Your search found 2277 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 777-1063:

idem valeat quod Antea, ideo obtinere cupio, quia in prima epistola Ioannes dicens, Quod fuit ab initio, et loques de secunda persona, omnino videtur idem indicare, ac quod fuit ante omne principium. Nam et res, nempe aeternitas secundae personae, id postulat: et Ioan. 1. dicitur eadem persona fuisse non ab initio, sed in ipso mitio iam extitisse. Quare si in ipso initio rerum omnium iam extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum initio coepisse. Sic etiam Prover. 8, cum de aeternitate sapientiae Dei dicitur, quod etiam aliqui de filio Dei intelligunt,

persona, omnino videtur idem indicare, ac quod fuit ante omne principium. Nam et res, nempe aeternitas secundae personae, id postulat: et Ioan. 1. dicitur eadem persona fuisse non ab initio, sed in ipso mitio iam extitisse. Quare si in ipso initio rerum omnium iam extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum initio coepisse. Sic etiam Prover. 8, cum de aeternitate sapientiae Dei dicitur, quod etiam aliqui de filio Dei intelligunt, aliquoties illud, Dominus possedit me initio viarum suarum, exponit per Ante, dicens, Sapientiam Dei fuisse antequam omnino quicquam

extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum initio coepisse. Sic etiam Prover. 8, cum de aeternitate sapientiae Dei dicitur, quod etiam aliqui de filio Dei intelligunt, aliquoties illud, Dominus possedit me initio viarum suarum, exponit per Ante, dicens, Sapientiam Dei fuisse antequam omnino quicquam fieret, institueretur, crearetur aut fabricaretur, sive caelum sive terra. Tale est illud dictum Dei Isaiae 43, Etiam a die מיום ego sum: id est, ante diem, vel ante quam dies essent, ut Monsterus vertit. ubi manifeste a,

exigere quiddam longe perfectius, abundantius, et exuberantius. Rom. 5 dicitur gratia et donum per gratiam abundasse, et superabundasse supra aut ultra peccatum et mortem: quod est, ingens, copiosa et potens fuisse, illaque ingentia mala superasse et abolevisse, ita ut iam pro illis gratia, iustitia ac vita super homines regnaret. Psal 78. Abundavit ut averteret iram suam: pro, abundanter, copiose ac crebro avertit. ABSYNTHIUM. Vide in voce AMARITUDO. ABSOLUTIO,

Accinctus et Discinctus, significat euntem ad bellum, ac redeuntem. 1. Reg. 20. Ne glorietur accinctus sicut discinctus. quia victor deponens gladium, certus est de victoria: sed accingens se gladio, seu vadens ad bellum, est incertus an vel vincet, vel etiam vivus tantum redibit. Videtur fuisse proverbium illi genti usitatum: sicut est Graecis, Ante victoriam triumphum canere. Accingens se cingulo dicitur is, qui iam idoneus est ad bellum, 2. Reg. 3. Congregaverunt se ab omni accingente se cingulo: scilicet militari, de quo gladius pendet. Celebre est etiam Romanis Cingulum

cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur fuisse amaro animo, 1. Sam. 1. Et milites Davidis, 1. Sam. 30. Proverb. 31. Ezech. 3 Et abii amarus in ira spiritus mei: pro, tristis simul et iratus. Ruth 1. Amaritudine affecit me Omnipotens. Iob 21 Amaricavit animam meam. Sic et Thren. 3. Satiavit me amaritudinibus, inebriavit me

me amaritudinibus, inebriavit me absynthio. Sic fletus et planctus amaritudinum, Iere. 6 et 31 pro tristissimo et acerbissimo. Sic et Petrus dicitur flevisse amare, Matth. 26. Ezech. 27. Et plangent super te in amaritudine animae: id est, tristi animo. Eadem significatione uxores Esau dicuntur fuisse amaritudo animi Isaaco et Rebeccae: pro, perpetuo eos cruciantes. 2 Regum 14 Vidit Dominus afflictionem Iudae amaram valde. Amaritudines aliquando vocantur res dolore ac moerore afficientes, et alterum ad iram provocantes. Sic dicit Iob 13, Scribis contra me amaritudines: id est,

et hominibus perniciosam iniustitiam. Sic et Isaias cap. 5 inquit: Vae vobis, qui mutatis dulce in amarum, et amarum in dulce: id est, qui veram quidem doctrinam damnatis, falsam autem laudatis ac defenditis. Apocalypsis 10, dicitur liber a Ioanne devoratus, in ore quidem ei fuisse dulcis, sed in ventre amarus: quo significatur, gustum gratiae ac Christi sua quidem natura dulcem esse, sed postea habere comitem nimis acerbam crucem. Vide de hac voce aut phrasi in voce FEL. AMBULARE, per metaphoram significat vivere, tenere aliquod certum curriculum vitae,

Ita necesse esset ἀργύρια et ἀργυροῦς distinguere: quod vellem a Camerario copiosius explicatum. Haec illi de argenteis dicunt. Ego contra habeo graves causas, cur nequaquam assentiri queam, tanti precii fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus

et ἀργυροῦς distinguere: quod vellem a Camerario copiosius explicatum. Haec illi de argenteis dicunt. Ego contra habeo graves causas, cur nequaquam assentiri queam, tanti precii fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore

a Camerario copiosius explicatum. Haec illi de argenteis dicunt. Ego contra habeo graves causas, cur nequaquam assentiri queam, tanti precii fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et

fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde

centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae

100 coronatos, praeter omnia alia dedisse, cum fuerit communis quispiam rusticus ille Micha, et non magnus satrapes? Praeterea videtur eum habuisse mediocri loco in sua familia. Sic Deut. 22. iubetur mulctari is qui uxorem suam infamasset, 100 argenteis, praeter plagarum castigationem. Apparet fuisse communem quandam, et tamen tolerabilem castigationem. At quotus quisque tunc Israelita potuit numerare 1000 coronatos, etiam si omnium rerum suarum auctionem fecisset? Sic 2. Paralip. 1. est, quod

et populo. Porro Siclus fuit idem quod Stater, seu 4 drachmae: una drachma, 9 crucigeri. Cogebantur autem singuli offerre in templum annuatim dimidium Sicli, seu didrachmon. Hoc Romani ad se rapuerant. Quare Christus pro se et Petro soluit unum staterem, siclum aut tetra drachmon. Tales credo fuisse 30. illos Iudae datos: ut summa faciat ad 20 florenos. Quôd si superior illa supputatio valeret, coactus fuisset Iudas circiter 30 Iibrarum pondus argenti circumgestare, et postea illud coram sacerdotibus ut magnos lapides iactare. consentit cum nostra sententia Iosephus, cui

aut maritum significat: et quidem de austeriori ac tyrannico dominio accipitur. Verum de verbis Hebraeis nunc ex professo non agimus. Fuit etiam hoc nomen Baal, Bel, aut Belus, cuiusdam regis Assyriorum, qui primus consecrata ei statua coli coepit: quod quasi initium idololatriae fuisse dicitur. Iam incertum est, ab utra harum vocum, propria ne an appellativa, sit nomen Baal, quod certum quoddam idolum, praecipue apud Accaronitas cultum, significat: num, quia idola, vel cacodaemon potius in idolis et peridola, tyrannice suis cultorib. imperitet, nullum eorum commodum sed

mentio: Iud. 6. 1. Reg. 18. 2. Reg. 10. 11. Ier. 23. Plurimos autem habuit sacerdotes et cultores apud Iudaeos, quod vel ex illis lanienis apparet, quas in eos exercuit rex Iehu, 2, Reg. 10. et Elias, 1. Reg. 18. Porro per quandam catachresin, praesertim in plurali numero, videtur factum fuisse apud Hebraeos commune nomen idolorum omnium, ut Iud. 2, Israelitae servierunt Baalim. 2. Par. 33, Manasses extruxit aras Baalim. Oseae 11. Baalim immolabant, et simulachris sacrificabant. Oseae 2, Auferam nomen Baalim de ore populi mei, non recordabitur nominis eorum. Unde cernitur,

Depingit porro hic Oseas istum cultum ita, ut ostendat, Iudaeos solitos ibi sese elegantius exornare, et promiscuas libidines exercere. Cum voce Baalim coniungitur idolum nomine Astarot, quod etiam volunt fuisse commune quoddam nomen idolorum, praesertim femininorum. Componitur vox Baal cum quibusdam vocibus: ut Baal Berith, dominus foederis: ex cuius idoli fano data fuerunt Abimelecho 70. pondo argenti, ad oppressionem filiorum Gedeonis fratrum eius. Dicitur simili ratione et Baalzebub, quasi

70. pondo argenti, ad oppressionem filiorum Gedeonis fratrum eius. Dicitur simili ratione et Baalzebub, quasi diceretur Dominus muscae, aut primaria musca. D Hieronymus iudicat, idem esse Beel et Baal Baalpeor, dictum a monte Peor, in quo colebatur: aut idolum ignominiae: aut Deum hortorum fuisse, et sonare Hebraeis idolum, et zebub muscam, quasi dicas idolum muscae: vel Baalzebub hoc est, magister vel dominus muscae. Fuit autem idolum spurcissimum, Accaron urbis Philistinorum: quemadmodum scriptum est 2. Reg. 1. Consulite Beelzebub. Lutherus alicubi admodum prolixe et diligenter

pro Roma, ut Hieronymus vult, ponatur: in Apocalypsi vero, pro ipso regno aut horrenda tyrannide Antichristi, Babylonia, tum ipsa civitas, tum etiam vicina regio est vocata. De Babylonis totali destructione, secundum prophetias, postea ex Diodoro Siculo dicetur: quia quidam audent negare, eam fuisse penitus eversam. BACULUS scipionem, cui quis innititur iter faciens, proprie significat. Per metaphoram autem, omne auxilium aut subsidium indicat. Psal. 23, Baculus tuus consolatus est me. Baculus senectutis, filius: apud Tob. 1. pro subsidio senis patris.

qui Spiritus donum accipit. Baptizavit demum baptismo resipiscentiae Iohannes, quum resipiscentiam doceret, cuius symbolum erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt instituti. Quum autem appareat, minime extinctam fuisse cum Iohanne ipsius existimationem: sed post eius obitum multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen

quum resipiscentiam doceret, cuius symbolum erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt instituti. Quum autem appareat, minime extinctam fuisse cum Iohanne ipsius existimationem: sed post eius obitum multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen usquam legamus, vel etiam probabile videatur, istos, etiamsi eadem

genere docerent quae Iohannes, baptismum tamen Iohannis exemplo usurpasse: minime certe necesse est, ut, ubicunque fit baptismatis Iohannis mentio, ipsam baptismi caeremoniam usurpatam putemus Itaque qui, propterea quod isti paulo post dicuntur in nomine IESU Christi baptizati, colligunt, diversum fuisse baptismum Iohannis a baptismo Christi, ideoque ipsos fuisse rebaptizatos: certo fundamento destituuntur. Sunt autem multo ineptiores, qui rebaptizationem ex hoc loco volunt stabilire. Nam etiamsi concederem, istos bis fuisse baptizatos: non tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum.

