Your search found 1340 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 583-733:

multo minus iudicem (ut nos putemus) sed potius materiam litis ac rixarum. Qua una blasphema calumnia tota Scriptura in universum condemnatur, et veluti in profundum maris abiicitur. Quis enim tandem usus est earum legum, aut cuiuscunque demum institutionis et scientiae, quae non ipsam normam aut viam recte sentiendi vel agendi commonstrat: sed tantum dubiorum, rixarum ac certaminum materiam causamque perniciose miseris hominibus, veluti μῆλον ἔριδος, obiicit? Sed nos Dei potius spiritui veritatis credamus, qui affirmat

quem eos emere iussit, quid somnus Lazari, quid cibus quo libentius vescatur, Ioan. 4. Sic alibi eos accusat, quod non intelligant parabolam aut similitudinem seminis, cum omnes parabolas eos intelligere oporteret. In fine Ioannis accusantur, quod non intellexerint interrogationem, aut etiam ipsam interrogativam pronunciationem, et sermonem conditionalem, cum de Ioanne ad Petrum dicit: Si volo eum sic manere, quid ad te? Conditionalem enim et interrogativam orationem pro simplici et asservativa accipiunt, perinde ac si dixisset, Volo eum sic manere: aut, Non moritur. Exigit igitur

synergiam liberi arbitrii tuentur, argutantur, sequuturum ex damnatione liberi arbitrii, ut Deus sit causa exitii hominum, sequuturam negligentiam in bonis conatibus, et alia innumera absurda. Bone Deus, quantos clamores tantum de prosopolepsia dederunt? At expensare, deprehensum est, eos nec ipsam quidem definitionem prosopolepsiae tenere. Dixerunt enim esse, dare aequalia inaequalibus, aut inaequalia aequalibus: obliti addere, tunc demum in talibus esse prosopolepsiam, cum fit distributio ex merito aut debito. Aut cum quis sua sponte largitur, illi esse liberum dare cui et quantum

ita ut non tantum alienam festucam, sed etiam nostram aliquam trabem in omni genere defectuum cernere ac tollere pie salutariterque possimus. 50 Mala colloquia corrumpunt bonos mores, atque adeo etiam ipsam sinceritatem fidei: sicut id Paulus applicat ad articulum fidei de Resurrectione. Omni ergo studio caveantur tum improborum commercia, tum et impia aut alioqui etiam profana ac impura scripta, quibus contristatur Spiritus S. in piorum pectoribus, et languescit fidei robur, ac refrigeratur

convenit. Aliqua vero utrique naturae, ut mediatio ac redemptio. Potest autem non parum illustrari collatione hominis ex anima et corpore constantis, ubi itidem duae naturae unum tantum hominem, unamque personam faciunt. Verum non est praesentis instituti, prolixius de hac re agere, quae ad ipsam rerum tractationem proprie referenda est. 27 Sicut summa est coniunctio inter Christum et Ecclesiam, ita saepe etiam dicta Scripturae ista coniungunt, aut etiam commiscent. Nam Ecclesia dicitur corpus Christi, et singuli pii membra eius, ipseque

congruunt legi, ex parte Evangelio. Tertio loco posita est haec Regula inter Tyconianas, quam Augustino placet potius nuncupandam De spiritu et litera, aut de gratia et mandato, quam de promissis et lege, uti visum erat Tyconio. Verum Tyconii appellatio Paulina est in Galatis, multoque melius rem ipsam exprimit. 3 Scire igitur decet, aliud esse officium legis, aliud Evangelii Lex enim terret atque incutit anim is meram irae Dei: Evangelium consolatur, iubetque bene sperare de Dei misericordia. Lex docet agnoscere peccata, nec non excitat ad poenitentiam: Evangelium iubet

supra prolixius dictum est. Haec nunc sufficiat obiter attigisse, de rerum ipsarum in Sacris literis contentarum distributione: quae fuit prima pars propositae paulo antea divisionis. Nunc de Secunda, nempe de tractatione dicamus. 9 Tractationem igitur voco potissimum Methodum ipsam, aut seriem traditionis Sacrarum literarum. Solent vero scientiae potissimum triplici ordine tradi per Synthesin aut compositionem, sicut fiunt: per Analysin aut resolutionem, ut ad usum adhibentur: et denique per Definitionem ac divisionem, quomodo brevissime et citissime comprehendi queunt.

gravissimas causas talis scriptionis aut formae doctrinae declarabo. 19 Primum igitur sciendum est, suam habere utilitatem, eamque eximiam, institutionem, quae fit propositis individuis, tum quia simul aliquas circumstantias complectitur, tum quia magis movet, ac denique clarius praxin ipsam doctrinae (qui est eius primarius fructus) commonstrat. Ideo Aristoteles dicit, saepe felicius eos in usu scientiae versari, qui singula exempla et praxin spectarunt, quam qui Theoricam in generibus ac specieb. causisque ac principiis contemplati sunt. Hinc est eximia utilitas historiarum,

alienum a veritate non est: sed quomodo et quam feliciter fieri id possit ac debeat, non omnes ex aequo considerant. Referam igitur quorundam de hoc negotio sententias. Solent plerique Scripturarum interpretationem ita partiri, ut aliam appellent literalem, aliam spiritualem: et hanc ipsam rursus modo tropologicam, modo allegoricam, modo anagogicam. Literalem vocant, quae iuxta sensum Grammaticum et ex primaria vocum significatione accipitur: ut id dici atque significari intelligatur, quod communi loquendi more verba sibi volunt. Haec ratio interpretandi semper

quasi dicas supplices, qui toti in perpetua rerum divinarum contemplatione occupabantur. hos autem sic enarrasse Scripturas, ut allegoricis expositionibus potissimum incumberent. Quandoquidem universa lex, inquit, fieri illis videtur animali similis, quod corpus quidem habeat ipsam literam, et ea quae secundum literam designantur, animam vero, occultum in litera spiritualem et invisibilem sensum, quem illi ab autoribus suis edocti sublimius et nobilius velut inspicientes, per speculum contemplantur, ex ipsis etiam nominibus admirandas quasdam species intelligentiae

veritati rei, nihil autem [?: au--- ] voluptati tribuentes. 2 Nihil etiam adferentes quod supervacaneum aut inutile videri queat: 3 ad certam methodum, quae ad docendum aptissima creditur, se obstringunt: 4 cuius fines vix egrediuntur, 5 magis in hoc incumbentes ut clare doceant, et ipsam rerum naturam vel exprimant, vel etiam [?:---ant ] gravitate, 6 quam ut animos permoveant ostentatoriis orationis illecebris. At vero orator omnia sua producit 1 angusta specie visenda: 2 fastum et pompam praese fert: 3 undiquaque mutuatur, quo se ostenter: 4

anno 450. Qui igitat ordine sunt conscripti, eo etiam legere illos propter diversas causas, quae in sequentibus Observationibus attingentur, expediet. 7 Graviter praecipit Lutherus in sua expositione Isaiae prophetae, ut diligenter temporum eius historia cognoscamus, si Prophetiam ipsam recte intelligere velimus; idque etiam ipsum Prophetam subindicare in titulo, dum nomina regum exacte indicat, sub quibus prophetaverit. Ratio sane huius praeceptionis evidentissima est. ut enim medicus emplastrum aut aliam medicinam ad vulnus morbumve attemperat: sic Prophetae, et alii serii

addit Apostolus: Misit me Christus ut evangelizarem, non erudito sermone, ne inanis reddatur crux Christi. Quo loco olfacit quivis, fuisse ibi quosdam inflatos eruditione atque eloquentia, qui moliebantur in contemptum adducere simplicitatem docendi, qua Apostolus uti consueverat, adeoque ipsam Evangelicam doctrinam universam, cuius is doctorem se profitebatur. In Epistola ad Galatas, statim in exordio Apostolus dicens, Miror quod a Christo adeo cito transferamini in aliud Evangelium: non oblique significat, a sana doctrina eos defecisse, idque fraude atque imposturis quorundam

saepenumero imploret, deinde iuvari ac regi actiones ab eodem persuasissimum habeat: denique nullum periculum tam formidabile instare, a quo ille non possit et velit clementer eripere, quando opportunum iudicabit. Hoc genus institutiones non tantum cognitionem rerum divinarum augent, sed viti ipsam instruunt: necnon ad puritatem, innocentiamque sine qua Deo placere nemo potest, inducunt. Quarto loco veniunt observandae ἐπανορθώσεις seu correctiones, quas hac ratione concinnabis. Haerebimus autem in eodem exemplo ex Matth.

Deum, utimur. Qui vero utantur, dicit esse ipsos homines. Divisio igitur rerum est illi, in Deum, creaturam et hominem. Hasce igitur triplices res, hoc sententiarum ordine exponit. Prima sententia definit, quid sit frui, et quid uti. Frui dicit esse, amore alicui rei inhaerere, propter ipsam, et non propter aliud, seu acquiescere in aliquo tanquam vero fine. Uti autem esse, aliam rem ita tractare, ut eam applices ad consequendam illam fruitionem aut finem. Secunda sententia docet, res fruendas esse Deum, res utendas esse omnes alias creaturas in hominis usum datas, ubi simul

aures nostras, et tangat torda nostra, mentem tristicia adfectam consoletur, ira turbatam serenet, gaudio aeterno impleat, adscendere faciat ad dorsa divinae columbae instarauri rutulantia, et splendidis eius alis ad unigenitum filium de haeredem hortulani intelligibilem vitam reducat, et per ipsam patri luminum adducat. Sed ne incassam pulsemus, prompte magis et perseveranter non detrahamus pulsantes. Sic enim nobis aperietur. Selegerimus semel aut bis, et non intellexerimus quae legerimus, non improbemus, non detrahamus: sed perseveremus, exercitemus, interrogemus. Interroga, inquit,

Ut Christus allegoria utitur ex veteri Testamento: Generatio, inquit, haec signum quaerit, et signum non dabiturei nisi signum Ionae prophetae. Sicut enim Ionas in ventre ceti tribus diebus et noctibus fuit, sic filius hominis tribus diebus et tribus noctibus erit in corde terrae. Et Apostolus ipsam Exodi historiam futurae Christianae plebis allegoriam fuisse significat, ad Corinthios Epistola prima: Nolo autem vos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in mari, et omnes eundem cibum spiritalem

veteribus libris? Deinde, regnum caelorum illi populo fuisse promissum, non legimus in his quae promissa sunt lege data per Moysen, in monte Sina, quod proprie dicitur Vetus testamentum, quod praefiguratum dicit Apostolus per ancillam Sarae, et filium eius. Sed ibi figuratum est et Novum, per ipsam Saram et filium eius. Proinde si figurae discutiantur, omnia ibi prophetata reperiuntur, quae sunt praesentata, vel expectantur praesentanda per Christum. Veruntamen propter quaedam praecepta non figurata, sed propria, quae non in veteri Testamento, sed in novo inveniuntur, cautius et

cap. 19, lib. 5 Comment.

