Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: inter Your search found 6900 occurrences
First 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 4884-5056:4884. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 17 | Paragraph | Section] aditus tu pande repostos
4885. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 17 | Paragraph | Section] seu fraudes luce sororem.
4886. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 21 | Paragraph | Section] 6
saliunt semper tremulaque in luce coruscant
4887. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 25 | Paragraph | Section] polo: Cyllenius ignis
4888. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 29 | Paragraph | Section]
4889. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 43 | Paragraph | Section] ter quinque per amplum
4890. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 69 | Paragraph | Section] adessent cardinales amplissimi Franciscus
Landius ac Joannes Franciscus Albanus, post syderum enumerationem haec adjecta ad
versum 207:
4891. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 71 | Paragraph | Section] quid tanta exempla secutus
4892. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 81 | Paragraph | Section] credas
4893. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 83 | Paragraph | Section] quidem occidua contra de parte nitentem
4894. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 85 | Paragraph | Section] in Sole nigrantem
4895. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 93 | Paragraph | Section] tegit nobisque datos intercipit ignes.
4896. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 109 | Paragraph | Section] Quam crebro gemmatas taedia in aulas
4897. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 119 | Paragraph | Section] a medio quantum frons extima puncto.
4898. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 125 | Paragraph | Section]
4899. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 129 | Paragraph | Section] posita penitus formidine, mentem
4900. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 131 | Paragraph | Section] 24
tantum Phoebeo se via divae
4901. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 141 | Paragraph | Section]
4902. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 157 | Paragraph | Section] lumine rhombus.
4903. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 159 | Paragraph | Section] erit variaque asperget luce tenebras.
4904. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 171 | Paragraph | Section] aetheris auram.
4905. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 211 | Paragraph | Section] fugit atque a corpore distat opaco,
4906. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 213 | Paragraph | Section] jubar procurrere recto
4907. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 215 | Paragraph | Section] opacis,
4908. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 215 | Paragraph | Section] simul et Phoebeam lampada linquit
4909. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 215 | Paragraph | Section] duos: qui nempe a vertice summo
4910. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 219 | Paragraph | Section] consisteret orbe.
4911. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 219 | Paragraph | Section] atque ipso tractus concurrere in axe.
4912. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 219 | Paragraph | Section] Terramque aliis concursus et ante
4913. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 221 | Paragraph | Section] latior alter
4914. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 225 | Paragraph | Section] et dura Camoena.
4915. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 227 | Paragraph | Section]
4916. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 227 | Paragraph | Section] lumenque malignum,
4917. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 241 | Paragraph | Section]
4918. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 241 | Paragraph | Section] lumen ad axem
4919. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 243 | Paragraph | Section] vincunt caecam collato robore noctem.
4920. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 243 | Paragraph | Section] aliisque allabitur uno
4921. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 253 | Paragraph | Section] mediis turbo namque horridus arvis,
4922. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 259 | Paragraph | Section] resonaret ab alveo!
4923. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 267 | Paragraph | Section] 20
albenti radius qui lumine fulget
4924. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 285 | Paragraph | Section] Dumque vices renovant, spatio majore feruntur.
4925. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 285 | Paragraph | Section] tam sancta latentis
4926. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 285 | Paragraph | Section]
4927. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 287 | Paragraph | Section] Se pandet laxans gremio et pinguescet eundo.
4928. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 299 | Paragraph | Section] ad lympham doctis dant usibus, undam
4929. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 301 | Paragraph | Section] materies, liquidis quam distet ab undis,
4930. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 301 | Paragraph | Section] prima cum Fronte, terendae
4931. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] et Mercurii. Hinc hi duo planetae sunt propiores Soli quam Terra et dicuntur idcirco inferiores ac habent binas conjunctiones opticas cum Sole respectu Terrae, alteram, quam dicunt inferiorem, cum jacent respectu Solis ad eandem partem cum Terra ipsa, adeoque respectu Terrae sunt infra Solem, inter ipsam Terram et Solem; alteram conjunctionem habent cum Sole superiorem, cum ultra Solem sunt, jacentes respectu ipsius Solis ad partes oppositas, ad quas jacet Terra. Reliqui tres planetae dicuntur superiores: ii nunquam possunt subire inter Solem et Terram, cum ab illo semper distent
4932. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] ipsa, adeoque respectu Terrae sunt infra Solem, inter ipsam Terram et Solem; alteram conjunctionem habent cum Sole superiorem, cum ultra Solem sunt, jacentes respectu ipsius Solis ad partes oppositas, ad quas jacet Terra. Reliqui tres planetae dicuntur superiores: ii nunquam possunt subire inter Solem et Terram, cum ab illo semper distent magis quam haec. Sed quando jacent in directum cum Terra respectu Solis, si jaceant ad eandem partem, sunt respectu Terrae in oppositione cum ipso Sole; si jaceant ad partes oppositas, sunt in conjunctione cum Sole, sed ultra ipsum Solem. In hoc
4933. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] Romae hoc libri initium recitaretur coram binis eminentissimis cardinalibus. 15 Lumen, forma et locus, quem occupant, satis distinguit planetas et cometas, tam a fixis quam inter se. De his singillatim quaedam adduntur inferius. Cometae habent quandam pallentem veluti nebulam circa se, quae, si apparet circa ipsos aequalitate sparsa, dicitur coma. Si in longum protenditur, tendit autem tum semper ad partes Soli oppositas, dicitur barba vel cauda, prout dirigitur ad
4934. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] posuerunt. Illam determinat haec ipsa maxima evagatio planetarum in latitudinem: ea maxima est in Venere perigea, in qua adhuc est proxime graduum 9. Unde amplitudo zodiaci terminantis evagationem ipsam est proxime graduum 18, quod spatium respectu totius semicirculi graduum 180 interjecti inter polos iure potest hic dici arctum, cum sit ejus decima pars. Nominantur hic autem cursus et recursus, nimirum progressiones et retrogradationes planetarum e Terra visorum.
4935. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] celeritatum apparentium cum distantiis, distantiarum discrimine existente exiguo, etiam velocitatum discrimen exiguum est. 29 Hic innuitur tertia Kepleri lex, qua connectuntur inter se distantiae mediae planetarum a Sole cum temporibus periodicis, quibus nimirum ipsi integras periodos absolvunt. Planetae, qui longius distant, longiore tempore conversionem perficiunt, atque id tali lege, ut etiam celeritates motuum tam reales, quam apparentes, intuenti e Sole majores
4936. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] Jove exprimitur per quater bissenis addit quattuor, nam quater 12 dant 48; cui numero si addantur 4, habetur 52. 31 In hoc argumentum Terrae in planetario systemate constitutae inter Martem et Venerem, in conventu celeberrimae Romanae Arcadum Academiae epigramma Latinum recitavi olim cum versione Italica. Sic autem se habebant: Epigramma Aspicis, ut varios amor excitet iraque motus Partiti humani pectoris imperium? Hic gemit, ah, durae fraudatus amore puellae,
4937. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] quatit. 5 Miraris! Cerne auricomum quonam ordine Solem Disposita in gyrum sydera circumeant. Mercurius propior Phoebo, Venus axe recedit Altior, hinc Veneri proxima Terra subit. Tellurem vasto Mars orbe amplectitur, illum 10 Jupiter, hunc pigri plumbea stella patris. Quos Venerem Martemque inter Natura locavit, His, mirum, si Mars imperet atque Venus? Traduzione Vedi, quai flutti amor solleva ed ira Nell' uman cuor partendo l'Impero? Un geme indarno e pel suo ben sospira, Un arde e smania di furor guerriero. Strano ti sembra il rio destin? Rimira Quello, che serba ogniora
4938. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] Ea puncta dicuntur nodi. Et prior quidem dicitur nodus ascendens, posterior vero descendens. Cum planum cujusvis orbitae, et planetariae et cometicae, transeat per Solem, nodi ipsi e Sole spectati apparebunt in punctis coeli oppositis. Jacebit enim uterque in eadem recta transeunte per Solem inter ipsos situm. At respectu Terrae nodus idem apparebit in diversis coeli partibus, pro diversa positione Terrae respectu ipsius. Si nodus jaceat intra orbem magnum, uti jacent nodi Mercurii et Veneris et quorundam cometarum nodi quidam, tum in motu annuo facto circa
4939. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] respectu planetae visi e Terra illo ipso momento temporis, quo per nodum transit, ut illud, quod postremo loco hic dicitur; si Terra, planeta et Sol jaceant tum in eadem recta, nodum debere spectari e Terra et e Sole in eodem puncto coeli vel in opposito, prout is jacet citra Solem, nimirum inter ipsum et Terram, vel ultra ipsum. Haec omnia schematis adjectis facile illustrari possent. Sed cum ad argumentum minus pertineant, satis erit illa indicasse.
4940. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] indicasse. 37(36) Leges Keplerianae, quas observant planetae primarii respectu Solis, observant et secundarii respectu suorum primariorum, nimirum satellites Jovis et Saturni. Inter secundarios planetas numeratur etiam Luna, quae est ipsius Terrae comes vel satelles. Cum tamen ipsa sit pars maxima nostri argumenti, in quo agitur de ipsius et Solis defectibus, oportet aliquanto diutius in ea immorari et innuere saltem praecipua capita ejus theoriae.
