Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: iam Your search found 6628 occurrences
First 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 2113-2331:2113. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | Section] ingentia in montibus robora, quae nulla uis
uentorum conuellere potest, carie ipsa proprio uitio imis radicibus innata, nullo impellente ad terram concidunt. Quod profecto regno Hungariae pene euenire uidimus, dum
singuli ferme principum regem, cui quisque studebat, creari contendunt. Sed iam inde
narrationem auspicemur, unde eius perturbationis, de qua seruato temporum ordine primum scripturus sum, non modo origo, sed etiam causa manauit.
prouidentie derogant,
ut nihil fere hominibus nisi auspice coelo uana persuasione euenire credant. In quam
sane opinionem etiam summi aetatis nostrae sacerdotes admiratione presentis fortunae
declinant, eo magis quia scelestissimis quoque ad magna queque sacerdotia per ambitum
aditus iam pateat, quasi id potius astrorum ui quam Dei eueniat arbitratu, quum populo
moribus suis consentaneus princeps contigerit.
gratiam
fingere solebat, latente tamen dolo concordantes committere, atque inter amicos, quod
quidem flagitiosum est, odia instruere, quo scilicet inter se inuicem dissidentes et priuatis
negotiis occupati nihil noui aduersus regem molirentur. Postea uero quam his artibus
regnum sibi iam confirmauit, gloria, ut fit, splendore suo inuidiam superante, statim in
animum induxit cum omnibus aetatis suae principibus magnificentia ac liberalitate
certare, nec minus his quam armis caeteros reges anteire. Adeo enim Hungariam ędificiis exornauit, ut Alemaniam his rebus
igitur Sepusiensium principi, qui tunc Viannensibus
praeerat, magistratum prorogant, pecuniam in stipendium militum decernunt, atque
quamprimum mili
metu deterritum haud absoluisse, opusque magno inchoatum studio interruptum reliquisse. Quo facto mortem quidem ętate nondum illi timendam ― quinquagesimum
enim annum uix attigerat ― sed uiribus corporis crapula ac uenere iam
absumptis prope instantem nequaquam distulit, sepulcro uero, ultimo sane regum honore, fraudatus decessit.
Iam feretro in eam partem aedis delato, ubi testudo lapidea miro artificio impensis
Matthiae ― nempe hunc locum sepulturae sue delegerat ― constructa est, uexillisque
illi timendam ― quinquagesimum
enim annum uix attigerat ― sed uiribus corporis crapula ac uenere iam
absumptis prope instantem nequaquam distulit, sepulcro uero, ultimo sane regum honore, fraudatus decessit.
Iam feretro in eam partem aedis delato, ubi testudo lapidea miro artificio impensis
Matthiae ― nempe hunc locum sepulturae sue delegerat ― constructa est, uexillisque regiis ibidem de more affixis, Albensis antistes aram sub eadem testudine erectam rem
diuinam acturus ascendit.
qui
semper caeteris imperauimus, ultro cedemus? O si Attila, quo duce maiores nostri (ab
ultima Scythia digressi) atque Tanai amne superato terras usque ad Britannicum oceanum
multis illustribus uictoriis emensi sunt, ab inferis rediret, quanta indignatione gentem
suam iam degenerem auersaretur, quippe quam, ueluti indigna esset, quae suis legibus
uiueret, ritu iumentorum iugum ab externo impositum submisse ferre cerneret?
Sed nec finitimae gentes, belli gloria nobis haud quaquam pares, aliis quam suae linguae principibus
permissu Hungarici senatus, sed ui et armis regnum adeptus fuerit, non
modo nullum ex sese legitime genitum reliquit heredem, sed ne regum
natu filium inclinabat.
Itaque dum in utranque partem studiis regum accensis aliquot dies consultando
absumuntur, et Vuladislauo interim tempus datum est ad gratiam Hungarorum ineundam, et Alberthi in Hungariam profectio prima praetermissa occasione sera fuit, animis
Hungarorum iam fauore Vuladislaui praeoccupatis.
Hungariae ultro
detulere, quique talem regem egit, ut non modo regno a maioribus uestris, quod quidem
amplissimum est, delato par haberetur, sed etiam Constantinopolitano imperio dignus
iudicaretur. Quod profecto uestris armis ad illius uirtutem atque ad Polonici regni opes
adiunctis iam diu Christianae factum esset ditionis, ni eum mors importuna media ferme
in expeditione uobis pariter et uniuersae Christianae reipublicae rapuisset.
Maternum deinde nostri principis genus ab illo clarissimo Hungariae rege Lodouico,
Sigismundoque eius genero
causa fretus paruam admodum gratiam
apud optimates iniuerat, propterea quod licet oratores eius ad praeces uersi nobilitatis
conuentum humillime ambirent, attamen, ut paulo post apparuit, exercitum ad uim
inferendam, si preces parum processissent, nequiquam sane comparabat, rege iam designato. Qui si, ante quam comitia regi creando haberi cępta essent, exercitu fuisset instructus, nulla ferme res eius uotum morari potuisset, nondum ullo pręsertim publico praesidio optimatibus munitis. Nam apud Hungaros, gentem armis deditam, potentiamque
ac diuitias solum admirantem,
inde regulo, perinde
ac si esset legitimus haeres, ad se regnum trahente. Quem scilicet praeter alia, quibus
imperitum rerum adolescentem mali consultores stimulabant, ad excelsa omnia atque
alta speranda hoc maxime incitabat, eo quod rex Matthias, morte primae coniugis iam
solutus matrimonio, eius matrem regio cultu, aeque ac iustam uxorem, domi in delitiis
habuerat, uolueratque eam, ut multi affirmant, propter prolem ex ea susceptam sibi matrimonio, ni amici dissuasissent, coniungere.
Accedit ad hoc, quod se unicum demortui patris filium uidebat reliquum
quos fides semper fuit sanctissime culta, omnibusque mortalium bonis antelata.
omnibus possessionum legitimis haeredibus.
Nam caducae hereditates regibus acquiruntur.
palatinus eum sequentes proscribit.
ubi ad ulciscendam iniuriam satis
concitatos uidit ― quippe Hungari his, quos mercede colunt, fere in omnibus promptissime parent, tantique eos faciunt, quorum se amicitiae dediderunt, ut ne consanguineis
quidem, si iussi sunt, parcant ― merum circumferri largius more patrio iubet, quo furiosa
iam incensos oratione uino etiam, cui gentes in septemtrionem uersae
deditissimae sunt,
magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas, patientiae uirtus, atque
iniuriarum spectabat obliuio, ab epulis, inter quas de hac re
commemorando execratus sum, quo caeteri religione sacri tam foedo
deterriti exemplo caueant sibi. Quandoquidem uel hac precipue causa rerum gestarum
cognitio sit salubris: etenim ui atque instinctu naturae pudor audiendi, quae turpiter fecimus, nos uehementer reuocat ad honestum. Sed iam eo, unde deflexit oratio, reuertamur.
E
paludibus Albensis agri, ubi sedem regiam esse supra docuimus, amnis effunditur, et quia
limum uehit turbidusque labitur,
suam magnis auctibus
creuisse,
atque ob id Hungarorum dolum percipere non potuit, qui ei, inscio, ut arbitror, rege Vuladislauo (nondum enim in Hungariam uenerat) intendebatur, uirique
defuncti non sine famae iactura omnino iam obliuiscitur, atque amori, quo dudum capta
erat, indulgens magno studio Vuladislaui partes suscepit. Illa enim uiuente adhuc coniuge, si famae libet credere, quae saepius ficta pro ueris nuntiat, Vuladislauum ardentissime amasse dicitur.
coniuge, si famae libet credere, quae saepius ficta pro ueris nuntiat, Vuladislauum ardentissime amasse dicitur.
Quam quidem opinionem inde natam reor, quia regi Matthiae aliquando et grauiter aegrotanti et irato uox exciderat iam Beatricem nouas nuptias sibi
conciliare, regique Boëmorum sese comere. Nempe audiuerat Matthias, ut erat sagax ad
animos suorum explorandos, iactari sermones a quibusdam Hungarorum principibus
regnum Hungariae ad Casimirorum familiam rediturum, praesenseratque uxorem forte
huius
tormentum ipsum protegeret.
Dum haec oppugnatio paratur, regina, ut undique ac eodem tempore hostibus metus
iniceretur, castellum quod incolae Visegradum uocant, ubi regium diadema asseruatur,
mittit oppugnatum, attributo hoc seorsum suo exercitui negotio.
Iam reguli animum infregerant res aduersae. Itaque, tametsi Visegradum situ ac
muro ingentis operis esset ferme inexpugnabile, tamen intra paucos dies castellum in
potestatem optimatum iubente regulo his conditionibus custodes dedidere. Primum ut,
quicquid regulo in praelio ad
Hungaris regem esse designatum, et hortaretur eum ut, si in Hungaria regnare uelit,
quamprimum cum exercitu ueniret, simulque oraret, ne se e clarissimis Europae regibus
progenitam matrimonio iungere aspernaretur. Praeter dotem ingens auri pondus pollicetur, quod postea regi iam diademate ab Hungaris insignito, dono, ut fertur, in spem
nuptiarum, quas ei cordi nunquam fuisse ante diximus, dedit. Quod profecto aurum, qui
regem fidei ac religionis cultorem fuisse praedicant, dotis nomine acceptum a
Vuladislauo haud quaquam existimant, sed potius credunt
accępi, perscribere. Iussus igitur ea, quorum causa uenerat, exponere, ad
hunc maxime modum patrio sermone disseruit:
Quod tibi, Vuladislaue, Hungarisque bene uertat, faustumque ac felix sit, iam uoti
petitionisque tuae compos factus rex Hungarorum lectus es, multis competitoribus tuis,
summis sane uiris, praeteritis. Nempe id et Hungarorum de tuis uirtutibus iudicium fuit,
redeo.
munus, quippe qui in illa
celebritate sacerdotis officio fungi solet, adiuncto sibi diui Martini abbate (ita conobii
patrem monachi uocant) atque Albensi antistite, quorum superior diaconi, alter hypodiaconi parteis exequitur.
Caeterum regina, si ei sana mens fuisset, iam animaduertisset uerba sibi ab Hungaris
dari, seque barbarico astu peti, quippe cui promiserant Vuladislauum regia
haudquaquam accepturum insignia priusquam sibi Beatricem matrimonio iungeret.
Hanc etiam Hungarorum fraudem quidam Itali reginae amici, ut est illa natio
Hungarorum fraudem quidam Itali reginae amici, ut est illa natio callidi
ingenii, prospicientes, eam pecuniariae idemtidem admonebant iacturae, consulentes
parceret pecuniis, quas per largitiones frustra absumeret, nec promissis Hungarorum
fidem haberet. Quid enim iam obstare, quo minus uerae nuptiae fiant, regno a
Vuladislauo inito? At illa, utpote sorti suae destinata, nullius salubris consilii patiens, suis
amicis suadentibus irasci, nec existimare, uti sese res habebat, Hungaros illius tantum
auribus seruire, regnum
regia collocatur. Ad eum
Strigoniensium pontifex et ipse sacerdotali ueste indutus moxque rem diuinam incoepturus accedit diadema ferens. Atque postea quam rex iurauerit se iuste ac secundum leges
Hungarorum regnum gubernaturum, eius caput inter sacrificandum diademate circundat. Deinde iam sacrificio peracto singuli procerum suo ordine iusiurandum praestant,
promittuntque regiam se potestatem legitime conseruaturos.
Sed forte quispiam querit, cur hic mos omni ex parte in rege Vuladislauo creando
haud quaquam sit seruatus. Neque enim ullo nobilium
Albam Regiam consulto tunc non
conuocasse. Nam cum Alberthus prius quam Vuladislauus eius frater, ut supra demonstratum est, rex esset a principibus dictus, dubitarunt optimates, ne consilii eorum mutationem atque inconstantiam improbaret multitudo. Fama enim in uulgus emanarat
Alberthum iam regem designatum, ob imperiosius ingenium regno deiectum,
Vuladislauum uero, eo quod esset inertissimus, regem assumptum. Sane sicut nobilitas
regem indulgentem optat sibi contingere, ita humilioris fortunae homines malunt regem
eum, qui potentium
aemulationis subito obliti paululum conticuere. Deinde post cibum satis
hilari habitu oris, si animus uultu estimari posset, eodem lecto captum, submotis arbitris
colloquuntur.
Quae autem tunc inter se agitauere mihi haud pro comperto est. Verum ut ex ipsius
rei facie apparuit ― iam enim ille affectus, qui eis lachrymas commouerat, pietate, ut fit,
ambitioni cedente, utriusque animo resedisse uidebatur ― pace quidem aut infecta, aut
dubia, licet operto odio, digressi sunt. Itaque relicto in castris Albertho Vuladislauus
Budam reuersus est, maximo
es nominatus? Si ergo hic temerarius ac inconsultus populi clamor te regem creare potuit, profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam
deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus.
Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis
diademate insigniti, imperium abrogare. Quum igitur causa iure gentium, quia minor
natu es, opibus praeterea, ac caeteris belli
etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam
deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus.
Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis
diademate insigniti, imperium abrogare. Quum igitur causa iure gentium, quia minor
natu es, opibus praeterea, ac caeteris belli instrumentis fratre inferior sis, patere, quaeso,
nunc praecibus uinci, dum ultro petimus pacem, dumque fortuna,
procul dubio laudem humanitatis, iustitiae, ac in fratrem pietatis, quam si uictor pugnando extitisses, domum reportabis, atque non modo a fratre, ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas iniurias a Matthia Chugniade illatas, Turcisque, communibus omnium Christianorum
hostibus, ne quid noui occasione fraeti incipiant, metum inicies.
pugnando extitisses, domum reportabis, atque non modo a fratre, ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas iniurias a Matthia Chugniade illatas, Turcisque, communibus omnium Christianorum
hostibus, ne quid noui occasione fraeti incipiant, metum inicies. Qui sane, si incoepto non
destiteris, fraternum certamen erectis animis prospectabunt,
necessitas nobis esset imposita.
Neque enim arma in Hungaros mouissem, ni ab eis iniuria, et ea insigni, et saepius
fuissem lacessitus. Verum me tunc in Morinis agente, maximisque, ut scitis, negotiis
implicito, ubi scilicet bellum cum rege Francorum gerebam, pater meus aetate iam confectus, dum magis religionem ac ocium quam arma sectatur, literisque potius quam collatis
signis cum hoste pugnat,
regis Matthiae Chugniadis auxit uires, animumque ad bellum erexit,
et tanquam solem Hungarica barbarie, ueluti atra quadam nube,
diu conditum, nostroque demum aduentu lucem resumpturum expectat, quum antiqui
atque legitimi imperii desiderio, tum quia Scythicum iugum, ferum ac insociabile genus
hominum, quod sane inuita et accepit, et pertulit, fraeta iam nostris auxiliis magna ac
aperta fastidit indignatione. Turpe enim uidetur Alemanorum genti, qua quidem nulla est
inter Christianos rerum gestarum claritate nobilior, Hungaris seruire, qui plane, uel ipso
habitu oris ac moribus, seruis potius quam liberis sunt annumerandi.
Caeterum ab
quod Vianensium animos
haud integra fide in Hungaros esse, atque ad defectionem spectare suspicabatur, clam
noctu occulto exitu Vianna profugit, monitis nequicquam, qui in praesidio arcis erant,
uti sese quoquo modo possent defenderent, opemque Hungarorum, quam profecto ipse
prorsus iam desperarat, expectarent. Itaque domum se non sine dedecore contulit:
Budam enim quum pudore deterritus uitauit, tum ne Poloni eius absentia fraeti facile
inferendi locum detrimenti in eius agris inuenirent. Quamquam eius factum iure excusari
nequit, uel si
priuato odio exul factus, id fortuna
agente, ut praesto esset, qui hosteis metu cunctantes, nec dum expeditionis satis certos,
ad bellum contra Hungaros gerendum impelleret, atque ad oppugnandam patriam duceret, ubi accępit hanc Maximiliani erga Hungaros comitatem, eumque iam Austria recuperata talem habere exercitum, cui ob seditiones domesticas Hungari resistere haud
quaquam possent, tuto accessu impetrato cum manu sua, quae non exigua fuit, ad
Maximilianum ultro quidem ob instantem expeditionem accersendus transfugit,
sed non impune, si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam simulasse. Posonio enim (quippe eo iam conquisitores a me missi exercitum e Boëmia euocatum contraxerunt) opportune reuertar, adducens mecum fortissimos uiros, quorum Alemani
ne conspectum quidem, nedum arma poterunt sustinere.
Atque ita ueniam copiis instructus, ut non
nobili genere natus fuit,
in
ea mediterraneae Dalmatiae regione, quae inter Sauum et Drauum amneis sita a
Pannonia Drauo dirimitur, nunc a Sclauenis, Transistrana, ut supra demonstratum est,
natione incolitur.
Iam potitus erat Vesprimio Alemanus, cum ei nuntiatur quosdam equites Hungaros,
qui castellum a Paulo Cinisio in Vesprimiensi agro exaedificatum praesidio obtinebant
(Vastonem incolae uocant), in eius impedimenta impetum fecisse, opportunitate rei
audaciam Hungaris, ut fit, addente.
nec diutius in terra bellicosissimi hostis agendum, ne aut Hungari
temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia
quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen.
Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem unde numeraret
interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia
quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen.
Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem unde numeraret habebat, per speciem
hibernandi suam quemque in domum (niues enim terram oppleuerant)
dimittit. Quo
facto Maximilianus neque bello gerendo posthac, neque paci seruandae satis idoneus
in consilio
habens, quicquid poterat uicinis adimebat ― iure, ut plerisque barbaris mos est, in uiribus
posito ― quamuis ipse prior sua se armis repetere predicaret. Quo facto regi quoque
Matthiae Coruino aliquantulum notae inustum est, forte detecta eius iam fato functi seu
fraude, seu suspicione fraudis. Nempe sicut ingentem gloriam saepius fortunae quam uirtutis beneficio assequimur, ita interdum nullo nostro merito, sed insperato quodam
euentu incidimus in infamiam.
liber quartus
Budam reuertitur, ubi rem suam, multo iam auctiorem atque meliorem
quam reliquerat, offendit. Nempe animi Hungarorum ex nimio quodam pauore ac consternatione sese colligere incoeperant, tamque profani principes, quos seculares uocant,
quam sacerdotes, praeter eos, qui tunc apud hosteis erant, iam animos erexerant, impigreque auxilia ad defensionem regni mittebant. Quis enim animo defficeret, rege contra
spem omnium securo, nec aduersis cedente? Itaque rex aduocato amicorum consilio de
se bene meritos collaudat, atque his ob fidem amplissimis uerbis gratias agit, admonitus
a quodam
ad castra euocat. Itaque contractis in
unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi
procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret,
quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde
praelium committi posset, instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat:
nemo enim ducum iniussu gladium stringere, aut telum emittere audebat. Crederes
utriusque aciei impetum tunc maxime, quum pugnae studio animi solent
impleuit, ut posthac agrestes etiam
pene inermes manum cum Alemanis conserere auderent. Et profecto facile loco cedunt,
fugamque arripiunt, qui solis missilibus fraeti rem gladio gerere totamque uim in hostem
cominus effundere non sunt assueti.
Per idem tempus, iam enim Hungaris
laetior fortuna affulgere coeperat, Ladislauus
Hederius, Dalmatarum praefectus, quem
iussit,
partim Budae cum caeteris eius nationis captiuis retinuit. Nempe, more a rege Matthia
Chugniäde tradito, in fabrilibus ministeriis mancipiorum opera domus regia utitur.
citra
cruorem et caedem hominum urbe potiri, obsidebat moenia magis quam oppugnabat,
satis gnarus quum extremae famis eorum, qui obsidebantur, tum consilii, uiriumque
Maximiliani, qui quidem, Albertho haud parum retuso ac perterrito, ut supra docuimus,
per se nihil iam audebat in Vuladislauum moliri, quum praesertim a suis certior esset factus regem Hungarorum exercitum habere in Boëmia conscriptum, numero, uirtute ac
fide praestantem, et cui salus regia ac regni fortunae recte committi possent. Porro
Boemi omnes Transistranas nationes
rapuerant, abirent, urbem regi
cum omnibus captiuis tradunt. Quorum discessu caeteri quoque Alemani perterriti
omnia Pannoniae loca ab se occupata intra paucos menses, partim sua sponte (pace mox
cum Maximiliano facta), partim armis coacti, ante quam pax componeretur, reliquerunt.
Iam enim senescere coeperat Alemanus, minoremque in dies missilibus suis, puluere
praesertim accensibili deficiente, formidinem afferebat, Hungaris ac Boëmis ad pugnam
comminus ineundam, ut ante dictum est, promptioribus, utpote statariis, atque in congressu ea praeditis audacia, ut
utpote antiqua regni sede recuperata, domum discedunt.
Alberthus, ut dictum est, indutiis dolo impetratis, quo moram ac dilationem
ad colligendas uires haberet,
supplemento iam militum e Polonia accersito, iterum exercitum,
nil tamen hostiliter agens, in Hungariam induxit, forte credens, quod quidam arbitrati
sunt, Vuladislauum fratrem morbo, quem Albae contraxerat, interiturum.
Rex posteaquam bellum redintegrare Alberthum audiuit, pręterquam quod cura est
ei
etiam conditiones eius arbitrio
dicere recusent. Tantus sane dolor fraternae iniuriae animum alioqui satis placidum inuaserat, tametsi non tam irae quam socordiae atque ignauiae suae indulsisse uisus sit.
Etenim uires res Hungarica iam recoeperat, si animum rege dignum gerere uoluisset.
Maximilianus hac legatione ex sui animi sententia audita more humani ingenii elatior factus, atque inusitatae impotens laetitiae coepit res Hungarorum eleuare, de sese
magnifice ac iactanter loqui, perinde ac si uirtute eius, non autem
caeteri principum in suos
uitae necisque obtinent potestatem.
Quam profecto ueteres religiosissimi reges, indulgenter quidem, caeterum non satis prouide, sacerdotibus permisere. Hi enim simul
potestate sua, simul opibus abusi iam pridem ab apostolica mansuetudine ac humanitate,
nedum a paupertate, quam Christus, hominum Seruator, maxime commendauit,
degenerarunt, quamquam haud incongruum mihi uidetur esse, ut Summi Dei sacerdotes
hominum etiam sint moderatores, modo humana mens intra iuris sui praescriptum sese
prouinciae, cui
praeerat, uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos totidemque leuis armaturae huic exercitui addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et
Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tantum possidentes,
quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et regis Matthiae Chugniädis liberalitate
assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes leuis armaturae fuerunt,
in auxilium regi Vuladislauo uenere. Bartolomęus,
suorum ac
hostium animos periclitatus est, copias deinde in aciem eduxit, hoc modo prius suos
adhortatus:
Quantum detrimenti, comilitones, regi nostro regnoque Hungariae, Alberthi iniquitas
atque haec tam improba regnandi intulerit spes, non est neccesse me uobis iam proelio
instante narrare, quum pręsertim neminem uestrum ea fugiant, quae uniuersam fere
Europam fama peruasere. Quis enim ambigat, quicquid damni, quicquid ignominiae post
regis Matthiae obitum huic regno infixum est, non id totum ab ipso Albertho manasse,
eiusque scelere
huic regno infixum est, non id totum ab ipso Albertho manasse,
eiusque scelere perpetratum esse? Propterea quod si ille suis finibus sese continuisset,
postea quam nos Vuladislauum in regem accepimus, nec in Hungariam, temerarius homo,
atque in fratrem impius irrupisset, Hungari, pace iam cum Iano Matthiae filio composita, in diuersa studia ac factiones nunquam fuissent diuisi. Nulla utique inter ciues uni ac
eidem modestissimo principi subiectos oblata dissensionis occasione, uerum iisdem animis, atque eadem uoluntate communibus
si qua charitas in regem et patriam tangit uestra pectora, ite obuiam huic homini,
beneficiis regis nostri ingrato, foederum ruptori, hosti iniustissimo, ac fraterno odio conscelerato. Arcete a faucibus patriae furiosi prędonis impetum, contundite in caedem nostram ruentis feritatem. Non iam de regno aut gloria Alberthus certat, sanguinem nostrum,
eo quod ei fratrem praetulimus, in ultionem haurire cupit. Ostendite illi, uiri Hungari,
suffragia nostra in creando rege non coacta, sed more a maioribus nostris tradito libera
esse debere, nisi forte ius nostrum armati
igitur alacri animo cum hoste, milites, efficite uirtute uestra, ne nos huius
expeditionis unquam poeniteat, neue quod summi fuit consilii, temeritati aliquando
assignetur. Neque enim ultro in regnum uocato tantae fortunae occasio praetermittenda
fuit, neque iam suscepta prouincia per metum, quod certe non sine periculo ac dedecore,
quum meo ipsius, tum maxime Poloni nominis fieri potest, relinquenda est. Quare agite
dum, milites, simulatque me in hostem inuectum et media in mole pugnae uersantem
conspexeritis, uos quoque memores iusti
iri credens. Quem quum
armatura satis munitum neque uulnerare posset, neque equitandi peritissimum equo
deturbare, iterum conatus est promptissimo quoque equitum comitatus primam hostium
aciem perrumpere. Quod cum Hungaris obstantibus nequicquam tentasset, seque
hostium iam includi circumfusa multitudine cerneret, paulatim retro cedere, pugnam
tamen non omittendo, coepit, atque aliquot strenui militis magis quam periti ducis
operibus aeditis, eruptione egregie facta, qua nondum Hungarorum cornua prorsus
coïerant, in
consueta Hungarorum in subactos mansuetudine, ex terra Hungaria deportauit.
incumbentibus tenebris fieri potuit, peditibus imperat (qui fere agricultores raptim collecti
erant), ut falcibus ad eius belli usum directis ― nam his alioqui ad messionem et
caetera rustica opera recuruis utuntur ― equos Boemorum iam cursu defatigatos ipsosque
pariter insessores, nihil tale uerentes, suffoderent. Porro inopia militarium armorum uim
magnam eiusce ferramentorum, ut dictum est, agrestes attulerant. Equites uero iubet
bifariam agmine diuiso in utrunque latus hostium equis incurrere quam maxime
essent ab eo asperius tractati ― erat enim uir non modo iusto seuerior, sed etiam trucis irae ― detulerant ad regem
saepius querelas, sponte sua an aliorum instinctu, haud compertum habeo.
