unde Turcas quoque oriundos existimo, tametsi quidam
falso opinati sint Tatharos a montibus Indiae duce Battone digressos, quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens uastatis multis Asiae regionibus tandem partim in Asiam non procul a patriis sedibus consedit, partim transmisso Tanaide in Sauromatas Europeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt,
peruenit, atque concedentibus accolis in Cheronesso Taurica et caeteris maritimis oris,
quae inter Tyram et Tanaim late patent, sedes posuit,
per insolentiam aduersario contemptim occurens, hostili ictu equo
deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri aduersariorum querela, periculo
quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis iure conseruato.
aliquot, qui in portis sese hostibus opposuerant, trucidatis, diripuerunt,
aegreque ab oppidi incendio, uicti sacerdotum, quos uulgo
dicunt, diuique Aniani monasterium, quod in insula
ipsius lacus situm est, metu sibi adiungunt. Est autem Balathon, ita aquam perpetuo stagnantem Illyrici uocant, nobilis in terra Hungaria lacus, cuius latitudo patet stadia septuaginta, longitudo uero quadrigenta nonaginta. Hunc incolae a Christi salutis humanae
aduentu in agro Sisiensi erupisse, quorum opinioni ipse haud facile accedo, praedicant.
Nempe a Plinio in orbis terrarum descriptione Peïsonem, ni mendum sit in codice, uocari
suspicor.
Porro hic
ita aquam perpetuo stagnantem Illyrici uocant, nobilis in terra Hungaria lacus, cuius latitudo patet stadia septuaginta, longitudo uero quadrigenta nonaginta. Hunc incolae a Christi salutis humanae
aduentu in agro Sisiensi erupisse, quorum opinioni ipse haud facile accedo, praedicant.
Nempe a Plinio in orbis terrarum descriptione Peïsonem, ni mendum sit in codice, uocari
suspicor.
Porro hic lacus magnitudine sua et natura aquae, piscibusque, quos
praemendorum inimicorum occasionem, sacerdotali ueste deposita profanam sumit, collectaque perditorum hominum ac latronum manu agros inimicorum,
quasi belli iure liceret, uastare coepit, eoque sceleris processit, ut ne his quidem uicinis
parceret, a quibus nulla iniuria erat lacessitus. Inconcessum, enim, ubi per nefas eduxeris
gladium, eo non abuti haud facile est. Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte
enim, ubi per nefas eduxeris
gladium, eo non abuti haud facile est. Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte
quidem edito praesenti animo affirmauit se merito afflictum supplicio, atque inter supplicandum animam expirauit.
Caeterum Alemani populandi, ut dictum est, dulcedine illecti, quum omnia circa
posita infesta redderent, Valentinus Cheraenus, iuuenis impiger, Miloque Boëmusius a
Paulo Cinisio missi cum aliquot equitum turmis eos praedabundos inuadunt, ac
parum admodum resistentes in fugam compellunt. Pilulariae enim, quas solas Hungaris
timori esse hostes putabant, puluere propter imbrem inaccensibili, nullo eis usui fuerunt.
Turcarum capitibus caesis, corporibus
demptis, quo maior uictoria appareret, misit. Rex uiuos Turcas fodiendis lapidibus destinatos partim in Boëmiam, ut eo quoque huius uictoriae fama perueniret, duci iussit,
partim Budae cum caeteris eius nationis captiuis retinuit. Nempe, more a rege Matthia
Chugniäde tradito, in fabrilibus ministeriis mancipiorum opera domus regia utitur.
quidem prope seruorum loco habentur,
possidet, antiquo Hungarorum instituto cogitur proprio sumptu, pro facultate scilicet rerum suarum, sese ad bellum parare, atque
regi in expeditionem proficiscenti adesse, hostesque a patrio duntaxat solo arcere.
Neque enim extra regni fines suo quisquam impendio militare lege cogi potest.
Itaque rex cum magnam Boemorum ac Hungarorum manum contraxisset, aduocato senatus Hungarici concilio cum eo deliberauit, an Viannam iret
ad leuia certamina,
pari numero extra oppidum conserenda,
prouocando experiri. Alemani, stationibus
uariique generis tormentis locis opportune dispositis, intra moenia sese continere,
hosteis a muris missilibus impigre submouere, nec quemquam propius accedere pati.
Adeo enim certis ictibus hostes petebant, ut in proximo consistere non nisi aggere e terra
obiecto tuto liceret. Hungari igitur adiunctis sibi Boëmis, gente oppugnandarum urbium
peritissima, neccessario ductis
ita Alemanos ab eruptionibus, adempto his omnium rerum usu, quae extra oppidum petebant, prohibebant.
Dum Alba hoc modo obsidetur, Cinisius cum suo exercitu, quinque millibus autem
fere hominum praeerat, Vassontem castellum, quod ab Alemanis captum, nec procul a
Vesprimio esse ante diximus, it oppugnatum, atque non sine caede suorum breui
recaepit. Inde regressus ad castra regis hortatur eum, quum pro ingenita animi ferocitate,
tum uero recenti tumens uictoria, uti completis fossis, quod quidem ob aquae breuitatem
haud difficulter fieri
potiri, obsidebat moenia magis quam oppugnabat,
satis gnarus quum extremae famis eorum, qui obsidebantur, tum consilii, uiriumque
Maximiliani, qui quidem, Albertho haud parum retuso ac perterrito, ut supra docuimus,
per se nihil iam audebat in Vuladislauum moliri, quum praesertim a suis certior esset factus regem Hungarorum exercitum habere in Boëmia conscriptum, numero, uirtute ac
fide praestantem, et cui salus regia ac regni fortunae recte committi possent. Porro
Boemi omnes Transistranas nationes uirtute praecedere existimantur.
habere in Boëmia conscriptum, numero, uirtute ac
fide praestantem, et cui salus regia ac regni fortunae recte committi possent. Porro
Boemi omnes Transistranas nationes uirtute praecedere existimantur.
ad prouinciam suam Thibiscum,
regionesque circa positas tutandas dimittit. Nemo autem fuit aetate illa Hungarorum
ducum, qui ita Turcarum contunderet ferociam, atque ab incursionibus eos deterreret.
Alemani, postea quam cognouerunt neque stipendium, neque ullum aliud auxilii genus
a Maximiliano mitti obsessis, ingentemque hostium exercitum Albae circumfusum
animaduertunt, longa ad haec obsidione famem etiam pertimescendam esse censerent,
ultro colloquium petunt Hungarorum, ad id neccessario recurrentes, quod paulo ante
inani spe
ex sui animi sententia audita more humani ingenii elatior factus, atque inusitatae impotens laetitiae coepit res Hungarorum eleuare, de sese
magnifice ac iactanter loqui, perinde ac si uirtute eius, non autem domestica dissensione
detrimentum Hungari accepissent. Nempe reges, quorum aures a teneris annis uario
adulationum genere imbuuntur, indulgente maxime fortuna facile de se omnia credunt,
quae quidem res facit eos plerunque sui obliuisci atque insanire.
tametsi legati uix risum comprimentes audiuere, utpote satis certi eum, etiam
cum Albertho et omnibus fere uicinis gentibus coniunctum, Hungaris bello haud
quaquam parem fore, ut paulo ante dixi, modo principes Hungari uno studio publicam
amplecterentur utilitatem, tamen, quo eum a societate Alberthi auerterent (omnia enim
in Hungaros communi consilio gessisse ferunt) ita respondent, ut et Hungaris omnia
integra relinquerentur, et Alemanus nihil sibi non concessum putaret. Se, postquam ad
conuentum nobilitatis de his conditionibus relatum fuerit, daturos,
sui opes, adeo pecunia abundauerit, ut iustum
exercitum suo sumptu alere potuerit. Verum quum esset genere Alemanus, specie quidem reipublicae Hungaricae studebat, caeterum animo Alemanis erat deditus. Quare
pacato mox regno ingenti summa pecuniae inimicorum instinctu a rege mulctatus est.
Satis enim constat ei erepta tunc fuisse ducenta et octuaginta millia nummum aureorum,
quam quidem summam, quoad usque persolueret, in custodia est habitus. Vnde autem
tantam uim pecuniae hic sacerdos habuerit, et ipse miror, nec dubito, si quis haec legerit,
non modo
scripsisse existimaturum.
Attamen ita se rem habere certum est: nam praeterquam, quod ex commodis sacerdotii
uiginti fere millia nummum aureorum annua percipiebat, ex quibus maiorem partem singulis annis repositam condebat, ita quaestui deditus erat, ut ne a mercatura
enim institorum suorum opera magnam uim boum, quod
genus pecoris leui pretio in Hungaria paratum apud lanios Venetos magno uenibat.
Quare cum mortem obisset, praeter eam pecuniam, quae partim legatis exhausta
est,
partim a ministris et clientibus furto, ut fieri in sacerdotum obitu solet, ablata, ad ducenta millia nummum aureorum apud illum reperta sunt, atque in domum regiam illata.
Porro mos est Hungarorum regum nummos penes extinctum antistitem inuentos sibi
uendicare, quam quidem consuetudinem, ut
cum Diaconense
circiter centum confecit. Tantundem Nitriensis, quamquam Syrmiensis ac Diaconensis
praesulatus magnis olim regionibus praefuerunt. Nam antequam Turcae Superiorem
Dalmatiam occupassent, ultra flumen Sauum iurisdictionem suam late exercebant, fructuumque decimas a colonis, quibus nunc Turca imperat, percipiebant, atque iuxta maximos Hungariae praesules regno auxilia subministrabant.
Reliqua Hungarici regni sacerdotia, et numero et commodis haud contemnenda,
quae uulgo
Quam profecto ueteres religiosissimi reges, indulgenter quidem, caeterum non satis prouide, sacerdotibus permisere. Hi enim simul
potestate sua, simul opibus abusi iam pridem ab apostolica mansuetudine ac humanitate,
nedum a paupertate, quam Christus, hominum Seruator, maxime commendauit,
degenerarunt, quamquam haud incongruum mihi uidetur esse, ut Summi Dei sacerdotes
hominum etiam sint moderatores, modo humana mens intra iuris sui praescriptum sese
contineret, nec regno et immodicis imperiis elata modestiae
uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos totidemque leuis armaturae huic exercitui addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et
Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tantum possidentes,
quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et regis Matthiae Chugniädis liberalitate
assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes leuis armaturae fuerunt,
in auxilium regi Vuladislauo uenere. Bartolomęus, prior Varanensis,
tenuis fortunae, quem saltem tres
comites in equis non sunt secuti, at alios quindecim, alios quidem uiginti equites sunt
comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de uictoria ambigebant) ad id bellum
profecti septimo die in agro Casouiensi haud procul a Polonis castra posuere. Dux itaque
Hungarorum, refectis ex itinere militibus, per triduum leuibus certaminibus suorum ac
hostium animos periclitatus est, copias deinde in aciem eduxit, hoc modo prius suos
adhortatus:
Quantum detrimenti, comilitones, regi nostro
nos accessit.
Quapropter si quid animi uobis inest, commilitones, ad ulciscendas communes iniurias, si qua charitas in regem et patriam tangit uestra pectora, ite obuiam huic homini,
beneficiis regis nostri ingrato, foederum ruptori, hosti iniustissimo, ac fraterno odio conscelerato. Arcete a faucibus patriae furiosi prędonis impetum, contundite in caedem nostram ruentis feritatem. Non iam de regno aut gloria Alberthus certat, sanguinem nostrum,
eo quod ei fratrem praetulimus, in ultionem haurire cupit. Ostendite illi, uiri Hungari,
suffragia nostra in creando rege
prędonis impetum, contundite in caedem nostram ruentis feritatem. Non iam de regno aut gloria Alberthus certat, sanguinem nostrum,
eo quod ei fratrem praetulimus, in ultionem haurire cupit. Ostendite illi, uiri Hungari,
suffragia nostra in creando rege non coacta, sed more a maioribus nostris tradito libera
esse debere, nisi forte ius nostrum armati ac plures aduersus pauciores tutari per ignauiam
minime audemus, quum hostes nostri, uirtute nobis haud quaquam conferendi, ad uendicandum sibi, quod nostri iuris est, satis animi habeant.
Vos quoque, Boëmi,
diuisi principatus, has
demum occupauere sedes, dum hos modo, modo illos separatim agrediuntur ― atque iccirco nostro et optimo sane iure hoc regnum ab Hungaris esset reposcendum. Attamen, ne
ueterem et nobis communem cum Boëmis quoque causam persequar, praetermissis quae
multis seculis a nostra remota sunt aetate, recentia et que priuatim ad me attinent
attingam.
Ni in Pestanis comitiis rex a principibus Hungarorum fuissem dictus, clamoribusque
omnium ordinum confirmatus ― humanis nempe uocibus latentis animi habitus indicatur
- nunquam uos in Hungariam
et optimo sane iure hoc regnum ab Hungaris esset reposcendum. Attamen, ne
ueterem et nobis communem cum Boëmis quoque causam persequar, praetermissis quae
multis seculis a nostra remota sunt aetate, recentia et que priuatim ad me attinent
attingam.
Ni in Pestanis comitiis rex a principibus Hungarorum fuissem dictus, clamoribusque
omnium ordinum confirmatus ― humanis nempe uocibus latentis animi habitus indicatur
- nunquam uos in Hungariam studio noui imperii aquirendi induxissem. Non enim dominandi
cupidine hanc suscepi prouinciam,
fortitudinem esse putat ― tum nostra gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia Chugniade de regno certauit. Quum igitur pro regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem uiri fortes
immortales efficiuntur, pro uita denique et libertate pugnandum sit, multitudo hostium
magna ex parte ex agricultoribus militiae ignaris confecta, terrorem uobis incutere non
debet. Nam saepe parua manus,
etiam hinc abire licet non tentata pugnae fortuna, propterea quod metu cogat
Hungaros necesse est, qui cum eis equo iure rem transigere uelit. Eo enim ingenio praediti
sunt, uti aut humillime uictoribus pareant, aut intollerabili superbia inhumanaque crudelitate in eos maxime saeuiant, a quibus se iniuria lacessitos arbitrantur.
Concurrite igitur alacri animo cum hoste, milites, efficite uirtute uestra, ne nos huius
expeditionis unquam poeniteat, neue quod summi fuit consilii, temeritati aliquando
assignetur. Neque enim
turba frequentes Budam conueniunt. Nec Boëmiae proceres, quo regi gratificarentur (nempe in ditione Vuladislaui tunc erant), huic abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad se
referrent, Budam missi. Caeterum, postea quam in concione postulata Alemani
propalam recitata sunt, ab uniuersa nobilitate plebeque magna animorum contentione
reclamatum est. Negabant enim se eo foedere teneri, quod sine auctoritate
quod sine auctoritate senatus esset
factum, in Stephanumque Botherem atque Thomam antistitem, ueluti huius rei authores,
conuicia iacta publicique boni eis obiecta proditio. Idem per multos dies factitatum,
quando Hungaros magis pudebat conditiones ab Alemano dictas subire quam quae a rege
suo promissa erant non praestare.
Apparebatque eos promissis non staturos, nec sane stetissent, ni rex Vuladislauus,
siue id regno magis expedire putaret, siue honesti potius quam utilitatis memor iussisset
Thomam praesulem asperos uulgi animos, tanquam procellam
uestra beneuolentia demandatam fore arbitratur tali ciuium suorum uoluntate. Quid enim
amplius cuilibet imperio contingere potest quam ciuium animi uno consensu communis
boni studiosi? Nimirum haec sola res imperia et firma facit et magnopere auget.
Sed nec tali studio, uiri fortissimi, a uobis rex uincitur, quin immo amore publicae
utilitatis ita flagrat, ut nullum bellum pro ea, nullos labores, nulla pericula, nec ipsam
denique famae ac gloriae iacturam, quam sane quisque generosus animus omnibus externis bonis anteponit, subire recuset, modo id patriae expediat, atque
commodis indulgeret, sed potius, uti nihil sibi
seorsum quęrens omnia in medium ad communemque conferret utilitatem. Id enim est et
regem esse, et imperium recte administrare.
At forsan dicet quispiam uestrum, quum sit in rempublicam ita rex affectus, cur pro
conditionibus pacis a Maximiliano dictis, uerba ut facerem, me huc prodire uoluerit?
Quare uelim uos minime ignorare illum non quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac
uelim uos minime ignorare illum non quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non quidem
militum suorum uirtute expugnata, sed ignauia oppidanorum tradita, regem nostrum et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga posito aufugerit, conspectum etiam Boemorum, nedum congressum
conspectum etiam Boemorum, nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri Hungari, eminens regum fortuna est, atque in excelso sita,
omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet ueluti in aedito quodam posita scopulo
nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini
eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo
minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et
nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini
eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo
minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur,
quam quod ab his nequiter ac per impotentiam admittitur. Quocirca magnopere regi
cauendum est, ne quid aut ipse per cupiditatem delinquat, aut quempiam suorum peccare permittat. Regibus enim maxime
igitur, uiri Hungari, ulla nobis cupiditas, quin ab
inuidis notam maligne inustam fide nostra deleamus, inimicosque nostros uanos ac mendaces esse ostendamus. Libenter scilicet ea nunc praestando, quae, regno in ultimum
discrimen ob intestinam discordiam deducto, a nobis neccessario promissa sunt. Eo enim
tempore non tam dictu ampla ac speciosa quam salutaria quęrenda erant. Omnis animi
elatio, quae iustitia uacat, in uitio est, nec fortes uiros decet aut commodis, aut inconsultae
cupidini gloriae potius quam honestati seruire. Patiamur
Boëmi rapiendi atque iniuriarum
finem facerent, Baciensis ciuitas, communicato cum caeteris circa ciuitatibus consilio,
quae ad Thibisciensem spectant praefecturam, Paulum Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat, et quos
a Turcis, asperrimis hostibus, semper tutatus esset, eosdem a Boëmorum quoque ui ac
iniuria defenderet, nec pateretur ciues in conspectu prope suo bonis spoliari ab his
maxime, quorum armis ab externa ui tuti esse deberent, quippe quos aere suo,
ciuitas, communicato cum caeteris circa ciuitatibus consilio,
quae ad Thibisciensem spectant praefecturam, Paulum Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat, et quos
a Turcis, asperrimis hostibus, semper tutatus esset, eosdem a Boëmorum quoque ui ac
iniuria defenderet, nec pateretur ciues in conspectu prope suo bonis spoliari ab his
maxime, quorum armis ab externa ui tuti esse deberent, quippe quos aere suo, collato per capita tributo, alerent, quorumque principem, in
deberent, quippe quos aere suo, collato per capita tributo, alerent, quorumque principem, in regnum ultro accitum,
regem
sibi constituissent.
His Paulus ciuium querelis permotus postulat a principibus ciuitatum, quae in
Boemos coniurauerant, imponi colonis in singula capita unius aurei nummi in stipendium militum tributum, maiorem profecto laudem ex gratuito laturus officio, quippe
externis, nedum ciuibus debita auxilia turpiter uenduntur. Est enim proprium principum
ita fugatus est atque equis et armis spoliatus, ut re in religionem uersa Hungari putauerint sine ulla humana opera Turcas
profligatos fuisse.
Attamen hoc regis successu ― nam qualiscunque ea aduersus Turcas uictoria extitit,
tota in Vuladislaui felicitatem transferebatur ― a studio nouarum rerum haud quaquam
deterriti sunt principes Hungarorum. Itaque quum alia nouandarum rerum occasio haud
occureret, constituunt omnes proceres, Stephani Botheris imprimis instinctu, quem
opera Thomae antistitis a Transiluana praefectura amotum fuisse dicunt, in unum
extitit,
tota in Vuladislaui felicitatem transferebatur ― a studio nouarum rerum haud quaquam
deterriti sunt principes Hungarorum. Itaque quum alia nouandarum rerum occasio haud
occureret, constituunt omnes proceres, Stephani Botheris imprimis instinctu, quem
opera Thomae antistitis a Transiluana praefectura amotum fuisse dicunt, in unum conuenire, atque sacerdotibus potissimum ob regis in eos studium infensi legem ferre, qua
omnis promiscue ordinis sacerdotes ab administratione reipublicae prohiberentur, nec
nisi uocati et priuatae rei duntaxat causa ad regiam
atque sacerdotibus potissimum ob regis in eos studium infensi legem ferre, qua
omnis promiscue ordinis sacerdotes ab administratione reipublicae prohiberentur, nec
nisi uocati et priuatae rei duntaxat causa ad regiam accedere permitterentur, quo scilicet
submotis a regia sacerdotibus soli profani principes regi moderarentur. Probanda sane
lex foret, ni magis morbo animi quam iudicio fuisset excogitata, propterea quod salubrius est ac multo tutius sacerdotibus sacra curare quam negociis animum aulicis occupare.
quo facto illum, quę est eius animi
elatio, aut indignitate rei permotum omnino depositurum, ut fecit, magistratum, nec collegam passurum, aut, si magistratum gerere et secum aliquem dignitate exaequari uoluisset, auctoritatem ex dimidia parte deperditurum.
Hoc consilio a rege comprobato spargitur ex composito fama regem uniuersis
regionum ac locorum praepositis collegas additurum, idque quibusdam in locis extemplo effectum est, ne scilicet Stephanus Bother haec in se potissimum a rege excogitata
esse suspicaretur. Thomas igitur Stephanum regio decreto
uoluisset, auctoritatem ex dimidia parte deperditurum.
Hoc consilio a rege comprobato spargitur ex composito fama regem uniuersis
regionum ac locorum praepositis collegas additurum, idque quibusdam in locis extemplo effectum est, ne scilicet Stephanus Bother haec in se potissimum a rege excogitata
esse suspicaretur. Thomas igitur Stephanum regio decreto haud mediocriter commotum
adit, blando alloquitur sermone, aegrum animi ficta consolatur oratione. Demum homini, utpote amicum simulans, persuadet, uti mallet sese praefectura ad tempus abdicare
quam collegam
morte subtractus erat dolore, ut quidam
arbitrantur, ereptae per fraudem praefecturae, nihil noui tunc in sacerdotes decretum
est. Nam quum multos dies in conuentu per speciem uerae expeditionis agitatum esset,
quonam modo arma in Turcas moueri possent, ut scilicet nobilitatis animi a nouo consilio abducerentur, tandem haec simulata expeditio omnium consensu delata est, quoad
totum regnum singulas recognoscendo regiones rex perlustraret, ut scilicet uirium peritior suarum cum potentissimo hoste arma conferret.
sui misit cum donis ad Vuladislauum legatos, qui ei de regno Vngariae ad se
delato gratularentur, amicitiamque cum eo instaurarent, atque antiquas
societatis leges, interposita eius auctoritate, confirmari peterent.
Rhacusani a rege comiter excepti, omnibusque quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi sunt.
Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe
quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi sunt.
Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
urbis primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua Dalmatia, in
Hungarorum regum concesserit ditionem aperiam. Nec equidem aut fabulas ab
Dalmatia, in
Hungarorum regum concesserit ditionem aperiam. Nec equidem aut fabulas ab
aliis confictas sequar, aut ipse nouas componam, per studium huius urbis
clariore origine nobilitandae ― quum nulla prorsus ciuitati a re militari
abhorrenti solique mercaturae deditae dari possit nobilitas ― uerum omnia
uel ex uero hausta, uel quam simillima ueri in medium proferam, sequens
imprimis Docleatem authorem, qui incolumi adhuc Doclea, nobili
mari urbem agredientibus,
resistere queunt. Post Epidauri excidium, Sarraceno multis cladibus reliquae
quoque Dalmatiae illatis Hadriaticum relinquente sinum, Epidaurii ciues, qui
forte aut mercaturis, ut fit, rem quaerendo a domo tunc abfuerant, aut fuga
inter tumultum elapsi hostiles uitauerant manus, ad instaurandam patriam
sese conuertunt. Verum a Slouinis, regionum accolis, Transistrana gente, non
solum id facere prohibiti, sed etiam in
Hadriaticum relinquente sinum, Epidaurii ciues, qui
forte aut mercaturis, ut fit, rem quaerendo a domo tunc abfuerant, aut fuga
inter tumultum elapsi hostiles uitauerant manus, ad instaurandam patriam
sese conuertunt. Verum a Slouinis, regionum accolis, Transistrana gente, non
solum id facere prohibiti, sed etiam in seruitutem pene redacti sunt, dum
barbari et per se Epidauriis infesti tantae cladis reliquias, ueluti
naufragia quaedam a fortuna
Verum a Slouinis, regionum accolis, Transistrana gente, non
solum id facere prohibiti, sed etiam in seruitutem pene redacti sunt, dum
barbari et per se Epidauriis infesti tantae cladis reliquias, ueluti
naufragia quaedam a fortuna obiecta, sibi uendicare nituntur. Tandem cum
sacerdotis cuiusdam Epidaurii, cuius nomen non traditur, praecibus, qui et ipse
patrio forte superfuerat
sacerdotes cultui
diuino summopere dediti erant, uitaque eorum et mores consumati omnes gentes
ad religionem suscipiendam maxime
alliciebant), tum per pactionem pendendi annui tributi a seruitute liberati,
Burnum, oppidum Epidaurii agri a Slouinis aliquot ante annis deletum,
ipsorum Slouinorum permissu incolere coeperunt. Dumque consuetae libertatis
amore tenentur, quoad per accolas barbaros licebat,
uitaque eorum et mores consumati omnes gentes
ad religionem suscipiendam maxime
alliciebant), tum per pactionem pendendi annui tributi a seruitute liberati,
Burnum, oppidum Epidaurii agri a Slouinis aliquot ante annis deletum,
ipsorum Slouinorum permissu incolere coeperunt. Dumque consuetae libertatis
amore tenentur, quoad per accolas barbaros licebat, reficiendae urbi dant
operam, formamque ac speciem
Aliquot deinde post annis Polimirus cognomento Belus, materno genere Romanus,
paterno uero Rhathislaui Bossinatium quondam regis pronepos, qui a filio
Gothislauo regno pulsus Romam sese exulatum contulerat, in Illyricum studio
auiti regni recuperandi est profectus. Iam enim Gothislaui
imperandi
cupido, quae humanas mentes plaerumque in omne scelus praecipites agit,
obstabat, quin literis ac legationibus Polimirum hortarentur, uti regnum ad
se iure gentium spectans reciperet, rati nec e republica esse regnum a
pluribus administrari, nec fas esse quemquam in regem assumi, nisi regio
sanguine ortum. Igitur Polimirus, postea quam in Dalmatiam nauibus appulit
in portu qui tredecim circiter stadiis ab urbe Rhacusa abest ― incolae
nec fas esse quemquam in regem assumi, nisi regio
sanguine ortum. Igitur Polimirus, postea quam in Dalmatiam nauibus appulit
in portu qui tredecim circiter stadiis ab urbe Rhacusa abest ― incolae
satis honesti, quorum quidem
maiores una cum Rhatislauo patria extorres Romam sese recaeperant, atque
studio antiquae patriae repetendae, una cum liberis ac coniugibus, Belum in
Illyricum proficiscentem sunt secuti. Eo loci a Ioanne, Tribuliensium
pontifice, regnique principibus, qui officii gratia obuiam nouo
regi frequentes progressi erant, loetis animis summoque honore est
excoeptus, atque in oppidum Tribulium, quod sane ea
enim Bossinatium reges, qui eam Dalmatiae
partem obtinebant, imperium auspicabantur, et fortunae suae insignia tunc accipiebant.
Porro Bossinates, Thracum Bossorum soboles, olim Thracia a Bulgaris pulsi eas
regiones Illyrici insederunt, quae Sauo, Valdano, Drino amnibus et mari
Adriatico, qua Dalmatiae pretenditur, continentur. Slouini enim, Bulgaris
Thraciam ac Macedoniam inuadentibus, ultra Sauum
Dalmatiam
petens nauibus erat delatus. Verum natura munitior locus uisus, licet urbi
amplificandae haud satis esset commodus, ubi nunc Rhacusa sita est, quoniam,
praeter quam quod aeditus esset atque magna ex parte praeruptus, a
circunfuso insuper mari pene undique ea tempestate in peninsulae modum
alluebatur. Campum enim illum, qui nunc publicis frequens tabernis rerum
uenalium forum est, post conditam urbem deducto inde humore constratum esse
uirgines incolunt, exedificauit munimentum, et aduersus hosteis
futurum, et urbanis facilius in officio continendis. Locum Rhacusani
incolunt, exedificauit munimentum, et aduersus hosteis
futurum, et urbanis facilius in officio continendis. Locum Rhacusani
erigit templum,
reliquiasque Neraei, Archilęi ac Pancratii martyrum, Petronillaeque ac
Domitillae uirginum argento inclusas, secumque Roma asportatas ibi condit,
attributa templi cura quibusdam clientibus suis e familia a cruce
denominata, quae iam maiorum ignauia pene extincta est.
Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Domitillae uirginum argento inclusas, secumque Roma asportatas ibi condit,
attributa templi cura quibusdam clientibus suis e familia a cruce
denominata, quae iam maiorum ignauia pene extincta est.
Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab
Epidauriis
attributa templi cura quibusdam clientibus suis e familia a cruce
denominata, quae iam maiorum ignauia pene extincta est.
Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab
Epidauriis inditum arbitrantur, qui quidem eam a rupibus, in quibus oppidum
constructum est,
e familia a cruce
denominata, quae iam maiorum ignauia pene extincta est.
Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab
Epidauriis inditum arbitrantur, qui quidem eam a rupibus, in quibus oppidum
constructum est, eorum lingua Lauusam appellarunt, paulatimque pro
insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab
Epidauriis inditum arbitrantur, qui quidem eam a rupibus, in quibus oppidum
constructum est, eorum lingua Lauusam appellarunt, paulatimque pro Lauusa
Rhacusam esse nominatam, uulgo per linguae corruptelam literas immutante.
Satis enim constat Epidaurios, qui tunc patriae
habuerant patria. Et ne quid nouae ciuitati deesset, pontificem Epidaurium,
quem Docleatis authoris annales Ioannem nominant, amissa priori sede, Burni
agentem praesulem Rhacusanum, Romano pontifice annuente, designat, atque a
ditione Salonitani antistitis eximi curat, licet eodem fere tempore Salonae
quoque ab Vcris euersae sint.
Iam noua urbs opibus ac ciuium multitudine, soli inopia industriam acuente,
publicum simul et priuatum
hospitium cum Veneto senatu Rhacusanis. Priuatum mercaturae societate, e qua
haud parum emolumenti ad utrosque perueniebat ― id enim temporis omnia fere
promercalia in mediterraneum Illyricum a Rhacusanis mercatoribus ad Slouinos
regulos importanda Venetiis in diem accaepta petebantur ―
publicum, quia inde leges, quibus nunc quoque in litibus dirimendis
Rhacusani utuntur, descriptas attulerant,
Venetiis in diem accaepta petebantur ―
publicum, quia inde leges, quibus nunc quoque in litibus dirimendis
Rhacusani utuntur, descriptas attulerant, quamquam Rhacusani temporibus ita
poscentibus ad Venetas leges multas ipsi a se latas addiderunt. Itaque nihil
ueriti Venetorum fraudem mandant Benessae, ut praetextu negotiationis
proficiscatur Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum petiturus.
Qui quidem amicorum opera in senatum
attulerant, quamquam Rhacusani temporibus ita
poscentibus ad Venetas leges multas ipsi a se latas addiderunt. Itaque nihil
ueriti Venetorum fraudem mandant Benessae, ut praetextu negotiationis
proficiscatur Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum petiturus.
Qui quidem amicorum opera in senatum introductus (erat enim illi cum
plaerisque senatorii ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis
Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum petiturus.
Qui quidem amicorum opera in senatum introductus (erat enim illi cum
plaerisque senatorii ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis missum opem imploratum ad tyrannum e patria
pellendum societatemque cum Venetis iungendam. Veneti ne a mercatorum moribus desciscerent, quorum proprium
est nulla honesti
ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis missum opem imploratum ad tyrannum e patria
pellendum societatemque cum Venetis iungendam. Veneti ne a mercatorum moribus desciscerent, quorum proprium
est nulla honesti ratione habita omnia utilitate metiri, ut gratuitam operam
praestarent, haudquaquam in animum inducere, sed officium suum aliena
seruitute mutare omnino
naueis usque officii gratia prosequatur. Neque
enim tyranni dignitas ea re minui uidebatur, quandoquidem
Veneti oratores locum senatus sui legationis munere obtinerent. Postea quam
ad naueis accessere, Veneti, uti a Rhacusano edocti erant, rogant tyrannum
uelit nauem Venetam ascendere, muneraque a senatu Veneto ad imperatorem
Constantinopolitanum missa inspicere, simulque animi laxandi causa naui
paulum uehi. Tyrannus genero praesertim
quandoquidem
Veneti oratores locum senatus sui legationis munere obtinerent. Postea quam
ad naueis accessere, Veneti, uti a Rhacusano edocti erant, rogant tyrannum
uelit nauem Venetam ascendere, muneraque a senatu Veneto ad imperatorem
Constantinopolitanum missa inspicere, simulque animi laxandi causa naui
paulum uehi. Tyrannus genero praesertim idem suadente, Venetorum uerbis
dolum haud subesse ratus, nauim Venetam conscendit.
fraude
ac generi parricidio puppi caput illisit. Itaque interiit amissi imperii
magis quam Christiani officii memor.
