Your search found 2275 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 605-886:

aetatem, quam ut ipsemet nativus sermo, textus ac sensus Sacrarum literarum clare perciperetur: utque Christiani ipsummet suum praeceptorem in eis clare loquentem, docentemque, ac sua bona offerentem, quasi coram, propriisque auribus, ac sine interprete aut internuncio audire possent? Olim, mox post Apostolos, plerique scriptores ad philosophicas de lege ac praeceptis moralibus, et virtutib. vitiisque disputationes proruerunt: ignari prorsus nativae corruptionis hominis, et Evangelii mysteriorum et beneficiorum Christi. Aliquanto post, plane in poeticas allegorias,

copia. Sciant quoque, verissimam esse illam sententiam, quod nulla regula sit tam exacte vera, quin aliquam exceptionem admittat. Non unius hominis industriam ac laborem haec materia exigit, sed multorum ac praestantium virorum: quae profecto multo iustius decemviratum flagitaret, quam olim decem veteris Rom. iuris Tabulae: quando quidem et tractatio ipsa est multo per sese difficilior quam illa, et non ex alienis voluminibus (sicut illa ex Graecorum legibus) transumuntur: et denique, hic non de terrenis vilibusque quibusdam bonis negociisve agitur, sed de summis illis, nempe de

ipso facto eum in gratiam ac pectus suum, aut inter iustos et dilectos filios recipit. Contra Imputatio de mala re, aut in malam partem accepta, idem valet quod onerare aliquem alieno debito aut culpa, atque ita eum ex animo cordeque tuo, ac veluti ex tuo favore et benevolentia eiicere: sicut olim Iudaei querebantur, quod ipsi filii aut posteri cogantur portare onus seu iniquitates et idololatrias suorum patrum: et quod, cum patres comederint vuas immaturas, filiorum dentes obstupuerunt. Correlativa, ac veluti sibi invicem obviantia sunt ista duo, primum bona imputatio, aut imputare

Iudaeorum, Ezech. 3, pro, accusaverunt Iudaeos. Sic Danielis 6. Viri illi qui accusaverant accusationes Danielis: pro, detulerant et accusaverant eum coram rege. ACEDIA, ἀκήδεια, quasi dicas incuriositas, negligentia. Sic vocaverunt olim Theologi istud detestandum fastidium verbi Dei, verae pietatis, et omnis rectae actionis: cum homines perinde nauseant ad verbum Dei, ad beneficia et donum Dei, omneque studium erga Deum, ac olim Iudaei nauseabant ad caeleste Manna, et Aegyptias ollas appetebant. Gregorius in Homiliis eam sic

ἀκήδεια, quasi dicas incuriositas, negligentia. Sic vocaverunt olim Theologi istud detestandum fastidium verbi Dei, verae pietatis, et omnis rectae actionis: cum homines perinde nauseant ad verbum Dei, ad beneficia et donum Dei, omneque studium erga Deum, ac olim Iudaei nauseabant ad caeleste Manna, et Aegyptias ollas appetebant. Gregorius in Homiliis eam sic describit: Acedia est, de virtutum laudabili exercitio utriusque hominis languida deiectio. Bernhardus vero in Epist. ita: Acedia est animi quidam languor, cum legere non libet, orare non

habeat fidem, sive non: ut est ministerium ministri baptizantis, aut sacram coenam ministrantis. alium, ex opere operantis: id est, cum cultus ex vera fide colentis aestimatur. sicut Abel maiorem et gratiorem hostiam fide obtulit, quam Cain: et sicut in baptizando et communicante fides exigitur. Olim igitur erat alligatus Dei cultus, ex ipsius mandato, ad certa loca, tempora, aliasque circumstantias externas. Nunc non perinde est. Solent vero non renati ac carnales homines plerumque tantum ad opus operatum, seu externum cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice

gentilib. procreatos: volens ostendere, eos etiam perinde impios. capite decimosexto. Ponitur et pro hostibus, Esaiae primo: Alieni comederunt terram vestram. et Psalmo quinquagesimo quarto, Alieni surrexerunt contra me. Ratio significationis eadem est, quae, cur Latinis vox Hostis, quod olim tantum peregrinum significavit, nunc publicum inimicum notat: nempe, quia exteri sunt plerunque inimici. Ignis alienus, Levit. decimonono, pro prophano ponitur: quia tantum domestico aut sacro, quod in altari conservabatur, uti debebant in sacrificio et suffitu. Filii alieni, alias pro

de uno tantum homine aut aetate agit, sed etlam de omnibus posteris sicut Paulus et Petrus dicunt, omnia propter nos scripta esse, Rom. 15. 1. Cor. 10, 1. Petri 1. Sic saepe Prophetae confirmant et consolantur suos praedictione venturorum olim ac post longum tempus bonorum, nempe tempore Meschiae, quae tamen tempora illius aevi homines non erant visuri. Deus confirmat Evam et Adamum promissione seminis mulieris, contrituri caput serpentis. Eva putat se mox illud semen consequuturam, et esse ipsummet Cainum, praeclarissimam nempe

successione Salomonis, dicit mater Barsabea, Amen. Sic dicat Iehova Deus Domini mei. Sic Ierem. 11. et 28. AMO, Vide infra in verbo DILIGO, et DILECTIO. ANALOGIA, mathematicum vocabulum est, et significat duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo,

hanc vocem aut rem ratione originis propriam Hebraeis esse, eosque eam pro extrema execratione aut detestatione habere. Sed nos moti etiam ipsa vocis etymologia, potius eam a Graeca significatione et communi omnium gentium more deducemus. Primum venit haec vox a superponendo, aut suspendendo, quod olim apud gentiles donaria templi in eminentiori aliquo loco de parietibus aut columnis suspendebantur, ut et hodie in Papatu fieri videmus. Fuit vero in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo

deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam ducta est, ut qui summa quadam proscriptione olim damnabantur, etiam Anathemata dicerentur; quod perinde essent a communi vita et consortio hominum repellendi, et tollendi e vita, sicut aliae res aut homines diis devoti ad deos suos abigendi, quib. erant dicati aut

et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac execrationi, ut omnes sentiant, nos esse veluti communes quasdam pestes ac piacula mundi: qui si diris exemplis tolleremur, orbis terrarum esset melius habiturus. Saepe (inquit Hesiodus) unus homo est causa mali toti civitati. Sic igitur olim senserunt, quod ob alicuius unius hominis grande scelus impunitum, tot regiones punirentur gravissimis cladibus, ut etiam revera accidit, sicut Scriptura de peccatis Manassae pronunciat. Quare, tales putaverunt quamprimum esse tollendos, quo ira Dei averteretur. Sic erat Achan in Iosua, sic

ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui et in hisce et aliis omnibus partibus doctrinae Christi pontifex Romanus Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum scriptis revelatum est. ANTIQUUM est, quod olim priscis temporib. accidit. Hinc Dies antiqui pro priscis temporibus. ut, Postea habitabitur secundum dies antiquos, Ier. 46 Mich. 7. Mal. 3. pro, sicut olim, sicut priscis temporibus. Sic dicitur, A diebus antiquis, Isaiae 23. Antiqua misericordia Dei: pro, prima benevolentia, favor

Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum scriptis revelatum est. ANTIQUUM est, quod olim priscis temporib. accidit. Hinc Dies antiqui pro priscis temporibus. ut, Postea habitabitur secundum dies antiquos, Ier. 46 Mich. 7. Mal. 3. pro, sicut olim, sicut priscis temporibus. Sic dicitur, A diebus antiquis, Isaiae 23. Antiqua misericordia Dei: pro, prima benevolentia, favor et beneficentia erga nos. Psal. 89, Ubinam sunt misericordiae tuae antiquae Domine, quas iurasti in veritate? id est, veteres promissiones

id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, eiusque exaedificatione, postea in quartae diei operibus dicetur. Obscurus locus est 2. Pet. 3: Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli fuerint iam olim, et terra, ex aqua et peraquam. Consistens, Verbo Dei. Sensus autem est, quod verbo Dei extiterint, aut conditi sint, tum caeli, tum et terra, quae constiterit aut extiterit ex aqua, et per aquam. Ex aqua, non tanquam ex materia: sed ex aquis eminens, et veluti esse suum ita inde accipiens,

Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis

nomine aliqui cognominatum volunt: Luth. putat a nuditate, aut turpitudine hiante, quod nudi priapi figuram colendam proposuerint. Fuit etiam Baal nomen proprium multorum hominum, de quibus nunc non agimus. BABEL, aut Babylon, nomen amplissimae civitatis, ad Euphratem sitae, quae olim caput regni Assyriaci fuit. Deductum est autem nomen a confusione: quia ibi, ut habetur Gen. 11. Dominus linguam aedificantium turrim Babel, confudit. Adflixit eadem civitas, quoniam et captivum detinuit, populum Dei. Fuit ad haec plena omnium flagitiorum et idololatriae. Inde fit, ut id

eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce MORTUUS exponetur. BARBAE caesio primum luctum significabat, Esa. 15 Levit. 19. Ier. 4 sicut et Capitis. Contra apud Romanos olim, barba et coma promissa luctus ac moeroris indicium erat. Sic sane et de Mephiboset 2, Sam. 19 legitur, quod intermissa rasione barbae, et lotione vestium ac corporis, testatus sit suum dolorem de exilio Davidis Deinde et ignominiam significabat Sic enim Hanum rex Amon 2. Sam. 10

1. Cent. 8. Prov. 81. Undecunque demum sit haec forma loquutionis desumpta, sive a bibendi certaminibus, ubi coguntur convivae ebibere certas mensuras, non sine fastidio, ac etiam corporis valetudinisque laesione: five ab iis qui metuunt venena: sive denique, quod sicut patresfam. soliti sunt olim singulis suum dimensum cibi ac potus distribuere, sic et Deus non tantum beneficia, sed et poenas dispertiatur pro merito, in genere humano. sicut et Demosthenes pro Corona percommode dicit, Omnes tunc gentes

tertio dicit, Christum mortificatum carne, et vivificatum spiritu, profectum esse ac praedicasse spiritibus ἐν φυλακῇ, in custodia aut carcere positis, qui olim fuerant increduli: ubi per carcerem omnino credo locum inferorum intelligi, ac pertinere id dictum ad descensum Christi ad inferos. Verum hunc locum copiose exposui in voce INFERNUS. Aliqui ibi per Custodiam intelligunt, quasi speculam quandam, unde instar custodum aut vigilum

adversus Praxeam dicit, Christum non esse nomen, sed appellationem. Nam nomen proprium ac genuinum Domini ac servatoris nostri fuit IESUS, quod ipsi a Deo per angelum et parentes impositum est, quod esset salvum facturus populum suum a peccatis eorum: de quo suo loco. Nomen porro hoc ideo fuit olim tributum regibus et sacerdotibus, quia illi in sui inauguratione inungebantur: ut de Aarone summo sacerdote et filiis eius habetur Exodi 29. Levitici 6. 7. 8. Num. 17. De regis vero inunctione habes Iudicum 9. 1. Samuelis 10 et 15. ubi David et Saul inunguntur. Usitatum sane et hodierna

Esaiae 58 et 61 accipitur. Ezech. 27. dicitur: Et ascendere facient pulverem super capita sua, in cinere volutabuntur. Sic rex Ninivae, Ionae 3, se det in cinere, poenitentiam agens. Et Iob. [42.6 ] Sic Christus dicit Matthaei undecimo: Quod si ea miracula fuissent facta in Sodomis, iam olim in cinere et cilicio poenitentiam egissent. Cinerem manducare, etiam de lugentibus et afflictis dicitur: ut Psalm. 102 Cinerem tanquam panem manducavi. Et Thren 3. Cibavit me cinere. Dubium autem est, unde haec phrasis orta sit: an, quia lugentibus etiam optimus cibus insipidus est, ut

sicut clavi bene infixi certo suum locum obtinent, et suam functionem praestant. CLERUS, κλῆρος, sors, proprie significat ipsas notas aut tesseras, quibus olim sortiebantur: ut, Super, vel de vestimentis Christi proiecerunt sortem. Sed multum in Sacris ponitur etiam pro re ipsa, quaecunque sortibus obvenit. Sic voce Cleri utitur Petrus, primae 5, pro gregis Dominici portione, quae unicuique pastori obvenit, prout eos Spiritus sanctus illis

alia tum salutaria, tum etiam terrifica ad nos veniunt, quae proximos eius effectus esse, et a praesentia ipsius prodire existimantur. Verum ista locutio non tantum consilio ac ratione instituta esse videtur, sed etiam naturale quippiam in se habere. Omnes enim homines, etiam ignari Scripturae, ut olim Ethniti, in omnibus suis difficultatibus, et etiam subitaneis periculis ac necessitatibus, in caelum oculos ac manus opem implorantes tendunt. Atque hae similesque rationes recitantur, ac recitari possunt, cur Deo sedes in caelo tribuatur. Caeterum si nostra sententia vera est,

Super caelos Deum exaltari, Psalm. 67. de glorificatione et declaratione potentiae Dei, in praeclaris operibus accipitur. Caelum exaudiri a Deo, et terram a caelo: Oseae 2, Exaudiam caelos, et ipsi exaudient terram: est quasi prosopopoeia quaedam, quasi terra petat pluviam a caelo (sicut et olim Anaxagoras dixerat terram amore pluviae detineri) et coeum porro vim pluendi a Deo flagitet. Quare Deus dicit se caelo id est, aeri daturum facultatem pluendi, et illum irrigaturum sitientem terram. Ponitur, hic caelum pro regione aerea, unde venit pluvia. In caelo verbum et veritas esse

persequebatur eum qui erat secundum spiritum: ita et nunc. Sed quid dicit Scriptura? Eiice ancillam, et filium eius. non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae. Nempe nos, fratres, non sumus ancillae filii, sed liberae. ¶ Huius loci summa aut scopus hîc esse videtur, quod sicut olim unus Abraham habuit duas uxores, Agar et Saram: et duplices filios, Ismaelem et Isaacum: quorum quidem prior carnalibus viribus sit procreatus, posterior vero ex gratia et promissione: sic etiam Deus duas quasi uxores et matresfamiliâs in mundo habeat, ex quibus gignat: nempe duo testamenta,

in mundo habeat, ex quibus gignat: nempe duo testamenta, aut duas doctrinas, legem videlicet, et promissionem aut Evangelium. Quarum duarum uxorum una venerit ex Syna, ubi lex data est, et testamentum legale sancitum, Exod. 24. Quae lex et foedus generat physice seu naturalibus viribus, sicut et olim Agar. Nam sicut ille externus Israeliticus populus physice ex semine patriarcharum propagabatur: sic et iustitia pietasque illa Legalis, tum viribus naturalibus praestabatur, tum ex propriis meritis pendebat. Altera vero (ut ita dicam) uxor Dei, aut mater populi, nempe promissio, veniat e

Iam inter istas duas matres, et hosce duplices liberos aut populos, perinde esse acrem rixam, disputationem, ac etiam persequutionem, dum contendunt, utri sint germani filii Dei, ac haeredes: sicut et olim inter Saram et Agar, Isaacum ac Ismaelem fuit. Verum tandem olim esse divinitus sententiam latam, quae etiamnum valeat, sibique ac illis sequenda sit: quae iubet ancillam, et eius filium, id est legem cum legali populo, ex domo ac favore Dei eiici: et alterum qui ex Sara aut promissione est,

populos, perinde esse acrem rixam, disputationem, ac etiam persequutionem, dum contendunt, utri sint germani filii Dei, ac haeredes: sicut et olim inter Saram et Agar, Isaacum ac Ismaelem fuit. Verum tandem olim esse divinitus sententiam latam, quae etiamnum valeat, sibique ac illis sequenda sit: quae iubet ancillam, et eius filium, id est legem cum legali populo, ex domo ac favore Dei eiici: et alterum qui ex Sara aut promissione est, verum ac genuinum filium ac haeredem esse et haberi. Hoc argumento

conversi ipsius veri filii dicimur. Secundo, cum duas uxores aut matres proponit, Agar nominat, Saram non nominat: sed mox eam silentio ac subindicatione quadam ancillae Agar adsociat et in locum eius promissionem substituit: quasi non tantum nunc novum spiritualemque populum, sed etiam olim ipsum Isaacum magis promissio ac gratia Dei quam Sara genuerit. Tertio, similitudines aut convenientias Agar et legis aliquas prius indicavi, nempe quod utraque physice gignat, et utraque in servitutem: et vicissim etiam liberae matris ac promissionis, consonantias quasdam, ut cuius

aut coincedere Hierosolymae: tum sensus quidem eôdem redibit: sed allusio erit vel ad longissimam seriem montium, qua a mari rubro per Syna versus Hierosolymae colles Cosmographi extendunt: nel etiam ad seriem viae alludit id verbum, quod ex Aegypto eunti, versus terram Canaan (ubi tum Abraham olim plurimum versatus est, tum Israelitae habitarunt) quam viam Agar et Synagoga iverunt, Syna mons et Hierosolyma in itinere, aut in eadem serie sunt. Cum vero dicit Paulus, illa duo loca sibi invicem correspondere, aut in eadem serie esse: vult ostendere, etiam ipsos populos convenire,

beare. Ideoque Galatas merito ex gratia, non ex lege iustitiam ac salutem aeternam quaerere et sperare debere: et secundum promissionem potius, quam secundum legis opera, filios Abrahami esse, conari oportere: ideoque suam, non pseudapostolorum doctrinam sequi teneri. Simul vero indicat, deum iam olim tulisse sententiam de lite inter sectatores iustitiae legis et gratiae. CONIURATIO, praeter communem significationem, in Sacris literis significat plerunque pertinacem, et contra conscientiam factam conspirationem in idololatriam. Ierem. 11. Inventa est coniuratio in viris Iuda.

erant, iam peracta esse. Aliqui putant esse allusionem quandam ad ritum quorundam perfectorum sacrorum, quae vocentur τέλεια ἱερὰ: de quibus vide Budaeum in Commentariis Graecae linguae. Arbitrantur igitur esse similem aliquam locutionem isti, iam olim in Ecclesia usitatae: Ite missa est. Sane hic quoque sensus posset habere utilem intellectum, quandoquidem Epistola ad Hebraeos toties inculcat, eum semel perfecte sacrificasse, perfectosque ac consummatos uno sacrificio reddidisse omnes credentes: cum Levitica sacrificia nihil ad

coronabis eum: pro, ornabis. Tertio, aliquando significat cumulare, et undique replere: quia corona est quiddam undique absolutum. Sic dicitur Deus coronare annum bonis, Psal. 65. Forte et inde est illa locutio, quod sicut annus est quiddam rotundum, ac in semet rediens, ut olim Aegyptii in suis Hieroglyphicis aut sacris scriptionibus, annum per serpentem caudam suam mordentem depinxerunt: et sicut agricolis annuus labor in orbem redit: ita etiam Deus hunc circulum suis bonis ac donis undique, quasi flosculis quibusdam circuncingit et circumvestit, sicut corona

accipies de marito adulterae, qui rivalem interficere crudeliter solet: quod ibi Salomon adultero iuveni minitatur. Iob 30. Mutatus est mihi in crudelem. Et Proverb. 17. Angelus crudelis mittatur contra eum: id est, acerbissimus hostis. CRUX, notum instrumentum supplicii est olim quidem Romanis, Graecis ac Iudaeis valde usitatum in puniendis facinorosis: sed in novo testamento, ob reverentiam passionis Christi abolitum. Per quandam catachresin autem significat omnis generis calamitates piorum, praesertim veritatis gratia toleratas. Credo id ideo fieri, quia Christiani

generis calamitates piorum, praesertim veritatis gratia toleratas. Credo id ideo fieri, quia Christiani suis calamitatibus a satana et impio mundo illatis, passioni crucique Christi conformantur. Quare ab instrumento supplicii ipsius Domini, omnes ipsorum plagae cruces vocantur. Apparet tamen et olim apud Ethnicos hanc abusionem vocis non ignotam fuisse. Nam in Terentio quispiam, scorta adolescentum cruces vocat, quod multarum calamitatum iuvenibus causa sint, varieque eos excarnificent. Nec etiam male inde verbum Crucio deducere queas Magna

faciet currere manus suas Deo: pro, celeriter protendet ac dabit suas manus. 2. Reg. 3. Altaria quae fecerat Manasse, destruxit, et currere fecit inde: pro, statim amovit. CURRUS, pro praecipua parte, aut etiam flore exercitus, crebro in Sacris literis ponitur. Utebantur enim olim falcatis curribus, qua vi maxime confidebant se hostilem aciem perfringere aut dissipare posse. Nec tantum de humano exercitu utitur hac voce Scriptura, sed et de ipsa Dei militia, sive concionatorum sive angelorum: ut Psal. 68. Per metaphoram vero Elias vocatur Currus et