Quibus
libenti animo auditis ― iam enim Stephanus regi quoque grauis esse coeperat, quippe qui
omnia ad arbitrium atque ex sua administrari sententia uolebat ― respondet rex bono
animo essent, sibi curae esse rem Transiluanam, statimque Scythas domum abire iubet,
ne scilicet eorum in aula obuersatio Stephano
arma conferret.
uelim, quum res Rhacusanae cum Hungaris, utpote ueteribus sociis, haud
absurde possint coniungi.
Memoriae proditum est Sarracenos, Arabicam gentem, quondam ex Sicilia, quam
armis magna ex parte iam occuparant, ingenti classe ad litora Dalmatiae
praedandi studio delatos, urbemque Epidaurum, Slouinorum armis iam fractam,
ui coepisse, ferroque atque igni funditus euertisse, ciuibus subito atque
improuiso malo perculsis,
coniungi.
Memoriae proditum est Sarracenos, Arabicam gentem, quondam ex Sicilia, quam
armis magna ex parte iam occuparant, ingenti classe ad litora Dalmatiae
praedandi studio delatos, urbemque Epidaurum, Slouinorum armis iam fractam,
ui coepisse, ferroque atque igni funditus euertisse, ciuibus subito atque
improuiso malo perculsis, dum Epidaurii Slouinum terra
oppugnantem uix sustinentes noui insuper hostis insperato aduentu
uendicare nituntur. Tandem cum
sacerdotis cuiusdam Epidaurii, cuius nomen non traditur, praecibus, qui et ipse
patrio forte superfuerat excidio (coeperant enim iam Slauini quoque, licet
nondum sacris nostris initiati, Christianam admirari religionem ob illius
seculi sanctitatem: nempe illis temporibus Christiani sacerdotes cultui
diuino summopere dediti erant, uitaque eorum et mores
Belus, materno genere Romanus,
paterno uero Rhathislaui Bossinatium quondam regis pronepos, qui a filio
Gothislauo regno pulsus Romam sese exulatum contulerat, in Illyricum studio
auiti regni recuperandi est profectus. Iam enim Gothislaui
Neraei, Archilęi ac Pancratii martyrum, Petronillaeque ac
Domitillae uirginum argento inclusas, secumque Roma asportatas ibi condit,
attributa templi cura quibusdam clientibus suis e familia a cruce
denominata, quae iam maiorum ignauia pene extincta est.
Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat
agentem praesulem Rhacusanum, Romano pontifice annuente, designat, atque a
ditione Salonitani antistitis eximi curat, licet eodem fere tempore Salonae
quoque ab Vcris euersae sint.
Iam noua urbs opibus ac ciuium multitudine, soli inopia industriam acuente,
aliquantisper coaluerat, quum iterum Rhacusanorum animis Epidaurii excidii
metus obuersari coepit. Nam Sarraceni, Calabris ac Appulis superatis,
non parum adiectum est.
Caeterum ciuitas Rhacusana ueluti humanum corpus, quum solito speciosius
coloratiusque factum est, in grauiorem plaerumque incidit morbum, intestina
tyrannide, fortunis aucta, premi coepit, mortuo iam orbo liberis Seuropylo,
et Dalmatia testamento ipsius Seuropyli Hungarico regno non tam adiuncta, ut
quidam tradidere, quam fidei et tutelae commendata. Ea enim prouincia licet
per se tunc reges haberet, non tamen ab
dominandi cupiditate,
continuare statuit imperium. Itaque turba satellitum munitus maximo senatum
nobilitatemque oppresserat terrore,
utpote qui in metu ciuium spem suam in primis reponeret. Iam duos annos
Demiani tyrannis expleuerat, grauisque ea non caeteris magis quam his, qui
affinitate atque cognatione tyrannum contingebant, esse coeperat, libertatis
amore neccessitudinis iura superante. Itaque Pyrrhus
ferre Venetorum, non modo inprudenter, sed etiam non
sine deffectionis nota accepere. Nihil enim consulto imperatore
Constantinopolitano, ad quem tunc Dalmatia una cum ipsa Veneta ciuitate
spectabat (eo quod illud imperium ita iam attritum esset, ut ne sese quidem
posset ab hostibus defendere, nedum sociis opem ferre) pacti sunt cum
Venetis ut, exturbato illorum ope tyranno, praetorem singulis annis Venetiis
peterent. Atque ita externae potestati
iisdem et ipse
superetur, nec multo peius uictori quam uicto accidat. Atqui haec seruitus
quamquam Rhacusanorum animos infregit, attamen quantum a dignitate dempsit,
tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in
omnibus publicis actionibus metum inde in consilio habent, ac omisso
amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus
augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius
habent, ac omisso
amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus
augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius penderent, et
suppeterent expensae ad urbis custodiam neccessariae. Sed iam procul ab
incoeptu tractus, eo unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.
pugnans interficitur.
Georgius uero primam tunc fere iuuentam attingens, dum obtruncat quendam, qui
se ei in agmen hostium iuuenili ardore inuecto obiecerat, tria uulnera letalia a circumfusis undique hostibus in dextrum accepit latus. Nec tamen animum deiecit, uerum adhortatus est suos iam fugam spectantes, ne terga uerterent, donec deficiente sanguine concideret hostium telis obrutus.
At praefectus, dolore amissi filii, qui adolescentia atque animi magnitudine inconsultius pugnans
ceciderat, haud satis
incitatum non tam ad
praedam, quam ad praelium faciundum uenisse, et ipse licet strenuus miles, dux tamen
nouus, occasionem gloriae sibi quoque oblatam ratus statuit, haud satis exploratis suis
aduersaeque partis iuxta uiribus, confestim ad hostem pergere.
Peruenerant iam Turcae ad montem inter Illyricas Alpeis, asperitate ac sylua ex
proceris arboribus insignem,
conseruit manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio Wilaceno male habitos, atque
aliquot principes Hungarorum in regem coniurasse; nec ab hoc consilio quidam summae
tum auctoritatis, tum integritatis uiri, falso (ut existimo) nominati, quo regi maiorem
inimici inferrent
sed
fidem, qua essent Laurentio astricti, quo minus id fiat obstare; malle se itaque omne
periculum subire quam prodere, quae suae fidei essent commissa. Caeterum
posteaquam tormenta arci iam admota esse, neque Laurentium cum auxiliis, uti promiserat, adesse animaduertunt, arcem et sese in potestatem regis permiserunt.
Rex aliquot diebus Vuilaci moratus, dum milites, quos imperauerat, conuenirent, uti
exercitu aucto maiorem hostibus timorem incuteret, tutiusque eos
sese Vuladislauo
dediderunt, quos ille locis duntaxat ad inferendam regno iniuriam opportunis mulctatos
omnes praeter Priorem ingenita sibi clementia liberos dimisit. Priorem uero ueluti omnium auctorem dissensionum in carcerem coniecit, indignum iudicans, qui statim ueniam
impetraret, eo quod iam iterum in gratiam recoeptus bellum uicinis contempto regis
imperio ultro intulerat.
Quam ob rem ipsi Hungari suo capti
dolo fraudis suae praemium infamiam cum
graui reipublicae detrimento reportarunt. At profecto et culpa omnino carituri fuissent
et Lodouicum, nunc admodum puerum, uirilis iam aetatis regem Vuladislauo amisso
habuissent, si id statim a morte Matthiae Coruini ingenue negassent Beatrici, quod nec
polliceri ei inconsulto Vuladislauo honestum fuerat, nec propter foeminae sterilitatem
erat ullo pacto promittendum. Quocirca non tam Beatricem, quum
ne
propositi ac rei susceptae oblitus non tam temporum meorum quam unius tantummodo
gentis euenta uidear commemorasse, tametsi praescriptis finibus stylus haudquaquam
excedet, nisi quatenus res exterae instituto operi coherere uidebuntur.
Andraea Casimiro, Polonorum rege, iam ultima senecta morbo extincto, Alberthus,
eius filius, de quo saepe diximus, regnum non tam senatus procerumque uoluntate quam
matris iniit suffragatione. Polonorum enim bona pars principum, ueriti ferox Alberthi
ingenium studiis suis in Vuladislauum, Hungarorum regem, inclinabat, ius
licet omnium consensu
in regnum paternum, quia tu illud non postulasti, suffectus sit, tamen non nisi tua uoluntate et illud inire et administrare animo proposuit, eo quod post pacem tecum factam
non libertatem suam modo, sed et uitam tibi debere Alberthus ingenue fatetur, nec iam
quicquam concupiscit, quod profecto aut tibi, aut iuri gentium possit aduersari.
Vt igitur regnum ei comprobes, non solum mater et fratres tui abs te contendunt,
uerum etiam omnes Poloni proceres, concordiae maxime ac publici boni studiosi, summis
precibus petunt. Dices
gratia, in
quem suo duntaxat delectata officio utitur beneficentia.
Atqui haud ab re tua futurum est, Vuladislaue, si Alberthus cognouerit non magis
senatus sui studio quam tua uoluntate regnum paternum obtinuisse. Nam et te secum
syncere in gratiam rediisse iam hoc potissimum erit argumento, et si quid forte ueteris
offensae apud eius animum resederit, huius meriti delebitur magnitudine, atque extinctis
omnibus odii reliquiis hoc officium immortale in eius pectore permanebit. Qui enim
poterit unquam tanti beneficii obliuisci, quo
uix enim unquam suspitio tolli potest, ubi aliquando inter reges maxime
offensa intercessit.
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis
ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas,
quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de
proximo bellum Turcis
Getarum locis praesidia imponebat, per speciemque tutandae
Moldouiae aeque ac regem imperiosissimum sese gerebat.
est hortatus:
Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem.
Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones
adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore
erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum
amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te
non modo finitimis gentibus antetulit, sed
sustinuerant, amissere, atque in patriam regressi sunt, precium inconsultae expeditionis
dedecus non sine detrimento reportantes.
Cui autem dubium est Alberthum in Getas temere motum esse? Quippe quibus tantum libertatis studium inest, ut neque finitimis Turcis, quorum armis tot iam
Christianorum regum imperia deleta sunt, neque Hungaris, quibuscum uetus societas, ut
ante dictum est, illis intercedit, seruire unquam in animum induxerint, quum utraque
gens illos bello saepius tentasset. Tales ergo non ui cogendi erant, uerum beneficiis
potest, non modo gloriosum est,
uerum etiam ualde tutum. Etenim Turcae, si quando nobiscum foedere coeunt, haud
nostro illud, sed suo metiuntur emolumento.
Bazethes cognitis, quae in Moldouia gesta erant, animum in Christianos, diu metu
fraterno coërcitum, uehementer exacuit. Iam enim Gemius Otomanus, Bazethis frater,
ueneno necatus interierat. Quem Rhodiorum equitum princeps,
consilii caperet, perueniendi.
Bazethes igitur accepto regno, ut a pietate illud auspicaretur, patri regio more iusta
magnifice persoluit. Mox militibus praeter consuetum stipendium iterum satis large
donatis confestim aduersus fratrem qui iam in Bythiniam, qua ea Misiam contingit,
ingressus erat,
sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi
traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium cooptari, accepta conditione hominem suae fidei comissum huiuscemodi facile
permutat magistratu. Itaque uidimus, si Deo placet, non pecunia modo, quod iam
solemne est, sed etiam perfidia atque humano sanguine sacerdotia apud Christianos
parari, si Christiani appellandi sunt qui nihil praeter nomen habent Christianorum.