4941. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] urgerentur viribus aequalibus et eandem directionem habentibus, eorum positio respectiva nihil omnino turbaretur. Nam motus communis statum respectivum non turbat. Sed vires, quibus in Solem gravitant, nunquam simul et aequales sunt et cum eadem directione. In noviluniis luna posita inter Solem et Terram est propior Soli quam ipsa Terra, et e contrario in pleniluniis remotior. Hinc in iis casibus directio virium est eadem, sed vires ipsae sunt inaequales: circa quadraturas distantia est eadem, sed directiones convergunt ad Solem, et idcirco diversae sunt; in reliquis locis
4942. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] loco hic describitur iter Promethei in coelum novilunii tempore cum phaenomenis, quae videre debuisset. Terra, quae nobis apparet plana et immensa, e propinquo spectantibus debuisset paullatim apparere magis ac magis rotunda et exigua. Si Mercurius et Venus fuissent inter Terram et Solem ac extra planum eclipticae, Prometheo per id plenum [SIC-planum?] ascendenti ad Solem debuissent apparere siti extra zodiacum longissime, eo magis recedentes ab ipso zodiaco, quo ipse magis ad eorum positionem accederet. Debuisset et Solis maculas
4943. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] rogati recitant, et potissimum carmina. Solum enim initio ipsius conventus habetur aliquando oratio seu dissertatio aliqua soluta oratione conscripta. Cum aliquando exordium legerem in uno ex ejusmodi conventibus, adfuerunt ii duo cardinales amplissimi, qui ambo erant inter academicos adscripti. De quorum futuro adventu cum mane certior essem factus, ea adjeci, quae hic subjicio. Rarius autem ad hebdomadarios hosce conventus cardinales adveniunt, sed publici conventus aliquoties per annum, certo argumento proposito, fiunt cum ingenti et purpuratorum patrum
4944. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] Gentilitium Albanorum stemma continet stellam tribus montibus imminentem, quam etiam multis in locis et domi et per Urbem triplici corona contectam Clemens ipse XI commonstrat quodammodo, validissimum ad virtutes incitamentum. Idem vero summus pontifex inter primos Arcades paullo post ejus Academiae institutionem admissus, eam tum quidem fovit atque haud ita multo post, supremam dignitatem adeptus, ad hunc tantum splendorem adduxit. II.
4945. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] 8 Planetae nec suum habent lumen nec ita distant. Quas ob causas videntur esse apti ad id praestandum. At Saturnus, Jupiter et Mars juxta num. 11, lib. I. orbita sua amplectuntur ipsam Terram; adeoque non possunt interponi inter Solem et Terram. Venus et Mercurius, planetae inferiores juxta num. 11. lib. I. possunt subire inter Solem et Terram, et subeunt saepe, nimirum in singulis conjunctionibus inferioribus, in quibus citra Solem jacent; saepe quidem. Nam in Venere id accidit post menses
4946. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] ob causas videntur esse apti ad id praestandum. At Saturnus, Jupiter et Mars juxta num. 11, lib. I. orbita sua amplectuntur ipsam Terram; adeoque non possunt interponi inter Solem et Terram. Venus et Mercurius, planetae inferiores juxta num. 11. lib. I. possunt subire inter Solem et Terram, et subeunt saepe, nimirum in singulis conjunctionibus inferioribus, in quibus citra Solem jacent; saepe quidem. Nam in Venere id accidit post menses circiter 19 et in Mercurio post menses circiter quatuor. Si eo tempore sint ii planetae proximi nodis, debent itidem apparere
4947. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] quia juxta num. 29, lib. I. planetae inferiores moventur celerius quam Terra. Quamobrem ipsorum motus spectanti e Terra apparebit factus in eadem directione, in qua revera fit. Quae directio apparebit contraria illi, quae apparet spectanti e Sole; uti, si duo homines spectent motum, qui fiat inter ipsos, in respectu alterius fiet ad dexteram, et respectu alterius ad sinistram. At is motus respectu Solis fit in orientem, juxta num. 27, lib. I. Igitur spectanti e Terra debet fieri in occidentem; nimirum ii planetae tum sunt retrogradi respectu Terrae. Solis autem motus propius
4948. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] ab ipso et brevior. Secunda vero est diversa celeritas motus diurni partium Terrae, quarum etiam, quae sunt hinc et inde a polo, habent directiones oppositas. Porro lentior debet apparere motus Veneris in Sole illi, qui motum aliquem habeat conformem motui Veneris quam illi, qui contrarium, et inter illos ipsos, qui conformem habent, lentior illi, cujus motus conformis minus differt a motu ipsius Veneris. Harum rationum posteriorem hanc tantum expressi, constituendo binos observatores Hinc gelido atque inde a Telluris cardine. Nemo autem ignorat cardinem seu
4949. Bošković, Ruđer. De solis ac lunae defectibus,... [page 321 | Paragraph | Section] per pontificiam ditionem. Cum equo veherer secundum
ipsius Truenti ripam Asculum versus, ipse fluvius suggessit mihi Peneum, Blandusiam, Hippocrenen, quibus hic ad carmen adornandum et demulcendum lectoris animum sum usus. Et ipsi equo insidens hoc episodium elucubravi, ut saepe
alias inter equitandum ipsa locorum indoles, sive hilaris seu tristis, imagines mihi
sibi ipsi conformes exhibuit et carmina, quae saepe in ipso conscripsi itinere, ac
ipsum locorum ingenium satis redolent.
et concludo eclipses illas, de quibus hic agitur,
nec a Mercurio nec a Venere provenire.
18 Progredior jam ad excludendos cometas etiam. Sunt nimirum cometae, qui subeant inter Solem et Terram, cujusmodi plures observati sunt. Posset eorum aliquis eo tempore etiam transire per alterum e binis suis nodis et tunc appareret in
ipso Sole. Posset aliquis esse tum ita proximus Terrae, ut ejus apparens magnitudo apparentem Solis magnitudinem superaret, quo casu ipsum
ingentes atmosphaeras et caudas, in quibus refractum et
reflexum lumen id efficit, ut pars etiam cometae a Sole aversa multo plus habeat
luminis quam superficies Terrae in primo vespertino et ultimo matutino crepusculo.
Et ea est ratio, cur in cometis etiam interjectis inter Solem ac Terram non
appareant intuenti etiam per egregia telecopia phases illae, quas in Venere et Mercurio
intuemur; non illud, quod ipsi cometarum nuclei sint perspicui, cui causae id
phaenomenum perperam tribuerunt nonnulli nobiles etiam astronomi. De his fusius
egi in mea
nimirum, quae, uti diximus in adn. 50.*
ex oculis evanescens, quod
hisce versibus exprimitur.
20 Hic jam clarius et directe ostenditur, cur non semper in noviluniis habeatur eclipsis, licet tum semper Luna jaceat inter Terram et Solem; quia nimirum, uti itidem
primo libro diximus in adn. 41, ejus orbita est obliqua ad planum eclipticae, quod
veluti perforat in binis punctis, quae dicuntur nodi, et diriguntur respectu Terrae
ad partes coeli oppositas. Si igitur in ipso novilunio satis distet a nodis,
crepusculo Luna conspicietur cornibus jam novatis. Si autem rite determinetur ejus
locus in coelo, invenietur in utroque casu satis proxima eclipticae, sed cum binis
latitudinibus contrariis: nimirum distabit ab ecliptica in Boream, si prius distabat
in Austrum, et vice versa. Constabit inde inter eos dies, nimirum in ipso novilunio, vel prope ipsum, transisse per nodum.
Porro ad definiendum locum Lunae potissimum, ubi stellae nondum apparent,
ut in satis vivido crepusculo, requiruntur instrumenta astronomica, quae hic innuuntur: nimirum quadrans aliquis cum
novilunium jam crescentem intueri licebit per
noctem, observabitur ex opposita eclipticae parte, a qua ita perpetuo recedet, ut
circa posteriores illas quadraturas iterum habeat distantiam ab ecliptica illam maximam et oppositam. Dico autem circa. Nam dimidium mensis synodici, quod
intercedit inter binas quadraturas, est paullo longius quam dimidia revolutio considerata respectu ejusdem nodi, quae intercedit inter binas maximas elongationes
ab ecliptica. Deinde tempus a quadratura ad novilunium, et vice versa, variatur
pro varia positione apogei. Sed ista subtiliora in carmine non
recedet, ut
circa posteriores illas quadraturas iterum habeat distantiam ab ecliptica illam maximam et oppositam. Dico autem circa. Nam dimidium mensis synodici, quod
intercedit inter binas quadraturas, est paullo longius quam dimidia revolutio considerata respectu ejusdem nodi, quae intercedit inter binas maximas elongationes
ab ecliptica. Deinde tempus a quadratura ad novilunium, et vice versa, variatur
pro varia positione apogei. Sed ista subtiliora in carmine non moror.
Quamobrem inde consequitur eam transisse per nodum circa ipsum novilunium adeoque in ipso
ab ecliptica. Deinde tempus a quadratura ad novilunium, et vice versa, variatur
pro varia positione apogei. Sed ista subtiliora in carmine non moror.