civitatibus vestris. Nam inter comedendum plerunque aliquid cibi adhaeret dentibus, aut intra dentes. Ubi ergo nulla talis immundicies reperitur, indicium est non sumpti cibi, et porro defectus alimenti. Quinto, Domus dentis, in Sacris literis pulcherrimae domus nominantur: propterea quod illae olim apud Iudaeos ebore exornabantur, quod Scriptura simpliciter dentem vocat, per excellentiam, propterea quod est omnium dentium maximus et spectatissimus, dens elephantis: Amos 3. Sexto, Proverbium illud Ierem. 31, Patres comederunt vuam acerbam, et dentes filioru obstupuerunt, satis obvium

corpore in sepulchro, in regnum caelorum ad Christum commigrabo. 1. Petr. 3. Baptismus non depositio sordium, sed stipulatio aut confirmatio bonae conscientiae in Deum, per resurrectionem IESU CHRISTI. Sensus est, quod Baptismus non salvet nos sola lotione, veluti ex opere operato, ut Iudaei olim de suis lotionibus sentiebant, et nunc multi de Sacramentis perperam docent: sed quatenus est foedus cum Deo, quatenus fide apprehenditur, et confirmat nostram conscientiam in Deum per Christum. Verum de hoc loco et vocabulo dixi alibi, in voce BAPTISMI, et CONSCIENTIAE. DEPOSITUM,

eius religionve floreat, boni defendantur, et mali castigentur. Deum quaerere, in novo Testamento, et saepe etiam in veteri, significat studiosum esse veri cultus, verae pietatis, et eum invocare, ut, Quaerite Deum dum inveniri potest. Aliquando significat consulere, aut interrogare eum: ut olim soliti sunt tum Iudaei, tum gentiles, consulere de incertis aut futuris, suos deos. Exod. 18. Dei facies, postea in voce FACIES exponetur. Dei opera operari, Ioan. 6. est, facere ea omnia quae Deo probantur, quaeque ille potissimum a nobis exigit. Deus alienus, vocatur quodcunque

id est, secundum. Deut. 17. Cum sederit rex in solio regni, describet sibi Misnae legis huius. Videtur autem utraque vox Hebraea et Graecaidem valere, et ideo huic libro attributa esse, quia est repetitio et veluti secunda ac summaria quaedam propositio totius legis Moysis: sicut Monsterus, olim praeceptor meus, Ios. 8. vertit. Sed de hac voce forte etiam alias, tametsi nulla explicatione indigeat. DEXTERA et SINISTRA, notisimae significationis voces sunt: sed per varios tropos non paucos Hebraismos efficiunt. Nam primum per anthropopathian dextera ad Deum translata,

spectantium curam haberent, qui proprie hoc nomine sunt appellati: quales illi septem in Actis fuerunt. Sed nec illi sese intra illas metas ministerii victus continuerunt. Quare postea, et nunc quoque in nostris Ecclesiis, Diaconi sunt dicti inferioris ordinis doctores. Habuerunt autem olim et Diaconissas, ad eandem externarum rerum curam delectas: qualis Phebe fuit, Cenchraeorum ministra: et de qualium delectu Paulus 1. Timoth. 5. clare praecipit. DICERE, verbum amar אמר, λέγειν, quantumvis notum, tamen non paucos

super tabernaculum diebus numeri. pro, paucis: sicut contra Latini Innumera, pro multis ponunt. Dies antiqui. pro priscis seculis, Deuteron. 4, Recordare dierum antiquorum. Isaiae 51. Consurge sicut in diebus antiquis. Sic Hieremiae 46. Habitabitur secundum dies antiquos. id est, ut olim, ut antiquitus. Dies caelorum, perpetuitatem quandam indicat: quasi dicas, tempus durationis caeli. Psalm. 89. Thronus eius sicut dies caeli. Deuteron. 11. Vicinum huic est, Dies arboris, Dies terrae. Genesis 8. Adhuc omnibus diebus terrae erit sementis, etc, pro,

12. Sic et Isaiae 53, Disciplina pacis nostrae super eum. id est, castigatio aut poena pariens nobis pacem. Aliquando vero significat correctionem aut emendationem, seu instructionem de moribus. ut Psalm. 50. Tu vero odisti disciplinam. et in Proverbiis saepissime. DISCIPULI, olim vocabantur tum illi 72 inferioris ordinis Apostoli, a Christo accersiti: tum et omnes Christiani, Actor. 6. Sed postea Antiochiae coeperunt sese vocare Christianos, a Christo. Hoc enim nomen ibi primum inventum est, Act. 11. 1. Corin. 9. vocati sunt olim et Fratres. DISSOLVERE,

saepissime. DISCIPULI, olim vocabantur tum illi 72 inferioris ordinis Apostoli, a Christo accersiti: tum et omnes Christiani, Actor. 6. Sed postea Antiochiae coeperunt sese vocare Christianos, a Christo. Hoc enim nomen ibi primum inventum est, Act. 11. 1. Corin. 9. vocati sunt olim et Fratres. DISSOLVERE, ac DISSOLVI. Latini per metaphoram dissolutum hominem, aut dissolutos mores, pro perditis ponunt: sed Hebraeis longe alia est huius metaphorae vis. Nam potissimum significat fractum et eneruatum animum, aut corita timore languefactum, ut non ausit quicquam

quoddam ephod, quod omnes sacerdotes gestarunt. Sic 1. Sam. 22, Saul dicitur interfecisse 85 viros, portantes lineum ephod: id est, qui vere erant sacerdotes, non Levitae. Fuit etiam quoddam ephod idololatricum Gedeonis. Iud. 8: quod fuit Gedeoni et eius posteris exitio. EPISCOPUS, olim in novo Testamento fuit commune nomen presbyteris, ut ex Phil. 1 apparet: ubi salutat Paulus eius Ecclesiae episcopos et diaconos, plures hoc nomine honorans. Sic et Act. 20 dicit ad concionatores Ephesios: Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit episcopos.

ut ex Phil. 1 apparet: ubi salutat Paulus eius Ecclesiae episcopos et diaconos, plures hoc nomine honorans. Sic et Act. 20 dicit ad concionatores Ephesios: Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit episcopos. Testatur et Hieronymus in quadam Epistola ad Rusticum, olim eosdem fuisse sacerdotes et episcopos: sed postea in remedium Schismatis, unum quendam e numero sacerdotum delectum esse, qui esset et vocaretur Episcopus. Vox alioqui vetus est: nam et Homerus Hectorem vocat episcopum civitatis. Videtur autem haec appellatio venire ab Hebraea metaphora

fines a me remoti sunt. Et Hiere 49, Dispergam eos in omnem terram extremificatos orbis. id est, usque in extremos fines orbis terrarum. EXTUNC, vel a certo tempore ibi indicato significat, vel ab antiquo. [1] Samu. 25. Fui servus patris tui extunc. id est, iam longo tempore, ab olim. Isaiae 45. Quis extunc annunciavit illud. id est, ab antiquo tempore. Aliquando simpliciter pro Ex quo ponitur. Gen. 49. Et fuit, extunc praefecit eum Dominus omnibus quae eius erant. pro, mox ut ille est praepositus rebus omnibus coeperunt omnia melius succedere, Deo omnia mirabiliter

erit germen in vineis. Ficus ad regnum vocata, Iudicum 9, non vult deserere dulcedinem suam, et fructus suavissimos, et regnare. Proverbialis loquutio de iis est, qui suae tranquillitati, paci, ocio, et aliis commodis inhaerentes, negligunt magnas opes, glorias ac potentiam. FIDES, olim a Romanis pro dea culta est, habuitque propria templa inde a Numa consecrata, teste August. Unde id ortum sit, dubitari queat: sive quia maximus usus ac necessitas fidei in contractibus, communique vita est: sive etiam, quia inde a primis parentibus valde praedicari fidem Theologicam

confidere, sperare, ac expectare Deum et talibus hominibus iustitia ac vita promittatur, qui fidant, confidant, sperent, expectent, etc. contra vero in Novo inculcentur fides, et solum credentibus omnia bona offerantur ac promittantur: ne putaret quis, alio instrumento, ac quasi manu olim esse apprehensam iustitiam et salutem, quam postea in novo Testamento Causa autem huius diversitatis vocum et locutionum duorum Testamentorum est, quod illud praecipuum in fide, quo promissiones Dei apprehenduntur, est assensus et fiducia in Deum tam benigne ac plane materne sese suamque

id est, ne tibi delator, aut alioqui mala lingua noceat. Flagello auferri, pro, penitus perdi accipitur Iob 36. Flagellum excitare super aliquem, Isaiae decimo: Excitabit super eum flagellum iuxta plagam Madian. pro, perinde graviter eos affliget, ut Madianios olim. Flagellum inundans: pro, magno impetu veniens aut potius late grassans, sicut in magnis exundationibus aquarum late fit per agros et rura vastatio: ita sunt communes calamitates, cum Deus plurimos homines civitates aut gentes castigat. Isaiae 28. Flagellum inundans

me. Non est etiam aliis linguis ignota ista metaphora: Eadem ratione et impetus torrentium non raro accipitur. Fluens terra lacte et melle, saepe de Iudaea dicitur, propterea quod hisce nobilissimis liquoribus abundat, et aequi fertilis est, aut sane olim fuit. Exodi trigesimotertio, Numerorum decimotertio. Fluens de carne sua fluxu Levitici decimo quinto, de seminifluis dicitur: quae est propria quaedam passio, non valentium continere semen, sed subinde stillantium.

quod illi ibi captivi, perinde etiam male tractati, et quasi assati fuerint, ut panis in fornace: sive iam illi revera fornaces ferreas habuerunt sive propter atrum colorem aut duram captivitatem sic vocatae sint. FORNICES, parvae cellae fornice supra conclusae, sunt: et fuerunt olim tabernula, ubi cum merces sunt venditae, tum etiam in aliquibus scorta prostituta. Inde factum est, ut verbum Fornicari, ponatur pro scortari. Porro fornicari aut scortari per metaphoram significat plerunque spiritualem fornicationem, nempe idololatriam exercere: quoniam nostra coniunctio

oppreserunt: ubi frater socium significat. Frater etiam unumquemque hominem aut proximum denotat. sumus enim omnes ab uno DEO, et ex uno primo patre. Genesis nono. Sanguinem uniuscuiusque de manu fratris eius requiram, 2 Regum 2. Dixeruntque vir ad fratrem suum. Fratres et sorores dicti olim sunt omnes pii qui se postea Christianos vocarunt. Sic et aliqui volunt exponere illud 1 Corinth. 9. An non habemus potestatem mulierem sororem circunducendi: id est, Christianam mulierem seu uxorem. Et 1 Corinth. 5. Siquem cum frater appelletur, fuerit fornicarius, aut avarus id est, cum

Denique unaquaeque res respectu alterius ipsi quapiam ratione coniunctae, frater et soror vocatur. ut Exod. 26 Quinque cortinae erant coniunctae, mulier ad sororem suam. id est, altera ad alteram. FRAUS, non semper dolum significat in sacris, sed aliquando etiam damnum sicut et olim apud veteres Latinos. ut, esse aliquid alicut fraudi. Sic et verbum Fraudare et defraudare, 1 Cor. 6 et 7. Aliquando et pro negligentia ac ignavia usurpatur. ut Proverb. 12. Non aduret fraus uenationem suam. i. ignavus

lavacri sui: id est, unum ex vilioribus instrumentis suae domus, quo ad sordidissima munia utitur. FUNIS, et funiculus, linguae Hebraeae idiomate non raro pro possessione, divisione, aut etiam limite ponitur: idque ideo, quod Iudaei terram promissam olim funibus metiti sunt, et post dimensas terrae portiones sortem iecerunt, quae pars cui contingere deberet. Psal. 16, funes ceciderunt mihi in praeclaris: id est, in locis commodis, amoenis et fertilibus, nactus sum meam portionem agri. Sunt vero ibi metaphorae, quibus Christus

Dominus, et non vocabitur amplius iste locus Tophet, et vallis filii Hinnon, sed vallis occisionis, etc. Ob memoriam igitur tam abominandae idololatriae, et postea factae prophanationis, Christus voluit hoc nomen ad ipsum infernum transferre. Verisimile nihilominus est, hanc vocem iam olim pro inferno usurpatam sicut Tophet dudum infernum significavit, ut mox audiemus. Significat alioqui, si vocis etymologiam exponas, idem quod vallis Ennon: quod proculdubio olim nomen proprium fuit viri, qui eam antiquitus possedit. Nam Iosuae 18 dicitur vallis filiorum Hinnon. et 2 Paral

factae prophanationis, Christus voluit hoc nomen ad ipsum infernum transferre. Verisimile nihilominus est, hanc vocem iam olim pro inferno usurpatam sicut Tophet dudum infernum significavit, ut mox audiemus. Significat alioqui, si vocis etymologiam exponas, idem quod vallis Ennon: quod proculdubio olim nomen proprium fuit viri, qui eam antiquitus possedit. Nam Iosuae 18 dicitur vallis filiorum Hinnon. et 2 Paral 28. Ipse adolevit incensum in valle filiorum Hinnon, et lustravit filios suos igne, iuxta ritum gentium quas interfecit Dominus in adventu filiorum Israel. Isaias

accipitur, cum dicitur talis scortatio nec inter gentes quidem nominari: id est, inter nondum conversos, seu in gentilismo. Alioqui ipsi Corinthii maxima ex parte gentiles genere erant. Ex hac significatione, cum gens significat alienos a Iudaismo, oritur disputatio de Vocatione gentium, cum olim Iudaei, et etiam ipsi Apostoli dubitaverrunt, vel potius indubitanter senserunt, gentiles non esse accersendos a Deo per suum verbum, nec accensendos in populum verae religionis sectatorem, nisi sese plane in Iudaismum dederent, et quasi Iudaica gens fierent. Ponitur aliquando haec vox pro

Pauli nimium illustris extorquet: Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus. Sciendum est autem (inquit) quod gratia importet misericordiam, quia gratia est de eo quod gratis datur: et quod gratis datur, hoc misericorditer datur. Misericordia autem semper in Deo fuit: tamen olim circa homines latebat. Psalm. 35. Domine in caelo misericordia tua. Ante Christum enim omnes, quantumcunque essent iusti, erant sub damnatione. Sed Christo filio Dei carnem assumente, apparuit gratia. 1. Tim. 3. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne.

tanto eius gratia magis desideratur. unde gratia Dei desideranda est. Et hoc est quod dicit, Gratia Dei: et hoc ad salvandum. unde dicit, Et Salvatoris nostri. Isaiae quinquagesim oprimo. Salus autem mea in sempiternum erit. Haec autem gratia non proponitur uni solummodo populo Iudaeorum, sicut olim: sed omnibus hominibus. Isaiae 14. Videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est. Isaiae 52, Et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. 1. Timoth. 2. Vult omnes homines salvos fieri. Hactenus Thomas. Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari

quia haereses sunt revera humano arbitrio electae opiniones, ac viae salutis, non Dei voluntate, authoritate ac verbo constitutae, et humano generi propositae: quales sunt etiamnum omnes ἐθελοθρησκια aut electicii cultus Papistarum, Turcarum et olim ethnicorum. Quid vero sit aut dicatur communi significatione Haeresis, alio loco dicetur. Hoc tantum nunc observetur, qui etymologiam observes, tum haereses sunt proprie isti electicii cultus, quos sibi homines suo arbitrio, non a Deo proscriptos eligunt et assumunt. Quare

ac iuxta flumen sitorum. HOSANNA, Hebraice Hoschiana, est vox, qua Christo cum sua regali pompa in festo Palmarum Hierosolymam intranti, populus bene precatus est: Matthaei 21, Mar. 11, Ioh. 12. Significat autem idem quod, O Deus serva, fer opem huic nostro novo Regi: sicut olim Romani acclamarunt, Vita et felicitas Caesari etc. Sumpta vero est et illa vox, et pene tota illa exclamatio, ex Psal. 117, nisi quod in Evangelistis additur, In excelsis: de quo supra suo loco dictum est. HOSTIAE, sunt idem quod sacrificia aut victimae

humero: sub intelligitur uno. id est, unanimiter. Humerus Sechen, significat etiam partem. Sic Psalmo 21. Pones eos humerum aut partem: id est, seorsim, tanquam scopum, et dirges in eos sagittas. HUMILITAS vox plura significata habet. Nam primum humilitas nunc quidem, et etiam olim. Theologis plerunque significavit virtutem, quam vocant modestiam. At vera erus nocis significatio est vilitas pravitas. aut infima sors aut conditio, ad quam sis deductus vel generis ignobilitate ac paupertate, vel donorum dotiumque tenuitate, vel denique casu aliquo adverso cruce aut

modestiam praedicat: sed Dei immensam beneficentiam, qui tam abiectam et omnibus despectam ancillulam, quantumvis sit gloriosus et omnipotens Deus, adeo clementer respexerit, seque licet indignissimam, tanto beneficio sit dignatus. Tumultuati sunt de hac voce et dicto olim Monachi contra Erasmus quod in Annotationibus monuerat, vocem Humilitatis significare vilitatem, aut contemptam sortem: sed respondit eis in Dialogo, cui nomen fecit Medardus Idem monet de loci ac vocabuli sensu Theophylactus ac Faber, qui super eum locum sic scribit: Hic agnoscit Virgo

20. Propter hyemem piger non arabit. id est, propter frigus. Sic, Orate ne fiat fuga vostra in hyeme: Marci 13. Matthei 24, id est, in aliqua incommoda tempestate. HYPOCRISIS, proprie simulatio, aut simulata pronunciatio et actio alienae personae dici solet. Nam hypocritae erant olim histriones, qui recitantes comoedias aut tragoe dias, alienas personas, plurimumque a sua conditione diversas, regum, bellatorum, aut amatorum, vel quorumcunque aliorum exprimebant. Per metaphoram porro haec vox transfertur ad insinceros Christianos, sive sint doctores, sive auditores.

reperiatur, ut tanto minus metuamus esse humanum quodpiam figmentum. Huc facit aliquo modo, quod etiam Hilarius voce Substantiae non raro pro persona utatur. Caeterum quatenus haec vox etiam fiduciam declarat, prolixius in voce Fidei exposita est. HYSOPUS, herba nota est. Utebantur ea olim Iudaei in sacris, ex mandato Dei: ut Exod. 12 iubentur fasciculo hysopi sanguinem agni paschalis spargere super postes aedium, in quib. erant Israelitae. Sic etiam aqua lustralis ex cinere vitulae ruffae confecta, aspergebatur hysopo, ad mundandos immundos. Significabatur autem eo ritu

exanimatus, et quasi mortuus sum Alio qui pro fonte amoris, ac praesertim rei venereae poni solet, eoque nonnunquam concupiscentiam significat. Proverbiorum septimo. Donec transeat sagitta iecur eius. id est, donec incidat in extremum ac praesentaneum exitium. IEHOVA. De hoc nomine olim aliquid in priori editione Hebraismorum dixi: Item aliquanto plenius in fine libri de iustificat. evulgavi, et huic quoque libro adiiciam. Hic igitur tantum quasdam paucas obscuriores locutiones exponam. Habetur aut assumitur hoc nomen a Deo tanquam proprium, illique soli conveniens, Exo. 3

tamen mysterium etymologiae non satis fuit illis notum: nempe quod hic ipse Dominus loquens et agens cum patriarchis, sit futurus ipsorum unicus servator ac Meschias ut hoc prolixius in praedicto Libello exposui. Porro, hoc nomen forte Latini ab Hetruscis et aliis vicinis, qui hebraico sermone olim usi sunt acceperunt, et suo Iovi attribuerunt: sicut et nomen Roma, a Ramma, quia in septem collibus sita fuit: et vox Numa, dormitator, quia non fuit strenuus bellator, ut Romulus: ideo Martius ille populus dormitatorem vocavit: et Saturnius, aut Saturnia a latitando: ac thrion bos a thor:

Sic et D. Paulus 1 Corinthiorum tertio dicit, structuram religionis ac doctrinae igne examinari, et stipulas ac ligna male super fundamentum Christi extructa consumi, ipsum autem fundamentum immotum manere: ut semper, cum Deus instaurat religionem experientia docet et docuit, hoc tempore et olim, quibus multae multorum hominum plantationes ac nuga ex Ecclesia expurgatae sunt. Psalmo decimo octavo: Eloquia Domini igne examinata: id est, verissima ac certissima, et innumeris experimentis comprobata: quod vera, certa salutariaque sint. Quarto, ponitur nonnunquam ignis pro verbo Dei,

facto: vel contra, Hic aut ille tantum debet precii pro hac aut illa re accepta, etc. Sic Rom. 4 inquit Paulus: Operanti merces imputatur non ex gratia, sed ex debito 1. bene operanti, aut bonis operib. merces seu praemium adiudicatur constituitur, vel in rationes refertur, sive iam olim datum sit, sive nunc detur, sive in posterum aliquando dandum reservetur, non ut gratis datum vel donatum, sed ut merces iuste bono operi aut merito operariove debitum. Levit. 7: Non placebit offerens illud, neque imputabitur. i. non placebit Deo, non merebitur offerenti favorem apud Deum,

tantum communicatio quaedam, aut participatio. Sic posteris maiorum suorum peccata aut benefacta in multas generationes imputatione quadam communicantur. Sic David Psal. 99 orat, alicui suae matris peccata imputati. Huc referri potest illud Pauli, Ne communices peccatis alienis. Sic olim apud Ethnicos alii pro aliis devovebantur, quasi culpam eorum in se recipientes. Sic Halberstadii etiamnum sacrifici virum, et Treveris fem inam deligunt in quadragesima, quem vocant veterem Adamum, eumque omnibus suis peccatis certo ritu caeremonia ac conceptis preculis onerant. Sic

nos perditos quidem in hac vita, imputatione, decreto aut iure, in altera vero etiam reipsa ac reiipsius veritate transfertur. Sic propter peccata impiorum parentum, posteri etiam pii interdum puniuntur: ut precante losia. Deus non vult remittere poenam Israelitico populo, ob peccata Manassae. Sic olim devoventes se apud Ethnicos, ut duo Decii et Curtius, poenas calamitatesque exercitui ac populo debitas, ab illis in se suis illis devotionibus aut execrationibus transferre conabantur. Hoc modo Paulus petit a Philemone, ut tum iniurias ac furta Onesimi in se per imputationem transcribat aut

quandam manum, accedentem ad thronum gratiae, ibique precario gratuitam Christi iustitiam sibi imputari, eaque iustificari precario quaerentem: seu esse illum clamorem ac gemitum cordis, clamantem Abba pater, et expetentem gratuitam Christi propitiationem: sic vicissim statuendum est, et Christum olim mox post primorum parentum lapsum nostri misertum, ad caelestem patrem accessisse, sese pro nobis vadem persolutoremque aut potius victimam et reum, ad luenda nostra peccata poenasque, seu persolvendum illud ingens debitum obedientiae ac poenae obtulisse: et denique suppliciter flagitasse, ut

fide quadam seu supplici flagitatione tum a nobis, tum a Christo apprehensum, applicatum et obtentum esse. Possis etiam non incommode quasi formulas quasdam utriusque voti, instrumenti, aut supplicis flagitationis, atque adeo picturas ipsius rei gestae excogitare, ac tibimet proponere, ut sicut olim filius Dei supplex quasi ad genua provolutus ex uno latere clamavit, O' pater miserere generis humani parce ei, et illius ingentia ac innumera peccata, fac in me incurrere, mihi ea imputa, meque per imputationem iniustifica, ut sim pro illis peccatum et maledictum legis, seu iniustus ac

hoc ipsum non est? Sed forte aliquibus nonnihil condonandum esset, quia in illis Aegyptiis tenebris quid nam sit imputativa iustitia Christi, nec palpare, nec etiam somniare queunt: si non toties, tamque solide eis ex verbo Dei haec iustitia demonstrata esset Est vero observandum, quod sic prorsus olim Pharisaei, non concedentes imputativa iustitia agni Dei peccata mundi auferri, ipsi interim imputativam iustitiam suorum sacrificiorum, prolixarum battologiarum et hypocriticorum ieiuniorum ac eleemosynarum in plateis cum sono buccinae datarum, miseris hominibus venditabant eo praetextu

suis scelus ac dedecus. Repellitur aliquando industrius nobilis ab aula regis, et magnis functionibus, ob parentis aut avi perfidiam vel proditionem. Sed nimirum omnium luculentissima, et ad convincendos adversarios veritatis efficacissima exempla sunt, quae ab ipsismet sumuntur. Sic enim olim impii Iudaeorum sacrifici persequentes et anathematizantes Prophetarum doctrinam, de imputatione iustitiae ac benedictionis benedicti seminis, quodque eius plagis sanemur: interim venditabant hominibus imputativam iustitiam suorum sacrificiorum, suarumque precum ac ieiuniorum, ac praesertim

imputationem donet, eosque in filios recipiat, et tandem amplissimis praemiis aeternae gloriae, debitis iustitiae filii suae ornet ac beet. Quod est ingens mysterium omnique humanae sapientiae ac rationi non tantum stulticia, sed et extrema impietas ac iniustitia: qua tum olim semper ethnici, in primis docti et honesti, item Pharisaei, et hoc quoque tempore omnes iustitiarii ac scholastici Papistaeque offenduntur. Si terreni iudices (ut sane non raro fit) probos ac iustos ut infames ac sceleratos damnent ac puniant: vel contra, facinorosos ut iustos absoluant, ac

descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce ac tuba, habens illa secum. Ibidem 2. Nunquam fuimus in sermone adulationis. pro, cum. Ephes. 6. Honora patrem et matrem hoc est man datum primum in promissione. id est, cum promissione, aut promissionem habens. Sic Matthaei 11. Olim in cinere et sacco poenitentiam egissent. In Abiron fundavit eam et in Segol consummavit: 1. Reg. 16. id est, cum fundaret aut fundare inciperet Hiericho, mortuus est ei Abiron primogenitus filius: cum consummaret, extinctus est Segol minimus natu, extinctis inter extruendum aliis omnibus

die monachi Turcici, et Hispani, vulgo scorpionibus aut hamatis catenis sese flagellant. Quin et sodalitia aut collegia civium, qui se alicuius sancti nomine, ut fratres cognominant, inanes quasdam species flagellorum circumgestant. INCINERARE, est in cineres redigere. Solebat vero olim Deus aliquando sacrificia sibi placentia divinitus demisso igne accendere. Psal. 20, Et holocaustum tuum incineret. id est acceptum habeat: idque divinitûs demisso igne, et sacrificio in cinerem redacto testetur. Incinerare alioqui Hebraice

de descensu Christi ad inferos, deque eius facta illis praedicatione, adscribam et de illis rebus ac dicto meam sententiam. Divus Petrus 1 cap. 3 dicit, Christum esse mortificatum carne, et vivificatum spiritu, eodemque profectum praedicasse spiritibus in custodia existentibus, qui olim increduli fuerint, cum Dei patientia expectavit (scilicet expectavit tum poenitentiam malorum, tum et arcae absolutionem) tempore Nohae, cum arca fabricaretur. Carnem igitur Christi intelligo vitam hanc mortalem, qua Dominus privatus fuit in passione: spiritum vero, animam quam patri commendat

Quin et reatu et ingenti mole peccatorum, quae longe tristissima et gravissima onera Christus in ipsam validissimam imputationem divinitus translata in hac mortali vita pro genere humano sustinuit. Hac igitur anima sua Christus descendens ad inferos, concionatus est spiritibus: id est, animabus olim tempore diluvii incredulis, aut inobedientibus. Verum hic ingens difficultas quaestionum oboritur, dum lectores cogitant ac quaerunt, Num ergo et in inferno homines convertantur? aut quis tandem usus concionum Christi in inferno esse potuit, ubi nulla redemptio aut conversio amplius superesse

ibi non propriissime accipi: sed esse sensum, quod Christus suo descensu ad inferos, suaque praesentia eorum incredulitatem redarguerit, ostenderitque se Meschiam aut benedictum mulieris semen iam vere mundo a Deo exhibitum esse, secundum vetustissimam promissionem olim Adamo in Paradiso traditam (et illis ipsis incredulis diligenter, licet frustra a Noacho praedicatam) tum ad iustificationem ac liberationem credentium, tum et ad iudicium aut contritionem, seu contusionem serpentis, eiusque seminis, nempe omnium incredulorum: quod ipsi antea nequaquam credere

patre Abrahamo petebat. Sensus ergo (meo quidem iudicio) praedicationis huius est, quasi Christus suo descensu praesentiaque potius realiter quam verbaliter haec sequentia illis incredulis animabus dixerit: En vos infideles et genimina serpentis, probe meministis, quam opportune et importune vobis olim meus ille octavus gratuitae iustitiae praeco Noachus et alii Patriarchae inculcaverint, venturum omnino esse benedictum semen mulieris, secundum promissionem Adamo factam, ut tum credentes iustificet, liberet ac servet a corporali et spirituali diluvio in vitam aeternam: tum etiam, ut

vere ac realiter, atque efficaciter loquendo docet. Posses et hunc Hebraismum ad illam generalem regulam referre, quod saepe dictum pro facto aut re, et contra ponatur. Alius quidam vir doctus acute et erudite tractans hunc locum, eo sensum eius trahit, quasi diceret Petrus: Divinitatem Christi olim per Noachum illis incredulis praedicasse, qui suo tempore in carcere aut inferno conclusi tenerentur. Verum omnia ferme verba ei propalam reclamare videntur. Nam spiritus vivificatus mortificatae carni

utens dicit, eum hinc in caelum abiisse, et ibi ad dexteram Dei consedisse. Tertio, Scriptura prorsus arcte coniungit passlonem cum illa profectione ac praedicatione, quasi Christus mox a passione profectus sit ad praedicandum spiritibus: non ita longissime distrahit, quasi nunc quidem sit passus, olim autem praedicaverit. Quarto, Scriptura Noachi praedicationem proprie Spiritui S. non secundae personae, clare ibi tribuit, dicens: Non litigabit Spiritus meus, etc. sicut et tota Scriptura tertiae personae doctrinam ac ministerium praedicationis adscribit, quod ea a Christo

vero vivificatus. Denique ne in re evidenti plura congeramus, participium ἀπειθήσασι, qui non obedierant, omnino ostendit, illam inobedientiam longe antecessisse hanc praedicationem. Sic etiam vocula ποτὲ olim, et tota sequens temporis annotatio determinans et circumscribens vocem ἀπειθήσασι, qui aliquando non crediderant, omnino separat tempus incredulitatis illorum, a tempore huius profectionis et praedicationis. Alioqui si istius hominis sensus

illorum, a tempore huius profectionis et praedicationis. Alioqui si istius hominis sensus esset huic loco proprius, coniunxisset certe Petrus hanc temporis annotationem, cum profectione et praedicatione Christi: dixissetque vivificatus spiritu: in quo ποτὲ olim, cum semel expectabat Dei patientia in diebus Noae, cum appararetur arca, profectus praedicavit spiritibus nunc in carcere detentis. At ille tempus inobedientiae non cum profectione aut praedicatione Christi, sed cum incredulitate illa prima et Noachi praedicatione connectit: contra vero,

etiam opus fuisset Petrum indicare, ubi nam iam illi increduli sint, aut detineantur. Hoc enim tum nihil ad rem facit, tum etiam ipso tacente sciretur: nisi voluisset ostendere ipsum Christi spiritum aut animam ad eos in carcerem profectam esse. Dixisset enim simpliciter, quod Christi divinitas olim praedicaverit incredulis hominibus prisci mundi. Hoc enim ad istius scriptoris sensum exprimendum prorsus suffecisset. Remoratur aliquos etiam locus sequentis cap. eiusdem Epistolae, ubi inquit Petrus: la hoc quoque mortuis praedicatum est Evangelion, ut iudicentur quidem secundum

suffecisset. Remoratur aliquos etiam locus sequentis cap. eiusdem Epistolae, ubi inquit Petrus: la hoc quoque mortuis praedicatum est Evangelion, ut iudicentur quidem secundum homines carne, vivant autem iuxta Deum spiritu. Sed sensus est: Praedicatum esse Evangelion hominibus, qui olim quidem ante adventum Christi vixerunt, tempore autem Petri iam mortui erant. Mortui ergo ratione temporis vitae Petri dicuntur, non ratione eius temporis quo praedicatum est illis Evangelion. Sic etiam in extrema die dicuntur iudicandi vivi et mortui, non quod tunc sint ulli futuri mortui,

et viverunt, iudicabuntur. Praedicatur porro omnibus Evangelion in eum finem, ut licet hoc mortale corpus iudicari, id est, morte temporaria puniri et aboleri de hac vita debeat, tamen coram Deo spiritus noster in sinu Abrahae vivat. Sic et illis veteribus ac iamdudum mortuis, praedicatum est olim a Prophetis Evangelion de Meschia: non quod essent usque ad eius adventum victuri, eumve corporaliter visuri: sed ut spiritus eorum iustificaretur ac regeneraretur, ac tandem et Meschiam viderent, et perpetuo viverent. Haec de praedicatione Christi apud inferos. Caeterum quia etiam de

quaereret animam meam: scilicet, ut me defenderet, tueretur. Quaeritur enim tum is qui servandus, tum is qui perdendus est. Inquirere Deum alias significat eum invocare, eiusque favorem ac opem implorare. ut, Quaerite Dominum dum inveniri potest. Alias significat consulere Deus, interrogare: ut olim in veteri Testamento variis modis vel per Prophetam, vel per Urim thumim poterant et solebant consulere Deum. 1. Regum 22, Adhaec est vir unus, ut inquiramus Iehovam per eum: id est, per quem consulere possimus Deum. Inquirere ex propheta, significat percontari de

super contritionem Ioseph. pro, suis privatis commodis et voluptatibus vacabant, nihil prorsus curantes publica populi Dei damna et calamitates. Posset tamen aliquis dicere, ibi Ioseph significare fratrem, aut quemvis proximum: et esse quandam allusionem aut similitudinem ad Patriarchas, qui olim non curaverunt dolorem, lachrymas et preces sui fratris Ioseph, cum eum primum interficere voluerunt, postea vendiderunt. Psalmo 80, Qui ducis sicut oves Ioseph: necesse est accipi pro toto populo. Sic Psal. 81, Et testimonium in Ioseph posuit illud. Ob hanc eandem causam et

in iustitiam et vitam. Nam Papistae in sua Vulgata editione legentes Ipsa, ad divam Virginem hanc victoriam, summa cum impietate, atque adeo idololatria rapiunt. Contra autem textus Hebraeus, Chaldaeus, Graecus, et Philo, de ipso semine haec dicta esse testantur. Fuerunt etiam in Ecclesia olim forte ante annos 460, receptissimae cantiones, quorum aliquae adhuc in Ecclesiasticis libris reperiuntur, quae hoc dictum de semine legerunt et cecinerunt. Verba unius inter alias haec sunt: Pangamus creatoris atque redemptoris gloriam: Qui bene creatos, sed seductos astutia callidi serpentis,

Ezech. 22. Iudicabisne civitatem effundentem sanguinem? Ponitur etiam iudicium pro instrumento poenae. Ezech. 14. Quanto magis, si quatuor iudicia mea mala misero, gladium, famen, bestiam malam, et pestilentiam? Hinc toties iudicium pro poena positum reperitur. 2 Pet. 2. Quorum iudicium iam olim non cessat. Et, Novit Dominus iustos e tentatione eripere, iniustos autem in die iudicii puniendos servare. i. in diem castigationis. Isai. 34, Retributionis annus ad iudicium. i. ad castigationem. Vicinumque huic est, quod iudicia ponuntur nonnun quam pro memorabilibus exemplis poenarum,

Melchisedek. id est, Deus sancte aut iuramento pollicitus est filio suo aeternum sacerdotium Gen. 50. Deus terram iuravit ipsi Abraham: id est, cum iuramento. promisit. Ierem. 11. Ut suscitem iuramentum, quod iuravi patribus vestris: id est, sacro sanctam promissionem, et promissa illis olim bona nunc praestem vobis reipsa. Iurare alicui veritatem, est sancte promittere verissimam promissionem, vel potius veram ac solidam beneficentiam. Psalm. 132. Iuravit Deus Davidi veritatem, non avertetur ab ea. Significat aliquando etiam vovere. Levit. 5. Si iuraverit anima proferendo

potest, crebro hanc vocem pro virgine usurpari: ut cum Rebecca ante desponsationem vocatur Alma, item Maria soror Moysis puella sex annorum. Verum etymologia huius vocis est ad inquisitionem verae eius significationis cumprimis necessaria ac utilis: venit enim ab occultatione. Solebant autem olim Graeci ac Iudaei, et adhuc solent Itali, ut et Venetiis fit, occultare summo studio suas virgines, putantes aliquid de earum castitate ac pudore decerpi, si ab aliis conspiciantur: sic he Phocylides praecipit iuventutem utriusque sexus occultari. A tali ergo sollicita virginitatis custodia ac

aliarum gentium, quae forte non tam in lingua ac labiis formarunt sermonem quam in ipso gutture quasi ferinum quidpiam sonarunt, aut propemodum mugierunt, vel rugierunt: sicut nunc Iudaei suum sermonem absurdissime sonant, magis in gutture quam in ore, lingua aut labiis eum formantes: cum contra olim, ut ex hoc loco et aliis Scripturae apparet, et etiam ex ipsa harmonia vocalium et literarum, mutationeque eorum intelligitur, fuerit elegantissimae et suavissimae prolationis, sicut Graeca, aut nunc Italica. Super labium ascendere, pro, esse in ore omnium, ponitur, sed plerunque in malam

praedicere [?: fu-- ] rum, ut sic Deus eos totumque eum populum et civitatem perdat et aboleat. LAGANUM, est genus tenuissimarum placenturum, ac veluti quaedam membranulae ex pasta factae et caseo comminuto, aliisque condimentis conditum, quod tum in cibis dari solet, tum olim in veteri Testamenta saepe est in sacrificiis offerri solitum. Exod. vigesimonono, Levit. secundo, septimo, octavo. LAICUS, Graecum ἀπὸ τοῦ λαοῦ, quasi dicas plebeii valde crebrum fuit in pontificia Ecclesia pro non cos

vos ita peccatis vestris, et praesertim sanguine innocentum contaminati, ut padnus purpura tinctus, qui est valde profundus, et tenacissime in haerens color: tamen ego vos ita eluam et mundabo, ut sitis futuri puri ac albi, sicut initio lana lota est alba, et caret omni macula. LANCEA, olim fuit genus teli usitatissimum, eoque saepe synecdochice pro omni genere armorum et tota vi bellica ponitur. ut Psal. 35. Educ lanceam, et conclude in occursum persequentium me: pro, armatus veluti aciem armis scutisque undique conclusam ac communitam dirige contra hostes meos.

ac cunctam gentem. LANIARE faciem, fuit signum maximi doloris, vel de peccatis, vel de aliis calamitatibus. Hierem. 41. Viri rasi barba, et scissi vestes, ac laniati facie. Hinc illa Papistica caeremonialia, qua nunc levissime pectus et os duobus aut tribus digitis tundunt, olim Ethnicis valde usitata, ut in Satyris habetur. LAPIS, vox notae significationis, efficit non paucos subobscuros Hebraismos, etiam dum in propria significatione accipitur: nedum postea, cum ad figuratas transit. Ad cuius clariorem noticiam profuerit etiam aea legisse, quae infra de

5 habetur, Cum lapidibus agri erit pactum tuum: scilicet, ne te laedant. Videtur autem hoc loco lapis significare figurate omnia inutilia, aut etiam noxia agri: ut sunt spinae, tribuli, lolium, etc. quae Deus impediet ne obsint vel homini, vel eius pecudibus aut segeti. sicut contra olim in maledictione dixerat: Spinam et tribulum producet tibi terra, cum colueris eam. Deut. 27 iubet Deus aedificari altare de lapidibus perfectis aut integris, seu non violatis aut sectis ullo ferro. Sic et 1. Reg. 6, dicitur aedificatum templum de lapidibus integris, ut allati erant, nec

hoc posterius videtur intelligendum esse, quod lapides ibi inter aedificandum caesi aut dolati non sint: non autem quod in latomiis non sint quadrati, aut ad amussim secti. Lapis viae, 1. Sam. 20, videtur indicare mercurialem statuam, seu lapidem monstrantem veram ac regiam viam: cuiusmodi tum olim apud Ethnicos habiti sunt, tum et postea, ac nunc quoque, in Papatu praesertim. Lapis pictus, Levit. 26. Neque lapidem pictum erigetis vobis. videtur statuam significare, quae non tantum caesione, sed et picturatione ad imaginem hominis paratur. Lapis manus: pro, quem manu proiicere

corporis et aliarum rerum, partim initio divinitus mandatas, partim etiam postea superstitione et hominum traditione cumulatas, ut evangelista Matth. 15 testatur. Illis igitur putabant stulti homines, se vere ac coram Deo a peccatis mundari: quae opinio hodie quoque apud Turcos recepta est, et olim apud Ethnicos receptissima fuit: sicut Aeneas dicit apud Virgilium, nefas esse se attrectare sacra, quandoquidem tunc primum ex bello tanto et caede recenti vene rit, donec se flumine vivo abluerit. Idem testatur veteribus receptum fuisse, etiam Sophoclis interpres super [?:-iacem ]

nefas esse se attrectare sacra, quandoquidem tunc primum ex bello tanto et caede recenti vene rit, donec se flumine vivo abluerit. Idem testatur veteribus receptum fuisse, etiam Sophoclis interpres super [?:-iacem ] . Verissimile autem est, hanc pravam opinionem unde profectam, quia olim primi parentes ac patriarchae docuerint, oportere nos aqua vivente metaphorica, id est. Christi expiatione lavari ac mundari, ex qua [?: ] quis biberit, non sitiet, nec morietur unquam, etc. Quod posteri, accepta eorum locutione proprie, de aqua materiali

perelegans. inquit enim: Cum Dominus laverit sordes filiarum Syon, et sanguines Hierusalem amoverit de medio eius, in spiritu iudicii et spiritu ardoris aut purificationis. Ob metaphoram porro, de qua supra diximus, aut similitudinem quandam externae et internae lotionis, verisimile est Deum tum olim illos veteres lotionum typos ordinasse, tum etiam porro baptismi Sacramentum instituisse. Nam in Sacramentis constituendis Deus non tantum pro arbitrio voluntateque sua agit, sed etiam tales res aut elementa deligit, quae vel similitudine quadam externa, spiritualia beneficia pingunt, et

in Deum. Non enim loquitur de causa formali, sed de effectu. non excludit Sacramenta a causa instrumentali mundationis: sed eorum opus, effectum ac beneficium dicit consistere non in externa corporis, sed interna animae mundificatione. Intelligo autem confirmationem pro interrogatione: quia olim in disputationibus confirmantes aliquas sententias, interrogabant, aut dari sibi quaedam petebant, ex quibus concludebant: in quo sensu etiam Aristoteles verbum Interrogare accipit. Sic et in contractibus confirmationis gratia interrogabant, ac stipulabantur ab emptore: Num tu hoc mihi