Mortuo Innocentio Alexander Sextus, pontificatum pecunia adeptus, Gemium
in
atque
opportunitate rerum gerendarum, quae ad illam diem haudquaquam patuerat, uti.
omnibus conciliabulis identidem flagitare, id maxime agitantes, ne non sine Turcarum dedecore Alberthi, Polonorum regis,
minae impune transmitterentur. Igitur ex ueteribus prouinciarum praefectis Balys
Marconius, qui et ipse ab Otomano longa cognatione genus ducebat, ratus, ut erat, iam
tempus aduenisse, quo Bazethes facile ad bellum impelli posset, ad eum accedit, atque
data facultate dicendi ita dixit:
Nemo praefectorum tuorum, rex Bazethes, antehac est ausus te ad ullam nouam
addita Maiore Phrygia, Othomanus obtineri
permissus, ut esset qui Constantinopolitanum imperium euerteret. Destinauerat enim
Deus, ut rei euentus affirmauit, Graecorum nomen delere, propterea quod non modo ius
Romani spreuerant pontificis, sed etiam a recto Christianae religionis ritu iam fere defecerant. Nactus itaque regnum Othomanus, non se ac suos ocio delitiisque corrumpi passus est, sed quoque finitimo, Christiano maxime, cuius generis mortalibus Asia hoc
quoque tempore incolitur, uiribus suis impari hoste destinato, uicinum agrum incursare,
sane rebus Turcae maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non interdum quibusdam etiam
dono dare, nihil denique praetermittere, quo animi suae sectae hominum conciliari possent.
Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt cum
finitimis Christianis in gratiam redire, et communi hoste Europam liberare. Caeterum
dum magis dicendis sententiis tempus territur, ut saepe fit, a Christianis quam ulla expeditio suscipitur, Graecus imperator diem suum obiit,
regem sufficiunt.
Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria
fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex finitimis populis erat
par illi armis. Itaque finitimis Christianis omnibus rebus exhaustis instandum ratus,
Hadrianopolim obsedit, breuique ea potitus est, fugato rege Wcasino, qui cum Turcis
e Prusa transtulit.
Hoc mortuo Bazethes Secundus regnat, qui dum auiti ac paterni imperii fines in
Europa prorogare nititur, transgressus Neston amnem usque ad Strymonem processit.
Non tulere hoc Dardani ac Macedonum reguli, uerum confestim coactis copiis Turcae,
qui iam Strymonem quoque traiecerat, occurunt, atque non procul ab hoste castra
ponunt. Caeterum quum postero die pugna esset ineunda, Lazarus, Dardanorum rex,
duces suos ad cęnam uocat, obiecturus inter coenandum Miloni, ex purpuratis uni,
proditionem, cuius a quodam
inquit, tibi, Milon, uinum hoc una cum patera, licet proditionis apud me sis insimulatus .
Ille nullam conscientiae notam uultu prae se ferens acceptum hausit poculum, deinde
assurgens ad regem ait: Rex Lazare, quoniam nec iurgii nec disceptationis nunc tempus
est, hoste iam prope in acie stante crastino die re ipsa ostendam et delatorem meum falsum
ac mendacem, et me in regem meum integra esse fide . Milon, quo et proditionis culpam in se, ut erat, nullam fuisse ostenderet, et quod receperat, re ipsa praestaret, prima
luce omnibus insciis conscendit equum,
clamore in hostem inferunt.
Quod ubi uidit Dardanorum rex
Lazarus ― et erat ipse quoque acerrimus bellator ― Turcis, qua impressionem faciebant,
protegentibus eum Dardanis equitibus, praesenti animo occurit. Sed iam eius equum
defecerant uires: nam ab ortu solis in octauam prope horam pugna protracta erat. Itaque
rex cernens nouum de integro praelium ortum esse relicto fesso equo in recentiorem
parua interposita mora transilit. Quo quidem facto rem omnem euertit, propterea quod
illum
Macedoniam cum tota fere Graecia, excepta
Peloponeso, subegit. Decies cum Christianis manum collatis signis conseruit. Nam cum
deuictis Moesis usque ad Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit,
adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus
inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce
Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt.
Habuit praeterea bellum Homurathes cum
Grecorum urbs Constantinopolitana uoluntate traderetur
- tunc enim denuntiabant Graeci se eam urbem aduersus Turcam defendere non posse dicuntur Turcaicum exercitum clam Christianis in Europam ex Asia suis nauibus
traiecisse, quo Homurathes maioribus copiis Hungaris occureret. Iam enim Hungari
Graecis opem allaturi in Inferiorem Moesiam ad Mesembriam (Varnum incolae dicunt)
castra posuerant. Malebant autem Veneti sibi potius quam Hungaris Constantinopolim
dedi. Quae quidem improba cupiditas Venetos et in odium Christianorum regum semper induxit, et
Proinde quemcunque exitum mihi dederit fortuna, eum haud inuitus subibo.
Atque ita uultu interrito, eodemque animo, quo locutus erat, collum laqueo frangendum
carnifici praebuit. His de Othomanorum origine atque imperio, Turcarumque moribus
dictis, ad ea quae intermiseram iam regrediar.
te suspitionem refellere, qua in mei
odium tuis auribus aemuli mei obstrepunt, nacti criminum occasionem ex ea uictoria,
qua te Deus maximis laboribus meis in Polonia honestauit, quoniam et calumniae naturam, quae est prudentia tua, tibi satis notam esse scio, et quia si aetas mea (iam enim septuagesimum prope annum ago) ab hac suspitione me parum uindicaret, certe idem tanti
temporis fidei tenor, quum in parentem tuum, tum in te maxime perspectus, ab ea me
prorsus eximeret, securumque iam diu cognita redderet integritas; non possum tamen de
iniquitate aduersariorum meorum
naturam, quae est prudentia tua, tibi satis notam esse scio, et quia si aetas mea (iam enim septuagesimum prope annum ago) ab hac suspitione me parum uindicaret, certe idem tanti
temporis fidei tenor, quum in parentem tuum, tum in te maxime perspectus, ab ea me
prorsus eximeret, securumque iam diu cognita redderet integritas; non possum tamen de
iniquitate aduersariorum meorum non conqueri, qui quidem non modo impudenter, sed
etiam scelerate, et mihi uirtutis praemia, et tibi maximam nominis ac gloriae accessionem
corrumpere conantur. Etenim non mediocris est aemulorum simul
opibus ob terrae felicitatem et mercaturam, cui soli dedita est, refertissima. Vide quot pateant, modo
absit liuor, clarissimarum uiae expeditionum, quot rationes in promptu sint uirtutis
exercendae! Ad tuam igitur, regum maxime, spectat aequitatem, ne emulorum inuidia me,
ut ita dicam, iam segetibus maturis, ab eo deturbet agro, in quem uacuum primus ipse
ueni, quem antehac intactum meo proscidi aratro, in quem denique semina manu propria
ieci. Vnde licet, quicquid rex constituerit, exequendum sit ― regi enim perinde ac Deo
parendum est ― si haec mihi optio tua
quicquid rex constituerit, exequendum sit ― regi enim perinde ac Deo
parendum est ― si haec mihi optio tua benignitate daretur, malim nutu tuo uitam mihi
eripi quam aduersariorum obtrectatione ea prouincia immerito spoliari. Quam sane tua
fretus fortuna ita euastaui, ita attriui, ut iam nihil magis quam te Turcarumque arma illa
gens extimescat.
Postea quam Balis perorauit, extemplo rex, uultu solito laetiore, ei manum (quod
quidem haud tenue apud Turcas beneuolentiae signum est) porrexit, ducemque iterum
aduersus Polonos magno
iubet, silentioque per apparitorem indicto ita
coepit:
Quam uellem, Mauerdine, in aliena religione censenda Turcarum mentem habuisses,
nostrumque morem esses imitatus! Neque enim eo calamitatis nunc deuenisses, ut tibi aut
contemptu eius religionis in qua natus es, et iam consenuisti, aut morte acerbissima legibus Turcaicis esset satisfaciendum. Nos enim Christum, quem uos Deum esse affirmatis, in omni sermone honorifice appellare solemus, poena ei grauissima constituta, qui de
Christo quicquid per contemptum obloqui, aut ullam uocem eo indignam proferre ausus
successerit lex, tollatur necesse est. Nam si regibus antiquas
leges recentioribus inductis abrogare licitum esse arbitramur, multo magis id Deo licere
credendum est, utpote in cuius potestate ipsos reges esse constat.
Atque iccirco impietate tua eam nobis neccessitatem imposuisti, ut te iam senem uirum,
nec fortunis, nec dignitate quidem contemnendum, aut ad nouam religionem suscipiendam
cogerem, aut, si nostris sacris initiari nolueris, in te Turcaicis legibus animaduerterem. Nam
ex his duobus alterutrum tibi omnino est subeundum. Est enim Machometanis legibus cautum, ne
praeterita illud
crimen facile reuincerem, quod scilicet subornatis testibus et his hominibus, qui semper
famosi, ac corruptissimi habiti sunt suffultum est. Etenim si, dum iuuenta, ut fit,
incautior essem, de me nihil tale unquam auditum est, haud consentaneum est a me
iam sene id esse admissum, atque eo, qui neque leges uestras ignorat, et his auctus est
fortunis, quae quidem uel ferociores aetate timidos ac cautos possunt efficere. Quare
uelim et te, praetor, qui hoc in magistratu regis fungeris munere, et regem ipsum
rogatos esse, ne
humanae non adeo ignarus sum, ut proposito
uitae periculo malim fortunae bona quam propriam amplecti salutem. Si fortunae meae
magnitudine forte sua uobis suspectae petuntur, auferte eas, libens his cedo, sit in tuto
religio, et quam Christo debeo fides.
Nec putetis me, cui sane iam ingrauescente aetate fatum lege naturae diutius differri
nequit, mortis metu haec dicere, quae quidem Christiano uiro longe felicior quam ipsa
uita est, praesertim ei, qui ne a uera desciscat religione occumbit, sed uestrae dumtaxat aestimationis,
haec Turcarum in Milonem fraus haud mediocrem regi Wladislauo conflauit inuidiam, posteaquam res et uulgi rumore, ut fit, et ipsius Milonis querelis per
Hungariam dissipata est. Fremebant passim plebs principesque, uoces regia indignae
maiestate audiebantur, quippe iam haud dissimulanter, dolore uerecundiam uincente,
Vuladislauum segnem, desidem, ignauum appellabant, utpote cuius animum nec gloriae
cupiditas tangeret, nec infamiae turpitudo morderet, rursus manus ad coelum tendentes
regem Matthiam Chugniadem Coruinum amissum quasi uiuentem impares
totis imperii uiribus cum his congredi statuit, nullo non
Christianorum hoste destinato;
caeterum sicuti uniuersos magnifacere ac timere, ita singulos uehementer contemnere. Quum igitur aegre ferret Venetos, cum quibus sane pacis
tempus iam exierat, quasdam urbes maritimas in Graecia atque Illyrico possidere ipso
mediterraneis regionibus imperitante, omni studio ad eas in potestatem redigendas
incumbit, eoque magis, quod ad custodiam regni sui pertinere arbitrabatur maritimam
oram suis obtineri praesidiis, ne
Eodem paucis post diebus Crimanus quoque profectus est, imperatis Istriae ac Dalmatiae maritimis urbibus, quae in Venetorum ditione
erant, circiter decem triremibus, totidem Cretae insulae, quinque Corcirae, Apuliae ciuitatibus, quas pignoris nomine id temporis Veneti tenebant, quatuor.
Iam Turcarum classis omnibus necessariis rebus instructa in Cherronesum Thracium
contracta erat, signumque proficiscendi expectabat.
Itaque Bazethes designato classis
praefecto Thaude Cossicio imperauit naues soluere, atque
naueis, cum quatuor triremibus ad
Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et in caeteris Narbonensis prouinciae
locis Galliarum nobilitas ad opem Rhodiis ferendam suo sumptu armauerat. Nam et
Rhodii id temporis Turcas propter uicinitatem uehementer timebant.
Iam Bazethes cum suis copiis in Thessalia, ut dictum est, substiterat, quum Thaudes
Cossicius, praefectus regiae classis, qui amissis naufragio circa Euboęam quinque et uiginti longis nauibus Sunium promontorium praeteruectus ad Munychiam, Atticae locum,
iam appulerat, eum per nuntium docet
uicinitatem uehementer timebant.
