servitori, qui et vicinus Vestris Dominationibus est et moribus, scientia, aliisque virtutibus satis decoratus, conferre. Sicut egregius etiam dominus Christophorus Darhoczy, 5 cubicularius domini reverendissimi Dominationibus Vestris super hac re latius scripsit. 6 [2.] Nos cum ipso domino Christoforo Darhoocz, si pro ea praepositura ipsi domino Petro litterato obtinenda laborare et intercedere apud dominum nostrum reverendissimum voluissemus, credimus nos habere tantum favoris apud suam dominationem reverendissimam, ut praeposituram ipsam obtinere ipsi domino

cubicularius domini reverendissimi Dominationibus Vestris super hac re latius scripsit. 6 [2.] Nos cum ipso domino Christoforo Darhoocz, si pro ea praepositura ipsi domino Petro litterato obtinenda laborare et intercedere apud dominum nostrum reverendissimum voluissemus, credimus nos habere tantum favoris apud suam dominationem reverendissimam, ut praeposituram ipsam obtinere ipsi domino Petro potuissemus, sed cum, ut dixi, eius praepositurae ius patronatus Vestrae Dominationes habeant, potius voluimus ad Vestras Dominationes in favorem illius boni viri scribere. Quas

ab ipso aetatis principio bonarum artium studiis animum dedunt. Quae quidem duae res solae propemodum sunt, quae mirabile dictu est, quantum et ornamenti et emolumenti humano generi asserant, alterum enim, si bello quatimur, ex bello nobis victoriam, ac demum pacem parat, alterum in pace quietos nos ac legibus et iure aequabili viventes continet. Itaque haud temere ullum tam ferum, tam barbarum, tamque ab omni humano cultu alienum atque aborientem populum reperias, ubi non his geminis artibus summus sit semper honor habitus. Verum quod ad litteras attinet, quantum [...] splendoris et

et emolumenti facile inesse apparet. Nam si quis [...] perpendiculum revocare voluerit et aequa lance metiri, procul dubio reperiet nobis parum profuisse ratione et intellectu a ceteris animantibus distinctos fuisset [...] divinationem vocamus, exculta atque elimata fuisset. Quid enim inter nos et cetera animalia [...] adminiculo et nobis et tam multiplices rerum cognitiones et Dei ipsius Optimi Maximi ac naturae omnium parentis abstrusissima arcana [...] monumentiore eo iam [...] penetratum, quo vim naturare, humanare, penetrare posse nemo unquam credidisset. Litterae igitur sunt et

huius mensis Augusti venit Sanctissimus Dominus Noster 2 ad sanctum Paulum monasterium non longe a moenibus Urbis distans. Sequenti die ingressus Urbem, postea die Dominica 3 fuit coronatus. Adhuc nihil potuit agi de negotiis Maiestatis Vestrae apud Suam Sanctitatem. Credo nos cras aut perendie habituros audientiam publicam, id est consistorialem a Sua Sanctitate. Quamvis iam in audientia 8  Jacobus Piso (1480–1527), offspring of a Saxon middle class family from Medgyes, noted Humanist, poet and diplomat, friend and pen friend of

et affecti sumus magna molestia, quod hac eius inopina morte complures res et negotia nostra sunt intricata. Quia vero et ipse defunctus et alii istic oratores nostri non minus curare solebant negotia nepotis 6 nostri, regis Hungariae, postulamus a te, ut cum inpraesens istic sit et nos oratorem nostrum non habemus, non desit una cum collega suo 7 apud Sanctissimum Dominum Nostrum 8 rebus et negotiis nostris, agatque apud illius Sanctitatem, ne quem alium ad episcopatum Plocensem provehere velit praeter reverendissimum dominum Raphaelem, episcopum

1522. More on his life: Henryk Folwarski, Erazm Ciołek biskup i dyplomata, Warszawa, 1935. 6  Hungarian King Louis II was the cousin of Sigismund. 7  Without doubt this is a reference to Francesco Marsupino. 8  Pope Hadrian VI. meritissimum, quem nos Suae Sanctitati praesentamus. 9 Nam nos alium nequamquam admittere volumus neque possemus contra iura nostra et statuta regni nostri, quae infringi regnicolae nostri nullo modo paterentur, orireturque inde aliqua turba perniciosissima, quae nescimus quo pacto sedari posset. Referemus