53 non bene vertit Vulgata Nos reputavimus eum leprosum: cum in Hebraeo sit simpliciter percussum. LEVANA לבנה Hebraice lunam significat, ab albedine sua. Ex Hebraeo porro videtur venire Latinum nomen Luna. Patria mea, vetus oppidum, vocatum tum olim a scriptoribus, tum et nunc Albona, credo ab albedine soli, in quo situm est, vulgari lingua vocant Labin, Hebraico (ut opinor) nomine ob eandem causam. Forte et eadem ratione ista duo nomina locorum coniunguntur etiam in Aeneae historia, nempe Lavia littora, ac Albacivitas et Lavinia, quae

ipso Evangelio rectissime exponitur: ut Iohan. 12 Mandatum patris vita aeterna est: id est, Patris promissio de Christo affert secum vitam aeternam. Sed de voce Mandati, postea in verbo Mandandi agetur. Huk הק, vel Hukim, ab insculpendo deductum, quia leges olim tabulis lapideis, aut etiam aereis insculpi solebant, ut publice affigerentur. plerunque statuta aut ceremonias verterunt: plerunque autem ordinationes, aut praeceptiones ceremoniarias significare putatur. Sed crebro et haec vox, sicut et aliae, pro tota doctrina ponitur: qua catachresi etiam

ac externa observatione legis, caeremoniis ac disciplina, iustos esse. Ideo istud eorum acquiescere mox hisce verbis depingit: Qui de lege gloriaris, per legis transgressionem Deum dedecoras. Opera legis, quibus Paulus adimit laudem iustitiae coram Deo, sunt non tantum caeremonialia (ut olim Origenes ac Hieronymus, et postea Sophistae ac Papistae, multique etiam hodierno die talia dicta Pauli corrumpere conantur, et sunt conati) non sunt etiam tantum moralia naturalibus viribus facta, sicut alii hanc sententiam corrumpere satagunt. Nam Paulus ibidem mox totam legem excludit ex

de ipsa rei sciendae perspicuitate, aut obvia evidentia, quam de hominis perspicacitate, aut etiam vere percepta noticia. sicut docti distinguere solent, alia esse per se, suave natura, alia nobis nota. Nam multa sunt sua natura perspi [?:-ua ] , ad quae nos (quod etiam Philosophi olim confessi sunt) sicut vespertiliones ad claram lucem caecutiamus. Et sic sane Paulus ipse exponit Ethnicorum noticiam Dei. Act. 14 et 17. affirmans Deum quidem ita de se manifeste testari, dando pluvias, vices temporum ac fructus, et variis ac quotidianis beneficiis cor nostrum re

adimeret? Quasi vero Ethnici fuerint divino quodam semine sati, aut (ut ille inquit) gallinae albae filii: Iudaei vero infelicibus ovis prognati, et etiam ipsis primis noticiis omnium mêtibus inscriptis, veluti imperfecti quidam partus, carentes, manci ac mutili. Postremo, fuerunt sane quidam et olim et hoc tempore qui intellexerunt haec assertive a Paulo dici: indeque illum deterrimum, et plane Ethnicum errorem extruxerunt, aliquos esse sine Christo servatos, tantum per legem naturae, ut praesertim Aristidem, Socratem, Aristotelem, Platonem, Ciceronem, Scipionem, Senecam,

Primum autem et optimum opus hominis est, agnitio Dei: quare non tantum omnem vim agnoscendi verum Deum amisit, sed etiam contrariam nactus est. Sexto, quia etiam ii populi qui doctrinam de uno Deo habuerunt, subinde ab uno Deo ad plures defecerunt, perpetuo illuc sicut aqua deorsum ruentes: olim post diluvium omnes gentes, postea Iudaei, postremo Papistae, quibus Sancti revera dii quidam sunt. Non autem sic ab uno Deo ad plures proni praecipitesque ruerent mortales, si eius noticiae innata principia, naturalemve idoneitatem haberent, ut supra audivimus. Septimo, Paulus dicit, quod

me licet cuivis sentire, esse adhuc in homine quoddam perversum ac distortum lumen (ut supra in Libello de Originali peccato et libero arbitrio prolixius disseruimus) quod verum quidem Deum, eiusque religionem ut extremam stulticiam damnet, falsos vero deos ac cultus pro veris monstret: ut sicut olim imago Dei tantum verum Deum monstravit, ac repraesentavit, ita nunc contra haec praesens Satanae imago idola ac falsas religiones, ipsosque diabolos monstret, ac colendos esse praescribat ac praecipiat. Tale quoddam fallax, impostorium aut deceptorium lumen, aut prima principia esse iam in

antea monui) non de iure intelligi debet: (Deus enim omnes creaturas ad certas regulas astrinxit, obligavitque) sed de viribus praecipuarum potentiarum, ac de vi agendi, quod ipso opere aut facto huc aut illuc, in bonam aut malam partem, ad dexteram sinistram inclinare sese possunt, vel certem olim potuerunt. Nam id nomen integram propriem, non hisce corruptis viribus convenit. Alii arbitrium ad intellectum, liberum ad voluntatem referunt: quod mihi minus probatur. Graeci αὐτεξούσιαν nimium significanter, ne dicamus arroganter, dixerunt

velut minus malum: sed non iubetur tanquam aliquod necessarium bonum. Quarto quaedam permittuntur a Deo iuxta modum dispensationis, qua fit iuris communis relaxatio quaedam ob causam: quo modo permissa fuit olim sanctis patribus pluralitas uxorum, non utique ad duritiam cordis eorum (nam sancti erant) sed ob magnum bonum populi Dei augendi, ac mysterium quod Deus in eo facto significatum voluit. Dispensavit itaque Deus in lege communi, qua dictum fuerat, Et erunt duo in carne una: non, tres aut

putant diem malum. i. nunquam venturum. Aliquando [?:-b ] intelligenda est vox temporis, ut Isa. 37. An non [?: audi-i ] , quod a longinquo fecerim eam? s. tempore: nempe [?: in ] temporib. priscis. Significat igitur interdum a longinquo, idem quod iam olim. Sic et Ier. 31. A longinquo apparuit mihi Dominus: pro, iam olim. A' longinquo, aliquando dicitur de loco valde remoto. ut Ier. 30, et 46. [?:-aluum ] faciam te a longinquo, et semen tuum de terra captivitatis eorum: pro, ex longin quis locis aut terra te incolumen

] intelligenda est vox temporis, ut Isa. 37. An non [?: audi-i ] , quod a longinquo fecerim eam? s. tempore: nempe [?: in ] temporib. priscis. Significat igitur interdum a longinquo, idem quod iam olim. Sic et Ier. 31. A longinquo apparuit mihi Dominus: pro, iam olim. A' longinquo, aliquando dicitur de loco valde remoto. ut Ier. 30, et 46. [?:-aluum ] faciam te a longinquo, et semen tuum de terra captivitatis eorum: pro, ex longin quis locis aut terra te incolumen reducam. In longinquum arguere, Mich. 4. possis intelligere et de

[?:-tatis ] . Loqui e sublimi, Psalmo septuagesimo tertio pro superbe loqui, sicut solent animosius loqui qui ex imperiori loco loquuntur: quin et animosiores esse, [?: ] veluti despicere incedentes pedibus. ut qui ex equo aut curru, praesertim illo eminentiori, ut olim fuit [?: ] licus currus. Convenit cum hac loquutione [?: pro- ] bium, De curru loqui. Contrarium est, De terra loqui, Is. 29. Et humiliaberis, de terra loqueris: i.

φάος. Rem aut hominem iustum, purum ac mundum denotat: ut cum Deus dicitur Lux, 1 Iohan. 1. Deus est lux, et in eo tenebrae non sunt Sic et ibidem pii dicuntur ambulare in luce: id est, innocenter vivere. Eodem modo et Ephes. 5 pii vocatur Lux. ait enim: Eratis olim tenebrae, nunc autem lux in Domino, ut filii lucis ambulate. Vicina huic locutio Latinorum est, cum purum aut impurum aliquem, veracem aut honestum, aut contra malum hominem nominant. 2. Corinth. 6. Quod enim consortium iustitiae cum iniustitia? Quae communio luci cum tenebris? idem utrunque

malitiam, non πονηρίαν. Inventores magum, Rom. 1 vocantur ii, qui subinde novas fraudes et corruptelas reperiunt, quib. vel in communi vita ac contractibus, vel etiam in religione hominibus obsint. Tales fuerunt, qui olim manifestas abominationes Ethnicismi, subinde excogitatis novis coloribus et fucis, picturarunt et ornarunt: et qui nunc abominationes desolationis pingunt, ac excusant subinde novis artificiis. Contrarium est, Esse infantem malitia: 1. Cor. 14. et 1. Petr. 2. Paulus Rom. 7, queritur

manus in sinum, aut etiam alioqui eas ociose complicant. Vocantes, et aliquid innuentes, extendunt manus. Testificantes bonum aut malum de aliquo, manus ei imponebant. Percutiens, aut agens aliquid, manum elevat, extendit et agitat eam. Morientibus manus super oculos ponimus. Iurantes, ponebant olim sub femur eius, cui iurabant. vel etiam in caelum levabant. Spondentes, aut sancte promittentes, infigimus aut infligimus dexteram alterius dextrae. Hinc igitur, ob istos varios gestus, variae locutiones oriuntur, quas etiam percuremus. Manus complicare, pro ociari. Proverb. 6 et 24.

pii, ut Deus extendat manum suam ad miracula et sanationes: id est, per eos illa operetur. Sic et mittere manus, ut Actorum duodecimo: Misit rex Herodes manus, ut affligeret aliquos in Ecclesia: id est, aggressus est. Ponere manus super oculos alicuius, est ei esse superstitem: idque olim liberi parentibus iam primum mortuis facere solebant. Genesis 46, Ioseph ponet manum suam super oculos tuos Sic Penelope de Telemacho dicit: Comprimat ille meos, comprimat ille tuos. id est, sit nobis superstes, ac nobis iusta persoluat. Imponere manus, est propria Hebraeis

ac thronum gratiae invitando, et vicissim eis a patre sua intercessione applicationem sui beneficii, remissionem peccatorum, et alia omnia bona impetrando: sicut Epistola ad Hebraeos prolixe eius functionem ac mediationem, tum illam temporariam, unoque sacrificio passionis suae peractam, qua olim Deum generi humano demeruit ac placavit: tum et istam perpetuam, qua nobis adhuc quotidie istum suorum meritorum thesaurum, in illo caelesti tabernaculo apud thronum gratiae versando applicat. quare etiam ad hoc perpetuo vivit, ut semper pro iis qui fide eum accedunt, intercedat. Dicitur porro

non primo loco, sed ubi eius relativum poni debebat. Holocaustum mensis in mense: i. holocaustum novilunii unoquoque mense totius anni. 111. Mensis simpliciter pro tempore: Iob. 29, Utinam essem iuxta menses priores, iuxta dies quib, servabat me Deus: i. Utinam in eo statu essem, in quo olim, cum me Deus tuebatur, ac fovebat. Sic tum Latini, tum et Hebraei voce diei pro tempore abutuntur: ut
Multa dies, variusque labor mutabilis aevi,
Rettulit in melius.— Esse alicui menses, aut dies: pro explevisse tantum temporis. Esther 2, In fine cum essent

trigesimosecundo, et Iudicum decimotertio. id est, Cupis scire, quis sim? hoc vero tibi perdifficile est, ut maxime nomen meum tibi ederem. Idem igitur est, quod noticia mei longissime superat captum tuum. Ubi sunt mirabilia eius, Iud. sexto: pro, cur non facit nunc quoque mirabilia, ut olim? Locutio alioqui etiam in aliis linguis nota est, ubi pristinae vires, virtus etc. Deus est mirabilis in sanctis suis, Psalmo sexagesimo octavo. id est mirabiliter cum eis agit, eos regit ac liberat. Mirabilium facere memoriam, Psalmo centesimo undecimo, Memoriam fecit

Verum non est iam nostri instituti, de rebus ipsis accuratius disserere. MITTERE aliquem, sicut et Vocare, est, alicui aliquam functionem demandare. Solemus enim aliquem puerum, ministrum, aut filium ex aliorum coetu evocatum, ad aliquam functionem ablegare. Solebat etiam Deus olim prophetas vocare et mittere. Ierem. 14, et 23: Ipsi currunt et prophetant, ego autem non misi eos, nec praecipi eis. Sic de Baptista scribitur Iohan 1: Fuit homo missus a Deo nomine Iohannes, ut testaretur de lumine. Sic et Moses dicit ad Deum, Mitte quem missurus es: id est, mandaid

Tenebrae enim res tristes et casus adversos significant: tum porro, si quis etiam in parvum lapidem impingit non abit illaesus: at hic impingitur in totum montem. multiplicatur igitur et exaggeratur ingens calamitas: Alii intelligunt de regno Aegypti, in quod Iudaei sperabant: quod sicut olim fuit tenebrosum, educente Moyse populum: sic et nunc frustrata spe opis, relinquetur in summis calamitatibus. Sic etiam dicitur Baculus arundineus. In montibus comedere, est idololatriae vacare: Ezech. 18. nam neglecto templo Domini, passim in montibus sacrificabant: sacrificiis vero

eorum non morietur, Isa. 66. id est, mala conscientia et supplicium illorum, quod per vermen arrodentem significatur, erit perpetuum, et nun quam desinet. Id dietum repetit aliquoties Christus Marci 9. Mortui aseculo, Threnor. 3. In tenebris posuit me, sicut mortuos a seculo. id est, iam olim mortuos. Nolo mortem morientis: id est, non delector exilio pereuntium. Item Nolo mortem peccatoris, Ezech. 18, et 33: ponitur mors pro quavis maiori poena aut calamitate huius et futurae vitae,

orbis terrarum scortentur. Solet enim sacra Scriptura Ecclesiam comparare sponsae, et Christum aut Deum ipsum sponso aut marito: quare etiam falsam religionem vocat scortationem. Rationes plures sunt. Deus probat coniugium: Satan scortationem: Falsa religio est formosum scortum. Fuerunt autem olim famosissima scorta, et etiamnum sunt, praesertim Romae, Venetiis, Parisiis, et in similibus longe frequentissimis ac celeberrimis civitatibus, quo undique opulenti mercatores et satrapae, praesertim autem hoc tempore praelati confluentes cum illis scelestis data ingenti mercede sese

scorta, et etiamnum sunt, praesertim Romae, Venetiis, Parisiis, et in similibus longe frequentissimis ac celeberrimis civitatibus, quo undique opulenti mercatores et satrapae, praesertim autem hoc tempore praelati confluentes cum illis scelestis data ingenti mercede sese contaminant. Constat olim Corinthios aperuisse celeberrimum prostibulum formosissimarum mulierum, tantum quô alliciendo undiquaque homines praepotentes, suam civitatem redderent frequentiorem, ditiorem ac cultiorem: ac inter alias impuras fuisse etiam quandam nomine Lais: quam cum innumeri appeterent, nec ea potiri

exprimit. Siquidem vocula Denn, tantum rationem aut probationem assertae aut negatae sententiae addit. Darumb vero, causam efficientem propositi effectus exponit, monstratque. Quod nihil attinet prolixius nunc aut declarare, aut probare. Verum de illo celebri dicto Christi Lucae 7, iam olim Anno 1549 in tertia parte Libelli de Fide dixi: et 1548, in propria charta Magdeburgae edita explicui. Postea vero etiam alii hanc expositionem, ut manifeste verissimam, secuti sunt. Multi nihilominus malunt ad violentas Glossas huius dicti confugere. Sive autem ego, sive alius aliquis prior

populorum: i. opes ac potentiam magno labore aliorum regum, gentium ac populorum congestas, ego facili opera sum consecutus, nemine mihi admodum repugnare audente. In nido suo mori, Iob 29. i. diu vivere, et suo tempore in sua domo summaque tranquillitate mori. Inquit enim Iob de sua spe quam olim habuit: In nido moriar, et tanquam arenam multiplicabo dies. i. postquam diutissime vixero, domi ac in lecto meo tranquille moriar. Nidos etiam vocat Scriptura, illa cubicula brutis in arca fabricata. Ezechielis trigesimoprimo describitur regnum Assyriae per pulcherrimam

rei.) Ideoque hac phrasi indicat pater, illum angelum ita fore verum De vim, ut sit etiam substantialis imago ac character ipsius. Denique illa locutione indicat Deus, quod licet tota trinitas sibi nomen Iehova, ERIT, paulo ante initio Exodi assumpserit, significaveritque Deum ipsum fore illud iam olim promissum benedictumque ac benedicens semen seu Meschiam (ut haec in nomine Iehova exposui) tamen haec proprie persona divinitatis, seu hic angelus, vel potius archangelus et Gabriel omniumque angelorum princeps, sit futurus ille verus Iehova, aut redemptor ac Meschias, qui veram

Sic Paulus secundae Corinthiorum quinto dicit, se neminem nosse secundum carnem: id est, se nullius innatas et veluti naturales dores admirari, sed tantum eas quae a Deo sunt per Spiritum. sanctum donatae, et quatenus Deus in ipsis consideratur ac celebratur. Eodem modo dicit etiam, Quod etiamsi olim Apostoli quasi quandam naturalem praestantiam Christi secum versantis admirati sint, magis hominem in eo quam Deum considerantes, et terrenum regnum felicitatemque a tam praestante heroe expectantes: tamen nunc non illas quasi naturales dotes terrenaque bona admirentur, sed potius quatenus

causas, ac potissimum duas Primum ratione Dei, qui cum nos subinde novis beneficiis [?: c-mulet ] , novaque quasi miracula mirabilium [?: oper- ] edat, vel in punien dis impiis, vel in liberandis piis, vult ea celebrari ab hominibus nova gratiarum actione. Solebant autem olim pii hymnis ac cantionibus beneficia Dei celebrare. Saepe igitur David hortatur pios ad canendum canticum novum Domino: id est, ad celebranda nova Dei beneficia ac opera. Deinde [?: n- ] cantionis mentio fit in Scriptura, ut sub hac forma [?:-tionis ] indicetur ac

qui antea hanc lucem maligne tenuiterque habuerant, longe clarius affulgentis. Utrumque autem epitheton commendat auditoribus hanc doctrinam: vetustas, quia inde et veritas eius aestimatur: et auditor animadvertere potest, se nullo novo onere aut iugo onerari, iureque a se exigi, cui sese iam olim subiecit et obstrinxit. Rursus novitas etiam facit gratam hanc doctrinam, quia non sit veterum errorum ac tenebrarum documentum, non etiam obscurorum typorum aut umbrarum: sed clarae lucis regni Christi, ac illustratae doctrinae, quae nunc recenter mundo clarius quam unquam antea affulsit,

est ultima, aut iudicii dies. Iohan. 6, Resuscitabo illos in novissima die. Sic et Iohan. 11 ac 12 reperitur. Novissima alioqui dies festi, Iohan. 7, ex additione vocis Festi, quid notet intelligitur. Novissimi dies, aut in novissimo dierum, respectu praecedentis temporis dicitur. Olim ante Christum in veteri Testamento dictum significavit tempus adventus Christi, Isaiae secundo, In novissimo dierum erit mons domus Domini, etc. Post Christum autem, in novo Testamento usurpatum, significat tempus vicinum fini mundi. Deut. 4 inquit Moyses, Cum tribulatus fueris,

habitare: Psalmo 143, Fecit me habitare (id est, collocavit me) in obscuris tenebrarum, id est, in summas calamitates ac tristiciam, ac veluti in ipsam mortem me coniecit. In quit enim: Persequutus est hostis animam meam, protrivit in terram vitam meam, collocavit me in tenebris, sicut qui ab olim morti sunt. Ex adiunctis igitur ista locutio intelligi potest: sicut et ex sequenti, Similis efficior descendentib. in foveam. Coram obscuris aut regibus stare, Proverb. vigesimosecundo: Vidi virum industrium in opere suo, coram regibus stabit, et non coram obscuris: id est, fiet minister

