Your search found 2401 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 628-1388:

gratiae Dei hostes, traduxerint. Sic etiam, ubi aliqui tetri errores nunc grassantes damnantur, illi adhibita prava expositione verum textus sensum inverterint, ne pius Lector ullam salutarem institutionem, aut consolationem inde perciperet. Cum vero Sacrae literae sint (ut et supra indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto

intelligere. De quo instrumento, totaque ratione cognoscendi Sacras literas, in toto hoc volumine, et praesertim in libello cui hunc ipsum titulum feci, copiosius disservi: ut de eadem re denuo hic verba facere, operae precium minime fore videatur. Adscripsi quoque supra testimonia Spiritus sancti, quod omnino ex hoc sacro volumine diligenter accurateque tractato, veritas caelestis, ipseque omnis boni fons ac rerum omnium Creator cognoscendus sit. Ostendi item postea in quodam capite Secundae Partis, firmissimas rationes, aut potius demonstrationes,

diiudicentur, erroresque noxii damnentur, et ex domo Domini eliminentur. Utinam vero ea mihi a Deo Optimo Maximo benedictio contingat, ut ἀντίστροϕον aut correspondens huic opus Compendiariae expositionis aut Glossae (uti vocant) supra totum Sacrum codicem, absolvere liceat. Sane praeclare eis organis ac operibus candidati Theologiae sublevarentur, et iuvarentur. Hac enim ratione, dum hic quidem singulae quaedam voces ac phrases, atque adeo etiam sententiae et variae dicendi rationes, plenis explicationibus, regulis ac

von silber, quod vel ex, vel sine interpretari queas. Sic et Ab ac מן min saepe ambiguum est. Mirabilior est scientia a me Psal. 139. Non ambulavi in magnis et occultis a me: Psal. 131. pro, non concupivi, non tentavi quae sunt supra meas vires aut conditionem, ut solent arrogantes et superbi. Ab hominibus te eiicient: Dan. 4, pro ne sis, habearis aut computeris inter homines. In hac privationis notione posita, inter dum peregrino seu alieno a se verbo duplicat significationem. Zach. 9 Castrametabor circa domum

Deo: id est, clam obloquuti sunt Domino, aut falsam doctrinam sparserunt: vel, etiam clam patrarunt varia peccata idololatriae, sicut Iudaeorum clandestinae idololatriae Ezechieli per angelum patefiunt. Ephes. 5. Quae occulte fiunt ab illis, turpe est dicere. Occultare oculos ab aliquo, dixi supra, esse simulare se non videre eius benefacta aut malefacta, aut etiam operis indigentiam, nec ea facere circa eum quae fieri conveniret. Sed Occultare oculos alicui, pro insidiari usurpatur Psal. 10: Sedebit in insidiis atriorum, vel vicorum, vel potius maceriarum, in

illa eorum disciplina aut umbra iustitiae impleri, et severissime exigere quiddam longe perfectius, abundantius, et exuberantius. Rom. 5 dicitur gratia et donum per gratiam abundasse, et superabundasse supra aut ultra peccatum et mortem: quod est, ingens, copiosa et potens fuisse, illaque ingentia mala superasse et abolevisse, ita ut iam pro illis gratia, iustitia ac vita super homines regnaret. Psal 78. Abundavit ut averteret iram suam: pro, abundanter, copiose ac crebro avertit.

paulo magis processerit. ut Exodi 17, Oseae 1, Adhuc paululum et lapidabunt me: pro, si paulo magis creverint difficultates, et Israelitarum furor, lapidibus me obruent. Adhuc quis tibi? Gen. 19. pro, habesne hic praeterea tibi aliquos amicos aut coniunctos? ADIICERE, vide Addere, supra. Isaiae 52, Non addes aut adiicies, ut veniat per te amplius in circum cisus: pro, Non veniet posthac per te; non contaminabit, aut etiam non invadet te. ADIMPLERE, pro, opere ipso perficere. 1. Reg. 8, Benedictus est Dominus, qui ore suo loquutus est Davidi, et manu sua

idololatriis sese adiungat. Aedificare super harenam aut petram, Matthaei 7, proverbialis quaedam loquutio est, de incerto aut instabili fundamento actionis aut operis. Contrarias plane significationes verbum destruere et destructio habet, quae ex hisce facile iudicari ac intelligi queunt, ut et supra monui. Aedificare domum fratris, est, mortui sine liberis fratris uxorem ducere, et ex ea liberos illo mortuo procreare, qui eum quasi redivivum, utpote eius haeredes, exhibeant. Deuteron. 25. Aedificari in aeternum, est ita confirmari aut constabiliri, ut quasi firmissimum aedificium

Inde igitur per metaphoram alias Alta vocantur val de difficilia, quod praealta et ardua sunt quasi inaccessa. Hinc Ecclesiasticus: Altiora te ne quaesieris. Psalm. 10, Altitudo sunt iudicia tua a conspectu eius: id est, superant eius captum. Alias valde praestantia ac gloriosa, quod sint supra communem sortem rerum, supraque humilis vulgi conditionem. Sic Dominus dicitur in altis habitare. Psal. 138. et vocatur Altissimus, Gen. 14. Num. 24 Psalm. 9. et passim in Scriptura. Ier. 17, Solium gloriae et altitudo a principio: pro, solium Dei glorio sum fuit ab

consecrata, et ad hoc parata, ut exploret innocentiam uxoris: sive ob causam efficientem, quod vir irritatus amara suspicione adulterii, volebat sic explorari uxorem: sive ab effectu, quod sontem mulierem amarissime cruciabant, ac excarnificabant. Amarum non raro diciturid, quod est noxium, ut supra diximus de ultimis aut exitu adulterii. Et Ier. 2 dicitur, Scies quod malum et amarum sit, reliquisse te Deum. In hoc sensu vetantur viri esse amari erga uxores, Coloss. 3, Sic et Iacob 3, zelus amarus, pro hostili ponitur. Amaritudo amarissima, Isaiae 38 ponitur pro dolore animi

Hieronymi sententia maxime probatur, cuius haec sunt verba super Matth. Amen signaculum est Orationis Dominicae, quod Aquila, interpretatur Fideliter: nos possumus dicere, Vere. Causa autem, cur hanc significationem maxime probem, est. Primum quia in eo sensu Christus hac vocula utitur, ut supra dixi. Secundo, quia natura fidei ac verae precationis ea est, ut in fine precationis addatur non amplius votum, sed certa cordis asseveratio, aut assensus, quod Deus te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia

tuo. Amara anima, et amarus animus, saepe pro acerbo, irato aut tristi animo ponitur. ut Iud. 18. 1. Sam. 1. Numer. 16. ponitur Viri anima amari: id est, concitati. et 1. Sam. 22. pro tristibus ponitur. Sic et 1. Sam. [23.] ac 2. Reg. 4, et Proverb. 3. De qua voce et phrasi supra dictum est in voce Amaritudinis. Adhaerere animam alicuius alicui, est toto pectore eum amare. ut Genes. 34, Adhaesit anima eius in Dina. 1. Sam. 18, Conglutinata est anima Ionathae cum David. Et contra, recedere animam alicuius ab alio: Ieremiae 6. Ezech. 23, id est, desinere amare

aut intelligentia non percipit: sed terrenus cum sit, ea quae sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme significaret, ac carnalis. Certum sane est, quod Scriptura accusans hominem, etiam ipsam rationalem animam vel maxime accuset. Caeterum ut et melius intelligamus quid sit Paulo animalis homo, et quid in nobis Scriptura accuset consideretur, admodum

ἀντικείμενον, id est, adversarium: quia Deo, Christo piis, et omni verae pietati adversetur. Epitheta alioqui et nomina Antichristi in Sacris literis sunt plurima, de quibus studiosus Lector alios consulet. Praedicitur igitur in Sacris literis, ut supra in voce ABOMINATIO dixi, venturus quidam singularis adversarius filii Dei, quem novum Testamentum, et praesertim Iohannes in sua Epistola cap. 2 et 4, vocat Antichristum. Definit autem eum ita, ut dicat, Antichristum esse eum qui neget IESUM esse CHRISTUM, et qui neget IESUM

et adorare coram arca, ubi Deus promiserat se habitaturum, et exauditurum. Psalm. 42, Quando veniam et apparebo coram Deo? id est, eum in templo restitutus in regnum adorabo? APPONERE Cor super aliquid, est, id curare, amare, aut etiam in id confidere. Dicitur et Apponere aliquid supra cor. Vide COR. Apponere dies, Proverbiorum 10. aut Longitudinem dierum, Proverb. 3. id est, prolongare tempus vitae. Apponi ad populos suos, est mori ac sepeliri in sepulchro maiorum suorum, Gen. 35. 49. APPREHENDERE pro attingere. Levi. 26, Apprehendit tritura

RIVUS disseretur. Aqua profanda alias proprie accipitur in bonam partem, de aquae copia. ut Ezech. 34 An parum vobis est, quod bibatis profunditatem aquarum? id est, fruamini magna copia aquae. Alias in malam partem, figurate de magnis periculis: sumpta metaphora a periculis submersionis, ut supra dixi. Aqua talorum, Ezech. 47, Et traduxit me per aquas, aquas talorum: pro, non superantes profunditate talos. Per aquam facere transire, Num. 31, est lavare: Alibi significat magna pericula perpeti. Aquae plenae calicis, Psal. 73: pro secundo ac prospero vitae

2. Vinum mixtum aqua, id est, insincerum, dilutum, comparatur doctrinae corruptae et seducenti, Eccl. 1. Ad quam similitudinem et Paulus alludit, cum de aduterato Evangelio aut verbo Dei loquitur. Disputatur varie a scriptoribus de aquis supercaelestibus Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur,

Paulus alludit, cum de aduterato Evangelio aut verbo Dei loquitur. Disputatur varie a scriptoribus de aquis supercaelestibus Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur, ibi etiam infimam regionem aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie,

Evangelio aut verbo Dei loquitur. Disputatur varie a scriptoribus de aquis supercaelestibus Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur, ibi etiam infimam regionem aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in

Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur, ibi etiam infimam regionem aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in infima regione aeris. Quam significationem multis testimoniis probare possem, inter quae illud ad hunc

vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die, ubi de istis superioribus aquis agitur, non exornat Deus supremam regionem caeli, supra quam isti somniant aquas collocari (quod demum in quarta fit, ubi fabricat ei luminaria et stellas) sed hanc infimam, quam (ut Isaias et Psalmus testantur)

ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die, ubi de istis superioribus aquis agitur, non exornat Deus supremam regionem caeli, supra quam isti somniant aquas collocari (quod demum in quarta fit, ubi fabricat ei luminaria et stellas) sed hanc infimam, quam (ut Isaias et Psalmus testantur) veluti telam, cortinam et tabernaculum nobis hominibus ad habitandum extendit. Nos enim hic in terra habitantes, istam aeris expansionem

collocari (quod demum in quarta fit, ubi fabricat ei luminaria et stellas) sed hanc infimam, quam (ut Isaias et Psalmus testantur) veluti telam, cortinam et tabernaculum nobis hominibus ad habitandum extendit. Nos enim hic in terra habitantes, istam aeris expansionem veluti domicilium quoddam supra et circa nos habemus. III. Quia Psal. 104, praedicans admirabile opus creationis, et veluti integrum primum Geneseos caput percurrens, mox postquam de expansione caeli dixit, addit de aquis in sublimi positis, easque cum nubibus et ventis coniunctim

qui contignat in aquis domicilia sua, qui ponit nubes currum suum, qui ambulat super alas venti. Quibus verbis veluti pavimentum, solum aut aream Dei, Psalmus in media regione aeris collocat, ubi ista tria reperiuntur. IIII. Quia Moses tantum duplices aquas novit, videlicet quae sunt supra caelum, et infra. Essent autem triplices, si aliae essent supra omnes caelos, aliae in terra, aliae denique in media aeris regione. V. Quia tempore diluvii dicuntur esse ruptae cataractae caeli, nempe quae et nunc dicuntur rupturae nubium: quae sane ex media regione aeris, non ex summo aut

currum suum, qui ambulat super alas venti. Quibus verbis veluti pavimentum, solum aut aream Dei, Psalmus in media regione aeris collocat, ubi ista tria reperiuntur. IIII. Quia Moses tantum duplices aquas novit, videlicet quae sunt supra caelum, et infra. Essent autem triplices, si aliae essent supra omnes caelos, aliae in terra, aliae denique in media aeris regione. V. Quia tempore diluvii dicuntur esse ruptae cataractae caeli, nempe quae et nunc dicuntur rupturae nubium: quae sane ex media regione aeris, non ex summo aut crystallino caelo venerunt. Fatentur etiam ii qui tuentur illas

describeret? VIII. Quia cum Deus siccitatem minatur, praedicit se daturum caelum ferreum et aeneum, item caelum clausum, loquens (quod nemo dubitat, et Lutherus ac Ambrosius asserunt) de infima regione aeris. Igitur aquae caelestes, quas ista caelestia claustra a nobis arcent, sunt proxime supra infimam aeris regionem, quae veluti ferreum et clausum obduratumque quoddam fundum aut contignatio, non patitur eas ad nos defluere aut pluere, donec Dominus istam conclusionem clementer aperit. Sic enim ipsemet Spiritus sanctus istas res pingit Deut. 11. 1. Reg. 8, 2. Par. 6. 7, Luc. 4.

ad nos defluere aut pluere, donec Dominus istam conclusionem clementer aperit. Sic enim ipsemet Spiritus sanctus istas res pingit Deut. 11. 1. Reg. 8, 2. Par. 6. 7, Luc. 4. IX. Quia non sine causa diligenter Moses dicit de separatione, et veluti subiecto fulcro aut firmamento aquarum quae sunt supra nos. Nam experientia diluvii, et etiam quotidiana, docet, nobis, totique terrae, et omnibus in ea existentibus, periculum esse ab aquis, quae in aëre miraculose suspensae sunt, et veluti in ut re conclusae, ut Iob loquitur: non ab illis quae alicubi extra totam aetheream regionem, atque adeo

rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae concinniorem, quam alteram de aquis supra ac extra omnes caelos: sed queruntur, se solummodo voce Firmamenti in aliam sententiam rapi: cuius significationem revera (uti supra ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub

aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae concinniorem, quam alteram de aquis supra ac extra omnes caelos: sed queruntur, se solummodo voce Firmamenti in aliam sententiam rapi: cuius significationem revera (uti supra ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub caeli nomine notare, atque ita recte super hoc primum aereum caelum aquas collocat. Loquitur enim ille communi more, ac opinione

igitur est, eum aerem et ignem sub caeli nomine notare, atque ita recte super hoc primum aereum caelum aquas collocat. Loquitur enim ille communi more, ac opinione hominum sui temporis: non ut Astronomus, subtilius atque ociosius elementa et orbes aethereos recensens. Vulgo enim, quicquid iam supra hominum caput est, in partem caeli deputatur. XIIII. Plerique studiosi Hebreae linguae putant ideo caelos Hebraice dici שמים Schamaim, quasi interpreteris, quod aquae, tanquam si caeli sint ex aqua, aut aqueum quid, carentes omni solida

esse. Pugnat igitur ista opinio cum manifestis verbis textus. Quare Etymologia vocis שמים Schamaim, necessario componitur vel ex Scham maim, ibi aquae: vel ex Schemaiim, ubi aquae: quorum utrumque cum hac nostra sententia, quod aquae sint in ipso caelo, non supra ac extra omnes caelos, consonat. Sensus ergo huius loci in opere secundae diei est, quod firmamentum dividat aquas inferiores, ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte

componitur vel ex Scham maim, ibi aquae: vel ex Schemaiim, ubi aquae: quorum utrumque cum hac nostra sententia, quod aquae sint in ipso caelo, non supra ac extra omnes caelos, consonat. Sensus ergo huius loci in opere secundae diei est, quod firmamentum dividat aquas inferiores, ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, eiusque exaedificatione, postea in quartae diei operibus dicetur. Obscurus locus est 2. Pet. 3: Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli

ibi aquae: vel ex Schemaiim, ubi aquae: quorum utrumque cum hac nostra sententia, quod aquae sint in ipso caelo, non supra ac extra omnes caelos, consonat. Sensus ergo huius loci in opere secundae diei est, quod firmamentum dividat aquas inferiores, ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, eiusque exaedificatione, postea in quartae diei operibus dicetur. Obscurus locus est 2. Pet. 3: Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli fuerint iam olim, et terra, ex

renovari piorum iuventus, ut aquilae: id est, subinde corroborari, et etiam liberari pios in omnibus difficultatibus, ut videantur subinde robustiores fieri, et veluti reiuvenescere. Agnata huic voci vide supra in voce Ala. AQUILONIS venti natura notatur Proverb. 23. quod fugiat nubes et pluvia, omniaque serenet et siccet. ARANEAE tela notatur vanitas humanorum conatuum: pravitas autem, collatione ovorum basilisci. Isaiae 59. Addit autem ibidem propheta explicationem

ut esset generis humani seminarium: de qua agitur Genes. 6. 7. 8. Eam dicunt significasse ipsam Ecclesiam Dei, in qua qui vere sunt, soli salvantur, pereunte reliqua impiorum turba in fluctibus et furoribus huius mundi. Alia fuit parva quaedam capsa de lignis Sitim facta, et auro obducta, supra quam fuit propitiatorium, et super quam arcam Deus foedere promiserat Iudaeis se habitaturum, inde eos exauditurum, illisque propitium adfuturum: quae perpetuo in sacratissimo abdyto tabernaculi aut templi asservata est. Ea describitur Exod. 25. Quomodo autem eam portare et tractare

et quia Deus obligaverat se in ea aut super eam velle habitare, ibique se quaeri iusserat precibus et oblationibus. In hac vero arca nihil aliud fuit praeterquam duae tabulae, laguncula mannae, et virga Aaronis. 1. Reg. 8. ARCTO pane, et Arcta aqua aliquem alere. 1. Reg. 22. supra exposui in voce Aqua. ARCUS instrumentum militare notum est. Saepe autem ponitur pro omni armorum genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda,

Deus sagittam in eos subito: id est, repente eos perdidit. Sic Sagitta famis mala, Ezech. 5. Inebriare sagittas sanguine, est aliquos sagittis conficere et consauciare. Deuteron. 32, Inebriabo sagittas meas sanguine occisorum. Sagitta volans, est quodvis malum graviter laedens: ut et supra dixi. Non timebis a sagitta quae volaverit per diem: Psal. 91. id est, a subito aliquo malo. Sagittae Dei aliquando fulmina vocantur, ut et vulgari sermone Italorum. Hab. 3, Ad lucem sagittarum tuarum ambulabunt. Mox idem dicit aliis verbis, Ad splendorem fulgoris hastae

summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis. Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum, Psalm. 129. id est, sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Isaiae 28. id est, Sicut agricolae servant tempora et proportiones actionum: sic et Deus faciet in affligendo, monendo et parcendo. Arantes iniquitatem,

voluntaria (scilicet offeret) in die victoriae tuae, in ornatu sancto. Ex utero aurorae, sicut ros iuventus tua: subintellige, tibi nascetur. Agitur omnino hic de subditis Meschiae, quo tempore et quomodo sint nascituri, et quam prompte et ornare ei servituri: non de eius divinitate, de qua supra mox initio dixerat. Sensus ergo est, quod post victoriam Meschiae nascetur ipsi nova iuventus aut populus, sicut ipse dicit: Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me Docet quoque, quomodo nascetur: nempe mirabiliter, ut nemo cernat unde veniat: sicut ortus roris non perinde cernitur ut

fuerunt: quia (sicut Scriptura rationem metaphorae Esa. 36 ostendit) arundo non est adeo fortis, ut pondus innixi corporis sustentare possit: frangitur igitur. Ubi autem fracta est arundo in manu innitentis, sauciat eam, ob acumen illorum fragmentorum, instar vitri: Ezech. 29. sicut supra in voce Arundinis dixi. Solet. n. ita frangi, ut fragmenta sint acuminata. In baculo transire dicitur Iacob Iordanem, Gen. 32. i. extreme pauper et solitarius. quasi dicat: Nemo tunc me praeter hunc unicum baculum est comitatus, is solus fuit tunc tota mea familia. Vulgo quoque

cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo. Habuimus ergo supra duas Baptismi significationes, nunc tertia sequitur. TERTIO Baptismus et Baptizari significat internam lotionem, remissionem peccatorum et renovationem constantem, ob similitudinem: quod sicut aquae lotio externas sordes, ita baptismus Spiritus internam immundiciem eluat. ut Marci 1.

Baptismatis vocabulum triplici significatione usurpari: quarum una propria est, duae translaticiae. Propria est, cum immersionem seu tinctionem declarat, quae etiam ab effectu Ablutio seu lavacrum dicitur. una est translaticia, quum pro donorum Spiritus sancti quasi effusione accipitur, ut supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex hominibus? quum dicitur Apollo nihil novisse quam Iohannis baptisma. ut supra alibi. Item quum dicitur Iohannes praedicasse baptismum resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo,

seu lavacrum dicitur. una est translaticia, quum pro donorum Spiritus sancti quasi effusione accipitur, ut supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex hominibus? quum dicitur Apollo nihil novisse quam Iohannis baptisma. ut supra alibi. Item quum dicitur Iohannes praedicasse baptismum resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo, ac proxime sequente. Quod autem de Baptismatis nomine dicimus, de ipso quoque Baptizandi verbo simili ratione accipiendum est. Nam Baptizare dicitur minister, qui aqua tingit: et

effusione accipitur, ut supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex hominibus? quum dicitur Apollo nihil novisse quam Iohannis baptisma. ut supra alibi. Item quum dicitur Iohannes praedicasse baptismum resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo, ac proxime sequente. Quod autem de Baptismatis nomine dicimus, de ipso quoque Baptizandi verbo simili ratione accipiendum est. Nam Baptizare dicitur minister, qui aqua tingit: et baptizari, qui aqua tingitur. Item baptizat Deus, quum Spiritus sui dona impertitur:

absolventis. Ad hanc sacerdotalem benedictionem referri potest, quod Hebr. 7. dicitur: Citra controversiam minor a maiore benedicitur. Sic liberi a parentibus, non contra, benedicuntur. Sic Abrahamus pater Levitarum, a Melchisedecho, typo Christi, benedicitur: unde excellentia sacerdotii Christi supra Leviticum probatur. TERTIO, quia piorum iustae preces, sive in bonum sive in malum, non sunt ociosae, sed ipsas res afferunt: ideo saepe significat etiam ipsa quasi bona largiri, ut cum pii parentes benedicunt liberis: sicut Noachus filio Sem et Iaphet, et Isaacus Iacobo ac Esau Gene. 27.

Moses, se proponere Israelitis benedictionem et maledictionem, id est, felicitatem et infelicitatem, divinitus illis proventuram. Sicut autem varia sunt beneficia Dei: ita et verbum Benedicere varie accipitur, cum etiam ipsam Dei beneficentiam significat. Nam alias est Benedicere spirituale, ut supra audivimus: et Ephe. 1. dicit Apostolus, Deum illis benedixisse omni benedictione spirituali, id est, ditasse donis spiritualibus. Alias corporaliter benefacere significat. Sic Deus benedixit omnibus animalibus, praesertim homini, ad multiplicationem, Gen. 1.9 1.7. Psal. 107.

explicationem cuiusdam Hebraeae linguae probe gnari, ex veteri Testamento sumptam, quae quidem erit magis exemplorum citatio, quam ipsarum significationum accurata aut illustris tractatio. Facient tamen ista ipsa exempla plurimum cum ad declarationem, tum et ad confirmationem veritatis eorum quae supra disservi. Sunt igitur apud Hebraeos duo potissimum verba, חפץ Caphaz, et רצה Raza, quibus istud beneplacitum significari videtur. Prius adscribam notationem de priori, postea de altero. Caphaz igitur proprie

ut sane in Hebraeo est Caphez. Voluntas aliquando ipsam sententiam, quam quis vult, significat. Hebr. 10, Ecce Deus adsum ut faciam voluntatem tuam: id est, tuum mandatum aut praescriptum. Sic Isaiae 23, Voluntas Domini per manum eius dirigetur: id est, institutum et propositum. sicut supra ostensum est, Beneplacitum aliquando hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris,

pollicitus sit Deo, fregit fidem. Aretas Caesarien. super Apocal. Deus enim dedit in corda eorum, ut dent regnum suum bestiae, etc. Varia est bestiae significatio. nam alicubi quidem Antichristus hac appellatione designatur: alias vero ipse satanas. Quare Antichristi bestiam vide supra in ANTICHRISTO. Variae bestiae in Scripturis, variis translationibus et collationibus serviunt: de quibus suo loco in Alphabetica hac serie dicitur. Bestia, pro Romano imperio, per papam instaurato, Apocal. 12 et 13: Datum est illi bestiae bellum facere cum sanctis, et vincere eos. Item 16

veniant ac bibant. Sic Esaiae 55, invitat Deus omnes sitientes, ad fruendum aqua spirituali. Eodem modo et Esaiae 65. dicit Dominus: Servi mei comedent, et vos esurietis: servi mei bibent, et vos sitietis. Sic Prover. 5 et 9. 1. Corinth. 10, Bibere spiritualem potum. De hoc significato vide supra in AQUA. Deinde, per quandam catachresin rapere significat: ut Iob 5, Bibent sitientes divitias eius. Esaiae 37. Ego fodi, et bibi aquam: id est, quae oppugnavi, ea diripui. Tertio, valet aliquando idem quod percipere aut discere, sicut et Latini sua metaphora Imbibere utuntur: ut Iob

Reg. 1. Psal. 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in Proverbiis saepe boni praedicantur, eisque praemia promittuntur: ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum

Deum non potissimum huc respexisse illo mandato, nec praecipuam ei curam esse boum: sed potius suorum ministrorum, syncerorum doctorum. In malam partem, pro persequutoribus accipitur. Psal. 22: Circundederunt me boves multi, tauri Basan obsederunt me. Arare bove et asino, ut supra exposui, significat, non servare in rebus legitimum ordinem ac proportionem. In Proverbiis dicitur, Iuvenis sequitur adulteram, sicut bos ad mactationem. BRACHIUM, est vox notae significationis, si de propria quaeratur. Sed figurate sunt explicandae. PRIMUM ergo, quia

1. Cor. 10. Calicem benedictionis: id est, gratiarum actionis: vel potius in quo benedictum et consecratum esset sacramentum, et simul etiam verus sanguis Christi. Calix ille dicitur novi Testamenti, quia eo novum Testamentum sancitur et confirmatur. Caeterum de calice benedictionis vide etiam supra in BENEDICTIO. Calix salvationum, vel salutis, in Psalmo est, quem inter sacrificandum edentes ac bibentes laeti levare, ac Domino pro salute accepta gratias agere solebant. Et verbum Hebraeum quo hoc loco utitur Propheta, hunc levandicalicis morem innuere videtur, ut legi possit: Calicem

daemoniorum, 1. Cor. 8. Calicem daemoniorum et Domini simul bibere velle. Reliqua vide in agnatis vocibus, Vino, Aqua, Ebrietate, Bibere, et similibus, praesertim autem in verbo BIBERE. CALVICIUM FACERE, aut Caput tondere, luctus indicium fuit Israelitis: sicut et de barba supra diximus. Hinc Ieremias praedicens Philistaeis exitium, dicit 47 capi Veniet calvicium in Gazan. Sic et Ezech. 7 inquit, Et in universis capitibus eorum calvicium: per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et

in decimanda mentha, lotione manuum ac calicum observatione dierum, ciborum, et aliarum caeremoniarum, sunt seduli: interea vero Decalogum ipsum, et ipsam veram doctrinam negligunt. CANDIDUS, aut Albus, pro innocente aut mundo a peccatis, ponitur: ut Psal. 51, Supra nivem dealbabor. Sed de hac voce dictum est supra in ALBEDINE, et forte postea dicetur in vocabulo LOTIONIS. Candida alioqui vestimenta laeticiam et victum lautiorem significant: ut Eccles. 9. Sint tua vestimenta candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis

calicum observatione dierum, ciborum, et aliarum caeremoniarum, sunt seduli: interea vero Decalogum ipsum, et ipsam veram doctrinam negligunt. CANDIDUS, aut Albus, pro innocente aut mundo a peccatis, ponitur: ut Psal. 51, Supra nivem dealbabor. Sed de hac voce dictum est supra in ALBEDINE, et forte postea dicetur in vocabulo LOTIONIS. Candida alioqui vestimenta laeticiam et victum lautiorem significant: ut Eccles. 9. Sint tua vestimenta candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis laetus, et laute vivas. Candida dies alioqui et

tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est exemplum etiam Esd. 9. supra in BARBA et CALVICIO dixi. CAPIO, et Captivitas, varias habet loquutiones: ut, Capere animas, Proverb, 11. Qui capit animas, sapiens est: id est, qui docendo homines persuadet, et veluti in

defluat. Secundo, ob nobilitatem etiam, et quia est praecipuae operationis, ideo non raro ponitur pro toto homine. ut Levitici 19, Coram capite cano consurge. Benedictiones super caput iusti: id est, supra ipsum iustum. Proverb. 10. Non sine singulari emphasi in hac phrasi vel bonum vel malum In alicuius caput venire dicitur, id est, vel in summum commodum, vel in summam perniciem totius hominis. Benedictiones sunt super caput iusti, Proverb. 10. Sic dicitur dari via in caput

ardentes in caput alicuius, Proverb 20. et Rom. 12, significat omnino extremum exitium alicui accersere. Non enim peius fieri potest impio ingrato, quam si beneficia ei pro malefactis rependantur: sic eo pergente furere, extrema ei ira Dei poenaeque accersuntur. Sed de hoc mox. Caput canis, supra in voce CANIS est expositum, de re vilissima et contemptissima. Caput ungere, significat lautius ac delicatius victitare. Quare Christus hypocritas Matthaei 7 accusans, quod cum ieiunabant, studio in vultu ac toto externo gestu, tum dolorem animi luctumque ob peccata, tum debilitatem ob

dici, quod simus caro de carne, et os de ossib. Christi: licet multo arctius et magis mysticum vinculum cognatioque nobis cum Christo esse intelligenda est, quam ipsemet Paulus maximum mysterium esse pronunciat. Venisse in carnem Christus dicitur 1. Iohan. 4. id est, homo natus esse: sicut supra de humanitate hoc vocabulum saepe accipi diximus. Carnis interitus. 1. Corinth. 5, Tradidit eum satanae ad interitum carnis, ut spiritus salvetur: significat externam infamiam, quae ei apud Ecclesiam Dei exoriebatur: et praeterea afflictionem, quam ei satan erat iusto iudicio Dei

spirituales homines, iustos, ac haeredes vitae aeternae: sicut ii putant, qui ex viribus humanis per crebras actiones habitum virtutum, indeque iustitiam coram Deo, et denique filialitatem et felicitatem aeternam educere aut gignere conantur. Verum de hoc loco agitur in voce Voluntatis, quam supra in Beneplacito exposui, et postea etiam in Nascor aliquid dicam. In carne esse, et tamen non secundum carnem ambulare, 2. Cor. 10. pro, in corporali quidem vita vivere, non tamen corruptae carnis cupiditates sequi. Prius caro significat corpoream istam vitam, aut corpus ipsum:

aliquid addetur. CATENA: de hac voce in IUGO, aut VINCULO agetur. CATULUS LEONIS, in voce LEONIS exponetur. CAUDA, cum sit ultima, minime necessaria, et sordidissima pars animalis, aliâs ignobilissimos et vilissimos subditos, servos aut mancipia significat: ut supra in voce CAPITIS ostendi. Saepe enim Capiti opponitur, et dicitur alius futurus in caput, alius in caudam. Esa. 9 interpretatur de seductoribus: sive id fiat ob extremam vilitatem vitae, ac inscitiam veritatis: sive quia venenata satanae stercora ore, suo egerunt: sive denique, quia sic

Assur, cedrus in Libano: id est, similis cedro. Aliquando etiam piorum felicitatem depingit. ut, Sicut cedri iuxta aquas, tabernacula Iacobi: Nu. 24. Sicut cedrus in Libano multiplicabitur iustus: Psal. 92. Sic et Eccl. 24 legitur, Sicut cedrus exaltata sum in Libano. Monuimus supra in voce CARDUI, de hac cedri significatione aut proprietate: deque proverbio, Carduus ambivit filiam cedri, Cedrus etiam pro cedrinis tabulis ponitur: ut 1. Reg 6, Et cedrus erat super domum intrinsecus: id est, interius cedrinis tabulis fuit convestita. Ier. 22, Nunquid regnabis, quod

de eo agit. Accommodant autem illam loquutionem ad Christum scriptores diversimode. Mihi non inepta videretur applicatio, si Christus vocaretur cerva ob elegantiam aut amabilitatem: quae significatio, ut supra audivimus, cervae est, sicut et capreae ac hinnuli. Matutina porro dici posset cerva, quia tunc cervi sunt alacriores, utpote post quietem, et ad pastum redeuntes. Fuit igitur Christus cerva matutina: id est, patri tum dilectissimus, tum etiam ad obediendum alacris ac promptissimus, ut qui

Expectate pastorem vestrum Iustus Esaiae 41. Suscepit te dextera iusti mei Esa. 45. Rorate caeli desuper, et nubes pluant iustum. Esa. 51, Prope est iustus meus. Es. 62. Videbunt gentes iustum tuum. Redemptor. Esaiae 41. Redemptor tuus sanctus Israel. Recitavimus autem plura testimonia supra de proprietatibus Dei, quae in specie huc etiam referri queunt. Evangelista Esaiae 41. Ecce adsum, et Hierusalem evengelistam dabo. Dominator in Israel. Micheae 5. Erit dominator ( מושל ) in Israel. Malach: 3. Veniet ad templum suum dominator.

commemorare libuit, eo quod insignes doctrinas lectoribus piis proponant. Apostoli Christum fere iisdem nominibus denotant, quibus in Evangelica historia nuncupatur, quorum alia substantiam, alia officium personae declarant, alia vero utrunque complectuntur. Iesum Christum Deum et Dominum dici, supra est commemoratum. Filius Dei passim appellatur ab Apostolis, maxime vero Act. 8. 9. 13. Roman. 1. 8. Galat. 4. 1. Iohan. 1. 5. 2. Petr. 1. Hebr. 1. 4. 5. Estque hoc nomen substantiae. Vocantur etiam credentes in Christum, filii Dei. 1. Iohan. 3. Videte qualem charitatem de dit nobis

et non fide acceptum, poenas secum affert certissimas. Eiusmodi etiam illud est Act. 20. Commendo vos Deo, et sermoni gratiae eius. Filius hominis. Act. 7. Et homo Iesus Christus. 1. Timoth. 2. Semen Abrahae. Galat. 3. et Iesum et Christum separatim, et Iesum Christum coniunctim eum dici, supra est probatum. Pro Messiae appellatione, Graeca voce Christi utuntur Apostoli. Iesus Nazarenus, Act. 2. 7. 10. Et, Iesus Christus Nazarenus, Act. 4. Dominus noster Iesus Christus, passim in initiis et epilogis Epistolarum dicitur. Autor vitae, Act. 3. Princeps et servator, Act. 5.

suos, iubensque eos sibi fidere, vetat ne quid argenti in zona ferant. In zona aut baltheo et calceis ponere cruorem belli, est contaminare sese iniusta caede. De Ioabo id dicit David 1. Regum 2, qui duos duces Israelitarum publica fide venientes interfecerat. Exposita est haec locutio supra in CALCEIS. Idem ferme valent latinae phrases, Accinctus, id est praeparatus. Discingi aliquem, id est, privari iure militiae. Discinctus item, aut male praecinctus, pro dissoluto. sicut Sylla de Iulio ad amicos et alios senatores dictitabat: Cavete vobis a male praecincto iuvene.

et in terra: quia in regione aetherea omnia summo ordine progrediuntur, ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque aliquando coniunctim cum aetherea, aliquando et sine ea. Hoc an proprio, an catachrestico fiat sensu, dubitatur. cuius dubitationis causa est, quia etymologia quidem ab aquis sumpta, maxime pro prie videtur aeream regionem indicare. Sed contra

quidem ab aquis sumpta, maxime pro prie videtur aeream regionem indicare. Sed contra communis quaedam opinio magis hanc vocem de aetherea regione semper intelligit. Verum quoquo modo proprie aut figurate accipiatur haec vox, nunc recitabimus exempla significationis, notantis totam hanc molem supra terram aut aquam existentem, quae partim aetherea, partim elementaris est. ut statim initio Gen. dicitur Deus creasse caelum et terram, tota mole aut massa mundi in solas duas partes divisa. Et mox ibidem quasi definit caelum, dicens esse illud Rakia, tenue, expansum, aut firmamentum quod est

quoniam pro elementari regione ponitur quae nobis proxima est: inde fit, ut caelum per regiones aut horizontes distinguatur. Quare etiam nostrum aut proprium alicuius regionis caelum vocatur, ut Levit. 26, Dabo caelum vestrum sicut ferrum. Et Deuteron. 18, Et erunt caeli tui, qui sunt supra caput tuum, ferrei. ubi semet exponit, quid appellet caelum alicuius gentis, nempe quod est proxime super caput eius. Hinc minatur Deus se sparsurum Iudaeos in omnes caelos: id est, regiones In hac significatione dicitur, quod aquae diluvii cooperuerint cunctos montes qui sunt sub omnibus

consumenda, Psalm. 103. et 2. Pet. 3. Quod quomodo et quatenus sit futurum, non est praesentis instituti exponere, sed profundioris cuiusdam Theologiae. Caelum ferreum, aereum, et clausum, Levi. 26. Deut. 10. 1. Reg. 8. pro non pluvio ac frugifero: contra apertum accipi de foecundo, supra ostendi. Sic aperire ianuas caeli, Psal. 78. sic benedictiones caeli pro beneficiis aut imprecationibus beneficiorum caelestium, id est, commodarum tempestatum, pluviae, roris et serenitatum, calorisque intelliguntur, Genes. 49. Caeli dies, Deuteron. 11. et Psalm. 89 pro

75, superbia notatur. Collo alicuius aliquid mali moliri, magnitudinem calamitatum significat. ut Malach. 2. Ecce ego cogito malum super familiam istam, unde non auferetis collum vestrum. Sic Threm. 5. Super collum nostrum persecutionem passi sumus. Conferatur haec vox cum cervice supra exposita: quaedam enim phrases in utroque vocabulo, et sane in Hebraeo, saepe idem sunt. COLORUM spolia, Iud. 5, pro, vestimenta nobilissimis coloribus tincta: ut est purpura, hyacinthus, et similes. COLUMBA, simplicitatis, synceritatis ac probitatis symbolum est.

fundamentis aut columnis inniti. Columnas terrae concuti, videtur significare terrae motum, et per metaphoram etiam ipsorum regnorum ac gentium perturbationem, quas Deus excitatis aliquibus heroibus, victis fractisque turbatoribus, et constitutis legibus ac politiis, in tranquillitatem reducit. Supra in voce CAELI diximus, montes vocari columna; caeli, quia videantur caelum summo vertice attingere: sicut etiam poetae fingunt, montem aut heroem Atlanta humeris caelum sustinere. Cum igitur tales montes terraemotu contremiscunt, columnae caeli tremere aut nutare dicuntur.

Et mox: Quis habitabit nobis cum igne devorante, quis cum incendiis perpetuis? Verum de hoc Hebraismo in voce Ignis prolixius. COMAM ALERE esse viro turpe, mulieri decorum affirmat Paulus 1. Cor. 11. Comam alioqui et barbam alere, alias erat indicium luctus, alias laeticiae, ut supra in Barba et Capillitio dixi. Sic sacerdotes prohibentur comam alere luctus gratia, Ezech. 44. Comam alebant Nazaraei, usque ad aliquod tempus: postea certa caeremonia radebant eam. Num. 6, Deuteronomii 33. Iud. 13. 16. Dicetur de hac phrasi etiam in RADERE et TONDERE. Comam et barbam

desolationem et sibilum. Sic etiam Ierem. 24 et 29. Dabo eos in commotionem et malum omnibus regnis. Commotio capitis plerunque derisionem, aliquando etiam condolentiam indicat. Psalm. 44. Posuisti nos in proverbium in gentibus, commotionem capitis in populis. Sed de motione capitis supra in voce CAPITIS. Est et aliud verbum רגץ Ragaz, quod tum consternari, tum et irasci, ac omnino in genere commoveri, nonnunquam vertere solent: de quo iam pauca annotabimus postea vero plura. CONSTERNARI, pro contremiscere. nam Rigzu Hebraice,

Genes. 3, Multiplicabo conceptus tuos: id est, dolores conceptionis toto tempore gestati foetus. CONCLUDERE, habet etiam quasdam notabiles significationes ut, Concludere mulierem, aut vulvam, ne pariat, Genes. 16. 20. 1. Sam. 11 pro, reddere sterilem: de qua phrasi etiam supra in verbo Claudo dixi. Concludere in manus inimici, Psal. 31, Nec conclusisti me in manum inimici, sed stare fecisti in latitudine pedes meos. Significat ita aliquem in angustias redigere, et undique coarctare, ut non possit effugere hostem, sed ab eo tanquam conclusus

10. Filium Dei conculcare. Et Matth. 7. Ne proiiciatis margaritas ante porcos, ne eas conculcent pedibus. Ezech. 34. Conculcastis reliquias pedibus. Esa. 10. Et ponat populum in conculcationem, sicut lutum platearum. Coincidit hoc verbum in quibusdam phrasibus cum verbo Claudere, de quo supra dictum est. CONCUPISCERE, vehementer expetere aliquid significat. Varie autem a nativa propriaque ac simplici significatione declinat. Non raro etiam reduplicatur: ut, Desiderio desideravi comedere pascha, Luc. 22. Saepe de rerum mediarum desiderio accipitur: ut filius perditus

muliere vertit, Dein will/tua lvantas, vel potius cupiditas, sit viro subiecta, et ille tibi dominetur. Postea vero de peccato dicit Deus ad Cainum: Ne concesseris ei suam cupiditatem, sed domineris illi. Est igitur in utroque dicto tristis ac sceleratus appetitus, quo tum mulier affectat regnum supra virum, cui tamen subiecta esse deberet: tum inhaerens aut originale peccatum itidem concupiscit militatque contra spiritum, vult hominem captivare, ac regnare super eum. Omnino Paulus illis quatuor verbis luculenter illum nefarium appetitum exponit, quod dicit: Peccatum concupiscere rebellare

nos esse mundatos: sicut et Paulus Rom. 4 dicit, Circumcisionem esse signaculum iustificationis. Verbum enim et sacramenta praebent testimonium nostrae conscientiae et animae, quod sit Deo accepta et purificata. Verum magis probatur Lutheri sententia, quod significet stipulationem, ut supra in Baptismo exposui. Saepe coniungitur conscientia cum mente et corde, de quibus phrasibus alibi forte. 1. Iohan. 4 dicitur: Fiduciam habemus, si nos non damnat cor nostrum, scimus quod maior est Deus corde nostro. ubi cordis damnatio idem plane esse videtur, quod conscientiae accusatio ac

Calix consolationum: quae phrasis alludit ad morem aliquem Ivaicum. Ierem. 16. Neque potabunt eos calice consolationum super patre suo, et matre sua: id est, non consolabuntur eos. Res extreme perditas et promiscuas mortes significat, ut usitatae funerum caeremoniae adhiberi nequeant. Vide supra in Calix. CONSPECTUS, in Hebraeo est Pene פני facies. Varias autem habet significationes. Crebro admodum arcam ipsam foederis in tabernaculo existentem denotat: ut Exod. 23. Non apparebis in conspectu meo vacuus. Et Levit. 3. Ad ostium

dicit, Iustificati fide pacem habemus. Concurrit autem crebro haec loquutio cum Coram, Ante, et In facie, de quibus alibi. CONSPERGERE SE PULVERE, aut cinere, signum doloris aut luctus fuit, sive ob poenitentiam, sive ob calamitatem. Coincidit saepe haec vox cum Aspergo, de quo supra suo loco dictum est. CONSUMMARE, videtur significare, perficere aliquid: et simul etiam absumere aut perdere crebro valet. Varia autem Hebraea verba hoc Latino exponuntur. Porro cum hoc verbum de ipsa absolutione operis aut actionis accipitur, ut Gen. 6. 1. Reg. 6. Gen. 18,

de renovatione et nova obedientia, in qua postquam ex morte spirituali resuscitati sumus, vivere debeamus. Voces CONTAMINATUM, Immundum, Impurum, Pollutum, Prophanum, Commune, aliquando etiam Sacrum inquinatum, et similes, valde vicinae, imo potius eaedem sunt: de quibus nunc dicetur, et supra in voce COMMUNIS aliqued actum est. Sed infra in vocabulo Mundus, Sacer et sanctus, etiam clarius tanquam ex suo opposito illustrabuntur. In Hebraeo eadem vox est טמא tame, quae et sono et significatu est idem ferme cum simplici Latina Tamino,

circumcisi, etc. Vir contentionis meae. Iob. 31: pro, meus adversarius. Eadem phrasis est etiam Iud. 12 Esaiae 41. 50, et Ierem. 15. de qua forte etiam in voce Litis aut Rixae disseretur. CONTERO, significat confringo in minutas partes. Sicut autem supra dixi de Confringo et Concido, sic et hoc verbum per metaphoram perditionem rei significat: quia quae conteruntur, illa priorem illam speciosam acui gentem formam amittunt. Exempla sint haec Gen. 3. Semen mulieris conteret caput serpentis: id est, expugnabit satanam et vim eius: hoc

potentia. Sic etiam conterere dentes impiorum, Psal. 58. Sic Esa. 14. Contrivit Dominus baculum panis aut vini. Conterere arcum, Psalm. 46. id est, bellatores et bella tollere. Conterere baculum panis, Ezech. 4. 5: pro, auferre copiam ac vilitatem annonae. De quo supra in BACULO et CONFRINGO est dictum. Conterere in pulverem terrae, Amos 2: pro, prorsus perdere. Conterere aliquando non plane perdere, sed castigare ac punire tantum graviter significat. Ierem. 17. Duplici contritione conterat eos: id est, duplici poena afficiat. Sic Psalm. 60. et

filios, et filiorum ad patres convertendum esse per Baptistam, dicitur Malach. 4. et Luc. 1: id est, ad veterem religionem prophetarum, communemque consensum: ita ut Apostoli et alii auditores Christi, prophetarum scripta scrutentur, sequantur, et cum eis consentiant. Sed de verbo Converto supra dixi. 1. Par. 12. Ezech. 11. 2. Par. 30, consensus in talibus locis significatur. Contra, cum repetitur haec vox, et dicitur aliquis aliquid Corde et corde agere, significat vel in summa dubitatione, cum modo hanc, modo illam sententiam magis amplectitur: vel etiam, cum aliam mentem,

accipitur et illa phrasis: Inclinare cor alicuius ad aliquid, aut post aliquid, aut in aliquid. Psal. 119. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avariciam. Sic propheta de corde suo, Ezech. 13: pro, qui suo arbitrio prophetat. Quod cor significet conscientiam, supra in voce Conscientiae dictum est. In qua significatione dicitur aliquem suum Cor percutere, ut Davidem, cum abscidit laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam.

ea denuo venerari. Vicina huic phrasis est, Redire ad cor, et Reducere ad aut super cor, Esaiae 44. Deutero. 30. Thren. 3, et Esaiae 46. ubi dicitur, Reducite praevaricationes ad cor: id est, recordamini et diligenter expendite peccata vestra. Contritum corde aut confractum esse, supra in CONTERO exposui. Festinus corde, Esaiae 35. Tener corde, Deuter. 20 pro timido, pavido, cuius cor facile tristibus obiectis laeditur. Latum cor alias in bonam partem accipitur, pro animoso et prudenti. ut 1. Reg. 4, Deus Salomoni latitudinem cordis donasse dicitur. Et

eos libere, aperte et candide monet, et quasi totum se in eorum sinum effundit. Esaiae 60, Dilatabit se cor tuum: de gaudio ac laeticia accipitur. Contra vero Ps. 101 dicit David, se latum corde non posse perpeti: id est, turgidum, inflatum, magnas spes, dignitates ac opes in animo voluentem supra suam conditionem, et ingentia quaedam sibi tribuentem supra suas dotes. Praeputium cordis valde crebro in Sacris literis reperitur, et significat totum veterem Adamum, seu essentialem corruptionem ac malitiam hominis, qua ita excaecatur anima rationalis, ut nihil rerum aut motuum divinorum

sinum effundit. Esaiae 60, Dilatabit se cor tuum: de gaudio ac laeticia accipitur. Contra vero Ps. 101 dicit David, se latum corde non posse perpeti: id est, turgidum, inflatum, magnas spes, dignitates ac opes in animo voluentem supra suam conditionem, et ingentia quaedam sibi tribuentem supra suas dotes. Praeputium cordis valde crebro in Sacris literis reperitur, et significat totum veterem Adamum, seu essentialem corruptionem ac malitiam hominis, qua ita excaecatur anima rationalis, ut nihil rerum aut motuum divinorum percipiat: sicut si cordi ipsi circum posita esset quaepiam

2. Par. 25. Sic et 2. Par. 17, Elevatum est cor eius in viis Iehovae: id est, hoc summo studio, diligentia ac magno zelo egit, ut Deo obediret, et veram religionem repurgaret. Aliquando significat etiam inflare. ut, Percussisti, Edom, propterea sublevavit te cor tuum. Vicinum ei est, quod supra ex Esther dixi: Cor implere aliquem, 2 Regum. 14. Furari cor alicuius, significat alias celare aliquem aliquid. ut Genes. 31 dicitur Iacob furatus cor Laban: id est (sicut textus semet exponit) suum consilium conatumque eum celavit. Alias significat artificio se aut etiam malitiose sibi

Possidere cor, Prover. 19. Possidens cor diligit animas suas: id est, cohibens impetus aut affectus cordis. videtur hic cor ipsam affectuum potentiam denotare. Retrorsum verti cor, Psal. 44. pro, recedere a bono instituto aut vocatione. Cogitationes ascendere in cor, supra in vocabulo Cogitationis expositum est. Scriptura passim, praesertim in novo Testamento, dicit de purificatione cordis. Et Christus dicit, Beatos esse mundos corde, quia ipsi sint Deum visuri. Est vero triplex mundicies cordis. Prima quidem, et praecipua, cum per remissionem peccatorum

compungi, Act. 2. Et, Spiritus compunctionis, Esaiae 6. et Rom. 11. Sed Act. 2. Corde compuncti sunt, in bonam partem accipitur: pro, poenitentiam egerunt. Sumitur autem phrasis ex illis acerbis conscientiae morsibus, quibus in vera peccati agnitione correi peccatoris sauciatur. Vide supra in voce Compunctionis et Compungere. Christus dicit, bonum ex bono thesauro cordis bona depromere, et malum mala: ubi per thesaurum proculdubio vocat ipsam rationalem animam, quae vel est regenerata, vel non regenerata, vel domicilium Spiritus sancti, vel satanae, quaeque est

reges. 1. Sam. 16 Hinc aliqui putant venire, quod cornu regnum ac potentiam significet. Verum prior ratio est verior: sic enim et ab ungulis ac dentibus brutorum locutiones sumi in sacris solent. CORAM praepositio easdem plane significationes habet, quas et In conspectu, de quo supra dixi. Nam etiam easdem praepositiones Hebraeae לפני lipfene, in conspectu, et נגד neged coram, modo ante, modo in conspectu vertunt. Paucis igitur tantum quaedam repetam. Primum igitur usitatissimum est, ut

ei adiutorium, quod sit coram eo: id est, quod ei subserviat. Videtur etiam quasi collationem quandam significare, ut si diceretur sociam. Tametsi Paulus eo exponit, quod dicit mulierem esse factam propter virum. Aliquando contra significat etiam resistere: Esth. 9. Psal 21 quod supra in Conspectu monui. Tertio, Coram Iehova esse, conspici, venire aut apparere, crebro significat coram tabernaculo et arca esse aut comparere: quia ibi Deus habitare dicebatur, ut et suprâ monui in Conspectu. Non conspicientur coram me vacui, Exod. 23. 34. Quarto, significat

aliquo: id est, eius iudicio. Proverb. 14. Sic etiam in oculis alicuius saepissime dicitur. Gen. 6. Coram me venit finis universae carnis: pro, ego decrevi, statui. Venire precationem coram Deo: pro, exaudiri, Psal. 119. Hic sensus saepius exprimitur pro In conspectu, ut supra monui. Voculae aut phrases istae, Ante, Coram, In conspectu, In oculis, admodum crebro concurrunt significationibus. CORONA, ornamenti gratia capiti in omnibus gentibus imponitur, alibi quidem tantum solis regibus, alibi etiam sponsis, alibi denique omnibus virginibus, omnique

et propheta Amos Cap. 9, de probatione ad explorationem piorum, totiusque Ecclesiae. Memorabile autem in primis est, quod Christus hoc munus satanae, ex permissione Dei tamen, adscribit. Nam in explorationibus crucis, aut etiam errorum ac corruptelarum, sic solent sordes infra et supra a genuino frumento separari ac excidere: nec tamen in paruo interim periculo sunt etiam ipsa meliora grana, si praesertim aliquando violentius cribrum agitetur, ne superne excutiantur. Verum Dominus est, qui non patitur nos tentari supra quam ferre possumus, sed dat simul optatum eventum et

etiam errorum ac corruptelarum, sic solent sordes infra et supra a genuino frumento separari ac excidere: nec tamen in paruo interim periculo sunt etiam ipsa meliora grana, si praesertim aliquando violentius cribrum agitetur, ne superne excutiantur. Verum Dominus est, qui non patitur nos tentari supra quam ferre possumus, sed dat simul optatum eventum et proventum. CRIMEN, quodvis gravius et magis notorium delictum in Sacris literis vocatur. Ideo Paulus vult 1. Timoth. 3, et Tit. 1, episcopum esse sine crimine, non sine omni peccato, quod fieri nequit: tametsi in Graeco est

aut omittat: pro, cavere ne semetipsum perdat, dum hoc aut illud facit aut omittit. Deuter. 4. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris mandatorum. Ios 23. Custodite animas vestras valde, ut diligatis Deum vestrum. CUSTODIA, alias functionem aliquam in templo significat, ut supra dixi: alias, vigilias nocturnas: nam et Iudaei noctem in quatuor custodias, ut Romani in quatuor vigilias, distribuerunt. Hinc illud, A custodia matutina usque in noctem speret Israel: id est, per totam diem. Erat autem ea custodiarum aut vigiliarum ratio, ut divisa nocte in quatuor partes,

hoc aut illud mali, quod tali homini accidit, si id verum sit aut non sit, si id fecerint aut non fecerint, de quo iurant. Concubitum alicui dare, Levit 18. pro, rem habere cum aliquo. Sic Dare fornicationes suas cum aliquibus, Ezech 23. In conspectu alicuius aliquem dare, Isaiae 41. Supra diximus in voce CONSPECTUS, significare subiicere. Aliquando etiam simpliciter significat proponere, ut Deuteron. 30. Benedictio et maledictio quas dedi coram te: pro, tibi proposui. In corde dare. Ezech. 35. Dedit in corde eius ad docendum: pro, reddidit eum aptum ad docendum. Cor

calvitium. Significat etiam lugere, ut Mich 1. Decalvare et tondere super filios decimarum duarum. Nam in luctu sic solebant homines sese deformare. Aliquando etiam ignominiae causa aliqui decalvabantur. Sic dicitur Mich. 1. Decalvata est Hierusalem: pro, deformata, aut spoliata. Quae omnia supra uberius exposui, in voce Calvicii, Capitis, et Barbae. DECEM, numerus finitus pro infinito haud raro ponitur, sicut et Septenarius, Eccles. 7. Sapientia magis corroborat sapientem, quam decem principes qui sunt in urbe. Iob 19, Decies me confunditis: pro, saepius. Genes.

