Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: et Your search found 155641 occurrences
First 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 50313-50623:50313. Andreis, Franjo... . Dialogus Sylla, versio electronica. [page xx | Paragraph | SubSect | Section] versio prima.
fuit de nostrę nationis homine Diocletiano Imperatore, qui eadem
animi magnitudine, qua sublatus erat ad fastigium rerum humanarum, ad priuatam
uitam redierat. Quod me defendente, illo contra nitente, eam disputationem sub
Caesaris et Syllae persona retuli. In temperando autem stilo non simplex
difficultas fuit: nam ratio poscebat ut esset infra oratoriam grauitatem et
sua grauissimis personis dignitas attribueretur. Existimaui hanc meam foeturam
non nihil ad tuam
ad priuatam
uitam redierat. Quod me defendente, illo contra nitente, eam disputationem sub
Caesaris et Syllae persona retuli. In temperando autem stilo non simplex
difficultas fuit: nam ratio poscebat ut esset infra oratoriam grauitatem et
sua grauissimis personis dignitas attribueretur. Existimaui hanc meam foeturam
non nihil ad tuam fortunam pertinere, non autem solandi tui atque confirmandi
gratia, in quo uirtus et litterae summum adire periculum uideantur, sed
nam ratio poscebat ut esset infra oratoriam grauitatem et
sua grauissimis personis dignitas attribueretur. Existimaui hanc meam foeturam
non nihil ad tuam fortunam pertinere, non autem solandi tui atque confirmandi
gratia, in quo uirtus et litterae summum adire periculum uideantur, sed quoniam
augustali sanguine ortus, utpote cuius maiores longa serie Constantinopoli
imperarunt, uicissitudine rerum ad hanc tenuitatem redactus sis. Quam tu
commutationem sic fortiter
rerum ad hanc tenuitatem redactus sis. Quam tu
commutationem sic fortiter toleras, ut istud uiuendi genus elegisse uideare.
Itaque mitto tibi hunc dialogum ut cum tua forte conferas ac, si probaueris, te
authore exeat in manus hominum, et noster Diocletianus uindicetur a calumnia.
cimba dissiliit. Non ita me rabies
aestuantis oceani, non adeo furentes maris Adriatici procellae terruerant.
Equidem abhominor hanc tempestatem: nam uereor ne istuc sit omen cuiuspiam
infoelicis euentus, qui meum animum curis et perturbationibus exagitet. Sępe
solent magnas calamitates quędam ueluti signa antecędere quibus etiam nostra
crudelissima cędes significabatur, si dii uoluissent ut longius animo
prospiceremus. Cęterum quid
nostris ceruicibus impendet, satis est tunc miserum
esse, quum inuaserit: non etiam longe antequam ulla suspitio appareat metu,
ueluti mulierculę, concuti ac (uti aiunt) de gradu deiici. Pręsertim quum
fatis eo temporis et loci conpulsus sim, ut neque futura uigore mentis
pręcaueri neque casus, si quibus perstringi necesse fuerit, repelli uiribus
aut magnitudine animi queant. Addeque precibus et squallori
nullus pateat locus. Qui
Pręsertim quum
fatis eo temporis et loci conpulsus sim, ut neque futura uigore mentis
pręcaueri neque casus, si quibus perstringi necesse fuerit, repelli uiribus
aut magnitudine animi queant. Addeque precibus et squallori
nullus pateat locus. Qui lachrimis flecti possunt adamantina pectora,
siquidem ad inferos ne fama quidem (ut audiuimus uulgo circumferri)
misericordiae nomen perduxerit? Quo si forte descenderet, ante solio suo
suo
decaederet Pluto, quem reciperetur: adeo regnum hoc nihil mite,
nihil benignum amplectitur, sed usque quaque seuitiae Tyrannidis in morem
indulget. Iam haec uallis undique rapidissimis fluminibus et
uasta palude circumsępta, nullae naues praeter huius senecionis rimosam
phasellum haud reuehendis umbris destinatam. Excubat in ostio
latrator
quam aut in ambienda dignitate aliqua deprecandaue contumelia,
si qua innocens iniuria perstringar, ante cuiusque pedes uolutari aut
refugere, si deposcar in labores, pericula, tormenta, cruciatus, demum
quamlibet honoris et famae dimicationem. Reminiscere te Caesarem, qui
peruicaciam inimicorum armis contundere maluisti, quam uirtutis rerumque
bene gestarum ab inuidis et ingratis ueniam deprecari: tum subeat nunquam in
tuum pectus ne minimam
deposcar in labores, pericula, tormenta, cruciatus, demum
quamlibet honoris et famae dimicationem. Reminiscere te Caesarem, qui
peruicaciam inimicorum armis contundere maluisti, quam uirtutis rerumque
bene gestarum ab inuidis et ingratis ueniam deprecari: tum subeat nunquam in
tuum pectus ne minimam quidem formidinem descendisse: sed inuicto semper
animo profectum in aduersa, cuius magnitudinem nulla unquam
uis, nec robur Gallorum, nec
ne minimam quidem formidinem descendisse: sed inuicto semper
animo profectum in aduersa, cuius magnitudinem nulla unquam
uis, nec robur Gallorum, nec ferocitas Germanorum, nec Hispanorum aestus,
Poenorumque doli, et Alexandrinorum insidię, non denique furor ciuium
Romanorum multęque aliae pestes labefactare potuerunt, nihil sordidum,
humile, caducum, sed unumquodque magnificum excelsum immortalitate dignum
consiliis mentis agitasti:
integram
foelicitatem assecutus, a maleuolis, qui se configere cornicum oculos
credunt, saltem illud uitio dabitur, quod licet iam confectis bellis
ciuilibus, in maximo tamen odio ciuitatis uidear negligentius uixisse. Et
profecto iam ęuitatis et gloriae rerum gestarum satietate cęperam
inuadi: subuerebar etiam inconstantiam humanorum casuum, ne uidelicet
fortuna mutato cursu meas res secundas aliqua labe respergeret. Quippe non
a maleuolis, qui se configere cornicum oculos
credunt, saltem illud uitio dabitur, quod licet iam confectis bellis
ciuilibus, in maximo tamen odio ciuitatis uidear negligentius uixisse. Et
profecto iam ęuitatis et gloriae rerum gestarum satietate cęperam
inuadi: subuerebar etiam inconstantiam humanorum casuum, ne uidelicet
fortuna mutato cursu meas res secundas aliqua labe respergeret. Quippe non
tam laudantur quae fortiter ac
ac nescio quidem an maxima iactura nostrae futurae dignitatis,
quod iam pridem animo concupieram, non arripuerim. O spes fallaces, o inanes
meas cogitationes, o pestilentem L. Cottae moram: nunc medius
inter Cyrum et Alexandrum
uel prouinciarum quae mea uirtute in Romanorum
potestatem uenerunt, uel tandem numerus occisorum referatur,
non dubito quin
non inficior res
gessisse memorabiles, sed tantae non
memorabiles, sed tantae non
POMP.
Eum ipsum color ac liniamenta referunt, sed nondum plane satis queo
dignoscere: tam lacero est et cruento corpore.
SyL.
Si Cęsar est, nouo te certamini accingas oportet.
Pom.
Ipse tandem profecto est: non admodum sero pęnas suorum scelerum dedit:
nescio quam Monarchiam mente conceperat immensa honorum ambitione et
insatiabili cupiditate gloriae quibusdam ueluti furiis agitatus, ut erepta
ciuium libertate, profligatis iudiciis, prostrata ac euersa incolumitate
reipublicę, nullo denique amicorum aut inimicorum discrimine habito
crudelissimam
Tyrannidem conuerteret eaque solus per summum nefas potiretur: quo uidelicet
summo loco conspicuus absque arbitris magistratus distribueret, prouincias
ordinaret, conscriberet exercitus, inferret bella, stupris et adulteriis
impune abuteretur, ac ea faceret omnia quę collibuissent. Hic omnes suas
cogitationes collocauerat, hanc solam existimabat fęlicitatem, perinde quasi
huiusmodi status (ut alię res humanę instabiles ac
auctorem malorum repente grassantur.
CAES.
Deum immortalem, quid ego uideo, ingens profecto monstrum si uera uisio est:
atque utinam somniarem et hoc spectaculum euanidum redderetur. Sed corneis
nimirum, non eburneis oculis aspicio: quod me non solum delectatione non afficit,
sed pęne dolore examinat, omnes aduersarii primi atque illustres regum ad latus
in
sed pęne dolore examinat, omnes aduersarii primi atque illustres regum ad latus
in
orchestra consederunt: agnosco Syllam, Pompeium eiusque liberos, Catonem,
Scipionem, Petreium, Domitium, Afranium, Faustum, L. Caesarem, et alios
permultos, qui mecum de imperio et uita dimicarunt. Rursus in subseliis (quę res
meum dolorem exulcerat) C. Marium cum C. filio, Carbonem, Lepidum, Cinnam,
Sertorium, Curionem, Antonium,
atque illustres regum ad latus
in
orchestra consederunt: agnosco Syllam, Pompeium eiusque liberos, Catonem,
Scipionem, Petreium, Domitium, Afranium, Faustum, L. Caesarem, et alios
permultos, qui mecum de imperio et uita dimicarunt. Rursus in subseliis (quę res
meum dolorem exulcerat) C. Marium cum C. filio, Carbonem, Lepidum, Cinnam,
Sertorium, Curionem, Antonium, Dollobellam, et reliquos nostrę factionis in
permultos, qui mecum de imperio et uita dimicarunt. Rursus in subseliis (quę res
meum dolorem exulcerat) C. Marium cum C. filio, Carbonem, Lepidum, Cinnam,
Sertorium, Curionem, Antonium, Dollobellam, et reliquos nostrę factionis in
obscuro abiectos latere. In uarias mehercule sententias anceps distrahor: nec
satis liquet damnem an rideam decreti huius auctorem, si modo quicquam huiusmodi
uel princeps uel iudices uoluerint statuere,
factionis in
obscuro abiectos latere. In uarias mehercule sententias anceps distrahor: nec
satis liquet damnem an rideam decreti huius auctorem, si modo quicquam huiusmodi
uel princeps uel iudices uoluerint statuere, utrobique uictores et uicti,
utraque pars Imperatores et Legati, illorumque pariter atque horum res praeclarę
memorantur. Illi tamen fastigio euecti in humi depressi sunt: illis sublimis
locus, his contigit abiectus. Porro mihi deberi supremam sedem uel
In uarias mehercule sententias anceps distrahor: nec
satis liquet damnem an rideam decreti huius auctorem, si modo quicquam huiusmodi
uel princeps uel iudices uoluerint statuere, utrobique uictores et uicti,
utraque pars Imperatores et Legati, illorumque pariter atque horum res praeclarę
memorantur. Illi tamen fastigio euecti in humi depressi sunt: illis sublimis
locus, his contigit abiectus. Porro mihi deberi supremam sedem uel inimici
fatebuntur: quis enim temere
uel inimici
fatebuntur: quis enim temere se uel nostrae magnitudini uel gloriae ęquauerit?
uictus in acie numquam, uictor semper euasi: splendidissimos triumphos ęgi,
pulcherrima erexi Trophęa, ad extremum uitae perpetuum dictatorem et monarcham
senatus populusque Romanus, Gręci et barbari uenerati sunt, ac ueluti numen
aliquod adorarunt,
et mox defunctum referent inter diuos aris, apud quas uotis se obligent meo
nomini constructis. Cur igitur moror, et
nostrae magnitudini uel gloriae ęquauerit?
uictus in acie numquam, uictor semper euasi: splendidissimos triumphos ęgi,
pulcherrima erexi Trophęa, ad extremum uitae perpetuum dictatorem et monarcham
senatus populusque Romanus, Gręci et barbari uenerati sunt, ac ueluti numen
aliquod adorarunt,
et mox defunctum referent inter diuos aris, apud quas uotis se obligent meo
nomini constructis. Cur igitur moror, et primum (si repugnarit) sella non
detraham et
semper euasi: splendidissimos triumphos ęgi,
pulcherrima erexi Trophęa, ad extremum uitae perpetuum dictatorem et monarcham
senatus populusque Romanus, Gręci et barbari uenerati sunt, ac ueluti numen
aliquod adorarunt,
et mox defunctum referent inter diuos aris, apud quas uotis se obligent meo
nomini constructis. Cur igitur moror, et primum (si repugnarit) sella non
detraham et deturbem?
et monarcham
senatus populusque Romanus, Gręci et barbari uenerati sunt, ac ueluti numen
aliquod adorarunt,
et mox defunctum referent inter diuos aris, apud quas uotis se obligent meo
nomini constructis. Cur igitur moror, et primum (si repugnarit) sella non
detraham et deturbem?
SyL.
Vt uoluit oculos accensos, ut indignabundus secum
et barbari uenerati sunt, ac ueluti numen
aliquod adorarunt,
et mox defunctum referent inter diuos aris, apud quas uotis se obligent meo
nomini constructis. Cur igitur moror, et primum (si repugnarit) sella non
detraham et deturbem?
SyL.
Vt uoluit oculos accensos, ut indignabundus secum meditatur truci nos
subinde uultu inspectans
non didicisti ab istis
sectatoribus tuis inuictam Cęsaris magnitudinem, cuius gratia ei locus iste
destinatus est? Nam Brutum minime uidetur ęquum suo loco mouere: non
mehercule qui nescio cuius libertatis assertor et uindex fuisse nuncupetur
in admodum tenui ciuitate uelut incunabulis nostri amplissimi imperii, sed
cum ob solam antiquitatis memoria et admirationem, tum maxime qui
ipso Bruto consularis impii auctore
ęquum suo loco mouere: non
mehercule qui nescio cuius libertatis assertor et uindex fuisse nuncupetur
in admodum tenui ciuitate uelut incunabulis nostri amplissimi imperii, sed
cum ob solam antiquitatis memoria et admirationem, tum maxime qui
ipso Bruto consularis impii auctore hic honor ad nos tamquam per manus
traditus peruenerit quo nostra uirtus non excitata solum,
uerum adaucta quoque ac celebris per totum
uerum adaucta quoque ac celebris per totum orbem diffusa est.
SyL.
At quidem nec Pompeius, nec Scipio, nec Domitius et reliqui, quos in sublimi
uides conspici, licet olim tibi ui coacti succubuerint, nunc tamen nequaquam
loco decędent.