Iam Bazethes cum suis copiis in Thessalia, ut dictum est, substiterat, quum Thaudes
Cossicius, praefectus regiae classis, qui amissis naufragio circa Euboęam quinque et uiginti longis nauibus Sunium promontorium praeteruectus ad Munychiam, Atticae locum,
iam appulerat, eum per nuntium docet Venetam classem nauium numero haud multum
infra Turcaicam (erant enim ad centum et quinquaginta naues) Methone statiua habere.
Per eundem quoque nuntium, quid sibi faciundum, quoue cum classe progrediendum
esset sciscitatur. Rex tametsi eo nuntio
uigilia subsolano leniter flante, sublatis uelis e portu sensim atque sine ullo strepitu
(Gallorum enim auxilia uehementer timebant) procedunt Patrasque oppidum uersus,
inde Rhion intraturi contendunt, et ipsi non nisi neccessitate coacti discrimen pugnae
subituri. Iam circiter quindecim millia passuum perfecerant Turcae, quum rubente aurora hostes eos conspicati insequi coeperunt: itaque deficiente sub sextam fere horam
uento illos consecuti sunt. Subsolanus enim sicut aestiui solis exortu uehementior fit, ita
a meridie languescere primo, mox
sinuosa, qualia Dalmatiae sunt,
unde hanc duco coniecturam, ictu solarium radiorum percussa talis existant causa motionis, atque iccirco ab ea regione, ad quam sol inclinat, uentus etiam utplurimum exoriri
consueuit.
Turcae igitur a uento in malacia ac tranquilitate destituti uix sese iam commouere
poterant.
Qua re conspecta Veneti in postremas hostium naues e tormentis missilia
eminus adigere, seque ad pugnam expedire coeperunt. At Turcae neccessitate animos
acuente proras in hostem conuertunt, ita
duodecim Venetis opprimuntur.
quandoquidem ex utroque eius latere
nihil aperti
patet, et propugnatores a missilibus tuti redduntur.
Postridie eius diei Turcae missis quatuor tantumodo triremibus ― adeo Venetos iam
coeperant contemnere ― quae de proximo hostibus ignauiam obiciendo illuderent, atque
ad parem nauium numero pugnam eos prouocarent, e Cyllenio promontorio soluunt, in
Corinthiacumque sinum, quem diximus Patrensem uocari, cum reliqua classe ingrediuntur. Venetus imperator,
Graeci qui Naupacti erant, quod quidem solum oppidum in Corinthiaco sinu, ut dictum
est, Veneti obtinebant, ubi Turcaicam classem praeter spem suam urbi appropinquare
conspexerunt, rati Venetos profligatos, remque Christianam perditam esse, ad Bazethis
ducem Mustapham, Naupactum iam obsidentem, qui cum eo de deditione agerent, confestim mittunt, Venetis quoque, qui urbi atque arci praeerant, proditionis metu assentientibus. Non enim ausi sunt Graecis, qui Romani ritus hominibus ualde infensi sunt,
aduersari, hoste praesertim uictore pene in urbem
ac Dyrrachium Latinam esse coloniam, a Slauenis, ut quidam opinantur, ut
alii a Bulgaris dirutam.
Caeterum Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
imbribus ualde excreuerant, etiam fame ad ultimum pene inopiae sunt adducti.
Carni enim, Istri, ac Liburni omne frumentum
sudore parata, et quae in agro
Veneto gessimus, Deo duntaxat et tuae accaeptum referes felicitati.
Rex simul his donis, simul rei haud omnino praeter uotum in hostico gestae nuntio
admodum laetus Hadrianopoli hibernatum concessit, ibi per hyemem de bello aduersus
Venetos magna iam contentione suscepto cum suis de integro
neminem ab se tristem
dimittere.
Huius regis auaritiae quum fama extra Italiae quoque fines uulgata esset, ferunt
quendam Dalmatam, ut est ea gens in alienis rebus inquirendis natura paulo curiosior,
ita de Alfonsi rebus sensisse: regem aut esse mente captum, aut propediem (iam enim de
Gallorum in Italiam ingressu rumor spargebatur) regnum, ut euenit, fuga deserturum.
Huic furori aliud insuper facinus, et periculo et scelere par addidit Alfonsus: nam quum
ad capienda regni insignia pontificis Romani indigeret auctoritate ― est enim regnum
reliquum quoque intra
decem fere dies regnum sub eius imperium magna incolarum infamia concessit.
Itaque
domus Alfonsi simul sua ipsius tyrannide, simul principum suorum proditione ex regio
fastigio ad ima praecipitata est, tametsi eo iam Italorum mores, quum intestina discordia, tum militiae desuetudine deuenere, ut huiusce flagitia ne pro dedecore quidem apud
ipsos habeantur. Inde Italiae accidere solet, ut quicunque illam armatus fere attigerit,
sine ullo certamine in deditionem redigat, quum procul dubio
ingenio,
opibus ac hominum multitudine illa gens cedat.
Caeterum Veneti aegre ferentes Gallos tantam Italiae partem spe celerius sua occupasse, sibique insuper timentes (uox enim regis hostilis ac mali in Venetos animi Gallica
leuitate saepius erat audita), Lodouicum Sforciam, qui iam, ut fama est, fratris filio
Mediolanensium duce ueneno sublato, inter Italiae motum Mediolanense inuaserat
imperium, ab amicitia Gallorum auertunt, atque cum eo ineunt societatem, tametsi
Lodouicus, ut paulo post demonstrabitur, pro ingenii sui calliditate ita Venetis
fortunam efficere auctiorem. Quod ubi palam factum est, ferunt Alfonsum, ut sunt plaerique Neapolitani Hispana iactantia infecti, paucis
Gallicam stoliditatem Italico astu in insidias praecipitatam.
Nec profecto, quantum in Venetorum animo fuit, falsus extitit uates. Comparatis
etenim ingentibus copiis Veneti Francorum regi Gallias repetenti obuiam ire, iterque eius
legionibus obstruere constituunt. Peruenerat iam rex in agrum Parmensem, quum allatum est ad eum uiam, qua eundum esset, a Veneto exercitu interclusam. Rex arbitratus
Venetos, utpote bello nequaquam indicto, nihil hostilis rei in se facturos, misit satis
molli sermone sciscitatum, an per Venetos
in fugam
hostes nequaquam est persecutus.
pignoris nomine retinuerant, recuperauit, Gallorum quoque praesidio,
quod eorum rex ibi reliquerat, in potestatem suam deditione redacto. Quo facto celebrata in Italia ad illam diem Gallorum fortitudo ad ludibrium redisse uisa est, quippe
quos non uirtute, sed impetu ualere iam inde omnes arbitrati sunt. Et profecto Gallorum
uis animi sicut secundis rebus supra modum
ob
quasdam ueteres simul et recentes offensas, tum quod ille, utpote legitima Philippi filia
ortus, qui quidem ultimus Vicecomitum Mediolanense obtinuerat imperium iustiorem se
ipsius Philippi haeredem existimabat, animo ualde laborare coepit, quanam potissimum
arte imminens eluderet fatum. Iam enim iusta ultio appetebat pro fratris filio nefarie
necato, alienoque imperio ui oppresso. Neque enim, ut impii arbitrantur, Deus negligit
mortalia, quamquam hoc seculum seu mortalis uitae curriculum uidetur potius esse naturae quam iudicii.
Itaque dum ab se pestem
negligit
mortalia, quamquam hoc seculum seu mortalis uitae curriculum uidetur potius esse naturae quam iudicii.
Itaque dum ab se pestem auertere conatur, Galliarum prius pariter et Germaniae
principibus nequicquam in nouum Francorum regem solicitatis, aduersus Gallicas copias
iam Alpes transgredientes atque in se aduentantes parat exercitum, propriis uiribus tandem sese postea quam externa deerant auxilia defensurus. Coacta igitur magna militum
ui castra in Ligustico agro ad urbem Alexandriam ducem exercitus sui locari iussit, ratus
et eo Gallos, ut euenit, primum
popularium
quaerela imperium administrarunt, ita eundem fere rerum suarum exitum uterque sortitus est, nisi quod alter fortunae suae haud multum superuixit, alter uero paucis post
fugam mensibus, cum magno conductorum militum exercitu ex Alemanis confecto, ab
exilio reuersus, quum iam haud paruam imperii partem recuperasset, externi militis
fraude ac proditione uiuus in potestatem hostium pertractus est, cum et copiis Gallo
praestaret, et omnes pene Italiae principes ei perinde ac procul dubio uictori futuro partim sese propalam aggregarent, partim clam
Gallis de imperio eiciendo omne studium
contulerunt, quum propter eam iniuriam, qua Veneti se ab illo in rebus Pisanis affectos
esse, ut supra demonstratum est, arbitrabantur, tum uel maxime propter nefarium foedus, quod ille aduersus ipsos Venetos cum Bazethe Turcarum rege percusserat. Iam
insignibus duorum principum casibus ad regum documentum qualicunque oratione ante
oculos legentium propositis ad institutarum rerum regrediar narrationem.
Turcas Christianis copiis numero haudquaquam superiores, conscensis equis
temere atque inexplorato prouolant extra oppidum. Turcae Albanesiis se in hostem
magno impetu inferentibus simulato metu cedunt, reiectis post terga scutis, ut in ueram
effusi fugam esse uiderentur. Iam insequendi ardore Christiani praeterierant hostes in
insidiis latentes: itaque eodem tempore et ab insidiis consurgunt Turcae, et simulatam
sistunt fugam, atque in Albanesios longius ab oppido interclusos conuertunt equos, circunuentosque ita magna ex parte trucidant. Pauci etenim ex
per nota
diuerticula incolumes in urbem elapsi sunt.
Per idem fere tempus Turcaica biremis e Corinthiaco sinu, hostilem classem exploratum egressa, circa Cephaleniam insulam in Venetam forte incidit triremem. Turcae
primo fugere conati, deinde ubi celeritate Christianae nauis iam uinci coeperunt, omisso remigio arma expediunt, plane aut pugnando periculum euasuri, aut cruentam hosti
praebituri uictoriam. Veneti, arbitrantes Turcas desperata fuga uiuos deditione in
hostium uenturos potestatem, ne in concursu biremem rostro discuterent, latus suae
censebat, ubi scilicet uicti non
regionis, sed militum detrimentum essent accepturi. Et profecto Turcae nihil magis sibi
uitandum putant, quam ne in suis sedibus manum cum Christianis conserere cogantur.
Valde enim timent, ne suae ditionis Christiani, quorum quidem uis ingens est, licet iam
extincta sit eorum nobilitas, oblata externi auxilii occasione iugum excutiat, et in communem hostem arma rapiat. Inde morem illis esse arbitror, ut si quem forte alicuius
numeri hostem intra fines suos armatum coeperint, eum extemplo interficiant; rursus,
ipsi praedandi studio
culpam tamen in Istros transferentes sese noxae
eximere conabantur, qui procul a suis per temeritatem abiuncti in hostico, tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
praemissis, praelio non interfuisse, sed re iam transacta superuenisse asseuerabant. Qui
quidem quum sese parum purgasse uisi essent, acerbissima primo lacerati sunt a legato
oratione, deinde cathenę his iniectae, uinctique Venetias missi ibique in carcerem coniecti, tandem post aliquos menses mulcta dicta dimissi. Etenim senatus
ipse cum militibus suis captiuisque Turcis, et
caetera omni praeda, quam in oppido nactus fuerat, in Siciliam, unde profectus erat,
confestim enauigauit, ne ab iniquo bello abesset, quod aduersus Fridericum
Neapolitanum regem, qui Ferrandino in regnum successerat, parabatur. Iam enim Gallus
et Hispanus reges, nullo infamiae respectu, scelestum inierant consilium Fridericum e
regno expellendi, atque illud, non quidem regio more sed latronum ritu, inter se
diuidendi. Est enim proprium regum de suo largiri, non autem aliena adimere,
quasi mortalia potius coeli motu quam Dei arbitrio regerentur, et quia
Ferrandinum regem, fratris filium, ueneno necasse dicitur.
Caeterum Gallus rex, simul gloria Hispanorum stimulatus, quam illi Cephalenis subactis sibi adiecerant, simul ut, prae se ferendo Turcis se iam hostem esse, spargeretur in
uulgus se iccirco regnum Friderico ereptum ire, quo ex propinquo commodius in Turcas
arma mouerent, quasi non posset cum Turcis bellum geri Friderico in regno suo
manente, et ad hanc expeditionem operam suam ultro pollicente, armatis Massiliae ad
duodecim
pabuli copiam peropportuna. Hic igitur aliquot moratus diebus et ipse uenationi
atque aucupio dedit operam, nec caeteris principum uenari feras prohibuit, quoad et
luna inchoaretur, quod quidem incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et
classem suam Peloponnesum iam attigisse nuntiaretur.
spectantium admiratione contigit, ita, ut erat in genua submissus, oculis in
coelum sublatis,
Grates tibi, inquit, summe Deus, ago, quod me mari quoque, quod quidem uix sperare audebam, hostibus meis prętuleris.