Ciołek biskup i dyplomata, Warszawa, 1935. 6  Hungarian King Louis II was the cousin of Sigismund. 7  Without doubt this is a reference to Francesco Marsupino. 8  Pope Hadrian VI. meritissimum, quem nos Suae Sanctitati praesentamus. 9 Nam nos alium nequamquam admittere volumus neque possemus contra iura nostra et statuta regni nostri, quae infringi regnicolae nostri nullo modo paterentur, orireturque inde aliqua turba perniciosissima, quae nescimus quo pacto sedari posset. Referemus hanc operam tibi et eius collegae uberrima gratia

nihil pro voto nostro cognovimus, alteris item litteras reverendissimi domini cardinalis protectoris nostri, quas non habuimus, allegas, unde in dies magis in ipso negotio incerti reddimur. Quae res molestior est nobis, quam dici possit, nihilque nobis magis praeter spem accidere potuit, quam cum nos et serenissimus dominus nepos noster unum simus, et illius maiestatis negotia non secus istic Romae, quam nostra propria per oratores nostros curabantur. Nunc istud negotium nostrum talibus involucris et ambagibus tractari. [2.] Et proinde postulamus a te, ut nobis

talibus involucris et ambagibus tractari. [2.] Et proinde postulamus a te, ut nobis tandem aperte scribas, quid agatur in ipso negotio, nam non dubium est, quin summus pontifex, cum ita res succedit, parvi faciat postulata nostra iustissima, aliudque facere in hoc ipso negotio, quam quod nos volumus aut ferre possumus, contendat, de quo, quidquid id sit, vellemus quam primum certiores fieri, ut rebus nostris opportuno modo prospiciamus. Nam quidquid illius Sanctitas tam de episcopatibus, quam etiam sacerdotiis aliter disponere voluerit, quam nos constituerimus,

negotio, quam quod nos volumus aut ferre possumus, contendat, de quo, quidquid id sit, vellemus quam primum certiores fieri, ut rebus nostris opportuno modo prospiciamus. Nam quidquid illius Sanctitas tam de episcopatibus, quam etiam sacerdotiis aliter disponere voluerit, quam nos constituerimus, et illius Sanctitati declaravimus, nos id nullo pacto admittemus, et licet Sanctitas Sua, ut scribis, de sua sententia, quam semel concepit, non facile decedat, tamen et nos de iustitia et dignitate nostra nulli hactenus gratia Dei cessimus, neque cessuros nos ipso Deo iuvante

de quo, quidquid id sit, vellemus quam primum certiores fieri, ut rebus nostris opportuno modo prospiciamus. Nam quidquid illius Sanctitas tam de episcopatibus, quam etiam sacerdotiis aliter disponere voluerit, quam nos constituerimus, et illius Sanctitati declaravimus, nos id nullo pacto admittemus, et licet Sanctitas Sua, ut scribis, de sua sententia, quam semel concepit, non facile decedat, tamen et nos de iustitia et dignitate nostra nulli hactenus gratia Dei cessimus, neque cessuros nos ipso Deo iuvante confidimus. Datum.

illius Sanctitas tam de episcopatibus, quam etiam sacerdotiis aliter disponere voluerit, quam nos constituerimus, et illius Sanctitati declaravimus, nos id nullo pacto admittemus, et licet Sanctitas Sua, ut scribis, de sua sententia, quam semel concepit, non facile decedat, tamen et nos de iustitia et dignitate nostra nulli hactenus gratia Dei cessimus, neque cessuros nos ipso Deo iuvante confidimus. Datum. 16 Andrzej Krzycki 1 to István Brodarics Cracow, 18 February 1523 Manuscript used: BK 243fol.

