Your search found 849 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 257-449:

familiarissimum factum esse. Quid enim magis utile, atque adeo necessarium esse queat, quid etiam magis a doctoribus Ecclesiae fieri oporteat, quam ut (sicut summus eorum praeceptor fecit) auditoribus ita Sacras literas sua explicatione aperirent, ac perspicuas redderent, ut non amplius viderentur esse in parabolis, proverbiis ac aenigmatib. scriptae: sed ut omnes dicere possent, Ecce nunc aperte loqueris, nec proverbium ullum dicis: . 16. et denique, ut omnes parabolas seu obscuriores locutiones Sacrarum literarum notas perspectasque haberemus? quod Christus a suis

privationem significat, sicut et Latinum A vel Ab. unde Grammatici Ablativo casui, cui haec praepositio familiaris est, nomen fecerunt. Psal. 21, Semen eorum perdes a filiis hominum: id est, ne sint amplius in numero hominum. Zophon. 3, Despoliatae sunt urbes a non viro. Ier. 33, Desertus est locus a non homine. Ier. 7, Et sepelient in Tophet a non loco. Esa. 5, Captivus est ductus populus meus a non scientia. Ierem. 48, Venite disperdamus eum a gente: id est, ut non sit gens.

est, cum quodam odio aut nausea negligere, aut a se removere. Sic Deus dicitur per metaphoram, abiicere, aut non abiicere a se, vel totum populum, vel singulos homines. Psal. 94, Non abiiciet Deus populum suum 1. Sam. 15. Quoniam abiecisti mandatum, abiecit te Dominus, ne sis amplius rex. Ionae 2, Abiectus sum a conspectu Domini. Isa. 41: Elegi te, non abieci. Sic contrâ crebro dicitur populus abiicere legem Dei. Isaiae 5, Amos 2. Sic Paulus negat se abiicere gratiam Dei, Galat.

1, Reg. 10. Addere iram Domini, Num. 32. Quae loquutiones facile intelliguntur. Sic faciat, sic addat mihi Dominus, si non hoc aut illud: formula iuramenti Iudaeorum fuit. Addidit et accepit, Gen. 25. Addidit et peperit, Gen. 38. Non addet, veniet posthac in te, Isaiae 52. pro, non amplius veniet aut adorietur te peregrinus. ADDUCERE, verbum in sacris Iudaeorum multum usitatum, significat hostiam aut aliud quodvis munus Deo offerre, ac sacrificare. Gen. 4. Et fuit ut in fine diorum Cain adduceret de fructibus terrae oblationem Domino: Abel quoque etiam ipse

et lapidabunt me: pro, si paulo magis creverint difficultates, et Israelitarum furor, lapidibus me obruent. Adhuc quis tibi? Gen. 19. pro, habesne hic praeterea tibi aliquos amicos aut coniunctos? ADIICERE, vide Addere, supra. Isaiae 52, Non addes aut adiicies, ut veniat per te amplius in circum cisus: pro, Non veniet posthac per te; non contaminabit, aut etiam non invadet te. ADIMPLERE, pro, opere ipso perficere. 1. Reg. 8, Benedictus est Dominus, qui ore suo loquutus est Davidi, et manu sua adimplevit. Sed de hoc verbo in IMPLEO agetur.

Dominicae, quod Aquila, interpretatur Fideliter: nos possumus dicere, Vere. Causa autem, cur hanc significationem maxime probem, est. Primum quia in eo sensu Christus hac vocula utitur, ut supra dixi. Secundo, quia natura fidei ac verae precationis ea est, ut in fine precationis addatur non amplius votum, sed certa cordis asseveratio, aut assensus, quod Deus te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus, simus certo accepturi: sic demum petitiones fore ratas. Nam omne votum aut desiderium habet

a superponendo, aut suspendendo, quod olim apud gentiles donaria templi in eminentiori aliquo loco de parietibus aut columnis suspendebantur, ut et hodie in Papatu fieri videmus. Fuit vero in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam

et Matth. 13. Aperiam in parabolis os meum. id est, loquar parabolas. Sic Iudicum 2, Aperui ad Dominum os meum: id est, novi, promisi ei. proverb. 8. habetur: Audite me, loquar nobilia, et apertio oris mei rectitudines, et loquutio oris mei, etc. Et Ezech. 16, Nec sit tibi amplius apertio oris: pro, ut pudefias, et non habeas quod contra amplius dicas. Proverb. 24, In porta non aperuit os suum. Sic Isaiae 53. Non aperuit os suum: id est, non est loquutus, non defendit se, sed tacuit. Aperire os suum, aliquando significat gestum deridentis, sicut in multis

Sic Iudicum 2, Aperui ad Dominum os meum: id est, novi, promisi ei. proverb. 8. habetur: Audite me, loquar nobilia, et apertio oris mei rectitudines, et loquutio oris mei, etc. Et Ezech. 16, Nec sit tibi amplius apertio oris: pro, ut pudefias, et non habeas quod contra amplius dicas. Proverb. 24, In porta non aperuit os suum. Sic Isaiae 53. Non aperuit os suum: id est, non est loquutus, non defendit se, sed tacuit. Aperire os suum, aliquando significat gestum deridentis, sicut in multis gentibus moris est. Iob. 16. Aperuerunt super me ora. De qua loquutione

Significat autem persequutores potentes et acres. Et mox, Torrens ac flumina. Divisio aquae, 2 Sam. 5. Divisit Dominus hostes meos per manum meam, tanquam divisionem aquae: id est, sicut aqua effusa in diversas partes dispergitur, unaquaque parte fluente in locum sibi declivem aut pronum, nec amplius congregantur: sic et hostes mei sunt divinitus disiecti et dissipati. De hac similitudine etiam in verbo Dividere forte dicetur. Aquarum rivi cor regis, quo cunque voluerit Dominus inclinabit illud. Similitudo fluminum indicat, magno impetu ferri reges quocunque inclinant: sed tamen

pro secundo ac prospero vitae cursu, et abundantia rerum necessariarum. Sicut Aqua abire, Iob 14. Psal. 58, est plane interire. 2. Sam. 14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius congregantur. Spiritus, aqua et sanguis, testantur in terra de Christo, et eius merito. 1. Iohan. 5: id est, Spiritus sanctus, ac verbum, et duo Sacramenta, testantur de Christo et eius merito: ut eum locum prolixius in Fideli admonitione mea de Coena, exposui. Voluere se aquam, copiam

Ieremiae 51, Isaiae 66. Arcus dolosus pro homine aut ope infideli, Hoseae 7, Psalm. 78: quia perinde hominem destituit in necessitate, aut etiam laedit, sicut pravus arcus. Arcus Dei, Genes. 9, iris vocatur: quam Deus esse voluit testem, ac quasi sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde laedentes. Eodem modo Psalm.

Christum patiuntur; non quod in illis miseriis sitper sese beatitudo, sed quod illa sunt et notae beatorum, et Deus ea amplissime, praesertim in altera vita, remuneret. Quarto, beatitudo aliquando etiam aeterna illa, vereque beata vita vocatur: ut Apocalypsis 7, Beati non esurient, neque sitient amplius. sic Apocalypsis 14, Beati qui in Domino moriuntur. Beatificare, pro beatum facere: Proverb 3. Gen. 30. Beatificabunt, aut beabunt me filii, Luc 1. significat, beatam praedicabunt me omnes generationes. Sic et Isa. 3. Et beatificantes, aut beatum praedicantes hunc

voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur, adeo ut nihil ferme amplius aut aliud requiramus aut exoptemus, tanquam si ultimum et summum terminum omnium nostrorum desideriorum aut votorum, atque adeo ipsum summum bonum feliciter consecuti essemus. Quem animi affectum declarat Christus, cum dicit: Regnum caelorum esse simile agro, habenti latentem thesaurum: aut

εὐδοκία bona voluntas apud te, etc. Legitur etiam de re animo accepta et grata: Deut 33, Naphthali satur bona voluntate, et plenus benedictione Iehova loquitur enim de donis et bonis, quae Deus in illum bona sua voluntate contulit. Malach 2, Non amplius respicere ad oblationem, neque accipere bonam voluntatem de manu vestra: id est, munus bona voluntate vestra oblatum. Porro Iacob patriarcha ex indignatione animi in malam partem accepit, Gen. 49, Quoniam in ira sua occiderunt virum, et in voluntate sua extirparunt bovem: in ihrem

opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam τὸ θέλειν velle, saepe aliquid amplius significat, quam velle solum aut nudum: sicut in generalibus Regulis traditur, Verba affectuum, et omnino motuum animi, aliquando etiam consequentes affectus simul complecti. Velle, videtur etiam significare idem quod Probare. Psal. 5, Quoniam Deus non volens iniquitatem

proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas omnium qualitatum aut virtutum, cogitationum, conatuum, et actionum sive internarum, sive etiam externarum, cum norma bonitatis divinae, et Decalogo. Talis creata bonitas, licet non amplius in sua prima integritate existat, sed in piis aliquo modo instauretur per Spiritum S. et renascentiam, celebratur suo loco et ordine in Sacris literis: ut Vir bonus. 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Psal. 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in

iniicere, itidem doloris ac moeroris indicium est: Thren. 2. Sic et manus habere super caput, ut de Thamar stuprata ab Ammone legitur 2. Sam. 13. Esse alicui ad caput, est, praeceptorem agere: contra Ad pedes, discipulum. 2. Reg. 2, Tolletur Helias a capite Elisaei: id est, non amplius eum docebit. Sic et Paulus dicit se esse eruditum ad pedes Gamalielis. Sumpta haec phrasis est ab ipso situ docentium et auditorum, quorum hi inferius, illi superius sedent. Congerere carbones ardentes in caput alicuius, Proverb 20. et Rom. 12, significat omnino extremum exitium alicui

in cruce pertulit. CERVIX, posterior pars colli, varie in Scriptura, praesertim in phrasibus, aut cum ei aliquae voces adiunguntur, accipitur. Dura cervix, aut Indurare cervicem, pro extrema inobedientia, contumaciaque ponitur. ut Deuter 10. Cervicem vestram ne induretis amplius, sicut maiores vestri, date manum Iehovae. Et 32, Cervicem tuam durissimam. Credo autem hanc metaphoram aut etiam metalepsin, vel a iumentis, praesertim equis sumptam, qui saepe nimium ferocientes, non patiuntur frenis suam cervicem huc aut illuc, quo sessor vult, inflecti: quin potius

eum. Copiam videtur significare, Psalm. 12 In circuitu ambulabunt impii, quando exaltantur utilitates filiorum hominum: id est, regnantibus tyrannis omnia complentur impiis. Aliquando circumvicinam regionem indicat. CIRCUMFEROR verbum eleganti metaphora usurpatur. Ephes. 4. Ne amplius simus pueri, qui fluctuemus, et circumferamur omni vento doctrinae, etc. Sumpta autem est haec metaphora, ubi reflante vento adverso, prudentes nautae cavent, ne retro agantur: sed vel oblique progrediantur, vel saltem in ancoris meliorem tempestatem expectent, aut certe

qualis fuerit ille impius ieiunantium Iudaeorum clamor. In hac significatione utitur et Paulus hac voce, Ephes. 4: Omnis amarulentia, tumor, ira, et vociferatio, et maledicentia tollatur a vobis. Porro Apocal. 21 dicitur Dominus extersurus omnem lachrymam ab oculis suorum, nec futuram amplius mortem, luctum, clamorem, aut laborem seu dolorem. ubi clamor videtur potius significare molestias, afflictionesve, aut certe lamentationem de talibus malis, quam peccatum: seu potius malum poenae, quam malum culpae: potius clamorem iniuriam patientium, quam inferentium. Germanice quoque

apud Israelitas, ductum ex eventu oppugnationis arcis Sion, 2. Sam. 5: quod varie interpretantur scriptores. Alii enim intelligunt fuisse idola, quibus confisi sint Iebusaei, quod illa fuerint tutelaria numina arcis Sion: sed postea facta expugnatione, sit eorum cultus abolitus, et non sint eo amplius admissa. Alii, quorum sententia probabilior videtur esse, sentiunt, Iebusaeos adeo naturali munitioni loci fisos, ut vel dixerint, non intraturum eo Davidem, si soli caeci et claudi propugnarent arcem: vel quod adeo pertinaciter velint repugnare, ut non sint cessuri, nisi omnes

mutilaverit, donec claudi ac caeci inde extrudantur: vel non deserturos eos esse propugnationem, donec vel unus fuerit incolumis. Sed milites et viros fortes praemiis et adhortatione Davidis fortiter loco potitos, ac invertisse proverbium, Quod vel nemo ex illis propugnatoribus ac Iebusaeis sit amplius eo intraturus: vel certe (quod rectius dixissent Iebusaei) neminem caecum et claudum, id est, ignavum et imbellem, eo penetraturum: sed viros fortes, quales ipsi essent, etiam tales difficultates ac munitiones pro sua virtute facile expugnaturos. CLARUS, nomen etiam Latinis

dicitur, cum ea quae praedicta sunt â Deo, eveniunt. 1. Reg. 2. Compleri iniquitates aliquorum, ut Gene. 15. Nondum sunt completae iniquitates Ammorraeorum: de ea mensura aut magnitudine peccatorum intelligitur, quae iam quasi vincit ac exuperat patientiam Dei: seu quando Deus non amplius aliquorum scelera ferre potest, sed eos funditus evertit. Completa est universa gens circumcidi: id est, omnes sunt circumcisi. Compleri aut consummari malitiam Saul, 1. Samuel. 20, aut alicuius alterius, dicitur de extrema et plane insanabili alicuius malitia. Significat etiam

imo et noxius vetus Adam circumciditur, abscinditur aut mortificatur, vigente interim novo homine. Tales dicit Paulus esse pios. At seductores illi erant penitus concisi, comminuti, et subversi, ut qui nihil amplius prorsus certitudinis ac spiritualis vigoris in semet haberent, similesque sibi suos auditores vertiginosa doctrina ac spiritu efficerent. Sicut res concisa, confracta et comminuta. Non tantum igitur est elegans nominum allusio in Graeco, sed etiam rerum ipsarum antithesis: pulchreque ad

Interdum securitatem et oscitantiam: Esaiae 3. Filiae confidentes percipite auribus. Et ibidem: Obstupescite opulentae, conturbamini confidentes. Et, Quae est ista confidentia? Esaiae 36. Porro Ezech. 30, Sophoniae: legitur, Civitas gloriosa habitabitur confidenter. Ezech. 29. Non erit amplius Aegyptus domui Israel in confidentiam. Confidentia nihilominus in novo Testamento non raro in bonam partem accipitur: ut Ephes. 3. Habemus accessum in confidentia perfidem. Et Hebr. 10. Nolite amittere confidentiam. CONFIGERE, videtur significare afflictionem, sumpta