Sublato tyranno de medio, bonisque eius in publicum redactis, Rhacusani
praetorem a Venetis ex pacto missum in urbem accępere, qui quidem princeps
duntaxat in senatu Rhacusano esset, caeterum nullum ius in ciuem Rhacusanum
haberet, suaeque leges, sui magistratus Rhacusanis essent. Igitur ciuitas ad
insitam
Et quia nulli rei, quae
accolarum inuidiam ureret, magnopere studebant, ipsa humilitas animi
probitatis atque innocentiae apud finitimos obtinebat locum.
Per idem fere tempus regnabat in Illyrico apud Bossinates Bodinus, a Polimiro
genus ducens. Is suasu uxoris Branislauum fratrem, patruelem suum, qui et
ipse ad Drinum amnem exiguam Illyrici partem imperio obtinebat, ad se per
speciem solemnis festi celebrandi uocatum affectati regni insimulat,
se fidei
commissos nunquam prodituros), comparato exercitu Rhacusam hostili animo
accessit, in radicibusque Vergati (ita montem uocant Rhacusae imminentem) e
regione urbis consedit, ubi id temporis uicus erat, quem Slauini a proximo
luco, quo tunc mons erat uestitus, eorum lingua
religione insignis Stephanus Nemagna, Bossinatibus in Illyrico id temporis
imperans, Rhacusanorum in se officiis, quibus eius gratiam promeruerant,
permotus non mediocrem his Staei agri partem dono dederit, cum tota
chersoneso a Rhataneo castello denominata. Distat autem Rhatanea chersonesus
ab urbe Rhacusa, qua illa continenti adnectitur, triginta fere millibus
passuum, qua quidem in fauonium excurrens quinquaginta circiter millia
passuum
pendere iussos, caetera liberos et suis legibus, in perpetua
tamen Hungarorum societate, in qua ad hanc diem integerrima fide
permanserunt, aetatem agere permisit.
Porro Hungari, atrito Constantinopolitano imperio, a Seuropyli Dalmatarum regis usque tempore affinitatis iure
Dalmatiam imperio suo adiunxerant, ipsius Seuropyli filia, quum is uirili
stirpe careret, regi suo in matrimonium accaepta.
Quo autem studio fidem semper coluerint Rhacusani, eo maxime tempore
declaratum est, quo Georgius, Dardanorum ac Triballorum rex, Stephani
Nemagnae successor fere ultimus, regno a Turcis pulsus Rhacusam una cum
familia se recępit, ui magna auri secum allata. Nam quum senatus Rhacusani
fidei sua omnia credidisset, Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere
tota
accisisque rebus suis, in detestabili scelere
unum ex Stephani liberis, qui natu maximus erat, spe pecuniae illecto,
persuaserunt, a patre ad Turcas descisceret, atque ne belli
quidem iure seruato licitati sunt, hostilis capitis pecunia percussori
promissa. Quod quidem certamen imprimis Turcis
redegit. Cumque usu uenire
solet, ut qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem et ipse
superetur, nec multo peius uictori quam uicto accidat. Atqui haec seruitus
quamquam Rhacusanorum animos infregit, attamen quantum a dignitate dempsit,
tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in
omnibus publicis actionibus metum inde in consilio habent, ac omisso
amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis
Sed iam procul ab
incoeptu tractus, eo unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.
quum temeritate atque imperitia ipsius prefecti, tum proditione, ut fama est, quorundam
Choruatorum principum, quos ferunt Derencinum ad conferendas cum Turcis manus
alieno nostris loco per fraudem impulisse, ueritos sane ne banus, quem ob quaedam
eorum admissa a se alienatum suspicabantur, superatis Turcis in se arma conuerteret.
Quae quidem clades, an dolo ullius Choruati principis accaepta sit tametsi nondum est
pro comperto, illos tamen ex eo proelio magnum conflasse odium nulli dubium est, qui
scilicet e medio pugnae ardore inter caedem
pugnare, malleque mori quam hosti terga dare, ne tantae cladi superesset, quum
fuga periculum uitare posset, pugnans interficitur.
Georgius uero primam tunc fere iuuentam attingens, dum obtruncat quendam, qui
se ei in agmen hostium iuuenili ardore inuecto obiecerat, tria uulnera letalia a circumfusis undique hostibus in dextrum accepit latus. Nec tamen animum deiecit, uerum adhortatus est suos iam fugam spectantes, ne terga uerterent, donec deficiente sanguine concideret hostium telis obrutus.
At praefectus, dolore amissi filii, qui adolescentia atque animi
inconsultius pugnans
ceciderat, haud satis compos mentis, dum hortatur pugnantes pericula
pariter adeundo, dum fugientes reuocat, dum praelium restituit, ab hostibus capitur, uiuusque ad Bazethem Turcarum regem adductus est. A quo neque blanditiis, neque
crudelissimae mortis denuntiatione impelli ad perfidiam potuit, quum eum per se Turca
diu uerbis fatigasset, uti a Christiana religione ad Machometani ritus deficeret sacra, quo
eo milite aduersus Christianos uti posset. Itaque in custodiam ultra Hellespontum
pericula
pariter adeundo, dum fugientes reuocat, dum praelium restituit, ab hostibus capitur, uiuusque ad Bazethem Turcarum regem adductus est. A quo neque blanditiis, neque
crudelissimae mortis denuntiatione impelli ad perfidiam potuit, quum eum per se Turca
diu uerbis fatigasset, uti a Christiana religione ad Machometani ritus deficeret sacra, quo
eo milite aduersus Christianos uti posset. Itaque in custodiam ultra Hellespontum missus, ueneno, ut ferunt, ab hostibus est necatus.
Atqui inquirenti mihi, quanam potissimum causa, quaue nostrorum culpa praedatoria Turcarum
ditionem. Itaque dum tuto consilio, in quo sane uera gloria consistit, temeritas ac auaritia anteferuntur, Choruaticum nomen prope extinctum est.
Turcas seruatum.
tacenda. Turcae
assueti, ut diximus, Dalmatas incursionibus uexare, quoddam ignobile castellum ad
Vrpanum amnem situm ditionis Hungaricae, qua forte praedabundi ibant, oppugnare ex
itinere statuunt. In ipso castello tres tantummodo uiri, siue loco freti, siue subito hostium
superuentu a fuga interclusi substiterant, caeteris in proximos monteis metu hostili dilapsis. Turcae quod locus esset defensoribus uacuus ignari, propius ad muros paucos sensim
succedere iubent, castellum sibi tradi petunt, pollicentes custodibus, si sese sponte dedissent, inuiolatos dimissuros. Illi uero
tempus expectabat, ignem tormento celeriter admouet, ui
cuius lapidea pila, terribili fragore excussa, Turcae frontem percussit, quem simul ac
disiecto cerebro iacentem sui conspexere, statim fugam arripiunt.
Itaque nostri, tametsi metu Turcicae perfidiae ad fraudem (quae procul a Christiano
homine esse debet) neccessario confugerint, haud ulla librandi arte, omnibus culturae
duntaxat agrorum illis in locis deditis, sed Dei clementia certissimo ictu destinatum
hominem excipientes periculum euasere, propterea quod diuina ope protectis nihil non
uel
imperiis, Neapolitano, Mediolanensi, et
Veneto declaratum est, quorum mutationem, et miserabiles casus, quoad res susceptae
permiserint, suo loco opportune narrabimus.
manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio Wilaceno male habitos, atque
aliquot principes Hungarorum in regem coniurasse; nec ab hoc consilio quidam summae
tum auctoritatis, tum integritatis uiri, falso (ut existimo) nominati, quo regi maiorem
inimici inferrent formidinem, abesse nunciantur.
discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio Wilaceno male habitos, atque
aliquot principes Hungarorum in regem coniurasse; nec ab hoc consilio quidam summae
tum auctoritatis, tum integritatis uiri, falso (ut existimo) nominati, quo regi maiorem
inimici inferrent formidinem, abesse nunciantur. Regis quoque Matthiae
celeritate anteuertenda esse hostium consilia, nec his ad uires colligendas spatium dandum, Wilacum acurrit, tormentis ad diruendos, si opus foret, muros secundo Danubii amne ocius conuehi
iussis. Laurentius cognito regis aduentu Vuiloco profugit, monitis nequicquam suis uti
saltem arcem urbis a regis impetu defenderent, sese propediem cum exercitu, adiuncto
priore Varanensi et Iacobo Scytha, affuturum pollicetur.
Vuilacenses ubi uident regem cum paruo exercitu muris succedere, portis apertis
armati erumpunt. Rex haud suspicatus oppidanos extra muros pugnam
dolo fraudis suae praemium infamiam cum
graui reipublicae detrimento reportarunt. At profecto et culpa omnino carituri fuissent
et Lodouicum, nunc admodum puerum, uirilis iam aetatis regem Vuladislauo amisso
habuissent, si id statim a morte Matthiae Coruini ingenue negassent Beatrici, quod nec
polliceri ei inconsulto Vuladislauo honestum fuerat, nec propter foeminae sterilitatem
erat ullo pacto promittendum. Quocirca non tam Beatricem, quum eius cupiditatem
sexus et naturae fragilitas aliqua ex parte
cogitatione referam paucis miserabilem cuiusdam puellae
casum, quae dum nimio moderari nequit amori, magna omnium admiratione sibi ipsi
mortem consciuit. Atque eo id libentius narrabo, quoniam et ea res in hanc incidit
aetatem, et quo talis monimentum exempli omneis a tam foedo reuocet scelere.
eius, eam ipsam, quae Rhacusanum adamabat, procatur. Pater
consulta uxore, utpote cum qua communem eam filiam habebat, opilionis uoluntati statim assentitur. Verum quum non explorato prius puellae animo res perfici nequiret,
mater ad se filiam uocat, indicatque ei quem admodum esset a patre opilioni desponsata. Puella, utpote cuius animus Rhacusano dudum addictus erat, statim ubi haec audiuit
obortis lachrymis coepit capillos genasque unguibus lacerare, seque alterius uiri sponsam
esse asseuerare. Parentes puellae, rati dandum esse puellari spatium perturbationi, haud
asperius
asseuerare. Parentes puellae, rati dandum esse puellari spatium perturbationi, haud
asperius filia obiurgata opilionem dimittunt, inito cum eo consilio, ut puellam nactus rei
agendae opportunitatem raperet.
Puella igitur, quum forte ad hauriendam aquam de more extra pagum profecta esset,
a latente in insidiis proco, quem maxime oderat, excipitur, deductaque in proximam
syluam tacito suorum, ut dictum est, consensu comprimitur. Quae quidem per uim
stuprata, ubi domum aegra animi regressa est, iniuriam ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi
quandoque tamen regnum fastidire quam accipere, et modestia potius uincere praesertim
suos quam imperio maximae laudis esse solet, propterea quod alterum armis ac fortunae
beneficio plaerunque paratur, in altero animi celsitudo et humanitas, a qua quidem
homines appellationem traxerunt, omnino elucescit. Cui profecto tanta inest uis, ut
plaerunque multo maiora quam quaeuis potentissima arma efficiat.
Nec longe huius rei exempla petam, quum et recentia, et
quam inde
abscesserat, inuisurus, Pragam, sedes ea regni est, maximo apparatu profectus est.
Hungari enim, per studium opes suas Boëmis ostentandi, magnam uim auri atque argenti tum in uestem praeciosam, tum in equorum phaleras contulerant. Qui ubi Boëmiam
ingressus est, his qui a Romano ritu dissentiunt, magnum incussit timorem, quippe
Wladislauus Boëmos, quos haereticos nostri appellant, semper auersatus est, et quia illi
regis ignauiam penitus cognitam contemptui habebant, et quia in his, quae ad religionem
pertinent, eius imperio nunquam audientes fuere.
Valacos appellari supra docuimus.
Nam ubi audiuit Polonos Valachiam ingressos, confestim Hungariam repetiit.
Porro Valachia, cuius pars ad ortum solis aestiuum spectans Moldouia dicitur
(antiquis Dacia appellabatur), a Transistrana Hungaria montibus tantum ac syluis seiuncta est, qui quidem montes a Carpatho in austrum excurrentes usque ad Istrum fere
amnem protenduntur. Huius incolae regionis in parte magis quam sub imperio
Hungarorum degunt, ab Hungaris lingua et institutis
Nam ubi audiuit Polonos Valachiam ingressos, confestim Hungariam repetiit.
Porro Valachia, cuius pars ad ortum solis aestiuum spectans Moldouia dicitur
(antiquis Dacia appellabatur), a Transistrana Hungaria montibus tantum ac syluis seiuncta est, qui quidem montes a Carpatho in austrum excurrentes usque ad Istrum fere
amnem protenduntur. Huius incolae regionis in parte magis quam sub imperio
Hungarorum degunt, ab Hungaris lingua et institutis differunt: Romana enim lingua,
licet non incorrupta, utuntur. Cum Turcis, a quibus
montes a Carpatho in austrum excurrentes usque ad Istrum fere
amnem protenduntur. Huius incolae regionis in parte magis quam sub imperio
Hungarorum degunt, ab Hungaris lingua et institutis differunt: Romana enim lingua,
licet non incorrupta, utuntur. Cum Turcis, a quibus Istro flumine diuiduntur, multis
annis uaria fortuna bellum gessere,
tandem magis populationibus quam praeliis fessi
tributi pensione finem incursionibus imposuere.
Nolebant autem Hungari hanc regionem, utpote ab
annis uaria fortuna bellum gessere,
tandem magis populationibus quam praeliis fessi
tributi pensione finem incursionibus imposuere.
Nolebant autem Hungari hanc regionem, utpote ab antiquis regibus in societatem
assumptam, a Polonis occupari. Itaque non mediocris militum manus eo confestim missa,
quae Valachis subsidio foret, si Poloni uim inferre conarentur. Quod quidem eo promptius ab Hungaris factum est, ne Alberthus superatis Valachis iterum regnum Hungariae
bello lacesseret: uix enim unquam suspitio tolli
uero Getas,
quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de
proximo bellum Turcis inferret.
Sed nihil diu simulari potest: nam quod Alberthus longe alia, quam quae prae se ferebat, animo agitaret, mox detectum est. Turcae duo castella, a Bazethe, Turcarum rege,
de Moldouiis aliquot ante annis occupata, praesidiis obtinebant ― Moncastrum alterum,
alterum Celias incolae uocant ― utrumque autem in Getico agro ipsius Istri ripis impositum est. Igitur Alberthus, ut dictum est, simulans amicum se Getis esse, atque aduersus
Turcas
oppugnatum ire, recaeptaque Moldouiis restituere. Sed quum
animo proposuisset, prius quam Turcas aggrederetur, Moldouiam in potestatem
redigere, quo, praeter quam quod Geticae fidei parum credendum putabat ― differunt
enim Valachi a Romana ecclesia non religione, sed ritu sacrorum ― suo non alieno arbitratu sociorum uiribus operaque in Turcas uteretur. Omissis interim Celiis atque
Monocastro, munitioribus Getarum locis praesidia imponebat, per speciemque tutandae
Moldouiae aeque ac regem imperiosissimum sese
ad bellum satis promptus.
Is,
plane perspecto Alberthi consilio, simul suis ipsius uiribus imparem se illi iudicans
(neque enim solo Hungarorum auxilio satis confidebat utpote ab Vuladislauo Alberthi
fratre misso), Turcas, a quibus, ut diximus, tributi pensione in amicitiam receptus erat,
in auxilium concire statuit, quo scilicet Polonis maiorem incuteret metum, quippe
Turcarum nomen id temporis, ob imperium partim in Asia, partim in Europa late patens,
maximum erat. Geta igitur regem Turcarum ad
partim in Asia, partim in Europa late patens,
maximum erat. Geta igitur regem Turcarum ad bellum aduersus Polonos sumendum
hunc in modum per epistolam est hortatus:
Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem.
Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones
adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore
erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis
per epistolam est hortatus:
Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem.
Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones
adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore
erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum
amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te
non modo finitimis gentibus antetulit,
suppetias tuleris, salua quidem sociali fide, quam profecto, quantum in me erit, ad ultimum praestaturus sum, non me posthac, sed Polonum, cuius sane
uiribus omnino impar sum, conterminum habebis. Nam qui mihi parent, licet et ipsi tibi
sint deditissimi, malunt tamen uoluntario officio pacem a Polonis redimere quam bello
uicti iugum accipere, atque imperium pati.
Scito autem Alberthum haud ea spe in nos impetum fecisse, quo scilicet abactis duntaxat nostris pecoribus ― haec enim iniuria solum praeter libertatem nobis ab externo
hoste inferri potest
cum familiis animaduerso Polonorum hostili animo confugerant, descendunt. His enim mos patrius est
hostem in patentibus campis nequaquam operiri, uerum exustis uicis et pabulo corrupto
iuga montium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque coniuncti cum Turcis haud procul a Polonis consedere, aduersa hostium ualetudine magis quam
uiribus confisi.
At Poloni simul suorum ac regis aegritudine, quae quidem eorum incoepta uel
maxime irrita fecit, simul noua Valachorum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis
Valachis de industria iactata multo
impedimenta irruere, iussis Hungaris Turcisque extremum fugientium agmen carpendo
turbare.
Non defuit consilio fortuna. Nam Valachi regionum notitia celeriter susceptum
iter per diuortia emensi, Polonorum impedimenta partim ex aduerso his oblati, partim a
latere inuadunt et, ne quid terrori deesset, quidam e iugis montium decurrentes missilibus hostem metu simul et ualetudine ad repugnandum segnem urgebant. Itaque
Poloni multiplici malo circumuenti, dum magis saluti quam sarcinis consulunt, magna ex
parte impedimenta cum
continebatur, sublato fratre non secus ac
fera bestia refractis claustris erupit in nostrae religionis gentem, atque exinde occasionem quaesiuit, qua uel his Christianis, quibuscum illi pax erat, modo hi opportuni
essent, iniuriae arma inferret.
Itaque Carbaliam, a Catharenis propter acerbas fructuum exactiones ad Turcas deficientem, quum per foedus inter Turcas et Catharenos ictum id fieri non liceret, suo adiunxit imperio. Est autem Carbalia Dalmatiae regio, sinui imminens Rhizonico, agri eius
fructus Ascriuienses, quos nunc Catharenos dicunt, priusquam
nostratium impendentes, simul et recens acceptas, deplorare
calamitates. Quas quidem nunc institutarum rerum ordo exigit commemorare, atque ea
stylo persequi, quae profecto neque sine graui moerore monimentis mandare queunt, et
in maximum essent Christianos principes odium inductura, modo id a lege historiae non
abhorreret, et uis ac facultas orationis meae rei gestae exaequare posset atrocitatem.
Equidem animaduertens, quum caeterorum Christianorum tum patriae meae periculum,
uix mihi temperare possum, quin eos principes, ne dicam immanissimos gentis sibi creditae
enim animi nulla alia re magis quam largitione conciliantur. Quanquam
sunt, qui id gloriae non Achmetho Cossicio, sed cuidam Mustaphae Epeirotae tribuant,
qui sane, dum ad Bazethem contenderet nuntiatum illi paternam mortem, inciderat in
quendam eundem nuntium Gemio ferentem. A quo quum percepisset, quo iter haberet,
fingit se quoque eodem properare, atque parum cautum obtruncat. Quo facto et Gemio
mora iniecta est sedem paternam inuadendi, et Bazethi spatium datum
Constantinopolim, ante quam frater quicquam noui consilii
properare, atque parum cautum obtruncat. Quo facto et Gemio
mora iniecta est sedem paternam inuadendi, et Bazethi spatium datum
Constantinopolim, ante quam frater quicquam noui consilii caperet, perueniendi.
Bazethes igitur accepto regno, ut a pietate illud auspicaretur, patri regio more iusta
magnifice persoluit. Mox militibus praeter consuetum stipendium iterum satis large
donatis confestim aduersus fratrem qui iam in Bythiniam, qua ea Misiam contingit,
ingressus erat,
Chugniades Coruinus, quocum Turcae, utpote finitimi, bellum continenter gerebant,
Hungaris imperitabat. Is sperans, si Gemium in potestate haberet, non solum facile consecuturum, uti Bazethes intra fines suos sese contineret, atque inualidior uiribus fieret certo enim sciebat Gemium a popularibus studio, ut fit, nouarum rerum ualde desiderari
- uerum etiam se bonam imperii partem eo facto Turcis adempturum. Quippe arbitrabatur Bazethem fraterno metu nullam pacis conditionem ab se dictam recusaturum,
legatos ad Lodouicum, Francorum regem, Turcam petitum mittit.
uerum etiam se bonam imperii partem eo facto Turcis adempturum. Quippe arbitrabatur Bazethem fraterno metu nullam pacis conditionem ab se dictam recusaturum,
legatos ad Lodouicum, Francorum regem, Turcam petitum mittit. Gallus, nondum enim,
ut arbitror, Deus propter scelera nostra a Turcis auersus erat, ne Rhodiorum animos
offenderet, negat se Hungaro, quod postularet, iure praestare posse, excusans Turcam
haudquaquam esse sui iuris, utpote quem Rhodii per sese custodirent.
Non ita multo post Innocentius Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum
ista prius, uendere iure potest.
Vnde omnibus persuasum est ipsum pontificem, qui uerius carnificis nomen obtinere
debuit, Venetis quoque non solum consciis, sed etiam internuntiis, propter simultatem,
quam cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse
inductum, qui quidem in securitatem suam, ut dictum est, fratrem e medio tolli
magnopere optabat. Atque in hunc maxime modum Christiani, Turcis praesertim finitimi, a quibus minime oportuit, pene proditi sunt. Nam Bazethes, domestico metu liberatus, statim animo
internuntiis, propter simultatem,
quam cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse
inductum, qui quidem in securitatem suam, ut dictum est, fratrem e medio tolli
magnopere optabat. Atque in hunc maxime modum Christiani, Turcis praesertim finitimi, a quibus minime oportuit, pene proditi sunt. Nam Bazethes, domestico metu liberatus, statim animo consilia uolutare coepit
Christianos aperte oppugnandi, atque
opportunitate rerum gerendarum, quae ad illam diem haudquaquam
suscipiendam adhortari, tametsi animi tui magnitudo et gloriae studium omnibus tuis satis perspecta essent, eo quod neminem latebat te non nisi iustis causis arma consuesse in hostem mouere, atque eos tantummodo bello persequi, qui te iniuria ultro affecerunt. Nunc autem prouocatus a Polonis, gente deside omniumque
ignauissima, permitte, uti per me illi intelligant, quibus uiris tuum munitum sit imperium, et quam temere quiescentem lacesserint leonem. Certum est enim mihi, si me iusto
exercitui praefeceris Poloniamque prouinciam mihi destinaueris, eam gentem
mari adiacentes inter Tyram et Tanaim incolunt, in partem
praedae uocati sese Turcis aggregarent ― nam et ipsi Turcaico ritu Christianorum
regiones incursant, praedaeque et latrociniis maxime student ― cum hoc agmine Balis
Tyram dextrorsum, Scythicos montes a laeua habens, qua minime regio est uicis frequens
in septentrionem incessit, quindecim dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per
tumultum praeda e manibus prius elaberetur quam regio, quae euastanda erat, hostilem
sentiret incursionem. Atque ita in Rhoxanorum agro uicis admodum
regio est uicis frequens
in septentrionem incessit, quindecim dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per
tumultum praeda e manibus prius elaberetur quam regio, quae euastanda erat, hostilem
sentiret incursionem. Atque ita in Rhoxanorum agro uicis admodum frequenti, non
procul a radicibus montium, qui Polonos a Rhoxanis seiungunt, consedit, castris in quodam tumulo paulo aeditiore communitis, exploratisque omnibus circa locis, ne quae
forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua uenturum hostem suspicio erat
(allaturum enim opem suis
septentrionem incessit, quindecim dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per
tumultum praeda e manibus prius elaberetur quam regio, quae euastanda erat, hostilem
sentiret incursionem. Atque ita in Rhoxanorum agro uicis admodum frequenti, non
procul a radicibus montium, qui Polonos a Rhoxanis seiungunt, consedit, castris in quodam tumulo paulo aeditiore communitis, exploratisque omnibus circa locis, ne quae
forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua uenturum hostem suspicio erat
(allaturum enim opem suis Alberthum omnes credebant), copias
mortem, quam
sane miseriarum finem, corporibus ita afflictis, praedicabant esse. Quanquam non captiuorum fortunae ea crudelitate consultum uolebant, sed saeuitiam suam eorum morte
exsaciare, quos in seruitutem abducere non poterant.
Caeterum Marconius, quum post quartum tandem a profectione mensem commissum sibi exercitum ad Istrum reduxisset, eo regius quaestor, qui mancipia recenseret,
regique quintum quodque mancipiorum caput de more acciperet, a Constantinopoli
exsaciare, quos in seruitutem abducere non poterant.
Caeterum Marconius, quum post quartum tandem a profectione mensem commissum sibi exercitum ad Istrum reduxisset, eo regius quaestor, qui mancipia recenseret,
regique quintum quodque mancipiorum caput de more acciperet, a Constantinopoli
ad Istrum reduxisset, eo regius quaestor, qui mancipia recenseret,
regique quintum quodque mancipiorum caput de more acciperet, a Constantinopoli
transgressos Caucasum in Albaniam irrupisse anno salutis
humanae quinquagesimo quinto supra septingentesimum. Inde per Albanum agrum ad
Cyrum amnem accessisse, moxque Armeniam Maiorem occupasse. Deinde cum Persis et
Sarracenis, gente Arabica, diu uaria fortuna decertasse, tandem a Sarracenis pacem
sedesque in Asia quietas hac conditione impetrasse, uidelicet ut Machometani ritus
acciperent religionem atque aduersus Christianos, Gothifredum maxime, atque
Balduinum fratres, cognomento Bolionios, bellum gesturi secum arma coniungerent,
caeterosque
inuasit. Hi autem Turcarum satrapae
Mollio, Hunchariae familiae regi ultimo, superfuisse dicuntur: Othomanus, Hermenes,
Scarchanus, Germenes, Andinus, Mentheses, Caramanus. Ex quibus quidem Halladolii,
ab Hermene orti, atque Caramanii ad nostram usque aetatem durarunt. Imperio a
pluribus occupato, confestim ex aemulatione, ut fit, odium, mox bella inter duces exorta sunt, saepiusque clades inuicem acceptae redditaeque.
Per idem tempus Othomanus, unus, ut dictum est, ex Huncharii praefectis, cuius
progenies Constantinopolim cum tot Asiae atque Europae
se diuisissent, partem Mysiae, addita Maiore Phrygia, Othomanus obtineri
permissus, ut esset qui Constantinopolitanum imperium euerteret. Destinauerat enim
Deus, ut rei euentus affirmauit, Graecorum nomen delere, propterea quod non modo ius
Romani spreuerant pontificis, sed etiam a recto Christianae religionis ritu iam fere defecerant. Nactus itaque regnum Othomanus, non se ac suos ocio delitiisque corrumpi passus est, sed quoque finitimo, Christiano maxime, cuius generis mortalibus Asia hoc
quoque tempore incolitur, uiribus suis impari hoste
terrere,
et in dies imbeciliorem reddere, suos rebus captis
allicere, promptioresque ad militiae labores tolerandos efficere. Quibus quidem artibus
breui maximum et apud suos et apud exteros adeptus est nomen. Itaque cum coepisset
a finitimis uehementer timeri, cogitaretque, successu rerum inflatus, maritimas Asiae
urbes, quae in ditione imperatoris Constantinopolitani erant, aggredi, morbo extinctus
est, sepultusque in uico, quem diximus ab eius nomine Othmanliam uocari.
coepisse.
Iamque Orchanus ad Caramani imperium aspirabat, bellumque ei inferre parabat,
solus cupiens in Minori Asia regnare, quum eum ab hac expeditione maior spes forte
oblata auertit. Per idem enim tempus Ioannes Palaeologus, Constantinopolitanus imperator, bello a Thracibus ac Bulgaris (gens Rhoxolanorum est Macedoniam incolens)
uehementer premebatur, nec prorsus his resistere poterat. Itaque pessimo capto consilio
et quod non modo Graeciae, sed etiam bonae parti Europae pernitiem erat allaturum,
cum Orchano foedus iungit. Rogat mox eum sub
animi suae sectae hominum conciliari possent.
Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt cum
finitimis Christianis in gratiam redire, et communi hoste Europam liberare. Caeterum
dum magis dicendis sententiis tempus territur, ut saepe fit, a Christianis quam ulla expeditio suscipitur, Graecus imperator diem suum obiit, cui Orchanus quoque haud multum
superuixit, Homurathe primo regni successore relicto. Qui comparato quam maximo, ut
tunc erant Turcarum opes, exercitu confestim Hellespontum traicit, superatoque
Melante amne ad
lateque agros nullo
hoste obuio populatus est, atque ingenti, quum pecorum, tum hominum, praeda abacta
Callipolim est reuersus. Quam sane urbem in Cherroneso sitam ubi operibus ac praesidio
muniuit, in Asiam se recępit.
Callipolim est reuersus. Quam sane urbem in Cherroneso sitam ubi operibus ac praesidio
muniuit, in Asiam se recępit.
Cherroneso sitam ubi operibus ac praesidio
muniuit, in Asiam se recępit.
recępit.
Molium fraude praefectorum, et imprimis Othomani, ueneno
necatum esse. Bazethes eo nuntio exterritus, confestim cum exercitu Iconium proficiscitur, manumque cum Thataro infelici euentu conseruit. Nam captus in eo praelio turpissime uitam in seruitute finiuit. Praeter caetera dedecora, quibus a uictore insolenter afficiebatur, quotiescunque Thatarus, ut cibum caperet, accumbebat, Turcam cathenatum
iuxta lectum alligari iubebat, et ossa e mensa proiecta rodere ueluti canem cogebat.
Non ita multo post Thatarus seditione domestica in patriam reuocatus Minorem
qui iam Strymonem quoque traiecerat, occurunt, atque non procul ab hoste castra
ponunt. Caeterum quum postero die pugna esset ineunda, Lazarus, Dardanorum rex,
duces suos ad cęnam uocat, obiecturus inter coenandum Miloni, ex purpuratis uni,
proditionem, cuius a quodam aemulo per inuidiam apud se erat criminatus, eo consilio,
uti aut in conuinctum sceleris animaduerteret ― solent enim Illyrici atque Macedones
uino aeque ac tormentis arcana elicere
- aut eo innoxio comperto
est admissus. Ibi Turcarum ritu humi
procumbens regem adorat, ac dum submisso capite porrectam regis manum deosculatur,
educto clanculum pugione, quem sinu abditum attulerat, stomachum Turcae iterato ictu
haurit. Atque dum sese e tentorio eicere conatur, a regii corporis custodibus intra tabernaculum confossus interiit. Huius facinoris monumentum adhuc extat Prusae: manus
Milonis argento inclusa ac Bazethis tumulo affixa.
Principes Turcarum tametsi regis nece uehementer essent commoti, haud tamen in
luctum
interiit. Huius facinoris monumentum adhuc extat Prusae: manus
Milonis argento inclusa ac Bazethis tumulo affixa.
Principes Turcarum tametsi regis nece uehementer essent commoti, haud tamen in
luctum proiecti, satis sagaci consilio eam et ab hostibus simul, et a suis, qui casum regium
nondum perceperant, coelant. Et est gens tegenda suorum aduersa fortuna obstinati
silentii: neque metu neque spe uox elici potest, qua quod principes coelatum uolunt,
prodatur. Itaque prius quam res magno Turcarum periculo emanaret, in aciem
igitur utrinque praelium excitatur. Cadunt passim hinc Turcae, inde Christiani. Iamque
Turcae uix impetum Dardanorum ac Macedonum sustinebant, locoque paululum cesserant alii, fugam alii spectabant. Tum duces Turcarum altiore uoce, Quo fugitis , clamitant, uiri Machometani? A tergo Strymon, lęua Aegeum pelagus obstat fugae, nonne honestius est in acie uirorum more cadere quam tergo hostibus dato undis ritu pecorum
obrui?
Quo cessit ille animus, uiri Turcae, quo transmisso Hellesponto Europae
Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit,
adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus
inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce
Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt.
Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum
Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui quidem, Romani pontificis suasu,
rupto foedere ac per inducias infelici euentu cum Turcis pugnauit. Nam dum
ita non sine suo ipsius periculo tot regna subegit. Nam cum per
Illyricum, inexplorato, utpote securus hostium, regulis, ut dixi, contra fidei religionem
interfectis, iter faceret, in eum nomades Illyrici, quos Valachos uulgo dicunt, duce
Vuladislauo Cossicio e montibus, qui Dalmatas a Moesis dirimunt, decurrentes impetum
fecerunt, atque ita eius agmen perturbarunt, ut bona ex parte Turcae in fugam sese relictis impedimentis conicerent.
Sed quia agrestes praeda contenti hostem elabi permiserunt, nihil ea
Alterum ad
Vrpanum amnem ab Illyricis regulis constructum, Iaizam, ut supra dictum est, uocant.
Vtrunque Hungari, duce Matthia Coruino, pulsis inde Turcis, ui coeperunt atque praesidiis nunc quoque obtinent.