Iam enim illis confessionem concessi maris, quasi uictis, palam expressimus,
dum nos pugnandi copiam facientes
fugiunt, nec pugnae sese per metum committunt.
Porro cur me tibi minorem non geram, cur ad te omnia non referam,
tibi qui ritu solis obscura illustras, lucidis uero
ac per se fulgentibus splendorem adimis, omnia accepta referat.
oppugnabant, ubi
animaduertunt Christianas naues oppidanis subsidio uenisse suosque inde, ni totis
uiribus adnitantur, elusum iri conatus, adeo ira atque indignatione accensi sunt, ut iniussi omnes pariter, quatenus loci angustiae permittebant, muris oppidi, qua parte iam diu
quassati prociderant, succederent. Rex hanc animorum incitationem haud reprimendam
ratus e tabernaculo propere egreditur, signumque pugnae dari iubet, adit per se milites,
testis et spectator cuiusque uirtutis ac ignauiae futurus.
ipse adiuncto sibi Achimate Cossicio
Dalmata, amicorum ac purpuratorum acceptissimo, agmen cogebat hortatorque aderat,
milites, quum spe ingentium donorum illecti, tum quo se classiariis praeferrent (uerebantur enim ne a mari uictoria inciperet) periculi prorsus obliti in hostem iam uigiliis,
certamine, uulneribus fessum metuque attonitum ruebant. Igitur oppidani partim maritimo illo ad portum tumultu, ut supra memorauimus, coorto ab stationibus auersi, partim hostium telis ac impetu e propugnaculis magna ex parte dirutis submoti, in media
urbe consilii inopes,
hoc est
mortalium opera, consenescant atque etiam intereant, quamquam urbes ipsas
restitui ac reuiuiscere interdum uidemus.
rei constabant, per bellum magnopere impediebantur, quae res opes etiam illorum uehementer
attriuerat, nec ullis fere Christianorum regum auxiliis, praeterquam solo nomine ac fama
Hungaricae magnitudinis adiuuabantur. Ad haec cura Italicarum rerum ipsos a Turcis
auertebat. Iam enim Lodouicus Aureliensis Duodecimus, Francorum rex, Italia
Circumpadana atque Mediolanensi imperio occupato, diuiserat cum Ferdinando
Hispano rege, ut supra diximus, regnum Neapolitanum, eiecto inde Friderico, Alfonsi
Secundi fratre. Quos sane reges uel per se
animo aciem instruunt, atque in hostem ex aduerso uenientem impetum faciunt, primoque congressu turbatum loco mouent Hispanum. Sed quia Deus regnum
Neapolitanum Hispanis destinarat, dux Francorum, dum in primam aciem equo prouectus Gallos ad pugnam hortatur (nam Consaluus suos iam terga dantes ac fugam spectantes in pugnam reuocauerat), tormento forte ab hostibus misso ictus cecidit. Cuius casu
Galli perturbati terga hosti confestim uertunt ac foeda fuga dissipantur, eademque facilitate, qua regnum Neapolitanum caeperant, amiserunt. Nulla enim fere gens est, quae
Quod ubi Francorum rex Lodouicus
Aureliensis accepit, accusata Hispanorum fraude, suorum ignauia, exercitum in
Circumpadana Italia reparare constituit, quo celeriter confecto, regnum Neapolitanum
repeti iubet, creato exercitus duce Francisco Gonzaga, principe Mantuano. Iam
Francorum copiae fines regni Neapolitani ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque
amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam
illos una cum pontifice ad
coenam uocat. Vinum nobilioris notae cardinalibus porrigendum inscientibus omnibus
ueneno inficit; eum qui a calicibus erat, sceleris prorsus inscium, admonet, ut de illo uino
solis, quos morti destinauerat, inter coenandum offerat. Caeterum Alexander pontifex
(iam enim scelesti pontificatus supremus dies appetebat) quum forte prius quam coeteri
ad coenam uenissent ― nam in eius aedibus conuiuium instructum erat ― sitis admonitu
interrogat ministrum poculis praepositum, quale uinum conuiuis depromptum
esset.
carcerem ingressus esset, in sede procul ab hostio carceris de industria collocata confessionem auditurus considere iubetur. Caesar, quantum temporis confessioni satis esse putauit moratus, educto pugione sacerdotem percutit uesteque exanimati induitur, credens eo habitu custodes decaeptum iri. Iam primam custodiam euaserat,
quum carceri prępositus, caeteris solertior, conspecto homine sacerdotali ueste induto, cuius cucullus ― ita capitis tegumentum monachi appellant ― magis solito in oculos
demissus esset, suspicatus, ut erat, Caesarem dolum aliquem
omnes fere Christianos reges partim literis, partim legationibus defert. Accusat Venetos aeque ac sacrilegio contactos, hortatur ipsos reges, ut non
modo Romanae Ecclesiae iniurias, sed et suas ulciscantur, nec sinant mercatores regna
per scelus occupare, undique Venetis bellum concitat. Iam coeperant Christiani principes
pontificis uerba non modo auribus, sed et animis admittere: nam praeterquam quod
reges natura ipsa, cuius uis maxima est, uitae ac fortunae, ut fit, dissimilitudine populorum imperium auersantur, utilia simul et honesta suadebat.
Itaque
simul et honesta suadebat.
Itaque Francorum regem per se quoque in Venetos male animatum rogat, ut se
octingentorum equitum auxilio ad Bononiensem expeditionem iuuaret. Decreuerat
autem Iulius pontifex, quo Venetis aliena calamitate metum incuteret, ostenderetque se
iam coepisse res ecclesiasticas repetere, capto aut pulso Ioanne Bentiuola importuni
tyranni dominatu Bononiam liberare, atque iuri Romanae Ecclesiae urbem omnino
restituere, magis irae suae in ipsum Ioannem, incertum quam ob causam concoeptae,
reducere, ac praescriptis quemque finibus continere, tamen quum
non liceat pace frui, nisi eam armis quaesieris, non solum bellum honestum est, sed etiam
neccessarium, modo id ita geratur, ut omnibus testatum sit non alia causa susceptum esse,
quam ut eo suum cuique restituatur. Iam quartus annus circumactus est, ex quo Iulius
pontifex nunquam Venetos hortari destitit, ut tandem latrocinio suo finem imponerent,
redderentque Romanae Ecclesiae saltem illas urbeis, quas recens in Flaminia occuparunt.
Praeces adhibitae sunt, minae etiam adiunctae, nihil denique, quo illos ad
ciuitatis suone consilio, an hostili errore excidium
euitarit, quum Deus omnia fere per secundas agat causas, nec minus uitiis hominum
quam uirtutibus, perinde ac uoluntatis suae instrumentis, utatur, tametsi ille nullius uitii
sit causa. Nam si Venetorum res ex alieno odio penderet, iam diu corruisset, quum nemo
fere Christianorum principum adeo mitis sit ingenii, quin Venetos aeque ac publicam
nobilitatis pestem, fraudum ac insidiarum nidum, excidendos censeat ― nempe quorum
ciuitatem officinam euersionum appellant ― finitima quaeque loca recensentem tanquam
ad
quod
numero hominum eo minus firmum fuerat, quia Alemani, Patauinae nobilitatis uoluntate
ac amicitia confisi, nihil sibi a Venetis tanta strage infractis timendum putabant, ignorantes Venetorum animos non ita mercatura corruptos, quin existiment interdum fortunae esse obluctandum.
Iam Maximilianus, contracto simul peditum, simul equitum iusto exercitu,
fines Italiae ingressurus erat, quum Venetorum oratores ad eum accesserunt, infimis
praecibus petentes, ut sibi ad se adeundi dicendique potestatem faceret. Qui
temporibus Veneti, hac maritima infelici expeditione in inscitiam atque
ignauiam praefecti classis coniecta ― semper enim apud Venetos res bello male gesta
ducibus adscribitur ― dissimulataque consternatione, terrestres copias, licet hae admodum tenues essent, Brixiam, quae iam Gallicum iugum gentis insolentia ac libidine
excutere cupiens ad defectionem spectabat, inscientibus Gallis admoueri iubent. Itaque
Brixiani populi uoluntate urbem recipiunt, direptis eorum bonis, quos Gallicae factionis fuisse constabat. Galli, audita Brixiana defectione, Brixiam duce
acerrimum primo concursu accenditur
certamen ― et est campus intra urbem arci subiectus, mediocribus explicandis aciebus non
admodum incommodus.
Porro neutra pars iustum exercitum habebat, propterea quod
Venetorum res iam accisae erant, Galli uero copias suas minuerant, milite in multa distributo praesidia. Sed Venetus exercitus per se a Gallo facile uinci assuetus, utpote mercenarius et pro aliena republica dimicans, ubi uidit Brixianos armatum hostem non
sustinere, sed acie paulatim excedere,
necessario relinquendum censuit et propius urbem instructa acie constitit.
Quod ubi Galli conspexere, uotum suum impletum rati signa in hostem extemplo
conuertunt. Primo ingens strages hominum iumentorumque tormentis utrinque aedita
est, mox gladiis res geri coepta. Iam Gallo equite acriter instante Hispana acies nudata
erat equestri magna ex parte auxilio, equitibus Hispanis aut captis, aut in fugam coniectis; pedes tamen eius gentis nondum loco motus acerrimam aduersus Vascones,
Alemanosque atque Boëmos, Gallorum mercenarios,
auxiliis aduenerat, nihil fere terroris Gallis mors ducis intulit, spe metum aequante.
Caeterum Hispani non modo ab equite suo, sed etiam a duce militiae imperito ― nunquam enim antehac exercitum duxerat ― destituti languidius pugnabant, nec iam in re
trepida spes fere salutis quam in fuga apparebat: attamen pertinax in tenui spe certamen
non omnino omittebant. Itaque sine ullius imperio, nempe ueterani, in orbem coeunt,
atque interdum procurrendo, quos hostium nacti essent, concidebant. Quare Galli,
tametsi Hispanorum
imperio auertit, quandoquidem
Alfonsus, ut a rege Gallo descisceret, adduci non poterat, existimans Gallorum
societatem, quoad hi Mediolanum retinerent, maximo rebus suis aduersus omnes hostes
munimento fore.
Interea ab Heluetiis, pontificis et Venetorum conductitiis, quum iam dies stipendii
accipiendi uenisset, atque forte Veneti et pontifex ambigerent, quis eorum pecuniam
militibus numerare deberet, procacius stipendium flagitatur, atque eo seditionis peruentum est, ut Venetos ad exercitum legatos Heluetii uincirent, quos mox accepto stipendio
liberos
Dum haec inter Christianos Iulii Secundi, pontificis Romani, imprimis
instinctu, qui, ut diximus, huiusce dissidii auctor concitatorque extitit, geruntur,
Bazethes Ottomanus, Turcarum rex, senio simul et aegritudine prope confectus, intelligens se neque regendo imperio iam parem esse, neque a fine uitae nimium abesse, constituit deposito imperio unum ex liberis in locum suum regem subrogare, quo et populares imperatore regiae stirpis non indigerent, si quis hostium pacem eorum lacesseret,
et ne, ubi ipse excessisset, regnum Turcaicum fratrum dissidio ac mutuo
regionibus nunc imperat, ex pastore latro, ut supra
demonstrauimus, effectus successu rerum prospero ad regium fastigium accesserat.
Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam Halidi in radicibus Dindymi montis, quo,
priusquam Achimathes regiis opem laturus, quem Amyso iam profectum constabat, eo cum
copiis suis accessisset, manum cum hoste consereret, ratus et se tutius cum uno exercitu
praelium initurum, et Halyde profligato uiam ad imperium Achimathi praeclusum iri.
Halys ubi animaduertit latronem acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma
fremens Selynem armis compescere statuit, sed Ionae Dalmatae consilio cedens ad Selynis postulata descendit.
itineribus eum sequi instituit.
Itaque priusquam castra
moueret inito suorum numero
(ad quinque autem et uiginti millia armatorum ex uariis Turcaici imperii regionibus, iam ad ipsum confluxerant, quorum pars magna egestate
compellente, caeteri
nouarum rerum, ut fit, studio eo se contulerant) huiuscemodi uerbis milites allocutus esse dicitur, quo illorum animis oratione confirmatis non magnopere
patris
non modo
me nullum scelus admittere, uerum etiam summa dignum laude iudicabitis, quandoquidem omnes cogitationes meę ad publicam duntaxat utilitatem referuntur: nec digitum, ut
dicitur, ab imperii salute excaedo. Scitis, milites, parentem meum aetate ac ualetudine
adeo affectum, ut iam decreuerit deposito imperio in ocium omnino concedere,
Achimatemque regem pro se constituere, primum quia ille ad regia munera obeunda sese
parum idoneum putat, deinde uti Turcae, si qua uis hostilis repente ingrueret, habeant
imperatorem, qui et possit et audeat hostibus non
inferre.
