Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: nec Your search found 14337 occurrences
First 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 3918-4263:3918. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 2 | Paragraph | SubSect | Section] censent, sed etiam, an hi ipsi amici sint, accurate despiciunt, maluntque alieno, qui fidei suae documentum dedit, quam sanguine coniuncto, cuius animum parum perspectum habent, id oneris imponere. Non enim recte propinquo, nisi idem sit amicus, tutela committitur liberorum. Sed nec remissionem tutelae Romanae leges his tribuunt, quorum fidem aut testatoris, aut praetoris iudicio exploratam esse constat. Quare cum confecissem aliquot de temporibus meis commentarios, quum quorundam ueterum scriptorum et eorum sapientiae studiosissimorum prouocatus exemplo,
3919. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] cognitione capimur) aut parata habere, unde summere possint, quae huberiore stylo perscribant, rogatos esse uelim, ne a me Romani eloquii dignitatem, iamdiu una cum imperio amissam quaerant, sed ad res, quae narrantur, animum intendant, nec mirentur, quod susceptum negotium atque historiae numeros parum absoluerim. Nam ne in patriam, quae et Graecis et Latinis literis ac si alia Christiani orbis ciuitas exculta est, in seculumue hoc, quaestui magis quam eruditioni aut eloquentiae deditum, uitium meum coniciam, simplici stylo ac
3920. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] ac desidiam euitaui. Placuit igitur, quicquid post regis Matthiae Chugniadis Coruini excessum (inde enim historiam inchoabimus) regno per triennium dissidente in Hungaria gestum est, a caeteris rebus seiungere. Enimuero cum rebus publicis nihil sit intestina discordia perniciosius, nec ulla alia pestis ad magna quaeque imperia euertenda ea ualidior, magis utile ac frugiferum legentibus fore duxi, si perturbationem regni Hungariae principum simultatibus exortam separatis fere uoluminibus, quo res ipsa esset conspectior,
3921. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] eo Sarmatarum genere, quos nunc Polonos dicunt, Budensium sacerdos, qui quidem matheseos peritus habebatur, regi et uitę cupido, et huic uanitati admodum dedito ac omnia ad fatum referenti, facile persuaserat se decennium adhuc uicturum, licet, quum ualetudine minus prospera uteretur, nec multum curae in ea tuenda poneret, et medici illum breui interiturum existimarent. Adeo autem quidam nomine tantum Christiani, animi caecitate atque ignorantia ducti, diuinae prouidentie derogant, ut nihil fere hominibus nisi auspice coelo uana persuasione euenire credant. In quam
3922. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] et priuatis negotiis occupati nihil noui aduersus regem molirentur. Postea uero quam his artibus regnum sibi iam confirmauit, gloria, ut fit, splendore suo inuidiam superante, statim in animum induxit cum omnibus aetatis suae principibus magnificentia ac liberalitate certare, nec minus his quam armis caeteros reges anteire. Adeo enim Hungariam ędificiis exornauit, ut Alemaniam his rebus cultissimam hac tempestate pene adaequet. Tam uero hospitaliter ac benigne eos maxime, qui ad eum publico nomine accessissent, excipiebat, ut praeter elegantem lautitiam,
3923. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] agere, quae laudi solent dari, quandoquidem ab his quoque, qui quorundam iuditio, haud immerito forsan, ob mores non admodum ciuiles barbari appellantur, ratio honesti habita est. Neque enim Hungari hoc Matthiae officium amore aut imperio coacti praestiterunt, utpote quem, ut diximus, nec uiuentem admodum dilexerunt, nec mortuum quidem , nullo praesertim filio legitimo regni successore superstite, timendum putarunt. Tametsi haud prorsus immerito hunc Matthiae honorem habitum esse quidam existiment, quippe qui haud difficulter adducuntur, ut
3924. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] quandoquidem ab his quoque, qui quorundam iuditio, haud immerito forsan, ob mores non admodum ciuiles barbari appellantur, ratio honesti habita est. Neque enim Hungari hoc Matthiae officium amore aut imperio coacti praestiterunt, utpote quem, ut diximus, nec uiuentem admodum dilexerunt, nec mortuum quidem , nullo praesertim filio legitimo regni successore superstite, timendum putarunt. Tametsi haud prorsus immerito hunc Matthiae honorem habitum esse quidam existiment, quippe qui haud difficulter adducuntur, ut credant uitia eius
3925. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] neque mala eius tam obfuisse ciuibus quam bona profuisse. Atque id uerum esse tunc profecto constabit, cum quę in illo inuidiosa fuerunt, a uitiis, quae quidem sola odio digna sunt, secreueris. Eminens enim in nouo homine fortuna inuidiae, humani iuditii maximę corruptrici, est exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest. Constituto igitur exequiis die maior pars procerum una cum pontificibus Albam Regiam conueniunt, paratoque funere pompa hunc in modum fit. Primo sacerdotes, omnes quidem de
3926. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] indidisse. Magna enim Illyrici pars nunc quoque Raxia appellatur, quandoquidem ab illis nationibus, quae inter Danubium et Rhipheos montes colunt, Romanum etiam imperium una cum ipsa Vrbe olim fuit deletum. Nec obstat huic opinioni eo quod Rhoxani nunc imbelles admodum sunt: quondam primi bellatores extitere et cum egregiis equitum cataphractorum turmis in expeditionem proficiscebantur. Nec modo in Europa eorum opes late patuerunt,
3927. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] cum ipsa Vrbe olim fuit deletum. Nec obstat huic opinioni eo quod Rhoxani nunc imbelles admodum sunt: quondam primi bellatores extitere et cum egregiis equitum cataphractorum turmis in expeditionem proficiscebantur. Nec modo in Europa eorum opes late patuerunt, sed etiam in Asiam transgressi ultra Rha amnem multorum dierum iter arma protulerunt, ubi nunc quoque magnum amplectuntur imperium sedemque regni urbem amplissimam, quam ipsi
3928. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 13 | Paragraph | SubSect | Section] illustribus uictoriis emensi sunt, ab inferis rediret, quanta indignatione gentem suam iam degenerem auersaretur, quippe quam, ueluti indigna esset, quae suis legibus uiueret, ritu iumentorum iugum ab externo impositum submisse ferre cerneret? Sed nec finitimae gentes, belli gloria nobis haud quaquam pares, aliis quam suae linguae principibus parent. An Alemanus suae nationi non imperat, num Poloni unquam alium regem quam Polonum habuere? Nonne Boemi nostra memoria Matthiam Chugniadem, quem Italorum assentatio
3929. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] pertinere arbitrabitur, si illud quisquam extra solum Hungariae natus nostris suffragiis, quod et fieri debet,
et procul dubio futurum est, assecutus fuerit. Quis enim est, qui in Matthiae Chuniadis
locum iure propinquitatis rex eligi debeat, quando ille, praeterquam quod nouus homo
extiterit, nec permissu Hungarici senatus, sed ui et armis regnum adeptus fuerit, non
modo nullum ex sese legitime genitum reliquit heredem, sed ne regum
3930. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] cui rursus ex hostibus nostris, si sententiam meam comprobaueritis, maximum non iniciemus metum? Neque enim fiducia nostra in creando indigena rege parum finitimorum animos a belli deterrebit cogitatione, utpote queis eo facto demonstrabimus nec in Hungaria uiros deesse imperio dignos, et cum Matthia, Iani Chugniadis filio, Hungarorum uirtutem non esse extinctam. Quod si aduersarii nostri nos in designando rege conterraneo paululum haesitantes animaduerterint, utinam falsus sim uates, ueluti in destitutam
3931. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] est, ratus id neque comitiorum libertati obfuturum, et Hungaris pergratum fore, utpote quum probe nosset, uir moris antiqui haud imperitus, ueterem inter Polonos et Hungaros reges intercedere necessitudinem, Hungarosque in Polonia itemque Polonos in Hungaria uicissim regnasse. Nec prudentem uirum fefellisset opinio, ni in comitiis de rege Boemorum Vuladislauo, Alberti fratre germano, uiro magna moderati regis fama, mentio fuisset facta. Plerumque enim ignauia modestiae faciem, quoniam utraque quieti dedita est, assumit. In quem sane, uiuente
3932. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] optimatum oculi semper fuerunt coniecti. Igitur Alberthus literis Stephani accęptis rem primo ad magistrum epistolarum, Callimacum nomine ex gente Italica hominem, defert. Quem sane magno apud se in honore habebat, quod eo in literis praeceptore usus fuerat, tametsi homo flagitiosus esset, nec parum insuper apud Italos famosus propter coniurationem in Paulum Secundum, Romanum pontificem, initam. Atque iccirco, cum supplicii metu Roma profugisset, ad Mehmetem primo Turcarum regem sese contulit, a quo ubi causa exilii innotuit, breui pulsus in Poloniam ad Andream
3933. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] insinuasset usum, ab eo, utpote causae exilii ignaro, liberorum praeceptor est constitutus. Hic igitur eo nuntio audito, mirum in modum laetatus statim coepit Albertho profectionem in Hungariam suadere, ratus, ut erat, maioris fortunae et sibi et principi suo oblata utendum occasione, nec tantam spem ulla corrumpendam mora. Verum cum haec expeditio inconsultis Alberti parentibus suscipi non posset, consilium regibus aperitur. Mater Albertho dedita erat, pater uero in Vuladislauum maiorem natu filium inclinabat.
3934. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] nobilitatis arbitrio ad regnum accessit, et ita imperium administrauit, ut eum sui ciues magis regem quam tyrannum senserint); alterum, ut quam optimus, quae quidem laus tota eorum est, qui regem creant, cooptetur. Nam ut discedamus a Matthia, Iani Chugniadis filio, qui, ut probe nostis, nec ulla cognatione stirpi regiae annexus fuit, et regnum Hungariae, praeterquam quod inuito senatu Hungarico occupauit, ita gessit, ut omnibus bonis non minus priuatae stirpis obscuritate quam tyrannide regno indignus uisus sit, trium nouissimorum ante Matthiam regum Vuladislauus est
3935. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] Vuladislauum regem (a tali coniugio ob eius maxime sterilitatem abhorrentem quidem, sed tamen matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere; quamuis non mediocri laudi futura, si memor primi matrimonii in uiduitate, quae quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem animo cupiditatem unquam admisisset. Verum haec res auertendę suspitionis causa pro tempore silentio pressa est, ne uulgata eiusmodi officeret consilio: nam omnia munitiora Hungariae loca regis Matthiae filius praesidiis obtinebat. Qui quidem se regem fore haudquaquam desperabat, sed
3936. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] accedentes, adeo ab illa natione nummos per spetiem religionis extorserunt, ut nullum auaritiae ac latrocinii genus praetermiserint. Est enim proculdubio neffarius latro, qui de religione lucra sectatur et alienam simplicitatem quaestui habet. Nec equidem haec scriptis inserui, ac si ambigerem siue astu Iani pontificis siue Batheris inconstantia Vuladislauum ab Hungaris in regem acceptum repulsumue Albertum, quippe qui, praeterquam quod ab aliis accepta transcribo, ex sacris literis didici Dei uoluntate ac decreto
3937. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] Hungariae regem declararent, seque ille, quod quidem eorum fauore posse fieri sperabat, uxorem duceret, totum thesaurum regnante Matthia ab se qualicunque modo congestum in communem regni usum uersuram, rata et omnem rerum iacturam priuata uita leuiorem fore, nec difficulter pecunię detrimenta resartum iri, si uoti compos facta esset. Principes qui Vuladislauum in Hungaria regnare optabant, quamquam Beatricem ne in regno quidem priuatam agere e republica existimarent, nedum reginam esse uolebant
3938. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] a secretis et magister epistolarum fuerat, adiciant, licet alii id illi ab inimicis falso obiectum arbitrentur. Caeterum pontifex Petrus sese domi priuatim continuit, nec in senatorum concionem inferri ausus est, eo quod inimicos timeret, qui ei, si publicis rebus se ingessisset, malum minabantur, quodque praesulatu nondum omnino recuperato nullam ferme inter proceres auctoritatem erat consecutus. Quum uel ex
3939. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] fuisse comitiis, sed etiam, eo quod ob salutis beneficium regulo uicem redditurum fauturumque putabant. Qui quidem, tametsi opibus suis ac fauore nondum, ut dictum est, pontificatu recuperato Matthiae filio tunc adesse nequiuerit, multum tamen consilio, audaci illo quidem et minime probando, nec ab eius ingenita atrocitate abhorrente, profuturus fuisset forsan, si ei fuisset obtemperatum: quippe cuius erat sententia, caeteris fere reguli amicis id uehementer propter rei turpitudinem improbantibus, comprehensos in regia optimates, qui comitiorum initio ad regulum saepe commeabant,
3940. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] proficiscitur. Atque dum uino simul et insanae mentis furiis exagitatus stricto ense uicum cursu perlustrat, ex illis agrestibus duos forte obuiam factos aggreditur, alterumque ipsemet per se, alterum minister obtruncat. Atque ita scelus nefarium pessimique exempli perpetratum est, nec nisi sola mentis ualitudine excusandum. Quis enim est sacerdotum adeo perditis moribus, modo sit sobrius atque sanae mentis, qui hominem nulla iniuria, aut omnino leui prouocatus interficeret? Tantum uero abfuit, ut
3941. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] sacris arceretur, ut insuper scelere dissimulato in patria, quo metu iuditii ex Hungaria profugerat, a ciuibus Rhacusanis eiusce caedis ignaris Tribuniensium praesul fuerit dictus, licet titulum duntaxat huius pontificatus Rhacusani usurpent, Turcis ciuitatem possidentibus. Sed nec Alexander Sextus, Romanus pontifex, tametsi et ipse homicidiis notus esset, hunc hominem ad pontificatum facile admisit. Nam quum Romae accusatus esset, obiectaque parum purgare uideretur, in carcerem coniectus est, mox Maphaeis, Veronensibus ciuibus, summis uiris, qui id temporis
3942. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] est, mox Maphaeis, Veronensibus ciuibus, summis uiris, qui id temporis Romae agebant, deprecantibus ac reum iuditio sisti fideiubentibus, non modo e carcere eductus est, sed etiam accusatore, seu minis ab accusatione deterrito, seu per collusionem desistente, tandem episcopus declaratus. Nec mirum: solos enim falsarios hoc corruptissimo tempore Sedes Apostolica ultimo supplicio afficit; in caeteris conniuere solet, eo quod falsi crimen, quum pontificum, quorum omnis in comparandis duntaxat pecuniis cura fixa est, deterat emolumenta, capitale putatur. Ad
3943. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] pro sacro diademate, quod non priuatus quispiam ui detinere, uerum in senatus potestate more maiorum esse debet, pro thesauris publicis, quos ut Matthias congereret maximos, regnum et communem patriam crebris, ac iisdem asperrimis exactionibus pene spoliauit, acriter pugnare, nec ullo pacto sinere pueri inductores ac reipublicae hostes impunitos abire; omni poena dignos ducerent, qui aduersus senatus consensionem scelerata consilia inissent. At reguli factio, multitudo magna ex parte incondita atque ad dimicandum animis minime parata, ubi uident
3944. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] si modo gratitudo est rege amisso senatus auctoritati repugnare, atque nefariae conspirationi priuatisque simultatibus ius amicitiae praetendere. Nam acie celeriter directa hostes collem subeuntes ascensu arcere incipiunt, nec desistunt suos hortari, uti sese et regis filium ab iniustis hostibus et fidei uiolatoribus defendant, asserentes, ut sunt mortales suis erroribus defendendis parati, contra iusiurandum ac sacramenti religionem eum oppugnatum iri, qui scilicet uiuente adhuc patre rex
3945. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] non satis compertum
habeo,
uti filium sibi in regnum substituerent. Sed quoniam uita functi amicis fere carent, utpote penes quos neque gratiae neque maleficii locus est, iurati promissis
haudquaquam stetisse creduntur, nec mea sententia ob id ullam culpam contraxere.
Liberis enim, uti ego existimo, gentibus aut nasci legitimi reges, aut eligi debent, quandoquidem non iusto matrimonio nati iure gentium ad nullam paternae fortunae sortem
admittuntur.
autem aduersa non secus ac in transfugas proditoresque instabat ― Iacobus Scytha, odio iram inflammante atque animum suggerente, equo calcaribus
incenso in praefectum Transiluanum sese infert, ratus hostes aut remissuros pugnae
ardorem, aut in fugam sese effusuros duce eorum occiso, nec difficilem de sene, atque
ob id ad manum secum conserendam inualido, sperabat uictoriam. Quem ubi praefectus
in se ire uidet, protinus in hostem equum conuertit, nullamque pugnae moram facturus
lanceę ab armigero raptim sumptae innititur. Decorum enim censebat in conspectu duorum exercituum
etiam, ut fere fit, quum
conditionibus custodes dedidere. Primum ut,
quicquid regulo in praelio ad Scaruisium commisso esset ereptum, restitueretur, adiecta
insuper Dalmatiae praefectura, cum omnibus rebus ei a patre relictis, atque ab se dudum
possessis; deinde ut omnibus suae factionis hominibus uenia daretur, nec fraudi esset,
quod contra communem nobilitatis consensionem reguli partes secuti fuissent. Atque ita
cum pax omnium opinione celerius conuenisset ― facile enim senatus Hungaricus has
admisit conditiones, ne fama ciuilis seditionis externos hosteis, ut euenit, in Hungaros
executus
fueris, nunquam Hungaros ab offitio discessuros tibi est uerendum. Equidem a teneris
annis in Coruina aula uersatus, bonis simul et malis meis, Hungarorum mores perdidici.
Cuique genti, Vuladislaue, sicuti sua lingua est attributa, ita et proprios mores inesse satis
constat. Nec profecto haec morum diuersitas nationibus solum, uerum singulis fere
hominibus euenit, atque his etiam, qui iisdem parentibus sunt procreati. Vnde alium alio
teneri studio, aliisque uti moribus passim uidemus. Quo fit ut quaedam nationes rectorum humanitate in offitio contineantur,
munieris seueritate, profecto non modo apud Hungaros contemptui eris, sed ne inter eos
tuto quidem uersabere. Enimuero gens illa Scythicam adhuc redolens barbariem nondum
ingenitam exuit feritatem. Atque iccirco omnia, prae uiribus ac diuitiis, caeterisque externis bonis, humana contemnit, nec prorsus quemquam uenerandum putat, cuius maiestas
nocere nequit. Quin etiam, non tam qui benigne cum Hungaris faciunt, quam qui non
sinunt esse iniurios admirationi apud eos sunt. Illa enim immanis feritas ui quidem
frangi potest, comitate uero
in regia tua uideo nunc obuersari. Compertum nobis est illam suis delinimentis te ad coniugium pellicere. Magno enim pręcio Hungarorum quoque principum
fauorem mercari conatur, quo suis nuptiis adiutores apud te paret.
Sed noueris eam Italicis artibus ab Hungaris peti frustraque haberi, nec finem dolis
ullum futurum, donec omnis illius pecunia, cuius sane uim maximam esse ferunt,
absumatur. Caue igitur ne pollicitationibus eius illectus aut sterile subeas matrimonium
- et cuius Matthiam quoque, plane feliciorem regem quam maritum, ut fama est, poenituit ― aut fidem
et mandato Hungarorum satisfaciam, tibi consulo, uti Neapolitanam matronam tanquam pestem ac furiam euites,
eiusque illecebras praesentissimo ueneno commixtas putes. Atque Matthiae infelicitate
discas tuis nuptiis ac coniugio prospicere, doctusque alieno damno domum tuam rectius
componas, nec in simplices Boëmorum mores atque in tuam regiam transmarinum transferas exemplar. Enimuero si me audieris, et ab Hungaris summam inibis gratiam,
quippe maxima curarum parte eos liberabis, et te a pestifero contagio reddes conseruatum.
materia, non possum tuam rusticitatem, pace tua dixerim, non accusare, eo quod adduci
uideris te rerum contemptu ad perfectiorem uitae statum peruenturum. Enimuero paupertas nullum ferme uirtutis genus praeter fortitudinem duntaxat sibi uendicare potest,
cuius sane proprium est non deprimi nec animo frangi.
At e contrario, diuitiae latissimos uirtutum obtinent campos, quippe in quibus sapienti uiro suppetit facultas, ut alia
opulentiae commoda omittam, exercendae temperantiae, dispositionis, diligentiae, liberalitatis,
censeo. Hoc autem uerbis comprobare,
quum re ipsa testatus sim, superuacaneum puto, ne praesertim officia in te mea commemorando inuisa faciam. Sed quoniam tu ipse semper pluris religionem fecisti quam
caetera omnia humana, quaeso, patere me tuam imitari uirtutem, nec damnes in me illud,
ex quo tu summam semper tulisti laudem. Satis enim est
celebris tua in Deum pietas ac
religio, cuius quidem primam legem esse puto, quae Deo uoueris, libenti animo atque
omni excusatione amota
ex quo tu summam semper tulisti laudem. Satis enim est
celebris tua in Deum pietas ac
religio, cuius quidem primam legem esse puto, quae Deo uoueris, libenti animo atque
omni excusatione amota quam primum reddere, nec cuiuspiam gratiam diuino praeferre
ministerio.
Sed omittam nunc quaerere, an Deo uotum soluendum sit, nec ne, licet id solum me
non quidem animo, qui tibi deditissimus est, sed corpore duntaxat, seiungat.
Quandoquidem nullam de hoc fecisti mentionem, orationi tuae
celebris tua in Deum pietas ac
religio, cuius quidem primam legem esse puto, quae Deo uoueris, libenti animo atque
omni excusatione amota quam primum reddere, nec cuiuspiam gratiam diuino praeferre
ministerio.
Sed omittam nunc quaerere, an Deo uotum soluendum sit, nec ne, licet id solum me
non quidem animo, qui tibi deditissimus est, sed corpore duntaxat, seiungat.
Quandoquidem nullam de hoc fecisti mentionem, orationi tuae tantum respondebo.
Equidem fateor praesulum locum non modo dignitate, sed etiam sanctitate caeteros sacerdotum
id solum me
non quidem animo, qui tibi deditissimus est, sed corpore duntaxat, seiungat.
Quandoquidem nullam de hoc fecisti mentionem, orationi tuae tantum respondebo.
Equidem fateor praesulum locum non modo dignitate, sed etiam sanctitate caeteros sacerdotum ordines anteire. Nec profecto inficior immensas opes, si bene his uti uolueris,
maximarum esse instrumenta uirtutum. Sed uenia nostri ordinis dixerim, quotus est
aetatis nostrae pontifex, qui mores suos fortunae bonis non tradiderit, qui diuitiis, et ista
mortalium non abutatur beatitudine? Est enim
causam uersari necesse est, eo quod his non minus pro se ipsis quam pro eorum tutellae commissis
causa est dicenda. Nempe, ut sacrae literę docent, subditorum errata principes praestare,
atque alieno plerumque admisso poenam luere debent.