Sic et Latini vocant Obscuros, ignobiles ac tenues. Obscure ambulare, id est, tristem incedere. Malach. tertio: Dixistis, Frustra servitur Deo: et quae est utilitas, quod custodivimus custodias eius, quodque ambulavimus obscure ante faciem Domini exercituum? Poenitentes, contriti, sic solebat olim sordido vestitu et tristi facie prae se ferre dolorem. Accidit et alio qui piis, ob varias tentationes, cruces et persecutiones, ac denique conscientiam et timorem Dei, ut tristes incedant, ac moesti. Eadem locutio, ac in eodem usu est, et Psalmo trigesimooctavo, et 42. Contra, serena

cum Bileam secedens a sacrificio Balaac, dicit se velle occurrere Deo, et Deum sibi occursurum. Videtur enim precandi gratia secessisse, et exauditionem ac responsum Dei vocare occursum: sicut et Christus precationis causa interdum secedit ab Apostolis. Soliti alioqui sunt augures et aruspices olim, etiam apud gentiles, ita â sacrificiis ac coetu secedere, captandi augurii gratia, vel'quia solis visiones citius exhibentur. Inquit igitur ibi Bileam inter alia: Ego vado, si forte Dominus occurrat in occursum mei. forte idem est quod, si forte appareat, et responsum det mihi ad consulta

et officiositatis hominum gratiam captant. Oculo ad oculum in hoc populo visus est Deus, Numer. 14. pro, manifeste ac coram. sicut alibi dicitur, quod a facie ad faciem videbimus Deum. Super oculos alicuius ponere manus, est morientis oculos claudere, aut comprimere: quod liberi olim parentib. faciebant, ne scilicet hiantes apertique, veluti viventem adhuc referant, et quasi territent alios. Sic Deus pollicetur Iacobo Genes. 46. quod Iosephus ponet manum suam super oculos eius. Sic Penelope de Telemacho dicit, Comprimat ille tuos, comprimat ille meos: id est,

varias phrases suppeditat. Coniunctae autem res aut locutiones sunt Olei et Unctionis. De posteriore aliquid infra suo loco dicetur, quod etiam ad vocis Olei explicationem proderit. Nunc nihilominus de oleo, eiusque loquutionib. agemus, quando quidem hic huius vocis ordo est. Oleo solebant olim inungi per totum corpus, praesertim autem caput perfundi. Eius eam vim dicit esse Plinius, ut cor roboret, leniat, et etiam tepefaciat. unde etiam sequitur exhilaratio. Psal. 109 dicit, oleum intrare in ossa: nempe inunctum per poros penetrat in totum corpus, atque ita humectat,

sis laetus, et comodis huius vitae perfruere. Sic Psal 23 dicit Psaltes, Impinguasti oleo caput meum. id est, ditas ac foves me tuis deliciis ac bonis. Pingit enim ibi suam refectionem aut beationem, quae sibi a Deo contingat, per lautum convivium: ubi inter alias delicias olim etiam unguenta adhiberi solebant. Versus totus ita habet: Instrues coram me mensam in facie tribulant in me, impinguas caput meum oleo, calix meus erit exuberans. quasi dicat: Benignissime et lautissime tractabis ac fovebis me, inspectantibus, gementibus, plane frustra contra furentibus ac

2. Reg. 18. [?: Qu- ] non esset unctus oleo, 2. Sam. 1. Ibi reprobatus est [?: ] peus Saulis, quasi no esset unctus oleo. id est, quasi esset alicuius imbellis homuncionis clypeus. Olim enim in ungebantur clypei in bello, ut lubricitas illa minus pateretur certo figi ictum in scuto, praesertim lapidis, aut similium crassorum telorum. Posses non male referre illam unctionem olei ad ipsummet Saulem, que Deus passus sit ibi miserabiliter interire, tanquam alium quem vis

simul causarum primae et secundarum connexio. Quo sensu et Empedoclis versus citatur ab Aristotele, quod terra ardenti amore expetat a caelo pluviam. Confusum est vinum, elanguit oleum: Ioelis 1. pro, male provenit. Sic et Habacuc dicit capite tertio: Opus olei [?:-entietur ] . Olim soliti sunt Apostoli et alii presbyteri miraculosa sanatione adhibere unctionem olei, Marc. 6. Iacobi 5. sicut et Isaias adhibet ulceri Ezechiae, [?: ] . De parabola Virginum prudentum et fatuarum, quarum hae quidem non acceperant oleum, illae autem habebant Matth. 25, quaeri

adversarium sitque etiam inter lupum et Satanam utriusque hostes similitudo: et denique, quod perinde magna cura indigent: quodque pii a Christo foventur ac amantur, sicut oves solent a bonis pastoribus, praesertim in illis regionibus summa cura foveri, et quasi delicatissime tractari. Sic et olim reges, pastores populorum sunt ab Homero et aliis vocati. Psal. 80, O` pastor Israelis, qui ducis tanquam oves Ioseph Et praecedenti Psalmo habetur: Nos autem populus tuus et oves pascuae tuae. Psalm. 119. Erravi sicut ovis amissa, quaere me Domine Deus. Isaiae 13: Et erit

in ovillis pella vocat Christus seductores, foris vitae honestae simulatione et specie sanae doctrinae oves Christi lacerantes Dicit eos foris quidem prae se ferre ovillam probitatem, et professionem vocis caelestis, cum sint intus lupi [?: ] paces. Epistola ad Hebraeos ait, pios olim oberrasse in solitudinibus, in pellibus ovillis et caprinis, male [?:-ctatos ] et destitutos omnibus commodis: nimirum qui ob furorem et persequutionem tyrannorum in solitudines aufugerunt, et ibi sese qualicunque victu ac vestitu misere sustentarunt: quos sicut mundus indignos

palea, ut Vulgata versio habet Ezeck. 13, est, inani consolatione ac sine verbo Dei fovere ac solari populum, eumque securum reddere imminente ruina poenae. Nam lutum sine paleis cum inter se non optime cohaereat, facile decidit, atque ita paries denudatur et cadit. PALLIUM pilosum, olim erat vestitus prophetarum. Falsi igitur Prophetae, ut etiam ipso vestitu simplicioribus imponerent, eodem vestiebantur. Eos igitur tempore Meschiae patefaciendos, redarguendos, et confundendos esse, praedicit Zacharias cap. 13 inquiens: Et erit in die illa, confundentur

est noster mediator et servator. Comedere autem eum panem, est (exponente ibidem ipsomet Domino) credere in eum, eove fide frui. Panis caelestis, aut angelorum ibidem, vocatur etiam Manna Israelitis olim datum: quia perinde eos aluit, eisve loco panis fuit. Metaphora igitur est. Panis interdum etiam res consumptibilis, aut quae prorsus in nostra potestate est, dicitur. Sic hostes suos Israelitae nominant, Num. 14, quos se facile victuros sperabant: Ne timeamus populum terrae, panis noster

cum dicitur totum esse maius qualibet sua parte, et omnibus simul sumptis aequale. Sed plerunque idem quod portionem alicui convenientem, aut etiam commodum vel incommodum, praemium aut poenam alicui competentem: de qua significatione primo loco dicemus, habet enim et alias plures. Divino mandato olim accidit, ut terra Chananaea divideretur in tribus et familias Israeliticas. Inde coepit unusquisque sua bona, aut etiam mala, vocare suam partem. forte et Spiritus sanctus huius locutionis autor est: quia Deus ille longe maximus paterfamiliâs, unicuique distribuit mala ac bona, ut ei videtur,

significare ipsos pravos turpissimorum scelerum habitus, una cum suis operibus aut effectibus. inquit. n. Tradidit eos Deus in passiones ignominiosas. nam et feminae earum [?: mut- ] turalem usum. Verbum Pati pro supplicio effici, nec [?: ] tinos, nec apud Graecos olim usurpatum fuit: sed in novo Testamento aliquoties reperitur. Luc. 22, [?: Desid- ] desideravi manducare hoc pascha vobiscum antequam [?: p- ] .i. extremo supplicio affectus moriar. Matth. 17, Sic et filius hominis passurus est ab eis. Luc. 24. Sic oportebat filium

Sic et Paulus quoque 1 Cor. 4, vocat se patre Corinth. i. non tantum praeceptorem, sed etiam primum conversorem. Psal. 68, Pro patrib. nati sunt tibi filii. id est pro mortuis primis doctorib prophetis et Apostolis, successerunt subinde alii, qui iam non tanquam patres, ut illi olim, sed ut filii Ecclesiae fuerunt. Interdum principe denotat. 1 Par. 2, Pater Gilead: pro, princeps eius regionis, vel etiam autor gentis. Sic pater Gibeon, 1. Paral. 8 accipitur, Sic in priore loco, Ipse fuit pater Zaph: Ios. 14. Capita patrum tribuum Israel: i. principes familiarum. Sic

63. Tu es pater noster, Abraham non cognovit nos, neque Israel, id est, tu serva nos paterna cura. Hanc suam paternitatem prolixe inculcat Deus Isa. 46, dicens: se Israelem in utero gestasse, et porro gestaturum esse. Hoc modo in Eccelesia Patres vocamus illos summos doctores Ecclesiae, qui olim floruerunt. Sic credo Latinos Patrem patriae dixisse, summum benefactorem et conservatorem patriae. Pater et mater aliquando quosvis intimos denotat, ut etiam supra monui. Sic Psal. 27 dicitur: Pater meus et mater mea deseruerunt me, Dominus autem suscepit me. id est, intimi

De hac Dei patientia dicit Paulus Rom. 9, quod in multa patientia ferat vasa irae: id est, impios. et Rom. 2, At divitias benignitatis, patientiae et longanimitatis eius contemnis? qua scilicet fert te, et differt poenas [?: tole- ] ter, poenitentiam tuam expectans. Sic 1 Pet. 3, Olim inobedientibus cum semel expectabat Dei patientia in dieb. [?: Noha--- ] Deus patienter expectabat hominum poenitentiam. Haec patientia aliquando etiam hominibus

et pietas aequivalent iustitiae, et sunt contraria peccato: sicut contra impietas et iniquitas congruunt cum peccato. Haec observatio ad multa prodest, quum alioqui sit obvia. Sic enim melius intelligemus, cur peccatis mors, et remissioni peccatorum vita tribuatur: sicut et in communi vita et olim a doctis disputatum est, iustitiam esse causam felicitatis, aut beatae vitae: iniustitiam autem contra infelicitatis, aut beatae vitae: iniustitiam autem contra infelicitatis. Peccatum quoque idem est quod inobedientia legis: et contra, vera et perfecta obedientia est impletio legis, ac

[?: ] ribus in tergo sauciavit eos. pro, effecit ut Israelitae idololatrae hostibus terga verterent. Nunquid iuxta plagam percutientis eum, percussit eum, aut iuxta occisionem occisorum eius occisus est? Isaiae vigesimo septimo. id est, non perinde eum Deus castigavit duriter, sicut olim eum hostes Pharao et Sennacherib castigaverant: vel potius, non perinde Deus suum populum [?: ] flixit, sicut persecutores eius, quos funditus evertit: Dare percussos coram aliquo Deuteromii 28, Dabit hostis tuos percussos coram te. id est, dabit tibi insignem victoriam de

igitur miseriam Deus eos saepe connumerat viduis, pupillis ac orphanis, et aliis omni ope praesidioque humano destitutis, eorumque se patronum ac defensorem esse profitetur, et illos Israelitis vehementer commendat, ne eos affligant, sed potius iuvent et sublevent, quandoquidem et ipsi olim peregini fuerint. Talem tristis status conditionem etiam Deus Abrahamo de posteris ipsius indicat, inquiens Genesis decimoquinto: Sciendo scias, quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua, et servient illis, ac affligentur ab eis. Pii quoque dicuntur triplici ratione peregrini esse.

verbum non sine obscuritate vertit 1 Petri quarto: In quo peregrinantur, non concurrentibus vobis in eandem luxuriae confusionem, [?: blasphema-tes ] . id est, mirantur, et tanquam re nova ac peregrina offenduntur, quod non amplius perinde turpiter viuatis, sicut ipsi vivunt, et vos olim cum eis tanquam vestris amicis ac sodalibus victitastis. Sic mox ait: Charissimi, ne peregrinemini in fervore, qui ad tentationem vobis fit, quasi peregrini vobis aliquid accidat. Exponit ipsemet, quid indicet voce Peregrinan: nempe ita vehementer aliqua re offendi, ut nova ac peregrina.

ne peregrinemini in fervore, qui ad tentationem vobis fit, quasi peregrini vobis aliquid accidat. Exponit ipsemet, quid indicet voce Peregrinan: nempe ita vehementer aliqua re offendi, ut nova ac peregrina. Pereginus aliquando hostem significat, sic [?: ] Latina vox Hostis olim tantum peregrinum significavit. Isaiae undecimo: Terram vestram peregrini comedunt ac consumunt: id est. hostes. Crebro in hac significatione vox haec usurpatur: sed plerunque vertunt. Alieni, Aliae enim gentes aliis plerunque infensae sunt. PEREO, habet etiam suas quasdam

octavo legitur: Rubescat pes tuus sanguine inimicorum tuorum. ¶ Memorabilis historia huc pertinens accidit Augustae Anno M. D. XXX: ubi cum aliquot magnates unâ coenaret, et horrenda nostrae religionis hominibus minitarentur, inter alios dixit Comes Felix a Uvartenberg, magnus bellator, et olim Maximiliani dux, se velle adhuc ante mortem usque ad calcaria in sanguine Lutheranorum equitare. Qui eadem nocte divinitus percussus, proprio sanguine suffocatus est: sicque ante mortem usque ad guttur ac fauces in proprio sanguine equitavit. Levare pedes, aliquando est pedibus iter

cum Deus tantum eo fine illa ordinasset, ut essent memorialia mandatorum ipsis. Hanc superstitionem, aut potius ostentationem Iudaeorum Christus praedicto loco taxat. vide Paulum Fagium super Exodum cap. 13, prolixe de hac superstitione Iudaeorum disserentem. Manaverat quoque olim haec superstitio ad Christianos. Quare etiam in quadam Antiochenae Synodi Canone phylacteria notantur. Ex hac superstitione credo esse, quod nunc quoque in Papatu aliqui initium Evangelii Ioannis in membranula descriptum, de collo appensum gestant, nihil non sibi boni inde pollicentes.

Pallium pili, Zachariae decimotertio, pro pallio piloso, aut villoso: Non induetur ultra pallio pili. Quid porro sit Radere pilos pedum et capitis novacula conducticia, Isaiae septimo, supra in voce PES declaravi. Pilosos Seirim, ad verbum vertit Vulgata, pro satyris: qua forma forte olim Ethnicis daemones apparuerunt in solitudinibus. Iohannes dicitur fuisse indutus pilis cameli. id est, veste inde confecta. Matth. 3. PINGUIS, per metaphoram significat divitem ac potentem: sicut contra tenuis ac macies, pauperem ac debilem: translata voce a brutis, quorum potentia

Dominus omnium hostiarum tuarum, et holocaustum tuum impinguet. Psalmo 20. Alii vertunt, Incineret: quia vocabulum דשן Deschen, utrumque significat. Sensus vero idem est. nam pinguiora sacrificia gratiora esse praesumuntur: et quae sacrificia olim Deo placebant, solebat interdum caelitus immisso igne accendere. Quare impinguet aut incineret Deus holocaustum tuum, significat, acceptum habeat. PISCATORUM voce varie utitur Scriptura, [?: ] potissimum per metaphoram, Isaiae 19, Et lugebunt piscatores. id est,

et similium dicitur. Sic et in Evangelio morbus Haemorrhoissae vocatur mastix, plaga aut flagellum: et Marci tertio: Ut eum attingerent quicunque hebebant plagas aut flagella, Iuxta plagam Madian. Isaiae decimo, Excitabit super eum flagellum iuxta plagam Madian. pro, Sic affliget eos, ut olim Madianitas. Plagam cohiberi, aut reprimi ab aliquo: 2. Samuelis vigesimo quarto: Cohibeatur plaga a populo. id est, cesset pestis, reprimente Deo angelum percutientem. Ex quo loco ac dicto clare patet, quare tales calamitates plagae vocentur, et vicissim quomodo tollantur aut

contemptores Dei ac eius verbi, qui conculcate superbe solent preciosissimas margaritas verbi Dei. quod fit etiam, cum securis ac incontritis Evangelium et remissio peccatorum annunciatur. Vide Adagia Eras. Chil. 3. cent. 5. adag. 15. PORTA pluribus modis accipitur. Primum enim, quia olim Reges, Iudices, et optimates multum in portis civitatis versari solebant, sive custodiae causa, sive quia in illis fervidis regionibus in talibus locis refrigertionem aurae captarunt, quae in angustiis loci plerunque spirat vehementius (sicut etiamnum in Italia fieri in porticibus solet) sive

spiritus S. intromittere Meschiam Domini. Quod autem iubet levari capita, credo esse allusionem ad cataractas, quae propendent ex turribus supra portas, quae sublevari et demitti solent. Esse aut venire ad portam alterius, est eius opem implorare, ac veluti mendicare: sicut fieri solet, et olim clientes portas potentium Romae frequentabant. Prov. 14: Incuruantur mali ante bonos, et impii ante iustos. Lugere et aluare portas, Isaiae 3. 14. Ierem. 14. significat graviter affligi regionem, eoque magnates et gubernatores

pro peccatis ante baptismum aut primam iustificationem commissis: sed pro sequentibus, Missis aut bonis operibus nostris aut aliorum esse satisfaciendum. Verum ille est verus sensus, quod omnis remissio peccatorum fiat tantum de praeteritis, non autem de futuris, ut aliqui indulgentiarum praecones olim factitarunt, et multa privilegia papalia faciunt. Exempli gratia, ut alicui liceat carnes vetitis diebus comedere. Quid enim aliud est vetita in religione concedere, quam futura peccata condonare? Tale nihil docet vera Theologia. Quare recte ait Paulus, Ob remissionem praeteritorum peccatorum.

praesenti tempore, ut praeteritum tempus ac statum gentilium, â Satana in omni impietate ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione eorundem per Christum conferat. Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Erasmus putat legendum esse, Processit. Verisimile sane est, sic olim versum fuisse. nam id magis Graeco respondet. Sensus autem est, iam auroram esse, cum nox propemodum praetergressa sit, et dies immineat. Respicit vero in hisce metaphoris etiam perspicuitatem doctrinae, eiusve revelationem: verum ad propagationem Evangelii, quae nondum erat plene peracta, sed

aliquem Hebraice Rabi, Graece κατηχήτης. Christus Mattaei 21, notans sibi dicere aut habere praeceptorem in terris, [?: ] dit esse duplicem ordinem doctorum. Alterum superiorem, qui auditur citra exceptionem, ac sine omni probatione: sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt. Eadem ratione Augustinus

propositum. Ibidem: βουλὴ τοῦ θελήματος θεοῦ, consilium voluntatis divinae, ibidem. Videntur autem Apostoli hanc ob causam huiusmodi phrasib. uti, ut moneant, opera Christi et res in Ecclesia evenientes non casu accidere, sed a Deo olim praevisa et decreta, et in verbo ipsius revelata esse. Rom. 1 habet Vulgata, Qui praedestinatus est filius Dei in virtute. In Graeco est proprie, Declaratus, demonstratus aut certo comprobatus, quod sit verus viventis Dei filius. Non tantum igitur aberravit Versor a vero loci sensu et voce

κηρούσσειν, ob quaedam similitudinem personarum, rerum aut functionis, ministerium et propagationem Evangelii expresserunt, ut indicarent, Evangelium clare, publice et libere cum quadam dignitate ac authoritate omnib. tradendum ac inculcandum esse: sicut olim praecones solebant astante aut sequente rege. Sicut et in Propheta dicit Deus, doctorem debere exaltare vocem suam, ut tuba facit, ac indicare populo peccata sua. Significat autem ferme idem quod docere. Quare nihil necesse est de hac perspicua voce prolixius disserere. Quomodo porro Christus

consequemini. PRAEMITTO, pro Deduco vertit Vulgata, ad verbum προπέμπω. Tit. 3. Zenam legisperitum studiose deducito, ne quid eis desit. PRAEOCCUPARE: vide infra PRAEVENIRE, aut PRAEVERTERE. PRAEORDINARE, est iam olim constituere ac ordinare aliquem ad aliquid. Usa est Vulgata [?: ] hoc verbo Acto. 10, Deus manifestavit Christum [?: ] resurrectionem non toti populo, sed tantum testib. praeordinatis ab eo. in Graeco est, Prius ab eo delectis: in

[?: ] hoc verbo Acto. 10, Deus manifestavit Christum [?: ] resurrectionem non toti populo, sed tantum testib. praeordinatis ab eo. in Graeco est, Prius ab eo delectis: in quos ipse iam olim ad hanc rem delegit. Sic dicit Act. 22 Paulus, Est praeordinatum ut cognoscat illum iustum, et audiatuo cem ex ore eius. In Graeco est, Designavit aut delegit. Denique et Act. 13. Crediderunt quotquot fuerunt praeordinati ad vitam. In Graeco est Ordinati: id est, quos Deus pro sua bona