Bis tantum cum hoste per se acie conflixit: semel cum Hungaris, a quibus haud
mediocri caede apud Taurunum oppidum in confluentibus Saui et Danubii situm, nunc
Nander Albam incolae nuncupant, est repulsus. Iterum ad Euphratem cum
Cassano, Medorum rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit, et hostis regis
Fama satis constans est raro unquam Turcam inuentum esse,
qui amotis etiam arbitris, atque sub nullo scripto, sibi creditam abnegaret pecuniam, et
qui id sceleris commiserit, eum graueis apud inferos poenas luere arbitrantur.
Regem suum postremo tanta colunt ueneratione, ut quosdam morti a rege destinatos
in certam iuisse perniciem constet, nec ullo pacto induci potuisse, quo fuga periculum
euitarent, ne scilicet aut uitae amore, qua sane nihil iucundius est mortalibus, aut per
contumaciam regium neglexisse imperium uiderentur.
animo, quo locutus erat, collum laqueo frangendum
carnifici praebuit. His de Othomanorum origine atque imperio, Turcarumque moribus
dictis, ad ea quae intermiseram iam regrediar.
primus, sed etiam solus ducum
tuorum aggredi ausus sum, spretis tot immensi itineris laboribus ac hosticis periculis, quae
profecto, si hostis prudentior fuisset, nobis procul dubio (tantus extitit tui honestandi
omnibus ardor) erant subeunda.
Vix enim sexagesimo a profectione die, multis ingentibus fluminibus atque paludibus
transitis, montibus asperrimis superatis, et quod his non minus graue est, uastis terribili
solitudine campis peragratis, regnum Alberthi prope confecti itinere commeatusque inopia
attigimus. Quid uero ibi tuis auspiciis gesserimus,
licet ille laborem suum in colendo agro impenderit, sed domino cedunt prouentus. Atque id quidem recte institutum esse affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani
laborem suum in colendo agro impenderit, sed domino cedunt prouentus. Atque id quidem recte institutum esse affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani prole Dei munere
affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani prole Dei munere florentissima unquam deerit
uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici
affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani prole Dei munere florentissima unquam deerit
uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici nominis
ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani prole Dei munere florentissima unquam deerit
uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici nominis
gloria labores et pericula, ut uiros decet, subeundi, quandoquidem innumerae pene
utuntur.
Turcae igitur, dum Poloniam petunt, ad temporis incommoda uestis inopiam
addunt. Nam quo essent in itinere expeditiores, ueste tantum, qua per aestatem uti consueuerunt, sese muniuerant, rati si eos forte saeuior hyems deprehendisset, spoliis
hostium se a frigore defensuros. Verum his longe secus quam sperauerant res cecidit.
Regressi enim pene seminudi e Polonia circa Istrum, ut diximus, adeo atroci uexati sunt
tempestate, ut paucis diebus magna ex parte interirent. Nec quisquam ferme ex gregariis superfuisset militibus, insolita ui
in Moesiam traiectos
mitius coelum et pagi Turcaicae ditionis excepissent.
Circumistrana terra niue gelu concreta oppleta erat. In ea corpora fame ac longi
itineris labore defatigata sternere cogebantur,
eo quod a Dacis Moldouiis propter iniurias, dum in Poloniam proficiscerentur, illatas tectis haudquaquam accipiebantur.
Itaque eo praesertim die, qui Nonis Ianuaribus illuxit, decem millia fere hominum frigore exanimata in utraque Istri ripa conspecta sunt. Cernere erat humana corpora
quam humanis corporibus esse uideretur.
Nunquam uno praelio tantam cladem Turcas aut accepisse, aut intulisse memorant.
Itaque re, ut fit, in religionem uersa, uarias huius calamitatis causas, suo quisque ingenio
interprete usus, extitisse arbitrantur. Alii Marconii impietatem merito a Deo multatam
affirmabant, eo quod sibi potius quam Deo, ad quem sane Turcae omnia referunt,
Rhoxanam uictoriam per arrogantiam attribuisset. Alii, qui scilicet res mortalium magis
consilio quam fato regi censebant, imprudentiam praefecti accusabant, quod in regiones
perpetuo pene
tempore copias induxisset.
Nec deerant, ex Christianis maxime, qui hanc Turcarum cladem in Bazethis transferrent
crudelitatem, atque ex Mauerdini Hadrianopolitani ortam supplicio crederent, quem
sane nolentem a Christiana deficere religione, igni necari iusserat.
cautum, ne rationibus, sed ui et gladio in defendenda religione utamur.
Ad ea Mauerdinus, salute fere omnino desperata et ob id elatiore animo, ita
respondit:
Si tantumodo de religione uestra a me, ut obicitis, uiolata mihi esset causa dicenda, haud omnino saluti meae diffiderem, fraetus non minus regii praetoris aequitate
quam mea ipsius innocentia, propterea quod meis moribus et uita praeterita illud
crimen facile reuincerem, quod scilicet subornatis testibus et
uita praeterita illud
crimen facile reuincerem, quod scilicet subornatis testibus et his hominibus, qui semper
famosi, ac corruptissimi habiti sunt suffultum est. Etenim si, dum iuuenta, ut fit,
incautior essem, de me nihil tale unquam auditum est, haud consentaneum est a me
iam sene id esse admissum, atque eo, qui neque leges uestras ignorat, et his auctus est
fortunis, quae quidem uel ferociores aetate timidos ac cautos possunt efficere. Quare
uelim et te, praetor, qui hoc in magistratu regis fungeris munere, et regem ipsum
rogatos esse,
Proinde stultum est credere religionis praetextu impotentissimae notam cupiditatis
contectum iri. Fama mendacio instructa uix tridui spacio durat, deinde haud secus quam
facticius color ardentiore sole colliquatus euanescit. Si igitur religionis uestrae a me temeratae nec ipse mihi conscius sum ― ego enim quamquam solam Christianam religionem,
in qua sane mihi Dei munere nasci contigit, ueram esse existimo, Machomethi nunquam
detraxi ― nec ab his profecto accusor, quibus fides merito habenda est, precor ne mihi alia
res, quam cuius reus sum
eas, libens his cedo, sit in tuto
religio, et quam Christo debeo fides.
Nec putetis me, cui sane iam ingrauescente aetate fatum lege naturae diutius differri
nequit, mortis metu haec dicere, quae quidem Christiano uiro longe felicior quam ipsa
uita est, praesertim ei, qui ne a uera desciscat religione occumbit, sed uestrae dumtaxat aestimationis, et gloriae causa. Nam damnatione mea procul dubio perpetuam subituri estis labem, quandoquidem ne uestrae
uiris notus ― nunquam persuaderi
poterit me quicquam tale admisisse. Satis enim constat Christum, Dei sapientiam, suis
non iussisse, ut alieni ritus irrisione, sed uitae sanctitate religionem tuerentur. Atque iccirco sicut non cogimus quemquam ad sacra nostra suscipienda, ita a uere religionis cultu ui
aut tormentis deterreri nequimus.
Quare nemo inimicorum meorum sibi persuadeat me ullo mortis genere proposito
posse auerti a religione, quam et ipse Machometes, quem uos Dei nuntium appellatis,
approbauit, asserens Christum e spiritu diuino
irrisione, sed uitae sanctitate religionem tuerentur. Atque iccirco sicut non cogimus quemquam ad sacra nostra suscipienda, ita a uere religionis cultu ui
aut tormentis deterreri nequimus.
Quare nemo inimicorum meorum sibi persuadeat me ullo mortis genere proposito
posse auerti a religione, quam et ipse Machometes, quem uos Dei nuntium appellatis,
approbauit, asserens Christum e spiritu diuino natum ueritatem mortalibus indicasse. A
ueritate autem maximo Dei munere accepta, cui uestrae etiam sectae auctor adstipulatur,
dimoueri nefarium esse, quis nisi rationis
deterreri nequimus.
Quare nemo inimicorum meorum sibi persuadeat me ullo mortis genere proposito
posse auerti a religione, quam et ipse Machometes, quem uos Dei nuntium appellatis,
approbauit, asserens Christum e spiritu diuino natum ueritatem mortalibus indicasse. A
ueritate autem maximo Dei munere accepta, cui uestrae etiam sectae auctor adstipulatur,
dimoueri nefarium esse, quis nisi rationis prorsus expers non uideat?
Hec ubi Mauerdinus dixit, extemplo clamor Turcarum in eum, quasi obiecta parum
purgasset, accusatorum instinctu sublatus
sectam Machomethanam traduci pateretur, palo e medio lignorum strue eminenti
admoueri iubet, ac ferreis alligari catenis. Vbi flamma per carnificem excitata, inter orandum exustus est.
Hunc exitum uitae perditorum hominum scelere Hadrianopolitanus habuit, ne a
uera deficeret religione, sortitus plane mortem perpetuo celebrandam praeconio, et dignam eo Christiano, qui in coetu Romani ritus natus esset. Quamquam ad felicitatem consequendam, quae post hanc uitam Christianos manet, diuersitas ritus nihil obstat, modo
adsit ea religio, quam Apostoli diuino
in Polonica
expeditione acceperunt, extiterit, nec ne, eius uiri iuditium sit, cui uitae sanctitate
diuina uoluntas, mortalibus sane, si uerum fateri uolumus, occulta, innotescere potest.
nec ne, eius uiri iuditium sit, cui uitae sanctitate
diuina uoluntas, mortalibus sane, si uerum fateri uolumus, occulta, innotescere potest.
in Hungariam redierat, multis apud Turcas praeclaris facinoribus aeditis, quibus quidem uiri fortissimi nomen adeptus fuerat.
Is igitur cum centum tantummodo praeesset equitibus ab ipso Iano ei attributis, fraetus uirtutis suae fama rem summae audacię est aggressus. Praemissus enim a duce cum
turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas
est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum
formido, quae quidem rem uel
Nec circa Danubium per idem tempus res quietę inter Turcas et Hungaros erant.
Milon Belmusius natione Moesus, Hungarorum ducum haud postremus, forte domi in
Tibisciensi agro agebat. Itaque festum Sacrosanctae Resurectionis diem celebraturus ad
aedem diuae Virginis, quae haud procul a domo eius sita est, una cum filio et sexaginta
circiter comitibus proficiscitur, diuinisque ibi rebus Graeco ritu peractis ad epulas et largiorem potum de more patrio conuertuntur. Deinde ubi satis epulati sunt, partim
ad uarios lusus, partim ad
ad epulas et largiorem potum de more patrio conuertuntur. Deinde ubi satis epulati sunt, partim
ad uarios lusus, partim ad quietem pro suo quisque ingenio sese conferunt. Non latuit
hoc Turcas, qui Semederiam urbem, in ripa Danubii, in Moesico agro, a Stephano
Despoto exaedificatam, Taurinoque circiter uiginti millibus passuum distantem, praesidio obtinebant. Namque pridie quam eo Belmusius accessisset, uenturum eum Turcae
per quemdam transfugam accaeperant.
Itaque praefectus Turcarum euocatis circiter trecentis equitibus,
millibus passuum distantem, praesidio obtinebant. Namque pridie quam eo Belmusius accessisset, uenturum eum Turcae
per quemdam transfugam accaeperant.
Itaque praefectus Turcarum euocatis circiter trecentis equitibus, prima uigilia traiecto Danubio, tribus fere millibus passuum a supradicto fano in quadam ualle occultus
consedit; quum noctu eo peruenisset, ibi paululum et sese quieti dedit, et caeteros quiescere iubet. Mox hominum simul et equorum curatis corporibus tenuique cibo more
Turcaico confirmatis, sexta diei fere hora, ratus, ut euenit,
regnoque, eo sese cum
paruo filio ex Latcouio genito habitatum contulerat. Exasperabat insuper animum ipsius
fratris Latcouii filius eo quod, quum ipse puerum per nuntios multa ei pollicendo, ut ad
sese ueniret, saepius hortatus esset, illeque ad patruum ire abnuerat, ne eius coactu a
Christiana descisceret religione, putauit Venetorum id factum esse consilio.
Sed et quidam Christiani principes, ut fama est, occulte Venetum coquentes bellum
Turcaica arma concitabant. Cuius quidem belli furia et fax erat Lodouicus Sforcia
Maurus cognomento, Mediolanensium
Turcae
animus ac consilia satis cognita sunt. Itaque misso ad Turcam ueluti ad amicum cum
donis regiae Venetaeque item fortunae congruentibus legato Andraea Zancano, uiro
magis stolida facundia quam literis insigni, placuit Turcaico ritu ab eo querere, utrum in
pace a parente eius facta, deinde ab ipso renouata permaneret, et quid tanti maritimi
apparatus sibi peterent, quandoquidem esset foederi adscriptum inter Venetos et
Turcam facto, ne classis Turcaica per pacem inconsulto senatu Veneto Ionium pelagus
uideri uolebat. Nam
Turcae semper fraudi honestatem praetexunt, simulationeque omnes fere mortales
superant. Caeterum Achimathes Cossicius (et ipse enim colloquio intererat) cognito regis
animo ad oratorem conuersus, Quae est , inquit, haec insolentia, Veneti, a rege omnium
maximo suarum actionum ac consiliorum rationes exquirere, quum uobis satius sit uel
quacunque conditione pacem cum Bazethe habere, modo liceat uobis mercaturam uestram exercere, quam ei nequicquam, et cum maximo uestro obluctari detrimento? Nam
si ei stomachum feceritis,
intra pelliculam, ut dicitur, continere, et discite mercatori imperium conuenire perinde ac asino ephippium!
Caeterum neque Zancano animus ad respondendum defuit ― his enim uerbis eum
tunc usum ferunt: etsi senatus Venetus nihil magis optet, quam ut rex pacem et amicitiam a parente eius institutam, deinde ab ipso renouatam, atque tot annos a Venetis integra fide cultam, conseruet, tamen si pergat lacessere, Venetis quoque nec opes, nec animum unquam defuturum, non modo ad sese ab hostibus tutandum, uerum etiam ad fines
imperii sui
conuenire perinde ac asino ephippium!
Caeterum neque Zancano animus ad respondendum defuit ― his enim uerbis eum
tunc usum ferunt: etsi senatus Venetus nihil magis optet, quam ut rex pacem et amicitiam a parente eius institutam, deinde ab ipso renouatam, atque tot annos a Venetis integra fide cultam, conseruet, tamen si pergat lacessere, Venetis quoque nec opes, nec animum unquam defuturum, non modo ad sese ab hostibus tutandum, uerum etiam ad fines
imperii sui proferendos.
Orator ab hoc colloquio e regia egressus
sui proferendos.
Orator ab hoc colloquio e regia egressus triremem, qua Constantinopolim aduectus
erat, repetebat, quum eum regius lictor consecutus regis uerbis iussit quam primum soluta naui extra fines regni enauigare. Non desunt insuper, qui dicant quasdam naueis a
rege submissas, ut Venetam triremem Hellesponto egredientem adorirentur, atque si
possent una cum uectoribus submergerent. At ego tantum scelus Bazethem iussisse haud
arbitror, quandoquidem et Zancanus ne uiso quidem ullo hoste in patriam cum
comitibus suis incolumis regressus
In hanc praeter commeatum, ingentem belli apparatum, multiplicia armorum
ac tormentorum genera, ligneam insuper turrim Turca contulerat, quam frustatim circumferri promontorioque Patrensi, quod ex aduerso Aetoliae mille circiter passuum
interuallo a Naupacto distat, imponi constituerat, quo inde Venetos Corinthiacum
sinum cum nauibus ingredi, suppetiasque Naupacto ferre, quam sane urbem oppugnare
statuerat, facilius prohiberet.
si usus postulasset, auxilia suis posset submittere. Statuerat enim non nisi ui capta,
aut oppidanorum uoluntate dedita Naupacto ex illis regionibus abscedere. Nam quum
totum Corinthiacum sinum, quem nunc Patrensem uocant, in ditione haberet,
Naupactum in faucibus ipsius sinus sitam a Venetis obtineri aegerrime ferebat.
Venetus imperator ubi cognouit Turcarum classem soluisse atque Aegeum mare
petere, relicto Corcirae satis firmo praesidio in Peloponesum Methonem uersus cum
omnibus nauibus, quas compararat, contendit, senatumque Venetum de
certiorem facit, numerumque
nauium sibi augeri petit, tametsi nauium numero, ut fama erat, Turcaicae classi haud
multum impar esset, quum ea ex biremibus magna ex parte constaret, arte uero nautica,
cuius Turcae non admodum tunc periti erant, longe superior. Quapropter Veneta id arte
a Crimano factum esse plerique putabant: solent enim illi, pro insita prudentia, quam
quidam timiditatem atque ignauiam malunt appellare, et boni militis inopia, hostem
magis apparatu et specie ipsa rerum quam ueris uiribus terrere, magisque consilio uel
auro, quod mercatorum
conuehendas merces utuntur, et ipsae terno ordine remis aguntur,
grossas uulgo uocant, armis militibusque instructas cum onerariis sexaginta adiungunt,
Methonemque ad Crimanum proficisci iubent. Nec confisi hoc nauium ad hostem
terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum demortui Caroli Octaui
Francorum regis suffecto, cum quo amicitiam, ut dictum est, nuper contraxerant,
precibus impetrant, ut illas circiter duodecim turritas naueis, cum quatuor triremibus ad
Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et
his quae asportari nequiuerant igni demum immisso.
Ferunt autem Turcam memorabili dolo triduo antequam incursionem faceret usum:
nam quum Iadestinum agrum peteret, atque propter Sicum, maritimum Dalmatiae
oppidum haud procul Scardona urbe situm, iter faceret, clam seiunctis a caetero exercitu quibusdam equitibus aliquot Sicensis agri agrestes excipi iussisse. Quod ubi praetor
Sicensium cognouit, confestim ad Turcam mittit, qui iniuriam coram expostularet, captosque
ex foedere repeteret: nondum enim Bazethes bellum Venetis, ut paulo ante dictum est,
Dalmatis prorsus demeret metum ac incursionis suspicionem, profecturum se aduersus proximos Pannonios fingit. Huius rei fama ad
Iadestinos Turcarum incursionem uehementer formidantes celeriter praefertur, fidesque
famae propter hanc captiuorum restitutionem habita, tametsi a quibusdam Hungaricae
ditionis Dalmatis per literas nuntiatum erat Iadestinis, ut sibi Turcarum haud paruam
coactam manum, atque in maritimam oram procul dubio excursuram, cauerent. Itaque
Iadestini in maximas inciderunt calamitates, quum hostium dolo, tum sua ipsorum
Asineo promontorio in
quo Corone urbs sita adhuc extat, Methonem, ubi Venetam classem constitisse supra
docuimus, proficiscitur. Verum quum aduerso uento coorto
iter prosequi nequisset, in
insulam tribus millibus passuum a Methone distantem, Sophiam uocant, sese cum classe
recępit, locatis ad fauces portus, in quo substiterat, omnibus onerariis ac turritis nauibus.
Venetus imperator cum prope in conspectu hostis erat, classe e portu educta duo millia
passuum in altum cum omnibus suis nauibus prouehitur,
uir, ut inter Venetos non militiae, sed mercaturae deditos, audacia insignis,
suane sponte an imperatoris iussu ― parum mihi constat, cum tribus ingentis magnitudinis
nauibus, quibus ipse praeerat, Turcaicam nauim, eam ipsam, quam tormentis oneratam supra demonstrauimus, a caeteris aliquantum spacii diductam aggredi statuit, ratus
ea superata non nihil animi suis adici posse, simul et de Turcarum audacia demptum iri.
Ex his autem tribus nauibus Lauredano attributis, una Armeria, alia Cretensis, tertia
Pandaurea, qua ipse Lauredanus uehebatur,
utrinque
uicissim in aduersas naues coniectus est, unaque cum nauibus homines eodem incendio
absumpti sunt, pauci admodum ex utraque parte, qui scilicet sese praecipites in mare
dederant atque ad Turcaicas biremes adnarant, ignem euasere, quarum aliquot hostili
metu abutentes a caetera classe seiunctae suos pariter et hostes recipiebant, hos quidem
ut spoliatos aut occiderent, aut in seruitutem abducerent, illos uero ut conseruarent.
Turcae enim Christianos, quos seruituti minus idoneos putant, prius diligenter excussos
subinde interficere atque in mare
Turcae enim Christianos, quos seruituti minus idoneos putant, prius diligenter excussos
subinde interficere atque in mare
hostes sese receperant, efficitur, trium
millium passuum interuallo iactis anchoris constiterunt, deliberaturi quid nam postero
die esset agendum: neque enim Turcas ibi praeter unam noctem, ut euenit, moraturos
arbitrabantur. Eodem die paulo ante solis occasum Massiliensis classis, quam a rege
Francorum missam supra docuimus, se cum Veneta classe coniunxit, maximoque clamore ac plausu, laetitiae indice,
ita ut Turcae quoque haud laeto animo id audirent,
excaepta est.
Igitur praefectis nauium, quos
classe in perturbatum hostem ― ita enim futurum arbitrabantur ― impetum citra periculum faceret,
totamque rem ex tuto gereret.
Ibi Gallus, Massiliensis classis praefectus, sublato risu, Rectum sane , inquit, ac
salutare consilium a uobis initum est, Veneti: sed quid prosunt bene consulta, nisi ea
fueris mature executus? Immo, sicut extremi ingenii est non excogitare, quae in rem sunt,
ita turpissimum, modo adsit efficiendi facultas, a recte adinuentis per ignauiam desistere.
Putasne, Antoni Crimane, ad te
sane , inquit, ac
salutare consilium a uobis initum est, Veneti: sed quid prosunt bene consulta, nisi ea
fueris mature executus? Immo, sicut extremi ingenii est non excogitare, quae in rem sunt,
ita turpissimum, modo adsit efficiendi facultas, a recte adinuentis per ignauiam desistere.
Putasne, Antoni Crimane, ad te nihil agentem ultro accessuram uictoriam? Scito igitur
neque eum, qui non iaculatur, signo unquam potiturum, neque eum, qui non pugnat, uictoriam consecuturum.
Turcae siue per occultos nuntios,
coacti discrimen pugnae
subituri. Iam circiter quindecim millia passuum perfecerant Turcae, quum rubente aurora hostes eos conspicati insequi coeperunt: itaque deficiente sub sextam fere horam
uento illos consecuti sunt. Subsolanus enim sicut aestiui solis exortu uehementior fit, ita
a meridie languescere primo, mox cadere, fauoniumque ab occidua regione, quo sol ipse
tendit, excitare solet, quandoquidem litora praesertim sinuosa, qualia Dalmatiae sunt,
unde hanc duco coniecturam, ictu solarium radiorum percussa talis existant causa motionis, atque iccirco ab ea
excitare solet, quandoquidem litora praesertim sinuosa, qualia Dalmatiae sunt,
unde hanc duco coniecturam, ictu solarium radiorum percussa talis existant causa motionis, atque iccirco ab ea regione, ad quam sol inclinat, uentus etiam utplurimum exoriri
consueuit.
Turcae igitur a uento in malacia ac tranquilitate destituti uix sese iam commouere
poterant.
Qua re conspecta Veneti in postremas hostium naues e tormentis missilia
eminus adigere, seque ad pugnam expedire coeperunt. At Turcae
Qua re conspecta Veneti in postremas hostium naues e tormentis missilia
eminus adigere, seque ad pugnam expedire coeperunt. At Turcae neccessitate animos
acuente proras in hostem conuertunt, ita demum concursuri, si ad littora, quae quidem
a suis copiis subsidii ferendi causa insessa erant, effugium non pateret. Caeterum Veneti,
ubi animaduertere Turcas dimicationem, ut ipsi credebant, haudquaquam subterfugere,
statim in pelagus prouecti puppes hosti dederunt, nec praelium ulla ex parte committere
ausi sunt. Quos Turcae eorum
formidine abusi, dum per quatuor modo stadia probra
ingerendo insecuntur, unam ex onerariis Venetam triremem, quas diximus
ad sexaginta Turcaicae circumsteterunt naues, reliquae enim
institutum tenentes iter Cylennium promontorium, quem locum uulgo
quem locum uulgo
id totum
opere in formam carinae structo atque testudineato obtegunt, quod quidem ex ualidis
asseribus unius pedis interuallo inter se uinctis, pluteis superiniectis ad militaris uineae
modum construitur, relicta superne inter extrema asserum cacumina trasenna, per quam
nautae propugnatoresque a puppi in proram, quum opus est, percurrant, quo quidem
opere et nauis hosti prorsus inuia efficitur, quandoquidem ex utroque eius latere
nihil aperti
patet, et propugnatores a missilibus
a puppi in proram, quum opus est, percurrant, quo quidem
opere et nauis hosti prorsus inuia efficitur, quandoquidem ex utroque eius latere
nihil aperti
patet, et propugnatores a missilibus tuti redduntur.
Postridie eius diei Turcae missis quatuor tantumodo triremibus ― adeo Venetos iam
coeperant contemnere ― quae de proximo hostibus ignauiam obiciendo illuderent, atque
ad parem nauium numero pugnam eos prouocarent, e Cyllenio promontorio soluunt, in
ignauiam obiciendo illuderent, atque
ad parem nauium numero pugnam eos prouocarent, e Cyllenio promontorio soluunt, in
Corinthiacumque sinum, quem diximus Patrensem uocari, cum reliqua classe ingrediuntur. Venetus imperator, conspicatus quatuor hostium triremes longo a suis interuallo
diductas, tuti tantumodo, mercatorum ritu, memor, in eas duodecim longas naueis ex
suis emisit. Turcae siue hostis contemptu, siue effugium desperantes, in aduersas
Venetorum acerrime inuehuntur naueis. Christiani quoque e diuerso suas triremes in
exercitum Andraeas Zancanus sola lingua, ut
plaerique Veneti, satis strenuus, animo uero quum suapte natura timido, tum propter
nullum militiae usum ob imminens periculum prorsus abiecto, haudquaquam ausi sunt
cum inermi fere congredi hoste, utpote ad praedam, non autem ad praelium a domo profecto, ac longi itineris labore omnium rerum neccessariarum inopia prope enecto.
Itaque Alexander, quum procul dubio uel a parua uirorum manu praeda exui potuisset, quantum ad hostem pertinuit, nullo ferme aut prorsus paruo affectus
nullum militiae usum ob imminens periculum prorsus abiecto, haudquaquam ausi sunt
cum inermi fere congredi hoste, utpote ad praedam, non autem ad praelium a domo profecto, ac longi itineris labore omnium rerum neccessariarum inopia prope enecto.
Itaque Alexander, quum procul dubio uel a parua uirorum manu praeda exui potuisset, quantum ad hostem pertinuit, nullo ferme aut prorsus paruo affectus est
incommodo. Ducenti enim equites ― uulgo Albanesios uocant, opera eorum Itali aduersus Turcas maxime utuntur ― postremum hostium
uiuos coepere.
incolit, lingua neque
Greca neque Illyrica utitur, quamuis ex utroque sermone quaedam accepta,
additis etiam plaerisque Italicis uocibus, inter loquendum immisceat. Vnde,
quum satis constet Macedonas patrio quodam, seorsum a Graeco et Illyrico
sermone usos, teste Alexandro Magno apud Curtium, suspicor ipsos Albanesios
antiquos esse Macedonas, a Bulgaris, Sarmatiae Asiaticae gente, e
mediterraneis regionibus in maritimam Macedoniae oram expulsos.
Italicis uocibus, inter loquendum immisceat. Vnde,
quum satis constet Macedonas patrio quodam, seorsum a Graeco et Illyrico
sermone usos, teste Alexandro Magno apud Curtium, suspicor ipsos Albanesios
antiquos esse Macedonas, a Bulgaris, Sarmatiae Asiaticae gente, e
mediterraneis regionibus in maritimam Macedoniae oram expulsos. Non enim me
praeterit accolas olim Rha fluminis, quos nunc partim Rhacianos, partim
Bulgaros appellant, pulsos a Thataris
Macedonas, a Bulgaris, Sarmatiae Asiaticae gente, e
mediterraneis regionibus in maritimam Macedoniae oram expulsos. Non enim me
praeterit accolas olim Rha fluminis, quos nunc partim Rhacianos, partim
Bulgaros appellant, pulsos a Thataris e patriis sedibus profugos ad Tanaim
amnem, inde ad Istrum peruenisse, tandem occupatis Thraciis atque Illyrico
Macedoniae quoque mediterranea subegisse; inde Albanesios relictis
campestribus Macedoniae locis,
quod Albanos ex Asia in Europam aliquando uenisse
neque Graecis, neque Illyricis, neque Latinis monimentis, quod sciam,
traditum est, et satis constat Albanum haud obscuram Macedoniae urbem supra
Dyrrachium, non procul a montibus, qui Dalmatas ac Dardanos a Macedonibus
dirimunt, sitam fuisse, oramque Macedoniae a Lysso ad Ceraunios montes, quae
Ionio mari abluitur, praesertim regiones Albano urbi appositas, quas
Dyssarethae Bellionesque
aliquando uenisse
neque Graecis, neque Illyricis, neque Latinis monimentis, quod sciam,
traditum est, et satis constat Albanum haud obscuram Macedoniae urbem supra
Dyrrachium, non procul a montibus, qui Dalmatas ac Dardanos a Macedonibus
dirimunt, sitam fuisse, oramque Macedoniae a Lysso ad Ceraunios montes, quae
Ionio mari abluitur, praesertim regiones Albano urbi appositas, quas
Dyssarethae Bellionesque aliquando tenuerunt, Albaniam Illyricis
Latinis monimentis, quod sciam,
traditum est, et satis constat Albanum haud obscuram Macedoniae urbem supra
Dyrrachium, non procul a montibus, qui Dalmatas ac Dardanos a Macedonibus
dirimunt, sitam fuisse, oramque Macedoniae a Lysso ad Ceraunios montes, quae
Ionio mari abluitur, praesertim regiones Albano urbi appositas, quas
Dyssarethae Bellionesque aliquando tenuerunt, Albaniam Illyricis nunc quoque
appellari. His accedit, quod ipsi Albanesii
regiones Albano urbi appositas, quas
Dyssarethae Bellionesque aliquando tenuerunt, Albaniam Illyricis nunc quoque
appellari. His accedit, quod ipsi Albanesii praedicant Albanum urbem aeque
ac Dyrrachium Latinam esse coloniam, a Slauenis, ut quidam opinantur, ut
alii a Bulgaris dirutam.
Caeterum Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
Bellionesque aliquando tenuerunt, Albaniam Illyricis nunc quoque
appellari. His accedit, quod ipsi Albanesii praedicant Albanum urbem aeque
ac Dyrrachium Latinam esse coloniam, a Slauenis, ut quidam opinantur, ut
alii a Bulgaris dirutam.
Caeterum Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
imbribus ualde
captiuorum dimidia pars hostilem terram
attigit. Caeteri, quos praesertim Pannoniorum metu, per quorum fines in Bossinam redeundum erat, trahere catenatos periculosum uidebatur, quique ualetudine aut aetate
abduci non potuerunt, interfecti sunt, ne scilicet certae destinatos pesti a graui seruitute
et sanguinarii praedonis manibus morbus, quasi beneficii loco forte datus, eriperet.
maximo impetu inferenti opponunt, atque praesenti animo pugnantes partim uiui, sed grauiter saucii in potestatem hostium uenere,
partim una cum Buccario, qui quidem uiuus capi haud sustinuit, non inulti procubuere,
non magis hostili uirtute quam suorum fuga ac metu superati. Fuga autem a maritimis
Dalmatis coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim
aditus hostili classi eo pateret. Est autem minus mille passuum interuallum fraeti,
quo Patrae ab Aetolia dirimuntur. Quae quidem castella ubi in iustam erecta magnitudinem, tormentisque ac militibus instructa esse intellexit, a Scopis Philippopolim uersus (ea Thraciae urbs est Hadrianopoli proxima) mouit. Ibi quum aliquot substitisset
dies, ex literis Alexandri Trapezuntii, quae in Veneto atque Carnico agro gesta erant
cognoscit, propterea quod ubi primum ille prouinciae suae fines
teneo quos suscepto operi constituerim fines, tamen
sicuti Italia haud longo
Hadriatici maris interuallo ab Illyrico et caeteris regionibus,
quarum praecipue euenta literis mandamus, dirimitur, ita nec remotior a proposito
digressio uideri debet, si praesentium rerum ordine admonitus duorum Italiae principum, Alfonsi Secundi Neapolitani regis, et Lodouici Sforciae Mauri, qui aliquot annis
Mediolanense administrauit imperium, horrendos ac miserabiles casus, tragoediaque
quam historia
quoddam uitabatur. Quum ita corruptis esset moribus, Hisabellam
Alfonsi Secundi filiam, amitinam suam, permissu Romani pontificis (quae permissio raro
felices nuptias fecit) duxit uxorem. Hisabella, ut sunt acrioris ingenii Hispani ― inde enim
illa oriunda erat, nam proauus Alfonsus a Tarraconensi Hispania profectus, regnum
Neapolitanum incolarum uoluntate sibi adiunxerat ― ubi animaduertit uirum nullius esse
apud suos auctoritatis, omneque imperium ad arbitrium Lodouici patrui administrari, rei
indignitate permota dolorem dissimulare nequiuit. Nuntium igitur
uires, quandoquidem Mediolanense
imperium nulli in Italia imperio opibus cedat.