EXPLICATIO. Cum contra Aegyptum fuerat propheta comminatus, Vae terrae obumbranti alis, quae est trans fluvia: Aethiopiae, etc. quae propheticus sermo contexuit: postea manifestiorem fecit intelligentiam, et ad ipsam comminans Aegyptum loquitur, quod nequaquam per angelos, sed ipse Dominus veniat super nubem levem, id est velocem: et ingrediatur Aegyptum, et idola Aegypti contremiscant, tabescatque cor fortium, et Hieremiae vaticinium compleatur: Disperdam simulachra, et cessare faciam idola de Memphis,

ergo faciunt, qui nunc vociferantur, Scripturam ita obscuram esse, ut veritatis cognitio ac controversiarum diiudicatio inde haberi nequeat. Scriptura divina ex visibilibus et invisibilibus constat, veluti ex corpore quodam: litera scilicet, quae videtur: et anima sensu, qui intra ipsam deprehenditur: et spiritu, secundum id, quod etiam quaedam in se caelestia teneat. Per literam corporalia significant divinae Literae: per spiritum intellectualia, quae spiritualia dicimus. Origenes Periarchon, lib. 4.

EXPLICATIO. De caeremoniis et typis

et essentiam laudant, ut per istas appellationes divinam eius eloquentiam et sapientiam, et substantiam verissime existentem, atque omnium, quae sunt subsistentia, veram causam significent: interdum ut lucem ipsam concelebrant, et vitam vocant. Enimvero huiusmodi sacra figmenta honestiora quidem sunt, et terrenis ac materialibus formis eminere videntur: caeterum nec sic quidem ad divinae similitudinis veritatem prope accedunt. Excedit illa substantiam omnem, vitamque transcendit. Nullam hanc exprimit

signis, eamque invisibilem, infinitam, et incomprehensibilem praedicant, his eam appellantes nominibus, quibus non quid sit, sed quid non sit dicitur. Hoc enim verius, ut arbitror, in ipsa est, et de ipsa illa proprie magis asseritur. Nam sicut secretior illa sacerdotalisque traditio docuit, dum ipsam esse aliquid negamus, ex his quae sunt: verum profecto loquimur, etsi modum, quo illa infinita est, quippe quae supersubstantialis et incomprehensibilis atque ineffabilis est, prorsus ignoramus. Si ergo in divinis rebus negationes quidem verae sunt, affirmationes vero nequaquam tantis

dici, aut in altero artis musicae modulo cantari intelligendum sit. De person is ac sensibus, ubi diapsalma intercedere reperiemus, rationem afferre tentabimus. Caeterum modum musicae disciplinae conservare translatio Graeca et Latina non potuit. Hac autem in compendiosam brevitatem festinus ad ipsam Psalmorum expositionem sermo collegit. Hilarius de diapsal. Crastinum, in Scripturis sanctis futurum tempus significat. Hieronym. in epistola ad Amandum.

EXPLICATIO. Iacob in Genesi loquitur: Exaudiet me cras iustitia mea. Et ubi altare

Pharao non vult masculos vivificari, sed tantum feminas, quae materiae sunt vicinae. Et e contrario, nullus sanctorum, nisi perraro, feminas genuisse narratur: solusque Salphath, qui in peccatis mortuus est, omnes filias genuit. Iacob inter duodecim patriarchas unius filiae pater est, et ob ipsam periclitatur. Loqui ad cor, idioma Scripturarum est, pro consolari. Hieron. in 2 Comment. cap. 40.

EXPLICATIO. Qui enim moerenti loquitur, et blandus consolator est, ad cor loqui dicitur. Doceat nos Sichem filius Emor, qui corrupta

EXPLANATIO. Videtur porro mihi epist. ad Galat. praecessisse epist. ad Rom. Quod si in Bibliis alium obtinet ordinem, mirum esse non debet. Siquidem et duodecim Prophetae, cum se inter se deinceps non subsequantur, si tempora inspicias, sed multum inter se ipsi tempore cum distent, si ipsam librorum seriem inspexeris, inter se ordine sunt collocati. Siquidem Aggaeus, et Zacharias, et alii aliquot post Ezechielem et Danielem prophetias ediderunt, et multi item post Ionam et Sophoniam caeterosque omnes: sed tamen cum illis omnibus coniuncti sunt, a quibus tanto temporis intervallo

IUNILII EPISCOPI AFRICANI DE PARTIBUS SACRARUM LITERARUM LIBRI DUO: QUORUM PRIOR QUIDEM DE SERMONE AUT TRACTATIONE EARUM, POSTERIOR VERO DE MATERIA AGIT. Dividitur Scriptura in duas primarias partes: quarum una ad ipsam, ut ita dicam, superficiem dictionis proprie pertinet: altera in reb. ipsis est, quas nos Scriptura docet. Ad superficiem dictionis pertinent quinque: Species dictionis, Authoritas, Conscriptor, Modus, Ordo. Species dictionis tum ipsum stylum aut sermonem complectitur,

servanda sint in Scripturarum intelligentia. Cap. 37. Unde libri religionis Catholicae asserantur. Cap. 38. Ubi sit fides religionis necessaria. Cap. 39. Quoniam satis dictum est de iis quae ad ipsam superficiem Scripturae proprie pertinent, nunc agetur de rebus ipsis, quas nos sacra Scriptura docet. Visum vero mihi est, non habita ratione veteris partitionis, nec vel brevitatis primi libri, vel prolixitatis secundi, totam hanc partem operis uno libro concludere: quando quidem

familiares favores ostendit. Acceptationes decem sunt, isque est harum ordo. Prima est beati Abrahae: secunda, Isaaci: tertia, Iacob, et ex eo natorum duodecim patriarcharum: quarta, tribus Iuda: quinta, totius populi in Aegypto: sexta, sancti David: septima, domus ipsius David, et per ipsam totius tribus Iuda: octava, reditus populi ex captivitate: nona, domini nostri Iesu Christi secundum carnem, quam sibi uniens Dei filius ex genere David, et per eum ex Abraham, atque ex Adam omnium nostrum saluti remissionique prospexit: decima, omnium gentium per dispensationem incarnationis

accidentibus. Plerunque autem solent omnes linguae res illas subsistentes substantivis, accidentes autem accidentariis nominare. Verum Hebraei admodum crebro res illas accidentes substantivis nominant, et quidem ita, ut non tantum illud externum accidens, et quasi vestem, sed etiam simul ipsam rem illis quasi vestitam notent: de qua re postea in Nominibus disseretur. Porro, quia res Deus non ociosas, sed operosas esse voluit: ideoque et vires quasdam, aptitudines et inclinationes illis indidit: ideo illi motus rerum aut ab ipsis in alia quaedam transeunt, aut aliunde in

declarat Abraamo) merces copiosa valde, Adonai Dominus, Nezah victor ac triumphator, Iehova erit scilicet fiet homo, et Meschias, ac similia. Verum de nominibus Dei dictum est supra in voce Deus. 6 Nomen aliquando alicui homini aut rei imponi tale dicitur, cum indicatur esse rem ipsam, quae nominis etymologia comprehenditur. Ratio autem est, quia saepe in hac lingua dici aut vocari, idem valet, quod esse aut existere, ut Esaiae capite septimo, Vocabitur nomen eius Emanuel, id est, erit vero Deus in eo nobiscum, tum quia ipsemet Meschias erit verus Deus, tum quia in eo,

accidentia, et similia. Sic via saepe non tantum vitam per Metaphoram, sed et omnia adiuncta: ut sunt actiones vitae, et omnis generis difficultates, quae sese in ea obiiciunt. Sic dicitur Dominus nosse viam iustorum, id est, ipsos omnesque res ipsorum curare. Sic iudicium saepe significat ipsam controversiam, eius ius, cognitionem, determinationem et exequutionem: sive in bonam, sive etiam in malam partem, nempe punitionem ac exitium sontium, aut etiam liberationem bonorum. Sic cum gloria in excelsis Deo celebratur, intelligitur cognitio, fiducia, invocatio, et omnis generis

sit, incipit comparare eum cum illa in dilectione, tanquam evidenti iustificati animi indicio, illiusque dilectionem longissime officiis Pharisaei praefert: ut ostendat eam multo magis iustificatam esse illo, qui sibi summum apicem iustitiae arrogabat: cum alioqui revera Dominus dicere velit, ipsam quidem perfecte iustificatam, illum autem adhuc in profundo suorum peccatorum haerere. Sic minus bonum aut inferiorem gradum, pro nullo putant aliqui etiam in illo dicto poni, quod qui unum mandatum solverit, et sic docuerit, minimus vocabitur in regno caelorum, pro, nullus: quod scilicet

Deut. 25, Quoniam vocabitur remissio ipsius Domini 2. Sam. 20, Stabitur in promontorio. Gen. 12, Dic quod sis mea soror, ut benefit, vel bene fiat mihi. Ibid. Abrahamo vero bene fuit propter ipsam. Ios. 21, Quae nominatim sic vocatur. Num. 13, Locus vero ille nominatus est Eschol. Esa. 9, Et vocabitur nomen eius admirabilis. Quae omnia in tertia persona vocis activae videntur esse impersonalia passiva. Gen. 27, An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti

4, Usquequo gloria mea in ignominiam? amatis vanum, quaeritis mendacia? Sic 10. Psal. Quousque Domine stabis procul, etc. 36 Aliquando contra abundant ociose, non tamen sine incommodo: ut cum similitudinis particulae non similitudinem, sed ipsam rei veritatem notant. quod Iudaei dicunt caf vel sicut veritatis. Quare aut abundant, aut vim adserendi habent, aut (ut ita loquar) identitatem notant: ut Deut. 9, In illis autem recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus, id est, illa ipsa omnia intrant. Iud. 13, Non fecisset nos

loquar) identitatem notant: ut Deut. 9, In illis autem recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus, id est, illa ipsa omnia intrant. Iud. 13, Non fecisset nos audire cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tanquam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat. Omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Corint. 4. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et oeconomos. Luc. 22, Erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis: id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam καθὼς

quod mandavit Deus erga vos. Nam illud Ecce, vertit Apostolus τοῦτο ἐστὶ τὸ αἷμα, Hic est sanguis. Operaeprecium est autem ideo hanc vim pronominis hoc loco observasse, quia adverbium הנה hine, Ecce, rem ipsam coram monstrat adesse, non admittit figuras, umbras aut metonymias: ipsam, inquam, rem adesse coram dicit. Non congruit haec demonstratio expositionibus typorum, aut indicationibus rerum absentium. Secundo, hoc adverbium proxime ac directe ipsi sanguini additur, cum dicit: Ecce sanguis. sic

ἐστὶ τὸ αἷμα, Hic est sanguis. Operaeprecium est autem ideo hanc vim pronominis hoc loco observasse, quia adverbium הנה hine, Ecce, rem ipsam coram monstrat adesse, non admittit figuras, umbras aut metonymias: ipsam, inquam, rem adesse coram dicit. Non congruit haec demonstratio expositionibus typorum, aut indicationibus rerum absentium. Secundo, hoc adverbium proxime ac directe ipsi sanguini additur, cum dicit: Ecce sanguis. sic igitur etiam pronomen τοῦτο, nunc

meam ab omni hoste ei insidiante. Verbum Castrametari, non recipit eam constructionem aut sensum ab aliquo, sed verbum Tueri aut Defendere, pro quo hic Castrametari ponitur. Mar. 9, Hoc genus daemoniorum in nullo potest exire: id est, eiici aut cogi ut exeat. Sic et relativum interdum refert non ipsam vocem antecedentis, sed eius sensum, ut in relativo dixi. 24 In similitudinibus aut alias, vox non raro alio respicit constructione, plerunque autem ad proxima, alio significatione: ut Isa.