Matthaeo, quod voluerit quidem eum interficere, sed metuerit vulgus, magnifaciens Baptistam. Verum de eo loco vide caput de Synecdoche aut Metalepsi, in Regulis generalibus. Aliquando de tristicia cum scandalo coniuncta accipiendum est, ut Rom. 14: Si frater tuus propter cibum contristatur, non amplius secundum charitatem ambulas. Dicimur et Spiritum sanctum contristare, Ephes. 4. Ne contristetis Spiritum sanctum Dei, per quem obsignati estis in diem redemptionis. Etsi autem quidam putant hoc quasi per ἀνθρωποπάθειαν dici, ut humanus

31 dicitur, Defecerunt in labore meae vitae: pro, vita consumpta est. Tertio, hoc idem verbum in Latino, sed et in Hebraeo, modo hoc, modo eius synonyma, significant desinere. ut Psal. 12, Serva Domine, quoniam Gamar defecit, sanctus aut misericors: pro, desierunt amplius superesse pii. Quarto, significat privo. Defraudo cui laboro; et deficere facio animam meam bono: Ecclesiast. 4. pro, privo eam, defraudo genium meum necessariis commodis. Postremo, vox Defectionis cum singulari quadam emphasi 2. Thessal. 2 ponitur, cum dicit Paulus, Ultimam diem aut

atque addat ebriam sitienti: Deut. 29. id est, ita adulationibus conatur sopire synteresin, et sibi imponere, ut malum putet ludicrum esse: veluti si quis vehementi siti accensus, sese inebriaret vino, ne amplius tangeretur sensu, cum potius sitim illam restinguere sobrietate et abstinentia deberet. Ego opinor esse interpositam loquutionem nomine Dei aut Moysis, quod talis sit sibi et aliis poenas attracturus, futurum ut innoxius cum sonte puniatur, perinde ac si eodem modo male tractetur sitiens ut

eius simplicitatem vult opponere ampullis humanae sapientiae vel iustitiae. Nam et Iudaei (ut ita loquar) disciplinariae iustitiae confidentia, et Graeci stulta sapientiae persuasione inflati, Evangelii humilitatem despiciebant. Quum ergo dicit, Nunc recepta circumcisionis praedicatione nullum amplius fore scandalum crucis: intelligit, nullam sibi molestiam exhibitum iri â Iudaeis, sed bona eorum pace sibi docendi fore locum: quia amplius eos non offendet fucatum illud et adulteratum Evangelium, compositum ex Mose et Christo, reprehendendo. Ministerium spiritus et iustitiae. 2.

et Graeci stulta sapientiae persuasione inflati, Evangelii humilitatem despiciebant. Quum ergo dicit, Nunc recepta circumcisionis praedicatione nullum amplius fore scandalum crucis: intelligit, nullam sibi molestiam exhibitum iri â Iudaeis, sed bona eorum pace sibi docendi fore locum: quia amplius eos non offendet fucatum illud et adulteratum Evangelium, compositum ex Mose et Christo, reprehendendo. Ministerium spiritus et iustitiae. 2. Corinth. 3. Quia instrumentum est regenerationis, et offert gratuitam cum Deo reconciliationem Mysterium Christi, Colos. 4. a dignitate, quia

Inde fit, ut spiritualis Meschiae liberatio per abolitionem exactorum indicetur. Isaiae 9. Sceptrum exactoris in eo confregisti, Sic Danielis 11. Stabit qui loco eius transferet exactorem: id est, auferet, amovebit. Isaiae 14. Dominabuntur in exactores suos. Zach. 9. Et non transibit amplius super eos exactor. De hac re loquitur etiam Ieremias, cum insultat Babylonicis exactoribus Chaldaice: Ubi est aurum Madcheva, id est, exactio auri tributarii. EXIRE verbum, licet notissimae significationis sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus

ut supra in EGREDI dixi. Exire Deum a Hierusalem, Zachariae 2, est, eum deserere illam, non curare, non fovere. Sicut contra, in medio eius habitare, ac versari. Hoc sensu et locutione solebant Romani, obsidentes ac oppugnantes aliquam civitatem, eius deos evocare, ut ad se commigrarent, nec amplius hostibus suis contra se patrocinarentur. Sic et Tyrii ab Alexandro magno oppugnati, Herculem aurea catena vinxerant. Quin et in templo Ierosolymitano audita est vox ante ultimam destructionem, Exeamus hinc. Exitus aquarum, sunt loca palustria, aut scaturiginibus abundantia. Psalm. 107.

et cogitabundi perpetuo vultum in terram demissum habere. Sic Annae matri Samuelis dicuntur fuisse facies, dum tristis fuit: postea vero, cum fiducia impetratae promissionis exhilarata est, negantur ei amplius fuisse facies. ut omnino Facies ibi magnum moerorem denotent Nam etiam illud prius, Dedit partem unam facierum: puto ad mulierem esse referendum, quod moerenti dederit unam partem, seu quod illa unica pars ei excitaverit facies aut moerorem, dum alteri multas partes dari ob liberorum

vocare super terram, Psalm. 105. Gen. 41. Et famem congregare super aliquos, Ezech. 5, est, magnam caritatem annonae per sterilitatem efficere. Idem valet et, Tradere aliquem in famem. Hiere. 18. Famelici cessarunt, 1. Sam. 2. scilicet locare suam operam, famulari aliis: seu, nulli amplius fuerunt famelici. Fames spiritualis est, cum vel deest copia verae et sincerae doctrinae, cuiusmodi Amos 8 Deus populo minatur, inquiens, se adducturum famen et sitim audiendi verbum Dei: vel cum alioqui homines contriti, et alii vere pii, aut remissionem peccatorum quaerunt ac sitiunt

Eodem modo etiam Iacobus incredulum describit: Qui orat, petat in fide, nihil diiudicans. nam qui diiudicat, similis est fluctui maris, qui a ventis agitur et iactatur. Et mox: Vir animo duplici, inconstans in omnibus viis suis. Sic et Paulus talem describit inquiens Ephes. 4. Non simus amplius pueri, qui fluctuemus, et circumferamur omni vento doctrinae. ¶ Contraria autem stabilitas et firmitas fidei, non uno loco per fultum et corroboratum, aut constabilitum cor depingitur: praesertim vero Isaiae 26, ubi dicitur, quod fides sit cor firmatum, quod Deus

speciem, cum sit extreme fragilis ac caduca: ideo pingit ac exprimit nobis imbecillam hominum sortem, qui recte bulla dicuntur. ut Psal. centesimo tertio: Homo est sicut gramen, et sicut flos agri florebit: cum pertransierit eum ventus urens, evanescet, et non agnoscet eum amplius locus eius. Sic et Isaias capite vigesimo octavo, comparat brevi castigantum et periturum Israelem flori caduco. et iam marcescenti, cuius nulla amplius est gratia, nullus decor aut vigor. Florere alioqui per metaphoram aliqui dicuntur, sicut

Homo est sicut gramen, et sicut flos agri florebit: cum pertransierit eum ventus urens, evanescet, et non agnoscet eum amplius locus eius. Sic et Isaias capite vigesimo octavo, comparat brevi castigantum et periturum Israelem flori caduco. et iam marcescenti, cuius nulla amplius est gratia, nullus decor aut vigor. Florere alioqui per metaphoram aliqui dicuntur, sicut et apud Latinos, qui bene habent, ac vigent. Psalmo nonagesimo secundo: Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt. Sic ibidem etiam de impiis dicitur, quod

vertuntur ei lapides fundae: pro, perinde parum laedunt tantam beluam lapides fundae, in eam maxima vi contorti, ac si essent stipulae. Funda animam alicuius proiicere, est temere, audacter, ac contemptim in exitium abiicere: Sicut pastores ocii causae praecipitant lapides funda, quos nunquam amplius quaerent aut curabunt. 1. Sam. 25. Animam inimicorum tuorum funda iaculabitur, in medio sedis fundae. Contra autem de anima Davidis dicitur, quod Deus eam diligenter asservabit in fasciculo viventium, aut vitae. De Beniamin in Iudic. legitur, quod certo sint soliti funda iaculari.

vocem conflagrantium puerorum. Eam postea pius rex Iosias, congestis eo cadaveribus et ossibus impiorum sacrificorum, contaminavit, et prophanam detestabilemque reddidit. Hieremias quoque cap. 19, de eius contaminatione inquit: Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et non vocabitur amplius iste locus Tophet, et vallis filii Hinnon, sed vallis occisionis, etc. Ob memoriam igitur tam abominandae idololatriae, et postea factae prophanationis, Christus voluit hoc nomen ad ipsum infernum transferre. Verisimile nihilominus est, hanc vocem iam olim pro inferno usurpatam

aquae: quod scilicet, sicut aquae nullam habet inter sese connexionem, nullam etiam vim se sublevandi, sed temere fluit unaquaeque pars, quo eam pondus abripit, et locus ei patet in praeceps: sic etiam in debilitate corporis alio alia pars sub pondere ablata ruit, non sublevantibus ac regentibus amplius suum corpus genubus. Ab hac porro externa imbecillitate corporis ac genuum, per metaphoram transferuntur locutiones ad omnes alias imbecillitates, sive fortunarum, sive animi moerore ac dolore prostrati, sive etiam spiritualium infirmitatum. Hinc Isaias 35 dicit, Genua debilia roborate:

tamen id fit summa quadam moderatione, ut etiam in ira Deus recordetur suae misericordiae, utque ea ipsa castigatio eis in bonum cedat. At impii ita ab irato Deo castigantur, ut funditus intereant, utque nec vestigia quidem amplius eorum reperire queant, sicut nec glumae a vento abreptae. Hac igitur similitudine utitur Scriptura in describendis temporariis poenis impiorum. Psal. 1. 35. Isaiae 17, 29. Oseae 13. Zephoniae 2. GRADIOR verbum, non simplex ambulare, sed plerunque cum quadam

vicissim ab eo: vel etiam plagis, conviciis, aut alio quopiam damno molestiave afficitur. Correctio ignominia, Iob 20 non qua corrigitur ignominia, sed correptio aut obiurgatio ignominiosa aut contum eliosa. Audire ignominiam: pro, perpeti. Ezek. trigesimo sexto: Nec audire faciam amplius in te ignominiam gentium. id est, efficiam ne posthac tibi iure talia probra obiicere queant. Ezech. vigesimo tertio: Discooperuerunt ignominiam eius. Detegere tegenda feminini sexus summum ei probrum est. Sicut ergo nomen mulierum tribuitur veluti per prosopopoeiam quandam civitatibus,

impossibile, alicui tamen et ratione alicuius circumstantiae est perdifficile. Non autem a me haec ideo dicuntur quasi nulla ratio sit etiam illius usitatae expositionis habenda: quod loquatur Epistola ad Hebraeos eo loci de plena apostasia, in qua reiecto medico, nulla merito amplius spes salutis supersit in tali sua phrenesi perseveranti. Sic sane Hebr. 10, in simili plane loco, causam difficultatis salutis tam foede lapsorum, collocat in duobus: nempe quod tales primum ipsum filium Dei conculcent, sanguinem foederis prophanent, et Spiritum factum contumelia

nobis filii satisfactionem aut iustitiam. qua ratione fit, ut nulla sit nobis in Christo Iesu existentibus condemnatio. Sic igitur imputare peccatori iustitiam, est imputare nobis debitoribus largissimam Christi persolutionem pro nobis depensam: qua ratione omne nostrum debitum aut obligatio non amplius nobis imputatur, sed protinus evanescit et aboletur. Dixi alias saepe, prorsus ita nos propter Christum iustificari, sicut Christus propter nos iniustificatus seu iniustus factus est: seu ita nobis potenter Christi iustitiam obedientiae ac passionis imputari, sicut illi prius nostra atque

iniustitiaeve in ipsum per imputationem reiiciamus, et vicissim eius aureum vellus iustitiae ipsi detractum ad nos per imputationem transumamus, eoque nos tegamus, ornemus, ac in conspectu patris conlestis ostentemus, ut ille nos pro pulcherrimis habere, nihilque prorsus nostrarum foeditatum amplius cernere queat. ¶ Exposui breviter quid sit, Alicui gratis imputari iustitiam. Hinc vero, et ex aliis praecedentibus etiam apparet, quid sit alicui alienam iustitiam imputari: et quid nam sit, nobis iustitiam Christi imputari, aut eam per imputationem in nos transferri, nosque ipsa

In hoc accipitur. ut 1. Iohannis 3 4. et Iohannis 15. In hoc perficitur dilectio nobiscum, cum fiduciam habemus in die iudicii. Quem locum integrum in voce FIDUCIA explicatum vide: ubi et plura huius loquutionis exempla enumerantur. In, pro De: Deuteron. 3. Ne me alloquaris in verbo hoc amplius: pro, de hac re. Ephes, 5. 32. Ego autem dico in Christum et ecclesiam, pro, de. Sic forte accipiendum est illud Ore fit confessio ad salutem pro De. Tale est illud usitatissimum, gloriari in Domino, aut alia quapiam re praestanti cuius sunt innumera exempla in veteri et novo Testamento.

varia habet significata: sed tamen ferme omnia in illis duobus generibus conveniunt, quod significet vel ornari aliquem aliqua re, vel eam illi penitus arctissimeque adiungere, ut propriam: sicut homo induit, sibique penitus adiungit et quasi adglutinat vestimentum, ut iam quasi unum quid, et non amplius res diversae esse vide antur: sicut in hoc exemplo ista vis metaphorae elucescit. Psal. 109. Dilexit maledictionem, ideo veniat ei: et noluit bene dictionem, ideo elongetur ab eo. Induat maledictionem sicut vestimentum, et veniat sicut aquae in medio eius, et sicut oleum in

id est, animabus olim tempore diluvii incredulis, aut inobedientibus. Verum hic ingens difficultas quaestionum oboritur, dum lectores cogitant ac quaerunt, Num ergo et in inferno homines convertantur? aut quis tandem usus concionum Christi in inferno esse potuit, ubi nulla redemptio aut conversio amplius superesse dicitur? Ego sane opinor verbum praedicandi, ἐκύρηξειν, ibi non propriissime accipi: sed esse sensum, quod Christus suo descensu ad inferos, suaque praesentia eorum incredulitatem redarguerit, ostenderitque se Meschiam aut benedictum

de iudicio Urim coram Domino: id est, consulet. aliquando simplex quaerere aut percontari est. Exod. 18, Interrogaverunt vir proximum suum de pace: id est, qui valerent, aut quomodo sese res eius haberent. Corinth. 10, Nihil interrogantes propter conscientiam: id est, nihil amplius curantes aut quaerentes vestra. Interrogare aliquando propemodum more Germanico est idem quod curare. ut Iohan. 6: Et nemo verum interrogat me, Quo vadis? id est, parum solliciti estis de meo abitu. Nam quorum cura vehementius efficimur, de iis crebro ac studiose quaerere solemus. Sic