Atque rem haud factu difficilem es aggressurus: nam tyrannus ab omnibus odio
habetur, populoque Mediolanensi neque animus, neque uires, sed author ad sese a tyrannide liberandum deest. Per te igitur stat, pater, quin in libertatem uindicemur, et dignitas
nostra magna cum gloria tua nobis restituatur.
neque animus, neque uires, sed author ad sese a tyrannide liberandum deest. Per te igitur stat, pater, quin in libertatem uindicemur, et dignitas
nostra magna cum gloria tua nobis restituatur.
quae uiribus suis longe sunt maiora. Dicebat enim cuculum ab accipitre
irrisum, quod quum sibi et corpore et colore non absimilis esset, prae angustia animi
potius uermibus terrenis quam suauibus auium carnibus uesceretur, uidit paucis post
diebus accipitrem a rustico, cuius columbas insectabatur, captum ad metum caeterorum
ex alta turri pendere. Cui cuculus: quam melius tibi, amice, fuisset uermes uenari, quam
alienas aueis impetere.
At Alfonsus, ira pariter et superbia eius animo obstrepente, non parentis uerba
auribus, non
Octauum, Francorum
regem, id ualde cupientem, ad occupandum Neapolitanum regnum per literas adhortatus sit.
Quum igitur Lodouicus Sforcia, cuius in Italia id temporis ob ingenii calliditatem longe maxima erat auctoritas, percepisset Alfonsum a suis ciuibus odio haberi,
pontifici infensum esse, ratus, ut erat, datam sibi ad oppugnandum hostem occasionem,
et ipse socium se addit pontifici Neapolitanisque principibus ad euertendum Alfonsi regnum. Igitur pollicitus Francorum regi praeter ducenta millia aureorum nummum omnem
suam
ducenta millia aureorum nummum omnem
suam operam se in expellendo e regno Alfonso nauaturum, persuasit ei ut in Italiam,
deinde in regnum Neapolitanum cum exercitu ueniret. Qui quidem transmissis cum non
mediocri manu Alpibus ubi Astam togatae Galliae oppidum ingressus est, promissum a
Lodouico confestim accepit aurum, quo militibus numerato magnis itineribus per
Ligusticum agrum Florentiam contendit, ubi quum tantundem pecuniae publicae ei tributum esset, Romam perrexit.
Interea Alfonsus, ubi cognouit Gallum aduentare, suos ab se ciues esse
paucos menses animi aegritudine uita excessit, ne filii quidem, ut fertur, miseratione, siue dolorem absconderit, ne populares, quibus pater odio
fuerat, offenderet, siue quia omnes humanos affectus imperandi cupiditas uincat.
Quamquam Alfonsus eo temporis spatio, quo regnum obtinuit, a morte autem parentis
circiter nouem mensibus regnauit, magis metum iniuriarum suis incutere potuit quam
ullam inferre iniuriam, propterea quod per id tempus siue hostili metu, siue moribus in
melius, quod quidem licentia regni principibus raro usu uenit, mutatis, non tam
profecto, quantum in Venetorum animo fuit, falsus extitit uates. Comparatis
etenim ingentibus copiis Veneti Francorum regi Gallias repetenti obuiam ire, iterque eius
legionibus obstruere constituunt. Peruenerat iam rex in agrum Parmensem, quum allatum est ad eum uiam, qua eundum esset, a Veneto exercitu interclusam. Rex arbitratus
Venetos, utpote bello nequaquam indicto, nihil hostilis rei in se facturos, misit satis
molli sermone sciscitatum, an per Venetos liceret iter coeptum persequi. Cui quum
Veneti exercitus
prima coniuge nouo inter Christianos exemplo repudiata,
apud quos sane coniugium non nisi morte alterius dirimitur.
Ferunt autem Aureliensem hoc consilio tantum facinus Alexandro Sexto Romano
pontifice annuente admisisse, ne scilicet a Francorum regno Armoricae ciuitates, quas
gentes nunc Brithones uocant, ad imperium et ius Annae, uxoris Caroli, spectantes deficerent, si illa alium uirum sibi matrimonio adiungeret. Haec enim mulier nulla in domo
paterna uirili sobole superstite Brithonum regionem hereditario iure
suam ex quadam adultera susceptam, atque cum principe
Pisaurensium matrimonio coniunctam, e uiri thalamo aduersus leges pontificias
abripuerit, atque alii in matrimonium sola fortunatioris coniugii spe dederit.
minime
detruncantur.
tum
ne inbellem inglorius gereret magistratum, atque eo magis ut hostibus, apud quos Veneti
contemptui erant, ostenderet se quoque armatos esse atque ad uim inferendam haud
imparatos. Iacet haec insula in Ionio mari, fauces Rhii uno latere prospectans, hinc ab
Acarnania, inde a Peloponeso pari fere spatio submota: trecenta enim circiter et uiginti
stadia ab utroque distat litore. Circuitu patet centum et quadraginta millia passuum,
frumenti, uini, olei, pecoris, xyli quoque admodum
militantes utuntur, apparatuque caetero urbium oppugnandarum Methone aduecto,
cum tota classe ad Cephaleniam contendit, oppidumque ibi eiusdem nominis oppugnare
adortus est. In qua quidem oppugnatione, tametsi totum pene oppidum muris dirutis
nudasset munimentis, summa tamen uirtute a Turcis, qui in praesidio erant, defensum
est. Quum itaque totam fere hyemem Venetus ad Cephaleniam, eo quod remige tantum
classem instructam, milite uero inopem habebat, nequicquam absumpsisset, amissis
duobus circiter millibus, promptissimo quoque classicorum, tandem irrito incaepto
ut alio
loco diximus, omnia metiuntur, nec animaduertunt, rei bellicae prorsus ignari, etiam
peritissimis militiae ducibus, nedum e mercaturae officina ad regendum exercitum
assumptis, haud semper in bello euentus respondere.
Praeter haec nihil ferme dignum memoratu a Turcis Venetisque per hyemem actum,
nisi quod Turcae ad Sasonem insulam, quae ab Orico octo fere millia passuum abest, non
minore astu quam audacia Istricam triremem expugnatam, tribus Venetis longis nauibus
prope inspectantibus, Aulonem auexerunt.
Allatum erat ad Venetos crebros
non in diuino cultu, sed in specula ibi positus esset, ubi uidit
Christianam triremem ad eam insulae regionem stare, quae Italiam spectat, signum
Turcis e diuerso ab ea parte, qua insula in Turcaicam continentem uergit, ex composito
reddidit, ne scelerati hominis proditio a Christianis deprehendi posset. Tres autem
biremes Turcaicę, per id tempus Aulone forte emissae litori, cui Ceraunii montes incumbunt, alligatae stabant: distat autem ab hoc litore Sason insula circiter quatuor et uiginti stadiorum interuallo. Turcae igitur quum e signo ab Eremita dato
omnia eo magis replent, quod praefectus nauis Ister (et est ea gens, ut plaerique Dalmatae ferocioris animi) Norica bipenni,
quam forte inter tumultum somno excitus arripuerat, puppim aliquamdiu, dum incolumis stetit, non sine hostium caede defenderat.
Exortu aurorae, Turcae, ne a Venetis triremibus, quas haud procul esse sciebant,
opprimerentur, expugnatam nauim Aulonem, remulco cursum eius adiuuantes, raptim
pertraxerunt. Et tumultuatum in Venetis nauibus fuerat, ut Istriae triremi irent subsidio,
sed dum metu segniter cunctabundique suas moliuntur naues, putantes
At praefecti, quamquam non lati auxilii
conscientia moesti, fixis in terram oculis ante tribunal legati, qui quidem locum
demortui imperatoris tenebat, stabant, culpam tamen in Istros transferentes sese noxae
eximere conabantur, qui procul a suis per temeritatem abiuncti in hostico, tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
praemissis, praelio non interfuisse, sed re iam transacta superuenisse asseuerabant. Qui
quidem quum sese parum purgasse uisi
tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
praemissis, praelio non interfuisse, sed re iam transacta superuenisse asseuerabant. Qui
quidem quum sese parum purgasse uisi essent, acerbissima primo lacerati sunt a legato
oratione, deinde cathenę his iniectae, uinctique Venetias missi ibique in carcerem coniecti, tandem post aliquos menses mulcta dicta dimissi. Etenim senatus Venetus, tametsi
illos pro desertoribus haberet, poenam tamen ultimi supplicii eis remisit, non ausus capitalis in
sed et mari hosti
per se impares esse, aerarium continuis tot annorum bellis pene exhaustum, in Italia nihil
amici, uerum omnia aduersa atque hostilia, Gallorum regis societatem ob animum non
satis amicum specie amplam quam re utilem esse, ad tentandam spem pacis sese conferunt. At ubi Turcam a pace quidem haud abhorrentem, uerum non satis aequas pacis
conditiones ferentem uident ― omnia enim maritima Graeciae atque Illyrici loca postulabat ― uariis diu ac saepe consiliis agitatis tandem ad Hungarorum opem implorandam,
utpote (quos timeri a Turcis fama haud falsa plane
sese conferunt. At ubi Turcam a pace quidem haud abhorrentem, uerum non satis aequas pacis
conditiones ferentem uident ― omnia enim maritima Graeciae atque Illyrici loca postulabat ― uariis diu ac saepe consiliis agitatis tandem ad Hungarorum opem implorandam,
utpote (quos timeri a Turcis fama haud falsa plane erat) necessario confugiunt, non tam
eorum amicitia fraeti quam existimantes illos, si quis stipendium offerret, haud difficulter arma in Turcas sumpturos, quum alioqui his et per se essent infensi, et Christiano
nomini deditissimi.
Misso igitur ad
non
quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra
Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis in ea gente spes reposita, tametsi Veneti, dum a Turcis bello
urgentur, saepius conquesti sint Hungaros magis spem auxilii ostendere quam re socios
iuuare. Qua quidem in re Venetos imprudenter conquestos esse arbitror: neque enim
Veneti suo duntaxat aerario totas Hungarorum uires, quas id bellum postulabat, conducere
mouenda nondum paratis, classem e
Rhio, ubi id temporis hyemabat, eductam cum his nauibus, quas in Ambracio sinu, ut
ante dictum est, aedificari iusserat, coniungeret, Methonemque inde oppidum ac caetera
Venetorum in Peloponeso loca iret oppugnatum.
Itaque quum ex Hungaria, legato a Vuladislauo, licet nouo exemplo, in gratiam
Christianorum retento, neque certum bellum, neque res quietae nuntiarentur, Iacobum
Eunuchum ― is erat ex regiis purpuratis haud postremus ― classe utraque ei attributa,
omnibusque rebus, quae ad nauale bellum usui essent
aucupio dedit operam, nec caeteris principum uenari feras prohibuit, quoad et
luna inchoaretur, quod quidem incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et
classem suam Peloponnesum iam attigisse nuntiaretur.
insecutus est, quo ex occasione tormentis ac missilibus hosteis eminus urgeret,
ostenderetque Venetos tot naues haud frustra comparasse, nec, ut Turcae exprobrabant,
omnino hostilem formidare conspectum.
Turcae, dum puppeis acrior fauonius, qui quidem a meridie per aestatem oritur,
impellebat, Venetos missilibus tantum lacessentes, nec sese pugnae per metum committentes contemnere eorumque ignauiam irridere, nec coeptum intermittere cursum. Vbi
uero lenior uentus flare ― is enim sub occasum solis languescere solet ― uelaque
coeperunt, subductis uelis proras in hostem conuertunt. Veneti metu pugnandi ingenito, quamquam ipsi non formidine, sed consilio se certamen subterfugere
prędicant, confestim altum petunt. Turcae eos paruo spatio insecuti duas ex hostium
uectoriis nauibus, quas a Venetis grossas uocari triremes ante dictum est, aut per classicorum temeritatem ultro restitantes, aut quia mole sua tardiores longarum nauium cursum remis aequare nequissent, adepti sunt, expugnatasque haud parua suorum cęde ad
ducem, non praeda modo, sed et omine futuri successus laetum,
Messenio litori,
ut ante dictum est, obiectas, accessisse atque portum ingressam, quem recentiores Graeci
Sophiam uocant, confestim urbis oppugnationem agressus est. Ea porro exstructa est in
Messenii agri lingua tria ferme stadia in altum prominente, undique mari abluitur,
praeterquam a septemtrione, qua continenti adnectitur, atque per id quoque spatium,
quod quidem unius stadii longitudinem uix excedit, duplex fossa satisque lata ducta est,
cuius non minimam etiam partem aqua per effossam terram a Cretico irrumpens mari
obtinet. Portum habet ostio in Libycum
stadia in altum prominente, undique mari abluitur,
praeterquam a septemtrione, qua continenti adnectitur, atque per id quoque spatium,
quod quidem unius stadii longitudinem uix excedit, duplex fossa satisque lata ducta est,
cuius non minimam etiam partem aqua per effossam terram a Cretico irrumpens mari
obtinet. Portum habet ostio in Libycum
pelagus uerso uix quindecim longarum nauium
capacem, atque haud ita natura loci, sed mole undis obiecta tutum. Ex alio quoque latere, qua urbs continenti adhaeret,
spectator cuiusque uirtutis ac ignauiae futurus.
Porro Turcarum animos, quum
praelium ineunt, regis praesentia periculi immemores facit,
quia praeterquam quod
Turcae suos a Christianis in pugna caesos felices apud inferos fore arbitrantur, ingentia
fortes uiros praemia manent. Hortatur eos ad operam sibi strenue nauandam magna
proposita mercede, his pecuniam pollicetur, aliis agros, quibusdam praefecturas offert,
nulli demum humilitatem suam (modo adsit
ad magnae cuiuslibet fortunae
gradum obfuturam affirmat; segnes contra asperis increpat uerbis, mortemque timidis
minatur.
Succedunt ergo ad murorum ruinas, strenui pariter et ignaui, illi praemio ac gloria
illecti, hi metu coacti. Caeterum nec a mari oppidanis quies ulla dabatur. Iacobus enim,
classis Turcaicae praefectus, quum suopte impulsus in Christianos odio, tum ut uanas
hostiles faceret suppetias, utpote quae culpa sua in oppidum importatae uidebantur, cum
parte nauium ad muros, qua occidentem spectant, accessit,
animo
immissi in oppidum auxilii negligentiam egregio aliquo facinore compensare, quo specie
saltem oppugnationis inde ostensa uires oppidanorum distraheret, iubet suos per rupes
urbi appositas ascensu tentato muros adoriri, uirtutis, cuius mentione Turcae admodum
excitantur, praemiorumque, quae a rege pro nauata opera essent accepturi, identidem
admonendo. Hosteis insuper, ut erat stolida et procaci lingua, quod sane uitium
plaerisque nouis inest hominibus ― erat enim ex humili ordine ad eum gradum promotus
- uerbis obterit: luxum, mollitiem, rei militaris imperitiam,
euocatus, sicut inter lenones ferox est, ita inter hostes ignauus, nulliusque prorsus ad militiam usus, atque adeo gentis quoque uitio imbellis, ut ne foeminis
quidem nostris sit conferendus. Nec sane praefectum se meliorem ille miles sortitus est:
latet is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis
patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare
mercibus, et postea quam mercaturae munus obierit, ueneri et gulae indulgere, omnique
luxus genere etiam cum perditissimis certare.
nequicquam iniceret Iacobus, ex alia parte, qua rex ipse adiuncto sibi Achimate Cossicio
Dalmata, amicorum ac purpuratorum acceptissimo, agmen cogebat hortatorque aderat,
milites, quum spe ingentium donorum illecti, tum quo se classiariis praeferrent (uerebantur enim ne a mari uictoria inciperet) periculi prorsus obliti in hostem iam uigiliis,
certamine, uulneribus fessum metuque attonitum ruebant. Igitur oppidani partim maritimo illo ad portum tumultu, ut supra memorauimus, coorto ab stationibus auersi, partim hostium telis ac impetu e propugnaculis
credant Turcas id manibus ciuium in praelio
caesorum tribuere solere, atque eo ritu uita functis parentare. Caeterum siue ad terrorem
hostibus incutiendum, siue perinde ac sacro quodam, quod quidem uerius sacrilegium
appellandum est, illa immanitate Turcae utantur, procul tamen a uiris fortibus, ubi praelio defuncti sunt, huiusmodi crudelitas abesse debet. Nam quemadmodum armatum
hostem in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem excedentis.
Sed nec ualde miror Bazethem, patriis sacris deditissimum, consuetudini ac
contulerat, inuentus est, spondae lecti prae lassitudine ac moerore innixus, atque ut erat
armatus, non sine risu ducentium, ac si foemina gladio cincta duceretur. Veneti enim
militantes suis ipsorum militibus, nedum hostibus risui sunt. Ad regem incolumis deductus est, a quo non modo uiolatus non est, uerum etiam contra spem omnium benigne
excaeptus. Quin etiam quum rex eum adhibito interprete per se interogasset, cur in
defendenda urbe pertinacior extitisset, respondenti sui muneris non minus fuisse urbem
fidei commissam tutari quam regii eam
comitate, credunt Turcae,
Bazethem ostendere uoluisse se non hostium perniciem, sed seruitutem quaerere,
rem sane uictis, ut ipsi arbitrantur, non omnino miseram, quum pręsertim illi cum mancipiis suis aequo prope iure uiuant, nullis fere delitiis domini a seruis secreti, utpote cum
quibus etiam connubii iunguntur neccessitudine, quosque interdum indole eorum capti
pari iure cum liberis rerum suarum haeredes instituunt.
Venetis, qui quidem uulgi ritu sicut uel paruo compendio immodice
efferri, ita minimo e contrario detrimento uehementer angi solent, amissa Methone
ingens moeror incessit; simul his cura iniecta, ne hostis eo magis se contemneret, quod
a caeteris Christianis nullis omnino auxiliis subleuarentur. Itaque Venetus ad classem
imperator, quo Turcis ostenderet Venetos neque aduersis rebus infringi, et per sese
absque ullo etiam externo auxilio posse hosteis bello urgere, cum decem longis nauibus
Ambracii sinus
fortunae
beneficio integras inde eduxit, quae quidem et ipsa haud eo loci percussa fuit, ut aut ita
undam acciperet, ut pessum iret, aut difficulter refici posset. Egressus sinu Ambracio
Venetus imperator oppidum in Leucadii litoris peninsula situm ― locus est opere accolarum a continenti nunc abscissus, uulgo Sanctam Mariam uocant ― adoritur, atque haud
magno certamine expugnat, classicis recenti naualium sociorum ac commilitonum nece
irritatis. Leucade pręsidio imposito ad Aulonem et Aeantem fluuium, ut hostiles naues
his in locis aedificatas incenderet, est
Dalmatae equites cum ducentis obscurioribus uiris desiderati
sunt, meritasque dedisse poenas uisi, quum negligentia ac securitate sua in hostico, tum
induciarum fide uiolata.
solem
uergit, Venetorum mercenarius miles accaepit, tantundem fere ad Lyssum
oppidum hosti duce Alexandro Albanesio redditum est. Est autem Lyssum
oppidum aliquot ante annis Turcarum metu, qui illas accolunt regiones, a
continenti atque antiquis sedibus in insulam, quam mare litori obiectum et
Drinon amnis duobus ostiis in salum effluens efficit, ab ipsis ciuibus
sedibus in insulam, quam mare litori obiectum et
Drinon amnis duobus ostiis in salum effluens efficit, ab ipsis ciuibus
nequicquam plane traductum. Nam Scodra a Turcis de Venetis capta Lyssum
quoque barbarorum iugum haudquaquam
effugit, quanquam ante bellum, quod nunc Turcae cum Venetis gerunt,
tributarium magis barbaris quam in eorum erat ditione.
insita Albanesiis temeritate atque in Turcas odio. Porro haec loca licet
Illyricae sint regionis, tamen magna ex parte ab his, quos uulgo Albanesios
uocant, incoluntur.
Veneti permunito Lysso praesidioque firmato statuunt a Cathareno atque
Antibarensi agro, honoratioribus sociis magis consulentes, praedones Turcas
eo auertere. His enim maxime ciuitatibus Turcae Scodra excurrentes agrosque
uastantes permolesti erant. Itaque quum haec cura
ad hoc aptior uisus
quam is, qui ex eius gentis regulo esset progenitus. Itaque Veneti
adolescentem quendam Alexandrum nomine ad se e regno Neapolitano, ubi id
temporis cum patre in quodam Calabriae oppidulo eorum uictui a rege
Ferdinando attributo degebat, accersunt, mox cum duabus triremibus Lyssum
deuehunt, quem quidem populares magna exceptum laetitia sibi ducem
constituunt. Hic est eius Alexandri ex filio nepos, quem Turcae patria uoce
ripa densis arboribus obsita consederunt, eo consilio ut Christianos aut
oppido ex consuetudine praedatum egressos inuaderent, aut his absentibus amnem uado
transirent insulamque, in qua oppidum exędificatum demonstrauimus, uacuam defensoribus una cum oppido occuparent. Oppidani a Christianis, quos cum Turcis hanc in
expeditionem profectos diximus, per occultos nuntios edocti quemadmodum Turcarum
copiae essent diuisae, quidue insuper hosteis molirentur ― nempe sicut eadem religio
hominum animos ualde coniungit, ita plaerisque mortalibus, qui
insuper hosteis molirentur ― nempe sicut eadem religio
hominum animos ualde coniungit, ita plaerisque mortalibus, qui inter se sacris differunt,
perinde ac inter diuersi generis bruta animalia mutuum solet esse odium ― totas uires suas
aduersus eam hostilis exercitus partem conuertunt, a qua ducem abesse cognouerant.
Relictis igitur paucis ad custodiam loci amnem traiciunt, atque ad hostem alacres
uadunt. Turcae, ut quibus Albanesiorum ferox ingenium semper formidolosum fuit,
conspicati Christianos plures numero quam existimauerant, incerti
eundem esse uelit, deceptus cum uocabuli similitudine, tum quia apud
ueteres scriptores Boianae nomen nusquam extat. Et Plinius forsan, quia de Drinone nullam mentionem facit, hos duos procul dubio amnes unum esse putauit, hac maxime, ni
fallor, causa lapsus, quod hi duo amnes non procul a Scodra oppido inter se coire pene
uidentur, utpote qui ibi haud magno terrae spatio, dum Drinon Scodrensem agrum
praeterfluit, dirimantur, atque inde, uelut ex eodem fonte bifariam effusi, mox magno
interuallo disiuncti Adriatico mari uterque accipitur.
Vnde diuersos esse
praeterfluit, dirimantur, atque inde, uelut ex eodem fonte bifariam effusi, mox magno
interuallo disiuncti Adriatico mari uterque accipitur.
Vnde diuersos esse amneis, nec usquam commisceri ex hoc etiam satis constat,
propterea quod Drinon in monte Scardo, qui Dalmatiam a Dardanis disterminat, exoritur quibusdamque ignobilibus amnibus accaeptis per confinia Illyrici ac Macedoniae
fluit, duobusque ostiis
in mare euolutus insulam, in qua
ac Macedoniae
fluit, duobusque ostiis
in mare euolutus insulam, in qua Lyssum oppidum nostra
aetate, ut supra diximus, exędificatum est, efficit. Drilo uero, cui Slaueni a pestilenti eius
aura Boianę nomen indiderunt, e lacu effluens Lygni
ad quem Doclea insignis
ciuium Romanorum urbs extitit, qua is radices montis subit, in quo Scodra oppidum
situm est, atque eodem alueo per decem et octo millia passuum labens (tantum enim
spatii, quod et Plinius affirmat, ea urbs a mari distat)
in pelagus haud procul Olchinio
effunditur. Sed neque eius regionis incolis assentior, qui lacum, ex quo Dirilo seu Boiana
emittitur, post Slauenorum in Illyricum irruptionem (ea est Dacica Gothorum gens, ut
alio loco
Slauenos, Sarracenos, quae quidem gentes non
modo Docleam, sed et Salonas clarissimam Dalmatiae urbem, multasque alias Illyrici non
ignobiles Latinas colonias fractis Romanis opibus deleuere. Huius praeterea tempestatis
acerbitas Epidaurum quoque euertit, unde quaedam antiquae familiae a Romanis ciuibus
originem ducentes cremata patria ad munitiorem locum commigrauere, in quo haud
multis post annis Polimirum Belum Slauenorum regem, Roma, ubi aliquamdiu exulauerat, in Illyricum a principibus regionum accitum, urbem Rhacusam condidisse supra
demonstrauimus. Et
tempestatis
acerbitas Epidaurum quoque euertit, unde quaedam antiquae familiae a Romanis ciuibus
originem ducentes cremata patria ad munitiorem locum commigrauere, in quo haud
multis post annis Polimirum Belum Slauenorum regem, Roma, ubi aliquamdiu exulauerat, in Illyricum a principibus regionum accitum, urbem Rhacusam condidisse supra
demonstrauimus. Et profecto urbes quoque ea lege statuuntur, ut aliquando, aeque ac
caetera mortalium opera, consenescant atque etiam intereant, quamquam urbes ipsas
restitui ac reuiuiscere interdum uidemus.
etiam intereant, quamquam urbes ipsas
restitui ac reuiuiscere interdum uidemus.
neruique Venetae rei constabant, per bellum magnopere impediebantur, quae res opes etiam illorum uehementer
attriuerat, nec ullis fere Christianorum regum auxiliis, praeterquam solo nomine ac fama
Hungaricae magnitudinis adiuuabantur. Ad haec cura Italicarum rerum ipsos a Turcis
auertebat. Iam enim Lodouicus Aureliensis Duodecimus, Francorum rex, Italia
Circumpadana atque Mediolanensi imperio occupato, diuiserat cum Ferdinando
Hispano rege, ut supra diximus, regnum Neapolitanum, eiecto inde Friderico, Alfonsi
Secundi fratre. Quos
accolas, nedum immixtos Italiae rebus
intolerandos fore existimabant.
Sed nec Turcae, maxime qui honestioris fortunae erant, bellum pace atque ocio
mutare recusabant. Videbant enim damno magis quam emolumento illis id bellum esse:
nam praeter quam quod nullo stipendio a rege accepto, sed suo ipsorum sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident, reditibus contracta semper militant, in ea expeditione nihil fere praedae obueniebat, quum nec Venetus terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte
sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident, reditibus contracta semper militant, in ea expeditione nihil fere praedae obueniebat, quum nec Venetus terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte consistunt.
Sed quia Veneti a Turcis contemptui habebantur, pacem per sese petere, ne hostes ea re
elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque agunt cum
Hungaris, ut uulgata noua militum conscriptione territarent Turcas, ita tamen re in
speciem composita, ut Hungarum
non minus pacis quam belli cupidum esse appareret,
eoque modo tentarentur hostes, an ad pacem animos uersos haberent.
Quos quum ad quietiora consilia et arma deponenda inclinatos animaduertissent, et
ipse non suo tantum nomine, sed etiam perinde ac pacificator a Venetis adhibitus, ad
pacem his conditionibus componendam Bazethem fere coegit: ut Veneti deducto
Leucade praesidio oppidum Turcis redderent, Cephaleniam tamen insulam per bellum
captam tenerent; Turca uero item quicquid in continenti de Venetis coepisset, sibi belli
iure haberet,
quos Machomethani
sacra facturus
ingrediebatur. Id autem templum Christo, qui Dei sapientia est, a magno Iustiniano erectum Mechmethes, Bazethis pater, capta Constantinopoli Machomethanis sacris dedicauerat. Qui quum esset inter sacerdotes eruditione simul et uitae integritate insignis,
non modo a plebe, sed etiam a rege ipso, dum doceret populum, attentissime audiebatur,
omnesque mirum in modum concionibus suis tenebat. Tandem quum in templo leges
Machomethanas de more populo rege praesente interpraetaretur, proiecto per contemptum codice, quem Turcae
Id autem templum Christo, qui Dei sapientia est, a magno Iustiniano erectum Mechmethes, Bazethis pater, capta Constantinopoli Machomethanis sacris dedicauerat. Qui quum esset inter sacerdotes eruditione simul et uitae integritate insignis,
non modo a plebe, sed etiam a rege ipso, dum doceret populum, attentissime audiebatur,
omnesque mirum in modum concionibus suis tenebat. Tandem quum in templo leges
Machomethanas de more populo rege praesente interpraetaretur, proiecto per contemptum codice, quem Turcae
nauibus ad Consaluum cum commeatu ac stipendio sexingentos
circiter Heluetios milites, quos haec aetas
ab secundis rebus, ut fit, magis solito incautiores esse, ac ueluti ipsi obsessi
fame macerarentur, non autem hostes clausos obsiderent, labores detrectare, moram ac
dilationem certaminis aegre ferre, in casum uniuersae pugnae obsidionis taedio Hispanos
prouocare. Hostium enim noua auxilia a Venetis, ut dictum est, submissa ignorabant,
nec consilium Hispani ducis animaduertebant. Qui quidem quod uiribus deerat, id
fraude supplendum ratus, quum aliquandiu metum simulasset, tandem ostendit se ualde
cupidum dimicandi, uerum edicto regis sui prohiberi, affirmans
caetera egregius, religione induciarum per dissimulationem
spreta, qua scilicet citra famae iacturam se hostibus impositurum putauit, quia nondum
inducias inter reges pactas nuntii palam attulerant, signum pugnae proponit, Francosque
in agro Cethignolano decem et octo millibus passuum procul a Barleto agentes, propter
spem proximam pacis certaminis securos, atque ob id ad praelium imparatos (credebant
enim inducias esse) aggreditur. Galli re improuisa perculsi primo trepidare, mox collecto animo aciem instruunt, atque in hostem ex aduerso uenientem impetum faciunt, primoque congressu
hosti confestim uertunt ac foeda fuga dissipantur, eademque facilitate, qua regnum Neapolitanum caeperant, amiserunt. Nulla enim fere gens est, quae
minore animo aduersa ferat, celerioriue desperatione uictoriam hosti concedat. Vnde
quum quidam Illyricus eques ― Barletum enim a Slauenis Illyrica gente haud parua ex
parte incolitur ― tribus Gallis equitibus fugientibus obuiam esset factus, atque unum ex
his una congressus ictu lanceae equo deiecisset, duo quoque reliqui statim infracto animo
sese uinciendos Slaueno praebuerunt, quos magna omnium
defectione cum trecentis equitibus conferat se ad regnum
Neapolitanum, ac praetextu transfugae adiungat se Hispanis copiis, per speciemque
Consaluo ac regi Hispano fortem operam nauandi curet
quae ad Hispanos uergebat. Nec uana spes fuit: nam Franci cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere quidem, nedum hosti repugnare in
mentem uenerat, legiones traducit, acieque instructa ad hostem pergit. Galli e castellis,
quae ponti superimposuerant, deturbati, ponteque ammisso ac hoste in castra pene
accaepto, a
a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere quidem, nedum hosti repugnare in
mentem uenerat, legiones traducit, acieque instructa ad hostem pergit. Galli e castellis,
quae ponti superimposuerant, deturbati, ponteque ammisso ac hoste in castra pene
accaepto, a ducibus destituti, morbo, fameque magna ex parte confecti, et ob id certaminis studio auersi, ne tentato praelio dissipantur. Qui uero per ualetudinem effugere
nequiuerunt, positis armis hosti sese dediderunt. Dux Hispanus arbitratus non
minus decorum
confecti, et ob id certaminis studio auersi, ne tentato praelio dissipantur. Qui uero per ualetudinem effugere
nequiuerunt, positis armis hosti sese dediderunt. Dux Hispanus arbitratus non
minus decorum esse uictis parcere quam hostes superare, suos a caede hostium inhibuit,
Francosque armis spoliatos dimisit incolumes. Quosdam etiam ex hostibus illustriores
uiros, Christiana ac rara uictoris in deuictos usus benignitate, ne in itinere necessariarum
rerum inopia deficerent, memor humanarum rerum uiatico iuuit.
perfidiae metu
perculsi sunt. Itaque quo
et ipsi alicuius Christiani regis amicitia sese munirent, omnibus
tentarunt artibus Maximilianum Caesarem, Friderici filium, hominem satis notae leuitatis, in societatem pellicere, aut saltem a caeteris Christianis regibus auertere. Nihil
enim Veneti et Romani etiam pontifices magis sibi timendum censent quam
Christianorum regum coitionem. Metus autem utrisque hinc oritur, quia neutros sane
Christiani reges imperio dignos existimant, alteros, quia mercaturae
imperio dignos existimant, alteros, quia mercaturae dediti sunt, alteros,
quia non profanis, sed sacris ac diuinis duntaxat rebus uacare debent. Quamquam, ut
quod sentio dicam, sicut nolim sacerdotes magnis imperiis potiri, ne curis inanium
rerum a diuino cultu auocentur, ita eos possessionibus uelim esse quam ditissimos: nam
hospitalitas, munificentia, benignitas, propriae sacerdotum actiones, sine opibus ac
sumptu exerceri nequeunt, praeterquam quod mendicitas non modo per se turpis est,
sed etiam interdum seu
uero animaduerterunt Veneti, non caeteros modo Christianos principes fere sibi
esse infensos, sed ipsum quoque Maximilianum ab se auersum, omni spe in propriis
uiribus reposita, audacia sese tutos reddere constituunt, nulloque honestatis respectu,
quod ut plurimum ab his a condita eorum urbe factitatum est, imperium augere, rati
amplitudinem imperii, quibuscunque id artibus fiat, non tam inuidiam eis apud Italos
praesertim, qui opes imprimis admirantur, conflaturam, quam uires ac potentiam collecturam. Quod profecto improbum
uim quandam diuinae appellamus constitutionis, qua humana negocia agi censemus. Nam quum in idem tempus,
quo Veneti huius modi consilia animo uoluebant, mors Alexandri Sexti, pontificis
Romani, peropportune incidisset, multas Italiae urbes pontificis Romani uectigales partim a possessoribus pecunia emptas, partim uoluntaria deditione traditas in ditionem
redegerunt. Quas sane urbes Caesar, Valentiniensium dux, homo omnibus sceleribus
coopertus,
atque ad perturbandam Italiam natus, ipsius
puberem cardinalem designauit, ementitus non ex se genitum esse, sed ex uiro,
cuius uxorem, quod satis constat, ipse adulterauerat. Qui ut magnis sceleribus rudimentum poneret, Gemium, Mehmethis Turcarum regis filium, iussu parentis, ut fama obtinuit, ueneno sustulit, dum una cum Turca quasi obses a patre datus Carolum Octauum,
Francorum regem, regnum Neapolitanum, ut supra demonstrauimus, petentem, inuitus
sequitur.