Quamobrem inde consequitur eam transisse per nodum circa ipsum novilunium adeoque in ipso novilunio, in quo subit inter Terram et Solem, debuisse esse
proximam nodo et proinde debuisse Solem obtegere dorso illo obscuro, quod tum
nobis obvertit.
25 Superius argumentum desumptum est a loco
obtegere dorso illo obscuro, quod tum
nobis obvertit.
25 Superius argumentum desumptum est a loco Lunae, quae tempore eclipseos solaris semper est in novilunio adeoque subit inter Terram et Solem et semper est
satis proxima nodo adeoque et eclipticae. Unde fit, ut Solem nequaquam evitet.
Jam ad alia argumenta fit gradus, desumpta a forma, loco et motu illius umbrae,
quae in ipsa eclipsi Solem paullatim tegit. Cujus observatione diligenti satis manifesto
accidit et umbrae tegenti Solem ac idcirco eclipses Solis eo diutius
durant caeteris paribus, quo accidunt propius respectu horizontis. Et in meridianis eclipsibus umbra ipsa nonnihil deprimitur. Haec tanta conformitas horum
omnium abunde evincit Solis eclipsim oriri ab interpositione Lunae inter Solem et
Terram, quod demonstrandum susceperamus.
32 Luna et fixas saepe tegit, et planetas non raro, sub ipsis transiens, quod multo
manifestius apparet ibi quam in Sole.
ut solum arcus exiguus umbrae in Lunam
incurrat. Curvatura autem est talis, ut, si rite oculo compleatur, satis appareat
fore diametrum circuli umbrae circiter triplam diametri Lunae, adeoque aream
noncuplam seu ter triplam. Nam areae circulorum, immo et omnium superficierum similium, sunt inter se ut quadrata diametrorum.
Porro diximus circiter triplam esse crassitudinem coni umbrosi in regione
Lunae, adeoque tripla debet itidem esse et diameter sectionis coni umbrosi.
Congruit igitur et magnitudo.
quae est origo microscopiorum simplicium.
Verum etiam si non ita multum admovetur oculus objecto, potest per lentem
vitream videri distinctum simul et auctum. Sed immensum esset ea omnia persequi, ad quae hic innuenda tantummodo poeticus me quidam impetus abripuit,
ob nexum mutuum horum omnium inter se ita arctum.
11(II 43) Imago, quam lens efficit, eo est major, quo longius distat ab ipsa lente. Nam
rectae lineae, quae se in ipsa decussarunt, eo magis recedunt a se
ab
imagine vitri objectivi, quam poscit ejus curvatura et oculus spectatoris, nimirum
pro iis, qui nec myopes sunt nec presbytae, in distantia, quae citra eam imaginem
respectu oculi sit aequalis semidiametro ejus curvaturae, ut ita bini foci lentis
objectivae et ocularis mutuo congruant, inter utramque lentem constituti; pro iis
vero, qui sunt myopes vel presbytae, in distantia paullo minore vel majore.
14(II 46) Telescopii ope detecta sunt ea omnia, quae hic
in quo pingitur imago objecti. Cujus cum intercipiant eam partem, quae ipsis
respondet, apparent in ipso objecto. Initio fiebat reticulum quoddam e filis pluribus
se decussantibus ad angulos rectos. Quo pacto totus telescopii, ut vocant, campus erat divisus in plura exigua quadrata. Et ubi inter se comparabantur distantiae vel magnitudines apparentes objectorum, numerabantur quadratula sive filorum intervalla, quae in ea distantia vel magnitudine continebantur.
Et quidem, si ea distantia vel magnitudo comprehenderet accurate aliquot
ejusmodi intervalla,
ac
notatur momentum temporis, quo ad illud idem immobile perpendiculare appellit id astrum. Adducendo ab hoc situ filum mobile ad filum illud primum immobile, quod prior fixa percurrit, apparet, quantum illud astrum fuerit borealius vel
australius quam illa fixa. Et ex intervallo temporis inter binos appulsus ad idem
filum perpendiculare immobile et intervallo temporis, quo fixa integram conversionem absolvit, invenitur, quanto fuerit orientalius illud astrum quam illa fixa.
Ut astronomorum utamur vocabulis, definitur per distantiam inter filum mobile et
Et ex intervallo temporis inter binos appulsus ad idem
filum perpendiculare immobile et intervallo temporis, quo fixa integram conversionem absolvit, invenitur, quanto fuerit orientalius illud astrum quam illa fixa.
Ut astronomorum utamur vocabulis, definitur per distantiam inter filum mobile et immobile differentia declinationis et per differentiam temporis inter binos
appulsus differentia ascensionis rectae. Atque eo pacto determinatur admodum
facile positio planetarum vel cometarum referendo eos ad fixas, quarum loca
jam accurate innotescunt.
et intervallo temporis, quo fixa integram conversionem absolvit, invenitur, quanto fuerit orientalius illud astrum quam illa fixa.
Ut astronomorum utamur vocabulis, definitur per distantiam inter filum mobile et immobile differentia declinationis et per differentiam temporis inter binos
appulsus differentia ascensionis rectae. Atque eo pacto determinatur admodum
facile positio planetarum vel cometarum referendo eos ad fixas, quarum loca
jam accurate innotescunt.
Secundus usus hic indicatus est is, quo definiuntur magnitudines apparentes
eorum
vel cometarum referendo eos ad fixas, quarum loca
jam accurate innotescunt.
Secundus usus hic indicatus est is, quo definiuntur magnitudines apparentes
eorum syderum, quae non apparent instar puncti ut fixae, planetarum nimirum
et cometarum. Includitur discus apparens inter aliquod e filis fixis et filum
mobile ita, ut ea perradant limbum hinc et inde. Ac intervallum inter illa fila,
quod deprehenditur per indiculos, adducto deinde filo mobili ad fixum, exhibet
illam, quam diametrum apparentem appellamus.
Porro, quo objectum est
usus hic indicatus est is, quo definiuntur magnitudines apparentes
eorum syderum, quae non apparent instar puncti ut fixae, planetarum nimirum
et cometarum. Includitur discus apparens inter aliquod e filis fixis et filum
mobile ita, ut ea perradant limbum hinc et inde. Ac intervallum inter illa fila,
quod deprehenditur per indiculos, adducto deinde filo mobili ad fixum, exhibet
illam, quam diametrum apparentem appellamus.
Porro, quo objectum est propius, eo ejus diameter apparens est major. Et
quidem, si exigua sit, ut accidit in planetis, est major in
haec scriberentur, maxime cognitum.
18(II 50) Hic jam habetur id, in cujus gratiam reliqua praemissa sunt pertinentia ad telescopia et micrometrum. Collocandus est discus Lunae inter aliquod e filis fixis
et filum mobile ad habendam diametrum apparentem Lunae. Tum eodem pacto
capiendum est intervallum inter binas illas cuspides, in quibus circulus umbrae
secat discum Lunae, quae sunt quaedam velut cornua ejus partis Lunae, quae
remanet lucida. Id intervallum est illa,
18(II 50) Hic jam habetur id, in cujus gratiam reliqua praemissa sunt pertinentia ad telescopia et micrometrum. Collocandus est discus Lunae inter aliquod e filis fixis
et filum mobile ad habendam diametrum apparentem Lunae. Tum eodem pacto
capiendum est intervallum inter binas illas cuspides, in quibus circulus umbrae
secat discum Lunae, quae sunt quaedam velut cornua ejus partis Lunae, quae
remanet lucida. Id intervallum est illa, quam geometrae dicunt chordam arcus
intercepti inter ea cornua. Qui est arcus et Lunae et umbrae. Sed ad illam rite
capiendam
diametrum apparentem Lunae. Tum eodem pacto
capiendum est intervallum inter binas illas cuspides, in quibus circulus umbrae
secat discum Lunae, quae sunt quaedam velut cornua ejus partis Lunae, quae
remanet lucida. Id intervallum est illa, quam geometrae dicunt chordam arcus
intercepti inter ea cornua. Qui est arcus et Lunae et umbrae. Sed ad illam rite
capiendam oportet, ut bina illa fila, fixum et mobile, quae debent transire per
illas cuspides seu per illa extrema puncta hujus chordae, habeant directionem
ipsi perpendicularem. Quod facile praestatur efficiendo, ut transeat
fere annis debere haberi duas eclipses
Solis et duas eclipses Lunae. Habebuntur autem aliquando etiam tres eclipses
utriusque eodem anno.
23(II 55) Proponuntur hic ea, quae inter se comparanda sunt ad demonstranda ea theoremata: sunt autem motus Solis et Lunae, positio et motus nodorum orbitae lunaris, inclinatio orbitae lunaris ad eclipticam, diameter apparens sectionis coni
umbrosi Lunae ac Solis. Ea omnia hic comparabuntur aliquanto crassius per
numeros rotundos
in quo, si contingat
plenilunium, debet haberi eclipsis.
24(II 56) Primo loco hic proponitur inclinatio orbitae, quae est paullo major quinque gradibus. Continetur enim inter gradus 5 et gradus 5 ac 18 minuta. Exprimuntur
gradus per partem sextam unius e duodecim partibus totius circuli. Nam pars
duodecima sunt gradus triginta, quorum pars sexta sunt ipsi gradus 5.
celebret eclipticum. Gradus autem 36 exprimuntur per illud ter ternas partes quater. Nam 3
x 3 x 4 sunt 36. Deinde habetur illud, posse Lunam transilire in plenilunio nodum utrumvis sine sua eclipsi, cum spatium inducens ejus eclipsim sit 24 graduum, nimirum 12 hinc et totidem inde a nodo, et inter bina pleniluniorum proximorum loca intercedant 30 circiter gradus diversae distantiae a nodo.