Sic Germanice, Er findet sich ohne geld, oder ubel zu pass: pro, talis nunc existit. 1. Samuel. 13, Recensuit Saul populum, qui inventus est cum eo: id est, qui cum ipso erat. Dan. 11 Et convertet faciem suam ad fortalicia terrae suae, et praecipitatus cadet, et non invenietur. pro, non amplius existet, aut supererit, sed interibit. Lucae 9 Inventus est IESUS solus: id est, fuit, remansit solus, disparentibus Mose et Helia. Sic vicissim LXX, et Epistola ad Hebraeos verterunt illud Genes. 5 de Henoch, Et non ipse scilicet amplius extitit:

et praecipitatus cadet, et non invenietur. pro, non amplius existet, aut supererit, sed interibit. Lucae 9 Inventus est IESUS solus: id est, fuit, remansit solus, disparentibus Mose et Helia. Sic vicissim LXX, et Epistola ad Hebraeos verterunt illud Genes. 5 de Henoch, Et non ipse scilicet amplius extitit: per verbum, Et non est amplius inventus. Quare ista duo verba Inveniri et Existere, aliquando aequivalent. Invenire, pro perficere. ut Psal. 36. Quoniam blanditur ei

solus: id est, fuit, remansit solus, disparentibus Mose et Helia. Sic vicissim LXX, et Epistola ad Hebraeos verterunt illud Genes. 5 de Henoch, Et non ipse scilicet amplius extitit: per verbum, Et non est amplius inventus. Quare ista duo verba Inveniri et Existere, aliquando aequivalent. Invenire, pro perficere. ut Psal. 36. Quoniam blanditur ei in oculis eius: scilicet peccator, sibimet ad inveniendum iniquitatem suam ad odium. id est, donec patret iniquitatem, qua sibi

evertitur politia et caeremoniarius cultus, totaque gens inde dissipatur, veluti inutilis quidam nidus, exclusis et avolantib. iam pullis. Quin et discrimina familiarum ac tribuum abolitis genealogiarum libris, conturbataque gente confunduntur ac obscurantur. Quo simul Deus ostendit, nullum amplius Meschiam, qui prophetiis conveniat, expectandum esse. Hodie sane si veniret aliquis sese pro Meschia venditans, non tantum aliis testimoniis careret: sed etiam non posset certo probare, se esse ex familia David, quae prorsus ignoratur. IOSEPH, aliquando pro toto populo Dei

Genes. 48. pro, quae alio nomine dicitur Bethlehem. Ponitur ergo Ipse pronomen, pro, quae est. Generationes Esau, ipse est Edom: Gen. 36. pro, cognomento Edom, vel, qui alio nomine dicitur Edom. Non ipse: Ambulavit inquam Henoch cum Deo, et non ipse: Gen. 5. pro, non comparuit usquam amplius. Recte hic etiam fit mentio loci Gen. 3. ubi Deus pollicetur se humano generi largiturum semen, quod conterat caput serpentis, restituatque hominem in iustitiam et vitam. Nam Papistae in sua Vulgata editione legentes Ipsa, ad divam Virginem hanc victoriam, summa cum impietate, atque

assuefiunt ad trahendum aratrum. Iubentur autem ibi deligi tales, super quas non ascendit: id est, nondum assuefactas tali oneri. Iugo saepe additur Onus, quo quasi explicatur illa metaphora. Isaiae 14. Recedetque ab illis iugum eius, et onus ipsius ab humero eorum recedet: pro, populus meus non amplius solvet tributa regi Assyrio. Inducere collum in iugum alicuius, est se illi subiicere Ierem. 17. Gens autem quae induxerit collum suum in iugum regis Babel, et servierit ei, etc. Tali genti promittit liberationem. Talia vero onera ac servitutes, quin et tyrannidem cum Deus

vel etiam ad mortem ipsam, quantum in eo est, obtorto collo trahit: et iudex contra absolvens reum, non tantum eum pronunciat iustum, sed etiam eum ab omni iure ac molestatione accusatoris reipsa in posterum represso accusatore liberat: sic et homines a peccato in ipsa morte liberantur, ne amplius infestentur ab ea. Sic Itali dicunt, homo morto non faguera. Sic Anacreon dixerat, Mortuus non concupiscit. Ideo et Paulus hanc inhaerentis peccati importunitatem et tyrannidem, veluti si esset eius ven ditum mancipium, sentiens, et difficulter tolerans, ac valde prolixe de ea questus,

erga Deum. Et, Multo igitur magis iustificati nunc in sanguine eius. In sanguine Christi iustificari, quid aliud est, quam merito sanguinis Christi a peccatis absolui? Et Roman. 6. Qui mortuus est, iustificatus est a peccato: hoc est, liberatus et absolutus est a peccati imperio, ne huic amplius ad serviendum sit obstrictus. Roman 8. Quos vocavit, eos (inquit) et iustificavit. Simpliciter quidem utitur hic iustificandi verbo: verum probabilius est ut intelligamus eo sensu, quo usus est illo in tota praecedenti disputatione, quam diverso. Et eodem cap. Deus est qui

consecuti. Ob hanc gratiam dicit eos a praeteritis peccatis ablutos sanctificatos, et iustificatos, quo caveant, ne denuo ad illa recurrant, et acceptam gratiam inanem reddant. Quare nihil aliud dicit, quam, Ecce iam absoluti estis a pristinis peccatis, cavete in posterum ne tale quid admittatis amplius. Et ad Gal. 2. Scientes, inquit, quod non iustificatur homo ex operibus legis. Et cap. 3, Ut ex fide iustificemur. Item, Quoniam ex lege nemo iustificatur coram Deo. Et cap. 5. Evacuati estis a Christo, qui in lege iustificamini: nihil aliud contendit quam

Aegyptii, ut bibant aquas e flumine. i. magna cum nausea cogentur uti illis corruptis aquis, aut etiam summa difficultate sibi novos puteos fodient, quaerentes aquam. Nonnunquam quasi vinci et consumi adversis significat. ut Isa. 1. Laboravi sustinendo: pro, vincor difficultate, non possum amplius sustinere. Laborare facere aliquem, est ei gravem molestiam obiicere, eumve in aliquas difficultates adducere. Mal. 6. Popule mi, quid feci tibi, et in quo laborare feci te. i. quid tandem tibi molestiarum exhibui, aut tibi gravis fui? Sic Isa. 43 queritur Deus, inquiens: Fecisti me

eiusdem rerum necessariarum, ut lactis ac vini, accipiunt. Iob 10 dicitur, Sicut lac coagulasti me: explicans nimirum illud admirabile opus Dei in conceptione, ubi perinde illud aqueum [?: s- ] consolidatur et induratur ac lac solet coagulo [?: non- ] congelari, ne amplius sit fluxile: et multo magis postes indurari et condensari, cum post coagulationem etiam [?: case-s ] inde formetur. In novo Testamento lac per metaphoram significat doctrinam Catechismi,

significat hominem primariam, honestissimam, ac maxime salutarem actionem, functionemve praestantem. Sic Christus dicitur factus esse in caput anguli, ut mox dicetur. Sic dicit Hieremias futurum, ut Babylon adeo prorsus opprimatur ut non sumatur inde lapis angularis aut fundamenti: id est, ut non amplius mittantur praefecti ac gubernatores in diversas gentes ex civibus Babylonis: sicut et Historiae testantur, cives Babylonis ferme prorsus in servitutem fuisse a Medis et Persis redactos. Quarto, apideum cor tribuitur homini, Ezech. 11 et 36: alibi etiam adamantinum: tum

clare ex textu habentur. Primum, iustificatos, aut sanguine Christi ablutos, adhuc quotidie in hac vita vivendo, quam Hebraei metaphora ambulationis et viae denotant, incidere in varia peccata tum omissionis, tum commissionis, de quibus sit necesse eos subinde petere condonationem, et repetere, Amplius lava me Domine. Nisi enim ille talem lotionem nobis subinde adhibuerit, non habebimus cum eo partem in regno caelorum. Secundo, eodem facto monuit eos de mutuis officiis, summa promptitudine sibi invicem praestandis. In qua parte illud credo vel in primis inclusum esse, ut doctores sibi

hac [?: hypotyposi ] Propheta regnum Christi, quod ibi multi [?: ] ces conversi mitescent et potius benefacient [?: ] quam eos laedent. Sed rectius intellexeris de [?: ] pace conscientiae, Satanam, iram Dei. legem ac [?: pe-tum ] non amplius formidante. Sic et Isaiae 35 praedetur abfuturus leo, et omnis saeva bestia, a regno [?: ] schiae: id est, summa pax et Dei protectio [?: promitt- ] Mich. 5 praedicitur, quod reliquiae Iacob erunt ingentes tempore Meschiae, tan quam leones inter alia animalia: id

usque ad Iohannem: quia tunc et caeremonialis ac iudicialis lex est penitus abrogata, et moralis per Christum impleta, suoque modo abrogata est, nobisque quotidie (ueniente gratia aut Christo ad nos, seu nobis ad eum) abrogatur, ita ut in nos suum solitum imperium et quasi tyrannidem exercere non amplius possit: sicut Paulus hanc liberationem tum a Morali, tum et a Ceremoniali lege ac servitute elementorum mundi similitudine veri filii, sed in sua infantia serviliter sub tutorib. usque ad praefinitum tempus existentis, Gal. 4. et alibi similitudine mortis mariti declarat. Ob hanc metam

essem. Contrâ autem mox utitur phrasi Venire legem: pro, intelligere eam. Tertio, et ii sine lege esse dicuntur suo modo, qui iam liberati sunt a lege per Christum, et non sub lege, sed sub gratia agunt: qui ita demum sine lege sunt, quod nec ceremoniales ac iudiciales leges eos ulla ex parte amplius obligent, nec ipsa quoque moralis lex eos damnare potest, liberante eos Christo ab eius debito perpetua remissione peccatorum, gratisque eis vitam donante. Quarto, lex est etiam corrupto homini, eamque agnoscenti, imbecilla ad salutem, non sui natura, sed ob carnis corruptae malitiam, quae

dum fides transfert auditorem in aliam perfectiorem doctrinam, ab eius umbris ac egenis elementis: dumque a Mose ad Christum eum traducit: dum ipsi paedagogia aut curatio, seu tutela pueri seu pii adimitur: dum leges caeremoniales ac iudiciales penitus abrogantur: dum etiam moralis non potest amplius talem hominem, etiamsi peccet, damnare, liberante eum semper alio a maledicto legis per remissionem peccatorum: dum item mortificato vetere homine, lex non potest eius pravas cupiditates excitare et irritare. Denique abrogatur autirrita fit per fidem lex ista externa, dum homo renovatus iam

ac salutis nos ad alacre certamen contra innatam corruptionis malitiam, aut originale peccatum invitare: sed loquitur de altera illa aut consequenti liberatione ac gratia, qua homo instauratus iam incipit Deo obedire, et legi Dei condelectari, ita ut Satan et regnans cordis malitia per segem non amplius tanto magis nos ad peccandum incitare, et pravas cupiditates irritare queat: sed, gratia Dei cor nostrum fovente, et Spiritu insuper sancto imbecillitates nostras adiuvante, incipiamus condelectari legi Dei: incipiamus etiam non tantum velle, sed et perficere, operante in nobis utrumque

lege: videtur significare ius aut obligationem mariti, qua soluitur mulier mortuo marito. Tertio, cum dicit, nos mortuos esse legi: intelligit ipsam moralem legem, quam veluti paedagogum tum accusantem, tum ad hunc a se ablegantem deseruimus transeundo ad Christum: et cuius iustitiam ac vitam non amplius quaerimus aut curamus, dum nos per solum Christum iustos ac salvos esse et fore credimus. Sic igitur morimur legi et vivimus uni Christo, cui nos in posterum addiximus. Nec tantum voto aut voluntaria migratione a Mose ad Christum dicit nos legi mortuos esse: sed etiam rei ipsius natura

in nobis pravas cupiditates et operationes, quas vetus Adam veluti maritus quidam noster cum Satana opera aut instrumento legis, tamquam quodam medio aut causa cooperante in nobis movebant et efficiebant. Verum extincto, aut certe mortificato nostro hoc veteri Adamo, ceu marito, lex non est amplius ad tales effectus in nobis potens ac efficax. Quoniam autem admodum absurdum videtur esse istud paradoxon, quod lex operetur in nobis cupiditates et passiones peccatorum: ideo et Paulus id illic exponit, et nos aliquid de ea re hic adiungemus: tametsi paulo ante in dicto, Lex iram operatur,

in eam intra annos 40, mox cohiberi non possunt â Moyse vetante et protestante quin irruant in eam: ubi etiam conciduntur. Concluserat eos Deus antea in servitute Aegyptiaca, ubi toto pectore anhelabant ad terram Canaan. Mox vero ubi eos inde per ingentia miracula educit, et vetat ne eo unquam amplius redeant, subinde in eandem regredi conantur. Alligaverat eos Deus ad certum cultum praescriptarum caeremoniarum, et certum etiam locum sacrificandi. At illi ubivis alibi sacrificare malunt. Nos contra, ubique et omni tempore iussi sumus adorare patrem in spiritu et veritate, quod perinde

ubi iam sunt non tantum mortuae ac fugaces noticiae, ut eae quae ex speculo concipiuntur, sicut ipsemet ibi loquitur, quales sunt eae quas sola lex in animali homine gignit: sed vivae, efficaces, permanentes, et in opere ipso vigentes. Talis vero lex dicitur esse libertatis, quia non amplius serviliter aut tyrannice urget hominem ad praestanda opera: sed ultro ac ex libertate spiritus, sponte ei obedit homo renatus. Capite 2 vocat Iacob. legem regiam illud praeceptum, Dilige proximum tuum sicut teipsum: quia sicut rex totum populum sub se habet, sic haec universalissima

liber, Psal. 88 significat hominem derelictum ac desertum ab omnibus pro mortuo, seu ut iam mortuum: quod etiam ex praetextu apparet. inquit enim: Deputatus sum cum dependentib. in lacum, inter mortuos liber, sicut interfecti [?:-ientes ] in sepulchro, quorum memoria amplius non [?:-a ] , quique de manu tua abscisi sunt. Similis pene est [?: ] loquutio praecedenti, de libertate solitariae domus, [?: ] est leprosorum. Sicut enim domus solitaria, a nobis [?: a- ] non contingitur: ita mortui sunt ab omni

omnia metuere, et nusquam expedite ac animose de religionis dubiis iudicare, et pronunciare. Complectitur haec Spiritus S. assertio aut vindicta, etiam eam libertatem, quod libere possimus eligere quae Deus vult ac praecipit: quodque sponte, et non coacti faciamus: et denique, quod vetus Adam non amplius perinde regnet in mortali nostro corpore, nostrisque membris imperitet aut abutatur ad omne scelus. Rom. 8 habetur, rerum naturam abusui subiectam esse, sed tandem esse liberandam: quod intelligitur de ista tristi servitute, qua mali homines bonis Dei creaturis ad peccata multipliciter

tantum libertatem, ut ille de facto, non de iure sese vertere vel ad bonum, vel ad malum, vel ad res medias, aut quocunque demum libeat, nulla habita ratione iuris, possit. Voluerunt autem quidam prorsus ex Theologia explodi hanc appellationem, ut Lutherus et Calvinus: ne, cum nulla talis res amplius in homine supersit, imperiti vocis huius splendore decepti, aliquid somnient, ac in nobis superesse adhuc opinentur, quod tamen nusquam existat. Quare Lutherus substituit pro ea Servum arbitrium, quia revera servit regnanti peccato et Satanae, qui tenet hominem captivum, ad arbitrium

vocant. Hic [?: e-i ] longius discedit a proprietate sermonis illa locutio De omni ligno comedetis, Genes. 2 et 3. id est, de fructu omnis arboris. Ierem. 11, est locus obscurus: Perdamus lignum in fructu eius, et excindamus eum de terra inuentium, et nomen eius non memoretur amplius. ubi alii intelligunt per lignum, crucem, qua corpus prophetae perdere voluerint. Alii, venenatum aliquod lignum, quo cibum eius inficere cogitaverint: ut et Ionathas transtulit. Sed illa videtur omnium comm oddissima esse, quam Germanica versio expressit, Perdamus arbori cum fructu aut