Non ergo desero te, Vuladislaue, nec regiam tuam mihi quidem gratissimam fugio, sed
quo reliquum uitae meae in portum aliquando delatus securior peragam, ad quietiorem
stationem me confero.
Quod tandem ut tua uoluntate mihi liceat exequi te uehementer
rogo. Neque enim
operam sterili adhibet solo, uerum illum agrum quisque colit, ex quo fructus
sperandi sunt.
Non ingratam regi hanc uocem fuisse ferunt. Ratusque, ut erat, eam ab ore totius
senatus Hungarici emissam, iureiurando affirmauit se nunquam Beatricis nuptias
optasse, nec eam ullius spe dotis in uxorem ducturum. Quare quoquo modo uobis,
Hungari, inquit, uidetur, ludificamini uerbis Beatricem, atque falso ducite gaudio, donec
conditum aurum ab ea, modo id publicae utilitati cedat, extorqueatur. Iure enim publici
boni causa
soleant Hungaris, genti religiosissimę,
bellique gloria ualde insigni, atque undique hostibus circunuentae, regem strenuum minime contigisse, praesertim quo tempore, ac si unquam alias, excelsi animi rege Hungari
magnopere indigerent, et qui Turcas, ferocem gentem, a finibus suis armis arceret nec
sineret continuis incursionibus agros Hungarici regni deuastare. Sed harum causas rerum
facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne diuinae sapientiae, quae hominum
captum excedit, per temeritatem praescribere uideamur, hoc pro comperto habendum
est
Sed harum causas rerum
facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne diuinae sapientiae, quae hominum
captum excedit, per temeritatem praescribere uideamur, hoc pro comperto habendum
est
omnia a Deo recte ac ordine constitui, nec eius curam quicquam effugere, quin
etiam ita quaeque euenire, licet quaedam interdum parum ex uoto cedere uideantur, ut
nullo modo magis e publico commodo accidere possint, siue ea Dei permissu, siue uoluntate fiant. Neque enim imperio et caeteris fortunae bonis, quae uoto expetuntur, sed
sed
fide, spe, perseuerantia atque rerum fragilium contemptu res Christiana procedit atque
augetur.
At dicet quispiam: Cur Deus permittit rapi a Turcis, immani ac nefaria gente,
Christianae nationis liberos, et eos, qui per aetatem nihil admittere in Deum potuerunt?
Nec solum rapi, sed etiam Christianis sacris initiatos Machomethanos effici, et tandem a
uera subductos religione in cultu scelerati Machometis totum uitae cursum peragere, ac
per sequelam fato functos infelicium sedes animarum apud inferos sortiri, quum certo sciamus Deum ab se condita summopere
a
uera subductos religione in cultu scelerati Machometis totum uitae cursum peragere, ac
per sequelam fato functos infelicium sedes animarum apud inferos sortiri, quum certo sciamus Deum ab se condita summopere diligere? At qui sicut occulta, ita et iusta Dei iuditia esse fateri necesse est. Nec propterea Deum minus colendum esse, eo quod nunquam
fere ad hanc diem Christianos sine acerrimo hoste esse passus sit. Quum ipsi Deo uisum
fuerit, omnia Christi iugo subiicientur. Nunc ad incoeptum redeo.
sibi Beatricem matrimonio iungeret.
Hanc etiam Hungarorum fraudem quidam Itali reginae amici, ut est illa natio callidi
ingenii, prospicientes, eam pecuniariae idemtidem admonebant iacturae, consulentes
parceret pecuniis, quas per largitiones frustra absumeret, nec promissis Hungarorum
fidem haberet. Quid enim iam obstare, quo minus uerae nuptiae fiant, regno a
Vuladislauo inito? At illa, utpote sorti suae destinata, nullius salubris consilii patiens, suis
amicis suadentibus irasci, nec existimare, uti sese res
per largitiones frustra absumeret, nec promissis Hungarorum
fidem haberet. Quid enim iam obstare, quo minus uerae nuptiae fiant, regno a
Vuladislauo inito? At illa, utpote sorti suae destinata, nullius salubris consilii patiens, suis
amicis suadentibus irasci, nec existimare, uti sese res habebat, Hungaros illius tantum
auribus seruire, regnum uero eius uehementer auersari, forte confisa seu Romanis legibus, quae ex nudo etiam consensu sponsalia constituunt, seu ne, dum per tenacitatem
pecuniis parcit, excusationem Hungaricae
indulgentem optat sibi contingere, ita humilioris fortunae homines malunt regem
eum, qui potentium insolentiam coerceat, atque ab iniuria inopi inferenda prohibeat.
quam uidit oppidanos iussu Vuladislaui ― uir enim fuit, ni stupidum dixeris, satis
mansueti ingenii ― quietos esse, atque intra muros sese continere, frendens ac hostiles
spiritus gerens castra circiter quinquaginta millia passuum a Pesto retulit. Nam
Danubium traiciendi nec consilium fuit, studio Hungarorum in Vuladislauum conuerso,
et facultas omnino sublata erat, nauibus Pestanis sub aduentum Polonorum ad alteram
fluuii ripam traductis.
neque satis e re sua ullum motum fore censebat, regno et recens, neque omnium principum consensu inito.
Quo ubi uentum est, nuntiatumque Albertho fratrem adesse, propere e tabernaculo
uerecundia iram uincente egreditur. Salute accepta redditaque oculi utrique lachrymis
opplentur, nec circunstantes quidem gaudio tam pii spectaculi oculis temperarunt.
Itaque siue rubore, quem forte conscientia fraterni certaminis perfuderat, siue mutua
pietate attoniti, aemulationis subito obliti paululum conticuere. Deinde post cibum satis
hilari habitu oris, si animus
qui rebus ac copiis instructior quam cuius causa iustior est uictor euadit. Tute autem probe nosti, quam paratus accesseris ad bellum aduersus Hungaros
gerendum, qui sane ac si ulla alia circa gens, armis, uiris, equis, pecunia, caeterisque rebus,
quae bello usui sunt, quam maxime abundant, nec profecto cuiquam nationi aut corporum robore, aut ui animorum cedunt.
At forsan nihil ambigis Deum tuae causae, ueluti, ut tu arbitraris, iustiori, si bellum
susceperis, secundum exitum daturum? Tuam autem causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in Pestanis comitiis a quibusdam
Pestanis comitiis a quibusdam plebeis et stulto uulgi clamore rex Hungarorum
es nominatus? Si ergo hic temerarius ac inconsultus populi clamor te regem creare potuit, profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam
deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus.
Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis
diademate insigniti, imperium abrogare. Quum igitur causa
poteris. Quo facto maiorem
procul dubio laudem humanitatis, iustitiae, ac in fratrem pietatis, quam si uictor pugnando extitisses, domum reportabis, atque non modo a fratre, ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas iniurias a Matthia Chugniade illatas, Turcisque, communibus omnium Christianorum
hostibus, ne quid noui occasione
incidit, ut ni Boëmus quidam longe inter regios purpuratos
clarus (Peutam Seuichouium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante
portis immissus esset hostis, propterea quod oppidanis, ex re scilicet insolita pauore
torpentibus, nec portas claudere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis
disponere occurrebat.
Quod ubi Boëmus uidit, non minus audaci quam neccessario consilio, quo
Casouiensium animos erigeret metumque his hostilem demeret, confestim leuem armaturam, cuius generis
quidam longe inter regios purpuratos
clarus (Peutam Seuichouium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante
portis immissus esset hostis, propterea quod oppidanis, ex re scilicet insolita pauore
torpentibus, nec portas claudere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis
disponere occurrebat.
Quod ubi Boëmus uidit, non minus audaci quam neccessario consilio, quo
Casouiensium animos erigeret metumque his hostilem demeret, confestim leuem armaturam, cuius generis equites circiter trecentos
regios purpuratos
clarus (Peutam Seuichouium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante
portis immissus esset hostis, propterea quod oppidanis, ex re scilicet insolita pauore
torpentibus, nec portas claudere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis
disponere occurrebat.
Quod ubi Boëmus uidit, non minus audaci quam neccessario consilio, quo
Casouiensium animos erigeret metumque his hostilem demeret, confestim leuem armaturam, cuius generis equites circiter trecentos apud se habebat equos
ac iusti exercitus ex fortissimisque Hungarorum conscripti ducem, pro moenibus Nouae Vrbis parua manu fugauit omnibusque exuit impedimentis. Itaque si eo tempore, quo Hungari Austriae arma intulere, pater meus uel exigua
manu illis obuiam iuisset, nunc patriam meam intactam ac florentem haberem, nec huius
expeditionis necessitas nobis esset imposita.
Neque enim arma in Hungaros mouissem, ni ab eis iniuria, et ea insigni, et saepius
fuissem lacessitus. Verum me tunc in Morinis agente, maximisque, ut scitis, negotiis
implicito, ubi scilicet bellum cum rege Francorum
nequit, uel si neque in summo apud Hungaros magistratu tunc fuisset, neque ipsam
Austriam imperio obtinuisset, propterea quod cum esset ciuium suorum princeps, decebat eum potius Hungarorum prouinciae, quam propriis possessionibus in finibus
Polonorum positis consulere, nec Austriam, eius fidei commissam, metu simul et auaritia deserere; cum presertim fama sit eum potuisse Viannam retinere, si stipendium,
quod, ut ferunt, abunde habuit, militibus persoluisset, nec sua commoda rebus publicis
anteposuisset. Quis autem dubitat saluis publicis priuata
prouinciae, quam propriis possessionibus in finibus
Polonorum positis consulere, nec Austriam, eius fidei commissam, metu simul et auaritia deserere; cum presertim fama sit eum potuisse Viannam retinere, si stipendium,
quod, ut ferunt, abunde habuit, militibus persoluisset, nec sua commoda rebus publicis
anteposuisset. Quis autem dubitat saluis publicis priuata perditum iri non posse? Nisi
forte, ne uideamur iniqui esse censores, honestius putauit, aut certe minus turpe, priuata quoquo modo posset retinere, quam pro publicis incerta pugnare uictoria. Et
Scytha cum suis Maximiliano accedit, et Norici oppida sibi commissa tradit.
relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc
tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem,
propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
atributam obtinui, nec gens Salensis regionis, quae reliquos Hungaros uirtute
bellum gesturus es, prebuissem,
propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
atributam obtinui, nec gens Salensis regionis, quae reliquos Hungaros uirtute antecedit,
per quam plane tibi in Hungariam transeundum est, amicitia et cognatione deesset coniuncta. Sed quoniam fides, quam erga
a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
atributam obtinui, nec gens Salensis regionis, quae reliquos Hungaros uirtute antecedit,
per quam plane tibi in Hungariam transeundum est, amicitia et cognatione deesset coniuncta. Sed quoniam fides, quam erga extinctum quoque regem Matthiam Chugniädem
conseruare uolui, me patria extorrem expulit,
die, postquam
Vianna mouerat, Sala commeatus abunde praebente, Vesprimium uenit. Caeterum
Vuladislauum regem, animaduertentem hinc fratrem, inde Alemanos instare, ingens desperatio incessit. Non tamen animum curis obrui permisit: nam licet esset desidiae usque
ad reprehensionem deditus, nec ulla gloriae cupidine tangeretur, tamen urgente rerum
discrimine inter ipsa pericula satis audaciae ostendebat.
Itaque pontifices ciuitatum, caeterosque proceres, qui tunc Budae aderant, in regiam
conuocat, hortatur regnum una secum defendant, delectum militum habeant, pecuniam
in
Chugniadis uestra uirtus imminuta est, neque
Alemanis quicquam uirium accessit, nisi quod illi abutentes uestra discordia, quod quidem
aliquando serui in dominos fecere, conantur iugum belli iure a uobis impositum, temere
quidem, sed non impune, si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam simulasse. Posonio enim (quippe eo iam conquisitores a me missi exercitum e Boëmia euocatum
Atque ita ueniam copiis instructus, ut non modo hostium spes ac nostri opprimendi fiducia uana euadat, sed etiam
Hungarorum discordia, qua hostes fraeti in nos impetum faciunt, omnino comprimatur.
Nec demum terreat quempiam uestrum, aut natura timidum, aut consilii mei belliue
euentus ignarum, haec mea, forte similis fugae, salutaris tamen profectio. Certum habete
hoc consilium neccessario captum ingentem Maximiliano metum incussurum, uobisque
unicam salutis uiam apertum iri.
nomini (erat enim Sclauenis natus parentibus) haud mediocrem apud Hungaros inussit
notam. Coepit enim uulgo passim ferri Sclauenos Hungarorum esse proditores. Solent
enim plerique ex unius hominis delicto uniuersam fere gentem, quod ualde iniquum
est, accusare. Nec modo recens huius hominis facinus taxabatur, sed etiam multis annis
praeterita memoria, ut fit, repetebantur.
Porro quidam affirmabant Ianum quoque Pannonium, genere itidem Sclauenum,
poëtam aetatis suae clarissimum, Quinqueecclesiensium antistitem, dum Polonis
pecuniam
suspicio fuit extorti, corporisque cruciatu aurum indicare coacti, in pudicitiam quoque
foeminarum, ut in tali tumultu fieri solet, contra Christianum morem, fit a quibusdam
impetus, omnia flebili clamore ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese
eiusmodi minis Hungaros, Martiam gentem, territare, qui pro fide sua et regis
salute ac gloria, si ita usu uenerit, ultima essent subituri, neque unquam permissuri
regem aliquid suis rebus deperdere.
Adiecit ad haec quidam procerum, superbiae Alemanicae infensus, nec ignauiae
eorum ignarus, uerba et feroci Hungarorum ingenio et postulatis Alemani insolentibus
congruentia:
non debere Maximilianum in Flamengorum delitiis enutritum (ita Morinos
uulgo appellant) Vesprimio ac Alba Regia proditione captis nimium inflari atque efferri;
acie non
et constituere et imperio
abdicare, ad quorum quidem grauitatem, fidem, et constantiam pertinet a sententia semel
ab omnibus comprobata nullo fortunae impulsu dimoueri. Itaque, inquit, si
Maximilianus rebus suis consultum uelit esse, dum licet, citra pugnae periculum repetat
domum suam, nec asperos leones iniuriis lacessat; quos mox plane uisurus est ira concitos per medias Alemanorum rapi caedes. Neque enim putare debet Hungarorum uirtutem una cum Matthia Chugniade ad inferos ablatam esse.
opportuna
praetermissa occasione, Ostriciam repetit relicto Albae ualido praesidio, uti retenta antiqua regni sede, si Hungari ad pacem inclinarent, ipse, ut euenit, dementia Hungarorum
pacis ferret conditiones. Quin etiam existimauit haud irritandos esse longiore mora animos Hungarorum, nec diutius in terra bellicosissimi hostis agendum, ne aut Hungari
temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam
seruandae satis idoneus
habitus est, quandoquidem et pacem facile turbaret, et bellum temere susceptum celeri
rerum desperatione deponeret.
Reuerso in Austriam Alemano Petrus Paganus, cognomento Longus, Nouae Vrbis
arce, cui praefuerat egregie nec sine hostium clade, defensa ― nam plures sexingentis ex Alemanis, dum commissam suae fidei arcem tutatur, nullo ferme suorum amisso
occiderat ― tandem deficiente commeatu pactus, ut cum suis rebus abiret, eam Alemanis
dedidit, nullaque ob talem deditionem, utpote neccesario factam,
pauore ac consternatione sese colligere incoeperant, tamque profani principes, quos seculares uocant,
quam sacerdotes, praeter eos, qui tunc apud hosteis erant, iam animos erexerant, impigreque auxilia ad defensionem regni mittebant. Quis enim animo defficeret, rege contra
spem omnium securo, nec aduersis cedente? Itaque rex aduocato amicorum consilio de
se bene meritos collaudat, atque his ob fidem amplissimis uerbis gratias agit, admonitus
a quodam amicorum, Hungarici moris perito, Hungaros, ac si ullam gentem, facunda
capi allocutione.
His peractis deliberat cum
artifici corporis declinatione patriaque disciplina uterque euitat: Sarmatae enim, et his finitimi Gotae,
Thracesque atque Illyrici, quoniam corpora munimento ferreo tegere non solent, paucique admodum loricis ex annulis ferreis utuntur, magis agilitate quam ui aperta pugnant
in equis, nec corpore erecto, uti cataphractis mos est equitibus, aduersam cuspidem
excipiunt, uerum subducunt sese occurrenti spiculo, aut umbone equestris scuti
illud
reppellunt. Nec sinunt in scutum, quod per se operis leuitate
agilitate quam ui aperta pugnant
in equis, nec corpore erecto, uti cataphractis mos est equitibus, aduersam cuspidem
excipiunt, uerum subducunt sese occurrenti spiculo, aut umbone equestris scuti
illud
reppellunt. Nec sinunt in scutum, quod per se operis leuitate ac duritia ictum uix recipit, ferrum adigi, quippe illę gentes clypeos neruis decussatim concisis atque in fila redactis, addito uitro contuso ac glutino, corio insuper iniecto, ita muniunt, ut pene ferro
impenetrabiles reddant.
ab
exercitu nondum paratus inops consilii ambigeret, cui primum ingruenti procellae
obuiam iret; illum uero ambitionis ac impietatis nota aspersum, quod iure gentium
neglecto fratris natu maioris regnum inuadat. Monuit deinde ab armis discederet, nec
Hungaros tot iniurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum iudicio ac studiis impedimento esse, caueretque, ne eorum libertati in constituendo rege
moram frustra afferendo suam labefactaret libertatem, nec putaret ui agendum esse cum
Hungaris, quippe qui
regnum inuadat. Monuit deinde ab armis discederet, nec
Hungaros tot iniurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum iudicio ac studiis impedimento esse, caueretque, ne eorum libertati in constituendo rege
moram frustra afferendo suam labefactaret libertatem, nec putaret ui agendum esse cum
Hungaris, quippe qui peruicacibus maxime obluctari solent. Ad haec non sineret suis irritis conatibus Turcas, communes Christianorum hostes, crescere. Hoc demum exploratum haberet Hungaros regem consensu omnium creatum confirmatumque imperio
nunquam
tormentum, nulla re neccessaria ad emittendum lapidem instructum, metu
hostibus incutiendo collocauerant oppidani, in re trepida id consilii capientes. Vanum
auxilium et inutile comentum fuit suomet prodendis consilio. Nam quod locus absque
praesidio esset, quodque tormento nec puluis accensibilis, nec pila missilis inesset, sed ad
terrorem duntaxat hostium in conspectum datum, Alemani muris obequitantes
facile animaduertere, nullo praesertim in muris propugnatore conspecto, qui eos missilibus arceret, cuius rei
re neccessaria ad emittendum lapidem instructum, metu
hostibus incutiendo collocauerant oppidani, in re trepida id consilii capientes. Vanum
auxilium et inutile comentum fuit suomet prodendis consilio. Nam quod locus absque
praesidio esset, quodque tormento nec puluis accensibilis, nec pila missilis inesset, sed ad
terrorem duntaxat hostium in conspectum datum, Alemani muris obequitantes
facile animaduertere, nullo praesertim in muris propugnatore conspecto, qui eos missilibus arceret, cuius rei dubitatio statim exempta
ferme anni temporibus pisces subministrat. Campi ei adiacentes sicut frugibus
sunt foecundi, ita et colles ripis eius imminentes gignendis uuis huberrimi,
caeterisque
uarii generis arboribus felicissimi, nec ulla ex parte maritimae cedentes amenitati. Et
quoniam de abbatia diui Anniani mentio facta est, non alienum uisum est insignem cuiusdam monachi ex eo genere, quos uulgo
Hungaros id fieri non permissuros, ad maiestatem regiam tuendam
spectare putabat citra secordiae suae notam fama uulgari neque suam neque
Hungarorum uirtutem cum magni
nominis rege Matthia Coruino esse extinctam, nec
se in regnum duntaxat tanti regis, uerum in gloriam quoque successisse. Quin etiam
regni sui principio Hungarorum imperium regis ignauia minui, praeter quam quod turpe
erat, parum etiam sibi tutum inter efferas gentes fore censebat.
Qui senatorum gloriae cupidiores erant
oppidum conserenda,
prouocando experiri. Alemani, stationibus
uariique generis tormentis locis opportune dispositis, intra moenia sese continere,
hosteis a muris missilibus impigre submouere, nec quemquam propius accedere pati.
Adeo enim certis ictibus hostes petebant, ut in proximo consistere non nisi aggere e terra
obiecto tuto liceret. Hungari igitur adiunctis sibi Boëmis, gente oppugnandarum urbium
peritissima, neccessario ductis circum urbem crebris fossis, exercitum
ita Alemanos ab eruptionibus, adempto his omnium rerum usu, quae extra oppidum petebant, prohibebant.
Dum Alba hoc modo obsidetur, Cinisius cum suo exercitu, quinque millibus autem
fere hominum praeerat, Vassontem castellum, quod ab Alemanis captum, nec procul a
Vesprimio esse ante diximus, it oppugnatum, atque non sine caede suorum breui
recaepit. Inde regressus ad castra regis hortatur eum, quum pro ingenita animi ferocitate,
tum uero recenti tumens uictoria, uti completis fossis, quod quidem ob aquae breuitatem
haud difficulter
summa pecuniae inimicorum instinctu a rege mulctatus est.
Satis enim constat ei erepta tunc fuisse ducenta et octuaginta millia nummum aureorum,
quam quidem summam, quoad usque persolueret, in custodia est habitus. Vnde autem
tantam uim pecuniae hic sacerdos habuerit, et ipse miror, nec dubito, si quis haec legerit,
non modo miraturum, sed etiam me haud satis explorata scripsisse existimaturum.
Attamen ita se rem habere certum est: nam praeterquam, quod ex commodis sacerdotii
uiginti fere millia nummum aureorum annua percipiebat, ex quibus maiorem partem singulis
apostolica mansuetudine ac humanitate,
nedum a paupertate, quam Christus, hominum Seruator, maxime commendauit,
degenerarunt, quamquam haud incongruum mihi uidetur esse, ut Summi Dei sacerdotes
hominum etiam sint moderatores, modo humana mens intra iuris sui praescriptum sese
contineret, nec regno et immodicis imperiis elata modestiae obliuisceretur. Quotus enim
est aetatis nostrae pontifex, qui officii sui memor, contemptis his terrae oblectamentis,
coelum, ut ita dixerim, aspiciat, atque animi, non corporis utatur imperio? Sed quid
loquor de pontificibus, qui
oppugnari absque ciuium
armis haud quaquam potuit.