Neque tuis honoribus inuidemus, neque magnitudine terremur, quin potius haud
parum miramur te accepta tanta clade, quam hoc tuum lancinatum
uulneribus corpus indicat, quum tantum denique uirium et sanguinis amiseris,
nondum resipuisse, atque ex longa tanquam peregrinatione non remigrasse
domum. Atqui oportet alios posthac mores
uulneribus corpus indicat, quum tantum denique uirium et sanguinis amiseris,
nondum resipuisse, atque ex longa tanquam peregrinatione non remigrasse
domum. Atqui oportet alios posthac mores
indicat, quum tantum denique uirium et sanguinis amiseris,
nondum resipuisse, atque ex longa tanquam peregrinatione non remigrasse
domum. Atqui oportet alios posthac mores
eripit, dat alteri: amicior his quos
inuocata non respexit, quam quos obsequentissime ditauit: multos euehit
altius ut per ludibrium ruina maiore humo illidat, minime per Iouem cęca uel
bruta, ut temere a quibusdam cęcis et prorsus inexpertis taxatur; alioquin
esse oculatissimam et perspicacissimam satis constat, quod mortalitate nuper
deposita quam plurimis exemplis edocti sumus. Etenim mortales,
quum momentaneam uitam in terris
quam quos obsequentissime ditauit: multos euehit
altius ut per ludibrium ruina maiore humo illidat, minime per Iouem cęca uel
bruta, ut temere a quibusdam cęcis et prorsus inexpertis taxatur; alioquin
esse oculatissimam et perspicacissimam satis constat, quod mortalitate nuper
deposita quam plurimis exemplis edocti sumus. Etenim mortales,
quum momentaneam uitam in terris agant, omnes suas spes et cogitationes in
opes et honores
taxatur; alioquin
esse oculatissimam et perspicacissimam satis constat, quod mortalitate nuper
deposita quam plurimis exemplis edocti sumus. Etenim mortales,
quum momentaneam uitam in terris agant, omnes suas spes et cogitationes in
opes et honores conniiciunt: quibus adeo inflantur, adeo intumescunt, ut
obliti suę fragilitatis, obliti mobilitatis rerum humanarum, se
et perspicacissimam satis constat, quod mortalitate nuper
deposita quam plurimis exemplis edocti sumus. Etenim mortales,
quum momentaneam uitam in terris agant, omnes suas spes et cogitationes in
opes et honores conniiciunt: quibus adeo inflantur, adeo intumescunt, ut
obliti suę fragilitatis, obliti mobilitatis rerum humanarum, se
luctus, eiulatus, poenarumque ac tortorum
mille species, atque iis intermixtae furiae noxios usque quaque terrent alios,
alios dilacerant. Quum accusaris, undique conuolant qui tua scelera proloquantur
ac denudent: lapides et umbrae prodeunt in reum testimonium dicturae, ipsa uero
conscientia princeps accusationis omnem turpitudinem sigillatim uel ipsas
cogitationes impudicas iudicibus explicat: nusquam autem praesidium cernitur:
nemo subscriptor
cernitur:
nemo subscriptor adest periclitanti: nemo patrocinium exhibet reo: nemo
implorantis opem miseretur praeter benefacta: haec fortissime capitis periculum
propugnant nec unquam a defensione desistunt, nisi quum uis aduersariorum et
numerus praeualuerint. Proinde honores, imperia, triumphos hinc iam obliuiscere.
CAESAR.
Quid
honores, imperia, triumphos hinc iam obliuiscere.
CAESAR.
Quid malum, philosophaster? magistrum te mihi praebes, et grauem sane, non
secus ac si esses aliquis Antisthenes aut Diogenes aut Crates aut Menippus.
SyLLA.
ad
inuadendam Tyrannidem in uiscera reipublicę arma inferret, nos uero nefarios
atque sacrilegos affirmat qui restitimus sceleri, qui repellere iniuria conati
sumus, quorum periculo nil aliud tentatum est nisi ut ciuibus libertas ocium et
sua commoda seruarentur integra.
SyL.
Ego semper uolui bonos ciues saluos esse una cum incolumi republica,
integra.
SyL.
Ego semper uolui bonos ciues saluos esse una cum incolumi republica, atque
omnes labores et pericula mihi subeunda esse duxi quoad id perficerem ac, ut
opinor, iam perfeci. Eos uero, quos aut ambitio ad seditionem, aut cupiditas
ad rapinam, aut ad cędem odium stimularat,
hoc omnes
reipublicę hostes, euersores libertatis, oppugnatores patrię, labem ac
pestem ciuitatis, impios, scelestos, nefarios, profligatissimos ciues ferro
ac flama persequutus sum, extrusi, exterminaui, bonis et patria interdixi,
quo ipsi iidem digna suis facinoribus supplicia perferrent et reliqui ab huiusmodi spe nefaria pestiferisque conatibus deterrerentur,
denique ut liceret in ea republica, quam nostri maiores
labem ac
pestem ciuitatis, impios, scelestos, nefarios, profligatissimos ciues ferro
ac flama persequutus sum, extrusi, exterminaui, bonis et patria interdixi,
quo ipsi iidem digna suis facinoribus supplicia perferrent et reliqui ab huiusmodi spe nefaria pestiferisque conatibus deterrerentur,
denique ut liceret in ea republica, quam nostri maiores suo sanguine
fundarunt, uirtute auxerunt, concordia stabiliuerunt, aris, focis,
quoque uitam
efficiebant. Igitur criminabere quod profligatis perditissimis hominibus
patriaque mea uirtute conseruata, iudicia, quae iacebant, erecta sint,
legibus, quae silebant, auctoritas data, postremo suo cuique dignitas et
decor ciuitati redditus sit ac restitutus?
CAES.
Nimirum ut ingentes sub hoc prętextu parares diuitias et miseria
suo cuique dignitas et
decor ciuitati redditus sit ac restitutus?
CAES.
Nimirum ut ingentes sub hoc prętextu parares diuitias et miseria
multorum fieres magnus et formidabilis.
SyL.
Nihil minus, per Iouem, siquidem
ciuitati redditus sit ac restitutus?
CAES.
Nimirum ut ingentes sub hoc prętextu parares diuitias et miseria
multorum fieres magnus et formidabilis.
SyL.
Nihil minus, per Iouem, siquidem patrimonium a patre tam amplum accoepi
CAES.
Id refert perpendas non quantum tibi redierit ex s paternis, sed
quam multa appetieris: quo pacto licet et Gargara conderentur in tuis
horreis et fluenta Lydię possideres, tamen ut quispiam Irus egentissimus
iudicareris.
SyL.
CAES.
Id refert perpendas non quantum tibi redierit ex s paternis, sed
quam multa appetieris: quo pacto licet et Gargara conderentur in tuis
horreis et fluenta Lydię possideres, tamen ut quispiam Irus egentissimus
iudicareris.
SyL.
Tua,
interest haec animo reuoluere, qui ad inusitata
incredibiliaque aspirabas: mihi quidem satis superque ad bene beateque
uiuendum illa successione paratum esse uidebatur.
crebris mei
sapientissimi patris admonitionibus instituebar ut fortunis bonum nomen
anteponerem ac potius uirtutem ipsam haurirem quam eius imaginem sectarer.
Ad quod me toto animo incumbentem philosophię studium impulit. Et quum duę
uiae se aperuissent, altera quietem, labores altera ostentans.
Porro uitam ociosam, in qua reliquum aetatis cursum procul a ciuilibus negotiis atque perturbationibus urbanis legendo
existimo) non pendet a libidine
fortunae, sed omnes rationes quum in se ip-o collocarit,
iucundissimo sese ocio consolatur. Verum enimuero cogitanti mihi ac
diligenter animo prospicienti in quas calamitates et pericula inuidia
nouorum et improborum hominum casura esset nostra respublica, uisum est
absque cunctatione uires, ingenium, sanguinem, uitam etiam (si res
postularet) ei potissimum reipublicę impendere, quę quum genuerit,
fortunae, sed omnes rationes quum in se ip-o collocarit,
iucundissimo sese ocio consolatur. Verum enimuero cogitanti mihi ac
diligenter animo prospicienti in quas calamitates et pericula inuidia
nouorum et improborum hominum casura esset nostra respublica, uisum est
absque cunctatione uires, ingenium, sanguinem, uitam etiam (si res
postularet) ei potissimum reipublicę impendere, quę quum genuerit, educarit,
litteris, ac
ingenium, sanguinem, uitam etiam (si res
postularet) ei potissimum reipublicę impendere, quę quum genuerit, educarit,
litteris, ac bonis moribus ornarit, ad hęc maiorum imaginibus satis
reddiderit opulentum, hoc idem merito et suo iure a me reposcere potuisset.
Hanc ego uitam non laudabilem tantum, sed heroicam plane diuinamque semper
putaui: quid enim diuinius inter mortales quam proprio periculo
cędem a ceruicibus ciuium repellere,
potentiae deorum similia sunt.
Huiuscemodi opes ego semper (ut fatear) affectaui, ac si denuo, quod a me
deprecor, reuiuiscendi facultas haerbis Aesculapii daretur,
CAES.
Non aliter tu, Sylla, uerbis cupiditates tuas prętexis ac multi Gręcorum
philosophi barba et baculo uelabant, nam quorsum candidatus ambiebas tribus,
singulos prehensabas, discurrebas ut amens in Campo martio comitiis
conturiatis alliciendo largitione suffragia?
Crassus mouerat expeditionem in Parthos? Aut quibus
tu causis, Caesar, commotus es disiunctos ab orbe terrarum Britannos, nihil
tale commeritos, bello sollicitare? quae necessitas urgebat Germanię Galliam
ponte coniungere et in siluis quęrere gentes ut uincerentur? Videlicet ut
titulis atque triumphis gratia nouitatis accederet: nam uulgus mirum
immodum rebus nouis capitur iisque applaudit, et in auctores
beniuolentia ducitur:
Germanię Galliam
ponte coniungere et in siluis quęrere gentes ut uincerentur? Videlicet ut
titulis atque triumphis gratia nouitatis accederet: nam uulgus mirum
immodum rebus nouis capitur iisque applaudit, et in auctores
beniuolentia ducitur: qui dumtaxat uictorias numerat, causas
bellorum non ponderat.
CAES.
CAES.
Haud contemnenda (ni fallor) documenta nostrae uirtutis in Gallia reliquimus:
neque me poenituisset rerum a me gestarum etiam si nunquam Germanos et
Britannos adiissem: unde tamen patrię titulos non mihi quęsiui. Sed alias
quoque oportunum erit meum animum ad calculos reuocare, atque in coniecturam
ducere. Quoniam uideris te Libero patri aut Herculi facere
erat amplissimis aedificiis dedaleas uillas extruere
ac sumptuosam comparare supellectilem. Nam illę certe decumae ex uniuersis
fortunis Herculi consecratae, lautaque populo Romano conuiuia facta
uidebantur ampliores opes et fortunatiorem uitam aucupari.
SyL.
Quum hostium furor, quasi tempestas, omnia protereret, pecuniae fuerant
Quum hostium furor, quasi tempestas, omnia protereret, pecuniae fuerant
undecunque coaceruandae: sine quibus (ut te non latet) nihil potest
expugnari, sunt enim instrumenta rerum agendarum et nerui belii. Cęterum exhausto aerario, amicorum pecunia usi sumus: nemo autem nisi
quem senatus hostem patriae iudicauerat, proscriptus fuit: nemo facultates
amisit, nisi parricidę, qui rempublicam armis
parricidę, qui rempublicam armis lacerauerant: aequum esse
censuimus eos nihil habere in ea urbe, cui machinabantur exitium, sed omnia,
quę publicę libertatis inimici possedissent, Patriae defensoribus in
proemium laborum et periculorum elargiremur. Quantum autem ad me attinet,
paruo contentus fuissem necessariis dumtaxat suppetentibus ad usum uitae:
quod abunde significaui decimas Herculi dicando: quem idcirco luxurię
coercendę atque
Herculi dicando: quem idcirco luxurię
coercendę atque comprimendę delectari tradunt, quod ipse contemptis
superfluis opibus frugaliter continenterque uixerit. Sed nostram innatam
frugalitatem exigebat imperii dignitas et amplitudo populi Romani ut
posthaberemus. quod si fuissem minus splendidus imperator existimatus, non
defuissent qui me calumniis, uniuersum uero senatum probris dilacerassent,
quod imperium contulissent in hominem abiectum:
amplitudo populi Romani ut
posthaberemus. quod si fuissem minus splendidus imperator existimatus, non
defuissent qui me calumniis, uniuersum uero senatum probris dilacerassent,
quod imperium contulissent in hominem abiectum: et qui nesciret se gerere
principem ciuitatis, ex quo caeteris gentibus contemptui facile
haberemur.
CAES.
Mario iam
minime uerbis contenderes, uerum etiam armis decertares, profecto non
concitabat amor reipublicę conseruandae, in qua nulla dum
nubecula tempestatis apparuerat: sed cum ingens ambitio, tum uetus odium et
inuidia honorum Marii; quod si negas quicquam istarum rerum tuum pectus
inflammasse, planum facias oportet cur aegre ferebas bello Mithridatico tibi
prouinciam eripi Sulpitia rogatione? non dolebas tacito populi iudicio
populi iudicio
Marium anteferri, quod aptior uideretur, qui potentissimi regis impetum
reprimeret bellumque periculosissimum conficeret? siquidem recenti memoria
Iugurtham catenatum ante currum aegerat, Cimbros et Theutones
terribili marte ululantes caeciderat ad internitionem, atque
posthac spes omnes ciuitatis in Mario fuerunt sitę ut tertius urbis conditor
appellaretur.
infoelicitatem solari quam
exasperare uelim: nam odia omnia contentionesque, quas tecum pro reipublicae
dignitate susceperam, diremit mors oblitterauitque. Equidem, Cęsar, C. Marium
semper credidi fortissimum imperatorem et bellicis artibus insignem, sed moribus
et litteris admodum rudem, utpote qui humili natus loco poene a pueritia castra
secutus erat, imperitus ciuilitatis et morum
uelim: nam odia omnia contentionesque, quas tecum pro reipublicae
dignitate susceperam, diremit mors oblitterauitque. Equidem, Cęsar, C. Marium
semper credidi fortissimum imperatorem et bellicis artibus insignem, sed moribus
et litteris admodum rudem, utpote qui humili natus loco poene a pueritia castra
secutus erat, imperitus ciuilitatis et morum
Cęsar, C. Marium
semper credidi fortissimum imperatorem et bellicis artibus insignem, sed moribus
et litteris admodum rudem, utpote qui humili natus loco poene a pueritia castra
secutus erat, imperitus ciuilitatis et morum
cupiditatibus,
rerum
mirabiliter inflamato furente
inque audacia, patrięque pestem nefarie moliente concurri: non modo meum honorem
tutatus sum, uerum etiam suscepta causa nobilitatis et saluti bonorum prospexi,
et uires impotentię uel potius furoris pręcidi. Num putas, Caesar, idque tecum
altius expende, satius fuisse me tunc prębere C. Mario, homini nouo, scelus impium
anhelanti, spectatorem? qui audacior, qui melior exitiabili commotus odio in
satius fuisse me tunc prębere C. Mario, homini nouo, scelus impium
anhelanti, spectatorem? qui audacior, qui melior exitiabili commotus odio in
nobilitatem quam apud populum uarie criminando (ut Syracusis Dionysius Daphneum
et diuites accusans tyrannidem obtinuerat), minime uero suis meritis consulatum
adeptus est.