in locum meum, donec delinquant, et quaerant faciem meam: pro, agnoscant se deliquisse. Sic Levit 5 et 6, Si anima peccaverit et deliquerit, feret iniquitatem suam, et offeret, etc. id est, et agnoverit et fassa fuerit delictum suum. Res aut factum pro eius noticia ponitur, ut supra in verbo (Decepit) dixi, et in Regulis exposui. Sic Zach. 11, Quos possessores mactabunt, et non peccabunt: scilicet, sua opinione putabunt, aut certe contendent se rectissime fecisse. DEMONSTRO. Vide OSTENDO. DENSITAS, pro sylva aut arbustis densis. Sic aries

multi: pro, te suspicient ac reverebuntur. Psal. 45. Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur: pro, allatis munerib: tuam gratiam favoremque ambient etiam alienigenae. Deprecationem alicuius cadere coram aliquo, aut in conspectu alicuius: pro exaudiri, expositum est supra in praedictis praepositionibus. Deprecationes loqui: pro, humiliter, suppliciter. Prover. 18. Deprecationes loquetur pauper, dives autem respondebit aut loquetur dura. Quid proprie sit Deprecatio, dicetur postea forte in voce Orationis, aut Precationis. Oecumenius ita distinguit

restat ut solus eius curam suscipias, eumque foveas ac tueare, Derelinquere legem, pactum, aut testamentum Dei: pro, deficere a vera pietate, valde crebrum est in Sacris literis. Vicinum huic est quod supra dixi, Derelinquere Deum. Sic etiam dicitur aliquis verae pietatis desertor, Timorem Domini derelinquere, Iob 6. Derelinqui terram, Isaiae 7. Antequam puer possit eligere bonum, et reprobare malum, deseretur terra, quod nunc fastidis ob duos suos reges. Loquitur de ea desertione, ut se

modo etiam in 4 repetuntur, sicut et in 3 sunt positae. At mihi videtur dici, quod perinde procaciter infestabit mulier virum, eique dominari volet, sicut peccatum innatum vult et conatur in homine regnare: et quod vicissim perinde oporteat maritum reprimere illam affectionem imperii muliebris supra se, sicut pius homo tenetur resistere innatae malitiae, volenti abuti membris nostris ad peccatum, nosque captivare ei. Admodum quoque creber hic Hebraismus est, ut res aliqua dicatur Desiderii pro, valde expetita, posito quasi abstracto pro concreto. ut Domus desiderii: pro valde

Donec despiciat super inimicos meos. Sed de hac phrasi in verbo VIDERE agetur, quo verbo Hebraea vox melius redditur. DESTRUERE, valde usitata metaphora, significat rem quamcunque vel prorsus evertere, vel certe deteriorem aut infirmiorem facere. Sed dictum est de eius significatione supra in verbo AEDIFICO. DESUPER, מעל meal, modo adverbium, modo praepositio, habet in hac lingua quasdam proprietates et obscuritates: tametsi et tota haec vox sit Hebraea. nam Latinis talis harum duarum praepositionum connexio DE et SUPER, rarior

DEVITO, nihil habet (quod sciam) proprii in Sacris literis. Iubet autem Paulus devitare tum personas aliquas noxias, ut seductorem admonitum. Titum 3, tum prophana inaniloquia et quaestiones 2. Tim. 2. DEVORO, saepe idem significat quod comedo et consumo, de quo verbo supra. nam et ipse vetus interpres non raro verbum אכל Achal, quod proprie comedere significat, vertit devorare. Aliquando tamen ponitur magis proprie pro בלע Bala. Significat vero, cum figurate ponitur, plerumque

persona vocetur Deus, et tantum secunda Dominus: quod observasse utile esse, ne quis hinc errandi occasionem habeat. Postquam dixi de ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco, quique me creasti, redemisti, et nunc regis ac foves. Nonnunquam etiam ingeminatur, ut magis

orantis, et hic mutuus respectus aut correlatio exprimatur: ut Psalm. 22. Deus mi, Deus mi, quare me dereliquisti? Deus deorum, dicitur verus Deus, Psalm. 50. Dan. 11: quia ille non ita Deus est, ut angeli aut reges, aut etiam caco daemones, ut quandam inferiorem potestatem habeat, sed sit supra illos ipsos summus Dominus: sicut communi more summum regem, Regem regum vocamus. Rebus quas amplificare volunt, aliquando nomen Dei in genitivo apponunt. Ionae 3. Ninive erat civitas magna Dei, aut

mandatum et voluntatem agendo, eum offendere et irritare. Deus salutis, Psal. 17. pro Deus salvans. Deus iustitiae: pro, iustificans, aut innocentiam nostram asserens et defendens, Psal. 4. Coram Deo aut facie eius esse, saepe significat illi notum esse: ut supra in praepositionibus ANTE et CORAM exposui. Aliquando etiam significat coram arca et tabernaculo, quia Deus pollicitus erat se ibi habitaturum. Exod. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moysis ante Deum: id est, ante locum sacrificii ac cultus, quia arca

eos non tam propalam a Deo ipso, qui eos ex Aegypto eduxerat, deficere voluisse, quam certum cultum, qui nondum erat a Deo ordinatus, suo arbitrio ordinare. Affirmat Christus Ioan. 10, etiam illos vocari deos, ad quos verbum Dei factum est. Intelligit autem de gubernatoribus ac doctoribus, ut supra monui. Citat enim Psalm. 8. Deus caeli, Gen. 21, verum aut aeternum Deum significat. Sed contra Deus seculi, 2. Corinth. 4, diabolum: in quibus Deus huius seculi excaecavit mentem, etc. Coram diis psallere, Psalm 138: pro coram vere piis hominibus, et coram ipsis etiam

12. Certe, quia regnat in mari huius mundi, agens impiorum corda quo ei libet: de quo Iob 40. Calumniator: Psalmo 71, Et humiliabit calumniatorem. id est, mendacem accusatorem qui nos accusat, et conscientiam in his confundit quae recte gessimus, et Deo placent: tum quae male gessimus, supra modum exaggerat, utrobique onerosissimus et importunissimus. Draco, propter crudelitatem: quia perinde devorat animas, sicut dracones animalia, Esa. 27. Aspis et basiliscus, Psalm. 90, etc. DIADEMA, aut corona, per metonymiam regnum ipsum significat.

causa exemplum aliquod ex communi hominum usu petit: ut Rom. 6. et Galat. 3. Item aliquoties quum hominis doctrinam Dei autoritati opponit, ut illa isti cedat: ut 1. Corinth. 9, et Galat. 1. DIES, non tantum in Sacris, sed et in prophanis, alias significat tempus quo sol est supra horizontem, quam Mathematici diem artificialem vocant. Sic Ionas dicitur fuisse in ventre ceti tres dies et tres noctes. Alias totum tempus quo sol prorsus circumvoluitur circa terram: quam Mathematici naturalem diem appellant. Sic numerantur dies Genesis 1, Et factum est vespere et mane:

et incontritos excludit. Dignatur aut Non dignatur aliquis aliquid facere, dupliciter accipitur. Alias enim, prae superbia aliquis non dignatur aliquid facere, statuens illam actionem esfe infra sua dignitatem: Alias contra, prae nimia humilitate, sentiens illam rem aut actionem esse supra suam dignitatem: quae significatio rarior est. ut, Non dignatus sum me venire ad te: id est, Non putavi me dignum esfe qui te alloquerer. Sic dicit Centurio, per legatos Christi opem implorans, et deprecas ne intret sub tectum suum. Sic quoque dicunt Latini, Non tali me dignor honore. In

vero spiritus et μεγαπνέειν in malam partem accipitur. Sic Proverb. 21, altitudinem oculorum et latitudinem cordis impiorum dicitur esse peccatum. In eam sententiam Deut. 6. legitur, Ne dilatetur cor tuum. Sed de plerisque hisce loquutionibus supra in voce CORDIS actum est. Dilatari etiam os, in genere significat libere et audacter loqui, et veluti celebrare aliquid, aut gloriari de aliquo. Quod alias in re bona ac iusta in bonam partem accipitur: alias contra in malam. in bonam partem, ut supra audivimus Paulum dicere, suum os

Sed de plerisque hisce loquutionibus supra in voce CORDIS actum est. Dilatari etiam os, in genere significat libere et audacter loqui, et veluti celebrare aliquid, aut gloriari de aliquo. Quod alias in re bona ac iusta in bonam partem accipitur: alias contra in malam. in bonam partem, ut supra audivimus Paulum dicere, suum os erga Corinthios esse apertum. Et 1. Sam 2, Anna mater Samuelis dicit, dilatatum esse os suum super inimicos: id est, datam sibi esse a Deo occasionem celebrandi Dominum, et gloriandi contra adversariam aut aemulam suam. Contra in malam partem de impiis

Ecclesiis doceo: id est, ordino, constituo. Aliquando monstrare. ut Exod. 5. Docuit Deus Moysen lignum: pro monstravit ei. Simile exemplum huic est Psalm. 45, Et docebit te mirabilia dextera tua, id est, monstrabit, exhibebit praeclara opera, dante successum Deo. Docere igitur hic, sicut et supra Discere, verbum verbale aut noticiae, pro reali ponitur. Docere. Deo attributum, significantius est, sicut aliae voces, quam alias. Psal. 142. Doce me facere voluntatem tuam, id est, iuva, rege me, et sis ipse in me ad tam praeclaram rem efficax. Sic spirituale ac

integrum locum ipsius: A doctoribus autem prophetae differunt, quod doctores quae per scientiam consecuti sunt (quae et ipsa tamen donum Spiritus est, quando quidem omnia in omnibus operatur, 1. Cor. 12 ) Ecclesiae tradent: prophetae, quae per revelationem. Id praeter locum 4. Moysae 12, supra adductum, atque exempla omnium prophetarum quos Scriptura celebrat, et illud probat 1. Cor. 14. Nunc autem fratres, si veniam ad vos linguis loquens, quid vobis prodero, nisi vobis loquar aut per revelationem, aut per scientiam, aut per prophetiam, aut per doctrinam? Nam revelationem non

Dolorem ponere in corde: Psal. 13. Usque quo ponam dolorem in corde meo? pro, Quousque tandem meipsum curis ac moerore conficiam? Rex Herodes doluit, aut contristatus est, de iuramento et petitione filiae: vide in verbo CONTRISTO, et in Regulis universalibus de Metalepsi. Sic supra in verbo DILIGO exposui, quod Christus dicitur dilexisse illum iactatorem suae iustitiae, Marci 6. DOLUS, Graeca vox, Latinis tamen usitata, est astuta aut callida machinatio, iniuste decipiendi proximi gratia excogitata, cum aliud simulatur, aliud agitur ut lurisprudentes

cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat etiam quasi possessorem alicuius rei. ut Prover. 23, Dominus animae. pro, habens concupiscentiam, appetitum nimium, aut gulositatem. nam hoc anima saepe in Sacris significat. Iubet enim Salomon, ita comedere invitatum cum rege, ut tantum

Nunc de eodem nomine, posito pro Adonai. Tribuitur hoc nomen Domini, aut Adonai, alias, et quidem crebro, ipsimet Deo et quidem aliquando etiam duplicatum, Dominus dominorum: Psal. 137, ut indicetur ille esse summus omnium aliorum Dominus. Quare Christus vocetur Dominus, declaravi supra in voce DEI. Venire in nomine Domini: id est, eius iussu ac benedictione: idque ita, ut eius tantum, non tuam gloriam, utilitatem aut commodum quaeras. Psalm. 119, et Matthaei ac Iohannis 5. Cum hominibus tribuitur, alias honoris causa tantum eis datur: ut Exod. 32, Ne irascatur

opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene eadem verba sunt. Dominatus es cum Deo et hominibus, et praevaluisti. sed sensus tandem eôdem redit. Dominabitur de Iacob, Num. 24. pro, orietur de Iacob, qui dominetur. Dominantis spiritus, Ecclesiast. 10. Si spiritus dominantis ascenderit supra te, locum tuum ne deseras. id est: Si rex aut gubernator tibi irasci coeperit, ne profugias protinus. Aliqui intelligunt: Si provectus fueris in regem, ne insolescas. Alii, si cupiditas regnandi te invaserit, ne deserveris tuam functionem, aut pristinam vocationem, sed potius in pristina

etiam praevalere, ac opprimere eum: Psalm. 19 et 134. Deus dicit Hieremiae 31, Ipsi dissolverunt foedus meum, et ego בעלתי baalthi dominatus sum in eos. pro, durius et acerbius eis imperitavi. Est verbum deductum a nomine Baal, de cuius significatione supra dixi. Pollicetur igitur ibi eis Deus, mitius quoddam dominium in Novo testamento. DOMUS; praeter propriam significationem, usitatissime significat familiam, liberos, potentiam, et opes ut 2. Sam. 7. 1. Reg. 2. 11. et 1. Par. 17, pollicetur Deus Davidi et Ieroboam, quod velit

5. Eduxi te de terra Aegypti, e domo servorum. i. ex ergastulo servili. Domus vinctorum, Iud. 16, ubi Sam son molam versasse dicitur. Domus custodiae, 2. Sam. 20. Sic et forma domus solet depingi: ut, Domus cedrorum, 2. Sam. 7, Domus dentis, aut eburnea, Psal. 45, quod supra declaravi. Domus incisionis, Amos 5. pro, ex sectis lapidib. extructa. Domus luctus. Eccles. 7. Cor sapientis in domo luctus, et cor stulti in domo laeticiae. Domus patris, et domus viri. Num. 30, Si mulier votum fecerit in domo patris aut viri: id est, in cura ac regione patris aut

patris sui, in eaque tamdiu et tanta incrementa accepturum, ut tandem Iudaei volentes nolentes, gementesque ac dolentes, sint agnituri, eum revera esse illum divinitus missum iudicem, ac Dominum totius mundi. Non ergo praedicitur Iudaeorum conversio, sed Christi ad patrem reditus et glorificatio supra et contra hostes suos. Sic Isa. 42: Non afficietur moerore vel fastidio, nec animo frangetur, donec ponat in terra iudicium, et legem eius insulae expectabunt. Verum de consimili obscuritate Adverbiorum et Praepositionum, reperies aliquid infra in USQUE, POST, et in Regulis Universalibus,

18. 21. Isaiae 45. Sic Deut. 31, Percuties inimicorum dorsa. Significat etiam non raro tristissimam castigationem, aut grave onus molestiarum: quia servi in dorso caedebantur. Et praeterea Psal. 66, Posuisti tribulationem in dorso nostro. Psal. 129. Supra dorsum meum araverunt. Sic Proverb. 10 et 26, Virga in dorso imprudentis. Contra autem Nahum 1, Conteram virgam de dorso eorum: liberationem significat. Sic et Psal. 81. Divertit ab oneribus dorsum. Ab hac servili conditione et castigatione videtur venire et illa phrasis,

arrogantia in ipso vultu relucens. Dura manus: pro, praepotens et alios premens. Iudic. 4. Et ivit manus Israel eundo, et dura erat contra Iabin. id est, invaluit eorum potentia contra illum regem, ita ut eum tandem everterint. Sic Philistaei dicunt 1. Samuel. 5, Manum Dei Israel duram esse supra se, et supra suum deum Degon. pro, potenter et duriter se premere et castigare. Durus spiritu pro tristi. sic Anna mater Samuelis dicit, Mulier duro spiritu ego sum: pro, tristi. Durus nuncius, pro, tristia nuncians. 1. Reg. 14. Ego missus sum cum nuncio duri, id est, tristia

ipso vultu relucens. Dura manus: pro, praepotens et alios premens. Iudic. 4. Et ivit manus Israel eundo, et dura erat contra Iabin. id est, invaluit eorum potentia contra illum regem, ita ut eum tandem everterint. Sic Philistaei dicunt 1. Samuel. 5, Manum Dei Israel duram esse supra se, et supra suum deum Degon. pro, potenter et duriter se premere et castigare. Durus spiritu pro tristi. sic Anna mater Samuelis dicit, Mulier duro spiritu ego sum: pro, tristi. Durus nuncius, pro, tristia nuncians. 1. Reg. 14. Ego missus sum cum nuncio duri, id est, tristia indicaturus. Durum

Effundere animam, aliquando est deficere in omnibus viribus: ut Io. 30 habetur. Sic Psal. 141. In te speravi ne effundas animam meam. Aliquando etiam, idque crebro, effundere animam et cor significat, omnes animi dolores, angustias, sollicitudines et vota indicare alicui, ut supra in ANIMA et COR dictum est. Sic igitur, Psal. 42. et 62 iubet coram Deo effundere corda, ut scilicet ab eo consilio, auxilium et consolationem petamus. Sic et lib. 1. Sam. cap. 1, dicit mater Samuelis: Effudi animam meam in conspectu Domini. Quam phrasin mox in

ne a quoquam adiri posset, neve cuiusquam iniuriae obnoxius esset. Psal. 20. Exaudiat te Dominus in die angustiae, elevet te nomen Dei Iacob. Elevare se ad habitandum, Psal. 113. pro, in praealtis locis, aut sublimi loco habitare. Elevare animam suam ad aliquid, supra in voce ANIMA exposui. Significat autem, ex animo desiderare, ac expectare. Deut. 24. Et ad mercedem illam elevat animam suam: id est, cupide expectat. Sic et Ezech. 24. Tollam ab eis elevationem animae ipsorum. id est, quod praecipue desiderant, et quo se consolantur. Pro quo ibidem

tuam coram filia Belial, id est, ne iudicio ac opinione me in talem commutes, aut pro tali habeas ac censeas. Hic rationalem aut cogitationis mutationem significat, alibi realem. Eodem modo accipitur saepissime synonymum huius verbi Pono. Verum de verbo DO, et hoc Scripturae loco, aliquid supra dixi. Videmus igitur, etiam ipsa verba optime hunc sensum ferre et exponere posse. Sensus enim est: Simulatis vos valde sollicitos esse de mundicie, purificatione et sanctitate, eoque externas res et corpus diligentissime purificatis: Verum scitote, veram ac Deo acceptam puritatem, et etiam

tamen, praesertim Eloim, etiam hominibus tribuitur. ut habet Psalmus: Ego dixi, Dii estis, et omnes filii excelsi. Et Christus citat Scripturam, nominantem ministros Dei, deos. Verum de huius vocis, et aliquatenus etiam rei ratione, et quomodo suo plurativo numero mysterium Triados denotet, vide supra in DEUS. ELONGARE verbum aliquot obscuras phrases habet: ut, Elongare se a Deo, Psal. 73. Qui elongant se a te, peribunt. Succidis omnem fornicantem abste. Exponit posterioribus priora. Sic Isa. 59. Ore suo appropinquant mihi, cor autem eorum procul est a me.

et Sicut: Iob 16. Et disceptet homo cum Deo, et filius hominis cum amico suo. pro, utinam disceptare posset homo cum Deo, sicut filius hominis cum amico suo. Utique: Genes. 17. Incircumcisus masculus, et exterminabitur. pro, utique exterminabitur. Superfluum interdum est, quod et supra monui, ut Exod. 4. Et respondit Moyses, et dixit: Et ecce non cadent. pro, Ecce nos cadent. Levit. 17. Et sequenti die comedetur, Et quod superfuerit ex eo. abundat Et posterius. Genes 43. Nisi reduxero, et peccabo. Rom 8. Misso filio, et condemnavit peccatum de peccato. Sic apud

erat in Gabaon. 2. Paralip. 1. Psalmo septuagesimo octavo habetur, Aedificavit sicut excelsa sanctuarium suum. id est, ita sublime ac conspicuum fecit, sicut sacella sita in summis montibus a longe cernuntur. In excelsum. 2. Paral. 20 et 26. Robustus fuit usque in excelsum. pro, fortiter egit supra modum. Excelsa inhabitare, significat loca tuta ac munita incolere, securitate ac pace frui, non esse obnoxium iniuriae hostili: Isaiae 26. et 33, sicut paulo ante dixi in verbo Exaltare et

Deus eduxerit Israelitas in brachio excelso. Idem est brachium exertum et elevatum. Excelsum sepulchrorum 2. Paralip. 32, Sepeliverunt eum in excelso sepulchrorum. id est, in excellentissimo. Excelsam esse sapientiam stulto, Proverb. 24, et Psal. 139, id est, difficilem aditu, supra eius vires. Visitabit Dominus exercitum excelsi in excelso: id est, Israelis in Iudaea. Isaiae 24. Duae porro istae phrases, Hosanna in excelsis, et Gloria in excelsis, Hebraice במרם bemarom et bimarom et bimeromim videntur poni pro adverbio

insultat Babylonicis exactoribus Chaldaice: Ubi est aurum Madcheva, id est, exactio auri tributarii. EXIRE verbum, licet notissimae significationis sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum

sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum Domini de Hierusalem: Isaiae 2. Exire e medio idololatrarum, 2. Corinth. 6. est, deserta idololatria propalam sese verae religioni ac Ecclesiae

ut sciret exitum et introitum tuum. Et clarius: Et ut sciat omnia quae tu facis. Sic et in illo Psalm. 121. Dominus custodit exitum tuum, et introitum tuum. id est, te et omnes tuos conatus et actiones. Sic et Actor. 9 legitur, Erat exiens et intranscum eis in Hierusalem. De qua loquutione et supra in verbo Egredi dictum est. Exire et intrare ante populum, significat praeesse, ut supra in EGREDI dixi. Exire Deum a Hierusalem, Zachariae 2, est, eum deserere illam, non curare, non fovere. Sicut contra, in medio eius habitare, ac versari. Hoc sensu et locutione solebant Romani,

illo Psalm. 121. Dominus custodit exitum tuum, et introitum tuum. id est, te et omnes tuos conatus et actiones. Sic et Actor. 9 legitur, Erat exiens et intranscum eis in Hierusalem. De qua loquutione et supra in verbo Egredi dictum est. Exire et intrare ante populum, significat praeesse, ut supra in EGREDI dixi. Exire Deum a Hierusalem, Zachariae 2, est, eum deserere illam, non curare, non fovere. Sicut contra, in medio eius habitare, ac versari. Hoc sensu et locutione solebant Romani, obsidentes ac oppugnantes aliquam civitatem, eius deos evocare, ut ad se commigrarent, nec

expiet illum, qui totum cor suum praeparavit ad quaerendum Deum Et exaudivit Deus Ezechiam, sanavitque populum suum. Expiabatur etiam templum et tabernaculum, aliaque sacra loca et instrumenta, sive cum initio nondum erant consecrata, sive postea forte fuissent prophanata. de qua re et supra in verbo DEDICO dictum est. Sic Exodi 29 praecipitur, ut septem dies altare expietur: id est, consecretur. Aquae expiationis, Numer. 19 describuntur, quibus sua quadam ratione immundi aspergebantur, ac purificabantur. Pro voce Expiare, in novo Testamento plerunque Propitiari et

solum fanibus dimetiebatur. Extendere super Hierusalem perpendiculum, est, eam reaedificare, Zach. 1. nam in aedificando perpendiculum, aut aliae mensurae ac instrumenta adhiberi solent. EXTERMINARE, quasi dicas extra terminos eiicere, saepe simpliciter significat perdere, quod supra in EXCIDO monui. Saepe id dicitur etiam de abolitione posterorum alicuius. Exterminare animam incircumcisi, Genes. 17, est, non tantum aliquem eiici ex populo, aut non haberi pro Iudaeo, sed etiam simpliciter perdi, deleri ex hac vita. EXTOLLERE, idem quod supra diximus de

perdere, quod supra in EXCIDO monui. Saepe id dicitur etiam de abolitione posterorum alicuius. Exterminare animam incircumcisi, Genes. 17, est, non tantum aliquem eiici ex populo, aut non haberi pro Iudaeo, sed etiam simpliciter perdi, deleri ex hac vita. EXTOLLERE, idem quod supra diximus de Exultare, crebro significat. nempe alias glorificationem, alias liberationem, perinde ac si in altum tutumque locum te Deus subduceret. Psal. 28. Pasce cos, et extolle eos usque in seculum. EXTERNUS, alias dicitur quivis praeter Levitas. Num. primo:

vox haec usurpatur. Deuteronomii 20. Atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis. id est, ipsos pauperes ac miseros contumeliose affligitis, perinde ac si in faciem eos caederetis. 2. Paral. 7. Et oraverunt, et exquisierunt faciem meam. id est, me aut favorem meum, ut supra. Facies senum non honoraverunt, Thren. 5. Sapientia hominis illustrat faciem eius, Ecclesiast. 8. id est, tum exhilarat, tum et glorificat eum. Facies tua vadat ad bellum. 2. Samuelis 17. pro, ipsemet praesens esto in conflictu. Contra autem, a facie Domini dicitur fugere Ionas, cum

quia ante aram, seu coram Domino, ac in praesentia eius stabant. Quaerite faciem Domini semper, et, Requisivit David faciem Domini: id est, oraculum, quod erat in arca. Ante faciem aut coram aliquo aliquid esse, significat, in eius potestate. ut Genesis 24. Coram te est Rebecca, uti supra in CORAM exposui. Ante faciem expelli, Hieremiae 49. Expellemini unusquisque ante faciem suam. id est, quo eum sors detulerit versum, ac fugientem seu ab ductum in aliquam nationem, ab aliis captivis Israelitis diversam. In faciem alicuius spuere, contumeliae extremae est. Numer. 12.

parta est. Facere in manu excelsa, Numer. 15, in malam partem accipitur: pro superbe, arroganter, et contumaciter peccare. Anima quae fecerit in manu excelsa, exciadetur. id est, quae superbe et contumaciter peccaverit Facere aliquid in aliquid: pro, ex aliquo aliquid. Sic supra in DARE, Dare aliquid in aliquid, diximus. Isaiae 44, Residuum eius fecit in deum. pro, ex residuo trunco fecit dei aut idolum, seu residuum truncum convertit in idolo Facere pedes aut barbam, 2. Samuelis 1. Non fecerat pedes suos, nec labium a die qua,

et quasi penitus contundere accipitur. Super femore gladio accingi quis dicitur, quia illac gladius dependet: et solent etiam hodie equites Germani non solum circa lumbos, sed etiam circa femur quasi secundo cingulo gladium alligare, ut tanto minus vacillet. FENESTRAE Caeli, supra in Cataractis explicantur. Fenestrae apertae, clausae, in templi descriptione dicuntur, quae luminis gratia foris sunt angustiores, quam intus: ut in templis fieri solent, quo lucis multum, venti autem parum intret. radii enim lucis in progressu dilatantur. Quod si contrario modo

Iaphthe Eloim leiepheth, veiiscon beohele Sem. id est, Blande alloquatur aut persuadeat Dominus Iaphetum, ut habitet in tabernaculis Sem. Ad quod vaticinium alludens Isaias 2 et Mich 4. in quiunt: In novissimis diebus erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium, elevabiturque supra colles, et confluent ad eum omnes gentes: sed et multi ibunt et dicent, Venite ut ascendamus in montem Domini, in domum Dei Iacob, ut instruat nos de viis suis, et ambulemus in semitis suis. Hoc enim est illud Allici ad veniendum et habitandum in tabernaculis Sem. Convenit vero significatio

exposui et certis quoque Regulis ac testimoniis in Graeca, Hebr. et Latina lingua confirmavi, potissimum in prima parte libelli de Fide: quam qui diligenter perlegerit, non leve operaeprecium se fecisse cognoscet. Caeterum nunc quoque aliqua de ea voce adiiciemus. Fides igitur Latinis, ut et supra plenius ostendi, usitatissime significat quandam animi veracitatem, qua constantiam in dictis ac promissis, omnibusque conventionibus praestemus, ut vere id demus aut faciamus, quod promisimus: quam politicam, activam, aut etiam mercatoriam, et denique contractuum fidem appellare possemus.

Non mihi servavit fidem. Nam illud est, non credidit, quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo: secundum illam vero, qua fit quod promittitur, etiam Deus ipse fidelis est nobis. Hoc enim dicit Apostolus: Fidelis Deus, qui non vos permittit tentari supra id quod potestis. Tantum Augustinus Est vero valde dignum consideratu, quod iste duae fides sese invicem respiciant. Nam illa fides veracitatis est mater, fundamentum, et veluti basis fidei credulitatis. Ob hoc ipsum fide mea credendo alicui assentior, quia in eo fidem esse veritatis non

habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam, etc. Talem fidem habent et illi hypocritae, qui in extremo die dicent: Domine Domine, nonne in nomine tuo daemonia eiecimus, et multa signa fecimus? Fides etiam non raro ipsam veram doctrinam, aut praedicationem fidei significat, ut supra dixi. Rom. 1, Ut obediatur fidei in omnibus gentibus. id est, huic doctrinae. Galat. 1. Fidem quam aliquando vastabat, praedicat Sic et Galat. 3. Antequam venisset fides. 1. Thessal. 3. Ut suppleamus quae desunt vestrae fidei. id est, pleniorem institutionem adiungamus. Fidei

natura annotant aliqui eruditiores, quod proprie idem valeat ac Latinis persuasio, si ad verbum aut rationem suae etymologiae verti debeat, quia veniat a verbo πείθω, quod est suadeo, aut persuadeo: de qua re et ego supra prolixe disservi. Sed in hac parte accurate videndum est, ut devitetur vanitas et levitas huius vocabuli, quam in sua significatione is rebus humanis obtinet. Quia enim homines (qui revera omnes natura vani ac mendaces sunt) incertis, verisimilibus, et plausibilibus tantum ratiunculis sibi

tamen civitatis aut gentis, in qua res agitur, in mores recepta sunt. Latine autem fides in hoc significata certam derivationem non habet: sed Graecorum imitatione usurpatum est ab antesignanis fidei Christianae, qui aliud verbum significantius esse nullum existimabant. Hactenus illi. Etsi autem supra multa dixi de verbo πείθω persuadeo, et πίστιν fidem inde deduxi ac quia quandam persuasionem fiduciae iunctam significare docui, et hic etiam aliorum sententiam de voce Persuasionis adscripsi, illustrandi

inquit enim propheta: Futurus es mihi veluti fons mendax, veluti aquae quae non sunt fideles. Sic et civitas fidelis dicitur, quae fideliter ac constanter Domino vera pietate ac iustitia adhaeret. Isa. 1. Quomodo facta est meretrix civitas fidelis? In hoc sensu et Romanorum fidem celebrari, supra ostendi. Fidelis in pacto. Psal. 78. Cor eorum non erat rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto eius: id est, non firmiter ei adhaeserunt, promissamque fidem non praestiterunt. ubi haec vox potius active accipitur, de praestatione eorum quae in foedere sunt promissa.

speranda illa bona sit certo matreque ac plane suo tempore daturus. Sic igitur fides posset dici veluti quaedam fiducia ac promissio cordis, nobis ex verbo Dei certo favorem ac omnem liberationem promittentis, nos consolantis, et ab omni diffidentia liberantis. Cum hoc pulchre conveniret, quod supra dixi, fidem nihil aliud esse quam illam ipsam benegnissimam Evangelii promissionem, in pectore nostro per spiritum S. Inscriptam, aut veluti lumen flammulamve quandam accensam. Conveniret et pulchre sequens vox, quod sit argumentum aut convictio de eo quod non cernitur. Verum magis probatur

Contra quoque timiditas aut trepidatio est filia diffidentiae, eadem quoque est filia incredulitatis, igitur incredulitas et diffidentia idem sunt. Porro istae duae picturae Homeri trepidantium et fortium, pulchre conveniunt cum sacrae Scripturae descriptionibus credentium et incredulorum, sicut supra auditum est de trementi et stabili corde. V. Cum Paulus 1. Corinth. 13 dicit, Si habeam omnem fidem, ita ut montes transferam: quid ibi aliud fides, quam fiducia opis ac potentiae divinae, quae translatura sit nostri causa montes, significat? Non potest certe exponi de nostra aliqua bona

Ut, et accipi τελικῶς, indicare causam finalem aut effectum praecedentium: cum contra plane idem valeat quod ὅτε, cum, quando, postquam: ac indicet causam efficientem, seu originem ac scaturiginem dilectionis, quam supra solo pro nomine demonstrativo In hoc, indicarat. Dixeratenim ibi: IN HOC, id est, hinc, aut ex hoc. Unde? Ex eo, quod fiduciam habeamus in extrema die, conceptam ex amore ac favore benignissimi patris, oritur porro plena quaedam dilectio in nobis, redamans illum longe benignissimum patrem. Ne

FIRMARE, nonnunquam non tantum essentiae alicuius rei corroborationem significat, sed etiam quancunque rei (ut ita dicam) exornationem. Sic Paulus dicit Romanorum quarto, se non destruere legem per fidem, sed confirmare aut stabilire: id est, implere. Firmare vultum aut faciem, supra FACIE exposui. Firmare aliquem super inimicos: pro, firmiter constabilire et superiorem facere. Psalmo 105. Et firmarunt eum super inimicos eius. Firmare sanctuarium. Exodi decimoquinto: Sanctuarium Domini firmabunt manus tuae. id est, tu tibi ministerium et tabernaculum extrues.

mundi. Aliquando etiam vocatur Mabdil divisorium, quia dividat aquas superiores ab inferioribus, ut Gen. 1. ubi videtur etiam infimam regionem aeris complecti, super quam sint nubes, pluviam et cognata aquosaque meteora continentes. Eam enim opinor sententiam veriorem esse, quae sentit aquas supra caelos positas, esse istas ipsas quae in media regione aeris, in nubibus miraculose a Deo suspensae detinentur: quam quod supra omnem aetheream regionem sint aliquae aquae, quarum ibi nullus certe usus hominibus (propter quem omnia creata sunt) esse posset. Verum de hac quaestione supra in

infimam regionem aeris complecti, super quam sint nubes, pluviam et cognata aquosaque meteora continentes. Eam enim opinor sententiam veriorem esse, quae sentit aquas supra caelos positas, esse istas ipsas quae in media regione aeris, in nubibus miraculose a Deo suspensae detinentur: quam quod supra omnem aetheream regionem sint aliquae aquae, quarum ibi nullus certe usus hominibus (propter quem omnia creata sunt) esse posset. Verum de hac quaestione supra in voce AQUA prolixe dictum est. Sensus ergo loci Genesis 1, est, firmamentum dividit aquas inferiores ab iis quae sunt supra

aquas supra caelos positas, esse istas ipsas quae in media regione aeris, in nubibus miraculose a Deo suspensae detinentur: quam quod supra omnem aetheream regionem sint aliquae aquae, quarum ibi nullus certe usus hominibus (propter quem omnia creata sunt) esse posset. Verum de hac quaestione supra in voce AQUA prolixe dictum est. Sensus ergo loci Genesis 1, est, firmamentum dividit aquas inferiores ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, quae circa nos est: de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, in quartae diei

quam quod supra omnem aetheream regionem sint aliquae aquae, quarum ibi nullus certe usus hominibus (propter quem omnia creata sunt) esse posset. Verum de hac quaestione supra in voce AQUA prolixe dictum est. Sensus ergo loci Genesis 1, est, firmamentum dividit aquas inferiores ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, quae circa nos est: de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, in quartae diei operibus dicitur. FIRMIORES iubet Paulus confirmare imbecillos, et eorum infirmitatem gestare, Roman. 14 15:

regionem sint aliquae aquae, quarum ibi nullus certe usus hominibus (propter quem omnia creata sunt) esse posset. Verum de hac quaestione supra in voce AQUA prolixe dictum est. Sensus ergo loci Genesis 1, est, firmamentum dividit aquas inferiores ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, quae circa nos est: de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, in quartae diei operibus dicitur. FIRMIORES iubet Paulus confirmare imbecillos, et eorum infirmitatem gestare, Roman. 14 15: intelligens, vel eos qui parum

et quae omnia late occupent. Sic dicit Psalmo nonagesimotertio: Flumina elevaverunt vocem suam, flumina elevaverunt fluctus suos, id est, reges ac regna sese elevant contra Deum et eius Ecclesiam, sed non perficient. Significant etiam flumina hostilem impetum, exundantem ac vastantem: sicut supra de flagello exundante, ex Isaiae vigesimo octavo audivimus. Sic et Isaiae quinquagesimonono: Cum venerit, sicut fluvius, hostis, spiritus Domini fugabit eum: scilicet, sicut solent sicci venti, ut boreas, exiccare flumina exundantia. Flumina etiam frequentiam concurrentis populi

quae scripta sunt in hoc volumine, et delebit Dominus nomen eius sub caelo, etc. Deinde vox Forium, Hebraeis exire et intrare, totam vitam, omnesque actiones notat. Quare et fores id sunt, ubi perpetuo versamur. Vult ergo dicere, vel originale peccatum perpetuo affectaturum tyrannidem supra nos: vel peccatum, iram Dei, Satanam, et poenas perpetuo cervicibus nostris inhaesuras: sicut et David queritur dicens. Peccatum meum coram me est semper. Denique totus locus, praecedentia et sequentia ostendunt, ibi non

est quaedam allusio ad panis coctionem, quod illi ibi captivi, perinde etiam male tractati, et quasi assati fuerint, ut panis in fornace: sive iam illi revera fornaces ferreas habuerunt sive propter atrum colorem aut duram captivitatem sic vocatae sint. FORNICES, parvae cellae fornice supra conclusae, sunt: et fuerunt olim tabernula, ubi cum merces sunt venditae, tum etiam in aliquibus scorta prostituta. Inde factum est, ut verbum Fornicari, ponatur pro scortari. Porro fornicari aut scortari per metaphoram significat plerunque spiritualem fornicationem, nempe idololatriam

valentiora. 1. Corinth. 10. Non sumus fortiores Deo, ideo eum provocare non debemus. Aliquando in malam partem vox haec accipitur Isaiae decimonono: Rex fortis dominabitur. Sic intelligunt illud, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator coram Domino. Fortis facie, impudentem significare, supra in Facie dixi. Dicitur autem Fortis facie, impudens, quia non vincitur a monstrante ei sua de decora, non avertit aut occultat suam faciem, ut solent verecundi: sed recta pergit intueri suum adversarium, et agere contra omne ius ac fas, ut solent prostituti ac perditi pudoris homines, aut

omnes viros fortitudinis, 2 Reg. 24, et 1 Regum 1, ac 1 Paral. 10, et 2. Paral. 14. id est, bellicosos, aut qui ad aliquod opus valde idonei sunt. Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: Psalmo 111. pro, fortia opera. Fortitudine accingi, supra expositum est in Accingo. Dicitur autem Deus se et nos accingere fortitudine, Psalm. 18. Et mulier fortis saepe Prover. 31. Fortitudo, pro fortibus operibus, aut bellicis gestis, crebro ponitur. Reliquum verborum Iosaphat, et fortitudo eius quam fecit, et qua pugnavit: 1 Regum 22. 1

pedibus meis. Quoniam autem plerunque iusto Dei iudicio fit, ut malae fraudes in authorum exitium vertantur: ideo proverbium est in Sacris literis frequens, Incidit in foveam quam fecit: Psal, 7. 9. 57. Proverb. 26, et alias saepe. Fovea ponitur etiam pro exitio, sive ex supra indicata occasione, sive quia sic etiam sepulchrum vocatur. Isaiae 24, Formido et fovea et laqueus super te, o habitator terrae: qui effugerit a voce formidinis, incidet in foveam: et qui ascenderit de fovea, cadet in laqueum. Fodi foveam impio: Psal. 94 dicit, patienter

ut cogantur ad implorandam opem ac misericordiam Dei confugere. Apoc. 14 dicit, torcular exundasse usque ad frenum equorum: quod alicui intelligunt usque ad proceres et magnates Antichristi. Videtur autem simpliciter significare iustam magnitudinem, quod equi attollunt capita satis alte, ac supra reliquum corpus: ut cum aqua attingit frenum, aut os equi, iam reliquum corpus ferme totum sit aqua contectum. FRIGUS, et frigere, in Sacris literis absentiam zeli, et quasi quandam negligentiam rerum divinarum. praesertim autem de remissa, aut etiam planê

pompa, et non propalam laeti ac triumphabundi intrarunt. Erit furto ablatum, Gen. 30. id est, pro furto habeatur, si quicquam tale apud me deprehenderit. In Decalogi septimo praecepto prohibiti furti, omnem defraudationem proximi, quocunque colore aut praetextu fiat, Deus severiter interdicit. Supra indicavi, Furari verbum significare corrumpere veram doctrinam. Sic igitur et Christus Iohan. 10, seductores vocat Fures, quia ad hoc tantum veniant ut furentur, mactent ac perdant: et non veniant per verum ostium, sed aliunde clam irrepant. G

etiamsi diversissimis locis et temporibus vivant. Sic Luc 16 dicit Christus, filios huius seculi esse sapientiores filiis lucis in sua generatione. id est, inter suos: vel potius, in suis rebus ac negociis: nempe carnalibus, in quibus mire vigilantes, sagaces ac industrii sunt. sicut supra dixi, etiam mores ipsos unius aetatis, generationis nomine notari. Quarto, significat ipsum seculum, tempestatem, aetatem. Sic singulis seculis anni centum a Latinis tribuuntur, propterea quod intra centum annos omnis prior aetas interit. Sic Gen. 15 dicit Deus Abraamo, posteros eius 400

dicit Matth. 24, eam generationem non transituram, donec omnia fiant: id est, gentem Iudaicam non interituram prorsus. Sic Moses vocat Israelitas Deut. 32, gentem perversam et distortam. Et Christus saepe, generationem pravam et adulteram tametsi in hoc loco ad tertiam significationem de qua supra dictum est, aptius retuleris. Confirmat hanc significationem, quod clare dicitur, Christum et extremum diem ante finem aut interitum illius generationis, venturum. Confirmat quoque ipsa experientia, quod tum mirabiliter conservatur gens Iudaica, ne in tot periculis vel intereat, vel degeneret

officium, ita et dignitatem suam aliquo modo communicat. 2. Corinth. 3 dicitur. Legem et Evangelium fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis miraculis illustratam, et praeclaros effectus operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis gloriae ac boni, aut certe eximium ornamentum. Sic saepe Deus et verus cultus dicitur Gloria Israelis. Hieremiae secundo: Populus meus mutavit gloriam suam in id quod non prodest. Et Psalm.

pro arca Dei ponitur Psalmo septuagesimooctavo: Gloriam suam in manus hostis tradidit. Inde in historia Samuelis Aechabed, quia amissa est arca aut gloria Samuelis. Gloria et decor opus eius, Psalm. 111. id est, quicquid agit, est gloriosum ac decorum, est plenum magnifica dignitate, ut et supra exposita ratione Heb. dixi. Saepe hoc abstractum in genitivo cum aliquo substantivo construitur, et significat idem quod gloriosum. Hier. 48, Fractus est baculus gloriae. Corona gloriae, Ezech. 16. pro gloriosa. Currus gloriae, Isaiae 22. Nomen gloriae, Psalm. 72. pro, gloriosum.

substitivum resolvendum est in concretum. ut Prov. 31. Mendacium gratiae, et vana est pulchritudo. pro, mendax est gratia, et vana est pulchritudo. Gratiam esse in alicuius labiis diffusam, Psalm. 45. id est, sermonem eius esse gratiosissimum. Sic et Christo tribuitur sermo gratiosus, ut supra indicavi: quod tum de forma aut suavi essentia intelligi potest, tum et de effectu: sicut Paulus Ephes. 4. praecipit, ut eiusmodi sermones habeamus, qui dent gratiam audientibus: id est, praestent beneficium ac aedificationem. Oeconemus gratiae Dei: 1. Petr. 4. Ut boni oeconomi

datis. Sic et Ephes. 3 dicit Apostolus, sibi traditam esse oeconomiam, aut administrationem gratiae erga gentes: id est, functionem Apostolatus inter Ethnicos. Vox Gratiae crebro idem prorsus valet quod charitas ac misericordia Dei: quod multis testimoniis liquido probari potest. Papistae, ut supra dixi, multas gratias numerant. Gratiam operantem aut praevenientem: ea est, qua dat bonum velle cooperantem aut subsequentem, quae adiuvat bonum velle divinitus donatum. lib. 2. distinct. 26 Lombardi. Gratiam gratis dantem, vocant Deum: Gratis datam, auxilium Dei ad praeparandum se ad

liberaliter et gratis impensum, ad quemcunque actum indifferenter. Gratia gratis data, est adiutorium divinitus datum, ut quis praeparet se ad suscipiendum Spiritus sancti donum, quo perveniat ad statum meriti. Gratia gratum faciens, est adiutorium divinitus datum, ad merendum. Verum quoniam supra diximus de prava Scholasticorum opinione de voce Gratiae, quam plenius mox refutabimus, ideo hic obiter etiam locum Thomae super Tit. 3 adscribemus: ubi recte gratiam salvantem de gratuita misericordia exponit, quod ipsum ei invito locus Pauli nimium illustris extorquet: Apparuit enim gratia

Psalm. 35. Domine in caelo misericordia tua. Ante Christum enim omnes, quantumcunque essent iusti, erant sub damnatione. Sed Christo filio Dei carnem assumente, apparuit gratia. 1. Tim. 3. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne. Psalm. 79. Qui sedes supra Cherubim, manifestare. Sed quanto quis est potentior, tanto eius gratia magis desideratur. unde gratia Dei desideranda est. Et hoc est quod dicit, Gratia Dei: et hoc ad salvandum. unde dicit, Et Salvatoris nostri. Isaiae quinquagesim oprimo. Salus autem mea in sempiternum erit. Haec autem

Mediatoris ac Vitae, et similium significarent: sed tantum pro arbitrio, utcunque circunscripserunt ea, quod sint aut significent hoc aut illud, sine omni confirmatione aut probatione. Exemplo sint vel primarii eorum doctores, Lombardus ac Bonaventura: qui quomodo Gratiam iustificantem delineent, supra audivimus. Perversis vero, maleque explicatis tanti momenti vocabulis, necessario sensus Scripturae, et res de quibus agitur, ignorantur, ac pervertuntur. Quare nos iam illis omissis, veram huius vocis significationem in doctrina Iustificationis, ex ipsis primariis sacrae Scripturae locis,

rectissime ex favore aut misericordia Dei proficisci dicuntur, ex renovationo autem minime. II. Cap. 4, ubi pergit diligenter de iustitia Gratiae disserere, itidem excludit ab ea opera, excludit meritum: et denique dicit, impium iustificari, aut gratis ei peccata remitti. Haec, ut supra diximus, Papisticae Gratiae nequaquam conveniunt. Adde quod ibi definiens iustificationem, collocat eam etiam de sententia Davidis in remissione, contectione, et non imputatione peccati. Talis iustificatio (ut et prius dixi) nullo modo convenit illi adversariorum Gratiae renovationis: sed

alicuius gressus. id est, regere quasi manu ducendo, ut recte incedere queat. Psalm. 17. Sustenta in viis tuis gressus meos, ne declinent pedes mei, Gressus extraneae infernum apprehendunt, Proverb. 5. pro, in extremum exitium deducunt ipsam, una cum suis adulteris. Gressus effundi, supra in verbo Effundo explicatum est. Ratio autem metaphorae fundi aut fluere gressus aut genua, supra in voce GENV exposita est. GREX, per metaphoram crebro in veteri ac novo Testamento significat plebem, seu imperitum ignobiliusque hominum vulgus. Sic nonnulli illud

tuis gressus meos, ne declinent pedes mei, Gressus extraneae infernum apprehendunt, Proverb. 5. pro, in extremum exitium deducunt ipsam, una cum suis adulteris. Gressus effundi, supra in verbo Effundo explicatum est. Ratio autem metaphorae fundi aut fluere gressus aut genua, supra in voce GENV exposita est. GREX, per metaphoram crebro in veteri ac novo Testamento significat plebem, seu imperitum ignobiliusque hominum vulgus. Sic nonnulli illud Cant. 1 exponunt: Egredere, et abi post vestigia gregum. Gregis filii, pro hoedis et agnis, Exodi 12

In ipso enim vivimus, et monemur, et sumus. At hic modus ad rerum essentiam tantum spectat. Altero modo habetur Deus, cum quis bene agendo eum colit: quo significato et Deus Abraham, Isaac, et aliorum denique piorum Hebraeorum dicitur. Haec ille. Verum de hac correlatione Dei, et eius multorum, supra in voce DEUS prolixius disserui. Alioqui multos ac differentes gradus habendi Deum ex sacris literis constituere possis. Sicut varii sunt gradus eius tum poenarum (nam et daemones habent Deum) tum beneficiorum corporalium ac spiritualium: tum denique noticiae ac cultus Dei. Sic vicissim etiam

et plane sponsi affectu complectitur. Sic Psal. 2 dicit Deus ad filium: Pete a me, et dabo gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam fines terrae. Non tantum igitur Deus, eiusque bona omnia, praesertim autem vita aeterna piorum hominum Ecclesiaeque haereditas dicitur, sicut supra audivimus: sed etiam vicissim pii totaque Ecclesia, haereditas Dei aut Domini non uno in loco nominatur. Sic 1. Sam. 26 inquit David: Expellunt me, ne adhaeream haereditati Domini, dicendo, Vade servi diis alienis. Haereditas immarcessibilis, 1. Petri 1 dicitur aeterna piorum felicitas.

retenta, quin et in cantib. Ecclesia multum usitata, significat idem quod Laudate Dominum, aut celebrate ac praedicate. Videtur perinde fuisse crebro repetita, sicut Latinum Oremus. HERBA, vide supra GRAMEN. HERI, abusive omne tempus proxime praeteritum, hodie praesens, cras futurum significat. Heri venire te: 1. Sam. 15 id est, proxime venisti, et nunc mox novas molestias peregrinationis ac fugae me tibi obiicere est iniquum. Iob 8. Ab heri sumus, nec scimus, cum velut

id est, praebete vos tanquam duces in deferenda maledicta et punienda civitate. Daniel quoque cap. 8, Alexandrum magnum vocat et pingit ut hircum magnum. HIRUNDO. Prov. 26 dicitur: Ut hirundo volando evadit, sic maledictio sine causa prolata non veniet. Reliqua vide supra in voce GRUS. HOC et HOC FECI, sicut hoc et illud: talibus phrasibus volunt prolixiorem formam rei aut actionis compendio denotare. Genes. 6 de arca legitur: Hoc, facies eam. id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter

hoedos sistendos ad sinistram, oves vero ad dexteram. Metaphora est, a petulantia et audacia hircorum et hoedorum ad malos translata, qui simili sunt natura praediti: sicut contra pii agninam simplicitatem exprimunt. Hoedus caprarum, vel etiam filius caprae: notus est Hebraismus, et explicatus supra in voce FILIUS. HOLOCAUSTUM, est genus sacrificii, ubi tota victima Deo mactata exurebatur: de quo agitur Exod. 29, Levit. 1, Incendes totum arietem super altare, holocaustum est Domino. Plerunque enim alioqui tantum particulae quaedam ex victima exurebantur. Ponitur alio qui

Deus det vobis iuxta divitias gloriae suae, ut fortitudine corroboremini per Spiritum suum in internum hominem, ut inhabitet Christus in cordibus vestris per fidem. Hanc quidem reperio significationem interni hominis sed ubi externus veterem aut carnalem significet, non reperio. tantum enim (ut supra dixi) brutam partem indicat. Nam Paulus 2. Cor. 4, senescere externum hominem pro re non bona, seu pro incommodo ponit, quod tamen incommodum multipliciter compensetur interni hominis aut animae instauratione. Quare ibi Paulo externus homo omnino brutam hominis partem declarat. Nominatur

terrenum et caelestem clarius ac plenius exponit Baptista Ioh. 3, cum inquit: Qui e supernis venit, super omnes est: qui a terra profectus est, terrenus est, et de terra loquitur: qui e caelo venit, supra omnes est: et quod vidit et audivit, hoc testatur, et testimonium eius nemo accipit. Item Ioh. 8. Vos de infernis estis, ego de supernis sum: vos de hoc mundo estis, ego non sum de hoc mundo. Solet porro Scriptura in tres partes principales hominem partiri: in Spiritum, Animam, et Carnem.