Quis enim ambigat, quicquid damni, quicquid ignominiae post
regis Matthiae obitum huic regno infixum est, non id totum ab ipso Albertho manasse,
eiusque scelere perpetratum esse? Propterea quod si ille suis finibus sese continuisset,
postea quam nos Vuladislauum in regem accepimus, nec in Hungariam, temerarius homo,
atque in fratrem impius irrupisset, Hungari, pace iam cum Iano Matthiae filio composita, in diuersa studia ac factiones nunquam fuissent diuisi. Nulla utique inter ciues uni ac
eidem modestissimo principi subiectos oblata dissensionis occasione, uerum iisdem
instruxit.
Boëmorum equitum praefectum Ianum Chugbitium in dextero locat cornu, Stephanum
Botherem cum leui armatura sinistrum curare iubet. Ipse mediam aciem aduersus
Alberthum sibi sumpsit, dempturus labem in Austria turpi fuga acceptam. Nec
Alberthus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, iudicans
haud tutum sese in hostili terra, uel paruo temporis spatio, futurum data timoris suspitione, nec se sine dedecore posse in patriam reuerti non tentata eius belli fortuna, quod
ipse ultro
sibi sumpsit, dempturus labem in Austria turpi fuga acceptam. Nec
Alberthus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, iudicans
haud tutum sese in hostili terra, uel paruo temporis spatio, futurum data timoris suspitione, nec se sine dedecore posse in patriam reuerti non tentata eius belli fortuna, quod
ipse ultro intulisset.
milites, iustissima possessione pugnaturi, quam uobis non quidem
Vuladislauus frater, cui perinde ac maiori natu uel cedere haud indecorum esset, sed
Matthiae regis uxor, foemina ambitione simul et amoris ardore furens, eripere conatur,
praesenti animo praelium inite! Nec sinite, uiri Poloni, Italae mulierculae astu iudicium
Hungaricę euerti nobilitatis, et turpissimam largitionem atque ambitum, omnium
fontem corruptionum, publicis praeualere decretis. Si uicerimus, opulentissimi regni fortunae praemium uictoriae
amplissimi regni
Alberthi uictoriam consistere, castellum in quod profugerat
armatis cingunt, machinas, queis portas proruerent, confestim admouent, terrorem perculso addunt, ultimum capto ignominiosumque supplicium denunciant, ni sese quamprimum dedat. Alberthus, ubi uidit effugium inde non patere, nec reparandi belli spem
ullam esse, se obsesso, suisque fugatis, atque hinc inde dilapsis, tantum uitam sibi et his,
qui cum ipso erant, ab Hungaris paciscitur. Nam de fratris lenitate, utpote satis sibi perspecta, nihil uerebatur. Itaque deditione facta in manus hostium deuenit. Neque enim in
sceleratius, neque humilius fieri potest ― sed omnia, quae homini euenire possunt, forti atque elato animo tolerare.
At quoniam Vuladislauus iusserat suis in expeditionem proficiscentibus, ut si forte
uictores extitissent, darent operam, ut quam mitissima uterentur uictoria, nec solum
Alberthum incolumem conseruarent, sed etiam eum nulla omnino afficerent contumelia,
cum omnibus suis, queis fortuna belli pepercerat, Alberthus illęsus multo maiore
Hungarorum clementiae quam uictoriae gloria his conditionibus dimissus est. Primum,
ut omnibus locis ad
Budam indicunt, multo grauius quam antea ferentes Alemanis se
diutius esse obnoxios ex pace inconsulto senatu temere facta, Polono hoste magna gloria finibus Hungaricis submoto. Statuto igitur die pro se quisque magno apparatu atque
ingenti comitum clientiumque turba frequentes Budam conueniunt. Nec Boëmiae proceres, quo regi gratificarentur (nempe in ditione Vuladislaui tunc erant), huic abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad
ueluti huius rei authores,
conuicia iacta publicique boni eis obiecta proditio. Idem per multos dies factitatum,
quando Hungaros magis pudebat conditiones ab Alemano dictas subire quam quae a rege
suo promissa erant non praestare.
Apparebatque eos promissis non staturos, nec sane stetissent, ni rex Vuladislauus,
siue id regno magis expedire putaret, siue honesti potius quam utilitatis memor iussisset
Thomam praesulem asperos uulgi animos, tanquam procellam quandam, oratione
sedare. Qui ut sibi etiam multitudinem placaret, in medio illo clamoris ardore
asperos uulgi animos, tanquam procellam quandam, oratione
sedare. Qui ut sibi etiam multitudinem placaret, in medio illo clamoris ardore silentio
indicto,
Mirum in modum gaudet, inquit, uiri Hungari, rex Vuladislauus hoc uestro in
rempublicam studio, nec profecto minus sua quam uestra causa lętatur, quum uideat ita
uos in patriam esse animatos. Nullum enim officium in eam conferre potestis, cuius ipse
magna ex parte non sit particeps, felicemque sibi huius regni administrationem uestra beneuolentia demandatam
sibi huius regni administrationem uestra beneuolentia demandatam fore arbitratur tali ciuium suorum uoluntate. Quid enim
amplius cuilibet imperio contingere potest quam ciuium animi uno consensu communis
boni studiosi? Nimirum haec sola res imperia et firma facit et magnopere auget.
Sed nec tali studio, uiri fortissimi, a uobis rex uincitur, quin immo amore publicae
utilitatis ita flagrat, ut nullum bellum pro ea, nullos labores, nulla pericula, nec ipsam
denique famae ac gloriae iacturam, quam sane quisque generosus animus omnibus externis bonis anteponit, subire recuset,
quam ciuium animi uno consensu communis
boni studiosi? Nimirum haec sola res imperia et firma facit et magnopere auget.
Sed nec tali studio, uiri fortissimi, a uobis rex uincitur, quin immo amore publicae
utilitatis ita flagrat, ut nullum bellum pro ea, nullos labores, nulla pericula, nec ipsam
denique famae ac gloriae iacturam, quam sane quisque generosus animus omnibus externis bonis anteponit, subire recuset, modo id patriae expediat, atque honestas, quae
omnibus rebus praeferri debet, suadeat. Non enim in Hungariam uenit, quo fortunis regni
abutens uoluptati
admittitur. Quocirca magnopere regi
cauendum est, ne quid aut ipse per cupiditatem delinquat, aut quempiam suorum peccare permittat. Regibus enim maxime subditorum errata adscribuntur, quae quum non prohibent, ipsi ea committere putantur.
Nec iniuria! Quis enim patri familiae totius domus turpitudinem
merito non obiciat? Fateor, uiri Hungari, ut supra dixi, animum regis, multo etiam forsan uehementius
quam omnium uestrum, commodis regni Hungarici commoueri, atque quodam
merito non obiciat? Fateor, uiri Hungari, ut supra dixi, animum regis, multo etiam forsan uehementius
quam omnium uestrum, commodis regni Hungarici commoueri, atque quodam modo ab
honesto rapi. Sed iustitia ad sese illum reuocat, nec turpitudinem admittere sinit, immo
cogit neglecto omni emolumento, quod proprium regis est, fidem seruare, que quidem
promissis non stando prorsus uiolatur.
Sed forsan deforme quibusdam uidetur nimisque humile Hungaros, nobilem bello
gentem, aliena uoluntate, atque
ea nunc praestando, quae, regno in ultimum
discrimen ob intestinam discordiam deducto, a nobis neccessario promissa sunt. Eo enim
tempore non tam dictu ampla ac speciosa quam salutaria quęrenda erant. Omnis animi
elatio, quae iustitia uacat, in uitio est, nec fortes uiros decet aut commodis, aut inconsultae
cupidini gloriae potius quam honestati seruire. Patiamur fidem utilitatis esse uictricem: hoc enim est magnorum officium animorum, hoc Christianorum, hoc denique
hominum lege naturae uiuentium. Atqui nullam unquam
Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quintus
putarent, his uero
quia regis Matthiae largitionibus assueti non modo nihil dono, sed ne debitum quidem
stipendium acciperent.
Igitur Boëmi, causati stipendio se fraudari, hostibus prope infestiores per agros
uagari incipiunt, seque iumentaque absque precio alere, nec modo esculenta agricultoribus eripere, sed, etiam id quoque impune futurum rati, eos suppellectile spoliare, nec
rusticae per licentiam militarem interdum parcere pudicitiae. Quae profecto quum rex
aut omnino ignoraret, aut ad ea metu maioris tumultus, seu insita negligentia conniueret,
acciperent.
Igitur Boëmi, causati stipendio se fraudari, hostibus prope infestiores per agros
uagari incipiunt, seque iumentaque absque precio alere, nec modo esculenta agricultoribus eripere, sed, etiam id quoque impune futurum rati, eos suppellectile spoliare, nec
rusticae per licentiam militarem interdum parcere pudicitiae. Quae profecto quum rex
aut omnino ignoraret, aut ad ea metu maioris tumultus, seu insita negligentia conniueret,
omnibusque ea intolleranda esse uiderentur, nec tamen Boëmi rapiendi atque iniuriarum
finem facerent, Baciensis
sed, etiam id quoque impune futurum rati, eos suppellectile spoliare, nec
rusticae per licentiam militarem interdum parcere pudicitiae. Quae profecto quum rex
aut omnino ignoraret, aut ad ea metu maioris tumultus, seu insita negligentia conniueret,
omnibusque ea intolleranda esse uiderentur, nec tamen Boëmi rapiendi atque iniuriarum
finem facerent, Baciensis ciuitas, communicato cum caeteris circa ciuitatibus consilio,
quae ad Thibisciensem spectant praefecturam, Paulum Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat,
ciuitatibus consilio,
quae ad Thibisciensem spectant praefecturam, Paulum Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat, et quos
a Turcis, asperrimis hostibus, semper tutatus esset, eosdem a Boëmorum quoque ui ac
iniuria defenderet, nec pateretur ciues in conspectu prope suo bonis spoliari ab his
maxime, quorum armis ab externa ui tuti esse deberent, quippe quos aere suo, collato per capita tributo, alerent, quorumque principem, in regnum ultro accitum,
esse ― et erat
regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis, fortissimis
uiris, cum quinque et uiginti millibus hominum Istrum
regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis, fortissimis
uiris, cum quinque et uiginti millibus hominum Istrum
Botheris imprimis instinctu, quem
opera Thomae antistitis a Transiluana praefectura amotum fuisse dicunt, in unum conuenire, atque sacerdotibus potissimum ob regis in eos studium infensi legem ferre, qua
omnis promiscue ordinis sacerdotes ab administratione reipublicae prohiberentur, nec
nisi uocati et priuatae rei duntaxat causa ad regiam accedere permitterentur, quo scilicet
submotis a regia sacerdotibus soli profani principes regi moderarentur. Probanda sane
lex foret, ni magis morbo animi quam iudicio fuisset excogitata, propterea quod salubrius est ac
proferens consilium ― erat enim et
ipse homini infensus ― addendum, inquit, esse Stephano in magistratu collegam, imperiumque importuni hominis societate debilitandum; quo facto illum, quę est eius animi
elatio, aut indignitate rei permotum omnino depositurum, ut fecit, magistratum, nec collegam passurum, aut, si magistratum gerere et secum aliquem dignitate exaequari uoluisset, auctoritatem ex dimidia parte deperditurum.
Hoc consilio a rege comprobato spargitur ex composito fama regem uniuersis
regionum ac locorum praepositis collegas additurum, idque
ambiendo ac benigne appellando, apparatisque epulis identidem
accipiendo ― hac enim comitate Hungari capiuntur ― persuasit omnibus, ne quid ibi
grauius contra regis uoluntatem in sacerdotes decerneretur, atque affirmans regem in
rempublicam optime animatum, nec ulli rei, quae eis e publica utilitate uisa fuerit, aduersaturum, perpulit eos, ut quae seorsum in sacerdotes maxime deliberare constituissent,
Budae praesente rege de his consultarent. Caeterum rex, satis intelligens nihil magis
quam ocium noua humanis mentibus consilia
foret, sparsit in uulgus se de expeditione in
Turcas suscipienda in conuentu nobilitatis consulturum, tametsi, ut rei quoque exitus
ostendit, eo duntaxat praetextu dilatio et mora sanandis Hungarorum mentibus sit quaesita, propterea quod, quum esset rex eo tempore inops stipendii, nec caeteris etiam rebus
ad bellum satis instructus, nihil non in opulentissimum hostem frustra conatus esset.
Quod cum Hungari ita rem se habere non ignorarent, neque enim latebant eos suae
Turcarumque iuxta uires, prius quam de bello cum Turcis ineundo ad concilium referretur,
est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
urbis primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua Dalmatia, in
Hungarorum regum concesserit ditionem aperiam. Nec equidem aut fabulas ab
aliis confictas sequar, aut ipse nouas componam, per studium huius urbis
clariore origine nobilitandae ― quum nulla prorsus ciuitati a re militari
abhorrenti solique mercaturae deditae dari possit
ui coepisse, ferroque atque igni funditus euertisse, ciuibus subito atque
improuiso malo perculsis, dum Epidaurii Slouinum terra
oppugnantem uix sustinentes noui insuper hostis insperato aduentu terrentur,
nec, Slouinis eodem tempore terra, Sarracenis mari urbem agredientibus,
resistere queunt. Post Epidauri excidium, Sarraceno multis cladibus reliquae
quoque Dalmatiae illatis Hadriaticum relinquente sinum, Epidaurii ciues, qui
studio
auiti regni recuperandi est profectus. Iam enim Gothislaui
imperio, nec tamen his imperandi
cupido, quae humanas mentes plaerumque in omne scelus praecipites agit,
obstabat, quin literis ac legationibus Polimirum hortarentur, uti regnum ad
se iure gentium spectans reciperet, rati nec e republica esse regnum a
pluribus administrari, nec fas esse quemquam in regem assumi, nisi regio
sanguine ortum. Igitur Polimirus, postea quam in Dalmatiam nauibus appulit
in portu qui tredecim circiter stadiis ab urbe
mentes plaerumque in omne scelus praecipites agit,
obstabat, quin literis ac legationibus Polimirum hortarentur, uti regnum ad
se iure gentium spectans reciperet, rati nec e republica esse regnum a
pluribus administrari, nec fas esse quemquam in regem assumi, nisi regio
sanguine ortum. Igitur Polimirus, postea quam in Dalmatiam nauibus appulit
in portu qui tredecim circiter stadiis ab urbe Rhacusa abest ― incolae
opibus ac familiae amplitudine clari, ad hanc durant diem.
Caeterum quum ciuitas soli asperitate frumento anguste uteretur, nauigationi
multo enixius quam antea inopia cogente incumbere coepit, frugesque nauibus
conuehere, nec non alias merces aliis, ut fieri solet, permutare. Ex qua
profecto re et ingentes breui compararunt opes, et Illyricis regulis
mercibus aduectis, magno simul usui, simul uoluptati esse. Sane prisci
Rhacusani finitimos reges
Cossiciam familiam extinxit, Rhacusanamque ciuitatem non modo tributariam
fecit, sed etiam in Turcaicam seruitutem pene redegit. Cumque usu uenire
solet, ut qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem et ipse
superetur, nec multo peius uictori quam uicto accidat. Atqui haec seruitus
quamquam Rhacusanorum animos infregit, attamen quantum a dignitate dempsit,
tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in
omnibus
cladi superesset, quum
fuga periculum uitare posset, pugnans interficitur.
Georgius uero primam tunc fere iuuentam attingens, dum obtruncat quendam, qui
se ei in agmen hostium iuuenili ardore inuecto obiecerat, tria uulnera letalia a circumfusis undique hostibus in dextrum accepit latus. Nec tamen animum deiecit, uerum adhortatus est suos iam fugam spectantes, ne terga uerterent, donec deficiente sanguine concideret hostium telis obrutus.
At praefectus, dolore amissi filii, qui adolescentia atque animi magnitudine inconsultius pugnans
quoque, quum aliquamdiu consultassent, quonam in loco Turcis
occurrerent, atque hinc metu periculi, hinc praedę gloriaeque auiditate distracti sententias uariassent, quidam enim censebant, et hoc profecto salutare fuisset consilium, in
monte pedestribus copiis hostes inuadendos, nec ullo pacto sinendum eos equitatu pollentes campum attingere. Nam quum in nostro exercitu mille tantum et quingenti equites essent, numero longe superiorem hostium equitatum haudquaquam sustinere
potuerunt, pedestribus copiis nostris ad primum statim praelium ineuntium clamorem
ineuntium clamorem
perterritis ac perturbatis, quamquam
ad duodecim fere millia peditum Slauinorum in
acie tunc fuerunt. Caeterum quum ex agris nuper collecti essent, feroces illi quidem
erant, sed pene inermes, nec signa sequi, nec ordines seruare, nec demum in acie hosti
oppositi stare assueti. Qui profecto, si in montibus praelium fuisset commissum, eminus
fundis hostem confecturi fuissent. Sed quoniam, si agrestes uictores extitissent, praeda
perterritis ac perturbatis, quamquam
ad duodecim fere millia peditum Slauinorum in
acie tunc fuerunt. Caeterum quum ex agris nuper collecti essent, feroces illi quidem
erant, sed pene inermes, nec signa sequi, nec ordines seruare, nec demum in acie hosti
oppositi stare assueti. Qui profecto, si in montibus praelium fuisset commissum, eminus
fundis hostem confecturi fuissent. Sed quoniam, si agrestes uictores extitissent, praeda
etiam potituri
ac perturbatis, quamquam
ad duodecim fere millia peditum Slauinorum in
acie tunc fuerunt. Caeterum quum ex agris nuper collecti essent, feroces illi quidem
erant, sed pene inermes, nec signa sequi, nec ordines seruare, nec demum in acie hosti
oppositi stare assueti. Qui profecto, si in montibus praelium fuisset commissum, eminus
fundis hostem confecturi fuissent. Sed quoniam, si agrestes uictores extitissent, praeda
etiam potituri essent, iccirco maior
facturos per dolum promittunt.
Itaque ludificantes hostem locumque insidiis quaerentes, denunciant nolle se nisi ab ipso
eorum duce fidem accipere, eiusque praesentis dexteram contingere. Interim (utpote
salutem fidei Turcarum
ad obitum rege inuito obtinuit praefecturam. Hic sane uir,
humili natus loco, per omnes militiae gradus ascendens nulli secundus inter duces militum aetate sua extitit, saepius cum hostibus Turcis maxime conseruit manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio
in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio Wilaceno male habitos, atque
aliquot principes Hungarorum in regem coniurasse; nec ab hoc consilio quidam summae
tum auctoritatis, tum integritatis uiri, falso (ut existimo) nominati, quo regi maiorem
inimici inferrent formidinem, abesse nunciantur. Regis quoque Matthiae uxorem, credo
spreti coniugii iniuria, fama fidem faciente, inter coniuratos fuisse rumor erat,
incusserat solicitudinem, nequaquam tamen animum demisit, siue aduersariorum contemptu, siue insita animo constantia. Itaque exploratis inimicorum consiliis confestim
cum suo comitatu et parua militum manu, quae praesto aderat, ratus celeritate anteuertenda esse hostium consilia, nec his ad uires colligendas spatium dandum, Wilacum acurrit, tormentis ad diruendos, si opus foret, muros secundo Danubii amne ocius conuehi
iussis. Laurentius cognito regis aduentu Vuiloco profugit, monitis nequicquam suis uti
saltem arcem urbis a regis impetu defenderent, sese propediem cum
impetu defenderent, sese propediem cum exercitu, adiuncto
priore Varanensi et Iacobo Scytha, affuturum pollicetur.
Vuilacenses ubi uident regem cum paruo exercitu muris succedere, portis apertis
armati erumpunt. Rex haud suspicatus oppidanos extra muros pugnam inituros nec
equo ad rem militarem idoneo, sed tolutario uehebatur, nec ferreo tegumento corpus
munierat. Itaque adhibito equi sui gressu respicit ad equites, qui pone sequebantur, nulla
uoce ad eos cohortandos aedita. Nam sicut nullo agendi, ita etiam nullo eloquendi studio
Scytha, affuturum pollicetur.
Vuilacenses ubi uident regem cum paruo exercitu muris succedere, portis apertis
armati erumpunt. Rex haud suspicatus oppidanos extra muros pugnam inituros nec
equo ad rem militarem idoneo, sed tolutario uehebatur, nec ferreo tegumento corpus
munierat. Itaque adhibito equi sui gressu respicit ad equites, qui pone sequebantur, nulla
uoce ad eos cohortandos aedita. Nam sicut nullo agendi, ita etiam nullo eloquendi studio tenebatur. Illi autem per se quid facto opus esset intelligentes ― et
regno longe omnium praestantissimi filia ― ad hoc immemor sterilitatis suae adeo exoptauit Vuladislaui coniugium, quo sola esset apud Hungaros reginae nomine uocitata, ut
quum tandem rescisset se ab Hungaris elusam, palam profiteri Vuladislauum iusto sibi
congressum matrimonio haud erubuerit. Nec ei satis fuit hanc iniuriam ab se confictam
priuatim intra parietes deplorare, uerum etiam stulta quorundam amicorum persuasione
ad Romanum pontificem eam deferre haud dubitauit, regemque ex iure uocatum
pontificis subicere iuditio. Quo facto
suae praemium infamiam cum
graui reipublicae detrimento reportarunt. At profecto et culpa omnino carituri fuissent
et Lodouicum, nunc admodum puerum, uirilis iam aetatis regem Vuladislauo amisso
habuissent, si id statim a morte Matthiae Coruini ingenue negassent Beatrici, quod nec
polliceri ei inconsulto Vuladislauo honestum fuerat, nec propter foeminae sterilitatem
erat ullo pacto promittendum. Quocirca non tam Beatricem, quum eius cupiditatem
sexus et naturae fragilitas aliqua ex parte excuset, quam Hungaros accusandos censeo.
Natura enim muliebris
reportarunt. At profecto et culpa omnino carituri fuissent
et Lodouicum, nunc admodum puerum, uirilis iam aetatis regem Vuladislauo amisso
habuissent, si id statim a morte Matthiae Coruini ingenue negassent Beatrici, quod nec
polliceri ei inconsulto Vuladislauo honestum fuerat, nec propter foeminae sterilitatem
erat ullo pacto promittendum. Quocirca non tam Beatricem, quum eius cupiditatem
sexus et naturae fragilitas aliqua ex parte excuset, quam Hungaros accusandos censeo.