CAES.
Sylla, plus nimio commoueris.
SyL.
Ne transuersum
poscit hoc tempus isto
sermone teramus ocium.
SyL.
Immo necesse est patienter audias: nam et nefarios animos aduersariorum et me
culpe omnis expertum cognosces.
CAES.
Dum tamen
sermone teramus ocium.
SyL.
Immo necesse est patienter audias: nam et nefarios animos aduersariorum et me
culpe omnis expertum cognosces.
CAES.
Dum tamen orationi laciniosę modum adhibeas.
uidelicet ut odium, quod secum ipse e domo attulerat, noua causa
geminaretur. compertum habuerunt homo callidus ac ueterator
illius ordinis animos fuisse patribus semper infestos, quod multis
secessionibus et tribunorum plębis intercessionibus demonstratum est, adeo
ut iis plaerumque tribunis, qui senatum grauius exagitassent, magistratus in
odium nobilitatis prorogaretur. Semper hi duo ordines in urbe Roma cunctis
etiam in
etiam in locis inter se dissenserunt, nec unquam huiusmodi simultas uel
tacitis mentibus extirpabitur. Quippe quum uulgus aequare se nobilitati uel
ignauia uel natura uel legibus nequeat, odio in ipsam incenditur, dehinc
mores et omnem uitam probris atque criminibus incessit atque proscindit: pro
grauitate superbiam, pro moderatione timiditatem, auaritiam pro frugalitate
iniqua interpraetatione appellat: Marius, quum istuc spes omnes suorum
honorum
superbiam, pro moderatione timiditatem, auaritiam pro frugalitate
iniqua interpraetatione appellat: Marius, quum istuc spes omnes suorum
honorum uel potius Tyrannidis coniecisset, perstilenti rabie primum ad meam
statuam et Bocchi regis amicissimi populo romano summa erga me inuidia,
ingratitudine uero in tantum regem inaudita penitus euertendam se accinxit.
Quod ei flagitium si ex animi sententia successisset, extemplo maiorum
monumentis
imagines delerentur, disiicerentur arcus, trophęa ruerent, tot regum atque
gentium spolia
ne memoria tantorum principum in ea urbe
extaret, pro cuius incolumitate se toties hostibus deuouerint, quam
pulcherrimis triumphis exornarint, quam gentium fecerint
crudelissimus tyrannus est cui facinora,
non uirtutes aditum ad Tyrannidem strauere: praeterea si sit
insolens imperii modicisque parentibus, quo dignus principatu uideatur,
omnia sursum deorsum miscet in uitam et fortunas ciuium debacchatur: in
summa timeri mauult quam amari.
CAES.
Nunquam talia mihi
SyL.
Non uideris, Cęsar, satis cognoscere naturas hominum, pręcipue quum ingenium
Marii uafrum, ferox, malignum, ingratum, ac plane rusticum et ad
dominationem semper erectum non perspexeris: nam ea, quae hactenus recensui,
porro leuia dixeris prę iis quae referenda sunt.
porro leuia dixeris prę iis quae referenda sunt.
CAES.
Illam iacturam ex disiectis monumentis maiorum et memoria generis oblitterata
intolerabilem, nedum grauem accępissemus: praestaret meo iudicio uita carere
quam per summam iniuriam in ordinem plebeium coactos amissis ornamentis
familię infęlicem spiritum trahere. Sed quę
rempublicam concusserant: uel hoc unum facinus sufficeret
ad inflammandam plebem in miseras reliquias optimatium, quum illi per nostrum
dedecus illustres haberentur. Tum uideres in urbem ex municipio Arpinate migrare
greges cognatorum et affinium principis sine domo, sine tribu, sine nomine: hi
post ingentem ciuium stragem et miserabile diluuium facultatum urbanarum nostris
fortunis locupletati protinus in senatum ad iudicandas regum causas
introducerentur, qui nihil
reliquias optimatium, quum illi per nostrum
dedecus illustres haberentur. Tum uideres in urbem ex municipio Arpinate migrare
greges cognatorum et affinium principis sine domo, sine tribu, sine nomine: hi
post ingentem ciuium stragem et miserabile diluuium facultatum urbanarum nostris
fortunis locupletati protinus in senatum ad iudicandas regum causas
introducerentur, qui nihil
ciuium stragem et miserabile diluuium facultatum urbanarum nostris
fortunis locupletati protinus in senatum ad iudicandas regum causas
introducerentur, qui nihil
hominum sordida fece, quos inter mesonautas atque mediastinos nemo sanę mentis
recipiendos putaret. Quis nisi impius sui suorumque hostis hoc monstrum posset
oculis aspicere? quis domum suam non reliquendam arbitraretur in tam funesta et
conspurcata republica? Quis Scytharum plaustra, mapalia Numidarum
Aethiopumque criptas lari patrio non anteferret? profecto non expectaremur donec
sponte profugi solum uerteremus, nec diuersis temporibus eiiceremur singuli, sed
SyL.
Quemadmodum gloriam non appetere modesti hominis officium esse arbitror, ita,
si sua sponte in pręmium uirtutis et laboris accesserit, negligere superbi
est: nec enim aliud post reipublicę commoda restabat quo uulnera iacturamque
temporis simul etiam aetatis nostrę consolaremur: quod si passus fuissem
tolli meam statuam, dii
quod famę detrimentum sis fortiter amolitus: quod
hercle ipse quoque tunc faciendum putarem. uerum id absoluas quibus de
causis bellum ciuile suscitaueris, perniciosę rei detestandus auctor, ne
amplius ambitionis et inuidiae postuleris.
SyL.
Ego uero tibi morem geram, efficiamque (ut spero) credas me culpae nullius
SyL.
Has etiam uictorias cum C. Mario communes mihi duco: siquidem legatus in his
pręliis haud paruam operam nauauii.
necarim, ad hęc
C. Marium filium, quem paternę furiae agitarant, ad consciscendam ultro sibi
necem compulerim; iam facile intelliges quantum illi uiro antecellam. Atque
alios conplures ea tempestate sapientissimos homines et fortissimos imperatores,
quibus nunqum caruit, senatus habebat. Quę apud exteras gentes esset existimatio
de nostro ordine, si Marius imperator aduersus Mithridatem missus fuisset?
dicerent nos ignauos, imbelles, ineptos ad obeundam
quum plęrique
reperiantur quibus, si nomen hoc ademeris, indigni luce iudicabuntur.
SyL.
Et si nonnullos contingit a suis parentibus degenerasse, qui eo maiore odio
digni sunt quod spretis legibus honestatis, ad quam uirtute maiorum quasi
lumine inuitabantur, maluerint uitam sordidissimis uitiis inquinare, tamen
si
contingit a suis parentibus degenerasse, qui eo maiore odio
digni sunt quod spretis legibus honestatis, ad quam uirtute maiorum quasi
lumine inuitabantur, maluerint uitam sordidissimis uitiis inquinare, tamen
si canes, equi, et alia animalia optima sunt, quae generosissima, certe
uerisimile est idem in hominibus euenire; eo quidem magis quoniam nobiles
uiri, qui ubique locorum in pręcio habentur, et natura, et institutione, et
suorum exemplis
uitiis inquinare, tamen
si canes, equi, et alia animalia optima sunt, quae generosissima, certe
uerisimile est idem in hominibus euenire; eo quidem magis quoniam nobiles
uiri, qui ubique locorum in pręcio habentur, et natura, et institutione, et
suorum exemplis (quos rari sunt qui non imitari uelint) ad uirtutem
accenduntur. At uilis et indocta multitudo nulla maiorum habet uestigia quę
sequatur nisi turpia, quorum magis conduceret
uitiis inquinare, tamen
si canes, equi, et alia animalia optima sunt, quae generosissima, certe
uerisimile est idem in hominibus euenire; eo quidem magis quoniam nobiles
uiri, qui ubique locorum in pręcio habentur, et natura, et institutione, et
suorum exemplis (quos rari sunt qui non imitari uelint) ad uirtutem
accenduntur. At uilis et indocta multitudo nulla maiorum habet uestigia quę
sequatur nisi turpia, quorum magis conduceret obliuisci:
tamen
si canes, equi, et alia animalia optima sunt, quae generosissima, certe
uerisimile est idem in hominibus euenire; eo quidem magis quoniam nobiles
uiri, qui ubique locorum in pręcio habentur, et natura, et institutione, et
suorum exemplis (quos rari sunt qui non imitari uelint) ad uirtutem
accenduntur. At uilis et indocta multitudo nulla maiorum habet uestigia quę
sequatur nisi turpia, quorum magis conduceret obliuisci: quocirca ingenuis
idem in hominibus euenire; eo quidem magis quoniam nobiles
uiri, qui ubique locorum in pręcio habentur, et natura, et institutione, et
suorum exemplis (quos rari sunt qui non imitari uelint) ad uirtutem
accenduntur. At uilis et indocta multitudo nulla maiorum habet uestigia quę
sequatur nisi turpia, quorum magis conduceret obliuisci: quocirca ingenuis
disciplinis
ad ingenium sibi dissimile accesserint, commutata natura
in factionem uitiorum abeunt, ac ueluti uilissimi transfugae fractis pudoris
atque modestię claustris omnia per summum nefas perturbant. Nam Pompiliorum
et Catonum exempla non facile reperias. In uniuersum id dixerim: ex bonis
plaerumque deteriores, ex malis uero nisi mali non procreantur, ut Thersitem
Codrus interdum generet, Codrus a Thersite nunquam generetur: peruulgatum
reperias. In uniuersum id dixerim: ex bonis
plaerumque deteriores, ex malis uero nisi mali non procreantur, ut Thersitem
Codrus interdum generet, Codrus a Thersite nunquam generetur: peruulgatum
est mali corui malum ouum, et hiacinthum e squilla nequaquam prouenire.
CAES.
Ita est ut dicis, Sylla, agnoscimus aliquot uirtutis tuę
defendere,
ubi rationem repugnare constiterit.
SyL.
Sero, Cęsar, incipis oculos aperire, et quasi de longissimo somno
expergisci.
CAES.
At ego non intempestiuum puto, quoties emendare
iniurias, bonorum
reipublicęque ac pęne orbis terrarum uexationes apud inferos, ubi
alieno imperio, corriges? irrita sunt uota
nec surdis auribus principis exaudiuntur: pręmium et supplicia
iudicum irrogantur arbitrio. Nunquam recordabare mortalitatis tuae? non
ueniebat in mentem fragilitatis et inconstantiae rerum humanarum? non
succurrebat Iouis superni tesseras nunquam non recte cadere? an tibi
narium putabas affuturum, cuius satelles fędere scelerum ac
nefaria societate coniunctus fuisti? At ipse
sanguine manus commaculare: quos tamen uniuersos
praeter capita factionis aduersae incolumes uolui: undique mea uox in
Pharsalico praelio circumsonabat, ut ciuibus parceretur: multique iam
profligatis omnibus aduersariis, et bellis ciuilibus extinctis mea clementia
seruati sunt, quum poenam iure belli meruissent.
SyL.
Propter imperium nihil non fas esse, in cęteris uero rebus
pietatem colendam arbitror. Quo magis te, Sylla, demiror, qui te ipsum
abdicaris a pulcherrimo terrarum imperio magnis a te difficultatibus adepto,
et senatus consulto populique auctoritate in perpetuum confirmato. unde
multis occasio carpendi tui relicta est. Quidam opinantur abiecti animi
fuisse quod te imparem tantę moli senseris, quod tuis humeris sustinere
iura legesque nihil officiunt: adhoc
tam pręclari conatus nulla nec impietatis nec irreligionis notantur labe:
nam quo pacto mortales uocabuntur in calumniam, si huiusmodi affectionibus
dii quoque perstringantur, et qui tum facinus arbitrare mutuis odiis inter
se dissideant, dolisque in fastigium nitantur? Singulis horis
atque momentis inuocamus
iustus ac beneficus in omne genus hominum,
nostraque salus in eius esse tutela existimatur. Atqui ille sanctissimus
deorum patrem solio ac diademate per uim spoliauit, ac regno expulit: quod
semper timuisse uidetur Saturnus et ipse animi a parricidio non alieni, ut a
se potius deuorandos liberos quam educandos in sui detrimentum
statuerit.
SyL.
diis sentiat (quando plęrique figmentis anilibus
impudentissime diuina cum humanis permiscuerint), sed quibus potissime
sapientem deceat fidem adhibere; siquidem qui friuolis mendaciis leuiter
inheret, bis impudens est: nam et alienam culpam probat, et sibi nouum
errorem inducit. Quid autem absurdius quam credere deos non tantum inter se
bella gerere, sed etiam cum mortalibus congredi? alios odisse, aliis fauere,
et uictos, interdum
figmentis anilibus
impudentissime diuina cum humanis permiscuerint), sed quibus potissime
sapientem deceat fidem adhibere; siquidem qui friuolis mendaciis leuiter
inheret, bis impudens est: nam et alienam culpam probat, et sibi nouum
errorem inducit. Quid autem absurdius quam credere deos non tantum inter se
bella gerere, sed etiam cum mortalibus congredi? alios odisse, aliis fauere,
et uictos, interdum etiam uulneratos humanis
inheret, bis impudens est: nam et alienam culpam probat, et sibi nouum
errorem inducit. Quid autem absurdius quam credere deos non tantum inter se
bella gerere, sed etiam cum mortalibus congredi? alios odisse, aliis fauere,
et uictos, interdum etiam uulneratos humanis uiribus
succubuisse? Haec uidelicet fiebant Homeri temporibus et Hesiodi: nunc uero
uel omnes dii confecti bellis perierunt, uel non audent amplius in terram
deuolare:
deos non tantum inter se
bella gerere, sed etiam cum mortalibus congredi? alios odisse, aliis fauere,
et uictos, interdum etiam uulneratos humanis uiribus
succubuisse? Haec uidelicet fiebant Homeri temporibus et Hesiodi: nunc uero
uel omnes dii confecti bellis perierunt, uel non audent amplius in terram
deuolare: nullum enim aetate nostra uidimus aut audiuimus: quamquam et
terrae grauioribus armorum ruinis quatiebantur, et quotidie
uiribus
succubuisse? Haec uidelicet fiebant Homeri temporibus et Hesiodi: nunc uero
uel omnes dii confecti bellis perierunt, uel non audent amplius in terram
deuolare: nullum enim aetate nostra uidimus aut audiuimus: quamquam et
terrae grauioribus armorum ruinis quatiebantur, et quotidie pluribus aris
litabatur. Dii quidem quum sint immortales, sempiternisque sedibus
sempiterna gloria fruantur, auctores bonorum omnium quae aut oculis hominum
temporibus et Hesiodi: nunc uero
uel omnes dii confecti bellis perierunt, uel non audent amplius in terram
deuolare: nullum enim aetate nostra uidimus aut audiuimus: quamquam et
terrae grauioribus armorum ruinis quatiebantur, et quotidie pluribus aris
litabatur. Dii quidem quum sint immortales, sempiternisque sedibus
sempiterna gloria fruantur, auctores bonorum omnium quae aut oculis hominum
aut mente perspici possunt (nam ea mala quibus frequenter
praesertim ex stellis certissimo
colligitur argumento: quae si uel dii sunt, uel (quod magis putarim) iussa
deorum exequuntur, qui mortalibus inuisibiles penitissimis
aditis resident certis legibus et mira uicissitudine emergentes
occidentesque ad continuam rerum propagationem et decorem uniuersitatis
demonstrant in supremis deorum sedibus nihil non agi summa cum sapientia
atque uirtute.