usurpasse: minime certe necesse est, ut, ubicunque fit baptismatis Iohannis mentio, ipsam baptismi caeremoniam usurpatam putemus Itaque qui, propterea quod isti paulo post dicuntur in nomine IESU Christi baptizati, colligunt, diversum fuisse baptismum Iohannis a baptismo Christi, ideoque ipsos fuisse rebaptizatos: certo fundamento destituuntur. Sunt autem multo ineptiores, qui rebaptizationem ex hoc loco volunt stabilire. Nam etiamsi concederem, istos bis fuisse baptizatos: non tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum. Haec Beza. QUINTO Baptismus accipitur pro cruce, quia crux

paulo post dicuntur in nomine IESU Christi baptizati, colligunt, diversum fuisse baptismum Iohannis a baptismo Christi, ideoque ipsos fuisse rebaptizatos: certo fundamento destituuntur. Sunt autem multo ineptiores, qui rebaptizationem ex hoc loco volunt stabilire. Nam etiamsi concederem, istos bis fuisse baptizatos: non tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum. Haec Beza. QUINTO Baptismus accipitur pro cruce, quia crux sit etiam quaedam immersio in calamitates: cum Dominus Marci 10. ad filios Zebedaei dicit: Potestis ne baptizari baptismate quo ego baptizor? i. potestis ne,

aut efficacia. OCTAVO, baptismus 1. Cor. 10, de illa miraculosa transitione per mare rubrum intelligitur, qua et confirmati fuerunt in doctrina et eductione Moysis: et ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam typum nostri baptismi fuisse. Vocetur ergo, ac sit typicus baptismus, sicut et omnes illae veteres lotiones ac purificationes fuerunt. Porro BAPTISMUS etiam dicitur esse interrogatio bonae conscientiae in Deum. 1. Pet. 3. Cui

et pacificator Christus: quod optime intelligi potest, si locus iste comparetur cum Exod. 28, ubi summus sacerdos iubetur apparere in conspectu Domini, laminam praeferens in vertice, in qua sculptum esset SANCTUS DOMINI, ut (inquit) Dominus placetur ipsis. Nam fuisse summum illum pontificem, Christi aeterni nostri pontificis typum, in Epistola ad Hebraeos copiose declaratur. Recte igitur dicit Christus Iohan. 15, Sine me non potestis venire ad patrem. Caeterum a verbo εὐδοκεῖν, oritur verbale

Atque ex Matthaei 14, et Marc. 6, omnino apparet, eum esse ingressum navim, et sedata tempestate ab iis adoratum, qui una vehebantur. Ergo illa interpretatio non videtur convenire, quae scilicet videtur innuere, ipsos quidem paratos fuisse illum excipere, sed navim statim appulisse: quod non convenit cum aliorum Evangelistarum narratione. Puto igitur, verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis

qui una vehebantur. Ergo illa interpretatio non videtur convenire, quae scilicet videtur innuere, ipsos quidem paratos fuisse illum excipere, sed navim statim appulisse: quod non convenit cum aliorum Evangelistarum narratione. Puto igitur, verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam τὸ θέλειν velle, saepe aliquid amplius significat, quam velle solum aut

convenire, quae scilicet videtur innuere, ipsos quidem paratos fuisse illum excipere, sed navim statim appulisse: quod non convenit cum aliorum Evangelistarum narratione. Puto igitur, verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam τὸ θέλειν velle, saepe aliquid amplius significat, quam velle solum aut nudum: sicut in generalibus Regulis traditur, Verba

agnitam veritatem sponte ac pertinaciter vituperare, sive reclamare, aut agnitos errores tueri. Dicitur autem Blasphemia in spiritu quia eius personae est proprium doctrinam propagare, et ducere in omnem veritatem: quare obloquens veritati, Spiritui S. maledicit. Paulus dicit 1. Timoth. 1, se fuisse blasphemum in Christum et Ecclesiam: sed condonatum sibi id crimen, qui insciens fecerit. Sunt vero varii blasphemandi modi. nam etiam tacita pravi animi cogitatione Deus blasphematur, ut Psal. 10 inquit: Quare impius blasphemat Deum, dum dicit in corde suo, Non requires?

in Iudaea utuntur. Sic Epistola ad Hebraeos: dicit, eum per omnia factum aliis similem, et tentatum, ut posset aliis compati. Vide et infra in MELLE. BYSSUS, sicut et purpura, pro elegantiori et preciosiori vestitu ponitur, Ezech. 16. et Luc. 16, dicitur dives bysso et purpura fuisse indutus. Sic et de meretrice Apoc. 18 habetur. Apoc. 19, in meliorem partem de spirituali ornatu accipitur: Et datum est sponsae agni, ut amiciatur bysso puro ac splendido. Byssus enim sunt iustificationes sanctorum. C CABALA, vox Hebraea,

a consiliis suis. Psal. 5: id est, irrita sint eorum consilia et conatus. Eodem modo et verbum Promissio aut prophetia dicitur Cadere, si irrita fiat. 1. Sam. 5, Non cecidit ex omnibus verbis Samuelis unum: id est, omnia rata et firma fuêre, aut constitêre, verissimaque fuisse deprehensa sunt. Et Luc. 10, Non cadet de Lege apex unus. Sic Iosuae 21 et 23, Non cecidit ullum verbum bonum ex omnibus quae loquutus est Dominus de te: id est, omnes eius promissiones fuêre ratae ac impletae, omniaque promissa bona tibi contigêre. Eadem loquutio reperitur, et 1.

28. Veluti si quis alium invadens, ita valide repellatur, ut retro resiliat repulsus, ac in tergum corruat: sicut milites capturos Christum cecidisse videtur. Cadere in foveam, quam quis fecit. Psalm. 7 et 9. pro, perire sua propria fraude, aut malis machinamentis. Proverbialem loquutionem fuisse Hebraeis apparet. Cadens, et habens oculos apertos, dicit de se Bileam. Num. 24: ubi plerique intelligunt, Cadens significare dormientem: et Bileam velle dicere, quod etiam inter dormiendum habeat oculos mentis apertos, quibus videat visiones Dei. Lutherus intelligit de casu in

Ascende calve, ascende calve. Quia calvicium deformat hominem, etiam masculum, nedum feminam. CALLIDUS, vel Cautus, alias in bonam partem accipitur, pro prudente et solerti: ut Proverb. 14, Sapientia callidi est intelligere viam suam. Sic 1. Sam. 23, David dicitur callidissimus fuisse. Alias in malam partem accipitur, pro astuto et malitiose vafro. ut cum Gen. 3. dicitur serpens fuisse callidior omnibus aliis animalib. CALOR, Aestus, et Caminus, unam ferme vim habent. nam praeter propriam significationem, per metaphoram crucem et omnino res adversas

CALLIDUS, vel Cautus, alias in bonam partem accipitur, pro prudente et solerti: ut Proverb. 14, Sapientia callidi est intelligere viam suam. Sic 1. Sam. 23, David dicitur callidissimus fuisse. Alias in malam partem accipitur, pro astuto et malitiose vafro. ut cum Gen. 3. dicitur serpens fuisse callidior omnibus aliis animalib. CALOR, Aestus, et Caminus, unam ferme vim habent. nam praeter propriam significationem, per metaphoram crucem et omnino res adversas significant. ut 1. Petr. 4: Dilecti, ne offendat vos ille aestus. Esai. 25, Umbraculum nobis fuisti ab

huc, nunc illuc sese in eundo incurvant ac nutant. CLAUDO, vide mox post CLAVIS. CLAUDUS et caecus non intrabit in domum: proverbium fuit apud Israelitas, ductum ex eventu oppugnationis arcis Sion, 2. Sam. 5: quod varie interpretantur scriptores. Alii enim intelligunt fuisse idola, quibus confisi sint Iebusaei, quod illa fuerint tutelaria numina arcis Sion: sed postea facta expugnatione, sit eorum cultus abolitus, et non sint eo amplius admissa. Alii, quorum sententia probabilior videtur esse, sentiunt, Iebusaeos adeo naturali munitioni loci fisos, ut vel

sibi coniunctissimorum ortam. Aliqui putant venire potius a quodam singulari veterum more, ubi aliqui ita fuerunt aliqua sanctiore amicitia iuncti, ut uno mortuo alius semet sua sponte interficere sit solitus: ut Caesar lib. 3 de Gallorum devotis scribit. Talem amicitiam sibi cum Moecenate fuisse Horatius testatur. Ex hoc more, aut potius animorum coniunctione, etiam fabula συναποθνήσκοντες orta aut conficta esse videtur. COMMUTATIO, aliquando ponitur pro emptione, aut redemptione, vel etiam pro ipso precio: ut

seu pellex Abraham. Ergo concubinae et pellices in Scripturis, non sunt meretrices aut scorta, sed uxores. Verum licet generent procreentque liberos, tamen sub dominio esse debent herae, et non fieri dominae domus, quibus omnia sunt commissa, claves, etc. ut Gen. 35 Sara domina fuisse legitur: Agar, licet etiam fuit uxor, Sarae dominio tamen subiecta fuit. Nam tales concubinae sive uxores parent dominae, ut aliae ancillae. Sic Bala sub dominio Rachel fuit, ut Genes. 30, Ingredere ad eam, etc. Et hoc discriminis fuit apud Iudaeos inter concubinas, pellices,

accipitur, Contristati estis ad poenitentiam: pro, dolore affecti, et perterrefacti accusatione legali. Herodes dicitur Matth. 14, et Marc. 6, contristatus, quod iuraverat filiae se ei daturum quicquid illa petierit, et quod ea postulaverit caput Iohannis. Videtur autem simulata contristatio fuisse. Praecedit enim clare in Matthaeo, quod voluerit quidem eum interficere, sed metuerit vulgus, magnifaciens Baptistam. Verum de eo loco vide caput de Synecdoche aut Metalepsi, in Regulis generalibus. Aliquando de tristicia cum scandalo coniuncta accipiendum est, ut Rom. 14: Si frater tuus

dici, ut humanus affectus Deo tribuatur: tamen pii ipsamet experientia sentiunt suum spiritum, qui cum Spiritu sancto coniunctus est, turpibus sermonibus aut iniustis factis offendi aut dolere, ac contra piis laetari et gaudere. Sic prorsus etiam 2. Pet. 2 iusta anima Loth excruciata dicitur fuisse turpibus ac sceleratis factis Sodomitarum. CONTENTUM ESSE aliqua re, id est, in ea ut sufficiente sibi acquiescere. Sic Paulus 1. Tim. 6 iubet nos contentos esse cibo et vestitu. Luc. 3. Contenti estote stipendiis vestris. Esaiae 2. In filiis alienis contenti fuerunt, aut

toleratas. Credo id ideo fieri, quia Christiani suis calamitatibus a satana et impio mundo illatis, passioni crucique Christi conformantur. Quare ab instrumento supplicii ipsius Domini, omnes ipsorum plagae cruces vocantur. Apparet tamen et olim apud Ethnicos hanc abusionem vocis non ignotam fuisse. Nam in Terentio quispiam, scorta adolescentum cruces vocat, quod multarum calamitatum iuvenibus causa sint, varieque eos excarnificent. Nec etiam male inde verbum Crucio deducere queas Magna sane

quod cyminum et mentam decimabant, ac de illis vilissimis rebus summa diligentia decimas Domino offerebant: interea vero res longe maximas, ad religionem, cultum ac gloriam Dei et hominum salutem pertinentes, foedissime negligebant. imo et petulanter violabant ac transgrediebantur. Videtur pene fuisse proverbialem quandam locutionem: sicut et illas de culice ac camelo, item de festuca ac trabe. Sic et Graeci proverbiali quadam sermonis forma, nimium sordidos κυμινοπρήστας cyminisecos vocârunt, quasi nec in minima re de suo iure decedere,

volunt, aliquando nomen Dei in genitivo apponunt. Ionae 3. Ninive erat civitas magna Dei, aut Deo: hoc est, longe potentissima, aut magnificentissima. Tale quid forte so nat, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator Domino, aut coram Domino. Sic Genes. 30. Luctationibus Dei luctata sum cum sorore mea. Sic alias saepe reperitur Mons Dei, Cedrus Dei, pro eximia. Deus caeli, pro vero Deo ponitur, sive quod ille creavit ac regit caelum, sive quod ibi habitat: ad discrimen regum, aut

3. Item aliquoties quum hominis doctrinam Dei autoritati opponit, ut illa isti cedat: ut 1. Corinth. 9, et Galat. 1. DIES, non tantum in Sacris, sed et in prophanis, alias significat tempus quo sol est supra horizontem, quam Mathematici diem artificialem vocant. Sic Ionas dicitur fuisse in ventre ceti tres dies et tres noctes. Alias totum tempus quo sol prorsus circumvoluitur circa terram: quam Mathematici naturalem diem appellant. Sic numerantur dies Genesis 1, Et factum est vespere et mane: ubi Vespere complectitur sequentem noctem, et Mane sequentem artificialem diem.