11. dicunt: Venient Romani, et tollent locum, ac gentem nostram. i. nostram hanc regionem occupabunt suis coloniis, nos vero Iudaeos vendent in diversas nationes. Locum alicuius alicubi non inveniri, non tam significat id quod Latini dicunt, alicui locum non esse alicubi: quâm, nusquam eum ibi amplius comparere. Sic enim Apoc. 12 legitur: Et factom est, praelium in caelo, Michael et eius angeli praeliabitur cum dracone, et draco pugnabat, et angeli eius. Sed non obtinuerunt, nec locus eorum amplius inventus est in caelo. Et proiectus est draco ille magnus, etc. Sic et

non tam significat id quod Latini dicunt, alicui locum non esse alicubi: quâm, nusquam eum ibi amplius comparere. Sic enim Apoc. 12 legitur: Et factom est, praelium in caelo, Michael et eius angeli praeliabitur cum dracone, et draco pugnabat, et angeli eius. Sed non obtinuerunt, nec locus eorum amplius inventus est in caelo. Et proiectus est draco ille magnus, etc. Sic et Daniel. 2 legitur de abolitione monarchiarum, per regnum Christi. Tunc contrita sunt pariter, testa, serrum, aes, argentum, et aurum. et facta sunt veluti palea de horreo aestivo, tulitque ea ventus, et

aestivo, tulitque ea ventus, et non ullus eorum inventus locus. At lapis qui percussit imagines, factus est in montem magnum, et replevit universam terram. Alia porro vis est locutionis Psal. 130, ubi dicitur, quod evanescat homo sicut flos ferventi vento arefactus, ita ut locus eum amplius non agnoscat: id est, sicut terra non amplius velit ferre, et alere illum putrem florem, sic non est amplius extincto homini locus, enamsi redeat, omnia iam sunt a novis dominis aut possessoribus occupata. Obliviscuntur quoque eius omnes cito. Locus sanctus Dei saepe in Psalmis, aut

inventus locus. At lapis qui percussit imagines, factus est in montem magnum, et replevit universam terram. Alia porro vis est locutionis Psal. 130, ubi dicitur, quod evanescat homo sicut flos ferventi vento arefactus, ita ut locus eum amplius non agnoscat: id est, sicut terra non amplius velit ferre, et alere illum putrem florem, sic non est amplius extincto homini locus, enamsi redeat, omnia iam sunt a novis dominis aut possessoribus occupata. Obliviscuntur quoque eius omnes cito. Locus sanctus Dei saepe in Psalmis, aut templam, aut veram Ecclesiam in hac vita, aut

montem magnum, et replevit universam terram. Alia porro vis est locutionis Psal. 130, ubi dicitur, quod evanescat homo sicut flos ferventi vento arefactus, ita ut locus eum amplius non agnoscat: id est, sicut terra non amplius velit ferre, et alere illum putrem florem, sic non est amplius extincto homini locus, enamsi redeat, omnia iam sunt a novis dominis aut possessoribus occupata. Obliviscuntur quoque eius omnes cito. Locus sanctus Dei saepe in Psalmis, aut templam, aut veram Ecclesiam in hac vita, aut etiam ipsum regnam caeleste vocatur. Psalm. 24, Quis ascendet in

demulsit eum blandis verbis. Loqui ore cum alterius ore, Ier. 32. Loquetur os eius cum ore ipsius: i. coram alloquetur, et vicissim responsum accipiet. Loqui verba sua: Iosu. 20, Loquetur verba sua in aurib. seniorum. i. exponet causam suam coram senatu. et 2. Sam. 19. Ut quid loqueris amplius verba tua? i. quod opus est te prolixius defendere tuam causam: Verba alicuius aliquid loqui Iob 33. Et scientiam puram verba mea loquentur: i. puram et solidam veritatem loquar. Loqui verba cantici: pro canere, psallere. 2. Sam. 22, Locutus est David verba cantici huius Domino: i.

iniungo. Ezek. 3. Vade, et loquere in verbis meis: pro, hunc ipsum sermonem eis propone, quem ego tibi. Loquendo loqui sicut et aliae huius modi repetitiones, emphasim habent. Exod. 4 Non'ne frater tuus Aaron, scio quod loquendo loquetur: id est quod disertus sit, certo scio: ne ergo te amplius excuses, cum talem interpretem aut advocatum habeas. Ubi simul actus loquendi pro potentia seu facultate dicendi ponitur. Loqui humanum, aut humano mori. aut secundum hominem, est crebra phrasis apud Paulum, et per verbum loqui a plerisque vertitur, idque recte: licet in Graeco sit

patrem: i. non anima duerterunt, quod loqueretur de patre. ubi λέγω per Loquor, non Dico vertendum est. λαλία loquacitatem proprie significat. Sed tamen Iohan. 4. accipitur pro sermone. Mulieri autem dicebant, Non amplius propter tuum sermonem credimus, scilicet quo testata es lesum tibi secreta tua patefecisse. Porro Matth. 26 et Marc. 14. idem idioma quoque significat, cum Petro dicunt, quod locutio sermoque eius testatur eum esse Galilaeum: i. eius dialectus. Porro Iohan. 8, magis sermonem ipsum aut

notat. Psal 35, Tamquam lugens matrem pullatus humiliabam me. Dies luctus alicuius, Gen. 27, pro morte eius accipitur. Appropin quat, inquit Esau, dies luctus patris mei, et occidam fratrem meum: i. cum primum mortuus fuerit pater, mox interficiam fratrem, nempe neminem amplius metuens. Luctus patris igitur, et Luctus matris. Psal. 35, est luctus quo pater et mater lugetur: non quo illi lugent, ut Latinis aurib. haec phrasis so nare videtur. Domus luctus: i. ubi lugetur. Eccles. 7, Cor sapientum in domo luctus, et cor stultorum in domo

affert eis iustitiam ac vitam aeternam. Isa. 42 et 49: sicut supra ostendi, lucem notare tum noticiam, tum et aliquod ingens bonum, atque adeo felicitatem ipsam. Talis Christi [?: ] prolixe promittitur Ecclesiae, cap. 60 Isaiae: ubi etiam dicitur, quod non lucebit amplius piis sol ac luna, sed tantum Meschias erit ipsorum Lux, scilicet in hac [?: ] , quo ad spirituale regnum: et in altera, omnia sua bona ex solo Christo habebunt. ¶ Porro etiam cum magis proprie vox haec accipitur, suos quosdam Hebraismos et obscuritates [?:

excitatam. inquit enim: Recte facitis, quod attendatis prophetico sermoni, veluti lucernae in obscuro loco lucenti, donec dies illucescat, et lucifer exoriatur in cordibus vestris: id est, donec intus plene per Spiritum sanctum illuminemini: quod fiet primum in altera vita, ubi non indigebimus amplius Scriptura Prophetica et Apostolica. Quod enim nunc ex parte (ut inquit Paulus) scimus aut discimus, hoc ibi perfecte sciemus, eoque istis lucernulis non amplius indigebimus. Psal. 110, habetur in Vulgata versione, Ex utero ante Luciferum genui te. Verum ibi est in Hebraeo, Ex

in cordibus vestris: id est, donec intus plene per Spiritum sanctum illuminemini: quod fiet primum in altera vita, ubi non indigebimus amplius Scriptura Prophetica et Apostolica. Quod enim nunc ex parte (ut inquit Paulus) scimus aut discimus, hoc ibi perfecte sciemus, eoque istis lucernulis non amplius indigebimus. Psal. 110, habetur in Vulgata versione, Ex utero ante Luciferum genui te. Verum ibi est in Hebraeo, Ex aurora, aut ante auroram. Quare in voce AU-RORAE, de eo loco dictum est. Isaiae cap. 14, insultatur legi Babylonis, quod et ipse sit mortuus,

significantior. indicat enim non tantum carentiam iudicii, sed etiam extremam perversitatem aut distorsionem, quodidem est ac si diceres: Passus est Deus Satanam eorum mentem ita prorsus depravare, ut etiam communes naturalesue regulas externae honestatis obliviscerentur, aut certe in praxi non amplius sequerentur: vel potius, ut contraria probarent ac sectarentur. In eodem sensu accipit Paulus vocem Mentis Ephes. 4, cum dicit Guetes versari in vanitate mentis suae: id est, suam nana stultam aut corruptam rationem sequi. De quo loco alterius cuiusdam annotationem adscribam, quae ad

Deo usque ad adventum Meschiae. [?: ] militiae vocantur etiam illae functiones virorum et mulierum, templo Hierosolymitano servientium. Nūingredientur militare militiam in cultu tabernaculi [?:-tus ] . Et mox: Revertetur â militia cultus, nec [?: mini-bit ] amplius. Sic primo Samuelis secundo, filii Eli [?:-ur ] dormisse cum mulieribus militantibus ad tabernaculum. Delectatur sane Scriptura multum militibus vocabulis, tanquam val de notis, significantibus [?:-oculos ] incurrentibus, quib. per metaphoram solet [?:

Mollis etiam dicitur tener, qui delicate educatus, nec confirm at aut indurat membra asperiore et dura diaeta et exercitio, nec potest perferre aut perpeti ullam iniuriam aut offensionem externam quin mox gravissime laedatur. Sic vox haec accipitur Isaiae 47, Non vocabunt te ô virgo Babel amplius mollem et delicatam In hoc sensu multo prolixius reperitur haec locutio Deut. 28. 1. Cor. 6, negat molles intraturos in regnum caelorum: intelligens impuros cinaedos, qui sese modis omnibus effeminabant, et molliculi esse studebant, ut tanto magis irritarent aliorum Sodomitarum in se

humanum. ut hac quasi prosopopoeia tantum malum magis in sensus humanos incurrat, ac ab hominibus intelligi possit. Ideo toties repetit Paulus Roma. 5, quod mors pervaserit aut occupaverit omnes homines, quodque regnaverit et regnet super omnes homines. Et cap. 6, quod mors non amplius dominetur Christo. Et mox 7 et 8, quod [?: si-us ] liberati a lege et imperio mortis. Item 1. Corint. [?:-5 ] , ex Osea: O'mors, ero mors tua: ubi tua ô mors victoria? Stimulus mortis est peccatum, et noviss. hostis mors abolebitur. Actor. 2. Impossibile erat

exposuimus. Sed summarie hoc sentiendum: Legi mori est Primum, ab eius accusatione ac damnatione liberari, quandoquidem habemus qui illi pro nobis satisfecit. Secundo, legi mori est, eam non posse in nobis excitare pravas cupiditates, languefacto veteri Adamo. Tertio, legi mori est, non amplius esse sub eius paedagogia: quando quidem ea usque ad Iohannem regnavit, qui nos ad verum praeceptorem deduxit. Quarto, legi mori est, non quaerere ex ea iustitiam, cognito quod ea impossibilem iustitiam flagitando, nos salvare non possit. Sic Paulus per legem legi mortuus est. Quinto,

plane inutilibus, vel hostibus potius, mortem oppetiit: quod ingentis amoris et beneficii indicium est. Qui est mortuus, iustificatus est a peccato: Roman. 6. Idem ait Petrus: Qui passus est in carne, liberatus est a peccato 1. Petr. 4 id est, liber est a pravis actionibus huius vitae, neminem amplius laedit, est (sicut Psalm. 88 inquit) inter mortuos liber: aut sicut Anacreon dicit, mortuus non concupiscit: vel sicut Itali, Homo morto non faguera, Ein tode hund beisset nicht. Peccatum revixit, ego autem sum mortuus. id est, veniente lege agnovi magnitudinem peccati. contritus ac in

saltem mortuis prodesset [?: baptis- ] quandoquidem finis eorum vitae iam adesset. Argumentatio igitur est: Omnes qui baptizantur, hoc ipso fine baptizantur, ut sint Christo coniuncti ac salvi corpore et anima: sed illorum corpus iamiam [?: resolve--- ] , ut non sperent se amplius in hac vita corpore Christi [?: s-ruituros ] , aut eius membra futuros. Igitur aut frustra est talis baptismus, qui ad corpus quidem [?: att--- ] , et suo fine destituitur: aut certe corpus eorum [?: inst--rari ] oportet per resurrectionem. Si unus fuit

ex muliere et brevi tempore vivat. Contra hunc vero usum vocis Mulier, vir et masculus aliquid strenuum ac validum in omnibus linguis sonat. Hinc fit ut in omnibus linguis imbecilles aut imbelles, ignavique, feminae et effeminati dicantur. Sic saepe Homerus suos Graecos dicit esse Achaidas, non amplius Achaeos: id est, Graecas, non Graecos. Notum est et illud Nevii:
Vos viri animos geritis muliebres,
Illa virgo viri.— In Sacris sunt multa exempla huius locutionis. Isaiae decimonono: In die illa erit Aegyptus sicut mulieres. id est, Viri Aegyptii.