(quod magis putarim) iussa
deorum exequuntur, qui mortalibus inuisibiles penitissimis
aditis resident certis legibus et mira uicissitudine emergentes
occidentesque ad continuam rerum propagationem et decorem uniuersitatis
demonstrant in supremis deorum sedibus nihil non agi summa cum sapientia
atque uirtute.
CAES.
Sua cuique opinio blanditur quum
opinio blanditur quum ueritas in
occulto est: Cęterum (ut de cęlo in terram oratio deuocetur) pręstantissimi
habiti sunt omnes qui suas cogitationes altissimis in rebus defixas tenuere,
imperiumque, quod animo concępissent, ortu solis et occasu terminauerunt.
Stupidos uero nemo inficiatur, quos humi reptantes nulla rerum illustrium
cupiditas ad gloriam excitauit. Ac mihi quidem uidetur excellentissima ingenia
saltem duabus maximis de causis ad summum niti
quotidie uita nostra in deterius facile coniectura possumus
assequi quales principes habituri sint mortales. Priscis temporibus, a quibus
hęc ętas degenerauit, rara documenta
sanctitatis in principibus apparuere. Tu nunc speras Minoas, Aeacos, et
Rhadamanthos? Quin potius aut Diomeden Thracem, aut Busiridem Aegiptium, aut
aliquem Agrigentinum Phalarim
Aeacos, et
Rhadamanthos? Quin potius aut Diomeden Thracem, aut Busiridem Aegiptium, aut
aliquem Agrigentinum Phalarim
existat: ab Heroibus enim non semidei, sed fere noxę procreantur. Demus tamen
quempiam regem natura benignum, liberalem, uirtutis amantissimum: quam citissime
lenitatem hanc omnem consilia malorum peruertent. Quid detractores et inuidi?
cessabunt aut insecare lingua, aut uirus in auribus principis instillare quoad
cuiusque optimi uirtutem reddiderint inuisam? quam ut extinguant, sub specie
beniuolentię durissimis prouinciis onerabere: uel tibi
patriam reuisere regique, cui carnifex animus est, te
ostendere, aut inermis furorem in republica concitati populi subire? Quicquid
acciderit aduersi (licet optimas rationes
furorem in republica concitati populi subire? Quicquid
acciderit aduersi (licet optimas rationes
superata?
CAES.
Num
ideo conquiescent odia malorum? aut inuidia, felicium rerum alumna, conticescet?
Vtinam non irritarentur inuidorum animi aliena gloria, et in uirtutem pestiferos
gladios non acuerent: siquidem imprimis honestum arbitrantur magnitudinem
beneficiorum maxima ingratitudine compensare. Non uenit in mentem Milciadis
atque Themistoclis, libertatis
ad iniuste damnauit? Haud aliena mihi quoque merces ab inimicis meis proposita
fuerat: qui constituerant, si priuatus redirem postquam utrasque
decenio
potestatis Romanorum fecissem, eorum omnium, quae ad splendorem et decus populi
Romani gesseram, circumpositis armis in foro rationem publice redderem. Hac in
spe prouincias suscipimus administrandas, et cum hostibus confligimus: haec
pręmia pro uulneribus totiesque ob rempublicam fuso sanguine referuntur? Sed
alius dixerit nolo ductare exercitum, aut aliis pręesse, mihi mediocris in
ciuitate degam. Nulla mehercule seruitutis expers
est, nec tamen
nunc connumerabo rapinas libidines, eorumque, qui ius in alios habent, superbam
dominationem, atque alia penę infinita, quae domi grauissima perferuntur. omitto
etiam quoties aerarii nomine luxuria Satraparum et auaritia tuis fortunis
explenda sit, illud unicuique luctuosum ac
in primis tenuioribus ciuibus funestum est quum gerendum erit bellum; non pro
libertate neque ex commodo publico, sed unius libidine atque dementia necesse
genibus sesę ac regna tibi dedant, uitamque una cum dignitate
arbitrio tuo summittant: quorum alios tua liberalitas pristinae fortunę
restituat, aliorum perfidia clementiam a te non impetret: insuper hos distes,
illis honores et praefecturas largiaris; in summa, quem libuerit, extollas et
pręcipites: Quos fauores hominum senties? quot audies acclamationes? quae uota
publice priuatimque pro tua salute suscipientur?
SyL.
arbitrio tuo summittant: quorum alios tua liberalitas pristinae fortunę
restituat, aliorum perfidia clementiam a te non impetret: insuper hos distes,
illis honores et praefecturas largiaris; in summa, quem libuerit, extollas et
pręcipites: Quos fauores hominum senties? quot audies acclamationes? quae uota
publice priuatimque pro tua salute suscipientur?
SyL.
nempe multi risum in
conspectu
infigent.
CAES.
Quicuqid dixeris (qualecunque autem illud fuerit), subductis
superciliis
tectaque domorum concendisse repletis omnibus
plateis: atque ibidem studio e proximo conspiciendi alios inter se trudere
aliis pressura proculcatis, nonnullis etiam suffocatis interemptisque. Tum ędium
uestibula tapetis et auleis ornari, uicos spargi floribus, extrui temperarios
arcus, imagines tuarum uictoriarum in ferculis uectari. Quid autem dicam de his
qui adolent odores exoticos et diapasmata, symphoniacosque pueros proponunt?
interemptisque. Tum ędium
uestibula tapetis et auleis ornari, uicos spargi floribus, extrui temperarios
arcus, imagines tuarum uictoriarum in ferculis uectari. Quid autem dicam de his
qui adolent odores exoticos et diapasmata, symphoniacosque pueros proponunt?
Quorsum enumerem tibicines aliosque musicos omnigenis instrumentis uoluptatem
prouocantes? ante omnia iucundissimę sunt ac simul pectus et sensus permouent
uniuersos
Quid autem dicam de his
qui adolent odores exoticos et diapasmata, symphoniacosque pueros proponunt?
Quorsum enumerem tibicines aliosque musicos omnigenis instrumentis uoluptatem
prouocantes? ante omnia iucundissimę sunt ac simul pectus et sensus permouent
uniuersos
apparatissimis, affirmauerim te pedibus in meam sententiam iturum.
SyL.
Hispaniensem innuis an Aphricanum, qui non de externis uictis agebantur, sed de
ciuibus et liberis Cn. Pompei? Quibus oculis putas huius luctuosi spectaculi
funestam lętitiam a populo inspectatam? maxime quum intuerentur imaginem
Scipionis in pompa
ciuibus et liberis Cn. Pompei? Quibus oculis putas huius luctuosi spectaculi
funestam lętitiam a populo inspectatam? maxime quum intuerentur imaginem
Scipionis in pompa
Scipionis in pompa
iucunditatem ademeras, fuit
insanabilis dolor. Nolim existimes nobilitatem Romanam stoliditati Capadocum
auctoratam esse quibus persuasum erat uiuere populum sine rege non posse:
excelsi nostris hominibus
semper animi fuerunt et insueti iugum pati. Caeterum de his satis est, redi ad
cardinem.
CAES.
Praeterea uis amoribus operam impendere, speciosissimę uirgines
adducentur: uescendum est, Sibariticis mensis
reportent. Atque opinor, Sylla, te aliquoties erroris tui pęnituisse: mihi uero ut
diuturna possessio tantę fęlicitatis iucundissima fuisset, ita nunc sane męrore
poene conficior quod repente fastigio deiectus ad hanc rerum inopiam et
solitudinem (ne manticis quidem relictis) deuolutus sim.
SyL.
Caesar, opere
pręcium esse arbitror ante rationes depositę a me dictaturę, quę semper obnoxia
maledictis
iudicium? aut
me permoueret nequissimorum hominum auctoritas, qui ueluti quodam uiolentissimo
turbine per pręcipitia cupiditatum ac perturbationum a cursu rationis
abstrahuntur?
esse hominis in proprias laudes excurrere absque occasione, sed quum a
calumniatoribus arcessitur in dedecus, laudabile est infamiam quomodocunque a se
depellere: neque te, Caesar, debita laude fraudauerim, si quidem magnum alioquin
et praeclarum uirum semper iudicaui tum in ciuilibus negotiis et administratione
reipublicę, tum etiam imperatoria dignitate bellicaeque fortitudinis operibus,
hac una dominationis immoderata cupiditate excępta; quod ipse certis signis quum
sed quum a
calumniatoribus arcessitur in dedecus, laudabile est infamiam quomodocunque a se
depellere: neque te, Caesar, debita laude fraudauerim, si quidem magnum alioquin
et praeclarum uirum semper iudicaui tum in ciuilibus negotiis et administratione
reipublicę, tum etiam imperatoria dignitate bellicaeque fortitudinis operibus,
hac una dominationis immoderata cupiditate excępta; quod ipse certis signis quum
pręuidissem, decreueram tuo capite manibus Marii
consiliis atque periculis a seruitute
liberata, ac prope funere erepta pristinę fuerat incolumitati restituta, is,
inquam, flagitiosus Marianorum scelerum minister furore percitus exagitatam
bellis, cladibus funestam, hebetatam uiribus et prorsus exanguem immanissimis
hostibus obuiam prędam relinqueret. Porro tibi persuadeas hanc pręrogatiuam
Caesari suo Venerem a Ioue impetrasse, ut illi uni mortalium omnium liceret per
caedes latrocinia uastationem ad principatum
prędam relinqueret. Porro tibi persuadeas hanc pręrogatiuam
Caesari suo Venerem a Ioue impetrasse, ut illi uni mortalium omnium liceret per
caedes latrocinia uastationem ad principatum proficisci, cunctis bonis artibus,
imprimis boni et aequi, funditus euersis. Mihi autem longe mens aliena est nec
unquam haec opinio penitus insita inueterataque extorquebitur quin putem nefas
esse hominem aliquid homini detrahere, et alieno incommodo suum commodum augere,
nisi uero
proficisci, cunctis bonis artibus,
imprimis boni et aequi, funditus euersis. Mihi autem longe mens aliena est nec
unquam haec opinio penitus insita inueterataque extorquebitur quin putem nefas
esse hominem aliquid homini detrahere, et alieno incommodo suum commodum augere,
nisi uero temere siccariis et raptoribus poenam capitis legibus irrogari
statutum sit ac in unum quodque facinus more maiorum grauiter animaduerti. Quum
igitur leuiora delicta iubeantur
euersis. Mihi autem longe mens aliena est nec
unquam haec opinio penitus insita inueterataque extorquebitur quin putem nefas
esse hominem aliquid homini detrahere, et alieno incommodo suum commodum augere,
nisi uero temere siccariis et raptoribus poenam capitis legibus irrogari
statutum sit ac in unum quodque facinus more maiorum grauiter animaduerti. Quum
igitur leuiora delicta iubeantur atrocissimis expiari suppliciis, euersoribus
urbium, et quorum opera publica
nisi uero temere siccariis et raptoribus poenam capitis legibus irrogari
statutum sit ac in unum quodque facinus more maiorum grauiter animaduerti. Quum
igitur leuiora delicta iubeantur atrocissimis expiari suppliciis, euersoribus
urbium, et quorum opera publica salus oppugnata et libertas extincta sunt,
credis impunitatem propositam esse? alioquin et impios Gygantum conatus spesque
sacrilegas olim consensu gentium execratas iam sua sententia laudi posteritas
ascribet.
poenam capitis legibus irrogari
statutum sit ac in unum quodque facinus more maiorum grauiter animaduerti. Quum
igitur leuiora delicta iubeantur atrocissimis expiari suppliciis, euersoribus
urbium, et quorum opera publica salus oppugnata et libertas extincta sunt,
credis impunitatem propositam esse? alioquin et impios Gygantum conatus spesque
sacrilegas olim consensu gentium execratas iam sua sententia laudi posteritas
ascribet. Quocirca (ut ad meam causam quasi
more maiorum grauiter animaduerti. Quum
igitur leuiora delicta iubeantur atrocissimis expiari suppliciis, euersoribus
urbium, et quorum opera publica salus oppugnata et libertas extincta sunt,
credis impunitatem propositam esse? alioquin et impios Gygantum conatus spesque
sacrilegas olim consensu gentium execratas iam sua sententia laudi posteritas
ascribet. Quocirca (ut ad meam causam quasi postliminio reuertar) quod nequaquam
inuitus aliena possessione decesserim,
quod nequaquam
inuitus aliena possessione decesserim, aequissimi atque fortissimi animi fuit.
Quippe omnia pessum eunt diuinaque non dignoscuntur ab humanis, nisi
his qui magistratus gerunt non solum a ciuibus iniuriam propulsent, et
a ciuibus iniuriam propulsent, et
ab impudico temperauerint aspectu, ad mores
potentiorum reliqua multitudo componitur uitamque principis exemplum sibi ac
normam uiuendi propositam esse putant. Quod si principes non magis libidinibus
regerentur quam regerent libidines et acres suorum uitiorum uindices
existerent, profecto non inuaderetur tot prauitatibus genus humanum, labe
scelerum passim ueluti contagione serpente ac proxima queque occupante, ut rara
membra alicuius ordinis integra relicta sint. Nunc
ut rara
membra alicuius ordinis integra relicta sint. Nunc tecum, Caesar, examina utrum
uidear repręhensione dignior an laude, siquidem minime peregrinis moribus
inquinatus per maiorum decurrendo semitas me ipsum uici, meisque commodis et
uoluptatibus peperci, ut ea, quę nostrę reipublicae usui essent, mea potissimum
cura, studio, diligentia prospicerentur. Accaedebat ratio conseruandae uoluntatis
eorum quorum collocati meritis eramus in amplissima
ita uideretur conuenire) uoluerunt: quod
nequaquam futurum arbitrabantur si a iustis legitimisque magistratibus ac
imperandi uicissitudine ad unius arbitrium summa reipublicę deuolueretur: etenim
satis apparebat diuisum iri mentes ciuium et fore ut multas in partes corpus
reipublicae scinderetur plęrisque ad culmen regię dominationis aspirantibus.