Israelitica gens: ut, Dominus Iacob, aut Israel. Domus Dei saepe significat ipsam religionem, Iohan. 2. Psal. 69 Zelus domus Domini comedit me. Aliquando Ecclesia aut ipsi pii vocantur domus Dei: ut Hebr. 3 dicitur, Nos esse domum Dei. Sic ibid. Moyses dicitur fuisse fidus in tota domo Dei. Ut scias quomodo te oporteat versari in domo Dei, 1. Timoth. 3. Sic Christus dicitur esse magnus Pontifex super domum Dei, Hebr. 10. pro, super Ecclesiam. Iudicium a domo Domini incipit, 1. Pet. 4. id est, castigatio a vere piis inchoat, et progreditur ad

17. Et duplici contritione contere eos. pro, multiplici poena afficito. DUODENARIUM numerum aliqui dicunt esse mysticum, et perfectionis numerum: quia Deus duodecim tribus Israel elegerit, et Christus duodecim Apostolos vocaverit: et in Apocalypsi dicatur corona stellarum duodecim fuisse, Cap. 12: item duodecim millia signati, Cap. 7: item duo decim portae, duodecim fundamenta, et totidem stadia in nova Hierusalem, Cap.

Egredi furorem a facie Domini: Numer. 16. Ignis egressus est a Domino. pro, iam coepit saevire Dominus in populum suum. Allusio quaedam est ad morem regum, a quibus exeunt mandata accipientes, ad puniendos aut liberandos aliquos. Egredi impietatem ab impio, 1. Sam. 24, vetus proverbium fuisse Scriptura affirmat. Verba idem sonare videntur, quod, mala arbor malos fructus proferet, aut de malo thesauro. Sed aliqui intelligunt, quod impii sibimet exitium accersant, suove se gladio iugulent. Egredi iudicium. Habacuci. Non egredietur in seculum iudicium. id est, non pronunciabitur,

unde veniat haec significatio vocis: num a Physicis elementis, quod illae caeremoniae tantum in externis ac terrenis, magnaque ex parte ex elementis constantibus, occupabantur: an vero a primis rudimentis, quae etiam Elementa vocantur. nam Paulus dicit Galatis 4, illas externas caeremonias fuisse velut quandam paedagogiam ad Christum. Ab utra demum origine hanc vocem deduxeris, utilem explicandae huic rei ac sententiae occasionem suppeditabit. EL, ELOA, et ELOIM, a virtute ac robore nomen Dei sumitur. Aliquando tamen, praesertim Eloim, etiam hominibus tribuitur. ut habet

ac mirandae recuperationis templi perageretur. 1. Mach. 4. Alii Festum esse antiquius asserunt, nempe quod a reditu exBabylone, templi fundamentis iactis, celebratum sit, die 24 Novembris: Zach. 2. tempus enim perpulchre coincidit. Sed utut sese res illa habeat, planum est, laetissimum fuisse festum, in quo beneficia Dei de instaurato templo et conservato ministerio, denique etiam de patefacta et defensa doctrina caelesti, praedicata sunt. Observat id festum una cum Iudaeis Christus, ut Iohan. 10 scriptum est. EO verbum, additum alteri, plerunque augmentum eius

1 apparet: ubi salutat Paulus eius Ecclesiae episcopos et diaconos, plures hoc nomine honorans. Sic et Act. 20 dicit ad concionatores Ephesios: Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit episcopos. Testatur et Hieronymus in quadam Epistola ad Rusticum, olim eosdem fuisse sacerdotes et episcopos: sed postea in remedium Schismatis, unum quendam e numero sacerdotum delectum esse, qui esset et vocaretur Episcopus. Vox alioqui vetus est: nam et Homerus Hectorem vocat episcopum civitatis. Videtur autem haec appellatio venire ab Hebraea metaphora

Dei sit, quod a Deo profectum est: nempe doctrina Evangelii, cuius ipse author est ac testis. Legimus enim, eum caelitus de filio testatum esse. Testimonium Christi. 1 Corinth. 1. Quemadmodum testimonium Christi confirmatum fuit in vobis. Ubi secus vertit Erasmus, nempe his rebus confirmatum fuisse in illis testimonium Christi, cognitione scilicet, ac verbo. Sed aliter sonant verba, quae si non torqueantur, facilem habent sensum: nempe quod Evangelii sui veritatem Deus consignaverit inter Corinthios, ut certior fieret. Dupliciter autem id fieri potuit: vel per miracula, vel per

et evigila ad iudicium meum: id est, fer opem, etc. Evigilare malum contra aliquem, Ezech. 2, est, calamitatem eius appropinquare. EUNUCHUM, aliquando putant per catachresin significare potentem aulicum, etiam non exectum, sicut Ionathas versor Chaldaeus intelligit fuisse Ebedmeloch Aethiopem, Ieremiae trigesimo octavo, qui Ieremiam exputeo aut carcere extrahi curavit. Talis forte fuit etiam Candaces reginae Aethiopum eunuchus, Act. octavo. Non igitur semper castratum, sed saepe officium tantum significat. Christus Matth. decimonono triplices eunuchos

coram alicui repugnare ac contradicere denotat. Faciem operire, deprimere, aut deiicere, est maeroris et pudoris signum. Psalmo 44. Et faciem meam opprobrium. obtexit. Esther 7. Facies Haman erat operta. 1. Samuelis 15. Et caput ei opertum. Faciem ponere inter genua, videtur gestus fuisse supplicum. Sic enim Helias orat. 1 Reg. 18. Contra Levit. 20, Erecta facie incedere et faciem levare, pro exhilarari accipitur. Faciei agnitio respondet aut testatur contra eos, Isaiae 3. pro, accusat eos de suis sceleribus. Sic et Oseae 6. Testificabitur superbia eius in

faciem alicuius, aliqui pro erubescere interpretantur: Gen. 4 de Cain dicitur. Videtur autem potius iram ac dolorem, secum de iniuria ac vindicta perpetuo cogitantem, significare. Solent enim tristes et cogitabundi perpetuo vultum in terram demissum habere. Sic Annae matri Samuelis dicuntur fuisse facies, dum tristis fuit: postea vero, cum fiducia impetratae promissionis exhilarata est, negantur ei amplius fuisse facies. ut omnino Facies ibi magnum moerorem denotent Nam etiam illud prius,

perpetuo vultum in terram demissum habere. Sic Annae matri Samuelis dicuntur fuisse facies, dum tristis fuit: postea vero, cum fiducia impetratae promissionis exhilarata est, negantur ei amplius fuisse facies. ut omnino Facies ibi magnum moerorem denotent Nam etiam illud prius, Dedit partem unam facierum: puto ad mulierem esse referendum, quod moerenti dederit unam partem, seu quod illa unica pars ei excitaverit facies aut moerorem, dum alteri multas partes dari ob liberorum copiam

nullum est magis mortiferum venenum, nullum etiam fel magis amarum peccato, quum semel conscientiam obtinuit. Caeterum videri posset hoc dicendi genus, esse in felle, per hypallagen esse explicandum: ac dicendum potius, video fel amarissimum in te esse. ac fateor me aliquando in ea opinione fuisse, ut hunc locum ita interpretandum putarem: sed tandem comperi, mutari non posse hunc Hebraismum, quin tota huius dicti emphasis pereat. Sic enim loquuntur Hebraei, ut hominem prorsus oppressum, ac quasi intus sepultum declarent. Quemadmodum igitur, qui quempiam in aquis esse dicit, aliquid

quia maximus usus ac necessitas fidei in contractibus, communique vita est: sive etiam, quia inde a primis parentibus valde praedicari fidem Theologicam intellexerint, ut quae nihil non a Deo impetret, nosque in summam dignitatem ac felicitatem evehat. Omnino Numae patrum doctrinam non ignotam fuisse, etiam ex eo apparet, quia templa sine idolis habuit: et libri eius postea, reperti, ut ab Ethnica idololatria plane alieni, teste Livio, exusti sunt. Nomen sane ipsum illius regis Hebraeum esse videtur, sive a נום num dormitatione ei id bellicosi illi

fides genus esse deorum: id est, mea haec fides aut persuasio seu assensus non est vana, aut temeraria. Et Livius: Haec Romulo regnante sunt domi militiaeque gesta; quorum nihil absonum fidei divinae originis, divinitatisque post mortem creditae, fuit. id est, qua creditus est natus fuisse ex Marte. Eandem significationem opinor esse et in istis phrasibus: Fidem facio pro persuadeo tibi: fidem tibi habeo, fidem adhibeo, pro credo. Non tamen nego, tres huius vocis significationes in Sacris literis reperiri, ut aliâs significet veracitatem, alias credere, alias denique

confidentia, seu persuasio: 2. Cor. 3: Fiduciam autem huius modi habemus per Christum erga Deum. Phil. 3: Ego habeo πεποίθησιν, persuasionem seu fiduciam in carne. 2. Cor. 10: Ea fiducia, qua existimor audax fuisse in quosdam. ὑπόστασις, expectatio. Hebr. 11: Fides est ὑπόστασις seu expectatio. Spes etiam interdum pro fiducia cordis, acquiescentis in promissa gratia per Christum, accipitur. Rom. 8: Spe

cum nihil aliud sit quam umbra, et veluti somnium rerum. Porro quod Christus dicitur esse figura, aut potius imago patris, postea in vocabulo Imaginis exponitur. Figurae denique voce vertit Vulgata versio, vocabulum Graecum Typi, 1 Corinth. 10. ubi dicit Paulus, Veterum peccata ac poenas fuisse nostrorum typos. Inde igitur factum est, ut in Ecclesia veteris Testamentires, praesertim caeremoniae, sacrificia, historica, et non pauca alia, Christi eiusque Ecclesiae ac religionis figurae fuisse dicantur: propterea quod, sicut picturae externam quandam speciem, lineamenta, aut figuras

versio, vocabulum Graecum Typi, 1 Corinth. 10. ubi dicit Paulus, Veterum peccata ac poenas fuisse nostrorum typos. Inde igitur factum est, ut in Ecclesia veteris Testamentires, praesertim caeremoniae, sacrificia, historica, et non pauca alia, Christi eiusque Ecclesiae ac religionis figurae fuisse dicantur: propterea quod, sicut picturae externam quandam speciem, lineamenta, aut figuras rerum pictarum exprimunt, cum earum internam essentiam ac bonitatem, efficaciamque exprimere nequeant: sic etiam veteris Testamenti res solam externam speciem ac figuram praestantissimarum et