רב rab, Hebraeis utrunque denotat. Multum [?: ] , pro satis esse, aut sufficere, vel etiam nimium esse. Exod. 9, Orate Deum, et multum abesse tonitrua Dei et grandinem: id est, sit hoc multum, sufficiat quod hactenus factum est, ne quaeso addat amplius. Sic prorsus Ezek. 25, Multum vobis principes Israel, auferte rapinam et oppressionem, et facite iudicium et iustitiam. id est, hoc tempore satis, et plus satis peccastis, et desinite tandem aliquando. Multi, πολλοι Graeca consuetudine in novo

mundatum: ut non habeat conscientiam accusantem. sicut David petens se lavari a Domino, inquit: Super nivem dealbabor. Item 1. Ioan. primo: Sanguis Christi nos mundat ab omnibus peccatis. Secundo, mundum cor est, in quo radix illa malitiae nonnihil mortificata ac debilitata est, ut non possit amplius regnare in hoc mortali corpore Id vero fit, cum per Spiritum sanctum renovamur. Denique et tertiam significationem habet, ad novam obedientiam pertinentem, ei pii omni studio removent de suo corde omnia mala, [?: ] iusta et sanguinaria consilia. Hinc est dictum Christi

eius respondeatur [?: ] si ipse recte respondeat, seque excuset, dimittatur: ut [?:-ne ] frustra tum se excuset, tum illos redarguere conetur. Interrogare, ponitur pro confutare alium: Respondere [?:-ro ] , pro seipsum excusare sufficienter, ut nihil ei amplius obiici queat. Sic et de Ezech. dicit Deus cap. 3, Ego faciam adhaerere linguam tuam palato, ut sis mutus, et ut sis eis vir redarguens. Contra autem, cum Deus per [?: ] ritum suum aperit labia nostra, tum lingua nostra celebrat laudes Dei, Psal. 51.

nunquam prius audierant sibi narrari aut exponi, novam et prius inauditam doctrinam gentes audient, et accipient. Ezech. 23, Nasum tuum et aures tuas auferent, et postremum tuum in gladio cadet. Allusio est ad deformationem, qua meretrices deformari solent, et praesertim adulterae, ne a quoquam amplius diligantur. Loquitur enim Deus hic ita cum Hierusalem, tanquam cum adultera: tametsi illi Orientales etiam viros sic soliti sunt mutilare primum, postea ex carnificare variis cruciatibus, et tandem interficere. ut de Zophyrone in Iustino legitur, et de caterva Graecorum captivorum in Asia

dicit Isaias capite 16, quod [?: ] Moab erunt desertae. Magis tamen videtur [?: com---- ] in eo esse, quod sic incertis sedibus profugi [?: vagantur ] Moabitae, quaerentes victum: sicut pulli [?: avi--- ] postquam semel ex nido provolarunt, nec amplius a matre aluntur. Nidus pro pullis, continens pro contento, per synecdochem. Deuteronomii trigesimosecundo: Aquila quae excitat ad volandum nidum suum: id est, provocat pullos suos, ut discant volare. Deuteronomii vigesimo secundo vetat Deus, reperto nido, praeter pullos aut ova

servi tui venerunt ad emendum frumentum: pro, nequaquam sumus exploratores, nec veni mus ad cognoscendam nuditatem terrae. Sic Gen, 23, Non Domine mi: s. em es agrum et speluncam, sed gratis accipies. Psa. 11. Non Deus omnes cogitationes eius. Non ipse, Gen. 5. Non ipsi. Dan. 9. s. nusquam amplius in hac vita fuit. Non interdum non negat, sed interrogat: sicut et Latinis. Non ego te vidi Damonis pessime [?: capru- ] ? Isa. 43, Non intelligunt, qui ligneum simuIachrum extollunt? Matt. 17, Magister vester non solvit didrachma? Matth. 7, Non'ne in nomine tuo

Sic et Marci ultimo legitur, Laguis loquentur novis: i. aliis, aut diversis a sua [?:-terna ] . Neque enim Apostoli et alii pii novas linguas excogitaverunt: sed aliis linguis, praeter eas qoas [?:-tea ] norant, locuti sunt. Sic Christus in ultima cena inquiens, se non amplius bibiturum de genimine [?:-tis ] , donec illud bibat novum in regno patris sui, aut regno caelorum, sicut Matthaeus et Marcus [?: refer- ] non hoc vult dicere, se postea novum vinum aut [?: ] stum bibiturum: sed per vocem Novum significat aliud,, aut

[?:-tis ] , donec illud bibat novum in regno patris sui, aut regno caelorum, sicut Matthaeus et Marcus [?: refer- ] non hoc vult dicere, se postea novum vinum aut [?: ] stum bibiturum: sed per vocem Novum significat aliud,, aut diversum, quasi dicat, se non amplius usurum consueto cibo ad sustentandam hanc vegetativam [?: vit ] in regno patris autem, se una cum eis longe alio multumque ab eo diverso cibo ac potu aut deli. iis [?: pe- ] turum: de quibus dicit in Luca post cenam, se [?: ] nere Apostolis ut in regno

afficiatur. sed potius novum vas indicere ac imbuere suo fervore ac flatuositate possit, ponitur in utres novos tanquam validiores, et qui exten sionem admittunt: quod si in veteres poneretur, sua [?: fla-ate ] rumperet eos, quia sint tum imbecilliores, tum [?: ] non amplius admittant extensionem, ut exhalationi locus esse possit. Vetus vero vinum facile [?: affici- ] recenti vire dine vasis, nondum imbuti odore ac sa [?: ] vini, carentisque illa interna vinaria incrustatione. [?: ] requirit iam imbutum et incrustatum vas:

regnante Antichristo, aut grassantibus aliis seductoribus, sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ita ut non sit amplius dies aut nox in tempore suo, etiam foedus meum cum Davide et Levitis dissolvetur. id est, tam certo regnabit posteritas Davidis (id est, Meschias) et Levitae (pii Christiani) ministrabunt mihi, quam certo adhuc dies et noctes erunt. Nox nocti indicat scientiam, Psalmo 19. id est, die ac

9. id est, iris quae in nubibus apparere solet, et curuitate sua arcum imitatur. Dicit autem Deus, se positurum arcum suum in nubibus: non quod tunc primum creaverit illud meteoron: sed quod tunc primum coepit esse Sacramentum aut testimonium divinae voluntatis ac promissionis, de non perdendo amplius per diluvium mortalium genere. Praecedebat Dominus Israelitas interdiu in columna nubis, et noctu in columna ignis: Exod. 13 et saepissime alias: inculcaturque, quod non sint profecti, nisi movente se illa columna. ideo vero interdiu fuit columna nubis, et noctu columna ignis, ut cerni

accepta, sanctificata per Spiritum S. id est, ut sit grata acceptaque Deo conversio gentium, seu ipsi gentiles conversi. Hebr. 10 dicit Apostolus, Christum unica oblatione perfectos fecisse, aut sanctificasse: id est, sua passione. Dicit quoque quod ubi sit remissio peccatorum, ibi non sit amplius oblatio pro peccato, nempe expiatoria. abolitis enim semel peccatis per remissionem peccatorum, non est amplius opus novo propitiatorio aut expiatorio sacrificio. OBLIGARE se, usitate plerunque de votis accipitur, ut Num. 21: Obligavit se Israel voto Domine [?: ]

conversi. Hebr. 10 dicit Apostolus, Christum unica oblatione perfectos fecisse, aut sanctificasse: id est, sua passione. Dicit quoque quod ubi sit remissio peccatorum, ibi non sit amplius oblatio pro peccato, nempe expiatoria. abolitis enim semel peccatis per remissionem peccatorum, non est amplius opus novo propitiatorio aut expiatorio sacrificio. OBLIGARE se, usitate plerunque de votis accipitur, ut Num. 21: Obligavit se Israel voto Domine [?: ] id est, votiva promissione se obstrinxit. Num. 30, Obligatione obligare animam suam: id est, voto se

in principio aut capite [?: ] ticiae meae: ubi in fine prioris versus rectissime [?: s- ] telligi credo, Obliviscatur dextera mea artis [?: p- ] di: quandoquidem sequitur, Adhaereat lingua mea [?: ] lato. quasi dicat: Faxit Deus, ut nunquam amplius psallere, vel canere possim, si hoc tantum scelus [?: ] sero, ut desinam te Hierusalem tuamque religionem et ministerium meis hymnis, mea Musica, et mea voce [?: ] lebrare: imo ego semper te primo loco, et ante [?: a- ] omnia mea gaudia et res laetas

[?: no- ] ratio duplex in eodem illo Psalmo. Prior, quia [?: ] obliviscuntur mortuorum: altera, quia et illi [?:-m ] obliviscuntur, de nullo huius vitae lo quuntur aut cogitant. De priori igitur in quit: sicut interfecti, dormientes in sepulchro, quorum memoria amplius non extat, quique de manu tua excisi sunt. De altero porro addit in quiens: Nun quid narrabitur in sepulchro pietas tua, et in interitum veritas tua? Num quid cognoscentur in tenebris mirabilia tua, et iustitia tua in terra oblivionis? Sic et alibi dicit Psalmus, Non mortui laudabunt te

in hoc etiam loco illud tristius verbum Paga. Occurrere alioqui non raro significat orare, aut supplicare alicui. Gen. 23, Audite me, et occurrite mihi in Ephron filio Seor. pro intercedite pro me, aut mei causa, apud eum. Sic Ruth. 1. Ne occurras mihi, ut derelinquam te. pro, ne roges me amplius, ut te derelinquam. Simili ferme ratione Graecum ἐντυγχάνειν usurpatur Isa. 59. Reperitur in tertia coniugatione pro intercedere. Et vidit quod non sit vir, et miratus est quod non sit qui occurrat. id est, qui intercedat. Occurrere

Ocu [?: l-s ] [?: ] dicitur Deus, cum non vult ad preces ac [?: mi--ias ] nostras respicere, Isaiae 1. Praevenerunt oculi mei vigilias ad meditandum in eloquio tuo, Psalm. 119. Non revertetur oculus meus ut videat bonum, Iob septimo. id est, non videbo amplius bonum. Videant oculi tui aequitates, aut rectitudines: id est, aequa, recta et proba nova et promove: Psalm. 17. Sapientis oculi sunt in [?: ca-- ] Eccles. 2. id est, est oculatus, oculis utitur, recte om [?: ] prospicit. Contra oculi stultorum esse dicuntur in

loquimur. Sic Germani solent dicere, Aperi os, et loquitor. Et de eo qui libere et quasi crasse dixit, Der hat sein maul weit genugsam auffgetan. Apertio oris, pro animo ad dicendum prompto, aut etiam iure ac bonitate causae instructo: Ezech. 16. Ut recorderis et pudefias, neque sit tibi amplius apertio oris propter pudorem tuum. pro, Ut confusa et pudefacta ob iuris inopiam, aut causae falsitatem, non ausis amplius mutire contra me. Contrarium est Iob quinto: Iniquitas clausit os suum. Pro sermone admodum crebro ac diversis phrasibus ponitur, ut ex sequentibus exemplis patebit.

weit genugsam auffgetan. Apertio oris, pro animo ad dicendum prompto, aut etiam iure ac bonitate causae instructo: Ezech. 16. Ut recorderis et pudefias, neque sit tibi amplius apertio oris propter pudorem tuum. pro, Ut confusa et pudefacta ob iuris inopiam, aut causae falsitatem, non ausis amplius mutire contra me. Contrarium est Iob quinto: Iniquitas clausit os suum. Pro sermone admodum crebro ac diversis phrasibus ponitur, ut ex sequentibus exemplis patebit. Os blandum facit impulsionem, Proverbiorum 16. pro, sermo adulatorius incitat homines ad pravas cogitationes, consilia

os: pro, libere loqui. Ezech. 24, In die illa aperietur os tuum cum evasore, et loquêris, nec obmutesces ultra: pro, licebit tibi libere loqui, et gloriari cum tuis a Domino liberatis. Sic eiusdem prophetae 33, Aperuique os meum, donec veniret ad me mane: aperui inquam os, et non silui amplius. Os aperire in parabolis, Psal. 78. Aperiam in parabolis os meum, loquar aenigmata: id est, loquar per parabolas. Os aperire in sapientia: pro, sapienter loqui. Proverb. 31: Os suum aperit in sapientia, et lexpietatis super linguam eius. Aperire os super aliquem:

Idem est etiam transire in pactum. Deuter. 29. Ut transeas in pactum Dei tui, et iusiurandum eius. Pactum cum die et nocte, pro ordinatione Dei, ut sit dierum ac noctium perpetua vicissitudo. Hierem. 33. Si potestis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit amplius dies ac nox in tempore suo: etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in solio eius: et pactum meum cum Levitis et sacerdotibus, ne sint innumeri. Eandem phrasin et paulo post repetit: ubi priore loco pactum significat ordinationem Dei, qua motus caelorum

doctrina sparsit, sed etiam colendum et adorandum se omnib. ut Deum quendam obtrusit, ut 2 Thes. et in Daniele habetur: Possis commode idolum pastorem accommodare ad praesentes personatos pastores, qui solo titulo, mitris et baculo ac reditib. pastores sunt, quos tamen Deus deponit, ne pascant amplius. Percute pastorem, et dispergentur greges, Zach. 13. et Matth. 26 haec prophetia capto Christo completa est: et completur, quoties oves Dei privantur veris ac constantib. doctoribus. Zac. 11 est obscurus locus: Succidam tres pastores in menso uno. Quod dictum licet varie exponatur,

aut alia avicula capta extremum exitium expectat: sic nos iam ad id destinati eramus. sed feliciter ac perfecte liberati sumus: sicut avicula semel evadens laqueum, non facile eo redibit. Prover. 26 comparatur iniusta maledictio passeri et hirundini avolanti, quae cum semel recessit, non facile amplius redit, nec scis quo pervenerit, ubi semel ex tuis oculis evanuerit: sic etiam mala imprecatio temere facta, evanescit, nec ad te insontem pervenit. Porro Christus volens curam caelestis patris circa nos monstrare, argumentatur a minori ad maius, sumpta collatione a vilissima avicula, cuius

cum Deo, cum et Deus nobis ex severo iudice et hoste fit benignus ac placatus pater, Romanorum quinto, et Coloss. 1. Et nos vicissim tranquillo amicoque erga eum animo sumus, non timentes ac odio habentes eum, ut crudelem nostrum carnificem, sed spiritu Abba pater clamantes, ac denique non amplius sentientes conscientiam accusantem, et cor trepidans, non etiam pristinam potentiam ac tyrannidem Satanae et veteris Adami in nobis praepotentis Quae pax nobis post iustificationem contingit, dicente Paulo: Iustificati fide pacem habemus. Sic accipitur in Hymno angelorum, Gloria in excelsis

pacifera, aut salutifera. Isaiae 53, Castigatio pacis nostrae super eum, et vulneribus eius sanati sumus: id est, plenissima persolutio poenarum a toto mundo per legem ob peccata exactarum, ab ipso praestita ac depensa, fuit causa nostrae pacis, peperit nobis pacem. Non enim necesse fuit amplius id nos persolvere, quod ipse semel persolvit. Veritatem ac iudicium pacis iudicate in portis vestris: id est, iudicium paciferum. Zachariae 8. id est, iudicate ita, ut pax vobis mutuo inde proveniat, non oppressio. Impetrationes pacis, aut exorationes pacis revelabo eis: Hierem. 33. id

quod ipsum est et contra conscientiam: et ignorantiae. Voluntarium est, quod scienter et ex proposito perpetratur: de quo sunt sequentia testimonia Scripturae. Num. 15, Anima quae per suberbiam aliquid commiserit, etc. delebitur. Ioan. 5 et 8 inquit Christus: Vade, et noli amplius peccare. Rom. 6, Peccabimus ne, quia sub gratia non sub lege sumus? id est, sponte ac volentes peccatis indulgebimus? Heb. 10, Voluntarie peccantibus nobis post acceptam cognitionem veritatis. Tit. 3, Peccat suo iudicio damnatus. id est, sciens ac volens peccat. Sic accipiendum est de