Quis autem alteri caederet in libera ciuitate quum ius omnium commune esset? aut
quis tam humili sorte in obscuro
reipublicae scinderetur plęrisque ad culmen regię dominationis aspirantibus.
Quis autem alteri caederet in libera ciuitate quum ius omnium commune esset? aut
quis tam humili sorte in obscuro est qui se dignum principatu non credat et
aliis anteferri non studeat; eo iam impudentię et ambitionis uentum est. Idcirco
discordię grauissimę cum acerrimis contentionibus ciuile bellum suscitarent, ac
usque adeo cędibus inter se furerent, quoad suis imperatorum uiribus
aspirantibus.
Quis autem alteri caederet in libera ciuitate quum ius omnium commune esset? aut
quis tam humili sorte in obscuro est qui se dignum principatu non credat et
aliis anteferri non studeat; eo iam impudentię et ambitionis uentum est. Idcirco
discordię grauissimę cum acerrimis contentionibus ciuile bellum suscitarent, ac
usque adeo cędibus inter se furerent, quoad suis imperatorum uiribus
conficerentur imperiumque totius orbis clarissimum
Scythicis nemoribus in Italiam migrent iusque Romanis ac Italicis populis ex
Capitolio dicant. Quare superuacua
mihi uidetur haec tua de posteritate sollicitudo: quę necessitas allatura est,
humano consilio repelli nequeunt aut immutari: nam et princeps poetarum
cecinit: Non potis est fixas parcarum auertare leges .
CAES.
Atqui uereor ne multorum opinio sit eam nimis diu floruisse in magnis
praesertim seditionibus et malis intestinis. Cogita quamdiu reges urbi
praefuerint, quamdiu respublica per consules administrata sit, longam seriem
annorum inuenies: mirum quo pacto iam senescens imperium
quicquam sui pristini uigoris
SyL.
Ergo tibi soli uiuebas, qui nec bonis tuorum lętareris nec malis
ingemisceres? nescis te cum naturam tot animi et corporis dotibus muniuisse,
tum ad summos honores indulgenter a fortuna prouectum, ut ex tua industria
quam plurimi fructum decerperent?
SyL.
quasi non haec potissima sit, deorumque potentię non aequiparetur: quippe nec
alio itinere Liber pater, Hercules, Ceres, Pallas et alii ad diuinitatem
profecti sunt.
CAES.
Sylla, nimium obsoleta uetustate narras: qua si
CAES.
Sylla, nimium obsoleta uetustate narras: qua si res ita se haberet uti ais,
nihil istoc magis tuę sententię subscriberem: sed contrahe iam uela et
cursum quo cęperas intende. Nequeo tamen intelligere quomodo te isto ex
labyrinto euolueres: haec maxime pugnant inter se: perpetuus
dictator, quum nihil minus cogitares, renunciatus es: quod omnes ordines et
et
cursum quo cęperas intende. Nequeo tamen intelligere quomodo te isto ex
labyrinto euolueres: haec maxime pugnant inter se: perpetuus
dictator, quum nihil minus cogitares, renunciatus es: quod omnes ordines et
magistratus ratum habuerunt, et ipse (licet dissimularis) approbasti. deinde
contendis cędendum fuisse de iure alieno, quasi uero iniuste possideres ea
quae partim efflagitare tui labores uidebantur, partim consensus omnium
Nequeo tamen intelligere quomodo te isto ex
labyrinto euolueres: haec maxime pugnant inter se: perpetuus
dictator, quum nihil minus cogitares, renunciatus es: quod omnes ordines et
magistratus ratum habuerunt, et ipse (licet dissimularis) approbasti. deinde
contendis cędendum fuisse de iure alieno, quasi uero iniuste possideres ea
quae partim efflagitare tui labores uidebantur, partim consensus omnium in
te collocauerat propter
non
fuit uniuersi populi nec inuentum ut imperium in me perpetuum
conferret, se uero in aethernam demergeret seruitutem. Caeterum id a meis
necessariis exquisitum est, quorum intererat oficii me cunctis laudibus et
ornamentis afficere. Igitur amici retulerunt, senatus assensus est, populus
auctor fuit: tametsi tunc eadem ipse mihi uendicare potuissem. Quid credis
ciues nostros beneuolentię gratia seu meę uirtutis admiratione iis me
cui minus constaret me ob tutelam publice libertatis, non
priuata simultate bellum contra Marios, communes bonorum omnium hostes,
gessisse. Sed finge cunctorum ordinum alacritatem in me ornando
fuisse maximam et constantem, negabis esse magni animi quod abductus procul
ab illecebris et uanitate rerum humanarum proculcatisque ac dissipatis
teterrimis libidinibus quę, ut plerumque sunt uehementes et incitatę,
rationem subigunt
bellum contra Marios, communes bonorum omnium hostes,
gessisse. Sed finge cunctorum ordinum alacritatem in me ornando
fuisse maximam et constantem, negabis esse magni animi quod abductus procul
ab illecebris et uanitate rerum humanarum proculcatisque ac dissipatis
teterrimis libidinibus quę, ut plerumque sunt uehementes et incitatę,
rationem subigunt captiuamque post terga trahunt; superata denique laudis
titillatione, qua
in me ornando
fuisse maximam et constantem, negabis esse magni animi quod abductus procul
ab illecebris et uanitate rerum humanarum proculcatisque ac dissipatis
teterrimis libidinibus quę, ut plerumque sunt uehementes et incitatę,
rationem subigunt captiuamque post terga trahunt; superata denique laudis
titillatione, qua mortalium pectora maxime permouentur, potuerim fascibus
imperatoriis carere, pulcherrima re atque iucundissima,
Messalla
Coruinus ab urbis praefectura se abdicarunt imperium perinde atque
naufragium fugientes: in quo in numera mala aggeruntur, ad
humilem statum, uelut asylim quietis, intimumque sinum pacis et
ocii, ubi profundissime in utramque aurem dormiendi facultas esset,
descenderunt. Posthac animaduerte, Cęsar, an decere tuam grauitatem uideatur
unumquodque ex primo impetu animi de more imperitae plebeculę
descenderunt. Posthac animaduerte, Cęsar, an decere tuam grauitatem uideatur
unumquodque ex primo impetu animi de more imperitae plebeculę
iudicare: diligenter omnes scrutandi sunt secretiores mentes recessus, et
penitiores fibrę pectoris accuratius
si
non superficiem tanquam per transennam considerantes, sed quasi Lynceis
oculis eorum anxietates introspexerimus. Deum immortalem, quot ueluti
diducta Chlamyde uectes, quot claui, quot tela, quot fędę cicatrices et
letalia quasi Chironis uulnera in toto corpore luxatis membris ac distortis
apparebunt? Si praeterea propius intueamur quibus curis conficiantur,
quantos labores perferant, quas sustineant uigilias, quam ingentibus
letalia quasi Chironis uulnera in toto corpore luxatis membris ac distortis
apparebunt? Si praeterea propius intueamur quibus curis conficiantur,
quantos labores perferant, quas sustineant uigilias, quam ingentibus
periculis et insomniis
conficiantur,
quantos labores perferant, quas sustineant uigilias, quam ingentibus
periculis et insomniis
hebeti plęrique iudicio
nihil neque sceleris neque turpitudinis praetermittunt, quoad
in summo constiterint, hi personatam foelicitatem conspicati, magnis
calamitatibus inuoluuntur: iis duntaxat, quę oculorum et aurium sensu
percipiuntur, animum intendunt, fędissimas autem sub fuco delitescentes
maculas non uident: quas si aeque exploratas haberent atque ipse habeo,
sępenumero mentem ab ista
maculas non uident: quas si aeque exploratas haberent atque ipse habeo,
sępenumero mentem ab ista
regnorum ad spes
priuatas conuerterent: mox dilaberentur illae feruentissimę cogitationes, et
omnis uesana principatus inuadendi cupiditas extingueretur, ut tandem
nequaquam dubium esset humiles in agris aediculas et holerum in ocio
tranquillissimo cibum longe praestare tessellatis pauimentis et incrustatis
marmore parietibus aureisque tectis, quae sexcentis columnis innituntur,
uniuersę, inquam, pompę ac strepitibus armorum et
cogitationes, et
omnis uesana principatus inuadendi cupiditas extingueretur, ut tandem
nequaquam dubium esset humiles in agris aediculas et holerum in ocio
tranquillissimo cibum longe praestare tessellatis pauimentis et incrustatis
marmore parietibus aureisque tectis, quae sexcentis columnis innituntur,
uniuersę, inquam, pompę ac strepitibus armorum et supręmę dignitatis: porro
tenuioris uictus iucunditati neque Persarum apparatus neque
aediculas et holerum in ocio
tranquillissimo cibum longe praestare tessellatis pauimentis et incrustatis
marmore parietibus aureisque tectis, quae sexcentis columnis innituntur,
uniuersę, inquam, pompę ac strepitibus armorum et supręmę dignitatis: porro
tenuioris uictus iucunditati neque Persarum apparatus neque mensae
Syracusanę, nullę opes, nullę delitię, nulla regum bracteata foelicitas
comparari potest. Etenim qui regnorum
nullę opes, nullę delitię, nulla regum bracteata foelicitas
comparari potest. Etenim qui regnorum administrationem suscepere, ac
gentibus, populis, nationibus pręesse statuerunt, non arbitrentur se ad
desidiam natos et uoluptates, quo uitae curricula molliter in
magna rerum affluentia summaque tranquillitate ad finem extremum deducerent.
Atqui proponant necesse est publicam incolumitatem communiaque commoda sibi
prospicienda,
quo uitae curricula molliter in
magna rerum affluentia summaque tranquillitate ad finem extremum deducerent.
Atqui proponant necesse est publicam incolumitatem communiaque commoda sibi
prospicienda, augenda et conseruanda esse: ut quum ipsi
iugularint, atque animum tutelę suorum intenderint, urbibus atque
prouinciis esse quęsita salus et securitas uideantur. Quę si patribus
familias negligenda non sunt et
necesse est publicam incolumitatem communiaque commoda sibi
prospicienda, augenda et conseruanda esse: ut quum ipsi
iugularint, atque animum tutelę suorum intenderint, urbibus atque
prouinciis esse quęsita salus et securitas uideantur. Quę si patribus
familias negligenda non sunt et gubernatores magnopere student, ut suam
quisque nauim incolumen in portum appellat (interim nullum tempus sine
maxima sollicitudine transigitur: caeteris
augenda et conseruanda esse: ut quum ipsi
iugularint, atque animum tutelę suorum intenderint, urbibus atque
prouinciis esse quęsita salus et securitas uideantur. Quę si patribus
familias negligenda non sunt et gubernatores magnopere student, ut suam
quisque nauim incolumen in portum appellat (interim nullum tempus sine
maxima sollicitudine transigitur: caeteris quietem agentibus ductor classis
domicilia solis et lunę momenta
negligenda non sunt et gubernatores magnopere student, ut suam
quisque nauim incolumen in portum appellat (interim nullum tempus sine
maxima sollicitudine transigitur: caeteris quietem agentibus ductor classis
domicilia solis et lunę momenta perpendit: nunc regionum et maris naturas
metitur: modo digitis computat quot supersunt dies ad ortum et occasum
Orionis atque Succularum, ut cautus impendentes tempestates aliquo defugiat
recessu, uel si
student, ut suam
quisque nauim incolumen in portum appellat (interim nullum tempus sine
maxima sollicitudine transigitur: caeteris quietem agentibus ductor classis
domicilia solis et lunę momenta perpendit: nunc regionum et maris naturas
metitur: modo digitis computat quot supersunt dies ad ortum et occasum
Orionis atque Succularum, ut cautus impendentes tempestates aliquo defugiat
recessu, uel si depręhensus in mari fuerit impauidus pręuisas
tempus sine
maxima sollicitudine transigitur: caeteris quietem agentibus ductor classis
domicilia solis et lunę momenta perpendit: nunc regionum et maris naturas
metitur: modo digitis computat quot supersunt dies ad ortum et occasum
Orionis atque Succularum, ut cautus impendentes tempestates aliquo defugiat
recessu, uel si depręhensus in mari fuerit impauidus pręuisas excipiat et
facilius euadat. Hic urit Malea:
metitur: modo digitis computat quot supersunt dies ad ortum et occasum
Orionis atque Succularum, ut cautus impendentes tempestates aliquo defugiat
recessu, uel si depręhensus in mari fuerit impauidus pręuisas excipiat et
facilius euadat. Hic urit Malea:
Succularum, ut cautus impendentes tempestates aliquo defugiat
recessu, uel si depręhensus in mari fuerit impauidus pręuisas excipiat et
facilius euadat. Hic urit Malea:
formidantur:
alibi Sytes et Siculi
uelut exitialibus colubris impallescunt). quid
in magno imperio constituti, quos omnes quarta luna genitos crediderim non
secus ad sęse mala attrahentes, ac Cęcias nubes? quantas commotiones, quot
aestus, quas tempestates et subitas procellas in magna morum et linguarum
dissimilitudine, ambientibus undequaque saeuis et minacibus hostium copiis,
non cogitent sibi perferendas? Quod ingens regnum, aut quę respublica potens
diu uel externorum
quid
in magno imperio constituti, quos omnes quarta luna genitos crediderim non
secus ad sęse mala attrahentes, ac Cęcias nubes? quantas commotiones, quot
aestus, quas tempestates et subitas procellas in magna morum et linguarum
dissimilitudine, ambientibus undequaque saeuis et minacibus hostium copiis,
non cogitent sibi perferendas? Quod ingens regnum, aut quę respublica potens
diu uel externorum bellorum uel domesticarum seditionum fuit
luna genitos crediderim non