aliqui putant, filios Dei in praedicto loco Genes. 6. significare filios procerum ac magnatum, qui plebeiorum filias ad libidinem ac turpitudinem violenter rapuerint. Quam interpretationem confirmat, quod ibi adiicitur De omnibus quas elegerunt: id est, prout eis quaeque collibuit, quod terra fuisse plena violentia dicatur. Filii Dei Iob. 1. Filii Dei steterunt coram Domino. Et Psalm 89. videtur proprie de Angelis dici. Eadem phrasis est Iob. 38. Sic aliqui patres intellexerunt etiam locum Genes. 6. quod Angeli concupiverint mulierculas: indeque originem peccati, ac omnino mali

indicent cuius fuerit filius: ut, David filius Isai, Saul filius Zis. Aliquando et Latini et aliae gentes eodem modo cognomen exprimunt. Sic et in aliquibus partibus Germaniae. Filii venerunt usque ad matricem, et non fuit vis pariendi: secundi Regum decimo nono. Proverbialis loquutio videtur fuisse, qua significatum sit, rem in summum discrimen, et quasi in desperationem esse adductam. Sumpta autem est a gravissimo periculo parturientium, quae si in edendo foetu viribus destituuntur, cum iam foetus imminet suo ostio, aut etiam in eo haeret, certam mortem subire coguntur. Utitur hac

esse. Ideo inquit: In labore hominum non sunt, et cum impiis non flagellantur. In hisce testimoniis plerumque est generalior vox Vapulare, aut Plaga: quare et plagarum vox celebris est: sed Graecus plerumque habet μάστιξ quem Latinus versor imitatus fuisse videtur FLATUS vox aliquando explicatione indiget, ut praesertim Isaiae secundo, ubi scriptum est: Cessate vobis ab homine, cuius flatus est in naribus eius. Quo alii putant describi iracundiam, quia irati spirant ardentem quendam halitum etiam per nares: quasi monet Isaias, ne

exaruit fons eius, cum CHRISTUM tetigit. FORMA aliquando istam externam speciositatem significat: ut cum David 1 Samuelis decimosexto, praeter alias laudes, etiam Vir formae dicitur: id est, formosus. Sed locus Philippensium secundo, aliquanto est difficilior, ubi Christus fuisse dicitur in forma Dei, et mox in forma hominis. Aliqui enim putant, μορφὴν formam, tantum externam speciem significare. Verum quod vere dicat eum fuisse et esse essentia Deum, id ex sequentibus apparet, ubi dicit, sumpsisse formam servi: quod necesse

dicitur: id est, formosus. Sed locus Philippensium secundo, aliquanto est difficilior, ubi Christus fuisse dicitur in forma Dei, et mox in forma hominis. Aliqui enim putant, μορφὴν formam, tantum externam speciem significare. Verum quod vere dicat eum fuisse et esse essentia Deum, id ex sequentibus apparet, ubi dicit, sumpsisse formam servi: quod necesse est intelligi de ipsa hominis essentia, sicut vere homo fuit. Sic etiam 1 Corinth. decimo quinto dicimur gestasse imaginem terreni hominis, et gestaturi etiam caelestis, nimirum non tantum

intelligi de ipsa hominis essentia, sicut vere homo fuit. Sic etiam 1 Corinth. decimo quinto dicimur gestasse imaginem terreni hominis, et gestaturi etiam caelestis, nimirum non tantum externam speciem aut umbram, sed et ipsam veram essentiam. Idem probat aut exponit etiam illud quod addit, non fuisse ei rapinam, esse aequalem Deo: ut sit idem, Esse in forma Dei, quod, Esse in aequali gloria ac dignitate cum Deo. Sed de hac locutione dicetur etiam in Signo et Imagine, quae itidem rem ipsam saepe notant. Quod autem dicit formam, intelligitillam gloriam ac maiestatem Dei, omnia

opera Dei esse videntur, ea sunt omnibus humanis conatibus longe valentiora. 1. Corinth. 10. Non sumus fortiores Deo, ideo eum provocare non debemus. Aliquando in malam partem vox haec accipitur Isaiae decimonono: Rex fortis dominabitur. Sic intelligunt illud, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator coram Domino. Fortis facie, impudentem significare, supra in Facie dixi. Dicitur autem Fortis facie, impudens, quia non vincitur a monstrante ei sua de decora, non avertit aut occultat suam faciem, ut solent verecundi: sed recta pergit intueri suum adversarium, et

aut etiam imperitos doctores et auditores in extremum exitium ruere: nec valere istam communem excusationem, quam multi solent ignaviae, negligentiae, aut metui crucis praetexere, cum dicunt se suum pastorem et magistratum in religione sequutos esse, nihil sibi rectius aut certius compertum fuisse. Fuit etiam lex apud Israelitas, ut si quis effodisset foveam aut puteum, nec firmite texisset eam, et aliquod pecus in eam incidisset, solveret domino suum pecus, et ipse cadaver haberet: Exod. 21. Fuerunt et nativae foveae, sicut et specus ac antra, in quibus sunt soliti latitare in

in aliquo similibus. Exempla sunt passim obvia, ut ea hic cumulari non attineat. Sic CHRISTI cognati dicuntur, eius fratres ac sorores. Quod non intelligentes Heluidians, uteri nos CHRISTI fratres somniarunt. Sic milites ex tribu Beniamin, qui venerant ad Davidem proscriptum, fratres Saulis fuisse dicuntur, 1 Paralip duodecimo. id est, contribules. Frater etiam chariss. amicum in omnibus linguis significat. 1 Regum vigesimo. Vivitne? frater meus est. Fratres in scelere fuisse dicuntur Simeon et Levi quia Sichemitas contra foedus oppreserunt: ubi frater socium significat. Frater

CHRISTI fratres somniarunt. Sic milites ex tribu Beniamin, qui venerant ad Davidem proscriptum, fratres Saulis fuisse dicuntur, 1 Paralip duodecimo. id est, contribules. Frater etiam chariss. amicum in omnibus linguis significat. 1 Regum vigesimo. Vivitne? frater meus est. Fratres in scelere fuisse dicuntur Simeon et Levi quia Sichemitas contra foedus oppreserunt: ubi frater socium significat. Frater etiam unumquemque hominem aut proximum denotat. sumus enim omnes ab uno DEO, et ex uno primo patre. Genesis nono. Sanguinem uniuscuiusque de manu fratris eius requiram, 2 Regum 2.

super manus alicuius, est eius famulum esse. Sic 4. Reg. 3, Helisaeus dicitur fudisse aquam super manus Heliae, propterea quod ministri soleant fundere aquam dominis loturis, super manus. Uno igitur opere totum munus famuli indicatur. Simul vero intelligitur inde, quod praecipuum est, nempe eum fuisse intimum discipulum tanti viri. Similis ferve loquutio est, eum David in Psal. 81 dicit, Moab esse ullam lavacri sui: id est, unum ex vilioribus instrumentis suae domus, quo ad sordidissima munia utitur. FUNIS, et funiculus, linguae Hebraeae idiomate non

in Sacris literis, aliis linguis minus usitata: quae percurram, ne simpliciorem Lectorem fugiant, eique obscurum sensum loci relinquant. Primum igitur significat successiones hominum, sese invicem gignentium aut propagantium. Sic ab Abrahamo usque ad nativitatem Christi, Matthaeus dicit fuisse generationes 42. id est, tot commutationes hominum in una linea seu successiones liberorum parentibus succedentium. Secundo, significat omnes homines simul aliquo tempore viventes. ut Noachus dicitur iustus fuisse in sua generatione: id est inter suae aetatis homines solus repertus est pius,

aut propagantium. Sic ab Abrahamo usque ad nativitatem Christi, Matthaeus dicit fuisse generationes 42. id est, tot commutationes hominum in una linea seu successiones liberorum parentibus succedentium. Secundo, significat omnes homines simul aliquo tempore viventes. ut Noachus dicitur iustus fuisse in sua generatione: id est inter suae aetatis homines solus repertus est pius, instante iam diluvio. Hinc fit, ut quoniam mores hominum fiunt subinde deteriores, aliqua hominum aetas dicatur prava et perversa, et prioribus deterior: sicut Poetae priores aetates aureas, aut argenteas

vel degeneret in gentes, inter quas vivit, ut innumerae aliae gentes. sicut Germani Italici et Gallici degenerarunt in Italos ac ac Gallos, et Vandali passim in Germanos. Huc facit etiam, quod Deus per totum mundum dispersit istam impiam gentem, ut volens nolens testetur de Christo dum confitetur fuisse quendam hominem profitentem se esse Christum, et multorum ac magnorum miraculorum patratorem, quem ipsi crucifixerint, et post cuius crucifixionem paulo post sint funditus eversi ac dispersi, ac denique a quo sit orta ista religio ac gens quae Christiana vocatur. Sensus ergo. est, quasi

ad alicuius genua nasci, est, apud eum gigni et educari: Gen. 50. Tametsi ea potius videtur sententia esse, quod suorum nepotum nascentes parvos liberos in sua genua susceperit, et more nutriculae aut matris cum eis lusitaverit. Videri nihilominus possit singulari quadam ceremonia receptum fuisse, ut aliquando mulierculae super aliena genua parerent: sicut Rachel dicit ad Iacobum: Ingredere ad ancillam meam, et pariat super genua mea, ut et ego aedificer ex ea. forte voluerunt indicare, illam prolem perinde suam esse, ac si statim in ipso partu ex suis genubus suove utero elapsa

GESTARE animam, significat in extremis periculis versari sumpta forte locutione a re militari, quod pugnantes in suis manibus portare videntur vitam ac mortem si male pugnant, amittunt animam: sin bene, retinent Iob 13, et saepe alias, phrasis haec reperitur. GIGANTES, videntur fuisse proprium quoddam genus hominum, caeteris robustius: sicut et nunc aliae gentes, aut etiam familiae, solent aliis esse grandiores ac robustiores. Horum generis ac ipsorum fit mentio Gen. 6, Num. 13. Deuteronomii 2 et 3. et 2. Sam. 21. Videtur tamen aliquando haec vox pro quovis

Gloriae, vocantur gloriosi, plenique dignitate, ac quasi maiestate quadam, magistratus. 2. Petr. secundo: et in epistol. Iudae: Glorias non timent blasphemare. quia Deus talibus personis ut officium, ita et dignitatem suam aliquo modo communicat. 2. Corinth. 3 dicitur. Legem et Evangelium fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis miraculis illustratam, et praeclaros effectus operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis

blasphemare. quia Deus talibus personis ut officium, ita et dignitatem suam aliquo modo communicat. 2. Corinth. 3 dicitur. Legem et Evangelium fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis miraculis illustratam, et praeclaros effectus operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis gloriae ac boni, aut certe eximium ornamentum. Sic saepe Deus et verus cultus dicitur Gloria Israelis. Hieremiae secundo: Populus meus mutavit

postulare id gratiae apponi sibi. Ultima significatio est gratitudo, cum gratias Deo agere dicimur: ubi gratia est quaedam animi gratitudo, et beneficiorum Dei celebratio. 1. Corinth. 10. Si autem ego gratia, aut cum gratiarum actione comedo, quare accusor? Plenus gratia et veritate dicitur fuisse Christus Iohan. 1. id est, favoris Dei copiae cornu, quam non solum sibi, sed et toti generi humano secum attulit et acquisivit. De diva Virgine habet Vulgata Luc. 1. Ave Maria gratia plena. At in Graeco κεχαριτωμένη est proprie, gratis

sive ex bona causa, quod divites ac honorati plerumque coguntur esse graviores, magis serii ac stabiles, et ab omni levitate et vanitate alieni: sive denique, quod onusti opibus, et bonis etiam stabilibus, non facile queunt ex uno loco in alium migrare. In hac significatione Abrahamus dicitur fuisse gravis pecore et argento. Significat quoque Gravis copiosum, numerosum, ac potentem ut Isa. 36. Venit cum exercitu gravi. Exod. 10. Locustas graves demisit in terram: pro, numerosas. et 1.