Ab hac immanitate facinora sua incipiens cum fratris uxore consuetudinem habuit.
Quae res quum fratri natu maximo, Candiensium duci, querela ipsius, qui iniuria
Ab hac immanitate facinora sua incipiens cum fratris uxore consuetudinem habuit.
Quae res quum fratri natu maximo, Candiensium duci, querela ipsius, qui iniuria afficiebatur, innotuisset, adulterum saeua oratione increpuit, malumque ei inter castigandum saepius minatus est, ni a turpitudine desisteret. Caesar praeterquam quod fratris
fortunae inuidebat, minas insuper eius aegre patiens, ei mortem inferre, depositoque cardinalatu regnum sibi parare constituit, ad quod sane illi, maiore fratre incolumi, facilis
uia, ut ipse arbitrabatur, haud quaquam patebat: nam ut,
uia, ut ipse arbitrabatur, haud quaquam patebat: nam ut, quae destinauerat, efficere posset, tota parentis fortuna sibi soli erat uendicanda. Itaque simulata reconciliatione
fratrem in quosdam extra urbem hortos ad cęnam inuitat, redeuntemque sub uesperum
in urbem atque aliquanto a comitibus amotum per speciem aspiciendae cuiusdam insigni
forma mulieris, dato uni ex suis, cum quo consilium communicarat, negocio, nil tale suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum
urbem atque aliquanto a comitibus amotum per speciem aspiciendae cuiusdam insigni
forma mulieris, dato uni ex suis, cum quo consilium communicarat, negocio, nil tale suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum non religionis studio, sed spe, ut plaerique faciunt, opulentioris fortunae accaeperat, sese sponte abdicauit, palam professus se a pontifice progenitum, et ob id tanto nequaquam idoneum sacerdotio, atque ac maius flagitium esset illegitime natum summum sacerdotium
suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum non religionis studio, sed spe, ut plaerique faciunt, opulentioris fortunae accaeperat, sese sponte abdicauit, palam professus se a pontifice progenitum, et ob id tanto nequaquam idoneum sacerdotio, atque ac maius flagitium esset illegitime natum summum sacerdotium obtinere
quam sacris Deoque dicatis pecuniis ac in hospitalitatem absumendis abuti, atque his
ipsis regna pulsis
et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta sibi uendicaret. Ad auertendam igitur suspitionem illos una cum pontifice ad
coenam uocat. Vinum nobilioris notae cardinalibus porrigendum inscientibus omnibus
ueneno inficit; eum qui a calicibus erat, sceleris prorsus inscium, admonet, ut de illo uino
solis, quos morti destinauerat, inter coenandum offerat. Caeterum Alexander pontifex
(iam enim scelesti pontificatus supremus dies appetebat) quum forte prius quam coeteri
ad coenam uenissent ― nam in eius aedibus conuiuium
moritur; Iulius II eligitur; Caesaris Borgiae fata
usque ad eius interitum enarrantur; Pontifex in Venetos Christianos principes concitat;
Bentiuola pulso Bononia potitur; unde simultates inter Gallos et Venetos nascuntur.
quum Iulius
pontificatum adeptus Genuensi religione fidem Caesari seruaret, nec modo promissa ei
non praestaret, sed insuper malum minaretur, Neapolim se contulit. Ibi, quia Deus illum
tam diu iniurias impune ferre noluit, fugiendo, ut saepe usu uenit, in periculum incidit,
propterea quod a Consaluo Adigario eadem fraude, qua ille multos Italiae principes
interfecerat, fide interposita comprehensus, atque in custodiam datus in Hispaniam ad
Ferdinandum regem, Hisabellae uirum, missus est, a quo in carcerem coniectus quum
diu uaria consilia euadendi animo
noluit, fugiendo, ut saepe usu uenit, in periculum incidit,
propterea quod a Consaluo Adigario eadem fraude, qua ille multos Italiae principes
interfecerat, fide interposita comprehensus, atque in custodiam datus in Hispaniam ad
Ferdinandum regem, Hisabellae uirum, missus est, a quo in carcerem coniectus quum
diu uaria consilia euadendi animo uolutasset, tandem sanguinarius homo, ne ab ingenio
suo degeneraret, subsidium ab audacia et crudelitate petendum censuit.
Itaque simulata scelerum poenitudine uocat ad se quendam Caesiae sectę, cuius diuus
Franciscus
regis arbitratu
luerent. Non ita multo post Caesar, audiens in ea Hispaniae regione, quam nostra aetas
Vascones et Cantabros sita est) bellum exortum esse, et inde
illi uxor erat titulusque dignitatis, ocii impatiens eo confestim contendit, ibique a quodam Cantabro hoste dimicans interfectus est.
Iulius Secundus, Romanus pontifex, aegre ferens Venetos eo audaciae progressos, ut
ne a rebus ad Romanum
Ecclesiae urbem omnino
restituere, magis irae suae in ipsum Ioannem, incertum quam ob causam concoeptae,
indulgens quam ciuitati consulens. Nam Italiae ciuitatum ob factiones ac discordias
omnem potestatem ad unum conferri interest.
Acceptis a rege Gallo, quos postulauerat, equitibus Bononiam cum exercitu proficiscitur. Et quia nunquam prius auditum erat quenquam Romanum pontificem, utpote
qui antehac epistolis potius quam armis depugnarunt, per sese aduersus Christianos
exercitum duxisse, ita aduerso rumore coepit
ne arma in Longobardos moueret passus est
eos Italiam uexare, asserens se Dei timore ab armis arceri; Iulium uero pontificem exercitum per sese ad oppugnandam Bononiam, quod nemo unquam pontificum fecisset,
duxisse. Quod ubi Venetis nuntiatum est, qui quidem malebant Bononiam a Bentiuola
quam a Romano pontifice teneri, uocato in senatum Ioanne Laschare, Graeco homine ac
Francorum regis oratore, multis uerbis expostulant eo quod rex, Veneto senatu inconsulto pontificem, Venetis infensum, in oppugnanda Bononia suis iuuisset auxiliis. Et
perinde ac eo facto
Longobardos moueret passus est
eos Italiam uexare, asserens se Dei timore ab armis arceri; Iulium uero pontificem exercitum per sese ad oppugnandam Bononiam, quod nemo unquam pontificum fecisset,
duxisse. Quod ubi Venetis nuntiatum est, qui quidem malebant Bononiam a Bentiuola
quam a Romano pontifice teneri, uocato in senatum Ioanne Laschare, Graeco homine ac
Francorum regis oratore, multis uerbis expostulant eo quod rex, Veneto senatu inconsulto pontificem, Venetis infensum, in oppugnanda Bononia suis iuuisset auxiliis. Et
perinde ac eo facto societas uiolata
Veneto senatu inconsulto pontificem, Venetis infensum, in oppugnanda Bononia suis iuuisset auxiliis. Et
perinde ac eo facto societas uiolata esset, homines insolentissimi adiciunt haud mirandum esse si regem poenitebit.
Laschares admiratus Venetorum temeritatem inquit se nihil a rege habere, quod illis
responderet, sed si his uideretur, se regem de hac expostulatione certiorem facturum, et
quod ab illo rescriptum fuerit, Venetis indicaturum. Rex cognitis Venetorum non modo
quaerelis, sed etiam minis, iram in tempus magis opportunum differens, seu forte ea re
non admodum
Ecclesiae res curę essent ― quum praesertim nihil interesset Venetorum, quod
pulso tyranno urbem suam Romanus pontifex recoepisset.
regiumque, ut fama erat, affectantem fastigium ab
administratione regni Neapolitani amoueret, simul ut urbes Appuliae oppignoratas
regno Neapolitano reddi curaret. Porro Ferdinandus connubii iure ad regnum Ulterioris
Hispaniae, quam incolae a Castulone, urbe quondam nobili, dictam Castiliam uocant,
peruenerat. Qui dum Neapoli ageret, Venetos amicis uerbis saepius admonuit, ut urbes
Apuliae restituerent.
Et licet id surdis auribus nequicquam caneret,
urbes illas per se armis repetendas censebat, caeteris regibus, qui aduersus
Venetos secum sentiebant, nondum ad gerendum bellum satis paratis, quippe Venetos
tanti tunc faciebant Hispani (nondum enim imbecillitatem uirium eorum in rebus bellicis detexerat fortuna) ut eos non nisi fractis prius a rege Gallo opibus eorum aggredi ausi
sint. Nam Veneti, antequam Galli et Hispani, hi regnum Neapolitanum, illi
Mediolanense, non magis armis quam cognationis iure obtinuissent, toti fere Italiae
moderabantur: tantum sane ualebat Venetorum consilium aduersus reliquos
primum diuertisse, atque cum Iulio Secundo, Romano pontifice, collocutum esse; deinde Sauonae (urbs est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum,
cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim
tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae, ut fama est,
Venetorum in primis instinctu defecerat, per se eo cum exercitu accedens deditione
ciuium recaeperat. Non enim senatus Genuensis, sed plebs, in cuius manu res Genuensis
est, ab officio decesserat.
Caeterum Maximiliano, qui et ipse
est, eo magis
quia Maximilianus uano spiritu inflatus primas aduersus Venetos partes sibi deposcens
tam in regem Francorum quam in Iulium pontificem mobili esse animo habebatur,
propterea quod ita Venetis, quas in Italia tenebant urbes, eripi uolebat, ut etiam a iure
pontificis Francorumque imperio Italia eximeretur, atque imperator Alemanus, quem
quidam Germani principes regem Romanum dictum in imperatorem Christiani exercitus designant, in sua ditione Italiam solus haberet. Vnde quidam Gallus, qui id temporis
Mediolanensibus Francorum regis
contractis circiter decem millibus peditum equitumque in agro
Tridentino consedit primo tempore Italiam ingressurus. Non enim deerant quidam
Patauinorum, Vicentinorum, Veronensium, Taurisanorum, qui ei hanc expeditionem
suscipiendam odio in Venetos ita suaderent, ut defectionem a Venetis pollicentes certam
spem uictoriae ― adeo mortalibus fiduciam ira attollit ― augurarentur. Sed quoniam,
quoad superatis Alpibus, quae Italos a Germanis dirimunt, in Italiam transcenderet, dissimulare bellum tutius uidebatur quam illud aperte indicere, seu uiribus suis, seu
Vicentinorum, Veronensium, Taurisanorum, qui ei hanc expeditionem
suscipiendam odio in Venetos ita suaderent, ut defectionem a Venetis pollicentes certam
spem uictoriae ― adeo mortalibus fiduciam ira attollit ― augurarentur. Sed quoniam,
quoad superatis Alpibus, quae Italos a Germanis dirimunt, in Italiam transcenderet, dissimulare bellum tutius uidebatur quam illud aperte indicere, seu uiribus suis, seu fidei
illorum, qui eum in Italiam uocabant, diffisus misit ad Venetos nuntium se iter Romam
habere, quo ibi a Romano pontifice imperii insignia de more
Sed quoniam,
quoad superatis Alpibus, quae Italos a Germanis dirimunt, in Italiam transcenderet, dissimulare bellum tutius uidebatur quam illud aperte indicere, seu uiribus suis, seu fidei
illorum, qui eum in Italiam uocabant, diffisus misit ad Venetos nuntium se iter Romam
habere, quo ibi a Romano pontifice imperii insignia de more acciperet; uelle sibi
Venetorum permissu liceret per agrum Venetae ditionis exercitum ducere. Veneti, ut qui
in deliberando ad tutiora semper inclinant, uel forte alicuius Alemani ipsorum pecunia
corrupti enuntiatione consilio Maximiliani
quibuscum Romam iret, haud indigere, se paratos esse in eius gratiam,
cum suo exercitu illum, quo uellet, deducere.
Hoc nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde
Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis artibus a
Venetis peti, cum paucis equitibus e Tridento in Ulteriorem Alemaniam, relictis ibi castris, proficiscitur, quo maioribus copiis coactis rediret, Venetosque indicto bello urgeret.
Videbatur enim illi iure imperatorio urbes Venetis parentes repetitum iri, propterea
quod Gregorius
Constantinopolitano
imperio, eo quod haud recte de religione sentiret, ius Romani Imperii in Francos primum transtulerat, Luithprando Longobardorum rege Ecclesiam Romanam bello uastante, eo maxime tempore, quo ipse Leo urbem Constantinopolitanam aegre a Saracenis
tutabatur, nec sese, nedum Italiam defendere poterat, licet mox, quum centum annos
Romani nomen Imperii Franci obtinuissent, deficiente Caroli Magni genere in Lodouico,
Lotharii filio, id ius in Germanos Leo Octauus, Romanus pontifex, contulerit. Quo quidem Germani nunc
loca muris septa,
quae in Carnico atque Histrico agro de Maximiliani patrimonio Veneti tunc coeperunt.
Hac uictoria, tametsi illa in senatu Veneto belli huius suasoribus maximo honori
ob praesentem laetitiam fuerit, quosdam seniores Venetorum, uacuo a perturbatione
animo futura prudentius perpendentes, fleuisse dolore accepimus, quos quidem futuri
euentus uates fuisse certum est. Quippe hoc bellum Venetis, alioqui ob cupiditatem finium proferendorum graui oneratis inuidia, adeo auxit odium, ut non minorem illis paulo
post cladem,
suspitionibus, aut dissimulatis simultatibus aduersus communem regum hostem facile coituros,
eos iterum legationibus fatigare institit. Cuius quidem auctoritas opera Margaritae,
Maximiliani filiae, apud Christianos principes multo ualidior fuit, quandoquidem illa iniuriis patri a Venetis illatis concitata non dubitauit uel per sese principes adeundo orare,
ut sociatis armis repeterent a Venetis, quae per iniuriam occupata possiderent, nec
Romano imperatori tantam ignominiam inustam uellent, quum praesertim nemo
Christianorum regum sit, quem illi non
legationibus fatigare institit. Cuius quidem auctoritas opera Margaritae,
Maximiliani filiae, apud Christianos principes multo ualidior fuit, quandoquidem illa iniuriis patri a Venetis illatis concitata non dubitauit uel per sese principes adeundo orare,
ut sociatis armis repeterent a Venetis, quae per iniuriam occupata possiderent, nec
Romano imperatori tantam ignominiam inustam uellent, quum praesertim nemo
Christianorum regum sit, quem illi non lacessierint. Igitur octauo et quingentesimo supra
milesimum humanae salutis anno, auctore Iulio Secundo, Romano
praetermissum. Qui, quoniam olim negotiandi consuetudine omnia
lucro ac utilitate pensant, nec his humana ulla iura, aut diuina obstant, quin cuncta sibi
per scelus uendicent, trahant, excidantque, bello perinde ac communes omnium gentium
hostes urgendi sunt. Permittunt enim leges, fasque est, si a uolentibus nequeas, ab inuitis
ius expetere.
Sed quia Venetorum uiribus pontifex per se impar est, mandauit mihi, ut te, rex
Lodouice, hortarer, uelis maiorum tuorum instituto Ecclesiae Romanae adesse, nec sinere
eam quicquam de rebus suis ullius latrocinio deperdere.
esse desertam, regi uero
Francorum Lodouico nefas, quippe cuius maiores huiusmodi defensio maxime illustres
atque apud omnes gentes celeberrimos reddidit, Christianissimos cognominari fecit.
Dices forsan, Lodouice regum religiosissime, non esse muneris pontificii res ecclesiasticas a Christianis bello repetere, sed potius iure disceptare. Id ita se habere non inficiamur, sed Veneti magis simulant se Christianos esse quam re ipsa ostendunt, quippe qui
iustitiam, pietatem, innocentiam nihili ducunt; rursus modo utilitas affulgeat, fraude niti,
fidem uiolare, foedus frangere pro
tuas, rex Lodouice, iniurias, quibus te nulla socialis fidei ratione
habita Veneti toties affecere, haud inhoneste etiam condonare potes, modo absit ignauiae
suspicio, et id clementia potius sit atque humanitas quam animi remissio ac dissolutio.
Ecclesiae certe detrimenta negligere, nisi a tuis maioribus degenerare uelis, non potes.
Supra demonstraui pontificem quietis consiliis apud Venetos nihil profecisse, eius auctoritatem
apud omnes Christianos sanctam Venetis ludibrio esse. Horum contemptus
caue ne latius emanet, neue a Romano
nisi a tuis maioribus degenerare uelis, non potes.
Supra demonstraui pontificem quietis consiliis apud Venetos nihil profecisse, eius auctoritatem
apud omnes Christianos sanctam Venetis ludibrio esse. Horum contemptus
caue ne latius emanet, neue a Romano pontifice ad reges facili descensu perueniat. Et profecto persuasum habent Veneti regum maiestatem in uulgus redigi posse, atque etiam ad
ima praecipitari. Igitur nefandis illorum consiliis mature occurrendum est, suis ipsorum
cladibus aequo iure cum caeteris mercatoribus uiuere
haud incruenti abierint, statim cognoscent se non sua uirtute, sed aliena
ignauia fortunatos ac felices fuisse, licet nunc cum regibus ex aequo agere uideantur. At
quum tibi e diuerso omnia Dei munere abunde suppetant, causa iustissima ― quid enim
iustius quam res praesertim ecclesiasticas a contactis sacrilegio armis repetere? ― consilium, animi magnitudo, opes, rei militaris peritia, militum tum uirtus, tum multitudo, de
uictoria nihil dubitandum est. Quam quum consecutus fueris, Lodouice, humanitatem,
quae uirtus reges maxime ornat, hac uel imprimis causa non exues,
ac regno Neapolitano
quouis modo pactioneue unquam ademistis, restituatis; praeterea quoscunque agros,
quascunque urbes Philippus Vicecomes, Mediolanensium dux, tenuit, imperio
Mediolanensi reddatis.
Senatus Veneti princeps Leonardus Lauredanus, priusquam a Gallo rege nuntius
accessisset, satis gnarus, quibus cum mandatis mitteretur, consuluerat senatum, quid regi
esset respondendum. Itaque uultu ita composito, ut nullam animi formidinem prae se
ferre uideretur, Gallo hunc in modum ex senatus sententia paucis respondisse dicitur:
quum
ne uerbis quidem immutatis, uti accepta sunt transcribens.
patriis extorri. Illius enim insulae plebs, auctore quodam eiusdem corporis sacerdote, adiunctis sibi agricultoribus, prima omnium
Dalmatarum arma in optimates sumpsit. Hoc morbo in reliquos Venetae ditionis
Dalmatas quasi contagione quadam uulgato multi Antiuarensium principes a plebe sua
interfecti sunt. Cathareni, multitudine ac uiribus suis aduersariis ualidiores, audacia
etiam se ab impetu plebis facile tutati sunt. Nam quum conspexissent plebem una coire,
sumptis armis eam inuadunt atque e foro in domos citra caedem et sanguinem compellunt, quo facto res
ipsi Veneti ad Dalmatiae
optimates in officio continendos eo terrore satis profectum arbitrati.
Maximilianus ubi accepit res Venetorum uno praelio aduerso uehementer accisas
esse, ratus occasionem sibi quoque oblatam adiungendi imperio suo quicquid urbium in
Circumpadana Italia a Gallo rege relictum erat, misso Veronam quodam Alemano episcopo urbem ciuium uoluntate in suam ditionem redegit. Veronae defectione Patauini
quoque Alemanicum praesidium intra urbem accępere, praetore Veneto sine iniuria
emisso. Caeterum dum et Maximilianus
Patauini
quoque Alemanicum praesidium intra urbem accępere, praetore Veneto sine iniuria
emisso. Caeterum dum et Maximilianus contrahendo exercitu in Germania moratur, et
rex Gallorum Mincium amnem Benacumque lacum imperio suo terminum constituit,
Veneti paulum a terrore collecti, Patauina plebe eorum coepta adiuuante ― plebs enim
senatui suo semper aduersatur ― Patauium recipiunt, pulso Alemanorum praesidio, quod
numero hominum eo minus firmum fuerat, quia Alemani, Patauinae nobilitatis uoluntate
ac amicitia confisi, nihil sibi a Venetis tanta strage
Veneti paulum a terrore collecti, Patauina plebe eorum coepta adiuuante ― plebs enim
senatui suo semper aduersatur ― Patauium recipiunt, pulso Alemanorum praesidio, quod
numero hominum eo minus firmum fuerat, quia Alemani, Patauinae nobilitatis uoluntate
ac amicitia confisi, nihil sibi a Venetis tanta strage infractis timendum putabant, ignorantes Venetorum animos non ita mercatura corruptos, quin existiment interdum fortunae esse obluctandum.
Iam Maximilianus, contracto simul peditum, simul equitum iusto exercitu,
fines Italiae
ille
aduersus Gallos arma sumat. Alemanus animaduertens Venetorum postulatis manifestam
subesse fraudem, nec eos quicquam aliud quaerere quam sociorum regum dissidium, eos
re infecta ab se dimisit, exercitumque Patauium admouit. Nam Venetis toto continenti
uere et ex animo cedentibus, receptisque a quoque sociorum regum, ut inter ipsos conuenerat, suis rebus, haud quaquam pugnare inter se regibus, utpote sublata causa,
necesse erat.
Veneti Maximiliani sibi conciliandi spe deiecti, existimantes Patauio retento continentis quoque possessionem haud uideri amissam,
Maximilianus Patauinum agrum
attigisset, importarant, ualidoque praesidio urbem munierant, data eius tutandae cura
principi Petiliano, cui, ut ante dictum est, summa etiam imperii tradita erat. Patauina
urbs ad Meduacum amnem posita quinque et uiginti millia passuum a mari abest, tribus
fossis a Venetis perductis cingitur, quae aqua ex proximo
flumine campestribus locis
deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium
egregie emunitum erat. Itaque
agrum
attigisset, importarant, ualidoque praesidio urbem munierant, data eius tutandae cura
principi Petiliano, cui, ut ante dictum est, summa etiam imperii tradita erat. Patauina
urbs ad Meduacum amnem posita quinque et uiginti millia passuum a mari abest, tribus
fossis a Venetis perductis cingitur, quae aqua ex proximo
flumine campestribus locis
deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium
egregie emunitum erat. Itaque Maximilianus, quum duos menses
campestribus locis
deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium
egregie emunitum erat. Itaque Maximilianus, quum duos menses oppugnanda urbe frustra absumpsisset ― nihil enim dignum dictu egit ― dato documento nomen caesareum sine
uiribus inane esse, a militibus inopia stipendii pene desertus in Alemaniam est reuersus.
a militibus inopia stipendii pene desertus in Alemaniam est reuersus.
ac Ecclesiae Romanae metuens si externi
et maximi regum armis opprimeretur Italia, satis gnarus pontificiam maiestatem magis
opibus ac Christianorum regum stultitia quam religione aut uitae sanctimonia stare,
caepit animo uolutare, quemadmodum a Gallorum seruitute eam tutam liberamque redderet, quasi (ut plaerique falsa opinione ducti arbitrantur) omnes Christiani,
sub quocunque hi coelo nati sint, non essent eiusdem ciuitatis ciues, referretque
quidquam Germanus, Gallusue, an Hispanus Italiam teneat, modo illi rector non
hortaretur Christianos principes ad arma aduersus communem
Christianorum hostem sumenda. Per solum autem pontificem stabat, quominus res Italiae
essent quietae, quandoquidem pontifex Romanus, quae est eius apud Christianos auctoritas, nutu possit omnem disceptationem finire, modo a quietis consiliis non abhorreat.
Quis enim pontifici Romano iusta imperanti non pareat, quum ille ei, qui decreto eius
non stetit, rebus diuinis possit interdicere? Quae poena sane grauissima est: nempe cui ita
est interdictum, numero impiorum ac sceleratorum habetur.
Deposito igitur censurae metu Iulius pontifex coacto exercitu per se in expeditionem
profectus est. Atque dum Mirandulam oppugnat, quae tunc cum Ferrariensium duce erat
societate iuncta, ratus ibi haud difficilem uictoriam fore, eo quod ciuitas minus firma
esse uidebatur, a Gallis Iacobo Triuultio duce profligatur. Sane Triuultius permoleste
ferebat principem Mirandulanum ciuitate sua pelli: is enim Triuultii filiam in matrimonium duxerat. Hac clade animo haudquaquam demisso, immo magis ad bellum gerendum accenso, quum Romam sese pontifex recaepisset,
permoleste
ferebat principem Mirandulanum ciuitate sua pelli: is enim Triuultii filiam in matrimonium duxerat. Hac clade animo haudquaquam demisso, immo magis ad bellum gerendum accenso, quum Romam sese pontifex recaepisset, uocat ad se Hispani regis oratorem, et uoce ita sublata, ut a circumstantibus exaudiretur, Scribe , inquit, confestim regi
tuo, ut, si ille regnum Neapolitanum retinere uelit, totis regni uiribus Romanam
Ecclesiam aduersus Gallos iuuet. Nam horum alterutrum breui necessario euenturum
esse, ut aut Galli Circumpadanam Italiam ab
Itaque regni Neapolitani praefectus delectu habito,
equitum frenatorum mille, peditum cum Hispana legione duodecim millia confecit
atque magnis itineribus Bononiam contendit, quae paucis ante mensibus, pontifice, ut
supra demonstrauimus, in fugam a Gallis coniecto, ab imperio ipsius pontificis defecerat, Bentiuolis in patriam restitutis. Porro Iulius pontifex, ut alio loco diximus, ueteribus
inimicitiis incitatus, magno Bentiuolas odio prosequebatur, seu animi morbo indulgens nam ex hominibus, et his interdum minime studiosis, fiunt
diximus, ueteribus
inimicitiis incitatus, magno Bentiuolas odio prosequebatur, seu animi morbo indulgens nam ex hominibus, et his interdum minime studiosis, fiunt pontifices ― seu tyrannidi
ipsius familiae infensus.
Galli, qui in Circumpadanis agris statiua
habebant, intellexerunt, missis auxilio quinque Vasconum cohortibus, Bononiam aduersus Hispanos egregie tutati sunt. Nam quum Hispani per ruinas murorum, quos tormentis demoliti erant, urbem ingredi conarentur, multis suorum amissis primo a muris
repulsi, mox etiam in castra redacti sunt. Veneti duorum Christiani orbis potentissimorum regum insania abutendum rati, et terra et mari rem pro uiribus gerere constituunt.
Itaque decem et septem triremes nautis ac remigibus magis quam militibus instructae
explicandis aciebus non
admodum incommodus.
Porro neutra pars iustum exercitum habebat, propterea quod
Venetorum res iam accisae erant, Galli uero copias suas minuerant, milite in multa distributo praesidia. Sed Venetus exercitus per se a Gallo facile uinci assuetus, utpote mercenarius et pro aliena republica dimicans, ubi uidit Brixianos armatum hostem non
sustinere, sed acie paulatim excedere, atque arma ab hoste auertere, quosdam etiam
fugae sese mandare, et ipse eodem terrore correptus terga hosti dedit.
commeatus mari Adriatico ex Apulia conuexerant: cum Gallis enim signa conferre
uehementer cupiebant. Rursus Galli aegre patiebantur Hispanum armata manu suam
prouinciam inuadere. Itaque Caston Fuxius, Francorum regis sorore ortus, cui summa
rei Gallicae in Italia permissa erat a rege, iuuenis raro animi simul et corporis robore,
lustrato ad Ferrariam exercitu pergit ad hostem. Hispani, ut sunt insita uafri calliditate,
praelium ex occasione commissuri et Gallos, ut saepe alias fecere, temporis spatio segniores ad dimicandum reddituri, collem satis editum tribus millibus
uictoriam esse, pedites Hispanos solos,
ab equite desertos, in acie adhuc stare non pugnandi ardore, sed fugae desperatione.
Quae dum inter suos dux armis insignis agit, telo e tormento ab incerto auctore emisso
ictus concidit, quamquam eo tempore rumor non defuit Castonem a Vasconibus, popularibus suis, per iram interfectum, quos sane segnius signa inferentes pugnamque
remittentes ferro ac uulneribus in hostem redigere coeperat. Porro Vascones, quemadmodum et Hispani, eius ingenii sunt, ut facilius blanda oratione quam ui ad officium
blanda oratione quam ui ad officium
impellantur. Sed quia eodem tempore Alfonsus, Ferrariensium dux, cum auxiliis aduenerat, nihil fere terroris Gallis mors ducis intulit, spe metum aequante.
Caeterum Hispani non modo ab equite suo, sed etiam a duce militiae imperito ― nunquam enim antehac exercitum duxerat ― destituti languidius pugnabant, nec iam in re
trepida spes fere salutis quam in fuga apparebat: attamen pertinax in tenui spe certamen
non omnino omittebant. Itaque sine ullius imperio, nempe ueterani, in orbem
praeterque commeatum, quem diximus eo importatum ab Hispanis fuisse, bona ciuium
diripiunt. Mox conquisitum Castonis Fuxii corpus, curatumque et feretro impositum,
Mediolanum ad sepulturam deuectum, ibique pro tanti ducis ac regii consanguinei dignitate omni rerum uerborumque honore a Gallis atque Italis funus eius celebratum.
omni rerum uerborumque honore a Gallis atque Italis funus eius celebratum.
Romani ac regis Hispani, neccessarii sui, morem gerere uoluntati quam sinere regem Gallum, opibus Italiae adauctum, super caeteros reges
eminere, inuidia, quae animum uehementer mordebat, hac honestatis specie obtecta.
Eodem quoque tempore ad duodecim millia Heluetiorum a pontifice Venetisque
mercede conducta in Circumpadanam Italiam cum filio Lodouici Mauri, cui
Mediolanense imperium Gallorum rex paucis ante annis abstulerat, irrumpunt. Nec
Morini et reliqui Belgae, qui nepoti Maximiliani tunc parebant, Britannusque rex ab hac
coniuratione
eo confestim perrexit. Nec solum urbes, quas Galli reliquerant, societatis nomine, quam,
quia pontifex princeps eius erat, sanctam appellabant, intra paucos dies occupauit, sed
etiam Mutinam et Regiensium ciuitatem ab Alfonsi Hestensis imperio auertit, quandoquidem
Alfonsus, ut a rege Gallo descisceret, adduci non poterat, existimans Gallorum
societatem, quoad hi Mediolanum retinerent, maximo rebus suis aduersus omnes hostes
munimento fore.
Interea ab Heluetiis, pontificis et Venetorum conductitiis, quum iam dies stipendii
accipiendi uenisset, atque forte
inter Christianos Iulii Secundi, pontificis Romani, imprimis
instinctu, qui, ut diximus, huiusce dissidii auctor concitatorque extitit, geruntur,
Bazethes Ottomanus, Turcarum rex, senio simul et aegritudine prope confectus, intelligens se neque regendo imperio iam parem esse, neque a fine uitae nimium abesse, constituit deposito imperio unum ex liberis in locum suum regem subrogare, quo et populares imperatore regiae stirpis non indigerent, si quis hostium pacem eorum lacesseret,
et ne, ubi ipse excessisset, regnum Turcaicum fratrum dissidio ac mutuo conflictu (sunt
enim
ita enim inter ipsos
conuenerat ― occursurus. Nec inepte Achimathis amici hanc simularunt expeditionem,
propterea quod quosdam Asiaticos Turcas, Sophias dictos, per id tempus tumultuari
sermonibus ferebatur. Sophiae autem apud Machomethanos a quodam Helisophia,
Machomethis genero, denominati sunt, qui quidem inter caeteros Machomethanarum
legum scriptores praestare dicuntur. Multi autem Machometanas leges uani, assimilatione sanctissimorum uirorum, qui Christi euangelium conscripsere, literis mandarunt,
quas sane
Multi autem Machometanas leges uani, assimilatione sanctissimorum uirorum, qui Christi euangelium conscripsere, literis mandarunt,
quas sane Machomethes, uaferrimus hominum, quo rudem literarum gentem in suam
sententiam facilius induceret, coelitus sibi traditas seque a Deo missum aeque ac
Christum satis efficaci fraude ementitus est, si non ex animi bonis et uera felicitate, sed
ex terreno imperio ac praesentibus opibus exitialem sectam aestimare uelis: quandoquidem siue Dei in nos ira, siue nostra ignauia maximam orbis terrarum partem, non sine
Christiani
Sed
Asiatici ut plurimum Helisophiae libros in precio habent, reliquorum scripta non magni
faciunt. Inde ritus,
ut fit, diuersitate inimicitias conflante Machomethanis simultates
intercedunt.
Differunt autem Sophiae a caeteris Machomethanis ritu solum sacrificandi ― nam
omnium eadem est de Deo opinio ― quippe Sophiae supplicationibus tantummodo Deum
placant, quum reliqui Machomethani aquae ablutione scelera expiari posse putent.