secus ad sęse mala attrahentes, ac Cęcias nubes? quantas commotiones, quot
aestus, quas tempestates et subitas procellas in magna morum et linguarum
dissimilitudine, ambientibus undequaque saeuis et minacibus hostium copiis,
non cogitent sibi perferendas? Quod ingens regnum, aut quę respublica potens
diu uel externorum bellorum uel domesticarum seditionum fuit immunis? haud
quiescit unquam genus humanum, nec statu,
aut quę respublica potens
diu uel externorum bellorum uel domesticarum seditionum fuit immunis? haud
quiescit unquam genus humanum, nec statu, quem fors obtulerit, contentum
est. Quippe natura mortalium in hoc praua dici et existimari debet, quod in
suo quisque negotio hebetior semper nouas res molitur, sperans, si
conditionem fortunae mutauerit, successus meliores adepturum. Proinde bis
duntaxat a Romanis in tot aetatibus in tanta annorum
Porro quoniam
homines procliuiores ad facinora sunt quam ad uirtutes, a quibus facinoribus
nullius auctoritate, ne deorum quidem immortalium maiestate deterrentur,
quotidie uarii tumultus atque Panici terrores in agris et ciuitatibus
compescendi sanandaeque diuersorum scelerum pestes exoriuntur. Num credis
paucos ad tuas opes et potentiam incumbentes imperandi libidine torqueri? ac
dies et noctes anxie cogitare quemadmodum assectatam
ne deorum quidem immortalium maiestate deterrentur,
quotidie uarii tumultus atque Panici terrores in agris et ciuitatibus
compescendi sanandaeque diuersorum scelerum pestes exoriuntur. Num credis
paucos ad tuas opes et potentiam incumbentes imperandi libidine torqueri? ac
dies et noctes anxie cogitare quemadmodum assectatam
quotidie uarii tumultus atque Panici terrores in agris et ciuitatibus
compescendi sanandaeque diuersorum scelerum pestes exoriuntur. Num credis
paucos ad tuas opes et potentiam incumbentes imperandi libidine torqueri? ac
dies et noctes anxie cogitare quemadmodum assectatam
torqueri? ac
dies et noctes anxie cogitare quemadmodum assectatam
In amplissima dignitate suspecta sunt omnia,
timentur amici, familiaribus non confiditur, a liberis et uxore cauendum
est; illa uitę conditio miserrima est ubi magis spei ad tutelam sui corporis
in barbaris hominibus et canum fide reponitur quam in iis quos genueris,
nedum tenuiore necessitudinis uinculo copulatis: adhoc non opes
tantum, sed ingenium et uirtus cuiusque formidolosa sunt. Delatores quidem
et susurrones omnes ad
miserrima est ubi magis spei ad tutelam sui corporis
in barbaris hominibus et canum fide reponitur quam in iis quos genueris,
nedum tenuiore necessitudinis uinculo copulatis: adhoc non opes
tantum, sed ingenium et uirtus cuiusque formidolosa sunt. Delatores quidem
et susurrones omnes ad unum et a caluo (ut dicitur) ad caluum communis regum
omnium ac regnorum pestis, totidem uomicae rerum publicarum et carcinomata,
primas atque
in barbaris hominibus et canum fide reponitur quam in iis quos genueris,
nedum tenuiore necessitudinis uinculo copulatis: adhoc non opes
tantum, sed ingenium et uirtus cuiusque formidolosa sunt. Delatores quidem
et susurrones omnes ad unum et a caluo (ut dicitur) ad caluum communis regum
omnium ac regnorum pestis, totidem uomicae rerum publicarum et carcinomata,
primas atque postremas partes
canum fide reponitur quam in iis quos genueris,
nedum tenuiore necessitudinis uinculo copulatis: adhoc non opes
tantum, sed ingenium et uirtus cuiusque formidolosa sunt. Delatores quidem
et susurrones omnes ad unum et a caluo (ut dicitur) ad caluum communis regum
omnium ac regnorum pestis, totidem uomicae rerum publicarum et carcinomata,
primas atque postremas partes
non opes
tantum, sed ingenium et uirtus cuiusque formidolosa sunt. Delatores quidem
et susurrones omnes ad unum et a caluo (ut dicitur) ad caluum communis regum
omnium ac regnorum pestis, totidem uomicae rerum publicarum et carcinomata,
primas atque postremas partes
ad unum et a caluo (ut dicitur) ad caluum communis regum
omnium ac regnorum pestis, totidem uomicae rerum publicarum et carcinomata,
primas atque postremas partes
latrocinia fumum uenditantes committunt? quam diris
calamitatibus urbes implicant, omni fere labe his ex fontibus manante? nam
quum assiduis criminibus dicta factaque singulorum clam inuisa regi faciant,
irritant ipsius animum et mox ad crudelitatem impellunt. Extemplo uenit in
opinionem leuis, crudelis, sanguinarii principis: quę nomina (quam maxime
fieri potest) a magno et praeclaro principe fugienda sunt: siquidem non
paucorum ciuium, sed omnium
dicta factaque singulorum clam inuisa regi faciant,
irritant ipsius animum et mox ad crudelitatem impellunt. Extemplo uenit in
opinionem leuis, crudelis, sanguinarii principis: quę nomina (quam maxime
fieri potest) a magno et praeclaro principe fugienda sunt: siquidem non
paucorum ciuium, sed omnium populorum odium et inuidia contrahuntur. An
uero, quos tibi putaris insidiari, supliciis supremis afficies uniuersos? at
hi, quum sint potentiores,
impellunt. Extemplo uenit in
opinionem leuis, crudelis, sanguinarii principis: quę nomina (quam maxime
fieri potest) a magno et praeclaro principe fugienda sunt: siquidem non
paucorum ciuium, sed omnium populorum odium et inuidia contrahuntur. An
uero, quos tibi putaris insidiari, supliciis supremis afficies uniuersos? at
hi, quum sint potentiores, multisque cognationibus et affinitatibus
muniantur, mordebunt frenum, ut dicitur, ac periculum
sunt: siquidem non
paucorum ciuium, sed omnium populorum odium et inuidia contrahuntur. An
uero, quos tibi putaris insidiari, supliciis supremis afficies uniuersos? at
hi, quum sint potentiores, multisque cognationibus et affinitatibus
muniantur, mordebunt frenum, ut dicitur, ac periculum periculo
propulsabunt.
CAES.
Hactenus existimaui multo maximas in
quouis genere
diris execraretur? Sed quid
ego conuitia execrationesque commemorem? multi, per Iouem, inuenirentur Arbacti
qui regem adeo delicatum, adeo delibutum unguentis, nidore, corollis, meroque
redolentem Sycioniisque indutum calceis et ueste Coa inter mulierculas pensa
parcientem una cum suis psaltriis, spintriis, tineis atque soricibus aule ad
extremam desperationem compellerent. Set statuatur ciuitas non magis in odium
quam
aberunt graues occupationes cum perplexis cogitationibus ac rara quiete
nocturna, somniisque turbulentis atque terrificis: nec tamen in hunc ordinem
refero iudicia,
solus belli sustineat,
quum totus unius humeris exercitus incumbat, fit ut mentem in discipienda mille
negocia disperciat. Antequam de acquirenda uictoria consilium ineatur
(quoniam leuibus ex causis tumultus in castris et seditiones excitari solent), non
tantum erit opereprecium blando alloquio summissaque commilitones oratione
compellare,
possint, undique concursus a militibus in auctorem certatim fiet illius
capite acerbitatem fortunae expiandam arbitrantibus. Iam reliqua consideremus
aeque curarum atque trepidationis plena. Omnibus intempesta nocte mortalibus
post curas et labores intermissos quam suauissime stertentibus ductor exercitus
(nam tuus quoque
omnes plateas, perlustratisque portis castrorum uigiles
in soporem incumbentes monet, hortatur, precibus fatigat, diligenter posthac
obseruent, nequid per tenebras detrimenti negligentia ipsorum capiat exercitus:
nihil non exequitur et in castris mouendis quod uasa conclamata fuerint, et in
iis metandis unde nulla necessitate prohiberi queat
in soporem incumbentes monet, hortatur, precibus fatigat, diligenter posthac
obseruent, nequid per tenebras detrimenti negligentia ipsorum capiat exercitus:
nihil non exequitur et in castris mouendis quod uasa conclamata fuerint, et in
iis metandis unde nulla necessitate prohiberi queat
quum liuerit
euadat. In itinere uero per antecursores explorantur hostium aduentus: hi
praemittuntur ad angustias, alii ad colles occupandos, alii iubentur in
subsidium a tergo sequi. Interim sollicito de copiis et animis hostium oportune
quispiam transfuga adducitur: is secreto interrogatus edocet sigillatim numerum
atque ferocitatem aduersariorum, ut prę magnitudine diuisis aciebus
ingrediantur: mox nunciatur adesse hostes
caeterum uultu spem simulans transfugam ex
composito in concionem producit: iubet omnes bono animo esse: nam aduersarios,
licet magno ueniant agmine, ficulnis tamen uiribus non esse timendos, puta
maxima ex parte calones et lixas, ingenter scortorum greges in plaustris et
impedimenta circumnectantes: postremo confirmatis oratione militibus persuadet
ut non minus prędę quam pręlio sese accingant. Caeterum dum animo reuoluit
cataphractos
composito in concionem producit: iubet omnes bono animo esse: nam aduersarios,
licet magno ueniant agmine, ficulnis tamen uiribus non esse timendos, puta
maxima ex parte calones et lixas, ingenter scortorum greges in plaustris et
impedimenta circumnectantes: postremo confirmatis oratione militibus persuadet
ut non minus prędę quam pręlio sese accingant. Caeterum dum animo reuoluit
cataphractos equites et currus falcatos ac elephantes cum turribus,
lixas, ingenter scortorum greges in plaustris et
impedimenta circumnectantes: postremo confirmatis oratione militibus persuadet
ut non minus prędę quam pręlio sese accingant. Caeterum dum animo reuoluit
cataphractos equites et currus falcatos ac elephantes cum turribus,
oratione militibus persuadet
ut non minus prędę quam pręlio sese accingant. Caeterum dum animo reuoluit
cataphractos equites et currus falcatos ac elephantes cum turribus,
ac elephantes cum turribus,
pęne insuperabiles, artus inuaduntur frigore atque animo
linquitur. Eductis tamen exercitibus et aciebus utrinque instructis, ubi
classica intonuere, miles non admodum consternatur, paratus, si hostes terga
dederint, fugientes persequi et caesorum spoliis onustus reuerti,
perficiendas indulgendo efficis: atque etiam quum suspecti habeantur, maturius
metu se liberare uel periculoso facinore coguntur. Tunc illud pulcherrimum donum
Cyclopis exemplo in pręmium benignitatis exitio proprio breui compensandum. Et
quamuis complures a sumenda de scelerosis hominibus pęna causę cohiberent, ne
tamen pendeas animi ac subinde circumspectes (quum pręsertim audierim uulgo
dici malum esse custodem diuturnitatis metum), omnia ferro, flamma, ruina
metum), omnia ferro, flamma, ruina excidenda
sunt, unde aliqua periculi suspitio apparuerit.
SyLLA. Recte ais, o Caesar,
quando multa sunt in uita hominum turpiter et calamitose neglecta, emendatione
tamen aliqua corrigi possunt: istius autem sceleris, si pręsens occasio
negligatur, postea quum tanti ueneni uis continenter uetustate inualescens per
capita multorum demanarit, nequicquam recuperandę
continenter uetustate inualescens per
capita multorum demanarit, nequicquam recuperandę facultas desiderabitur. At
uereor ut omnibus abominantibus ac etiam extimescentibus tuam crudelitatem
dicaris
non obuiam ire flagitiis et improborum hominum ferociam legibus contundere,
uerum plęraque fama circumferetur uel rapacitatis studio, uel inata sęuitia te
caedibus in bonos ciues grassari, nec temperaturum ab huiusmodi feritate quoad
uel unus supersit cuius
Qua in spe uiuet populus
singulis momentis expectans ad supplicia rapi? applaudent alacres tibi cruento
sanguine popularium ac truculentissimae
fortimissimisque stipatoribus latera circundentur?
SyL.
Falsus es, Caesar, ac toto (uti ferunt) aberras cęlo: siquidem ad tuendum et
conseruandum regni statum nihil esse tam firmum, tam stabile, saepe
compertum fuit, neque classes, neque exercitus, neque bellicas machinas,
neque cum ingentibus thesauris arces munitissimas, quam est subditorum fauor
fuit, neque classes, neque exercitus, neque bellicas machinas,
neque cum ingentibus thesauris arces munitissimas, quam est subditorum fauor
atque beneuolentia; quę tamen cum plurimis beneficiis, tum uero iustis
imperiis, et imprimis obsequio atque facilitate demerenda sunt:
nihil aeque pestiferum gubernatoribus urbium arbitramur ac ubi ciuitas
percussa metu odio in ipsum principem accenditur: scilicet ullę uires
obstabunt quo
sunt:
nihil aeque pestiferum gubernatoribus urbium arbitramur ac ubi ciuitas
percussa metu odio in ipsum principem accenditur: scilicet ullę uires
obstabunt quo minus imperio deiiciatur? dehinc extorris amissa patria et
domo, si forte cum spiritu euaserit, miseram uitam exigat? certe nullę
Dionysio Syracusano deerant opes ad stabiliendam tyrannidem pręter amorem
ciuium, quamobrem turpiter eiectus
haud cunctanter imperium abrogatum est.
Quid quidem plęrumque non expectato uniuersorum consensu uel a custodibus in
tyrannum irrumpitur, uel uxor iugulat per quietem, uel amicorum liberorumue
indignatione, aut spe commodorum et honoris, aut desiderio uindicandę
liberatis ex improuiso tyrannicidia conficiantur?
CAES.
Quandiu expetuntur aliena auxilia blandiendum censeo: qua re
tuum periculum alieno periculo ueluti clauum clauo
expelles.
SyL.