Natura enim muliebris animus affectionibus obnoxius eius tantum modo perturbationis
utuntur, partim quia ritu religionis cum
Romanis conueniunt, Latinis hominibus adnumerant.
Quam uocem tametsi puella hillari accepisset animo, nullum tamen prae pudore
responsum dedit, sed extemplo ad sororem natu maiorem accurens uerba, quae hospes
habuisset, defert, nec dissimulat se hospitis amore deperire. Rogat itaque sororem ut in
domesticis hortis collectos flores ad hospitem amantis puellae nomine ferat, indicetque
eius animum in ipsum hospitem. Rhacusanus acceptis floribus, quo comodiore hospitio
uteretur, spe magna
collectos flores ad hospitem amantis puellae nomine ferat, indicetque
eius animum in ipsum hospitem. Rhacusanus acceptis floribus, quo comodiore hospitio
uteretur, spe magna futuri coniugii puellam explet, affirmans nullam unquam in
uxorem praeter ipsam ducturum. Nec huiusmodi iocus latuit puellae parentes. Itaque et
ipsi, ut fit, puellae delectati simplicitate hilariter una cum hospitibus illum diem duxere,
ignari quam magnam pestem ille iocus filiae esset allaturus.
Postero die Rhacusani mercatores spe maturae reuersionis puellae iniecta
Quae quidem per uim
stuprata, ubi domum aegra animi regressa est, iniuriam ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi uero, dum et domesticae famae consulunt, et filiae iram mollire
conantur, suadent, uti omisso moerore, eum uirum, quem fors obtulisset, libenti animo
acciperet, nec putaret externum et ignotum hominem conterraneo, et ei, qui nec genere
nec fortunis esset ab ipsa contemnendus, anteponendum. Puella igitur, animaduersa parentum uoluntate, eos perinde ac pudicitiae suae proditores auersata hortum domui adiunctum sola petit, ibique amore simul et ira
est, iniuriam ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi uero, dum et domesticae famae consulunt, et filiae iram mollire
conantur, suadent, uti omisso moerore, eum uirum, quem fors obtulisset, libenti animo
acciperet, nec putaret externum et ignotum hominem conterraneo, et ei, qui nec genere
nec fortunis esset ab ipsa contemnendus, anteponendum. Puella igitur, animaduersa parentum uoluntate, eos perinde ac pudicitiae suae proditores auersata hortum domui adiunctum sola petit, ibique amore simul et ira furens laqueo sese ex arbore suspendit,
atque ita
ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi uero, dum et domesticae famae consulunt, et filiae iram mollire
conantur, suadent, uti omisso moerore, eum uirum, quem fors obtulisset, libenti animo
acciperet, nec putaret externum et ignotum hominem conterraneo, et ei, qui nec genere
nec fortunis esset ab ipsa contemnendus, anteponendum. Puella igitur, animaduersa parentum uoluntate, eos perinde ac pudicitiae suae proditores auersata hortum domui adiunctum sola petit, ibique amore simul et ira furens laqueo sese ex arbore suspendit,
atque ita interiit.
paratur, in altero animi celsitudo et humanitas, a qua quidem
homines appellationem traxerunt, omnino elucescit. Cui profecto tanta inest uis, ut
plaerunque multo maiora quam quaeuis potentissima arma efficiat.
Nec longe huius rei exempla petam, quum et recentia, et tuae propriae laudis presto
sint. Sextum decimum te annum agente, Vuladislaue, non magis /124/ fortuna quam
domesticae et paternae continentiae fama, ad Boemorum regnum, quod quidem Matthiae
Chugniadi magnopere id
quidem, licet omnium consensu
in regnum paternum, quia tu illud non postulasti, suffectus sit, tamen non nisi tua uoluntate et illud inire et administrare animo proposuit, eo quod post pacem tecum factam
non libertatem suam modo, sed et uitam tibi debere Alberthus ingenue fatetur, nec iam
quicquam concupiscit, quod profecto aut tibi, aut iuri gentium possit aduersari.
Vt igitur regnum ei comprobes, non solum mater et fratres tui abs te contendunt,
uerum etiam omnes Poloni proceres, concordiae maxime ac publici boni studiosi, summis
precibus petunt. Dices
confestim dederis
operam, ut quam primum sciant Romani ritus Christiani te non modo inuictum, sed ne
leui quidem iniuriae esse opportunum. Quo facto et mihi, tutelę tuae commisso, e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo maxime cauebis.
Haec Geta, secutus sane consilium nec Christiano homini satis honestum, nec imperio suo in posterum satis tutum. Nam ut apud Dalmatas in prouerbio est: quodcunque
solum Turcae equorum suorum ungulis contigerint, illud de caetero ne uernis quidem
imbribus reuirescere aut herbis uestiri . Quo sane prouerbio arguitur
primum sciant Romani ritus Christiani te non modo inuictum, sed ne
leui quidem iniuriae esse opportunum. Quo facto et mihi, tutelę tuae commisso, e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo maxime cauebis.
Haec Geta, secutus sane consilium nec Christiano homini satis honestum, nec imperio suo in posterum satis tutum. Nam ut apud Dalmatas in prouerbio est: quodcunque
solum Turcae equorum suorum ungulis contigerint, illud de caetero ne uernis quidem
imbribus reuirescere aut herbis uestiri . Quo sane prouerbio arguitur eorum tum stultitia,
tum impietas,
quod illo
uiuente, ut paulo ante demonstratum est, nunquam ullam aduersus Christianos alicuius
momenti expeditionem Bazethes suscipere ausus est. Nam cum sexdecim prope annos
usque ad fratris obitum regnasset, nulla ferme arma in Christianos mouit, nec
quenquam de his locum caepit, praeterquam duo ignobilia circa Istrum castella, Cellias
Moncastrumque, quae quidem in Carabogdanis, ut dictum est, fuerunt ditione, magisque
ab incolis destituta sunt quam ab hostibus ui capta. Sed ante quam ad Christianorum
clades accedam, quae Gemii
sacramento adigitur ne duobus armatis hostibus per metum cedat.
In quatuor autem classes distributi sunt, quibus quidem omnibus unus praeest princeps, quem ipsi, ut diximus,
Nam si per te licuerit, quicquid agri inter Tyram et Carpatum montem ad regem Polonum pertinet, populabundus peragrabo, Rhoxaniisque mancipiis omnes
regiones, quae tibi parent, explebo, terrasque regni tui, qua hae cultoribus uacuae sunt,
captiuorum multitudine frequentissimas reddam.
Nec putes quicquam periculi ab illis gentibus nobis impendere posse. Luxu omnia ibi
fluere audio,
Baccho tantummodo indulgent et Veneri, quorum scilicet sacra per totum
annum ab illis continenter celebrantur, ut
sentiret incursionem. Atque ita in Rhoxanorum agro uicis admodum frequenti, non
procul a radicibus montium, qui Polonos a Rhoxanis seiungunt, consedit, castris in quodam tumulo paulo aeditiore communitis, exploratisque omnibus circa locis, ne quae
forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua uenturum hostem suspicio erat
(allaturum enim opem suis Alberthum omnes credebant), copias praedatum emisit.
Igitur hinc Thatari, inde Turcae atque Moldouii conscensis equis, quos ad id
atque Europae regnis nunc tenet, in regione
Maioris Phrygiae circa Dorilium oppidum satrapeam obtinebat, uiculum quendam cum
familia sua incolens, quem ab ipsius Othomani nomine Othmanliam Turcae appellarunt.
Qui quidem animaduertens Asiam intestino bello ardere, nec quemquam unum ex
Turcaicis principibus esse, qui publicae rei studeret, collecta clientum pastorumque ac
agricultorum manu, coepit in uicinum agrum impetum facere, atque hostilem in modum
praedas agere,
suisque capta liberaliter
solus cupiens in Minori Asia regnare, quum eum ab hac expeditione maior spes forte
oblata auertit. Per idem enim tempus Ioannes Palaeologus, Constantinopolitanus imperator, bello a Thracibus ac Bulgaris (gens Rhoxolanorum est Macedoniam incolens)
uehementer premebatur, nec prorsus his resistere poterat. Itaque pessimo capto consilio
et quod non modo Graeciae, sed etiam bonae parti Europae pernitiem erat allaturum,
cum Orchano foedus iungit. Rogat mox eum sub stipendii pactione, ut in Europam cum
copiis suis traiciat, Thracumque, ac Macedonum agros
Turcas, illos maxime, qui alienae
erant ditionis, in suas traheret parteis, ultra Hellespontum preciosam suppellectilem, formosas puellas puerosque, quibus sane rebus Turcae maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non interdum quibusdam etiam
dono dare, nihil denique praetermittere, quo animi suae sectae hominum conciliari possent.
Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt cum
finitimis Christianis in gratiam redire, et communi hoste Europam
in Minorem Asiam impetum fecisse, iamque ab illis Iconium obsideri. Porro
Thamerlanus, priscos Turcarum reges longa cognatione attingens, Minorem Asiam iure
cognationis uendicare uidebatur, nulla sane Molii Huncharii ultimi, ut dictum est,
priscorum Turcarum regis sobole extante, nec pati poterat Othomani, pastoris quondam, progeniem regnum Hunchariae familiae debitum obtinere, eo magis, quia non
desunt, qui affirment Molium fraude praefectorum, et imprimis Othomani, ueneno
necatum esse. Bazethes eo nuntio exterritus, confestim cum exercitu Iconium
composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria
fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex finitimis populis erat
par illi armis. Itaque finitimis Christianis omnibus rebus exhaustis instandum ratus,
Hadrianopolim obsedit, breuique ea potitus est, fugato rege Wcasino, qui cum Turcis
pro portis Adrianopolitanis praelium infeliciter comisserat.
argenteam uino plenam dextera tenens, Propino ,
inquit, tibi, Milon, uinum hoc una cum patera, licet proditionis apud me sis insimulatus .
Ille nullam conscientiae notam uultu prae se ferens acceptum hausit poculum, deinde
assurgens ad regem ait: Rex Lazare, quoniam nec iurgii nec disceptationis nunc tempus
est, hoste iam prope in acie stante crastino die re ipsa ostendam et delatorem meum falsum
ac mendacem, et me in regem meum integra esse fide . Milon, quo et proditionis culpam in se, ut erat, nullam fuisse ostenderet, et quod receperat, re ipsa
uino plenam dextera tenens, Propino ,
inquit, tibi, Milon, uinum hoc una cum patera, licet proditionis apud me sis insimulatus .
Ille nullam conscientiae notam uultu prae se ferens acceptum hausit poculum, deinde
assurgens ad regem ait: Rex Lazare, quoniam nec iurgii nec disceptationis nunc tempus
est, hoste iam prope in acie stante crastino die re ipsa ostendam et delatorem meum falsum
ac mendacem, et me in regem meum integra esse fide . Milon, quo et proditionis culpam in se, ut erat, nullam fuisse ostenderet, et quod receperat, re ipsa praestaret,
neque metu neque spe uox elici potest, qua quod principes coelatum uolunt,
prodatur. Itaque prius quam res magno Turcarum periculo emanaret, in aciem copias
educunt, et quod pro regis gloria erat faciundum, id pro sua quisque salute agens, magnis in hostem animis inuehuntur. Nec segnius pugnam capescunt Christiani ― atrox igitur utrinque praelium excitatur. Cadunt passim hinc Turcae, inde Christiani. Iamque
Turcae uix impetum Dardanorum ac Macedonum sustinebant, locoque paululum cesserant alii, fugam alii spectabant. Tum duces Turcarum altiore uoce, Quo
atque Arpispolim, ex
Asiatico uero usque ad Phasim fluuium sub imperium suum coegit, omissaque ora
Scythiae maritima, quae inter Istrum et Carcinitem sinum interiacet, Thauricam
Chersonesum de Tatharis coepit.
Nec minore cura regnum tutatus est quam auxerit. Nam nihil ferme ex his, quae
imperio suo adiunxit, praeter duo oppida amisit. Quorum alterum in ripis Saui amnis
situm est, qua is Sirmiensem agrum Moesicumque interfluit, incolae Sabaciam dicunt;
Mehmethes
haereditatem acciperet. Hunc enim pater propter animi
magnitudinem et unice amabat, et magni faciebat, egregiumque regem eum fore, et qui
Othomanorum nomen summopere esset illustraturus putabat.
esse,
qui amotis etiam arbitris, atque sub nullo scripto, sibi creditam abnegaret pecuniam, et
qui id sceleris commiserit, eum graueis apud inferos poenas luere arbitrantur.
Regem suum postremo tanta colunt ueneratione, ut quosdam morti a rege destinatos
in certam iuisse perniciem constet, nec ullo pacto induci potuisse, quo fuga periculum
euitarent, ne scilicet aut uitae amore, qua sane nihil iucundius est mortalibus, aut per
contumaciam regium neglexisse imperium uiderentur.
Libet obiter huius rei
uigiliis, labore parare possent,
id totum te maxime illustraret, caeteris uero tuorum tantum ex eo laudis accederet, quantum tu ipsis permisisses. Nemo enim remigi potius quam
nauis gubernatori rei nauticae bene gestae assignat decus, nec colono praeter constitutam
stipem, licet ille laborem suum in colendo agro impenderit, sed domino cedunt prouentus. Atque id quidem recte institutum esse affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa,
quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani prole Dei munere florentissima unquam deerit
uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici nominis
gloria labores et pericula, ut uiros decet, subeundi, quandoquidem innumerae pene
Christianorum regiones Turcaicis armis adhuc
armis adhuc intactae ante oculos expositae iacent, unde
sane non minus splendoris quam fructus reportari posse nulli dubium esse debet.
Cognoscant non solum Poloni, sed etiam caeterae nationes, Bazethem uiris fortissimis
abundare. Vicina est nobis Hungaria, ei contigui sunt Alemani, nec procul abest Italia,
sicut armis militiae dissuetudine prope nuda, atque admodum imbellis, ita opibus ob terrae felicitatem et mercaturam, cui soli dedita est, refertissima. Vide quot pateant, modo
absit liuor, clarissimarum uiae expeditionum, quot rationes in promptu sint uirtutis
si eos forte saeuior hyems deprehendisset, spoliis
hostium se a frigore defensuros. Verum his longe secus quam sperauerant res cecidit.
Regressi enim pene seminudi e Polonia circa Istrum, ut diximus, adeo atroci uexati sunt
tempestate, ut paucis diebus magna ex parte interirent. Nec quisquam ferme ex gregariis superfuisset militibus, insolita ui frigoris saeuiente, nisi propere in Moesiam traiectos
mitius coelum et pagi Turcaicae ditionis excepissent.
Circumistrana terra niue gelu concreta oppleta erat. In ea corpora fame ac longi
itineris labore
uictoriam per arrogantiam attribuisset. Alii, qui scilicet res mortalium magis
consilio quam fato regi censebant, imprudentiam praefecti accusabant, quod in regiones
perpetuo pene frigore damnatas alieno rebus gerendis tempore copias induxisset.
Nec deerant, ex Christianis maxime, qui hanc Turcarum cladem in Bazethis transferrent
crudelitatem, atque ex Mauerdini Hadrianopolitani ortam supplicio crederent, quem
sane nolentem a Christiana deficere religione, igni necari
aut morte acerbissima legibus Turcaicis esset satisfaciendum. Nos enim Christum, quem uos Deum esse affirmatis, in omni sermone honorifice appellare solemus, poena ei grauissima constituta, qui de
Christo quicquid per contemptum obloqui, aut ullam uocem eo indignam proferre ausus
esset. Nec sane immerito. Nam sicut illum praeter morem humanae naturae nullo
genitali semine procreatum esse arbitramur, ita omnes mortales sanctitate antecessisse nulli
dubium est.
Quum igitur nos extra uestra positi sacra
tollatur necesse est. Nam si regibus antiquas
leges recentioribus inductis abrogare licitum esse arbitramur, multo magis id Deo licere
credendum est, utpote in cuius potestate ipsos reges esse constat.
Atque iccirco impietate tua eam nobis neccessitatem imposuisti, ut te iam senem uirum,
nec fortunis, nec dignitate quidem contemnendum, aut ad nouam religionem suscipiendam
cogerem, aut, si nostris sacris initiari nolueris, in te Turcaicis legibus animaduerterem. Nam
ex his duobus alterutrum tibi omnino est subeundum. Est enim Machometanis legibus cautum, ne rationibus, sed ui et
est. Nam si regibus antiquas
leges recentioribus inductis abrogare licitum esse arbitramur, multo magis id Deo licere
credendum est, utpote in cuius potestate ipsos reges esse constat.
Atque iccirco impietate tua eam nobis neccessitatem imposuisti, ut te iam senem uirum,
nec fortunis, nec dignitate quidem contemnendum, aut ad nouam religionem suscipiendam
cogerem, aut, si nostris sacris initiari nolueris, in te Turcaicis legibus animaduerterem. Nam
ex his duobus alterutrum tibi omnino est subeundum. Est enim Machometanis legibus cautum, ne rationibus, sed ui et gladio in
Proinde stultum est credere religionis praetextu impotentissimae notam cupiditatis
contectum iri. Fama mendacio instructa uix tridui spacio durat, deinde haud secus quam
facticius color ardentiore sole colliquatus euanescit. Si igitur religionis uestrae a me temeratae nec ipse mihi conscius sum ― ego enim quamquam solam Christianam religionem,
in qua sane mihi Dei munere nasci contigit, ueram esse existimo, Machomethi nunquam
detraxi ― nec ab his profecto accusor, quibus fides merito habenda est, precor ne mihi alia
res, quam cuius reus sum apud uos inuidiae
deinde haud secus quam
facticius color ardentiore sole colliquatus euanescit. Si igitur religionis uestrae a me temeratae nec ipse mihi conscius sum ― ego enim quamquam solam Christianam religionem,
in qua sane mihi Dei munere nasci contigit, ueram esse existimo, Machomethi nunquam
detraxi ― nec ab his profecto accusor, quibus fides merito habenda est, precor ne mihi alia
res, quam cuius reus sum apud uos inuidiae sit. Nemo enim nisi eius sceleris, quod commisit, cuiusue conuictus est damnari debet. Et profecto caeteri mortales externa bona
magni faciunt. Nos Christiani,
esse ducimus. Vnde felicitatis humanae non adeo ignarus sum, ut proposito
uitae periculo malim fortunae bona quam propriam amplecti salutem. Si fortunae meae
magnitudine forte sua uobis suspectae petuntur, auferte eas, libens his cedo, sit in tuto
religio, et quam Christo debeo fides.
Nec putetis me, cui sane iam ingrauescente aetate fatum lege naturae diutius differri
nequit, mortis metu haec dicere, quae quidem Christiano uiro longe felicior quam ipsa
uita est, praesertim ei, qui ne a uera desciscat religione occumbit, sed uestrae
consequendam, quae post hanc uitam Christianos manet, diuersitas ritus nihil obstat, modo
adsit ea religio, quam Apostoli diuino spiritu pleni per terrarum orbem tulere.
An autem huius uiri iniusta damnatio causa eius cladis, quam Turcae in Polonica
expeditione acceperunt, extiterit, nec ne, eius uiri iuditium sit, cui uitae sanctitate
diuina uoluntas, mortalibus sane, si uerum fateri uolumus, occulta, innotescere potest.
Coruinus, Dalmatiae praefectus, cognouit, et ipse dimissis per
regiones suae prouinciae nuntiis, ad trecentos equites celeriter contrahit, atque, ut sunt
Hungari elatioris spiritus, ne numero militum, sed uirtute potius superior esse uideretur,
cum hac tantum manu obuiam hosti progreditur. Nec tamen fortuna destituit temeritatem. Erat apud Ianum quidam Dalmata, Cara Michael nomine, uir et animo et corporis
uiribus in paucis memorandus. Miles quondam fuerat regis Matthiae Coruini, uerum ab
eo ad Turcas metu iudicii transfugerat, quum latrocinii cuiusdam esset accusatus. Aliquot
conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum
formido, quae quidem rem uel maxime solet euertere, siue Michaelis uirtus, siue fortuna, quam ut saepius diximus, ubique pro Dei uoluntate accipimus.
Nec circa Danubium per idem tempus res quietę inter Turcas et Hungaros erant.
Milon Belmusius natione Moesus, Hungarorum ducum haud postremus, forte domi in
Tibisciensi agro agebat. Itaque festum Sacrosanctae Resurectionis diem celebraturus ad
aedem diuae Virginis, quae haud procul a
Turcas, quorum non paruum numerum apud se habebat, e custodiis eductos,
crudeliterque excruciatos interficit, atque ita seu dolori suo indulsit, seu antiquorum
ritu, quem sane plerique Illyrici, uerae religionis inscitia, quibusdam in rebus adhuc retinent, manibus filii parentauit. Nec contentus captiuorum nece ― nondum enim ira ex
dolore concepta mente decesserat ― ut primum per uulnus licuit exercitu partim ex suis,
partim ex amicorum militibus ac clientibus coacto, hostium fines ingressus agros late
populatus est, nihilque crudelitatis in
ut fit, et ipsius Milonis querelis per
Hungariam dissipata est. Fremebant passim plebs principesque, uoces regia indignae
maiestate audiebantur, quippe iam haud dissimulanter, dolore uerecundiam uincente,
Vuladislauum segnem, desidem, ignauum appellabant, utpote cuius animum nec gloriae
cupiditas tangeret, nec infamiae turpitudo morderet, rursus manus ad coelum tendentes
regem Matthiam Chugniadem Coruinum amissum quasi uiuentem impares desiderio
implorabant. Hunc unicum regem fuisse praedicabant, qui non modo ciues suos ab
externa ui tutari, sed
per
Hungariam dissipata est. Fremebant passim plebs principesque, uoces regia indignae
maiestate audiebantur, quippe iam haud dissimulanter, dolore uerecundiam uincente,
Vuladislauum segnem, desidem, ignauum appellabant, utpote cuius animum nec gloriae
cupiditas tangeret, nec infamiae turpitudo morderet, rursus manus ad coelum tendentes
regem Matthiam Chugniadem Coruinum amissum quasi uiuentem impares desiderio
implorabant. Hunc unicum regem fuisse praedicabant, qui non modo ciues suos ab
externa ui tutari, sed etiam imperium suum augere
ad respondendum defuit ― his enim uerbis eum
tunc usum ferunt: etsi senatus Venetus nihil magis optet, quam ut rex pacem et amicitiam a parente eius institutam, deinde ab ipso renouatam, atque tot annos a Venetis integra fide cultam, conseruet, tamen si pergat lacessere, Venetis quoque nec opes, nec animum unquam defuturum, non modo ad sese ab hostibus tutandum, uerum etiam ad fines
imperii sui proferendos.