Levit. 17, Ezec. 14, Homo et homo de domo Israel. id est. Quicunque Israelita. Aliquando de certo quopiam dicitur, idemque valet ac Quidam. ut Fuit homo missus a Deo. id est, quidam fuit a Deo missus. Secundo, haec dictio in sua nativa significatione proprie hominem notat: de qua significatione supra plenius disserui. Tertio, aliquando cum quodam contemptu vilitatis ac fragilitatis humanae accipitur: ut etiam apud Ethnicos proverbia testantur, Homo bulla: Omnem calamitatem dixeris, cum hominem dixeris, etc. Sic igitur accipitur Psal 8. et Hebr. 13 Quid est

Ezechiel utitur. Est singularis quaedam tapinosis, qua fragilitas humana indicatur. Sic et in plurali numero Psal. 62. Vani filii hominum, Mendaces sunt filii hominum. Tale quid sonat illud, Quid est homo, quod memores eius, aut filius hominis, quod reputas eum? Sed de hac locutione supra in voce FILII dictum est. Adscribam nihilominus de hac phrasi locum insignem Buceri, in quo accuratius de ea disserit. Filium hominis Christus se schemate Scripturae admodum frequenter identidem appellat, et vere cum sese deiicit, suamque humilitatem praedicat. Est autem omnino id quod

humanas religiones nec animae nec corpori prodesse, dum replet sarcitque exhaustum hominem, sed potius utrisque plurimum obesse. Hieronymus super 1. Petr. 2, interpretatur de abstinentia a coitu. Sed expositio huic loco minime quadrat. Honorare convenit interdum cum verbo Glorifico: de quo supra disserui. Honorare aliquem, est etiam amplissimis donis cumulare. sicut rex Balac Balaamo pollicetur, si veniens maledicat Israelitis: Numer. 22. Animam alicuius coram aliquo esse honorabilem: 1. Reg. 1. i. parci alicuius vitae, magnifieri alicuius vitam, ut non interficiatur.

functiones, et denique felicitatem aut infelicitatem aeternam destinati ordinatique sunt. De causis huius ordinationis nunc non disputo. Rom. 9, Deo: 2. Tim. 2 hominibus tribui videntur. Honorare aliquem etiam re externa, officio, aut beneficio, quomodo aliquis dicatur, ostendi supra. Sic autem petebat Saul a Samuele, ut se honoraret coram senibus Israel, deducendo eum usque ad tabernaculum, et ibi sacrificando. Lib. 1. Sam. cap. 15: et contra, prius cap. 2 accusatur Eli, quod magis honoraverit filios suos, quam Deum. i. quod ipsos

12. Significat autem idem quod, O Deus serva, fer opem huic nostro novo Regi: sicut olim Romani acclamarunt, Vita et felicitas Caesari etc. Sumpta vero est et illa vox, et pene tota illa exclamatio, ex Psal. 117, nisi quod in Evangelistis additur, In excelsis: de quo supra suo loco dictum est. HOSTIAE, sunt idem quod sacrificia aut victimae apud Iudaeos et Gentiles: quae, quoniam post Christum, (quem potissimum omnia Sacra populi Dei significabant et figurabant) veluti umbrae veniente plena luce desierunt: ideo Paulus Rom. 12 iubet, ut nosmet

aedium, in quib. erant Israelitae. Sic etiam aqua lustralis ex cinere vitulae ruffae confecta, aspergebatur hysopo, ad mundandos immundos. Significabatur autem eo ritu aspersio sanguinis aut meriti passionis Christi, quo pii perfidem mundantur. In hunc sensum orat David se aspergi hysopo, ut supra nivem dealbetur Psal 51. Narrat et Epistola ad Hebraeos, Mosen hysopo, sanguine foederis madefacto, aspersisse totum populum Iohan. 19 scribitur, quod spongiam plenam aceto imposuerint hysopo, ut Christo haustum propinatent. Unde necesse est fuisse in illis regionibus aliquod

non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et illuc, cum relationis quandam vim obtineant, sine omni antecedentis nominatione ponuntur, quod tamen ibi demum fit, ubi facile antecedens intelligi potest. Eccles. 3. Quia tempus omni voluntati, et supra omne opus illic. id est, in die iudicii. Iob primo: Et nudus revertatur illuc, scilicet in terram aut sepulchrum. Psalmo 133, Illic praecepit aut promisit Dominus benedictionem: id est, ubi sunt fratres ita pie concordes in Domino, ibi Deus solet felicem rerum et conatuum successum

qui arcu iaculantur: quia utraque manu eos valide operari necesse est, altera tenendo arcum, altera trahendo nervum. 2 Regum 9 Zach. 9. Implere se omnia, caelum et terram, dicit Deus Ier. 32 pro, infinitum esse. Videtur tamen simul etiam dominium significare: sicut Christus dicitur ascendisse supra omnes caelos, ut omnia impleret. s. sua maiestate ac potentia. Plenitudo alicuius rei, est id quod ea continetur, aut quod ad eam quasi replendam ac exornandam pertinet. ut in Psal. habetur: Terra autem plenitudo eius. de qua loquutione in voce Plenitudinis. Implere alicuius

et Hebraeum פלא alias impossibile, alias perdifficile aliquid notat, et utroque modo verti solet: unde fortê huic Hebraismo occasio data est. 2 Sam. 13. Difficile erat in oculis Ammon facere sorori Thamar quicquam Ier. 32. Non est arduum aut difficile supra te quicquam. i. nihil tibi est impossibile. Quod observandum est propter dictum Heb. 6: Impossibile est, ita peccantes denuo ad poenitentiam renovari. ubi aliqui, Erasmo teste, interpretantur impossibile, de difficili ac raro. Sic sane et ipsemet Dominus, quasi aequivalentes confundit istas

accepta fertur. Praeterea ista divina acceptilatio, aut imaginanae solutionis acceptio, debitique cassatio aut abolitio, ultra modum potens ac efficax est (ut in libello de Iustitia plixius exposui) non perinde levis, ut humana acceptilatio. Possent cum hac phrasi multae aliae conferri (quod et supra monui) ut Aboleri, tegi, aut non respici, vel cerni: aut etiam contra, non deleri eius peccata. qualia sunt et illa Iniquitates observare, aut custodire, ut: Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Item, Intrare in iudicium cum aliquo: Non intres in iudicium

Quare Papistae impudenter pervertunt oracula Spiritus sancti, quibus imputari alicui fidem ad iustitiam idem est, quod infundere ipsamet re aut opere qualitatem iustitiae. Nunc porro expendamus accuratius, quid sit alicui aliquid boni imputare, et porro alicui imputare iustitiam. Dixi supra, imputari alicui res bonas revera datas aut praestitas, ut merces, operas et officia: Imputari etiam praemia aut mercedem, quae ei pro talibus bonis rebus debeantur: id est, veluti adscribi, aut in rationes referri, primum quod hic tantum boni dederit: deinde, quod ei vicissim tantum boni aut

quam iudice illam nobis imputante et addicente) transferatur, quam si apte diligenterque cum imputativa translatione nostrae iniustitiae in ipsum conferatur. Quam comparationem utriusque transscriptionis aut imputativae commutationis, sive ratione causae formalis, sive ratione substantialis, tum supra nonnihil tum et in libello de Iustitia multo prolixius exposui. Haec imputativa commutatio iustitiae ac iniustitiae inter nos et Christum, cum saepe alias in Veteri ac Novo testamento, tum praesertim Isaiae 53, et 2. Cor. 5 describitur, summam totius praedicationis aut legationis suae

precii, pro nostra redemptione depensam, non aliter in nos transferre potuisse aut posse, quam si fide ceu mendica manu precario eius in nos transscriptionem aut imputationem emendicemus ac impetremus. Haec sane est evidens rei ipsius veritas, quam negare summae impudentiae fuerit. Quarto, sicut supra dixi, nostram imputativam iustificationem utilissime conferri posse cum imputativa iniustificatione Christi, ita et cum typis eius, nempe cum sacrificiis pecudum, recte conferri potest. Nam et in illas hostias sacrificantium peccata imputatione quadam transferri censebantur, ut supra de hirco

Quarto, sicut supra dixi, nostram imputativam iustificationem utilissime conferri posse cum imputativa iniustificatione Christi, ita et cum typis eius, nempe cum sacrificiis pecudum, recte conferri potest. Nam et in illas hostias sacrificantium peccata imputatione quadam transferri censebantur, ut supra de hirco ex Levit. 16 diximus, et vicissim illarum mortis meritum aut quasi iustitia quaedam in sacrificantem transferri putabatur: quod sane non nisi imputatione fieri poterat. Sic quoque dicuntur homines sanctificati esse sanguine illorum sacrificiorum ad mundiciem carnis, et porro

Rom. 3. 4 et 5. accurate de vera iustitia ac iustificatione, qua coram Deo iusti sumus, agitur: neque tamen usquam vel nutu aut unica vocula indicatur, quod iustificatio sit quaedam qualitatum infusio, aut inhaerens homini bonitas: sed tantum remissio, contectio, et non imputatio iniustitiae, ut supra auditum est. XIIII. Rom. 3, prolixe ac per omnes causas explicatur iustificatio hominis, eaque quod ad suam formam attinet, in propitiatione ac condonatione peccatorum constituitur. Ibidem vero etiam dicitur, iustificationem peccatoris peragi in conspectu Dei, sicut et Psal.

cum nemo praestet, Christus pro nobis praestitit, nobisque eam coram patre donavit, ut ille eam nobis credentibus, seu precario illam mendicantibus imputet, ac firmissimo decreto adiudicet, applicetque: sic ex suo fonte vera iustificatio deduci cognoscique potest. XVII. Dixi supra ex Paulo et Davide, imputari alicui iustitiam, esse idem quod Non imputari ei iniustitiam aut peccatum. Consideremus ergo, aut percurramus potius aliquot locutiones aequivalentes imputationi iustitiae aut peccati. Alias ergo Scriptura pro hac loquutione usurpat, tegere et condonare

Deus est pro nobis, quis aliquid contra nos poterit: cum ille nos iustificat, quis nos accusare aut condemnare audebit, aut eius iustificationem absolutionemve redarguere audebit? Ne igitur in hac tota expositione, ex humanae imputationis vanitate, de divina nimium leviter censeamus aut statuemus, supra dicta duo ingentia discrimina diligentissime observemus: nempe rationalia ac verbalia Dei, tota rerum natura maiora firmioraque esse, et solum Deum habere ius vere ac potenter tum condonandi, seu non imputandi alicui suam realissimam iniustitiam tum

diabolo, et eius ineffabili ac detestabili pravitate. Sic in peccatis natum esse, Iohan. 9. et Psal. 51. pro, totum opertum scelere ac flagitio esse, sicut si quis in aqua submersus esset. Act. 8. Video te esse in felle amaritudinis. Verum de hoc loco, et etiam phrasi, aliquid supra in voce FELLIS dictum est. Aristoteles Phys. 4. cap. 3. varios modos ac significationes existendi aliquid in aliquo recenset, nempe 8. Inquit enim: Posthaec sumendum est, quot modis quidpiam in alio dicitur esse. Uno igitur dicitur modo, ut digitus in manu, et pars omnino in toto

fundamento. Verum metaphora κενον, vacuum, aut inane, non minus Graeca est quam Hebraea: et quoniam etiam vacuus saepe eandem prorsus vim habet, ideo in Vanus aut Vacuus, etiam de hoc idiotismo Sacrarum literarum agetur. Dictum tamen aliquid etiam supra est in verbo EVACUO, quae hisce et voci VACUUS coniunge. INCALESCERE verbum solet non raro de re venerea accipi: ut Psalm. 51. Mater mea incaluit, aut concepitme. Sic et aliae linguae rei venereae amorique igneas (ut ita dicam) phrases adiungunt. ut ullus est nubere quam uri.

Hier. 9 dicit, alias quidem gentes esse incircumcisas praeputio, sed Iudaeos esse incircuncisos corde. Denique incircuncisus simpliciter aliquando impium denotat. Sic Ezech. 28 et 31 dicitur, mortib. incircumcisorum moriemini, et in medio incircumcisorum cadetis. Vicina est haec secundae supra positae significationi. Causas circumcisionis, cur hoc sacramentum in ea parte corporis sit institutum, varie solent divinare: sed primaria ea esse videtur, ut Deus significaret, se, quod ad religionem attinet, ipsum etiam semen aut fontem huius carnalis vitae damnare et reiicere, ita ut

Deo praestitam indicet. Est et aliud verbum כרע Cara, itidem incurvationem indicans. Incurvare se super aliena uxore. Iob. 31, pro, cum ea rem habere. Iudicum 11 Incurvando incurvasti me filia mea. id est tristem, moestum. et afflictum fecisti: quia, ut supra in INCLINATUS dixi, tristes incedunt incurvi, non elevant faciem. similes metaphorae sunt, Iacere, Cadere, prosterm: et contra, Surgere, Erigi, Stare. Sic et Psalm. 20. Hi incurvati sunt, et ceciderunt: at nos surreximus, et erecti sumus. Sic et Psalm. 3 accipitur, Incurvatus sum,

ei: id est, iubebo Assyrium, ut talem populum castiget, aut etiam penitus perdat. INDOCTUS verterunt ali qui interpretes, id quod Paulus 1. Corinthiorum 14 exprimit voce ἰδιώτης: Qui implet locum indocti, quo modo dicturus est amen? De quo supra in voce IDIOTA. Ponitur autem utrunque horum pro plebeio, ac homine de infimo vulgo. INDUCERE super aliquam terram gladium aut famem Ezechielis 33, id est, excitare aut immittere ei bellum. Inducere in tentationem, in Dominica oratione, permissionem significat: ut in Regulis

Dicitur etiam induisse arma vindictae et zeli. id est hisce instructum venisse ad expugnandum regnum Satanae, et erigendum suum. INDURARI aliquem ab aliquo, aut cor alicuius ab ipso indurari est, pertinacem ac impoenitentem facere, ne Deum eiusve mandatum curet. Exposuimus enim supra, durum et lapideum, aut etiam adamantinum cor significare impium, quod scilicet nullis minis aut tonitruis verbi Dei, nullis etiam promissionibus perfodi, conterique aut emolliri possit. 1 Sam. 6. Cur induratis corda vestra, aut potius aggravatis? dicunt sapientes Philistaeorum ad eos. et

malorum sicut et Latinis inferi sunt omnes mortui, sive in suppliciis crucientur, sive in campis Elisiis delicientur: quod et Augustin. notavit Sic videtur accipere Iacob Gene. 37. Descendam lugens in infernum ad filium meum. tametsi hic posset pro ipso sepulchro aut morte accipi, quemadmodum et supra dictum est. Sensus enim huius loci est: Hic dolor aut tristis casus amissi filii erit mihi causa mortis, nec me dedet, interficiet me, non autem ut communiter intelligunt, Non desinam flere, dolere ac lugere toto meae vitae tempore. Sic et Isaiae 38 accipitur infernus, de communi loco aut

videntur. Nam spiritus vivificatus mortificatae carni oppositus, omnino ipsam sanctam Christi animam proprie significat. Est vero hic diligenter observandum, quod non dicit a carne mortificatum, aut a spiritu vivificatum: sed in illa quidem sui parte mortificatum, in hac vero vivificatum, ut supra exposui. Deinde animam Christi descendisse ad inferos, articulus fidei est: quantumvis eum ille, cum suae farinae sodalibus astuta quadam interpretatione plane tollat. Praeterea vox Profectionis, multo melius animae Christi in passione emissae, et ad inferos profectae, quam Divinitati

sum, Deo me regente, meliora monentibus cedere. INFIDENTIAM et diffidentiam vertunt vocem ἀπειδίαν, Romanorum II et Ephes. secundo: quae proprie inobedientiam significare videtur, de qua forte suo loco agetur. tametsi ex voce Fidei supra prolixe tractata, abunde exponi aut intelligi queat. INFIRMUS, et infirmitas, plura habet in Sacris literis significata, de quibus ita Chrysostomus super secundae Corinthiorum decimotertio,

Deus. Infirmitas, cui non medela: secundo Paralip. 21. pro infirmitas incurabilis. Paulus Rom. octavo dicit, etiam legem fuisse infirmam aut imbecillam per carnem: id est non potuisse nos iustificare ac salvare quia corrupta nostra caro ei obedire nequit. INGREDI, expositum est supra in vocibus Egredi et Exire: sed nihilominus hic aliquot eius obscuriores phrases exponemus. Ingredi igitur ad mulierem, notat rem veneream. Gen. 16. Et ingressus est ad Hagar. et 30, Ingressus est ad eam Iacob. Ingredi partem civitatis, est civem alicuius loci esse. ut

Gen. 16. Et ingressus est ad Hagar. et 30, Ingressus est ad eam Iacob. Ingredi partem civitatis, est civem alicuius loci esse. ut Genes. 34, Locutus est cum omnibus ingredientibus portam. Ingredi et egredi, est versari cum aliquibus, item res aliquas aut negocia administrare: ut supra in praedictis vocibus expositum est. Ingredi et egredi coram populo itidem, supra est declaratum. Ingredi sine macula, est sincere ac pie, sineque omni fraude vivere. Ingredi ad mortuum, est interesse funeri: Num sexto. Ingredi ad patres in pace, est mori: Gen. decimoquinto. At

Ingredi partem civitatis, est civem alicuius loci esse. ut Genes. 34, Locutus est cum omnibus ingredientibus portam. Ingredi et egredi, est versari cum aliquibus, item res aliquas aut negocia administrare: ut supra in praedictis vocibus expositum est. Ingredi et egredi coram populo itidem, supra est declaratum. Ingredi sine macula, est sincere ac pie, sineque omni fraude vivere. Ingredi ad mortuum, est interesse funeri: Num sexto. Ingredi ad patres in pace, est mori: Gen. decimoquinto. At Isaiae quinquagesimoseptimo, idem videtur valere simplex locutio, Ingredi in pace.

et velociter attrahebant poenas, ut Deus eas non posset differre ob eorum extremam importunitatem et furorem. Sequens versiculus, Qui dicunt, omnino explicat praecedentem. nam opus eius significat minas, et a Prophetis praedicas poenas. Aliquando tamen phrasis, Portare iniquitatem (de qua supra) significat etiam culpam ac reatum, ut Exod 28. Non ferent iniquitatem, et non morientur. pro, ne sint rei iniquitatis, ne morte puniantur. Levit. 23. Neque portare facient eos iniquitatem delicti: pro, non praebeant causam, ut plebs eorum exemplo peccet, ne sint plebi scandalo. Sic Num.

Ibidem valde significanter regnum Antichristi vocatur mysterium ἀνομίας, id est illegalitatis, quod ea politia aut regimen sit legem Dei penitus conculcatura, et pro arbitrio tractatura: sicut ibidem vocat eum S. sancti adversarium, et elevantem se supra Deum, et eius cultum ac religionem: imo et in templo eius sedentem, seque ostentantem quod sit Deus. Quae omnia aliter fieri nequeunt, quam abrogando veram legem ac doctrinam Dei, et suam novam condendo. Sic nimirum est Antichristus exlex, et eius regnum exlegalitas: id est, vere abrogatio

ut Gen. 42: Et illi nesciebant quod Ioseph audiret: id est, intelligeret. Sic ad Rabsacen dicunt legati, Loquere nobiscum Syriace, quoniam audimus pro, intelligimus. Sic et illud quod prius citavi, Salomonem orasse ac postulasse intelligentiam ad audiendum. Sed de hoc idiotismo dictum est supra in Audio Genes 48, Intelligere fecit manus suas: vel etiam, sciens ac volens dexteram manum iuniori, et sinistram seniori imposuit decussatim directis brachiis. Cor ad intelligendum: id est, cor intelligens. Deut. 29: Non dedit vobis Deus cor ad intelligendum, nec oculos ad videndum.

enim praevenire eos, et ultro eorum cordis dubitationes eis indicare, easque dissolvere. Sicut ibidem praecedit: Sciens quod volebant eum interrogare. et alias, cum eos respondendo, aut eorum dubia dissolvendo praevenit. Baptismus est interrogatio bonae conscientiae: 1. Pet. 3, de quo loco vide supra in voce Baptismus. INTRODUCERE, et Educere, sunt ducis officia, et significant totam Imperatoriam functionem. 2. Sam. 5. Etiam cum Saul esset super nos rex, tu introducebas et educebas Israelem. id est, nihil ominus tu solus optime exercitui imperitabas.

voce Baptismus. INTRODUCERE, et Educere, sunt ducis officia, et significant totam Imperatoriam functionem. 2. Sam. 5. Etiam cum Saul esset super nos rex, tu introducebas et educebas Israelem. id est, nihil ominus tu solus optime exercitui imperitabas. Dictum est de hac phrasi supra in Educo. INTROITUS, et Exitus, significat omnes hominis actiones, et totam vitam. Psal. 121. Dominus custodiat introitum tuum, et exitum tuum. id est, omnes tuas actiones, consilia et molimina. Sed de hac quoque phrasi supra in voce Exitus, item in verbo

imperitabas. Dictum est de hac phrasi supra in Educo. INTROITUS, et Exitus, significat omnes hominis actiones, et totam vitam. Psal. 121. Dominus custodiat introitum tuum, et exitum tuum. id est, omnes tuas actiones, consilia et molimina. Sed de hac quoque phrasi supra in voce Exitus, item in verbo Ingredi, disserui. Pauca tamen quaedam hic adiiciam. Intrare ad feminam, plerunque rem habere cum ea significat. ut Genes. 6: intrarunt filii Dei ad filias hominum. Intrare in Ecclesiam Domini, de functionis publicae

intrat, ille demum est verus et salutaris pastor gregis Domini. Petrus accusatur Act. 11, quod ingressus sit ad Ethnicos, et cum eis comederit: ubi haec locutio summam familiaritatem, ac intimam conversationem significat. Intrare et exire, significare omnes actiones, totamque conversationem, supra indicavi. Sic Act. 1 dicit Petrus, deligendum esse in locum Iudae aliquem discipulum, tanquam testem rerum a Christo gestarum, qui toto eo tempore praedicationis ipsius cum eis vixerit, quo Christus intravit et exivit ad eos: id est, cum eis vixit, et functionem suam in terris

verbi, et totam conversationem apud eos actam significat: sicut ipsemet se exponit, dicens: Se in multis afflictionibus, persecutionibus ac periculis, nihil ominus constanter ac liberrime docuisse, et adversariis veritatis repugnasse. Verum, ut paulo ante indicavi, de hoc et similibus verbis supra quoque prolixius actum et dictum est, quae cum hisce coniunge. INTUERI, significat non tantum diligenter contemplari ac considerare aliquid, sed etiam aliquos sequentes accuratam contemplationem animi motus. Psal. 119: Tunc non pudefiam, cum intuitus fuero omnia

Iob 33. pro, suscipere, admittere reconciliationem. Psalmo 32, Orabit ad te omnis pius tempore inveniendi. id est, tempore accepto, aut gratiae, quo inveniri potes. Isaiae 55, phrasis haec clarius ponitur ac explicatur. Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Dixi supra, verbum Invenire aliquando significare acquirere. Sic videtur accipi Matthaei 16, cum dicit Christus: Quicunque perdiderit animam suam mea causa, inveniet eam. id est, acquiret, conservabit, nempe ad aeternam salutem ac felicitatem, quantumvis hic eam perdidisse videatur. Sic et Latinum

dicebant, Fecimus foedus cum morte et inferno. Flagellum exundans cum transierit, non veniet ad nos. Invertit igitur Propheta, et dicit, grandinem et exundationem omnia perdituram, ut scopae, eorumque inanem fiduciam eversuram. Psal. 42, Omnes inundationes tuae et fluctus tui supra me transierunt: id est, tuae gravissimae castigationes me potissimum afflixerunt. Isaiae 25. Spiritus robustorum, ut inundatio parietis. id est, similis exundanti flumini, et parietes ac aedificia obruentis et evertentis. Nahum 1. Veruntamen inundatione transeunte consummationem faciet:

visor et contemplator Dei vel directus Dei dicitur: hoc est, qui recto itinere a solo Deo ducitur. Aliquando populum Israeliticum carnalem, aliquando vero electos Dei, ut saepius in Prophetis: sicut Oseae 14. Nonnunquam etiam Christum ipsum figura quadam designat, Isa. 49, Ose. 11. de quo et supra in vocabulo EPHRAIM. IUBILARE, alias laetiorem cantum significat, alias etiam alium clamorem gaudentium. Crebro admodum dicitur populus iubilare Domino, ubi non semper cantationem significat, sed et praedicationem ac invocationem veri Dei, Ioel 2, Iubilate in monte sancto eius.

ad eum iubilare dicuntur. Ad me Philistea iubila: Psal. 60. Dicuntur etiam hostes victores iubilare super victis, ut Hiere. 51. Et iubilabunt super Babel caeli et terra: id est, angeli et homines gaudebunt, et tripudiabunt de ruina persecutricis Babyloniae. De Iubilaeo supra in Iobel dictum est. IUCUNDARI, et IUCUNDITATES, aliquando significat summa ac suavissima bona, seu fruitionem illorum. Psal. 16, Iucunditates sunt in dextera tua in aeternum: id est, suavissimis deliciis satias perpetuo ac inaeternum tuos. IUDAS, a

autem haec vox hunc usum etiam ante divisionem regni Israelitici. Nec raro Israeli, ut synonymon, coniungitur: ut 1 Reg. 4, et in Psal. 111. In exitu Israel de Aegypto, etc. Facta est Iuda sanctificatio eius, et Israel potestas eius. Post distractionem autem, ut supra dixi, significavit illud Hierosolymitanum, et minus regnum duarum tribuum. Saepe alioqui vox haec ponitur pro verae fidei religioni sve hominibus, tum in Veteri, tum et in Novo testamento: sicutnunc nobis vox Christianus accipitur. Contra etiam, posteaquam reiecerunt, atque adeo crucifixerunt

Deus praescribis, mandas, ordinis Iudicium, pro recepto more. Psal. 81. Clangite in neomeniis tuba, quia statutum Israeli est, iudicium Deo Iacob id est, solennis consuetudo. ¶ Sed quid obfuerit, hic paulo meliori ordine recensere significationes huius nominis Iudicii, etiamsi supra multas iam attigerimus, et nonnullas etiam abunde explicuerimus? Primo igitur ponitur pro officio, ordinatione, functione, administratione, consulatu, et ministerio publico. Deut. 1., Quoniam iudicium Dei est. Psal. 1, Non permanebunt improbi in iudicio. Psal.

ponuntur Proverb. 2. Isaiae 40. Iudicium et iustitiam Deus alicui dare dicitur Psal. 72. Iudicia tua regi da, et iustitiam tuam filio regis: pro, doce regem nostrum, eumque tuo spiritu rege, ut ubique prudenter ac iuste agat, Iudicia Dei saepe horrendas poenas notant, ut supra indicavi, atque quasi grandia facta ac miracula Dei. Exodi 7, Educam populum meum in iudiciis magnis: id est, patratis grandibus miraculis, et afflictis horribiliter Aegyptiis. Num. 33. Et in diis eorum fecerat iudicia. Exodi 6. Iudiciis magnis redimam vos. Sic et Hierem. 51, Iudicium

Tertio Iustitia aliquando notat solum istam aequitatem in externa vita, in quo significato abstractum Iustitia, nonnunquam concretum, ipsos scilicet iustos denotat. 2 Pet. 3. In novis caelis iustitia habitat: id est, iusti. Item, res factaque iusta. Psalm. 11, Iustitias deligit Deus. Sic supra exposuimus illud Isaiae, Omnes iustitiae nostrae ut pannus menstruatae: id est, iuste facta omnia bona nostra opera sunt contaminata. 1. Ioan. 2. Iustus est qui facit iustitiam: id est, iusta facta. sic forte accipiendum est dictum Christi, Oportet nos implere omnem iustitiam. id est,

misericordia Dei. Cum enim de legali iustitia Dei agitur, poni aiebat ipse vocem Irae, aut furoris. Sed reperiuntur plurima exempla, ubi in eo sensu vox Iustitiae usurpatur. ut Romanorum tertio: Quod si iustitia nostra Dei iustitiam commendat, quid dicemus? num iniustus est Deus? ¶ Porro quia supra vere dictum est, iustitiam esse obedientiam erga leges, et variae sunt leges: inde etiam fit, ut secundum diversas leges diversae sint iustitiae. Sic puto accipiendum illud Christi dictum, Sic nos oportet implere omnem iustitiam: id est, non tantum moralem, sed et ceremonialem iustitiam,

lotioneque indigeam: cum immundus non sim, nisi aliena, mihique imputata immundicia) offerendo sacrificia, totamque legem Moysis implendo, dando censum magistratui, et alia omnia faciendo actolerando, quae Deus mihi iniunxit: quo sic factus sub lege, alios a lege liberem. Vicinum ferme est, quod supra hoc idem dictum exposui de singulis iuste factis: magis tamen haec posterior expositio arridet. Hactenus de significationibus Iustitiae, per sese consideratae, dictum esto. Nunc de iis locutionibus agamus, ubi haec vox aliis adiuncta, aliquid hebraismi aut obscuritatis parit. ¶ Iustitiae

ac victores facit: cumque sic nobis testimonium innocentiae ac iustitiae coram orbe terrarum tribuit. Sic insultat Ieremias Babyloni cap. 51, quod Deus Iudaeorum iustitiam ac innocentiam sit contra Babylonica tyrannidem coram toto mundo asserturus. Facere iustitiam et iudicium, supra expositum est in voce Iudicii. Sacerdotes induere iustitiam, Psal. 132, est id quod alibi Christus dicit: Beati qui sitiunt et esuriunt iustitiam, et propter eam patiuntur: cum videlicet pii, praesertim sinceri doctores, zelo Domini inflammati tuentur, et ardentissime

vera pax est iustifica. Praecipere iustitiam, Psalmo 119, Praecepisti iustitiam testimoniorum tuorum, et veritatem valde. id est, severissime praecepisti, ut iustitiam ac veritatem in tuo verbo praescriptam sedulo colamus. Ponere iustitiam ad [?: trut- ] , et iudicium ad lineam, supra in voce Iudicii exposui. significat autem, veram et incorruptam iustitiam ac iudicium, secundum veram normam verbi Dei exercere: non ea quae secundum falsam regulam directa, nomine quidem iustitia vocatur, re autem ipsa summa est iniustitia. [?: Sic- ] narrant Fridericum

sunt apud Deum: sed qui legem factis exprimunt, iustificabuntur. hoc est pro iustis habebuntur. Hic videmus idem esse Paulo praestantes legem iustificari, quod iustum esse coram Deo, aut apud Deum. Erasmus vertit, Iusti habebuntur. Rom. 3, Ut iustificeris, inquit, in sermonibus tuis. De hoc supra, ex Psalm. 51. Ibidem: Ex operibus legis, inquit, non iustificabitur omnis caro in conspectu eius: id est, non habebitur iusta. Et, Iustificantur gratis per illius gratiam, inquit: hoc est, gratis a peccatis absoluuntur, Iustus enim non iustificatur gratis, et per gratiam, sed iustitiae

id operis iustum esse reipsa factum, cum fuerit antea iustus: sed iustum declaratum, aut comprobatum solum. ¶ Hactenus utriusque Testamenti locos, in quibus verbum iustificandi usurpatur, recensuimus, et quasi in Tabella quadam visendos proposuimus: quo videat Lector, quam non abs re supra dixerim, non facile inveniri in Scripturis aliquem locum, in quo iustificare idem sit quod ex iniusto reipsa, aut mutatis qualitatibus iustum facere ac reddere: nisi quis eam locutionem eo sensu accipiat, quo Germanice dicimus, Erbe ihn mussen fromm machen: de eo qui quod male de quopia

vide verbum IMPUTO. ¶ Exposito verbo iustificare, nunc et de nominibus ab eo derivatis et vicinis dicamus, quae sunt potissimum tria, δικάιωμα, δικάιωσις, et δικαιοσύνη: tametsi de hoc ultimo supra satis dixerim. Haec igitur nomina Interpretes vocabulo IUSTIFICATIONIS reddunt: sed nonnihil differentiae videtur inter haec vocabula esse. Nam τὸ δικάιωμα interdum videtur significare ipsam normam seu regulam iustitiae divinae, quam in lege

7. Lacum aut puteum aperuit, ac effodit eum, et incidit in foveam quam fecit. i. (sicut ipsemet Psalmista exponit) clades et calamitates, quas impius aliis est molitus, Deus in eum devolvit, suo eum in pios stricto gladio iugulans. LAETICIAE vox vicina gaudio est, de quo supra abunde dictum est. nunc paucos huius quoque Hebraismos exponemus. Significat autem tum ipsum laetum animi affectum, tum et eius causas. i. res secundas, Dei liberationes ac cosolationes, quae nos laetos reddunt. Verum ob variam et peregrinam connexionem cum aliis vocibus aliquid obscuritatis

Paulus ad exprimendam aliquarum rerum amplitudinem, coniungit latitudinem, longitudinem et profunditatem. ut cum piis optat Eph. 3, ut possint cognoscere latitudinem, longitudinem, altitudine ac profunditatem mysterii Christi, ac dilectionis erga nos. Sed de voce Latitudinis et Angustiae, supra in verbo DILATARE ferme satis dictum est. LATRONIS nomen obiicit Christus sacerdotibus, inquiens Matth. 21, et Marc. 11. Domus mea domus orationis vocabitur, et vos eam fecistis speluncam latronum. Ratio autem tam horrendae metaphorae est, quod in templo sacerdotes perinde per

Iudae, id est, originale peccatum omnium hominum notatur. Vide locum. Porro Isaiae 4 est locus perelegans. inquit enim: Cum Dominus laverit sordes filiarum Syon, et sanguines Hierusalem amoverit de medio eius, in spiritu iudicii et spiritu ardoris aut purificationis. Ob metaphoram porro, de qua supra diximus, aut similitudinem quandam externae et internae lotionis, verisimile est Deum tum olim illos veteres lotionum typos ordinasse, tum etiam porro baptismi Sacramentum instituisse. Nam in Sacramentis constituendis Deus non tantum pro arbitrio voluntateque sua agit, sed etiam tales res aut

patris sedente, qui ob hanc nostram iustitiam resurrexit. Hunc non dubito esse verum et genuinum Petri sensum: sicut et Lutherus vertit stipulationem, einen Bundt. Alius quispiam in suis Annotationibus torquet hunc locum ad veram obedientiam, de qua hic nondum agitur. Verum de loco Petri et supra in voce BAPTISMI dictum est aliquid. Porro cum Christus Matth. 6 depingit hypocritarum ieiunia, dicit eos solere studio deformare, autetiam quasi immundam reddere faciem, ut videantur pallere, aut etiam fusca facie esse prae fame. Quare contra praecipit piis, ut ieiunantes lavent faciem, et

eo. levamus enim id, quo aliquem caedere volumus. Sic Iosuae 8. Lapides super quos latomus non levavit ferrum. Levare orationem, est orare. 2. Reg. 19, et Isaiae 37, Leva orationem pro residuo, quod invenietur. id est, ad Deum extolle, ac veluti in caelum mitte. Dephrasi Levare faciem supra dictum est. Sed constat etiam, quod vel prae metu, vel prae pudore aliquando non audemus attollere faciem, et vel alios libere respicere in oculos, vel ab aliis respici. Sic publicanus non audebat levare oculos in caelum, Lucae 18, sed tristis respiciebat in terram. Sic dicit Abner ad

veris cultorib. Dei. Praedicit enim ibi Deus, se assumpturum esse sacerdotes ac Levitas de omnibus gentibus, aucturumque et multiplicaturum numerum eorum ut stellas caeli, et arenam maris. Verum de hac re ac voce, forte etiam infra aliquid, in nomine SACERDOTII, dicetur. LEVIATAN: vide supra BEHEMOT. LEVIS, alias in bonam partem accipitur, alias vero contra. proprie autem significat contrarium ponderoso. Porro per metalepsin notat velocem: ut Abac. 1, Leviores pardis equi eius. Sic Isa. 19 legitur, Ecce Dominus equitabit supernubem levem: id est, cito advolabit

adeo a sese invicem diversae sunt, ut etiam ex diametro inter se invicem pugnare, ac se mutuo destruere videantur: facile est anima duertere, quanta sit necessitas eas a se invicem exacte et rite separare, alteramque ab altera procul removere, ut unam quidem (sicut toties Lutherus inculcat) veluti supra in summo caelo ponas, alteram vero in ima terra. Id enim tum ipsius rei veritas ac doctrinae natura, tum conscientiae nostrae ratio ac animae salus, tum denique et ipsa Dei gloria ac tota vera pietas extreme flagitant. ¶ Duae igitur sunt in universum primariae Scripturae partes, Lex et

nihilominus sua perspicua testimonia habere ex lege et Prophetis: sicut et Christus affirmat, Mosem de se testatum esse. Gloriationem esse exclusam non per legem operem, sed per legem fidei, dicit Apostolus Romanorum tertio: ubi credo vocem legis generaliter pro doctrina acceptam esse: ut supra docuimus, Thora Hebraeis sonare. Eam igitur adhibitis propriis distinguit, ut leges vere sic dictam, adiuncto proprio operum notet: Evangelion vero, legê aut doctrinam fidei nominet. Quod vero dicit, non per legem excludi gloriationem, sed per Evangelion, recte intelligendum est. Utraque

fere Asia et Africa circumciditur. Talia innumera exempla deprehendere in vita possis, ubi nitamur ardentissime in [?: ve---- ] et cupiamus negata, tantum impellente nos sensu carnis nostrae, hostiliter bellum contra Deum gerente, eiusque domino ac patre diabolo. ¶ Hisce adde quae supra-dicta sunt de dicto, Ubi non est lex, ibi nec peccatum: et, Sine lege peccatum non imputatur: et, Lex iram operatur. Quib. simile est, quod hic addit Apostolus, Sine lege peccatum est mortuum. Mortuum. n. est, quoadnoticiam, et istam talem inflammationem, excitationem, et veluti irritationem.

legis obedientiam, et in nobis eam excitare ac praestare incipit. Sic Rom. 8 dicitur ideo Christus [?: ] sus, ut iustificatio legis in nobis impleretur. [?: Huc- ] ranturea quae supra diximus, quomodo per fidem lex stabiliatur. Sub lege esse, 1 Cor. 9, significat Paulo, observare ceremonias legis. Dicit. n. se iis qui erant sub lege factum esse sub lege, ut eos qui sub lege erant lucraretur. Rom. 6 sub lege esse, est sub esse maledicto legis. Contrarium est Sub

Rom. 6 sub lege esse, est sub esse maledicto legis. Contrarium est Sub gratia esse. Sic et Gal. 4 Christus dicitur factus sub lege. ut nos a maledicto legis liberaret. Denique sub lege esse, est, a lege regi ac gubernari, ut puerum, ut carnalem, ut non spiritui ultro obedientem. Vide supra de abrogatione legis, aut liberatione a lege. Legis opera dicuntur, quaecunque lex precipit: praesertim autem Decalogus. Aliquido tamen, licet raro, videntur tantum ea dici opera legis, quae illa nobis extorquet, non quae gratia per nos efficit. Cum autem Paulus ex iustificatione opera

opera legis excludit, dicens, Ex operib. legis non iustificabitur omnis caro, etc. tum simpliciter omnia nostra bona opera excludit, sive a renatis, sive a non renatis, sive ex gratia, sive ex natura facta, ut ex innumeris aliis aequivalentib. phrasib. apparet: qua de re supra plenius monui in vocabulo Gratiae, et etiam in hac ipsa voce paulo ante. Gal. 2 inquit Paulus, Ego per legem legi mortuus sum, ut Christo vivam. i. lex me ad desperationem de sua iustitia ac salute, ac ad quaerendum alium servatorem, volentem nolentem adegit. Quo modo alio qui etiam

Gratiae, et etiam in hac ipsa voce paulo ante. Gal. 2 inquit Paulus, Ego per legem legi mortuus sum, ut Christo vivam. i. lex me ad desperationem de sua iustitia ac salute, ac ad quaerendum alium servatorem, volentem nolentem adegit. Quo modo alio qui etiam per Christum legi moriamur, supra plenius dixi. Gal. 3 dicitur, Lex non est ex fide: quod non est ita intelligendum, sicut cum Paulus Rom. 14 inquit: Quicquid non est ex fide, peccatum est. Hoc. n. modo etiam lex est ex fide. scimus. n. eam a Deo esse, Deum eius obedientiam flagitare, et placere Deo ut legi obediant

ratio aut forma templi. Dari legem in omnibus provinciis, Esther 8. Ut daretur lex in omnibus provinciis: id est, decretum promulgaretur. Legem egredi a rege, Dan. 2. id est, ferri ab eo sententiam, decerni, mandari, tradi mandatum ministris, ut exeuntes passim publicent: de hoc loco et supra in Exeo et Egredior dixi. Facere cras secundum legem hodiernam: Esther 9 pro, ut hodie actum factumve est. Et ita ingrediar ad regem, quod non est secundum legem: Esther. 4. pro, quod est praeter morem aut consuetudinem. Legitimum, et statutum aut ordinatum quippiam certa

esse, de qua Iudaei superbiebant. Quod non habeantur iam innatae noticiae de uno vero Deo, creatione et providenria. Quod aliqua fallacia aut seductoria lumina aut semina magis superstitionis, idololatriae, erroris et impietatis, quam verae religiositatis aut pietatis sint in homine, supra in libro de Libero arbitrio dixi, et paulo post denuo dicam: sed quod aliqua vera principia, aut noticiae unius Dei, eiusque gubernationis sint adhuc in homine, ob sequentes rationes concedi non potest. Quia Psalmus 14, teste Paulo, affirmat omnes homines esse stultos, qui ignorent, imo et

sed omnes gentes natura ad pluresdeos, imo a vero Deo ad meras nugas, aut etiam diabolos, ruerunt. Igitur nullum tale principium de unitate Dei habuerunt, Quinto quia liberum arbitrium est non solum, quo ad bonum, mortuum: sed etiam ad contrarium malum, [?: viu--um ] ac fervens, ut supra aliquoties abunde ostendi. Primum autem et optimum opus hominis est, agnitio Dei: quare non tantum omnem vim agnoscendi verum Deum amisit, sed etiam contrariam nactus est. Sexto, quia etiam ii populi qui doctrinam de uno Deo habuerunt, subinde ab uno Deo ad plures defecerunt, perpetuo illuc

perpetuo illuc sicut aqua deorsum ruentes: olim post diluvium omnes gentes, postea Iudaei, postremo Papistae, quibus Sancti revera dii quidam sunt. Non autem sic ab uno Deo ad plures proni praecipitesque ruerent mortales, si eius noticiae innata principia, naturalemve idoneitatem haberent, ut supra audivimus. Septimo, Paulus dicit, quod mundus per sapientiam [?: ] cognoverit Deum. Essent vero talia principia vel maxima hominis sapientia, ac per ea excitata, exculta ac illustrata, mundus Deum agnovisset: cum nunc omnis hominis sapientia tantum in corporalibus versetur, et

Manifestum certe est, Platonem multa verae religionis dogmata, sacrarumque literarum sententias ab Aegyptiis percepisse. Is vero est fons Graecae philosophiae: primus in orbe Deos fecit timor,— timentes enim, et tonitrua ac fulmina audientes, mox cogitarunt, esse aliquam potentiam supra se, eamque placare et invocare coeperunt. Ordo etiam causarum et effectuum eruditiores ad unam causam deduxit, sicut et reliqua mundi providentia, quae non bene a multis regibus, teste Aristotele, regitur. Dixerunt ergo, εἷς κοίτος ἐστη

quibus nunc NIHILO PLUS scimus, quam ipsae PECUDES, etc. Hactenus Lutherus. Aliqui tamen boni ac docti viri putant, esse omnino adhuc aliqua principia in homine de Deo. Non dicunt quidem illi de uno Deo, multo minus de vero Deo: sed tantum quod sit aliqua divinitas, et aliqua potentia supra hominem. A quibus quidem mea sententia non ita multum discrepat. Respiciunt enim illi, ut opinor, ad illud quod Paulus affirmat, inter opera carnis esse idololatriam: quod etsi ad pravas ratiocinationes et prophanam audaciam, quidvis in religione temere fingentem, ut modo ab uno veroque Deo

et prophanam audaciam, quidvis in religione temere fingentem, ut modo ab uno veroque Deo discedat, referri posset, (ad quem fontem et Paulus reducit idololatrias hominum, Romanorum primo:) tamen per me licet cuivis sentire, esse adhuc in homine quoddam perversum ac distortum lumen (ut supra in Libello de Originali peccato et libero arbitrio prolixius disseruimus) quod verum quidem Deum, eiusque religionem ut extremam stulticiam damnet, falsos vero deos ac cultus pro veris monstret: ut sicut olim imago Dei tantum verum Deum monstravit, ac repraesentavit, ita nunc contra haec

Deum monstravit, ac repraesentavit, ita nunc contra haec praesens Satanae imago idola ac falsas religiones, ipsosque diabolos monstret, ac colendos esse praescribat ac praecipiat. Tale quoddam fallax, impostorium aut deceptorium lumen, aut prima principia esse iam in homine, facile concesserim, et supra in praedicto Libello abunde ostendi. Citant aliqui etiam pro primis istis principiis, illud Epicuri ex Ciceronis 1. de Natura deorum: Omnibus esse innatas noticias aut προλήψεις, quod

et inscripti sunt, quos impossibile est ullis peccatis inde expungi, aut contra alios ullas ob causas in eorum album referri. Hic enim clare audimus, ob peccata homines inde expungi, et proculdubio ob veram iustitiam, qualis Christi est, credentes eo referri et inscribi. Sic et locus Psalmi supra citatus docet, homines posse expungi et inscribi in eum librum. Quod vile est observatu, cum ne desperemus de reconciliatione cum Deo: tum ne extra meritum Christi, ac fidem eum apprehendentem, salutem in aeterno quodam [?: ] to, electione, aut praedestinatione quaeramus: quae

scriptum, est esse in peculiari memoria et [?: ] ra favoreque Dei. Quod magis perspicua phrasi dicitur 2. Timoth. 2, ubi inquit Paulus: Solidum fundamentum Dei stat, habens hoc sigillum, Novit Dominus [?: ] os. et Psalm. 1. Novit Dominus viam iustorum. Est enim, ut supra dixi, tota haec similitudo aut locutio sumpta a more gubernatorum et iudicum, diligenter [?: ] tantium suas res actas et agendas, et mores, crimies, aut benefacta subditorum: ut indicetur, quod et Deus talis sit vigilans et probe memor iudex ac gubernator. Tales vero, qui in tali

aut idolothyta. Utrunque ex servile est, putare sibi non licere aliquo adiaphoro [?: ] aut contra putare se peccare si utatur. Aliqui iungunt, Sub nullius potestatem redigar: id est, non sicut mihi aliquis adiaphora ut necessaria obtrudit. Verum commodissima expositio est, quam supra in [?: ] li bertatis proposui. Altera distinctio forte est, quod [?: ] deatur Apost. loqui de quodam infimo gradu iuris [?: ] non bene dignum est uti ius vocetur: sicut et ipsa [?: ] Licentia apud Latinos male sonans, non tam verum

viri facies, abigit susurrones, et per adulationem de aliis mala garrientes. Lingua dolosa, et labium mendax, Psal. 120, significat hominem sermone mendacia spargentem, et doloso sermone aliis insidiantem. Lingua mollis, id est, sermo placidus, lenis, mollis: Prover. 25, ut supra exposui, Lingua mollis frangit ossa. i. leni ac blando sermone saeperes durissimae, difficilimae ac periculosissimae expugnantur et corriguntur, ut ira ac impetus potentum tyrannorum, etc. Sic lenificare linguam, Ierem. 23. Vir linguae. i. vir linguarum, seu calumniosus ac

quietissima, tamen plerunque aliquis canum latratus auditur parvo strepitu excitatus: ut summam quietem esse oporteat, cum nec illi quidem exaudiuntur. LIQUESCO, aut Liquefio, per metaphoram significat debilis ac languidus fio, perterresio, aut etiam plane absumor ac pereo. vide supra Dissoluo. LIQUATOR. vide Probator. LIS est contentio, aut controversia, praesertim coram iudice agitata. Vir litis est, qui multas habet lites aut contentiones cum aliis: sicut Ieremias de se scribit Cap. 15. Vir litis meae. i. meus adversarius.

id est, semper. Sic et Thren. 5. Ut quid in perpetuum oblivisceris nostri, derelinques nos in longitudine dierum? id est, longo tempore, aut etiam semper. LONGUS, longa, longum, varie accipitur. Longus irarum, pro tardo ad irascendum ac puniendum, saepe in Sacris literis accipi, supra monui, ubi de longanimitate disserui. Ibidem quoque dixi, idem valere longus irarum, et longus spiritu. Longior est a te, vel prae te, via: seu, longior est te via. i. longius est iter, quam cui conficiendo tu par esse possis. 1 Reg. 19. Hic non est Hebraismus aut obscuritas in voce

54. id est, dilata et amplia tabernaculum, tuum, ut multos capere possit, qui ad te venerint. LOQUOR, varie in Sacris literis accipitur, varie etiam construitur: et non raro, propter connexionem vocum, parum huic verbo aut actioni coniunctarum, obscuritates non leves parit. Dixi vero supra de verbo DICO, quod nonnunquam cum hoc in significatione convenit, non raro vero plurimum differt. Est autem sane multiplex discrimen inter ista duo verba, in omnibus linguis. Tres. n. istae (ut ita dicam) literatae

serm one etiam illud istorum duorum verborum discrimen occurrit, quod Loqui sit generalius, ac de omni loquutione dicatur: sed Dicere, proprie, cum quid magis serio agitur, et cum quid magis indicative certiusve affirmatur aut negatur. Addam mox quaedam de nominibus hinc ortis. Quoniam igitur supra de verbo DICO disserui, nunc reliquum est, ut etiam de Hebraismis verbi Loquor agamus. Loqui, generale verbum, saepe pro suis specialib, accipitur: ut pro promittere, aut polliceri, minari consolari, celebrare, et similibus. Loqui adversus aliquem, est minari. ut Ier. 18. Repente

Deus loquutus est patribus in Prophetis: quâm aliae, per prophetas. Loqui in corde: pro, cogitare. Psal. 4, Loquimini in cordib. vestris super cubilia vestra: tametsi ibi sit אמרו imeru, dicite. Loqui verbum in auribus. alicuius, supra dixi esse, loqui ad ali quem. 1. Sam. 25, Loquatur ancilla tua in auribus Domini. i. Liceat quaeso mihi loqui tecum, audias me obsecro. Loqui verbum in auribus alterius, Genes. 44. Loquatur quaeso servus [?: tu-s ] verbum in aurib. tuis. i. permitte ut tecum loquar. Loqui

ponatur. Sic [?: san-is ] Abelis dicitur clamare: sic Abel Hebr. 11 per fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei aut doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie non verbaliter, sed realiter loquendo docet. Sed de hac regula alibi prolixius. Sic supra in voce Inserni, exposui loquutionem, Spiritus Christi praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice: Iere. 52. Rex Evilmerodach locutus est cum Iehoiachim bona: i. Rex Babylonis amice loquutus est cum Ioachim: i. consolatus est eum bona promittendo, demulsit eum blandis

sermonem ipsum aut orationem, quam idioma aut dialectum sonare videtur, cum dicit Christus, Quare locutionem meam non percipitis. Non negat eos intelligere eius linguam, aut loquelam: sed tantum, quod conciones doctrin amque ipsius nec possint nec velint intelligere ac recipere. Dixi supra, discrimen esse inter verbum Dicere et Loqui, quod hoc generalius quiddam ac incertius notet: illud vero de certo, ac plerunque indicativo sermone dicatur, cum videlicet aliquid clare aut negatur, aut affirmatur. Verum hoc discrimen nonnun quam confunditur, sicut modo, et prius in verbo Dico

disceptationem secum: i. praeparet et instruat se bonis [?: ] misque rationibus, quib. cum Deo discepter. Isa. 1 [?: dic-- ] iustitia futura cingulum lumborum Christi, quia [?: es-- ] futurus potens ac robustus ad salutem hominum: [?: dixi-- ] supra, cingulo confirmari lūbos ac robur hominis [?: ] Paulus Eph. 6 pios vult esse cinctos veritate: i. [?: ha- ] veram religionem, alienos esse ab omni hypocrisi, et in [?: ] muni vita vera innocentia et solida causae bonitate [?: ] structos

[?: ] bent. Ephes. 5. Sic et Christus accipit Lucae 16, cum dicit: Filios seculi esse prudentiores filiis lucis. Christus dicitur Lux gentium, et Soliustitiae: tum quia doctrina illuminat omnes gentes: tum etiam, quia affert eis iustitiam ac vitam aeternam. Isa. 42 et 49: sicut supra ostendi, lucem notare tum noticiam, tum et aliquod ingens bonum, atque adeo felicitatem ipsam. Talis Christi [?: ] prolixe promittitur Ecclesiae, cap. 60 Isaiae: ubi etiam dicitur, quod non lucebit amplius piis sol ac luna, sed tantum Meschias erit ipsorum Lux,

iucundam. Porro crebrae admodum sunt tales amplificationes in Sacris literis rerum secundarum et adversarum, beneficiorum et castigationum divinarum: ut tempore quidem benedictionis ac beneficentiae divinae dicatur Sol et Luna cum stellis futurus valde lucidus: contra in adversis tenebrosus: sicut supra in voce Lucis, de cap. 5 Amos. dixi. Talis amplificatio est illa Isaiae capite trigesimo: Eritque lux Lunae sicut lux Solis, et lux Solis erit septempliciter sicut lux septem dierum in die, qua alligaverit Dominus contritionem populi sui. Sane duae istae voces Lumen et

Leva super nos lumen vultus tui. Vetus versio habet, Signatum est lumen. Unde inepte Papistae nugantur, de impressis natura noticiis Dei. Quam eius textus perversionem etiam Catharinus in suis contra Sotum assertionibus prolixe refutat. Sententiam autem ipsam de innatis noticiis veri Dei, supra in voce LEGIS prolixe refutavi. Ponere aliquid in lumine vultus alicuius, est, exponere eius noticiae. Psalmo nonagesimo. Posuisti iniquitates nostras coram te, occulta nostra in lumine vultus tui. id est, Omnia occultissima, etiam peccata nostra, sunt tibi notissima. In lumine vultus Dei

protexit, ac promovit, et ubique meis conatibus successum largitus est. In lumine vultus Dei ambulare, Psalmo octuagesimonono, aut simpliciter in lumine Dei, Isaiae secundo, significat in cognitione et favore Dei agere, ac pie vivere. Ambulare in lumine viventium, Psalmo 56, significat (sicut supra dixi) luce uti viventium, agere inter vivos, tum hac vita corporali, tum multo magis illa spirituali. Lumen aut lucem in tenebris alicui oriri, supra exposui: contrarium ei est Lucernam in tenebris alicui extingui, Proverb. 20. Significat autem illud prius, alicui in adversis subitam

Dei, Isaiae secundo, significat in cognitione et favore Dei agere, ac pie vivere. Ambulare in lumine viventium, Psalmo 56, significat (sicut supra dixi) luce uti viventium, agere inter vivos, tum hac vita corporali, tum multo magis illa spirituali. Lumen aut lucem in tenebris alicui oriri, supra exposui: contrarium ei est Lucernam in tenebris alicui extingui, Proverb. 20. Significat autem illud prius, alicui in adversis subitam opem, felicitatemque affulgere: hoc vero, in rebus adversis omni ope, auxilio et consilio destitui aliquem. Lumen splendere super vias alicuius, Iob 22.