In easdem ansas incidisti, quinimmo fumum defugiens in flammam
desilis. Quum inermes antea uel propinqui timerentur, copias tuas et robur
tyrannidis firmissimumque uitę pręsidium alienę submittis potestati: tum
prębentur arma ciuibus longa seruitute oppressis, uidelicet ut pręliis
exacuantur et uictoriis animo erecti diutius pati iugum seruile dedignantes
desilis. Quum inermes antea uel propinqui timerentur, copias tuas et robur
tyrannidis firmissimumque uitę pręsidium alienę submittis potestati: tum
prębentur arma ciuibus longa seruitute oppressis, uidelicet ut pręliis
exacuantur et uictoriis animo erecti diutius pati iugum seruile dedignantes
aperta ui se afferant in libertatem. Praeterea quum uita omnium posita in
certamen esset agereturque de finibus imperii patrięque incolumitate atque is,
cuius maxime
petitur ab omnibus,
undique in eum, quod uictoriae pręmium sit, tela proiiciuntur. Cui fugere
inclinata iam acie cum dedecorosum tum quoque minime tutum est, capi uero
grauius morte ducitur. Quam alacris reuinctis post terga manibus et pedibus
cathenarum pondere grauatis currum uictoris prosequeretur? quibus oculis
intueretur, quibus perferret auribus contumelias et probra quum quadrupedis in
morem curuatus equum hosti conscendenti ceruicem submitteret? Quae nex tam
tum quoque minime tutum est, capi uero
grauius morte ducitur. Quam alacris reuinctis post terga manibus et pedibus
cathenarum pondere grauatis currum uictoris prosequeretur? quibus oculis
intueretur, quibus perferret auribus contumelias et probra quum quadrupedis in
morem curuatus equum hosti conscendenti ceruicem submitteret? Quae nex tam atrox
est quin fęliciter cum tanta commutaretur ignominia? Itaque quum ex sola
uictoria salus et summa rerum pendeat, totis uiribus
quibus perferret auribus contumelias et probra quum quadrupedis in
morem curuatus equum hosti conscendenti ceruicem submitteret? Quae nex tam atrox
est quin fęliciter cum tanta commutaretur ignominia? Itaque quum ex sola
uictoria salus et summa rerum pendeat, totis uiribus adnititur ut Iupiter
Capitolinus recentem gremio laurum accipiat: quasi amens hinc inde cursitat,
alios hortatur, strenue pugnare obtestatur, alios pugnam capessere, modo fessis et
uulneratis e pręlio
ex sola
uictoria salus et summa rerum pendeat, totis uiribus adnititur ut Iupiter
Capitolinus recentem gremio laurum accipiat: quasi amens hinc inde cursitat,
alios hortatur, strenue pugnare obtestatur, alios pugnam capessere, modo fessis et
uulneratis e pręlio subductis integros substituit, modo cornu laboranti
subsidium immittit, ac, ubi maius certamen est, plurimus sese mediis immiscet
hostibus: iam fugientium ceruix in hostes intorquenda signiferoque perculso
e pręlio subductis integros substituit, modo cornu laboranti
subsidium immittit, ac, ubi maius certamen est, plurimus sese mediis immiscet
hostibus: iam fugientium ceruix in hostes intorquenda signiferoque perculso
formidine
et ob haec segnius telis se obiectante uexillum abripiendum et in armatorum
agmina proiiciendum quod manipuli deprecandę ignominię gratia fortiter pugnando
recuperent. His atque aliis distringi malis necesse est, quae a neutro nostrum,
subsidium immittit, ac, ubi maius certamen est, plurimus sese mediis immiscet
hostibus: iam fugientium ceruix in hostes intorquenda signiferoque perculso
formidine
et ob haec segnius telis se obiectante uexillum abripiendum et in armatorum
agmina proiiciendum quod manipuli deprecandę ignominię gratia fortiter pugnando
recuperent. His atque aliis distringi malis necesse est, quae a neutro nostrum,
dum exercitibus deuincti mortalitate pręessemus,
dum exercitibus deuincti mortalitate pręessemus, abfuere.
CAES.
fateor esse labore ingentes perferendos et maxima pericula: quae
tamen incredibilem gloriam pariunt: illa quidem choreas, conuiuia, somnum
ueluti pestem abominata per senticosa loca pendentesque rupes uagatur,
difficilis inuentu, difficilior apprehensu, plęrunque
multis armatorum
cateruis uallata, per aciem nouaculae rerumque mille discrimina
adeunda irritos mortalium conatus amplexu lubrico facit, nec aliter ferme
quam cruentum cędibus comitatur. Quocirca Sardanapalus et Xerxes, quum se
luxuriae et inertię dedissent, nullum sui celebre nomen posteris
reliquerunt. At Semiramis, et Crius inclytis operibus gloriam
uallata, per aciem nouaculae rerumque mille discrimina
adeunda irritos mortalium conatus amplexu lubrico facit, nec aliter ferme
quam cruentum cędibus comitatur. Quocirca Sardanapalus et Xerxes, quum se
luxuriae et inertię dedissent, nullum sui celebre nomen posteris
reliquerunt. At Semiramis, et Crius inclytis operibus gloriam
mortalium conatus amplexu lubrico facit, nec aliter ferme
quam cruentum cędibus comitatur. Quocirca Sardanapalus et Xerxes, quum se
luxuriae et inertię dedissent, nullum sui celebre nomen posteris
reliquerunt. At Semiramis, et Crius inclytis operibus gloriam
Proinde qui propagationi nominis ac ęthernitati
student, uitam periculi obiectant, ut uno aut altero memorabili facinore
inter uiros illustres connumerati frequentes praedicentur: quae
res absque sudatis et anhelis laboribus, id est, quod aiunt, citra puluerem
et sudorem ne Iouis quidem filio (quo tuis utar exemplis) concessum
fuit.
student, uitam periculi obiectant, ut uno aut altero memorabili facinore
inter uiros illustres connumerati frequentes praedicentur: quae
res absque sudatis et anhelis laboribus, id est, quod aiunt, citra puluerem
et sudorem ne Iouis quidem filio (quo tuis utar exemplis) concessum
fuit.
SyL.
Haud facile dixerim
adhęsit, ut
ad nullas rationes oculos aperiri patiatur. Quippe ratio iampridem persuasit
constantem gloriam nequaquam ex iis rebus scaturire, quae licet magnę sint,
cum scelere tamen affinitatem contraxere: alioquin Phaeton et Herostratus
incendiarii manibus impio facinore contaminatis cęlo terraque cari
haberentur: quos tamen omnia sęcula, omnes hominum aetates uno ore
infamarunt. Nam Herculis memoria summa cum ueneratione colitur, quod ex
aetates uno ore
infamarunt. Nam Herculis memoria summa cum ueneratione colitur, quod ex
ipsius erumnis ingentia in mortales commoda redundarunt. Neque ego laudem
Iouis ex eo constare putauerim quod uictor pręlio Titanas et Gygantes
deleuerit (ad uindicandam impietatem necessitas impulerat), caeterum quia
publicam agens utilitatem cumulauerit amplissimis beneficiis humanum genus
aeque propriis ingenii uiribus atque beneficos liberos procreando.
Caue, Caesar, imperitum
uulgus imitatus temere credas quemquam istorum, siue Cyrum, seu qui in
anxietatem Alexandri ac Democriti uanitatem diffunduntur, quasi beatos
laudibus extolli debere: nisi uelimus insatiabiles et effrenatas cupiditates
ac scelerata facta in rebus honestis connumerare. Quibus gentibus illę
rapinę, non uictorię, Macedonis Alexandri (nam hunc audio maxime rerum
gestarum admiratione crebrari) latronis more in bona,
uulgo sternerentur. Sed aliquantisper
publico blandiamur errori, adiuuemus tuam insaniam, ubi nihil a pertinacia
decedis; esto magnitudine rerum gestarum terras mariaque fama tui nominis
impleuisti, unicuique potentissimorum et clarissimorum regum gloria
antecęlluisti, omnia denique tuis optatis obsecundarunt, ut fęlix tua et
aliorum persuasione uixeris: quam repente sola mors, exacta
quasi una diecula uitę, tot aceruos uoluptatum,
a pertinacia
decedis; esto magnitudine rerum gestarum terras mariaque fama tui nominis
impleuisti, unicuique potentissimorum et clarissimorum regum gloria
antecęlluisti, omnia denique tuis optatis obsecundarunt, ut fęlix tua et
aliorum persuasione uixeris: quam repente sola mors, exacta
quasi una diecula uitę, tot aceruos uoluptatum, tot congestas delitias, tot
fortunę blandimenta, omnem istam longe lateque imperandi dulcedinem
CAES.
In corpus omnibus casibus obnoxium, quod potuit, uis liuoris
adeptum esse, ac propediem inter diuos
consecrandum.
SyL.
Caesar, illa sunt adulantis et formidolosę plebis deliramenta, etiamnum rebus
nudis inania nomina deorum imponentis: nihil amplius ab hominibus pręstari
potest quam ipsi habeant: quodsi possent immortalitatem in alios conferre,
eam potius sibi quisque
sensus ad inferos
descendit, nulla unquam rerum humanarum delectatio Stygem pręteruecta est.
Libenter scire uelim, Caesar, ubi substiterint illę ueteranę cohortes,
quamdiu uoluptates prosecutę sint: nam uidimus nudum et cicatricosum ac
denso curarum agmine stipatum in aulam Plutoni ingredi. Num tibi magistratus
cum insignibus obuiam honoris gratia uenerunt? at nemo plane, ne ipsi quidem
minutuli qui quondam supplices tuis genibus
tuis genibus aduoluebantur, praetereunti
assurexere, non dignati sunt oculis intueri: haud quemquam aliena perinde
negocia distringunt: suis fere quilibet aut malis torquetur aut solatium ex
bonis capit. Pari conditione reges et inopes agimus, alium a priore statu ab
alio non discernentes; illa enim fortunę potestas fuit. Qui autem inuictum
gerentes aduersum diuitias animum, quum inclusi corporibus
uel obiiciuntur Cerbero in frusta dilaniandi.
CAES.
Incassum terres hominem impauidum, qui ad nullos casus et minas fortunę
consueuerit oculis conniuere.
SyL.
Id certe non faciebam: nec attinet illi
aliud ago, tua interpellatione huc
sermo deflexit.
CAES.
Dum sinuosis Meandris acies instruis et moribus inferorum occuparis, longior
quam decebat oratio fluxit: qua re factum est ut animum quoque ab instituta
dissertatione diuerteris. Atqui uellem comparationem tyrannicae uoluptatis
ac iuxta malorum (ut proposueras)
memoria, aut sane, quod uerisimilius est, ad huius modi
collationem animum non adiecisse. Quippe ita natura delectatione totos
proluunt quo pacto aliunde premantur non satis uideant, quod uel
in uenatoribus et citharędis deprehenditur: illi studio
persequendarum ferarum allecti laboribus haud animum intendunt, hi, quum
pretermodum uocis harmonia capiantur, plęrumque fidium discordiam non recte
percipiunt; utcumque
capiantur, plęrumque fidium discordiam non recte
percipiunt; utcumque tamen sęse res habet, quoniam modo Zeusis, Phidię,
Timantis copia caremus, nec ipse arti pingendi sum initiatus, ea conspectu
uicissim tibi describam, et in breui formula collocabo. Haec igitur
adiiciantur ad opes et fastus imperatorios, quos tu quidem auidius atque
curiosius percensuisti. Dinocrates architectus ab inferis in tuum obsequium
reuocatus haud absimilem regiam
utcumque tamen sęse res habet, quoniam modo Zeusis, Phidię,
Timantis copia caremus, nec ipse arti pingendi sum initiatus, ea conspectu
uicissim tibi describam, et in breui formula collocabo. Haec igitur
adiiciantur ad opes et fastus imperatorios, quos tu quidem auidius atque
curiosius percensuisti. Dinocrates architectus ab inferis in tuum obsequium
reuocatus haud absimilem regiam urbi, quam in Atho monte metari
constituerat, ex Numidico, Pario,
constituerat, ex Numidico, Pario, Laconico, Aegiptio, Dalmatico,
Porphyretico marmore ędificet, quam Athlas una, Hercules altera ex parte
suis humeris sustineant, Phegite lapide transluceant parietes,
atque auro et ebore lacunaria collustrent: calcetur onix
emplemate uermiculato sub conchiliatis peristromatis: multa
uestis Attalica, multa Britannorum aulea uisantur, instratis splendide
accubitis cocco et bysso piloque
atque auro et ebore lacunaria collustrent: calcetur onix
emplemate uermiculato sub conchiliatis peristromatis: multa
uestis Attalica, multa Britannorum aulea uisantur, instratis splendide
accubitis cocco et bysso piloque leporino et plumis perdicum subalaribus ad
somnum suapte inuitantibus: adsint et
ebore lacunaria collustrent: calcetur onix
emplemate uermiculato sub conchiliatis peristromatis: multa
uestis Attalica, multa Britannorum aulea uisantur, instratis splendide
accubitis cocco et bysso piloque leporino et plumis perdicum subalaribus ad
somnum suapte inuitantibus: adsint et
sub conchiliatis peristromatis: multa
uestis Attalica, multa Britannorum aulea uisantur, instratis splendide
accubitis cocco et bysso piloque leporino et plumis perdicum subalaribus ad
somnum suapte inuitantibus: adsint et
multa
uestis Attalica, multa Britannorum aulea uisantur, instratis splendide
accubitis cocco et bysso piloque leporino et plumis perdicum subalaribus ad
somnum suapte inuitantibus: adsint et
multa Britannorum aulea uisantur, instratis splendide
accubitis cocco et bysso piloque leporino et plumis perdicum subalaribus ad
somnum suapte inuitantibus: adsint et
leporino et plumis perdicum subalaribus ad
somnum suapte inuitantibus: adsint et
Luculli cupiditas exquisiuerit. Hic tu sub uite Bithinica lectis purpureis
aureque picturatis discumbes; tum astabunt Niliaci structores, a
cythos Hylas uel Ganymedes: non desiderabuntur Gratię, non Veneres, et
Osiridis musae: frequenter se offeret Apicius, magister gulę, nouis
gannearum condimentis fastidientem stomachum irritans: spumabunt Cecuba
gemmeis identidem sitim ab ingressu prohibentia.