agentes, significat. ut, Num in dispersionem Graecorum ibit? quem locum multi de dispersis Iudaeis, sed tamen Iudaizantib. iam sermone, vestitu et aliis externis moribus exponunt. Sic Actor. 2, cum tam variae gentes audisse narrantur diversitates linguarum ab Apostolis sonatas, videntur illi fuisse plerique Iudaei, sed tamen alibi nati ac educati, et eo festi gratia venientes. Sic et Actor. 6. Ortum est murmur Graecorum adversus Hebraeos: videtur accipi Graecus pro Iudaeo alibi nato. Non enim videtur esse verisimile, tantum Hierosolymae habitasse Gentilium, eorumve tam magnam

plerique Iudaei, sed tamen alibi nati ac educati, et eo festi gratia venientes. Sic et Actor. 6. Ortum est murmur Graecorum adversus Hebraeos: videtur accipi Graecus pro Iudaeo alibi nato. Non enim videtur esse verisimile, tantum Hierosolymae habitasse Gentilium, eorumve tam magnam frequentiam fuisse conversam, et insuper aliquid iuris ac potentiae in Ecclesia habuisse, cum adhuc de vocatione Gentium inter Apostolos valde ambigeretur. Sic de Hebraeis inter Graecos natis ac educatis exponunt quidam illud Actor. 9, Paulus libere in nomine Domini IESU loquebatur, et disceptabat adversus

Quare aptissime hoc vocabulum humanis figmentis ac commentis Papistarum convenit HALLELUIA, vox crebra in Psalmis, et non raro in vulgata versione retenta, quin et in cantib. Ecclesia multum usitata, significat idem quod Laudate Dominum, aut celebrate ac praedicate. Videtur perinde fuisse crebro repetita, sicut Latinum Oremus. HERBA, vide supra GRAMEN. HERI, abusive omne tempus proxime praeteritum, hodie praesens, cras futurum significat. Heri venire te: 1. Sam.

amore in liberos, quos (Deum filiis praeferendo) dudum longissime ac cum ignominia amovisse debuerat. Sic Deus prohibet honorari pauperem in sua causa, Exod. 2, indicans, nihil omnino esse contra ius ac fas agendum, respectu aut misericordia paupertatis eius. Honoratus facie scribitur fuisse Naaman Syrus, lib. 2. Reg. cap. 5. i. reverendus, et suo regi acceptissimus. Elevari corde ad honorificandum, est inflatum admiratione sui, dignum se putare summo honore ac gradu. lib. 2. Par. cap. 25: Percussisti Edom, tunc elevavit te cor ad honorificandum.

anteque prima fluere inciperet, seu ante exortum solis: et postea tertia. deinde sexta in meridie, et nona, inter meridiem et vesperum: et denique postremo undecima, cum iam unica hora ad occasum superesset. Sic quod Petrus ab hora tertia argumentatur Act. 2, quod non sint ebrii: indicat, non fuisse moris illi tam sobriae ac parcae genti, tam mane helluari. Quo et Apostolus respicit dicens: Qui potant noctu potant. Cognita hac horarum distributione, facile est passione Domini, et alia dicta Christi ad tempus nostrarum horarum applicare, et inde etiam consonantiam cum nostro tempore

primi parentes sunt mox post creationem collocati, vocatur Hortus, seu hortus deliciarum, aut in Eden, ut in Hebraeo legitur. Eum hortum ipsemet Deus plantasse dicitur, Gen. 2. Is locus vocatur etiam Hortus Dei, Gen. 13: ubi Scriptura narrat, regionem Sodomiticam ante devastationem fuisse ut hortum Dei. Et Ezech. 36 legitur: Haec regio devastata, fuit ut hortus Eden voluptatis aut deliciarum. Ezech. 31 legitur, nullam cedrum aut aliam arborem fuisse similem altitudine, amplitudine, et omni alia pulchritudine Assyrio: sive intelligatur de illo ipso horto, ubi tam pulchrae

dicitur, Gen. 2. Is locus vocatur etiam Hortus Dei, Gen. 13: ubi Scriptura narrat, regionem Sodomiticam ante devastationem fuisse ut hortum Dei. Et Ezech. 36 legitur: Haec regio devastata, fuit ut hortus Eden voluptatis aut deliciarum. Ezech. 31 legitur, nullam cedrum aut aliam arborem fuisse similem altitudine, amplitudine, et omni alia pulchritudine Assyrio: sive intelligatur de illo ipso horto, ubi tam pulchrae arbores fuerint: sive per metaphoram de toto reliquo mundo, aut aliis Politiis, quae etiam a Deo plantantur et rigantur. In hortis habebant Israelitae sua idola et

plurium vel unius, ob benedictionem aut maledictionem Dei. ut Isaiae 1, sumitur similitudo ab horto carente irrigante aqua. Contra Isaiae 58: ab horto irriguo. Sicut et Psal. 1 Num 24 dicit Bileam: Sicut horti iuxta flumen, sicut tabernacula Iacob. ostendens florentissimum tunc fuisse statum Israelitici populi, praesertim quod ad religionem attinet: sicut ipsemet se prolixius exponit. Nihil enim elegantius aut amoenius aspectu hortorum bene cultorum, irriguorum, ac iuxta flumen sitorum. HOSANNA, Hebraice Hoschiana, est vox, qua Christo cum sua regali pompa in

orat David se aspergi hysopo, ut supra nivem dealbetur Psal 51. Narrat et Epistola ad Hebraeos, Mosen hysopo, sanguine foederis madefacto, aspersisse totum populum Iohan. 19 scribitur, quod spongiam plenam aceto imposuerint hysopo, ut Christo haustum propinatent. Unde necesse est fuisse in illis regionibus aliquod genus hysopi arborescentis: aut per metaphoram, ad tale aliquod arbustum hoc nomen esse solitum transferri: sicut Germani humilem quandam hortensem herbam vocant Cypressum, ob odoris cum lignis arboris eius similitudinem. I

Deponite veterem hominem, qui corrumpitur iuxta concupiscentias erroris: renovamini vero spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui iuxta Deum conditus est per iustitiam et sanctitatem veram. Ostendit enim ibi Paulus, ipsum spiritum mentis nostrae initio iustum, sanctum et veracem, fuisse imaginem Dei qui cum a Satana prorsus inversus sit, nunc denuo per spiritum Dei refingi debeat. Sic et Col. 3. inquit: Ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit

unius ex filiis, fuitque ei sacerdos. i. consecravit eum. 2 Paral. 13. prolixior locus est. inquit.n. textus: Et fecistis vobis sacerdotes sicut populi terrarum, quicunque venerit, ut impleat manum suam iuvenco, filio bovis, et arietibus septem, erit sacerdos iis qui non sunt dii. Haec videntur fuisse simoniaca praemia, pro impetrata initiatione. Sic 1 Reg. 13. Qui volebat, implebat manum suam. i. oblato munere initiabatur sacris, constituebatur sacerdos. Venit autem haec phrasis inde, quia (ut describitur forma initiationis Exod 29 ) consecrans coram altari replebat manus initiandorum

Hebraismo habes plura in Regulis Nominum. Vertitur non raro ל per In, sed in longe alio sensu. significat enim plerunque motum in rem, aut terminum aliquem. In principio erat verbum, habet aliquid difficultatis: sed certum est, quod oporteat intelligi, Verbum fuisse non tantum in principio, id est, in ipso temporis initio, verum et ante omne principium. Nam Prov. 8, sic aliquoties praepositionem In ipsemet textus exponit, inquiens: In praeparare eum caelos aderam, in statuere ipsum circulum super faciem abyssi. Declarat enim ibidem illud IN per ANTE,

Deut. 33 habetur descriptio verorum ac fidelium Domini sacerdotum, et postremo additur: Hi ponent incensum in ira aut naribus tuis. id est, illi placabunt Deum iratum populo: sicut Aaron. Num. 16 occurrit irae ac plagae Dei, gestando thuribulum et incensum. Apud veteres videtur usitatum fuisse, cum auro thus donare: ut Isaiae 60 legitur. Sic Matth. 2, Mag leguntur obtulisse Christo thus, aurum et myrrham: quo testati sunt se sentire ac credere, Christum esse verum Deum, qui sit thure placandus: verum regem, cui debeatur aurum: et vere mortalem hominem, cuius corpus contra

Deut. 30. Et Paulus hanc internam circumcisionem laudat, Rom. 2, et alibi. Incircumcisis auribus a Hieremia dicuntur carnales, aut etiam prorsus acerbi adversarii veritatis, Hier. 6. Incircumcisa est auris ipsorum, neque poterunt attendere. Stephanus dicit Actor. 7, Iudaeos semper fuisse aurib. et corde incircumcisos Hier. 9 dicit, alias quidem gentes esse incircumcisas praeputio, sed Iudaeos esse incircuncisos corde. Denique incircuncisus simpliciter aliquando impium denotat. Sic Ezech. 28 et 31 dicitur, mortib. incircumcisorum moriemini, et in medio incircumcisorum

et quasi etiam historiam Christi complectitur, ponit descensum ad inferos post mortem. Quarto quaeritur, qualis fuerit descensus Christi ad inferos: num gloriosus aut ipsi tristis? Sentio sane, non fuisse gloriosum. nam Paulus Eph. 4 gloriosae ascensioni opponit descensionem ad infima terrae: ubi facile animadvertitur, eum gloriam ascensionis cum ignominia aut exinanitione descensionis per antithesin conferre. Item Psalmus cum dicit, Non deseres animam meam in inferno, testatur eum non bene

nec is quoque alicubi deseritur, qui est quidem in eo loco, sed tamen ibi bene habet. Petrus quoque, cum Act. secundo inquit, Deum excitasse Iesum, solvendo ὠδῖνας, id est, gravissimos cruciatus mortis, clare ostendit, Christum usque ad resurrectionem fuisse vinctum acerbissimis doloribus mortis. Observandum autem est, mortem aliquanto graviorem significationem habere apud Hebraeos, seu in Sacris literis, quam apud Latinos. Complectitur enim totum illud stipendium peccati, quod datur reis in praesenti et futura vita ut Gen. 3. Quo cunque die