Alluditur ad locum Hebraeis 1, de quo forte agetur in voce SPLENDOR. LUCERE verbi significationes facile est ex eius primitivo nomine LUX habere. Dicam tamen et de eis aliquid compendio. Lucere facfaciem tuam super servum tuum, et serva me in misericordia tua: Psalm. 31 et 80. Supra ostendi, Lumen vultus significare tum laeticiam cordis, tum et favorem. Sensus ergo est huius dicti: Sis mihi propitius, et libera me ex misericordia tua. Sic et Psal. 67 habetur, Lucere faciet vultum suum nobiscum. tametsi ibi (ut ex se quentibus apparet) magis proprie

hominem illustrem, vel etiam facit eum laetum ac securum: quae animi fiducia ex vultus serenitate deprehenditur: cum contra inops consilii trepidet, et faciei tristicia ac obscuritate animum imperitum et consilii inopem prodat. Quomodo doctorum et aliorum piorum lux dicatur lucere coram hominibus supra ostendi. Aliquid etiam mox de eadem re dicetur. LUCERNA, instrumentum lucens, venit a praecedente verbo. Varie autem per metaphoram in Sacris literis accipitur. David, eiusque regnum, dicitur Lucerna Israelis, 2. Sam. 21. Non egredieris ultra nobiscum in praelium, ne extinguas

nominabunt Isaiae 50: Prope est qui me iustificat quis litigabit mecum? Consistamus simul, quis est magister litis meae? accedat huc. Credo Magistrum litis non quemvis antagonistam vocari: sed proprie actorem, qui est autor et institutor litis. Sed de voce BAAL, eiusque vario usu, supra dixi. In novo Testamento haec vox valde usitata est, et significat doctorem. Ponitur enim pro Graeca διδάσκαλος, et pro Hebraea Rabbi. Sic passim in Evangelistis Christus ab Apostolis et Iudaeis vocatur. Memorabile vero in hac voce vel praecipue

fides tua ô Domine, pro, es veracissimus. Sic et Christus ad Cananaeam inquit: O mulier, magna est fides tua. Magna loqui, et in magnis ambulare, plerunque superbiam describit, ut Psalm. 12, Deus succidat linguam loquentem magna. et Psalm. 13, Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus supra me. Magnam aut parvam rem scire. Libro 1. Samuelis, capite vigesimosecundo: Non scit servus tuus de omnibus hisce rem parvam, aut magnam: id est, nihil quicquam audivi de rebellione Davidis erga te regem Saul. Sic et Actorum octavo dicitur: Omnes ei attendebant a magno ad parvum.

[?: p- ] ditatem occultorum mysteriorum et consiliorum Dei hoc qui facere conabitur, tandem succumbet, et [?: ] ti a nimia luce excaecabitur. MALEDICERE verbum varia significata [?: ] quae aliquo modo possunt colligi ex verbo [?: Beati-- ] de quo supra disserui: contrariorum enim, teste [?: Ar-- ] tele, eadem disciplina est, suo quodam modo. Prius igitur significat vituperare, obloqui, et detrahere [?: ] cui. ut Exod. 20. Qui

videtur etiam de solo iudicio dici, pro male ei ominari, aut infelicem eum iudicare. ut Iob 5. Vidi virum stultum radicantem, et maledixi habitaculo eius protinus. id est, statim cogitavi poenas Dei ipsi imminere, non diu eum fore felicem. Maledictio porro, aut mala precatio Dei, quam supra dicimus valde realem esse, et continere ipsas laesiones aut poenas Dei, passim in Sacris literis reperitur. Gen. 4, Et nunc maledictus tu es e terra, quae aperuitos suum ad suscipiendum sanguinem fratris tui. Exponit vero mox quid nocet maledictionem e terra, nempe sterilitatem ex exitium,

petere animam alicuius: pro, execrando petere ut male [?: ] , seu diris execrationibus vitam eius impetere. Iob [?: ] videtur fuisse quaedam maledictio aut execratio vicini illi sacrae, qua autores iniuriarum ac facinorum diris [?: ] sunt soliti, sicut supra de Michae matre audiamus. Fuit autem talis execratio etiam Ethnicis usitata, nec inefficax, cum iustas causas habuit: ut cum sacerdotes [?: A-ienses ] devovisse Alcibiadem, et Romani M. Crassum dicuntur. Tale quid credo indicari etiam Proverb. 29, in illo dicto: Qui dividit

in Sacris literis accipitur. Alias enim laedere significat: Deut. 26. Malefecerunt nobis Aegyptii: pro, afflixerunt, ut mox ibi clarius dicitur. Alias cum dicitur, iurare malefacere aut benefacere, Levit. 5, posset videri significare omnis generis actiones intra ista duo extrema positas: ut supra quoque diximus de locutione, Loqui a bono ad malum, item A magno ad parvum. Rectius tamen ibi illud votivum Malefacere, exposueris de aliquo voto, voventi ipsi duro ac molesto. Sic et Psalmo decimoquinto: Qui iurat malefacere: id est, qui aliquid sibi grave, molestum ac durum promittit,

quando invenit eum malum. id est, quando ei aliqua calamitas accidit. Sic Gen. 44 dicitur: Ne videam malum, quod inveniet patrem meum. Sic et Exod. 18. Facere malum, est semetipsum laedere: sed id tantum reperitur 2. Sam. 22. Quomodo dicemus, mortuus est infans. et faciet malum? Sic supra exposui illud Levit. 5. Iurare malefacere: et Psal. 15. Iurat ad malum, et facit. id est, rem sibi difficilem ac molestam. Compleri malum contra aliquem: pro, imminere ei iamiam extremum malum. 1. Sam. 25. Completum est malum contra dominum nostrum. Esther 7. Vidit

et valles. Insurgere contra aliquem in malum: id est, ut ei noceat. 2. Sam. 18. Psal. 15. Iuravit in malum, et non mutat: id est, in suum damnum: qui sancte promisit aliquid sibi difficile, aut noxium, et nihilominus pergit servare fidem: ut paulo ante, et in verbo MALEFACERE supra exposui. Alii dicunt, qui iurat socio. Sic et ponere malum adversus aliquem, Psal. 109. Loqui bonum aut malum, vel a bono ad malum, supra in verbo LOQUOR explicui. Quaerere malum, 1. Regum 20. Videte quod malum quaerat iste: pro, occasionem nocendi, captet praetextum

damnum: qui sancte promisit aliquid sibi difficile, aut noxium, et nihilominus pergit servare fidem: ut paulo ante, et in verbo MALEFACERE supra exposui. Alii dicunt, qui iurat socio. Sic et ponere malum adversus aliquem, Psal. 109. Loqui bonum aut malum, vel a bono ad malum, supra in verbo LOQUOR explicui. Quaerere malum, 1. Regum 20. Videte quod malum quaerat iste: pro, occasionem nocendi, captet praetextum inferendae iniuriae. Reddere malum in caput alicuius. Iud. 9. Reddit Deus malum in caput Abimelech: id est, rependit ei poenas pro parricidio in fratres.

pro, displicere ei, valde usitata phrasis est in Sacris literis. Gen. 21. Et malus fuit hic sermo in oculis Abrahae valde: pro, displicuit ei, aegre tulit, quod Sara iubebat eiici ancillam Agar, et Ismaelem filium ex domo sua. In oculis Moysis fuit malum, Num. 11. De hac phrasi dictum est supra, in praepositione CORAM: et postea dicetur in OCULUS. Malum esse coram facie alicuius, significat pravum propositum habere. Exod. 10. Videte quod malum est coram facie vestra: pro, manifestum est vobis et aliis, quod aliquid mali moliamini: quod etiam ex ipsa facie animadverti potest.

Cur facies vestrae malae sunt hodie? Id est, Cur tristes estis, quod ex facie vestra apparet? Contra poeta inquit, Ante omnia vultus Accessere boni— Sic et Pharaonis macilentae vaccae dicuntur malae aspectu, Genes. 41. MALITIA, vox ambigua est ad malum culpae et poenae, ut supra dixi. Ostendi etiam discrimen inter istam leviorem, aut certe simpliciorem malitiam, et illam summam diabolicam perversitatem. Alioqui κακία proprie vitiosiratem significat, teste Cicerone. Sic sane accipitur Gen. 6. Vidit Deus quod multa esset

Comedere aut manducare [?: p--m ] doloris, Psalm. 127, est tenuiter et maxima cum difficultate, labore, et quasi desperatione victitare. Cinerem tanquam panem manducavi: pro, in magno dolore aut luctu existens, iacui in cinere. Manducare met et butyrum, expositum est supra in comedere, exponetur quoque infra in voce Mel. Hac supra notata metaphora volunt quidam accipi etiam manducationem corporis et sanguinis in coena Domini: sed certum est, ibi agi de externa acceptione et datione aut porrectione Christi, item de externa acceptione Apostolorum, igitur et de

Psalm. 127, est tenuiter et maxima cum difficultate, labore, et quasi desperatione victitare. Cinerem tanquam panem manducavi: pro, in magno dolore aut luctu existens, iacui in cinere. Manducare met et butyrum, expositum est supra in comedere, exponetur quoque infra in voce Mel. Hac supra notata metaphora volunt quidam accipi etiam manducationem corporis et sanguinis in coena Domini: sed certum est, ibi agi de externa acceptione et datione aut porrectione Christi, item de externa acceptione Apostolorum, igitur et de externa manducatione. Id enim ipsum eodemque modo edere ac

Dei nostri est super omnes requirentes eum in bonitate: bis ibidem. Pro castigatione aut vi Dei, plagas infligente. Psalm. 39, A` vulnere manus tuae ego defeci. Sam. 5. Gravis erat manus Dei ibi: pro, graviter affligebat illic Philistaeos, seu gravi calamitate. Iob 23, Manus mea gravis est supra gemitum: id est, plaga vel afflictio mea, qua me Deus affligit maior est quam mea querela. Dura manus Dei, 1. Sam. quinto: pro, gravi afflictione. Aggravare manum, significat gravius affligere. Alleviare, contra: 1. Sam. 6. Descendit super me manus tua. Psal. 38. id est,

suam manum in illius cui aliquid promittunt: sicuti et Germani dicunt, Er hat mirs in die hand geschlagen. Tales ergo manu percutientes aut spondentes vituperat Salomon, et a fideiussionibus aut sponsionibus pro aliis omnes dehortatur. Manus super caput, magnum dolorem significat: sicut supra de Thamar dixi. Ierem. 2. Etiam hinc egredieris, et manus tuae super caputtuum. Ponere manum cum alio: Exod. 23. Ne ponas manum tuam cum impio, ut sis testis mendax. Dubito an veniat haec locutio a more aliquo iurantium, quod manum libro legis superimposuerint: aut accipiatur hic manus

Ezech. 2. Num fortifica buntur manus tuae, in diebus quos facio tecum? id est, perterrefies et debilitaberis, cum te affligam. Iud. 9. Fortificaverunt manus eius in caede fratrum. Sic 2. Sam. 2, Nunc ergo roborentur manus vestrae. Fortficari, aut corroborari manum alicuius supra aliquem, est, eum fieri potentiorem, et opprimere aliorum. Iud. 3, Et roborata est manus eius super Christum Risetaim. Convertere manum super aliquem: pro, [?: iter-- ]

76: Nec invenerunt omnes [?:-i ] fortes manus suas. pro, nihil potuerunt manibus [?:-s ] efficere viri militares, non fuerunt earum [?: compo- ] , non potuerunt eis, suisve viribus aut armis recte [?: ] . Manum alicuius invenire aliquid (ut et supra dixi) [?:-quirere ] aliquid, eôve potiri significat. Multum [?: por- ] invenire dicitur manus, cum multum opum lucratur: ut Iob cap. 31 dicit: Si laetatus sum quod multiplicatae essent facultates meae, et quod multum invenisset manus mea. Idem bis

frumentum, separantes id a paleis, et significat summam autoritatem iudicandi et repurgandi Ecclesiam et religionem. quod proprium est Christi, ut Malachias quoque hanc repurgationem cap. 3 describit. Manus communes, Marcus cap. 7 prophanas et immundas vocat: quod supra in voce Communis prolixius est expositum. Manibus operari, 1. Thess. 4, est, quacunque demum iusta opera aliquid agere aut moliri, et ea ratione victum quaerere. Characterem Antichristi in manu et fronte accipere, est, non totum Antichristianismum, sed tantum aliquas eius partes,

in praesenti periculo mortis versatur. Significat autem ista proverbialis locutio, rem aut homines esse deductos in summum et praesentissimum discrimen, unde sine singulari ope Dei effugere nequeant. MATUTINUM tempus multa significat in Sacris, quorum pleraque ex adverbio Mane supra exposito intelligi possunt. Pauca igitur quaedam huic voci propria adhuc adiiciam. Exitus matutines vocat Psal. 65, homines habitantes ea loca, ubi nobis sunt ortus solis: quasi dicas, Orientales. Et timebunt qui habitant extrema a signis tuis, exitus matutinos et

laudatur, et per eam nonnunquam metaphorice favor Dei describitur: Hoseae 6, Ioel. 2. Sed nubes matutina, et ros matutinus, Hoseae 6 et 13, ponitur pro re instabili ac fugaci, seu subito evanescente: quia talia sol oriens absumere solet. In luce matutinat id est, cito, statim. Mich. 2, supra in MANE expositum est. Stellam matutinam vocat semetipsum Christus, Apoc. 22: sed cap. 2, credo Dei aspectum sic vocari. De Lucifero alio qui, qui idem est quod stella matutina, dixi supra in litera L. MAXILLA, aliquatenus in suis Hebraismis cum voce DENS

talia sol oriens absumere solet. In luce matutinat id est, cito, statim. Mich. 2, supra in MANE expositum est. Stellam matutinam vocat semetipsum Christus, Apoc. 22: sed cap. 2, credo Dei aspectum sic vocari. De Lucifero alio qui, qui idem est quod stella matutina, dixi supra in litera L. MAXILLA, aliquatenus in suis Hebraismis cum voce DENS convenit, ut supra monui. Quare tantum aliquos proprios eius Hebraismos adscribam, Percutere aliquem in maxillam, est ignominiose et cum quodam singulari contemptu aliquem laedere, veluti vile mancipium, aut

MANE expositum est. Stellam matutinam vocat semetipsum Christus, Apoc. 22: sed cap. 2, credo Dei aspectum sic vocari. De Lucifero alio qui, qui idem est quod stella matutina, dixi supra in litera L. MAXILLA, aliquatenus in suis Hebraismis cum voce DENS convenit, ut supra monui. Quare tantum aliquos proprios eius Hebraismos adscribam, Percutere aliquem in maxillam, est ignominiose et cum quodam singulari contemptu aliquem laedere, veluti vile mancipium, aut alioqui imbellem hominem, indignumque in quem gladium stringas: ut etiam vulgo talis laesio intelligi

quod ab equorum frenatione sumptum est. Psal. 32. Ezech. 29 et 38. Lachrymae in maxillis, de gravi luctu dicitur Thren. 1. Plorans ploravit in nocte, et lachrymae in maxillis eius. MECUM vox, eiusve Hebraismi, possunt aliquomodo intelligi ex praepositione Cum, supra [?: dec- ] sed tamen et hic quaedam separatim de ea [?: adiici- ] Oculi sunt cum aliquo: pro, valet ex oculis. Psal. 38. [?: D- ] me virtus mea, et lumen oculorum meorum etiam non sunt mecum: id est, destituor facultate visus. [?:

id est, destituor facultate visus. [?: ] ferme vis est huius voculae etiam Psal. 50, Et [?: fer- ] mecum est: id est, mei iuris, et quam pro arbitrio [?: ] prehendere possim. Dominum esse cum aliquo: id est, ei [?: ] tulari, supra exposui. Eodem modo et Latini dicunt Deum alicui adesse, aut astare, pro opitulari. Psal. 118, quasi [?: ] plicatur sensus: Dominus est mecum in adiutores [?: ] Sic Iehu exclamat 2. Reg. 9, Quis est mecum? id est, [?: ] istic mecum

] nimium satureris eo. Mel ob dulcedinem et salubritatem, sapientiae comparatur, Proverb. 24. Et sermoni amabili atque prudenti, Proverb. 6: Favus mellis sunt verba iucunda. sunt enim dulcia animae ipsius, et sunt sanitas ossium. De loco Isaiae 7: Butyrum et mel [?: co- ] det, supra in voce BUTYRUM aliquid dictum est quod videatur significare communem vivendi morem, et communium rerum bonarum, ac etiam malarum, totiusque vitae illius experimentum habere. Sed quia eodem Capite ponitur ea locutio pro omni deficatiore vita, sicut et supra monuimus, mel summas delicias

et mel [?: co- ] det, supra in voce BUTYRUM aliquid dictum est quod videatur significare communem vivendi morem, et communium rerum bonarum, ac etiam malarum, totiusque vitae illius experimentum habere. Sed quia eodem Capite ponitur ea locutio pro omni deficatiore vita, sicut et supra monuimus, mel summas delicias notare: ideo possis per eam accipere [?: exposit- ] eius pueri educationem, nempe spiritualibus deliciis et alimentis institutioneque constantem, ex qua [?: ve- ] illud praestantissimum iudicium discernendi bonum ac malum. Nam

ac spe sua. Psalmo septimo: Ecce parturit iniquitatem, concipit laborem, et parit mendacium: id est, frustrantur in suo pravo conatu. Donum mendax, Proverbiorum 25 est, quod falso promittitur. Sic est vir, qui se iactat de dono mendacii. Dextra mendax quid sit, Psal. 144 supra, in voce DEXTRAE dictum est. Panis mendacii: Proverbior. 20, Suavis est homini panis mendacii, sed postremo replet os lapillis: id est, panis aut quoduis lucrum fraude partum, primo quidem est valde gratum, sed postremo est noxium. Sermo mendacii ponitur pro falso sermone, aut etiam pro

[?: ] renovatus est, vocatur Corpus, et Lex membrorum. Rom. Congratulor legi Dei secundum interiorem hominem: [?: sed- ] deo aliam legem in membris meis, rebellantem legimentis meae. Et mox, Ego ipse quidem mente servio legi DEI, carne autem legi peccati. Dixi rationem supra, [?: ] mens vocetur ille novus homo. Sed posset et ea causa esse, quod sicut in quovis homine nobilior pars vocatur mens, ignobilior autem caro aut corpus: ita eadem vocabula per metaphoram in pio homine, ad novum et [?: ] rem Adamum transferantur. Eadem huius vocis

et carnem corpus, et tuerunt secundum Philosophos τὸ ἡγεμονικὸν, seu supremam rationalemque partem sanam esse, et tantum [?: affect- ] inferiores potentias esse depravatas, cum [?: cont- ] passim ex Paulo constet: et supra audiverimus [?: ] tiam mentem carnalem, caecam, reprobam et [?: p- ] sam. 2. Thessalonicens. 2. Ne cito dimoveamini et mente, neque turbemini. Hic mentem recte possis de ipsa rationali potentia accipere. Nam seductores [?: ] excantant hominibus cerebrum,

accipi videtur 1 Cor. 14: Si oro lingua, spiritus meus orat, mens autem seu intelligentia est infructuosa. Quid igitur? Orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente. Et mox: In Ecclesia malo quinque verba loqui mente, ut et alios aedificem. Verum de ea significatione supra in verbo LOQUOR dixi. Notat vero ea vox in praedicto capite, mentem aut sensum seu sententiam dicentis. quae est in ipso sermone: sicut communiter dicimus, Tenes mentem meam, aut intelligis. Eam sententiam dicit esse infrugiferam: scilicet erga auditorem, si ignota lingua exprimatur. Quod

copiam, alias [?: ] tem aut tenuitatem significat. Vicina aliquibus harum locutionum est Germanica, mit vollem mass. MENTIRI verbum, ex suo nomine MENDACIUM intelligi posset. Sed tamen adiiciam aliquid etiam de ipso verbo hoc loco: Lector utramque explicationem, ut et supra monui, legendo coniungat. Mentiri, falsa di cere significat, ut notum est. Sed nonnunquam simpliciter decipere, aut etiam iniuste agere significat: ut Genesis 21. Si mentieris mihi et filio meo, et nepoti mea iuxta misericordiam quam feci tecum, facis mecum dicit Abimelech ad Abrahamum.

dicitur: pro, pautos fructus ferre. Sicut mox sequitur, Et arua non proferent fructum. Latini quoque aliquando rebus brutis, [?:-t ] etiam mortuis, mendacium tribuunt: ut cum dicunt, es mentiri aurum: i. simulare speciem et colorem [?:-ri ] . Verum de hoc verbo vide supra in nomine MENDACIUM, ex cuius significationibus et huius [?:-is ] elucescet nonnihil, sicut et ex contrario veritas. MERCATOR, aliquando ponitur pro deceptore: quia plurimum imposturae in mercatura adhiberi [?: so-- ] Levit. 19, Ne incedas mercator in

Palpabis in meridie sicut in nocte. id est, in evidentissima rei veritate haerebis incertus. Videtur aliquando significare tempus opportunum. Iob 11, De meridie surgeret. Sicut contra Vespere: pro, nimis sero, et neglecta occasione. Sic et Latinis Serum ambiguum est. MESCHIAS, vide supra Christus. MESSIS et metere voces habent suos Hebraismos eosque non paucos, quos percurram. Messis et metere, [?: ] metaphoram significat percipere fructus suorum laborum et factorum: bonorum bonos, et malorum malos. 2 Corinth. 9. Qui parce seminat, parce

quam dilectam sponsam. Mirabilior est scientia a me, Psalmo centesimo trigesimonono. id est, longe superat captum meum. Mox aliis verbis idem repetit: Sublimata est, non potero eam: scilicet consequi. In mirabilibus ambulare, est, grandia quaedam affectare, et (sicut Paulus inquit) sapere supra id quod oportet. Psalmo centesimotrigesimoprimo, Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus supra me: id est, supra vires et sortem, aut conditionem et vocationem meam. Mirabilia Dei, etiam admirandae plagae et miracula interdum dicuntur. Exod. tertio: Percutiam Aegyptum omnibus

superat captum meum. Mox aliis verbis idem repetit: Sublimata est, non potero eam: scilicet consequi. In mirabilibus ambulare, est, grandia quaedam affectare, et (sicut Paulus inquit) sapere supra id quod oportet. Psalmo centesimotrigesimoprimo, Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus supra me: id est, supra vires et sortem, aut conditionem et vocationem meam. Mirabilia Dei, etiam admirandae plagae et miracula interdum dicuntur. Exod. tertio: Percutiam Aegyptum omnibus mirabilib. meis, quae faciam in medio eius. Sic et Mich. septimo, Iuxta dies egressionis tuae ex Aegypto

Mox aliis verbis idem repetit: Sublimata est, non potero eam: scilicet consequi. In mirabilibus ambulare, est, grandia quaedam affectare, et (sicut Paulus inquit) sapere supra id quod oportet. Psalmo centesimotrigesimoprimo, Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus supra me: id est, supra vires et sortem, aut conditionem et vocationem meam. Mirabilia Dei, etiam admirandae plagae et miracula interdum dicuntur. Exod. tertio: Percutiam Aegyptum omnibus mirabilib. meis, quae faciam in medio eius. Sic et Mich. septimo, Iuxta dies egressionis tuae ex Aegypto ostendam eis

arbitrer, ut effectum a causa: nec tamen dubitem, saepe aut valde vicinam, aut etiam eandem esse harum duarum vocum significationem. Sed iam etiam de significationibus et locutionibus huius vocabuli, exempla ordine proponentes, agamus. ¶ Misericordia igitur significat primum, uti supra diximus, animi dolorem aut tristem affectionem de alieno malo, quae nos movet, ut ei succurramus. Psalmo quinquagesimoprimo: Miserere mei [?: DE-- ] secundum magnam misericordiam tuam, et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. ubi videmus, DAVID veluti

consequentur. Matthaei quinto. In hac eadem significatione accipitur etiam, quod DEUS dicitur esse misericors et clemens. Quod ei cum alias saepissime [?: ] buitur, tum praesertim Exodi trigesimoquarto, ubi longior quidam acervus proprietatum DEI commemoratur: de quibus supra in voce DEI fusius dictum est. Secundo, admodum crebro ponitur pro huius misericordiae effectibus: id est, omnigena DEI, aut etiam hominum beneficentia: ut cum Genesis trigesimotertio dicit Iacob ad Esau, Hi sunt pueri quos DEUS [?: ] est largitus. In Hebraeo est

רחמם, viscera, in veteri Testamento. Sed Paulus nonnunquam separat οἰκτιρμὸν ut Philippens. 2, Collossens. tertio. Verum de hac voce dabitur occasio dicendi in voce Viscera. ¶ Dictum est supra aliquid de discrimine gratiae et misericordiae sed quod non omnino probaretur. Nam licet Paulus Timotheo et Tito scribens, optat in salutatione gratiam, misericordiam ac pacem: et possit [?: ] te ibi aliquod discrimen excogitari, quasi gratia sit generalis ille favor, quo omnes

gratiari aut gratis diligere [?: ] dine ponens, et veluti coniungens istas locutiones, eligere ex dilectione, praedestinare ex [?: beneplacita ] voluntatis ad laudem gratiae suae, gratiari aut gratis defigere in dilecto. Sed de harum vocum vicinitate ac differentia, etiam supra aliquid dictum est, et postea Deo volente aliquid dicetur. MINCHA Hebraice, proprie munus, significat etiam prophanum. Crebro vero usurpatur de [?: ] quadam oblatione. Fuit quidem usus huius vocabuli in Sacris, etiam ante Mosen: et Abelis et Caini oblationes vocantur

hominum recte peragi potest. De hoc mundo, Mincha scilicet praedicationis Christi, praedicit Malachias cap. 1, quod per totum mundum offeretur Domino. Porro quod Dan. cap. 9 dicit, Faciet [?:--ssare ] sacrificium et oblationem mincha, id ex descriptione supra indicata Num. 28 clare intelligitur. Sacrificium enim notat mactationem agni, nempe Christi: oblatio Mincha vero, adiunctum similaginis oblationem: quod forte denotat praedicationem verbi, et totam religionem. MITIS, aut mansuetus. Eadem vox

flumina quaerant, indicare voluerit, eos humilem et crucifigendum Meschiam contemnere, et sibi pingere ac fingere Meschiam gloriosum, praepotentem, armatumque. Sic et illud Silo Gen. 49. Meschiam aliqui interpretantur. Mittere manum, aut extendere, in rem alienam, furari notat, ut supra exposui in voce Manus: ubi et alias huius locutionis significationes, sicut et missionem manus, exposui. Quomodo praedicabunt nisi mittantur? Rom. 10. id est, nisi divinitus excitentur? Mittere significat etiam proiicere, et prorsus obiicere: ut mitti in gehennam aut tenebras

id est, quo velit litigare cum eis, arguere et castigare omnes homines: nisi malis de tumidis ac securis intelligere. Sic et regnum Christi admodum crebro mons dicitur, ut Isaeae secundo, et Micheae quarto, In novissimo dierum erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium, elevabiturque supra colles, et confluent ad eum omnes gentes. De eodem quoque monte aut regno De dicitur Isaiae 11 et 65, quod nullae ferae ibi nocebunt, inquiens: Non nocebunt neque laedent in universa monte sanctitatis meae, quia repleta est terra scienti Domini. Mons, aut Collis potius Syon in

locus, ac quasi regnum adscribitur, et plerunque simul etiam vox Sepulchri aut [?: infer-i ] ponitur. Psalm. 6, Quoniam non est in morte qui [?:-emor ] sit tui, in inferno autem quis confitebitur tibi? Eadem locutio est Isaiae 38. De multiplici morte spirituali dixi supra. Eiusdem generis est, quod omnes impii ac increduli dicuntur mortui, ut 1. Ioann. 3. Qui non diligit fratrem, manet in morte. 1. Timoth. 5, Vidua in feliciis agens vivens mortua est: id est, licet corpore et corporali vita vivat, tamen anima et spiritualiter est mortua. Ioan. 5, Mortui

dicitur semel mortuus peccato: id est, per aut propter peccata totius mundi crucifixus. sicut praecedenti capite dixerat Apostolus, eum traditum propter peccata nostra. Plura exempla, quod homines fuerint mortui aut perditi in peccatis, habentur Ephes. secundo, et Colossens. secundo, quae supra citavi. Legi mori, aut ab ea esse liberum, in voce LEGIS prolixius exposuimus. Sed summarie hoc sentiendum: Legi mori est Primum, ab eius accusatione ac damnatione liberari, quandoquidem habemus qui illi pro nobis satisfecit. Secundo, legi mori est, eam non posse in nobis excitare

mortificaverint nos, moriemur: si vivificaverint nos, vivemus. id est, [?:-mus ] eo, quoquo modo res cadere debeat, seu [?: ] parcant, ac vivamus: seu ut moriamur, quandoquidem alioqui de nobis actum est, ut omnino hic nobis [?:-dum ] fame sit. ¶ Ostendi supra ferme initio huius [?:-cis ] , quam late pateat hoc mortis malum, et quod [?: ] quam solam animae et corporis separationem, aut [?: ] [?: ] ius privationem notet, ut Ethnici et Epicuraei hanc [?: ] et rem intelligunt: sed simul

mortem exhorruerit, et apud patrem deprecatus sit. Isa. 53, Dedit sepulchrum eius cum impiis, et cum divite in mortib. eius. Locus est maximi momenti, et tamen obscurus: quem solus Lutherus recte intellexit, vertit et exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare.

unus ex principibus cadetis: pro, male peribitis, ut solent ad generum Cereris pauci descendere sicca morte tyranni. Mortes vero ponit ob supplicia naria Christi, quibus in sua passione excarnificatus est ab impiis: adeo ut non una, sed pluribus mortibus effectus dici queat. Diximus alio qui supra, mortes interdum dici quasvis maiores calamitates aut plagas. Sensus ergo praedicti loci Isaiae est quod Iesus perinde coram Deo ac hominibus reatum, ac etiam supplicium ignominiosissimum pertulerit, ac si esset unus de numero impiorum usurariorum, aut rapacium tyrannorum: quo quidem ingens

per accidens, ipso revocante eum ex morte. Ad mortem aut ad [?: ] significat ducens ad mortem. Prudentia carnis mors est, Roman. 8, id est, mortifera, exitialis. Sic in praecedenti capite dixerat, Quod bonum est, factum est [?: ] mors: id est, mortiferum, letale. Vide supra Mortem Domini annunciate, 1. Cor. 11. id est, praedicate de passione Domini, eiusque fructibus, et de fide eos apprehendente, credite etiam in eum, et gratias Christo patrique pro ea agite. Stimulus mortis peccatum, 1. Corinthiorum decimoquinto. id est, mors tantum ideo et hac ratione

fuisse hanc metaph. omnibus Asiaticis. nam et Homerus crebro ea utitur. vocat item Iliad. 14 somnum, fratrem mortis, quia sit similim a mortis imago. Sic et in veteri Testamento saepissime sacau, iacere et dormire, pro mori ponitur. Et Psalm. 13 inquit, Ne unquam obdormiam in morte. MORTIFICARE, supra dixi, aliquando significare interficere, ac prorsus perdere. Sic et in novo Testamento nonnunquam accipitur. ut: Castigamur, sed non mortificamur, θανατούμενοι. id est, non prorsus interficimur. Sic Roman. 8. Tota die mortificamur, reputati

hac mortali vita. 2. Corinthiorum quarto Paulus ait, Mortificationem Domini IESU ubique circumferentes. id est, ubique propter Christum graviter affligimur. Secundo, Mortificare et Mortificatio significat ipsius veteris hominis aut Adami debilitationem, quae pluribus partibus constat: ut supra ostendimus, cum declaravimus quid sit mori peccato, Est enim primum quaedam eius mortificatio, quod lex nos antea securos conterit, et ad desperationem de propria iustitia ac salute adducit. De illo terrore ac dolore mortis et inferni videtur dicere Anna: Dominus mortificat et vivificat,

Deus est stulticia, et huius sensus est hostilitas erga Deum oppugnemus et iugulemus, iuxta illud: Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum affectibus et cupiditatibus, Gal. 5. Sed pro Grammatica huius vocis explicatione haec dixisse sufficiat. MOVEO verbi Hebraismi, magna ex parte supra in voce Caput et Commoveo, ac alibi expositi sunt: hic tamen nonnullos recensebo, partim ex superioribus repetens, partim etiam novos adiiciens. Moveri et commoveri in Sacris saepe significat, non tantum in periculum incidere, sed etiam in aliquam gravem calamitatem, ac veluti

prorsus infelices. Similis est phrasis, Mover pedem alicuius, Psalmo nonagesimoquarto: Si dixi pes meus motus est, tu Domine confirmasti me. Moveri terram, mare montes, ac caelos ipsos, variis de causis dicitur. alias instante aut praesenti gravi ira Dei, et aliqua tristi afflictione: ut supra in voce Montis exposui Psalmo octuagesimosecundo: Moventur omnia fundamenta terrae. id est, male regente magistratu, orbis terrarum perturbatur. Sic et Isaiae 4, Moti sunt montes. Sic Proverbiorum trigesimo: Propter tria commovetur ac contremiscit terra: et quartum ferre non potest.

2 dicitur: Quia sic dixit Dominus exercituum, adhuc unum modicum est, et ego commovebo caelum et terram, mare et aridam: et commovebo omnes gentes et veniet desiderabile omnium gentium. id est, Meschias. Movere caput alias condolere alicui, alias [?: ] insultare significat: ut supra in Commovere, et Caput. exposui. Aliquando etiam tantum admirationem de [?:-quo ] mirabili casu. Sic enim solemus stupentes de [?:-quo ] mirando negotio, caput motare. Ier. 18, Ut ponat terram tuam in stuporem et sibilum perpetuum, ut omnis qui transit per

et Virgilius inquit:
Spiritus intus alit, toto et se corpore miscet. Et,
Iovis omnia plena:— Aratus, ex quo Paulus citat. Movere manum super aliquem, aut contra aliquem. aliquando percutere, [?:-do ] autem innuere aut vocare eum significat, ut supra in voce Manus, et in Levo prolixius exposui. [?: Den--- ] alicui non moveri praesertim in senio, firmae [?: ] signum est. Sic de Moise scribitur Deuteronom. ultimo, tametsi in Hebraeo magis sit, Defecit maxilla, [?: ] vigor eius.

in loco Ecclesiam per mulierem pingit. Notissimus est ille celebris locus Cap. 54, laetare sterilis quae non paris, prorumpe in laudem et [?: ] quae non parturis: quia plures sunt filii desolatae, [?: ] maritatae. Mulieres militantes ad ostium tabernaculi supra in voce Militia sunt expositae. Exodi trigesimo octavo est, quod Moises fecerit labrum de speculis mulierum militantium ad ostium tabernaculi. [?: Veri- ] est, ibi latius patere hoc vocabulum, et indicare [?: ] subinde confluentes ad tabernaculum adorandi

id est, sexus muliebris servari potest in coniugio, quantumvis in maledictione gravato, si modo perrexerit credere. Constructio est collectiva, Mulier: pro, mulieres permanserint in fide. Amor mulierum, secundo Samuelis primo, pro summo ac ardentissimo ponitur. Dicit autem David ibi, Ionathan supra mulierum amorem sibi fuisse amatum. Hunc ardentissimum affectum cum Deus videret, viro dixit: Propterea deseret matrem et patrem ut adhaereat uxori suae. Et Paulus causam tanti amoris exponens, ostendit eam esse, quod sit propria hominis caro: nemo autem sanus soleat carnem suam odisse. In

qui se separant a facie dominorum suorum. 1. Samuelis vigesimoquinto. id est, servi fugitivi plurimi sunt. Multiplicavimus transgredi in hac re. id est, multum in hac re transgressi sumus, Esdrae decimo. Multiplicari viam Deuter. decimo quarto: Si fuerit multiplicata via prae te. id est, supra tuas vires: ut mox se textus declarat. Accipitur ergo verbum Multiplico, de quantitate continua et discreta. Multiplicare urbes, id est, multas accipere. Num. 34. A multo multiplicabis urbes: pro, ab eo qui plures habuerit urbes, plures accipietis. Non, multiplicabit sibi uxores: id est,

ex [?: ] etiam virtute id habeo. Mundi spiritus, humani [?:-tiam ] notat. 1. Corint. 2. Nos vero non spiritum [?: ] accepimus, sed spiritum qui est ex Deo, ut scimus [?: ] Deus nobis sit largitus. Locutionem Mundi [?: ] supra in Elemento exposui sed tamen hic [?: breviter ] [?: ] quid adiiciam. Sunt autem Elementa mundi [?:-rum ] ceremoniae, et aliae quaevis hominum [?: co-nes ] ac institutiones, seu traditiones religiones [?: ] propositae: ut patet

hunc trahit, quod Abrahamus dicatur haeres [?: ] non active, quia ipse haereditabit mundum: sed [?: ] , quia haere ditabitur a toto mundo: seu [?: mun-- ] id est, omnes gentes, erunt eius filii: de qua [?: corru-- ] [?: ] Paulini etiam supra in voce [?: HAEREDI-- ] [?: ] . Verum quod non sit is sensus, inde apparet. Primum, quia hic voce Haereditatis agitur de vera iustitia, et vera felicitate per hanc iustitiam consequenda. Abrahami vero felicitas nequaquam in eo consistit, quod dicatur pater multarum

et renovationis loquitur Dauid Psalmo quinquagesimo primo: Cor mundum crea in me Deus. Item, Ab occultis meis munda me. Isaiae quinquagesimosecundo: Mundamini, qui fertis vasa Domini. Aliquid de hac re et locutione in voce [?: ] , et Cor rectum, simplex ac syncerum: et supra etiam in [?: voce ] Integer aliquid dictum est. Proverbiorum vigesimo dicitur: Quis potest dicere, Mundavi cor meum, purificatus sum a peccato meo? id est, omnibus [?: inhae--- ] reliquiae veteris Adami, cum suis pravis aestibus, cogitationibus et cupiditatibus,

pro immundis, nisi ab illis sacrificis suo quodam modo rursus sanctificarentur et consecrarentur, ferme ut in Papatu. Hinc est, quod vox [?: Cō- ] , et Graeca κοινὸς, pro prophano in Sacris, et praesertim in novo Testamento, usurpetur: ut supra in ea dictione ostensum est. Habebantur etiam loca quaedam immunda: unde Deus praecipit ea quae ad Sacra pertinent, fieri in loco mundo, si quae in ipso tabernaculo recte fieri non poterant: Levit. 4, 6, et alibi passim. Porro quia aliqui morbi, praesertim lepra putabatur immundum reddere

furorem meum in te. Tale est et illud Hierem. 51: Curavimus Babylonem, et non est curata prius significat conatum, posterius effectum. Sed de hoc Hebraismo habetur propria Regula in Praeceptionibus universalibus. Mundare quas habeat significationes, cum de spirituali mundatione accipitur, supra dixi: sed illa nimirum prima et praecipua est, cum remissionem peccatorum significat, de qua innumera dicta passim in Scriptura reperiuntur 1. Iohan. 1 bis repetitur, Sanguis Christi mundat nos ab omnibus peccatis. Et mox, Deus mundabit nos ab omni iniustitia. Ezech. 36: Spargam super vos

sacerdotes, quod non distinguant inter sanctum et prophanum, mundum et immundum: id est, commisceant fermentum corruptelarum cum vera doctrina. Omnia sunt munda mundis, sed impuris et infidelibus nihil est mundum, sed polluta est eorum mens et conscientia: Tit. 1. de cuius loci ultimis verbis supra in voce Mentis dixi: nunc de prioribus. Praecipit Paulus, negligendas esse nugas et praeceptiunculas incredulorum Iudaeorum, garrientium de rerum externarum mundicie ac immundicie, et similibus: quia vera mundicies consistit in purificatione cordis et conscientiae, per imputationem et

atque adeo totam pietatem crebro significat. Sicut et Chasid idem est quod pius et sanctus: ut recte possis vertere, Date interna vestra, seu cor, Benignitatem aut pietatem. Verbum quoque Dare, sicut et eius cognatum Ponere, valde crebro Hebraeis idem quod Facere notat: sicut supra in verbo Dare ostendi, et postea in verbo Ponere ostendam. Quare Dare interna aut Cor eleemosynam seu benignitatem, est prorsus idem quod facere suum cor benignum ac beneficum ex rapaci, avaro et iniusto. Omnino haec praeceptio, Date igitur, respicit ad praecedentem

ad obediendum Christo. Ecce hic ipsemet Apostolus exponit, quid vocet munitionem: Similis ferme metaphora est etiam Isa. [?: ] . Ecce dies Domini contra omnem murum munitum Ier. 33 Invoca me, et respondebo tibi, et ostendam tibi magna et munita quae non nosti: id est, quae sunt longe supra tuam et omnium hominum sapientiam, quam vos vestro intellectu vestroque marte quasi capere ac expugnare nequaquam possetis. MUNUS, non uno modo in Sacris accipitur. [?: Dum ] enim gens aut civitas dicitur alicui regi portare munus, significat tributariam esse 2. Sam.

veris ac piis doctoribus: quod hunc passim fieri videmus. Cum munere vultum alicuui deprecari, est, eum agnoscere superiorem, et quasi supplicem illi fieri. Psal. 45, Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur. Munus aliquando etiam idem est quod sacrificium, ut supra in voce MINHA monui. Quare Gen. 4, et Hebr. 11, dicitur Deus respexisse ad munus Abelis, sed Caini munus neglexisse. munificentiarum pluvia, pro larga, ac liberaliter a Deo donata: Psal. 68, Pluviam munificentiarum super haereditatem tuam elevabas Deus.

nihil curantes quid Deus iubeat aut prohibeat. Forte haec locutio vicina est illi, magnum spirare, et magni spiritus: aut simpliciter, Dant faciuntve alicui opes spiritus. Nam irati et superbi insolentius et vehementius halitum et flatum cum ex ore. tum praesertim ex naribus spirant. Quod supra citavi Psal. 74, de fumatione nasi, id multo plenius ac clarius ponitur in descriptione commoti Dei ob miserorum, eumque invocantium oppresionem, Psal. 18. et 2. Sam. 22, Ascendit fumus in naribus

efficaciter in corde hominis operante per Verbum et Sacramenta. Sic et Dominus ac Baptista eodem Cap. aliquoties repetit: Qui ex carne, qui ex terra, qui ex spiritu ex caelis est, venit, aut nascitur. Porro de voce [?: ] , denuo, aut desuper, aut superne, dictum est supra in [?: ] SUPER. Eadem plane est vis locutionis, ex Deo esse aut ex diabolo, qua multum utitur Dominus, praesertim Iohan. et alibi. item Iohan. in sua Epistola, potissimum: [?: 34- ] cap. Sic idem etiam est, Esse filium Dei, aut Deum habere

vero diximus, in rebus sua [?:-ra ] contingentibus esse necessitatem consequentiae [?: ] id quoque vocari necessarium, quod vi aliqua cogente fieri opus est: hinc fit, ut varii sint gradus necessitatis, sicut et contrarii eius seu impossibilitatis aut impossibilis, ut supra ostendimus: et alias aliquid magis aut minus necessarium sit, ac nihilo minus dicitur necessarium: ut saepe vocantur valde utilia vitae et quibus aegre caremus, necessaria. sic et intimi amici [?: ] familiares dicuntur Necessarii. Aliquando etiam ius potius, quam effectum aut

et quibus aegre caremus, necessaria. sic et intimi amici [?: ] familiares dicuntur Necessarii. Aliquando etiam ius potius, quam effectum aut eventum vox haec respicit [?: ] quod sit iure, lege aut more necessarium, non [?: ] eventu aut effectu necessarium. Supra diximus de necessitate scandali, quod nequaquam de iure, sed [?: tantum ] de effectu aut eventu est accipiendum. At cum [?: dicat ] Luc. 22, Venit autem dies azymorum, in quo necesse erat, vel potius oportebat (ut est in Graeco) [?: ] pascha: non de

esse significat interdum eximium esse. Tale et illud est: Aude aliquid brevibus Gyaris, et carcere dignum; Si vis esse aliquis. Sic ait Paulus: Gratia Dei sum, quicquid sum. De loco Galat. 6, Qui sibi videtur aliquid esse, mox dicam. Verum de locutione, Aliquid esse, aut non esse, supra suo loco in ALIQUID dictum est. Aliquando Nihil ponitur pro re admodum parva, ut quae ferme idem sit quod nihil. ut, Habenti dabitur: non habenti autem; seu nihil habenti. ubi Non habere, pro parum

ἐκτὸς. 1 Cor. 14, Maior est qui prophetat, quam qui loquitur linguis: excepto, si non interpretetur. id est, excepto casu, si interpretetur. tunc. non est maior qui prophetat, quam qui loquitur linguis. sed hoc etiam Graecis scriptorib. est usitatum. Ob supra indicatam eclipticam iurandi formulam, ponitur interdum, si, pro nequaquam: ut Marc. 8. Amen dico vobis, si dabitur huic nationi signum: pro, Indubitanter affirmo, quod non dabitur signum huic in credulae nationi. Si, non saepe ecliptice ponitur: sed de hoc infra copiosius in voce SI

omnipotentiam. veracitatem, etc. Sic cum Moses Exod. 3 petit, sibi nomen Dei patefieri, non solum unam aliquam vocem cupit cognoscere, sed omnino pleniorem quandam noticiam eius attributorum, aut proprietatum. Nec tantum in Deo ponitur nomen pro re, sed etiam in hominibus, ut supra dixi: atque adeo in genere pro quacunque re. Act. 4, Nec est aliud nomen sub caelo, per quod oporteat homines servari: i. nulla omnino res, medium, aut via. Vicinum huic est quod interdum nomen ponitur pro persona: ut Act. 1. Erat autem simul turba quasi centum viginti nominum: i. hominum

aliquam: i. spargi rumorem illam esse ab eo captam. 2 Sam. 12, Ne forte capiam civitatem, et vocetur nomen meum super eam: pro, dicarego loab eam caepisse. Nominati per nomen: pro, praedicti. 2 Par. 28, Et surrexerunt viri, qui nominati sunt per nomina et coeperunt: i. praedicti, aut supra nominati, potius quam celebres. Nomen et Memoriale coniungi solent aliquando, qua nomen rei aut hominis nobis eum in memoriam revocat. Is. 26, In via iudiciorum tuorum Domine speravimus in te: ad nomen tuum, ad memoriam tuam fuit desiderivae animae meae. ubi nomen et memoria totam

sicut receptator furum aut latronum cum latronibus punitur, recipit eorum mercedem. Ubi duo aut tres fuerint congregati in nomine meo, ibi ego ero in medio eorum: i. meo iussu, mea causa, seu promovendi regni, religionis et gloriae gratia, ac denique meum auxilium opeque implorantes. Sic supra exposui, quod Christus affirmat se venisse in nomine patris. Atque hoc est vere ac reipsa nomine Christi aut patris aliquid fieri: sicut et cum quis baptizatur in nomine Patris, Filii, ac Spiritus S. est harum trium personarum iussu, ad eorum gloriam, eas invocando, et secundum illarum

S. est harum trium personarum iussu, ad eorum gloriam, eas invocando, et secundum illarum ordinationem, nempe sanciendo cum eis hoc foedus, et earum beneficia aut promissa fide apprehendendo. Verum est etiam contra aliud verbale ac simulatum, fieri aliquid in nomine patris, aut nomine Christi ut supra diximus deprophetantib. nomine Dei: et Christus inquit Matth. 24, Multi venient in nomine meo: i. falso praetexentes nomen meum, sive aperte dicant semet esse ipsum Christam: sive aliquem honorem aut functionem mihi soli debitum sibi ad scribentes, ut qui homines suis [?: meri-is

expungi ex libro viventium, et Paulus fieri anathema pro fratribus. Contra Luc. 10, Nomina aliquorum esse scripta in caelis, aut in libro viventium, est, esse in singulari cura, protectione ac favore Dei, seu esse in numerum filiorum Dei ascitum pro et propter Christum. De qua phrasi vide supra in LIBER. Cre [?: ] nomen Christi. est credere in doctrinam eius, et ipsum [?: ] Christum: sicut supra indicavi, saepe nomen pro re [?: ] persona accipi, Io. 1. 2 et 3. Petere porro aliquid a patre in nomine Christi, Io. 14 15 et 16, est,

aut in libro viventium, est, esse in singulari cura, protectione ac favore Dei, seu esse in numerum filiorum Dei ascitum pro et propter Christum. De qua phrasi vide supra in LIBER. Cre [?: ] nomen Christi. est credere in doctrinam eius, et ipsum [?: ] Christum: sicut supra indicavi, saepe nomen pro re [?: ] persona accipi, Io. 1. 2 et 3. Petere porro aliquid a patre in nomine Christi, Io. 14 15 et 16, est, petere per et propter [?: Chri-era ] fide. Sic etiam accipitur, Vitam habere in nomine Christi, [?: ] .

pios servari in nomine Dei: [?:-tute ] ac efficacia patris, quod alibi vocat manum patris, [?: ] , ex qua nemo eos rapiet. Ponitur ergo hic nomen Dei pro attributis Dei, i. pro misericordia, fide ac [?: veri- ] sapientia ac omnipotentia, qua suos tuetur: ut supra hanc nominis significationem declaravi. Sic intelligatur [?: ] illud Act. 4, Signa et pro digia fieri per nomen Christi: [?:-per ] vim, efficaciam et potentiam eius. Sic ibidem interrogabant Apostolos Pontifices: Qua virtute aut quo nomine hunc claudum sanastis?

malus. Notus, pro celebri. Prov. 31, De mulieris industriae viro dicitur, quod sit notus in porta: id est, celebris in foro, in congressu aliorum virorum. Sic forte illud Psal. 74. Notus erat veluti afferens superne. Nosse, pro reipsa sentire ac experiri interdum accipi supra dictum est. Sic dicit Paulus Philip. 3, Ut cognoscam ipsum, et vim resurrectionis ipsius. Sic Marc. 5 dicitur Haemorrhoissa cognovisse in corpore suo, se sanatam esse: et de Christo ibidem dicitur, quod senserit ex se virtutem exisse. Talem quandam experimentalem cognitionem notat et illa

a tam praestante heroe expectantes: tamen nunc non illas quasi naturales dotes terrenaque bona admirentur, sed potius quatenus Deus in eo conspicitur, relucet, nobisque conciliatur In hac significatione pro admiratione possis recte exponere etiam id dictum cacodaemonis. Actorum decimonono, quod supra exposuimus: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui' nam estis? Convenit aliquatenus cum eo quod dixi, Notum pro celebri et admirabili poni. Nosse ponitur interdum pro approbare, fovere. iuvare: ut et supra abunde dictum est. Tale quiddam est quod Paulus secundae Corinthiorum

possis recte exponere etiam id dictum cacodaemonis. Actorum decimonono, quod supra exposuimus: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui' nam estis? Convenit aliquatenus cum eo quod dixi, Notum pro celebri et admirabili poni. Nosse ponitur interdum pro approbare, fovere. iuvare: ut et supra abunde dictum est. Tale quiddam est quod Paulus secundae Corinthiorum quinto dicit, Peccatum non novissem: ubi non de ipsa speculativa noticia dicitur, quandoquidem Christus solus peccati foeditatem et magnitudinem novit: sed de approbatione, patratione, promotione, etc. Sic

valde difficilis aditus ad praesentiam Dei, seu ad arcam in Sancta sanctorum, nunc vero omnibus pateat. Ambulare in novitate vitae, est, Spiritu Dei regi, conditum esse ad bona opera, et praestare novam obedientiam: ante omnia autem exsolius Christi merito pendêre, ac per eum iustificari. Dixi supra, quid sit novus homo, et explicabuntur hae res ac loquutiones postea in verbis RENASCI ac RENOVARI. NOVISSIMUM, pro ultimo extremoque ponitur. In Hebraeo est אחרית Acherit, quod postremum aut extremitatem notat. Deducitur autem a verbo

id est, mediterraneum, quod est respectu stagnorum domesticarum remotissimum, et plane terminat Iudaeam. Novissimum, pro praemio, quia operis praemium est finis. Psalmo 37, Novissimum recti pax: id est, tandem Deus ei id praemii dat. Statim autem sequitur, Novissimum impiis excindetur: quod supra exposui. Credo ab hac Hebraea voce venire, quod τέλος finis etiam pro praemio aut poena usurpetur. ut 2. Corinth. 11, Quorum finis est secundum opera ipsorum. Sic et Roman. 6, [?: ] Philipp. 3, Quorum finis est mors et exitium.

nebulae de incenso ascendebat, Ezech 10. Sic enim solet, cum res idoneae ad suffitum igni imponuntur, ascendere fumus. Dominus, in turbine et tempestate via eius: nubes veluti pulvis pedum eius: Nahum 1. Describitur ibi Deus terribiliter, et hoc inter alia additur, ex illis tot visionibus ut supra dictum est, quo aliquid quasi oculis subiiciatur spectandum, eoque magis Deus praesens esse et terribilis appareat. Dies [?: nebul- ] et nubis, aut (ut Vulgata habet) nebulae et turbinis, Zoph. 1, dicitur dies tristis, qua Deus erat puniturus Iudaeos. inquit enim: Prope est

usitatum Scripturae, ut in descriptione tristium poenarum, totius rerum naturae facies tristis, minax ac horribilis depingatur: contra in descriptione rerum secundarum ac beneficentiae divinae omnia laeta esse, et veluti arridere nobis, ac nobiscum congaudere et exultare dicantur: de quo Hebraismo supra dixi. Ratio autem huius locutionis est, quia infelicibus omnia tristia apparent: contra laetis omnia speciosa, ac veluti applaudentia. Sicut et Germani dicunt, Er meinet das ihn dir ganze welt anlachet. Nebulae a turbinibus agitatae, 2. Petr. 2. vel potius nubes, ut sola Germanica habet:

hominum, evanido flori. Eadem similitudine idem Propheta minatur idololatris cap. 13, inquieus: Idcirco erunt ceu nubes matutina, et ceu ros mane veniens et abiens: et sicut palea, quam tollit ventus de horreo: et sicut fumus de fenestra: id est, subito ac repente peribunt. Dixi supra, illam speciem densitatis aeris, quae videtur circa Deum, cum apparet, per metaphoram vocari nubem, ob similitudinem quandam. Idem usus eius vocabuli est etiam in novo Testamento crebro. ut cum dicitur, Filium hominis venturum in nobibus. Item cum dicitur, Nubes suscepisse et abscondisse

meridie in septentrionem, et contra transvolare. Isaiae 19. Ecce Iehova vehitur super nu+m velocem, et ingredietur Aegyptum. pro, citissime [?:-derit ] puniturus Aegyptios, sicut si nubes plena grandinis advolaret. Ascendere facit nubes ab extremo terrae, Psal. 135. supra exposui, significare extractionem vaporum ex mari aut locis humidis, quae nobis ab [?: extremi- ] aut horizonte ascendere videntur. Hoc ergo [?: indi- ] potentia Dei indicatur et celebratur. Posui nubem vestimentum maris, et caliginem faciem eius: Iob 38. id est,

quae nobis ab [?: extremi- ] aut horizonte ascendere videntur. Hoc ergo [?: indi- ] potentia Dei indicatur et celebratur. Posui nubem vestimentum maris, et caliginem faciem eius: Iob 38. id est, contexi mare nubibus. Ponit nubes currum suum Psa. 104. Huius locutionis supra indicata est ratio. Aliquid esse aut pertingere usque ad caelum, aut nubes, hyperbole est, et ponitur pro immensum esse: et in omnibus linguis usurpatur. Psal. 56, Usque ad caelos misericordia tua, et usque ad nubes veritas tua: id est, immensa ac ineffabilis est veritas

enim Babylonicae Thaidis collusores, interpretati sunt hoc dictum de necessitate bonorum operum ad salutem. Sed Paulus contra interpretatur necessarium huius vitae indumentum, de sola Christi acceptione, inquiens: Quotquot baptizati estis, Christi induistis. Verum de metaphora induitionis, vide supra in verbo INDUO aliqua. Sic et ipsemet pater caelestis ipso facto et praxi Gen. 3, interpretatus est [?: ] tione uti aut nuditatis amotione, esse ornari merito aut iustitia Christi imputata, cum ovilla pelle primos parentes vestivit: promittens simul benedictum [?: sc-

quo et alii adstantes numerum audiant, et observent. Numerare, pro reperire, esse completum numerum durationis regni: Danielis 5. Sic exponitur illa Dei scriptura in pariete facta, et Belsezero monstrata. Apocal. 13 et 15 fit mentio numeri nominis bestiae, et numeri bestiae: de qua re supra aliquid in voce NOMINIS dictum est. Non improbo autem Irenaei interpretationem, qui numerum illum 666, per literas Graecas (quibus primum Apocalypsis scripta est) supputatum repererit esse Λατεῖνος, Latinus. Utuntur enim Graeci suis literis pro

verba haec, pro, coram, et quidem ipsometrege suis auribus, non per alios audiente, indicaverunt omnia. NUTARE, vel MOVERE potius: Psal. 26, Iehovae fisus sum, non nutabo: pro, spe mea non excidam, vel alioqui consistam firmiter in meo statu ac conditione. Moveri, ut supra indicatum est, significat succumbere, corruere, cadere ac perire, per metaphoram: quia intereuntia de suo statu conditioneque moventur. Nutare manum alicuis pro, attenuari ac debilitari eum, praesertim in re familiari. Levit 25, Cum attenuatus fuerit frater tuus, et nutaverit manus eius

in Vulgata versione ad verbum versum aliquoties ex Graeco est, ut in 3 et 4 Esdrae et Ecclesiastico. Significat autem idem quod Obedire, inde deductum, et Euphoniae causa nonnihil immutatum: de quo mox dicetur. Alterum fuit veteribus usitatum. OBCAECO, est idem quod excaeco, de quo supra suo loco dictum est. De dicto Iohannis, Tenebrae excaecaverunt oculos odientis fratrem, in voce TENEBRARUM dicetur. OBDORMIRE, est idem quod Dormire, aut certe somnum inchoare. vide igitur verbum DORMIO. Significationem autem habet duplicem, propriam et metaphoricam. Propria est,