inter angustias promontoriorum, anteriora, ad quae accedunt, videntur a se invicem digredi, et posteriora loca denuo videntur congredi. Sic Pilatus vocat Iesum in inscriptione regem Iudaeorum: non secundum rei veritatem, suo iudicio, sed secundum accusationem et hominum sermones. Verum Deus ipsam rei veritatem sic testatam esse voluit. Iam saturati estis, iam ditati estis, absque nobis regnastis, 1. Corint. 4. Respicit Corinthiorum stultas persuasiones de seipsis, et simul est ironia. 10 Vicinum huic est, quod saepe eadem vocabula tum veris, tum et simulatis rebus

causae, cum causa, aut etiam culpa ab alia re in aliud transfertur: ut cum Paulus Rom. 7 dixisset, legem augere peccatum: postea ostendit, id vitio nostrae corruptae naturae fieri. Sic Rom. 8. cum dicit eam non posse iustificare. Sic 2. Corinth. 9. dicit culpam erubescentiae, et ipsam quoque ignominiam, si Corinthii imparati fuerint, non tam in se recisuram, quam in ipsos. Commutatio est lepida quaedam rerum in sermone immutatio: ut, Non vivere ut edas, sed edere ut vivas, oportet. Non homo propter sabbatum, sed sabbatum propter hominem factum est. Rom. 2,

non ex merito eorum. Meritum enim seu debitum, et gratuitum inter se pugnant. Aut si omnino contendit aliquis servari homines proprio merito, ergo non gratuito Dei favore: nam alio qui meritum non vere esset meritum. Posset et hoc ad Metonymiam referri, quod saepe verba significant non ipsam tantum actionem nudam, ut proprie solent ac debent, sed quasi suis quibusdam causis et accidentibus convestitam: ut 1 Ioan. 3 et 5. Ioannes apostolus repetens inculcat, quod qui ex Deo natus est, non peccet, et contra qui peccat, non ex Deo sit, sed ex diabolo. Ubi non tantum qualecunque

quoddam lumen est ei inditum. Posthac videbitis caelos apertos, Iohan. 1, id est, oculi vestri illuminabuntur, ut mysteria caelestia cognoscatis, et Deum per filium vobis faventem agnoscatis. Luc. 24, Christus aperuit Apostolis Scripturam: id est, illuminavit oculos cordis: tametsi simul etiam ipsam Scripturam declaraverit. Iohan. 16, Haec in proverbiis locutus sum vobis, posthac non loquar in proverbiis: id est, haec nunc vobis pro vestra ruditate videntur esse mera proverbia, sed postea, cum illuminavero vos, erunt perspicua, suum loqui pro eorum intelligere ponit. Talem ferme tropum

aut factum, scopus, et denique effectus seu ultimus exitus, quem etiam agnitio hominum sequitur. Quare verba ac nomina illas actiones significantia alias aliud horum denotant, ac veluti sursum ac deorsum vagantur alias ad fontes regrediendo; alias ad exitus, et non semper vel haec omnia simul, vel ipsam proprie actionem aut factum, ut alioqui usitate accipiuntur. Potest autem et hic tropus ad Synecdochen referri, quoniam ea quasi mater quaedam Troporum habetur. Simile quid et Latini interdum habent, in permissivo et potentiali modo. Reperitur omnino et in aliis linguis haec sermonis

tropo Anthropathias seu translationis vocabulorum ab homine aut rebus ad Deum, observandum est, quod omnes voces, praesertim autem verba fiant multo significantiora, quam antea fuerunt, cum res humanas denotarunt. Quare etiam si antea sermonem aut noticiam significarunt, iam ad Deum translata rem ipsam vivasque ac praepotentes actiones indicant. Exemplo sit benedicere et maledicere Dei, quod non est amplius verbale, ut apud homines, sed reale: significat enim idem quod potenter benefacere aut malefacere alicui. Sic cum Dominus dicitur nosse viam iustorum, aut respicere aliquos, aut eius

sacrarum scopum deprehendere ac monstrare possit, quatenus in sacris sint adhibitae, verae probationis vim obtinerent: proponendae enim veritatis gratia ibi adhibentur. 2 Similitudo saepe rem ipsam, et contra simplex sermo similitudinem significat. Nam Similitudinis particulae saepe non similitudinem rei, sed rem ipsam significant: sicut Hebraei de suo caf veritatis disserunt. quare aut abundant, aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti omnia verba quae

possit, quatenus in sacris sint adhibitae, verae probationis vim obtinerent: proponendae enim veritatis gratia ibi adhibentur. 2 Similitudo saepe rem ipsam, et contra simplex sermo similitudinem significat. Nam Similitudinis particulae saepe non similitudinem rei, sed rem ipsam significant: sicut Hebraei de suo caf veritatis disserunt. quare aut abundant, aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus: id est, illa ipsa omnia inerant. Iud. 13. Non fecisset nos audire Cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom.

aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus: id est, illa ipsa omnia inerant. Iud. 13. Non fecisset nos audire Cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tan quam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat: omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Cor. 4, Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et oeconomos. Lucae 22, Et erat sudor ipsius tan quam guttae sanguinis, id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam καθὼς

sic, non in specie aut individuo. Levit. 9. Ora pro eis, sicut praecepit Dominus: non loquitur de modo aut forma precationis, sed de mandato facti. 25 Sicut, aliquando qualitatis convenientiam aliquam, aliquando quantitatis notat, aliquando etiam identitatem, nonnunquam simpliciter ipsam rem aut substantiam. Quando enim derebus dicitur diversis ac natura differentibus, tunc aliqua tantum qualemcunque convenientiam notat, non aequalitatem. Sed quando de iis dicitur, quae eiusdem naturae sunt, tunc extremam similitudinem, aequalitatem, aut potius identitatem describunt. Sic

Meschiam, ut vobis succurrat: sed quia non verum individuum Meschiae quaeretis, ideo vestris votis frustrabimini, frustra a Deo Meschiam opitulatorem flagitantes. Negatio, teste Erasmo super Marc. 9, saepe non plane removet, sed tantum corrigit: seu dic aptius, cum videatur negare ipsam quasi rei essentiam, negat tantum aliquam eius circumstantiam aut respectum. Marci nono, Qui me recipit, non me recipit, sed eum qui misit me: id est, non tam me quam mittentem, seu non primario me, sed eum, cuius sum minister aut legatus, cuiusque causa potissimum agitur. Omnis enim

ac sermonis sacrarum Literarum diligenter observanda est, ne cum alibi, tum praesertim in iustificationis dogmate a vero aberremus, dum bonis operibus saepe nimios quosdam effectus aut laudes, atque adeo etiam ipsam salutem adscribi putamus, cum id tantum specie quadam aut phrasi sermonis adumbretur. Sed age, adhuc plura huius idiotismi exempla adscribamus. Christus narrat se in extrema die alios damnaturum, alios iustificaturum, ac quasi causas quasdam sui iudicii ex bonis aut malis eorum

fratres, sorores, et propriam animam, non potest esse meus discipulus. Item: Quicunque non renunciaverit omnibus suis, non potest esse meus discipulus. Iohan. 12, Qui odio habet animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodiet eam. Videtur absolute praecipere, ut nostra, nostros, ac vitam ipsam odio habeamus et negligamu:, quod esset plane impium: cum tamen nihil aliud postulet, nisi ut gloriam Dei, ac aeternam salutem longe omnibus humanis rebus anteferamus, paratique simus propter ipsum omnia deserere et pati. Sic Salomon Proverb. 6, contraria videtur praecipere, cum iubet

et pardus maculas suas, poteritis et vos benefacere, cum didiceritis male agere. Ubi Discere itidem naturalem ingenerationem malitiae notat. Sic Isa. cap. 1 clamat, Discite benefacere: exigens ipsam cordis immutationem, non tantum aliquam institutionem vel assuefactionem externam, aut etiam humanis viribus possibilem, ut sermo ille imperitorum iudicio sonare videtur. Liptote quoque aut Synecdoche quaedam est, quod minima particula pro toto ponitur, aut res amplissimae minimis

non omnia sint cum ea connectenda. ut Matth. 1, priusquam convenirent, inventa aut deprehensa est Maria in utero habens ex Spiritu sancto. Ubi non omnes illae voces aut res ad Iosephi aliorumque inventionem, deprehensionem aut animadversionem referendae sunt. Deprehendit enim ille quidem, ipsam esse gravidam, sed nihil minus est suspicatus, quam id a Spiritu sancto esse: quin potius suspicatus est esse ex adultero quopiam. Quare accurate videndum est, quae voces aut res, et quatenus aliis connectendae sint, aut non sint, et quatenus circumstantiae respondeant. In hoc

habitum fuisse: alioqui res facile prodi potuisset, si ex fenestra clamasset. 1 Samuel, 23. Acciditque cum fugeret Abiathar ad Davidem in Ceila, ut et Ephod descenderet in manu eius. Commemorat fugam Ablathar cum Ephod: quia postea narraturus, Davidem consuluisse Deum per Ephod. Hanc porro ipsam historiam de fuga Abiathar videtur non satis suo loco posuisse. Ponit enim eam ante profectionem David in Ceila, cum tamen hic textus dicat, sacerdotem in Ceila ad Davidem profugisse: nisi forte propter cohaerentiam huius historiae cum caede sacerdotum simul illa exposuerit. 1 Samuel. 23.

Levitas deposuisse arcam ex curru. Isa. 38, Quod signum est, quod ascensurus sim in domum Domini? Hoc dictum in fine capitis ponitur, cum videatur ponendum ante septimum versiculum: sic enim ponitur 2 Regum 2, vers. 8. Atque hanc sententiam quidam non satis dextre interpretati sunt ob hanc ipsam causam, quod parum suo loco recitatur. Sic et secundo Paralip. trigesimosecundo, quaedam non satis ordine narrantur. Sic primo Samuel. 28, repetitur mors Samuelis, et abolitio Pythonum, ob praesentem historiam exitii Saulis, et praesertim ob consultionem Pythonissae. In

blande excipere eive blandiri. Quin et in communi sermone valde tristes dicunt, videri sibi omnia adversa esse, et infesta. Sic desperabunda conscientia putat caelum et terram adversus se pugnare: contra tranquilla conscientia, non tantum internam, sed etiam externam pacem sentit, omniaque, etiam ipsam crucem, placide excipit. Sic Ioel. 2 capite, videmus in descriptione vastationis Ierosolymorum, ac Iudaeae per Chaldaeos factae initio et in fine adscribi horrendam speciem caeli, cum nihil tale factum legatur. Cum talibus Scripturae descriptionibus convenit Seneca, qui sic

extenuare videbatur bona opera: postea dicit secundum suam opinionem et rei veritatem, illud non esse aliud Evangelium, sed tantum meram imposturam, et veri Evangelii inversionem. Sic posses explicare et illa, quae quasi per quandam concessionem dicuntur, quod videlicet non tam proprie ipsam rei veritatem, quam cogitationes auditorum respiciant, ac de eis pronuncient. Ioan. 5. Si ego testificor de meipso, testimonium meum verum non est. Item 8, Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est. Id est, Sit ita sane, ut vos cogitatis, et in hoc mundo receptum est, ut nulli de