Quin immo, si eclipsis Solis accidet in ipso nodo, plenilunium praecedens et
sequens accidet in distantia graduum circiter 15 ab eodem nodo. Quae distantia
est major quam
vel undecimi. Adeoque habebuntur tres eodem anno.
Deinde lunaris eclipsis haberi poterit initio anni, tum post alios sex menses
lunares ac deinde tertio post alios sex ante anni finem. Verum cum spatium
inducens eclipsim lunarem sit tantummodo graduum 24 minus intervallo inter
bina plenilunia, quod est circiter graduum 30, poterit transilire Luna nodum
alterum, celebratis binis pleniluniis hinc et inde ab ipso in distantia majore quam
quae requiritur ad eclipsim. Et tum poterit elabi annus integer sine binis Lunae
defectibus.
Julianos 18, dies 14. Idcirco dictum est ubi ter sextus se
vix evolverit annus.
41(II 73) Exposita causa et limitibus ac periodo eclipsium, hic postremo loco proponitur
discrimen inter eclipses Solis ac eclipses Lunae, quod sternit viam ad exponendum
ingentem ipsarum eclipsium usum in geographia et arte nautica. Nimirum singula
phaenomena eclipseos lunaris eodem modo fere accuratissime eodem momento
temporis apparent spectatoribus omnibus constitutis in toto eo
ipsos polos et eum locum et determinat tam longitudinem
quam latitudinem geographicam ipsius loci. Nam longitudo geographica dicitur
arcus aequatoris, qui excurrit a primo meridiano in orientem usque ad meridianum loci. Latitudo autem geographica dicitur ille arcus ejusdem meridiani, qui
jacet inter aequatorem et ipsum locum, ac est distantia ipsius loci ab aequatore
assumpta in superficie Terrae per arcum circuli maximi perpendicularem ipsi
aequatori. Ipsa latitudo dicitur borealis vel australis, prout locus respectu aequatoris jacet ad Boream vel ad Austrum.
astronomici cujuspiam, quo determinetur, quot gradibus et minutis sydus aliquod elevetur supra
horizontem vel distet. Si enim accipiatur aliqua fixa polo proxima et determinetur ejus altitudo supra horizontem tam maxima, cum ascendit supra polum,
quam minima, cum descendit infra, media inter ipsas erit altitudo poli.
Quin immo facilius praestatur id ipsum per unicam observationem vel stellae
cujusvis vel etiam Solis, qua inveniatur ejus distantia a zenith. Ipsum autem
zenith ego coeli verticem appello, designans polum nomine cardinis, licet Virgilius
44(II 76) Longitudo geographica loci cujuspiam facile definitur per observationem eclipseos lunaris, si ea observatio simul instituta fuerit in eo loco, cujus longitudo
quaeritur, et in alio quopiam, cujus longitudo jam innotescat. Satis est conferre
inter se horas astronomicas eorum locorum, quibus horis observatum est initium, vel finis, vel certa phasis eclipseos. Horae enim singulorum locorum numerantur ab astronomis incipiendo a meridie loci ad meridiem. Porro meridies
citius accidit regionibus orientalioribus, cum Sol ad earum meridianum
multo arctiores limites et multo certius observari possunt. Ac
difficultatem ea observandi in mari nuper sustulit vir summi ingenii et industriae
summae dominus Irwin, per sellam ita in navi suspensam, ut observationes per
majora telescopia et Dollondianum micrometrum ac per alia instrumenta inter
ipsam jactationem aeque facile et accurate in ipso mari institui possint ac in
terra, teste inter alios Sissono, qui ejus ope plurimas observationes instituit,
inter quas diametrum apparentem Solis saepe iteratis vicibus assumpsit sine
unius minuti secundi discrimine.
nuper sustulit vir summi ingenii et industriae
summae dominus Irwin, per sellam ita in navi suspensam, ut observationes per
majora telescopia et Dollondianum micrometrum ac per alia instrumenta inter
ipsam jactationem aeque facile et accurate in ipso mari institui possint ac in
terra, teste inter alios Sissono, qui ejus ope plurimas observationes instituit,
inter quas diametrum apparentem Solis saepe iteratis vicibus assumpsit sine
unius minuti secundi discrimine.
per sellam ita in navi suspensam, ut observationes per
majora telescopia et Dollondianum micrometrum ac per alia instrumenta inter
ipsam jactationem aeque facile et accurate in ipso mari institui possint ac in
terra, teste inter alios Sissono, qui ejus ope plurimas observationes instituit,
inter quas diametrum apparentem Solis saepe iteratis vicibus assumpsit sine
unius minuti secundi discrimine.
47(II 79) Eclipses satellitum Jovis multo aptiores sunt ad
Lunae appareret spectatori posito in Sole. Id punctum est centrum umbrae vel
penumbrae lunaris, in quo qui existit, videt Solis eclipsem centralem. Prout
autem inde locus quivis magis vel minus distat, minorem vel majorem videt
obtectam Solis partem. At ex astronomico calculo innotescit nexus inter determinatas distantias ejusmodi et partes diametri solaris deficientes.
Ei lineae rectae adscribuntur numeri, qui exprimant horas loci cogniti, pro
quo calculus est institutus. Et concipiuntur loca Terrae motu diurno delata per
illas parallelorum ellipses, quarum
possit etiam in mari, ad mechanicam.
Nec alterum sine altero ullius est usus pro determinanda longitudine in mari.
Qui hoc secundum praestet, dimidium praestat eorum, quae ad tantum artis
nauticae bonum requiruntur. Hoc secundum Irwino deberi probant testes
observationum institutarum, quos inter Sissonus primus.
51(II 83) Absurdas veterum quorundam philosophorum sententias de eclipsibus collegit
Ricciolius Almagesti lib. V. cap. I, quorum nonnullae hic
ita, ut alii e radiis
flectantur introrsum in umbram ab ipso corpore projectam, alii extrorsum ad partes umbrae oppositas.
Causa horum phaenomenorum omnium est mihi, et aliis plurimis, potissimum
Newtonianis, vis quaedam mutua, quae habetur inter lucem et corpora. Haec vis
mihi est mutua inter omnes materiae particulas, et in ingentibus distantiis est attractiva in ratione, ut vocant, reciproca duplicata distantiarum ad sensum. Est nimirum
ipsa gravitas Newtoniana. At in exiguis distantiis est jam attractiva, jam repulsiva,
pendens ex magnitudine et directione vis pro binis
tantummodo marginem corporis, detorquetur viribus iisdem, sed praetervolat et acquirit inflexionem, quae est quaedam inchoata refractio vel reflexio, cum autem vis sit mutua. Dum tenuissimae luminis particulae
ingentem sui motus mutationem inde acquirunt, corporum fibrae crassiores et
inter se connexae acquirunt solum tremorem quendam.
Hujus theoriae partem tantummodo attingit hic locus.
5 Primum experimentum, ad diffractionem videndam,
ob alios
introrsum flexos.
6 Alterum experimentum: radius tenuis intra conclave obscurum excipitur binis
lamellis vel aciebus cultrorum non ita multum distantibus a se invicem, inter quas
transit usque ad ulteriorem papyrum ipsius pars allapsa ad rimam, quam eae relinquunt inter se. Initio igitur, dum binae acies adhuc satis distant a se invicem,
habebitur ductus lucidus unicus respondens illi rimae, sed multo amplior quam
rima ipsa ob radios nimirum detortos hinc et
6 Alterum experimentum: radius tenuis intra conclave obscurum excipitur binis
lamellis vel aciebus cultrorum non ita multum distantibus a se invicem, inter quas
transit usque ad ulteriorem papyrum ipsius pars allapsa ad rimam, quam eae relinquunt inter se. Initio igitur, dum binae acies adhuc satis distant a se invicem,
habebitur ductus lucidus unicus respondens illi rimae, sed multo amplior quam
rima ipsa ob radios nimirum detortos hinc et inde prope acies. Accedentibus ad se
invicem illis aciebus, ubi deventum fuerit ad certam
in eclipsibus Solis, evincitur illo
experimento, de quo adn. 6. Nam per id experimentum invenitur distantia illa, in
qua agit ad sensum vis radios detorquens. Quae distantia est dimidium ejus intervalli, quo binae acies distant a se invicem tum, cum primo incipit apparere ille
umbrosus tractus inter duos lucidos ductus. Nam ubi acies plus distabant a se
invicem adeoque a medio plus quam per dimidium illius ultimi intervalli, radii per
medium transeuntes progrediebantur recti. Porro ea distantia est perquam exigua.
Invenitur enim multo minor quam una centesima pars unius digiti.
tantummodo, Jovis formam, quotiescumque occultatur a Luna, debere esse ita ellipticam, ut axis longior deberet
esse duplus brevioris.