[?: in ] minoribus rebus, aut actionibus patri obediverit, verum etiam in summis, difficillimis ac tristissimis, atque adeo in subeunda ipsa ignominiosissima morte. Non ergo diuturnitas aut longitudo obedientiae, sed [?:-aduum ] eius intensio indicatur, de quo etiam supra [?:-voce ] MORS dictum est. Discere obedientiam. Hebr. 8, [?:-uis ] filius esset, tamen didicit ex iis quae passus [?:-obedientiam ] : id est, reipsa expertus est duram [?: sub-nem ] , qua praestita, perfectus factus est: id est,

indicare idem quod Evangelion. Inobedientia, ἀπειθία, contra non raro ponitur pro incredulitate. ut Rom. 11 aliquoties in hoc sensu accipitur: Conclusit Deus omnes in contumaciam, aut incredulitatem, ut omnium misereatur. Ad obedientiam gentium, supra exposui esse idem quod ad conversionem gentilium, seu ut credant. Sic Paulus etiam Rom. 15 dicit, Non ausim dicere quicquam eorum quae non fecit Christus per me, ad obedientiam gentium opere et sermone: id est. tantum ea ausim dicere, quae Deus miraculis et doctrina per me fecit ad

illam: tametsi in Hebraeo sit, Dabo, id est dirigam, convertam meum quasi impetum. Sic et Ezech. 4, iubet Deus Prophetam obsidere sculptam in latere Hierosolymam, eamque acerrime infestare et oppugnare. et inter alia interserit, ut obfirmet faciem suam contra eam. De hac loquutione dictum est supra in voce FACIES. Luc. 9 Christus dicitur obfirmasse faciem suam, ut iret Hierosolymam: id est, certo statuisse illuc proficisci, suumque iter eo direxisse. Quare faciei obfirmatio, animi obfirmationem, ac veluti immotum decretum notat. Cordis vero motus in facie relucere solent: faciei ergo

eo nos convertimus, et toti in id incumbimus. Obfirmare vultum etiam in malam partem accipitur, Proverb. 21, Procaciter obfirmat impius vultum suum: id est, audacissime et impudentissime pergit in suo malo proposito, sententia, aut instituto. Obfirmare cor, est idem ferme, sicut et supra monui. Deut. 2 dicitur Deus indurasse spiritum, et obfirmasse cor regis Sihon, ne pateretur transire Israelitas per suam terram, quo illi coacti cum eo pugnare, ipsum et subditos perderent, eorumque res occuparent. Sic describitur pertinacia Isaiae 4 per frontem aeneam, et Hier. 5 per

SACRIFICII dicetur. Venit autem Oblatio ab offerendo: sicut Graecum προσφορὰ, a προσφέρειν, Hebr. Carbonam, a קרב Carab, quod est adducere: aut etiam Mincha, de quo supra in voce MUNUS. Nonnunquam etiam Teruma, ab elevando, quia quaedam oblationes in altum coram Deo levabantur. Variae autem sunt oblationes, plurimae etiam significationes et loquutiones huius vocis, de

contra manifestam veritatem. Sic obmutescit Matthaei vigesimo secundo, ille qui carebat veste nuptiali. Sic iubet Paulus obturare os garrulis seductoribus, sermone veritatis. Et Petrus iubet, honeste et pie vivendo stultorum hominum ignorantiam obturare: 1 Pet. 2. Verum de hac voce etiam supra in [?:-u-us ] aliquid dictum est: et dicetur forte etiam in vocabulo Surdus. OBOLUS, in Sacris et prophanis genus est minimae monetae argenteae, Viginti eiusmodi constituunt unum siclum, teste Scriptura, Exo. 30, Levit. 27, Num. 3, et Ezek. 45. Vide supra in

voce etiam supra in [?:-u-us ] aliquid dictum est: et dicetur forte etiam in vocabulo Surdus. OBOLUS, in Sacris et prophanis genus est minimae monetae argenteae, Viginti eiusmodi constituunt unum siclum, teste Scriptura, Exo. 30, Levit. 27, Num. 3, et Ezek. 45. Vide supra in Mina. OBRIZUM, id est, aurum longe purissimum ac praestantissimum, crebro legitur in Sacris literis. OBSCURUM, et OBSCURAE tenebrae pro tristibus ac deperditis vastatisque ponuntur. Causa est, quia, ut supra aliquoties diximus, et in sequentibus iterum dicemus,

Exo. 30, Levit. 27, Num. 3, et Ezek. 45. Vide supra in Mina. OBRIZUM, id est, aurum longe purissimum ac praestantissimum, crebro legitur in Sacris literis. OBSCURUM, et OBSCURAE tenebrae pro tristibus ac deperditis vastatisque ponuntur. Causa est, quia, ut supra aliquoties diximus, et in sequentibus iterum dicemus, Lumen, lux, dies, et similia, res bonas, laetas ac florentes notant: contraria autem, tristes ac adversas, ac veluti perditas, desperatasque Isaiae 24. Obscurata est omnis laeticia, migravit gaudium terrae. idem repetit proprie, quod

et 42. Contra, serena facies apud Latinos pro laeta accipitur: sicut apud Hebraeos, Lumen vultus. et, Illumina vultum tuum super nos: hoc est, exhilara, de quo alibi. Obscura facies, alias, et plerunque quidem, tristiciam indicat, aliquando etiam iracundiam: de qua utraque significatione supra in voce. Faciei, Luminis et Lucis dixi. Sic vero etiam Christus dicit Matthaei sexto, de pharisaeis et hypocritis, quod obscurent facies suas, ut videantur hominibus ieiunare. Verisimile est, eos non tantum gestu ac nutu solitos faciem ad tristiciam componere: sed etiam coloribus

eis exitium: idque tanta arte, ut neque praevidere telum, ac sibi cavere, neque etiam autorem suae calamitatis liquido nosse possint. In Hebraeo est potius In caligine. Obscura contritio tua non est, Nahum tertio: In Hebraeo est potius, moeror. nam est Moeror, qui per obscuritatem, ut supra ostendi, significatur. Iob capite tertio imprecatur suae diei, qua natus est, ut obscuretur ac obtenebretur: imo ut evanescat etiam ex suo mense, vel aboleatur ac tollatur. Obscurentur oculi eorum, et lumbos eorum fac iugiter nutare: orat David Psalmo sexagesimonono contra persequutores.

qua exercitus solent civitates, circumpositis castris et praesidiis concludere, accipitur. Huius verbi ac nominis aliquot locutiones attingemus. ¶ Ante et retro obsedisti me, Psalmo 139. alii, Formasti vertunt. vox sane magis obsidionem sonat. Videtur enim venire a zar, et non a iazar. Etiam supra, Iehuda erit in obsidione contra Ierusalem, Zachar. 12. scilicet, Ierusalem erit calix ebrietatis: id est, exitio. Venit civitas in obsidionem, Ieremiae quinquagesimo secundo, et 2 Reg. 24. pro, obsidio venit ad civitatem, vel in civitatem: hypallage est, de qua dictum est in Regulis

[?: ] eius occisionem, in iniquitate patrum suorum. [?: ] aliquem in occisionem. Isa. 34, Indignatio Domini, est super [?:-tes ] , et furor contra omnem exercitum earum. Vasta [?: ] anathematizavit eas, et dedit eas in occisionem. OCCULTUS, vide supra in Abscondo. OCCURRO verbum varie in Sacris accipitur, et mali et in bonam, et in mediam partem. Nec mirum, cum [?: ] pro variis Hebraeis ponatur: usitatissime tamen verterunt hac voce Hebraeum קרה. De loco Genes. 24

et potentiam peccati, ac irae Dei: et ingens onus Christi, quod pro toto genere humano sustinuit. Facere occurrere in tempore malo inimicum, Ieremiae 15, de supplici precatione, qua tibi inimicus reconciliari conatur, exponunt aliqui. Posses tamen recte de opitulatorio occursuexponere, ut supra locum Isaiae 64 declaravi. Videtur enim haec prophetia aut promissio Dei impleta esse, cum in illo luctuosissimo tempore captae Hierosolymae, et abductionis aliorum in captivitatem, Nebuzardam solvit

adeo ut eis iam visus debilitari incipiat Eadem ratione Psa. sexto dicitur, Caligavit oculus [?: ] pro irritatione, inveteravit propter inimicos [?: me- ] est, ob perpetuas eorum molestationes. Deficere [?: ] dicuntur etiam ob longam expectationem: quia, supra dixi, cum alicunde opem expectamus, solemus intento visu spectare: id cum diu facimus, [?: necess- ] defatigantur oculi, defatigatur etiam aut debilitatur totus homo nimio desiderio ac dolore, quod non [?: ] tingat res expectata ac desiderata. Hinc igitur

deiiciunt faciem et oculos, sicut publica [?: ] Luc. 18 depingitur. Videri ergo posset ex ipso genera ac specie externa sumptam esse picturam animi, ac superbum dici elatum oculis, quia talis est eorum gestus ac vultus. Hic igitur Levatio oculorum longe aliud significat, quam supra, ubi pro sperare ponitur. Isaiae 10. Visitabo super altitudinem oculorum eius. id est, [?: pu-iam ] illum propter superbiam. Superciliorum elenatio etiam Latinis tum superbiam, tum austeritatem notat. Hinc Superciliosus. Esse aliquid in oculis alicuius: pro, videri ei.

rete in terram. id est, ad struendas insidias, sicut retia feris et avibus tenduntur, Sic Psalmo decimo dicuntur impii abscondere oculos miseris: id est, ex occulto illis insidiari. Abscondere alioqui oculos est, non id agere circa eum quod opus est, sive in iuvando, sive in puniendo eo, ut supra in verbo ABSCONDO dixi. Oculos alicuius, praesertim Dei, alicubi esse, significat eius curam, providentiam et favorem, aut alioqui diligentiam. 1. Regum nono: Eruntque oculi mei, et cor meum ibi in seculum. Pollicetur Dominus se fore praesentem in templo, et ibi orantes exauditurum

[?: ] . ¶ Oculus etiam providentiam notat tum in Sacris literis, tum et in Hieroglyphicis Aegyptiorum, ubi ipsa pictura oculi id denotat. Proverb. 20, Rex oculis suis dispergit omne malum, id est, suo iudicio et providentia, seu prudenti gubernatione: sicut supra dixi denotare curam. Sic et illud dicitur: Ut oculus videat, ac auris audiat, utrunque facit Dominus. id est, Deus efficit, ut et gubernatores prudentes sint, et sapienter prospiciant quid faciendum aut omittendum sit, et subditi ac ministri obediant. Sic Moyses dicit ad Hobab suum affinem,

Egredi oculos prae adipe, de superborum et potentum elatis oculis dicitur: sumpta similitudine a praepinguibus hominibus, quorum oculi turgent. Illumina oculos meos, ne forte obdormiam in morte: significat quidem haec loquutio restitutionem valetudinis, aut [?:-nationem ] , ut supra dixi. Sed hic per metaphoram significat illuminationem spiritualem, ne a verbo [?: aber-- ] , et moriatur morte spirituali. Contra dicitur Psalmo 69, Obscurentur oculi eorum, ne videant. Sic et Psalmo 69. Revela oculos meos, et considerabo mysteria legis [?: ] .

habere aliquam speciem hominis ac cultoris Dei, et non velle videri omnino veram bestiam: sed tamen interim eum sub illa specie hominis ac cultoris Dei horrendas blasphemias contra Deum et veram pietatem evomere. Christus Matth. 6, et alibi dicit, oculum esse lucernam corporis: de quo loco supra in vocabulo LUCERNA dictum est. Sumit autem similitudinem aut metaphoram ab externo visu, et eam transfert ad internum seu mentis oculum: quae si est naturali caecitate obscurata, et insuper etiam malis habitibus et pravis cupiditatibus perversa, nihil prorsus recte agit: quod si est fide,

disciplina iustos probat Deus, quos in altera vita aut ad alteram vitam iniustos pronunciat et damnat. Sic Salomon est dilectus Deo, et ab eo innumeris bonis ornatus, quod ad hanc vitam attinet. de altera dubium est. Contra Lazarus et Iobus, sunt maledicti et flagellati a Deo in hac vita. Sic supra ostendi, interdum dilectionem pro ipso effectu aut beneficio suo poni, aut etiam pro indicio suo. Non raro tamen ulterius se extendit, non solum neglectionem, sed etia laesionem significans. Iob 3. A robore manus tuae odisti me: pro, perinde me graviter afflixisti, ac si odisses me: vel,

sed etiam Vulgata versio habeat verbum Proferendi aut depromendi, quod fesso et esurienti exercitui Abrahami cibum sacerdos ille protulerit, exhibueritque. Malachias cap. 1 dicit, ubique per orbem terrarum offerendam esse oblationem mundam. in Hebraeo est Mincha, munus: de quo loco supra in voce MUNERIS dixi, estque is ab innumeris hoc tempore contra seductores, Missaeque patronos assertus. In eodem prorsus sensu docet et Petrus 1. cap. 2, Omnes pios esse sanctos, et sacerdotes ad offerendas spirituales hostias, acceptas Deo per Christum Iesum. Item Paulus ad

aut fertili. Oleum enim saepe simpliciter pinguedinem significat. Locus igitur valde fertilis, vocatur filius olei aut pinguedinis, quia pinguedine tinctus et quasi unctus aut conditus est. Sic et Zach. 4. Iosua sacerdos et dux Zerubabel vocantur filii olei, quia fuerunt inuncti: aut quia, sicut supra in Olea exposui, et sicut ipsemet Propheta exponere videtur, quia ex eis ingentia bona ad coetum Dei proveniebant, sicut ex olea profluit oleum in lampades accensas Domino in tabernaculo eins. Quae expositio etiam loco Apocalyp. 11 magis convenit, ut supra hanc locutionem explicui. Oleum

quia fuerunt inuncti: aut quia, sicut supra in Olea exposui, et sicut ipsemet Propheta exponere videtur, quia ex eis ingentia bona ad coetum Dei proveniebant, sicut ex olea profluit oleum in lampades accensas Domino in tabernaculo eins. Quae expositio etiam loco Apocalyp. 11 magis convenit, ut supra hanc locutionem explicui. Oleum unctionis, fuit illud sacrum oleum, quo Aaron et filii, totumque tabernaculum, et omnia eius instrumenta inungebantur. De quo vide Exodi 29 et 30. Idem vocatur etiam Oleum sanctum, Num. 35. Oleiunctionis corona. Levit. 21, Corona olei unctionis Dei sui

quasi non esset rex aut Messias Domini, iuxta illam cominationem Dei erga magistratum: Ego dixi, Dii estis: veruntamen sicut homines moriemini, Oleo ungere significat per metaphoram, etiam Spiritu sancto regenerare, eiusque donis ornare. Sicut alibi Apostolus inquit, Docebituos unctio: ut supra dictum, et postea in voce UNCTIONIS dicetur. Sic autem vox olei accipitur Psalm. 45, Unxit eum oleo laetitiae, de quo loco supra est dictum, et Psalm. 89, Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum. id est, Spiritu sancto, eiusque donis eum imbui: non tantum illa externa unctione

homines moriemini, Oleo ungere significat per metaphoram, etiam Spiritu sancto regenerare, eiusque donis ornare. Sicut alibi Apostolus inquit, Docebituos unctio: ut supra dictum, et postea in voce UNCTIONIS dicetur. Sic autem vox olei accipitur Psalm. 45, Unxit eum oleo laetitiae, de quo loco supra est dictum, et Psalm. 89, Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum. id est, Spiritu sancto, eiusque donis eum imbui: non tantum illa externa unctione Sam. Isaiae sexagesimoprimo dicit Messias, se tristem, ac miserandum statum hominum infelicem, sua redemptione commutaturum. ac

eum imbui: non tantum illa externa unctione Sam. Isaiae sexagesimoprimo dicit Messias, se tristem, ac miserandum statum hominum infelicem, sua redemptione commutaturum. ac inter alia ait, se illis pro luctu oleum laeticiae daturum. Qua autem ratione oleo laeticia aut exhilaratio tribuatur, supra ostendi. Hic agitur de metaphorico et spirituali oleo, ac gaudio. Oleum effusum nomen tuum, Canticorum primo. pro, perinde spargitur laetus sermo de te, tuisque factis, sicut oleum optimum cum funditur, fragrantiam de se late emittit. Dixi vero supra, Odorem per metaphoram pro fama

oleo laeticia aut exhilaratio tribuatur, supra ostendi. Hic agitur de metaphorico et spirituali oleo, ac gaudio. Oleum effusum nomen tuum, Canticorum primo. pro, perinde spargitur laetus sermo de te, tuisque factis, sicut oleum optimum cum funditur, fragrantiam de se late emittit. Dixi vero supra, Odorem per metaphoram pro fama poni. Terra exaudit oleum, Oseae secundo, Dominus exandiet caelos, aut eis respondebit: caeli exaudient terram: terra exaudiet frumentum, vinum et oleum. pro, Deus faciet caelum efficax, bonasque in eo tempestates constituet. et caelum adhibebit

] dicat, Sapor tristissimus indicat aliquid venenati esse in hac olla et pulmento. Psalm. 68 vertunt aliqui, Si iacueritis in medio ollarum, aut in loco ubi ollae collocari solent, pro, etiamsi eritis natura, et propter peccata vestra immundissimi: tamen beneficio Meschiae ita mundabimini, et supra nivem dealbabimini, ut sitis fulfuri sicut columbae albae, quae videntur argenteae esse, aut viridantis coloris, quae aureum quendam fulgorem aut corruscationem exhibent, praesertim sole eas illuminante. Verum longe commodius fuerit exponere, inter fines aut terminos regionum. est enim

aut ἅπας. Omnia peccata. pro, tot et tam grandia peccata. Numer. 16, Ne pereatis in omnibus peccatis eorum. quasi dicat. Ne obruamini tanta mole ipsorum iniquitatis, facti eius per imputationem et assensum participes. Omnis poni pro Quocunque, supra ostendi. Tale videtur esse illud Nehemiae 5, Intra decem dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo

in Domino, est aliquid boni facere, praelucente verbo, probante Deo, atque adeo ipsomet per Spiritum suum in nobis id opus efficaciter agente et peragente. Iohannis tertio: Qui facit veritatem, venit in lucem, ut manifesta fiant facta eius, quia in Deo facta sunt. ¶ Opera legis, ut et supra in voce LEGIS disserui, sunt omnia opera quae a lego praescribuntur, aut praecipiuntur. Cum igitur Paulus excludit opera legis a iustificatione: non tantum caere monialia, sed et moralia excludit. Quare alibi pro hac phrasi utitur illis, Non ex operibus, Sine operibus, Gratis, Non ex vobis,

Qui proximo suo abutitur frustra, et opus suum non dat ei. id est, mercedem ei debitam. Levit. 19, Opus mercenarii non pernoctet tecum usque mane. Apoc. 14, Opera illorum sequuntur eos. id est, recipient praemia sua vita digna. Legalis quidem phrasis est, sed saepe Evangelice usurpatur, ut supra dixi, indicans gratuitam beatitudinem piis ex debito promissionis datam ac exhibitam. Rom. 11 est locus insignis, qui hoc Hebraismo commodissime illustretur: Quod si per gratiam, non iam ex operibus, alioqui gratia iam non est gratia. Si ex operibus, non iam ex gratia, alioqui opus non iam

suarum Deus non remittet aut deseret. id est, perget mihi benefacere, sicut coepit. Psalmo 138. Dominus proficiet circa me: Domine, benignitas tua manet in seculum, opera manuum tuarum non relinques. Sic et de hominis operibus eadem phrasis usurpatur. Psalm. 90, Opus manuum nostrarum dirige supra nos, aut firma: id est, rege, et da successum laboribus ac conatibus nostris. Sic Psal. 9, In opere manuum suarum illaqueatus est impius. pro, Deus malorum pravos conatus vertit in ipsorum exitium, ut incidant in foveam quam parant aliis, aut aliqovi sibimet suo opere exitium

suas: sic fiet, ut ex propria virtute, non ex aliena obtrectatione laudem consequatur. Filius Dei venit, ut destruat opera diaboli: 1 Ioan. 3. nempe peccatum, ac iram Dei hominis extremam corruptionem ac damnationem, seu mortem aut malum culpae et poenae, potentiam aut tyrannidem Satanae supra hominem, et totam rerum naturam, regni denique et gloriae Dei convulsionem, omnia volens instaurare et ad pristinam Dei monarchiam reducere. Discrimina sunt operationum: 1 Corint. 12. Distinguit ibi Paulus inter χαρίσματα διακονίας et

aut etiam honore et magnificentia regni. id est, in vestitu regio. Sic et Ezechiel. 16, Ornatus quo Deus populum Israeliticum, praesertim autem Iudaeos ornaverat, vocatur הדר Heder. in quit enim: Pulchritudo tua fuit perfecta ob ornatum meum, quem posui supra te. Ornatum verterunt aliquando LXX, et Vulgata, vocem צבא zaba exercitum: ut Gen. 2, Perfecti sunt caeli et omnis exercitus eorum. quia sidera ornant caelum, sicut et Iob 26 cap. dicit, Spiritus eius ornavit caelos. Ad Titum 2 iubet

alicuius, Ierem. 44. Et Psal 63, Labiis laudationum laudabit te os meum. Psal. 37. Ore suo loquuntur superbe. Dilatare os videtur esse idem quod subsannare, quia tali gestu solemus illudere aliis. Isaiae 57, Super quem dilatastis os, et protraxistis linguam. Supra aliquoties diximus tum de apertione, tum et de dilatatione oris. Oris egressum, aut quod egreditur ex ore: pro, id quod semel promiserunt, licet incogitantius, Num. 32. Quod egressum est ex ore vestro, faciatis. Plerunque de inconsulta locutione et votis dicitur. Reperitur etiam Num 30,

mensura. Deut. [?: X- ] . Dabit filio exosae primogenito os duplex de omnibus quae habet. id est, duplicem partem, aut duas ratas partiones. Os alicuius, aliquando recte pro ipso exponi potest. ut, Os Domini loquutum est: id est, ipsemet Dominus. Sic Exacerbare os Domini, de quo supra saepius. Tergere os. Proverb. 30: Adultera comedit, extersit os, [?: ] dixit, Nihil feci. de impudentia adulterae et omnium perditorum dicitur, qui parvi pendunt sua peccata. Homo vivit ex omni verbo quod procedit ex ore Dominis Matth. 4. Deut. 8 habetur tantum, Ex omni

Dei: id est, ex omni ope, beneficio aut bono Dei quod ille ad hanc rem ordinare vult. ubi os videtur simpliciter significare ipsum Deum, quod eius beneficis ac bonis alantur. Ut omne os obstruatur: Roman. 3. est, ut nemo habeat quod iactet ac glorietur. [?: Co- ] rium est ei quod supra habuimus, Apertio oris. Ut non sit tibi apertio oris, etc. Os bovi trituranti non ligare, est [?: ] iustum praemium laboranti: Deuter. 25 1. Cor. 9 Christus interficiet Antichristum spiritu oris sui: id est, verbo ac ministerio, ubi in primis est efficax

16. Nam ostium est mihi apertum magnum et efficax, et adversarii multi. Sic et Coloss. 4 usurpatur: Orantes simul et pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium sermonis, ut loquamur mysterium sermonis. Tametsi hoc quidam referant ad apertionem oris Paulini: sicut illud Eph. 6, de quo dictum est supra in vocabulo Oris. Sic et 2. Corinth. 2, haec phrasis usurpatur: Cum esset mihi ostium apertum per Dominum. Aperire gentibus ostium fidei, itidem per metaphoram alteri vicinam significat, eas admittere ad fidem. Apoc. 3, Ecce dedi ostium apertum coram te. id est, aditum ad placandum Deum,

succedente ei Meschia. Aliquando pactum ferme proprie ipsas conditiones pacti significat, nempe sacram doctrinam, ad quam nos in hoc pacto cum primis obligamus. Omnes semitae Domini benignitas, et veritas custodientibus pactum eius, et testimonia eius. id est, mandata ac religionem eius. Sic supra in voce Foederis ostendimus, ipsum Decalogum interdum vocari foedus. Pactum pacis: Num. 25, Ecce do Pineae sacerdoti pactum pacis. id est, pactum aut promissionem, quod velim ei eiusque posteris dare pacem in ea dignitate, non perdere eos, aut movere loco tam cito. Ingredi pactum,

ratum ac firmum. dicitur idem etiam pactum seculi Gen. 17. Renunciavit vobis pactum: id est, conditiones pacti, Deut. 4. Pactum statuere, Gen. 6, et Levit. 26. pro ratum ac firmum habere, et praestare quod quis in pacto aut foedere promisit. Pactum aut foedus cum lapidibus, Iob 5: supra in voce Foederis exposui. In pactum transire et venire idem sunt, ut paulo ante ostendi. Credo vero phrasin esse sumptam ab illo ritu, qui Gen. 15, et Ier. 34 describitur, ubi sancientes foedus pertransibant inter dissecta animalia. Sic Macedon. reges, teste Livio et Curtio, obligabant

custodi me sive a talibus peccatis, sive a talibus persequutoribus. Animae alicuius non parcere, est eum tradere in exitium, Psalmo 78. Animae eorum non pepercit a morte. id est, pesti dedit, sicut mox sequitur. Parcere oculum alicui, aut super aliqua re, valde crebra phrasis est, quam supra in voce OCULI exposui. Genesis 45, Non parcat oculus supellectili vestrae. id est, ne curetis, si omnia non potestis asportare vobiscum, cum hic sitis satis opulentiae et omnium necessariorum reperturi. Peperci secundum verbum tuum, Num. 14. id est, condonavi peccata sicut petiisti.

perinde saevio in eos, sicut istae truculentissimae ferae. PARENS uterque, et pater et mater, dicitur. Catachrestice autem, vel etiam synecdochice, parentes aut patres vocantur etiam avi, abavi, et omnes in universum maiores: quin et quicunque habent aliquod regimen, aut superioritatem supra nos, ut magistratus, doctores, et similes. Sic proculdubio accipienda est vox Parentum in 4 Decalogi praecepto, de qua catachresi in voce Filius dictum est, et paulo post in vocabulo Patris denuo dicetur. PAREO, significat usitate obedio. Nonnun quam in Vulgata versione idem valet

Parietes cordis, vocantur Hieremiae quarto praecordia, quin et latera ipsa, in quibus sub hypochondriis in magno moerore dolor sentitur, inquit enim Propheta de suo dolore in maxima calamitate populi: Ventrem meum doleo, et parietes cordis mei. Mingens ad parietem, est canis: de qua voce supra. Sic enim illi solent ad parietem, aut arborem, aut aliud aliquid elevatum proiicere urinam. Parietem nudabit clypeus: id est, clypei de pariete ad bellum rapientur, quod supra in voce NUDITATIS exposui. Spiritus tyrannorum sicut turbe deiiciens parietem, Isaiae 25: id est, furor

maxima calamitate populi: Ventrem meum doleo, et parietes cordis mei. Mingens ad parietem, est canis: de qua voce supra. Sic enim illi solent ad parietem, aut arborem, aut aliud aliquid elevatum proiicere urinam. Parietem nudabit clypeus: id est, clypei de pariete ad bellum rapientur, quod supra in voce NUDITATIS exposui. Spiritus tyrannorum sicut turbe deiiciens parietem, Isaiae 25: id est, furor [?: persecuto- ] tam valide ac furenter incumbit in exitium miserori, sicut violentissimus turbo, qui solet parietes, atque adeo ipsas etiam domos super homines evertere: sed

pascha, una cum nocte ad sequentem [?: ] pertinebat. Quare esus agni paschalis factus die Iovis a Christo, sequentem, hoc est Veneris diem faciebat colebrem. Christus igitur secundum praescriptum Dei celebravit pascha vespere incipientis diei 15 Lunae: [?: ] vero, ob supra indicatam traditionem, celebrarunt initio 16. ut eis paschalis et Sabbati celebritas una die per ageretur. vide Monsterum super Matthaeum Hebraicum. Tempora etiam paschalia considerentur. [?: P- ] mum Pascha in exitu Israelitarum ex Aegypto [?: ]

] . Iob 39, Circumspicit montes pascuae suae, et virentia quaeque perquirit. Posterioris exemplum est Psa. 74, Quare exardescit ira tua in oves pascuae tuae. i. contra populum tuum, quem tu alis, et qui omnem suam felicitatem a te expectat, et a te solo pendet. PASTOR, ut supra monui, alias politicum gubernatorem significat, ut Isa. 44, Ego dico Cyro, Pastor meus es tu. i. ego iam praedico et ordino eum fore monarcham meum. Hier. 49, Quis pastor stabit contra me? pro, quis rex suos contra me tueri poterit? Alias doctorem verum aut falsum notat, cuius innumera

quaedam molesta passio etiam ad homines perveniat. Rom. 7. Cum essemus in carne, passiones peccatorum, quae per legem sunt, [?: ] gebant in membris nostris ad fructificandum morti: ubi internos illos pravos significari motus puto. Sed adscribam etiam alterius cuiusdam annotationem supra hunc locum, quo etiam vox πάθημα tanto magis explicetur. Affectiones peccatorum, τὰ παθήματα τῶν ἁμαρτιῶν. Pro eo quod videbatur Paulus scribere debuisse ἡ

gloriam primus esset resurrecturus, quam postea cum suis communicaret. Modicum passos ipse sarciat, corroboret et confirmet vos: 1 Pet. 5. i. paululum afflictos aut cruciatos. Siquidem. n. crux ista cum futura gloria aut Christi passione conferatur, modica sane est. Non patietur vos tentari supra quam ferre possitis. 1 Corinthiorum decimo. pro, non permittet. nota phrasis est. PATER, catachrestice Hebraei saepe usurpant pro avo, proavo, et omnib. maiorib per rectam lineam. Sic Laban vocatur filius Nahor, cum esset nepos eius ex Batuele filio. Sic et Abraham dicitur esse

se Israelem in utero gestasse, et porro gestaturum esse. Hoc modo in Eccelesia Patres vocamus illos summos doctores Ecclesiae, qui olim floruerunt. Sic credo Latinos Patrem patriae dixisse, summum benefactorem et conservatorem patriae. Pater et mater aliquando quosvis intimos denotat, ut etiam supra monui. Sic Psal. 27 dicitur: Pater meus et mater mea deseruerunt me, Dominus autem suscepit me. id est, intimi ac coniunctissimi mei. Sic videtur Iobus loqui cap. 17. Putre dini dixi, Pater meus es tu. id est, foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi,

obiicitur. Aliqui per patrem singularis numeri, intelligunt pluralem patres seu maiores tui. Ut fiatis filii patris vestri caelestis, Matth. 5. id est, ut vere patrem illum referatis indole benignitatis: seu, ut vere patrisetis, benefaciendo etiam adversariis, sicut is benefacit etiam indignis. Supra dixi in vocabulo PARENTIS, quod in praecepto Honora patrem, omnes superiores comprehendantur. Deus vocatur pater luminum, Iac. 1: id est, unicus autor, creator ac dator omnium bonorum, praesertim autem spiritualium, cognitionis divinae, Spiritus sancti, renovationis, Spiritus sancti

Idem in Concionantibus, φέρε σύτ' ἀνάφορον. ὁ παῖς Sic Angelus ad Iosephum ait, Iosephus filius David, ne timeas accipere Mariam uxorem tuam. pro, Iosephe fili David. De loquutione Abba pater, supra [?: ] voce ABBA dictum est. PATRIA πατριὰ, vox Graeca, reperitur Ephes. 3, [?: ] quo omnis patria in caelis et in terra nominatur. ubi vetus ad verbum vertit, paternitas: Hieronymus, [?: ] rentela:

iustus, servator, pauper [?: ] et equitans super asinam. Videtur omnino recte illud עני versum esse a Ioan. et Matthaeo, πραός mansuetus Consolationis enim gratia ornatur illis epithetis Christus: et supra indacavi עני ani et pauperem significat. Mansuetudo enim regis aut gubernatoris populo [?: ] taris est. Porro 2 Cor. 8. Christus dicitur pauper facta esse, vel (ut in Graeco ad verbum est) mendicasse, cum alioqui esset dives, ut nos illius

Isaiae 59, Viam pacis non noverunt: id est, nihil est apud eos fidei. humanitatis, aut sinceritatis Alias non frui aut potiri pace. Ibidem: Vias suas peverterunt omnes, qui ambulant per eas ignorant pacem: id est, divinitus tribulantur et puniuntur. Quarere [?: ] pace, loquutionem supra exposui. Ierem. 15, Quis discidet ad petendum de pace tua? id est, quis ad te declarabit, ut quaerat, quomodo se res tuae habeant? quis [?: ] condolebit? quis te consolabitur? Quaerere pacem [?: ] ius, est promovere eius pacem ac res secundas. Hierem. 29,

tranquillissima. et pastoribus ac pecoribus aptissima et refertissima. Hostiae pacificae saepe no minantur in Exodo et Levitico. significant autem eas quae pro gratiarumactione offerebantur, crebroque cum persolutione voti coniunguntur: sicut etiam Proverbiorum septimo fit. Via pacis, supra expositum est. Sed tamen quia Lucae primo est, Meschiam ideo apparuisse, ut dirigat pedes: ideo sciendum est, ibi viam pacis significare non tantum doctrinam ducentem ad illam summam ac aeternam pacem: sed etiam ipsam veram fidem, conversionem, iustificationem ac renovationem, per quam

iustitia separans: vel irae Dei opponens vana hominum commenta, sese denique suis insomniis pascens. Una vero fides quae verbo ipsius Dei nixa, Christum veram iustitiam apprehendit, hanc pacem affert. Quid vero fidem, quid iustitiam appellet Paulus, suo loco exposuimus. Filius pacis, ut et supra exposui, Matth. 10, et Luc. 10, dicitur, qui et amat piam pacem, ac tranquillitatem, eamque promovet, et dignus illa a Deo esse censetur. Ibidem est, Pax vestra requiescet super eum, aut revertetur pax vestra. ubi pax Apostolorum vocatur illa pia imprecatio pacis, quae sit profutura

facientibus pacem, Iac. 3. ubi facere pacem est ea agere, quae ad temporariam et aeternam pacem prosint, neminem laedendo, et cum omnibus pacifice agendo. Id dum agitur; pii simul etiam iuste agunt, et sibimet uberrimum fructum aut praemium iustitiae comparant. PAXILLUS. vide supra in PALUS. PECCATUM. Vocant Latini peccatum, quicquid contra officium normamque recti ac honesti fit: et proprie actuale quid significat, sive quid male fiat, sive male negligatur. Sed in Sacris literis haec vox latius patet, et plures habet nonnihil obscuras, aut certe ignotas

homines mors peru asit, in quo omnes peccarunt: non actionem, sed ipsum habituale, aut potius innatum et essentiale malum significat, quod nempe per Adamum omnes facti sint corrupti Satanaeque imaginem circumferant, eoque sint adversarii Deo, ei infensi et exosi, eique rei ac ab eo damnati, ut supra productis exemplis de hoc verbo ac nomine dixi. Aliquando tamen etiam plurali numero Originale peccatum notat, ut supra de Psalmo quinquagesimoprimo dixi. Omnes peccaverunt, et carent gloria Dei: Romanorum tertio, significat omnes esse peccatores ac reos, carere iustitia, ac omni

malum significat, quod nempe per Adamum omnes facti sint corrupti Satanaeque imaginem circumferant, eoque sint adversarii Deo, ei infensi et exosi, eique rei ac ab eo damnati, ut supra productis exemplis de hoc verbo ac nomine dixi. Aliquando tamen etiam plurali numero Originale peccatum notat, ut supra de Psalmo quinquagesimoprimo dixi. Omnes peccaverunt, et carent gloria Dei: Romanorum tertio, significat omnes esse peccatores ac reos, carere iustitia, ac omni gloriatione coram Deo de iustitia ac vita: sicut mox sequitur, Ubi gloriatio? Ad ostensionem iustitiae suae, propter remissionem

ac vita: sicut mox sequitur, Ubi gloriatio? Ad ostensionem iustitiae suae, propter remissionem praecedentium peccatorum: Romanorum 3. id est, exhiberi iustitiam Dei aut obedientiae ac passionis Christi, et imputari credentibus in hunc finem ac usum, ut peccata condonentur. Peccatum saepe, ut supra dixi, in genere ipsam totam huius pestis molem aut massam, seu totam iniustitiam denotat. Sic Romanorum tertio dicuntur omnes sub peccato esse, et per legem esse cognitionem peccati. et Romanorum quarto, cui Dominus non imputavit peccatum. Eadem ferme significatione Romanorum quinto

peccaverit homo in hominem, arbitri poterunt esse iudices: si autem quis peccauerit in Deum, quis erit arbiter, aut conciliator? Ubi Eli ideo vocat illud peccatum contra Deum, quia religionem eius prophanabat, et in contemptum apud Israelitas adducebat. De Peccato in Spiritum sanctum dictum est supra distinct. octava. Peccata clamantia in caelis, seu ad Dominum, quatuor esse dicit Thomas, qui super Iacobum sic inquit: Notam dum, quôd quatuor [?: ] peccata, quae prae sui enormitate dicuntur clamare ad Dominum: scilicet. I. Homicidium. Genes. 4. Ecce vox fratris tui Abel

vestras, etc. clamat, et clamor eorum in aures Domini Zabaoth introivit. De Peccato in homines, est 1. Reg. 2. Si peccaverit vir in virum, placari ei poterit Deus: si autem in Deum peccaverit vir, quis orabit pro eo? De Peccato contra [?: ] scientiam dictum est supra distinctione quinta, et septima. De Peccato in proprium corpus, inquit Paulus. 1. Corinthiorum sexto. Omne peccatum quodcunque fecerit homo, extra corpus est: sed qui scortatur, in proprium corpus peccat. Appellat igitur Scriptura peccatum in proprium corpus, scortationem: quod ideo

faciat peccare. Passiones peccatorum. Rom. 7, Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum vigebant in membris nostris. id est, cupiditates, et veluti aestus ac motus animi in scetendentes, [?:-era ] seu vita quaedam illius veteris Adami. Lex peccati: Rom. 7 et 8. Vide supra in voce LEGIS. Peccare [?: i---oelum ] , est vel ita valde peccare, ut suum peccatum quasi usque in caelum pertingat: vel contra Deum ipsum in caelo habitantem peccare. Utitur hac locutione perditus silius Luc. 15: Pater peccavi in caelum, et coram te. Sed de hac locutione

[?: i---oelum ] , est vel ita valde peccare, ut suum peccatum quasi usque in caelum pertingat: vel contra Deum ipsum in caelo habitantem peccare. Utitur hac locutione perditus silius Luc. 15: Pater peccavi in caelum, et coram te. Sed de hac locutione dictum est paulo ante: quemadmodum et supra in voce CAELI. Esse in peccatis. 1. Cor. 15. Quod si Christus non surrexit, adhuc estis in peccatis. id est, nec iustificati, nec renovati estis: nec remissionem peccatorum, nec Spiritum sanctum accepistis. [?: ] esse vel peccati ad mortem, vel obedientiae ad iustitiam,

Deum, eius mandatum ac verbum, quod plane ignorat. Sed veniente lege, tum agnoscitur, tum excarnificat conscientiam, tum denique furit ac impellit hominem, ut miserum mancipium suum, contra Deum et eius legem. Quod ergo hic dicit, peccatum sine lege esse mortuum, et per legem reviviscere: et quod supra dixerat, peccatum sine lege non imputari: item Ubi non est lex ibi nec peccatum: significat quendam quasi soporem peccati: quod scilicet lege non accusante, peccatum non cernatur conscientiam nostram non excruciet, et denique Originalis aut innata malitia non ita perdite nitatur in vetitum,

acquisitionis aut peculii, ad laudem gloriae ipsius. id est, qui est pignus, quod perducemur in caelestem haereditatem, [?:-musque ] singulare quoddam peculium Dei, ad gloriam ipsius. περιποιεῖσθαι enim est, proprium facere, et veluti supra acquirere: quasi si acquiras aliquid ultra quotidianam necessitatem, ultra quam quotidie absumis, quod reponas tanquam singulariter dilectum, ut supra de voce περιποίας dictum est. Est vero vox haec ingentis consolationis plenissima, quod Deus nos

quoddam peculium Dei, ad gloriam ipsius. περιποιεῖσθαι enim est, proprium facere, et veluti supra acquirere: quasi si acquiras aliquid ultra quotidianam necessitatem, ultra quam quotidie absumis, quod reponas tanquam singulariter dilectum, ut supra de voce περιποίας dictum est. Est vero vox haec ingentis consolationis plenissima, quod Deus nos pro suis habet: et non tantum in aliarum suarum rerum numero computet aut reponat, sed veluti in singulari quodam ac longe gratissimo thesauro,

Baith aut Beth chesed, quod mox sequitur ibidem. Huc etiam facit, quod praepositio super ἐπὶ saepe significat ad vel iuxta, sicut in praecedenti Capite habetur, Iesus sedebat super puteum: id est, ad vel iuxta de qua significatione vide supra. PEIERARE, ut et Cicero Offic. 3. monet, significat, non statim initio falsum iurare: sed, quod initio iuramento promiseris, id postea non praestare. de tali per iurio legitur Levitici decimonono, et Matth. quinto: Non peierabis, sed reddes Domino iuramenta tua. Aliquando

Assyrio, omnia sibi subiicienti ac rapienti, etc. Pennas renasci piis, ut aquilis, dicit Isaias cap. 40 .i. Deo eos fovente ac sublevante, subinde fieri eos fortiores ac robustiores, et maiora opera patrare: contra impios. Plura de Pennis et Ala, vide supra in voce ALA. PENTECOSTES nominis fit mentio Act. 2. 20. 1 Cor. 16. et 1 Machab. 5. Sonat autem idem quod Quinquagesima: Hebraeis dictum est Festum hebdomadarum. Celebrabatur vero die quinquagesimo, ab altero die Sabbati, quo manipulus primitiarum oblatus erat: id est,

anima. pro, ne occidamus eum, sed potius vendamus. Eadem locutio est et Ieremiae quadragesimo. Percutere lingua: Ieremiae decimooctavo, Venite et percutiamus eum lingua. id est, deferamus eum ad iudicem, occidamus eum accusando. Percutere manum, spondere significat: Proverbiorum sexto, ut supra in voce Manus dixi. Sic Germanice, Etwas in die hand schlagen: forte a gestu manum alterius sua dextera percutientum, quo promissiones confirmari solent. Percutere percussione non recedente: id est, [?: p-ga ] perpetua. Percutientem populos in percussione non recedente:

paschalis agni tinctas. Hunc percussorem vocat Paulus 1 Corin. 10, ὀλοθρευτὴν, exterminatorem. PERDO, Hebraice שחת schachat, alii verterunt corrumpo: quare et de multis huius vocis Hebraismis supra in voce Corrumpo dixi. Perdere ad terram, est idem quod percutere ad terram, ut prius dixi: Iudicum vigesimo: Perdiderunt de Israel ad terram viginti milia. pro, occidendo prostraverunt. Perdere ad consumptionem. secundo Paralip. duodecimo, Non ad perdendum ad consumptionem: pro,

coram Domino sunt, quanto magis corda hominum? Hinc est quod et rex locustarum et angelus inferni, Apocalypsis nono, vocatur Hebraice אבדון Abadon, et Graece ἀπολλύων, id est, perdens aut perditor, sicut supra diximus de angelo percussore, Exodi duodecimo, unde forte haec locutio sumpta est. Filius perditionis vocatur a Christo Iudas, Ioan. decimo septimo: quia sit iam exitio debitus, ac ob suum scelus destinatus. sic Latini servum poenae dicunt, de damnatis ad supplicium. Porro secundae

sed desperationis laquei. Qua ratione adversarii ea perverterunt. Cuius generis et illud fuit, quod voluerunt suos sanctos ita perfectos fingere, ut qui prorsus omni peccato caruerint. quam perfectionem cum alii homines viderunt sibi prorsus impossibilem esse, coacti sunt desperare. Sicut vero in supra indicatis corporalium rerum exemplis haec vox nullo modo potest intelligi de perfecta quadam absolutione vitis aut agni, in quo nihil prorsus reprehendi queat: ita nec in hisce ac aliis metaphoricis. quasi vel Abraham, vel alii peregrinantes in tabernaculo aut Ecclesia Domini, omni prorsus

et Isaiae 38: Obsecro Domine, recordare quod ambulaverim coram te in veritate et corde perfecto, et fecerim quod rectum est in oculis tuis. id est, sincero animo egi, et promovi veram religionem, et quaecunque tibi grata esse cognovi, etiamsi meis lapsibus ac peccatis nequaquam caruerim. Sic supra citavimus locum 2. Paralip. 19. Odio perfecto odi illos, Psal. 139. id est, vero ac serio odio odi hostes Dei: seu, ut alii vertunt, consummato. est enim vox תכלית tachlith ab alio themate, nempe a

ac animo. Pondus perfectum, Deuter. 25, significat omnes mensuras, aut instrumenta cognoscendae quantitatis sincera, nec ad imposturam comparata. Non est in toto corpore Iudae perfectio, Isaiae 1. id est, nihil est integrum aut illaesum, quod non sit poenis Dei afflictum, sed frustra. Sic supra diximus de vitae perfectione seu integritate: id est, incolumitate, quae ex hoc Isaiae exemplo tanto melius intelligitur. Perfectiones auri: 2. Par. 4, Ipsum erat perfectiones auri. id est, aurum purissimum. Lapis perfectionis, seu integritatis: Deuter. 27, significat non sectum, sed

PES, sicut et manus, aliaque primaria membra, ac veluti instrumenta corporis, varie accipitur in Sacris literis. Primo enim, aliquando ipsum etiam hominem significat: non tamen citra emphasin, gratiam, aut alioqui proprietatem aliquam eius actionis aut operis, de quo agitur, sicut et supra de anima, manu et oculo dixi. ut Psal. 14, Rom. 3: Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. id est, ipsi sunt prompti ac [?: ] ad caedem, aut alioqui ad laedendum proximum. Se Proverb. 6, Pedes festinantes ad malum odit Dominus. Isaiae 52, et Rom. 10,

αἰτέω, utrumque interdum notat: Inde igitur aliquae dubiae locutiones proficiscuntur, praesertim in veteri Testamento, quae tamen ex contextu facile diiudicari queunt. PETRAE significatio aliquo modo convenit cum lapidis notionibus, de quibus cum supra plurima dicta sint, recte haec cum illis ad utriusque vocis noticiam coniunxeris. Primum autem Petra, sua propria significatione, materialem petram. id est, grandem aliquam rupem et vivum saxum indicat, quae multae in Sacris literis commemorantur: quin et nomen cuiusdam civitatis fuit,

multae in Sacris literis commemorantur: quin et nomen cuiusdam civitatis fuit, proculdubio quia in aliqua rupe extructa fuit. Sic etiam Petra deserti. Deinde, per metaphoram significat locum firmum ac stabilem significatione opposita luto, coeno, aquae aut sabulo. Psalmo quadragesimo: Statuit supra petram pedes meos. Unde porro etiam conditionem tutam ac firmam. Tertio, significat locum munitum ac tutum, ut sunt munitissimae arces: quia petrae in illis locis reperiebantur inexpugnabiles, ob altitudinem, soliditatem, praecipitia ac difficilem aditum: cuiusmodi etiam in Alpibus

sunt munitissimae arces: quia petrae in illis locis reperiebantur inexpugnabiles, ob altitudinem, soliditatem, praecipitia ac difficilem aditum: cuiusmodi etiam in Alpibus reperiuntur, qualis ea est quae est ultra Tridentum versus Basanum, quae angustias et claustra illorum montium servat et quae supra Veronam in Athesi videtur: quales plures etiam Alexandri Magni historia describit. Psal. 27 et 61, In petra exaltavit me Ierem. 48, Relinquite civitates, et [?: ] bitate in petra. id est, in loco munitissimo. Hierem. 52. Devolvam te de petris. id est, ex

is rex qui exaltavit Iosephum, vocatus est Pharao, et is qui postea afflixit Israelitas. Venit autem hoc nomen, si Hebraeum est, ab ultione. Exo. 7, Constitui te Pharaonis Deum, Onkelos Chaldaeus vertit, iudicem, magistrum. Quod porro rex Aegypti aliquando per Draconem et Leviatan significetur, supra in illis vocibus dictum est. PHARETRA, instrumentum in quo reconduntur sagittae, seu theca sagittarum. Hierem. 5 cap. describitur exercitus Chaldaeorum: ac inter alia dicitur, Pharetra eius sepulchrum patens. Indicatur autem, quod sicut sepulchrum devorat homines,

sicut et Esau. Pallium pili, Zachariae decimotertio, pro pallio piloso, aut villoso: Non induetur ultra pallio pili. Quid porro sit Radere pilos pedum et capitis novacula conducticia, Isaiae septimo, supra in voce PES declaravi. Pilosos Seirim, ad verbum vertit Vulgata, pro satyris: qua forma forte olim Ethnicis daemones apparuerunt in solitudinibus. Iohannes dicitur fuisse indutus pilis cameli. id est, veste inde confecta. Matth. 3. PINGUIS, per metaphoram significat divitem ac

aut venatores feras. Caeterum Christo piscatores sunt aliquando doctores, qui consimili diligentia verbi divini retibus captant homines, ut eos Christo ac patri caelesti offerant. PISCINA, idem quod quivis lacus, sive insint pisces, [?: si-ue ] non. De piscina pecuaria supra dictum est, ea vocabulo PECUS et PECUARIUS. Ninive tanquam piscina aquae a diebus. Nahum 2. id est, dives, opulenta iam inde a multis temporibus. PISCES, in Evangelio sunt Christo, omnes homines, quos capit et congregat Deus per vocationem verbi: quorum alii sunt boni, alii

eos, neque destruam: plantabo eos, neque evellam. Saepe alioqui plantari Israelitas, significat eos augeri numero, et omni alia felicitate. Sunt igitur contrariae voces, plantare et evellere: non tantum in propria, sed in metaphorica significatione. Ierem. 11. Iehova, qui plantat te, locutus est supra te malum. Sic Paulus quoque inquit 1. Corinth. 3. Ego plantavi, Apollo rigavit, Dominus incrementum dedit: id est, Ego primum docui et institui Corinthios, Apollo porro eos etiam diligentius erudivit ac confirmavit, sed internam conversionem et profectum solus Deus dedit. Isaiae 61.

pios dignatur in hac vita provehere. Quam mox in sequenti capite clarius exponit, cum ait: Donec evadamus omnes in virum perfectum, in mensuram staturae plenitudinis Christi. id est, sicut perfici et adolescere vult nos Christus in virum plenum in hac vita. Est autem Plenitudo triplex, sicut et supra de perfectione diximus. Prima est Dei, et filii ipsius, cui non ad mensuram dat Spiritum et dona pater. Secunda est, illa ingens plenitudo, qua Lex impleri perfectissime deberet, quamque severa Dei iustitia a nobis exactissime flagitat: quam hic ex Christi merito imputative, in altera autem

Sic dicitur Collos. 1 et 2, quod in Christo habitet omnis plenitudo divinitatis corporaliter. De secunda plenitudine, quam lex flagitet ad sui impletionem, dicitur: Qui fecerit ea, vivet in eis. item: Hoc fac, et vives. Tertia plenitudo piorum, quae in hac vita eis contingit, est ea de qua supra egimus, secundum quam etiam Stephanus et Iohannes dicuntur fuisse pleni Spiritu sancto, et ipsa mater Iohannis Baptistae. Philip. 1. Pleni fructibus iustitiae. Col. 2. Estis in Christo pleni seu completi. Et mox quarto: State perfecti et completi in omni voluntate Dei. id est, omni studio