Caeterum cur alias circumstantiae istae obscurent, alias illustrent orationem: illam credo esse causam, quod in brevi quidem oratione nimium in unum congestae aut compactae circumstantiae onerant et obscurant sermonem, sed si essent commode digestae, illustrarent eum. Praeterea rem ipsam circumstantiae quidem semper illustrant, modo expendantur, sed sermonem obscurant, si sint in eo nimium arcta durioreque syntaxi aut compositione confarcinatae et compactae: quod admodum crebro in sacris Literis, praesertim in Psalmis, Prophetis et Epistolis fit. Nam historiae sunt liberiore

necessaria, nempe descriptionem tum sui, tum et doctrinae, tum denique servatoris, quem eis proponere velit. Ut enim audiatur, idque cum attentione et quadam reverentia, aut religiositate, oportet eum indicare, se esse quasi quendam singularem legatum viventis Dei ad totum genus humanum: ut etiam ipsam doctrinam et servatorem tanto religiosius maiorique zelo accipiant et amplectantur, oportet indicare se eis ipsum viventis Dei filium Meschiam praedicare. Describit igitur se primum a causa formali, quia sit servus et Apostolus Meschiae: deinde a causa efficiente, quia sit

per ἐμβολὴν iniectionem, ut eam vocat Aristoteles, aut προσβολὴν vel πρόσληψιν adiectionem, ut alii. Haec vero adiecta insertaque, mirifice quidem rem illustrant ipsam: at sermonem, praesertim apud minus intelligentem parumque attentum lectorem, non parum obscurant. Potuisset quidem hoc initium Paulinae epistolae, haecque quasi unica oratio in valde multas resolvi: sed nec habuisset eam gratiam, nec amplius esset tecta insinuatio, et in

adiungi: sed accidere potest, ut illa prima ratio vel explicanda sit, vel confirmanda, vel illustranda, ac etiam amplificanda, vel denique contra adversarium tuenda. Fieri etiam potest, ut sit aliqua adversa obiectio aut cogitatio repellenda ac refutanda, quae non tam contra hanc ipsam rationem pugnat, quam alioqui quoquo modo nobis adversatur. Horum si quid interponatur, recte illi tandem conclusio additur propositionem veluti repetens. Quibus sensibus expolita ac veluti plane absoluta prima argumentatione, inchoatur nova ratio, cui simile quid attexi potest, cuiusmodi de

loco, omnia ad religionem scitu necessaria, quae incidunt, aut omnino incidere possunt, reperiri copiosissime queant. Facit etiam illa artificiosa brevitas mirifice ad memoriae subsidium. nam (sicut Galenus de Historica aut definitiva methodo dicit) pauca illa primaria capita ob ipsam paucitatem facile memoria tenentur: ea porro quia mox, si intelligantur, suas partes, species, causas aut circumstantias monstrant, facile eas memoriae nostrae subiiciunt ac exhibent. Fuit proculdubio et illud Dei consilium in proponenda tanta tum brevitate sermonis, tum

ORATIO PENDENS AUT CONNEXA. Scribit Aristoteles Rhetoric. tertio, capite nono, duplicem esse orationem, aliam pendentem seu connexam vinctamque: aliam vero sectam aut distinctam. Verba eius ex translatione H. Barbari haec sunt: Locutionem ipsam necesse est aut pendentem, et continenter uno complexu tantum, atque cursu coniunctam esse, cuiusmodi sunt dithyrambicis sui orbes sive dilationes: aut distinctam intervallis, ac caesam, et veterum poetarum antistrophis similem. prior illa quae pendens nexaque dicitur, antiquorum fuit: qualis

idem ad gravem ideam refert, sicut et multa Anantapodota aut Anacolutha. Quo consilio etiam Thucydidem aiunt asperiore et duriore compositione styloque usum esse. Quare sciendum est, ubi tale quid in Paulo reperimus, non mox vel inscitia, vel etiam negligentia peccatum esse: sed id ipsam linguam ac genus dicendi interdum postulasse. In aliquorum vocabulorum aut etiam phrasium et constructionum abusu potest videri Paulus accommodasse se ad praesentem sui seculi sermonem, qui iam tunc temporis declinabat: sicut et semper vulgus aliquid vitii in suo sermone habet.

et deinde, quia cap. 6 et 10 videatur lapsis negare locum poenitentiae, ac in eo patrocinari Catharis vel Donatistis, aut Novatianis. De hoc ultimo abunde respondi in prima parte in voce Possibile et impossibile. Immunem autem fuisse authorem, et esse etiam hanc ipsam Epistolam ab hoc errore, vel inde apparet, quod hortatur omnes etiam conversos ad accedendum summum illum sacerdotem consequendae remissionis peccatorum gratia. Christum enim esse misericordem, posseque compati infirmitatibus nostris. Certe si non esset locus poenitentiae, non etiam esset

Apostolum, aut etiam Barnabam concionantem, aut miracula eorum spectasset? Sed obiicit alius: Atqui Paulus nec vocatus nec cofirmatus est per Apostolos. Respondeo: Neque id dicit ista Epistola, sed ipsam tantum doctrinam esse confirmatam et comprobatam. Sed nimirum illa per communicationem respectu auditorum, non doctoris dicuntur. Notum etiam est, quod cum aliqua in talibus materiis de pluribus dicuntur, non mox sit necesse omnia omnibus ad amussim convenire. Conveniant ergo illa

et percipi posse. Denique cum ita vitiosa nostra natura comparata sit, ut quicquid parergon est, et ad inanem potius rerum speciem, quam certam et solidam utilitatem facit, in id fere plus curae ac operae impendamus: docuit dictionem Evangelii, quod istud malum abolet, sic constitui, ut in rem ipsam animi defigerentur, avocati ab admiratione in anis ornatus verborum. Iacent siquidem sensus in oratione, in qua verba laudantur, inquit Quintilianus: nec valet animus, dum rerum admiratione et studio tenetur, de verborum cultu esse solicitus. Si ergo consideremus primum quis scripserit hasce

multisque aptis exemplis omnia illustrasset, nobis quidem ad finiendam hanc dissertionem, epilogi vicem abunde praestare poterunt. Quid igitur, inquit ille, an imperitus loquendi Paulus et elinguis, ut Hieronymus existimat? Imo vero Chrysostomum potius, et doctissimos quosque ex Graecis, ipsam denique rationem secutus. quamvis nativa illa et germana masculae facundiae ornamenta ei non defuerint: fateortamen illum fucatae illius Rhetorices pigmentis uti noluisse: nempe ut vi spiritus, hominum animos ad Christum raperet, non autem sermonis blanditiis, adulatorum more, alliceret. Sed

rectricemque eius partem, nempe rationalem animam, quam potissimum ad suam imaginem condidit, quamque Scriptura in corde collocat, et cordis nomine notat. Nec solum ita flagitat, ut velit omnes eius inclinationes, potentias et actiones, ipsamve totam sibi soli militare ac servire: sed et ipsam essentiam hominis vult sibi, ut imaginem suam longe pulcherrimam, omnino conformem esse. Non, inquam, solam hominis obedientiam, quantumvis plenam, exigit: sed etiam ipsam huius sui famuli substantiam vult sanctissimam, sanissimam, sibique simillimam esse: non tantum fructus vult esse

ita flagitat, ut velit omnes eius inclinationes, potentias et actiones, ipsamve totam sibi soli militare ac servire: sed et ipsam essentiam hominis vult sibi, ut imaginem suam longe pulcherrimam, omnino conformem esse. Non, inquam, solam hominis obedientiam, quantumvis plenam, exigit: sed etiam ipsam huius sui famuli substantiam vult sanctissimam, sanissimam, sibique simillimam esse: non tantum fructus vult esse optimos, sed etiam ipsam arborem, atque adeo radicem eius, qualem ipse initio condiderat, cum vidit ac dixit esse valde bonam, ut toties inculcat: Sancti estote, sicut et ego

hominis vult sibi, ut imaginem suam longe pulcherrimam, omnino conformem esse. Non, inquam, solam hominis obedientiam, quantumvis plenam, exigit: sed etiam ipsam huius sui famuli substantiam vult sanctissimam, sanissimam, sibique simillimam esse: non tantum fructus vult esse optimos, sed etiam ipsam arborem, atque adeo radicem eius, qualem ipse initio condiderat, cum vidit ac dixit esse valde bonam, ut toties inculcat: Sancti estote, sicut et ego sanctus sum. Hoc vero sibi debitum opus ac rem, fructus et arborem optimam cum sua radice, dum Deus praestari exhiberique sibi

incurrentia, vel maxime a doctis laudata, et humano captui accommoda sit: tamen fit nescio quomodo, ut nos tales Dei conciones poenitentiae audientes ac cogitantes, plerunque pro nostra tristi ruditate in illa externa, nobisque nominata et ante oculos depicta specie aut umbra rei haereamus, nec ad ipsam naturam, nucleum aut medullam rei (quo tamen praecipue nos Spiritus sanctus suo sermone deducere cupit) penetrare queamus. Atque ita pro internis externa, pro veritate speciem, ac pro corpore umbram, sicut ille pro Iunone nubem complectamur. Vicissim quoque, si recta ac expresse

in actionibus consistit, usus haberent: multis etiam fanaticis daretur occasio mirabilia vel monstrosa potius confingendi, ut Osiandro de hominis Deificatione et imagine Dei. Nunc vero contra, dum et ruditati nostrae consulit, et usui captuique hominum quasi commodam doctrinam proponere conatur, ipsam praxin et practica verba urgendo ac inculcando: accidit hoc alterum incommodum, de quo modo est dictum. Verba enim utcunque a nobis intelliguntur, sed ad verum nativumque sensum sermonis ac voluntatis divinae descendere ac penetrare minime possumus. Ociose igitur ac inutiliter in solo cortice

signum pro re signata ponitur. Nam per haec externa doloris signa, vere in corde conversio: et per hanc quasi corporis contritionem vera animi contritio indicatur. Verum quoniam externa illa poenitentia et moesti animi signa simulare et facile est, et persaepe lucro sum, rem autem ipsam poenitentiae praestare perdifficile: ideo et Iudaei olim, et tempore Christi Pharisaei, et nostro monachi plane inania quaedam externaque et hypocritica signa, sordidum videlicet vestitum, inclinatum caput, et similia pro reipsa, id est, vera animi conversione amplexi sunt, quibus tantum

et abusus ieiunii, aliarumque coniunctarum afflictionum. Hoc vero tempore praeter abusus, maximae sunt quoque de hac materia controversiae. Quare iuvante Christo statui, quam clarissime potero, et originem seu causam efficientem ieiuniorum, et tam veram quam falsam causam finalem, ad haec et ipsam ieiuniorum formam, declarare. Quo facto phrases quoque in sacris Literis de Ieiunio loquentes, intelligibiliores nobis fient. Vox ipsa etsi Latina est, nam et Romani olim Cereri ieiunabant, ut Livius lib. 6 Decad. 4 testatur, ac significat abstinere a cibo, aut certe longe parcius

tempore, ut docet Paulus 1 Thessal. 5. Tit. 2. et 1 Pet. 5. Absoluto iam toto ferme negocio, age etiam species ieiunii enumeremus. Ieiunium alias in propria significatione accipitur, alias in figurata. Figurata est triplex. Primum enim per Synecdochen totam poenitentiam, vel certe ipsam contritionem significat. ut Leviti. 23 legitur: Affligetis animas vestras in die expiationum. Ibi affligere animam, significat totam poenitentiam una cum illo externo ritu. Daniel. 9 et 10, significat totam contritionem. Cum enim Daniel dicit se ieiunasse, non solûm significat se