Quem sane expiandi morem Sergium monachum, ne deesset
sacrificandi ― nam
omnium eadem est de Deo opinio ― quippe Sophiae supplicationibus tantummodo Deum
placant, quum reliqui Machomethani aquae ablutione scelera expiari posse putent.
Quem sane expiandi morem Sergium monachum, ne deesset sacerdos, qui ueram religionem oppugnaret, ritu a Christianis traducto instituisse ferunt, licet nos a prima lustratione illa, quam nefas est iterare, qua sane originalis macula eluitur, commissi poenitudine morumque emendatione, addita sacerdotis prece ac censura, expiationem fieri
existimemus, Christi imprimis litatu omnem humanam
― quippe Sophiae supplicationibus tantummodo Deum
placant, quum reliqui Machomethani aquae ablutione scelera expiari posse putent.
Quem sane expiandi morem Sergium monachum, ne deesset sacerdos, qui ueram religionem oppugnaret, ritu a Christianis traducto instituisse ferunt, licet nos a prima lustratione illa, quam nefas est iterare, qua sane originalis macula eluitur, commissi poenitudine morumque emendatione, addita sacerdotis prece ac censura, expiationem fieri
existimemus, Christi imprimis litatu omnem humanam labem expiante.
Non latuit
nulla sunt apud Turcas acerbiora odia quam
eorum, qui in eandem spem regni geniti sunt.
ille Bazethis filius Corcuthes, qui admodum puer a Mehmethe
auo in Asiam proficiscente Constantinopoli relictus, auoque paucis post diebus in
Bythinia extincto, quoad Bazethes pater eius ex Galatia, quam uictui suo attributam
tenuerat, Constantinopolim accederet, in sede regia a paternis amicis collocatus, ea conditione, ut fama est, patri sedem ipsam regiam concesserat, ut illi ipse in regnum succederet. Qui quidem Bazethe de imperio deponendo agitante, dum parentem Achimathi
deditum putat, in Aegyptum abierat, illius regis animum tentaturus, ut scilicet externo
auxilio
eumque acie superatum, seu
simulato metu sponte cedentem, ad mare Phoceam compulerat, nec paruam deinde
montanae Moeoniae partem occuparat, aperteque ab Othomanis deficiens uicinas
regiones latrociniis infestas reddebat, praedicabatque se quoque ut pastorem quondam
Othomanum a Deo in magnam uocari fortunam. Etenim Othomanus, cuius soboles
multis Asiae atque Europae regionibus nunc imperat, ex pastore latro, ut supra
demonstrauimus, effectus successu rerum prospero ad regium fastigium accesserat.
Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam
iubet atque in latrones impetum facere. Commisso certamine atrox editur cędes, ut fieri
necessario solet inter eos, qui et rari loricis corpora inter pugnandum muniunt, et ad
mortem, insita animo ferocia, promptissimi sunt. Ibi Halys, dum in primam aciem prouectus equo hortatur suos, a Cichanis filio, de quo supra meminimus, per dolum interficitur
eo consilio, ut regiis audita ducis nece pauor et consternatio iniceretur. Is autem Bazethis
ex filio nepos, quamuis esset patris iussu inter regia auxilia, tamen Cichane inter hunc
tumultum repentina morte, dum inter
regni tenuerit, eum imperio quoque
procul dubio potiturum. Commissa igitur cuidam ex amicis Trapezuntia satrapaea cum
quinquaginta lembis per Euxinum mare enauigat, atque in Tauricam chersonessum, quo
loci distantia patri eius in Europam aduentus minus suspectus foret, cursum dirigit. Eam
regionem a Taphro, nobili urbe, Capham corrupta antiqua uoce aetas nostra nominat.
Chersonesso, pulso inde patris praesidio, in potestatem redacta filioque suo atributa,
Sarmatas Chersonessi accolas, quos nunc Thataros dicunt, sibi amicitia, affinitate cum
his contracta, iungit: nam filiam Thatari
transgressus Aemum ad Rhodopem montem accessit. Hinc ad patrem
Hadrianopoli tunc agentem literas querelarum plenas dedit, petens ut sibi eum adire
liceret. Bazethes enim metu terrę motus aliquot ante mensibus e Bizantio
Hadrianopolim, urbem ad Hebrum amnem haud procul a Rhodopes radicibus sitam,
secesserat. Ferunt autem epistolam in hanc sententiam conscriptam fuisse:
Selynes Bazethi patri, regum maximo felicitatem.
Quum accepissem, pater, te simul morbo, simul senecta molestam uitam /254/ ducere,
atque ideo
tui quam ad gloriam et amplitudinem spectare uidebantur. Nunquam
tamen per quosdam consiliarios tuos, qui officii praetextu regiam tuam obsident, ullis
nuntiis aut literis meis aditus ad te patuit. Quod quum et imperio perniciosum putarem,
et toleratu mihi perdifficile esset, a seruis scilicet filii nuntios aditu paterno arceri, id per
me agendum censui, quod per nuntios et literas nequiui. Quare supplex peto, ut filio
patrem adire liceat, et ea coram loqui, quae ad statum Turcaici imperii et decus
Othomanae familiae pertinere
blanditiis nuntiat se
fore in patris potestate, uerum magnopere rogare patrem, ne se ad gloriam natum releget
in Cappadociam, et ibi inglorium desidere cogat, sed permitteret se esse in finibus
imperii Hungaris adiacentibus. Ex hoc se nec patri suspectum fore, utpote procul a
Constantinopoli et regni sede ablegatum, armis uero ita operam daturum, ut omnes
Christiani pariter et Turcae intelligant se ueram Othomani sobolem esse. Hoc autem
dicebat, non quo Hungaris bellum inferre uellet, quippe quos ne omnibus quidem
Turcaici
Quare ex quo Achimathi
regnum destinauimus, Selynis petulantiam armis reprimere in animo est, nisi quid forte
aliud uobis, quod magis e republica uideatur, in mentem uenit.
Ibi dum quisque subterfugit princeps sententiam promere, ne forte aut studium suum
alienum a regia uoluntate detegeret, aut uitae periculo eius consilii auctor fieret, quod
postea euentus minime probaret, Ionas Dalmata, praetorianorum militum, quos Turcae
tradideris, is non modo uolentibus
pariter et inuitis procul dubio imperabit, sed etiam totas regni uires ad se trahet, adempta uiuo quoque tibi regia auctoritate. Nempe regium per se nomen uiribus ablatis uanum
euadere, atque in ordinem facile cogi nulli dubium est.
Hac sententia a rege, simplicis ingenii homine, et qui ex suo animo amicos aestimabat, comprobata, eo magis, quia nihil minus utile id temporis esse quam ciuilis discordia
uidebatur, attributisque Selyni regionibus Turcaici imperii, quae regno Hungarico adiacebant, iubet
redeuntis pedes cum exercitu premit, suosque ad pugnam
stimulat.
Hungaris, grauibus
accolis nostris, uel animi
magnitudine, uel caedis auiditate concedere.
Si igitur pater, quia ita illi e Turcaici nominis republica esse uidetur, sponte sua regno
cedit, quis est nostrum adeo a salute huius imperii auersus, qui non existimet quam optimum, atque eundem fortissimum in locum patris cooptandum, etiam si aliter illi cordi
esset, propterea quod hac in re utpote, quae ad communem utilitatem et gloriam spectat,
non quod patri libet faciundum, sed publicum emolumentum et
sibi esse abeundum, quo magis idoneus in imperium sufficiatur. Sed quid refert, dimoto sene aegroto,
iuueni in umbra et ocio educato, atque ob id ignauo, imperium, et ipsum tot annorum
pace languidum, incumbat?
Certe praeterquam quod a uiuo rege, quod nefas est, regnum
aufertur, in maius discrimen recidimus, quandoquidem regna, quae late patent, desidia
contineri nequeant. Quum igitur patri certum sit imperii abdicatione regno prospicere,
successoremque uiuo sibi constituere, uos milites magis decet iudicium
Turcarum imperium armis conditum est et in hanc fortunam
auctum, ita iisdem etiam artibus administrandum.
Quae quum ita sint, milites,
iura, quae liberos parentibus iungunt, his coeptis nulla
ex parte uiolamus, sed potius a deside ad strenuum, cui maxime conuenit, imperium
transferimus. In quod quidem is nostrum ius habet maximum, qui reliquis fratribus uirtute praestat. Vter autem nostrum paternae fortunae dignior sit successione, facillimum
diiudicatu uobis erit, si me cum Achimathe contuleritis. De fratre
De fratre nihil obloquor, quum
praesertim et mei et illius mores in aperto sint. Satis mihi fuerit uos optime nosse
me nunquam pro ignauia ac segnicie modestiam simulasse, uerum et domi et militiae
illud de me specimen semper dedisse, quod a iusto simul et magnanimo rege expectandum
est.
Et quia ipse non tam meam quam publicam causam suscepi, quicquid felicitatis
fortuna tribuerit, id totum mihi uobiscum
rudis et incondita turba incitari solet, seu militum ad ducem amor et admiratio ingenii omnis fortunae
capacis, seu desidis imperii fastidium, praesertim rapto uiuere assuetis.
et admiratio ingenii omnis fortunae
capacis, seu desidis imperii fastidium, praesertim rapto uiuere assuetis.
quod colloquii signum apud Turcas est, percunctaretur illum,
quid hoc rei esset, cur patrem armatus sequeretur, cur ad destinatam sibi ac tantopere
petitam prouinciam non proficisceretur. Selynes sua in patrem atrocitate animum patrium erga se metitus, ubi uidit partem regii exercitus seiunctam a caeteris copiis ad se uersum progredi, coniectans ex candore uexilli patrem haud tam humanitate coactum
quam spe dimicandi praedamnata metu consternatum ea pacis uelamenta praeferre,
ratusque
regnandi cupiditate
uinci. Huc accedit, quia ingenita charitas, qua liberi parentibus iunguntur, nullo familiari
usu apud Othomanos reges augetur: nam praeterquam, quod nemo ex regia prole iusto
matrimonio, sed ex captiuis mulieribus nascitur, simul ac regi filius suscipitur, extemplo
procul a conspectu patrio ablegatur, nec ei licet unquam patrem adire, aut attributae
satrapeae finibus excedere.
Quod ubi Bazethes animaduertit, ira accensus iubet carpenti, quo uehebatur, uelum
amoueri, ducesque ac purpuratos propere conuenire. Ibi ministrorum adminiculo
adminiculo pedibus sese excępit
et uoce ob ualetudinem tenui ac subdeficienti,
uix proximis exaudientibus, interrogauit primo, an ipse imperii potens esset, et posteaquam a circumstantibus audiuit cuncta esse in regis potestate, obortis lachrymis
accusauit filii impietatem,
commemoratisque beneficiis, quibus per triginta annos et amicos et milites ad illam diem
prosecutus esset, hortatus est eos, ut regi
pollicentur se, quum
primum Constantinopolim peruenisset, deiecto Bazethe sedem ei auitam occupandam
permissuros.
rege inuito magno
numero coire licet), conatus est eorum studia ad se trahere. Sed quum percepisset illorum fidem Selyni obstrictam esse omissa tandem regni petitione de salute paranda coepit
cogitare. Itaque existimauit Selynem, cuius perfidiam nondum norat, Constantinopoli
expectandum, a quo fidem per se presens acciperet, ut sibi per illum liceret in sua satrapaea sine metu aetatem agere.
Selynes Constantinopolim deductus duces praetorianorum ad se uocat, promissa sibi
praestari deposcit. Illi quasi signo tuba dato confestim ingenti tumultu ad regiam accedentes regios
consilio dimoueri non posse, nec ad contrahendos prouinciarum praefectos spacium temporis sibi dari, accusata filii impietate praetorianorumque nefaria proditione, multo auro mulos onerari ac prae se agi Dymamque,
oppidum ad Hebrum amnem situm, deponi iubet. Mox et ipse uehiculo a spadonibus
regis casum miserantibus impositus eodem Achimathis causa inuitus gemensque proficiscitur. Maluerat enim Achimathe rege substituto sese ultro in quietem recipere, et quia
ille et aetate caeteris fratribus praeferendus erat, et specimen dederat moderati regis,
erat, et specimen dederat moderati regis,
uidebaturque uelle patriis uestigiis insistere.
Caeterum Selynes ueritus, ne pater rei indignitatem aegre ferens prouinciarum praefectos (nempe quos ipse ad praefecturas prouexisset) concitaret, bellumque sibi eodem
tempore a patre simul et Achimathe oriretur, opera Ionae, cuius supra meminimus ― et
erat illi idoneus fallendi locus, quia Bazethes ei maxime fidebat ― patrem iter Dymam
uersus facientem, ueneno clam dato, sustulit, aurumque Bizantio exportatum ad se referri extemplo iubet, eo laetior,
patebat. Quo facto sicut ipse per se nihil peccabat, ita ad uindicanda suorum peccata haud satis animi habebat. Et licet omnes ante se Othomanos reges ciuilitate ac pacis
artibus facile superarit, eorum tamen bellandi studium haud magnopere imitatus est.
Nam contentus gloria ac opibus a maioribus suis partis, magis tutandis quam proferendis
regni finibus incubuit. Regnauit treis et triginta annos, uixit duos et septuaginta.
Turcas
magis necessarium quam crudele ducitur eos tolli, qui regnum occupanti spem dubiam
ac sollicitam eodem successionis iure possent facere. Dimisso Corghute bellum cum
Achimate gesturus omnes Europaeos praefectos, qui Turcaico imperio parebant, in
Asiam contendere imperat. A quo consilio quum Mustaphas Iurisius, amicorum princeps
et rei militaris, utpote uetus dux, simulque animorum multitudinis peritus, dissentiret,
suaderetque expeditionem tantisper differendam, quoad illum Europeae prouinciae beneficiis cognoscerent, studiaque in se praefectorum excitaret,
dispar, satis proderet trepidatione conscientiam indicante. Et quum neque
minis, neque tormentorum aspectu ad sceleris confessionem cogi posset, indicis admonitu puer tonsor accitur, interrogatur unde ad Macedonem peruenisset. Ille nulla pauoris
signa prae se ferens fatetur se a quodam priuato quidem homine ad Mustapham
Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante
retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim
tormentorum aspectu ad sceleris confessionem cogi posset, indicis admonitu puer tonsor accitur, interrogatur unde ad Macedonem peruenisset. Ille nulla pauoris
signa prae se ferens fatetur se a quodam priuato quidem homine ad Mustapham
Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante
retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim parricidae uisum
fuerat a tonsore sceleris imprudente potius quam a conscio tantum facinus perpetrari.
quidem homine ad Mustapham
Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante
retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim parricidae uisum
fuerat a tonsore sceleris imprudente potius quam a conscio tantum facinus perpetrari.
Itaque reus ueneficii manifestus (regi enim, quo nihil indicio deesset, in cane
uenenum experiri placuerat) carnifici traditur, cuius ubi gula laqueo fracta est, liberi
etiam confestim
missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante
retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim parricidae uisum
fuerat a tonsore sceleris imprudente potius quam a conscio tantum facinus perpetrari.
Itaque reus ueneficii manifestus (regi enim, quo nihil indicio deesset, in cane
uenenum experiri placuerat) carnifici traditur, cuius ubi gula laqueo fracta est, liberi
etiam confestim necati sunt, bonaque omnia in fiscum relata.
hospitis, quem et ipse haud satis nosset. Interrogantibus suspectus factus
iniectis manibus comprehenditur, atque ad praefectum turmae perductus cogitur metu
tormentorum admoto Corghutem indicare. Sed quum Selynis milites in uicum, in
quo Corghuthes diuersabatur, a colono perducti illum non inuenissent (nam
regulus conspectis procul equitibus, ratus se proditum esse, montem uico proximum
petierat, seque in quodam specu abdiderat, ore ipsius specus uepribus obstructo) omnia
circa scrutati loca forte
se proditum esse, montem uico proximum
petierat, seque in quodam specu abdiderat, ore ipsius specus uepribus obstructo) omnia
circa scrutati loca forte animaduertunt ad os specus, in quo Corguthes latebat, congestas
uepres recens succisas. Suspicati, id quod erat, ibi quippiam nuper a uicanis abditum
esse, quod a conspectu suo dedita opera submotum esset, studio, ut fit, inquirendi amotis uepribus reperiunt regulum ueste obsoleta ex subcoactis confecta indutum humi, ut
Turcis mos est, contractis cruribus sedentem. Quem quum hortarentur, ut ad Selynem
impauidus accederet,
proximum
petierat, seque in quodam specu abdiderat, ore ipsius specus uepribus obstructo) omnia
circa scrutati loca forte animaduertunt ad os specus, in quo Corguthes latebat, congestas
uepres recens succisas. Suspicati, id quod erat, ibi quippiam nuper a uicanis abditum
esse, quod a conspectu suo dedita opera submotum esset, studio, ut fit, inquirendi amotis uepribus reperiunt regulum ueste obsoleta ex subcoactis confecta indutum humi, ut
Turcis mos est, contractis cruribus sedentem. Quem quum hortarentur, ut ad Selynem
impauidus accederet, beneque de fratre speraret,
Achimathes Cossicius regi Achimathi Othomano salutem.
Aduersarium tuum patriam sedem occupare iccirco Deus uidetur permisisse, quo et
ille grauiore lapsu, acerbiores pro flagitiis suis poenas lueret, et tu dignitatem tuam ac
patrium regnum, a quo modestia ac pietate in parentem decidisse uisus es, maiore gloria
mox recuperares. Itaque non posses a Deo nec honestiorem, nec tutiorem uiam ad repetendum patrium regnum optare, quam quae tibi nunc oblata est. Nam non solum humanitate tua ac iustitia, quae te dignum imperio facit, sed etiam
tuum patriam sedem occupare iccirco Deus uidetur permisisse, quo et
ille grauiore lapsu, acerbiores pro flagitiis suis poenas lueret, et tu dignitatem tuam ac
patrium regnum, a quo modestia ac pietate in parentem decidisse uisus es, maiore gloria
mox recuperares. Itaque non posses a Deo nec honestiorem, nec tutiorem uiam ad repetendum patrium regnum optare, quam quae tibi nunc oblata est. Nam non solum humanitate tua ac iustitia, quae te dignum imperio facit, sed etiam odio aduersarii, quod illum
de regno deicit, tibi parentis fortuna restituitur, cuius mite
bellua, fratris, amicorum ac
propinquorum caede efferata, ita occursu uisuque terribilis effecta est, ut omnes existiment Turcarum nihil interesse, utrum sub hoc rege uiuant, an pestilentia et quotidianis
funeribus absumantur. Scito igitur, si copias tuas Prusam admoueris, Selynem a suis relictum iri, teque omnes in patria sede, prout dignus es, eo fastigio collocaturos. Et quia nos
malumus uideri acie superati quam famam subire desertorum, quum conspexeris Selynis
exercitum ex aduerso in te ire, audacter praelium committes, terga nos consulto, perinde
ac profligati,
repentene capto, an ex
composito, parum comperii. Transfugae ab Selyne benigne excępti monent, iubeat suos
clamorem tollere, pugnamque confestim inire, affirmantes nihil roboris esse in
Achimathis exercitu, utpote qui speraret ipsum destitutum iri a suis. Quod ubi Achimathes
Othomanus conspexit, ratus, ut erat, se proditum, atque in insidias praecipitatum esse,
animo statim concidit, metuque consternatus ― et erat ad bellum gerendum minime
idoneus ― non tempus pugnae eligere potuit, non aciem instruere, non subsidiis firmare,
pauci ex eius exercitu pugnantes, caeterum in fuga ad quinque millia interfecti.
Achimathes animaduertens res perditas esse, ne fugiens agnosci posset, uestem suam
cum gregarii militis ueste permutat; quam dum induit, a Cialapia Ducagino, hostilis
turmae praefecto, agnitus uiuus capitur. Animo per desidiam corrupto nulla uis inerat,
qua percussorem euitaret, seque, ut regem decebat, ad uoluntariam firmaret mortem, ne
ex alieno arbitrio, quod apud ethnicos turpissimum est, spiritus eius unquam
decebat, ad uoluntariam firmaret mortem, ne
ex alieno arbitrio, quod apud ethnicos turpissimum est, spiritus eius unquam pependisse
diceretur. Nisi forte flagitiosum putauit, quod et Christiani existimant, legibusque recte
prohibitum est, sibi ipsi manum inferre. Itaque eo adductus, ubi a Selyne e proximo
conspici atque agnosci posset, rogauit, ut liceret ei fratrem adire. Quod ubi Selyni
nuntiatum est, Non esse , inquit, opus colloquio attribuatur illi digna regis filio satrapaea .
Id enim signum illius necandi conuenerat. Quibus negocium
agnosci posset, rogauit, ut liceret ei fratrem adire. Quod ubi Selyni
nuntiatum est, Non esse , inquit, opus colloquio attribuatur illi digna regis filio satrapaea .
Id enim signum illius necandi conuenerat. Quibus negocium interficiendi eum datum
erat, paulum a conspectu fraterno abductum neruo ex arcu proximi militis dempto colloque iniecto strangularunt. Corpus exanime Turcaico ritu curatum Prusae sepultum est.
Ita Achimathes Othomanus periit, quem pater non solum dignum imperio
iudicauerat, sed etiam omnibus liberis praelatum regem
nullam prorsus faciens mentionem, quasi magis
opibus quam sacerdotum sanctimonia res Christiana staret, nec satis constaret sacerdotum nomen, quum ob multa alia scelera, tum maxime ob inexplebilem auaritiam
adeo inuisum esse, praesertim apud Boemos, quos a nostris
asserentes, siue quis Christianorum Romam rei
suae expediendae causa petierit, exhaustum pecuniis domum inde reuerti ― pontifex
enim Romanus etiam minimi sacerdotii tam collationem quam confirmationem studio
pecuniae congerendae sibi uendicauit ― siue legatus a Sede Apostolica in aliquam
regionem missus fuerit, onustum auro per omne nefas quaesito Romam regredi.
Fatetur praeterea uanus homo, ut furorem suum, quo tantum Christiani sanguinis in
Rauennati agro effusum est, excusaret, se nulla alia causa Gallis hostem fuisse, quam ut
rebus
ex Vrsina gente uirum, et Andraeam
Grittium, ciuem quidem Venetum ac mercatorem, atque ob id belli artium rudem, sed
animi magnitudine cuilibet summae fortunae uiro parem, sine precio dimissos restituit.
Horum alter, ut supra demonstratum est, in receptione Brixiae quum ad Venetos defecit,
a Gallis captus fuerat; alter in praelio ad Abduam cum hoc ipso rege infeliciter commisso, quippe quo Venetorum opes fractae sunt, in hostium uenerat potestatem.
quo Venetorum opes fractae sunt, in hostium uenerat potestatem.
deiecit, capiendo hostili equo intentus. Sed dum iacentem spoliat, equus Turcae fugam Taurunum uersus arripit. Qui quidem ab Hungaris captus ad
praefectum adductus est. Ibi quum Scytha uictor equum hostis ab se interfecti sibi restitui, ut par erat, contenderet, tandem accęptis a praefecto trecentis aureis nummis equum
praefectum habere permisit. Scytha, ratus sibi apud regem Vuladislauum hanc pugnam
honori simul et emolumento futuram, petit a praefecto Taurunensis praesidii literas ad
regem commeatusque abeundi. Qui ubi cum praefecti literis ad regem peruenit rexque
rem,
adductus est. Ibi quum Scytha uictor equum hostis ab se interfecti sibi restitui, ut par erat, contenderet, tandem accęptis a praefecto trecentis aureis nummis equum
praefectum habere permisit. Scytha, ratus sibi apud regem Vuladislauum hanc pugnam
honori simul et emolumento futuram, petit a praefecto Taurunensis praesidii literas ad
regem commeatusque abeundi. Qui ubi cum praefecti literis ad regem peruenit rexque
rem, uti gesta erat, cognouit, quo uiri uirtutem praemio aliquo affecisse uideretur, iussit
illi pagum unum quadraginta circiter colonis inhabitatum, itemque uineis ac
obeundum magis idoneus existimetur,
quod quidem argumento est Romae integritati ac doctrinae nullum fere locum esse. Et
quo Thomas cardinalis pecuniam, quam Romae absumpserat, in Hungaria resarciret nempe dum Romanum pontificatum ambit, atque a splendore ac magnificentia
commendari curat, sine ingenti sumptu ibi agere nequiuerat ― impetrata a pontifice
Romano Leone Decimo legatione apostolica, re nunquam non quaestuaria et lucrosa,
regressus in Pannoniam coepit Hungaros hortari pollicendo peccatorum purgationem
esse. Et
quo Thomas cardinalis pecuniam, quam Romae absumpserat, in Hungaria resarciret nempe dum Romanum pontificatum ambit, atque a splendore ac magnificentia
commendari curat, sine ingenti sumptu ibi agere nequiuerat ― impetrata a pontifice
Romano Leone Decimo legatione apostolica, re nunquam non quaestuaria et lucrosa,
regressus in Pannoniam coepit Hungaros hortari pollicendo peccatorum purgationem ad
expeditionem in Turcas suscipiendam, credens nec Hungaris id ingratum fore, et nullum
inde tumultum aut
Vos quod nomen imperii assertori uestro imposueritis, eo ad uos tuendos atque aduersarios oppugnandos utar.
assertori uestro imposueritis, eo ad uos tuendos atque aduersarios oppugnandos utar.
aemulatio eorum animos disiunxerat), quam ne gloriae occasionem praetermitteret ― nam in publicam utilitatem uel aduersario opem ferre amplum sibi fore existimabat ― coactis quum suis, tum
prouinciae suae uiribus, magnis itineribus Thibiscum contendit. Et quum haud procul a
castris agrestium esset, turmam equitum, quidnam Scythes cum suis rusticis moliretur,
exploratum praemisit.
Rustici conspecta turma equitum rati, ut erat, Sepusiensem cum magna manu
aduentare, extemplo turbantur, atque ad ducem suum trepidi conueniunt. Ille aduentu
hostium nihil
Nicolaum Tornaeum. Ex quibus Caicium praesulem palo in uiscera eius adacto trucidarant, quamquam ferunt hunc antistitem ob libidines et stupra
foeminis per uim illata meritas dedisse poenas.
et Hungariae
regem nata; Vladislauus cum fratre Sigismundo, Poloniae rege, Viennam ad
Maximilianum imperatorem ascendens, affinitate cum Austriacis iungitur; Budam regressus paucos post menses diem obit.
cui quidem expeditioni rex ipse nullam afferret moram, si tanto
bello capescendo tempus idoneum foret,
omnesque pariter non sine cęde in fugam coniecti.
Eodem quoque astu ac fortuna coniuratio Antonii cognomento Longi in agro
Colociensi disiecta est, de quo quidem, quum uiuus captus esset, supplicium Budae in
regia ciuitate sumptum est. Hoc nobilitatis successu coeteri coniurati a perniciosis consiliis deterriti ultro dissipantur, e queis Martinus quidam et Laurentius, uterque religione
sacri, quum et ipsi colonos in nobilitatem concitassent ― nempe alter in Agriensi,
alter in Varadinensi agro opprimendae nobilitatis consilium coeperant
moratus est, dum et
Sigismundus, frater Vuladislaui, Polonorum rex, eo accederet ― nempe illum quoque huic
colloquio interesse placuerat ― et Maximilianum Vianam appropinquare allatum esset;
sane eam urbem colloquio destinarant. Vianae reges congressi adeo magnifice a
Maximiliano habiti sunt, ut in eorum lautitiam ad centum millia nummum aureorum paucis diebus absumpta sint: nemo enim regum aetate sua Maximilianum pecuniae contemptu superauit. Eo colloquio quum multa inter se reges aegissent, quae in uulgus
parum
gerebat statuit Turcas, qui limitibus Hungaricis appositi erant, armis urgere, quandoquidem intima regni Turcaici cum suis copiis, quae paruae admodum erant, penetrare haudquaquam
tutum uidebatur. Nempe Selynes Europaeas regiones non adeo uacuas exercitu reliquerat, quin essent, qui a circuniectis hostibus fines Turcaicos tutari possent. Arx est in
tumulo satis decliui, ab Illyricis regibus, antequam Turcae in Europam transgressi essent,
extructa, incolae Chaualam uocant, inter Samandriam et Taurunum posita, paulo minus
a Tauruno quam Samandria distans,
exercitu reliquerat, quin essent, qui a circuniectis hostibus fines Turcaicos tutari possent. Arx est in
tumulo satis decliui, ab Illyricis regibus, antequam Turcae in Europam transgressi essent,
extructa, incolae Chaualam uocant, inter Samandriam et Taurunum posita, paulo minus
a Tauruno quam Samandria distans, praeterfluenti Istro (inde enim Danubius in Istri
nomen abit) imminet; situ simul et operibus ac praesidio Turcarum locus satis munitus
est. Inde Turcae perinde ac e specula, quidquid Tauruni ab Hungaris incipitur, speculantur, suisque Samandriae
Samandriano, indicarent quanto ipsi in periculo essent, orarentque, ne Chaualam
sua cunctatione hostibus proderet, simul ne pateretur Turcaico nomini per absentiam
Selynis tantam ignominiam inferri, admonerentque illum supplicii, quod eum arce amissa a Seline maneret. Balis simul periculo eorum, qui Chaualae obsidebantur solicitus,
simul sciens se Selynis iram non euitaturum, si locus expugnaretur, omnibus Turcis,
pariter et Christianis suae ditionis, qui euocari subito potuerunt, coactis, se sequi ad soluendam Chaualae
faces, quarum uim ingentem
collectam secum attulerat, distribuit, quibus accensis ad muros Chaualae omnes, qui
faces portabant, succedere iubet, Hungaris relucentis flammae conspectu attonitis. Igitur
Turcae rati, ut erat, hostes metu quietos esse, quosdam e suis Chaualam, et ita his a duce
imperatum erat, intromittunt, reliqui partem hostium, qui secreti a coetero exercitu ad
tormenta aenea, quibus arx Chaualae deiciebatur, excubabant, adoriuntur, quosdam ex
his repugnantes interficiunt, alios uiuos capiunt, plures in fugam conuertunt. Qui
refugientes ad suos
quibus accensis ad muros Chaualae omnes, qui
faces portabant, succedere iubet, Hungaris relucentis flammae conspectu attonitis. Igitur
Turcae rati, ut erat, hostes metu quietos esse, quosdam e suis Chaualam, et ita his a duce
imperatum erat, intromittunt, reliqui partem hostium, qui secreti a coetero exercitu ad
tormenta aenea, quibus arx Chaualae deiciebatur, excubabant, adoriuntur, quosdam ex
his repugnantes interficiunt, alios uiuos capiunt, plures in fugam conuertunt. Qui
refugientes ad suos Turcarum manus euaserant, tanto terrore Hungarorum castra complerunt, ut uix
qui septingentos ab hinc
annos ex ultimis Scythiae Asiaticae oris profecti in Maiore Armenia sedes posuissent,
totamque Minorem Asiam imperio obtinuissent, aegre ferebat Othomani stirpem Asiae
dominari, quandoquidem Othomanus ex pastore satelles proximi regis Asiae fuerit, a
quo ipse Ismahel originem duceret. Selynes uero existimans se satis nobilem esse, utpote
decimum ab Othomano regem, imperio autem ita auctum, ut omnibus aetatis suae regibus praestaret, aequum censebat Ismahelem quoque sibi cedere debere, et secundum,
non parem sibi uelle haberi, nec aut
et captiuis mulieribus nascuntur. Nemo enim ex
finitimis regibus cum Othomanis, nouis hominibus, sanguinem ac genus miscere dignatur. Itaque nisi uelit Selynes Armeniae campos cadaueribus Turcaicis oppleri, excederet aliena terra, ac sese legitimo domini sui imperio, a quo Othomanus aeque ac fugitiuus seruus nefarie defecit, subiceret.
Hec ubi dixit nuntiumque ad Turcam remisit, retulit ad amicos, an tempus pugnae
iam committendae his uideretur. Omnes censuere extemplo pugnandum esse, impetu
quodam magis quam consilio: nam exploratum habebant
moram amplius non passuros,
detrectando certamen ab se alienaret, simul insita superbia, ne fame magis quam armis,
si uincere contigisset, hostis uictus esse uideretur, Turcaicis castris sua tandem conferens
castra octauo Sextilium Calendarum sub solis occasum haud procul a Selyne consedit.