33. pro, omnia testantur eius misericordiam, seu omnia sunt referta beneficiis Dei, quae eius misericordiam erga homines testatam faciunt. Sic dicitur Hab. 3, plenam esse terram laude Dei. Et supra diximus, plenam esse terram gloria Dei. Plenum esse ira aut furore Dei, alias active accipitur. Sic dicit Ieremias cap. 6, se plenum esse furore Dei, ut vix continere possit, quo minus effundat eum super parvulos ludentes in platea, et super chorum iuvenum. id est, se adeo

in carnem eius. id est, tristissimas plagas ac poenas ei caelitus iniiciet. Porro ab eodem themate ירה deducuntur significationes pluendi et docendi, ob similitudinem ipsarum rerum. De quo etiam in verbo Stillare aliquid dicetur. POCULUM, vide supra Calix. POENITENTIA, sicut ipsa re maximi momenti est, plurimusque de ea sermo in Sacris literis habetur: ita et significationes ac phrases multas habet, quas operaeprecium est diligenter explicare. Primum igitur, quod ad Hebraeam vocem attinet, ea est

complectitur. Poenitentia enim est, tum mentem, tum et consilia, conatus, actiones et vitam hominis in viam rectam sanitatemque redire, seu a Satana seductore ad Deum benignissimum patrem reverti, ut supra dictum est. Significat vero alias solum animi dolorem de malefactis, quam partem Theologi Hebraica voce contritionem vocant. Marci primo: Poenitentiam agite, et credite Evangelio. ubi per poenitentiam designatur dolor de malefacto, et terror de ira Dei ac poenis aeternis, quibus securus,

doluit quod vobis durus esse cogerer: nunc dolere ob hanc causam desino, dum video utile vobis fuisse. Doluit ergo de ipsorum dolore, sed gavisus est de spe fructus: praesertim autem nunc, postquam laetus exitus contigit. POLLUTUS, immundus, impurus, prophanus, communis, et similia, supra in voce CONTAMINATUS exponuntur. PONDUS, et Ponderare verbum, saepe per metaphoram ad spiritualem aut alio qui invisibilem ponderationem, sicut et apud Latinos, nonnunquam etiam ad Dei regimen gubernationemque transfertur. Prov. 4. Pondera semitam pedum tuorum, et omnes viae

ut ex sequentibus exemplis patebit. Multa tamen eorum ad nostrum verbum Facere reduci possent. Magna quoque ei verbo in Hebraeo sermone coniunctio cognatioque est cum verbo Dare, adeo ut saepe coniungantur, saepe etiam pro sese invicem ponantur: sicut in verbo Dare, et voce Mundus, supra dictum est. Aliquid ponere, aut in aliquid, idem est quod. Facere ut hoc sit illud, aut tale. Thren. 3. Abrasionem aut peripsema et reiectamentum posuisti nos in medio populorum. id est, fecisti ut essemus abrasio seu peripsema ac reiectamentum: seu ab omnib. haberemur pro tam vilibus

delebo de sub caelo Amalec, pro, inculca ipsi, eiusque successoribus gubernatoribus, Luc.. 9. Ponite vos in auribus vestris. Sic Virgilius: Sensibus haec imis, res est non parva, reponds. Ponere in alicuius ore verbum, Num. 13. Esther 8. pro, instruere eum quid loqui debeat, ut supra in voce OS dixi. Sic ponens in nobis sermonem reconciliationis, 2. Cor. 5. pro, demandans nobis hanc functionem aut legationem reconciliationis praedicandae et offerendae. Ponere in ore canticum, Deuteronom. 31. id est, docere ut memoriter canant, ut supra in voce OS dictum est. Ponere

instruere eum quid loqui debeat, ut supra in voce OS dixi. Sic ponens in nobis sermonem reconciliationis, 2. Cor. 5. pro, demandans nobis hanc functionem aut legationem reconciliationis praedicandae et offerendae. Ponere in ore canticum, Deuteronom. 31. id est, docere ut memoriter canant, ut supra in voce OS dictum est. Ponere in ore et sumere, Christus usurpat pro mori et resurgere. Sed Psalmo 131, Si non posui, et silere feci animam meam: pro, si non adaequavi eam ablactato. Aliud verbum Hebraeum in hoc dicto est. Ponere non raro idem valet quod, castra contra aliquem

eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic ponere aliquem coram aliquo, est conferre eum cum illo: ut supra dixi de loco 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. Verbum Pono simplex, sicut et alia Hebraea, saepe in vetere ac novo Testamento pro composito usurpatur: quia illi carent compositis. ut Iohan. 2, Unusquisque primum bonum vinum ponit id est, apponit aut proponit. 2.

unde apparebit ea et loquutionis forma, et rerum convenientia simillima esse. Non posuit nos Deus ad iram, sed ad salutem: Non vocavit nos Deus ad impuritatem, sed ad sanctificationem. Sed de hoc Hebraismo, etiam in Regulis Universalibus vide. Quod porro hoc verbum valde vicinum sit verbo Dare, supra in verbo Do, et Mundus, prolixius ostendi. POPULUS Latinis significat proprie coetum unius civitatis, certo iure et communione officiorum, societatum, et ab uno magistratu, praesertim superiore, gubernatum. Sed Hebraeis, sicut et Germanis, alias paucos homines, alias etiam

eorum, pervenerunt ad portas mortis. id est, ad ipsam mortem, iamiam erant morituri. Sic Homerus quoque Iliados 9, portis inferorum utitur, cum dicit Achilles, sibi perinde exosum esse eum qui aliud simulat quam in corde habet, ac ipsas portas inferorum. Videntur enim ei mortem significare, sicut supra Ezechiae. Ut dicat Achilles, talem hominem sibi perinde exosum esse ac mortem ipsam. Portas mortis, Iob 38, puto accipi pro ipso inferno: quia mors omnes ad inferos deducere videtur, et communi gentium opinione ac sermone mortuorum et inferorum sedes sub terra collocatur. inquit autem

Levate portae capita vestra, et elevemini fores mundi: Psal. 24. ubi per portas videntur significari ipsi principes ac reges, quos iubet spiritus S. intromittere Meschiam Domini. Quod autem iubet levari capita, credo esse allusionem ad cataractas, quae propendent ex turribus supra portas, quae sublevari et demitti solent. Esse aut venire ad portam alterius, est eius opem implorare, ac veluti mendicare: sicut fieri solet, et olim clientes portas potentium Romae frequentabant. Prov. 14: Incuruantur mali ante bonos, et impii ante iustos. Lugere et aluare

neque arietis quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res, et obsidionem tolerandam necessariae, regis cura ad id antea impensae, supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset, per summum ocium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hic rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem extruxit, superque eam auro argentoque omni, veste insuper regia, impositis uxoribus quoque

et oppida plerunque duas portas habere solent, interiorem et exteriorem: aliquae etiam tres. Ostium aliquando idem significat quod porta: de quo suo loco dictum est. Ostium portae, aut Portarum, saepe idem est quod porta. PORTENTUM, vide infra in Prodigio. PORTIO, supra in voce Pars exposita est. PORTO, varia habet significata, tum ipsum verbum per se, tum ratione adiunctarum vocum. Portare scutum et hastam, Periphrasis est armati. 2. Par. 14, Exercitus portans scutum et hastam: id est, illis armis munitus. Portare onus, res laboriosa ac

reperitur. Porro, quoniam et reus dicitur portare peccatum, et sacerdos aut victima expians, et denique etiam Deus ipse (nam crebro cum Deus dicitur condonare peccatum, in Hebraeo est illud idem verbum נשא Nassa porto, quod etiam peccato tribuitur, ut supra in verbo Levo docui) valde operaeprecium esset exponere, qua id ratione intelligatur, quod tam diversae personae peccata portare dicantur. Existimo igitur Deo portationem tribui primum ideo, quia praedictum verbum נשא Nasa porto, eandem pluralitatem

hac tantum ratione dicitur Deus portare peccatorum nostra, sed et ea quam ipsemet describit Isaiae 43: Fecistime servire in peccatis tuis, fecisti me laborare in iniquitatibus tuis. Ego ego sum qui deleo scelera tua propter me, et peccatorum tuorum non recordabor. Quare hic locum habet illa supra indicata metaphorica significatio, de molesta gestatione aut toleratione gravissimorum malorum: illa inquam portatio reatus, irae Dei et poenarum, de qua in quit Mich. Iram Domini portabo, quia peccavi ei. id est, cogor sustinere reatum, iram Dei, et poenas. Istam longe tristissimam

suum coram gentibus, id est, veram doctrinam circumferat ac propaget. Utitur autem hoc verbo, ut ostendat quam grave onus sit ministerium Evangelii. Hebr. 13: Exeamus ad Christum extra castra, opprobrium eius portantes. id est, ignominiam et crucem, quae nobis propter Christum infligitur. Vide supra in voce LEVO, ubi non paucae huius verbi phrases expositae sunt. Portare alicui calceos est, infimum et maxime servile ministerium praebere. Matth. 3: Non sum dignus ut calceos Meschiae feram, inquit Baptista. id est, qui in re omnium minima ac sordidissima vilissimus eius servus sim.

enim voce illam primam liberationem â Satana, peccato et morte significat: posteriore autem, plenam perfectamque salvationem in perpetuam possessionem aut sponsam Christo, etc. Dictum est de duabus significationibus huius verbi: id est, de redemptione et acquisitione. Ad id vero quod supra dixi, significare etiam acquisitionem per generationem, videtur commode referri posse illud Proverb. 8: Dominus possedit me iñitio viarum suarum. Et illud Psal. 139. Tu possedisti renes meos, et operuisti me in utero matris meae: id est, tu formasti eos. nisi malis per

contra me amaritudines, et facis me possidere iniquitates pueritiae meae. id est, imputas denuo, ac obiicis, aut facis ut male fruar eis, luendo poenas. Sicut enim solent possessores suis rebus frui: ita homines bonis suis malisve operibus fruuntur, recipiendo inde mercedem suam. Possidere, ut supra dixi, posset Psal. 139 de noticia exponi, ut ex sequentibus eius loci apparet. in quit enim: Tu possedisti renes meos, etc. Non est occultatum a te os meum. Informem massam meam viderunt oculi tui. Contra vero Psal. 50, videtur nosse pro possidere

exponunt illud Marc. 6. Non potuit ibi multa miracula facere. tametsi suam emphasin habeat acceptum proprie. Dei enim potentia se quasi alligat ad fidem nostram, suamque potentiam aut impotentiam in nos transfert. nobisque imputat. Quo pertinet et illud dictum, Omnia sunt possibilia credenti. Supra autem in voce Impossibilis et Necessarii dixi, quod Impossibile aliquando significet rem difficilem, molesti, valde noxiam, aut â qua alioqui valde abhorremus. primae Iohan. 3: Qui natus est ex Deo, non potest peccare. Oecumenius exponit per Non vult. sed et de hoc loco in voce

divinitatem in me asserat. Vos quidem me interficietis, sed ego mea divina potentis meipsum resuscitabo. Verbum ergo Possum in illo falso testimonio acceptum, multum lucis illi dicto et loco Iohannis ac prophetiae Christi affert. Impossibile, et locutionem Non potest hoc aut illud fieri, supra in vocabulo Impossibilis exposui: ubi monstravi, saepe etiam pro difficili, insolito, raro, inusitato, aut etiam non naturali poni. Monui igitur ibi varios esse gradus possibilitatis ac impossibilitatis, eoque etiam istas voces varie accipi. Paulus dicit 1 Cor. 3, Non potui vobis loqui

facto potest. secundae Corinthiorum decimotertio: Non enim possumus aliquid adversus veritatem, sed pro veritate: scilicet, iure ac iuste, Deoque probante. Porro de posse facti est illud Romanorum octavo: Sensus carnis non potest se subiicere legi Dei. De hoc discrimine significa tionis etiam supra in Impossibili et Regulis Universalib. dictum est. Quod porro saepe verba Hebraea, praesertim in futuro, complectantur in se vim verbi Possum, ut Proverb 20. Quis dicet, Mundus sum? id est, vere dicere poterit: in Regulis universalib. ostendi. tametsi haec locutionis vis etiam in

qui mihi potentissime succurrit, meque confirmat, ac praeclaris successibus ornat. 1 Tim. 6, Beatus et solus potens Rex regum. In Graeco est δυνάστα, quod idem ferme est ac princeps: nec tamen admodum differt a significatione vocis Petens, quam supra exposui, et generalem esse ad omnem potentiam ostendi. Solus enim Deus est ille omnium potentum potentissimus, sicut mox sequitur, Rexregum. Potentiae, aut fortitudines, Psal. 71 videtur significare fortia ac praeclara facta Dei, quae velit Psaltes celebrare. Alii exponunt

potentiam gloriae ipsius, Coloss. 1. pro, gloriosum robur ipsius. POTESTAS, alias ponitur a Versoribus pro Graeco δύναμις: alias pro ἐξουσία. Varie porro hae ipsae voces usurpantur. Dixi autem supra, verbum Possum alias de iure aut iustitia, alias tantum de vi aut efficacia usurpari. Quare et nomen Potestas alias ipsas vires aut potentiam, seu quasi robur aut virtutem significat, et in tali significatu magis proprie vox δύναμις sumitur.

efficaciam ista grandia opera patrandi, vocat Evangelista ἐξουσίαν. Sic et Mar. 3 pro efficacia sanandi usurpatur, et mox 6, et Luc. 9 est: Dedit eis potestatem spirituum. id est, vires ac robur cogendi ac pellendi spiritus. dicitur igitur potestas supra spiritus, potestas contra spiritus, et potestas spirituum. Sic Mar. 1, Cum potestate daemonibus praecipit. pro, cum efficacia seu executione, ita ut cogantur facere id quod ipse vult. ubi tamen simul

valde crebra est, ut ipsas propriae vires ac robur agendi, seu efficiendi aliquid denotet: cui significationi aut eius exemplis saepe etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut supra de verbo Possum dixi. Quae in valde multas species subdividitur. Aliquod enim ius habent etiam privati in se, suos liberos, ac rem familiarem: in quo sensu dicitur Patria potestas. Romanorum nono: Figulus habet potestatem luti. 1 Corinthiorum 7, Sed potestatem habet suae voluntatis.

ut, Puella ego dico tibi, surge. Neminem denique in faciem respiciens, et timens: non etiam curans quid contra Pharisaei et pontifices garriant aut ganniant, prohibeant aut mandent: cuius actionis cum potestate coniunctae aliquam speciem aut umbram expressis Lutherus. Huc etiam pertinet, quod supra exposui, Potens erat in opere et verbo. Sic Matthaei octavo, et Lucae septimo dicit Centurio, se esse sub aliena potestate, scilicet superioris magistratus, ut tribuni: et habere vicissim alios sub sua potestate, nempe decuriones et milites. Isaiae vigesimosecundo: Potestatem tuam dabo

principatus et potestates, adversus mundi dominos, et tenebrarum seculi huius, adversus spirituales nequitias in caelestibus. id est, contra summos et nequissimos diabolos, qui in regno tenebrarum maximis functionibus praesunt. Ephes. primo, Suscitavit et collocavit Christum ad dexteram longe supra omnem principatum, potestatem, potentiam et dominium. id est, super omnes potentes. Coloss secundo Spolians principatus et potestates ostentavit publice id est, principes et potentes. Sic 1 Pet. tertio, Subiectis ei angelis potestatibus et potentatibus. sexto, potestas aliquando ipsam

abstrahi. Sic ibidem: Ne sis post multos ad mala. Adiuvare post aliquem, est eius partes aut sectatores iuvare. Primo Regum primo: Qui adiuverunt post Adoniam. Aspiciebant post Moysen. Exod. 33. id est, observabant eum abeuntem. Auferre, exterminare post aliquem. 1 Regum 1, Adduco. malum supra te, et auferam aut exterminabo post te. id est, non tantum te perdam, sed et posteros tuos prorsus delebo. Sic 1 Regum decimo quarto. Removebo post domum Ieroboam, sicut removet quis sterquilinium. Post interdum ponitur pro DE. Post matrem consolationem accipere. Genesis vigesimoquarto,

ante aut post tres dies inclusive:.i. includendo in hoc numero dierum, etiam illam diem quae pro meta ponitur: aut contrâ, excludendo eam. Verum ut praepositio Post et μετὰ tanto magis innooscat, adscribam locum ex Annotationibus cuiusdam recentioris supra Marci octavum: non quod putem ei commodissime illum locum exposuisse: sed quia multa exempla adducit ex scriptoribus, unde vis Graecae praepositionis perspici aliquanto clarius potest. Tribus post diebus, μετὰ τρεῖς ἡμέρας, Vulgata et

sequaris, nempe intra tres dies: vel tribus post diebus, sive tertio post die, recte (ni fallor) expresseris illud, μετὰ τρεῖς ἡμέρας. POSTREMUM, achierith אחרית, est expositum supra in voce Novissimum: hoc unum nunc tantum addam. Psalmo centesimo nono est, Sit postremum eius ad excindendum. pro posteri eius excindantur. id est, deleantur, extirpentur Fieri alicuius posteriora peiora prioribus, dicitur de recidivis morborum corporalium, ac spiritualium, cum multo

sit, et dies immineat. Respicit vero in hisce metaphoris etiam perspicuitatem doctrinae, eiusve revelationem: verum ad propagationem Evangelii, quae nondum erat plene peracta, sed radios tantum instar aurorae per orbem terrarum sparserat. De peccatis praecedentibus ad iudicium, dictum est supra in voce Peccati. 1 Tim. 5. Quo rundam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudicium: quorundam autem sequuntur. loquitur de iudicio Ecclesiae, quae multos mature agnoscit ex eorum manifestis sceleribus aut erroribus: ut Simonem Magum, cui ideo noluit imponere manus. Sed

ut praecellenti: sive ducibus, ut ab eo missis. 1 [?: P- ] 2. id est, summum gradum dignitatis et authoritatis in hoc mundo divina ordinatione tenenti, a quo omni alii inferiores magistratus suam dignitatem ac potentiam accipiant, et unde toti dependeant. PRAECEPS: vide supra in verbo FESTINO. PRAECEPTOR, est doctor, docens aliquem Hebraice Rabi, Graece κατηχήτης. Christus Mattaei 21, notans sibi dicere aut habere praeceptorem in terris, [?: ] dit esse duplicem ordinem doctorum. Alterum

non [?: ] singulariter malum minatus, sed indicans fore ingentes calamitates et necessariam fugam. Tales vero mulierculae eiusmodi onere impeditae, parum sunt idoneque ad fugam, aut vitandas irruentes clades. Est ergo tantum amplificatio quaedam magnitudinis calamitatum. vide supra verbum PARIO. PRAELIUM. vide infra in voce PUGNA, et supra in voce BELLUM. PRAEMIUM, aut MERCES, Matth. 5 videtur significare causam praemii, ac veluti meritum. Si [?: d- ] ritis diligentes vos, quam mercedem habetis? Noc me et publicani idem faciunt?

fore ingentes calamitates et necessariam fugam. Tales vero mulierculae eiusmodi onere impeditae, parum sunt idoneque ad fugam, aut vitandas irruentes clades. Est ergo tantum amplificatio quaedam magnitudinis calamitatum. vide supra verbum PARIO. PRAELIUM. vide infra in voce PUGNA, et supra in voce BELLUM. PRAEMIUM, aut MERCES, Matth. 5 videtur significare causam praemii, ac veluti meritum. Si [?: d- ] ritis diligentes vos, quam mercedem habetis? Noc me et publicani idem faciunt? Aliqui putant illud [?: ] per futurum Habebitis

verbum, in Vulgata versione alicubi aliquid obscuritatis habet. Est autem in vereri Testamento in talibus locis plerunque כון Cun, quod non tantum praeparare, sed et erigere, constabilire ac consolidare, significat. De Graeco vocabulo, et die Parasceves, supra dixi: ad verbum autem idem sonat, quod praeparationis: quia ea die se ad sequens festum rite ac sine omni contaminatione et impedimento agendum praeparabant, purificando se, fermentum expurgando, et alia comparando ac ordinando. Psal. 24, Dominus terram fundavit super mare, et

hoc verbum 1 Corinth. 7, Praeterit species huius mundi. Sic enim illud παράγει, praeterit, id est, παραχέται, interpretantur Graeca Scholia: quae expositio mihi videtur maxime consentanea illi quod supra dicti erat de angusto temporis spacio. Mavult tamen Stapalensis (quem sequitur Alciatus libro παρέργειν 2, cap. 30 interpretari παράγει, id est, fallit seu decipit, blanda scilicet specie

loquitur, id loquar. Exponit Bileam ibi semetipsum. vide infra verbum TRANSEO. Praetergredior, aut Pertranseo, seu Praetereo peccatum: Proverb. 19, Intelligens vir differt iram. et gloria ei est praeterire praevaricationem. id est, dissimulanter et quasi connivendo transire offensas: ut supra indicavi, verbum Praetereundi aliquando neglectionem complecti. PRAEVARICOR verbum, pro diversis Hebraeis Vulgata versio usurpat. Significat autem peccare aut niolare mandatum Dei. Actor. 1, quasi pro deficere ponitur: Ut accipiat sortem ministerii huius et Apostolatus, a quo

nobis antequam pereamus, quia in extremis difficultatibus haeremus. Praeoccupo aliquando eandem vim habet cum praecedentibus. Verum 1 Cor. 11, significat ante alios occupare aut capere: Unusquisque propriam coenam praeoccupat in vescendo. id est, helluando praevertit, non expectatis aliis. vide supra PRAEVENIO et PRAECEDO. PRANDIUM, sicut et COENA aliquando splendidum convivium significat. Luc. 14, Cum facis prandium aut coenam, noli invitare divites aut cognatos, etc. Matth. 22, Ecce prandium meum paravi. id est, lautum convivium. PRECATIO, et

et PRAECEDO. PRANDIUM, sicut et COENA aliquando splendidum convivium significat. Luc. 14, Cum facis prandium aut coenam, noli invitare divites aut cognatos, etc. Matth. 22, Ecce prandium meum paravi. id est, lautum convivium. PRECATIO, et PRECES: vide supra in ORATIONE. PRECIOSUS, pro charo aut grato ponitur, quia res magni precii aut carae, sunt etiam valde charae aut dilectae possessoribus. Psalm. 72, A' fraude et violentia redimet animas eorum, et preciosus erit sanguis eorum in oculis eius. id est, Deo dilectus et studiose

omnia condiderit, et omnibus imperet. Hebr. 1. Rursus cum inducit primogenitum in mundum dicit, Adorent eum omnes angeli. ubi Christus vocatur primogenitus cum ratione divinitatis, tum ratione huius dignitatis, quod ei largitur primogenituram: id est, regnum totius mundi, quod ei donat nomen supra omne nomen, facitque ut eum adoret omne genu: Philip. 2. Primogenitum pro eximio aut praecipuo ponitur, interdum etiam in brutis, atque adeo mortuis rebus. ut Iob 18: Devorabit membra eius primogenitus mortis. id est, gravissimus et acerbissimus morbus, ac veluti princeps inter morbos,

tribui posset, qui multa subintelligunt, et in quibus non adeo exacte posteriora prioribus, quod ad styli aequabilitatem attinet, conferruminantur. Aliqui Primum pro praecipue, aut in primis exponunt: ut non sit ordinis, sed praestantis indicativum. Primam fidem irritam facit, 1. Timoth. 5, supra in voce FIDEI expositum est. Primum dicum Iudaei unum, posito numero cardinali pro ordinali De quo in voce UNUS. Secundo primum sabbatum, Lucae sexto, ita doctiores explicant, quod licet continui septem dies azymorum in solennitate Paschae fuerint celebres, ac festa seu sabbatha sint

maxime probo, quam postea reperi etiam Forsterum esse sequutum. Huc facit, quod Zair non Zaira in feminino habetur: ut cum Bethlehem construeretur. Quare potest per adverbium reddi: et infinitivus aut gerundium lirioth, per futurum exponi debet. Quod ergo propheta praedicit eam fore magnam et supra alias chiliarchias, hoc Evangelista in praesenti exponit eam iam non esse parvam, sed eximiam. Hieronymus quoque affirmat septuaginta habere negativae οὐκ ὀλιγορὸς εἶ. quae negatio nunc non adest. Posses etiam interrogative legere, Num

instaurandas ruinas Israel. ponam enim te in lucem gentium, etc. Confer istas duas locutiones Isaiae et Micheae. PRINCIPATUS, aliquando ipsos principes, eorumque potentiam notat: sicut supra in voce POTESTAS prolixius ostendi. Ut traderent eum principatui et potestati praesidis: Lucae 20. id est, iuri et iudicio praesidis, seu in manus praesidis. Angeli non servaverunt suum principatum: Iudae Epistola rectius, suum principium aut originem, de quo mox in voce PRINCIPIUM dicam.

appellantur. Sic enim filii Corah, Psal. 47, Scuta terrae principes vocantur, sicut Deus hoc nomine a sanctis appellatur: propterea quod defendit suos, et mala avertit, uti scutis avertuntur iacula, et servantur quos illa tegunt. Hoseae 4 cap. Clypei populi sunt, ut supra, etc. PRINCIPIUM alias magis tempus notat, quod plerunque fit in Sacris literis: alias rei negocii'ue alicuius initium, quod Aristoteles definit esse, id ante quod est nihil, eius quidem rei et post quod necessario aliquod sequitur. Magni vero momenti est haec vox in

Deinde de rerum omnium mundique inchoatione multi eam intelligunt. quasi diceret: Cum mundus totaque rerum natura crearetur, iam tum ERAT Verbum, seu filius Dei. Non ergo tunc primum cum aliis creaturis esse coepit. Hic sensus non incommodus est: tota autem vis eius consistit in verbo ERAT, de quo supra diximus. Verum me maxime movet initium primae Epistolae Iohannis, ubi haud dubie eisdem verbis idem quod hoc loco, dicere Evangelista voluit: sicut et Augustinus in Quaestioni+bus ex utroque Testamento probat. Oportet autem ibi per vocem Principii omnem aeternitatem intelligi:

voces, initio, et ab aeterno, tanquam aequivalentes. Sic hanc voculam et Graecus Scholiastes Chrysostomus et [?: B---- ] rius intelligunt. Nonnus quoque inquit, ἄρχηνος, Caeterum de initio epistolae Iohannis vide praeposit A vel AB supra. Porro Genesis primo, In principio crevit Deus caelum et terram: significat initium rerum ac temporis, cum simul et res et tempus esse in coepisset, neutro antea existente, sed tantum Deo solo in aeternum vivente. Ali qui ibi exponunt principium de ordine. quasi dicat Moyses, Deum primo

facit Nonnus) ad ipsius mundi, atque adeo hominis initium referas, non autem ad [?: ] nae ipsius initium, nisi quatenus coepit esse homicide nedum ut hinc constituas, ab aeterno diabolum [?: ] tisse: aut illud testimonium de filii Dei aeternitate eludas, de quo dictum est supra Iohan. 1. cap. Neque eam hîc simpliciter dicitur diabolus fuisse ab initio, ut qui dicitur Sermo ab initio fuisse, id est extitisse: et quid per praeteritum imperfectum, ut sciamus eius hypcrisim antiquiorem omnium rerum creatione, id est aeternam esse. nihil in quam eiusmodi

vobis, et nunc etiam dico: nimirum lux, vita, veritas, etc. Christus in Apocalypsi dicitur principium et finis, primus et ultimus, α et ω: quia ante omnia in aeternum fuit, et postea in aeternum permanebit, ut supra in voce Primus dixi. Quis ascendet nobis in principio ad bellum? Iudic. 1. id est, quae' nam tribus ducatum et primam pugnam habebit? 1. Paral. 11. Quicunque interfecerit Iebusaeum in principio. PRINCIPALIS Spiritus. Psal. 51 habet Vulgata, Spiritu

Aliquando causam finalem, seu ut aliquis aliquid assequetur, ut dare pecuniam pro pane aut veste vel libro Hebraeor. 12. Vendidit sua primogenita pro cibo. Ibidem Christus sustinuit crucem, pro proposito sibi gaudio id est, ut potiatur illo gaudio, illa felicitate, utque recipiat a patre nomen supra omne nomen. Lucae 5. [?: ] Offer pro mundatione tua. id est, ut munderis. Carnem meam dabo pro mundi vita. id est, ut vitam acquiram mundo. Iohan. 6. Sic Actor. 27. Accipite panem pro salute vestra. id est, ut vivatis, in salutem vestram. Nonnunquam Pro idem valet quod

liberabo? Ponam probrum istud super totum Israelem. 1. Samuel. 11. pro, hac eos infamia onerabo, hanc eis ignominiae notam inuram. Memento quod tulerim in sinu meo multorum populorum probra, Psalmo octuagesimonono. id est, contumeliosa maledicta multarum gentium. Sed plura de hac voce vide supra in Opprobrium. PROCIDERE, aut procumbere solebant coram hominibus et Deo Israelitae, vel honorantes, vel suppliciter petentes aliquid ab aliquo: quem eorum morem etiam Livius Decad. 3 indicat, cum Carthaginensium legationem ad Scipionem describit. Haec est etiam vis illorum

giorum sunt. Zach. 3. id est, idonei ad facienda prodigia, instructi vi patrandi miracula. PRODIRE, idem quod egredi. Psal. 17, A facie tua iudicium meum prodeat. id est, tu ferto sententiam de mea iusta causa eamque exequitor me liberando, et hostes perdendo. Vide supra Egredior. PRODUCO, idem quod educo, foras duco, nihil habet obscuritatis, Iud. 6 dicunt patri Gedeonis, sui populares: Produc huc filium tuum. id est, exhibe aut dede eum nobis, ut ipsum lapidibus obruamus, ob [?: su--a ] tum altare Baal, et succisum lucum. Sic

confusa et commixta est. Proponam autem pauca exempla significationum istius nominis. Profanare vineam aut [?: ] , est certis quibusdam ceremoniis eas licitas usui hominum facere. Nam antequam id fieret, Deo sacrae, et hominibus ilicitae, mox ab earum primo initio habebantur: sicut supra tum alibi, tum et in voce Praeputii dictum est. Legimus igitur Levit. 19, et Iere. 31, Adhuc plantabitis vineas in montibus, plantabunt plantantes, et profanabunt. In hac significatione

notum est. Simili locutione, sed significatione longe alia, inquit Michaeas: Proiecisti in profundum maris omnia peccata nostra. id est, longissim e ea a nobis removisti, et quasi prorsus abolenisti. Supra dixi, profunditatem significare etiam magnitudinem malorum ac periculorum. Sic Proverb. 22. legitur: Fovea profunda os alienae mulieris: cui iratus est Deus, incidet in illud. et 23. Fonea profunda est scortum, et puteus angustus aliena mulier. Sic et Prover. 9, adulterae invitati

quam secum ex utero matris attulerint. Vide in voce Filii. Pervenient in progeniem patrum suorum, et usque in aeternum non videbunt lumen. id est, tandem in suo impio curriculo vitae perseverantes morientur, et in inferno in perpetuis tenebris, ubi sunt et maiores eorum, sepelientur. Vide supra in voce Generatio, cum qua hoc vocabulum interdum convenit. PROHIBEO, notae significationis vox est. Significat enim proprie prohibitionem aut vetationem, seu interdictionem mandato factam. Verum interdum in Sacris idem est quod impedio. Num. 14, Cognoscetis prohibitionem meam:

spondere, non tantum refertur ad professionem quae verbo fiat, sicut solent ambitiosi homines gloriose virtutes suas iactare: sed ad totam habitus, gestus, vitae denique rationem, quam illi ita comparant, ut etiam tacentes, imperitis quidem hominibus nihil nisi sublime et arduum de se promittant. Supra 2. Cor. 10. eadem quidem significatione, sed in summa laude ponitur idem verbum: ubi iubet Paulus, Christianas mulieres non cincinnis, non auro, non margaritis, sed honesto habitu, et bonis praecipue operibus ornari. quod (inquit) decet eas mulieres, quae pietatem spondeant. id est, quae

cum reipsa praestatur. Omnes promissiones Dei in ipso sunt Etiam et Amen, 2. Cor. 1. id est, certae ac ratae, immobilesque. Hoc est mandatum primum in promissione, Eph. 6. id est, habens promissionem: nempe quartum, de honorandis parentibus. In significat ibi cum, sicut in ea praepositione supra dixi: vel etiam dicas, quod ea praepositio alteri substantivo alterum adglutinat sicut adiectivum, ut idem sit ac Est primum mandatum promissivum. De qua constructione in Nominib. 2. Petr. 3. Ubi est promissio adventus eius, id est, an' non irrita et falsa est facta promissio Christi de

alterius coram adstantis mentem tentiamque alicui exponit. Tametsi possis hanc quasi catachresin huius vocis ad primam significationem referre. Fuit enim Aaron ibi quasi metaphoricus quidam propheta, aut repraesentans prophetam: sicut et Moses imaginarius quidam deus, aut Deum prae se ferens ut supra exposui in voce Prodigii. Quintô, propheta et prophetare aliquando significat celebrare Deum, canendo, psallendo, aut alioqui. 1. Sam. 10. Obvium habebis coetum prophetarum descendentium de excelso, et ante eos lyra et tympanum, tibia et cithara, et ipsi prophetantes: id est, laudiates

2. Heb. 2: Quia ergo pueri de carne et sanguine communicarunt, et ipse similiter eorundem particeps factus est. ubi, tametsi alludat ad locum Isaiae 8, tamen per pueros intelligit omnes homines. Pueri alieni, Isaiae 2: pro studiis et magistris alienigenarum ponitur. Aliquid huc faciens etiam supra in voce Filius dictum est. PUELLA, easdem ferme significationes habet, quas PUER, in suo genere aut sexu, cum aetatem denotat. Complectitur etiam maturas viro: sicut Gen. 24 Rebecca subinde vocatur puella. et Amos cap. 2 inquit, Vir et pater eius iverunt ad

habet, quas PUER, in suo genere aut sexu, cum aetatem denotat. Complectitur etiam maturas viro: sicut Gen. 24 Rebecca subinde vocatur puella. et Amos cap. 2 inquit, Vir et pater eius iverunt ad puellam unam: id est, ad idem scortum. PARVUS, et PARVULUS, quam vocem supra huc reieci, non tantum staturam aut aetatem significat, sed etiam eum qui quacunque dignitate aut praestantia infra alios est: sicut contra, Magnus. Sic dicit Samuel ad Saulem, 1. Sam. 15: Non ne cum parvus esses in oculis tuis, Deus te posuit caput tribuum Israel? Sic Parvuli aut

quidem praedicatum servatorem accipere noluerint. [?: S-- ] nim non ipsorum opes, aut sua aliqua commode dicendo ipsos quaesivisse, sed tantum ipsorum propriam aeternamque salutem. PUPILLUS, eandem vim naturamque in servum sacro obtinet, quam Orphanus. Vide igitur supra, et postea in voce VIDUA, quia orphanus et pupillus saepe viduae adiungitur. PUPILLA oculi, nigrum illud in medio oculi, in quo omnis videndi vis aut facultas consistit, per similitudinem declarat rem preciosissimam, summoque studio custodiendam. Deuteronomii trigesimosecundo:

et auferam omne stannum tuum, restituamque iudices tuos, sicut ab initio, etc. Tertia repurgatio est singulorum imputativa, quae fit fide applicato nobis merito sanguinis Christi, qui nos mundat ab omnibus peccatis nostris: 1. Iohan. 1. Sicut lanam et nivem: Isaiae primo. Imo et supra nivem dealbat, Psalmo 51. Fit autem hoc, dum ipsius persolutio iustitiae obediendo et patiendo praestitae, nobis imputata et attributa, obruit et abolet omnia nostra debita aut peccata. Quarta purificatio est, cum Deus per Spiritum suum sanctum ita nos renovat ac reformat, ut exciso illo

bona, item manus puras: 1. Timoth. 1. 2. 3. ac 2. Timoth. 1. 2. et 2. Petr. 1. Oblivionem accipiens purgationis suorum veterum peccatorum. Iacobi 4. Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis: emundate manus ô peccatores, et purificate corda duplices animo. PUSILLUS, vide supra in PARVUS: et PUSILLUM, in voce MODICUM. PUTEUS: vide supra in voce LACUS. PUTRIS, aliquoties non in propria, sed metaphorica quada significatione pro malo ponitur. Sic Matthaei septimo dicitur: Putris arbor facit malos fructus, ubi putrem arborem pro malo poni, ex

et 2. Petr. 1. Oblivionem accipiens purgationis suorum veterum peccatorum. Iacobi 4. Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis: emundate manus ô peccatores, et purificate corda duplices animo. PUSILLUS, vide supra in PARVUS: et PUSILLUM, in voce MODICUM. PUTEUS: vide supra in voce LACUS. PUTRIS, aliquoties non in propria, sed metaphorica quada significatione pro malo ponitur. Sic Matthaei septimo dicitur: Putris arbor facit malos fructus, ubi putrem arborem pro malo poni, ex eo apparet, quia ibidem opponitur putri arbori arbor bona. Deinde ex rei

quod habeant fiduciam in quadrigis aut curribus Aegyptiorum. Sic Nahum 2, et Psal. 46 minatur Deus, se exusturum esse quadrigas: id est, bellicam vim et apparatum esse perditurum. Quadrigas Zach. 6, solent exponere praedicatores Evangelii, in quatuor mundi partibus. vide supra in voce CURRUS. QUADRUPLUM cogebantur reddere fures, per furtum ablata praesertim oves. Exod. 22. Quare et David pronunciat 2. Sam. 12, illum raptorem debere reddere ovem in quadruplum. et Lucae decimonono: Zachaeus pollicetur se velle reddere in quadruplum, si cui quid

Deo, eique reconciliamur. Papistae hoc dictum, ut et alia omnia, violenter ad legem et iustitiam operum trahunt, intelligentes per inquisitionem Dei, nostrorum operum meritum: et per vocem Praemii largitor, praemium vitae aeternae de condigno datum. Caeterum de voce PRAEMII ac MERCEDIS, supra suo loco dictum est: ubi ostendi, eam saepe prorsus Evangelicam esse, et significare gratuitum beneficium. Non ferendum ergo est, ut ab adversariis Gratiae, per illud dictum in speciem legale, cum sit mere Evangelicum, tota praecedens doctrina de gratuita iustificatione ac salute invertatur.

indicaturus, de illis prioribus dixit uxori Ieroboam: 1 Reg. 14, Quid hoc etiam nunc? quasi dicat, levia sunt quae praedixi, praeiis quae deinceps indicabo. Sic et Germani extenuantes aliquid, dicunt, Was ist das? 1 Regum 9. Quid sunt urbes istae, quas dedisti mihi? id est, viles sunt. Sic supra dixi de loco Exodi tertio: Quis ego sum, ut vadam ad Pharaonem? Quid saepe quaerendo vult aliquid ad rem propositumve faciens, subintelligi: quasi ecliptice proposita interrogatione: Quid lapides isti vobis? Iosuae 4. id est, quid sibi volunt, aut quid significant? Sic Ezechielis

ramosa comparat. In posteriore capite dicit, ignem ex ramis eius exiisse, qui eam perdiderit: quod significat perfidiam Ezekiae. Rom. 11 aliquoties vox Ramus et Rami significat Israelitas eius temporis, qui fuerunt ex primis patriarchis, veluti ex radice quadam producti: de quo Pauli loco supra in voce Radicis aliquid dixi. Defractos enim ibi dicit Ramos esse: id est, multos Iudaeos desiisse esse membra Ecclesiae Dei. Rami eius facti sunt albi, Ioel. id est, Delectantur quaedam animalia, in ter quae asini, corticibus ficulnearum: iis cum privantur rami, albedo earum apparet, et

Sic Actorum 10 dicuntur ascendisse in memoriam Dei eleemosynae et preces Cornelii centurionis. Contra etiam peccata Babyloniae meretricis dicuntur ascendisse in memoriam coram Deo, aut Deum illorum recordatum. Apoc. 18. Plurimae omnino et maximi momenti phrases sunt huius verbi. Verum de illis supra in Memini, Memoria, et Obliviscor, dictum est. Eadem enim istarum omnium vocum ratio est. RECTUM, primum proprie significat externam quandam rectitudinem corporum, superficierum, aut linearum: ut sagitta, hasta aut trabs recta dicitur, cuius contrarium est obliquum, aut

Romanorum 8, Expectantes adoptionem redemptione corporis nostri. id est, plenam instaurationem. Ephe. 1, Coloss. 1: In quo habemus redemptionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum, secundum divitias gratiae. ubi ista inchoata liberatio in hac vita nempe iustificatio denotatur, sicut supra audivimus. ex cantico Zachariae. At Ephes. 4, Ne contristetis spiritum illum sanctum, quo obsignati estis in diem redemptionis, in extremam diem, qua perfecte redimemur: plena, ac (ut ita dicam) finalis redemptio piorum indicatur, sicut et supra diximus de loco Lucae 21, et Rom. 8.

in hac vita nempe iustificatio denotatur, sicut supra audivimus. ex cantico Zachariae. At Ephes. 4, Ne contristetis spiritum illum sanctum, quo obsignati estis in diem redemptionis, in extremam diem, qua perfecte redimemur: plena, ac (ut ita dicam) finalis redemptio piorum indicatur, sicut et supra diximus de loco Lucae 21, et Rom. 8. Porro Hebr. 9. Inventa aut parta redemptione aeterna, utramque significat. Ibidem: Itaque ob id novi foederis mediator est, ut morte intercedente, ad redemptionem earum transgressionum quae fuerant sub priori testamento, vocati. promissionem

ubi, remissionem peccatorum, per appositionem addit, ostendit esse ipsam redemptionem. Ubi et illud observetur, quod contra istam Coloniensium imposturam separat redemptionem â sanguine aut passione Christi, ut effectum a sua causa. Verum de eo Pauli loco, et Colossium corruptela, etiam supra in praepositione PER [?: ] xi. Redimentes occasionem aut opportunitatem, qua dies mali sunt: Ephes. quinto. id est, recte utentes tempore et occasione. Idem Coloss. 4. dicitur ac praecipitur. REDIGERE in pulverem, est abolere, aut pessundere: ut et Homerus

istam summam dignitatem gubernationis politicae, quae omnes alios gubernatores sub se habet, ut caeteris praecellens, sicut Petrus loquitur. Sic accipiendum est hoc nomen, cum in primo libro Samuelis Israelitae regem petunt: cumque id eos aliquando petituros, Moyses Deuter. 17 praedicit. Porro supra illos reges fuerunt Monarchae, qui se Reges regum, et Dominos dominantium appellarunt: quibus epithetis aliquando etiam Deus ipse ornatur, quia ille demum est vere Rex regum et Dominus dominantium: 1. ad Timoth. 6, et Apoc. 19. Porro Hieronymus annotat de regum Israeliticorum et

Christus negat se esse regem huius mundi: et tamen vocatur rex Iudaeorum. ubi Iudaei, non illam regionem aut politiam, hominesque significant: sed pios, aut Ecclesiam, seu veros Israelitas, super quos ille proprie rex ac dominus est, regens eos spiritualibus bonis, veritate, iustitia ac pace, ut supra diximus. Christiani quoque vocantur Reges, quia sunt haeredes mundi, et regnant super Satanam, eiusque organa, quae habent potestatem calcandi citra nocumentum. Apoc. 1, Fecit nos reges et sacerdotes Christo. Sic et 5 dicitur: Fecisti nos Deo nostro reges et sacerdotes, et regnabimus

vocantur Reges, quia sunt haeredes mundi, et regnant super Satanam, eiusque organa, quae habent potestatem calcandi citra nocumentum. Apoc. 1, Fecit nos reges et sacerdotes Christo. Sic et 5 dicitur: Fecisti nos Deo nostro reges et sacerdotes, et regnabimus super terram. Coram regestare, supra in Coram explicatum est, et mox in verbo Stare exponetur. Rex terrorum, est ipse cacodaemon. sed Iob 18 aliqui exponunt de summo terrore, periculo, aut calamitate: Fiducia eius faciet eum incedere ad regem terrorum. Quasi dicat, sua propria consilia perducent eum ad summas

tu regnabis, quod te immisces cedris? id est, putas' ne te hic adeo potentem fore, diuque floriturum esse, quod tam splendide aedificas? Proverb 28, Regnantibus impiis fiunt ruinae. id est, cum illi potentes sunt, ac agunt omnia pro arbitrio. In Hebraeo sunt alia verba. ¶ Dixi supra, significare aliquando hoc verbum in hac catachresi, florere ac vigere: quod idem ferme cum praecedentibus exemplis valet. Illustre vero huius significationis exemplum est 1. Corinth. 4: Iam saturati estis, iam divites facti estis. Sine nobis regnastis: et utinam regnassetis, ut et nos

praedicare veram doctrinam. In Hebr. est מזחירים Mazchirim. Alioqui Mazchir inter ministros regios fuit proprie cancellarius, qui singula negocia regi ac consiliariis in memoriam revocavit, eaque expediri ab eis institit. REMISSIO PECCATORUM, supra in voce Peccatum exposita est. significat autem concessionem, aut condonationem illorum spiritualium debitorum. Quomodo vero peccata sint ac dicantur debita, supra in voce Debiti ac Peccati. et in libello de Iustificatione dictum est. Monet vero Christus saepe, ut remittamus fratri

qui singula negocia regi ac consiliariis in memoriam revocavit, eaque expediri ab eis institit. REMISSIO PECCATORUM, supra in voce Peccatum exposita est. significat autem concessionem, aut condonationem illorum spiritualium debitorum. Quomodo vero peccata sint ac dicantur debita, supra in voce Debiti ac Peccati. et in libello de Iustificatione dictum est. Monet vero Christus saepe, ut remittamus fratri offensam: qui cum nos laesit, veluti mulctam quandam et sanationem laesionis nobis debet: eam igitur illi clementer condonari vult Deus, quod etiam in para bola

significant nonnun quam ignavia quadam languentes, ac prae pigricia ac inertia veluti dormitantes. Aliquando autem alioqui debiles. Proverb. 10. Egestatem operatur manus remissa, manus autem sedulorum ditescit. Heb. 12: Quapropter manus remissas et genua soluta erigite, aut confirmate. Vide supra MANUS. RENASCI, Regenerari, et Renovari, verba magna ex parte synonyma sunt: alicubi tamen differunt. Utitur autem Scriptura, praesertim Novi testamenti, hisce ver bis ad declarandam perditissimam, corruptissimamque, ac simul infelicissimam aut tristissimam nostram naturam:

et requirere veritatem in renibus. id est, ut homines intus in corde et intimis suis penetralibus [?: ] ament, timeant, colant, ac in eum confidant, suamque extremam indignitatem iniustitiamque agnoscant. Causae porro, cur isti rationales, ac etiam religiosi motes modi tribuantur, supra in voce Cordis declaravi. Porro, cur renibus etiam adscribantur, divinant Theologi: aut quia primi in conceptu infantis in utero formentur, aut quia in eis vis et cupiditas rei venereae aliquo modo contineatur ac excitetur, qui tanquam vehementissimus affectus causa sit, ut eisdem renibus

adscribantur. Ego opinor fieri id propter magnam [?: qu- ] sympathiam cordis: sicut et Galenus testatur [?: ] ex corde in renes evehi. Sensu etiam ipso percipiemus quod in magno moerore in ea parte circa Iumbar sentiamus dolores, ac veluti compunctiones quasdam, sicut et supra citavimus ex Psal. 73. Unde etiam opinor fieri, ut interdum compunctio pro moerore, contritione ac poenitentia ponatur. Sic et Ieremias indicat de magno moerore ac terrore dolere renes et lumbos, inquit enim cap. 30. Quare omnis vir habet manus [?: ]

esse iteratam promissionem: sic sane Deus inculcat nobis suas promissiones, ut eas terque quaterque inculcet ac iteret. Vulgata in novo Testamento plerunque ἐπαγγελίαν vertit repromissionem, quam aliae versiones dicunt Promissionem, de qua re aliquid supra in Promissio dixi. Beza etiam gratuitam promissionem. REPTILIS nomine significantur omnia serpentia humi, quae non tam pedibus incedunt, quam humi repunt. Dicitur haec vox etiam de piscibus. Gen. 1, Producant aquae reptile animae viventis. REPUDIUM, fuit dimissio

Italis reputatio alicuius, eius existimationem ac dignitatem denotat. Reputari aliquando ponitur pro censeri, haberi, aut videri. Proverbiorum decimoseptimo: Stultus si tacuerit, sapiens reputabitur. id est, a multis ignorantibus eum pro sapiente numerabitur, aut habebitur. Vide Imputo supra. REQUIES, non raro idem valet quod pax, atque adeo tranquilla felicitas. Matthaei 11. Tollite iugum meum super vos, et discite a me quod mitis sim corde, et invenietis requiem animabus vestris. id est, [?: ver-- ] pacem ac felicitatem Psal. 95. Quibus

ac commodum. Acquievit in fecibus. suis, Ier. 48. id est, perpetua in suis [?: ] bus et opibus tranquille egit. Requiescere [?: ] [?: ] ad quos, supra in voce Spiritus explicatum est. 1. Samu. 10. Requiescere indignationem Dei, est finem habere: ut supra ostensum est, Quiescere ali quando significare desinere, aut omnino finem habere. Ezek. 5 et 16. Ego quoque faciam quiescere in te furorem meum, et recedet zelus meus a te,

tranquille egit. Requiescere [?: ] [?: ] ad quos, supra in voce Spiritus explicatum est. 1. Samu. 10. Requiescere indignationem Dei, est finem habere: ut supra ostensum est, Quiescere ali quando significare desinere, aut omnino finem habere. Ezek. 5 et 16. Ego quoque faciam quiescere in te furorem meum, et recedet zelus meus a te, quietusque ero, et non indignabor amplius. id est, acerbissimis suppliciis te afficiendo ita animum meum explebo,

et alia duriora ac graviora onera imminuit. Requiescemus super eum, quemadmodum cadit ros super terram: 2. Sam. 17. id est, ita omnia ac subito nostra ingenti multitudine circa castra Davidis occupabimus, ac si ros aut pluvia super eum ac omnia vicina loca cecidisset. REQUIRO, supra in QUAERO expositum est. Vide ibi. RES, est plerunque in Hebr. דבר Dabar verbum, quod infra exponetur. hic voculae Res aliquot significationesac locutiones breviter recitabimus. Res diei mensis, aut anni, significat praescriptum aut

excludat, tantumque peccatorem, et quidem ad inferos deductum, ibique in doloribus inferni iacentem servet. Nam Christus venit, ut peccatores salvos faciat, sanetque: non eos qui iam sua sponte resipuerunt, et ad sanitatem mentis redierunt, quique medico Christo non indigent. Sed de his plura vide supra, in voce POENITENTIA. RESPICERE, non tantum in Sacris, sed et in profanis significat favere alicui, misereri ipsius, eique opitulari, propterea quod cui bene cupimus, cuiusue miseremur, eum crebro etiam oculis respicimus: sicut Germani dicunt, Ich wolt dich nicht ansehen.

coguntur perpetuo respicere in boves trahentes, et in ipsum quoque aratrum, ne a recta linea et proposito sulco usquam aberrent. Qui vero id non faciunt, illi tandem obstupescunt, et sensum verae pietatis prorsus amittunt, una cum ipso Spiritu S. eos vivificante. Respicere personam, aut faciem, supra in Persona et Facie est expositum. Respicere, significat aliquid considerare, et considerati conditione aut natura moveri. Isaiae 5. Vaeiis qui indulgent voluptatibus, et opus Domini non respiciunt, nec opus mauvum eius considerant. Sic iubet nos Christus respicere aves caeli,

est, et violentia. ut illud Retentio violentiam notet. RETRIBUO saepe significat (ut et D. Basilius manet super Psalmum 7 ) ultro ac primum alicui benedicere, aut beneficium dare: sicut modo diximus, Reddere significare inchoationem sermonis. De hoc Hebraismo diximus etiam supra in verbo Reddo. Psalm. 116, Quid reddam Domino pro omnibus retributionibus eius? ut habet Vulgata, et Monsteri. Nam in Hebraeo est potius, Omnes retributiones eius super me id est, debeo ei gratias pro omnibus eius beneficiis [?: ] pro nullo adhuc retuli. Haec significatio de

donandae. Virtute Dei custodimur per fidem ad salutem, quae parata est revelari in ultimo tempore: 1. Petri 1. id est, exhiberi. Verum non est ignotus hic idiotismus etiam Graecis, Latinis ac Germanis, ut verba Noticiae pro verbis rerum ponantur, seu dictum pro facto, ut Linacer loquitur: et supra, et in quadam Regula Universali idem ostendi. Sic dicit Paulus 2 ad Tim. 4. quod Alexander aerarius sibi ἐδείξατο ostenderit multa mala. Et Germani, Veil guts erzeigen, oder beweisen. REVERTOR verbum, eiusque Hebraismi aliquo modo

facere faciem precantis, est repellere eum, non exaudire eum. 1. Reg. 2, Petitionem unam petam a te, ne reverti facias faciem meam. id est, ne me irrata conatu repellas. Eadem, aut certe vicina vis est locutionis, Reverti facere retrorsum ab hoste, Psal. 44 id est repelli, ut supra in REDEO et RETRORSUM dixi Sic quoque dicitur Iob 39, Non revertitur equus a facie gladii. id est, non resilit, non cedit. non vertit tergi aut se repelli patitur. Reverti, pro sanari, aut [?: p- ] statui restitui: Exod. 4, Reversa est sicut altera caro. Sic Ezech. 35,

et contumeliis expositum: aut potius, qui cum omnibus lites habet religionis et pietatis gloriaeque Dei gratia. ROBIGO, aut RUBIGO, segetum morbus, quo spicae quasi torridae ac aridae fiunt, quem Deus Israelitis minatur Deut. 28. et 1. Reg. 8. ROBUR, et ROBORO, exposui supra in FORTI VICO. Eadem enim vis utriusque verbi est, et pro iisdem Graecis aut Hebraeis ponuntur, seu eadem Hebrea aut Graeca nomina exprimunt. Nunc pauca [?: ad--- ] de adiectivo Robustus. Et cadit in robusta eius congregatio aut coetus pauperum. Psalm. 10: videtur [?:

aut fortibus ad miscendum siceram, seu potatoribus, Isaiae 5. id est, qui gloriantur se multum potare posse: sicut quidam etiam nunc iactant, se tantum bibere posse, quantum bos sitiens hauriat. Robustus fuit usque in excelsum, 2. Paralipomenon vigesimosexto: pro, fortiter ac viriliter egit supra modum. Vade, esto robustus. 1. Regum vigesimo. pro, esto animo forti ac hilari, vade audacter. ¶Addam hic superioribus illis in voce FORTITUDO dictis, pauca de voce ROBUR et ROBORO. Robur aliquando videtur significare auxilium, aut vim. Psalm. octuagesimonono: Avertisti robur gladii

inquit enim: Sex annis fuminabis agrum tuum, sex annis putabis vineam tuam, et colliges fructum eius. In septimo vero anno, Sabbatum quietis erit terrae, Sabbatum in quam Domini. Et mox: Eritque Sabbatum terrae vobis in cibum. ubi Sabbatum vocat fructus Sabbati, nempe septimi anni: sicut supra ostendimus, dicta esse Sabbati sacrificia Sabbatum. Tales hebdomadae aut Sabbata annorum, sunt illa in visione Danielis cap. 9. vide SEPTIMANA. Octavo, est Sabbatum septimanarum annorum, ibidem Levit. 25 descriptum, quod complectebatur 49 annos, quo exeunte erat Iubilaeum: in

qui sic super Actor. 1 annotat: Lucas hic per iter Sabbati sentit spacium bis mille passuum. Longius iter facere Iudaeis fas non erat Sabbatis. Hoc enim indicat Hieronymus, scribens ad [?:-gasiam ] , quaestione 10: nimirum Iudaeis religiose observatum, ne Sabbatis ambularent supra bis mille passus, ex institutione Barachibae, Simeonis et Hellis Rabrum, quos illi magistros nostros vocare soliti sunt, ac inibi docet Hieronymus. Praeterea apud Ioan. cap. 11 Bethaniam abfuisse ab Hierosolymis stadiis ferme quindecim. Ea conficiunt paulo minus quam passuum

sum illis in proverbium. Et Psal. 35 Cum aegrotabant illi, vestimentum meum saccus. In utroque loco saccus luctum, et luctus dolorem animi de religionis tristi statu, et amicorum aegrotatione significat. Solebant etiam in supplicando vel Deo vel hominibus, ita sordide indui: sicut supra de Ezechia, Mardochaeo, et Achabo diximus, et Daniel quoque de seipso scribit cap. 9. Sic et servi Beadad, cum caeso suorum exercitu latitarent metu regis Israel, suadent suo regi, ut induat se cum eis sacco, et imponant funes in colla sua. Sic et Romae ac in Graecia rei

et in exedris, et in loco purificationis, et in sanctuario et in universis operibus ministerii templi Domini i. [?: ] . 23. Ibidem Ezech. 44 constituuntur aeditui, et ianitus portarum, et ministri domus, et mactatores holocaustorum et victimarum populi. V. Levitae a 20 annis et supra, ingrediebantur in tabernaculum, et [?: ser- ] usque ad annum 50, quem egressi cessabant: Num. 8 summus sacerdos per totam vitam praeerat sacris. VI. Levitae primitias summo sacerdoti cogebant dare de decimis, quas accipiebant a populo: Num. 8 VII. Sacerdotes erant super