voluerit, quam nos constituerimus, et illius Sanctitati declaravimus, nos id nullo pacto admittemus, et licet Sanctitas Sua, ut scribis, de sua sententia, quam semel concepit, non facile decedat, tamen et nos de iustitia et dignitate nostra nulli hactenus gratia Dei cessimus, neque cessuros nos ipso Deo iuvante confidimus. Datum. 16 Andrzej Krzycki 1 to István Brodarics Cracow, 18 February 1523 Manuscript used: BK 243fol. 222v–223r. 2 1. Krzycki expresses his joy over Brodarics’ letter to him.

istis evolvatur. Nam ut prius tibi scripsimus, non patiemur ullo pacto, ut aliter id ipsum negotium, quam designavimus, transigatur. Quando quidem intelligimus, quorsum haec involucra et ambages tendere, ut nobis contumelia et difficultates in rebus nostris inferantur, quibus si, ut debes, cum nos et serenissimus nepos noster unum sumus, afficeris, consulas et adsis, ut tandem haec tragoedia finem capiat, ne quid deterius hinc emanet. Quam operam tibi uberrima gratia nostra referemus. 18 Louis II to István Brodarics Buda, 1

est breve Apostolicum 4 de summa quinquaginta milium ducatorum, quae nondum accepimus in huius afflicti regni nostri defensionem a Sanctissimo Domino Nostro et ista Sede Apostolica decretorum, designatum quoque legatum amplissimum patrem, Sancti Sixti cardinalem 5 maiore ad nos propediem venturum praesidio intelleximus. Explicas autem non obscure, quantum id praesidii futurum sit, videlicet unde conduci, atque aliquamdiu sit opus, peditum decem milia possint, fatemur has copias viribus nostris nec levem, nec mediocrem futuram accessionem. Si tamen hoc tempore pedites

Si tamen hoc tempore pedites istos conductos et in locis opportunis cum nostro peditatu atque equitatu dispositos haberemus, maiori essent nobis adiumento, quam si paucis post mensibus viginti milia conducerentur. [2.] Nam, ut rerum nostrarum statum cognoscas, vayvoda Radwl, quem nos anno superiore Valachiae Transalpinae praefeceramus 6 Turcis provinciam summa vi nuper occupantibus et novum vayvodam 7 cum vexillo imperatoris inducentibus rursum cedere et in Transsilvaniam cum optimis quibusque et nostrarum partium viris confugere est coactus. Cum igitur

explicare, quibus undique periculis simus circumsepti, et quantum istius Sedis Apostolicae atque adeo omnium principum Christianorum ope et auxilio egeamus. Age gratias eius Sanctitati, verbis, quibus poteris maxime appositis et accommodatis, quod tam pie ac liberaliter iuvare nos constituerit. Sed illud Suam Sanctitatem etiam atque etiam admonere et obsecrare non desinas, ne aliquam in mittendo illo subsidio pecuniario iam promisso et in legato expediendo moram velit interponere. Sera enim praesidia parum aut nihil omnino afferre adiumenti poterunt. Hostes autem, ut

interponere. Sera enim praesidia parum aut nihil omnino afferre adiumenti poterunt. Hostes autem, ut intelligis, imminent omnibus rebus parati et accincti. [4.] Instabis praeterea diligentissime pro pace, concordia aut indutiis inter principes Sanctitatis Suae auctoritate conciliandis. Nos enim, ut saepe sumus testati, his dissidentibus exiguam admodum aut potius nullam publicae salutis et conservandae reipublicae Christianae spem habemus. Noli existimare nos ita ab extrema spe et praesidiis pendere, ut domi, quae praestare ipsi atque efficere possumus, negligamus. Verum scis,