Petri Evangelium circumcisionis, et Apostolatum circumcisionis: id est, praedicationem gentilibus aut Iudaeis propositam. Quinto, significat praeputium per synecdochen aliquando totum gentilismum, seu gentilem vitam, religionem ac conditionem, quam Paulus Ephes. 2 hisce verbis describit: Vos olim vocati praeputium, fuistis alieni a Christo, a politia aut Ecclesia Israelis, extranei a pactis et promissionibus, spem non habentes, et sine Deo in mundo. id est, fuistis impii, et caruistis vero Deo. Hanc totam conditionem aut sortem Ethnicorum vocat Praeputium: quod idem est ac si

14: An â vobis sermo Dei profectus est, an ad vos solos devenit? Prima ecce venerunt, et nova ego indico, antequam oriantur audita vobis facio: Isaiae 42. Prima ibi significat, prius praedicta. Affirmat enim [?: ill- ] inde suam divinitatem agnoscere debere, quod tam ea quae iam olim praedixerat, opere ipso effecta deberit: tum et in posterum ventura, iam nunc praedicat [?: ] liqueat, eum non tantum futura praescire, sed etiam mondi gubernatorem esse, qui tum puniat,

Psal. 113. Qui de stercore elevat pauperem, ut faciat cum sedere cum principibus, cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut Ecclesiasticus tu es inter nos: Tu circumfers inter nos veram viventis Dei religionem, Chald. Tu es magnus coram Deo, quare merito tibi omnes sepulchra sua concedent. Princeps

aliena mulier. Sic et Prover. 9, adulterae invitati dicuntur esse in inferni profundo. Psal. 68, dixit Dominus: Reducam ex Basan, reducam ex profundis maris. id est, meos electos congregabo ex omnibus locis, aut liberabo eos ex summis malis et tyrannide hostium, sicut liberavi olim meos de servitute Og Basan, ac de furore, Pharaonis in medio maris rubri. PROFUNDO verbum, ab hoc nomine formatum, reperitur Isaiae 7. Profunda petitionem, aut extolle sursum. id est, pete aliquod signum vel miraculum a Deo in confirmationem huius promissionis liberandae

esse prophetam, aut filium prophetae, id est, non professione talem, nec a iuventute se vacasse studio prophetiae aut theologiae, sed fuisse bubulcum, et contra suam voluntatem a Domino ad hoc munusraptum. Baptista etiam negat se esse ullum eximium prophetam: aut certe non talem prophetam quales olim fuerunt, qui post longa tempora Meschiam venturum praedixerunt Sed fuit (teste Christo) plusquam propheta: quia praesentem agnum Dei coram digito monstravit, cum prophetae tantum futuris temporib. eum venturum aliquanto obscurius praedixerint. Ad Titum primo vocatur Epimenides propheta

ac certiora sunt. Sic mox ibidem est, Dies appropinquavit: id est, lux religionis tum in toto mundo latius spargitur, eiusque certitudo magis agnoscitur: tum et in nobis lumen Spiritus sancti crescit, ut tanto magis debeamus verae pietati et bonis operibus incumbere. Ephes. secundo: Vos, qui olim eratis procul, nunc facti estis propinqui. id est, ut ipse exponit: qui eratis hostes Dei, nunc estis domestici, amici, atque adeo filii. PROPITIOR, et PROPITIUS. PROPITIUS est is qui favet alicui, amat eum, benignus ac beneficus ei est. Inde verbum Propitiare aliquem, pro

porro peccata, ut Isaias testatur, separant nos a Deo, nobisque Deum iratum efficiunt, et poenas eius temporarias ac aeternas accersunt: ideo necesse est esse aliquid, quo nobis offensum Deum propitiemus, aut propitium faventemque expiatis nostris peccatis red damus, placemus, et reconciliemus. Id olim in Veteri cestamento putabantur facere illa multiplicia sacrificia, pro peccato oblata. Deuteronom. vigesimo primo: Propitius esto, vel propitiare populo tuo Israel, quem redemisti Domine, et ne des sanguinem innocentem in medio populi tui. id est, ne imputes illi, sed condones ei. Idem bis

fricatione, unde porro sequitur noxius dolor: sic pravo spiritu laboran tes, ac perversa conscientia, mire desiderant subinde novos impostores, qui aliqua novitate aures illis demulceant. PSALLERE verbum Graecum, proprie quidem significat. pulsando citharam melodiam excitare. Sed quia olim Israelitae ad pulsum citharae etiam pia aliqua carmina canebant, non tantum in templo, ubi id vel maxime fiebat, sed etiam privatim: in de factum est, ut piae cantilenae dictae sint Psalmi, quas Heb. תהלים Theillim laudes vocant. Inde etiam est quod in

tuae vir et uxor: Ioel primo, Malach secundo: Significat coniugem, in prima pubertate aut iuventute acceptum: inter quos maior amor esse solet, quam inter viduos, aut in senectute coniunctos. Idem est Uxor iuventutum. In Hebraeo una vox est, varie a Latinis versa. PUBLICANI, erant olim in regno Romano ii, qui vectigalia publica redimebant a Senatu aut Caesarib. Romanis, data certa pecunia, quae postea illi a subditis magna rapacitate ac iniustitia exigebant, extorquentes multo plus quam illis debebatur: eoque pro iniustissimis et rapacissimis hominibus habebantur. Erant

aut iustificationem factam, sed probari ab effectu assertionem Christi de iustitia mulieris, contra incredulas cogitationes Pharisaei, qui eam pro iniustissima peccatrice habebat, totus contextus demonstrat. Exposui prolixius hunc locum, expositionemque meam consumavi in Libello de Fide, olim initio Añi M. D. XIIX edito, et postea saepius recuso: quam explicationem ibi vide. Est sane Dei, non hominum beneficium, quod illustrato illo loco, in quo tam multi impegerunt, impiorum impostura et pusillorum Christi scandalum dubitatioque sublata est Nonnunquam

tollat crucem suam quotidie, Tollere crucem, est paratum esse omni tempore ad supplicium, et omnis generis calamitates: quia crucifigendi gestabant suam crucem usque ad locum supplicii, sicut nunc alicubi mox post damnationem coguntur laqueum cervici circapositum usque ad patibulum gestare: et olim servi gestabant furcam, unde furciferi dicti sunt, quibus parcebant Domini. Sensus ergo est: Si vis esse verus Christianus, sis paratus omnibus diebus, horis ac momentis ad patienda tristissima quaeque ob Christum. Sic et Panis quotidianus, sunt res necessariae ad hanc vitam omni tempore,

est: Si vis esse verus Christianus, sis paratus omnibus diebus, horis ac momentis ad patienda tristissima quaeque ob Christum. Sic et Panis quotidianus, sunt res necessariae ad hanc vitam omni tempore, omnibus diebus ac horis, quas a patre caelesti in Dominica oratione mendicamus. Quia vero tum olim, tum et hoc tempore dubitatum ac disceptatum est, quid in, precatione Dominica significet Quotidianus: ideo et ego hic aliquid adscribam, primum annotans alienas opiniones, deinde et meam sententiam adiiciens.

indicare, quod sicut illa effusio succi aut teneritudo rami indicat vernum tempus, et aestatem imminere: sic et ipsos debere ex illis signis cognoscere, quod adventus Christi, finis mundi, et extremum iudicium prope sit. Caedere ramos, et tum humi spargere, tum et in manibus portare solebant olim Iudaei in publica laeticia pompis ac triumphis. Sic igitur Matt. 21 caedebant ramos, et sternebant Christo equitanti in illa sua regali pompa et introitu in Hierosolymam. Ioannes vero cap. 12 dicit, Iudaeos acceptis ramis palmarum obviam Christo venienti processisse. Solebant

vadens, et non rediens, Psal. 78. id est, anima exiens ex corpore, et non rediens in illud in hac [?: ] . REGENERATIO, exponetur infra in [?: ] ce Renascor. REGIS nomen hic exponemus, una cum re gnum, et verbo Regno. Regu nomen olim gubernatoribus valde commune ac pervulgatum fuit: idaeoque etiam minoribus regulis, satrapis ac dynastis est tributum. Iud. 1. ait Adonibezek, LXX reges amputans pollicibus manuum et pedum, colligebant micas sub [?: ] sa mea. Unde facile est coniicere, cum ipsemet Adami bezek non

1 dicunt ad Christum, Num in hoc tempore restitues regnum Israel? Intelligunt illi quidem regnum Meschiae, sed somniabant fore terrenum regnum. Putabant enim. Christum instauraturum illud vetus regnum Israelitarum, ita ut sit perinde potens ac gloriosum, et innumeris gentibus imperitet: sicut olim tempore Davidis aut Salomonis, vel etiam multo gloriosius ac florentius. ¶ Diximus de aliquot significationibus vocis Regnum, inter quas illae sunt celebriores, Regnum Dei, regnum caelorum, regnum Christi, quae locutiones non raro idem valent. Aliquando et absolute posita vox

nec eam quisquam prohibere praesumat. In cuius rei testimonium dedi ei librum repudii, et schedam dimissionis, atque signaculum divortii, iuxta constitutionem Moysi et Israel. Romanorum porro forma libelli repudii haec fuit: Res tuas curato, res tuas tibi habeto. Vide tractatum de Divortiis. Porro olim repudium tum gentilium, tum et Iudaeorum, fuit integra dissolutio, ut uterque esset liber, haberetque plenum ius contrahendi novum coniugium: quod et iam in nostris Ecclesiis in legitimo divortio in nocenti personae conceditur. Pontifex Romanus in suo regno habuit quoddam semidivortium, ut id

responso, sed semper contra rixari ac litigare. Invenire responsum, Iob 32 id est, posse respondere. 2. Corinth. 1, Responsum mortis habuimus. id est, certissimam et velut immotam sententiam de praesenti morte in me conceperam, veluti damnati audiunt contra se sententiam mortis ferri. Sicut olim iurisconsultorum, praetorum et principum responsa pro immotis decretis habebantur. RESTITUERE, aliquando significat sanare, et instaurare: ut Matt. 12, Marci 3, et Lucae 6, Restituta est manus illius sana sicut altera. id est, sanata est. Elias veniet, et restituet omnia. id

12, Marci 3, et Lucae 6, Restituta est manus illius sana sicut altera. id est, sanata est. Elias veniet, et restituet omnia. id est, instaurabit veram religionem et cultum: Matth. 17. Actor. 1. Num in tempore hoc restitues regnum Israeli? id est instaurabis, ut Israel habeat regnum sicut olim? Actorum tertio. Quem oportet quidem caelum accipere usque ad tempora restitutionis omnium quae praedixit Deus. id est, usque ad instaurationem regni Dei, et rerum totius naturae per Satanam primumque lapsum labefactatae, aut etiam evertae. RESURGO, iterum surgo, sicut

in gladio, fame, et captivitate diebus multis. Oseae quinto: Israel et Ephraim corruent in iniquitate sua, corruet et Iuda cum eis. id est, divinis poenis perdetur et peribit. RUPES, aut PETRA, per metaphoram duplici ratione significat Deum, primum quia et loca et arces munitissimae olim existimatae sunt esse, quae in praeruptis rupibus erant sitae: utpote ad quas non facilê patebat aditus, quaeque nec aggere ullo adaequari, nec ullis arietibus concuti, ob soliditatem et arduitatem poterant: tametsi etiam sine superstructionibus humanaque opera erant in illis locis

populus acquisitionis: usitata Hebraismi inversione, qui in eodem sensu dicunt tum regnum sacerdotale, tum sacerdotium regale: tametsi Latinis diversum quid sonare videtur. Credo autem Moysen allusisse ad illum veterem morem, quod summum, augustissimumque, aut maxime sacrosanctum sacerdotium olim fuit cum regno coniunctum, ut idem utraque dignitate fungeretur. Sic et Virgilius habet: Rex idem hominum, Phoebique sacerdos. Porrô discrimen est inter sacerdotium cuiusvis pii, quod potest vocari privatum, et inter illud ministri publicum. Nam quivis Christianus suo tantum nomine

quaerere ac dare. Sic et Malachiae 2 inquit, Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem quaerent ex ore eius, quia angelus Domini exercituum est. Principes sacerdotum (ut dixi) aliquando etiam aliqui inferiores sacerdotes nominantur. Ratio huius nominis ea videtur esse commodissima, quod olim primarii sacerdotes fuerunt in vigintiquatuor classes distributi, ut apparet ex 2. Par. 24, ubi etiam vocantur Principes sanctuaii. Et 2. Par. 36 diserte principes sacerdotum dicuntur. Talis consuetudinis ac ordinationis verisimile est aliqua vestigia etiam post captivitatem Babylonicam

non fiebat. Iosuae 20. SACRAMENTUM, a verbo Sacro, quod significat Deo offero, dedico, consecro. Forte ideo vetera Theologi hanc vocem usurparunt, quia per sacramenta nos Christo offerimus ac sacramus, penitusque addicimus. Nec illa quoque ratio nominis inepta videtur, quod Latini olim, teste Festo, dixerunt Sacramtum quicquid iurisiurandi interposita sacratione [?: ] Nam in nostris Sacramentis duplex iurametum ad. Alterum ex parte Dei, iuramento sese nobis in [?: ] propter filium obligantis, quod non velit mortem peccatoris, sed sit nobis propitius

ratione, quam ille nobis praescribit, ab eoque salutem temporariam ac aeterna per et propter filium suum expectaturos et petituros, ac denique Satanae et mundo inimicitias denunciaturos. [?: Te- ] itidem apta conveniensque ratio etymologiae illa [?: ] posset, quod sicut olim milites se iuramento astringebant suo duci, quod illi Sacramentum vocaverunt nos quoque in Baptismo, et altera sacra caeremonia [?: ] Christo duci nostro plane ad spiritualem militiam [?: ]

[?: per- ] offerebatur: quod etiam simpliciter Iuge vocatur, [?: ] 28. Alia erant sacrificia purificationum variarum: [?: ] zelotypiae, alia efficiendae aquae lustralis, alia initia [?: ] sacerdotum, et aliae innumerae varietates sacrorum olim apud Levitas fuêre. Quando istae duae voces coniunguntur, OBLATIO et SACRIFICIUM, plerunque sacrificium significat מינהה Minha, seu iuge sacrificium. Sacrificia alia fuerunt externa, publiceque oblata, qualia fuerunt Levitarum: alia interna ac

in Domino: quod est Sacrificium rationale, et cultus Deo acceptus, ad quod nos Paulus hortatur Rom. 12. Recordetur omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum incineret: Psal. 20. id est, sint ei omnia tua sacrificia, tuaeque petitiones acceptae, ac in perpetua memoria, sicut olim misso caelitus igne testabatur, ea sibi grata acceptaque esse, quae ipsemet incinerabat, aut exurebat. Sic David 1. Sam. 26 inquit: Si Dominus incitavit te contra me: odoretur sacrificium tuum. Psal. 50 convocat eos qui secum feriunt foedus super sacrificio. id est, quod

ubi Putris sermo salito contrarius est, qui non tantum stultus aut ineptus est, sed etiam impius: quod proprie Scriptura stulticiam vocat. Eundem opinor sensum habere, quod Christus inquit Marci non nec: Habete salem in vobis, et pacem agite inter vos. Ob haec Scripturae loca credo fuisse olim receptum, ut in fonti in baptismo sal in os imponeretur, addito dicto: Accipe sal sapientiae. Salsus sermo, et sales, et salse dictum apud Ethnicos significat iocosum, non tamen prorsus acerbitate, aut etiam amarulentia, et omni salutari admonitione carentem locutionem. Alioqui homo

] nantia indicat, Christum sua verba ex veteri foederis mutuatum esse, aut ea ad illam formulam accomendasse, tantumque duas necessarias voculas [?: adie- ] nempe, Meus, ut sciretur, hoc novum foedus [?: san- ] sanguine novae victimae Christi, non pecudum, ut illud olim. Praeterea adiecit vocem NOVI, ut scirent [?: ] res, hîc sanciri illud novum foedus toties et tam sancit in prophetis promissum non illud vetus instaurari, ac prius saepius factum fuisset. Verba porro Mosis aut veteris testamenti, QUOD PRAECEPIT DEUS ERGA VOS, non repetit

Qui abiecerit legem Moysis. absque misericordia ad duorum aut trium testimonium moritur: quanto putatis acerbiore supplicio dignus censebitur, qui filium Dei conculcarit, et sanguinem foederis, per quem fuerat sanctificatus, prophanum duxerit et spiritum gratiae contumelia affecerit? Sic et olim in veteri Testamento petulanter peccantes, aut etiam deficientes, accusantur, quod foedus Domini violaverint, polluerint et prophanaverint. Quare hic quoque prophanare sanguinem foederis indicat, sacramentum aut foedus dato sanguine sancitum violare. Ridiculum dogma visum est olim Ethnicis, et

Sic et olim in veteri Testamento petulanter peccantes, aut etiam deficientes, accusantur, quod foedus Domini violaverint, polluerint et prophanaverint. Quare hic quoque prophanare sanguinem foederis indicat, sacramentum aut foedus dato sanguine sancitum violare. Ridiculum dogma visum est olim Ethnicis, et sane etiamnum omnibus sapientib. et philosophis, totique Scholasticae theologiae videtur, quod mors aut passio alicuius, vicem quandam iustitiae praestet, quodque sanguine peccata expiari dicta sunt: sicut etiam Catonis versiculi testantur:
Ne credas placare Deum, dum

composito sermone, tamen interim et intelligo veram doctrinam, et eam fideliter auditoribus propono. Falso nominatam scientiam vocat Paulus 1. Tim. 6. eam, quae curiosa et inutilia quaedam tractat, magis ad ostentationem speciemque, quam ad rei solidam veritatem comparata: qualis fuit olim Origenis allegorica, multorum fanaticorum enthusiastica, item apparitionibus et miraculis tumens, ac denique nunc Scholastica Theologia. Cohahitare coniugi secundum scientiam, est, adhibita quadam moderatione, et considerando quid tum Deus tibi in eo vitae genere praecipiat, tum altera

etc. Et incidunt impii in foveam, quam piis praeparaverant, sicut saepe venefici suis venenis pereunt. SECTA, Graece αἵρεσις, ab eligendo, nunc in pessimam partem accipitur de falsa doctrina ac religione, eiusque sectatoribus. At olim vox utraque generale nomen fuit, tam ad malas quam ad bonas sectas. Dicta autem est Latina vox a secando eo quod ea factio sit ab aliis resecta, aut separata: haeresis autem ab eligendo, quia, cum olim

At olim vox utraque generale nomen fuit, tam ad malas quam ad bonas sectas. Dicta autem est Latina vox a secando eo quod ea factio sit ab aliis resecta, aut separata: haeresis autem ab eligendo, quia, cum olim apud Graecos tam variae essent opiniones ac praeceptores, alius sibi aliam eligebat, eamque sectabatur. Est autem sane haeresis nomen aptum falsae doctrinae ac religioni, quia eam Deus hominibus non dat aut imponit, sed ipsi illam sibi suo arbitratu ac pro libitu deligunt et fingunt: qualis

libidine confictis constans. Porrô in bonum, aut certe non malum sensum accipitur haec vox Actor. 24, 26, et 28. SECRETUM: vide supra ABSCONDITUM. SECULUM, Hebraice עלם Olam, conveniens sono, et pene etiam significatione, cum Latino Olim, quod diversis Latinis vocabulis expresserunt, iam aeternum, iam perpetuum, iam seculum ponentes. Significat autem (ut supra monui in voce PERPETUUM) tum perpetuitatem, tum longam durationem, tum debitam rei durationem: aliquando etiam ipsum mundum denotat, aliaque significata habet, de quibus

ubi praeteritum longum tempus, non tamen totum inde a creatione, significat. Isaiae 63. Recordatus est dierum seculi Moysi, et populi eius. id est, temporum priscorum, seu potius illarum rerum et actionum, quae illis temporibus acciderunt. Aedificabo illud sicut diebus seculi: id est, ut olim aedificatum fuit. Malachiae 3: Et dulcescet Domino sacrificium secundum dies seculi. id est, ut olim gratum acceptumque fuit tempore primorum patriarcharum. Mox sequitur, Secundum annos antiquos. Deut. 32: Memento dierum seculi. id est, temporum priscorum, vel potius eorum quae illis

est dierum seculi Moysi, et populi eius. id est, temporum priscorum, seu potius illarum rerum et actionum, quae illis temporibus acciderunt. Aedificabo illud sicut diebus seculi: id est, ut olim aedificatum fuit. Malachiae 3: Et dulcescet Domino sacrificium secundum dies seculi. id est, ut olim gratum acceptumque fuit tempore primorum patriarcharum. Mox sequitur, Secundum annos antiquos. Deut. 32: Memento dierum seculi. id est, temporum priscorum, vel potius eorum quae illis temporibus acciderunt, et quomodo Deus cum patribus tuis egerit. Isaiae 51: Sicut in generationibus