Dei sanctificat cibos. Sic mox 16. dicitur Samuel invitare Isai cum filiis ad sacrificium. et capite 20, excusatur David, cur non venerit ad convivium regis, quia abierit Bethlehem ad sacrificium suae familiae: id est, ad convivium. non enim licebat ibi sacrificare. ¶ Sicut vero supra ostendi, esse unicum, verum ac aeternum sacerdotem: sic etiam est unicum, verum, plenum ac perpetuum propitiatorium sacrificium, quo solo totius mundi peccata expiantur: nempe exinanitio et passio filii Dei. qui cum in forma Dei esset, semetipsum humiliavit, suscipiens formam servi, et factus

proiiciunt illum. Qui crassus ac inefficax sal, est vi ignea spoliatus: in quem Lothi uxor, cum Deum deseruisset, suas cupiditates persequens, commutata scribitur. Tradunt Physici, ex omnibus rebus, quae quidem quatuor mundi initiis constent, salem tum efficacem, tum inertem elici posse. Caeterum supra olei facta est mentio, hic salis. In altero lenitas, in altero acrimonia cernitur. Haec ut conveniat coniuncta esse, declarat proverbium vulgo iactatum: Oleum et sal oportet emere. Mare salis, est Sodomiticum mare, quod forte est salsum: cum alia stagna, quae Iudaei etiam maria vocaverunt,

Hodie facit Iehova salutem in Israel. Sic primo Samuelis decimoquarto: Qui fecit salutem magnam in Israele. id est, servavit, liberavit Israelitas. Sic primo Samuelis vigesimo quinto, secundo Samuelis vigesimotertio, Isaiae 59. Salutem fecit illi brachium suum. Convenit locutio et sensus cum supra citato loco Psalmo 98. Salvavit sibi dextera sua et brachio, etc. Sic Isaiae vigesimo sexto: Salutes non sunt factae in terra. id est, non sumus liberati. Sic operari salutes: Psalmo 74. Qui operatus est salutes in medio terrae. Glorificari in salute. Psalmo 149.

secundo: videtur Sanctum vocare matrimonium. inquit enim: Quia contaminavit Iehuda sanctum Iehovae, quod diligit, cum duxit in uxorem filiam dei alieni: id est, matrimonium, quod ordinavit et sanctificavit Dominus, contaminavit Iuda, ducta gentili uxore. Eadem vis est vocis Sanctitas, quam supra in Sancto exposuimus. DEUS, in sanctitate est via tua: Psalmo septuagesimoseptimo. pro, sancta sunt instituta et omnia opera tua, doctrina et actiones. Esse aut fieri aliquid in sanctitate, veritate aut fide: pro, sancte, vere, ac fideliter, notus hebraismus est. Sic Psalmo

ea omnia sunt sacra, ad sacerdotem pertinent. Primo Paralip. vigesimosexto: Super thesauros sanctitatum. id est, oblationum sanctarum. Sanctus sanctorum, aut sanctitas sanctitatum, de summa sanctitate, aut re sacrosancta usurpatur. Sic Christum vocari Danielis nono, sanctum sanctorum, supra ostendi. Ut esset sanctitas sanctitatum: primo Regum sexto: id est, locus sanctissimus, seu intimum adytum templi. Sic Hebraeorum nono: Post secundum autem velum erat tabernaculum, quod vocant Sancta sanctorum. Usurpatur tamen aliquando etiam de communibus sanctis. Exodi vigesimonono:

Babylonem subigant, et Iudaeos in Iudaeam dimittant. Sic Christus fuit segregatus Deo, et a Deo, ex toto humano genere ad hoc mirabile opus Dei praestandum. Secunda ratio sanctificationis Christi est, quod sanctum et sanctificare significat aliquid Deo dedicare, largiri, consecrare et offerre, ut supra quoque ex multis exemplis cognovimus. Sic etiam Christus semetipsum patri obtulit, et consecravit. Postrema sanctificationis Christi ratio est, quod sanctificare semet significat, seipsum sanctum, mundum ac innocentem praestare: ut postea ostendemus, cum ex professo hanc huius vocis

22. Quinta significatio est, quod crebro verbum et nomen Sanctificationis usurpatur de quadam externa, corporea, aut etiam ceremoniaria sanctificatione hominum ac rerum: quae multiplex est. Prima est, quod significare consecrationem aut oblationem erga Deum cum hominum, tum et rerum, supra multis exemplis ostensum est. Sic dicit Deus Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne primogenitum. Secunda est, cum significat purificare aut mundificare ab omnibus externis contaminationibus. sicut Exodi decimonono dicit Deus ad Moysen: Vade ad populum, et sanctifica eos hodie et cras,

miserorum. Habac. 2, Vae aedificanti urbem sanguine. Micheae tertio: Qui aedificatis Sion sanguine. Sanguinem occisorum bibere, est, superatis hostibus praeda potiri. Num. 23. Non accubabit, donec sanguinem occisorum biberit. Allusio aut comparatio est, ad leonis naturam et vires. Vide supra Occido. Lavare in sanguine pedes, victoria potiri significat, ut supra in voce Pes exposui. Psalmo quinquagesimooctavo: Laetabitur iustus, cum viderit vindictam, pedes suos lavabit in sanguine: id est, tinget, ut solent victores, caedentes terga fugientium hostium. Sic Psalmo

Qui aedificatis Sion sanguine. Sanguinem occisorum bibere, est, superatis hostibus praeda potiri. Num. 23. Non accubabit, donec sanguinem occisorum biberit. Allusio aut comparatio est, ad leonis naturam et vires. Vide supra Occido. Lavare in sanguine pedes, victoria potiri significat, ut supra in voce Pes exposui. Psalmo quinquagesimooctavo: Laetabitur iustus, cum viderit vindictam, pedes suos lavabit in sanguine: id est, tinget, ut solent victores, caedentes terga fugientium hostium. Sic Psalmo

omnibus et similibus locis, sanguis Christi vocatur ipsa eius mors, ac sacrificium propitiatorium, aut meritum. Quomodo vero passio Christi sit iustitia, eaque in nos per fidem transcribatur, nobisve imputetur, in Libello de Iustificatione prolixius exposui. Dictum est aliquid de hac re etiam supra, in voce Peccatum et Propitiatio. Ioan. sexto inquit Christus: Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus: Qui edit carnem meam, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam. ubi caro et sanguis accipitur de passione ac sacrificio Domini propitiatorio in cruce peracto, ubi

non tantum hominibus, sed nec Deo quidem aut religioni eius parcens. Gal. primo: Non statim contuli cum carne et sanguine id est, cum ullo homine, contentus institutione ac patefactione veritatis, quae mihi abunde a Christo ipso contigerat. Sed de hac locutione, cum caro et sanguis coniunguntur, supra in voce CARNIS prolixius disserui. Hebraeorum secundo: Quoniam igitur pueri participes fuerunt carnis et sanguinis, et ipse quoque similiter particeps factus est eorundem. id est, quandoquidem habuerunt non tantum animam, sed et corpus. Pontifex et Christus dicitur intrare in tabernaculum,

ita quasi aditum sibi per illud ad Deum faciendo aut parando, aperiendoque: in epistola ad Hebraeos, et alias. Ezechielis decimonono: Mater tua sicut vitis in sanguine tuo, quae est plantata iuxta aquas, frugifera et frondifera est facta ab aquis multis. Credo sanguinem ibi pro vino accipi ut supra audivimus interdum usurpari. Alii intelligunt de nativa succulentia. Aliqui intelligunt etiam ortum ac partum: id est, cum te primum pareret, floruit ac viguit. SANITAS, et SANARE, per metaphoram significat incolumitatem quamvis, etiam in rebus ac fortunis: inanima quoque

sed intelligendum est de politica sapientia, et alioqui variarum rerum cognitione. Sapiens corde, Iob nono: Sapiens corde est Deus: id est, est sapientissimus. Sapiens corde vocatur intelligens, Proverbiorum decimosexto: Sapiens corde dicitur etiam de praestantib. artificibus, ut et supra monui, Exodi vigesimo octavo, et trigesimoprimo, trigesimoquinto, et trigesimosexto. Sapientia, ingenium excellens, multumque rerum usum et peritiam aliquando complectitur. Sic sapiens mulier de Tecoa, subornata a Ioabo, circumvenit suo figmento et persuasit Davidem, ut restitueret

quasi soli sapere. Sicut Isaias inquit: Vae sapientibus in oculis suis, et qui coram seipsis sunt intelligentes. et Rom. 1, Cum dicerent (aut putarent) se sapientes esse, stulti facti sunt De talibus terrenis, aut opinione potius quam reipsa sapientibus, multa dicit Paulus 1 Cor. 1. 2. 3: quae supra magna ex parte iam exposita sunt: aut certe exiliis sicut et alia loca, ubi ista vox reperitur, intelligi [?: que- ] Sapientiam loqus: Psal. 49. Os aperire in sapientia. Prov 31, est docere sapientiam. Adducere in cor sapientiae est discere sapientiam, aut fieri

partis, seu summae in homine potentiae. Sic Christus Petrus obiurgans Matt. 16 ait, Abi retro me Satanas, quon [?: ] sapis quae Dei sunt. Sic Paulus Rom 11. Noli altum sapere, sed time Deum. et 12. Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. id est non supra sua dona et functionem, non etiam curiosa, et potius subtilia et gloriosa, potius quam ad aedificatione suam et fratris, utilia. Ibidem: Idem erga vos invicem sapientes, sed humilibus vos accommodantes. id est, non grandia quaedam et gloriosa supra vestram et aliarum fratrum sortem, statum ac

sapere, sed sapere ad sobrietatem. id est non supra sua dona et functionem, non etiam curiosa, et potius subtilia et gloriosa, potius quam ad aedificatione suam et fratris, utilia. Ibidem: Idem erga vos invicem sapientes, sed humilibus vos accommodantes. id est, non grandia quaedam et gloriosa supra vestram et aliarum fratrum sortem, statum ac dona affectantes et [?: ] lientes: veluti faciunt qui inter cives regnum ac [?: ] nidem affectant, nec cum aliis aequa sorte contenti [?: ] , ad eosve sese demittere aut accommodare [?: dign- ] .

dolores ac molestias, quae nostris corporibus innascuntur. Ait enim magnus Epiphanius, ipsum, si applicetur, moderi tumoribus, ferroque illatis vulneribus. Notandum vero est, assumptos hic esse lapides non precii causa, sed ob eam quam ex colore obtinebant, significationem. SATAN, vide supra ADVERSARIUS, et DIABOLUS. SATIS vobis est habitasse: Deut. 1. id est, nimis diu habitastis Aliâs significat, Contenti esse deberetis: vel potius, Nimium vobis sumitis, quod soli Ecclesiae Dei imperitare vultis. Num. 16. SATUM: Matthaei et Lucae 13, dicitur de

Hebraea sit adhuc multo significantior. quasi diceret, Ita prorsus subiecisti inimicos illi, ut utatur eis pro subselliis. Similes locutiones sunt in omnibus linguis. Sic rex Persarum abutebatur Valeriano Caesare, summo persecutore. pro scabello, equum conscensurus, postquam eum caepisset. Quod supra diximus de phrasi Adorare scabellum pedum: id patres de carne Christi exponunt, quod etiam humanitas eius iam glorificata et ad dexteram patris sedens sit adoranda: quod licet pie dicatur, non tamen est verbis et textui proprium. SCANDALUM deducunt a Graeco

prae nimia [?: impat- ] cruciatus tam tetros ac tristes gestus foris [?: exhibi- ] vide infra VESTIS. SCINTILLAM meam extinguent, 2. Sam. 14: exposui supra in PRUNA, quod significet superstitem filium, qui veluti exiguum semen posteritatis adhuc erat relictus: sicut pruna aut scintilla recondita in cineribus est semen ignis denuo mane accendendi Isaiae 1, Eritque fortitudo (id est, idolum) in stuppam, et fabricator eius in scintillam, et

est semen ignis denuo mane accendendi Isaiae 1, Eritque fortitudo (id est, idolum) in stuppam, et fabricator eius in scintillam, et ardebunt illa simul. id est, idololatrae et idololatria erunt sibi invicem exitio, simulque peribunt. SCIO, et SCIENTIA, aliqua ex parte sunt exposita supra in verbo COGNOSCO et NOVI: item in SAPIENTIA. Hic pauca quaedam scitu digna adiiciam. Arbor scientiae boni et mali, Genes. 2 et 3 nominatur. Disputant autem Theologi, cur ea sic dicta sit. Alii putant sic dictam eam arborem, quia ibi vera doctrina aut publicum ministerium tractari

increduli sunt tecum et subversores, et cum scorpionibus habitas. Alias est genus flagelli: ut 1. Reg. 12. Pater meus castigavit vos flagellis, ego autem castigabo vos scorpionibus. id est, multo durius vos tractabo. Videtur fuisse proverbiale dictum. SCORTUM et SCORTARI. vide supra MERETRIX. SCRIBO verbum, Scriba, et Scriptura, ordine nunc exponentur. Scribere igitur, quod ad propriam significationem attinet, notum est: nisi quod ista locutio, Si cut scriptum est, quae valde crebra est, praesertim in novo Testamento, aliis linguis est aliquanto in

decretis, aut etiam forensibus formulis, aut (ut Romanistae vocant) stylis gravant, onerant, et circumveniunt miseros. Sic Hier. 22, Scribite virum istum Choniam orbatum, qui nos prosperabitur in diebus suis. Tertio, Scribi in libro [?: ] , aut deleri ex eo, quid significet, supra in voce LIBER dictum est. Isaiae cap. 4, Omnis qui fuerit scriptus [?: ] ta, erit in Hierusalem. id est, Hierosolymitani seu [?: ] cives Dei, aut viva membra Ecclesiae, ad vitam [?: p-nebunt ] . Contra, Scribi in terra, significat ad

imponit, sed ipsi illam sibi suo arbitratu ac pro libitu deligunt et fingunt: qualis est totus Papatus, tantum electiciis cultibus pro hominum arbitrio ac libidine confictis constans. Porrô in bonum, aut certe non malum sensum accipitur haec vox Actor. 24, 26, et 28. SECRETUM: vide supra ABSCONDITUM. SECULUM, Hebraice עלם Olam, conveniens sono, et pene etiam significatione, cum Latino Olim, quod diversis Latinis vocabulis expresserunt, iam aeternum, iam perpetuum, iam seculum ponentes. Significat autem (ut supra monui in voce

SECRETUM: vide supra ABSCONDITUM. SECULUM, Hebraice עלם Olam, conveniens sono, et pene etiam significatione, cum Latino Olim, quod diversis Latinis vocabulis expresserunt, iam aeternum, iam perpetuum, iam seculum ponentes. Significat autem (ut supra monui in voce PERPETUUM) tum perpetuitatem, tum longam durationem, tum debitam rei durationem: aliquando etiam ipsum mundum denotat, aliaque significata habet, de quibus mox dicetur, Latinis quidem vox Seculum plerunque spacium centum annorum significat: unde apud Romanos Ludi seculares.

illud Exodi 29, Et erit vobis sacerdotium in statuto seculi. et sic de aliis ritibus, cultibus, sacrificiis, solennitatibus, foederibus, observationibus, quibus annexa est haec clausula falso cum sibi, tum aliis persuadent, perpetuo et indesinenter illa servanda esse: non considerantes, ut et supra quoque monui, et exemplis aliquot demonstravi, quod ista nox etiam significet seculum, hoc est, durationem temporis olim finiendi in Christo: in quo aliud seculum coepit, aliaque lex, scilicet spiritus vitae data est. sicut legis veteris abrogationem disertis verbis Deus cum per omnes

esset) satis, superque satis testantur hanc vocem עולם, praeterquam cum de Deo, deque rebus aeternis dicitur, non significare aeternitatem, sed tantum durationem temporis, alias longiorem, alias breviorem, idque secundum materiam subiectam, quemadmodum supra quoque multis ostensum est: et nedum legem caeremonialem esse abrogatam, quod ad iustificationem attinet, verum etiam moralem, hoc est Decalogi opera, siquidem (sicut Deus Hieremiae 31, et Christus Ioan 7, Petrus Actorum 15. et Paulus ut saepe alias, maxime vero Roman. 7 et 8 disertis

regunt et suscitant istam perditissimam sentinam morum, et rationem perdite vivendi. Contra Deus dicitur nos redimere ac liberare ab hoc seculo, Galatis 1. Vox עולמים Olamim pluralis numeri, sonat plurium seculorum, non semper significat aeternitatem, ut supra ostensum est. quod propter Osiandri errorem observandum est, qui cum suis discipulis ex dicto Dan. 9. Meschias adducet iustitiam Olamim, volebat probare, nos iustificari substantiali iustitia Dei, quae sola sit sempiterna. De quo dicto ei, in meis contra eum scriptis, prolixius respondi.

causam efficientem. 1. Petr. 1. Dilectis secundum praenotionem Dei. id est, ex, vel ob. Marci 1, Secundum potestatem etiam spiritibus impuris imperat. id est, pro potentia, vel potenter. 2. Corinth. 1. Aut quae consulto, secundum carnem consulto. id est, ex levitate et vanitate carnali. Sic supra Secundum manum regiam: id est, pro vel ex liberalitate et opulentia regia. Sic Zacharias Lucae 1, Secundum quid cognoscam illud? id est, ex quo. Sic apud Paulum, Secundum gratiam, secundum debitum: pro, ex gratia, ex debito. Sic Roman. 1, Secundum spiritum. id est ex spiritu, vel per

enim hic agitur de tempore praestiti promissi adventus aut passionis Christi: sed quod ille ante omnem nostram pietatem sit pro nobis mortuus, unde ingens eius dilectio, ac Dei misericordia elucescat, sicut mox sequitur, Cum adhuc essemus peccatores. Secundo primum Sabbatum. Lucae 6, exposui supra in voce SABBATUM, et etiam in voce PRIMUM. SECURIS gloriatur contra secantem: videtur fuisse olim Israelitis proverbialis locutio. Hac locutione Isaiae 18 redarguit Deus insolentiam Assyriorum, qui sibi suaeque industriae tribuebant illas victorias, quibus Deus per Assyrios

itidem proverbialis locutio fuisse videtur. Significat autem imminere alicui extremum exitium. Sumpta autem est haec similitudo aut metaphora a caesoribus lignorum, qui alias tantum ramos abscindunt ex arboribus, truncum relinquentes ut porro ligna ferat: alias ad imas radices truncum succidunt ut supra in voce RADIX et RAMUS dictum est. Sic enim et Deus alias tantum castigat servato toto corpore populi: alias aliquem hominem, civitatem aut gentem funditus extirpat. SEDERE, ישב Iasab, significat etiam habitare, manere, aut esse, seu

tametsi possit etiam de privatis accipi. Sic Psalmo 1 15 praedicatur beatus, qui non sedit in cathedra derisiorum: quod tamen magis de falsa doctrina et seductoribus accipiendum puto, quam de politico regimine: quia et doctores sedere dicuntur, ut postea dicam. Verum illum locum Psalmi, supra in CATHEDRA exposui. De doctorum functione saepe hoc idem verbum usurpatur: Matthaei 23, Super cathedram Moysis sederunt Scribae et Pharisaei: omnia ergo quae dixerint, etc. id est solent ordinaria functione fungi, et legem Moysis dicere. Sic forte illud Christi accipi posset

pacem, summamque huius vitae felicitatem. Mich. 4, Sedebunt singuli sub vite sua, et sub ficu sua, nec erit qui eis incutiat terrorem: quia os Domini locutum est. Est allusio ad morem illius gentis, multum in aestate extra domos sub arboribus habitantis in loco amoeno et ventoso. Sedes, supra in voce CATHEDRAE exposita est, forte addetur etiam aliquid in voce THRONUS. Sedes Dei saepe in Psal. et prophetis, pro regno, gloria, ac etiam gubernatione eius ponitur. Sic Sedes maiestatis Christi, saepe in novo Testamento. Apoc. 2. Ubi est sedes Satanae. id est, ubi

attulerunt. Sic et David, [?: deploran-- ] immundiss. conceptionem. Sed de hoc Hebraismo, eiusque intellectu, et innatae malitiae aut originalis peccat descriptione, etiam supra in voce Filius et Pater dictum aliquid est. Seminandi metaphora eleganter abutitur Paulus, demorte ac sepultura piorum: 1. Cor. 15, Seminatur in corruptione, excitatur in corruptibile: Seminatur corpus animale, suscitatur spirituale: Seminatur in ignominia, in infirmitate,

ibi longo tempore moratus fueris. Super illos periit senium: Iob 30. id est, ob famem non pervenerunt ad senium, vel certe male collocaverunt aetatem suam. Filius senectutis, aut senectutum. id est, in senectute natus, quos parentes tenerius amant. Gen. 37 et 44. Hunc Hebraismum exposui supra in voce Filius et Iuventus. SENTIRE verbum, pro Graeco ϕρονεῖν, aliqui in Novo testamento usurpant: de quo supra in verbo Sapere dixi. Idem sentire, consentire est: Rom. 12. Philip. 2. Tradi is reprobum sensum, seu perversam

senectutis, aut senectutum. id est, in senectute natus, quos parentes tenerius amant. Gen. 37 et 44. Hunc Hebraismum exposui supra in voce Filius et Iuventus. SENTIRE verbum, pro Graeco ϕρονεῖν, aliqui in Novo testamento usurpant: de quo supra in verbo Sapere dixi. Idem sentire, consentire est: Rom. 12. Philip. 2. Tradi is reprobum sensum, seu perversam intelligentiam, est, destitui sano sinceroque ac recto iudicio: ut videmus multos prorsus distortae mentis, ac penitus insanabiles, qui omnia sanae religionis dicta in

2. Tradi is reprobum sensum, seu perversam intelligentiam, est, destitui sano sinceroque ac recto iudicio: ut videmus multos prorsus distortae mentis, ac penitus insanabiles, qui omnia sanae religionis dicta in pessimam partem accipiunt ac calumniantur. Vide Reprobus. SEPARO. Vide supra in verbo Segrego. SEPES, nonnunquam pro quovis munimento ponitur Esdr.: 9. Ut daret nobis sepem in Iuda. id est, locum ac civitatem nonnihil communitam, ubi tuto vivere ac agere possemus. Solent sepes tueri vineas ac segetes ab animalibus. Sepire sepem, et stare in ruptura,

domibus propriis, commorari solent. Sic Ieremiae 49, Accingite saccos, plangite et discurrite per sepes. quod significat, pauperem et spoliatum propriis domib. ac civitatib. esse. Sepire alicuius viam. est praecludere alicuius iter, impedire conatum, etc. Oseae secundo. Vide supra Maceriam, et Murum, ac cum illis haec coniunge, ut habeas plenam harum locutionum explicationem. SEPTENARIUS numerus in Sacris literis celebris est. Usurpatur autem dupliciter potissimum, ut opinor: alias quasi pro perfecta quadam quantitate, alias pro infinito. Mirum

שאל Scheol, בור Bor שחת Schachat קבר Keber, convenit saepe hoc nomen cum inferno, de quo supra prolixe dixi. Porro quia sepulchri propria significatio nota est, addam quasdam figuratas. Per metaphoram igitur significat veteri Adamo, eiusque operibus, id est peccatis renunciare, Rom. 6, Sepulti igitur sumus una cum eo per baptismum in mortem: ut sicut excitatus est Christus ex mortuis

Hinc sibi Seraphici monachi nomen sumere voluerunt, quia sint eis similes, si credere fas est. Osiander in libro de Imagine Dei, a defectu faciei et staturae deducere voluit hoc nomen, et ad solum Christum accommodare. SERMO: vide infra in voce Verbum. SEROTINA pluvia, supra in voce Mane et [?:-na ] pluvia, exposita est. Est enim matutina pluvia, [?: qu- ] post seminationem sequitur: Serotina, quae iam spicas producente segete cadit. SERPENS, Gen. 3. dicitur fuisse prae omnibus animalibus calidissimus, Evamque et

videntes eius felicitatem. Allusio est ad maledictionem serpentis, quem Deus Gen 3. iubet humi repere, et pulverem comedere. In Isaia est, quod etiam pii reges ac potentes tantam reverentiam exhibebunt Ecclesiae, ut videri possint humi iacere, et pulverem pedum eius lingere. De quo loco supra dictum est. Serpentum prudentia celebratur Genesis 3. 49, et Matth. 10. Iacobus patriarcha Gen. 49 declarat, qua ratione serpentem vocet callidum in pugnando, qui non in loco sylvestri, aut iuxta suum foramen, sed in via insidiatur transeunti. inquit enim: Serpens iuxta viam Dan. Ibi

Matt 11. Exempla secundi significati, ubi sacrificare significat, Exo. 3. Act. 7. In hoc loco mihi servient, cum eos eduxero ex servitute. Exod. 10. Ex illis accipiemus, ut serviamus Domino Deo nostro. Exo. 7, Dimitte populum meum, ut serviat mihi. Mox pro servire dicit sacrificare. supra autem 5. dixerat, festum celebrare, Hinc servitus aliquando pro aliquo singulari cultu. Exo. 12, Cum dixerint filii vestri, quae est ista servitus vestra? id est, quid sibi vult iste vester cultus? Hebr. 9, Duo non possunt facere perfectum servientem. id est, sacrificantem. Tertia erga

Secundae Petri secundo: Cum ipsi sint servi corruptionis. id est, quarumvis turpitudinum ac vitiorum. Servos et ancillas vocat interdum Scriptura omnes pios, iuxta primam significationem servitutis divinae. Sic Ioel, et Actor. secundo pollicetur Deus, se effusurum esse de spiritu suo supra servos et ancillas suas, postremis temporibus. Servire ad oculum, Ephesiorum sexto, Colossens. tertio, est tantum eatenus servire ac praestare officia, quatenus ab hero videri, aut alio qui tua opera agnosci potest: non fideliter, vere, ac ex animo servire, sed tantum in speciem: ut sicubi

servire cogitur, sed etiam ipsis servis. Gen. nono. Maledictus erit Canaan: servus servorum erit fratribus suis. id est, infimus servus, aut extreme erit illis subiectus. Sicut oculi servorum ad manus dominorum, et oculi ancillae ad manus dominae suae, ita oculi nostri ad Dominum. Expositum est supra in voce Oculi et Manus. Sensus autem est, quod servi aut servae tuae pensum, tum dimensum a suis tantum heris expectent non habentes alioquinquid agant, vel etiam unde [?:-- ] necessarias petant. Sic Germani dicunt, Einem [?:---- ] in die hende sehen: pro,

die hende sehen: pro, expectare ab eo victum. Non [?:-lebitur ] ex vobis servus, Iosuae 9. pro, perpetuo servetis Israelitis. Servi dicuntur esse coram Dominis, id est [?:--re ] expectantes mandata, aut etiam in eorum [?: potest-- ] existentes, ut supra in voce Coram explicui. [?: Serv- ] domus, vocantur carceres et ergastula, ubi servi operare et laborare cogebantur: et simul custodiebantur, [?:--- ] fugerent. Sic saepe captivitas Aegyptia domus servorum fuisse Israelitis dicitur: et illi inde beneficio Dei

possem esse verus sincerus, et acceptus servus. 1. Corinth. 9. Nam ut essem ab omnibus liber, omnium me servum feci, plures lucrifaciam. id est, ad omnes me accommodavi ac attemperavi. SERVO verbum aliquando idem prorsus significat in Vulgata Bibliorum versione, quod Salvo, de quo supra dixi: quodque apud Latinos minus est receptax licet primitivum eius Salus sit usitatissimum. Habet [?: vero ] verbum Servo easdem plane significationes in Sacris, quas in prophanis authoribus. Alias enim significat conservo aliquid in sua incolumitate, seu ab omni

non tantum Christus. Sic Paulus Rom. 11, inquit: Ut omnino aliquos [?: ser-em ] . et 1. Corinth. 7. dicitur fieri posse, ut coniunx fidelis coniugem infidelem servet: nempe convertendo [?:-um ] , et ad Christianismum adducendo. Verum de utraque harum significationum, supra in verbo Salvo dictum est: utramque autem exprimit unum verbum Graecum [?: ] . Tertia porro significatio est, quae exprimit verbum Graecum τηρέω, pro quo etiam Custodio et observo aliquando dicitur: de quibus supra dictum est, ut

significationum, supra in verbo Salvo dictum est: utramque autem exprimit unum verbum Graecum [?: ] . Tertia porro significatio est, quae exprimit verbum Graecum τηρέω, pro quo etiam Custodio et observo aliquando dicitur: de quibus supra dictum est, ut hic separatim repeti non magnopere attineat. Unum igitur tantum illud observetur, quod Servare mandata aliquando significat plenissimam eorum impletionem: ut Matth. 19. Si vis in vitam ingredi, serva mandata. Matth. 23. Omnia quae dixerint vobis, facite et servate. Iac.

quod im Si: id est, certe consumptum est omne argentum nostrum. Psal. 59. Discurrant sane ad comedendum, im certe non saturabuntur et pernoctabunt. id est, profecto in coenati cogentur dormire. Si aliquando significat quando: sicut contra quando, et cum, pro si ponitur, ut supra in Quando et CUM, et in Resolutione Disputationis Ienensis plenius dixi. Talis ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum

[?:--li ] imprecatione constat, si non sit verum quod dixi, utitur Scriptura. (ut etiam antea indicavi) hac generalitate, ut dicat: Sic faciat, et sic ad dat mihi Dominus. id est si mentitus sum, aut mentiar in hac re, ita me [?: puni-e ] Deus, etc. ut supra in vocula Si, talis generalitatis, rationem indicavi. SICCITAS, aliquando significat locum aridum, siticulosum, aut aquis destitutum. Isaiae 25. Sicut aestus in siccitate aut arido loco, strepitum alienorum humiliabis. id est, sicut ibi aestus vehementissime affligit omnia

quoque Orientales populi sibi tam ex dactylis palmarum, quam ex aliis fructibus liquores, conficiunt, apprime suaves et delicatos. SICLUS, est ponderis, et etiam monetae genus. Pondus ac valorem eius descripsi supra in voce MINA et ARGENTEUS. Adiiciam adhuc quaedam. SICLUS, שקל nomen ponderis, quasi dicas librator: erat enim modus et regula omnium ponderum. Est autem prima divisione, Siclus aureus, et argenteus. Et hic habebat viginti obolos: et secundum

defensori mulieris et prefusionis, illa brevis et nimium deliciosa ac prodiga voluptas inunctionis capitis: sane dignus est, qui sic a me tractetur, cum seductor esse videatur: ut qui tantum id agat, ut ipse delicate victitet, nulla prorsus [?: hab--- ] pauperum ratione. Sed de hac re supra in voce ARGENTEUS. SICUT, plerunque confert duas res diversas, in aliquo tamen similes. 2. Samuelis 14, sicut angelus Dei, sic est Dominus meus rex, ut audiat bonum ac mali. Saepe haec particula similitudinis deest, ut et Sic: quod prius in vocula Sic monui, et in Regulis

Dei stat firmum, habens hoc sigillum: Novit Dominus suos, et discedat ab iniustitia omnis qui nominat nomen Christi. 2. Tim. 2, fundamentum vocat ipsam promissione ac vocationem, super quam aedificati sumus. Sigillum vero, adiunctum Dei favorem: et admonitionem, ne amplius peccemus. De quo loco supra in verbo NOSSE diximus. Sic Paulus 1. Corinth. 9 dicit, Corinthiorum conversionem esse sigillum Apostolatus sui: id est, testimonium. Porro sigillare, aut obsignare per metaphoram interdum significat, sua authoritate ac testimonio confirmare, vel quod sit verum, vel quod ratum, firmum

illae literae aut liber sigillatus legi non potest, nec debet, ut est Apoc. 5 et 6. Dicitur itidem et visio et prophetia obsignari: quod aliqui eadem reclusionis et quasi abolitionis metaphora exponunt, iuxta illud Christi dictum: Lex et prophetae usque ad Iohannem. Possis tamen etiam illam supra indicatam, vicinioremque metaphoram confirmationis hic intelligere, quia prophetiae tunc demum confirmantur, et luculenter verificantur, cum reipsa praestantur. Chrysostomus et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum. SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque

Sic dicit Dominus Deus sanctus Israelis: In resipiscentia et quiete salvabimini, In silentio et fiducia erit fortitudo vestra. Sed noluistis. Hanc quietem aut silentium totus Psalmus 131 describit ac commendat, inter alia dicens: Si non posui et silere feci animam meam, sicut ablactatus supra matre sua. Psalmo sexagesimoquinto: Tibi silet laus o Deus: id est, te expectat, tua est propria, tibi soli convenit. Alii, prae magnitudine operum tuorum, hominum celebratio tui veluti muta est, nullo modo sufficienter opera tua eloquens. Tacere aliquando quietam patientiam, aliquando

simplicitas nonnunquam, quasi vitii ac imperitiae aliquid admixtum habet. Sic Iacob dicitur simplex fuisse, et habitasse in tabernaculis. Porro cum in bonum vox haec usurpatur, in Hebraeo est תם tham, quod proprie sincerum aut integrum significat: de quo supra in Perfectus et Integer dixi. Pulchre autem declarat hanc vocem contraria Scripturae phrasis, Aliquid facere in corde et corde, seu in duplici corde, seu non in toto corde. Ex illa enim duplicitate facile simplicitas considerari potest. In Novo testameto sunt duo Graeca vocabula,

saporem et vires. Matth. decimotertio declarat Christus eius collatione naturam Ecclesiae et religionis, ex minima in maximam numerositatem crescentis. Sic et Matthaei decimoseptimo, fidei naturam eiusdem collatione declarat. Vide ipsa loca satis perse perspicua. SINISTRA: vide supra DEXTERA, ubi de utraque agitur. SINUS, suos quosdam Hebraismos parit, qui explicandi sunt. Primum enim filii dicuntur esse aut gestari in sinu parentum, quia eos parentes complecti, in ulnis

seu illum perpetuo sui similem esse, subindeque ac facile irritari. Ponere manum in sinum, significat nihil agere, ignavum ac negligentem esse. Contra est. depromere ex sinu. Psalm. 73. Sic enim solent ignavi, et contra ali quid serio acturi, manum dexteram habere. SITIS: vide supra in verbo ESURIO, et FAMES. SITULA Iacob, Num. 24. vide AQUA. SOBRIUS. vide supra EBRIUS. SOCIUS et SOCIETAS, significat non tantum pacem, sed etiam arctissimam coniunctionem, quasique mutuam quandam obligationem, ita ut alterius felicitas aut incommodum

nihil agere, ignavum ac negligentem esse. Contra est. depromere ex sinu. Psalm. 73. Sic enim solent ignavi, et contra ali quid serio acturi, manum dexteram habere. SITIS: vide supra in verbo ESURIO, et FAMES. SITULA Iacob, Num. 24. vide AQUA. SOBRIUS. vide supra EBRIUS. SOCIUS et SOCIETAS, significat non tantum pacem, sed etiam arctissimam coniunctionem, quasique mutuam quandam obligationem, ita ut alterius felicitas aut incommodum etiam ad alterum pertineat ac pertingat. 1 Ioannis primo: Quod vi dimus et audivimus, id annunciamus

Socius significat aliquando idem quod similis. Proverb. 28. Qui rapit bona patris et matris, socius est viri exterminatoris. id est, similis est latroni, quantumvis id perneget, et longe alius videri velit. Sic et Germani aliquando socium pro simili usurpant. Sic posset intelligi, quod supra citavi, Isa. 1. Principes tui so cii furum sunt. id est similes. Iob 30, Frater fui draconum, et socius struthionum. id est, similis illis clamore et [?: eiu---- ] , prae doloribus. De simili Hebraismo dictum est supra in voce FRATER. Hic Hebraismus latius patet. [?:

socium pro simili usurpant. Sic posset intelligi, quod supra citavi, Isa. 1. Principes tui so cii furum sunt. id est similes. Iob 30, Frater fui draconum, et socius struthionum. id est, similis illis clamore et [?: eiu---- ] , prae doloribus. De simili Hebraismo dictum est supra in voce FRATER. Hic Hebraismus latius patet. [?:--- ] socium esse furum, potest significare, esse furem. Sicut plures tales phrases sunt: ut Partem alicuius ponere cum hypocritis, est habere aut iudicare eum pro hypocrita. Consentire cum fure, habere partem cum adulteris,

2 dicit Paulus, Iacobum, Petrum et Ioannem sibi ac Barnabae dedisse dexteras societatis. Societas aut communio spiritus, est eiusdem spiritus participatio. Verum quoniam in Graeco est plerunque vox κοινωνία, quod magis communionem sonat, vide supra vocem communio. SOL. Sol dicitur factus in dominium, seu ut dominetur diei, et luna nocti: Genesis primo. Psalmo 136. id est, ut luna luceat noctu, et sol interdiu: Sicut Ieremias capite trigesimoprimo exponit: Qui dedit solem in lucem diei, et leges lunae atque stellarum in

cuius pedib. fuerit luna, et corona stellarum duodecim in capite eius. quae nimirum ipsa Dei Ecclesia est, ornata sole iustitiae Christi, habens sub pedibus omnia terrena dominia, et in capite coronam XII Apostolorum, super quorum fundamentum doctrinae superstructa est. SOLITUDO: vide supra DESERTUM. SOLUS, aliquando suas quasdam difficultates habet. Psal. 51. Tibi soli peccavi, et malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. ubi significantissima et utilissima Lutheri est interpretatio: qui in enarratione huius

solo gloriam habebit, non in alio. id est. habebit quod glorietur de semetipso. Sic Illyrica signa usurpat Solus Sam, pro ipsemet. Quod alteri praecipis, fac solus. id est, ipsemet. SOLVERE verbum supra in LIGO tractatum est. Solvere autem legem videtur aliquanto significantius esse, quam simpliciter facere aliquid contra legem, aut peccare contra eam. Quare Christus Matth. 5 inquit: Nolite putare, quod venerim solvere legem. Non veni solvere legem, sed implere eam. Ratio autem

communis vitae, morum, ac subditorum. quae omnia alligant aut obligant ad certam formam aut rationem, quam solam rectam ac legitimam esse praescribunt ac pronunciant. Mox tamen ibidem, Qui unum de hisce solverit: violare tantum significat. SOLIUM, vide THRONUS. SOMNUS, vide supra verbum DORMIO. SOPOR, vide DORMIO. SOROR vox habet easdem illas catachreses, quas FRATER, ut nempe omnes propinquas notet. Sic aliqui putant hanc vocem accipiendam esse Levit. 18. Mulierem quoque cum sorore sua non accipies ad affligendam eam, et ad revelandam

prae metu aut etiam scelerata malitia praedictos hostes iam irruere in populum Dei. Eadem sententia ac reprehensio est etiam Isaiae 56. SPECULUM habet quasdam nonnihil obscuras locutiones: ac primum quod Exodi 38 dicitur Moises fecisse labrum de speculis mulierum militantium, supra in voce MULIER expositum est. Cernere in speculo aut per speculum, est, non rem ipsam, sed umbram tantum aut quasi picturam rei cernere. Sic dicit Paulus 1 Cor. 13, de praesenti nostra Dei cognitione: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc vero facie ad faciem cernemus. In

solent, nec ea patiuntur, praesertim in utili loco, invalescere. Is. 5, 7, 32, 34, 41, et Prove. 24, describitur ager ignavi, quod sit prorsus contectus spinis, vepribus, et urticis. Spinarum exustio ob varias causas celebratur, ac illarum similitudine malorum castigatio denotatur, sicut et supra dixi. Isaiae 33, Erunt populi exustio calcis, ut spinae eradicatae igni exurentur. Poenae ac exitium Assyrii exercitus praedicuntur: quia sicut spinae radicitus extirpatae aut erutae, mox in cumulum aggregantur et exuruntur: sic et illi brevi sint perdendi. Nahum 1, Quia spinae perplexae

Paracletus, Ioan. 14, 15, et 16: quia est advocatus, qui in rebus afflictis sustentat corda firma consolatione, fide, confessione, patientia, perseverantia ac spe aeternorum bonorum: de qua appellatione dictum plenius est supra in litera P. Arra: 2 Cor. 1. vide in litera A. Arrabo haereditatis: Ephes. 1, quod certiores nos faciat de donata nobis in Christo haereditate, et vita aeterna: vide in A. [?: V-ct-- ] : 1 Ioan. 2. vide in V. Donum Dei: Actor. 8, Existimasti donum Dei pecunia parari.

solet, tanquam scilicet mortuam quandam scripturam, quod ad salutem nihil prosit, carnis nostrae vitio: quia scilicet morbum duntaxat indicare potest in viscerib. nostris latentem, sanare vero non item: quinetiam, quia lex illa extra Christi spiritum considerata, peccatum in nobis irritat, ut fiat supra modum peccans, et morti nos dedat: Rom. 7: idcirco dicit Paulus literam occidere, et Moisis ministerium vocat ministerium mortis et condemnationis 2 Corint. 3: et Legem quoque peccati virtutem, 1 Cor. [?: ] quae quidem de universa lege accipienda sunt, quatenus extra

florebit, [?: sta----tur ] . Domino suo stat, aut cadit. Qui stat, videatur cadat: Roman. 14. Sic Matthaei 24, Cum videritis abominationem stantem in loco sancto. id est, potenter [?:--gentem ] . Dan. 11, Ecce ad huc tres reges stant in Persia, et quartus ditescet supra omnes opibus magnis. Ubi Rabini, non intelligentes emphasin verbi Stare, simpliciterque id accipientes, putant tantum tres reges aut monarchas Persas fuisse. Unde amittunt in suppostione annorum mundi, amplius 100 annos. Verum dixi, Stare reges tres, hic non utcunque regnare denotat sed

perduret. Ier. 28. Amen sic faciat Iehova, stabiliat verba tua Iehova. id est: sic faciat ut dicis, seu reipsa ac eventu sermonem tuum confirmet. STATER, numismatis genus est. Matth. 17 indicat Christus, valere eum 4 drachmas. Idem sane est cum Hebraeo siclo aut argenteo, de quibus supra dictum est. Valet ferme dimidio Rhenano, aut paulo amplius. STATUA, pro insigni monumento alicuius rei gestae poni in Sacris solet: nec proprie imaginem, sed cumulum lapidum, aut quid simile in memoriam erectum, denotat. Gen. 28, Surrexit Iacob mane, et tulit lapidem quem

aliquarum rerum aut factorum fieri, erigique non vetuerat Deus. Vide Titulus. STATUO significat proprie quidem facio stare, confirmo. Inde per metaphoram significat decerno: quia statuens aliquid, firmat illud. Levit. 27, Secundum quod aestimaverit sacerdos, sic statuetur. Sic supra audivimus verbum Stabit. Dan. 6: Statuere statutum regium, et roborare pactum. id est, evulgare edictum inviolabile. Unde nomen Statitum, id est, decretum. Porro Statuere cogitationes, verbum, iuramentum, mandatum aut legem, significat nonnunquam reipsa praestare. Ierem. 23, Non

Stellae dicuntur pugnasse cum Sissera: Iudicum 5. id est, Deum ipsum caelitus proturbasse, et perdidisse eius exerciti, Sic Ioel. 2 et 3. stellae caeli dicuntur retraxisse splendorem suum: quam credo esse illam usitatam amplificationem calamitatum, et descriptionem tristissimi temporis, de qua supra in voce Solis dixi. Similis locus est etiam Isaiae 13. Matth. 2 narratur stella Christi [?: pr- ] sisse Magos, donec pervenerint ad domum in qua erat Christus: quam necesse est fuisse quandam novam et praeternaturalem facem in aere infimo, alioqui, si vel naturalis fuisset,

si usquam [?: ] aedibus, aut prope aedes: altera, quod perinde diligenter eos prorsus abolebit, sicut homines solent [?: ] foetores abstergere et amovere. Stercus, Philip. 3. Vide supra Reiectamentum. STERILIS, quae non gignit. Psal. 113. Ipse ponit sterilem in domum seu familiam, matrem filiorum laetantem, seu ut sit mater: id est, qui efficit, ut quae prius erat sterilis et orba, habeat amplam familiam. Dicitur etiam Ecclesia sterilis, Isaiae

Dei super aliquos itidem per metaphoram: 2 Paralip. 12, Neque stillabit foror meus contra Ierusalem. id est, non diu durabit, aut non ultra poenas suas super illos caelitus, velut tristem quandam pluviam aut stillicidium demittet. Sic Daniel. 9, Propterea stillavit super nos maledictio. Sic supra in verbo Pluere ostendi, aliquando etiam in malam partem de poenis accipi solere. Stillationi continuae laceri tecti, comparantur mulieris contentiosae [?: ] , Proverb. 19, Stillatio continua contentiones mulieris id est, res perinde molesta et noxia, atque [?:

sicut stipulam coram vento. Sic Isaiae 17, Persecutionem patietur sicut gluma monitum a facie venti, et sicut stipula coram turbine. Iob 41, est alius quidam huius vocis usus: In stipulam vertuntur ei lapides fundae. id est, Beemot non magis laeditur lapide funda proiecto, quam stipula. Vide supra in Palea. STIPULATIO bonae conscientiae est Baptismus: 1. Pet. 3. Vide supra in Baptismo. In Graeco est ἐπερώτημα, ab ἐπερωτάω, interrogo. STRUTIO. Vide supra Draco,

facie venti, et sicut stipula coram turbine. Iob 41, est alius quidam huius vocis usus: In stipulam vertuntur ei lapides fundae. id est, Beemot non magis laeditur lapide funda proiecto, quam stipula. Vide supra in Palea. STIPULATIO bonae conscientiae est Baptismus: 1. Pet. 3. Vide supra in Baptismo. In Graeco est ἐπερώτημα, ab ἐπερωτάω, interrogo. STRUTIO. Vide supra Draco, cui voci crebro adiungitur. STUDIUM solent vertere vocem Hebraeam

stipula. Vide supra in Palea. STIPULATIO bonae conscientiae est Baptismus: 1. Pet. 3. Vide supra in Baptismo. In Graeco est ἐπερώτημα, ab ἐπερωτάω, interrogo. STRUTIO. Vide supra Draco, cui voci crebro adiungitur. STUDIUM solent vertere vocem Hebraeam אללות alila et Maelal. Significat autem haec vox alias animi ardentem intensionem in aliquid, sicut ferme etiam Latini hac voce utuntur. Hoseae quinto. Non dant

solet denotare, quia elati animo solent etiam oculos elevare, et magis sursum quam in terra spectare sicut Psal. 13. graphice tum superbiam, tum et humilitatem depingit, inquiens: Domine non erexit se cor meum, neque exaltati sunt oculi mei, et non ambulavi in magnis ac mirabilibus supra me. Vicinum quid huic est, quod Latini dicunt Superciliosus. Vicina huic spirituali superbiae est et illa, cum aliqui scientia inflantur, qui putant se solos magna quaedam ac multa scire, caeteris Christianis ignota: de quibus recte pronunciat Paulus 1. Corint. 8, Quod nihil sciant sicut

significat spiritualem statum, ac spirituales res. Gal. 4. Quae sursum est, Ierusalem, Coloss. 3: Quae sursum sunt quaerite, quae sursum sunt sapite. id est, spiritualia, non terrena. Sursum corda: scilicet a terrens ad spiritualia animo cogitanda vos convertite. SUS, vide supra in voce Porcus. SUSCIPERE aliquem, significat eum in suam [?: cur- ] ac patrocinium recipere, eumque fovere ac tuen. Ierem. 15, Ulciscere me de persecutoribus meis, ne in longanimitate furoris tui suscipias me: Scias me serre prapter te probrum. id est, ne ita

in fide suscipite, non ad diiudicationes disputationum. [?: ] Rom. 15, Quapropter suscipite vos invicem, sicut et Christus suscepit vos. Luc 1. Suscepit Israelem puerum suum, recordatus misericordiae suae. Suscipere faciem alicuius, et in bonam et in malam partem accipitur, ut supra in voce Facies plenius exposui. Exod. 23, Non suscipies auditionem mendacii. id est, non eris autor falsi [?: ] moris contra quemquam, ut rumque notare potest, [?: ] ne levemus aut spargamus rumorem, tum ne audiamus Levit. 19, Non suscipies super fratrem

Psal. 3, Ego iacui, dormini, et evigilavi, quoniam Dominus sustentabat me. Est quasi quaedam allusio ad fulcimentum baculi, quo senes aut alioqui in loco lubrico incedentes, seipsos fulciunt. Sic Psal. 93. Misericordia tua sustentabat me. SUSTINERE, quasi supra se tenere. proprie de aliquo pondere et re corporea dicitur. Per metaphoram vero significat, omnem molestiam aut difficultatem tolerare. Ierem. 31. Sustinui opprobrium adolescentiae meae. pro lui poenas peccatorum in adolescentia admissorum. Sic et Deus dicitur aliquando Sustinere, cum

tabernaculi potissimum 26. Exo. delineata est, cuius preciositas, nitor, ac plena admirabilis cuiusdam maiestatis elegantia populum monuit, ut ipsum divinum cultum, qui ibi peragebatur, et Deum qui in eo habitabat, magnifacerent, revererentur, admirarentur, timerent et adorarent, tanquam aliquem supra modum gloriosum Regem regum et Dominum dominantium. Porro verum archetypum eius, cuius tantum umbra et qualiscunque figura est hoc terrenum tabernaculum, est in caelo. Nam Exo. 26 diligenter Moysi praecipitur, ut in extruendo tabernaculo omnia exactissime faciat secundum illud verum

inscriptum esse tabulae cordis: id est, penitus innatum. Sicut contra promittit, se legem suam inscripturum esse cordi piorum, Ierem. 31. Tabulae pro navibus ponuntur Ezek 27. Ex abietibus aedificaverunt tibi omnes tabulas. TACEO verbum idem est cum sileo: quare Hebraismos eius supra in verbo SILEO require. TALENTUM קכר Kichar, pondus quoddam satis magnum, quod duplex fuit: Sanctuarii, et vulgare. Describitur Exo. 30. Talentum auri faciet illud, Exo. 25. id est, totum candelabrum cum omnibus suis instrumentis faciet

inquit: Ne tetigeris, neque gustaveris, neque contrectaveris. id est, collocant vera pietatem aut impietatem in rerum externarum contactu aut abstinentia, et non in animi mundicie aut immundicie. Sanguis sanguinem tetigit, Os. 4. id est, omnia repleta sunt violentia et iniustis caedibus. Vide supra Sanguis. TANQUAM, ut et Sicut, notat interdum non similitudinem, sed rem ipsam. Dan. 10. Ecce tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me. pro, ipsa similitudo, seu angelus in specie humana. 1. Cor. 5. Ego tanquam absens corpore, praesens autem spiritu similitudo pro re

primitiarum, pentecostes [?:-ictionum ] seu ieiunii, et tabernaculorum. Ponuntur vero ea synecdochice, pro tota religione, quam An [?:-chus ] et Antichristus in suas abominationes convertere voluit. TENEBRAE, vox valde usitata, maxima ex parte exposita est supra in vocibus, Caliginis, Noctis, Obscuritatis: [?: ] contrariis, Lucis, Diei, Solis, et similibus. Quare hic breviter eius significata percurram. Primum igitur significat haec vox, omnis generis calamitates ac adversa. Psalmo 112. Oritur in tenebris lumen rectis. 2. Samu.

permittat hominem [?: in- ] , ut de Ezechia legitur. Qua ratione et David. intentationem numerati populi inductus est, 2. Par. 32. [?: Peti- ] ergo a Deo, non, ne ipse nos inducat: sed, ne a diabolo nos induci patiatur. TENTORIUM, idem quod tabernaculum, de quo supra multa. Non est qui extendat tabernaculum meum, et erigat cortinas eius: quoniam infatuati sunt pastores, et Dominum non quaesierunt. Videtur ipsemet propheta indicare, per intensionem tentorii spiritualem Ecclesiae aedificationem notari. TERGUM, habet suas quasdam significationes

24. Qui sunt in terra tua intra portas tuas. pro in patria ac urbe tua. 1. Reg. 15. Sustulit scorta mascula de terra. Quarto, nonnunquam accipitur pro imo aut infimo loco, sicut caelum pro summo: sicut ferme et Latini dicunt, Humi iacere. Psal. 148, Magnificentia eius est supra caelos et terram. Ezech. 1. Ecce rota una erat in terra. Quintô, aliquando illam proprie regionem significat, de qua est sermo. 2. Par. 22. Athalia autem regnabat super terram. id est, super Iudaeam. Gen. 13 et 36, Terra eos ferre non poterat. id est, ille locus terrae Canaan. Gen.