3. Quo cunque die comederis, morte morieris. Ita ut apud Petrum Actorum 2 non dubitem gravissimos dolores mortis significare idem, quod Gehennae cruciatus. Accedit porro et tertia ibidem vox: Non fuit possibile eum κρατεῖσθαι, detineri. Dicit, non fuisse possibile a morte Christum detineri. Indicat igitur Petrus, captum quidem fuisse Christum a morte, vinctum etiam vinculis acerbissimorum dolorum: sed Deum in illis vinculis ipsum non deseruisse, ut alios sub maledicto legis existentes: sed solvendo ipsum ex tam tristibus vinculis

dubitem gravissimos dolores mortis significare idem, quod Gehennae cruciatus. Accedit porro et tertia ibidem vox: Non fuit possibile eum κρατεῖσθαι, detineri. Dicit, non fuisse possibile a morte Christum detineri. Indicat igitur Petrus, captum quidem fuisse Christum a morte, vinctum etiam vinculis acerbissimorum dolorum: sed Deum in illis vinculis ipsum non deseruisse, ut alios sub maledicto legis existentes: sed solvendo ipsum ex tam tristibus vinculis excitavisse, et glorificasse. Tum porro et ex corporis ignominia, in qua interim in

non deseruisse, ut alios sub maledicto legis existentes: sed solvendo ipsum ex tam tristibus vinculis excitavisse, et glorificasse. Tum porro et ex corporis ignominia, in qua interim in sepulchro haesit, animadverti potest, animam quoque eius quasi sociam, interea temporis non nimis gloriosam fuisse. Nam utrunque simul humiliatum, et vicissim simul glorificatum est. Fuit autem corpus omnibus naturalibus viribus spoliatum, tanquam scelerati alicuius nebulonis ex patibulo in sepulchrum translatum, a vigilibus custoditum, et denique ad putrefactionem dispositum. Nec obstat, quod Petrus

debebant, finitae fuerunt. Dicit enim, Cum consummassent omnia: scilicet quae ab ipsis consummanda erant in vitam Christi. Tertio, Christus commen davit animam suam in manum patris: In manu patris haud dubie non male habuit: Ergo in descensu Christus nihil est passus. Respondetur, Christum semper fuisse in manu patris, et pios omnes iam esse in manu Christi (sicut ipsemet inquit: Nemo eos rapiet de manibus meis) et tamen non omni malo caremus, nec plane sumus a Satanae tyrannide liberi, ante illam integram liberationem et glorificationem. Deinde, ut maxime intelligatur de summa quadam

potentia sua ad salutem, et non patiens a quoquam de suis manibus rapi. In doctoribus vero multo magis cernitur, cum ex ore infantium et lactentium virtutem suam perficit Deus. Infirmitas, cui non medela: secundo Paralip. 21. pro infirmitas incurabilis. Paulus Rom. octavo dicit, etiam legem fuisse infirmam aut imbecillam per carnem: id est non potuisse nos iustificare ac salvare quia corrupta nostra caro ei obedire nequit. INGREDI, expositum est supra in vocibus Egredi et Exire: sed nihilominus hic aliquot eius obscuriores phrases exponemus. Ingredi igitur ad

reputatus est. Luc. 22. Isaiae 53. Aliquando Ethnicum significat, aut quemvis lege Moysis carentem. Sic Paulus dicit, se carentibus lege factum esse sine lege, ἀνομον, seu iniquum: id est, propter eos neglexisse legem ceremonialem, sed interea Deo non fuisse sine lege, imo in eo vel maxime eius mandato obedivisse. Aliquando ἀνομος videtur indicare exlegem, ut 2. ad Thess. 2, ipsummet Antichristum vocat ἀνομον exlegem, qui nempe non tantum peccando pro se

aliquem discipulum, tanquam testem rerum a Christo gestarum, qui toto eo tempore praedicationis ipsius cum eis vixerit, quo Christus intravit et exivit ad eos: id est, cum eis vixit, et functionem suam in terris administravit: quod et mox faciunt, electo Matthia. Introitus Pauli dicitur non fuisse inanis, 1. ad Thessal. 2: ubi introitus non tantum illum primum aditum, sed et praedicationem verbi, et totam conversationem apud eos actam significat: sicut ipsemet se exponit, dicens: Se in multis afflictionibus, persecutionibus ac periculis, nihil ominus constanter ac liberrime

leges caeremoniales ac purificatorias, aut certe inde primum ducta esse. Sed undecunque aut quacunque demum ratione etymologiae ac significationis primum formetur ac derivetur: certum tamen est hanc vocem saepe poni pro tota lege. Lucae 1 cap. dicuntur Zacharias et Elizabeta fuisse iusti, et ambulasse in omnibus praeceptis et iustificationibus Dei: ubi vox IUSTIFICATIONES videtur poni pro Mispat iudiciis, et significare sanctos ritus. Sed de nomine Iustificationis postea agetur in voce IUSTITIA Iudicia iustitiae, saepe videntur ipsa praecepta Dei vocari, vel quia

tum et corporalibus. Sic Apostoli Actor. 15 legem vocant iugum importabile. Sic et Paulus Galatas iubet stare in libertate, ad quam eos Christus vocavit, et non pati se iterum iugo legis subiici. In politicis autem queruntur Israelitae, se nimis gravi iugo ac onere a Salomone oneratos fuisse, petuntque id a filio nonnihil relevari, 1. Reg. 12. Aliquando iugo additur onus. Isaiae 9, Iugum oneris eius tu contrivisti: id est, tu liberasti eum ab ista gravi et molesta servitute. Utraque voxidem significat in hoc loco. Sic Isaiae 58. Si abstuleris e medio tui iugum: pro,

etiam universalis est: ut ad [?: Philippe- ] tertio capite Paulus dicit, se secundum legis iustitiam [?:-isse ] irreprehensibilem. Herodes quoque dicitur [?: tim- ] se Iohannem, quia sciverit esse iustum. Sic et Zacharias ac Elisabetha Lucae 1, dicuntur fuisse iusti, incedentes in omnibus mandatis ac iustificationibus Dei irreprehensibiliter. Psal. 15. Qui ingreditur sine macula, et operatur iustitiam. Iac. 1. Ira viri iustitiam Dei non operatur obedientiam a Deo per legem postulatam non praestat, ni

etiam de testimonio aut praemio iustitiae accipi. Praeter istam porro universalem iustitiam, est quoque particularis iustitia, quae cuique suum tribuere dicitur, et in contractibus ac omnino in omni officiorum communicatione consistit: sed itidem mutila est. Sic posset accipi, quod Ioseph dicitur fuisse iustus, qui noluerit traducere aut infamare suam sponsam. Est etiam iustitia adhuc particularior, in una aliqua re causave consistens, quae dici posset causae iustitia. Sic Iacob Genes. 30, Cras respondebit mihi iustitia mea: id est, meus fidelis famulatus tibi Labano praestitus,

Non autem sentiendum est, idem ob suam propriam dignitatem imputari ad iustitiam, sed eo quod fides apprehendat iustitiam Christi, ut ibidem declaratur: Non scriptum est autem propter illum tantum imputatum fuisse illi: sed etiam propter nos, quibus imputabitur, credentibus in eum qui excitavit IESUM Dominum nostrum a mortuis, qui traditus fuit propter peccata nostra, et excitatus propter iustitiam nostram. Rom. 9. Gentes, quae non sectabantur iustitiam, apprehenderunt iustitiam: iustitiam autem eam

sine lachrymis quievit. Sed aliquanto post, ubi vidit amicum mendicantem, flere coepit. interrogatusque de causa, cur in minori malo lachrymaret, cum maiora siccis oculis spectasset? respondit, Illa fuisse maiora mala, quam ut lachrymas admitterent: excitasse igitur stuporem, ac veluti amentiam quandam. Mich. 3 significat contectio labri, confusionem. inquit. n. Pudore suffundentur vates, et operient omnes labrum suum ipsi, quod non sit verbum. i. quod Deus eis non patefecit, quomodo in

dicetur. Sic dicit Hieremias futurum, ut Babylon adeo prorsus opprimatur ut non sumatur inde lapis angularis aut fundamenti: id est, ut non amplius mittantur praefecti ac gubernatores in diversas gentes ex civibus Babylonis: sicut et Historiae testantur, cives Babylonis ferme prorsus in servitutem fuisse a Medis et Persis redactos. Quarto, apideum cor tribuitur homini, Ezech. 11 et 36: alibi etiam adamantinum: tum ideo, quia caret omni bono sensu ac intellectu in reb. divinis, perinde ut statim lapidea: sicut dicitur Deut. 29. Non dedit tibi Deus cor intelligens. Et

mundari: quae opinio hodie quoque apud Turcos recepta est, et olim apud Ethnicos receptissima fuit: sicut Aeneas dicit apud Virgilium, nefas esse se attrectare sacra, quandoquidem tunc primum ex bello tanto et caede recenti vene rit, donec se flumine vivo abluerit. Idem testatur veteribus receptum fuisse, etiam Sophoclis interpres super [?:-iacem ] . Verissimile autem est, hanc pravam opinionem unde profectam, quia olim primi parentes ac patriarchae docuerint, oportere nos aqua vivente metaphorica, id est. Christi expiatione lavari ac mundari, ex qua [?: ] quis

atque adeo massam corporis inficientis, et in omnibus ferme terris experientia ipsa noti: de quo multa passim in Moyse, praesertim Levit. 13 praecipiuntur. Fuit vero apud Iudaeos nonnunquam etiam lepra in vestimentis ac aedificiis, quae aliis gentibus inusitata, et soli illi populo propria fuisse videtur: de qua vide Levit. 14 prolixius. Allegorice patres lepram de falsa doctrina exponere sunt soliti, sicut Augustinus testatur, inquiens lib. 2. quaest. Evang. cap. 40: Leprosus est, quicunque doctrinas erroris profitetur, et avaricia similis Giezi, qui dona Spiritus

fratre tuo?.i quomodo unquam eum coram alloqui audebo? Eadem locutio etiam Iob 11 habetur. Contra vero Christus, adventante liberatione iubet nos in medio malorum attollere capita nostra, quod est laetae mentis ob accedens bonum. Credo huic esse contrariam phrasin, quod dicuntur cecidisse aut fuisse facies Caino et matri Samuelis. Tristes enim demittunt vultum: laeti contra elevant et frontem exporrigunt. Levare aut assumere planctus super aliquem, est lamentari, ac deplorare eum. Ezech. 28. Leva planctum super regem. Levari aut assurgere corde, contra Deum, Hierem. 51. pro

verbi significata ac phrases prolixe exponit Forsterus, quae apud ipsum reperies: nempe quic quid de נשא Nasa dicit, ab initio eius verbi usque ad finem. LEVI fuisse unum ex duodecim filiis Iacob, et patrem integrae tribus Levitarum, quae postea in exitu Israelis de Aegypto ad res sacras nomine totius Israelis delecta sit, et ex qua singulares quaedam familiae ad sacerdotium superius, quod etiam proprie sic vocatur, delectae sint, notum est. Ponitur ergo

aut aliqua ex parte rebus ac hominibus spoliata et privata, [?: ut-- ] quasi illud pondus hominum ac pecorum sit imminutum. Leve alicui aliquid esse, est, in eo non conquiescere, tanquam quod ei nondum sit satis, sed ulterius concupiscere ac progredi. Sic dicitur 1. Reg. 16, fuisse leve Accibo ambulare in viis ac peccatis Ieroboam, Quare eum [?: e-- ] Baalum coluisse, accepta Iezabele filia regis [?: Sidoniorum ] . LEX. Ingens difficultas et varietas significationes vocis Legis, non tam in veteri quam in novo Testamento occurrit.