16 Quartum argumentum a limite distinctissimo inter partem Lunae lucidam et obscuram. Quem limitem atmosphaera redderet valde confusum. Illuminarentur enim
partes intermediae lumine reflexo ut in crepusculis, ob quod a nocte ad diem
transiretur sensim. Apparent in Luna quotidie lucidissimae quorundam montium
cuspides, radicibus et subjecta
18 Hic proponitur mea sententia de fluido homogeneo affuso toti Lunae, quam innui
adn. 12, cum argumento praecipuo, quod me ad sententiam impulit. Est autem
illud, quod licet totum Lunae discum videamus maxime scabrum et inaequalem,
quae inaequalitates se produnt potissimum in limite inter partem illuminatam et
obscuram, ubi inaequalitates usque ad extremum marginem sunt ingentes, adhuc
tamen totus margo extremus in plenilunio et multo magis margo Lunae obscurus
intra Solem in eclipsi solari apparent admodum aequales et politissimi. Sunt nonnullae observationes, in quibus
radios colligit quam
simplex oculi pupilla possit admittere.
32 Haec adjeci Arimini, dum anno 1752 inirem observationes astronomicas ad determinandam magnitudinem gradus meridiani inter urbem Romam et Ariminum in
aedibus comitis Joannis Francisci Garampi, patricii Ariminensis, amicissimi mihi
ab ipsa prima communi adolescentia. Tres autem fixas adhibebam: α Cycni (nam
astronomi post Bayerum Graecis litteris stellas fixas singularum constellationum
designant, incipiendo
temporibus institutas. Quae omnes consenserunt intra unius tantum secundi discrimen
a medio, ut ibidem videre est.
33 Visuntur adhuc Arimini plura veterum Romanorum monumenta, inter quae arcus
insignis et pons. Rubiconem fuisse Arimino proximum constat ex ipso Caesaris
adventu Ariminum paullo postea quam trajecerat Rubiconem ipsum, terminum
Romanis imperatoribus constitutum a rep(ublica), quem praetergredi sine auctoritate senatus nefas esset, ubi is quidem et illud
ejus
laudem, sunt illa sane inferiora ipsius meritis. Formam singularem in primo juventutis flore ornabant plurimum ingenuae artes, quae nobilem optimae indolis
juvenem decerent: saltatoria in primis, in qua cum summa venustate exercebat
sese atque excellebat, et musica, in qua nunc etiam vel inter primos quosque
egregios Italiae professores excellit in eo lyrae genere, quod appellamus il violino. Cujus naturam et usum conatus sum hisce versibus exprimere. Lyram autem ipsam habebat singularem et perfectissimam.
At multo adhuc majori erat laudi egregio juveni
genus
hic ipsis versibus exprimitur. (Il nous manquoit une machine parallactique qui
auroit rendu l'observation beaucoup plus facile).
Regressus in patriam domi suae lineam meridianam duxit ac plura instrumenta
comparavit ad observationes instituendas idonea; inter quae horologium oscillatorium, quo ego ibidem sum usus, aptavit in certa suarum aedium parte, in qua
meum et sectorem et quadrantem collocavit loco ad ejusmodi observationes satis
idoneo.
Confluebat autem frequens nobilium virorum turba ad observationes ipsas.
Sed
quamproxime 60, cum est minima quamproxime 58. Distantia autem Lunae a centro Terrae maxima est ex Caillio semidiametrorum 64 2/3, minima 55 3/4. Quae distantiae, si Luna sit in ipso
zenith, dempta una semidiametro, evadunt a superficie Terrae 63 2/3 et 54 3/4.
Patet illas longitudines cadere inter has distantias ideoque umbram Lunae aliquando non devenire ad superficiem Terrae, aliquando in eam immergi.
Jam vero maxima immersio erit, si longitudo coni umbrosi maxima conjungatur cum distantia Lunae minima. Tum vero calculo inito invenio semidiametrum
sectionis
ut globosa oculi forma; obscuritas
intra ipsum ob opacitatem scleroticae cum choroide et uveae; foramen in media
uvea, quod dicimus pupillam, quam tegit cornea pellucida, per quam radii transmissi, ab humore crystallino in primis, qui in forma lentis cujusdam crassioris,
sed pellucidae, pendet inter humorem aqueum et vitreum, collecti in oculi fundo
in retina vel choroide, imaginem pingunt objecto externo simillimam et situ inverso positam, juxta ea, quae diximus lib. II. adn. 41(
49 Sequens episodium conscripsi eo ipso die quo solenne Ascensionis festum Romae celebrabatur de more. Cum a prandio finem hujusce libri deberem in Arcadum conventu legere, inveni nexum satis ad rem idoneum inter argumentum,
quod pertractabam, et festum, quod agebamus, quem hisce versibus expressi.
Porro facile est observare, in avibus nocturnis in primis, quemadmodum pupillam immani hiatu aperiant per noctem, quam per diem contrahunt in tenuissimum
circellum. Idem in felibus
quatuor rectae lineae, quarum singulae
contingant utrumque circulum, quae omnes producuntur longe ultra Terram.
Duorum autem circulorum, quorum alter totus jaceat extra alterum in eodem
plano, nonnisi 4 tangentes communes duci possunt. Quarum binae extrorsum
cadunt respectu utriusque ac eos inter se concludunt ambos. Reliquarum binarum singulae interseruntur inter eosdem binos circulos relinquentes alterum ad
unam plagam, alterum ad alteram. Accedit axis sive recta linea ducta per centra
illorum circulorum et producta longe itidem ultra Terram.
Jam vero
quae omnes producuntur longe ultra Terram.
Duorum autem circulorum, quorum alter totus jaceat extra alterum in eodem
plano, nonnisi 4 tangentes communes duci possunt. Quarum binae extrorsum
cadunt respectu utriusque ac eos inter se concludunt ambos. Reliquarum binarum singulae interseruntur inter eosdem binos circulos relinquentes alterum ad
unam plagam, alterum ad alteram. Accedit axis sive recta linea ducta per centra
illorum circulorum et producta longe itidem ultra Terram.
Jam vero priores binae ex illis quatuor tangentibus concurrunt in hoc axe ultra
linea ducta per centra
illorum circulorum et producta longe itidem ultra Terram.
Jam vero priores binae ex illis quatuor tangentibus concurrunt in hoc axe ultra
Terram in cuspidem acutam et exhibent conum umbrae terrestris. Posteriores
duae concurrunt in eodem axe, sed inter binos circulos, ante quam deveniant ad
contactum cum Terra, ultra quam idcirco semper magis recedunt a se invicem.
Quidquid spatii concluditur inter illum conum et hasce binas tangentes post earum
contactum cum orbe Terrae, pertinet ad penumbram, et ex quovis puncto ejus
spatii Sol
concurrunt in hoc axe ultra
Terram in cuspidem acutam et exhibent conum umbrae terrestris. Posteriores
duae concurrunt in eodem axe, sed inter binos circulos, ante quam deveniant ad
contactum cum Terra, ultra quam idcirco semper magis recedunt a se invicem.
Quidquid spatii concluditur inter illum conum et hasce binas tangentes post earum
contactum cum orbe Terrae, pertinet ad penumbram, et ex quovis puncto ejus
spatii Sol suspiciatur, Luna tegit aliquam ejus partem. Quidquid autem habetur
extra hosce limites, videt integrum Solem, et proinde habet lumen plenum.
ita difficulter concipitur. Constat id binis
circulis concentricis, quorum alter refert sectionem coni umbrae in regione orbitae
Lunae, alter sectionem penumbrae. Diameter prioris esset fere tripla diametri Lunae, uti diximus in adn. 34. lib. II(
proxime per intervallum aequale diametro apparenti suo, diximus adn. 30. lib. II. Adeoque idem est
ejus motus respectivus respectu coni umbrosi. Qui semper obtinet partem Soli
oppositam e diametro, et habet idcirco motum eundem, quem ipse Sol. Cum
igitur dixerimus hic adn. 9. intervallum inter limites penumbrae et umbrae esse
circiter aequale diametro Lunae, et umbrae diametrum fere triplam in eclipsi centrali, in qua Luna transeat per ipsum umbrae centrum percurrens ejus diametrum,
effluet hora ab initio penumbrae ad initium eclipseos. Tum per unam horam crescet
pars obscurata
ipsius partibus, cum peripheria
cujusvis circuli contineat gradus 360.
Porro vertex illius anguli, nimirum illorum radiorum concursus, esset proximus ipsi Terrae, quae est centrum orbitae lunaris habitae pro circulari. Adeoque
illi radii in distantia Lunae interciperent inter se unum gradum ejus orbitae lunaris,
sive unam e 360 partibus ipsius. Sed ipsa orbita continet paullo plus quam 360
semidiametros terrestres, cum distantia Lunae a Terra, quae est semidiameter
ejus circuli, sit semidiametrorum terrestrium 60, uti jam toties diximus, et cujusvis circuli
sunt omnium proximi ipsi Terrae ex iis radiis, qui nullam refractionem sunt passi.