exponetur in voce Veritas, et expositum est in Misericordia. Terra impie egit propter habitatores suos, vel sub habitatoribus suis, qui praevaricati sunt leges, et mutaverunt ius: id est, ipsimet eius incolae terram sua impietate et sceleribus contaminarunt. Terram lingere, Isaiae 49, supra in voce PULVIS expositum est, significare summam quandam reverentiam, cum inferiores ita coram aliquo procumbunt, et se prosternunt, ut vide+ antur terram osculari, aut lingere: Psal. 71. Idem valet De terra loqui: Isaiae 29. Humiliaberis, de terra loquêris. Species

respicit, et tremit: qui tangit montes, et fumant. id est, qui facillime ingentia opera efficit. Allusio est ad apparitionem Dei in monte Synai, ubi terra tremuit, et montes fumarunt ac arserunt, praesertim ipse Synai. Quomodo Petrus dicat terram consistere ex aqua, et per aquam, 2. Pet. 3, supra in voce AQUAE dictum est. TERRIBILIS Deus crebro in Sacris literis dicitur, vox Hebraea est נורא nora. Malach. 1. Nomen meum est terribile in gentibus: Septuaginta habent, Illustre. Exod. 15, Est terribilis laudibus: id est, cuius

ac facinora olim ab eo patrata. Testimonium quoque interdum significat ipsum Decalogum, atque adeo duas tabulas, in quibus scriptus fuit. Exod. 40, Et accipiens posuit testimonium in arcam: id est, lapideas Decalogi tabulas. Levit. 16, Et obteget nebula thymiamatis propitiatorium, quod est supra testimonium: id est, quod tegit legem in arca repositam. Ideo autem Decalogus vocatur testimonium, quia Deus id dixit, testatusque est de se ac sua voluntate, deque iustitia et veluti debito, quod a nobis exigat. Haec igitur forte causa fuit, quare arca illa sit nominata arca testimonii: quia

mali. inquit enim ibi textus, Dispicite viros testimoniatos septem. Sic et cap. 10 Cornelius dicitur (ut ita dicam) testimoniatus a tota gente Iudaeorum: quae significatio verbi testificandi convenit cum eo quod modo dixi significare, laudare, celebrare, praedicare: et cum eo quod supra ostendi significare, docere. Unde fit, ut in Novo testamento, sicut et in Veteri, non raro testimonium significet doctrinam. 2. Timoth 1, Ne te pudeat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum vinctus ipsius: sed esto particeps afflictionum Evangelii: id est. ne te pudeat

quaerendumque esse, et homines exauditurum. ¶ Testamenti vox multum in Sacris literis celebrata, maximique momenti est, quam operae precium esset quam diligentissime exponi. Ego dicam quod Dominus suggesserit: alius, aut etiam ego, si Dominus benedixerit, alias meliora, tametsi iam et supra in voce FOEDERIS et PACTIONIS dicta sint quaedam. [?: V- ] haec in Veteri testamento Hebraeorum est ברית Berit, quod proprie pactum aut foedus significat. Quae quidem vox non paulo clarius nobis rem ipsam exprimeret, tametsi et ista usitata

et testamenti aut pacti, quod ordinavit Deus erga patres nostros, dicens ad Abrahamum: Et in semine tuo benedicentur omnes generationes: id est, ad vos pertinent prophetiae, aut prophetarum promissiones de Messia, et foedus de benedicto semine cum Abrahamo initum. Qui locus confirmat id quod supra dixi, de triplici testamento: quandoquidem etiam illam primam pactionem cum Abraamo initam Lucas aut Petrus hic vocat testamentum, post quod sequutum est Mosaicum testamentum. Sic et mox cap. 7 inquit Stephanus: Dedit Deus Abraamo testamentum circumcisionis. ¶ 2. Cor. 3

foedus: et sponsor factus est erga nos, quod Deus sit servaturus hoc foedus, bonaque fide nobis promissa bona praestiturus: de qua etiam sponsione subinde eum in precibus nostris, omnique necessitate commonefacimus. ¶ Hebr. 9 plane accommodatur hoc novum foedus ad naturam testamenti, ob causas supra indicatas: quod videlicet haec pactio plurimum de natura testamenti habeat. Inquit igitur ibi textus: Ubi testamentum est, necesse est mortem intercedere testatoris: testamentum enim in mortuis ratum est, quandoquidem nondum valet dum vivit testator. unde nec prius quidem illud absque

διατίθεμαι ὑμῖν. unde venit διαθήκη, quod verbum plane testamenti naturam, non pactionis sonat. ¶ Aliquando testamentum ipsam doctrinam, secundum quam testamentum aut foedus sancitum est, significar: sicut supra aliquoties, praesertim ex veteri Testamento ostendi. In hoc significato etiam Paulus ait Iudaeis velamen manere in lectione veteris testamenti, seu cum vetus testamentum legunt. Hinc in Ecclesia receptissimum est, ut vetus ac novum testamentum, duae istae Bibliorum partes vocentur. Sunt vero

quod dispositionem vertere possis. Vulgata crebro vertit testamentum, aliquando tamen etiam foedus: tametsi διαθήκη in singulari, ut peritissimi Graecae linguae testantur, significet usitatissime pactum: in plurali autem testamentum, ut supra in voce foederis citatis scriptorum testimoniis prolixius ostendi. Caeterum Epistola ad Hebraeos cap. 9 istud novum foedus omnino facit testamentum, et mortem testatotoris requirit ad eius confirmationem: quare omnino est quiddam ex utroque mixtum, quod merito

mortem testatoris: requirit vero testamentum. Imo foedera et pacta inter homines morte dissiliunt, et irrita red duntur: cum testamenta non nisi morte testatoris confirmentur. Praeterea foedera et pacta iureiurando confirmantur: solus assensus in testamento requiritur. Foedera quoque (uti etiam supra dictum) tum conditiones ac veluti onera quaedam utrique parti proponunt, eaque eam obligant, tum etiam praemia aut commoda quaedam eidem proventura: contra in testamento una ferme tantum pars obligatur, eademque etiam sola fructus percipit. Quare plurimum discriminis est inter Foedus et

pendent) nemo hominum dubitare potest: ipse enim Christus exclamat, Venite ad me omnes qui laboratis, etc. Non est autem satis, testatorem esse idoneum: id est, posse facere testamentum: sed necessum est, etiam haeredem institutum esse capacem haereditatis. quod Iurisprudentes (ut supra attigimus) dicunt aliquem testamenti factionem passive habere: id est, posse institui in haeredem. nam haeredis institutio caput et fundamentum testamenti est. Ait enim Iustinianus, Ante haeredis institutionem inutiliter antea legabatur: scilicet, quia testamenta vim ex instituione haeredis

vitam aeternam, confirmant, et tanto minus Deum offendunt. Thesauri etiam singularia ac valde secreta loca magnatum dici possunt. Sic dicit Deus Deut. 32. Redditum apud me, sigillatum in thesauris meis est illud: hoc est, singulariter a me secretoque constitutum. Thesauri (sicut supra dixi) dicuntur etiam omnium rerum utilium copia coacervata: ut vini, frumenti. 2 Paral. 11. Roboravit quoque munita et thesauros cibi: pro, horrea escarum, vel cellaria. Sic Ioel 1, Desolati sunt thesauri, destructa sunt horrea, quoniam aruit triticum. Nehem. 12, Universus Iehuda

Sic thesauri oblationum nominantur Nehem. 12. et libri thesaurorum, Esdrae 5. id est, libri redituum et rationum quaestoriarum. THRONUS, sedes eximia, et plerunque summorum magistratuum, aut etiam Dei ipsius per anthropopathiam dicitur. Dictum est de aliquib. huius vocis Hebraismis supra in Cathedra, et in Sede: nunc pauca quaedam adiiciam. Ponere super thronum aut considere in throno, est, fieri regem aut summum gubernatorem. 2 Paral 9, Ita ut posuerit te super thronum in regem sibi Deo tuo. Heb. 1, Thronus tuus Deus in seculum seculi, virga recta virga regni

etiam inde fluxit Evangelii doctrina, qua sibi Deus cunctos mortales subegit. De caelo tamen commode accipere licebit, quod Deus [?: ] suam exerens ad homines sub obsequium suum cogendos, palam ostendat, se ex solio caelesti dominari super homines. THUS, et THYMIAMA, vide supra in voce INCENSUM. TIBI, sicut et MIHI, aliique dativi, aliquando significant in commodum, gratiam, aut contra in damnum, [?: od-- ] , offensionem vel contemptum alicuius aliquid fieri [?: q- ] ratio loquendi etiam aliis linguis usitata est. Num.13 Mitte

12 titulos aut statuas. Is. 19 habetur, In die illa erit altare Domino in medio terrae Aegypti, et statua aut titulus (ut Vulgata habet) iuxta terminum eius Iehovae, seu in honorem Domini. Intelligitur autem fore ibi veram Eccl. doctrinam, sacramenta et cultum. Dictum aliquid de hac re est supra in voce statua. TOLLO, αἴρω, et Hebraice נשא nasa, duplicem significationem habent: nempe, tum aliquid ab aliquo accipio,

illa laboriosissima portatio pecca ti, quam Christus in hac vita sustinuit toto tempore humiliationis aut exinanitionis suae, dum tristissima quaeque patitur, ut iustitiae ac irae Dei pro totius mundi peccatis satisfaciat ac persolvat. Caeterum de peccato, et portatione aut ablatione eius supra in PECCATUM et PORTO dictum est prolixius. Tollere crucem, supra in voce CRUX exposui. TONDERE comam, et tondere barbam, signum luctus interdum fuit: de quare supra aliquoties dictum est, praesertim in vocibus RADO, BARBA, CAPILLUS, et similibus. Mich. 1 Decalva

vita sustinuit toto tempore humiliationis aut exinanitionis suae, dum tristissima quaeque patitur, ut iustitiae ac irae Dei pro totius mundi peccatis satisfaciat ac persolvat. Caeterum de peccato, et portatione aut ablatione eius supra in PECCATUM et PORTO dictum est prolixius. Tollere crucem, supra in voce CRUX exposui. TONDERE comam, et tondere barbam, signum luctus interdum fuit: de quare supra aliquoties dictum est, praesertim in vocibus RADO, BARBA, CAPILLUS, et similibus. Mich. 1 Decalva teipsam, et tonde comam super filios deliciarum tuarum. Ista adhortatio ad

Dei pro totius mundi peccatis satisfaciat ac persolvat. Caeterum de peccato, et portatione aut ablatione eius supra in PECCATUM et PORTO dictum est prolixius. Tollere crucem, supra in voce CRUX exposui. TONDERE comam, et tondere barbam, signum luctus interdum fuit: de quare supra aliquoties dictum est, praesertim in vocibus RADO, BARBA, CAPILLUS, et similibus. Mich. 1 Decalva teipsam, et tonde comam super filios deliciarum tuarum. Ista adhortatio ad luctum, Prophetia est futurarum calamitatum, sicut et aliae consimiles innumerae. TONITRVI voce, sicut et

pro προ ponitur: unde factum est, ut minus Latine loquentes [?: ] et Traditorem, praesertim in Italico sermone, pro prodere et proditore usurpent. Tradere aliquando signi sicut idem quod permittere, sicut et verbum Dare, de quo supra. Sic Paulus dicit Rom. 1 Deum tradidisse Ethnicos in reprobum sensum. id est, permisisse ut pervenirent in perversissimam mentem aut iudicium. Sic Psal. 140. Ne trades Domine desideria impio, cogitationem eius ne perficias: id est, o Deus ne permiseris, ut impius plane

vanitatis, et veluti catena quadrigae peccatum, Isa. 5 est, et ab ipsomet propheta exponitur, quod sit magna vi ac veluti violenter cumulare sibimet peccata, iram Dei et poenas: quod fit potissimum, cum praeter impoenitentiam, etiam derident atque exagitant minas Dei peccatores. De quo loco supra in voce FUNIS et INIQUITAS. TRANSEO verbum Hebraeum est עבר abar, quod saepe etiam pro praetereo ac transgredior Vulgata vertit. Aliquot igitur, eaque primaria eius significata haberi possunt ex verbo Praetereo, supra exposito. Ibi. n. dixi,

Dei peccatores. De quo loco supra in voce FUNIS et INIQUITAS. TRANSEO verbum Hebraeum est עבר abar, quod saepe etiam pro praetereo ac transgredior Vulgata vertit. Aliquot igitur, eaque primaria eius significata haberi possunt ex verbo Praetereo, supra exposito. Ibi. n. dixi, quod alias significet perire aut interire: ut, Caelum et terra praeteribit, aut transibit: alias significat irritum fieri, non potiri suo fine. Sic Non transibit unum iota de lege Dei. Sic aliqui vocant Transitoria, pereuntia bona. et Papae novo accenditur stuppa ante

ut transeat ante nos. Transire ad numeratos, transire in pactum, Exo. 30, est inter numeratos esse aut computari. Callidus videt malum, et abscondit se: simplices autem transeunt, et mulctantur: Proverb. 22. id est, recte eunt ad periculum. Transire facere de medio, est tollere: sicut supra dixi, significare interdum perire. 2. Par. 15. Et transire fecit de medio omnes abominationes de Iehuda. id est, abolevit. Esther 9, Dies isti non transibunt e medio Iudaeorum, et memoria illorum non desinet a semine eorum. Idem bis dicit. Transire e medio, est hic perire, oblivioni

q- ] nere Hebraismi in voce FILIUS. Ego eram in [?:-dio ] transmigrationis, Ezechielis primo, pro, [?: inter--igrantes ] , aut captivos. TRIA et quatuor, loquutio, supra in SEPTEM exposita est. Sicut Ionas fuit in ventre ceti tres dies et tres noctes, ita erit et filius hominis in corde terrae tres dies et tres noctes. Ubi observandum est, id ob similitudinem dici. De quo Hebraismo vide Regulas Universales, in cap. de Similitudinibus.

aut incommodo huius vitae concipimus, quae operatur mortem, id est enecat hominem, quia (ut est in Proverb.) exiccat ossa. 2. Corinth. 2. Ne rursus ad vos in tristicia venirem: id est, afferens vobis causam doloris, ob iurgando vos si vos impoenitentes reperissem. Contrastare spiritum, supra in verbo Contristare, et nomine Spiritum expositum est. TRITICI nomine Baptista et Christus denotant [?: ] pios. Matth. 3 et 13: sicut nomine Paleae ac zizaniae, impios. Mensuram tritici habet Vulgata, Luc. 12. pro Graeca voce

quandam aquam fieri praecipit Deus Moysi. Num. 19. cuius cui Heb. 9 fit mentio: quae proculdubio sua quadam ratione Christum significavit. VACUUS, רק reic, per metaphoram levem simul et malum hominem significat. Vide infra in voce VANUS, et supra in EVACUO, ac INANIS. VADO, aliquando aliis verbis additur, praesertim in Imperativo, tanquam adverbium adhortandi: sicut et apud Latinos, Age et Agite. 2. Samu. 7, Omne quod est in corde tuo, vade et fac, quia Dominus est tecum: pro, age, fac, ne dubites. In Hebr. est

sinceris doctoribus ut is corda nostra adire, eaque sanare queat. Vallis Hennon debuit vocari vallis occisionis, quia ibi multi sunt interfecti, et alioqui multa cadavera eo congesta fuere. Sicut praedicit. Ierem. cap. 7. Cur vero, et quomodo inde sit nomen Gehennae sumptum, supra in ea voce declaratum est. Valles scindentur, Mich. 1. praedicuntur horribiles poenae severissimi iudicii Dei, quibus erat Israelitas castigaturus, hisce verbis: Quoniam ecce egredietur Dominus de loco suo, et descendens calcabit super excelsa terrae, liquefientque montes sub illo, et

illicitas. Sic Ioannes dicit, omnia esse concupiscentiam oculorum. Psal. 24 inter [?: no-- ] vere pii hominis ponitur, Qui non in vanum levavit animam suam. Levare animam, valde saepe significat aiquid desiderare ac expetere. Porro vanitatem pro idolatria poni, supra ostendi. Quare potest significate: Qui non cupit aut expetit idololatriam, aut falsam religionem. Recte igitur videtur vertisse Lutherus, der [?: ] [?: ] hat zu der losen lehr, qui non delectatur falsa doctrina. Nunquam construitur Vanitas cum mendacio.

ibi vectes Aegypti: id est, munitiones et robur. Psalm. 147, Lauda Ierusalem Dominum, lauda Deum tuum Sion: quoniam confortavit vectes portarum tuarum, et benedixit filiis tuis in te. id est, Deus Ecclesiam corroborat et tuetur, singulaque eius membra clementer fovet. VELAMEN, supra in Tegmine expositum est. Tantum igitur unum locum supra neglectum hic breviter attingam. Abimelech restituit Saram Abraamo, multaque alia donans, ut pro se ac familia sua oret, tandem dicit ad Saram: Ecce dedi fratri tuo mille argenteos: ecce illud est tibi velamen oculorum, coram omnibus

147, Lauda Ierusalem Dominum, lauda Deum tuum Sion: quoniam confortavit vectes portarum tuarum, et benedixit filiis tuis in te. id est, Deus Ecclesiam corroborat et tuetur, singulaque eius membra clementer fovet. VELAMEN, supra in Tegmine expositum est. Tantum igitur unum locum supra neglectum hic breviter attingam. Abimelech restituit Saram Abraamo, multaque alia donans, ut pro se ac familia sua oret, tandem dicit ad Saram: Ecce dedi fratri tuo mille argenteos: ecce illud est tibi velamen oculorum, coram omnibus et erga omnes qui tecum sunt, et cum omni iurgante muliere.

duo [?: ] 10000 ipsorum? Nonne id ideo, quia Deus eorum [?:--didit ] eos, et Iehova conclusit aut tradidit eos? Sic [?: ] cum 2 et 3, Iratus est Dominus Israeli, et vendidit eos hostibus suis per circuitum. id est, tradidit, deditque in eorum servitutem. Sic supra citatum dictum Psal. 44. intelligi recte potest. Isa. 50, Ecce propter iniquitatem venditi estis, et propter scelera abiecta est mater [?: vestra ] : quod et deditionem, de qua iam agitur, et neglectionem, de qua in prima significatione, denotat. Similia exempla

veneni serpentis. Item Psalmo 13, et Roman. 3, Venenum aspidum sub labiis eorum. Vocem Hebraeam Rosch Deut. 29, et Osee 10, vertunt aliqui venenum, sed videtur potius sed significare. VENIO verbum plurifariam accipitur. primum aliquando est adverbium hortandi, sicut et de Vado supra dixi, idem valens quod Age, Agite. 1. Sam. 9, Veni revertamur. 1. Sam. 20. Veni egrediamur in agrum. Sic Psa. 66, Venite, audite et narrabo quae fecit animae meae. Sic intelligendum est illud Psalmi, Venite exultemus et iubile [?: ] Deo nostro. Reperitur in eodem usu etiam

habere. Vidi [?:-en ] ego unum circiter ante 200 annos eleganter scriptura, in quo legebantur. Venire, proprie quidem significat metam pertingere, quo ieras, aut contenderas: sed nonnunquam idem quod ire aut proficisci seu con [?:---ere ] ad eam metam declarat, sicut supra, de Accedere et Excedere diximus, quod aliquando pro se invicem po [?:---tur ] . Actorum 28. Mansimus Puteolis apud fratres diem septem, et ita venimus Romam: id est, ivimus, [?:-dimus ] . Sic Ioann. 6, Ingressi navigium venie [?: ] trans mare. id

id est, ventosam, inanem, inutilem. Abscondere vel recondere ventum. id est, rem inutilem sibi comparare. Proverbiorum vigesimoseptimo, Recondens aut acquirens sibi mulierem contentiosam, recondit ventum. Per ventorum vehementiam saepe ira Dei ac poenae, et aliae calamitates indicantur, sicut supra in voce Procellae et turbinis dixi. Psalmo quinquagesimoquinto. Festinarem eruere me a vento, qui excitatur a turbine. 2. Samuelis 22, et Psalmo decimooctavo, Propter flatum venti irae tuae. id est, ventum aut poenas quas iratus immittis. Isaiae 64, Iniquitates nostrae tanquam

quatuor ventos pugnasse in magno mari: id est, quatuor plagas aut populos quatuor diversarum plagarum mundi: ex quibus quatuor Monarchiae ortae sunt. Sic et Christus Matth. vigesimoquarto dicit, electos a quatuor ventis colligendos: id est, ex omnibus partibus mundi. Ventus solet Deo addi, sicut supra in Turbine et Procella dixi: sive quia ita aliquando apparent eius visiones: sive quia ex nubibus vento agitatis tonitrua et fulmina veniunt: sive denique, ut quasi quaedam magnifica et terrifica hypotyposis addatur, ut pictores et poetae solent, ut tanto magis sensus nostri ea specie ac

mendaces. Sic formositas mulieris dicitur esse mendacium, [?:- ] qua aut fons non perpetuo durans dicitur esse mendacium, equus dicitur esse mendax ad salutem: qui cum illa externa ferocia ac celeritate magnum quid praeferat ac polliceatur, tamen re ipsa postea non praesta ut supra in Mendacio dictum est. Contra res verae, [?:---- ] ac solidae, durabilesque dicuntur, Veritas. Sic aquae perpetuo fluentes dicuntur esse fideles, aut veraces. Sic

aut personae. Isa. 39, Saltem fiat pax et veritas in diebus meis. id est, utinam modo dum vivo, sit certa ac firma plenaque pax et tranquillitas. et 2 Reg. 20. Nonne erit pax et veritas in diebus meis? Locum Psal. 8. Veritas de terra germinabit, et iustitia de caelo prospexit, supra in Iustitia et Misericordia ac Pace ex posui. Sensus autem est: Deus per Meschiam offeret contritis et credentibus iustificationem: peccatores vero agnoscent ex lege sua peccata ac severitatem Dei, et praeterea ex Evangelio misericordiam Dei et Meschiam. Impegit in platea veritas, et

voluisti in renibus, Psal. 51. id est, veritatem occultam exigis, ut simus intus in corde nostro veraces sinceri et incorrupti, veraque ac iusta agentes et sentientes. Alii, veritatem occultam seu mundo ignotam de totali corruptione hominis, diligis ac doces tuos. Veritas (ut et supra monui) saepe veram doctrinam ac religionem significat. Sic Christus dicit Iohan. 17, Pater sanctifica eos in veritate, sermo tuus est veritas, etc. Iohan. 8. Si manseritis in sermone meo, cognoscetis veritatem, et veritas vos liberabit. Eodem modo per sermonem Dei dicuntur

coacervatio vocum est idem significantium. 1. Sam. 30, Percussit David Amalekitas a vespera ad vesperam, usque in crastinum illarum: id est, tota illa nocte et sequenti die eos persequutus est, et cecîdit. Quod porro vespertinum tempus aliquando tristia, et contra matutinum laeta significet, supra in Mane, Luce, Nocte ac Die dictum est. Sacrificium vespertinum, est iuge sacrificium, quod interdum tempus indicat. Esdrae nono. et alibi talis loquutio habetur. Sic etiam idem iuge sacrificium solet vocari matutinum, quia utroque tempore offerri solebat. Cum lupis vespertinis

tegere. Candida vestimenta alias innocentiam, alias hilaritatem denotant: sicut contra, atra. Eccles. 9. Sint vestimenta tua candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat. id est, sis hilaris ac laetus. Sic Epulo ille vestiebat se quotidie bysso. Pro vestimento habere saccum. supra in Sacco dixi significare moerorem ac luctum Psalmo 35, cum aegrotarent ipsi, vestimentum meum saccus. Sic Psal. 69. Vestem scindere, dolorem ac impatientiam significavit Iudaeis: undecunque demum is dolor accessit, sive ex suis aut alienis peccatis, sive ex aliquo tristi

nuditatis, ac miserabilis paupertatis, eisque offert aureas vestes et ornamenta, quibus ut se induant hortatur. Hinc etiam intelligi potest, quod Paulus 2. Cor. 5 inquit: Si modo induti, non nudi reperiemur. id est, si tamen hic per Christum iustificati ac renovati deprehendemur. Vide supra Nudus, et Induo. VETUS, et Vetustus, suas quasdam loquutiones habent. Levit. 26 dicitur: Comedetis vetus inveteratum, et vetus propter novum exportabitis. id est, tantopere abundabitis fructibus terrae, ut non possitis eos absumere, donec inveterascant et

veterem hominem, qui corrumpitur per voluptates deceptionis, aut deceptrices. Colloss. 3, Ne mentiamini contra vos invicem, exuentes veterem illum hominem cum suis actionibus: sed induentes novum, qui renovatur ad agnitionem secundum imaginem eius qui condidit eum. Verum de hac re et phrasi supra in voce Hominis dictum est. Vetus fermentum vocatur illa diabolica malitia aut imago Satanae, quae in primo hominis lapsu in hanc sinceram Dei massam infusa, eam [?: ] formavit, ac pervertit totam. Eam igitur malitiam iubet Paulus expurgare ac eiicere ex nobis, 1. Corin. 5

iubet Paulus expurgare ac eiicere ex nobis, 1. Corin. 5 inquiens: Expurgate vetus fermentum, ut sitis [?: ] massa, sicut estis azymi. id est, exuite aut deponite corruptam naturam, ut re ipsa sitis mundi, sicut [?: imp- ] tione mundi estis. Verum de hac re et loquutione supra in vocabulo Fermenti prolixius dixi. Vetus testamentum proprie dicitur illud prius foedus ad montem Synai factum, quod obligavit populum Iudaicum ad observationem totius legis, quodque (teste Paulo) ad servitutem gignit, et habet eas conditiones iustitiae ac salutis, ut dicat: Qui

Concidit in platea veritas: et aequitas non potuit ingredi. In via mala aut malorum stare, est, perperam vivere et agere, cum in communi vita, tum praesertim in religione. Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra derisorum non sedit. Supra in voce cathedrae hanc loquutionem exposui. Intelligo autem per primum, amplecti falsam doctrinam: per secundum, persistere in ea: per tertium impietatis gradum, docere eam. Psal. 36: Stat in via non bona. Via secundum mulieres, est menstruorum fluxio. Gen. 18: Desierat

etiam Vulgata secuta est. Sensus autem est, quod omnes impiorum conatus ac consilia sint tantum eo directi, quomodo laedant alios, et non quomodo iuvent, aut tranquille cum eis agant. In Hebraeo, verba ista non sunt in eo Psalmo, sed Isaiae 50. Via Domini aliquando doctrinam eius significat, ut supra plenius dixi. Sic dicit Oseae cap. 14: Planae sunt viae Domini, et iusti ambulabunt in eis, impii autem corruent in eis. id est, timentes Deum facile doctrinam eius intelligent et sequentur, sed impii quaerunt et reperiunt mera offendicula ac scandala, sibi et aliis. Sic Paulus

[?: ] orari? Vox Vice et vicibus videtur aliquando [?: subi- ] genda esse. Iob 39, Una (uice) loquutus sum, nec loquar ultra: et duabus (uicibus) nec addam. VICTIMA (ut supra in voce Sacrificii dixi) significat interdum id quod ad convivium, non quod ad sacra [?:-t ] mactatum. 1. Sam. 25, Et tollam panem meum, et aquam meam, et victimam meam, quam occidi tonsoribus meis, ut dem tibi. id est, carnes quas tonsoribus praeparavi. Vocabulo victimae

Domini, et vidisse, ac gavisum esse. Frui eius adventu ac beneficiis: vel, quod ferme idem est, laetum spectare eius adventum: et quidem vidisse, ac gavisum esse. id est, fide a longe vidit, et beneficiis eius perfruitus est. de qua spirituali aut fidei visione Balaamum, Num. 24 loquentem, supra audivimus. ¶ Quaeri solet, quomodo concilianda sint inter se dicta, quorum alia affirmant Deum esse visum hominibus, alia negant. Nam Iacobus clare dicit Genes. 32, se vidisse Deum a facie ad faciem, et tamen salvatam esse suam animam. Contra Baptista ait:

aliqui posterius Videre pro cernere exponunt, quod videtur quippiam maius esse quam videre. Sic ferme vulgo dicunt Germani ad aliquem, parum ea quae ante oculos sunt animadvertentem, Ich main du bist mit lebenden augen blind, tues caecus quantumvis videntes oculos habes. De hoc Hebraismo vide supra in multiplici Scire. Iohan. 5 inquit Christus ad Iudaeos: Qui misit me pater, ipse est testatus de me: neque vocem eius audistis, neque speciem eius vidistis unquam. Videtur esse semiproverbialis loquutio, quando quidem vel visu de facie, vel auditu aliquem cognoscimus: ideo utitur hac

firmior, arctior ac sanctior quaedam pax. Studemus igitur servare unitatem spiritus per vinculum pacis. Dissidium enim disrumpit unitatem ac coniunctionem spiritualem fratrum. Porro Colloss. 3. Charitas dicitur esse vinculum perfectionis, ut Vulgata habet: vel potius integritatis: quia, (sicut supra audivimus) pax, multo vero magis dilectio, colligat omnia membra inter se, ut totum corpus integrum in disruptumque permaneat. Papistae hinc volunt probare, nostram charitatem nos efficere perfectos coram Deo: quod solius Christi est, qui id per suum passionis sacrificium efficit, teste

perfectos coram Deo: quod solius Christi est, qui id per suum passionis sacrificium efficit, teste epistola ad Hebraeos. At metaphora Vinculi, cuius proprium est partes coniungere, et vox τελειότης integritas, eos manifeste refutant. Verum de hoc loco supra in vocabulo Integritatis dixi. VINDEMIA, per metaphoram aliquando significat bellum et alias castigationes, quia in vindemia vites suis fructibus spoliantur, et tota vinea quasi desolata relinquitur. Thren. 1, Vindemia eos, sicut vindemiasti me propter iniquitates meas. id

servandam esse in instructione auditorum ac discipulorum. novitiis enim discipulis non esse tam gravia onera imponenda, sicut veteranis. Dicit enim, mustum quidem in novos utres, vetus vero vinum in veteres infundendum esse. Causam porro huius diversitatis, et totam similitudinis rationem exposui supra in voce Musti. Exire vinum ab aliquo, 1. Sam. 25: Cumque exisset vinum a Nabal. pro, cum edormivisset crapulam, essetque liber a vino. Sic 1. Sam. 1 dicit Eli sacerdos ad Annam matrem Samuelis: Aufer a te vinum tuum. id est, abi ac edormias istam crapulam, qua es onusta. Vinum

et estote viri, 1. Sam. 4 1 Reg. 2. i. estote virili animo praediti. 1. Samuel. 26, Nonne vir tues? i. virtute militari praestas. Solet alioqui interdum distingui vir ab homine in Sacris literis, sicut et in prophanis Latinae ac Graecae linguae autoribus: de cuius Hebraeis nominibus supra dixi. Secundo, crebro sonat vir idem quod Aliquis Prov 6. Nunquid accipiet vir ignem in sinum suum, et non [?: ] retur? pro, num aliquis. Exod. 2. Vir de domo Levi accepit uxorem: i. quidam de tribu Levi. 1. Sam. 14. Respondit vire populo: i. quispiam. Zach. 4, Excitavit

de singulis tribubus. Vir et vir natus est in ea, Psal. 87. pro, iste et ille, vel plures, vel potius omnis generis homines nati sunt in Hierusalem. i. ex omnibus gentibus homines erunt in Ecclesia. Mulierem esse viro, et nubere eam. Num. 30: Si fuerit viro. Vir Dei, ut supra dixi, non nisi eximios prophetas in Veteri testamento significat: sed in Novo, praesertim apud Paulum, Homo Dei, quemvis pium notat. 1. Timoth. 6. Tu autem ô homo Dei, haec fuge. 2. Timoth. 3. Ut perfectus sit homo Dei ad omne bonum opus. Viros vocat Abraamus Gen. 18, quos paulo

sit homo Dei ad omne bonum opus. Viros vocat Abraamus Gen. 18, quos paulo ante vocaverat angelos: a virili forma, quam prae se ferebant. Vir ambulans spiritu, seu vento, et mentiens mendacium. Mich. 2. i. qui temere agit, ac quovis vento rapitur. Aliquando vox Vir abundat, sicut supra de homine dixi. Gen. 13. Viri fratres sumus. Sic Gen. 46, Viri pastores sumus. i. pastores. Sic Homo peccator: pro, peccator. VIRGA, per metonymiam et metaphoram varie accipitur. Aliquando enim idem significans quod sceptrum, ponitur pro ipso regimine. Psal.

vero corruptores vel depopulatores. Et illi, quia feliciter ac mansuete gubernant, Decor appellantur: hi vero, quia infeliciter et cum tyrannide, Corruptores, et virga ferrea. Et ita per hos pavit gregem, id est, populum Iudaeorum gubernavit. Virga panis, potius baculus aut fulcrum panis, vide supra in voce BACULUS. Sub virga transire: Levitici 27, Decima boum et ovium, quae transierunt sub virga: id est, quae a pastore reguntur, vel potius numerantur. Solent enim pastores numerantes pecus, in ostio caulae sedere, et vel manu, vel etiam virga singulas oves transeuntes tangere. Per

germinat et crescit in maximam et speciosissimi arborem. Virga Dei, ille Mosaicus baculus dicebatur quia Deus per eum miracula fecit. VIRGO vox, quatenus ad Isaiae septimum caput [?: ] net (ubi inquit Propheta, Ecce virgo concipiet) quoniam ibi est Hebraea vox Alma, supra in ALMA est exposita. Nunc de aliis eius acceptionibus dicemus. Psal. 78: Virgines eius non fuerunt laudatae, aut honorarae sub nuptiis: omnes intelligunt agi de nuptiis virginis quae non fuerunt factae ob paucitatem iuvenum, qui eas ducerent. Illud porro Laudatae, aliqui

] [?: ] siccitates aestatis: id est, humidum radicale. Deuter. [?: ] Non caligavit oculus eius, nec aufugit viror eius. Proverbium Christi, Si haec fiunt in viridi, quid fiet in arido? supra in voce ARIDUS expositum est. VIRTUS, varie accipitur: plerunque tamen de militari fortitudine. In Hebraeo est plerunque Chail, licet et aliae quaedam vicinae voces hac Latina appellatione interdum reddantur. Iudic. 18, Miserunt Danitae e suo numero quinque filios virtutis, id

nostra, tuae dilacerantur opes. id est, quae sunt tanquam viscera nostra. Claudere viscerae 1. Iohan. 3: Si quis clauserit viscera sua a fratre egentei non vero amore eum complexus fuerit, nec beneficeatiam suam ex dilectione in eum effuderit. VISIO. Videre verbum supra exposui: nunc sequitur nomen Visio, quod plerunque de prophetica visione accipitur. In Hebraeo est חצן chazon. Solebat enim Deus prophetis suam voluntatem revelans, simul etia quasdam externas species spectandas vel carneis vel saltem animi ac

2, et Act. 2. Prophetabunt filii vestri et filiae vestrae, et iuvenes vestri visiones videbunt, et senes vestri somnia somniabunt Quae congeries rerum ac verborum id proprie vult, quid tempore Christi erit ingens copia et lumen verae doctrinae passim per orbem terrarum. Visionum vallem, dixi supra, [?: ] ri saepius Hierosolymam, ob multitudinem revelationi et largiorem copiam virorum doctorum ac doctrinae ibi propositam, quam usquam alibi. Visio oculorum, et [?: audi- ] [?: ] , [?:-ficat ] externam speciem. Isaiae 11, Non iuxta

Hoc modo etiam vocat se Christus Panem vivum, Ioan. 6. Caeterum cap. 7, Qui credit in me, flumina aquae vivae fluetiam de ventre eius: ipsemet Evangelista exponit de spiritu sancto, quem erant accepturi credentes. Porro quomodo illa aqua viva Ioann. 4 saliat in vitam aeternam, supra in voce AQUAE dictum est. Deus crebro admodum dicitur Vivus. Aliquoties additur etiam Verus, ad differentiam nimirum falsorum et [?: ] tuorum deorum: et ut ostendatur per excellentiam solus vere vivere, cuius respectu alia omnia quasi [?: ] tua sunt: solus etiam

sepulti, indeque resurgent, ut ipsemet Paulus 1 Thes. 4 exponit: tum de figurata significatione, de iis qui spiritualiter erunt vivi vel mortui, id est, pii aut impii. Spes viva, 1 Petri primo, sunt ipsa sperata bona, eaque viva, seu (ut mox sequitur) haereditas nunquam interitura. De qua re supra in voce SPES. 1 Peri secundo dicitur Christus et pii Lapides vivi, id est, vere viventes, de qua re supra in voce LAPIS dictum est. vivere in aliqua re, est ex ea, aut per eam vivere. Matthaei quarto, Deuteronomii octavo: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit

spiritualiter erunt vivi vel mortui, id est, pii aut impii. Spes viva, 1 Petri primo, sunt ipsa sperata bona, eaque viva, seu (ut mox sequitur) haereditas nunquam interitura. De qua re supra in voce SPES. 1 Peri secundo dicitur Christus et pii Lapides vivi, id est, vere viventes, de qua re supra in voce LAPIS dictum est. vivere in aliqua re, est ex ea, aut per eam vivere. Matthaei quarto, Deuteronomii octavo: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit ex ore Dei: id est, non solo cibo ac potu vivitur, sed potenti Dei operatione ac efficacia, etiam in ista

Posuit animam nostram in vitam. id est, servavit nos in vita. Deuteronomii vigesimooctavo, Erit vita tibi suspensa eregione. id est, quasi pendens, dubia, ac plane incerta. Videre vitam cum uxore quam dilexisti, Eccles 9 est amanter et suaviter vivere. De iurando per vitam alicuius, supra dictum est. Ephes. 4, Gentes alienatae â vita Dei, in quem locum sic quidam adnotat. Vita Dei bifariam accipi potest: vel quae censetur coram Deo ut gloria Dei, Iohannis duodecimo: vel quam Deus electis suis communicat per spiritum regenerationis. Utrovis modo sumas, eadem tamen

[?: qu- ] si ubique species mortis sese obiicit ac ostentat periclitantibus. Perinde ergo umbra, ut species, quasi figuram quandam aut picturam mortis sonat. Nisi [?:--te ] quis per umbram tenebras intelligere velit, quandoquidem umbra tenebrarum genus est, quae (ut supra diximus) plerunque in deteriorem partem accipiuntur, et significant vel ignorationem Dei vel etiam ipsissimam iram Dei, ac exitium aeternum. Umbra igitur mortis tali ratione idem sonaret quod tenebrae

uno loco Lucae primo aliquid obscuritatis habet, cum inquit angelus ad [?: Ma--- ] : Spiritus sanctus veniet superte, et virtus Altissimi obumbrabit te. ubi illud Obumbrare aliqui putant [?: du- ] esse ex illa metaphorica significatione Umbrae, [?: ] qua supra diximus: quod crebro praesidium, auxilium et protectionem denotet. Sic etiam divae Virgini gratiam, favorem ac protectionem Dei promitti. Verum ego opinor, Spiritum sanctum voluisse hac metaphora Umbrae, utcunque adumbrare ac delineare illud ineffabile mysterium creantis Dei, humanitatem

[?:-- ] nus interdum ponitur. Num. decimoseptimo: Pro principe uno virga, pro principe uno. id est, singuli [?: pr- ] pes virgam dederunt. Miserunt decem principes [?: ] eo principem unum per domum patris. Solet [?: ] bro ista repetitio distribuere, ut supra dictum est Unus ad unum, pro alius ad alium. Isaiae vigesimoprimo: Et vos colligemini per unum, unius vel [?: ] unum. id est, alius ad alium. Sic et in novo Testamento interdum usurpatur. Ioann. octavo: Unus [?: p- ] exibat. Galat. quarto: Unum de ancilla, et

Spiritum sanctum, unum esse: et [?: ] testes in terra, aquam, sanguinem et spiritum, in [?: u- ] esse: id est, unanimiter testari, consentire in [?: testifi-do ] . Dictum, Mille anni sicut dies unus sunt coram [?:-o ] , 2 Petri tertio, exposui supra in voce MILLE. [?:-o-eles ] varias species unitatis, aut etiam significa [?:-nis ] huius vocis recenset. Alias enim dici Unum, quod [?: ] continuum: alias, quod genere unum: alias, quod [?: spe- ] , aut etiam individuo est unum: alias, quod

Ephraim dicantur perinde esse mei aut Iacobi filii. sicut alii mei filii: eoque etiam in parem cum illis haereditatem veniant, et proprias tribus constituant. Sic Isaiae quinto dicunt mulieres septem ad virum unum, Panem nostrum comedemus, et veste nostra tegemur, tantummodo vocetur nomen tuum supra nos, aufer opprobrium nostrum. id est, de te cognominemur, tuaeve uxores dicamur. Verum de hac loquutione supra in voce Nominis, et verbo Invocari diximus. Vocare significat invitare: sicut et Christus dicit, Cum facis convivium, noli vocare amicos divites, etc. Numeri

veniant, et proprias tribus constituant. Sic Isaiae quinto dicunt mulieres septem ad virum unum, Panem nostrum comedemus, et veste nostra tegemur, tantummodo vocetur nomen tuum supra nos, aufer opprobrium nostrum. id est, de te cognominemur, tuaeve uxores dicamur. Verum de hac loquutione supra in voce Nominis, et verbo Invocari diximus. Vocare significat invitare: sicut et Christus dicit, Cum facis convivium, noli vocare amicos divites, etc. Numeri vigesimoquinto, Et vocaverunt populum ad sacrificia deorum suorum. Vocare praeteritum, est, clare indicare

deorum suorum. Vocare praeteritum, est, clare indicare illud. Isaiae quadragesimoquarto: Et quis, sicut ego, qui vocet quod praeteriit, annuncietque illud? id est, qui potest indicare modum creationis universi, et similia, hominibus plane ignota. Vocare famem: secundo Regum octavo, supra exposui. Vocare formidinem in circuitum. id est, formidandos bellatores. Hieremiae quadragesimonono: Sic Contritionem vocari: Hieremiae quarto, Contritio post contritionem vocata est. id est, clades cladem sequitur, divinitus immissa. Vocare generationes, est, condere eas. Isaiae

volantem per medium caeli, [?: hab- ] aeternum Evangelion, ut evangelizaret incolis terrae, et omni genti tribui, populo et linguae: id est, praedicatorem propalam, aperte et maxima alacritate praedicantem Evangelion Christi omnibus gentibus. VOLO, et VOLUNTAS, vide supra in Beneplacito. VOLVO, verbum perspicuum est: duo tantum eius dicta annotabo. Amos quinto: Voluat se sicut [?: aq- ] iudicium, et iustitia veluti torrens vehemens: id est, [?: ] multa iustitia inter vos, ut instar torrentis fluat, et omnia inundet.

vigesimosexto, Petrum arguens per allegoriam, significat quemvis pium doctorem, qui iubet homines in veterno peccatorum sopitos, per poenitentiam evigilare, et advenientem lucem, quae illuminat omnem hominem in hunc mundum venientem, ei praenunciat. URES, aut civitas, sicut et supra monui, interdum significat Ecclesiam: sicut et Ierusalem ac Sion: contra vero Babylon, Synagogam malignantium ac persequutorum, praesertim vero regnum Antichristi. Sic Isaias cap. vigesimosexto depingit Ecclesiam per valde munitam civitatem: Urbs fortis est nobis, salutem ponet

Circundederunt [?: ] mala usque non numerus. pro, innumera. Usque valde idem significat quod vehementer. Oseae vigesimoprimo: Et amaritudine affectus est Esau usque valde. Primo Samuelis undecimo: Et laetatus est ibi Saul, et omnes Israelitae usque valde. id est, vehementer et supra modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo

particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris. Ibidem: Ne derelinquas me usque valde. De qua locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum

est charitas in nobis, ut fiduciam habeamus in die iudicii. Cuius dicti haec est vera sententia et genuina versio: Cum fiduciam habemus in die iudicii, per hoc, aut ex hoc perficitur charitas in nobis. De quo loco et Hebraismis plenius dixi in Refutatione Maioris, Anno 1563 Ratisbonae edita et supra in voce FIDUCIA. UTER, similitudine sua aliquando in Sacris aliquid declarat. Sic proverbialiter videtur Christus loqui, cum dicit, Vinum vetus in utres veteres, et novum in novos infundendum: quo indicavit certam proportionem ac convenientiam inter auditores et disciplinam,

similitudine sua aliquando in Sacris aliquid declarat. Sic proverbialiter videtur Christus loqui, cum dicit, Vinum vetus in utres veteres, et novum in novos infundendum: quo indicavit certam proportionem ac convenientiam inter auditores et disciplinam, instutionemve, observandam esse. De quare supra in Musto et vetere vino dictum est. Haec eadem similitudo adhibetur et Iob trigesimosecundo: Venter [?: ] tanquam uter vini, qui non est apertus: et sicut uter vini novi rumpitur. id est, refertus sum rationibus, et cupidus dicendi. Caeterum Psal.

uter vini, qui non est apertus: et sicut uter vini novi rumpitur. id est, refertus sum rationibus, et cupidus dicendi. Caeterum Psal. centesimodecimo-o iterum aliter adhibetur utris similitudo. Fuit sicut uter in fumo, Quia utres et alia membranacea nimium exuruntur calore, si supra ignem in camino suspendantur. Psalmo quinquagesimosexto: Pone lachrymas meas in utre tuo. id est, memor esto lachrymarum et calamitatum mearum, sicut qui in utre aut lagena aliquem bonum liquorem vini aut olei reponunt, vel etiam secum circumferunt. Mox sequitur, Certe in libro annotas.

faciem suam ab Absolone. Roborare, aut fortificare faciem, Proverbiorum septimo, est egregie impudentem esse, non erubescere, pudefieri, aut cedere. In Ieremia accipitur in meliorem partem, cum Deus ei pollicetur frontem aeream: id est, summam constantiam in oppugnandis idololatris. Vide supra FACIES. VULVAM aperiens, primogeniti periphrasis est, Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne primogenitum, quicquid aperit vulvam in filiis Israel, tam in hominibus, quam in iumentis. Eadem vis huius loquutionis est Exodi trigesimoquarto, et Numeri decimooctavo. Aperire

eius in preces eorum. Os Domini, sermo ad homines. In Proverb. Os Domini locutum est. Verbum Domini, filius. In Psal. Eructavit cor meum verbum bonum. Brachium Domini, filius, per quem omnia operatus est. In Propheta: Et brachium Domini, cui revelatum est? Dextera Domini, idem quod supra. In Psal. Dextera Domini fecit virtutem. Uterus Domini, secretum, ex quo filium protulit. In Psal. Ex utero ante luciferum genui te. Pedes Domini, stabilitas aeternitatis. In Psal. Et caligo sub pedibus eius. Vestigia Domini, operum secretorum signa. In

In Psalm. Arcum suum tetendit, et paravit illum. Sagittae, praecepta divina, Apostoli, vel Prophetae. In Ps. Misit sagittas suas, et dissipavit eos. Gladius, vindicta, vel sermo Domini. In Apostolo. Vivus est enim sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Romphaea, idem quod supra. Tuba Domini nox manifesta Domini. In Apostolo: In iussu et in voce archangeli, et tuba Dei. Currus Dei, sedes Dei, vel quadriformitas Evangeliorum. In Psal. Currus Dei decem millibus multiplex. Virga Domini regni significatio, vel correptio disciplinae. In Psal.

Fumus, initia compunctionis futurae, vel ipsius comminationis Dei. In Psal. Ascendit fumus in ira eius. Item in aliam partem, sicut fumus oculis noxius: id est, vanitas. Ignis, Spiritus sanctus. In actibus Apostolorum: Et apparuerunt illis dispartitae linguae tanquam ignis, seditque supra singulos eorum, et repleti sunt omnes Spiritu sancto. Caelum, Apostoli, sive Sancti, ideo quod Dominus inhabitet in eis. In Psalm Caeli enarrant gloriam Dei. Nubes, Prophetae, sive Sancti, qui pluant verbum Domini In Esaia: Mandabo nubibus desuper ne pluant. Tonitrua, voces Evangelii, eo quod

Fulgura, virtutes vel verba IESU CHRISTI. In Psal. Et fulgura multiplicavit, et conturbavit eos. Throni, angeli, vel sancti, vel ipsa regnandi potestas. In Psalm. Thronus tuus Deus in seculum seculi. Item in aliam partem, de diabolo: Ponam thronum meum ad Aquilonem. Sedes, idem quod supra, angeli, vel sancti, eo quod in his Dominus sedeat. In Psalm. Deus sedet super sedem sanctam suam. Sol, Dominus IESUS CHRISTUS, qui fulgeat terris. In Salomone, Ergo Sol iustitiae non luxit vobis. Luna, Ecclesia, eo quod in hac mundi nocte resplendeat. In Psalm. Fecit lunam in tempore.

sereno glacies, ita solventur peccata tua. Venti, animae sanctorum. In Psal. Volavit super pennas ventorum. Item in malam partem, in Matthaeo: Flaverunt venti. Aquilo, diabolus, vel homines infideles, aut mali. In Propheta: Ab aquilone exardescent mala super terram. Dexter idem quod supra. In Salomone: Aquilo durus ventus. Nemine autem Dexter vocatur, eo quod diabolus nomen sibi Dextri praesumat, tanquam boni: sive quod occidentem, id est peccatum respicientib. dexter fiat. Auster, calor fidei. In Psal. Sicut torrens in austro. Aer, inanitatis enunciatio. In

opportuna distributio voluntatis divinae. In Psal. Fecit lunam in tempora. Ver, vitae renovatio, vel per baptismum, vel per resurrectionem. In Psal. Aestatem et ver tu fecisti ea. Aestas, venturae iucunditatis praefiguratio. In Psal. [?: ] supra. Hyems, persecutio vel tribulatio. In Evang. Ut non fiat vestra fuga hyeme, vel sabbato. Anni, aliquando pro aeternitate accipiuntur, ut ibi: Et anni tui non deficient. Interdum et pro brevitate, ut hic: Anni nostri tanquam aranea meditabuntur. Dies et nox, iustitia et iniquitas, fides et

inimicus, et superseminavit zizania in medio tritici. Vinea, Ecclesia, vel populus Israel. in Psal. Vineam de Aegypto transtulisti. Item in malam partem: Ex vinea enim Sodomorum vitis eorum. Vitis, Christus. In Evang. Ego sum vitis vera. Item in aliam partem. In cantico Deut. hoc quod supra. Palmites, Apostoli, vel sancti. In Evang. Ego sum vitis vera, vos palmites. Et in malam partem, ubi supra. Et palmes eorum ex Gomorra. Uvae, fructus iustitiae. In Esaia. Expectavi ut faceret uvam. Item in malam partem, ubi supra. Uva eorum, uva fellis. Botrus, Ecclesia, sive corpus Domini.

Vineam de Aegypto transtulisti. Item in malam partem: Ex vinea enim Sodomorum vitis eorum. Vitis, Christus. In Evang. Ego sum vitis vera. Item in aliam partem. In cantico Deut. hoc quod supra. Palmites, Apostoli, vel sancti. In Evang. Ego sum vitis vera, vos palmites. Et in malam partem, ubi supra. Et palmes eorum ex Gomorra. Uvae, fructus iustitiae. In Esaia. Expectavi ut faceret uvam. Item in malam partem, ubi supra. Uva eorum, uva fellis. Botrus, Ecclesia, sive corpus Domini. In Num. Eo quod botrum inde portassent filii Israel. Vindemia, consummatio seculi vel vindicta in populum.

Ego sum vitis vera. Item in aliam partem. In cantico Deut. hoc quod supra. Palmites, Apostoli, vel sancti. In Evang. Ego sum vitis vera, vos palmites. Et in malam partem, ubi supra. Et palmes eorum ex Gomorra. Uvae, fructus iustitiae. In Esaia. Expectavi ut faceret uvam. Item in malam partem, ubi supra. Uva eorum, uva fellis. Botrus, Ecclesia, sive corpus Domini. In Num. Eo quod botrum inde portassent filii Israel. Vindemia, consummatio seculi vel vindicta in populum. In Psal. Vindemiant eam omnes qui transgrediuntur viam. et Iohel. Mittite falces, et vindemiate vineam terrae,

Hoc mare magnum et spaciosum. Pisces, sancti. Interdum peccatores, In Evang. Et traxerunt plenum re te piscibus magnis. Item in malam partem: Malos autem foras miserunt. Fluctus, tentationes. In Psal. Omnia excelsa tua, et fluctus tui super me transierunt. Unde, idem quod supra, in Cantico: Gelaverunt unde in medio mari. Insulae, animae, vel Ecclesiae Dei, quae diversis tentationum tunduntur fluctibus. In Psal. Laetentur insulae multae. Littus, finis saeculi. In Evang. Et secus littus sedentes elegerunt bonos in vasa. Arena maris, innumerae gentium

ubi reponat pullos suos. Et aliter, nidus bona conscientia, in qua bonarum cogitationum foetus foventur, atque in opera pariuntur, ut postea filii appellentur. In Psal. Filii tui sicut novellae olivarum, in circuitu mensae tuae. Pulli, Sancti. In Psal. ut supra. Et in malam partem, in Solomone: Et pulli aquilarum devorent eum. Aquilae, Sancti. In Evang. Ubi fuerit corpus, illic congregabuntur aquilae. In malam partem: Pulli aquilarum devorent eum. Struthio, haereticus, vel philosophus, quod quasi cum pennis sapientiae, tamen non evolet. In Esaia:

onagrum liberum? Potest et populus ille Iudaeorum onager dici, quia sequitur in eodem libro: Ex vincula eius quis solvit? Vincula utique praecepto-rum. Hinulus, Christus, aut sancti, pro gratiarum varietate. In Solomone: Similis es tu fratruelis meus damulae aut hinulo cervorum. Dama, idem quod supra. Lepus, timens Deum. In Psalm. Petra refugium leporibus et erinaciis. Erinacius, idem quod supra et Erinacii gens invalida, qui fecerunt in petris domos sibi. Vulpes, haereticus, vel diabolus, vel peccator callidus. In Evang. Ite, dicite vulpi illi. Animal homo carnalis. In Apost. Animalis

vincula eius quis solvit? Vincula utique praecepto-rum. Hinulus, Christus, aut sancti, pro gratiarum varietate. In Solomone: Similis es tu fratruelis meus damulae aut hinulo cervorum. Dama, idem quod supra. Lepus, timens Deum. In Psalm. Petra refugium leporibus et erinaciis. Erinacius, idem quod supra et Erinacii gens invalida, qui fecerunt in petris domos sibi. Vulpes, haereticus, vel diabolus, vel peccator callidus. In Evang. Ite, dicite vulpi illi. Animal homo carnalis. In Apost. Animalis autem homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Iumentum, intellectu vel el oquio carens. In

irrationalis quisque. In Ps. Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Asinus, corpus humanum, vel populus gentilium. In Evang. Et adduxerunt ad IESUM asinam, et pullum eius, et eum desuper sedere fecerunt. Asina, caro, vel plebs carens Dei noticia. In Evang. idem quod supra Camelus, divites rebus seculi onusti, vel moribus [?: ] stori. In Evangelio: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regna caelorum. [?:-- ] ri, principes populorum. In Psalmo: Tauri pingues obsederunt me. Boves, Apostoli, qui