Postridieque eius diei, quum iam pransissent sui, signum pugnae proposuit, prius
huiuscemodi apud suos habita oratione:
Non me
atque omni nobilitate extincta imperio suo adiunxisse. Vnde hac
tempestate neque Thracia, neque Illyricum, neque Macedonia ullum Turcaico imperio
militem dare potest, quippe omnes hae regiones rarissimis pagis habitantur, solisque
seruitiis a solitudine uindicantur. Scitote igitur, milites, eos omnes, quibus Selynes arma
aduersus nos sumpta comisit, uilissima esse mancipia, atque ergastulis quam bello gerendo multo aptiora. Quare quum praelium inibitis, eos animos geretis, qui dominis in seruos esse debent, et eos seruos, qui ausi
loco secum habebat, ita mediam aciem
tutandam suscepit, ut magis in subsidiis quam in acie esset. Suae autem custodiae causa
more Othomanorum regum circum se habere consueuerat praeter sex millia peditum,
quos praetorianos uocant, ad decem millia equitum, qui sane nusquam a corpore regis,
dum in castris est, discedere solent. Turca igitur, conserto praelio ac uehementer per
mutuum odium accenso, quum uidisset utrumque sui exercitus cornu ualde premi,
Europaeos ingenti etiam cęde prope stratos (Asiaticis enim Sopheni, ueluti
stratos (Asiaticis enim Sopheni, ueluti cognatis,
quantum fieri poterat, parcebant), iamque Sophenos superiores ac successu rerum exultantes in subsidia Turcaica, ubi Selynes ipse curabat, impetum facere, iubet libratores ferreas pilas e maioribus tormentis in irruentem hostem torquere eumque a munitionibus
arcere. Qui, ut imperatum erat, igni tormentis admoto plures suorum quam hostium
foede trucidarunt ― ita enim Turcae cum hostibus permixti erant, ut sine utriusque
partis strage Sopheni ab hosticis munitionibus repelli nequiuerint. Qui
circiter
mille et quingentos desideratos esse, inter quos dux insignis Aiax Deuius, dum hortatur
suos castra hostium inuadere, sub ipsis Turcarum munitionibus peremptus est, pilula
plumbea e minore tormento in frontem adacta, cuius casu maior prope pars
Sophenorum turbata a castrorum oppugnatione auersa est. Cernere erat in campis, ubi
depugnatum est, spectaculum adeo foedum ac horribile, ut Sophenis pariter et Turcis
terror quidam pigritiaque posthac inter se manus conserendi incuteretur. Iacebant tot
millia hominum caesa, e queis partim
pariter et Turcis
terror quidam pigritiaque posthac inter se manus conserendi incuteretur. Iacebant tot
millia hominum caesa, e queis partim gladiis sagittisque, ac lanceis uulnera acceperant,
partim tormentis lacerati conspiciebantur: his crura, illis humeri et manus, aliis capita a
corpore diuulsa erant, quibusdam per pectus et costas pila lapidea traiecta effusis ac
disiectis uisceribus totum corporis positum ac figuram confuderat. Nec minus foeda
equorum caeterorumque iumentorum strages cernebatur.
Caeterum, quamquam Selynes dimidiam fere
ostenderet se uictorem esse hostemque in
fugam coniectum, petit Taurim urbem ad Araxem sitam, sedem nunc regni Armeniae,
nec multum ab eo loco, in quo pugna commissa fuerat, distantem. Vrbem hanc puto
Artaxata antiquis uocitatam, atque Domitio Nerone Romanis imperante a Corbulone
deletam, deinde post longa tempora a Machomethanis regibus ita instauratam, ut in
amplissimam creuerit ciuitatem. Sane illam magnitudine ac incolarum frequentia
Hadrianopoli conferunt. Vbi quum triduum moratus esset, subiit eius animum suspitio,
ne scilicet Ismahel
coniectum, petit Taurim urbem ad Araxem sitam, sedem nunc regni Armeniae,
nec multum ab eo loco, in quo pugna commissa fuerat, distantem. Vrbem hanc puto
Artaxata antiquis uocitatam, atque Domitio Nerone Romanis imperante a Corbulone
deletam, deinde post longa tempora a Machomethanis regibus ita instauratam, ut in
amplissimam creuerit ciuitatem. Sane illam magnitudine ac incolarum frequentia
Hadrianopoli conferunt. Vbi quum triduum moratus esset, subiit eius animum suspitio,
ne scilicet Ismahel simulata fuga abesset, pugnaque repetita Turcas
mobili ingenio et seditiosum,
aliquando Selyni possent opponere, et eodem exemplo, quo Selynes parentem sede regia
deturbasset, ipsum fratris filius de regno eiceret. Is autem adolescens patre a Selyne necato
confugerat ad Ismahelem, a quo benigne exceptus liberaliter magnoque cum honore
habebatur, data ei filia in matrimonium.
et seditiosum,
aliquando Selyni possent opponere, et eodem exemplo, quo Selynes parentem sede regia
deturbasset, ipsum fratris filius de regno eiceret. Is autem adolescens patre a Selyne necato
confugerat ad Ismahelem, a quo benigne exceptus liberaliter magnoque cum honore
habebatur, data ei filia in matrimonium.
uterque tamen pro uicto abierat, altero alterius fortunae
ignaro. Vnde satis apparet Selynem et consilio et animi magnitudine auum longe
superasse: nempe qui clade dissimulata hostem secundae pugnae fructum sentire
haudquaquam passus est, Tauri urbe, sede regia, statim a praelio occupata, indeque
magna fabrorum ui, ut demonstratum est, Constantinopolim abducta. Itaque regulus
admissi conscientia aduersus Turcarum uim armis se tueri parabat.
Selynes animaduertens Alaudolam unum ex omnibus Minoris Armeniae regulis
neque
animaduertens Alaudolam unum ex omnibus Minoris Armeniae regulis
neque legatos ad se mittere, neque ipsum ad se uenire, neque sibi fuga consulere, ratus,
ut erat, eum belli consilia animo uolutare, Sinonem spadonem cum parte exercitus ad
ipsum subigendum misit, ita ut et ipse haud procul a Sinone cum reliquo exercitu abesset, auxilio futurus, si res postulasset. Alaudola accępto hostium aduentu haud cunctatus
est his obuiam ire. Caeterum uix conserto praelio Alaudolani seu dolo, seu metu terga
uertunt. Regulus inter tumultum elapsus cum paucis in montes Ciliciae pene inaccessos
exercitu abesset, auxilio futurus, si res postulasset. Alaudola accępto hostium aduentu haud cunctatus
est his obuiam ire. Caeterum uix conserto praelio Alaudolani seu dolo, seu metu terga
uertunt. Regulus inter tumultum elapsus cum paucis in montes Ciliciae pene inaccessos
profugit, quamquam a suorum perfidia ac parricidio sese loco tutari nequiuit. Nam
nobilitas, quae sub Alaudolae imperio degebat, ubi sensit reguli morte aut deditione
Selynis iram mitigari ac expleri posse, magis periculi quam fidei memores, scelerato inter
se consilio inito Alaudolam adeunt,
Polonum regem, et Iuonem, qui
Asiaticis Sarmatis imperabat, Moscouios aetas nostra appellat, atrox praelium exortum
est. Moscouiorum autem in terra Asia ultro Tanaim amnem late patent opes. His eadem
sacra ac religio, quae et Graecis sunt, ritu magis quibusdamque institutis quam cultu in
Deum a caeteris Christianis, qui Romanae sedi parent, differunt. Itaque quia, ut alio loco
diximus, nihil magis humanos disiungit animos quam sacrorum ac religionis diuersitas,
Moschouii aequum censentes, ut sui ritus regiones, quae sub Polonorum imperio essent,
ipsis potius quam Polonis parerent,
differunt. Itaque quia, ut alio loco
diximus, nihil magis humanos disiungit animos quam sacrorum ac religionis diuersitas,
Moschouii aequum censentes, ut sui ritus regiones, quae sub Polonorum imperio essent,
ipsis potius quam Polonis parerent, conati sunt Rhoxanos, quos Rubros uocant, a
Polonorum imperio fraude primum ac clandestinis suasionibus auertere, sibique adiungere.
Mox ubi
Mox ubi
perculsum
Moschouium signa inferunt, atque haud parua cęde aedita hostem in fugam compellunt,
totoque campo, qui inter Panticapem et Borystenem interiacet, hostis exactus. Nec contenti fuga hostium Poloni, sed consternatione eorum abutendum rati ultra Borystenem
hostes insequuntur, ac prius quam a pauore sese colligerent iterato praelio eadem fortuna cum Moscouio confligunt. Itaque ex Moscouiis supra triginta millia hominum
cecidere, paucissimis admodum ex Polonica acie caesis.
Poloni direptis hostium castris cum magna quum rerum, tum hominum captorum
praeda ad
legatis Aegyptiis suppressa ira, cuius alioqui non erat potens, satis benigne, ioco
an serio incertum, respondisse se plane officiis suis effecturum, ne Cansauus Alaudolam
magnopere desyderet, neue illum poeniteat Selynem suis finibus conterminum habere.
Qua profecto simulatione si usus est, a magnanimi uiri officio procul dubio recessit, magisque callidi hominis fraudem, quam regiam simplicitatem secutus est. Est enim proprium regum non dolo aut insidiis niti, sed iusto bello suscepto uera illud uirtute et in communem gerere uoluptatem.
Res admonet, quemadmodum sacerdotali
magisque callidi hominis fraudem, quam regiam simplicitatem secutus est. Est enim proprium regum non dolo aut insidiis niti, sed iusto bello suscepto uera illud uirtute et in communem gerere uoluptatem.
Res admonet, quemadmodum sacerdotali fraude Syriae et Aegipti imperium a legitimis principibus ad seruos translatum fuerit, paucis attingere, eo magis, quo famam
deuictis Cercassis apud Turcas uulgatam haud omnino uanam esse demonstrarem,
Selynem Aegyptios ac Syros non tam armis subegisse quam sublato seruili dominatu in libertatem uindicasse. Mos
eorum, qui literis eruditi et imprimis legum consulti essent,
caliphem (ita summum antistitem appellant) constituere. Hic non modo sacra et quae ad
religionem pertinent curabat, sed etiam de publicis ac priuatis controuersiis cognoscebat,
maiestateque, imperio, ac potentia secundus a rege habebatur. Reges igitur Aegypti, quos
Machomethani
coalescerent, uires euerterentur,
resque summa calliditate coepta non sine repertoris perfidiae periculo uana euaderet.
Itaque Pontica gens, quae inter Moeotim et Phasim incolit (uulgo Cercassos uocant) ad
hanc militiam delecta. Inde greges seruorum abducebantur: partim liberi a parentibus
uenundati, qui sane nihil sceleris eo facinore se suscipere putabant, existimantes prolem
suam non in seruitutem adduci, uerum in imperium mitti, partim a Thataris,
Moeotis
accolis, empti, quos illi Ponticas regiones
et Phasim incolit (uulgo Cercassos uocant) ad
hanc militiam delecta. Inde greges seruorum abducebantur: partim liberi a parentibus
uenundati, qui sane nihil sceleris eo facinore se suscipere putabant, existimantes prolem
suam non in seruitutem adduci, uerum in imperium mitti, partim a Thataris,
Moeotis
accolis, empti, quos illi Ponticas regiones incursando captos cum Syris mercatoribus tum
ueste, tum pecunia permutabant. Hi serui ad caliphem perducti hominibus armorum et
equitandi peritis diuidebantur. Quos illi in
neque tutum
reddi queat? Itaque misso ad caliphem nuntio iubent illum sacra dumtaxat
capescere, uetito eo pro imperio quicquam de caetero agere. Extorto caliphi regno,
quum seruorum imperium ad ducentos fere annos durasset, tandem a Turcis hunc in
modum deletum est.
ab Heliopoli communitis castris
consedit. In conspectu prope erant exercitus, neuter tamen regum omnes copias in aciem
prodire sinebat, alter alterius conatus metu mutuo expectantes. Nempe Turcis ueniebat
in mentem Bazethe Selynis patre regnante, quum de finibus certatum esset, saepius se a
Cercassis profligatos fuisse; rursus Cercassus uerebatur hostium multitudinem, uim magnam tormentorum, genus teli equis pariter et sessoribus terribile et perniciosum, praesentiam Selynis, quo quidem, praeterquam quod ne uictus
quam quia reges illi humanum genus his fere beneficiis conciliarint atque
excoluerint: importunos imprimis tyrannos extinxere, aspera bella composuere, agros
militibus suis assignarunt, oppida condiderunt. At nos, uiri Turcae, ex benefactis coelestes
non cupimus honores ― sit procul a nostra modestia tam impia cupido. Non eximimus nos
hominibus, nec obliti sumus humanae infirmitatis. Satis scio, quicquid agimus, diuino id
esse subiectum arbitrio:
eodem cultu Deum omnium rerum auctorem una uobiscum
colimus.
omnium rerum auctorem una uobiscum
colimus. Eum solum diuinis honoribus uenerandum censemus, immo, si quid prospere
hac in expeditione, ut speramus, contigerit, quandoquidem iustissimum bellum suscepimus, id totum Deo acceptum referemus. Nec ullum seorsum a uobis praemium mihi
dari postulo: et gloria, licet ea propria sit regum, et utilitas uictoriae inter nos futura est
communis. Caeterum si unquam ulli homines egregiis facinoribus perpetuam famam merito consequuti sunt, ego una uobiscum (quippe sine uestra uirtute nihil praeclari geri
relinquit; in desertis locis latibulum
quaerit.
omnes perculsi erant, quin quidam eorum interdum continerent se ab effusa fuga
atque in hostem uersi non modo repugnarent inconsultius inuectis, sed etiam pauci
pluribus resisterent. Qui ubi eo fuga acti sunt, quo tormentorum tela adigi non poterant,
haud contemnendo agmine collectis a pauore animis constiterunt, quasi in pugnam reddituri. Sed quia Consauus in fuga mortem oppetierat, uoluntariam an fortuitam incertum ― utrunque enim traditur ― omisso pugnae consilio Gazam se conferunt, amissis circiter duobus millibus equitum. Satis
imperarent uerbis, ut ocyus quadraginta longas naueis, partim triremes, partim dyerotas,
deduceret, atque remigibus ac militibus instructas ad Pelusiacum ostium mitteret, ut inde
Nilo flumine eo subirent, ubi Turcaica castra collocata esse cognouissent, atque ita, si
fieri posset, eodem tempore a terra simul et amne terror Cercassis incuteretur. Non enim
Selynem
simul et amne terror Cercassis incuteretur. Non enim
Selynem
capessunt, ut sibi minime parcentes hostibus haud incruentam uictoriam reliquerint. Iamberdinus et ipse saucius,
postea quam uidit fortunam hostium esse,
in interiorem solitudinem cum paucis
refugit, atque ubi procul a conspectu Turcarum fuga euectus est, dedit operam, ut sciret,
quis in locum demortui Cansaui solidanus esset designatus. Simul atque cognouit imperium
ad quendam Thomam delatum, adeo ira exarsit, siue odio in nouum regem, siue
dolore
eius imperii efficeretur, pro quo
toties cum uitae periculo decertarat. Itaque tuto accessu impetrato ad Selynem transfugit.
Qua quidem proditione declaratum est inuidiae morbo et mentis praua coecitate fieri, ut
plaerique mortalium malint non sine patriae dedecore, atque etiam excidio, ablatum a
suo ciue imperium ad externum, cui sane minus inuidetur, deferre.
Turca, adiuncto sibi et hosti adempto tam forti ac strenuo uiro, magna solicitudine
uidebatur liberatus: tantam inesse uim in uno homine censebat.
Itaque magna spe
amnem
castra locat, stationibus equitum undique obiectis, ne aliqua hostis ex improuiso accederet, Turcasque in aliena et ignota terra turbaret. Nondum enim Cercassorum res, licet
accisae essent, contemnendae uidebantur. Inde transmisso Horione castra in agro
Babylopolitano haud procul a Cercassorum regia posuit, quandoquidem classis quoque
e Constantinopoli profecta, Pelusiaco ostio appulsa Nilumque inuecta nuntiabatur. Hanc
autem urbem quidam exules a Mesopotamia profugi, partim Babylonii, partim
Carrenses, latere Arabiae, ex aduerso Memphiticae urbis olim
licet
accisae essent, contemnendae uidebantur. Inde transmisso Horione castra in agro
Babylopolitano haud procul a Cercassorum regia posuit, quandoquidem classis quoque
e Constantinopoli profecta, Pelusiaco ostio appulsa Nilumque inuecta nuntiabatur. Hanc
autem urbem quidam exules a Mesopotamia profugi, partim Babylonii, partim
Carrenses, latere Arabiae, ex aduerso Memphiticae urbis olim dirutae, paulo supra
deltam, in sinistra Nili ripa sursum uersus nauigando, condidere, permissuque
Aegyptiorum regum ibi sedes posuere amplexi ingens terrae spatium
urbis olim dirutae, paulo supra
deltam, in sinistra Nili ripa sursum uersus nauigando, condidere, permissuque
Aegyptiorum regum ibi sedes posuere amplexi ingens terrae spatium muris, urbemque
binominem appellarunt. Nempe altera eius pars, in qua arx sita est, Babylopolis a
Babyloniis, altera a Carrensibus Caërium nuncupata est. Quę quidem urbs seu coeli
salubritate, seu soli hubertate, seu in mutandis mercibus solertia adeo opibus ac multitudinis incremento coaluit, ut incolarum frequentia diuitiisque cum maximis regnis certet.
Et quamquam supra
paulo supra
deltam, in sinistra Nili ripa sursum uersus nauigando, condidere, permissuque
Aegyptiorum regum ibi sedes posuere amplexi ingens terrae spatium muris, urbemque
binominem appellarunt. Nempe altera eius pars, in qua arx sita est, Babylopolis a
Babyloniis, altera a Carrensibus Caërium nuncupata est. Quę quidem urbs seu coeli
salubritate, seu soli hubertate, seu in mutandis mercibus solertia adeo opibus ac multitudinis incremento coaluit, ut incolarum frequentia diuitiisque cum maximis regnis certet.
Et quamquam supra decies centena millia
ut fossas terra opertas et coecum uallum caueat,
docetque qua parte urbem
tuto inuaderet, quandoquidem ciuitates sine proditore et hoste domi inuento raro euertantur.
Turcae fraude Cercassorum cognita, circumducti a transfuga ad aliam portam,
qua nullae insidiae structae erant, moenia aggrediuntur. Quos ut successisse muris
Cercassi uiderunt, instructa intra portam acie cum magno tumultu erumpunt, tantamque
stragem hostium faciunt, ultima desperatione animos irritante, ut non modo Turcas
ad aliam portam,
qua nullae insidiae structae erant, moenia aggrediuntur. Quos ut successisse muris
Cercassi uiderunt, instructa intra portam acie cum magno tumultu erumpunt, tantamque
stragem hostium faciunt, ultima desperatione animos irritante, ut non modo Turcas submouerint a moenibus, sed etiam in castra trepidos redegerint. Selynes conuocatis ducibus
suis acerba eos increpuit oratione. Qui terror , inquit, hic inconsultus est, hostem toties
uictum atque intra moenia urbis compulsum formidatis, quae sola totius regni
Cercassorum reliqua est, quam
At Sinon tam atroci iniuria affectus ad regem Bazethem confugit
- licet enim Turcaico more seruo de soeuitia domini conqueri ― qua apud iudicem
probata, cogitur dominus seruum uendere et praecio accepto eum emptori in seruitutem
tradere. Sinon igitur a Bazethe benigne exceptus, artibusque studiorum liberalium excultus, breui ad praefecturam prouinciae prouectus est. Mortuo Bazethe non modo ei
eadem dignatio retenta, sed etiam aucta.
Postridie eius diei, quo Sinon ceciderat, Selynes ratus hesternum
egregie usos, quum eam inhumana libidine
ac crudelitate foedarint, qui rursus, si forte in Machomethanum hominem
inciderint, foeminis molliores et animo et corpore sese ostendunt.
regioni imperitantem peruenere, eum primo pro
maiestate ipsius ac uerecundia (ferunt enim illum longa cognatione stirpi Machomethis,
Turcaicae sectae auctoris annexum) molli oratione hortati sunt, ut Thomam sibi, magnam apud Selynem eo officio initurus gratiam, traderet. Mox ut uiderunt illum a proditione abhorrentem, iniecto belli metu coëgerunt tuta potius quam honesta sequi. Itaque
hospitali fide ac religione uiolata, nullaque suae dignitatis habita ratione, Thomam uinctum hostibus Abdias, summus Machomethanorum sacerdos, tradidit, imitatus
Alexandrum Sextum, pontificem
coëgerunt tuta potius quam honesta sequi. Itaque
hospitali fide ac religione uiolata, nullaque suae dignitatis habita ratione, Thomam uinctum hostibus Abdias, summus Machomethanorum sacerdos, tradidit, imitatus
Alexandrum Sextum, pontificem Romanum, qui ingenti ui nummum aureorum a
Bazethe, Selynis patre, accepta, ut supra demonstratum est, Gemium, Mehmethis filium,
ueneno sustulit. Pari tamen in scelere Machomethanus Christiano minus turpis extitit:
alter enim metu, alter auaritia ab honesto recessit, quamquam sunt, qui affirmant
Thomam fide
demonstratum est, Ionas uenenum Bazethi dederat.
Has scelestus homo poenas luit quum ob recens flagitium, tum ob paricidium admissum in Bazethem, regum Othomanorum sanctissimum, ac de hoc ipso Iona optime meritum, quippe qui illum a puero in regia sua eduxerat, liberalibusque disciplinis institutum numero praefectorum ac ducum suorum adscripserat. Vnde nemo minore hominum
misericordia, quamquam et inauditus, et egregiam nuper operam in oppugnatione
Caërensi Selyni nauauerat, interemptus est. Vix enim ullis meritis
plaerisque arbitrantibus terrae motum semper
fere aliquem futurum praenuntiare euentum, auertendae coelestis irę causa
non modo crebrae per faerias supplicationes habitae sunt, sed etiam templum
Christo ad patrem abeunti a senatu Ragusano uotum, eo quod eo ipso die, quo
Christus quondam nube circumfusus in coelum sublatus est, tremor ille terrae
exortus fuerat. Itaque templi publico sumptu extruendi
triumuiris a senatorio ordine
ad patrem abeunti a senatu Ragusano uotum, eo quod eo ipso die, quo
Christus quondam nube circumfusus in coelum sublatus est, tremor ille terrae
exortus fuerat. Itaque templi publico sumptu extruendi
triumuiris a senatorio ordine creatis negocium demandatum, Danieli Rhestio,
Demiano Minutio, Petro Seorgio, qui quidem e sua, simul et ciuitatis
dignitate absoluendum curarunt. Interim dum templum erigitur, terra moueri
desiit, Selynisque
tum imperitia extinctus est.
et solam fere gloriam in maximo imperio
sitam esse putaret, et ob id studiosior erat magnae famae quam bonae. Nam dum regni
fines proferre, prolatosque stabilire cupit, neque fidem frangere, neque inhumana uti
crudelitate dubitauit. Sed nec publicum odium expauit, maluitque metui a suis quam diligi. Praeter saeuitiam ac immensam dominandi cupiditatem ne alieno quidem abstinuit, propterea quod auaritiae stimulis agitatus quosdam ex ditibus purpuratis, ut eorum
bona inuaderet, interfecit, obiciens eis rapacitatem, quasi ingentes opes inique
hominem. Praeter morem Othomanorum regum neminem ad se
adeuntem procumbere, aut genibus positis se uenerare passus est. Cibi et uini parcus fuit,
somni etiam minimi, laboris, frigoris, caloris, inediae patientissimus,
ueste habituque
uix a priuato discrepans, literarum, quibus Turcae utuntur, satis eruditus. Quum opus
esset, uerba in concione facere non deerat ei dicendi facultas. Nihil libentius audiebat
quam anagnostem gesta illustrium uirorum, praesertim Magni Alexandri legentem.
Interdum uersus etiam sua
sine aliena opera, labore et sanguine parari nequit.
Lodouici Tuberonis abbatis Dalmatae
Commentariorum de temporibus suis
liber undecimus
Lodouici Tuberonis abbatis Dalmatae
Commentariorum de temporibus suis
liber undecimus
liber undecimus
deficit; ab exercitu contra illum misso interficitur; Damascus Alaudolae iunioris fidei
committitur; Verbosanienses Turcae Iahiciam tentantes a Chegleuuo Dalmata funduntur.
templi sepulchrum sibi in eodem templo constituit ac fato
functus eo infertur, in aedibus uero templo appositis diuersoria simul et cibaria egenis
perpetuo, ut dictum est, peregreque aduenientibus per triduum benigne exhibentur.
Haec ubi decreuit, edixit, ut si cui essent bona a parentis sui procuratoribus inique
erepta, etiamsi sint fisco illata, causa cognita restituerentur. Atque ita omnibus fere,
quibus per iniuriam quicquam ablatum erat, magna omnium admiratione redditum.
Nefas enim Turcae putant in fiscum uel iniuste illata inde unquam perinde ac
Igitur eo confestim exercitus cum duce Perchato Dalmata, qui
Iamberdini conatus comprimeret, missus. Itaque in agro Damasceno pugna commissa,
qui defecerant profligati, Iamberdinus ipse, ut ex Salomonis literis ad quosdam amicos
scriptis cognitum est, interfectus, Damascus a Turcis recoepta, Alaudolaeque
iunioris fidei, cuius praeclarum facinus in hoc ipso praelio aduersus Iamberdinum extitit, commissa. Hic est autem Alaudola ille, qui coniuratione facta cum quibusdam
Minoris Armeniae nobilibus seniorem Alaudolam,
atque ad Ismahelem Armeniae regem perfugisse.
Per idem tempus trecenti circiter equites Turcae, qui Verbosaniam, oppidum
mediterraneae Dalmatiae, incolebant, factis militaribus admodum insignes (
subscripsisset, rem acceptissimam sibique maximo praemio fore. Nec
desperabant fraudi locum inuenturos, et quia custodias Hungarorum morte Selynis
remissiores esse putabant, et quia Salomon miserat oratorem ad Lodouicum Casimirum,
regem Hungarorum, pacem petitum et ob id hostilia a Turcis haud uidebantur Hungaris
timenda. Itaque quum tecti montibus ac syluis in proximam urbi uallem paucis ante solis
occasum horis peruenissent, eo loci sese condiderunt, a quarta statim uigilia scalis admotis urbem aggressuri. Erat Iahiciani praesidii praefectus Petrus Chegleuus Dalmata,
esse putabant, et quia Salomon miserat oratorem ad Lodouicum Casimirum,
regem Hungarorum, pacem petitum et ob id hostilia a Turcis haud uidebantur Hungaris
timenda. Itaque quum tecti montibus ac syluis in proximam urbi uallem paucis ante solis
occasum horis peruenissent, eo loci sese condiderunt, a quarta statim uigilia scalis admotis urbem aggressuri. Erat Iahiciani praesidii praefectus Petrus Chegleuus Dalmata, acerrimus iuuenis, nec Turcaicis opportunus insidiis, quippe qui cum Turcis bellare a tenera
fere aetate didicerat. Itaque quum Turcae Iahicianos speculatores, quos Chegleuus per
in proximam urbi uallem paucis ante solis
occasum horis peruenissent, eo loci sese condiderunt, a quarta statim uigilia scalis admotis urbem aggressuri. Erat Iahiciani praesidii praefectus Petrus Chegleuus Dalmata, acerrimus iuuenis, nec Turcaicis opportunus insidiis, quippe qui cum Turcis bellare a tenera
fere aetate didicerat. Itaque quum Turcae Iahicianos speculatores, quos Chegleuus per
loca urbi uicina exploratum identidem mittebat, ne quid improuisae fraudis a Turcis
strueretur, haudquaquam fefellissent, indicatumque praefecto esset, ubi Turcae in insidiis laterent,
Petrus Chegleuus Dalmata, acerrimus iuuenis, nec Turcaicis opportunus insidiis, quippe qui cum Turcis bellare a tenera
fere aetate didicerat. Itaque quum Turcae Iahicianos speculatores, quos Chegleuus per
loca urbi uicina exploratum identidem mittebat, ne quid improuisae fraudis a Turcis
strueretur, haudquaquam fefellissent, indicatumque praefecto esset, ubi Turcae in insidiis laterent, conuocatis militibus suis (praeerat autem ducentis circiter equitibus) iubet eos
leui cibo uires corporis reficere, deinde equos sternere, paratosque in expeditionem esse.
Primis igitur
militibus suis (praeerat autem ducentis circiter equitibus) iubet eos
leui cibo uires corporis reficere, deinde equos sternere, paratosque in expeditionem esse.
Primis igitur tenebris centum equites silenti agmine ex oppido emittit, docetque, ut circuita ualle in qua Turcae abditi erant, occulti a tergo illis considerent, et ubi signum consurgendi accepissent, hostes, sublato quanto maximo clamore possent, inuaderent. Ipse
paulo ante lucem iubet puellas et coeteras iuniores mulieres choreas extra urbem ducere,
atque in conspectu Turcarum audacter pergere, affirmans se in tempore auxilio
uirginum sese conuertunt. Qua re animaduersa Kegleuus cum reliquis equitibus ex oppido
prouolat, mulieribusque receptis ac post equites ita locatis, ut per sese tuto urbem
repetere possent, in Turcas impetum facit, dato signo illis, qui trans montem conditi
erant, ut a tergo hostes adorirentur. Itaque Turcae ad unum omnes, uix nuntio cladis
relicto, caesi, aut capti.
repetere possent, in Turcas impetum facit, dato signo illis, qui trans montem conditi
erant, ut a tergo hostes adorirentur. Itaque Turcae ad unum omnes, uix nuntio cladis
relicto, caesi, aut capti.
cupit; quam contemnentibus bellum minatur; deplorandus
illius temporis Hungariae status; luxuria, inertia, discordia, aerarii inopia, et regis contemptus; Turca mendaci rumore suos ad hoc bellum exasperat.
quibusdam falsis Christianis certiores facti magnam uim pecoris
haud procul Istri ripis uagari, citraque dimicationem excipi atque abduci posse. Turcae
igitur delecti omnes traiecto Danubio, dum praedam persequuntur, in praesidium
Taurunense incidunt, quod sane ad ipsum defendendum pecus a praefecto Tauruni ultra
Istrum inscientibus Turcis missum erat. Nempe praedatores amnem transmittentes a
Taurunensibus conspecti fuerant. Itaque ingenti caede ad naues compulsi documentum
dederunt se latrones magis esse quam bellatores, nec tam uirtute quam fraude et furto
niti.
excipi atque abduci posse. Turcae
igitur delecti omnes traiecto Danubio, dum praedam persequuntur, in praesidium
Taurunense incidunt, quod sane ad ipsum defendendum pecus a praefecto Tauruni ultra
Istrum inscientibus Turcis missum erat. Nempe praedatores amnem transmittentes a
Taurunensibus conspecti fuerant. Itaque ingenti caede ad naues compulsi documentum
dederunt se latrones magis esse quam bellatores, nec tam uirtute quam fraude et furto
niti.
Mos est Turcarum regum, simul ac regnum iniere, contractis in unum imperii
uiribus, nouam aliquam
et hostibus accolis, ne quis ab his motus oriretur, metum inicerent.
Itaque Salomon Othomanus, Turcarum rex, quem pater Selynes, quum animaduertisset
in luxum ac libidines admodum pronum, nec more gentis suae armorum et aequitandi
studio teneri, ignauissimum Othomanorum fore iudicarat, ne a maioribus suis degenerasse uideretur, initio regni armis sibi gloriam comparare statuit, ratus id incoeptum
non minus regno suo utile, quam sibi ipsi amplum et gloriosum fore.
Igitur quum in
Asiam exercitum traicere, Colchis, quos
Ad hoc satis
compertum habebat principes regni inter se dissidere, nec regi, praeter quam quod
summa aerarii inopia laboraret, ob aetatem quicquam auctoritatis inter suos esse.
Et auxerat regis contemptum casus et caedes duorum Hungariae nobilium uirorum
indigne a quodam Boëmo in rixa subito exorta interemptorum. Quorum caedem, quum
rex ulcisci deberet, ne Boëmos gentem bellica uirtute illustrem sibique deditissimam ab
se alienaret, inultam esse magna Hungarorum consternatione passus est, tametsi humanissima et tempori conuenienti
ulcisci deberet, ne Boëmos gentem bellica uirtute illustrem sibique deditissimam ab
se alienaret, inultam esse magna Hungarorum consternatione passus est, tametsi humanissima et tempori conuenienti
oratione caedis auctorem sibi condonari a principibus,
qui illi perduellionem iudicaturi erant,
contenderit. Atque iccirco sunt, qui credant
Hungaros a Turca, Hungaricae discordiae haud ignaro, legatione
conuenienti
oratione caedis auctorem sibi condonari a principibus,
qui illi perduellionem iudicaturi erant,
contenderit. Atque iccirco sunt, qui credant
Hungaros a Turca, Hungaricae discordiae haud ignaro, legatione
in speciem pacis
petendae missa, fraude actos, quo improuidos ac de bello nihil suspicantes adoriretur.