Secundum annos antiquos. Deut. 32: Memento dierum seculi. id est, temporum priscorum, vel potius eorum quae illis temporibus acciderunt, et quomodo Deus cum patribus tuis egerit. Isaiae 51: Sicut in generationibus seculorum. id est, pristinis. Sic mortui seculi ii dicuntur, qui iam olim mortui sunt. Psa. 134: Habitare fecit me in obscuris sicut mortuos seculi. id est, qui iam olim, iam pridem mortui sunt. Hierem. 6: Interrogate de semitis seculi: id est, antiquis. Hierem. 18, Ut deserant semitas seculi, et ambulent per semitas per viam non calcatam. id est, deserta

potius eorum quae illis temporibus acciderunt, et quomodo Deus cum patribus tuis egerit. Isaiae 51: Sicut in generationibus seculorum. id est, pristinis. Sic mortui seculi ii dicuntur, qui iam olim mortui sunt. Psa. 134: Habitare fecit me in obscuris sicut mortuos seculi. id est, qui iam olim, iam pridem mortui sunt. Hierem. 6: Interrogate de semitis seculi: id est, antiquis. Hierem. 18, Ut deserant semitas seculi, et ambulent per semitas per viam non calcatam. id est, deserta veteri ac vera religione, novas, falsas et ignotas sectarentur. Non transferas terminos seculi:

observatique fuêre. Gigantes a seculo, Genesis 6, id est, antiqui. Trans flumen habitaverunt patres vestri a seculo: Iosuae 24. id est, in de ab initio, antiquitus. Gens robusta, gens â seculo, Hierem. 5. pro, gens pervetusta. Habitare terram, quae a seculo: 1. Sam. 27. pro, quae iam olim habitata fuit, ideoque exculta et populosa est. Tacui, a seculo silui: Isaiae 42: id est, iam longo tempore. Sic et In seculum, aut etiam seculi, significat longum tempus in posterum. Aliquando etiam totum tempus usque ad finem mundi, aut etiam omnem posteritatem. Psal. 110,

attribuitur, qui nullo tempore mensuratur: vel divinae voluntati et promissis annectitur, qua in Evangelio continentur de gratuita misericordia et bonis aeternis propter Christum. Arbitror autem ab hac nomine Hebraeo עולם Latinos mutuasse adverbium temporis Olim, quod similiter de praeterito et futura ut Hebraeum, dicitur. Dicitur autem Hebraeum de preterito et futuro, vel a condito inde mundo computando usque ad consummationem seculi, vel legem: vel a lege Moysi usque ad primum Christi servatoris nostri adventum in carne: seu potius ad baptismum, et

et futuro, vel a condito inde mundo computando usque ad consummationem seculi, vel legem: vel a lege Moysi usque ad primum Christi servatoris nostri adventum in carne: seu potius ad baptismum, et dispensationem eius: vel a diluvio, usque ad consummationem seculi: vel a non ita longo tempore, quod olim fuerat, usque in aliud tempus. Haec eo consilio adducere liber ut refutetur non modo crassa illa, verumetiam pertinacissima obstinatia Iudaeorum, qui praecepta et promissiones legales, item circumcisionem, templum, [?: ] tum divinum, sacrificia, ceremonias, iudicialia, et

est, usque ad alterum Christi adventum. Genes. 17. Dabo tibi terram Canaan in possessionem seculi, ubi seculum ponitur pro eo tempore, quo fuerunt filii Israel in terra Canaan, quod equidem determinatum et finitum est. Deuteronom. 32. Recordare dierum seculi, scilicet praeteriti, seu dierum olim. Psalm. 134. Threnos. 3. Collocavit me sicut mortuos seculi, scilicet praeteriti, et qui olim fuerunt mortui. Mich. 5, Et egressiones eius ante originem, et ante dies seculi: quam phrasin Paulus Apostolus, licet in alia sententia reddidit, Ante tempora secularia. id est, antequam fuerunt

seculi, ubi seculum ponitur pro eo tempore, quo fuerunt filii Israel in terra Canaan, quod equidem determinatum et finitum est. Deuteronom. 32. Recordare dierum seculi, scilicet praeteriti, seu dierum olim. Psalm. 134. Threnos. 3. Collocavit me sicut mortuos seculi, scilicet praeteriti, et qui olim fuerunt mortui. Mich. 5, Et egressiones eius ante originem, et ante dies seculi: quam phrasin Paulus Apostolus, licet in alia sententia reddidit, Ante tempora secularia. id est, antequam fuerunt aut caeperunt tempora. secundae ad Timotheum primo, et ad Titum primo. Micheae septimo:

dies seculi: quam phrasin Paulus Apostolus, licet in alia sententia reddidit, Ante tempora secularia. id est, antequam fuerunt aut caeperunt tempora. secundae ad Timotheum primo, et ad Titum primo. Micheae septimo: Pascentur in Basan et Gileath iuxta dies seculi. id est, pristinos, vel sicut olim Malach. 3. Grata erit oblatio Iehuda et Hierusalem, sicut in diebus seculi. id est, antiquis, sicut olim. Psalm. centesimo trigesimonono: Deduc me in via seculi. id est, pristina. Hieremiae sexto: State iuxta vias, videte et interrogate de semitis seculi. id est, pristinis, quae sit

est, antequam fuerunt aut caeperunt tempora. secundae ad Timotheum primo, et ad Titum primo. Micheae septimo: Pascentur in Basan et Gileath iuxta dies seculi. id est, pristinos, vel sicut olim Malach. 3. Grata erit oblatio Iehuda et Hierusalem, sicut in diebus seculi. id est, antiquis, sicut olim. Psalm. centesimo trigesimonono: Deduc me in via seculi. id est, pristina. Hieremiae sexto: State iuxta vias, videte et interrogate de semitis seculi. id est, pristinis, quae sit melior. Ecclesiastici duodecimo, Quia homo vadit ad domum seculi sui. id est, domum suam pristinam, unde

foederibus, observationibus, quibus annexa est haec clausula falso cum sibi, tum aliis persuadent, perpetuo et indesinenter illa servanda esse: non considerantes, ut et supra quoque monui, et exemplis aliquot demonstravi, quod ista nox etiam significet seculum, hoc est, durationem temporis olim finiendi in Christo: in quo aliud seculum coepit, aliaque lex, scilicet spiritus vitae data est. sicut legis veteris abrogationem disertis verbis Deus cum per omnes prophetas, tum vero praecipue per Hieremiam et Ioelem praedixit, et pactum novum promisit surrogandum: quodque illa quae in

aliis Scripturae testimoniis multo evidentioribus obfirmabo, hanc vocem עולם nequaquam posse aeternitatem significare: sed vel de praeterito, vel de futuro tempore dici. Proverb. 22. Non transferas limitem seculi, quem posuerunt patres tui. scilicet, olim. Deuteron. 15, Et accipies subulam, et pones ad aurem eius, et ad ostium, et erit tibi servus seculi. ubi sane ad longissimum pro spacio 50 annorum sumitur: fieri enim potuit, ut iuxta legem Levit. 25, intra pauciores annos liberatus fuerit. 1. Samuelis 27, Et credidit Achis ipsi David.

Christus IESUS postulat ac praescribit. Neminem novimus secundum carnem. Quod si etiam cognovimus Christum secundum carnem, nunc tamen non amplius novimus: id est, neminem de externis et humanis dotibus, aut omnino propriis virtutib. admiramur, et a nemine carnalia bona captamus: quinetiam licet olim Apostoli externam personam et opera magnificaque gesta Christi admirabantur, eumque sic fore terrenum Dominum sperabant, sicut et nos omnes Iudaei talib. somniis nobis blandiebamur, putantes Meschiam perpetuo apud nos ac nobiscum mansurum esse, et ab eo magna quaedam huius vitae commoda

hominem secundum priorem conversationem: Ephes. 4 id est, viventem et agentem pristino more perversae vitae. vel veterem hominem una cum suis operib. aut priori illa prava conversatione. Eadem vis est saepe particulae IUXTA. Mich. 7, Iuxta dies antiquos, iuxta dies egressionis tuae i. ut olim, ut tempore exitus ex Aegypto. Excitabit super eum flagellum, iuxta plagam Madian. id est, ut olim Madianitas afflixit. Dedi tibi annos iniquitatis, iuxta numerum dierum, Ezech. 4. pro, tot tibi dies ad istud opus iacendi attribui, quot illi annis peccaverunt. Facere iuxta omnia quae

perversae vitae. vel veterem hominem una cum suis operib. aut priori illa prava conversatione. Eadem vis est saepe particulae IUXTA. Mich. 7, Iuxta dies antiquos, iuxta dies egressionis tuae i. ut olim, ut tempore exitus ex Aegypto. Excitabit super eum flagellum, iuxta plagam Madian. id est, ut olim Madianitas afflixit. Dedi tibi annos iniquitatis, iuxta numerum dierum, Ezech. 4. pro, tot tibi dies ad istud opus iacendi attribui, quot illi annis peccaverunt. Facere iuxta omnia quae praecepta sunt a Deo. id est, ea ipsa omnia quae praecepit Deus. Exodi 29, 32. Num. 9. Deuter. 7, Iuxta

pietatem sit pro nobis mortuus, unde ingens eius dilectio, ac Dei misericordia elucescat, sicut mox sequitur, Cum adhuc essemus peccatores. Secundo primum Sabbatum. Lucae 6, exposui supra in voce SABBATUM, et etiam in voce PRIMUM. SECURIS gloriatur contra secantem: videtur fuisse olim Israelitis proverbialis locutio. Hac locutione Isaiae 18 redarguit Deus insolentiam Assyriorum, qui sibi suaeque industriae tribuebant illas victorias, quibus Deus per Assyrios afflixerat, punieratque Iudaeos et alias gentes. Omnia enim grandia opera non instrumento, sed causae efficienti,

duo Cherubini. Christus dicitur Sedere ad dexteram patris, Coloss. 3. Hebr. 1, 10, 12. Actor. 2. et Psalm. 110: quod summam gloriam aequalemque potentiam ac gubernationem cum patre, non tantum secundum divinitatem, sed etiam secundum humanitatem, significat De qua re ac materia a plurimis tum olim, tum et hoc tempore copiose disputatum est. Christi quoque [?: S- ] pro iudicio usurpatur. Matthaei 25. Cum autem venerit filius hominis in gloria sua, et omnes angeli eius cum ipso, tunc sedebit in sede maiestatis suae. Et Mattaei deccimoquarto: Videbitis filium hominis

Sic Sedes maiestatis Christi, saepe in novo Testamento. Apoc. 2. Ubi est sedes Satanae. id est, ubi ille potenter imperitat, ubi est eius regnum. Christus dicitur sessurus in sede aut throno David patris sui, Lucae 1. Act. 2. pro, vero Israeli aut populo Dei imperaturus: sicut et ille olim in externo regno sui temporis Israeli carnali praefuit. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles: Lucae 1. id est, deiecit ex gloria ac sublimitante sua praepotentes, et contra alios ex infima aut afflicta conditione elevavit ac glorificavit. Sermo est sumptus ab externo regno, aut

et consolationem contritorum. SEGREGARI, et SEGREGATUS, vox valde significans et sacra est. Aliqui putant Latinum Separare commodius in hoc usu esse. Paulus dicitur segregatus ad Evangelium Christi praedicandum, Rom. 1. Est autem verbum â sacris Iudaicis sumptum. Solebant enim olim patres familias, res Deo vel sponte dicatas, vel lege debitas seorsim a prophanis ponere, seu separare, ne antequam ad templum vel tabernaculum afferrentur, aliquo modo per negligentiam in prophanos usus (quod nefas erat) adhiberentur. Numer. decimoquinto: Separabitis primitias Domino.

Davidis, qui simul sit futurus verus Deus et Meschias. Quare licet Paulus in praedicto loco utatur Graecae linguae commmoditate: tamen hac ratione vult monstrare veram usurpationem vocabuli Semen in promissionibus olim patriarchis expositis. ac si diceret: Semen ibi non collectivê de tota posteritate usurpatur, sed de uno quodam certoque individuo ex posteris Abraae, qui sit causa benedictionis futurus toti generi humano: is vero est ipse verus Meschias, ut ipsemet autor promissionis Deus illam suam vocem

Christus servus etiam ratione humanitatis, quia accepit formam servi. Phil. 2. Et per omnia inventus est ut homo. Quarta significatio servitutis divinae est, religio ac cultus, qua homines non renati, carnalib. viribus, et sola legis cognitione Deo serviunt: cuiusmodi nunc sunt hypocritae, et olim in Veteri testamento multi ceremoniis illis ac ritibus, sine ullo vero intellectu, spiritu ac fide, serviebant Deo. Unde etiam Servilis timor dicitur hypocritarum, et contritorum, fide vera carentium. Rom 7, Nunc autem liberi sumus a lege mortuo eo quo detinebamur, ut serviamus in

patrum in sinum filiorum ipsorum. id est, punis filios. Simili, aut certe vicina, proverbiali tamen, significatione dicitur aliquis portare ignem insinu suo, Proverbiorum 6. Quale etiam illud commune proverbium est, Viperam aut serpentem portare aut Fovere in sinu suo. Soliti sunt olim sortiri, coniectis sortibus in sinum. Proverbiorum decimo sexto: Forte fuit tantum sinus factus ex ora vestis, sicut legatus Romanus in secundo Carthaginensium bello dixerat, se in tali sinu portare bellum et pacem. Munera de alicuius sinu accipere: pro, ab aliquo, Proverbiorum 17. 21

poenae et bella de successione sequentur. SORS proprie significat in Sacris illas notas aut tesseras, quibus sortiebantur, veluti Deo iudicium permittentes de re dubia, utrum ille de ea statuat ac ordinet, id iudicium sequuturi, aut executuri. Qua ratione [?:-ulta ] olim in veteri Testamento, et etiam in Novo decernebant (sicut et apud Ethnicos) aut diiudicabant. Prover. 16. Sortes proiiciuntur in sinum, sed a Domino est iudicium earum. i. gubernatio. hoc est, Deus regit dubiarum rerum exitum. Sic Prover. 18, litem comprimit sors: i. diiudicat. Sic forte

vestimenta [?:-ea ] miserunt sortem. id est, sortiti sunt ea, sorteque diviserunt. Sic Ioel 3, Super populum meum miserunt sortem. Et in Obadia, Super Hierusalem [?: mise-unt ] sortem. Nahum 3, Super inclytos eius miserunt sortem. Porro quia Israelitae sortiendo olim terram Ca [?:-n ] diviserunt, singulique eam portionem acceperunt, quam [?: ] eorum sors adiudicavit: inde factum est, ut sors sit [?:--iam ] uniuscuiusque portio soli, et etiam haereditas [?: uni-iusque ] , per metonymiam dicta: quinetiam

vero sensu recedentes, et alios abducentes, ac quidvis ex quovis probantes, ut Arist. inquit. [?: So---ri ] significat aliquando simpliciter nancisci: 2 Pet. 1, Iis qui aeque preciosam nobiscum sortiti sunt fidem. id est consecuti. Sors etiam functionem significat, forte ideo, quia olim et adhuc in multis locis sorte legebantur magistratus. Act. 1, Iudas fuerat sortitus nobiscum sortem ministerii huius. id est, consecutus fuerat nomen et functionem Apostolicam. Species acquisitionis pro genere ponitur. Danielis ultimo est: Et tu vade ad finem, et quiesces, stabisque in

illud Per speciem vertunt, Per aspectum, quod magis proprie verum sensum exprimit. etsi minus vocabulo, eiusque etymo correspondeat: nisi malis speciem, ipsam formam, et veluti exhibitionem aut repraesentationem bonorum intelligere. SPECTACULUM, id quod a multis spectatur: sicut olim apud gentiles varia spectacula oblectandi homines gratia publice in theatris exhibebantur. Sic igitur etiam Paulus de se aliisque Apostolis inquit: Puto quod Deus nos apostolos ultimos designarit, aut abiectissimos miserrimosque reddiderit, tanquam morti addictos, quia spectaculum facti sumus

verba legis, faciendo illa. Sic Dan. 9. Statuitque verbum suum quod locutus fuerat super Danielem. id est, stabilivit, adimplevit. STATUTUM aliquando decretum significat, seu quodvis Dei praeceptum, Hebraice חוק Choc, ab insculpendo, quia olim decreta in aere aut lapide insculpebantur, sicut forte etiam Decem praecepta lapidi insculpta fuerunt. Nu. 19, Hoc est statutum legis, quod praecepit Iehova. Deut. 4. Audi Israel statuta et iudicia, quae

novam et praeternaturalem facem in aere infimo, alioqui, si vel naturalis fuisset, vel in regione aetherea, non potuisset praemonstrare viam ac locum. Quidam sentiunt [?: ] angelum in specie stellae apparentem, ut et Chrysostomus putat. Verisimile est, tale quid fuisse, sicut cum olim noctu praecessit Israelitas columna ignis. Stellae caeli Matth. 24. Vide Virtus. STERCUS Hebraei ferme ita accipiunt, sicut Germani, de luto quoque non [tantum] de fimo autexcremantis animalium. Dispergam stercus in faciem vestrae, stercus festivitatum vestrarum, et tollet vos

animae meae, vel orbitatem, Psal. 35. i. privare me sunt conati ipsa vita. STIGMATA Domini circumfero in corpore meo, Gal. 6. quod (si Funigeris credendum est) Paulus de sancto Francisco, et de eorum Regula prophetavit. Verum vetustiores intellexerunt, quod sicut olim domini suos servos, praesertim fugitivos, suis quibusdam stigmatibus notare solebant, ut facile agnosci possent, nemoque eos pro suis vendicaret: sic etiam Paulus dicat, se et cruce et propagatione Evangelii, et multis aliis notis ita a Christo insignitum, ut omnes eum agnoscere queant, aut

literis accipi: ne quis putet, ob communem aliquam reprehensionem, aut etiam iocularem appellationem stulti, aliquem fieri reum gehennae. STUPOR. vide Admiratio. STYLUS, instrumentum ferreum non absimile calamo, anterius acutum, retro vero quasi plantam habens, fuit: quo olim in ceratis tabulis scribere, et alterius extremitatis obtusitate delere solebant. Ierem. 17. Peccatum Iehuda scriptum est stylo ferreo, et ungue adamantino exaratum est in tabula cordis eorum. id est, profundissime ingenitum et innatum est eorum cordi. loquitur potissimûm de originali

festum, quod a figendis tabernaculis Graeci Scenopegiam vocitant, fuit propria quaedam solennitas Israelitarum, in memoriam suae peregrinationis in deserto, mense septimo celebratum, de quo Levit. 23 praecipitur. Cogebantur enim illis septem diebus extra domos sub tabernaculis agere, sicut olim in deserto vict: taverant: ut sic monerentur tum de beneficiis Dei innumeris, quib eos in deserto fovit et ductavit:tum ut simul considerarent, quomodo etiam in hac spirituali peregrinatione, postquam semel sumus per filium Dei redempti, perpetuo potenti manu Dei regamur et conservemur ad

etc. Tabernaculum David, significat regnum eius, seu potius regnum Meschiae, qui dicitur obtinere regnum patris sui David: Amos 9, et Actorum 15, In die illa instaurabo tabernaculum David collapsum, et sepiam rupturas eius, et ruinas eius erigam, reaedificaboque illud, sicut olim fuit. Soli posuit tabernaculum in caelis, Psalmo decimonono, id est. sicut Deus solem collocavit in medio astrorum, ut per ea currat veluti fortis gigas: sic Christum collocavit in medio Ecclesiae, qui

est, cuidam. TANGERE Levit. 5. Si anima tetigerit omnem rem immundam. id est, attigerit. Significat etiam laedere, sauciare, aut quacunque alia iniuria afficere. Tange montes, et fumigabunt. Psal. 144, id est, si vel attigeris eos, mox [?:-cendentur ] , ut olim te in Sinai apparente. Genes. 26, Non tetigimus te. pro, non fecimus tibi quicquam [?: mal- ] . Exod. 11, Adhuc tangam Pharaonem plaga una. Sic et infra 26 cap. Zach. 2, Qui vos tetigerit, tanget pupilam oculi mei. id est, laedet. Iob 2, Tange os eius, et

Augustae, usque ad finem 1551, quo convertebatur bellum a Magdeburga contra Papistas, quo tempore et magnum et parva Interim prorsus negligi coeperunt. Convenit ergo mirabiliter prophetia ac Spiritus sancti veritas in Novo ac veteri Testamento inter se, et cum ipso etiam [?: ] olim ante Christum apud Iudaeos, et nunc apud nos in novo Testamento, atque adeo etiam ipsarum abominationum durationes. Illa enim fuerunt typus rerum nostrarum. Tempus acceptum, aut beneplaciti, est tempus quo Deus se propitium offert: quod plerunque id est quo instaurat religionem suam,