vera et omnibus modis necessaria clavis Scripturae est. Agnoscamus igitur legalem morem in praedicatione bonorum operum. 26 Nisi quis duas facies Moysis agnoscat, non perveniet usque ad veritatem. Haerebit enim perpetuo in velo praetenso faciei Mosis, ac sic putabit, deierabitque illam ipsam esse veram ac nativam eius faciem, et primum ac maxime obvium sensum verborum legis putabit esse eius intimum, verum ac finalem scopum aut sententiam: sicque in putamine haerens, et illud rodens, nunquam omnino ad salutarem nucleum penetrabit. 27 Correlativa, necessarioque

rerum in sermone reperitur: ut in capite de Causis dixi. Iudaei olim contra Ieremiam ratiocinabantur et vociferabantur: Ex quo desiimus offerre reginae caeli, hae calamitates nos obruerunt: igitur propter intermissum illum sacrosanctum cultum punimur. Contra vero clamabat Ieremias: Imo ob illam ipsam idololatriam nunc punimini. Verûm huius imposturae explicatio ex mox sequentibus clarius habebitur. 34 Illa est crassior et palpabilior impostura, quando reperiuntur adversarii in sacris Literis aliqua opera cum aliquibus bonis donis aut beneficiis Dei quoquo modo cohaerere, mox

nix candescent. 39 Aliquando tantum consolatio afflictionibus proponitur, ut in illis beatitudinibus Matth. 5. Sic per factam aut non factam condonationem, erga proximum indicatur vera conversio ac fides, aut etiam perseveratio in ea: aut contra. Non tamen clare dicitur, illam ipsam condonationem offensae, esse veram ac propriam causam condonationis divinae. Verum de varia praedicatione bonorum operum, vide supra. Vide etiam de tota hac materia Synecdochicam praedicationem poenitentiae. 37 Quaedam etiam falso inter bona opera numerantur, et alioqui multa

causa eius reconciliationis sit proprie solius Christi meritum. Quae natura Hebraismorum ac sermonis sacrarum Literarum diligenter observanda est, ne cum alibi, tum praesertim in iustificationis dogmate avero aberremus, dum bonis operibus saepe nimios quosdam effectus aut laudes, atque adeo etiam ipsam salutem adscribi audimus. Sic age adhuc plura huius idiotismi exempla adscribamus. Christus narrat Matth. 25, se in extrema die alios damnaturum, alios iustificaturum, ac quasi causas quasdam sui iudicii ex bonis aut malis eorum operibus commemoraturum. Ubi Synecdochice fructibus

Ioan. 8, eiusque paternitatem iactabant. At Christus docet, etiam ipsum Abrahamum a se opem et salutem expectasse et accepisse. 28 Ut vero maxime multa magnaque beneficia ac praemia in hac et altera vita a Deo bonis operibus tribuantur, non tamen mox necesse est eis illam ipsam primariam iustificationem aut reconciliationem cum Deo tribui, quam Scriptura proprie soli Christo eiusque passioni adscribit. Dives est Deus, cui mille modi remunerendi etiam minima nostra pietatis opera in promptu sunt. Quin etiam remunerat nostras immundas iustitias non ob earum

in praecedente parte. Talia sunt plane innumera loca, ubi operarii prorsus invertunt dicta gratiae in sententiam operum ac meriti. 31 Nobile illud iustitiae vocabulum a Papistis tantum legaliter aut iuridice accipitur de qualitate suum cuique tribuente, et plurimum, atque adeo etiam ipsam salutem aeternam apud Deum merente, cum revera sit multipliciter Evangelicum. Nam iustitia illa primaria, per quam salvari dicimur, teste Paulo, est remissio peccatorum, Rom. 4: seu obedientia ac passio Christi, nobis per fidem imputata, Rom. 5. estque abolitio nostri debiti per

35 Sic etiam fides est revera nihil aliud, quam quaedam mendica manus, qua a Deo precario omnia bona praesertim vero gratuitam reconciliationem, impetramus, ut eius naturam plenius in libello de Fide, et alio de iustificatione exposui. Hanc ipsam mendicam manum, precario victum quaerentem, Sophistae ita suis qualitatibus formarunt et finxerunt, ut ex ea prorsus suam virtutem, opus ac meritum effecerint. Quae obsecro potest prodigiosior metamorphosis excogitari, quam ex gratuita gratia, saluteque nobis indignissimis solo merito Christi

temporum Theologi: qui cum initio ex erudita Grammatica, Dialectica et Rhetorica, reliquaque Philosophia, aliquam cognitionem naturae sermonis, rationis disserendi et rerum communium percipere debuissent, ut aliquid adiumenti ad intelligendum sermonem et cogitandum in hac professione haberent, ipsam vero rei aut materiae principalis totius Theologiae institutionem solum ex sacris Literis haurire: illi contra inversoque ordine, non ancillares aut adminiculares quasquam noticias facultatesque sed ipsam principalem rerum Theologicarum scientiam ex illis suis paedagogicis, humanisque

ut aliquid adiumenti ad intelligendum sermonem et cogitandum in hac professione haberent, ipsam vero rei aut materiae principalis totius Theologiae institutionem solum ex sacris Literis haurire: illi contra inversoque ordine, non ancillares aut adminiculares quasquam noticias facultatesque sed ipsam principalem rerum Theologicarum scientiam ex illis suis paedagogicis, humanisque scientiis hauserunt. Qua idea Theologiae, in suo cerebro iam praeformata, tantum ferme in eum usum sacras Literas cognoverunt, ut eis ad stabilienda illa sua Philosophotheologiae somnia abuterentur, et contra

eorum quae maxime nobis sunt obvia et quotidiana. Dixi vero haec tantum monitionis cuiusdam gratia, ut ostenderem hinc quoque necessario aliquod subsidium ad intelligendas sacras Literas petendum esse, cum hoc etiam medium aut organon plurimum ad illustrationem sacri sermonis facere possit: non ut ipsam tam variarum rerum scientiam hîc exponerem, quod esset prolixissimae operae, et tum ex continua rerum experientia, tum ex peritorum sermone, tum denique et ex variis scriptoribus haberi haud difficulter potest. Quoniam vero de aliquibus rebus omnibus gentibus ac religionibus

locorum et etiam hominum, dum vel Metaphoras ac similitudines inde petit, vel eo alludit: tum etiam loquentes inter loquendum ac disserendum de rebus quibuscunque, praesertim vero cum agitur de singulis individuis aut casibus, multam eorundem mentionem faciant: ut si quis illa ignoret, etiam ipsam scriptionem aut disceptationem de rebus minus exacte assequatur, vel saltem non ita illa adficiatur, ut fieri oportet in Sacrarum literarum lectione. Utile igitur fuerit ad sacrorum librorum intelligentiam, tum naturam, proprietates ac temperamentum soli et caeli Iudaicae regionis, tum situm

hominum perniciem, 1. Pet. 5. Fuerunt in illis regionibus viperae venenatissimae, unde Christus et Baptista, Iudaeos gloriantes se esse sanctum ac benedictum semen Abrahae, vocat progeniem viperarum: id est, pessimae ac perditissimae naturae homines, sicut et filios diaboli, indicantes ipsam imaginem diaboli, aut ceu alludentes ad dictum Gen. 3, Semen serpentis pugnabit cum semine mulieris. Revera autem talia dicta originalem malitiam inde ex utero materno allatam significant: sicut viperae etiam in utero matris saevae sunt, eumque perrodentes prodeunt. Fuerunt ibi

calce circumlinire. Unde Sepulchra dealbata, locutio venit. Non solitos esse extra tribum suam coniugia contrahere, Theologi ex fine Num. colligunt, eaque ratione ostendunt causam, cur Matth. Iosephi potius quam Mariae genealogiam texuerit: ostensurus nimirum, per eius descriptionem etiam ipsam ex eadem tribu fuisse. Multum coacti sunt molere vel equis vel etiam manibus ob inopiam fluminum perpetuorum. Quo etiam aliqua dicta Scripturae respiciunt: ut cum dicit Christus, ex duabus molentibus alteram tantum salvam fore: aut cum Propheta hortatur virginem Babel, ut molat:

quod omnes Commentatores ostendunt, dum ex Ethnicis historiis ostendunt, quinam reges et bella ab eo praedicta fuerint, praesertim in Graeca monarchia. Nahum prophetans contra Niniven cap. 2, describensque modum expugnationis eius, dicit portas fluviorum esse apertas, et ipsam esse sicut piscinam. quod nemo, quos ego vidi, recte exponit: sed ex Diodoro Siculo intelligi potest, qui dicit fuisse oraculum pervetus, Ninam prius capi non posse, quam fluvius ei fiat hostis. Hoc illos non intellexisse, priusquam obsidente hoste ita exundarit flumen, ut copia et impetu

mala nominarunt. Ieremias cap. 17 ait, cor hominis esse pravum ac perversum. Ezechiel dicit esse cor lapideum, cap. 11 et 36. Iere. 17, et Zach. 7 vocat cor adamantinum. Sic David petit sibi condi cor novum, damnans vetus. Vocat vero Scriptura in talibus locis cor, ipsam animam rationalem, quae vel praecipue fuit imago Dei, cui illa sedem in corde tribuit. Alius quoque Psalmus dicit, hominem cum in honore esset, non intellexisse, sed iumentis similem factum. Hanc eandem plenam bonarum virium imaginisque Dei amissionem, vehementissime urget etiam

simul etiam adiectionem novorum. In hunc eundem errorem et omnes substantiales Scripturae locutiones etiam illi impingunt, qui malum in homine regnans, eumque in peccata impellens, volunt esse tantûm accidens quoddam: cum Scriptura ubique ipsum pravum cor, pronunciet esse fontem mali: ipsam carnem, ipsum totum veterem hominem, ipsam mentem, sensum, intelligentiam et φρόνημα, sensum carnis. Moyses indicat, semen mulieris contriturum caput serpentis, nempe abolita culpa seu iniustitia et poena seu morte, restituturum homini