Ille primus conus continet illam partem umbrae terrestris, ad quam nulli pertingunt radii, nec directi nec reflexi. Secundus terminat radios irrefractos ita, ut,
quod spatium continetur inter superficies horum conorum, totum habeat aliquos
e radiis refractis intra atmosphaeram terrestrem, nisi nubes transitum impediant,
de quo casu agemus inferius. Hic secundus conus est conus umbrae, qui adhibetur ab astronomis pro eclipsi Lunae, et est potius conus umbrae atmosphaerae
in quovis situ sectionis ad intensitatem luminis solaris in regione Terrae directe, uti est pars residua luminis, quae
transit, ad lumen totale, et ut est magnitudo annuli atmosphaerici, qui esset ad
sensum constans ob exiguam altitudinem atmosphaerae, cujus omnes circuli sunt
fere aequales inter se, ad magnitudinem annuli sectionis computatam ex illa latitudine et ex longitudine circuli eam terminantis. Quamobrem si ejusmodi problemata resolverentur, haberetur facile ratio, in qua mutatur intensitas luminis in
accessu ad centrum sectionis.
Ejusmodi problemata
34 Praeter ea inaequalitatis capita, quae dicta sunt, adest aliud, quod hic exprimitur
et cujus limites deinde designantur, quantum possunt sine schemate, quo delineato res evaderet evidentissima et admodum facilis intellectu. Nimirum illud spatium clausum inter superficiem coni exterioris umbrae atmosphaericae et superficiem coni interioris penitus obscuri dividitur in duas partes. Et ad singula puncta
alterius ex iis partibus defertur lumen refractum in unico puncto atmosphaerae
terrestris, ad singula vero alterius defertur lumen refractum in
aequalibus partibus superficiei ipsius coni exterioris
quatuor extabunt supra versus cuspidem hujus novi tertii coni, eo inclusae, et
reliquae quinque remanebunt extra ipsum inferius Terram versus. Ac in eadem
fere ratione dividetur ab hac nova tertii coni superficie ipsum spatium inclusum
inter priores binos conus, per quod distrahitur, uti diximus, lumen in atmosphaera
nostra refractum.
Jam vero ex hisce binis partibus hujusce spatii illa, quae remaneat infra superficiem coni tertii Terram versus, habebit lumen simplex delatum ex altera tantummodo
22, conus
primus protenditur ad distantiam diametrorum Terrae 111, conus secundus ad
distantiam 22, quae est pars quinta 111; intersectio autem illa superficiei coni tertii
cum superficie primi ad distantiam 37, quae est pars tertia numeri 111. Distantia
autem Lunae est diametrorum 30, media inter 22 et 37. Quare si Luna recta
tendat * ad axem communem conis omnibus, quod accidit in eclipsibus centralibus, primo quidem ingreditur illud spatium, quod habet lumen simplex ex unica
parte, donec nimirum versatur inter superficiem coni primi et tertii. Tum ultra
hujusce tertii
numeri 111. Distantia
autem Lunae est diametrorum 30, media inter 22 et 37. Quare si Luna recta
tendat * ad axem communem conis omnibus, quod accidit in eclipsibus centralibus, primo quidem ingreditur illud spatium, quod habet lumen simplex ex unica
parte, donec nimirum versatur inter superficiem coni primi et tertii. Tum ultra
hujusce tertii superficiem incedit per spatium habens lumen e binis partibus oppositis, donec ex eo tertio cono egressa deveniat iterum ad spatium, quod habet
lumen simplex, et inde egrediatur ad lucem plenam.
juga, ut eorum, qui ad 4 milliaria assurgunt in America hinc et inde a Quitensi valle, ad eam altitudinem deveniunt, per quam lumen deberet transmitti ad centrum
sectionis umbrae. Et alibi reflexio radiorum Solis in mari ad angulum perquam exiguum potest augere nonnihil lumen in locis positis inter axem et superficiem.
41 Sunt tamen quaedam phaenomena, quae videntur debere constanter haberi semper, ut illud, quod hic exprimitur: nimirum illa pars Lunae, quae erit satis
44 Rationi superiori, quae generalis est, accedit peculiaris ratio petita a diversa admodum constitutione earum partium Terrae, quibus imminet atmosphaera, quae
radios ad Lunam transmittit. Eae partes pertinent ad marginem hemisphaerii terrestris e Luna visi. Porro quotiescunque Luna versatur inter tropicos, quod in
eclipsibus fit fere semper, in quibus ea parum admodum potest recedere ab ecliptica, quae intra tropicos continetur tota, ille circulus, qui id hemisphaerium terminat, transit per omnes quinque zonas, quod satis patet. Et quidem si Luna sit in
ipso aequatore, is circulus
est autem occasio
ipsa, ut ea, quae plures ejusdem episodii partes respiciunt, percipi possint. Anno
1751 dimensus sum una cum P. Christophoro Maire, doctissimo viro e nostra
Societate et summo in primis ac diligentissimo astronomo, basim octo circiter
milliariorum in ipsa veteri Via Appia inter Romanam et Albanam urbem, quae fuit
altera e binis adhibitis ad determinandum meridiani gradum Romam inter et Ariminum interjacentis, et corrigendam mappam geographicam Pontificiae ditionis.
Quem duplicem scopum nostrorum laborum hic innui: pertinet ad hunc posteriorem illud in tenuique
dimensus sum una cum P. Christophoro Maire, doctissimo viro e nostra
Societate et summo in primis ac diligentissimo astronomo, basim octo circiter
milliariorum in ipsa veteri Via Appia inter Romanam et Albanam urbem, quae fuit
altera e binis adhibitis ad determinandum meridiani gradum Romam inter et Ariminum interjacentis, et corrigendam mappam geographicam Pontificiae ditionis.
Quem duplicem scopum nostrorum laborum hic innui: pertinet ad hunc posteriorem illud in tenuique papyro pingere, adhuc dominae quae parent oppida Romae, et ad primum illud Terrae deprendere molem, cum
inclementiam, quae quidem ibi eo anni tempore nunquam solet esse
tanta, vix demum cum successu absolvimus mense Maio.
Secundae dimensionis tempore superiores versus elucubraveram tam in ipsa
vespertina commoratione in Albana urbe, in quam nos recipiebamus per noctem,
quam inter equitandum, ut tempus fallerem. Et postremos quidem perfeceram
ipso mane ejus diei, quo demum censui abrumpendum omnino opus, quod pluribus jam vicibus intermissum fuerat superioribus diebus imbrium vi, ac Romam
redeundum. Instrumenta expedita jam fuerant et dimensioni molestissimae data
nos repente procella oppressit, coelo circumquaque obducto nubibus, grandine primum densissima, tum imbre effuso praecipiti, qui ad plures horas perduravit obstinatissimus.
Aegre nos recepimus in tabernam, quam appellant Torre di mezza via, ubi equi
cursorii mutantur Romam inter et Albanam urbem, in qua * nullum omnino habetur conclave honestis hominibus recipiendis idoneum. Sed foeda omnia et turpia fossorum, messorum, bubulcorum rhedariorumque compotationibus apta.
Cum et imber et immanis ventus debaccharetur rigidissimus sane, licet et Aprilis
jam
ac progredi ex aedibus
non permitteret, assedi ad angulum foedissimae longioris mensae, ad cujus caput
plures rustici comessantes et compotantes assederant. Et ex impetu quodam ac
animi aegritudine priores centum circiter versus effudi ac ibidem conscripsi. Reliquum episodium partim in itinere inter redeundum in Urbem sub vesperam, partim domi ante quam irem cubitum, perfeci et primo mane nitide exscriptum detuli
totum ad cardinalem Valentium, primum pontificis administrum. De quo ibi expeditionis nimirum meae et auctore primo et fautore perpetuo, ut et de ipso summo
pontifice, adeo
ob causam ea deinde marmora sunt eruta et in Urbem delata ad
consternenda Urbis ipsius compita nova illa tam eleganti methodo, quadratulis
inde efformatis. Tum, cum ibi basim metirer, visebantur identidem ejus viae vestigia et bini lapidum assurgentium ordines, quibus et rectilineis prorsus et inter se
parallelis ea olim concludebatur, adhuc passim supererant. Verum alicubi, erutis
iis etiam limitibus, in ipso viae loco, lapidibus aratro summotis, messis succreverat. Ex utroque latere fere perpetua adhuc visitur duplex ingentium ruderum series, e veteribus sepulchris omni ornamento
in ejus operis nuncupatoria epistola (ipsi
enim, cujus auctoritate et munificentia opus ipsum perfectum est, clementissime
excipienti, nuncupandum censui opus ipsum communi nomine Mairii et meo) et
multo fusius in poemate, quod, ubi primum post extremum vitae periculum visus
est convalescere, inter publicam totius Urbis gratulationem typis impressi, adjectis adnotationibus, quibus praecipua ejus gesta carminibus proposita magis illustrarentur. Notissimum est ejus patriam fuisse Bononiam, tot doctorum hominum
parentem, ac sedem. Notissima est itidem ipsius pontificis doctrina, in jure
48 Silvius cardinalis Valentius, immortalis memoriae vir, quo idem summus pontifex
usus est primario administro, secretarium status appellant, usque ad ejus obitum,
qui pontificis ipsius mortem biennio fere praecessit et in quem unum alia multa
praecipua sane munera congesserat, erat enim inter caetera camerarius, ut appellant, et praefectus Congregationi de propaganda fide. Ita autem eo in omnibus sui
principatus negotiis utebatur, ut omnino videretur pontificia sibi decreta tantummodo et librorum conscribendorum ac edendorum curam reservasse, reliquis
omnibus sui regiminis
opera
perlegat et Ragusinorum litteraria monumenta evolvat. A barbarie incultissima
undecunque circumsepti, et severiores disciplinas et humaniores in primis litteras
diligentissime excolimus tam Latino idiomate quam Illyrico, quo domi utimur.