Et probe nostis Turcaici imperii finibus Hungaros, opulentos ac eosdem ferocissimos
hostes, magna ex parte circumiectos, ut taceam nouos aduersarios Sophias nobis in Asia
exortos, Iuliumque Secundum, pontificem Romanum, ingentis spiritus uirum, quem ferunt Turcaici belli semina iam iecisse. Et sane hominem in ea dignitate collocatum
asserunt Christiani ius habere omnes suae sectae principes in nos concitandi, ex quibus
Francorum ac Hispanorum reges lumina mundi appellant, quorum alter iam multos
annos aduersus nostrae
uirum, quem ferunt Turcaici belli semina iam iecisse. Et sane hominem in ea dignitate collocatum
asserunt Christiani ius habere omnes suae sectae principes in nos concitandi, ex quibus
Francorum ac Hispanorum reges lumina mundi appellant, quorum alter iam multos
annos aduersus nostrae religionis gentem, Aphricae incolam, felici incoepto bellum gerit,
alter nihil aliud meditatur quam deuicta Italia, cuius iam maiorem partem habet in potestate, Venetisque sub iugum missis, nobis arma inferre. Et affirmant Gallicae nationis periti Francos, qui
habere omnes suae sectae principes in nos concitandi, ex quibus
Francorum ac Hispanorum reges lumina mundi appellant, quorum alter iam multos
annos aduersus nostrae religionis gentem, Aphricae incolam, felici incoepto bellum gerit,
alter nihil aliud meditatur quam deuicta Italia, cuius iam maiorem partem habet in potestate, Venetisque sub iugum missis, nobis arma inferre. Et affirmant Gallicae nationis periti Francos, qui sane ab ultima origine Sarmatae sunt, eos esse bellatores, qui nostrae
genti facile conferri possint, nec multum Hungaris, grauibus
transitus in Europam esset praeclusus, paterque illius accessum forte desperasset, praesto
haberet in eandem spem genitum, quem tanti tumultus causa quasi necessario regem designaret, haud diffidens etiam aliquem ex regiis amicis, quos sibi iam diu multis officiis
parauerat, id ipsum Bazethi suasurum; sin uero pater obiecto exercitu uenienti obsisteret, occasione pugnandi oblata uteretur, satis credens proposito certamine bonam
paterni exercitus partem ad se transituram.
paterni exercitus partem ad se transituram.
Nempe, Bazethe ob grauescentem in dies
magis ualetudinem supremis adpropinquante, credibile erat multos Turcarum ingruentis
imperii gratiam paratum ire nouamque spem transitione foturos.
Iam Bazethes Selymbrianos campos attigerat ― ea enim iter facere constituerat utpote regione propter spaciosam planitiem et sibi, qui carpenti iactationem uix tolerabat, et exercitui commodiore
- quum ei nuntiatum
noui consilii capturos) uoluntati eorum assensus est. Igitur duo
tribuni cum aliquot centurionibus et magna gregarii militis parte, ex sententia tamen
caeterorum, ad Selynem Constantinopolim deducendum proficiscuntur. Quo ad
Odessum, qua Panisus in Pontum cadit, inuento (iam enim literis Mustaphae Iurisii
Dalmatae, Achaiae praefecti, e Taurica chersoneso reuocatus eo peruenerat, exercitumque reparare coeperat spe repetendi regni paterni) praetorianorum nomine hortantur, Constantinopolim accederet atque assumpto paterno exercitu aduersus Achimathem
acquirenda sibi comparare potuit, ab auo Mechmethe in Asiam proficiscente
Constantinopoli relictum fuisse, auoque ibi extincto locum regium tenuisse, quoad pater
Bazethes ex Amasya Constantinopolim accessit. Qui quidem animaduertens parentem
imperii iam parum esse potentem, conuersus ad praetorianos, qui regis creandi totum ius
sibi uendicauerant (solis enim ex omnibus Turcis una uiuere ac uel rege inuito magno
numero coire licet), conatus est eorum studia ad se trahere. Sed quum percepisset illorum fidem Selyni obstrictam esse omissa tandem
promissa sibi
praestari deposcit. Illi quasi signo tuba dato confestim ingenti tumultu ad regiam accedentes regios iubent consiliarios regi nuntiare, ut eligat sibi extra Constantinopolim, ubicunque libuerit, secessum, eoque se, annis simul et regendo imperio fessum, priuatam
uitam, ut iam constituisset acturus, conferat Selyne rege declarato. Quod ubi Bazethes
audiuit cognouitque praetorianos ab illo consilio dimoueri non posse, nec ad contrahendos prouinciarum praefectos spacium temporis sibi dari, accusata filii impietate praetorianorumque nefaria proditione, multo
aciem se non
committebat, consilio, si posset, bellum conficere. Itaque primum omnium in securitatem suam, atque ut belli intestini semina extingueret, quos regiae stirpis propinquos
apud se habebat, comprehendi atque interfici iubet. Erant autem apud Selynem sex
fratrum, qui iam decesserant, liberi, qui quidem in fidem eius sese permittentes, acceptis in Asia latis ad uictum cultumque agris, perinde ac caeteri regis amici ac purpurati
eum fide satis integra, et ob id securi, comitabantur. Horum domos milites regis eodem
tempore ita complexi sunt, ut nemo inde elabi
solum
impune, sed etiam uix aduerso paucorum rumore semel uiolatis (solent enim plerique
hominum huiusce facinoribus, licet ea culpent, facile ignoscere, existimantes
regnum societatis impatiens),
nihil admodum iam suorum de se opinionem ueritus
ad inferendam Corghuti mortem animum adiecit, accusata prius falso apud
Turcaicarum legum peritos fratris in se perfidia, ne sine legitima causa suum iusiurandum,
quo incolumitatem fratri promiserat, contempsisse uideretur, et aliquam periurii
amotis uepribus reperiunt regulum ueste obsoleta ex subcoactis confecta indutum humi, ut
Turcis mos est, contractis cruribus sedentem. Quem quum hortarentur, ut ad Selynem
impauidus accederet, beneque de fratre speraret, respondit se probe scire morti esse
destinatum, fatum suum iam Dei arbitratu, cuius nutu omnia moderantur, impleturum.
Itaque deductus in uicum, unde aufugerat, poscit papyrum, conscriptisque ad Selynem
codicillis rogat, ut libros suos, quorum ingens numerus fuit, cum omni suppellectile
quibusdam in Asia sacerdotibus tribueret, familiamque suam
deuectum, regioque more magnifice funeratum, sacerdotes sepulchro seorsum constructo,
intra tamen septa Othomanorum tumulis dicata, intulerunt.
regno deicit, tibi parentis fortuna restituitur, cuius mite imperium, religio, ac innocentia, dum uixit, aeque ac res incognitae Turcis parum probabantur, eo magis quia bellicosae genti hae uirtutes ignauiae proximę uidebantur esse. Amissi Bazethis mores nunc
uehementer desiderantur. Iam didicerunt Turcae ex collatione utriusque regis, quantum
inter crudelitatem et clementiam distaret. Haec immanis bellua, fratris, amicorum ac
propinquorum caede efferata, ita occursu uisuque terribilis effecta est, ut omnes existiment Turcarum nihil interesse, utrum sub hoc
ad
pugnam per se ineundam haud imparatum admisso equo eum inuadit, spiculumque
lanceae forte in latus Scythae, qua thorax ferreus inter se non coierat (non enim suis sed
raptis armis utebatur) adegit, delapsumque ex equo semianimem uinciri iubet. Duce
amisso agrestes ― iam enim et Ioannes Sepusiensis cum exercitu aduenerat ― partim fugae
sese mandare, partim errori ueniam petere, partim neque proelii, neque precum, neque
fugae meminisse, sed metu perculsi torpere. Quos ita consternatos atque animi incertos
Sepusiensis nactus magna ex parte concidit, nulla
aeque ac Tauruni
ceruicibus impositam, aut muralibus tormentis funditus euertere, aut deiectis inde Turcis
praesidio Hungarico firmare exoptabant.
Itaque Transiluanus praefectus, contractis circiter quinque millibus equitum peditumque, it locum oppugnatum. Iam Hungari deiecerant tormentis aliquantum muri,
Turcaeque, qui in praesidio erant, coeperant inter se de deditione agitare. Identidem
tamen Samandriam clam noctu nuntios mittebant, qui Balidi Iachio, praefecto
Samandriano, indicarent quanto ipsi in periculo essent,
uiuos capiunt, plures in fugam conuertunt. Qui
refugientes ad suos Turcarum manus euaserant, tanto terrore Hungarorum castra complerunt, ut uix ducis et caeterorum principum auctoritate ad auroram in castris contineri
potuerint. Michael Paxius, coelo iam albente, aegre ferens tantum suae gentis
dedecus cum his, quibus ipse praeerat, ad tormenta saluanda secumque reuehenda, ne ab
hostibus occupata asportarentur, accedit, indeque Turcis leui praelio submotis, dum ea
uehiculis imponi curat, ictus pila lapidea e tormento ab arce forte emissa,
nisi uelit Selynes Armeniae campos cadaueribus Turcaicis oppleri, excederet aliena terra, ac sese legitimo domini sui imperio, a quo Othomanus aeque ac fugitiuus seruus nefarie defecit, subiceret.
Hec ubi dixit nuntiumque ad Turcam remisit, retulit ad amicos, an tempus pugnae
iam committendae his uideretur. Omnes censuere extemplo pugnandum esse, impetu
quodam magis quam consilio: nam exploratum habebant Turcas inopiam rerum necessariarum uix tolerare, multosque hostium una cum iumentis fame enectos esse, et ob id
Turcam in hostili terra plures dies haudquaquam
quam armis,
si uincere contigisset, hostis uictus esse uideretur, Turcaicis castris sua tandem conferens
castra octauo Sextilium Calendarum sub solis occasum haud procul a Selyne consedit.
Postridieque eius diei, quum iam pransissent sui, signum pugnae proposuit, prius
huiuscemodi apud suos habita oratione:
Non me praeterit, uiri fortissimi, Turcas Europaeos famam eximiae uirtutis in bello
obtinere,
quos agros
tenuissent, eodem modo in posterum quoque tenerent; hominem circumsistunt atque
uinciunt, uiuumque ad hostem adducunt. Quem Selynes, ut erat amicis, nedum hostibus
implacabilis, extemplo iugulari iussit, regionique cui ille praefuerat, praesidium imponit.
Mox aestate iam exacta Constantinopolim reuersus est. Ibi cum Hungaris, legato
Barnaba Belliano rem curante, uiro, ut inter Hungaros, non minus facundo quam circumspecto, quem sex annos apud se honorifice retinuerat, magnamque uim auri in eius
lautitiam erogarat, pacem per triennium fecit,
ex his pestilentia ac ciuili bello, uariisque aliis casibus interierant, nec
in locum eorum, qui absumpti fuerant, alii ueteri instituto suffecti erant, principibus ob
intestinas, ut fit, discordias priuatis potius rebus quam publicis studentibus.
Iam rex Aegyptius in Pheniciam progressus Lyconta fluuium transmiserat, quum
Selynes, et ipse Adonio amne traiecto, haud procul ab Heliopoli communitis castris
consedit. In conspectu prope erant exercitus, neuter tamen regum omnes copias in aciem
prodire sinebat, alter alterius
quam hostium interficerent.
uoluntariam an fortuitam incertum ― utrunque enim traditur ― omisso pugnae consilio Gazam se conferunt, amissis circiter duobus millibus equitum. Satis autem constat Cauirium Consauum, siue sibi
ipsi mortem consciuerit, siue dolore nimio, et erat exactae iam aetatis, subito exanimatus
sit, infracto animo rerum mutationem et saeuientem nequiuisse pati fortunam.
Selynes satis gnarus fuga hostium non modo Syriam sibi esse concessam, sed etiam
Aegyptum apertam, eo magis,
est, crebras fossas perducit, puluere accensibili quasdam replet, ut quum eo Turcae peruenissent, iniecto igni homines pariter et equi comburerentur; in aliis sudes, stipites acutos defigit, atque
hęc leuibus cratibus terraque occultanda fraude contegit. Iam coeperat admouere exercitum ad urbem Selynes copiam pugnae hostibus pro portis facturus, aut Cercassis certamen detrectantibus ui in urbem nulla fossa propugnaculisue munitam
irrupturus, hostilis fraudis ignarus, quum quidam Geticae
deditionem
facere in animum inducerent, Cercassis, praeterquam quod mutatione fortunae in
furorem erant uersi, cupientibus testatum etiam apud posteros relinquere sibi in imperio
defendendo non uirtutem, sed fortunam defuisse.