uastari, illinc Gallias rebellasse, atque Hispanos ab imperio
deficientes iniisse societatem cum Pęnis: alius ab Hannibale cęsas nuntiat
legiones: alius a Ponticis hostibus Asiam, uoluptatum fomitem, trucidatis
praesidiis et negociatoribus Romanis oppressam teneri. Iam classes in Lybico
mari tempestate submersę: quam multa laedoria liberę dicacitatis
deuoranda et ingrato decoquenda stomacho:
…am etiam multi
a Ponticis hostibus Asiam, uoluptatum fomitem, trucidatis
praesidiis et negociatoribus Romanis oppressam teneri. Iam classes in Lybico
mari tempestate submersę: quam multa laedoria liberę dicacitatis
deuoranda et ingrato decoquenda stomacho:
…am etiam multi ciuiles motus bellorumque tumultus et nocturna
conuenticula deferuntur, hic insusurrat in aurem cauendum a medico grandi
pecunia corrupto, mox
teneri. Iam classes in Lybico
mari tempestate submersę: quam multa laedoria liberę dicacitatis
deuoranda et ingrato decoquenda stomacho:
…am etiam multi ciuiles motus bellorumque tumultus et nocturna
conuenticula deferuntur, hic insusurrat in aurem cauendum a medico grandi
pecunia corrupto, mox significatur uxorem nuptias cum adultero celebrasse
earumque pręmium tyranni cędem pactam esse. Interim plęrique
pecunia corrupto, mox significatur uxorem nuptias cum adultero celebrasse
earumque pręmium tyranni cędem pactam esse. Interim plęrique semianimes
liberti accurrunt nunciantes potentiorum coniurationem detectam, qui iam et
faces ad incendium et arma parauerint ad caedem, nec alio relinquente fluctu
alius inuadit, sed multi globatim cuneatimque adoriuntur. Tu nunciis
huiusmodi, qualia singulis prope diebus unicuique tyranno accidunt, non
mox significatur uxorem nuptias cum adultero celebrasse
earumque pręmium tyranni cędem pactam esse. Interim plęrique semianimes
liberti accurrunt nunciantes potentiorum coniurationem detectam, qui iam et
faces ad incendium et arma parauerint ad caedem, nec alio relinquente fluctu
alius inuadit, sed multi globatim cuneatimque adoriuntur. Tu nunciis
huiusmodi, qualia singulis prope diebus unicuique tyranno accidunt, non
perturbareris, non animo
fluctu
alius inuadit, sed multi globatim cuneatimque adoriuntur. Tu nunciis
huiusmodi, qualia singulis prope diebus unicuique tyranno accidunt, non
perturbareris, non animo concideres? nimirum, opinor, ab illa elegantia et
splendidis apparatibus oculi quam longissime auerterentur: palatus
etiam num suauissimas dapes, omniaque lauticiarum lenocinia
quasi cicutam refugeret. Pręterea non trepidares, non paueres crebro
oculi quam longissime auerterentur: palatus
etiam num suauissimas dapes, omniaque lauticiarum lenocinia
quasi cicutam refugeret. Pręterea non trepidares, non paueres crebro
suspiciens districtos enses et Samiata spicula de tectis aureis tenuissimo
filo ceruicibus impendentia? securitatem profecto cunctis huiusmodi molestis
delitiis et ingrata pompa libentissime redimeres, quibus holerum cibum et
Aglai sophidii angulum in
cicutam refugeret. Pręterea non trepidares, non paueres crebro
suspiciens districtos enses et Samiata spicula de tectis aureis tenuissimo
filo ceruicibus impendentia? securitatem profecto cunctis huiusmodi molestis
delitiis et ingrata pompa libentissime redimeres, quibus holerum cibum et
Aglai sophidii angulum in Archadia potiora iudicares: ubi leuis cum nocte
somnus accęderet, ac uietum atque robustum corpus ad extrema
suspiciens districtos enses et Samiata spicula de tectis aureis tenuissimo
filo ceruicibus impendentia? securitatem profecto cunctis huiusmodi molestis
delitiis et ingrata pompa libentissime redimeres, quibus holerum cibum et
Aglai sophidii angulum in Archadia potiora iudicares: ubi leuis cum nocte
somnus accęderet, ac uietum atque robustum corpus ad extrema uitę spacia traduceretur. At uobis cum inopia somni, tum
somnus accęderet, ac uietum atque robustum corpus ad extrema uitę spacia traduceretur. At uobis cum inopia somni, tum
immenso mordacium curarum agmine intempestiui cani circum tempora
sparguntur, et properata gradu tacito senectus obrepit, simul irruunt in
exhausta continuis libidinibus membra dolores laterum, stomachi cruditas,
manuum tremor, pedum inconstantia, dispnea, distillationes, angina, sacer
morbus et
et properata gradu tacito senectus obrepit, simul irruunt in
exhausta continuis libidinibus membra dolores laterum, stomachi cruditas,
manuum tremor, pedum inconstantia, dispnea, distillationes, angina, sacer
morbus et articularis atque alia mille id genus mala, quibus omnes rationes
uoluptatum iugulatę penitus concidunt: tum delitias nacti grata possessione
dominantur, contumacissime potionibus, emplastris et Mithridaticis medicorum
angina, sacer
morbus et articularis atque alia mille id genus mala, quibus omnes rationes
uoluptatum iugulatę penitus concidunt: tum delitias nacti grata possessione
dominantur, contumacissime potionibus, emplastris et Mithridaticis medicorum
anthidotis resistentes, ut non temere nisi cum exhalatione animę
digrediantur. Quotus quisque est non dicam tyrannorum, sed iustissimorum
regum, qui curricula uitę leuiter emensus fato, non uiolenta
Mirum quo processerit humana credulitas;
Nequaquam ita est, Caesar: nam quum omnia deorum sint, nulla re
indigent, quo stultius est credere eos fumo uesci atque nidore sacrarum
carnium, quibus affatim nectar et ambrosia suppeditantur; uerumtamen
incredibilem capiunt uoluptatem ubi facultas inciderit in quempiam dignum
suo arbitratu beneficia conferre, haud temere concęptis hominum uotis aut
nuncupatis acquiescentes: siquidem
optare quę sibi impetrata mox calamitosa forent. Etenim opes, honores,
magistratus, imperia non secus ac teterrimam pestem iis, quos a recto
bonoque transuersos improbitas
forent. Etenim opes, honores,
magistratus, imperia non secus ac teterrimam pestem iis, quos a recto
bonoque transuersos improbitas
quibus uero de nefandis cupiditatibus agere triumphum contigit, eos bonis
longe beatoribus ditant: paruo contentos faciunt ac lęta ualitudine
prosequuntur, adduntur ingenuę disciplinę multaque ac uaria rerum humanarum
et diuinarum cognitio, qua prorsus uera sapientia mortales arctissimo diis
amicitiae uinculo glutinantur; his
qua prorsus uera sapientia mortales arctissimo diis
amicitiae uinculo glutinantur; his
est, aegerum sulcaturi conscendunt:
tum confestim scopulorum uitatis muricibus in altissimum pelagus abducuntur:
ibidem quantum imbre madescant, quam uehementibus exagitentur tempestatibus,
quam terribiliter balenas et orcas extimescant, quantas calamitates et
miserias patiantur, nemo satis explicare pro atrocitate rei potest: an
quicquam usque adeo firmum atque munitum uel natura uel hominum industria
fecit, quod stridentes illę
tum confestim scopulorum uitatis muricibus in altissimum pelagus abducuntur:
ibidem quantum imbre madescant, quam uehementibus exagitentur tempestatibus,
quam terribiliter balenas et orcas extimescant, quantas calamitates et
miserias patiantur, nemo satis explicare pro atrocitate rei potest: an
quicquam usque adeo firmum atque munitum uel natura uel hominum industria
fecit, quod stridentes illę procellae ac decumani fluctus non quassarent,
conuellantur. Quę, malum, dementia est putare iucunda corruscum auro,
argento, gemmis, uestibus fulgentem auidissimo uentri quęsitas opes
ingerere, stipatusque gregibus barbarorum per ceruices domitorum populorum
incedere, et ad singula momenta pauitare? nisi forte uenenum in
auro poculo suauius arbitreris, et auide puerorum in morem
absinthii plena cimbia, oris melle dumtaxat illitis exhaurienda contendas.
Omitto
uentri quęsitas opes
ingerere, stipatusque gregibus barbarorum per ceruices domitorum populorum
incedere, et ad singula momenta pauitare? nisi forte uenenum in
auro poculo suauius arbitreris, et auide puerorum in morem
absinthii plena cimbia, oris melle dumtaxat illitis exhaurienda contendas.
Omitto iamque neque cibus pro uoluptate, nec iter pro
auctoritate, neque bella pro iudicio suscipiantur: quum te
nec iter pro
auctoritate, neque bella pro iudicio suscipiantur: quum te putas maxime
uiuere, praeceps ad mortem concitatissime raptaris. Quid commemorem
Alexandri Pheręi miseram erga suum corpus diligentiam? Quid infęlix et
abominantum regis Massinissę custodia suae uitae commentum recenseam?
quorsum attinet solitudines Mithridatis et anthidota referre partim a tua
memoria remota, partim hoc tempore non satis apud te ponderis habitura, quam
concitatissime raptaris. Quid commemorem
Alexandri Pheręi miseram erga suum corpus diligentiam? Quid infęlix et
abominantum regis Massinissę custodia suae uitae commentum recenseam?
quorsum attinet solitudines Mithridatis et anthidota referre partim a tua
memoria remota, partim hoc tempore non satis apud te ponderis habitura, quam
oculorum sensu non cernantur, cui te maiorem auctoritatem quam animi iudicio
tribuere nuper indicasti? Ecce Plutonem
memoria remota, partim hoc tempore non satis apud te ponderis habitura, quam
oculorum sensu non cernantur, cui te maiorem auctoritatem quam animi iudicio
tribuere nuper indicasti? Ecce Plutonem aspice, qui licet deus inferorum et
princeps uastissimi Tartari nigris tenebris ac tetra mucidaque caligine sit
amictus,
Plutonem aspice, qui licet deus inferorum et
princeps uastissimi Tartari nigris tenebris ac tetra mucidaque caligine sit
amictus,
caligine sit
amictus,
armariumque non attentissima cura
perscrutantur: attamen, dum hos audit, alios aduocat, alios
dimittit, nec ocium a laboribus nec intermissionem potest a curis impetrare.
Quantum aestuasse dicitur Herculis et Thesei descensu maxime ob pertractum
Cerberum? quam ingentibus deinde machinis Heracleoticum ac reliquos hiatus
obstruxerit? Sępe uidimus terra sternutante pallescentem trepidantemque
necubi per testudines triplicibus
operariorum familiis. An credis parum
terreri praesidem umbrarum auaritiae cuniculis ne refossum baratharum prędae
uastationique cupidissimę mortalitatis pateat? anque olim (ut
fama est) ligonum sonitus ab Indis et Arimaspis exaudeisbantur
magna Diis anxietate. Sed Herodotus belissimus rerum
nouarum architectus omnem istiusmodi metum abstulit, quum nunciasset a
tellure ob affinitatem, quę
quę
Istuc olim uenturum Tiresias uates
praedixit ex ultimis Europae finibus hominum genus inhians auro perinde ac
summo bono superata siti aestuque torrentissimo ac mortiferis ictibus
animalium: hi quidem obsequentes auaritię et usquequaque mancipati cęco
amore cęca telluris uiscera laceraturi numquam conquiescent quoad uel omnes
interierint, uel aulam hanc principis inferorum in admodum abdito reconditam
hiatu detexerint; unde quum
est), dum subit recordatio
quo fęlicitatis fastigio rerum constiteram, sed plane nostra consilia de his
irrita sunt, quibus dana nobis in uniuersum interdixere. Quin redeamus ad
nostram rem, et tu iam
CAES.
Non ipse potius a temeritate desistes, qui te Caesari comparandum putas, quum
in gremio scurrarum per dedecora nundinati pudoris adoleueris, et per
quasque damnosas libidines magna tuę famę iactura, uel potius interitu ad
quaesturam ascenderis?
SyL.
reuerti quam
uoluptates nunquam nouisse; quod alterum fortissimi animi est, alterum
inexperientię: nam incognita non amantur nisi quadam opinione: blanditię
uero quibus assueueris efficacissimę sunt ad sensus permouendos et facile
rationis cum in primis magnę
difficultatis, tum omnium pulcherrimum atque laudatissimum est. Te uero,
Caesar, quis ignorauit Bithinicum
aetatis augescentes ac stupris nobilibus insignes non
sinum: impudentis enim est ac dissoluti hominis talionem
non uereri telaque in suum oppobrium reditura temere iaculari; nisi uero de
genere lamiarum sis, ut progressurus in forum oculos inducas,
domi uero deponas, et idcirco cęcutias in rebus propriis, in alienis
oculatissimus appareas. Proinde quin coerces istam intempestiuam linguae
petulantiam et uallo dentium constringis, ne dum libera uagatur nouos tibi
cruciatus afferat? Si tibi
lamiarum sis, ut progressurus in forum oculos inducas,
domi uero deponas, et idcirco cęcutias in rebus propriis, in alienis
oculatissimus appareas. Proinde quin coerces istam intempestiuam linguae
petulantiam et uallo dentium constringis, ne dum libera uagatur nouos tibi
cruciatus afferat? Si tibi iniuria factum itur: experire iudicio.
Sed ecce Ascalaphum nomenclatorem ad nos uideo properare: audin quae mandata
ferat?
CAES.
Is ego sum Caesar (si quando, Minos, ad tuas aures fama ipsius peruenit) qui
domi belloque clarus omnes (excepto rege Macedonum) externos et Romanos
imperatores magnitudine rerum gestarum (ne sit inuidia dicto) superarim.
Vtrasque Gallias seminarium triumphorum pacatas populo Romano reddidi:
Britannos uici: summoui Germanos: a me uires Pharnacis comminutę:
subiere. Caeterum si cum
enumeratis populis Vbii, Bellouaci, Suessiones, Neruii,
Attrebates, Ambiani, Morini, Menapii, Bellocasses, Caleti,
Catuaci, Sidoci, Codrusi, Eburones, Aduatici, Armotici, ac Celae omnes, et
Aquitani omnesque Oceani accolę suas copias in unum agmen coegissent, quid,
Caesar, tuae cohortes potuissent sustinere tantas uires, quum olim
tuae cohortes potuissent sustinere tantas uires, quum olim
de Pharnace dixerim, siquidem post Philippicam stragem facile
potuit ei regnum adimi, cuius capiti regium diadema Pompeius imposuerat? In
egregiis haud sane operibus numerabuntur Alexandrinorum delitiae subactę. A
Pęnis et Hispanis, qui iam diuturnis bellis contusi fuerant, nullum graue
discrimen impendebat: et pauci quidem pro partibus arma sumpserant. Itaque
caeteris inspectantibus cum ciuibus concurristi, ciues trucidasti, ciuium
sanguine
cuius capiti regium diadema Pompeius imposuerat? In
egregiis haud sane operibus numerabuntur Alexandrinorum delitiae subactę. A
Pęnis et Hispanis, qui iam diuturnis bellis contusi fuerant, nullum graue
discrimen impendebat: et pauci quidem pro partibus arma sumpserant. Itaque
caeteris inspectantibus cum ciuibus concurristi, ciues trucidasti, ciuium
sanguine funestam urbi nostrae uictoriam adeptus es, denique a summo
fastigio tyrannidis, quam
uiderit, Minos?
MI.
Qui nullam uitę dimicationem pro republica detrectarunt, eos honore semper
censuimus prosequendos: in qua parte Syllam uel pręcipuum collocauimus et
nunc demum
proprium commodum fuit
publica potius incolumitate, sub pedibus illorum depressimus ut ab iis, quos
olim pessundandos iniuria decreuissent, ipsi uicissim pessundarentur. Quare
te, Caesar, huic ascribimus cateruę, ubi Marios et complures alios tuę
sortis assessores habiturus es. Et sic statuimus in annum Platonis integrum,
atque in commentarios et acta publica referri iubemus.
pedibus illorum depressimus ut ab iis, quos
olim pessundandos iniuria decreuissent, ipsi uicissim pessundarentur. Quare
te, Caesar, huic ascribimus cateruę, ubi Marios et complures alios tuę
sortis assessores habiturus es. Et sic statuimus in annum Platonis integrum,
atque in commentarios et acta publica referri iubemus.
illorum depressimus ut ab iis, quos
olim pessundandos iniuria decreuissent, ipsi uicissim pessundarentur. Quare
te, Caesar, huic ascribimus cateruę, ubi Marios et complures alios tuę
sortis assessores habiturus es. Et sic statuimus in annum Platonis integrum,
atque in commentarios et acta publica referri iubemus.
|
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1527], Dialogus Sylla, versio electronica. (), Verborum 15372, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [andreisfsylla].
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.