Omitto vetustiores ut Marinum Ghetaldum, inter geometras celebrem illo ipso
tempore, quo nobilissima facultas a paucis admodum excolebatur; Stephanum
Gradium, elegantissimum Latinum poetam eo ipso superiore saeculo, quo usque
adeo conciderant in Italia humaniores litterae corruptae penitus ac depravatae;
Bandurium e Benedictinorum
omnino commemorabo P. Raymundum Kunichium, egregium e
nostra Societate et oratorem et poetam, pluribus impressis speciminibus clarissimum. Vernacula autem nostra lingua habemus etiam bina epica poemata, egregia
sane, Osmaniadem atque Christiadem, et alia quamplurima summi pretii omnium
generum, inter quae plura edita ab abbate Giorgio Benedictino plurimum excellunt. Qui quidem et Latinis operibus editis hoc nostro saeculo maximam sibi eruditionis et sacrae et profanae famam comparavit.
Atque hic mihi haud ita quidem temperare possum, ut domesticam laudem omittam.
sibi eruditionis et sacrae et profanae famam comparavit.
Atque hic mihi haud ita quidem temperare possum, ut domesticam laudem omittam. Circumferuntur enim satis multa elegantissima carmina Petri fratris, quem
anno 22 aetatis suae amisimus, incredibilis juvenem spei. Inter quae versiones plures
et Ovidii ex Latino et Molierii ex Gallico Illyricis versibus conscriptae celebrantur.
Impressa sunt ante hosce duos annos Annae sororis adhuc viventis Illyrica carmina Venetiis, quae itidem satis bene excepta sunt a nostrae linguae cultoribus.
Ac inter poemata P.
juvenem spei. Inter quae versiones plures
et Ovidii ex Latino et Molierii ex Gallico Illyricis versibus conscriptae celebrantur.
Impressa sunt ante hosce duos annos Annae sororis adhuc viventis Illyrica carmina Venetiis, quae itidem satis bene excepta sunt a nostrae linguae cultoribus.
Ac inter poemata P. Caroli Rotii, Societatis nostrae scriptoris sane non vulgaris,
impressa Patavii nitidissimis Comini typis habentur binae Latinae elegiae P. Bartholomei Boscovichii, mei et natura fratris et religioso instituto socii, adhuc superstitis, recusae iterum alibi et habitae inter
Ac inter poemata P. Caroli Rotii, Societatis nostrae scriptoris sane non vulgaris,
impressa Patavii nitidissimis Comini typis habentur binae Latinae elegiae P. Bartholomei Boscovichii, mei et natura fratris et religioso instituto socii, adhuc superstitis, recusae iterum alibi et habitae inter elegantissima recentiorum scriptorum monumenta. Usque adeo humaniores litteras Ragusini et excoluerunt semper
et adhuc excolunt cum successu.
49 Quae huc pertinent,
rationes hujus phaenomeni. Illud autem Tu decus Angligenum atque humanae
gloria gentis, quod ante hosce novem annos conscripsi in Italia inscius inscriptionis ejus sepulchralis, quam huc delatus inveni ad ejus tumulum auctoritate
publica erectum, cum ea consonat mirum in modum. In qua nimirum inter caetera habetur illud Sibi gratulentur mortales extitisse tale ac tantum humani generis
decus.
In sequenti velut hymno, cujus mentionem feci lib. I. adn. 4, innuuntur fere
omnia ejus physica reperta, quae potissimum continentur in ejus Philosophiae
naturalis
Addidi vacuas per auras, ut exprimerem fluidum illum aethereum, * in quo planetarum motus peraguntur, quod ita tenue est, ut resistentiam sensibilem non pariat;
ac proinde sint quidem aurae, sed aequivalentes vacuo spatio. Newtonus enim
non admisit verum vacuum, cum habeat inter caetera illud Princ. I, 2: Majora
autem planetarum et cometarum corpora in spatiis minus resistentibus motus suos
conservant diutius.
3 Si nulla ejusmodi gravitas haberetur,
20. Intricatissimi phaenomeni, quod usque adeo torserat philosophorum ingenia,
explicationem primus omnium invenit Newtonus ac lib.
quae habentur inter praemio donatas ab academia Parisiensi anno 1740. Et quidem hic postremus ipsas etiam diurnas anticipationes et
posticipationes felicissime sane eruit e theoria gravitatis, exhibita elegantissima
analytica solutione problematis, quo quaeritur locus Terrae intermedius inter loca
subjecta Soli et Lunae, in quo ex utriusque actione conjuncta debet consequi
maxima intumescentia. Cujus quidem problematis solutionem e sola geometria
petitam cum simplicissima constructione geometrica dedi ego in Romano Litteratorum diario.
At
Newtonus determinavit calculo quantitatem compressionis etiam pro casu gravitatis mutuae particularum omnium, posita materia Telluris homogenea, licet figuram ipsam determinare non potuerit. Quam deinde determinavit Mac-Laurinus
elegantissime. Perquisitionem promoverunt plurimum deinde multi, inter quos
eminent in primis Clairautius et D'Alambertus. Quid in eo genere solius Geometriae ope praestiterim et ego, etiam pro casu nuclei heterogenei, videre poterit, qui
velit, opusculo 5 mei operis de Expeditione litteraria, ubi et illud fuse exposui,
quod lib. IV(V) adn. 45 indicavi, cur
18 Inde Newtonus deduxit et rationem naturalium colorum; qui quidem colores sunt
quaedam externae formae corporum, et internum eorundem textum, nimirum
magnitudinem et dispositionem particularum, ex quibus ea constant, et discrimen
inter corpora pellucida et opaca, inter ea, quae habent colorem permanentem, et
ea, quae variabilem. Quae omnia inferius explicabuntur singillatim uberius.
Si corpus est ita homogeneum, ut non habeantur satis magna intervalla vacua
vel diversae densitatis, inter particulas
18 Inde Newtonus deduxit et rationem naturalium colorum; qui quidem colores sunt
quaedam externae formae corporum, et internum eorundem textum, nimirum
magnitudinem et dispositionem particularum, ex quibus ea constant, et discrimen
inter corpora pellucida et opaca, inter ea, quae habent colorem permanentem, et
ea, quae variabilem. Quae omnia inferius explicabuntur singillatim uberius.
Si corpus est ita homogeneum, ut non habeantur satis magna intervalla vacua
vel diversae densitatis, inter particulas densitatis alterius, id corpus,
et discrimen
inter corpora pellucida et opaca, inter ea, quae habent colorem permanentem, et
ea, quae variabilem. Quae omnia inferius explicabuntur singillatim uberius.
Si corpus est ita homogeneum, ut non habeantur satis magna intervalla vacua
vel diversae densitatis, inter particulas densitatis alterius, id corpus, cujuscumque
densitatis, est pellucidum. Si illa intervalla adsint, est opacum. Colorem autem
habebit eum, quem exposcit crassitudo lamellarum, ex quibus ejus particulae constant. Quae crassitudo saepe definitur determinate ex illis superioribus
et in eo, quo continetur Optica, habentur vera comperta
maximi momenti ad veram physicam pertinentia, utique multo plura meo quidem
judicio, quam in monumentis omnium physicorum, qui ipsum praecesserunt. In
iis autem quamplurima et ad geometriam et ad analysim pertinentia continentur, ut
inter caetera fundamentum totius calculi directi et inversi fluxionum, sive calculi
differentialis et integralis. Mirum autem, quam multa alia habeantur in tot aliis ejus
opusculis, in arithmetica universali, in enumeratione curvarum secundi generis,
in tractatu de quadratura curvarum et aliis,
omnem videantur excedere. Ductus enim ille luminis colorati, in quem is
radius dividitur, videtur esse prorsus continuus adeoque divisibilis in infinitum.
Est sane admodum ingens eorum filorum numerus, quorum singula diversum
habent refrangibilitatis gradum et colorem innatum. Adhuc tamen inter hosce
diversos colores innatos multi ita parum a se invicem differunt, ut eodem nomine
nominentur. Rubei,
dissolvit in sua fila primigenia, simplicem autem relinquit semper unicum sine ulla nova distractione. At
aliquando color compositus differt plurimum ab omnibus simplicibus.
Ubi conjungantur simul duo vel tres non ita a se invicem remoti, oritur color
intermedius inter ipsos. Sic caeruleus et flavus commixti aequis partibus exhibent
intermedium viridem, viridis et aureus flavum itidem intermedium. Ac ex extremis, rubeo nimirum et violaceo, oriuntur colores quidam purpurei admodum diversi ab omnibus simplicibus. Origo autem unica colorum omnium in Newtoni
illis coloratis primigeniis praeter album,
qui est omnium conjunctio, et nigrum, qui est omnium defectus.