Iam diei haud multum supererat, nec
tamen Cercassi quicquam de pertinacia remittebant, quum Sinon Macedo, accensus ira
atque sui protegendi corporis immemor, in primam aciem peruolat; quem Cercassus
quidam iam portam occupantem hasta in pectus adacta transfigit. Tanti ducis casu Turcae
sed fortunam defuisse.
Iam diei haud multum supererat, nec
tamen Cercassi quicquam de pertinacia remittebant, quum Sinon Macedo, accensus ira
atque sui protegendi corporis immemor, in primam aciem peruolat; quem Cercassus
quidam iam portam occupantem hasta in pectus adacta transfigit. Tanti ducis casu Turcae
perculsi retulere pedem, nec siuerunt tamen hostes eius corpore potiri, rapere
conantes
turmales Sinonis obiectis lanceis arcuere. Itaque sublatum e terra
Damascum se
recaepit, diutiusque nullo in loco quam Damasci commoratus est, allectus tum eius coeli
salubritate, tum inde egredi ualetudine prohibitus. Nam dum iter per Syriam facit, in
grauissimam inciderat febrim, quam ubi haud parum remissiorem sensit, morbumque
posse iam se sustinere, commissa Iamberdino Damasci et totius fere Syriae tutela modicis
itineribus, modo rheda, modo lectica, interdum equo uectus Cilitiam petit, multisque
diebus in Asia consumptis tandem Constantinopolim corpore ualde affecto, utpote
itinere et longa ualetudine
mortalium ad spem
suam ampliandam prompti, illum terrae motum Selynis interitum denuntiasse,
non autem ullam urbi Rhacusae significasse calamitatem. Porro de morte
Selynis paulo post suo loco dicemus.
Iam comparauerat Selynes ad ducentas partim longas, partim onerarias naues, libratoresque tormentorum e toto regno euocauerat, et fossorum non mediocrem manum ex
eo genere hominum, quibus uenas argenti (sunt enim in multis Turcaici imperii locis
argentariae fodinae) perscrutari ars est
proaui gloriae cedit. Ille pluries collatis signis cum hoste dimicauit, hic
pluribus prouinciis subactis rem Turcaicam auxit. Coeterum nec morienti Selyni cura in
posteros defuit: nam ne mors eius tumultum in regno excitaret, aliquot ante quam
interiret diebus, sentiens se iam deficere, filium Salamonem ex Caria, quam sane prouinciam
cum adiacentibus regionibus illius cultui attribuerat, acciri iussit. Qui nondum parentis morte palam facta Constantinopolim quum accessisset, praesentia sua Turcas in
officio continuit; non tamen ausus est aedes regias
se in tempore auxilio affuturum. Turcae nondum scalis effectis ab his, quibus id negocii demandatum erat omnis nempe
conatus sine scalis uanus omnino futurus uidebatur ― conspecto puellarum
choro, et iam lux appetebat, consilium oppidi inuadendi omittunt, atque ad rapinam uirginum sese conuertunt. Qua re animaduersa Kegleuus cum reliquis equitibus ex oppido
prouolat, mulieribusque receptis ac post equites ita locatis, ut per sese tuto urbem
repetere possent, in Turcas impetum
Christianos reges superemus?
Nec claritudo nominis Hungarici ulli uestrum quicquam terroris incutiat: una cum
rege Matthia Chugniade uirtus quoque Hungarorum extincta est, eodemque sepulchro
condita. Nam ex quo rex ille, ut de maioribus natu accępi bellicosissimus exercitatusque
iam ab iuuenta finitimis circa omnium accolarum bellis, naturae concessit, Hungari otio
tantum et luxui indulsere, omnique fere cura militiae administrationisque regni abiecta.
Quo fit, ut ne iustus quidem exercitus noster, sed manus praedatoria fines Hungarici regni
nostro imperio adiunctos non
concessit, Hungari otio
tantum et luxui indulsere, omnique fere cura militiae administrationisque regni abiecta.
Quo fit, ut ne iustus quidem exercitus noster, sed manus praedatoria fines Hungarici regni
nostro imperio adiunctos non modo impune continenter incurset, sed etiam ita iam
deuastarit, ut pene cultoribus desertos reddiderit. Magna pars nobilitatis Inferioris
Dalmatiae, quam Choruatiam appellant, fessa populationibus aedes suas et castella colonis abactis uacua reliquit, permisitque imperium nostrum sine ullo certamine usque ad
Valdanum amnem proferri.
ad hanc diem destituit, dum semper eodem industriae tenore nouas prouincias ad
imperium adiungimus, in dies magis ac magis ingenti accessione augetur. Quascunque
enim terras armati adimus, eas confestim ditionis nostrae facimus. Orsi sunt a Mysia
imperium nostri progenitores, iam totam Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae
parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum,
Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam coeterae gentes, quae cum Turcis
incoeptis nostris moram inicere possint, neque
illis auxilii externi spes ulla sit, nullo repugnante uictoriam, quam nemo Othomanorum
regum ad hanc diem consecutus est, domum de Hungaris reportaturi sumus, modo cunctatio nostra eorum socordiam ac negligentiam non stimulauerit, torporemque, quo iam
trigesimum annum marcescunt, excusserit.
superbia, animorum elatio, factiones, et discordiae, rerum publicarum pestes maxime, oriuntur. Itaque contra ac plaerique
Hungarorum opinantur res se habet. Nam regem opulentia maxime decet, priuatos uero
paupertas, qua sane magistra militaris praesertim disciplina semper stetit.
Iam Salomon de bello cum Hungaris ineundo certus erat, quum quidam ex amicis,
qui in concilio erant, conuersus in illum, Non esse , inquit, festinandum, temereue quicquam
decernendum, nec Hungarorum regem ob aetatem contemnendum, quippe esse illi
patruum Sigismundum
amoto hostili metu permitterent, existimans ea lenitate ac
clementia et sibi apud Hungaros beneuolentiam conciliatum iri, et agrestes in nobilitatem de integro concitari posse. Non enim eum fugiebat inter agricultores et nobiles
magnas intercedere simultates, ex eo iam tempore, quo plebs in nobilitatem Georgio
Scytha duce, ut supra demonstratum est, coniurarat.
colonis inferrent, suspectam habens nouam ac inusitatam Turcae lenitatem,
plusque in eo, ne possit decipi, quam in fide Turcaica reponens, missa ad Turcam cum
donis legatione, se suaque omnia illi dedi simulauit, et quo simulatio occultior esset,
fugeque, quam meditabatur quamque iam praeparauerat, suspitionem a se auerteret, hoc
sibi caueri a Turca legatis iussit, ut scilicet illius permissu eos agros uicosque, ac oppida
teneret, quae ipsa ante Turcarum ad illam regionem aduentum possedisset, contentusque
esset Turca eodem uectigali, quod Hungarorum regi sui agri
in Circumpadanam Italiam miserat, eo consilio, ut Galli,
qui tunc Mediolanum tenebant, ex Italia eicerentur, filiusque Lodouici Mauri Sfortiae in
auitum regnum restitueretur. Nam et Augustus, eundem belli titulum praetendens, aequum censebat pulso inde Gallo Sfortiam Mediolanum reducere. Plane iam solemne est
Romanis pontificibus bellum gerere, non autem, ut olim factitatum est, controuersias
iure ac iudicio disceptare. Coeterum quum legibus pontificiis prohibitum sit priuatis sacerdotibus militare, cur summis pontificibus uel iniusto bello certare liceat, ut aduersus
de Romano pontifice liberius forsan, quam par esset, dixi. Ego enim ita opinor rem Christianam huius
urbis amissione multo grauiorem fecisse iacturam, quam quae olim facta est
Constantinopoli euersa, propterea quod harum altera urbs, antequam ab hoste caperetur, a Romana iam societate per summum scelus ultro defecerat, altera regi socio, et in
Romanam Ecclesiam optime animato, non sine Italiae periculo, Hungarorum maxime
negligentia et hostili fraude adempta est.
Lodouicus interim, misso cum parua manu ― iustus enim exercitus inopia stipendii et
uigor animi destituerat, quin ex his
quidam uirum sese dignum Hungarico nomine ostenderet, cuius quidem non indignum
uidetur et locus admonet memorabile facinus attingere. Hic quum uidisset ingenteis
hostium copias oppido circumfusas, nec ullo modo his resisti posse, atque iam metu
omnibus consternatis de deditione urbis cum Turca agi nihilque reliqui circumsesso a
tanta hostium multitudine praeter honestam mortem esse, auersatus eam deditionem,
quam sane aut mors carnificis arbitrio subeunda, aut ipsa morte miserior seruitus maneret
- non enim
insuper metu interprete sese
una cum liberis ac coniugibus in hostium potestate mox futuros, omniaque indigna ac
acerba passuros, de deditione etiam cum Blactio et Iano agere coeperunt, modo
praecibus, modo minis homines fatigando suadendoque, ut quia et omnium rerum
inopia iam urgeret, et de regia ope spes incisa esset, mallent uictoris gratiam arcem
tradendo inire quam ab hoste una cum omnibus foede trucidari. Tandem quia Hungari
etiam inuiti ad arcem tradendam cogi poterant ― numero enim eos Moesi longe superabant ― ne deditionis
causae uariae.
moris sui haud oblita, amarum suauibus atque e sententia fluentibus intermiscuit, quippe quae de gaudio Taurunensis uictoriae domestica calamitate
multum dempsit Salomoni. Namque ei Hadrianopolim uersus iter habenti tristis nuntius
occurrit, afferens filium eius natu maximum, qui iam nonum annum agebat, morbo
extinctum esse. Huc accessit perturbatio regiae domus, orto inter matrem et uxorem
Salomonis haud leui iurgio. Nam quum mater regis nurum asperioribus castigasset uerbis, quasi ipsius incuria regulus decessisset, illa simul dolore amissi filii, simul
* post Alberthus
exp. ubi perspexit Casouiam praesidio satis firmo, murisque, ac
fossis munitam, haud quidam posse expugnari, oppidanorum praesertim animis, non
modo a timore iam receptis, sed etiam leuis armaturae praesidio ad repugnandum
paratis M: deest in AKg: habent
Zr
* praeda
nactum KZg:
nactus M
** ingenio suppl.
KZg
* iam enim Hungaris
Kg: iam in Hungaris Z: iam enim Hungaros
M
** progressos
KZ: progressus M:
** ingenio suppl.
KZg
* iam enim Hungaris
Kg: iam in Hungaris Z: iam enim Hungaros
M
** progressos
KZ: progressus M: progressis g
** ingenio suppl.
KZg
* iam enim Hungaris
Kg: iam in Hungaris Z: iam enim Hungaros
M
** progressos
KZ: progressus M: progressis g
partim uinctos in urbem suam
pertrahunt, atque ita obsidionis bellique Slauinici finis impositus, Diocleates
uero, hoc merito in ciuitatem recepti, atque in patricios adsciti. Tradunt autem
hos Malascouios et Gredeos fuisse, quorum alteri iam paene extincti sunt, alteri
diuitiis et auctoritate inter suos adhuc florent.
102
* post accaepta
Hungarorum ac Boemorum rex, Phariam,
quam quidem Lesinam, ut dictum est, uocant, Braciam, et Corcyram nigram,
insulas habitatoribus satis frequentes, singulari benignitate in Rhacusanos
usus, ditioni Rhacusanae adiunxit. Iam coeperant Rhacusani praetores
mittere, qui insulanis ius dicerent: quos cum uiderent, Pharenses
praesertim, regendis populis minime idoneos, utpote iuris dicundi literarum
inscitia imperitos ― Rhacusani enim soli paene
ope, alii Hispanorum,
aduersarios suos oppugnant, omnes externum iugum subiere. Atque haec seruitus,
quanquam Rhacusanorum animos infregit, attamen, quantum de dignitate demsit,
tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in
omnibus publicis actionibus, metum inde consilio habentes, omisso amplificandae
fortunae studio, sublimium animorum affectu, solis uectigalibus incumbere; unde
et tributum Turcis commodius penderent, et suppeterent
metum inde consilio habentes, omisso amplificandae
fortunae studio, sublimium animorum affectu, solis uectigalibus incumbere; unde
et tributum Turcis commodius penderent, et suppeterent expensae ad urbis
custodiam necessariae. Sed iam procul ab incepto tractus, eo, unde me Rhacusana
ciuitas auocauerat, reuertar.
* licitati Zr:
licitati (luctati e marg.) M: lucrati
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.