Orator ab hoc colloquio e regia egressus triremem, qua Constantinopolim aduectus
erat, repetebat, quum eum regius lictor consecutus
defuit ― his enim uerbis eum
tunc usum ferunt: etsi senatus Venetus nihil magis optet, quam ut rex pacem et amicitiam a parente eius institutam, deinde ab ipso renouatam, atque tot annos a Venetis integra fide cultam, conseruet, tamen si pergat lacessere, Venetis quoque nec opes, nec animum unquam defuturum, non modo ad sese ab hostibus tutandum, uerum etiam ad fines
imperii sui proferendos.
Orator ab hoc colloquio e regia egressus triremem, qua Constantinopolim aduectus
erat, repetebat, quum eum regius lictor consecutus regis
et boni militis inopia, hostem
magis apparatu et specie ipsa rerum quam ueris uiribus terrere, magisque consilio uel
auro, quod mercatorum omnino est, quam armis imperium augere. Atque iccirco sicut
ad hanc diem haud saepe ex suis expeditionibus magnam reportarunt uictoriam, ita nec
multum iacturae fecerunt.
Veneti igitur ad eas triremes, de quibus dictum est, sexdecim longas eius generis
naues, quibus ipsi ad conuehendas merces utuntur, et ipsae terno ordine remis aguntur,
grossas uulgo uocant, armis militibusque instructas cum onerariis sexaginta
ad eas triremes, de quibus dictum est, sexdecim longas eius generis
naues, quibus ipsi ad conuehendas merces utuntur, et ipsae terno ordine remis aguntur,
grossas uulgo uocant, armis militibusque instructas cum onerariis sexaginta adiungunt,
Methonemque ad Crimanum proficisci iubent. Nec confisi hoc nauium ad hostem
terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum demortui Caroli Octaui
Francorum regis suffecto, cum quo amicitiam, ut dictum est, nuper contraxerant,
precibus impetrant, ut illas circiter
ducem ita sequi, ut imperium magis communicatum cum
illo quam Thaudi ademptum uideretur, ne is collegam sibi adiunctum in contumeliam
uerteret, et ob id inter eos dissensio, regiis rebus cladem allatura, oriretur, tametsi rex ex
eo nuntio Thaudem et rei nauticae parum idoneum esse deprehenderat, nec per se satis
animi, si praelium
in hostem conuertunt, ita demum concursuri, si ad littora, quae quidem
a suis copiis subsidii ferendi causa insessa erant, effugium non pateret. Caeterum Veneti,
ubi animaduertere Turcas dimicationem, ut ipsi credebant, haudquaquam subterfugere,
statim in pelagus prouecti puppes hosti dederunt, nec praelium ulla ex parte committere
ausi sunt. Quos Turcae eorum formidine abusi, dum per quatuor modo stadia probra
ingerendo insecuntur, unam ex onerariis Venetam triremem, quas diximus
ideo belli prorsus insuetus metu imminentis periculi
in inferiorem partem nauis sese abdiderat) cohortatur suos, ut praesenti animo pugnarent, atque hostes temere insilientes repellerent, cogerentque praecipites ruere in
undas,
nec formidarent periti rei nauticae imperitissimos.
Haud irrita cohortatio fuit: Christiani enim totam in uirtutem spem reponentes
negotio non defuerunt.
Itaque magna ui in hostem conuersi Turcas, qui in Venetam
nauim
emmensus est, Natisoneque transmisso amne non procul ab Aquilea substitit, quo et suos
quiete aliquantulum reficeret, et hostium consilia exploraret, quos ad obsistendum
Turcis circa ea loca collocatos accaeperat. Qui ubi Christianos praelium subterfugere,
nec morti sese credituros cognouit, dextrorsum in Carnorum montanam caesareae ditionis regionem iter flectit, atque inde aliquot millia passuum uersus Opiterginos montes
processit, Liquentiae fluuii, quem traicere cupiebat, uestigans uada, quo latius Venetum
uastaret agrum. Quem ubi uado transire
ingenio sibi consulere coeperunt. Itaque plures sese in fugam
extemplo coniciunt, pauci hortatu Nicolai
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim habitant, Hungaricaeque sunt ditionis. Hi enim caeteris Illyricis uirtute
praestant, propterea quod continuis fere praeliis cum Turcis contendunt, nec ulla adeo
re, quae ad effoeminandos animos pertinet, utuntur.
satis memoria teneo quos suscepto operi constituerim fines, tamen
sicuti Italia haud longo
Hadriatici maris interuallo ab Illyrico et caeteris regionibus,
quarum praecipue euenta literis mandamus, dirimitur, ita nec remotior a proposito
digressio uideri debet, si praesentium rerum ordine admonitus duorum Italiae principum, Alfonsi Secundi Neapolitani regis, et Lodouici Sforciae Mauri, qui aliquot annis
Mediolanense administrauit imperium, horrendos ac miserabiles casus, tragoediaque
addidit Alfonsus: nam quum
ad capienda regni insignia pontificis Romani indigeret auctoritate ― est enim regnum
Neapolitanum, ut etiam bona pars reliquae Italiae, antiquo Caroli Magni instituto, quod
luxus et insolentiae sacerdotalis maximum est fomentum, pontifici Romano tributarium,
nec sine eius interposita auctoritate rex ibi creari solet ― tanta peruicacia in pontificem
Alexandrum Sextum usus est, ut ille iniuriae impatiens Carolum Octauum, Francorum
regem, id ualde cupientem, ad occupandum Neapolitanum regnum per literas adhortatus sit.
Quum igitur
quam obisset diebus Francorum regi, ad iter se in Galliam iam accingenti, cuniculum
cauea inclusum ex Sicilia, queis sane quadrupedibus ea insula abundat, dono misisse, qua
scilicet re significaret Gallicam stoliditatem Italico astu in insidias praecipitatam.
Nec profecto, quantum in Venetorum animo fuit, falsus extitit uates. Comparatis
etenim ingentibus copiis Veneti Francorum regi Gallias repetenti obuiam ire, iterque eius
legionibus obstruere constituunt. Peruenerat iam rex in agrum Parmensem, quum allatum est ad eum uiam, qua eundum
iter coeptum persequi. Cui quum
Veneti exercitus imperator legatorum instinctu, qui quidem patritii Veneti erant, uulgo
Veneti exercitus imperator legatorum instinctu, qui quidem patritii Veneti erant, uulgo
regno Armoricae ciuitates, quas
gentes nunc Brithones uocant, ad imperium et ius Annae, uxoris Caroli, spectantes deficerent, si illa alium uirum sibi matrimonio adiungeret. Haec enim mulier nulla in domo
paterna uirili sobole superstite Brithonum regionem hereditario iure obtinebat. Nec
mirum si tales nuptiae ab Alexandro Sexto Romano pontifice permissae sunt, quum et
ipse Alexander filiam suam ex quadam adultera susceptam, atque cum principe
Pisaurensium matrimonio coniunctam, e uiri thalamo aduersus leges pontificias
abripuerit, atque alii in matrimonium
latus suae
triremis cum latere Turcaicae nauis iniecta manu ferrea coniungunt, nondum uelis per
securitatem subductis, quum alioqui classici praelium nauale inituri antemnas soleant
dimittere, modo sint nauticae rei periti,
nec de fuga cogitent. Turcae ubi uident se ab
hostibus religatos, fugamque praereptam esse, pars eorum tela in hostes adigere
coepit, atque ne saltu ad se irrumperent arcere, pars salute desperata circumspicere qua
in hostilem transilirent nauim,
extinctus est, ne eadem inuidia, quam Crimano conflabat, ipse conflagraret.
Etenim apud Venetos ex euentu, quod quidem maxime ab aequo abhorret, duces et laudari et uituperari solent, propterea quod ipsi Veneti mercatorum ritu solo lucro, ut alio
loco diximus, omnia metiuntur, nec animaduertunt, rei bellicae prorsus ignari, etiam
peritissimis militiae ducibus, nedum e mercaturae officina ad regendum exercitum
assumptis, haud semper in bello euentus respondere.
Praeter haec nihil ferme dignum memoratu a Turcis Venetisque per hyemem actum,
nisi quod
admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis ius
habent, longe maioris precii sunt apud Venetum senatum quam caeteri extra patritiorum
corpus positi, siue hi sunt socii, siue ciues. Infimae enim prope fortunae apud Venetos
habentur, cum quibus illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur.
Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum esse uidetur,
quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed mercenario et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae dediti. Vnde Venetis nunquam
fere contingit sua
bello
urgentur, saepius conquesti sint Hungaros magis spem auxilii ostendere quam re socios
iuuare. Qua quidem in re Venetos imprudenter conquestos esse arbitror: neque enim
Veneti suo duntaxat aerario totas Hungarorum uires, quas id bellum postulabat, conducere poterant, nec rursus Hungari centum millium aureorum precio Turcarum arma
in se auertere seque pro alienis uastandis obicere censebant. Turcae enim sicut ad pugnam collatis signis ineundam statarii militis inopia parum idonei sunt,
ita depopulandis
nedum ad iustum exercitum conducendum uix sufficere. Ferunt autem hanc classem trecentarum nauium numerum explesse, praeter illas naues, quae ad Aulonem constructae in Aoum flumen, quod quidam
Aeantem dicunt,
deductae erant nec emitti in salum poterant, eo quod fluuius nullis
per aestatem imbribus auctus adeo diutino insuper aestu exaruerat, ut circa ostium
maxime uix unius pedis alueo in mare effunderetur, quum et per se conuolutis rapido
amnis
maxime uix unius pedis alueo in mare effunderetur, quum et per se conuolutis rapido
amnis cursu arenis, simul et marinis fluctibus ad ostium
actis arenaeque effluenti
occurentibus os amnis exaggeretur, nec fit nauibus peruium, nisi quum unda ad summas
excreuit ripas. Ad haec accedebat Turcis ad Aulonem alia quoque haud minor his difficultas, quae eos quominus e flumine exirent, seque cum suis coniungerent prohibebat,
propterea quod Veneti, ut est ea gens ad occurendum consiliis hostium solers,
atque commeatuum copia inuitatus. Ea regio in medio ferme Peloponneso sita crebris montibus distincta est, fontibusque saluberrimis abundat, equis insuper alendis
propter pabuli copiam peropportuna. Hic igitur aliquot moratus diebus et ipse uenationi
atque aucupio dedit operam, nec caeteris principum uenari feras prohibuit, quoad et
luna inchoaretur, quod quidem incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et
classem suam Peloponnesum iam attigisse nuntiaretur.
coactu praelium
urgeret,
ostenderetque Venetos tot naues haud frustra comparasse, nec, ut Turcae exprobrabant,
omnino hostilem formidare conspectum.
Turcae, dum puppeis acrior fauonius, qui quidem a meridie per aestatem oritur,
impellebat, Venetos missilibus tantum lacessentes, nec sese pugnae per metum committentes contemnere eorumque ignauiam irridere, nec coeptum intermittere cursum. Vbi
uero lenior uentus flare ― is enim sub occasum solis languescere solet ― uelaque mox
flaccescere coeperunt, subductis uelis proras in
nec, ut Turcae exprobrabant,
omnino hostilem formidare conspectum.
Turcae, dum puppeis acrior fauonius, qui quidem a meridie per aestatem oritur,
impellebat, Venetos missilibus tantum lacessentes, nec sese pugnae per metum committentes contemnere eorumque ignauiam irridere, nec coeptum intermittere cursum. Vbi
uero lenior uentus flare ― is enim sub occasum solis languescere solet ― uelaque mox
flaccescere coeperunt, subductis uelis proras in hostem conuertunt. Veneti metu pugnandi ingenito, quamquam ipsi non
adepti sunt, expugnatasque haud parua suorum cęde ad
ducem, non praeda modo, sed et omine futuri successus laetum, uacuas fere hominibus
pertraxere. Etenim Christiani, qui quidem magna ex parte Dalmatae erant, ad mortem
insita feritate haud imparati, posteaquam se ferreis teneri harpagonibus nec fugae uiam
patere uident, dimissis in aquam ab utroque nauis latere remis, quo remige quoque cum
classiariis militibus rem gererent, adeo pertinaciter desperata salute decertarunt, ut non
nisi paucissimi uiui, et hi quidem uulneribus pene confecti in hostium deuenerint potestatem.
Igitur
ad ostium
Alphaei fluminis aquandi gratia substiterat,
quum eo Bazethes rex studio suam e proximo uisendi classem cum parte equitum uenit,
atque ubi e iugis Cyparissio incumbentibus litori naues omnes cursum tenentes, nec
incolumes modo, sed etiam aliqua ex parte uictrices prospexit, ex equo, ut ferunt, disiliit, atque posteaquam prostratus humi (eo ritu Turcae Deum uenerantur) terram osculo magna spectantium admiratione contigit, ita, ut erat in genua submissus, oculis in
coelum sublatis,
uix sperare audebam, hostibus meis prętuleris.
Iam enim illis confessionem concessi maris, quasi uictis, palam expressimus,
dum nos pugnandi copiam facientes
fugiunt, nec pugnae sese per metum committunt.
Porro cur me tibi minorem non geram, cur ad te omnia non referam, quandoquidem
tuo amoto auxilio (quippe per me puluis sum et umbra) nihil erat, quod de maris sperarem possessione? Tu enim res hominum administras et singulos etiam hominum actus
infestis missilibus pro se quisque petere, simul, quae
coniecta in fossam erant, egerere, nihil, quod defensioni opportunum uidebatur, omittere, sese
mutuis adhortationibus excitare suis satis uiribus confidere, nec tamen diuinam opem
non implorare; interdum, ut fit, ingeniorum leuitate probra etiam in hostem iacere.
Dum haec aguntur, nouus Venetae classis imperator, Benedictus Pisauriensis, in
Trauisani suffectus locum, ad Strophades insulas cum omnibus nauibus rei exitum
ad magnae cuiuslibet fortunae
gradum obfuturam affirmat; segnes contra asperis increpat uerbis, mortemque timidis
minatur.
Succedunt ergo ad murorum ruinas, strenui pariter et ignaui, illi praemio ac gloria
illecti, hi metu coacti. Caeterum nec a mari oppidanis quies ulla dabatur. Iacobus enim,
classis Turcaicae praefectus, quum suopte impulsus in Christianos odio, tum ut uanas
hostiles faceret suppetias, utpote quae culpa sua in oppidum importatae uidebantur, cum
parte nauium ad muros, qua occidentem spectant,
magna ex parte e lupanari atque meretricum
contubernio euocatus, sicut inter lenones ferox est, ita inter hostes ignauus, nulliusque prorsus ad militiam usus, atque adeo gentis quoque uitio imbellis, ut ne foeminis
quidem nostris sit conferendus. Nec sane praefectum se meliorem ille miles sortitus est:
latet is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis
patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare
mercibus, et postea quam mercaturae munus
appellandum est, illa immanitate Turcae utantur, procul tamen a uiris fortibus, ubi praelio defuncti sunt, huiusmodi crudelitas abesse debet. Nam quemadmodum armatum
hostem in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem excedentis.
Sed nec ualde miror Bazethem, patriis sacris deditissimum, consuetudini ac religioni,
quibus sane reges etiam parent, cessisse, quandoquidem ad studia subiectorum concitanda principes eadem cum popularibus suis superstitione tangi prope necesse sit. Nihil
enim homines magis
ad parem sortem frustra sollicitantur.
inter se coire pene
uidentur, utpote qui ibi haud magno terrae spatio, dum Drinon Scodrensem agrum
praeterfluit, dirimantur, atque inde, uelut ex eodem fonte bifariam effusi, mox magno
interuallo disiuncti Adriatico mari uterque accipitur.
Vnde diuersos esse amneis, nec usquam commisceri ex hoc etiam satis constat,
propterea quod Drinon in monte Scardo, qui Dalmatiam a Dardanis disterminat, exoritur quibusdamque ignobilibus amnibus accaeptis per confinia Illyrici ac Macedoniae
fluit,
finiendo consilia eo intentius uoluere coeperunt, quia et mercaturae eorum,
unde magna ex parte stipendium militibus suppeditabant neruique Venetae rei constabant, per bellum magnopere impediebantur, quae res opes etiam illorum uehementer
attriuerat, nec ullis fere Christianorum regum auxiliis, praeterquam solo nomine ac fama
Hungaricae magnitudinis adiuuabantur. Ad haec cura Italicarum rerum ipsos a Turcis
auertebat. Iam enim Lodouicus Aureliensis Duodecimus, Francorum rex, Italia
Circumpadana atque Mediolanensi imperio
imperio occupato, diuiserat cum Ferdinando
Hispano rege, ut supra diximus, regnum Neapolitanum, eiecto inde Friderico, Alfonsi
Secundi fratre. Quos sane reges uel per se graues accolas, nedum immixtos Italiae rebus
intolerandos fore existimabant.
Sed nec Turcae, maxime qui honestioris fortunae erant, bellum pace atque ocio
mutare recusabant. Videbant enim damno magis quam emolumento illis id bellum esse:
nam praeter quam quod nullo stipendio a rege accepto, sed suo ipsorum sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident,
mutare recusabant. Videbant enim damno magis quam emolumento illis id bellum esse:
nam praeter quam quod nullo stipendio a rege accepto, sed suo ipsorum sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident, reditibus contracta semper militant, in ea expeditione nihil fere praedae obueniebat, quum nec Venetus terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte consistunt.
Sed quia Veneti a Turcis contemptui habebantur, pacem per sese petere, ne hostes ea re
elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque
Videbant enim damno magis quam emolumento illis id bellum esse:
nam praeter quam quod nullo stipendio a rege accepto, sed suo ipsorum sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident, reditibus contracta semper militant, in ea expeditione nihil fere praedae obueniebat, quum nec Venetus terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte consistunt.
Sed quia Veneti a Turcis contemptui habebantur, pacem per sese petere, ne hostes ea re
elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque agunt cum
Hungaris,
nondum deprehendisse Machomethanae haeresis
uanitatem, ac quendam uersuti auctoris astum in sua secta constituenda, utpote quae
nihil in se diuini, aut quod ad ueram hominum beatitudinem pertineret, habeat. Quippe
Machomethes, terrena tantum ac corporea sapiens, nec uiuis uerum iter ad felicitatem
ostendit, et uita functis communem cum bestiis beatitudinem pollicetur, atque quum
uideret uir callidus Christi religionem ad animi puritatem ueritatisque contemplationem
omni ex parte institutam esse, tantisque miraculis fulciri, ui et
haud ita multo post oritur inter ipsos discordia, quandoquidem et regnum societatem non admittat, et possessio iniuste ac per latrocinium parta haudquaquam
sit diuturna, licet saepe uideamus reges etiam malis artibus factos iisdemque regna gerentes occulta Dei uoluntate ualde florere. Nec mirum, quum nihil apud Deum praeter
uirtutem in bonis numeretur. Itaque rupto foedere, quo patrium Friderico regnum ablatum erat, ferro decernere incipiunt, uter regum iustior Neapolitani regni esset possessor.
Vbi ad arma uentum est, intra unius ferme mensis spatium, Hispanis in oppidum
Cephaleniam de Turcis coepisse. Qui quum
uidisset Italos Francis conciliari, iamque in eorum ditionem totum regnum concessisse,
statuit quoad Galli simul incolarum fauore, simul suis ipsorum uiribus florerent, certamine supersedere,
nec manum cum his conserere, uerum cunctatione atque mora eos
eludere, satis gnarus et Gallorum uim breui senescere solere, et regni Neapolitani incolas, ut caeteros quoque huius aetatis Italos, fidem paruo momento mutare.
Itaque commeatu Barletum comportato cum omnibus suis,
haec aetas
esse, ac ueluti ipsi obsessi
fame macerarentur, non autem hostes clausos obsiderent, labores detrectare, moram ac
dilationem certaminis aegre ferre, in casum uniuersae pugnae obsidionis taedio Hispanos
prouocare. Hostium enim noua auxilia a Venetis, ut dictum est, submissa ignorabant,
nec consilium Hispani ducis animaduertebant. Qui quidem quod uiribus deerat, id
fraude supplendum ratus, quum aliquandiu metum simulasset, tandem ostendit se ualde
cupidum dimicandi, uerum edicto regis sui prohiberi, affirmans inter Hispanum et
Gallum reges inducias esse,
Mantuanus,
iussu Galli regis ad exercitum uenit. Quem quum inuenisset soluto imperio inertem,
imbecillem, commeatus ac omnium rerum necessariarum inopia laborantem, licentia ac
lasciuia corruptum, ad haec graui ualetudine tentatum, eo quod castra sicut nulla munitione tuta erant, ita nec in loco salubri inscitia ac negligentia ducum posita, conuocatis
principibus acerba eos oratione increpuit. Galli praeterquam quod externi hominis
imperium insita genti superbia aspernabantur, saeua etiam concione exacerbati nihil
quod aut ipsis salutare esset, aut regi
ipsis Gallis manus conseri
nequibat. Itaque accitum ad se Petrum cognomento Nauarram, spectatae uirtutis uirum,
qui in Hispano exercitu ordinem ducebat, hortatur, ut cum sua cohorte praesidium ponti
impositum aggrediatur. Exercitum Gallorum sine duce esse, inquit, sine imperio, nec
minus seditione quam aegritudine inualidum, atque iccirco Hispanos occupato ponte
facile amnem transituros, manusque cum hoste uiribus multo inferiore conserturos,
locumque aut uictoriae inuenturos, aut Gallos, si pugnam detrectarint, spe regni
Neapolitani abiecta,
spe regni
Neapolitani abiecta, procul ab his finibus per se abituros.
Petrus ducis adhortatione accensus, assumpta cohorte sua, et id roboris in exercitu
Hispano erat, plenus bonae spei uadit ad oppugnandum castellum in ea parte pontis constructum, quae ad Hispanos uergebat. Nec uana spes fuit: nam Franci cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore
erant.