Hic tamen cavendum ab aequivocationibus, ob quas nonnulli physici inutiles
quaestiones instituunt, quaerentes, an colores sint in rebus ipsis. Coloris nomine
quatuor inter se admodum diversa denotari solent; nimirum 1° idea illa coloris,
quae excitatur in anima et quam immediate cognoscimus, et in hac acceptione
color adhibetur in animistica* ac est in ipsa anima; 2° illa impressio, quam lumen
allapsum efficit in nostro sensorio, et in hac acceptione color
continua circulorum, quorum singuli referunt imaginem Solis suo
determinato colore expressam. Ejus enim figura est oblonga; binae frontes terminantur binis semicirculis obvertentibus cavitatem sibi invicem, quorum alter est
rubeus, alter violaceus. Latera autem sunt lineae ad sensum rectae et inter se
parallelae, quae contingunt et illos extremos circulos et omnes intermedios.
Dixi autem circulos, cujus figurae non erit accurate, nisi ad summum unica ex
tam multis imaginibus coloratis, ea nimirum, quae habeat filum pertinens ad radium Solis centralem et
majorem radiorum copiam ad reflexionem. Quae quidem
fusius itidem exposui et ego et P. Benvenutus in ea dissertatione, cujus mentionem feci supra adn. 16.
47 Longitudo intervalli inter binas oppositas dispositiones non est semper eadem, et
discriminis fontes sunt tres: diversum medium, in quo radius progreditur, diversus angulus, in quo radius advenit ad superficiem refringentem, et diversa natura
ipsius radii. Newtonus eas omnes leges determinavit, et primae duae fere
tamen minora sint intervalla loci in magis refrangibilibus; vel provenit etiam ex eo, quod ipsa
dispositio in aliis mutetur breviore tempore quam in aliis. Puto demonstrari posse
ex ipsis legibus a Newtono definitis rem a solo celeritatis discrimine non pendere.
Porro discrimen hoc intervalli inter binas dispositiones, quod in colore rubeo et
violaceo est ingens, in diversis filis ejusdem coloris est itidem aliquod, licet sit
exiguum.
48 Transitur hic ad exponenda
distantia ejus puncti, in quo
quaeritur crassitudo lamellae a centro illo, in quo fit contactus; tertia sit crassitudo ipsa quaesita. Illa prior est utique linea, quae pertunderet orbem, ad quem ea
superficies est tornata, descendens recta per ejus centrum; secunda est chorda
arcus intercepti inter punctum contactus et punctum superficiei, cui respondet
crassitudo quaesita; tertia est illud intervallum, quo id punctum distat a superficie
plana alterius vitri. Quae quidem designat hiatum illum.
Jam vero hae tres quantitates sunt continue proportionales. Nimirum
ad centrum, ubi habetur contactus vitrorum. Tum ipsa
vitra paullatim moveantur in latus. Pars ejus fili reflexa in prima et secunda superficie primi vitri regredietur retro. De hac hic nullam mentionem facio, sed considero tantummodo illam partem, quae ingreditur lamellam tenuem aeris inclusi
inter vitra.
Porro de hac ejus fili parte constabit initio quidem ipsam, ubi excipitur prope
contactum, transire ultra lamellam aeris et ingredi secundum vitrum. Deinde in
certa quadam distantia a contactu incipiet reflecti et redire retro per lamellam
ipsam ac ingredi
habetur commixtum omne colorum genus. Cujus rei ratio
ex principiis, quae praemisimus, est admodum manifesta.
Nimirum ejusdem coloris fila, ut initio diximus, in radio albo sunt quamplurima,
ac ea habent exiguum quidem, sed tamen aliquod discrimen in longitudine intervalli inter binas vices. Hoc discrimen post duo, vel tria, vel quatuor intervalla
duplicatum, triplicatum vel quadruplicatum adhuc remanet exiguum, ut idcirco
omnia ejusdem coloris fila, quae initio habebant eandem dispositionem, in fine
habere debeant itidem eandem ad sensum. At post ingentem numerum
multiplicatum per eundem numerum id efficiet, ut aliud filum
habeat duo, vel decem, vel centum, ac etiam mille intervalla plura quam aliud
quodpiam coloris ejusdem.
Quamobrem si lamina massae perspicuae fuerit satis crassa, ut ingens habeatur in ea numerus intervallorum, inter fila coloris ejusdem cujuscumque simul
ingressa primam superficiem alia mutabunt dispositionem vicium numero pari,
alia impare; illa habebunt in fine laminae dispositionem eandem quam in ingressu,
haec oppositam. Adeoque omnium colorum fila alia transmittentur per secundam
speciebus, quorum alter transmittitur, et
alter reflectitur.
61 Ubi vero lamella est tenuis, ut contineat pauca admodum intervalla, longe aliter se
res habet. Cum discrimen inter diversa fila ejusdem coloris sit exiguum, idem erit
pro omnibus numerus intervallorum in eo tractu, nimirum vel pro omnibus par, et
transmittentur omnia, vel pro omnibus impar, et omnia reflectentur. Sed cum fila
colorum distantium a se invicem habeant discrimen multo majus, pro aliis
ad oculum deveniunt transmissi, non exhibere eundem colorem, sed illum, quem requirunt radii residui eorum, qui priorem
exhibebant.
63 Ex iisdem principiis deducitur discrimen inter corpora opaca et pellucida ac inter
ea, quae habent colorem variabilem et ea, quae constantem, ut et origo discriminis inter diversos colores permanentes diversorum corporum.
non exhibere eundem colorem, sed illum, quem requirunt radii residui eorum, qui priorem
exhibebant.
63 Ex iisdem principiis deducitur discrimen inter corpora opaca et pellucida ac inter
ea, quae habent colorem variabilem et ea, quae constantem, ut et origo discriminis inter diversos colores permanentes diversorum corporum.
64 In primis, quod pertinet ad
63 Ex iisdem principiis deducitur discrimen inter corpora opaca et pellucida ac inter
ea, quae habent colorem variabilem et ea, quae constantem, ut et origo discriminis inter diversos colores permanentes diversorum corporum.
64 In primis, quod pertinet ad opacitatem, illa sane non provenit ex eo, quod in
corporibus opacis non habeantur pori
quod optime norunt ii, qui microscopia adhibent. Adeoque per illas particulae luminis inveniunt rectilineos meatus
quaquaversum. Dispositio diversa ipsarum particularum discriminat corpora opaca
a diaphanis et meatus nimii potius officiunt progressui libero luminis. Si enim
habeantur inserta inter particulas corporis spatiola justae cujusdam magnitudinis
vacua vel etiam plena materia densitatis satis diversae, et potissimum si particulae
ipsae sint scabrae et superficiei irregularis, fit opacum atque id idcirco, quod in
transitu ab uno quovis medio ad aliud diversae naturae habentur
ipsius superficiei refringentis. Unde fit, ut via radii intra lamellam
sit longior quam esset, si nulla haberetur refractio. Et idcirco pro varia inclinatione radii incidentis admodum varia est longitudo viae intra ipsam lamellam. Et
habita ratione hujus longitudinis et longitudinis intervalli inter binas dispositiones
oppositas particularum luminis debitae illis diversis inclinationibus invenitur, pro
diversa directione incidentiae admodum diversum esse numerum intervallorum in
motu per lamellam adeoque longe alios esse colores, qui in alia inclinatione transmittuntur vel
rubei transmittuntur fere omnes, et idcirco color compositus a radiis directis accedit ad flavum, compositus vero a reflexis ad caeruleum. Sed imminutis plurimum vaporibus, ut rigidissimo flante Borea, saturo caeruleo et ad violaceum accedente colore coelum imbuitur, praevalentibus plurimum
inter radios reflexos violaceis, indicis, caeruleis radiis.
73 Ad hanc rem intimius percipiendam proponitur hic considerandus unicus unius
vaporis globulus, ex cujus consideratione
eoque magis; tum quia est
tantillo propior Soli Terra in novilunio quam Luna in plenilunio caeteris paribus,
tum quia ipsius superficies est multis vicibus major quam superficies Lunae. In
novilunio autem Luna inducit Terrae defectum Solis rapiens ejus radios. Sed ingens admodum est discrimen inter effectum eclipseos solaris in Terra et lunaris
in Luna. Semidiameter sectionis umbrae in Terra minor est 100 milliariis juxta
adn. 37. lib.
Luna jam est immersa in umbra, occupat coeli partem maxime
distantem a loco Solis. Adeoque tum Phoebus, Dianae frater, abest longeque alia
regione moratur, ubi idcirco potest dici et immemor, qui nihil cogitet de labore
sororis tam longe positae.
Terra autem interjecta inter Solem et Lunam tum omnino impedit, ne se mutuo
videre possint; adeoque aspectum tanti interjecta doloris hostis dura negat questusque eludit inanes.
Fuga comitum in subitis tenebris, equorum perturbatio, ruentis currus periculum sponte jam consequuntur, ut et foemineus
fatis ita poscentibus, Opim Diana, unam e comitibus nymphis,
summisit, quae mortem heroinae ulcisceretur, atque ea Aruntem caesa virgine
fugientem assecuta telo interfecit.
Actaeonis fabula est itidem notissima. Qui cum Dianam imprudens in antro
nudam vidisset, in quod inter venandum secesserat, ab ea in cervum conversus a
suis ipsius canibus laceratus et suorum telis confixus interiit. Quam omnem fabulam elegantissime persequitur Ovid. Metam. lib.
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.