Igitur conuocatis amicis, quibuscum de maioribus rebus
gentium iure legato suo aures et nares praecidisse. Nec uanitas tanto regi apud
Turcas infamiae fuit, sed potius ― ita mores Machometanorum sese habent ― prudentiae assignata est. Caeterum quoniam animaduertebat animos quorundam amicorum
ac purpuratorum a bello Hungaris inferendo haud parum abhorrere, nec facile ad eam
expeditionem Hungarici nominis metu impelli, Pyrrhi Mustaphae suasu, qui et apud
ipsum prudentia sua in magno erat honore, et Christianos inexplicabili odio persequebatur, huiuscemodi oratione ad bellum suscipiendum eos
spiritu concoeptum, atque e uirgine natum, sed hominem tantum sapientissimum, Deoque accaeptissimum fuisse, et
demum iudicem mortalium omnium futurum existimamus, Christiani uero ita Deo genitum, ut nunquam incoeperit putant. Qui ait, qui se ipsum depresserit, is a Deo extolletur, qui uero per arrogantiam nimium sibi attribuerit, in ima deturbabitur. Maximum
autem rei incipiendae momentum est, ut quod acturus sis, Deo propitio agas. Porro quae
iuste incoeperis, ea secundum ius fasque euentura sunt. Nunquam enim Deus iustae
defuit uindictae.
quia Turcas neque uirtus neque
fortuna ad hanc diem destituit, dum semper eodem industriae tenore nouas prouincias ad
imperium adiungimus, in dies magis ac magis ingenti accessione augetur. Quascunque
enim terras armati adimus, eas confestim ditionis nostrae facimus. Orsi sunt a Mysia
imperium nostri progenitores, iam totam Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae
parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum,
Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam
diem consecutus est, domum de Hungaris reportaturi sumus, modo cunctatio nostra eorum socordiam ac negligentiam non stimulauerit, torporemque, quo iam
trigesimum annum marcescunt, excusserit.
torporemque, quo iam
trigesimum annum marcescunt, excusserit.
oppida in finibus Turcaicis sita, oppugnanda, affirmantes
sibi ex perfugis Moesis satis cognitum esse his oppidis omnia deesse, quibus uim hostilem
arcerent. Ea nempe erat id temporis Hungarorum, qui regis aetatem regebant, quum
publice, tum priuatim auaritia, ut praeterquam quod a regio questore praesidiis locorum
omnia maligne praeberentur, ipsi etiam praefecti haud paruam stipendii militum partem,
nullo regiae censurae ob regis aetatem respectu, interuerterent. Et sunt sane plaeraque
Hungarorum ingenia, ut non nisi metu in officio contineantur, atque eo
regem in suam adduxisset sententiam, magna ui auri ad Thatarum,
Polonorum accolam, missa, eum ad fines regni Polonici deuastandos perpulit,
Sigismundumque proprio bello domi occupatum Hungaris coniungi prohibuit, tametsi
Polonus Thataros comisso praelio ingenti caede a finibus suis submouerit. Nec satis
uisum Turcis ad distringendos Hungaros Polonum Thataricis armis in Polonia continere,
sed etiam terrore Hungarici nominis compulsi Mechmetem Alydem Michallium, ex regiis purpuratis ducem impigrum, cum quadraginta millibus equitum, quos Turcae a
a finibus suis submouerit. Nec satis
uisum Turcis ad distringendos Hungaros Polonum Thataricis armis in Polonia continere,
sed etiam terrore Hungarici nominis compulsi Mechmetem Alydem Michallium, ex regiis purpuratis ducem impigrum, cum quadraginta millibus equitum, quos Turcae a
praedandi studio
adiecisset, ripas Danubii diligenter custodiri, urbemque ea quoque
parte obsideri iussit. Interim lustrato exercitu in agro Hadrianopolitano, magnis itineribus per Thraciam Nessum in Dardanos, hinc in Moesiam contendit, inde ad Sauum
amnem, qua is Danubium influit Moesosque a Pannoniis dirimit, ingentibus cum copiis
Taurunum ac Sabactium oppida, ut dictum est, oppugnaturus pene cursim atque incredibili celeritate peruenit, praemisso ultra Sauum Balyde Iachino, eius partis Dalmatiae,
quam Bossinam uocant, praefecto, qui scilicet et ex tuto exploraret, an
magnas intercedere simultates, ex eo iam tempore, quo plebs in nobilitatem Georgio
Scytha duce, ut supra demonstratum est, coniurarat.
habens nouam ac inusitatam Turcae lenitatem,
plusque in eo, ne possit decipi, quam in fide Turcaica reponens, missa ad Turcam cum
donis legatione, se suaque omnia illi dedi simulauit, et quo simulatio occultior esset,
fugeque, quam meditabatur quamque iam praeparauerat, suspitionem a se auerteret, hoc
sibi caueri a Turca legatis iussit, ut scilicet illius permissu eos agros uicosque, ac oppida
teneret, quae ipsa ante Turcarum ad illam regionem aduentum possedisset, contentusque
esset Turca eodem uectigali, quod Hungarorum regi sui agri pendere consueuerant.
Salomon
lenitatem,
plusque in eo, ne possit decipi, quam in fide Turcaica reponens, missa ad Turcam cum
donis legatione, se suaque omnia illi dedi simulauit, et quo simulatio occultior esset,
fugeque, quam meditabatur quamque iam praeparauerat, suspitionem a se auerteret, hoc
sibi caueri a Turca legatis iussit, ut scilicet illius permissu eos agros uicosque, ac oppida
teneret, quae ipsa ante Turcarum ad illam regionem aduentum possedisset, contentusque
esset Turca eodem uectigali, quod Hungarorum regi sui agri pendere consueuerant.
Salomon hanc foeminae deditionem adeo
ut iure imperii Christianos reges in communem hostem possit
concitare. Porro nulli dubium est Turcam nihil magis timere quam Christianorum principum coitionem: ille enim probe nouit se non tam industria sua quam Christianorum
discordia imperium auxisse.
Quodsi senserit Turca Hungaros a pontifice Romano neglectos, a coeterisque
Christianis destitutos, multo maiorem audaciam alacritatemque, ac studium ad regnum
Hungariae oppugnandum assumet, euocatisque Asiaticis quoque copiis, totis imperii
uiribus ad bellum Hungaricum incumbet. Vnde Hungaris, non separantibus
in communem hostem possit
concitare. Porro nulli dubium est Turcam nihil magis timere quam Christianorum principum coitionem: ille enim probe nouit se non tam industria sua quam Christianorum
discordia imperium auxisse.
Quodsi senserit Turca Hungaros a pontifice Romano neglectos, a coeterisque
Christianis destitutos, multo maiorem audaciam alacritatemque, ac studium ad regnum
Hungariae oppugnandum assumet, euocatisque Asiaticis quoque copiis, totis imperii
uiribus ad bellum Hungaricum incumbet. Vnde Hungaris, non separantibus quidem consilia sua a coeteris
neglectos, a coeterisque
Christianis destitutos, multo maiorem audaciam alacritatemque, ac studium ad regnum
Hungariae oppugnandum assumet, euocatisque Asiaticis quoque copiis, totis imperii
uiribus ad bellum Hungaricum incumbet. Vnde Hungaris, non separantibus quidem consilia sua a coeteris Christianis, sed aduersis rebus et atroci negocio coactis, neccessario e
duobus alterutrum subeundum erit: aut enim aliquid de finibus suis hosti obuiam
non eundo deperdent, aut foedus conditionibus ab hoste latis inibunt. Quod si ― quam
pestem
Romam sit, in qua Vrbe templum Deo suo erigere Selynes, Salomonis pater, uouerat, per
te ipsum, aut adhibito aliquo regionum ac locorum prudente, considerato. Et quae dico,
ex ore senatus Hungarici regisque Lodouici missa existimato. Qui quidem neque numero,
neque robore ac uirtute militum a Turca superari posset, si primum ei auctoritas apud
suos esset, qua sane pueri neccessario carent, quia ea, ut probe nosti, ex multis rebus magnifice atque egregie gestis, et singulari prudentia, cuius puerilis aetas haudquaquam capax
est, comparatur, deinde stipendii copia suppeteret.
uindicare possunt. Quod autem pontificibus rem militarem attingere nefas
sit, diuus Gregorius, doctrina simul et uitae sanctimonia in paucis clarus, testatur, qui ad
Sabinianum Iadestinum antistitem, Italia bello Longobardorum ardente, scribens ita
inquit: Nisi Deum timerem atque a caede hominum abhorrerem, non paterer Italiam a
Longobardis uexari.
Haud oblitus modestiae atque officii mei, pontificiaeue maiestatis, cuius sane auctoritate apud me nihil antiquius est, sed dolore amissi Tauruni haec de Romano pontifice liberius forsan, quam par esset,
rem militarem attingere nefas
sit, diuus Gregorius, doctrina simul et uitae sanctimonia in paucis clarus, testatur, qui ad
Sabinianum Iadestinum antistitem, Italia bello Longobardorum ardente, scribens ita
inquit: Nisi Deum timerem atque a caede hominum abhorrerem, non paterer Italiam a
Longobardis uexari.
Haud oblitus modestiae atque officii mei, pontificiaeue maiestatis, cuius sane auctoritate apud me nihil antiquius est, sed dolore amissi Tauruni haec de Romano pontifice liberius forsan, quam par esset, dixi. Ego enim ita opinor rem
Tauruni haec de Romano pontifice liberius forsan, quam par esset, dixi. Ego enim ita opinor rem Christianam huius
urbis amissione multo grauiorem fecisse iacturam, quam quae olim facta est
Constantinopoli euersa, propterea quod harum altera urbs, antequam ab hoste caperetur, a Romana iam societate per summum scelus ultro defecerat, altera regi socio, et in
Romanam Ecclesiam optime animato, non sine Italiae periculo, Hungarorum maxime
negligentia et hostili fraude adempta est.
Lodouicus interim, misso cum parua manu ― iustus enim exercitus inopia
et hi
haud tenuis fortunae uiri, auaritia deprauati, ut sumptibus in expeditionem faciendis
parcerent, paucis in spetiem militibus ad regem missis, ne dicto non audientes uiderentur, et ob id proditionis notati aliquando poenas luerent, domi latitarunt. Itaque rex a
suis pene desertus, ne omnino Taurunum indefensum relinqueretur, obsessisque animus
perinde ac a rege destitutis concideret, repertis quibusdam Turcaicae linguae peritis, eos
Turcaica item ueste indutos iubet, si forte custodias hostium fallere possent, cum naui
onusta puluere accensibili per
faciendis
parcerent, paucis in spetiem militibus ad regem missis, ne dicto non audientes uiderentur, et ob id proditionis notati aliquando poenas luerent, domi latitarunt. Itaque rex a
suis pene desertus, ne omnino Taurunum indefensum relinqueretur, obsessisque animus
perinde ac a rege destitutis concideret, repertis quibusdam Turcaicae linguae peritis, eos
Turcaica item ueste indutos iubet, si forte custodias hostium fallere possent, cum naui
onusta puluere accensibili per Danubium nocte in urbem irrumpere. Quod consilium per
se quidem obsessis salutare futurum
urbes in ditionem suam facile cessuras,
si Hungaros commisso praelio profligasset, an uero omisso tam audaci et periculoso consilio Taurunum, licet loci natura et operibus, ut dictum est, munitissimum, obsidione
premeret, nec Hungaros, quos timeri a suis uidebat, per inuia plaeraque et difficilia transitu loca cedentes insequeretur. Tandem tutiora suadentibus accedens, ne hosti in sua et
ignota Turcis terra pugnandi et rei bene gerendae occasio daretur, caeteris rebus praetermissis oppugnationem Sabactii et Tauruni aggredi, amicis praesertim
et sacris arcendos
putant, quamquam utraque Ecclesia, modo absit uerborum pernitiosa contentio, idem de
Deo sentiat, ceremoniis tantum, non autem religione, altera ab altera differens. Quis
enim neget Graecam Ecclesiam, aeque ac Romanam, uiros Deo accaeptissimos et inter
diuos a sanctis patribus relatos tulisse, quorum quidem natales dies Romani nequaquam
celebrarent, si Graeci religione a Romanis dissentirent.
Deo sentiat, ceremoniis tantum, non autem religione, altera ab altera differens. Quis
enim neget Graecam Ecclesiam, aeque ac Romanam, uiros Deo accaeptissimos et inter
diuos a sanctis patribus relatos tulisse, quorum quidem natales dies Romani nequaquam
celebrarent, si Graeci religione a Romanis dissentirent.
patribus relatos tulisse, quorum quidem natales dies Romani nequaquam
celebrarent, si Graeci religione a Romanis dissentirent.
quidem natales dies Romani nequaquam
celebrarent, si Graeci religione a Romanis dissentirent.
enim uir satis mansueti
ingenii ― ingemuisse, et hostium congressum adeo exhorruisse, ut omnium sit opinio, si
tria millia Hungarorum armata in ulteriore ripa Saui sese tantumodo ostendissent,
haudquaquam eo exercitum traiecturum fuisse. Vrbem hanc, quadraginta circiter millia
passuum a Tauruno distantem, Mehmethes, Salomonis proauus, in Moesico Turcaici
imperii agro Syrmiensibus regionibus commodius incursandis ad ripam Saui construxerat. Septennio post Matthias Chugniades Coruinus credens ceruicibus Hungarorum
impositam magno suorum militum detrimento de
Hungarorum
exercitum in proximis esse regionibus, Sauum ponte confestim iunxit, copias in
Syrmiensem agrum transportaturus atque e regione Tauruni castris positis collocaturus,
quo pluribus e partibus oppugnationem intentando et maiorem oppidanis metum
incuteret, et Hungaros a ferendo ea parte obsessis auxilio deterreret. Caeterum eo ponte
ui tempestatis deiecto atque amnis rapiditate in Danubium ablato, alium pontem facere
paulo supra Taurunum oppidum instituit, quamquam ea res apud quosdam Turcarum in
religionem uersa est, qui metu, ut fit, interprete censebant nec
ita
fabre alligauit, ut si forte amnis himbribus intumescens ripas excessisset, pontem
nequaquam rescinderet, sed una cum subiectis nauibus citra noxam attoleret. Opere
effecto maiorem partem exercitus traduxit, atque agmine celeriter acto ad Sumonium,
qua ea urbs haud procul a Sauo in ripa Danubii sita Taurunum oppidum prospectat, castris positis consedit, dato negocio ducibus, quos cis Sauum reliquerat, uti Taurunum
pluribus ex partibus tormentis peterent.
Interea Balydi, quem diximus in Syrmium praemissum, progresso circiter quadraginta millia
non passuros Syrmium latissimis fluminibus ab
agro Turcaico seclusum perpetuis hostium stationibus premi.
perpetuis hostium stationibus premi.
deditionem, admonerentque ne pertinacia sua
perditum irent patriam, liberos, coniuges, trucidandosque sese praeberent; unde ipsorum magis quam Salomonis interesse capta an tradita eorum urbs foret; quibus enim
uiribus ipsi a rege suo destituti repugnaturi sint tantis hostium copiis; si igitur oppidum
et sese tradidissent, liberos eos in libera patria aetatem acturos; sin malint inde migrare,
incolumes cum rebus suis abituros. Haec ubi iureiurando a Turca confirmata
Sumonienses audiuere, confestim animi
an tradita eorum urbs foret; quibus enim
uiribus ipsi a rege suo destituti repugnaturi sint tantis hostium copiis; si igitur oppidum
et sese tradidissent, liberos eos in libera patria aetatem acturos; sin malint inde migrare,
incolumes cum rebus suis abituros. Haec ubi iureiurando a Turca confirmata
Sumonienses audiuere, confestim animi eorum labare coeperunt, moxque defendendae
urbis, utpote expugnatu facilis, consilio abiecto sese dediderunt. At Turca causatus eam
deditionem haud uoluntariam fuisse, sed potius necessitate factam, spreta iurisiurandi
religione
non indignum
uidetur et locus admonet memorabile facinus attingere. Hic quum uidisset ingenteis
hostium copias oppido circumfusas, nec ullo modo his resisti posse, atque iam metu
omnibus consternatis de deditione urbis cum Turca agi nihilque reliqui circumsesso a
tanta hostium multitudine praeter honestam mortem esse, auersatus eam deditionem,
quam sane aut mors carnificis arbitrio subeunda, aut ipsa morte miserior seruitus maneret
- non enim Turcam promissa praestaturum, ut euenit, arbitrabatur ― statuit mortem
oppetere, ne in
in seruitutem incidere, si caeteri Hungari
imitari in animum induxissent, Sauum amnem Turcae haudquaquam traiecturi fuissent.
Coeterum, quoniam Taurunum ab omnibus partibus, praeterquam ab ea, quam
Sauus praeterfluit, et loci natura et operibus a rege Matthia Coruino egregie emunitum
erat, omnes Turcarum in deiciendo muro conatus adeo uani euadebant, ut regem desperatio urbis expugnandae incesseret, iamque de soluenda obsidione ac discessu coeperat cogitare, quum duo transfugae Moesi, ex eo genere homines, quos nostri
impediendis emittente, eo quod nullum tale tormentum oppidani habebant, quo obuiam hosticis tormentis iretur. Nempe Ioannes, Sepusiensium princeps, Transyluanus praefectus, omnia ferme
maiora aenea tormenta ad Chaualam oppugnandam, ut supra demonstratum est,
Tauruno exportarat, atque a Turcis inde repulsus, dum inconsulte fugit, hostibus reliquerat, nec loco amissorum alia Hungarorum principum negligentia restituta erant.
At oppidani, qui omnes fere Moesi erant, non modo pro nudata moenibus patria
corpora sua non opponere, sed ne ligneas
tormentis emissis, quae ad eam portam ex arce facile adigi
poterant, petentes multos hostium interfecere. Itaque Turcae tribus aeneis muralibus tormentis eo aduectis, totidem locis arcem quatere coeperunt, quo praesidium necessario distinerent, ut quum a tribus partibus arx munitionibus prorutis oppugnari coepta
esset, Hungari suorum paucitate, tot simul locis haud quaquam possent non nudata aliqua statione occurrere, atque ita distracti sine mutuo inter se auxilio, ad omnia tuenda
obeundaque non sufficientes, hostium multitudine obruerentur.
paucitate, tot simul locis haud quaquam possent non nudata aliqua statione occurrere, atque ita distracti sine mutuo inter se auxilio, ad omnia tuenda
obeundaque non sufficientes, hostium multitudine obruerentur.
Nec satis putarunt Turcae arcem tribus ex partibus oppugnare, uerum a quadam
turri quoque, quam uulgo
ad omnia tuenda
obeundaque non sufficientes, hostium multitudine obruerentur.
Nec satis putarunt Turcae arcem tribus ex partibus oppugnare, uerum a quadam
turri quoque, quam uulgo
ita
urgere coeperunt, ut a propugnaculis fere submouerent. Nam quum oppidani ex urbe in
arcem confugissent, sacerdotes quoque Caesii, qui diuae Virginis ibi templum coenobiumque
templo appositum incoluerant, eodem sese contulerunt, illa turri, quae omnibus
fere sacris aedibus a Christianis adici solet, integra atque intacta repentina, ac praepropera fuga relicta. Cuius sane turris summitatem quum arcis altitudini prope aequalem
additis ligneis munitionibus Turcae fecissent, ac minoribus tormentis instruxissent, ne
consistere quidem muris, ut dictum
Hungari nullum ne in urbe
Blactius Moeso-Hungarus, et Ianus Botthius, egregii urbis et arcis propugnatores;
Turcae perfidi cuiusdam Galli consilio contra arcem cuniculis agere incipiunt; muri magnam partem sternunt; pavidi Moesi precibus et minis praefectum ad deditionem adigunt;
praesidium paciscitur, pacta tamen a Turcis violantur.
obsidionem mortem obierat. Itaque Blactius administratione omnium rerum sibi, ut dictum est, assumpta per quinquaginta fere dies tot
asperrimi belli malis circumuentus arcem egregie tutatus est, quum quadringenti tantummodo milites secum in praesidio essent. Nempe uigies hostem acerrime dimicantem a muris
repulit, non sine magna Turcarum pernicie. Nam ubi Turcae muros, qua hi deiecti erant,
sublato ingenti clamore, addito etiam ad maiorem terrorem incutiendum tympanorum
ac tubarum strepitu,
aggressi essent, Hungari nihil ea re territi sine ullo tumultu hostibus occurrentes praelium inibant. Alii pilulariis eos incessebant, alii uero ignem
scandulis, queis arcis aedificia tecta erant, iniectum restinguebant. Nam Turcae nihil
omittentes, quod obsessos aut affligerent, aut a proelio auerteret, pilas igneas oui gallinacei forma et magnitudine accensibili materia refertas atque spiculis sagittarum adiunctas in arcem iaciebant, quae motu ipso accensae ubi in tectis adhaesissent, scandulae
celeriter ignem comprehendebant, lateque incendium uagabatur. Alii
per ludibrium dixisse Christianos fato quoque functos Machomethanis sacris
iam initiatum iri. Sane erat id temporis Tauruni foeminae cuiusdam corpus lignea arca
conditum, Moesi Illyricique diuam Peticam appellant, quod quidem corpus monachi
Graeci ritus (nam et ipsi Tauruni coenobium, a Moesis olim regibus constitutum, seorsum a Caesiis sacerdotibus tenuerant) Turcarum permissu in curru impositum
Constantinopolim auexerunt. Quamquam sunt qui affirment diuam Peticam iussu
Salomonis inde exportatam, quo illius quoque foeminae reliquiis Constantinopolim
functos Machomethanis sacris
iam initiatum iri. Sane erat id temporis Tauruni foeminae cuiusdam corpus lignea arca
conditum, Moesi Illyricique diuam Peticam appellant, quod quidem corpus monachi
Graeci ritus (nam et ipsi Tauruni coenobium, a Moesis olim regibus constitutum, seorsum a Caesiis sacerdotibus tenuerant) Turcarum permissu in curru impositum
Constantinopolim auexerunt. Quamquam sunt qui affirment diuam Peticam iussu
Salomonis inde exportatam, quo illius quoque foeminae reliquiis Constantinopolim
translatis regni sui sedem religione
qui capita rerum in praesidio fuerant, cum fide in Pannoniam
remissos. Ferunt autem Turcae regis sui tum degenerem metum, tum perfidiam dissimulantes Blactium Ianumque cum collega suo ab inuito prope Salomone ob uerborum
licentiam, quae uino imputari debuerat, necatos. Nam quum a quibusdam regiis purpuratis ad coenam essent inuitati uinoque largiore usi essent, atque inter coenandum de
Hungarorum ac Turcarum uirtute sermo esset ortus, Turcaeque ex composito sermonem
ad contemptum Hungarorum traherent, Blactius fortunae, in qua erat,
inter Hungarorum regem et Caesarem contractae, et docendo nimiam Augusti potentiam
e re haudquaquam esse Turcaica, putantes eo consilio suae reipublicae egregie consultum iri. Quam quidem atrocitatem apud Hungaros sermonibus iactatam magis attigi, ne
uiderer omisisse, quam quod crederem a Venetis admissam.
Quis enim adduci potest,
ut credat quenquam Christianum adeo insanae mentis esse, perditumue, morisque
Turcaici imperitum, ut aut malit Turcaicum quam Christianum supra modum crescere
imperium, aut nesciat a
a Venetis admissam.
Quis enim adduci potest,
ut credat quenquam Christianum adeo insanae mentis esse, perditumue, morisque
Turcaici imperitum, ut aut malit Turcaicum quam Christianum supra modum crescere
imperium, aut nesciat a Turcis uictoria sua et regni amplitudine non socios amicosue, sed
seruos quaeri. Nempe gens Othomana, fera et iuris humani expers, omninoque insociabilis, etiam liberos suos seruorum prope loco habet, nedum cum alienigenis, bello praesertim imparibus, ulla societate coeat.
amicosue, sed
seruos quaeri. Nempe gens Othomana, fera et iuris humani expers, omninoque insociabilis, etiam liberos suos seruorum prope loco habet, nedum cum alienigenis, bello praesertim imparibus, ulla societate coeat.
Hungari, Tauruni dediti nuntio tanquam fulmine percussi; Turcarum studium conseruandi principes suos, unde;
extrema gaudii Salomonis luctus filii natu maximi extincti, et discordia domestica occupat; Turcae ad dissimulandum hunc moerorem in Iazyges Hungaros praedatum missi, a
Ioanne Scepusiensi primo congressu terrentur, et in Moesiam refugiunt.
domestica occupat; Turcae ad dissimulandum hunc moerorem in Iazyges Hungaros praedatum missi, a
Ioanne Scepusiensi primo congressu terrentur, et in Moesiam refugiunt.
terrentur, et in Moesiam refugiunt.
Quod quidem oppidum olim a Thracibus conditum, mox
ab Vcris, de qua gente alio loco diximus, deletum, Stephanus Nemannius, Moesorum
rex, quos aetas nostra a Rha, maximo in Sarmatia Asiatica flumine, Rhascianos, Bulgaris
affines, uocat (inde enim utraque gens septingentesimo fere a Christi natali die anno in
Moesias aduenit), abhinc centum et quadraginta annos aduersus Hungaros propugnaculum instaurarat, et pro antiquo Tauruno Belgradum, tametsi Hungari eandem urbem
Nanderalbam uocent,
appellarat;
expeditionem ineundam instructi. Nec immerito Turca tanto gaudio
exultabat atque sese efferebat, propterea quod ei solo Othomanorum contigit urbe
potiri, quam Omurathus abauus, regum clarissimus, qui alias quadragesies cum hoste signis collatis manum conseruit, nequicquam aggressus est, a qua Mechmethes proauus, cui
ex rebus gestis Magno cognomen fuit, quum eam cum ingentibus copiis oppugnatum
uenisset, non sine clade atque ignominia Iani Chugniadis ductu repulsus est, utpote relictis, ne fugam impedirent, rarae magnitudinis aeneis tormentis, quibus urbem
id apud ferum hominem fraudi esset, quandoquidem compertum fere habebat Selynem
dominandi cupidinem cunctis humanis affectibus anteposuisse.
Porro Othomani reges, ut fere Machomethani omnes, cupidi sunt quidem uoluptatum, sed eos, utpote gloriae cupidiores, nunquam ulla uoluptas a rebus gerendis
remoratur. Sed nec his, quominus militiam more suo exerceant, corporis mollities obest,
quandoquidem, quod apud caeteras gentes turpissimum est, dum sui collatis signis cum
hoste depugnant, reges e castris in aciem non prodeunt, sed in praetorio sedentes euentum expectant, cura
tamen fefellere Ioannem Sepusiensem, eius regionis praefectum. Itaque Turcae ne conspectum quidem hostium sustinentes, primo congressu fusi, magna suorum parte amissa
in Moesiam refugerunt. Caeterum in Inferiorem Dalmatiam, quum ea regio sine praefecto, sine imperio esset ab Hungaris destituta, a Verbosnensibus Turcis per eosdem dies
incursiones factae multique mortales nullo obsistente capti.
quum ea regio sine praefecto, sine imperio esset ab Hungaris destituta, a Verbosnensibus Turcis per eosdem dies
incursiones factae multique mortales nullo obsistente capti.
illum Florentino astu alieni abstinentiam in
paruis praestruxisse, nec tenui mercede ab honesto recessisse, ut et cupiditati suae non
sine operę precio satisfaceret, et iuditia de se hominum haud negligere interdum uideretur. Quo circa non modo ipse, sed etiam pontifex quasi a Iuliano deprauatus male
audiebat. Est enim auaritia, praesertim in sacerdote, ualde detestanda, atque ad
omnium obloquia exposita.
Vnde quum pontifex inuidiam euitare cupiens accitum ad se Iulianum monuisset, ne
cuiquam de se iustam
uitio parum admodum curans, quid de se homines sentiant, de religione lucrum sectari in animum induxerat, ne discederet ab eorum instituto, qui nimia pontificum indulgentia omnia uenalia
Romae semper habuere.
Quo scilicet tempore a Boëmis maxime, ut est ea gens liberioris linguae, et ecclesiastico luxui aduersa, cauponari magis pontifices quam e sacerdotali integritate pontificatum gerere dicebantur, et Christi altaria nummulariorum mensae
appellabantur. Proinde nihil magis pontifici curandum est, in quem sane
est
pueritiae Caroli regendae simulque literis erudiendae, atque ut educator ac praeceptor
in Hispaniam ductus. Carolo mox imperatore Romano designato atque in Germaniam
profecto regendis Hispaniis praepositus prouinciam sibi commissam integerrime administrauit. Quam ob rem haud secus quam pater a Caesare diligebatur. Sed de his alias.
Balys Iachius, cuius, ut supra demonstrauimus, Salomon in Syrmiensi expeditione
forti opera usus fuerat, et ob id ei ampliorem in Moesia attribuerat prouinciam, ubi
accepit
se Taurunum
recępit. Magnam uim pecorum abactam, hominum ad mille et trecentos captos esse ferunt. Haud tamen sine detrimento Turca domum reuersus est, quippe praeter mille
ferme equos ui frigoris absumptos, et aliquot e suis desyderauit, et ipse a quibusdam Hungaris uiam obsidentibus pilula e paruo tormento excussa uulneratus est.
|
maximus fere MK 12 * post appellant exp. Slauenos autem a Slauo eorum rege dictos ex Rhaxolanis hystoriis satis constat M: deest in AKZZ1 gg1 r 13
* post Alberthus exp. ubi perspexit Casouiam praesidio satis firmo, murisque, ac fossis munitam, haud quidam posse expugnari, oppidanorum praesertim animis, non modo a timore iam receptis, sed etiam leuis armaturae praesidio ad repugnandum paratis M: deest in AKg: habent Zr *
emend.) M: 76 ** infamia KZ: fama A: iniuria g: atramento corrupt. M 77 78
82 83 *** magni KZ: magno M: a neque Hungarorum usque ad Hungarorum imperium deest in g * lacessendo KZ: lacessendos M
quos quidem nominatim tradere, familiae dignitas, in qua nati sunt, prohibet. Tulit enim ea domus uiros plures singulari facundia praeditos, patriae studiosos, multisque muneribus ciuilibus claros. Hi igitur iuuenes, a quodam regulo Bossinate, urbi Rhacusae uicino, pecunia corrupti ac promissis ingentibus inducti, adscitis sibi quibusdam etiam e plebe hominibus, constituerant clam nocte in urbem Bossinatem armatum accipere. Bossinas, cui ad
sibi quibusdam etiam e plebe hominibus, constituerant clam nocte in urbem Bossinatem armatum accipere. Bossinas, cui ad inuadendam urbem festinanti, omnis cunctatio ob praedae cupiditatem longa esse uidebatur; ratus, incaepta a coniuratis siue poenitentia facinoris omitti, siue socordia animi differri: dat literas ad coniuratos cuidam agresti, quibus adhortatur ipsos coniuratos, uti promissa mature praestare curarent, se cum exercitu ad urbem,
soluto, recuperatus est, uiritimque inter ciues, magna ueterum possessorum inuidia atque contentione, diuisus. Quod autem Canalensis ager territorii Epidaurii fuerit, argumento est opus mirabili structura effectum, quo a uigesimo prope milliario aqua in urbem perducta est, partim subterraneo riuo, partim substructione, partim opere arcuato. Cuius quidem operis a Slauinis procul dubio euersi adhuc extant uestigia, atque quibusdam in locis
territorii Epidaurii fuerit, argumento est opus mirabili structura effectum, quo a uigesimo prope milliario aqua in urbem perducta est, partim subterraneo riuo, partim substructione, partim opere arcuato. Cuius quidem operis a Slauinis procul dubio euersi adhuc extant uestigia, atque quibusdam in locis inscriptiones latinis literis nomina curatorum indicantes. Per idem quoque tempus Sigismundus Augustus, Hungarorum ac Boemorum rex, Phariam, quam
imperio de caetero essent; ne Rhacusanorum simul regendi inscitia, simul tyrannide, perditum eant. Sigismundus, uxoris oratione inductus, dat Iaxiae Narisio literas ad Rhacusanos, quibus iubebat eos insulis excedere, atque a potestate Rhacusanorum omnino exemptas Iaxiae tradi; Rhacusanis oratoribus apud Caesarem necquidquam nitentibus, ne insulae, fidelibus sociis, falsis Iaxiae criminibus, adimerentur. Sed crimen ualuit eo maxime, quod Rhatanei
animi clam adeunt, hortantur, ne incestum patris in se admissum, et tam insignem iniuriam inultam esse patiatur, suam operam aduersus communem inimicum, et foeda libidine pollutum, pollicentur; tandem spe pecuniae illecto, persuadent, uti a parente ad Turcas desciscat, patremque Turcarum incursionibus uexet. Ad haec, ne belli quidem iure seruato, licitati sunt hostis caput, pecunia percussori promissa. Nec altera parte Stephanus destitit externis auxiliis Rhacusanos
monacho Basilio, qui postea, ob hanc operam strenue nauatam, Tribuliensium praesul creatus est, deferunt ad Nicolaum V. Romanum Pontificem querelam: Venetos impietatis in Christianum nomen accusant, rogantque Pontificem, ut ipsos Venetos, a Stephani Cosacii, schismatici hominis, societate, et Rhacusanae urbis oppugnatione, arceat. Pontifex literas extemplo ad Venetos conscribit, hisque rebus diuinis interdicit, si ullum auxilii genus aduersus Rhacusanos Bossinati homini
hisque rebus diuinis interdicit, si ullum auxilii genus aduersus Rhacusanos Bossinati homini praestitissent. Atque ita Veneti, metu Pontificiae censurae, quieuere; sed nec quies Venetorum belli finem fecit. Nam filius Stephani, quem a patre defecisse demonstrauimus, ita inimico animo regiones ad patris imperium spectantes, Turcica manu sibi adiuncta, deuastando peruagatus est, ut hoc in primis certamen, Turcis aditum in Dalmatiam aperuerit, et Cosaciam familiam
KZg: tanta M * destinato (e designato emend.) M: destinato Kg: designato A ** in potestate (ex potestatem emend.) K: in potestatem MZ
ostiis (e hostiis emend.) K: hostiis MA ** Lygnistri K: Lignisti Z: Lignistrique A: corr. illegibilis in M 184 * Hungarum Z: Hungarum (e
KZ: detecturus g: ex emend. incertum detecturus an decreturus legendum M: utraque lectio in A 242 243 244
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.