In hunc eundem errorem et omnes substantiales Scripturae locutiones etiam illi impingunt, qui malum in homine regnans, eumque in peccata impellens, volunt esse tantûm accidens quoddam: cum Scriptura ubique ipsum pravum cor, pronunciet esse fontem mali: ipsam carnem, ipsum totum veterem hominem, ipsam mentem, sensum, intelligentiam et φρόνημα, sensum carnis. Moyses indicat, semen mulieris contriturum caput serpentis, nempe abolita culpa seu iniustitia et poena seu morte, restituturum homini iustitiam et vitam. Unde sunt postea tam

involutum: et tantum externa copia ac fulgore oculos et aures hominum praestringebant, explebant, et ferme obruebant. Denique sermo legis ceremonialis (ut quidem communiter intelligebatur) praedicabat illa sacrificia, eo omnes invitabat ac alliciebat, pollicens magna bona facientibus: quin et ipsam peccatorum expiationem, et Dei placationem. Nusquam dicebat illas ceremonias esse tantum typos et umbras futurorum bonorum: esse tantum carnis sanctificationes ac purificationes, easque externas solum: esse tantum commonefactiones de peccato, non autem ipsam veram abolitionem

bona facientibus: quin et ipsam peccatorum expiationem, et Dei placationem. Nusquam dicebat illas ceremonias esse tantum typos et umbras futurorum bonorum: esse tantum carnis sanctificationes ac purificationes, easque externas solum: esse tantum commonefactiones de peccato, non autem ipsam veram abolitionem peccati, et reconciliationem cum Deo: sicut Epistola ad Hebr. eas exponit ac declarat perspicue et luculenter. Tum porro natura est prona ac praeceps in externos lusus aut gesticulationes ac ceremonias, illisque mirifice capitur, ac putat Deum quoque ipsum illis

obediat? Respondet Paulus, Hic est finis, haec utilitas legis, ut hac connexione sententiarum aut cohaerentia conclusionum, veluti adamantinis quibusdam catenis, omnes sub peccatum concludat, probetque tum fructus tum arborem esse pessimam, non tantum actiones ac qualitates esse malas, sed etiam ipsam primariam substantiam, nempe animam rationalem esse imaginem satanae longe teterrimam: ut in quam, ostendat magnitudinem debiti, iniustitiae aut inobedientiae, reatus ac poenarum, in quae iam homo actuali et originali peccato inciderit: et vicissim immensam magnitudine iustitiae, quam Deo

ut condonet peccata. Agnoscebat enim illum angelum aut ducem esse ipsum Christum (sicut et Paulus de comitante petra agens affirmat) qui suo tempore erat futurus homo et mediator. Satis ergo clare etiam hoc ipso testimonio, ista tanta potentia aut beneficium propitiationis a sacrificiis ad illam ipsam divinitatis personam eos ducentem et liberantem transfertur. 13 Eôdem pertinet, quod et Moses quaesiturus illorum ingentium peccatorum apostasiae et idololatriae populi expiationem, non ad sacrificia confugit, aut in illis eam vestigat: sed apud Deum eam quaerit. Locus insignis

Meschias, toties patribus inde ex paradiso promissus, qui non tantum erit semen aut filius hominum, sed et filius veri ac vivi Dei, mihi iam descendens de caelo apparuit, vobisque indicare iussit, quod et nunc velit vos liberare ex servitute, ac vobis tum verum Dei cultum dare, tum etiam ipsam terram promissionis: et multo magis olim in plenitudine temporum vos a veris spiritualibus malis et servitute liberabit, et in vera bona aeternamque felicitatem transferet. Sic igitur priorum promissionum consonantia cum hac patefactione, pulcherrime et firmissime hanc

Item, sicut ille templum Deo extruxit: sic et Christus Ecclesiam Deo collegit, quae eius vivum templum est: omnino ipsa subiunctio prophetiae de adventu Christi, postquam descriptus est ille Iehosua, id videtur indicare, quod Spiritus S. studio primum a typo dicere coeperit, postea vero in rem ipsam significatam desiverit. Quare duplex huic loco probatio inest. Prior, quod verisimile est illos viros Iesum praefigurantes, ut rebus, ita et nominibus praefigurasse. Posterior, quod cum illi in translatione Septuaginta, quae et Apostolis familiaris fuit,

collocatum omnibus in eaversantibus praeclare lucere: videatque Deum per pios viros tantum sacrarum Literarum lumen esse sequendum toti pene orbi ostendisse, humanas vero, aut diabolorum potius doctrinas, quod ad aeternae salutis rationem attinet, reiiciendas esse: hoc ipsum lumen, atque hanc ipsam pedibus nostris propositam lucernam plenam obscuritatis ac tenebrarum esse ostendere conatur. Proinde vigilemus et nos sedulo, hostisque cogitationes non ignorantes, fortes in fide ac veritate ei resistamus. DE PECCATI ORIGINALIS, AUT VETERIS

in acetum acerbissimum. Sicut igitur ineptus plane esset, qui mihi definiret ita acetum, ut diceret: Acetum est aciditas et siccitas, quae accessit ad vinum, etc. non enim peto ut mihi tantum proprietates indices, sed ut rem ipsam describas, ac certo definias, quid sit esse eius rei. Sic sunt ineptae aut certe insufficientes istae definitiones peccati originalis, non quid sit esse rei, sed tantum eius proprietates describentes, cum definitio proprie esse rei describere debeat. Res igitur ipsa hîc postulat, ut ipsemet

author ipsaque principalis pestis diserte nominetur, ac quasi digito coram commonstretur. quod Scriptura facit, ut postea ostendetur dilucidius. Quare sicut in aliis omnibus Theologicis quaestionibus: ita et in hac quoque nihil est ad perspiciendam genuinam veritatem utilius, quam ipsam Scripturam scrutari et audire, omissis humanis figmentis ac somniis. Dolendum enim profecto valde est, Theologos in tam absconditis mysteriis definiendis, non ipsius potius Scripturae verbis uti, in hoc et aliis articulis, quam hominum incommode tantas res exprimentibus. Illa

mortuo, dicit Gen. 5 eum genuisse filios non amplius ad Dei, sed ad suam imaginem: acloquitur non de externis lineamentis aut specie hominis, quae adhuc utcunque priorem illum hominem refert, sed de ipsa intima nobilissimaque essentia hominis. Ubi imaginem illam satis indicat Scriptura esse ipsam potissimum essentialem formam in summis nobilissimisque hominis partibus, idque in summo eius officio, nempe quatenus Deo adiunctus, ac in creatorem suum essentialiter directus fuit. Dicit enim ipsummet hominem esse formatum et fabrefactum ad, aut secundum imaginem Dei, non tantum ea vestitum

Domino, copiose scaturiunt. Esse ipsammet malam arborem, nempe hominem. Esse cor non intelligens, Rom. 1. Esse vanam mentem, obscuratam rationem, et induratum cor, Ephes. 4. Esse τὸ φρόνημα sensum carnis, quod omnes de ratione ipsa exponunt. Esse ipsam carnem, esse ipsum hominem animalem, carnalem, ipsum veterem hominem seu totum hominem, quantus quantus est, quatenus renatus non est. Unde liquido apparet, aliquod originale peccatum aut partem eius esse ipsam substantiam hominis, non quiddam externum, aut accidentarium in ipso.

φρόνημα sensum carnis, quod omnes de ratione ipsa exponunt. Esse ipsam carnem, esse ipsum hominem animalem, carnalem, ipsum veterem hominem seu totum hominem, quantus quantus est, quatenus renatus non est. Unde liquido apparet, aliquod originale peccatum aut partem eius esse ipsam substantiam hominis, non quiddam externum, aut accidentarium in ipso. At huic Spiritus sanctus dogmati summe repugnat, primum ipse vocis peccatum sonus, aut inusitatissima notio, quae plerunque (ut recte Phil. monet) tantum de pravis actionibus ab omnibus intelligitur: at in

sancti discipuli (qui θεοδίδακτοι, non hominum discipuli esse volunt) audiant potius verbi Dei vocem, quod clare originalem malitiam aut fontem omnis mali ipsum cor, mentem rationalem, et totum animalem seu carnalem hominem esse pronunciat: atque ita ipsam substantiam essentiamve intimam hominis peccatum vocat. Totum enim hominem, praesertim autem animam rationalem, ait esse natura filium irae, hostem Dei, rem damnatam ac exosam Deo, quod est ipsissimum peccatum. Ad declarationem porro huius sententiae uberiorem, quod praecipuum

est peccatum. Item: Alterum est peccatum essentiale, natale, originale, alienum. de quo Psalmo quinquagesimoprimo. Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea. de quo Christus: Non potest arbor mala bonos fructus facere. En audis, peccatum originale esse ipsam malam arborem, et esse quiddam essentiale. Item: Magna itaque sapientia est, scire nos nihil aliud esse, quam peccatum: ne sic leviter de peccato sentiamus, sicut passim doctores, qui definiunt, peccatum esse dictum, factum aut cogitatum contra legem Dei. Quin tu sic definias

antequam homo per aetatem aliquid possit dicere, facere aut cogitare. Ex hac autem ceu radice nihil boni coram Deo enasci posse, etc. En audis peccatum originale definiri a Psal. 51, teste Luthero, quod sit id totum, seu idipsum, quod natum est ex patre et matre: illam ipsam arborem malam, et denique nos nihil aliud esse quam peccatum. Idem Gen. 3: Sed vide quid sequatur ex illa sententia, si statuas iustitiam originalem non fuisse naturae, sed donum quoddam superfluum, superadditum. An'non sicut ponis, iustitiam non fuisse de essentia hominis: ita

in und an uns / rc. bleibet / also lang sind wir suender / und muessen sagen / Berlass uns unsere schuld / rc. Biss dass der leichnam sterbe und undergehe. Dann Adam der muss sterben und verwesen / ehe dann Christus ganz erstehe. En audis peccatum originale esse ipsam malam naturam, ipsam primum conceptam essentiam, et denique ipsam malam arborem, seu pravum cor. In expositione Dominicae precationis vehementissime urget, ipsam hominis voluntatem esse causam ac fontem omnis mali, eamque sua natura voluntati Dei repugnare. Hoc vero ipsum est,

bleibet / also lang sind wir suender / und muessen sagen / Berlass uns unsere schuld / rc. Biss dass der leichnam sterbe und undergehe. Dann Adam der muss sterben und verwesen / ehe dann Christus ganz erstehe. En audis peccatum originale esse ipsam malam naturam, ipsam primum conceptam essentiam, et denique ipsam malam arborem, seu pravum cor. In expositione Dominicae precationis vehementissime urget, ipsam hominis voluntatem esse causam ac fontem omnis mali, eamque sua natura voluntati Dei repugnare. Hoc vero ipsum est, quod peccatum aut malum

/ und muessen sagen / Berlass uns unsere schuld / rc. Biss dass der leichnam sterbe und undergehe. Dann Adam der muss sterben und verwesen / ehe dann Christus ganz erstehe. En audis peccatum originale esse ipsam malam naturam, ipsam primum conceptam essentiam, et denique ipsam malam arborem, seu pravum cor. In expositione Dominicae precationis vehementissime urget, ipsam hominis voluntatem esse causam ac fontem omnis mali, eamque sua natura voluntati Dei repugnare. Hoc vero ipsum est, quod peccatum aut malum originale, seu (ut ita dicam) scaturiginale,

Adam der muss sterben und verwesen / ehe dann Christus ganz erstehe. En audis peccatum originale esse ipsam malam naturam, ipsam primum conceptam essentiam, et denique ipsam malam arborem, seu pravum cor. In expositione Dominicae precationis vehementissime urget, ipsam hominis voluntatem esse causam ac fontem omnis mali, eamque sua natura voluntati Dei repugnare. Hoc vero ipsum est, quod peccatum aut malum originale, seu (ut ita dicam) scaturiginale, aut etiam radicale vocamus. Non potest porro negari, voluntatem hominis esse substantiam quandam.

ita dicam) scaturiginale, aut etiam radicale vocamus. Non potest porro negari, voluntatem hominis esse substantiam quandam. Sic et super Psalm. 51 dicit, renovationem non esse accidentium alterationem: sed ipsius novi cordis creationem. Ergo sentit contrarium, cor lapideum esse illam ipsam pestem, quam vult Deus ex nobis penitus exscindi. Super Gen. 1 dicit, novum hominem, esse novum creationis opus, sicut et primum fuit. Ergo et contraria abolenda res, fuit quaedam essentialis res, nempe vetus Adam. In argumento Latino Epistolae ad Rom. affirmat Luth.

quod natura sit funditûs corrupta, Dass auch weder haut noch har da gut sei / und dass der ganze Mensch kurtzum muss anders werden. Ergo totum veterem hominem pro imagine satanae, ac peccato originali habent ac condemnant. Philip. exponit in Locis et super Coloss. imaginem Dei, esse ipsam sanam aut integram animam. Ergo et contra, imago satanae aut originalis pestis, est ipsa vitiata foedissimeque transformata anima. Idem in Locis dicit, peccatum esse quiddam negligens ac fugiens Deum et irascens ei, et quod vicissim Deus improbat. Dicit etiam, Quid atrocius dici potest, quam

aut originalis pestis, est ipsa vitiata foedissimeque transformata anima. Idem in Locis dicit, peccatum esse quiddam negligens ac fugiens Deum et irascens ei, et quod vicissim Deus improbat. Dicit etiam, Quid atrocius dici potest, quam naturam hominis inimicam esse Deo? An non igitur affirmat, ipsam corruptiss. hominis naturam esse illud originarium malum aut peccatum, quod fugit et odit Deum? Idem exponit in Locis, illud figmentum cordis humani, esse ipsam malam massam hominis. Item Rom.