Cumque aliquot annis haec pestis atque immanis bellua ita grassata esset,
seque
apud omnes fere gentes scelerum magnitudine insignem fecisset, nec sumptui rapinae
sufficerent (erat enim cum aliarum rerum, tum maxime pecuniae largitor), duos
Romanae Ecclesiae cardinales, quos et flagitia sua auersari intellexerat, et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta
quem pontificem
creatum Iulium Secundum appellarunt, ut sua opera cardinales Hispani in pontificiis
comitiis suffragiis ineundis ipsi Iuliano adiumento forent. Caeterum quum Iulius
pontificatum adeptus Genuensi religione fidem Caesari seruaret, nec modo promissa ei
non praestaret, sed insuper malum minaretur, Neapolim se contulit. Ibi, quia Deus illum
tam diu iniurias impune ferre noluit, fugiendo, ut saepe usu uenit, in periculum incidit,
propterea quod a Consaluo Adigario eadem fraude, qua ille multos Italiae principes
ne a rebus ad Romanum
ac per se Venetos, ueritus eorum potentiam, lacessere
non audebat, querelam ad omnes fere Christianos reges partim literis, partim legationibus defert. Accusat Venetos aeque ac sacrilegio contactos, hortatur ipsos reges, ut non
modo Romanae Ecclesiae iniurias, sed et suas ulciscantur, nec sinant mercatores regna
per scelus occupare, undique Venetis bellum concitat. Iam coeperant Christiani principes
pontificis uerba non modo auribus, sed et animis admittere: nam praeterquam quod
reges natura ipsa, cuius uis maxima est, uitae ac fortunae, ut fit, dissimilitudine
designant, in sua ditione Italiam solus haberet. Vnde quidam Gallus, qui id temporis
Mediolanensibus Francorum regis nomine praeerat, satis urbane in Maximilianum iocatus
affirmauit illum ingentia infirmis manibus semper amplecti, atque ob id et pacis et
belli iura confundere, nec pacta ulla seruare religione, aliisque, ne quid rei gerant, magis
impedimento esse quam ipsum quicquam rege dignum gerere.
Itaque Maximilianus contractis circiter decem millibus peditum equitumque in agro
Tridentino consedit primo tempore Italiam ingressurus. Non enim deerant
Constantinopolitano
imperio, eo quod haud recte de religione sentiret, ius Romani Imperii in Francos primum transtulerat, Luithprando Longobardorum rege Ecclesiam Romanam bello uastante, eo maxime tempore, quo ipse Leo urbem Constantinopolitanam aegre a Saracenis
tutabatur, nec sese, nedum Italiam defendere poterat, licet mox, quum centum annos
Romani nomen Imperii Franci obtinuissent, deficiente Caroli Magni genere in Lodouico,
Lotharii filio, id ius in Germanos Leo Octauus, Romanus pontifex, contulerit. Quo quidem Germani nunc quoque utuntur, paruo
opera Margaritae,
Maximiliani filiae, apud Christianos principes multo ualidior fuit, quandoquidem illa iniuriis patri a Venetis illatis concitata non dubitauit uel per sese principes adeundo orare,
ut sociatis armis repeterent a Venetis, quae per iniuriam occupata possiderent, nec
Romano imperatori tantam ignominiam inustam uellent, quum praesertim nemo
Christianorum regum sit, quem illi non lacessierint. Igitur octauo et quingentesimo supra
milesimum humanae salutis anno, auctore Iulio Secundo, Romano pontifice, omnes fere
Christiani principes partim per se,
redderentque Romanae Ecclesiae saltem illas urbeis, quas recens in Flaminia occuparunt.
Praeces adhibitae sunt, minae etiam adiunctae, nihil denique, quo illos ad saniora consilia reuocare posset, praetermissum. Qui, quoniam olim negotiandi consuetudine omnia
lucro ac utilitate pensant, nec his humana ulla iura, aut diuina obstant, quin cuncta sibi
per scelus uendicent, trahant, excidantque, bello perinde ac communes omnium gentium
hostes urgendi sunt. Permittunt enim leges, fasque est, si a uolentibus nequeas, ab inuitis
ius expetere.
Sed quia Venetorum uiribus
omnium gentium
hostes urgendi sunt. Permittunt enim leges, fasque est, si a uolentibus nequeas, ab inuitis
ius expetere.
Sed quia Venetorum uiribus pontifex per se impar est, mandauit mihi, ut te, rex
Lodouice, hortarer, uelis maiorum tuorum instituto Ecclesiae Romanae adesse, nec sinere
eam quicquam de rebus suis ullius latrocinio deperdere. Ex nulla expeditione maiorem
laudem ferre potes, quam ex ea, quae te titulo ecclesiastici assertoris decorabit: nulla uictoria hac gloriosior, nullus triumphus honestior. Caeteris quidem Christianis regibus turpe
posse, atque etiam ad
ima praecipitari. Igitur nefandis illorum consiliis mature occurrendum est, suis ipsorum
cladibus aequo iure cum caeteris mercatoribus uiuere docendi sunt,
sub legibus, sub
regum imperio tenendi.
Nec putes factu esse difficile Venetorum spiritus infringi: in bello alienis oculis,
alienis manibus utuntur, quippe mercenarios non modo milites, sed etiam duces habent.
Si uno praelio haud incruenti abierint, statim cognoscent se non sua uirtute, sed aliena
hac uel imprimis causa non exues, ut scilicet te non
praedae cupidine, sed iniuriae propulsandae causa bellum Venetis intulisse omnes intelligant. Quod profecto toto Christiano orbi facile persuasurus es, si uictoriam, cuius spes
magna omnes tenet, adeptus intra fines tuos te continueris, nec tuis duntaxat, sed, quod
proprium magni regis est, amicorum et ipsorum etiam hostium rationibus inseruieris.
Nam sicut summi ducis est hostes superare, ita etiam his ipsis parta uictoria consulere.
Haud difficulter populi erga regem amor in odium conuertitur, ubi
hostile seu aduersum foedus in se cogitasse, et ob solam
suspitionem tantum sceleris concipere, ut uelit sociis ac amicis arma inferre, quum probe
sciat rex nullam causam Venetos praebuisse, cur deberet iure dirimi societas; quare se
regem uelle monitum esse, ut cum Venetis in societate permaneat, nec lacessat bello gentem Christiani orbis potentissimam.
Ad ea Gallus subridens, Leonarde , inquit, scito Francorum regem nihil de Venetis aut
temere credere, aut aduersus eos inconsulte facturum. Satis enim compertum habet, qua
religione amicitiam ac societatem foedere
gentem Christiani orbis potentissimam.
Ad ea Gallus subridens, Leonarde , inquit, scito Francorum regem nihil de Venetis aut
temere credere, aut aduersus eos inconsulte facturum. Satis enim compertum habet, qua
religione amicitiam ac societatem foedere iunctam coluistis, nec praeterea eum latet
Venetos opibus beatos esse, et auro mercaturis quaesito abundare. Sed haec parua imperii
uestri munimenta fore putat, nisi uos ferrum texerit, praesertim aduersus eos hosteis,
apud quos tanti estis, ut fortunis uestris citra ullum periculum se potituros
factu haud difficile
erat ― bellum enim in solo et suis sedibus erat gerendum ― aut hostibus aequa petentibus
parere, sua unicuique, quae per scelus occupauerant, ultro restituendo, et soli, quod
institutis ac moribus illorum conueniebat, mercaturę incumbere, nec terra marique
regendis imperiis implicari, propterea quod nihil minus tutum est quam ingentes opes
nullis aduersus hostem propriis armis munitae. Nam hae, ut alio loco dictum est, alienis
armis et milite externo aere conducto tutae esse nequeunt.
Vt is, qui bellum Venetis
non obrutos fuisse
diuinae claementiae potius quam ipsorum regum errori procul dubio tribuendum.
Nihil enim refert ad salutem Venetae ciuitatis suone consilio, an hostili errore excidium
euitarit, quum Deus omnia fere per secundas agat causas, nec minus uitiis hominum
quam uirtutibus, perinde ac uoluntatis suae instrumentis, utatur, tametsi ille nullius uitii
sit causa. Nam si Venetorum res ex alieno odio penderet, iam diu corruisset, quum nemo
fere Christianorum principum adeo mitis sit ingenii, quin Venetos aeque ac
uelle cum Maximiliano
iungere, eique omnibus Italiae urbibus, totoque continenti cedere; polliceri insuper quinquaginta millia nummum aureorum in singulos annos perpetuo se pensuros, modo ille
aduersus Gallos arma sumat. Alemanus animaduertens Venetorum postulatis manifestam
subesse fraudem, nec eos quicquam aliud quaerere quam sociorum regum dissidium, eos
re infecta ab se dimisit, exercitumque Patauium admouit. Nam Venetis toto continenti
uere et ex animo cedentibus, receptisque a quoque sociorum regum, ut inter ipsos conuenerat, suis rebus, haud quaquam pugnare inter se
sane praestantem ac regionis felicitate fortunatam, sed seditionibus et desidia laborantem, et ob id imbellem atque opportunam externorum iniuriae, tueretur.
Quo consilio capto pontifex omnia diuina atque humana iura permiscuit,
nec solum
pontificis, sed ne Christiani
diuisam aduersus
hostem educit. Vnam partem populatoribus obsistere, aliam praecludere fugam hosticis
nauibus iubet, cum tertia ipse Venetas naues aggreditur. Itaque praedatoribus partim caesis, partim fugatis, ex decem et septem nauibus quindecim capiunt, duae reliquae, quae
agmen coegerant, nec multum ab ostio
Padi processerant, in altum refugerunt.
Alfonsus tractis Ferrariam captiuis nauibus, naualia his exaedificauit, eoque eas,
monimentum naualis uictoriae, omnibus conspiciendas magno Venetorum
robore,
lustrato ad Ferrariam exercitu pergit ad hostem. Hispani, ut sunt insita uafri calliditate,
praelium ex occasione commissuri et Gallos, ut saepe alias fecere, temporis spatio segniores ad dimicandum reddituri, collem satis editum tribus millibus passuum Rauenna
distantem castris coeperant, nec facile aduersarii illos munitionibus sese tenentes aggredi poterant. Itaque Galli, ut in aequum traherent Hispanum, simulant se Rauennam
oppugnatum ituros. Et haud difficulter fides habita est: nam satis constabat et Gallos
necessariarum rerum inopia urgeri, et
cum auxiliis aduenerat, nihil fere terroris Gallis mors ducis intulit, spe metum aequante.
Caeterum Hispani non modo ab equite suo, sed etiam a duce militiae imperito ― nunquam enim antehac exercitum duxerat ― destituti languidius pugnabant, nec iam in re
trepida spes fere salutis quam in fuga apparebat: attamen pertinax in tenui spe certamen
non omnino omittebant. Itaque sine ullius imperio, nempe ueterani, in orbem coeunt,
atque interdum procurrendo, quos hostium nacti essent, concidebant. Quare Galli,
tametsi Hispanorum
mordebat, hac honestatis specie obtecta.
Eodem quoque tempore ad duodecim millia Heluetiorum a pontifice Venetisque
mercede conducta in Circumpadanam Italiam cum filio Lodouici Mauri, cui
Mediolanense imperium Gallorum rex paucis ante annis abstulerat, irrumpunt. Nec
Morini et reliqui Belgae, qui nepoti Maximiliani tunc parebant, Britannusque rex ab hac
coniuratione aduersus Gallos inita abfuere, quorum alter nepos ex filia regi Hispano
erat, alter unam ex filiabus ipsius regis matrimonio sibi coniunxerat. Hac tanta belli mole
in Gallum regem
erat, simul ac Gallos Italia excessisse audiuit, easque regiones,
ex quibus illi digressi erant, sociis Germanorum armis obtineri, reparato exercitu
- et ita ab Hispano rege ei mandatum erat ― ignominiam turpi fuga acceptam dempturus
eo confestim perrexit. Nec solum urbes, quas Galli reliquerant, societatis nomine, quam,
quia pontifex princeps eius erat, sanctam appellabant, intra paucos dies occupauit, sed
etiam Mutinam et Regiensium ciuitatem ab Alfonsi Hestensis imperio auertit, quandoquidem
Alfonsus, ut a rege Gallo descisceret,
consultare consueuerat, quo quisque amotis arbitris suam liberius promeret sententiam; sciscitatur,
quemnam ex liberis suis potiorem regno administrando censerent. Purpuratorum opulentiores, quique ocio et quieti dediti erant, Achimatem maxime probabant, utpote mitis
hominem ingenii, nec ulla notum in suos asperitate. Armorum uero ac belli cupidiores
Selynem imperio magis idoneum putabant: etenim uir ardentis animi et bellis gerendis
natus esse uidebatur. Maximum natu regulorum regno indignum omnino censebant, eo
quod ceruicosior esset, nec suorum consiliis obtemperans,
probabant, utpote mitis
hominem ingenii, nec ulla notum in suos asperitate. Armorum uero ac belli cupidiores
Selynem imperio magis idoneum putabant: etenim uir ardentis animi et bellis gerendis
natus esse uidebatur. Maximum natu regulorum regno indignum omnino censebant, eo
quod ceruicosior esset, nec suorum consiliis obtemperans, paternae etiam admonitionis
impatiens, licet et amplissimam satrapaeam in Asia obtineret, et filium rarae indolis
haberet, cui tamen neque ordo paternae aetatis, neque ius gentium, neque animi dotes
regnum conciliare potuerunt
Caeterum quo sine tumultu ex Amyso Constantinopolim Achimathes deduci posset,
praetextu Sophiacae expeditionis mittitur in Asiam cum parte regii exercitus Halis
quidam ex regiis purpuratis, regi designato ad Sangarium amnem ― ita enim inter ipsos
conuenerat ― occursurus. Nec inepte Achimathis amici hanc simularunt expeditionem,
propterea quod quosdam Asiaticos Turcas, Sophias dictos, per id tempus tumultuari
sermonibus ferebatur. Sophiae autem apud Machomethanos a quodam Helisophia,
Machomethis genero, denominati
donis ac pollicitationibus sibi nequicquam conciliarat. Sane quilibet liberorum regis suos apud patrem parare solet fautores. Itaque quasi desperans de
successione paternae fortunae coepit Selyni in speciem regnum moliri, ratus eo in
fratrem studio et illius uoluntatem redemptum iri, nec suis uotis propter aetatis honorem
id magnopere obstiturum. Credebat enim Achimathe primo loco deiecto aut sese eum
ipsum locum adepturum, aut, si ad spem euentus non respondisset,
Selyne non sine
sua suffragatione rege declarato, se
suis paret, ita et reges magis terrore quam beneficentia subiectos
in officio continere solent.
Satis autem constat timorem haud fidum esse regni custodem: subditi enim quem timent aut perire cupiunt, aut alio saltim rectore mutare. Nec
flagitiosum apud Turcas putatur fratri de imperio deturbato fratrem seu quemlibet alium
eiusdem familiae in regnum substituere: nempe non minus ad familiam regiam quam ad
regem imperium spectare censent. Inde nulla sunt apud Turcas acerbiora odia quam
eorum, qui in eandem spem regni
ducem, bellum suscipere. Hic autem latro aliquot ante
mensibus adscita haud contemnenda sui similium manu, cum ipso Corguthe simulatis,
ut quidam opinantur, inimicitiis manum conseruerat, eumque acie superatum, seu
simulato metu sponte cedentem, ad mare Phoceam compulerat, nec paruam deinde
montanae Moeoniae partem occuparat, aperteque ab Othomanis deficiens uicinas
regiones latrociniis infestas reddebat, praedicabatque se quoque ut pastorem quondam
Othomanum a Deo in magnam uocari fortunam. Etenim Othomanus, cuius soboles
multis Asiae atque
seu id fortuna agente, ut etiam eorum consiliis res
Selynis, cui plane Deus imperium destinarat, iuuaretur, quibus ipse mortem mature erat
illaturus. Itaque Cichanis filius Selyni sese adiungit, nescius futurae sortis, nec animaduertens quam sua parum interesset, Selynes an Achimathes regno potiretur: nempe ab
neutro ille conseruandus erat, quandoquidem Othomanis regibus, ut docuimus, solemne
sit in securitatem suam, quam ipsi imperii conseruationem appellant, omnem cognationem
animum induxisset. Iisdem
literis hortati sunt eum prouinciam suam repetere omniaque ex parente sperare, quae
indulgentissimus pater in liberos conferre debeat, si ipse patris uoluntati morem gerendo eius beneficio dignum se praestiterit. Selynes uidens aditum sibi ad patrem negari, nec
ad regnum aquirendum ullam spem in patris uoluntate relinqui, animum ad alia praesidia paranda conuertit. Attamen uelato odio ad patrem fallacibus blanditiis nuntiat se
fore in patris potestate, uerum magnopere rogare patrem, ne se ad gloriam natum releget
in Cappadociam, et ibi inglorium
Attamen uelato odio ad patrem fallacibus blanditiis nuntiat se
fore in patris potestate, uerum magnopere rogare patrem, ne se ad gloriam natum releget
in Cappadociam, et ibi inglorium desidere cogat, sed permitteret se esse in finibus
imperii Hungaris adiacentibus. Ex hoc se nec patri suspectum fore, utpote procul a
Constantinopoli et regni sede ablegatum, armis uero ita operam daturum, ut omnes
Christiani pariter et Turcae intelligant se ueram Othomani sobolem esse. Hoc autem
dicebat, non quo Hungaris bellum inferre uellet, quippe
consilium afferre, propterea quod
nemo ita prudens est, ut eum opinio aliquando non decipiat, quoniam ne bona quidem
consilia saepe ex sententia cedunt, quia Deus res mortalium suo potius arbitratu quam ex
hominum uoto agitat, tamen quum et meus in regem animus satis sit perspectus, nec
imprudentia quicquam detrahat fidei, sententiam meam primus dicere non dubitaui,
utcunque res casura est, eo magis quia, quod honestissimum simul et tutissimum
uisum est, sequendum putem. Nulli nostrum, qui huic consultationi intersumus, dubium
est,
Verum quum incoepti mei causam simul et paternum consilium intellexeritis, non modo
me nullum scelus admittere, uerum etiam summa dignum laude iudicabitis, quandoquidem omnes cogitationes meę ad publicam duntaxat utilitatem referuntur: nec digitum, ut
dicitur, ab imperii salute excaedo. Scitis, milites, parentem meum aetate ac ualetudine
adeo affectum, ut iam decreuerit deposito imperio in ocium omnino concedere,
Achimatemque regem pro se constituere, primum quia ille ad regia munera obeunda sese
parum
aliud meditatur quam deuicta Italia, cuius iam maiorem partem habet in potestate, Venetisque sub iugum missis, nobis arma inferre. Et affirmant Gallicae nationis periti Francos, qui sane ab ultima origine Sarmatae sunt, eos esse bellatores, qui nostrae
genti facile conferri possint, nec multum Hungaris, grauibus
accolis nostris, uel animi
magnitudine, uel caedis auiditate concedere.
Si igitur pater, quia ita illi e Turcaici nominis republica esse uidetur, sponte sua regno
cedit, quis est
ratusque territis addendum timorem atque perturbatis illis, in fugamque conuersis
reliquum quoque patris exercitum, utpote cui nullius usus esset imperator, facile dissipatum iri, Sinonem aggreditur et haud parua caede ab se submouet. Nec fere apud
Turcas, barbaram ac feram gentem, hoc Selynis facinus adeo detestabile uisum est, ut illi
plaerique non ignoscerent, existimantes caeteros humanos affectus regnandi cupiditate
uinci. Huc accedit, quia ingenita charitas, qua liberi parentibus iunguntur, nullo familiari
usu apud
accedit, quia ingenita charitas, qua liberi parentibus iunguntur, nullo familiari
usu apud Othomanos reges augetur: nam praeterquam, quod nemo ex regia prole iusto
matrimonio, sed ex captiuis mulieribus nascitur, simul ac regi filius suscipitur, extemplo
procul a conspectu patrio ablegatur, nec ei licet unquam patrem adire, aut attributae
satrapeae finibus excedere.
Quod ubi Bazethes animaduertit, ira accensus iubet carpenti, quo uehebatur, uelum
amoueri, ducesque ac purpuratos propere conuenire. Ibi ministrorum adminiculo pedibus sese excępit
deesset, treis rarę magnitudinis naues frumento onustas e Taurica chersoneso
Constantinopolim misit, ubi audiuit urbem annonae caritate laborare, dato suis mandato, uti praetorianis, praesertim gregariis militibus, triticum minimo precio uenderent. Quo facto nec patri gratuitis largitionibus suspectum se praebuit, nec illi defuit,
unde stipendium militibus suis et caetera necessaria suppeditaret. Qua profecto benignitate adeo praetorianorum uoluntatem promeritus est, ut eum omnes fere imperio dignissimum propalam praedicare non dubitarent. Cui
chersoneso
Constantinopolim misit, ubi audiuit urbem annonae caritate laborare, dato suis mandato, uti praetorianis, praesertim gregariis militibus, triticum minimo precio uenderent. Quo facto nec patri gratuitis largitionibus suspectum se praebuit, nec illi defuit,
unde stipendium militibus suis et caetera necessaria suppeditaret. Qua profecto benignitate adeo praetorianorum uoluntatem promeritus est, ut eum omnes fere imperio dignissimum propalam praedicare non dubitarent. Cui quidem, praeterquam quod aduersa
praelii fortuna potius
ab illo petere sibi
Selynem ducem daret, quocum aduersus Achimathem in Asiam transportati eius conatus
reprimerent, ne ille uiuo parente de regno per nefas ambigat; se enim non passuros pro
sua in Bazethem pietate quemquam regulorum, antequam ille uita excedat, pro regis successore haberi, nec propterea se ad obliuionem sacramenti procedere, quandoquidem
non regem, sed ducem sibi dari postulent, ut est Turcaici moris malum animum mitiore
uoce plerunque tegere. Porro praetoriani, qui ob suum in Selynem studium putabant sibi
Achimathem ualde infensum esse, et plane malum eis
sibi extra Constantinopolim, ubicunque libuerit, secessum, eoque se, annis simul et regendo imperio fessum, priuatam
uitam, ut iam constituisset acturus, conferat Selyne rege declarato. Quod ubi Bazethes
audiuit cognouitque praetorianos ab illo consilio dimoueri non posse, nec ad contrahendos prouinciarum praefectos spacium temporis sibi dari, accusata filii impietate praetorianorumque nefaria proditione, multo auro mulos onerari ac prae se agi Dymamque,
oppidum ad Hebrum amnem situm, deponi iubet. Mox et ipse uehiculo a spadonibus
regis casum
extra
Christianam Ecclesiam inueniri potest, cultu erga Deum, quem tametsi trinum Turcae
nondum coelitus illuminati haud existimant, authorem tamen rerum fatentur, innocentia, humanitate, promissi fide ac constantia, alienae rei continentia admirandus. In hac
tamen fere sola re ualde, nec immerito culpatur, quia quum optaret iudices ac praefectos suos quam optimos esse ― crebro enim eos iustitiae admonebat ― grauabatur in eorum
uitam ac mores inquirere. Vnde quum esset natura humanissimus, adituque praeter illius
gentis superbiam facillimus, fraude tamen aulicorum
uir dignitate primus
Mustaphas nomine, Macedo natione, auaritiae ita deditus, ut nihil fere esset apud ullam
gentem tam sanctum, quod ille oblato precio non contemneret. Qui quum animaduertisset Selynem his ualde infensum esse, qui in magistratu constituti pecuniae nimium
studerent, nec posset cupiditati suae (nempe, quae longo usu altissimas miserat radices)
imperare, ueritus, ne quod ipse multis annis malis etiam artibus congessisset, unius hore
spatio una cum uita amitteret, uir cautus et satis prudens uictus auaritia temerarium ac
sibi perniciosum capit consilium, ut
ad sceleris confessionem cogi posset, indicis admonitu puer tonsor accitur, interrogatur unde ad Macedonem peruenisset. Ille nulla pauoris
signa prae se ferens fatetur se a quodam priuato quidem homine ad Mustapham
Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante
retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim parricidae uisum
fuerat a tonsore sceleris imprudente potius quam a conscio tantum facinus perpetrari.