Instabis praeterea diligentissime pro pace, concordia aut indutiis inter principes Sanctitatis Suae auctoritate conciliandis. Nos enim, ut saepe sumus testati, his dissidentibus exiguam admodum aut potius nullam publicae salutis et conservandae reipublicae Christianae spem habemus. Noli existimare nos ita ab extrema spe et praesidiis pendere, ut domi, quae praestare ipsi atque efficere possumus, negligamus. Verum scis, quid inter caesaris potentiam tot annis tam feliciter auctam et nostras vires adeo debilitatas et fractas intersit. Non unius regis aut populi videtur esse, ut tantum

libenter commodare vellemus, prout hoc per omnem occasionem non praetermittimus. [2.] Ceterum quod haereat adhuc istic ipsum negotium propter auctam annatam est nobis molestissimum, praesertim cum non ignoremus eas annatas fuisse primitus ad defensionem contra infideles concessas, quam nos cum serenissimo domino nepote nostro soli assidue sustinemus. Et proinde magis congrueret illas nobis contribui, quam eiusmodi auctionibus nos et regna nostra expilari. [3.] Postulamus a te, operam facere velis, quo litterae ipsius episcopatus Plocensis expedire permittatur iuxta

propter auctam annatam est nobis molestissimum, praesertim cum non ignoremus eas annatas fuisse primitus ad defensionem contra infideles concessas, quam nos cum serenissimo domino nepote nostro soli assidue sustinemus. Et proinde magis congrueret illas nobis contribui, quam eiusmodi auctionibus nos et regna nostra expilari. [3.] Postulamus a te, operam facere velis, quo litterae ipsius episcopatus Plocensis expedire permittatur iuxta praedecessorum ipsius solutionem, nam nullo modo id ferre possumus, ut maioribus oneribus graventur ecclesiae nostrae satis alioquin superque

work on creating peace among Christian rulers, hopefully with good results. Serenissime Princeps et Domine, Domine mihi Gratiosissime. Post servitutis meae perpetuae in gratiam Vestrae Maiestatis humillimam commendationem. [1.] In negotiis Vestrae Maiestatis credo nos cum domino Stanislao nuntio 1 eiusdem optatam relationem in omnibus habituros: Clemens VIIs pontifex 2 enim propensissimus est in gratificando Vestrae Maiestatis rebus in omnibus. Qua tamen de re brevi et diffusius et apertius scribam. [2.] Nova alia non sunt. Galli

praesidiis necessariis ea tantum, quae ab illo sunt parta, in reditum suum defendi ac retineri possent, et haec tanto ingenio et artificio fingebantur, ut eos quoque fallerent, qui secretorum tyranni se non esse ignaros arbitrarentur, qua fraude et simulatione nihil aliud agebatur, quam ut nos securos et imparatos possunt opprimere. Habemus 2 enim recens ex waywodis Moldavo 3 et Transalpino, 4 aliisque exploratoribus nuntium destinasse Turcas omni genere apparatuum instructissimos proximo mense Martio regnum hoc nostrum Tartaris etiam in

Vio. [4.] Misimus ad te litterarum vice wayvodae 10 ad fidelem nostrum spectabilem et magnificum Ioannem comitem Scepusiensem wayvodam nostrum Transsylvaniensem 11 exempla, accipies insuper, quae ex legatione ad nos utriusque wayvodae sunt exceptae, ex quibus fusius omnia, quae ad conatum caesaris cognoscendum pertinent, intelliges. 12 Datum Posonii, feria tertia intra octavas Epiphaniarum Domini. Anno eiusdem millesimo quingentesimo vigesimo quarto.

(de qua tam diu apud Sedem Apostolicam querimur) et superioribus et impendentibus etiam malis causam attulisse. [3.] Gratum est nobis mandasse Sanctissimum Dominum Nostrum legato suo, qui apud Venetos agit, ut de frumento in Croatiam misso, in quos abierit usus, 5 percontetur. Nam nos quoque homini nostro fido ac diligenti dedimus provinciam loca illa perlustrandi ac ad nos fideliter referendi, quomodo sit illud frumentum distributum. Dabimusque operam, ne in hac quoque parte aliquid nostrae negligentiae possit imputari. [4.] Quod autem iudicas propensam erga nos

causam attulisse. [3.] Gratum est nobis mandasse Sanctissimum Dominum Nostrum legato suo, qui apud Venetos agit, ut de frumento in Croatiam misso, in quos abierit usus, 5 percontetur. Nam nos quoque homini nostro fido ac diligenti dedimus provinciam loca illa perlustrandi ac ad nos fideliter referendi, quomodo sit illud frumentum distributum. Dabimusque operam, ne in hac quoque parte aliquid nostrae negligentiae possit imputari. [4.] Quod autem iudicas propensam erga nos voluntatem Sanctissimi Domini Nostri multo propensiorem futuram, si quae meliora hinc de statu