Deus improbat. Dicit etiam, Quid atrocius dici potest, quam naturam hominis inimicam esse Deo? An non igitur affirmat, ipsam corruptiss. hominis naturam esse illud originarium malum aut peccatum, quod fugit et odit Deum? Idem exponit in Locis, illud figmentum cordis humani, esse ipsam malam massam hominis. Item Rom. 8, Sensum carnis, φρόνημα esse ipsam animam rationalem. Ibidem ait, sensum carnis et carnem idem esse. Dicit etiam, carnem dici

quod fugit et odit Deum? Idem exponit in Locis, illud figmentum cordis humani, esse ipsam malam massam hominis. Item Rom. 8, Sensum carnis, φρόνημα esse ipsam animam rationalem. Ibidem ait, sensum carnis et carnem idem esse. Dicit etiam, carnem dici a Paulo totam naturam hominis. Et super 7 ait: Caro et sensus carnis intelligatur de toto homine non renato. Et mox: Homo sine Deo, dicitur caro, secundum omnes animae potentias. Non potest autem

non significat tantum debilitationem aut laesionem quandam, ut aliqui somniant: sed extremam perversionem. Quid autem tandem est ista corruptio hominis, nisi ipsamet corrupta natura, praesertim mala mens, et malus animus? Non certe quoddam abstractum aut actionem ibi vox Corruptio significat: sed ipsam rem corruptam et perversam Deoque inimicam et adversam, nempe malam mentem, et malum animum. Peccatum est id quod pugnat cum Deo, et cui Deus vicissim irascitur, teste Ioanne, et communi nostrarum Ecclesiarum sententia. Certe, si quis alius, Philippus hanc definitionem

originale est idem quod praedicta omnia: Igitur, etc. Quid hic contra opponetur? Tota Scriptura utitur substantialibus verbis in descriptione tum imaginis Dei aut iustitiae originalis, tum peccati et imaginis satanae. Dicitur enim Deus creasse hominem ad imaginem Dei, ipsam totam eius essentiam, praesertim animam rationalem, non sola eius accidentia. Deus creavit hominem valde bonum, non tantum in accidentibus, sed etiam in ipsa substantia, ita ut substantialiter esset bonus, non tantum adhaereret ei bonitas veluti accidens quoddam aut ornamentum. Dicit eum in

cor oportere excindi, et novum creari: non tantum accidentia quaedam in eo elui aut alterari, sicut Synergistae somniant. Summa, Scriptura de imagine Dei illa prima, de imagine diaboli consecuta, et de nova imagine Dei tantum substantialibus verbis utitur. Credamus igitur illi, ea esse ipsam hominis substantiam cum omnibus suis accidentibus: non autem sola accidentia huic substantiae inhaerentia. Aut si Scripturae Deoque credere nolumus, evanescamus sane per nostras Dialecticas argutiolas ac stultas ratiocinationes, ut omnibus sapientibus huius mundi accidisse Paulus Rom. 1

Ecclesiasticis liquet. Si igitur ipsamet substantia est extreme immutata, bonaque forma aut imagine Dei spoliata, et in contrariam imaginem transformata: sequitur plane inevitabiliter, illud ingens malum a diabolo in nobis genitum aut excitatum, non esse accidens tantum quoddam in homine, sed ipsam eius inversam et transformatam essentiam aut novam formam: plane sicut si optimum aliquod medicamen esset mutatum in nocentiss. venenum, ubi venenum non iam accidentarium quiddam illius medicaminis, sed ipsamet iam corrupta medicina esset. Vicissim etiam sequitur: Si peccatum

novam formam: plane sicut si optimum aliquod medicamen esset mutatum in nocentiss. venenum, ubi venenum non iam accidentarium quiddam illius medicaminis, sed ipsamet iam corrupta medicina esset. Vicissim etiam sequitur: Si peccatum originale, seu illa corruptio est tantum accidens, non ipsam substantiam hominis corruptam, et Deo inimicam esse factam, sed tantum accidentia quaedam in homine: vel solum debilitatum aliquantulum esse hominem, aut etiam illi tantum quoddam pravum accidens affusum esse, remanente pristina bona essentia. Si substantia ipsa per se mala

debilitatum aliquantulum esse hominem, aut etiam illi tantum quoddam pravum accidens affusum esse, remanente pristina bona essentia. Si substantia ipsa per se mala vitiataque est, et in trucem quandam bestiam et indomitam feram (ut Luth. et Bucerus loquuntur) mutata est: sequitur, ipsam substantiam esse illud originarium malum, illud novum monstrum a diabolo per apostasian hominis conditum, non aliquid aliud illi adiunctum aut inhaerens. Dico autem conditum esse illud malum non per creationem ex nihilo, aut aliam quampiam rectam generationem: sed per transformationem et

Igitur peccatum est substantia. Sed istis videtur vox Corruptionis tantum quandam mediocrem laesionem aut debilitationem, contra eius notissimam et usitatissimam acceptionem, significare: inde igitur est, quod errantes in vocabulis, errent etiam in rebus. Contra, si quis negat ipsam substantiam esse peccatum, cogetur etiam negare esse corruptam substantiam. Sicut enim omnis corruptio prioris substantiae, parit novam: ita vicissim, si nova non sequitur, prior corrupta non est. Sed isti negant novam substantiam, quae est imago satanae, effectam esse a diabolo peccatum.

adiunctum: sequetur, ipsum naturalem aut Adamicum hominem, aut rationalem animam, per se bonum esse, ac non proprie agere quicquam mali, sed tantum illud adiunctum accidens. Sequetur etiam, illam rationalem substantiam animae omnino aliquid vere bonum ac Deo placens agere. Quis enim ausit fingere, ipsam rationalem animam esse ociosam in homine? sequetur etiam, in ipso Adamico homine ante renascentiam esse duos gubernatores, et quasi duos homines, nempe bonam substantiam rationalis animae, et adiunctum accidens originalis peccati, quae inter se pugnent. Sequetur etiam amplissima synergia ex

et servat talia, qualia sunt, sive bona, sive mala? neque tamen propterea concedent Deum esse authorem peccati. Verum instant isti iterum importune, separandum esse omnino hominem ab eo malo, quod ab extra a diabolo accessit, aut veluti venenum quoddam infusum est. id enim non esse ipsam hominis substantiam, sed tantum quiddam perdens, vastans ac destruens eam. Respondeo: Non est in homine aliquid diversum ab ipsa mala mente aut lapideo corde, quod eum spiritualiter destruat, sicut morbus eum corporaliter conficit: sed est tantum ipsa perditissima, et iam destructissima

intelligentiam, Ephes. 2, 4. Col. 1. Hoc idem vult Luth. significari a D. Virgine illo dicto, Superbos mente cordis sui: quod nempe ea indicet, mentem cordis esse originem mali, et omnis superbiae etiam contra Deum ipsum. Tota denique Scriptura et omnes saniores Theologi, accusant ipsam animam rationalem, mentem ac cor, eamque dicunt esse fontem omnis mali aut peccati in tota vita: esse illam atrocem bestiam et indomitam feram. Igitur ea ipsa est illud originale aut insitum malum, quod Theologi vocant originale peccatum. Paulus dicit Rom. 8,

et terribile opus, machinam aut aedificium satanae ut filius Dei destruat, inter alia, in hunc mundum venit, et tam graviter hîc sudavit, utque novam creaturam, novumque hominem Deo patri, ad regnum eius instaurandum, condat et creet. Observa, et toto pectore retine, quod sicut Deus ipsam proprie animam rationalem ita formavit, ut esset eius imago, utque esset fons, officina ac mater omnium bonarum actionum, et dilectissima cultrix eius: ita satan eandem sic transformavit et fabricavit, refudit aut recoxit, ut sit viva eius imago, sitque mater, fons et causa omnium malorum,

suppeditet: cuius rei aliqua exempla postea indicabuntur. Nunc tantûm hoc expendamus, cum de liberi arbitrii aut naturae corruptione agitur, adversarii dicunt esse caliginem, esse imbecillitatem, languorem, morbum, aut vulnera saucii peregrinatoris. At Scriptura dicit esse caecitatem, esse mortem ipsam: nec mortem solum illius (ut ita dicam) angelicae vitae viriumque, sed et contrariam priori vitam, aut diabolicas vires, ut Deum eiusque sapientiam stultam iudicet, extreme oderit ac detestetur. Sic Sophistae aut Sorbonistae dicunt tantum accidentia in corruptione et renovatione mutari. At

Significat enim eo loci ea coniunctio idem quod Nam aut Enim, et non idem quod propter. Non enim ibi Christus docet Pharisaeum quae sit causa, cur peccatrix mulier sit remissionem peccatorum aut iustificationem adepta. nec enim erat docilis, qui discere causam rei cuperet, ut qui adhuc rem ipsam seu factam iustificationem prorsus pernegaret. Non erat quaestio, qua causa aut merito sit iustificata: sed an omnino sit iusta coram Deo, aut non? Id negabat in suo corde Pharisaeus: affirmabat autem Christus. Quare convincit eum Dominus evidenti ratione aut argumento ab effectu sumpto, quod

errorum, omnisque sophistices, praesertim autem in sacris Literis ac rebus divinis. Unde etiam simul fimus assidui et intenti in sacrarum Literarum studio ac scrutatione, ubi linguae utilitas cumprimis elucescit. Secundo, largitur fidem aut aliquam summariam agnitionem Christi, nec ipsam quidem sine verbo Dei, quae postea nobis est veluti clavis Scripturae. Tertio, accendit fulgentius quoddam lumen in cordibus nostris, ut verum cernere, ac a falso distinguere possimus: suggerit etiam ac illustrat nobis dicta utilia ad cuiusque loci aut dubii explicationem, atque