ipsemet sine lege vixit. De quo eius sensu postea dicetur in voce Peccati plenius. Vique ad legem fuit peccatum, Rom. 5. i. inde a primo lapsu Adae usque ad instaurationem legis per Mosem factam. Asserit hic Apostolus, non tantum peccatum sed etiam eius poenam, nempe mortem ac damnationem, fuisse semper inde ab Adamo, etiam ante legem Mosaicam quae ingentia mala cum revera sine lege Dei existere nequeant, indeque omnem suam vim hauriat (legem enim causam esse, ut peccatum imputetur, magnifiat et puniatur: ut severissimum edictum monarcharum, prohibens Christianismum et Luteranismum)

puniatur: ut severissimum edictum monarcharum, prohibens Christianismum et Luteranismum) causa est cur id pro grandi crimine habeatur et puniatur: alioqui si tale edictum aut lex non extaret, non imputaretur id peccatum, nec quisquam propterea damnaretur et puniretur. Quare necesse est tunc quoque fuisse aliquam legem, quam peccantes violarint, et a qua sint accusati, damnatique, ac morte puniti, cuius legis ista Mosaica sit tantum quaedam renovatio aut instauratio. Quare legem semper damnasse et punivisse peccatores, eamque eius genuinam vim esse, atque adeo non tollere peccatum, ut sit

legis, quae conditionaliter loquitur sub [?: umb-- ] simplicis assertionis: sicut etiam cum Dominus [?: legi---- ] rito de iustitia ac via salutis quaerenti responder: lege quid scriptum est? Hoc fac, et vives. non id [?: vol--- ] , aut quen quam esse vel fuisse, qui sic sit servatus, aut ipsum id effecturum: sed conditionem tantum impossibilem iustitiae sub simplici assertione proponit, [?: ut- ] sudans in eo stadio agnoscat suam impotentiam, et [?: ] bi quaerat quod ipse praestare nullo modo possit. Tertio, ipsa rei

tractare Apostolus de hypocritis quibusdam, qui etsi foris qualem cunque disciplinam servabant, intus tamen erant pleni sceleribus: et interea de illa qualicunque disciplina sibi eximie placebant, aliosque omnes iudicabant, seu condemnabant, tanquam prorsus impios. Certum est autem, Iudaeos fuisse illos veros hypocritas, qui non putabant se esse peccatores, sicut caeterr erant: omnesque gentiles prae sua sanctitate, sicut Pharisaeus ille publicanum, contemnebant et condemnabant. Secundo: Quia nullus. Ethnicus philosophus fuit tam sanctus, quin et idololatra fuerit, et variis

conscriptum [?: devora-- ] Sicut et Hieremias ita primo et secundo dictat fullyphetiam Barucho, ac si eam illi de libro legeret: non sicut si suas conciones meditaretur, aut recordaretur. Quod autem in Apoc. dicitur is liber primum quidem [?: ] [?: ] ro dulcis fuisse, postea autem in ventre amarus: figurantur, primum quidem rerum divinarum cognitionem et suavem, postea autem multitudine tentationum et [?: ] eam fieri abunde amaram. Librum aperire, est etiam istam phrasis, quam peculiaris quaedam figura, [?: a- ] ra. Apocal.

difficultatib. Gal. 3 dicitur, in Christo non esse liberum aut servum: id est, nullum esse discrimen aut praerogativam inter liberum aut servum, eandem esse utriusque conditionem. Dicitur et terra libera, quae nullo est onere aut obligatione gravata. Sid Genes. 47. Terra sacerdotum in Aegypto fuisse libera dicitur, quia non fuerit tempore famis vendita regi, nec operata solutione quintae partis frugum, ut reliqua regio tota. Apostolus 1. Cor. 9, et de alia quadam libertate ac servitute loquitur, cum dicit se esse liberum: id est, ut ipsemet exponit, habere ius suo arbitrio et alieno

Lingere terram, significat alicui subiici: sumpta locutione a more Asiaticorum, qui incurvando sese, aut etiam plane in terram prono corpore prosternendo, subiectionem suam indicabant. Dum. n. ita humi sese sternunt, videntur pulvere aut terram lingere. Aliqui addunt, etiam moris aliquib. fuisse, ut ita postrati coram suis magnatib. terram exoscularentur, et ita vere eam lingere viderentur. Psal. 72. Coram illo procident habitatores deserti, et inimici eius terram lingent. i. ei subiicientur. Mich. 7. Lingent pulverem ut serpentes. i. Prosternent se coram Israelitis

Cur non accurris opitulatum mihi laboranti? Iustitiam longe esse ab aliquo, significat eum carere iustitia: Esa. 46. Ibidem pollicetur Deus suam gratuitam seu imputativam iustitiam, et dicit: Prope feci iustitiam meam, et non elongabitur. Esa. 59 dicitur iustitia procul stetisse. i. homines fuisse iniustos, et veritas dicitur corruisse in plateis. hypotyposes elegantes, et in oculos incurrentes sunt. Longos fac funiculos tuos, Isa. 54. id est, dilata et amplia tabernaculum, tuum, ut multos capere possit, qui ad te venerint. LOQUOR, varie in Sacris literis accipitur,

mensis Chodes dicitur, quasi dicas nova luna. Exod. 2, Mater abscondidit Moysen puerum tres Lunas, id est menses. Sic Iob cap. 3, maledicit diei nativitatis suae dicens, In numerum lunarum non veniat dies illa: pro non computetur in mensem. Hic etiam iudicari potest, miraculosam fuisse eclipsin tempore passionis Christi factam, ut quae circa medium mensis aut lunae acciderit, nempe circa plenilunium, cum tantum in novilunio accidat, latitante post lunam sole, [?:-e ] nos aspicere possit. Quare naturales eclipses solis necessario apud Iudaeos acciderunt in

non falso accommodavit. Verum hodie non tantum Lutherus, sed et Deus ipse cum hac sua similitudine a Synergistis et Philosophotheologis ac Sophistis et Papistis ridetur. Dan. cap. 2 narrat, se vidisse visionem, qua sub specie statuae quatuor Monarchiae depingebantur. Eius pedes ait fuisse partim ferreos, partim luteos, aut (ut alii vertunt) testaceos: id est, fragiles. Nemo enim dubitat, quin per lutum vilitas et fragilitas sit notata. Id autem plerique ita exponunt, quod postremae Monarchiae alii Imperatores erunt potentes, alii admodum imbecilli: quod eventus ac res ipsa

] interrogatus quid faceret? dixit, Se iustitiam quaerere Lucernam Dei splendere super caput alicuius, Iob 29, est eum [?: gi ] , foveri, ac felicem fieri a Deo in omnibus suis comtibus. Sic mox sequitur, in lumine Dei per tenebras ambulare. Christus dicit de Baptista, eum fuisse lucernum ardentem et lucentem, Iudaeos vero noluisse exultare ad tempus in luce eius: i. fuisse doctorem praestantem, qui tum doctrina, tum et exemplo ac autoritate aliis ad agnitionem et favorem Dei, summamque felicitatem praelum rit: quinetiam spem fecerit Iudaeis summae cuiusdam

caput alicuius, Iob 29, est eum [?: gi ] , foveri, ac felicem fieri a Deo in omnibus suis comtibus. Sic mox sequitur, in lumine Dei per tenebras ambulare. Christus dicit de Baptista, eum fuisse lucernum ardentem et lucentem, Iudaeos vero noluisse exultare ad tempus in luce eius: i. fuisse doctorem praestantem, qui tum doctrina, tum et exemplo ac autoritate aliis ad agnitionem et favorem Dei, summamque felicitatem praelum rit: quinetiam spem fecerit Iudaeis summae cuiusdam felicitatis: quare et Iudaeos plus iusto ei tribuerunt, eumque Meschiam, aut aliquem ex illis magnis

mag- ] [?: adu--erint ] . Quam quaestionem et ipse in dubio [?: ] quam, cum nihil certi habeam, quod pro alterutra sententia afferam. Actor. 8, fit mentio Simonis magi: et [?: ] Elymae magi: ubi dubium non est (ut textus ipse [?: d- ] strat) eos fuisse professores curiosae et impiae scientiae divinandi, et praestigiis suis veluti miraculis [?: ] ope daemonis dementandi homines. MAIESTAS, est decus, amplitudo, dignitas et [?: ] ria, praesertim alicuius in eximia gubernatione [?: ac- ] mine

[?: ] hic nox Maledictio significat formulam maledicto [?: ] , execratoriamve, seu male precandi. In maledictione petere animam alicuius: pro, execrando petere ut male [?: ] , seu diris execrationibus vitam eius impetere. Iob [?: ] videtur fuisse quaedam maledictio aut execratio vicini illi sacrae, qua autores iniuriarum ac facinorum diris [?: ] sunt soliti, sicut supra de Michae matre audiamus. Fuit autem talis execratio etiam Ethnicis usitata, nec inefficax, cum iustas causas habuit: ut cum sacerdotes [?:

coram te, et [?: ] illis sicut fecisti mihi propter iniquitates meas. id est, recorderis peccatorum ipsorum, puniasque eos propter ea. Alias pro speciali iniustitia ponitus, qua [?: ] proximum, eum laedendo sermone re aut facto, peccamus. Sic 1. Sam. 25, Nabal dicitur fuisse vir durus et malus opere: id est, valde sordidus aut immisericors et defraudans proximum. Psal. 15. Nec fecit proximo suo malum, tametsi ibi de laesione aut malo poenae accipi queat. Ponitur et pro singulari aliquo facinore. ut Matt. 27. Quid vero mali fecit? scilicet,

mea soror. Ab utero matris, et ab uberibus matris, est, inde â partu, aut a conceptione: Ps. 22 utraque locutio est. Sic et Psal. 71, et Act. 3 ac 14, quidam miraculose sanati, claudi fuisse ab utero matris narrantur: nempe qui nati fuerunt claudi. Sic Iohan. 9, quidam a Christo sanatus dicitur fuisse caecus a nativitate. Ps. 113. Qui constituit sterilem, matrem filiorum laetantem. pro, qui efficit, ut ea quae natura erat sterilis, sit mater multorum filiorum deque eo

matris, est, inde â partu, aut a conceptione: Ps. 22 utraque locutio est. Sic et Psal. 71, et Act. 3 ac 14, quidam miraculose sanati, claudi fuisse ab utero matris narrantur: nempe qui nati fuerunt claudi. Sic Iohan. 9, quidam a Christo sanatus dicitur fuisse caecus a nativitate. Ps. 113. Qui constituit sterilem, matrem filiorum laetantem. pro, qui efficit, ut ea quae natura erat sterilis, sit mater multorum filiorum deque eo laetatur valde: ut Sara, Anna mater Samuelis, Elizabeth, et aliae. MATRIX, 2. Reg 19, et Isaiae 37.

hospitioque suos amasios excipere solent. Sic et apud Romanos popinae, ganeae, cauponae, et similia loca fuerunt plena scortis. Porro verisimilius est, defatigatos et esurientes exploratores potius cibum quam scortationem quaesivisse, praesertim in tanto periculo: quos etiam verisimile est fuisse homines graves, prudentes, accordatos. MERIDIES, pro summo aestu solis poni crebro solet: et contra, aestus aut fervor pro meridie, quia circa meridiem maximus aestus fervere solet. Isa. 16, Pone quasi noctem umbram tuam in medio meridiei: id est, in summo aestu. Aestus vero

messis, ut mittat operarios in suam messem. Regiones albae sunt ad [?: ] , Ioan. 4. id est, homines sunt iam cupidi purioris [?: ] onis, et idonei qui convertantur. Ibidem citator prouerbium, Alius est qui seminat, alius qui metit. [?: C- ] vis ea videtur fuisse, quod saepe alii percipiant fructus alienorum laborum. Sed Christus ad id accommodat, quod et prophetae prophetizando de Messia et conversione gentilium, et tota lex paedagogizans [?: ] Christum, aliquo modo praeparavit viam regno Christi: non tamen usque ad ea tempora vixerunt,

cedris, est talis locutio, ac si dicas, multum habere negocii cum cedris. id est, habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est, cursu contendes cum equis, cum a peditibus vincaris? Non miscebitur alius laeticiae cordis: Proverbiorum decimoquarto. Cor cognoscit amaritudinem animae suae, nec immiscebit se laeticiae eius alienus. pro, unusquisque proprie