Nam nos quoque homini nostro fido ac diligenti dedimus provinciam loca illa perlustrandi ac ad nos fideliter referendi, quomodo sit illud frumentum distributum. Dabimusque operam, ne in hac quoque parte aliquid nostrae negligentiae possit imputari. [4.] Quod autem iudicas propensam erga nos voluntatem Sanctissimi Domini Nostri multo propensiorem futuram, si quae meliora hinc de statu regnorum nostrorum 19 nulla profecto: profecto nulla BAV Ottob. 19 incuria: iniuria BAV Ottob. 10 nullatenus: nullo modo BAV Ottob. 11 reditus: reddita BAV Ottob.

an inquiry in Zengg in April 1524. Compare: Magyarországi pápai követek jelentései 1524–1526. Budapest, 2001, XCVIII. afferentur, utinam nullum nisi felicem ac faustum ex his regnis nostris nuntium deinceps Sua Sanctitas accipiat. Nos tamen rerum nostrarum conscii vehementer timemus, ne tristiorem et minus iucundum in dies sit acceptura, nisi re ipsa, et non verborum tantum liberalitate, cum eius Sanctitas, tum principes Christiani opem nobis ferre maturaverint. [5.] Reverendissimum dominum cardinalem

adhuc bellum inter caesaream maiestatem et Christianissimum Gallorum regem durare et ad Mediolanum geri. Missus est per serenissimum fratrem nostrum archiducem dominus Andreas Burgo, 8 vir prudens et ingeniosus multarumque rerum peritissimus, ut caesari suadeat concordiam, per quem nos quoque agemus diligentissime, si quo modo ad pacem amplectendam posset adduci. [7.] Quod baro Siculus 9 ad nos revertitur, libenter audimus, delectant enim nos eius viri humanitas, virtus et eruditio non vulgaris. De Turcorum conatibus deque pactis cum Sophi indutiis nos eadem

fratrem nostrum archiducem dominus Andreas Burgo, 8 vir prudens et ingeniosus multarumque rerum peritissimus, ut caesari suadeat concordiam, per quem nos quoque agemus diligentissime, si quo modo ad pacem amplectendam posset adduci. [7.] Quod baro Siculus 9 ad nos revertitur, libenter audimus, delectant enim nos eius viri humanitas, virtus et eruditio non vulgaris. De Turcorum conatibus deque pactis cum Sophi indutiis nos eadem intelleximus, quae tu ex Constantinopoli et Dalmatia in Urbem allata scribis esse, 10 id quod ex binis litteris

Burgo, 8 vir prudens et ingeniosus multarumque rerum peritissimus, ut caesari suadeat concordiam, per quem nos quoque agemus diligentissime, si quo modo ad pacem amplectendam posset adduci. [7.] Quod baro Siculus 9 ad nos revertitur, libenter audimus, delectant enim nos eius viri humanitas, virtus et eruditio non vulgaris. De Turcorum conatibus deque pactis cum Sophi indutiis nos eadem intelleximus, quae tu ex Constantinopoli et Dalmatia in Urbem allata scribis esse, 10 id quod ex binis litteris nostris Posonii datis iam pridem

per quem nos quoque agemus diligentissime, si quo modo ad pacem amplectendam posset adduci. [7.] Quod baro Siculus 9 ad nos revertitur, libenter audimus, delectant enim nos eius viri humanitas, virtus et eruditio non vulgaris. De Turcorum conatibus deque pactis cum Sophi indutiis nos eadem intelleximus, quae tu ex Constantinopoli et Dalmatia in Urbem allata scribis esse, 10 id quod ex binis litteris nostris Posonii datis iam pridem te agnovisse arbitramur. Vide igitur, quid tu cum tuo collega 11 et oratore principis Ferdinandi