Itaque reus
magnanimus; Selynes luctum fingit;
Corguthes quaeritur et necatur.
in aequum locum eliceret
- neque enim se, ut dictum est, in aciem committebat ― huiusce fraudem commentus est.
Dimissa Constantinopolim
maiore praetorianorum parte, perinde ac longinquam
diuturnamque militiam detrectarent, nec essent in se bene animati, conscribit ad
fratrem literas nomine Achimatis Cossicii Dalmatae, purpuratorum suorum nobilissimi,
ratus fratrem dolum haud percepturum, eo quod Cossicio cum Achimathe Othomano
uiuente Bazethe necessitudinem intercessisse satis constabat. Ad hoc quum
patriam sedem occupare iccirco Deus uidetur permisisse, quo et
ille grauiore lapsu, acerbiores pro flagitiis suis poenas lueret, et tu dignitatem tuam ac
patrium regnum, a quo modestia ac pietate in parentem decidisse uisus es, maiore gloria
mox recuperares. Itaque non posses a Deo nec honestiorem, nec tutiorem uiam ad repetendum patrium regnum optare, quam quae tibi nunc oblata est. Nam non solum humanitate tua ac iustitia, quae te dignum imperio facit, sed etiam odio aduersarii, quod illum
de regno deicit, tibi parentis fortuna restituitur, cuius mite imperium,
occupare iccirco Deus uidetur permisisse, quo et
ille grauiore lapsu, acerbiores pro flagitiis suis poenas lueret, et tu dignitatem tuam ac
patrium regnum, a quo modestia ac pietate in parentem decidisse uisus es, maiore gloria
mox recuperares. Itaque non posses a Deo nec honestiorem, nec tutiorem uiam ad repetendum patrium regnum optare, quam quae tibi nunc oblata est. Nam non solum humanitate tua ac iustitia, quae te dignum imperio facit, sed etiam odio aduersarii, quod illum
de regno deicit, tibi parentis fortuna restituitur, cuius mite imperium, religio, ac
conspexit, ratus, ut erat, se proditum, atque in insidias praecipitatum esse,
animo statim concidit, metuque consternatus ― et erat ad bellum gerendum minime
idoneus ― non tempus pugnae eligere potuit, non aciem instruere, non subsidiis firmare,
non ullum imperatoris munus obire, nec denique matura saltem fuga salutem sibi parare.
Itaque uix tentato quidem certamine primo statim hostium impetu in fugam conicitur;
pauci ex eius exercitu pugnantes, caeterum in fuga ad quinque millia interfecti.
Achimathes
mortalitatem expleturum, conuocatis cardinalibus, qui id temporis
Romae aderant, hortatur eos, ut patrimonium ecclesiasticum curae habeant, de corruptissimis sacerdotum moribus emendandis nullam prorsus faciens mentionem, quasi magis
opibus quam sacerdotum sanctimonia res Christiana staret, nec satis constaret sacerdotum nomen, quum ob multa alia scelera, tum maxime ob inexplebilem auaritiam
adeo inuisum esse, praesertim apud Boemos, quos a nostris
adiunctis Hungaricis
auxiliis populatores opressi sunt. Ex tribus millibus equitum uix dimidia pars effugere,
coeteri partim caesi sunt, partim gurgitibus hausti, dum inconsulta consternatione acti in
transitu Valdani amnis uadis aberrant, nihil praeter hostem caeci pauore metuentes.
Nec in Italia interim Galliisque res quietae erant. Quae ut suis temporibus reddantur, his rebus coniungendae sunt: et ita, quae in diuersis, Christiani praesertim orbis,
regionibus gesta sunt, commemoro, modo ea digna cognitu uideantur, ac si unius ciuitatis res perscriberem.
uerum etiam Aluianus saepius uictus atque profligatus abisset, Veneti tandem tot
aduersis infracti consiliis belli depositis ad pacem petendam animum adiciunt, statuuntque Maximilianum, grauem finibus suis accolam, auro, quando armis nihil prospere
cederet, aggredi. Nec consilio fortuna defuit, quamquam Maximilianus non tam
auidus quam indigus pecuniae erat, quippe quam inconsultis sumptibus ita absumebat,
ut ei stipendium militibus dandum nunquam fere suppeteret, unde expeditiones magno
conatu susceptas inopia stipendii
imperia contemnere. Porro reges eodem loco urbium
cultores ac rusticos habendos esse censent, utpote qui ab utrisque pari iure tributum exigunt. Neque enim putant mercatorem et opificem anteire gradu aut dignitate agricultorem, quum illos eadem seruilia officia pares efficiant, nec ordine distinguant. Inde
Italis nihil fere nobilitatis inesse gentes extra Italiam positae, quas uulgo Transmontanas
appellant, existimant, propterea quod Itali, senatorii etiam ordinis homines, urbes
promiscue cum opificibus incolunt, mercaturamque excaeptis Neapolitanis
Italis nihil fere nobilitatis inesse gentes extra Italiam positae, quas uulgo Transmontanas
appellant, existimant, propterea quod Itali, senatorii etiam ordinis homines, urbes
promiscue cum opificibus incolunt, mercaturamque excaeptis Neapolitanis patriciis ut
plurimum exercent, nec plebem cultoresque agrorum in potestate habent, sed operis
faciundis colonos mercede conducunt, quum e contrario Transmontana nobilitas procul
ab urbibus in suis praediis uicatim habitet, solius regis sui dicto audiens.
Atque hanc puto
sine ingenti sumptu ibi agere nequiuerat ― impetrata a pontifice
Romano Leone Decimo legatione apostolica, re nunquam non quaestuaria et lucrosa,
regressus in Pannoniam coepit Hungaros hortari pollicendo peccatorum purgationem ad
expeditionem in Turcas suscipiendam, credens nec Hungaris id ingratum fore, et nullum
inde tumultum aut periculum ortum iri. Quod quum per totum Hungariae regnum fama
uulgatum esset, Georgius Scytha, quietis ac ocii impatiens, accedit ad cardinalem, profitetur se breui magna Hungarorum manu contracta Turcis bellum illaturum, modo nobilitas
quam his obuiam eunt, rustici, ingenti sui corporis
hominum multitudine nullo obsistente coacta, referunt ad maiores natu, quonam modo
coepta exequerentur. Et quum multa de inferendo Turcis bello inter se disseruissent, tandem animaduertentes se temere arma aduersum potentissimum hostem coepisse, nec se
ulla re tantae expeditioni idonea instructos, bellum ciuile excitant, ne frustra una coisse
uiderentur. Est autem ingenitum prope odium inter plebem et nobilitatem: plaerique
enim nobilium humanitatis obliti plebi ut seruis dominantur.
Itaque plebs nulla beneuolentia, sed
Maximum misertum esse quondam grauissimae Iudaeorum seruitutis et populum, ex quo
ciuitatem suam constituere destinarat, ab Aegyptiaca tyrannide iugoque regio ac ingentibus erumnis ereptum non modo libertate donasse, sed etiam accolarum uictores
hostiumque suorum dominos fecisse. Nec immerito: nihil enim magis auersatur Deus,
summus rerum omnium parens ac dominus, quam hominum in homines impotentem
dominatum. Nam quum non natura, sed fortunae iniuria et humana cupiditate seruitus
sit constituta, nulli mortalium maius scelus suscipiunt, quam qui propria
terra aratur, illis uineae
ponuntur, illis greges et armenta educantur: uobis cum seruitute omnium rerum egestas
relicta est. Quod eo grauius toleratu est, quia qui opulentiae causa sunt, hi maxime inopiam sentiunt: tam sane inexhausta est nobilitatis rapacitas. Nec quicquam dubium inter
incolas regni Hungariae refero, quandoquidem nemo ignorat, quae miseriis suis quotidie
domi quisque uestrum experitur. Quis enim nobilium rem ullam instituit, siue ea magni
operis sit, siue factu facilis, sine uestra opera et impensa? Nam si quis nobilium aedificat,
si
est praebentem se fortunam sequi et his, quae
ultro offeruntur, consilium accommodare. Quare cauendum est uobis, ne Deo irato hanc
rei gerendae facultatem omittatis. Nulla inconsulta formido audaciam uestram minuat,
uana spes ueniae animos uestros non decipiat.
Nec sperate poenitentiae incoepti clementiores uos aduersarios habituros: uel innoxia
haec deliberatio et coitio fraudi uobis futura est. Existimabit nobilitas uos diu animis
uolutasse hanc fortuitam ac diuino instinctu factam coniurationem, et ob id perinde ac
initi aduersus
interfecit, quo eo supplicio
agrestes discerent ad nobilium officium pertinere militiam exercere, rusticorum uero
esse agrum colere, et ex fructibus labore suo partis nobilitati alimenta suppeditare,
quippe quae armis suis ipsos rusticos tueretur. Nec ob tam atrocem poenam uisus est
Hungaris Ioannes inhumana in Scytham usus crudelitate, eo quod rustici ipsius Scythae
instinctu nobilissimos Hungariae uiros, fide interposita euocatos, crudeli ac foeda morte
affecerant, quemdam ex Caicia familia Canadinensium episcopum, Georgium Docium,
sui, usque adeo metu consternati sunt, ut per
trepidationem statim omissuri fuerint obsidionem fuga effusa, ni uir animo et fortitudine
insignis Michael Paxius tantum flagitium admitti magis distulisset quam mox prohibere
potuisset. Itaque adhortatus Hungaros, ut eodem loci manerent, nec hostem formidarent, de quo nihil certi haberent, castra stationibus firmat, exercitumque ad pugnam
paratum esse iubet, asserens sermoni transfugarum temere nihil esse credendum.
Eo die Turcae conatus hostium expectantes nihil mouerunt, sed sese castris quieti
Asiae fuerit, a
quo ipse Ismahel originem duceret. Selynes uero existimans se satis nobilem esse, utpote
decimum ab Othomano regem, imperio autem ita auctum, ut omnibus aetatis suae regibus praestaret, aequum censebat Ismahelem quoque sibi cedere debere, et secundum,
non parem sibi uelle haberi, nec aut nobilitate, aut uiribus se cum progenie Othomani
conferre, quam plane Deus Machomethanis omnibus anteposuisset. His stimulis
utroque agitato res ad arma deducta est.
Itaque Selynes Asiae longitudinem cum suis copiis emensus inter
arte et consilio adiuuanda erat. Turca, quum neque hostem certamen detrectantem
consequi, neque inopiam rerum pati posset, animum hostis, uetustate generis tumentem,
contumeliosis uerbis insectando ad praelium concitare statuit. Itaque misit ad Ismahelem
nuntium, qui mandata ferociter edidit, nec illi linguae libertas, immo potius asperitas,
fraudi apud Sophenum fuit. His autem uerbis nuntius usus esse dicitur:
Putauit Selynes se aduersus uiros arma mouisse, minus quam foeminas inuenit. Quae
enim gens adeo imbellis et ignaua ferre posset hostem regiones suas impune
stipendium pendere.
Ad haec Sophenus subridens respondit se non eo, quo hostis uocaret, sed quo ipse
constituisset uenturum: Ismahelem enim solere suo ipsius arbitratu ac consilio, non
alieno praescripto omnia agere,
nec se praelium detrectare, sed tempus pugnae ineundae idoneum expectare; quamquam Sophenis uix honesta uictoria futura est, quae ex
seruis reportanda sit, quippe praeterquam quod omnes Turcae mancipia sunt, ipsi
quoque Othomani reges ex ancillis
Non fugit uos, milites, totius robur Machomethani exercitus aetate nostra ex equitibus constare. Equites uero ex sola deligi nobilitate, quae quidem apud Turcas nulla est:
nempe omnes Turcae aut ex captiuis, aut ex emptis mancipiis fiunt. Nec ignoratis ipsos
Turcas nullas unquam terras, nisi quas prius crebris incursionibus uastando solitudinem
fecerunt, occupasse, atque omni nobilitate extincta imperio suo adiunxisse. Vnde hac
tempestate neque Thracia, neque Illyricum, neque Macedonia ullum Turcaico imperio
ergastulis quam bello gerendo multo aptiora. Quare quum praelium inibitis, eos animos geretis, qui dominis in seruos esse debent, et eos seruos, qui ausi sunt herilem terram armata manu per summum
nefas inuadere. Satis enim constat Othomanum progenitoribus meis seruitutem seruisse.
Sed nec tormenta, quae Turca aduexisse fertur, nimium timueritis: ea maiorem eminus fragorem quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt. Ad
hoc memineritis uos animi et corporis robore uigentes cum his manus conserturos, qui
quum itineris labore, tum cibariorum
ac lanceis uulnera acceperant,
partim tormentis lacerati conspiciebantur: his crura, illis humeri et manus, aliis capita a
corpore diuulsa erant, quibusdam per pectus et costas pila lapidea traiecta effusis ac
disiectis uisceribus totum corporis positum ac figuram confuderat. Nec minus foeda
equorum caeterorumque iumentorum strages cernebatur.
Caeterum, quamquam Selynes dimidiam fere exercitus sui partem amiserit, fama
tamen aduersae pugnae in Sophenos uertit, eo quod quum praelio facto uterque exercitus intra sua munimenta sese recepisset,
cuius metus plerosque uiros exanimat,
contemptio.
Post hoc praelium Selynes, ut Armeniis ostenderet se uictorem esse hostemque in
fugam coniectum, petit Taurim urbem ad Araxem sitam, sedem nunc regni Armeniae,
nec multum ab eo loco, in quo pugna commissa fuerat, distantem. Vrbem hanc puto
Artaxata antiquis uocitatam, atque Domitio Nerone Romanis imperante a Corbulone
deletam, deinde post longa tempora a Machomethanis regibus ita instauratam, ut in
amplissimam creuerit
ne inter suum ac Ismahelis imperium ullus esset, qui hostilem exercitum suis copiis augere posset. Itaque traiecto cum copiis ac tormentis Euphrate breui ad
spem eius euentus respondit.
Nam quum Ciamachum loco satis tutum esse uideretur,
nec iccirco praesidio militum munitum esset, primo fere Turcarum impetu captum est.
Turcae enim discussa tormentis muri parte, propugnatoribusque, qui fere oppidani, et
ob id imbelles erant, inde missilibus submotis, per praerupta haud facile subeuntes in
ruinas muri, qua oppidum
disposita
hostem ab ulteriore ripa procul summouent, transmissoque amne in perculsum
Moschouium signa inferunt, atque haud parua cęde aedita hostem in fugam compellunt,
totoque campo, qui inter Panticapem et Borystenem interiacet, hostis exactus. Nec contenti fuga hostium Poloni, sed consternatione eorum abutendum rati ultra Borystenem
hostes insequuntur, ac prius quam a pauore sese colligerent iterato praelio eadem fortuna cum Moscouio confligunt. Itaque ex Moscouiis supra triginta millia hominum
cecidere, paucissimis admodum ex
ut supra demonstratum est, magnopere
cupiebat, quoad cum Ismahele Sopheno debellatum foret. Atque eo magis Selynes cum
Polono amicitiam facere optabat, quia compertum habebat Lodouicum, Hungarorum
regem, qui tunc puer admodum erat, omnia ex praescripto patrui atque eo auctore agere,
nec Hungaros sine Sigismundo, aut illius iniussu noui consilii quicquam capturos.
adeo ira exarsisse ferunt, ut barbara quadam insolentia dimissis ab se legatis sine
responso quibusdam ex suis non dubitauerit dicere se propediem daturum operam, ut
Othomana progenies Syriae quoque ac Aegypto imperet pulsis inde Cercassis (ea natio
Cercetarum soboles est, Ponti accola), nec permissurum mancipia aere empta
Machomethanis hominibus tam impotenter dominari. Tametsi quidam affirment
Turcam legatis Aegyptiis suppressa ira, cuius alioqui non erat potens, satis benigne, ioco
an serio incertum, respondisse se plane officiis suis effecturum, ne Cansauus
exauctorauit, nullo eorum uacationis et ocii dulcedine astum caliphis sentiente. Caeterum quum circumspectus homo crederet nullum
imperium sine militari manu posse consistere, adiecit animum ad milites ex seruis
instituendos, ratus id genus hominibus arma esse tuto committenda, nec alios milites, ubi
hi assueuissent militiae, rem Aegyptiam desideraturam.
Igitur serui e longinquis regionibus petiti huic consilio aptiores uisi. Ciues pariter ac
finitimi timebantur, ne fraude detecta, priusquam
equitum, hosti obuiam magnis itineribus contendit. Plures autem eo numero equites confici nequiuerunt, propterea quod superioribus annis multi
ex his pestilentia ac ciuili bello, uariisque aliis casibus interierant, nec
in locum eorum, qui absumpti fuerant, alii ueteri instituto suffecti erant, principibus ob
intestinas, ut fit, discordias priuatis potius rebus quam publicis studentibus.
Iam rex Aegyptius in Pheniciam progressus Lyconta fluuium transmiserat, quum
Selynes, et ipse Adonio
atque
excoluerint: importunos imprimis tyrannos extinxere, aspera bella composuere, agros
militibus suis assignarunt, oppida condiderunt. At nos, uiri Turcae, ex benefactis coelestes
non cupimus honores ― sit procul a nostra modestia tam impia cupido. Non eximimus nos
hominibus, nec obliti sumus humanae infirmitatis. Satis scio, quicquid agimus, diuino id
esse subiectum arbitrio:
eodem cultu Deum omnium rerum auctorem una uobiscum
colimus. Eum solum diuinis honoribus uenerandum censemus, immo, si
cultu Deum omnium rerum auctorem una uobiscum
colimus. Eum solum diuinis honoribus uenerandum censemus, immo, si quid prospere
hac in expeditione, ut speramus, contigerit, quandoquidem iustissimum bellum suscepimus, id totum Deo acceptum referemus. Nec ullum seorsum a uobis praemium mihi
dari postulo: et gloria, licet ea propria sit regum, et utilitas uictoriae inter nos futura est
communis. Caeterum si unquam ulli homines egregiis facinoribus perpetuam famam merito consequuti sunt, ego una uobiscum (quippe sine uestra uirtute nihil
quem par est nos expectare, qui iisdem sacris ac religione coniunctos ab
iniusta eripimus seruitute, ac tanto studio in libertatem uindicamus, qui nostrae sectae
hominibus salutem, lucem, uitam restituimus. Quae enim uitae usura potest esse sub
nefario degentibus latrocinio? Nec moueat animos uestros, milites, Cercassorum in obeundis pugnae simulacris agilitas. Huiusce certamina ab equis magis quam ab equitibus fiunt, et ea multo similiora sunt saltationibus quam dimicationi. Excidet hosti de
memoria sua in equitando habilitas, quum
relicta hostibus urbe Gaza, cum reliquis equitibus refugit. Turca
Gaza occupata retulit ad amicos, tentando animos eorum magis quam consilium
exquirendo, an nullo laxamento hostibus dato Aegyptus, sedes Cercassorum imperii,
petenda esset, an modus secundis rebus imponendus, nec solitudo Aegypto adiuncta, ob
aquarum maxime penuriam exercitui transitu perdifficilis, intranda. Videbatur amicis
omissa Aegypto finem imperii Turcaici Gazam statuere, putantibus non nisi magna
manu tam late patentes et diremptas etiam uasta
postremus iter ingressus est. Biduo Mehmethes per solitudinem iuerat nullo
hoste obuio, tertio die ei Iamberdinus cum equitibus suis occurit, iter Turcis pro uiribus
infestum redditurus. Non fefellit Turcas hostium aduentus: itaque inter se inuicem
cohortati Iamberdinum inuadunt. Nec Cercassi certamen detrectarunt, haud satis memores suae paucitatis, atque adeo pugnam magno animo capessunt, ut sibi minime parcentes hostibus haud incruentam uictoriam reliquerint. Iamberdinus et ipse saucius,
postea quam uidit fortunam hostium esse,
Babylon tandem duro labore cadit.
Deinde Sinonem Macedonem iubet signa in hostem inferre. Nec Cercassi moram
pugnae fecerunt. Pugnatum utrinque aliquanto quam pridie acrius est, Turcis indignantibus, quod tot praeliis uicti cum uictoribus certamen instaurarent, nec deditionem
facere in animum inducerent, Cercassis, praeterquam quod mutatione fortunae in
furorem erant uersi, cupientibus testatum etiam apud posteros relinquere sibi in imperio
defendendo non uirtutem, sed fortunam defuisse.
inducerent, Cercassis, praeterquam quod mutatione fortunae in
furorem erant uersi, cupientibus testatum etiam apud posteros relinquere sibi in imperio
defendendo non uirtutem, sed fortunam defuisse.
Iam diei haud multum supererat, nec
tamen Cercassi quicquam de pertinacia remittebant, quum Sinon Macedo, accensus ira
atque sui protegendi corporis immemor, in primam aciem peruolat; quem Cercassus
quidam iam portam occupantem hasta in pectus adacta transfigit. Tanti ducis casu Turcae
perculsi retulere pedem, nec
nec
tamen Cercassi quicquam de pertinacia remittebant, quum Sinon Macedo, accensus ira
atque sui protegendi corporis immemor, in primam aciem peruolat; quem Cercassus
quidam iam portam occupantem hasta in pectus adacta transfigit. Tanti ducis casu Turcae
perculsi retulere pedem, nec siuerunt tamen hostes eius corpore potiri, rapere
conantes
turmales Sinonis obiectis lanceis arcuere. Itaque sublatum e terra (delapsus enim ex equo
fuerat) nondum exanimem, cum inhęrente telo, quo in conspectu regis mortem obiret,
et
Amissi desyderium rex gemitu et lachrymis testatus est; honorem funeri seruauit, et
patrio Turcarum more inferias dedit, corpusque insigni tumulo contegi iussit.