Christum apud Iudaeos, et nunc apud nos in novo Testamento, atque adeo etiam ipsarum abominationum durationes. Illa enim fuerunt typus rerum nostrarum. Tempus acceptum, aut beneplaciti, est tempus quo Deus se propitium offert: quod plerunque id est quo instaurat religionem suam, missisque olim prophetis, et nunc veris doctoribus nos ad se placandum, peccata expianda, et poenas castigationesque Dei [?: ] candas benignissime invitat. De quo dicit Isaias cap. 49, et Paulus 2. Cor. 6. In tempore gratiae exaudivi et in die salutis adiuvi te. Ecce nunc tempus

Tenebrae praeterierunt, et [?: ve-lux ] iam lucet. Tertio, Tenebrae significant non [?: tam- ] inscitiam, sed et omnigenam impietatem simul. [?: ] Ephes. 5. Opera infrugifera tenebrarum vocantur [?:-nis ] generis scelera. Et ibidem: Eratis olim tenebrae, [?:-c ] autem lux in Domino, ut filii lucis ambulate. [?: Ha- ] utramque significationem. id est, impietatem [?: si-i ] et inscitiam, Ioannis primo, vox tenebrarum [?: debeat ] : Lux in tenebris lucet, tenebrae non comprehenderant

recte exposueris de solenni festo. quod esset iudicium, testimonium aut signum pactionis inter Deum et homines. Sic Psal. 78. Et suscitavit testimonium in Iacob, et legem posuit in Israel. id est, ordinavit ut seniores iunioribus narrent ac testentur mirabilia Dei opera, ac facinora olim ab eo patrata. Testimonium quoque interdum significat ipsum Decalogum, atque adeo duas tabulas, in quibus scriptus fuit. Exod. 40, Et accipiens posuit testimonium in arcam: id est, lapideas Decalogi tabulas. Levit. 16, Et obteget nebula thymiamatis propitiatorium, quod est supra

partim ea longissime a testamentis separant: partim denique etiam vix dimidiam Sacramentorum naturam exponunt. Non huic sententiae obstat, quod plura fuerunt tum in [?: ] tum et in novo Testamento sacramenta: cum tantum unum vetus, ac unum novum Testamentum esse dicitur. Etsi enim tum olim, tum et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia nonnihil variarunt: tamen in summa, fine ac scopo, unum quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt. Non solum autem ex nomine Hebraeo Berith, foedus, quae Sacramenta in Sacris literis notantur, ista

et pro arbitrio corrigere. At hoc Dei testamentum est immutabile: Psal. 89. Contra, vetus foedus est mutatum. Hier. 31, Ezech. 20. VII. Non requiritur utriusque partis noticia, consensus aut praesentia in faciendo testamento. Quinetiam in plerisque regionibus, atque adeo olim apud Roman. et Graecos mos fuit, et etiamnum est, celare haeredes testamenti sententiam, ne vivens aut odium sibi a neglectis conciliet, vel a ditatis periculum, utque tanto [?: ] berius de suis reb. disponere possit. At in nostro haec requiritur hic consensus: is autem est, ex

per metaph. instrumentum musicum [?: ] significat interdum in Sacris laeticiam. Isa. 30, Laeticia [?: ] dis erit, sicut est pergentibus cum tibia. Contra etiam [?: ] ac moerorem solet significare, quea etiam in luctu [?: tibi- ] adhiberi olim solebant, ut ex Evangelio constat. Hier. 48 Propterea cor meum super Moab veluti tibia resonabit, et cor meum super viros civitatis Heres, sicut tibia resonabit, quia residuum quod superfuerat periit: idest, perinde edi lugubrem vocem aut sonum, idque ex animo, sicut in luctibus tibiae

panem: et quod qui non vult laborare, ille ne comedere quidem debeat. Qua re observandum est, cum Paulus commendat traditiones, loqui eum de usitatissima Scripturae sacrae doctrina, non de humanis traditiunculis per quas et propter quas perinde nunc Papistae irritum faciunt mandatum Dei, sicut olim pharisaei et Iudaei, teste Christo, factitarunt. Aliquando tamen etiam de externis traditiunculis hominum, aut patrum, sicut eas Paulus et Christus vocant, usurpatur, idque plerunque in peiorem partem, ac cum reprehensione earum, ut noxiarum ac impiarum. Illud sane valde memorabile est, quod

quôd solum dixerit, et mox omnia facta sint: praeceperit, et omnia coram constiterint sicut et Centurio dicit, Dic tantum verbum: id est adhibetuam vim, aut efficaciam. Sic Hebraeorum 11, Fide intelligimus aptata esse secula verbo Dei, et 2. Petr. 3. Illud volentes nesciunt, quod caeli iam olim fuerint ex aqua et per aquam consistentes verbo Dei. At qui nunc sunt caeli et terra, eiusdem sermone repositi sunt, et custodiuntur in diem iudicii et perditionis impiorum. Sic Psalmo 107. Misit verbum suum, et sanavit eos, liberatique sunt de infirmitatibus suis. Loquitur deliberatione a

Fuit magnus tumultus de via, Act. 19: id est, de Christiana doctrina, quam idololatrae atrociter persequebantur. Secundo, significat morem ac rationem [?:-i-di ] , et agendi. Isaiae 10: Et baculum suum levabit super te in via Aegypti. id est, more ac modo Aegyptiorum, sicut olim Aegyptii te castigarunt. Isaiae 8: Dominus apprehendit me manu, ne irem per viam populi [?: ] , id est, ne eius rationem vivendi sectarer, sive in religione, sive in vita. Ierem. 6: State super vias, et videte quae nam sit via bona, et ambulate per eam. Psal. 49.

ex intimis visceribus misericordia moveor, magis Sacris novi Testamenti literis et versione LXX usitatum, quam bonis Graecorum autoribus. Isai. 63: Ubi est multitudo viscerum tuorum et misericordiarum? pro, amor ille maximus, et plane maternus, quo prosequebaris olim populum tuum? Luc. 1 legitur, Per viscera misericordiae Dei nostri, quibus visitavit nos exoriens ex alto. id est, per summam ac intimam misericordiam suam, quae ex intimis visceribus suis profecta est. In illis autem visceribus dicitur nos Deus visitasse: id est, impellente eum summa illa

Oseae nono: Tanquam uvas in deserto inveni Israelem. Iob decimoquinto: Perdet sicut vitis uvam suam acerbam. id est, suos liberos in prima iuventute perinde amittet, ac cum vites ante maturitatem botros suos abiiciunt, ut nihil inde commodi proveniat: sicut Dionysius Halicarnassaeus scribit, olim ante Romam conditam talem poenam in Italia grassatam esse. VULNUS, alias significat quasvis calamitates populo alicui inflictas, sive bellum, sive caritas, sive quid aliud simile est. Isaiae primo: Non est in eo integritas, sed vulnus, livor et plaga saniosa. Sicut enim populus

meos in semitis tuis. Vestigia, signa virtutum. In Psa. Ut non moveantur vestigia mea. Et in alteram partem, in Solomone: Et transiet vita (impiorum) tanquam vestigium navis. Stola, indumentum baptismi, vel fidei. In Evang. Cito proferte stolam primam. Cilicium, poenitentiae testimonium. In Evang. Olim in cinere et cilicio poenitentiam egissent. Cingulum, spiritualis operis accinctus. In Psa. Et praecinxisti me laeticia. Calceamenta, praeparatio pacis. Apostolus: Calceati pedes in praeparationem Evang. pacis. Arma interioris hominis, in Apostolo: Induti loricam iustitiae, et scutum fidei, et

foveam impio ib. 70 in Foveam descendere, seu foveam videre 347. 7 et 8 Frangere ib. 43 fractio panis ib. 60 frangere aliquem aut aliquos verbis 348. 2 Frater ib. 24 fratres et sorores qui olim dicti ib. 46 Fraus ib. 63 in Fraude ambulare 349. 1 Fremere, et fremitus ib. 3 Frenum, et frenare ib. 19 Frigus, et [?: frige- ] ib. 32 frigus, et aestus ib. 46

Christus stetit ad dexteram patris, deglutiens mortem, etc. 682 16. 17 Petentibus rationem spei quae est in nobis 1011. 45. 46 et sequentibus versic. 4 Qui passus in carne, liberatus est a peccato 679. 52 Satis enim est quod olim fecistis voluntatem gentium 85. 60 In hoc etiam mortuis praedicatum est Evangelium 681. 10. 11 etc. Charitas operit multitudinem peccatorum 862. 62. 63 Ut boni

Videte ne ex vestro fundamento seu firmamento excidatis 287. 39 etc. Iesus cum accepisset a patre honorem, et gloriam 393. 52 Oculi pleni adulterae 771. 15 3 Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli fuerint iam olim, et terra, ex aqua et per aquam consistens 52. 31
I. IOHANNIS. 2 Quid quid est in mundo, est concupiscentia carnis et oculorum 770. 59. 60 Scribo vobis praeceptum vetus, etc. 957. 12. 13 etc.

de Battologia 70. 1 Battus quis fuerit ib. 5 Bedae dictum petra 892. 32 Beelzebub nomen cur Satanae attributum 65. 25 Belial nomen commode Satanae tribui 72. 9 in Bellis, et maxime in defensione civitatum quis olim mos fuerit 400. 54. 55 benedictio seu consecratio papistica 74. 10 benedictio Abrahae in Novo Testamento, quae dicatur ib. 29 benedictiones et maledictiones Dei 605. 37 benedictionem Abrahae promissam, non tantum verbalem esse aut

Christus natura Deus 120. [?: ] Christus quomodo exiverit [?: ] [?: pa- ] 290. 39 Christi obedientia nobis per fidem imputata, est iustitia nostra coram Deo 494. 49 et ibi passim Christi nomen, quare olim tributum sit regibus et sacerdotibus [?: 11- ] 10 Christus lux gentium, et sol iustitiae 592. 40. 41 Christus quare angelus vocatus 402. 52

dictum de scito et illicito 573. 43 etc. ibid. [?: ] appellatio doctorum 133 Deus ib. 14 [?: ] Clericis, Imperator in legibus [?:--5 ] . 35. 36 [?: ] cur olim in bello inuncti 781. 1 [?: ] quomodo Paulus beatiores nominet 70. 32 caelum, in quod raptus est Paulus 301 57 etc. caelum, cum accipitur pro habitatione Dei, non posse intelligi de loco aliquo certo, reali et [?:

4 etc. converti ad Dominum, qualis locutio, et unde sumpta 175. 9 etc. converti ad Deum, qualis locutio ibid. conversio hominum quare dicatur vocatio 261. 2. 3 etc. contractuum qualis olim fuerit ratio 527. 66 etc. conversatio nostra quomodo sit in caelo 136. 58 κόπος 512. 20 cordi humano Hebraei quid tribuant: praeterea quoque Graeci, praesertim Poetae, necnon Philosophi 176. 23

quid differant 242. 15 dilectionis mandatum, sive doctrina, quomodo nova 736. 67 etc. dilectio quomodo sit vinculum perfectionis 242. 59 Diodorus Siculus de muro Ninives, a flumine deiecto 919. 4. et seqq. disputantium quis olim mos fuerit 527. 61 etc. dispensare, sive dispensatio quid 574. 26 dives omnis, aut ipse iniustus, aut iniusti haeres, dictum August. 247. 53 divitiae quare a Christo vocentur Mammon iniquitatis 612. 25 dives cur

] [?: 4- ] Elohim Hebraea vox indicium pluralitatis personarum 216. [?: ] Elymas a Paulo filius diaboli vocatus 229. [?: 6- ] Enakim unde dicti [?: 36- ] . [?: ] de Encaeniis, olim solenni Iudaeorum festo 270 [?: ] ἐπαγγελία vox Graecis quid significat 970. 50 Ephod quid [?: ] epigramma in Neronem [?: 9-- ] 26 etc. de

Evangelium cur divinitus patefactum 540. 68 εὐδοκία 79. 47 ex et de praepositiones quomodo ab Augustino discernantur 285. 27 excelsa quae olim fuerint 286. 53. 54 ex praepositio, quid Matth. 1. significat, ubi dicit angelus ad Ioseph: Ioseph fili David, ne metuas adingere, etc. quod enim in illa natum est, ex Spiritu sancto profectum est 285. 11 excommunicatio quid sit 288. 15

dicit angelus ad Ioseph: Ioseph fili David, ne metuas adingere, etc. quod enim in illa natum est, ex Spiritu sancto profectum est 285. 11 excommunicatio quid sit 288. 15 quotuplex sit excommunicatio ibid. excommunicati quare olim Anathemata dicti 36. 68
F facere malum quid sit 300. 50. 51 etc. [?: ] Faciat, sic addat Deus, olim Iudaeis iuramenti formula ib. 70 [?:-osorum ] deformitas et pravi

sit 288. 15 quotuplex sit excommunicatio ibid. excommunicati quare olim Anathemata dicti 36. 68
F facere malum quid sit 300. 50. 51 etc. [?: ] Faciat, sic addat Deus, olim Iudaeis iuramenti formula ib. 70 [?:-osorum ] deformitas et pravi [?:-s ] , quam in vultu circumferunt. [?:--de ] voculam NUDUS. fabula de pugna cancri et serpentis [?:--8 ] . 9 etc.

fides legalis 313. 13 fides generalis. ib. 38 fides vera et iustificans ib. 20 fides miraculosa ib. 52 ex Fide aliquid esse, aut fieri, quid significet 314. 55 fidei adiuncta ib. 65 synonyma aut aequipollentia 315. 30 fides olim a Romanis pro dea culta 307. 42 unde id ortum fuerit ib. 45. 46 etc. fides sola accipit amplissimas promissiones, et omnia beneficia Evangelii 325. 43 etc. fides quomodo legem stabiliat 544. 60 etc. fides

quomodo hoc aboleat Antichristus ibid. 5 etc. iurare quid sit 486. 48 iurare quo ritu veteres soliti sint 487. 19. 20 etc. iuramenti finis et usus ibid. 22 iurantium quis olim gestus fuerit ibid. 43 iurantes Hebraei ibid. 37 iuramenti formula Iudaeis usitata 20. 20 iuramenti forma priscis usitata 303 51 etc. iuris sive liciti sex gradus 573. 30 Iustitia

Λογίζεσθαι, unde sumptum 419. 6 Romana Babylon 550. 58 longanimitas virtus 580. 65 Longobardorum regina 510. 30 Loqui et dicere quid differant 583 8. 9 lotiones varias olim tam Iudaei quam gentes habuerunt 525. 42 etc. lotionum typi quare olim divinitus ordinati 527. 18 etc. lotio pedum discipulorum 526. 44 etc. lotionis pedum Apostolicorum multiplex mysterium 891: 6

Babylon 550. 58 longanimitas virtus 580. 65 Longobardorum regina 510. 30 Loqui et dicere quid differant 583 8. 9 lotiones varias olim tam Iudaei quam gentes habuerunt 525. 42 etc. lotionum typi quare olim divinitus ordinati 527. 18 etc. lotio pedum discipulorum 526. 44 etc. lotionis pedum Apostolicorum multiplex mysterium 891: 6 etc. Lucilii carmen 1244. 45 lucis vox tribuitur Christo tribus de

pedum Apostolicorum multiplex mysterium 891: 6 etc. Lucilii carmen 1244. 45 lucis vox tribuitur Christo tribus de causis 693. 20 lumen et lux duae voces quomodo in Sacris literis accipiantur 594. 12 lugentium mos quis olim fuerit 126 42 Lutherus unus ex summis et eximiis doctoribus, caeteris cognitione Sacrarum rerum et prophetiae excellentioribus, etc. 972. 60. 61 Lutherus cum potestate suo munere functus 928. 12 Lutheri praeclarum dictum de philosophiae

obmutescere quomodo tum piis tum impiis tribuatur. vide OBMUTEO. obolus quid 758. 45 obsequium Latinis quid 760. 32 obsonium quid 762. 37 quare in Sacris literis pro toto stipendio ponatur ibid. 44 oculi quare olim mortuis claudebantur 774. 28 oleris et graminis metaphora quomodo impiorum conditio et sors pingatur 783. 29 olei usus et vis. vide in OLEUM. oleum laeticiae quare spiritus S. appelletur 780. 38 olei voce cur Evangelium nuncupetur

et propositio sive propositum quid inter se differant 937. 28. 29 etc. prescientia Sophistis quid? ibid. 13 precatio Christi in monte post coenam habita 1076. 64 etc. presbyterorum olim duo ordines 948. 52 etc. primitiae in veteri Testamento ib. 61 primitiae dormientium Christus cur dictus 949. 32. 33 primitiae frugum, Israel quare appellatus 949. 48 primitiae fortitudinis cur primogenita dicantur

etc. propositum quid 976. 38. 39 propositum Paulus quid vocet 977. 7 propositum Dei a Paulo cur toties inculcetur 976. 60. 61 propositum Dei a proposito humano quid differat ibid. 53 proselyti qui olim dicti? 978. 40 prosopolepsia quid 885. 66. 67 etc. προσκυνεῖν 23. 50 providentia quid 979. 68. 69 proximus noster quis dicatur 980 13 prudentia virtus, quid 981.

genera multa 989 50 etc. purificationum observationes a Pharisaeis in immensum auctae 696 62 Pythagorici 783. 51 pythonis spiritus quid fuerit 991. 2
Q Quadruplator Latinis quis olim appellatus 992. 2
R Radere vel caput, vel barbam, vel etiam pilos totius corporis, Israelitae ob quas causas consueverint 1008. 38 rationale summi sacerdotis, in populo Israelitico, vestimentum 1011 70 rationalis

piorum cur dicatur creatio 188. 66 Rephaim unde dicti 362. 1 repromissionem Iurisperiti quomodo definiant 970. 57 de Repudio 1034. 60 repudium et divortium quid differant ibid. 65. 66 in Repudii libellis qua olim forma usi 1035. 9. 10 etc. res et homines triplices 964. 53 54 respiciendi verbum, in sacris literis duplicatam figuram habet 1038 52. 53 respondere Deus dicitur exaudiendo, idque tripliciter 1040. 58 59 resurrectio

reliqua prophetia vocetur 1046 43 rex quare filius Dei nominetur 1021. 60 et. regis CHRISTI epitheta ibidem 70 rex cur Deus vocetur ibidem 36 37 reges, Christiani quomodo aut cur dicantur 1022 54 reges et Sacerdotes cur olim uncti sint 115. 16 scribae cur sic a Graecis dicti 1101. 24 ripae quare dicantur in divinis literis labia 508. 17 ritus et ceraemoniae non temere mutari debent 23. 14

quare dicantur in divinis literis labia 508. 17 ritus et ceraemoniae non temere mutari debent 23. 14 rituum omnium et ceremoniarum conformitas in diversis ecclesiis, et regionibus nec necessaria, nec possibilis est ibid. 17 Romanis quid olim in usu fuerit, quando obsederunt et oppugnarunt aliquam civitatem 163. 9 Romanus legatus in secundo Carthaginensium bello 1140. 20 rotae similitudine cur vel quomodo impiorum incerta instabilisque sors sive conditio in Scripturis declaretur 1051. 30

23 sabbatum, quomodo Deus sanctificari velit ibid. 44 sabbatum spirituale aut internum duplex 1055. 52 sabbato quomodo Deus benedixerit 74. 7 sacerdos veteris Testamenti quid 1057. 56 sacerdotes et reges cur olim Deus ungi voluerit 115. 16 etc. sacerdotium privatum et publicum discernitur 1058. 31 sacerdotium propitiatorium, unum tantum in novo Testamento 1063. 22 sacerdotum quae fuerint olim officia 1059. 26 sacerdotibus in

quid 1057. 56 sacerdotes et reges cur olim Deus ungi voluerit 115. 16 etc. sacerdotium privatum et publicum discernitur 1058. 31 sacerdotium propitiatorium, unum tantum in novo Testamento 1063. 22 sacerdotum quae fuerint olim officia 1059. 26 sacerdotibus in templo quare Christus latronis vocabulum obii ciat 524. 25 sacerdotes, publici religionis ministri, nusquam in novo Testamento vocantur 1058. 10. 11 sacramenti voce cur veteres theologi sint usi 1060. 49

negant in veteri Testamento reperiri, quod anima sit quiddam separatum a corpore, quodque eo extincto vivat, refutantur 40 4 salis natura, sive proprietas 1064 24 etc. sal quare sarificiis adhibitum ibid. 53 et 1065. 3 sal cur olim infanti in baptismo in os positum 1065. 62 etc. salis similitudine cur doctores designentur 1064. 36 et 1065. 9 Salomon 775. 40 salvare verbum eleganter ad iustificationem transfertur 1070. 44 salutare, sive salvator et

seductores quare appellati fures 355. 35 derisores 110. 15 [?: c-onatores ] 111. 2 etc. cauda 110. 68 segregatus aut separatus Paul'quare dicatur? 1113. 49 de Septenario numero Augustinus 1122. 53 serpentis quae olim fuerit figura et conditio 1124. 41 etc. servitus nostra, in quam per peccatum incidimus 570. 14 servitus erga Deum multiplex 1126 5 etc. servus cur Christus appelletur, cum sit verus et unigenitus Dei filius vide in SERVIO.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report