Ferdinand. 11  Francesco Marsupino ut Hannibal Cyprius 12 legationem suam exsequatur. Proderit enim fortasse nunc vel inposterum, si ille princeps de nostra voluntate fuerit factus certior. Poterit insuper omnia ad nos ex illis partibus explorata reportare, quod magno usui nobis ac toti Christianitati est futurum. [9.] Agas Sanctissimo Domino Nostro gratias, quod dominum Scardonensem 13 cum pecuniis, pulvere et commeatu ad succurrendum arci Clissiensi miserit, 14 supplicabisque eius

est futurum. [9.] Agas Sanctissimo Domino Nostro gratias, quod dominum Scardonensem 13 cum pecuniis, pulvere et commeatu ad succurrendum arci Clissiensi miserit, 14 supplicabisque eius Sanctitati, ne gravetur deinceps quoque illi praesertim loco providere, nam quod nos potuimus praestare, praestitimus et praestabimus omnia vel supra vires et facultates nostras. [10.] Significas te propediem venturum ac coram tuas expositurum necessitates, quod hoc tempore citra magnum rerum nostrarum incommodum fieri non poterit. Nolumus itaque, ut ex Urbe antequam ab

et praestabimus omnia vel supra vires et facultates nostras. [10.] Significas te propediem venturum ac coram tuas expositurum necessitates, quod hoc tempore citra magnum rerum nostrarum incommodum fieri non poterit. Nolumus itaque, ut ex Urbe antequam ab illa legatione absolutus et per nos revocatus fueris, revertaris. Nam quod ad tuos, et tui collegae sumptus attinet, thesaurario nostro mandavimus, ut mora omni posthabita per Fuccaros, quemadmodum Posonii nuper constitueramus, provideat. Ludovicum Horreram, 15 uti reverendissimum dominum cardinalem Sanctorum

et tui collegae sumptus attinet, thesaurario nostro mandavimus, ut mora omni posthabita per Fuccaros, quemadmodum Posonii nuper constitueramus, provideat. Ludovicum Horreram, 15 uti reverendissimum dominum cardinalem Sanctorum Quattuor Coronatorum 16 optare significas, nos libenter et aequo animo dimisimus. Litteras vero in commendationem penitentiarii et alias, quas optasti, una cum praesentibus accipies. 17 Datum Budae 8. die Martii 1524. 69 quod: qui BAV

nostro in dicendis de nobis plenam fidem adhibere.) One day later, on 15 August, Queen Mary also wrote to her brother about Brodarics’ mission in Vienna (Rex dominus et maritus noster carissimus misit ad Serenitatem Vestram hunc fidelem suum et nostrum, venerabilem Stephanum Brodaricum [...] cui nos quoque commisimus nonnulla Vestrae Serenitati nostro nomine referenda.”) See MTAKK, Ms 4939, Simancas, bundle 1, and Kujáni Gábor, Brodarics István levelezése 1508–1538, Történelmi Tár, 1908, 345–346. 2  Papal Legate Cardinal Campeggio stayed in Hungary and then in Vienna from 18

quem in modum se habeant, Dominatio Vestra Reveren dissima non ignorat. Ego nescio quid scribere, praesertim cum scribere veritatem aut etiam dicere sit periculosum. Isti etiam principes vestri immortalibus odiis inter se et armis nunquam intermorituris concertantes adiuvant multum hostem ad nos opprimendos. Quid rebus sic stantibus in ver futurum sit, futurum de nobis, Deus novit. Ego magnitudinem periculorum considerans nihil boni possum sperare. Nisi Deus et Beata Virgo Sanctissimum Dominum Nostrum 5 adiuverit ad pacem faciendam.

Urbe contingat abesse. Minuet tamen meum dolorem Sanctae Sedis Apostolicae necessitas et obsequium, quod Vestram Reverendissimam Dominationem abesse cogit. Utinam post tot et tanta dissidia principum pacem videamus. 3 Qua nemo magis indiget, quam nos. Vestram Reverendissimam Dominationem cupio optime valere. Ex Buda IIII. Decembris 1524. Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis humilis servitor Stephanus Brodericus praepositus Quinqueecclesiensis