Natus
est Sinon in Macedonia Christianis parentibus, nec sponte, sed coactus ad
Machomethanam sectam hunc in modum desciuit. Mos est Turcarum per regiones suae
ditionis quolibet fere quinquennio, interdum etiam triennio, delectum puerorum ad
regem abducendorum agere. Ex his enim custodes regii corporis fiunt, ex eadem etiam
cohorte duces
hunc in modum desciuit. Mos est Turcarum per regiones suae
ditionis quolibet fere quinquennio, interdum etiam triennio, delectum puerorum ad
regem abducendorum agere. Ex his enim custodes regii corporis fiunt, ex eadem etiam
cohorte duces exercituum ac praefecti prouinciarum euadunt, nec fas est uxoribus iunctos, sed coelibes tantum abducere. Itaque Sinon, quo regios conquisitores euitaret, parentum suasu uixdum pubes uxorem duxit. Sed Turcaica nequitia hoc consilio ualidior
fuit. Nam quidam satrapes Turca flore illius aetatis accensus, et erat insigni forma puer,
obiecta
rei militaris haud imperitus, existimans
non minus in rem esse suos conseruare quam hostem affligere, cum robore militum cautius ad muros succedit. Nam priusquam manum cum Cercassis consereret, magna ui tormentorum (
quidem septimo et quadragesimo aetatis anno,
imperii uero octauo mortem obiit, nulli maiorum suorum ui animi et gloria rerum gestarum secundus extitit. Mehmethem auum, Magnum cognomento, qui multum terrarum
Turcaico imperio adiunxit, audacia pugnandi longe superauit, uictoriis prope aequauit,
nec Omurathi proaui gloriae cedit. Ille pluries collatis signis cum hoste dimicauit, hic
pluribus prouinciis subactis rem Turcaicam auxit. Coeterum nec morienti Selyni cura in
posteros defuit: nam ne mors eius tumultum in regno excitaret, aliquot ante quam
interiret diebus,
auum, Magnum cognomento, qui multum terrarum
Turcaico imperio adiunxit, audacia pugnandi longe superauit, uictoriis prope aequauit,
nec Omurathi proaui gloriae cedit. Ille pluries collatis signis cum hoste dimicauit, hic
pluribus prouinciis subactis rem Turcaicam auxit. Coeterum nec morienti Selyni cura in
posteros defuit: nam ne mors eius tumultum in regno excitaret, aliquot ante quam
interiret diebus, sentiens se iam deficere, filium Salamonem ex Caria, quam sane prouinciam
cum adiacentibus regionibus illius cultui attribuerat, acciri iussit.
enim circumspecta foemina, Salomonis mater, utpote cui satis perspecta erat admiranda
Selynis simulatio, ne fama mortis falso emissa erga se filii mentem deprehenderet.
Porro quidam arbitrantur Selynem ne filium quidem patria dilexisse charitate, quam
sane opinionem inde obortam reor, quia nec Selynes odio propter crudelitatem in suos
caruit, et nemo unquam mortalium extitit consortis imperii
eo impatientior. Eam autem
dominandi libidinem habuit, ut maximam et solam fere gloriam in maximo imperio
sitam esse
dominandi libidinem habuit, ut maximam et solam fere gloriam in maximo imperio
sitam esse putaret, et ob id studiosior erat magnae famae quam bonae. Nam dum regni
fines proferre, prolatosque stabilire cupit, neque fidem frangere, neque inhumana uti
crudelitate dubitauit. Sed nec publicum odium expauit, maluitque metui a suis quam diligi. Praeter saeuitiam ac immensam dominandi cupiditatem ne alieno quidem abstinuit, propterea quod auaritiae stimulis agitatus quosdam ex ditibus purpuratis, ut eorum
bona inuaderet, interfecit, obiciens
insignes (
Hungaris
timenda. Itaque quum tecti montibus ac syluis in proximam urbi uallem paucis ante solis
occasum horis peruenissent, eo loci sese condiderunt, a quarta statim uigilia scalis admotis urbem aggressuri. Erat Iahiciani praesidii praefectus Petrus Chegleuus Dalmata, acerrimus iuuenis, nec Turcaicis opportunus insidiis, quippe qui cum Turcis bellare a tenera
fere aetate didicerat. Itaque quum Turcae Iahicianos speculatores, quos Chegleuus per
loca urbi uicina exploratum identidem mittebat, ne quid improuisae fraudis a Turcis
strueretur, haudquaquam fefellissent,
incidunt, quod sane ad ipsum defendendum pecus a praefecto Tauruni ultra
Istrum inscientibus Turcis missum erat. Nempe praedatores amnem transmittentes a
Taurunensibus conspecti fuerant. Itaque ingenti caede ad naues compulsi documentum
dederunt se latrones magis esse quam bellatores, nec tam uirtute quam fraude et furto
niti.
Mos est Turcarum regum, simul ac regnum iniere, contractis in unum imperii
uiribus, nouam aliquam expeditionem suscipere, quo et suis uirtutem atque animi magnitudinem probarent, et hostibus accolis, ne quis ab his motus oriretur, metum
uiribus, nouam aliquam expeditionem suscipere, quo et suis uirtutem atque animi magnitudinem probarent, et hostibus accolis, ne quis ab his motus oriretur, metum inicerent.
Itaque Salomon Othomanus, Turcarum rex, quem pater Selynes, quum animaduertisset
in luxum ac libidines admodum pronum, nec more gentis suae armorum et aequitandi
studio teneri, ignauissimum Othomanorum fore iudicarat, ne a maioribus suis degenerasse uideretur, initio regni armis sibi gloriam comparare statuit, ratus id incoeptum
non minus regno suo utile, quam sibi ipsi amplum et gloriosum fore.
utpote consilii capiundi incerti, dedissent ― neque enim pacem cum Turca componere in animum
inducebant, quippe turpe arbitrabantur Christianis esse cum Machomethano foedere
iungi, neque rursus uirium suarum conscii bellum cum eo gerere audebant, rege praesertim suo admodum puero, nec ullam fere inter suos auctoritatem obtinente ― Turca ira
inflamatus atque insolentiae Hungarorum infensus arma Asiae destinata in eos conuertere subito quodam impetu raptus statuit, ratus, ut euenit, se omnia apud Hungaros
imparata, armisque suis, si accelerasset iter, peruia
Coruini ad illam diem, qua Salomon fines Pannoniae
inuasit, per triginta fere annos res Hungarica adeo deses atque imbellis fuit ex ocii diuturnitate ac belli desuetudine, ut in sola uitia, diuitias et luxuriam creuerit. Ad hoc satis
compertum habebat principes regni inter se dissidere, nec regi, praeter quam quod
summa aerarii inopia laboraret, ob aetatem quicquam auctoritatis inter suos esse.
Et auxerat regis contemptum casus et caedes duorum Hungariae nobilium uirorum
indigne a quodam Boëmo in rixa subito exorta interemptorum. Quorum caedem, quum
amicis, quibuscum de maioribus rebus consultabat, ad eos de bello
Hungaris inferendo refert. Et quo populares ad bellum ineundum uehementius accenderet, ementitur nulla regii decoris habita ratione, in uulgusque spargi imperat Hungaros
sublato gentium iure legato suo aures et nares praecidisse. Nec uanitas tanto regi apud
Turcas infamiae fuit, sed potius ― ita mores Machometanorum sese habent ― prudentiae assignata est. Caeterum quoniam animaduertebat animos quorundam amicorum
ac purpuratorum a bello Hungaris inferendo haud parum abhorrere, nec
Nec uanitas tanto regi apud
Turcas infamiae fuit, sed potius ― ita mores Machometanorum sese habent ― prudentiae assignata est. Caeterum quoniam animaduertebat animos quorundam amicorum
ac purpuratorum a bello Hungaris inferendo haud parum abhorrere, nec facile ad eam
expeditionem Hungarici nominis metu impelli, Pyrrhi Mustaphae suasu, qui et apud
ipsum prudentia sua in magno erat honore, et Christianos inexplicabili odio persequebatur, huiuscemodi oratione ad bellum suscipiendum eos hortatus est:
Si mihi, uiri Turcae,
ac Hispanarum triremium remiges, nacti libertatis opportunitatem,
abruptis uinculis arma in nos conuertant.
Quare omissa Asia tota hac belli mole in Hungaros ita irrumpendum censeo, ut
famam quoque nostri aduentus antecedamus, nesciosque ac incautos offendamus. Nec
ulla magnopere Hungaris uerecundia obstricti erimus, eo quod bellum illis haud denuntiatum inferimus, utpote quod ipsi priores, sacrum inter omnes gentes legati nomen
uiolando, nobis pacem ultro petentibus indixere. Itaque quum omnium iniuriarum causa
ab insolentia
ea secundum ius fasque euentura sunt. Nunquam enim Deus iustae
defuit uindictae. Quum igitur Deo auctore bellum incipiamus, qui dubitare de euentu
possimus, quum praesertim armis, equis, pecunia, militum numero, ac robore omnes fere
Christianos reges superemus?
Nec claritudo nominis Hungarici ulli uestrum quicquam terroris incutiat: una cum
rege Matthia Chugniade uirtus quoque Hungarorum extincta est, eodemque sepulchro
condita. Nam ex quo rex ille, ut de maioribus natu accępi bellicosissimus exercitatusque
iam ab iuuenta finitimis circa omnium
parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum,
Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam coeterae gentes, quae cum Turcis pugnare ausae sunt, polliceantur fortunam. Sed nec magnifaciendos censeo regis Hungari cognatos et affines principes.
Nunquam hi ulla fideli societate atque amicitia coire poterunt: modo eos ambitio, modo
inuidia, modo odium disiungit. Ad haec nemo in alterius gratiam pecuniam suam, sine
qua nullam expeditionem persequi
regiae censurae ob regis aetatem respectu, interuerterent. Et sunt sane plaeraque
Hungarorum ingenia, ut non nisi metu in officio contineantur, atque eo petulantiae
quosdam eorum prouectos fuisse satis constat, ut non dubitarent propalam praedicare e
republica esse regem inopia premi, nec debere eum armis et legionibus succinctum esse,
si tyrannidem exercere nolit, nobilitatem uero diuitiis abundare, ut scilicet commodius
militiae onera, quum opus fuerit, subire et operam reipublicae praebere possit. Qua quidem re improbi homines regnum uiribus florentissimum omnibus pene
paupertas, qua sane magistra militaris praesertim disciplina semper stetit.
Iam Salomon de bello cum Hungaris ineundo certus erat, quum quidam ex amicis,
qui in concilio erant, conuersus in illum, Non esse , inquit, festinandum, temereue quicquam
decernendum, nec Hungarorum regem ob aetatem contemnendum, quippe esse illi
patruum Sigismundum Polonorum regem, uirum bello et multis uictoriis insignem, qui an
fratris filium ab se destitutum esse passurus sit, accuratius considerandum. Itaque prius
quam Hungaris arma inferantur, Polonum ab auxilio
sententiam, magna ui auri ad Thatarum,
Polonorum accolam, missa, eum ad fines regni Polonici deuastandos perpulit,
Sigismundumque proprio bello domi occupatum Hungaris coniungi prohibuit, tametsi
Polonus Thataros comisso praelio ingenti caede a finibus suis submouerit. Nec satis
uisum Turcis ad distringendos Hungaros Polonum Thataricis armis in Polonia continere,
sed etiam terrore Hungarici nominis compulsi Mechmetem Alydem Michallium, ex regiis purpuratis ducem impigrum, cum quadraginta millibus equitum, quos Turcae a
praedandi studio
nominis compulsi Mechmetem Alydem Michallium, ex regiis purpuratis ducem impigrum, cum quadraginta millibus equitum, quos Turcae a
praedandi studio
in hunc modum apud pontificem
fecisse:
Omnibus qui Christiano nomine censentur, Pater Beatissime, opem tuam implorantibus, te adesse et auxilium conferre decet. Tu enim omnes Christianos aeque ac parens
liberos fouere, hisque consulere debes, nec modo externa et fortunae bona pro his erogare,
sed etiam, ut Christus ait, uitae proprie, si res poposcisset, non parcere. Quandoquidem
princeps es Christianae reipublicae et pastor ouium, pro quibus ipse Christus cruci affixus
sanguinem suum fudit, tuaeque Ecclesiae res decoquit, quam immanis
Hungaros, Boëmos
ac Dalmatas, quibus Lodouicus Casimirus imperat, militiam exercent. At contra Turcae
ex mancipiis et pastoribus, magna ex parte Illyricae ac Moesicae nationis milites fiunt.
Vnde, ut omittam Christianae reipublicae regionum periculosam, religioni maxime,
diminutionem, nec Romano pontifici ullo pacto ferendam, ab his uinci et in seruitutem
redigi conniuente summo pontifice et Sacro Romanae Ecclesiae Senatu non magis gloriosum Turcis quam Christianę nobilitati turpe esse existimandum est.
ratus omnes Hungariae urbes in ditionem suam facile cessuras,
si Hungaros commisso praelio profligasset, an uero omisso tam audaci et periculoso consilio Taurunum, licet loci natura et operibus, ut dictum est, munitissimum, obsidione
premeret, nec Hungaros, quos timeri a suis uidebat, per inuia plaeraque et difficilia transitu loca cedentes insequeretur. Tandem tutiora suadentibus accedens, ne hosti in sua et
ignota Turcis terra pugnandi et rei bene gerendae occasio daretur, caeteris rebus praetermissis oppugnationem Sabactii et Tauruni
Et quum pauci admodum, sed
delecti omnes in praesidio essent, sexaginta enim dumtaxat erant, puluisque factitius,
quo tormenta ad pilas emittendas instrui solent, imprimis deesset, turpemque fugam
pudor dissuaderet ― nempe facile Sauo lyntribus traiecto inscio hoste nec ullo obsistente
fuga sibi consulere poterant ― maluerunt decus mortis complecti fortiumque uirorum
more cadere quam per infamiam uitae dulcedine praesidio decedere urbe fidei suae
comissa prodita. Itaque quum Turcae magna munitionum parte tormentis deiecta de
a ferendo ea parte obsessis auxilio deterreret. Caeterum eo ponte
ui tempestatis deiecto atque amnis rapiditate in Danubium ablato, alium pontem facere
paulo supra Taurunum oppidum instituit, quamquam ea res apud quosdam Turcarum in
religionem uersa est, qui metu, ut fit, interprete censebant nec pontem reficiendum,
nec regem exercitumue in Syrmium transuehendum. Quippe in multorum animis nondum obliterata memoria erat bellorum, quae Hungari tum duce Iano Chugniade, tum
Matthia rege, eius filio, cum Turcis gesserant.
deiecto atque amnis rapiditate in Danubium ablato, alium pontem facere
paulo supra Taurunum oppidum instituit, quamquam ea res apud quosdam Turcarum in
religionem uersa est, qui metu, ut fit, interprete censebant nec pontem reficiendum,
nec regem exercitumue in Syrmium transuehendum. Quippe in multorum animis nondum obliterata memoria erat bellorum, quae Hungari tum duce Iano Chugniade, tum
Matthia rege, eius filio, cum Turcis gesserant. Sed quum Salomon per exploratores, ut
demonstratum est, satis comperisset
non adeo omnes, qui Sumonii obsessi fuerant, uigor animi destituerat, quin ex his
quidam uirum sese dignum Hungarico nomine ostenderet, cuius quidem non indignum
uidetur et locus admonet memorabile facinus attingere. Hic quum uidisset ingenteis
hostium copias oppido circumfusas, nec ullo modo his resisti posse, atque iam metu
omnibus consternatis de deditione urbis cum Turca agi nihilque reliqui circumsesso a
tanta hostium multitudine praeter honestam mortem esse, auersatus eam deditionem,
quam sane aut mors carnificis arbitrio subeunda, aut
nequicquam tempus urbe oppugnanda teri, nisi
moenia Sauo apposita deiecta fuerint. Quae quidem ubi primum tormentis percuti
coeperint, confestim collapsura affirmarunt, quandoquidem ea muri structura, utpote
amne tuta, nihil firmitudinis haberet. Verbis transfugarum fides habita, nec uana afferre
uisi. Itaque extemplo tormenta ad insulam, quae Sauo in Danubium elabenti obiecta est,
transuecta, atque ad eam partem urbis, quam transfugae concutiendam indicarant,
conuersa. Igitur murus crebris ictibus petitus breui urbem inde nudauit, nemine contra
ex oppido
habebant, quo obuiam hosticis tormentis iretur. Nempe Ioannes, Sepusiensium princeps, Transyluanus praefectus, omnia ferme
maiora aenea tormenta ad Chaualam oppugnandam, ut supra demonstratum est,
Tauruno exportarat, atque a Turcis inde repulsus, dum inconsulte fugit, hostibus reliquerat, nec loco amissorum alia Hungarorum principum negligentia restituta erant.
At oppidani, qui omnes fere Moesi erant, non modo pro nudata moenibus patria
corpora sua non opponere, sed ne ligneas
partibus arx munitionibus prorutis oppugnari coepta
esset, Hungari suorum paucitate, tot simul locis haud quaquam possent non nudata aliqua statione occurrere, atque ita distracti sine mutuo inter se auxilio, ad omnia tuenda
obeundaque non sufficientes, hostium multitudine obruerentur.
Nec satis putarunt Turcae arcem tribus ex partibus oppugnare, uerum a quadam
turri quoque, quam uulgo
nullaque fere ad bellum
gerendum re instructi neccessaria; regni procuratorum simul negligentia, simul auaritia,
ne regem ipsum Lodouicum in crimen traham, quem ob aetatem haud equidem accusandum censeo (nempe in arce ex totius regni tutela conseruanda magnopere uigilandum
fuit, nec ullis sumptibus parci oportuit); praesidii inconstantia ― est enim fama satis constans Hungaris, qui in praesidio fuerant, non adeo cibaria defuisse, fameue eos laborasse,
quin obsidionem per mensem adhuc tolerare possent, quo exacto Turcam incoepto
abiturum fuisse ferunt; Moesorum
uirisque, armis, commeatu, caeterisque rebus ad eius custodiam necessariis affatim munita, ingenti laetitia Hadrianopolim reuersus est, exercitu ita hybernatum dimisso, ut uere ineunte ad primum edictum cuncti, quo iussi fuerint, conuenirent,
omnibus rebus ad expeditionem ineundam instructi. Nec immerito Turca tanto gaudio
exultabat atque sese efferebat, propterea quod ei solo Othomanorum contigit urbe
potiri, quam Omurathus abauus, regum clarissimus, qui alias quadragesies cum hoste signis collatis manum conseruit, nequicquam aggressus est, a qua Mechmethes proauus, cui
ex
quandoquidem compertum fere habebat Selynem
dominandi cupidinem cunctis humanis affectibus anteposuisse.
Porro Othomani reges, ut fere Machomethani omnes, cupidi sunt quidem uoluptatum, sed eos, utpote gloriae cupidiores, nunquam ulla uoluptas a rebus gerendis
remoratur. Sed nec his, quominus militiam more suo exerceant, corporis mollities obest,
quandoquidem, quod apud caeteras gentes turpissimum est, dum sui collatis signis cum
hoste depugnant, reges e castris in aciem non prodeunt, sed in praetorio sedentes euentum expectant, cura bellicae rei ducibus delegata. Quin
praeclarae arti intentus erat, congerendae per omne nefas pecuniae reique ampliandę eo
ardore incensus erat, ut neque religionis, neque honesti, neque denique famae cultum
magnopere respiceret. Quamquam ferunt illum Florentino astu alieni abstinentiam in
paruis praestruxisse, nec tenui mercede ab honesto recessisse, ut et cupiditati suae non
sine operę precio satisfaceret, et iuditia de se hominum haud negligere interdum uideretur. Quo circa non modo ipse, sed etiam pontifex quasi a Iuliano deprauatus male
audiebat. Est enim auaritia, praesertim in
in hoc merito culpatus sit, quia dum unus nimium eminere in libera
ciuitate concupiscit, aequo iure uiuere cum suis ciuibus in animum inducere non poterat, quamquam Laurentius rempublicam ita prudenter ac leniter moderabatur, ut tyrannidem, ea non mediocri humanitate condita, uideretur redimere, nec magis ciuibus suis
excellere quam patriae principatu suo prodesse ― deinde ut huiusmodi labore edendi
appetentiam excitaret. Qui quidem licet plurimi esset cibi, castus tamen, quod raro usu
uenit, est habitus. Nempe epulae et lautior mensa Veneri, immodicarum cupiditatum
pollutum, pollicentur; tandem spe pecuniae illecto, persuadent, uti a parente ad
Turcas desciscat, patremque Turcarum incursionibus uexet. Ad haec, ne belli
quidem iure seruato, licitati sunt hostis caput, pecunia percussori promissa.
Nec altera parte Stephanus destitit externis auxiliis Rhacusanos oppugnare:
pactus est enim cum Venetis, ut expugnata Venetorum ope urbe Rhacusa, praeda
rerum omnium Stephano, urbs uero Venetis cederet. Quod ubi sensere Rhacusani,
misso
oppugnatione, arceat. Pontifex literas extemplo
ad Venetos conscribit, hisque rebus diuinis interdicit, si ullum auxilii genus
aduersus Rhacusanos Bossinati homini praestitissent. Atque ita Veneti, metu
Pontificiae censurae, quieuere; sed nec quies Venetorum belli finem fecit. Nam
filius Stephani, quem a patre defecisse demonstrauimus, ita inimico animo
regiones ad patris imperium spectantes, Turcica manu sibi adiuncta, deuastando
peruagatus est, ut hoc in primis certamen,
familiam extinxerit, Rhacusanamque ciuitatem, non modo tributariam
fecerit, sed etiam in Turcicam seruitutem paene redegerit. Nimirum, ita
plerumque usu uenire solet, ut, qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem
se ipse superetur; nec multo leuius uictori, quam uicto accidat. Quod quidem
patrum nostrorum aetate, Illyricis, Thracibus, Macedonibus, et Graecis, his uero
temporibus Italis euenit. Quoniam alii, dum Gallorum ope, alii Hispanorum,
aduersarios suos
* congruunt KZg:
congruit M
** quidem
suppleui: nec uestrae religionis... r
138
139
* tantum
** oppido KZgr:
oppidi (forsan loc.) MA
* quidem
suppleui: nec r
277
278
279
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.