2. Reg. 13. Non recesserunt a peccatis Ieroboam. id est, non desierunt patrare peccata, et colere idololatrias a Ieroboam institutas. Mori peccato alias significat liberari a peccato, seu inhaerente corruptione: praesertim in dativo positum. Rom. 6. Qui mortui sumus peccato, quomodo amplius vivemus in eo? Alias significat vasedicere peccato: quae significatio etiam simul in praecedenti exemplo continetur. et ibidem Paulus inquit: Cogitate vos mortuos esse peccato, et vivere Deo. Alias significat mori aut perire ob peccata: Ephes. 2, Cum mortui essetis peccato Vicina huic

enim tetra et pestilens res est comedere de pomo, quia Deus id prohibuit: ideo peccata damnant, quia Deus dixit, Maledictus qui non permanserit in omnibus quae scripta sunt in lege, aut in iis quae ego praecepi, Hebr. 10, Sponte enim peccantibus nobis post acceptam cognitionem veritatis, non amplius reliqua est hostia pro peccato. ubi ultro peccare, significat non tantum scienter ac volenter, idque semel aut iterum peccare: sed ex professo ac studio peccatis vacare, idque perseveranter ac pertinaciter: quod mox hisce verbis exponit: Quanto putatis acerbiore supplicio dignus

donec ad eum montem venissent, dies intercesserant: unde et nomen accepit. Fiebant in hoc festo sacrificia quaedam, ut est Levit. 23, et Deuter. 16. Observatum autem esse magno studio, apparet ex historia Act. 2. Porro quia Deus pro miserat Ier. 31, se in Novo testamento legem suam non amplius in lapideis tabulis scripturum, sed per Spiritum sanctum cordi eorum illam inscripturum: ideo eadem die quinquagesima a sua passione, seu a spirituali Paschatis immolatione, veraque ex infernali Aegypto liberatione, dat suis Apostolis Spiritum sanctum: ostendens etiam ipsa temporis

videtur peregrinari sonare, et sic vulgata versio hoc verbum non sine obscuritate vertit 1 Petri quarto: In quo peregrinantur, non concurrentibus vobis in eandem luxuriae confusionem, [?: blasphema-tes ] . id est, mirantur, et tanquam re nova ac peregrina offenduntur, quod non amplius perinde turpiter viuatis, sicut ipsi vivunt, et vos olim cum eis tanquam vestris amicis ac sodalibus victitastis. Sic mox ait: Charissimi, ne peregrinemini in fervore, qui ad tentationem vobis fit, quasi peregrini vobis aliquid accidat. Exponit ipsemet, quid indicet voce Peregrinan: nempe

et principum dicitur: id est, animositas ac prudentia, Hierem. 4. Perire lex a sacerdote, Hieremiae 18. et Ezech. 7. id est, sacerdotes non posse verum sensum legis monstrare ac docere. Sic dicitur, Perire sapientiam a sapientibus, Isaiae 29. Item consilium, Hierem. 49. Annon est amplius sapientia in Themam, periit consilium ab intelligentibus, annihilata est sapientia eorum? Peribit rex de Gaza, Zachariae nono: id est, deficiet. Operemini cibum non [?: p-em ] . Iohan. 6. id est, perpetuo durantem, et nutrientem: cuiusmodi sunt spiritualia Domini beneficia.

non autem perfectissimum aut prorsus irreprehensibilem hominem notat. Fuit enim certe ille reprehensibilis in eo, quod (ut clare indicatur) non omnia idola amoverit. Contra de Salomone legitur, quod in senio eius mulieres peregrinae inclinaverint cor eius post deos alienos, nec fuerit cor eius amplius perfectum aut sincerum cum Domino, sicut cor Davidis patris ipsius. Ubi non id dicitur, quod non fuerit absolutissimus, aut perfectissimus, sicut David, qui quidem etiam fuit peccator: sed quod cor Salomonis, ut adiunctum est, plane fuerit insincerum, et a vero Deo ad idola inclinatum. Cum

mensuram staturae plenitudinis Christi. Sic igitur passim in Novo testamento piorum perfectio plerunque integritatem, maturitatem, et quasi iustam usitatamque staturam piorum significat. Sic Paulus 1. Corinth. 2 dicit, se sapientiam loqui inter perfectos. id est, qui in spirituali perfectu non amplius sint infantes. Eodem modo et Hebraeorum quinto dicit, infantibus in Christianismo dari lac, sed perfectis solidum cibum: ubi perfectio iustam staturam, et quasi legitimam aetatem aut maturitatem Christiani hominis denotat, non summam quandam et omnibus modis laudatissimam perfectionem.

consecro convertit: quod de initiatione sacrorum, et non de perfectione iustitiae ibi agatur. Contra lex dicitur nihil potuisse perfectum aut consummatum efficere Hebr. 7. Nihil enim perfecit lex, etc. Et, Si enim per Leviticum sacerdotium fuisset perfectio aut consummatio, quid amplius erat opus alium exoriri sacerdotem? Hoc idem exponit uberius Hebr. 9 et 10, inquiens: quod lex et eius victimae non potuerint vere auferre peccata, aut remissionem peccatorum, iustificationemque hominibus consequi. Inquit enim nono capite: Sacrificia offeruntur, quae non possunt

22 de rege Ioiakim, quem dicit sepeliendum esse sepultura asini, sine publico ac privato luctu. Contra, per praesentiam planctus describitur Zedechiae mors paulo gloriosior, Hier. 34. cap. Hiere. 16, absentia planctus significat promiscuum et numerosum interitum hominum; ubi non amplius vacat singulorum mortem plangere, et ubi iam homines veluti obstupescunt ob magnitudinem calamitatum. Planctum vertere in chorum, est tristia tempora aut statum sortemque vel res alicuius commutare in secundas et prosperas, indicando semper causam per effectum. Psal. 30.

τὸ πληροῦν. id est implere: sed plene certiorare, ut saepe loquitur Ulpianus Iureconsultus: unde πληροφορέσθαι cum ad personam refertur, significat certiorem ab aliquo fieri, ita ut de re quapiam nulla sit amplius dubitatio. Sin autem ad res ipsas accommodetur πεπληροφορημένα πράγματα dicuntur, quae certis testimoniis ita sunt comprobata, ut de iis ambigi non possit, nisi quis velit apertam veritatem inficiari. Inde factum, ut Paulus

carnalemque cordis nostri caecitatem, perversitatem ac pravitatem, quae omnino a piorum mentibus removenda sit: nempe totum veterem Adamum, aut corruptam hanc naturam, quatenus ex utero matris nascitur. Deut. 10, Circumcidetis igitur praeputium cordis vestri, et cervicem vestram non indurabitis amplius. Ibidem cap. 30, Circumcidet ergo Dominus cor tuum, et cor seminis tui, ut diligas Deum in toto corde tuo, et tota anima tua, ut vivas. id est, Dominus excîdet cortuum lapideum (ut Ezech. cap. 31 loquitur) et dabit tibi cornovum ac spiritule, seu renovabit ac

praeter id quod accepistis. Sic in Heaut. Terentii: Quod mihi videre praeter aetatem tuam facere, et praeterquam res te ad-hortatur tua. id est, contra aetatem et divitias. PRAETERIRE verbum habet in Sacris quaedam paulo obscuriora significata. Primum, quia quae praeterierunt, non amplius in suo statu aut rerum natura sunt ideo praeterire aliquando significat interite, evanescere. Psal. 18. A splendore coram ipso nubes praeterierit. Oseae 13, Sicut ros matutinus praeteriens: pro, evanescens. Psalm. 144, Homo vanitati similis, dies eius sicut umbra

Aegyptum, Isa. quadragesimotertio: vel precium redemptionis lytron: id est, quasi permutatione facta, cladem, quae tibi impendebat a Sennaherib, converti in Aegyptios, ut ex mox sequentibus clare apparet. Preciosum esse alicui aliquid: pro, parcere illi. 1 Samuelis 26, Non malefaciam tibi amplius, eo quod preciosa fuit anima mea coram te. id est. magnifaciens me, vitamque meam pepercisti mihi. 2 Regum 1, Vir Dei, sit anima mea et horum quinquaginta servorum tuorum preciosa in oculis tuis. id est, parce obsecro mihi et hisce quinquaginta, ne nos caelesti igne exuras ut priores, et

tuas, Psalm, quadragesimoquinto: id est, inter intimas ministras. Cadetis sicut vasa preciosa, Hier. vigesimoquinto: id est, prorsus peribitis. Nam vasa preciosa, ut sunt crystallina, alabastrina, vitrea, et similia elegantis operae aut preciosae materiae, facile franguntur, nec possunt amplius in integrum restitui. Dan. 11 est, quod Antichristus colet Deum argento, auro, et lapidibus preciosis, aliisque magni precii rebus. Hoc in Papatu manifestissimum fuit. Ubi summus et acceptissimus Deo cultus existimatus est ingentes thesauros templum congerere, omniaque ibi efficere

prorsus sub alienigenarum imperio fuisse, eoque prophetiam Iacobi Gen. 49 fuisse impletam, et tempus adventus Meschiae adfuisse. Prima stola, Luc. 15, est primaria aut praecipua stola. Christus dicitur primus ex resurrectione mortuorum, Act. 26: id est, primus ex iis qui ad aeternam vitam amplius non morituri resurrexerant. Nam qui prius ab Helisaeo fuerant suscitati, aut ab ipsomet Christo, denuo debuerunt mori, ut Lazarus. Primus Moy ses dicitur Rom. 10. scilicet ex iis qui Sacras literas scripserunt, quae extant, primus Moyses ita de Israelitis pronunciat. Primus et

quin et tota rerum natura vanitati serviens: Rom. 8. Hunc principem mundi ait Christus iudicari, et eiici foras: Iohan. 12. id est, frangi eius vires et opes: et Iohan. 16 ait, Principem mundi iam iudicatum damnatumque esse, eoque falsa mundi iudicia ab hoc pravo spiritu inspirata, non amplius praevalitura esse. Huius victoriae Christi contra principem mundi evidens indicium est, quod postea eius subditi passim sunt ei adempti, dum ex falsa religione ad veram transferuntur, quodque eius religio corruit. Iohan. 14 in quit Christus: Venit princeps mundi huius, et in me non habet

thesauros Aegyptiorum. Probrum Christi vocat eas cruces, calamitates, ac infamias, quas omnes sustinere coguntur, qui pie volunt vivere in Christo, quod antea dixerat κακουχεῖσθαι, malis affici, male haberi aut tractari. Ezek. 26, Ne accipiatis amplius probrum famis inter gentes. id est, ne alii populi posthac vobis obiiciant sterilitatem et penuriam. 2. Sam. 1. Ego, quo abire faciam probrum meum, id est, quomodo me tanta ignominia liberabo? Ponam probrum istud super totum Israelem. 1. Samuel. 11. pro, hac eos infamia onerabo, hanc

morte anima eorum id est, non tantum non defendit eos a morte, anima etiam ultro eam illis obtrusit, seu occidit eos. Aliquem ab aliqua reprohibere, est impedire eum, ne illud consequitur. Eccles. 2. Non prohibui cor meum ab omni laeticia, id est, non impedivi aut cohibui: tametsi et aliquid amplius significet, nempe non tantum non impedivi cor meum, sed etiam ultro ei ingessi omnis genetis voluptates, secundum desideria eius. Iob 31. Si prohibui pauperes a desiderio. id est, si impedivi eos, quo minus [?: ] cupitam consequerentur: vel potius, si non dedi eis

vehementer sperant ac expectant, postea si fallantur sua spe, pudet eos, quod ea frustrati sint, quodque ipsis contraria mala speratis bonis acciderint. Aliquando significat redargui, mendacii convinci. Redargutionem enim pudefactio comitari solet. Per posterius indicatur praecedens. ut, Si quid amplius de potestate glorier, non pudefiam. 2. Corinth. 10. id est, non mentiar. nec me quisquam mendacii redarguere poterit, seu vera ac certa dixero. 1. Petr. 3. Ut in eo quod obloquuntur vobis, tanquam maleficis, pudefiant. id est, re ipsa ac evidenti veritate redarguantur, et mendaces

eorum. id est, dabo eis imprudentes, et temere affectibus agitatos gubernatores, qui pessime regent. iuxta illud Ecclesiast. decimo: Vae tibi terrae, cuius rex puer est. Pueritiam istam spiritualem, vel carnalem potius, in religione, describit Paulus Ephes. quarto, inquiens: Ut non simus amplius pueri, qui fluctuemus et circumferamur quovis vento doctrinae, per versutiam et astutiam hominum, qua nos adoriuntur, ut seducant nos. Ibidem etiam virum spiritualiter maturum depingit. Hanc pueritiam obiicit Paulus Corinthiis, Galatis, et Hebraeis, quos rudi doctrina et lacte alere ac

quod quaerit animam meam? id est, propter quod, vel ob quod. Propterea, ideo, ὅτι, Psalm. 116. Credidi, propterea locutus sum. Deuteronomii 3 in fine. Item Zachariae 11, כי, id est, propterea non amplius parcam incolis terrae. Sic Psalmo 16, Invocavi te, propterea exaudies me. Deuteronomii 33. Quoniam tales custodient legem meam. Igitur, Ergo illativum. 1 Samuelis 2, Visitavit itaque Deus Annam, etc. Hieremiae 5, Stolidi sunt, ideo ignorant legem Dei. Hierem. 2.