Possidentur quoque et agitantur a malo genio, qui facit ut videntes non videant, et audientes non audiant, praeterquam quod naturali coecitate alioqui laborant. Carent denique omnibus bonis artibus, praesertim dicendi, et pene ipso communi iudicio ac sensu in talibus rebus. Quin nec ipsam quidem suam linguam intelligunt. Nam ut maxime de singulis vocibus aliquid vere sentiant, tamen nec phrases, nec figuratas dicendi lo quutiones perspiciunt: quam partem Grammatices prorsus ignorant. Denique ubi semel res ipsas, quae in Bibliis traduntur, suis erroribus corruperunt, necessario

est, Deum cum sanctis angelis, totaque caelesti Ecclesia vehementer nostro linguarum studio delectari: cum adeo nos cupidos esse cognoscendae eius voluntatis cernit, ut etiam exoticas linguas, atque adeo eam ipsam, qua primum ille sese nobis, suamque voluntatem proposuit ac declaravit, addiscere conemur. Quid vero turpius magis ve nefarium doctori ac ministro Christi fuerit, quam nec ipsa quidem nomina Domini ac servatoris sui novisse, nec intelligere quid Iesus, quid Messias, quid Christus

ipsum erudiendum, confirmandum, aut consolandum, sive ad protelandos veritatis hostes, atque adeo ipsum satanam subinde prompta remedia ac arma suppeditant, suggerente simul ac illustrante ea tibi spiritu Dei. Saepe accidit piae menti, ut in aliquo labore aut molestia ea dicta, ad rem ipsam praesentem facientia illi succurrant, quae alio qui longo tempore non cogitaveras, et quasi prorsus oblitus fueras, quibus se suaviter spiritus Domini consolatur, confirmat, fovet ac corroborat. Si cum adversario veritatis, atque adeo et ipso satana confligendum est, quid ibi

nihil considerantes, quod et ipsi, sicut olim Pharisaei, propter traditiones et mandata hominum. Dei ipsius mandata irrita faciant. Christus sane mox initio suae praedicationis Matth. 5 patrum interpretationem Scripturae, aut potius corruptionem damnat: ostendens, non eorum impias glossas, sed ipsam Scripturam sequendam esse. 6 Si ex patribus, atque adeo etiam recentioribus scriptoribus, necessariô esset petenda interpretatio Scripturae, et controversiarum diiudicatio, et non proprie ac tantum ex hac Scriptura: quid tandem fecisset, aut quomodo sui temporis controversias

etiam sua aliorumque non semper maximi momenti scripta aut epistolia conservarunt. Verum contra, non tantum non proferuntur certa ac solida testimonia de ista Cabala, aut per manus tradita doctrina: sed etiam in eo habetur evidenter contraria sententia aut historia, quôd Patres in certaminibus ipsam Scripturam, tacentes omnino Cabalam, urserunt. 20 Certissimum omnino, tum divinae providentiae ac voluntatis, tum etiam iudicii veteris Ecclesiae indicium est, quôd tam solicite veteres contra omnes insidiatores et pravos spiritus conservarunt sacras Literas incorruptas, et tam

nunc res fluunt) dicere possimus, Papistis quotidie Deos nasci et interire: sicut Plutarchus et alii Ethnici de suis orientibus et intereuntibus oraculis dissertarunt. 25 Etiam postea, cum habuit Ecclesia Patres et Conciliorum canones, tamen semper in novis synodis ac certaminibus ipsam potissimum Scripturam habere et urgere pro summo iudice voluit: ut inter alia etiam Augustinus indicat, qui ipsam quoque sacrosanctam Nicaenam synodum reiicere adversarios patitur, et solius Scripturae aut verbi Dei gladio secum concurrere flagitat. Sic enim inquit: Sed nunc nec

de suis orientibus et intereuntibus oraculis dissertarunt. 25 Etiam postea, cum habuit Ecclesia Patres et Conciliorum canones, tamen semper in novis synodis ac certaminibus ipsam potissimum Scripturam habere et urgere pro summo iudice voluit: ut inter alia etiam Augustinus indicat, qui ipsam quoque sacrosanctam Nicaenam synodum reiicere adversarios patitur, et solius Scripturae aut verbi Dei gladio secum concurrere flagitat. Sic enim inquit: Sed nunc nec ego Nicaenum, nec tu debes Ariminense, tanquam pium praeiudicaturus, proferre concilium. Nec ego huius authoritate,

adversariorum, quibus Scripturae perpendiculum abiiciunt, et hominum commenta pro regula veritatis assumunt: quo istam extremam perversitatem omniumque errorum fontem fugere ac detestari discamus, tantoque ardentius Scripturam scrutemur, eamque nobis in obscuro praelucentem sequamur. Iam igitur ipsam eorum normam religionis cognoscamus. CHRISTIANO LECTORI ARDENS STUDIUM VERITATIS, ET odium perfectum Antichristi Rom. eiusque abominationum desolationis. Vere optimaque conscientia affirmare, atque adeo etiam sancte coram Deo iurare

adiecit ad summam commendationem, tantam esse istius Scripturae ac verbi firmitatem, ut caelum et terra potius sint transitura ac interitura, quam vel unicus eius apex aut iota. Verum contra tantus est nunc, et aliquot seculis antea fuit, furor Antichristi, eiusque seductorum, ut hanc ipsam viventis Dei Scripturam, authoritate ac commendatione ipsius caelitus humano generi propositam, propalam pedibus conculcent, et se suaque impia decreta aut dogmata supra Deum, eiusque verbum audiendos, sequendos et adorandos collocent, et toti mundo tum malitiosa fraude, tum sanguinaria

authoritatis ligandi habere, aut salvendi fideles, quam ipsa Ecclesia voluerit, aut verbo aut opere expresserit. Si enim dictaverit praeceptum ut Dei praeceptum in scriptis redactum, acceptandum per medium Ecclesiae, authoritas manifesta reverenter est amplectenda: sin vero Scripturam acceptat, et ipsam per communem usum etiam aliter quam priores practicando intelligunt, ita cum tali intellectu authoritatem habeat. Si ut consilium dixerit Ecclesia, Scripturam etiam in verbis praeceptivis explicatam, verbo vel praxi acceptandam, cum non habeat aliud authoritatis, quam uti per Ecclesiam

loco et alibi, Hieronymus ad Damas. 24. quaest. 1. Haec est fides per Ambrosium, Athanasium, ac alios laudatos doctores et Ecclesias, a principio hoc ex ore Christi prolatum, Tu es Petrus, et super hanc petram: verum esse asseruit, docuit et praedicavit: et promissio Christi, quod inferi adversus ipsam nunquam praevalebunt. (nota) ad eam Ecclesiam, quae ad ipsam sedem tanquam primam unita est, pertineat, hactenus veraciter tenuit, licet non omnes in ea sede successive praesidentes in sanctitate prima perstiterint. Non tamen hoc cathedrae obfuit, neque obest, ut idem Augustinus in

per Ambrosium, Athanasium, ac alios laudatos doctores et Ecclesias, a principio hoc ex ore Christi prolatum, Tu es Petrus, et super hanc petram: verum esse asseruit, docuit et praedicavit: et promissio Christi, quod inferi adversus ipsam nunquam praevalebunt. (nota) ad eam Ecclesiam, quae ad ipsam sedem tanquam primam unita est, pertineat, hactenus veraciter tenuit, licet non omnes in ea sede successive praesidentes in sanctitate prima perstiterint. Non tamen hoc cathedrae obfuit, neque obest, ut idem Augustinus in praeallegata Epistola scribit. Veritas enim cathedrae per Christum

Deus terrenus, quod solus errare non possit: quod si totus mundus sententiaret contra Papam, potius tamen sit Papa audiendus et sequendus. gl. 9. quaest. 3. quod possit etiam dispensare contra vetus Testamentum, imo contra Apostolum et Evangelistam, 15. quaest. 6. quoniam et ipsam legem ligare potest. Summa, quod tanta sit Papae potestas, ut si propalam innumeras animas sanguine Christi redemptas, in infernum traheret secum perpetuo cruciandas, nemo tamen ei contradicere, aut resistere debeat. Verba eius inter alia haec sunt: Cuncta per mundum novit

praecipue quoad essentialia fidei. Et sicut Petrus apostolus constitutus fuit a Christo (ut statim videbimus) princeps Apostolorum, et caput ecclesiae militantis: ita et (nota) quilibet summus Pontifex gerens vicem ipsius, eandem habet authoritatem. Et quidem tunc temporis ecclesia universalis ipsam repraesentans, habet authoritatem et potestatem cognoscendi, statuendi, determinandi circa omnia, quae ad fidem et Christianam religionem sunt pertinentia, etiam sine Scripturarum authoritate, quae

aut conculcaretur. Videor mihi tandem audire iam succensentem Erasmianum quempiam, nostramque, imo sanctorum doctrinam, veluti superciliosam improbantem: Bona (inquit) et sancta est divina Scriptura, et ad salutem hominum data: atque ut intelligeretur ab iis, quorum refert, ipsam servare promulgata. Quorsum ergo tu ad paucos dicis pertinere, quam Deus voluit omnibus esse communem? Num quid non lux est divina Scriptura? Omnibus ergo patêre deberet. Sed et Paulus conversae Ecclesiae scribit suas epistolas, non Theologis aut Episcopis. Quid ergo tu a vulgo hominum

ac conculcantur. Si enim nefas est Christianos summam autoritatem Hebraeis Graecisque fontibus tribuere, eosque ut certissimos veritatis testes audire: profecto ipsemet filius Dei summum nefas admisit, qui nobis eis linguis suum verbum tradidit, et genus humanum allocutus est. Sic isti inimici Dei ipsam normam verbi Dei pervertunt, perversamque eius Ecclesiae obtrudunt. In primo decreto quartae sessionis dicunt, in conversis ita prorsus tolli id quod vim rationemque peccati habet, atque ita illos prorsus puros ac innoxios reddi, ut nihil penitus eos amplius ab introitu caeli,

conciliabuli spiritu fuit, contra affirmat, vel mediocrem abusum huius sacrosancti Sacramenti esse prorsus perniciosum: ut quod Corinthii non satis semet probabant, nec alios in communicando expectabant. Quid non minarum ac poenarum illis Apostolus proposuisset, si cognovisset Corinthios audere ipsam filii Dei in stitutionem invertere et mutilare, et toties iteratum mandatum, Bibite ex eo omnes, non tantum negligere, sed etiam expresso decreto ac severo anathemate condemnare ac tollere? Quare communio sub una specie vere sufficit ad salutem, scilicet perdendam, et aeternum

et lapides, aliasque res mortuas, aut etiam brutas pecudes colunt et adorant. 29 Impossibile est illam optimam aeternamque naturam, seu verum Deum, nunquam sese generi humano patefecisse. At nulla alia patefactio extat, quae quidem a sanae mentis homine ferri possit, praeter istam ipsam, quae in sacris Literis continetur. Aliae enim omnes etiam ipsi sanae rationi repugnant. 30 Sibyllae cum apud gentiles fuerint, tamen de uno Deo, religione Hebraeorum et Christo sunt testatae, ut earum versus etiam vetustissimi patres contra gentiles citarunt. Quod si non fuisset

Quintilianus cum Aristotele pronunciet 196 similitudinis particulae unde sumendae 203. particulas crebro deesse. ibid. unius saepe res diversae. ibid. similitudinem aliquando pro re poni. ibid. saepe rem ipsam significare 201 in Similitudine et parabola quid observandum 202 cum Similitudine saepe res commisceri 201 similitudines in literis S. quomodo a rebus illaudatis saepe petantur 104. quae nam allegoriarum formam obtineant 283

225 subiectionis aut evidentiae vim in sermone quae figurae praestent 278 substantia hominis cur imago Dei 375. 376. in primo lapsu prorsus corrupta 374. omnis quatenus sit a Deo 378. 379 substantiae divisio 370 substantiam ipsam esse originarium malum 329 substantivum nomen cuius gratia in Scriptura repetatur 258 substantivorum nominum significatio 183. 184 Suetonii stylus qualis 284 sugillationes in disputando cavendae 412 Sum verbi

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report