pastoris. id est, privatus sum hac vita, sicut tabernaculum pastorum mox alio amovetur. Recedere quoque, ac recedentes dicuntur deficientes a Deo et vera pietate. Psal. 14. Unusquisque declinavit, simul facti sunt foetidi. Isa. 1, Qua parte percutiemini, addentes amplius recessionem, Sara, apostasiam. Et mox principes Iuda vocantur סוררים sorerim, recessores, apostatae. Recedit autem a Deo non tantum qui idololatriae se dedit, sed etiam qui desinit sperare in Deum: sicut Cain discedit a facie Dei, non sperans aut

recessionem, Sara, apostasiam. Et mox principes Iuda vocantur סוררים sorerim, recessores, apostatae. Recedit autem a Deo non tantum qui idololatriae se dedit, sed etiam qui desinit sperare in Deum: sicut Cain discedit a facie Dei, non sperans aut quaerens amplius eius opem. Sic omnino accipitur illud dictum Christi Luc. 8, Ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. id est, deficiunt a vera pietate et Christo, facti Epicurei, aut etiam idololatrae. RECIPIO: Recipere Christum, aut eius sermonem, emphatica locutio est.

aliquando vero in concreto rectam ac piam vitam. Integritas et rectitudo custodiant me, quoniam in te speravi, Psalmo vigesimoquinto: id est, serva me in sincera et pia fide ac [?: ] quandoquidem a te totus pendeo. Proverbiorum undecimo: Est qui dispergat, et superadditur ei amplius, et parcens ultra rectitudinem, tantum ad egestates. id est, ultra quam aequum et par est. Facere [?: rect- ] . Danielis undecimo: Veniet ad regem aquilonis, et faciat rectitudines. id est, pacem aequis conditionibus RECTIFICA: pro, rectum fac, ponitur Proverborum rum

pius. Relinquetur filia Syon, sicut umbraculum in [?: ] , Isaiae 1. id est, deserta prorsus erit, abductis in captivitatem, interfectisve hominibus, et desolatis circum quaque civitatibus, sicut tuguriola in vinetis post [?:-demiam ] ablatis omnibus botris, nemineque amplius [?:-riolum ] invisente aut incolente. Aliquem reliquum facere: pro, superesse ei. Ruth 2. Comedit ad saturitatem, [?: ] reliquum fecit id est, superfuit ei insuper aliquid. Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta: Lucae 13. [?: ] , erit deserta:

paucos pios, praesertim doctores, conservasset. Sic et Roman. 11, ac 1. Regum 19. Reliqui mihi 7000 virorum, qui non incuruaverunt genua Baali. id est, conservavi mihi. Relinqui, aliquando superesse significat. Hebr. 10, Nam si ultro peccaverimus post acceptam cognitionem veritatis, non amplius pro peccatis relinquetur hostia. id est, nulla alia superest, si Christi sacrificium contemnatur et abiiciatur. REMINISCI. Isaiae 62, Qui reminiscimini Iehovae, ne sileatis. Significat potius, qui in memoriam hominibus Dominum revocatis, seu eius memoriam celebratis: id est,

est. 1. Samu. 10. Requiescere indignationem Dei, est finem habere: ut supra ostensum est, Quiescere ali quando significare desinere, aut omnino finem habere. Ezek. 5 et 16. Ego quoque faciam quiescere in te furorem meum, et recedet zelus meus a te, quietusque ero, et non indignabor amplius. id est, acerbissimis suppliciis te afficiendo ita animum meum explebo, ut irasci desinat. Sic 23 cap. Faciam quiescere scelus tuum. id est, cogam te ab eo desistere. Non requiesc et virga impietatis super sortem iustorum: Psal. 125. id est, non diu aut

etiam Romanorum 6, ubi toties Paulus ingeminat, nos cum Christo vivificatos, et a morte excitatos esse. Hanc resurrectionem vocat Apocalypsis primam resurrectionem: dicitque beatos fore eos qui ea potientur, propterea, quod in eos secunda mors, id est, aeterna damnatio nullum ius potestatemve amplius habeat. Colossens. secundo: Per baptismum resurrexistis cum Christo per fidem. Quarto, resurrectio non raro usurpatur de conversione, aut resipiscentia. Proverbiorum vigesimoquarto: Septies in die cadet iustus, et resurget. Ieremiae octavo: Nunquid qui cadit, non adiiciet ut resurgat?

Mihi vindicta, ego retribuam. Deuteronom. 32, Romanorum duodecimo, Hebraeorum decimo. id est ego puniam. RETRO abire, est deficere ab aliquo: sicut contra Sequi eum, est eius doctrinae, sententiae, et intentioni adhaerere. Iohannis 6. Ab eo tempore multi retro abierunt, et non amplius cum eo ambulabant. id est, reddere [?: ] defecerunt. et 1. Tim. 5, Iam enim quaedam eversa sunt retro Satanam. Contra autem Ire post, aut revo [?: aliqu-- ] est eum sequi:

vel etiam iterato ac identidem et subinde tentaverunt. Psalmo 6. Revertere Domine, eripe animam meam: id est, iterum eripe, seu pristinae valetudini restitue vitam meam. Talis Hebraismus est et ille Iob 7. Non revertetur oculus meus, ut videat bonum. id est, non iterum videbit, non videbit amplius. Revertendo revertar ad te secundum hoc tempus anni: Genesis decimooctavo. id est, certissime revertar. De hoc Hebraismo vide Regulam Generalem de Repetitionibus. Quando post gestationem arca debebat certo loco deponi, castrametantibus Israelitis sacerdotes cantabant, Revertere Domine

instituti disserere. id enim pertinet ad rerum ipsarum tractationem. Illud vero cum primis observatu dignum est, quod Epistola ad Hebraeos affirmat, Leviticum sacerdotium fuisse typum Christi: ac in eum translatu esse, qui iam solus sacerdos sit in perpetuum id sacerdotium obtinens, nullumque amplius sacerdotem successorem habens, ita ut ille in perpetuum in suo illo caelesti sacerdotio, quo omnia bona sua passione acquisita transtulit, fungatur pro omnibus fide ipsum apud thronum gratiae accedentibus. Huc etiam facit, quod nusquam in novo Testamento publici religionis ministri vocentur

quod plenam redemptionem et peccatorum abolitionem impetravit, significant. Nam (ut testatur eadem illa Epistola) ubi plene sacrificatum et perlitatum est, et ubi remissio peccatorum vere parta est, ibi nullis amplius expiatoriis aut propitiatoriis sacrificiis opus est. Quod si adhibeatur tale sacrificium ac sacerdotium, protestationem fieri ait eadem Epistola, quod nondum vere parta sit peccatorum remissio: quod ad controversias huius temporis iudicandas valde prodest observasse. ¶ Nunc

Induere aliquem salute, est idem quod servare. Psalmo 132. Sacerdotes eius induam salute. et 2. Paralipomenon 6: Tametsi illa sit melior interpretatio, facere eos salutares populo. Timuerunt Syri venire ad salvandum ultra filios Ammon: secundo Samuelis decimo. id est, non sunt ausi eis amplius opem ferre contra Israelitas. Salus pro servatore ponitur per metonymiam, Isaiae trigesimotertio: Tu salus nostra in tempore angustiae. Habac. tertio: Laetabor in Deo salute mea. Item: Ascendisti super equos tuos, quadrigae tuae salus. Gaudium salutis: id est, de salute. Psalm. 41:

vigesimosexto. id est, ne quaeso patiare me insontem interfici [?: ] facta enim caede, fluit sanguis in terram. [?: Sang- ] terra abscondi, Iob 16, est, non fieri caedis alicuius ultionem: quasi si terra ita eum devorasset et absumpsi [?: ] ut nihil amplius inde prorsus superesset. Sic Isaiae vegesimosexto tum extrema dies ac resurrectio, tum [?: ] vindicta antea in terra caelati martyrum sanguinis, [?: ] simili phrasi describitur hisce verbis: Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut visitet iniquitatem

[?: ] vindicta antea in terra caelati martyrum sanguinis, [?: ] simili phrasi describitur hisce verbis: Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut visitet iniquitatem [?: h- ] tatorum terrae contra ipsum et discooperiet terra sanguines suos, et non cooperiet amplius super hisce quaesunt interfecti in ea. Hic indicatur nunc, piorum sanguinem in terra coopertum iacere: sed tunc in emma die resurrecturos pios, et ultionem sanguines [?: ] flagitaturos ac consecuturos: sic ut et illi in Apocalipsi vindictam flagitantes, iubentur adhuc modicum

Psalmus exprimit, dicente Deo ad Israelem: Dilata os tuum, et replebo illud. Sic Psalm. 17: Ego in iustitia videbo faciem tuam, satiabor cum evigilavero ad imaginem tuam. id est, cum resurrexero plene restitutus ad tuam imaginem, tum demum plene omnibus bonis perfruar et explebor, ut nihil amplius desiderem. Sic pro omnibus huius vitae commodis accipit Paulus, cum Phil. 4 inquit: Edoctus sum saturari et esurire, abundare et egere, Lucae 6 est metaphora saturitatis et esuriei spiritualis. inquit enim Christus Beati qui esuritis nunc, quia saturabimini. scilicet, in altera vita. Et

ea nemo praestet, aut praestare queat. Pluraliter עולמים. id est, multa secula. 1. Regum octavo: Aedificando aedificavi habitaculum tibi firmum, ut in eo habites multa secula. Psalmo 77, Num in multa secula repellet Iehova, et non addet bene velle amplius? Psalmo 145, Regnum tuum regnum omnium seculorum, et dominatio tua in generationem et generationem. Ecclesiast. primo: Si est res de qua quis dicit, vide hoc est novum, iam fuit ante multa secula, quae fuerunt ante nos. Isaiae quadragesimoquinto: Israel salvatus est salute multorum

literam caph כ Hebraea, initio dictionibus praepositam. Quare primum de eius significatis dicam, tametsi illa nonnunquam etiam Sicut denotat. Primo est communiter nota similitudinis. Numer. 23, Cribavit sicut leo. 1. Reg. 10. Non venit sicut aroma istud amplius in copia. Psal. 144. Et dies eius sicut umbra transiens. Cantic. 2, Sicut rosa inter spinas. Secundo, cum nominibus numeralib. aut temporis valet, Prope, Circiter, Exodi 12. Circa medium noctis. Iudic. 6, Percusserunt Moab in tempore illo circiter decem millia virorum.

ambulas. id est, secundum praescriptum aut regulam charitatis, prout charitas, praecipit. Sic Rom. 15, Sapere secundum Christum IESUM: id est, prout Christus IESUS postulat ac praescribit. Neminem novimus secundum carnem. Quod si etiam cognovimus Christum secundum carnem, nunc tamen non amplius novimus: id est, neminem de externis et humanis dotibus, aut omnino propriis virtutib. admiramur, et a nemine carnalia bona captamus: quinetiam licet olim Apostoli externam personam et opera magnificaque gesta Christi admirabantur, eumque sic fore terrenum Dominum sperabant, sicut et nos

semen. id est, liberos. Vae genti, etc. semini malorum: Isa. 1. id est, qui et ipsi pravi sunt, ac ex pravis nati, seu malorum posteri. 1. Sam. 1. si dederis mihi semen virorum. id est, semen virile. Non seminabitur de semine tuo, Nahum. 1. pro, non remanebit de semine tuo amplius. Semen pacis: Zachar. 8. Non iuxta dies illos priores faciam reliquiis populi huius, sed semen pacis erit, vitis dabit fructum suum, etc. id est, perinde sequetur ac metetur in posterum pax et omnia bona in hac regione, ac si iam facta esset sementis pacis. Videtur esse

sicut et apud Latinos non plane decrepitum significat. Quare additur ei aliquando aliquid, quod decrepitum denotet: ut Plenus dierum, implens dies, [?:--- ] [?:--- ] bona senectus, et similia. Ier. 6. Senex cum pleno dierum, id est, cum decrepito. Is. 65, Non erit amplius inde infans dierum, et senex, qui non impleverit dies suos, id est, dierum me vivent. Sic Gen. 25. et 1. Paral. 23. Senex et satur dierum. 1. Sam. 1. 7. Senex veniens inter homines, scilicet senectutis, aut inter decrepitos. Sic, In senectute [?: bo- ] [?: ]

et sui favoris. Fundamentum Dei stat firmum, habens hoc sigillum: Novit Dominus suos, et discedat ab iniustitia omnis qui nominat nomen Christi. 2. Tim. 2, fundamentum vocat ipsam promissione ac vocationem, super quam aedificati sumus. Sigillum vero, adiunctum Dei favorem: et admonitionem, ne amplius peccemus. De quo loco supra in verbo NOSSE diximus. Sic Paulus 1. Corinth. 9 dicit, Corinthiorum conversionem esse sigillum Apostolatus sui: id est, testimonium. Porro sigillare, aut obsignare per metaphoram interdum significat, sua authoritate ac testimonio confirmare, vel quod sit

Sic Genesis decimoseptimo Deus dicit, Circumcisionem esse signum foederis: fuit enim eius externa nota, et simul pictura tum damnatae naturae, cum eius quasi fontem abscindi et abiici debere indicatum est: tum et spiritualis circumcisionis cordis. Sic et iridem constituit Deus signum, nunquam amplius venturi universalis diluvii. Sol et luna, Genes. 1, dicuntur futura in tempora et signa, quia et distinguant tempora, et indicent hominibus temporum discrimina: ut solis, solstitium aestivum et hybernum, quasi medium aestatis ac hyemis notant: aequinoctia autem, autumnum

et faciam occidere solem in meridie, et faciam obtenebrescere terram in die luminis. id est, obruam vos calamitatibus subito ante tempus, et ante quam vos putatis ac expectatis: idque eo tempore, cum aliis adhuc bene erit. Vide sequentia in eo loco. Isa. capite sexagesimo inquit: Non occidet amplius sol tuus, nec luna occultabitur, quoniam Dominus erit tibi in lucem perpetuam, et finientur dies luctus tui. Extenditur hoc genus Hebraismi etiam latius, quod saepe in descriptione gravium calamitatum dicitur obscurari et obtenebrari sol, non habita ipsius solis ratione, sed hominum

tum vero Dei ipsius iussu a Moise literarum monimentis tradita est: optima fuit ratio cur Lex illa diceretur γράμμα, per antonomasian: quod rectius converteris scriptum, quam literam: et tamen voluimus ex more literam interpretari. Sed aliquid tamen amplius spectavit Paulus. nam quia lex non modo caeremonialis, sed etiam moralis, id est, Decalogus (quam vocant) ad Christum ducebat, qui nobis omni modo factus est iustitia: hunc autem Legis usum Iudaei partim ignorabant, partim aspernabantur: hinc factum est, ut Paulus de Lege loquens, modo ex

] . Dan. 11, Ecce ad huc tres reges stant in Persia, et quartus ditescet supra omnes opibus magnis. Ubi Rabini, non intelligentes emphasin verbi Stare, simpliciterque id accipientes, putant tantum tres reges aut monarchas Persas fuisse. Unde amittunt in suppostione annorum mundi, amplius 100 annos. Verum dixi, Stare reges tres, hic non utcunque regnare denotat sed potenter ac gloriose monarchiam obtinere: quod proprie tantum tribus, Cyro, Cambysi et Dario [?: ] . nam

tua Iehova. id est: sic faciat ut dicis, seu reipsa ac eventu sermonem tuum confirmet. STATER, numismatis genus est. Matth. 17 indicat Christus, valere eum 4 drachmas. Idem sane est cum Hebraeo siclo aut argenteo, de quibus supra dictum est. Valet ferme dimidio Rhenano, aut paulo amplius. STATUA, pro insigni monumento alicuius rei gestae poni in Sacris solet: nec proprie imaginem, sed cumulum lapidum, aut quid simile in memoriam erectum, denotat. Gen. 28, Surrexit Iacob mane, et tulit lapidem quem posuerat sub capite suo, et posuit eum in statuam, et fudit

sine mercede, ita ut merito in suo opere ac labore queri de me ac flere potuerint. Metonymia ergo est, quod sulci pro ipsis agricolis, operantibus sulcos ponuntur. SULPHUR, et sal, et combustio totum solum eius. Deut. 29. pro, solum eius vertetur in summam sterilitatem, ac si nihil amplius pinguedinis aut dulcedinis nativae ineo superesset. Genes. 19 dicitur caelitus pluisse super Sodomam igne et sulphure. Ea historia etiam postea recitatur Luc. 17. Alluditur quoque aliquoties ad eam. Psal. 11, Pluet super impios, laqueos, ignem et spiritum procellarum,

non surrexit maior Ioanne Baptista. Num. 32, Surrexistis [?: ] pro patribus vestris. Deut. 34, Non surrexit ultra propheta sicut Moyses in Israel. Surgere aliquando significat vincere, aut florere: sicut et verbum Stare, contra autem, Iacere. Iosuae 7, Non poterunt amplius filii [?: ] surgere coram hostibus suis. Surgere aliquando signficat confirmari, ac ratum fieri, videturque forense vebum esse. De ratificatione emptionum ac venditionum item de foederum confirmatione crebrum est Gen. 23. Surrexitque ager Ephronis cum omnib. adiunctis in

2. Samuel. 3, Et ego hodie tener et unctus: id est, nunc primum sum unctus, necdum regnum meum bene constabilitum est. Mulier tenera et delicata, Deuteronom. 28. id est, ad ocium et delicias assuefacta, nullisque laboribus ac molestiis indurata. Latini dicunt Mollis. Isaiae 47, Non vocaberis amplius mollis et tenera filia Babel. id est, expers laboris, ac in ocio et umbra delicate victitans. Posthac enim tibi, ut servae erit laborandum, et in sole ac frigore versandum. TENERE: TENENS arcum, hastam, et clypeum, est idem quod miles, seu idoneus ad bellum: sicut etiam

erit illa oblatio Domino, ac si de frumento aut vino ex vestris propriis agris vineisque ac laboribus proveniente obtulissetis. Unde salvum [?: ] faciam? num de area aut torculari? 2 Reg. 6, pro [?: ] tibi in hac tanta fame opitulabor, cum nec vinum nec frumentum amplius supersit? Sic Deuteron. decimoquinto: De pecudibus tuis, de area tua, et de torculari tuo dabis ei. Cessare faciam vinum de torcularibus: Hier. 48. Ante expressionem torcularis fit calcatio [?: ] rum: ideo per metaphoram aut similitudinem Threnorum 1 dicitur Deus calcasse

sicut umbraculum in vinea, velut tugurium in cucumerario: id est, erit deserta et prorsus neglecta, sicut illae causulae post vindemiam, et post ablatos fructus desertae relinquuntur et negliguntur, ut quarum nullus est amplius usus. TUMULTUS aut strepitus crebro reperitur in Sacris literis: sed perspicua vox est. Isa. 25, Sicut aestus in arido loco, sic tumultum aut strepitum alienorum humiliabis. Aestus in umbra nubis, propago alienorum humiliabitur: id est, Sicut aestus in locis aridis

tecum: pro, age, fac, ne dubites. In Hebr. est לך lech. Aliquando [?:-itur ] pro veni, eadem vi manente: ut infra in verbo [?: ] dicetur. Exod. 3, Et nunc veni mittam te. Sic [?: fer- ] est illud Christi: Vade, et noli amplius peccare. Aliquando alteri verbo additum, tantum progressum et incrementum quoddam significationis illius indicat. 1 Par. 11, Fuit Iosaphat vadens et crescens usque in sublime. Idem verbum est Genes. 8, Et reversae sunt aquae [?: ] vel eundo et revertendo: id est, subinde

absque liberis. id est, sum, existo orbus. Iere. 41, Ismael egressus est de Mizpa in occursum eorum eundo vadens et plorans: id est, inter eundum plorans, aut ploratum simulans. Vadere, aliquando mori significat. Psalm. 39, Antequam vadam, et non ego. id est, antequam moriar, et nusquam amplius in hac vita existam. Iosuae vigesimotertio: En ego vadam hodie per viam universae terrae. id est, ad alteram vitam, seu moriar sicut et omnes habitantes in terra mori solent. Sic et Christus videtur loqui, cum inquit Ioann. 8. Ego vado, et quaeretis me. Et Ioann. 14, Quoniam ego vado

Christus venire per et in aqua ac sanguine: id est, illis mediis et ceu instrumentis nobiscum agens, nos lavans, regenerans et alens. Venire fidem. Gal. 3, Ante quam autem venisset fides, sub legis praesidio tenebamur, conclusi in eam fidem quae erat revelanda. At postquam venit fides, non amplius sub paedagogo sumus. id est, antequam doctrina Evangelii adeo clare patefacta et praedicata esset. Venire iram Dei, aut poenas super aliquos, ut super terram, aut aliquibus, significat accidere illis eas calamitates. Quae phrasis valde crebra est. Venire sanguinem Abel et omnium

aut peccata nostra, exponit Paulus Rom. 4, ex Psal. 32. Beati quorum remissae sunt iniquitates, et tecta peccata. Forte autem istae phrases sumptae sunt ex illo mirabili opere Dei, qui Adamum et Hevam nudos existentes, mactatae ovis aut agni Christum signantis pelle contexit, ne amplius nudi essent, eorumque turpitudines cernerentur. Sic etiam Apoc. 3 Christus arguit homines turpissimae nuditatis, ac miserabilis paupertatis, eisque offert aureas vestes et ornamenta, quibus ut se induant hortatur. Hinc etiam intelligi potest, quod Paulus 2. Cor. 5 inquit: Si modo

ac corrumpitur, quia provenit ex illo veteri primoque Adamo, et ad eius imaginem est genitus: et denique, quia circa hanc veterem carnalemque vitam versatur, agit et vivit. Rom. 6: Illud scientes, quod vetus ille noster homo cum Christo crucifixus est. ut aboleatur corpus peccati, ne amplius serviamus peccato. Ephes. 4: Ut deponatis veterem hominem, qui corrumpitur per voluptates deceptionis, aut deceptrices. Colloss. 3, Ne mentiamini contra vos invicem, exuentes veterem illum hominem cum suis actionibus: sed induentes novum, qui renovatur ad agnitionem secundum imaginem

die. Significat autem ibi Viduitas, interitum regis: orbitas autem, ademptionem provinciarum aut subditorum. Isaiae 54 consolatur Deus Ecclesiam suam quod tempore Meschiae florebit. et inter alia dicit: Quoniam ignominiae adolescentiae tuae obliviscêris, et viduitaris tuae non recordaberis amplius. id est, nona felicitas sanabit praeterita mala, et oblivionem tibi prateritarum calamitatum adducet. VIGIL, vocatur angelus quidam, Dan. 4: Ecce vigil et sanctus descendit de caelo. Ratio autem huius [?: ] minationis, non tantum, quia spiritus non sint

in Evangeliis [?: ] viperarum: de qua loquutione vide Progentes. et [?: ] VIR varie accipitur. Primum enim significat vi sexum masculinum, aetatem, conditionem. seu maritam functionem, et virtutem virilem. Sexum: ut Exod. 36. Vir et mulier non faciant amplius opus. Aetatem: Iud 8. Sicut vir est fortitudo eius. i. pro ratione aetatis. 1. Cor. 11 Cum factus sum vir, renunciavi iis quae erant parvuli. Sic ibidem: Ut adolescatis in virum perfectum. Conditionem seu maritum: ut Gen. 3, Heva dicitur dedisse pomum viro fuo: i. marito. Iohan. 4,

quarto: Residuum in Ierusalem sanctus vocabitur: id est, erit. Et mox 7. Vocabitur nomen eius Emanuel: id est, erit vere nobiscum Deus, tum ratione suae personae aut essentiae tum etiam ratione officii. Is. 62. Vocaberis nomine novo, quod nomen Domini nominabit. Et mox, Non dicetur tibi amplius derelicta, neque terra tua erit deserta: sed tu vocaberis voluntas mea, et terrae tuae maritatae. id est. eris culta et referta hominibus, nempe vere piis membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa.

erit deserta: sed tu vocaberis voluntas mea, et terrae tuae maritatae. id est. eris culta et referta hominibus, nempe vere piis membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa. quadragesimoseptimo: Tu Babel non vocaberis amplius tenera ac delicata. Non vocabunt te amplius dominam gentium: id est, non eris amplius talis. Sic et in novo Testamento saepe hoc verbum usurpatur. Matthaei quinto: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. id est, erunt, et hoc nomine tanquam ob eximiam quandam gloriam

et terrae tuae maritatae. id est. eris culta et referta hominibus, nempe vere piis membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa. quadragesimoseptimo: Tu Babel non vocaberis amplius tenera ac delicata. Non vocabunt te amplius dominam gentium: id est, non eris amplius talis. Sic et in novo Testamento saepe hoc verbum usurpatur. Matthaei quinto: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. id est, erunt, et hoc nomine tanquam ob eximiam quandam gloriam celebrabuntur. Ibidem: Minimus, aut contra magnus

culta et referta hominibus, nempe vere piis membris, et habebis Deum propitium. Ponitur ergo Vocari, pro esse. Isa. quinquagesimooctavo: Voceberis aedificata. Isa. quadragesimoseptimo: Tu Babel non vocaberis amplius tenera ac delicata. Non vocabunt te amplius dominam gentium: id est, non eris amplius talis. Sic et in novo Testamento saepe hoc verbum usurpatur. Matthaei quinto: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. id est, erunt, et hoc nomine tanquam ob eximiam quandam gloriam celebrabuntur. Ibidem: Minimus, aut contra magnus vocabitur in regno caelorum: id est, erit.

tertio. id est, ipse eorum vultus confitetur ac testatur perditissimum illorum animum et scelera. Ibidem: Honorabilis vultu aut facie, significat venerandae faciei hominem. Dedit ei partem unam vultus aut faciei: primo Samuelis primo. id est, tristi moestaque facie. Ibidem: Non fuerunt illi amplius vultus, aut facies. id est, laeta facie praedita fuit, exporrexit frontem. Vultum avertere, significat iratum esse, et exaudire nolle: is enim iratorum gestus nonnunquam est, ut sicut mens eorum ab aliquo aversa [est,] sic et vultus ab eo cui irascuntur. Sic David non vult conspici

unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo scilicet ipsi ex eo maiorem soli utilitatem capiant. Hoc vero non est principem, sed seipsum amare. Itaque istorum amor tum evanescit, cum sublata est illius causa. id est, cum ea est principis conditio, ut nullum commodum amplius ab eo expectent. Altera zelotypia prorsus est illi contraria, cum amicos ipsos rei honestae causa in illis amandis spectamus: ideoque non modo soli [?: n---- ] mus diligi, sed potius quamplurimos sinceros amicos illis cupimus conciliare: quod eorum commodis magis, quam nostris

tuae Aegyptum 1018. 26. 27 44. Hic dicet Iehovae, Ego sum, et ille invocabit in nomine Iacob 470. 59. 60 Annon esset mendacium in manu mea? 639. 7 45 Rorate caeli desuper, et nubes stillent iustitiam 744. 34. 35 47. Non vocaberis amplius mollis et tenera filia Babel 1196. 35. 36 Tolle molam, et mole farinam 665. 66 [?: ] tua ne abscondas te 107. 27 43 Vultu demisso adorabunt te, et pulverem pedum lingent 577. 44 Quam multo sanguine suo inebriabuntur

et pulverem pedum lingent 577. 44 Quam multo sanguine suo inebriabuntur 702. 42 Induere te fortitudine o brachium Domini 446. 2 52 Quod non est eis narratum viderunt, etc. 707. 41. 42 Non addes vel adiicies, ut veniat per te amplius incircumcisus 21. 13. 14 53 Non est inventus dolus in ore eius 804. 31 Ipse portavit languores nostros 517. 59 Noticia sui iustificabit multos 733. 24 Castigatio sive disciplina pacis nostrae super eum 245 13. 14

14 Ego Dominus respondebo ei in multitudine [?: ] lorum suorum 689. 14. [?: ] Et ferent iniquitatem suam. Sicut est iniquitas potestis, sic iniquitas prophetae 456. 56. [?: 5- ] 16 Ut recorderis et pudefias, neque sit tibi amplius apertio oris, etc. 803. 38. 39 Et facient in te iudicia in oculis mulierum, etc. 685. [?: ] Iudicabo te in iudiciis adulterarum, et fundentium sanguinem 1084. 23. [?: 2- ] Umbilicus tuus non erat

fecistis abominationem 363. 22. 23 34 Congregabo oves meas de omnibus locis quo despersae sunt in die nubis, etc. 744. 66. [?: ] 35 Cum sanguines oderitis, sanguis vos [?: perseq- ] 775. 26. 27 36 Nec audire faciam amplius in te ignominiam gentium 405. 68. [?: 6- ] [?: ] quae posuerunt terram meam in haereditatem sibi, cum laeticia totius cordis 384. 10. 11 Pollui eos in

32 Amen amen dico vobis, quôd haec natio non interibit, donec haec omnia fiant 358. 50 51 etc. 25 Quid in parabola virginum significet oleum 781. 46 Venite benedicti patris mei 75 48 26 Amen dico vobis. quod post hac non amplius bibam de genimine vitis, donec, etc. 736. 42. 43 Hoc est sanguis meus, qui pro vobis effunditur, etc. 1084. 32. 33 Tristis est anima mea usque ad mortem 681. 57 Qui gladium acceperit gladio peribit 13. 8

paternitas in caelo et terra nominatur 836. 5. 6 etc. Ut det vobis secundum divitias gloriae suae 365. 5. 6 4 Dicit gentes versari in vanitate mentis suae 640. 9. 10 etc. Captivam ducens captivitatem 101. 36 Ne amplius simus pueri, qui fluctuemus et circumferamur quovis vento 127. [?: ] 5 Redimentes tempus 1194. 26. [?: 2- ] Excitare, qui dormis, etc. 680. [?: 5- ] Nolite inebriari vino, sed impleamini spiritu

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report