Et Psal. 22: Comedent afflicti, et satura buntur. Sic Psa. 76, Ut servet omnes afflictos terrae. Et Isaiae 11, Et arguet in rectitudine pro afflictis terrae, aut afflictos terrae. Porro mansuetum aut mitem plerique interpretantur, cum [?: ] . 12 Moses dicitur fuisse mansuetissimus prae omnibus hominibus quae significatio proculdubio verior est. Alii intelligunt dici, eum fuisse omnium afflictissimum. Sic accipienda est vox haec Psal. 37, Mites aut mansueti possidebunt terram: quod dictum Christus Matth. 5 recitavit. Sensus autem est,

Et Isaiae 11, Et arguet in rectitudine pro afflictis terrae, aut afflictos terrae. Porro mansuetum aut mitem plerique interpretantur, cum [?: ] . 12 Moses dicitur fuisse mansuetissimus prae omnibus hominibus quae significatio proculdubio verior est. Alii intelligunt dici, eum fuisse omnium afflictissimum. Sic accipienda est vox haec Psal. 37, Mites aut mansueti possidebunt terram: quod dictum Christus Matth. 5 recitavit. Sensus autem est, impios putare obtineri terram serviendo et grassando contra ius ac fas: verum Deus (ut est in praedicto Psalmo)

Minam dixere priores.
Centum hae sunt drachmae. quod si modo dempseris illis
Quattuor, efficies hanc nostram denique libram. Sed hoc de mina nova intelligi debet, quae et [?: S- ] nis mina a quibusdam appellatur. Constat enim, Minam Atticam antiquitus fuisse drachmarum tantum septuagintaquinque: quae actis postea a Solone ponderibunt. Mina vetus appellata est. de qua intelligi debet, quod subdit Fannius apud Priscianum, Attica quae fiet, quartam si dempseris, hinc Mna. Quo tamen in loco Fannius sentire videtur, Minam Atticam eam esse,

significari adulatores, quales plerunque sunt aulici, qui id omni studio cavent, ne illa austera et aspera feritate cuiusquam teneras aures, praesertim vero suorum dominorum laedant: perinde ac si quis asperiore veste talem aliquem molliculum attingeret, aut perfricaret. Talem negat Christus fuisse Ioannem, ut qui et ipsum Herodem obiurgarit de incestu, et sanctissimos illos Pharisaeos genimina viperarum vocaverit, eisque ob sua peccata extremum exitium imminere praedixerit. MOLLICIES, μαλακία, languor, imbecillitas, ex qua licet

multae descriptiones terribilis maiestatis Dei. Sunt autem allusiones ad illam tremendam speciem Dei, quae in monte Syna visa est, cum Deus Moysi legem traderet: Exodi 10. Solet et alioqui poesis talem hypotyposin maiestatis divinae hominibus ante oculos depingere. Moyses dicit Psalmo 90, Deum fuisse antequam montes nascerentur, et formaretur terra atque orbis. Et moxidem clarius dicit, A seculo in seculum tu es Deus. id est, tu Deus es aeternus ante mundum creatum, et post eum deletum eris. Montes ergo pars incurrens in oculos, pro tota terra ponitur. Non timebimus, etiamsi terra

obruite nos. id est, vehementer timebunt, et mallent se centies mortuos, et in nihilum redactos: Oseae 10, Lucae 23, Apoc. 6. Abscondere se in speluncis et petris montium, itidem terroris et tristissimi status indicium est, Iudic. 6, Isaiae 2, Apoc. 6. Montes transferre, videtur apud Iudaeos fuisse proverbialis locutio, de re hominibus prorsus impossibili. Quare Dei potentia hoc modo declaratur Iob 9. 28, et Psal. 17, quod scilicet montes transferat. Et Christus Matth. 17, et Paulus 1. Corinth. 13, ad ostendendam fidei efficaciam, sumit locutionem et

sed perpetuum gaudium et vita aeterna. Emortuum corpus Abraami, et emortuam vuluam Sarae, Rom. 4. id est, prorsus debilitatum, semimortuum, et plane effoetum. Mors aliquando Somnus vocatur metaph. ob similitudinem: sicut Christus dicit ad Apostolos, Lazarum dormire, et puellam. Usitatam credo fuisse hanc metaph. omnibus Asiaticis. nam et Homerus crebro ea utitur. vocat item Iliad. 14 somnum, fratrem mortis, quia sit similim a mortis imago. Sic et in veteri Testamento saepissime sacau, iacere et dormire, pro mori ponitur. Et Psalm. 13 inquit, Ne unquam obdormiam in morte. MORTIFICARE,

potest in coniugio, quantumvis in maledictione gravato, si modo perrexerit credere. Constructio est collectiva, Mulier: pro, mulieres permanserint in fide. Amor mulierum, secundo Samuelis primo, pro summo ac ardentissimo ponitur. Dicit autem David ibi, Ionathan supra mulierum amorem sibi fuisse amatum. Hunc ardentissimum affectum cum Deus videret, viro dixit: Propterea deseret matrem et patrem ut adhaereat uxori suae. Et Paulus causam tanti amoris exponens, ostendit eam esse, quod sit propria hominis caro: nemo autem sanus soleat carnem suam odisse. In Christo non est masculus, nec

per Christum attinet, nullum est discrimen inter sexus aut conditiones, omnes ibi sunt similes et pares. Via aut Semita mulierum: id est fluxus menstruus. Gen. decimooctavo: Desierat autem Sarae via aut semita secundum mulieres. id est, vena aut fluxus mulieribus consuetus. quo indicatur fuisse eam iam prorsus effoetam, quia sine ea materia non alitur foetus. Sic Rachel excusans se erga patrem, Gen. trigesimoprimo inquit: Non possum surgere a facie tua quoniam via mulierum est mihi. id est, Vehemens fluxus me invasit, ut partim imbecillitate, partim et pudore, ne conspiciatur

Apostolos plerosque vixisse coniugatos, ut Ecclesiastica historia ex Clemente probat: quia vox Circumducere significat quoddam herile ius in circumductam. et denique, quia non possit intelligi de divitibus matronis, suis impensis Apostolos foventibus: cum hic ostendat Apostolus, tales circumductas fuisse futuras oneri Ecclesiae: divites autem illae suo sumptu alentes Apostolos, sublevassent Ecclesias, ne auditores eos alere cogerentur. Fuisset etiam valde scandalosum, singulos homines alienas mulierculas tam procul per orbem terrarum circumducere. Nam alia ratio fuit Christi, qui magnum

confluentes cum illis scelestis data ingenti mercede sese contaminant. Constat olim Corinthios aperuisse celeberrimum prostibulum formosissimarum mulierum, tantum quô alliciendo undiquaque homines praepotentes, suam civitatem redderent frequentiorem, ditiorem ac cultiorem: ac inter alias impuras fuisse etiam quandam nomine Lais: quam cum innumeri appeterent, nec ea potiri possent, exortum est proverbium, Non omnibus contingere adire Corinthum. Sicut igitur talis aliqua nominatissima meretrix carnaliter scortando contaminat magnates omnium vicinarum, aut etiam remotarum civitatum ac

Dubium ergo est, an Paulus voluerit dicere elementa mundi quasi pueriles, alphabetares, et veluti paedago gicas institutiones: an potius externas, carnales, et corporales. Mundi lucem vocat Christus Apostolos, et omnes alios veros doctores. Matthaei 5. Contra autem negat Evangelista, Baptistam fuisse lucem, sed tantum missum ut testaretur de luce: solum vero Christum esse Lucem mundi, aut in mundum missum. Sic et ipsemet Dominus sibi soli hunc titulum aut dignitatem vendicat, Ioan. 3. 8. 9 et 12. Solus ergo Christus fuit luxuera, hocque tripliciter. Primum, quia ipse est autor et dator

Quid cogis gentiles iudaizare? id est, conaris eos adigere ad iudaizandum. Sic Galatis 6. Isti cogunt vos circumcidi. Mox sequenti versu dicit: Volunt vos circumcidi. Haec igitur exempla de conatu necessario accipienda sunt. At cum Galatis secundo Paulus dicit, Titum, cum esset Graecus, non fuisse coactum circumcidi: non est accipiendum de conatu, qui ibi valde violentus aderat, sed de exitu aut eventu. Testatur enim Paulus, se in ea re etiam Apostolorum iudicio victoriam obtinuisse. Ideo inquit, de falsis fratribus eum ad circumcisionem cogentibus, nec ad horam quidem cedere

cum magna pars pro toto, aut parva pro nihilo habetur, in Regulis universalibus dictum est. Sic 1 Cor. 1, Eligit ea quae non sunt. id est, quae per sese, suave nativa praestantia aut vigore nullius momenti sunt. In hac eadem vocis huius significatione dicitur 2 Par. 9, Omnia vasa Salomonis fuisse aurea, et argentum pro nihilo esse reputatum: id est prae copia auri fuisse parvi factum argentum. Sic Psal. 39 habetur: Ecce palmi spacium posuisti dies meos, et aevum meum quasi nihil coram te. id est, res perpusilla. Proverb. 10. Argentum electum lingua iusti, cor autem

dictum est. Sic 1 Cor. 1, Eligit ea quae non sunt. id est, quae per sese, suave nativa praestantia aut vigore nullius momenti sunt. In hac eadem vocis huius significatione dicitur 2 Par. 9, Omnia vasa Salomonis fuisse aurea, et argentum pro nihilo esse reputatum: id est prae copia auri fuisse parvi factum argentum. Sic Psal. 39 habetur: Ecce palmi spacium posuisti dies meos, et aevum meum quasi nihil coram te. id est, res perpusilla. Proverb. 10. Argentum electum lingua iusti, cor autem stulti tanquam nihil. In Hebraeo est, Tanquam parum: sed Vulgo vertunt,

[?: u- ] ante dixerat, Vae tibi terra, si rex tuus est puer, principes tui mane comedunt. Quare hic nobilitas [?: ] [?: ] , sed virtutem respicit. Vera. n. nobilitas est [?: u- ] [?: virtus ] . Sic Act. 17 dicuntur Iudaei Beroenses nobiliores fuisse Thessalonicensibus, utpote qui veritatem prompte acceperint, et diligenter scrutati sint scripturas, an conciones Pauli et historia Iesu cum Prophetiis convenirent. ubi itidem nobilitas virtutem, non genus significat. Sic Rom. 16 Andronicus et Iunia dicuntur fuisse nobiles inter Apostolos.

Iudaei Beroenses nobiliores fuisse Thessalonicensibus, utpote qui veritatem prompte acceperint, et diligenter scrutati sint scripturas, an conciones Pauli et historia Iesu cum Prophetiis convenirent. ubi itidem nobilitas virtutem, non genus significat. Sic Rom. 16 Andronicus et Iunia dicuntur fuisse nobiles inter Apostolos. tametsi ibi rectius verteris insignes, cum sit in Graeco ἐπίσημοι. Porro in illo 1 Cor. 1, Non multi nobiles, non multi sapientes sunt vocati: videtur proprie magnates istos indicare, qui ob generis nobilitatem

aliquis super aliquem proferre malum nomen. Deut. 22, Et protulerit nomen malum super mulierem: pro, infamaverit eam. quod ibi aliquoties repetitur. Aliquando simpliciter Nomen pro malo nomine, sinistroque rumore aut infimia ponitur. Sic Ezek. 23 dicitur sub typo mulieris, scortum Iudam fuisse nomen mulieribus: pro excitasse, [?: ] sua turpitudine inussisse notam mulieribus, infamasse eas. Nomen igitur ibi pro malo nomine aut infamia ponitur, contra est bonum nomen. Deus minatur Is. 14, se deleturum nomen Babylonis: i. oppressa ea per servitatem, et eversa,

2 pollicetur Christus, victori satanae et mundi calculum album, et in eo nomen quod nemo praeter accipientem novit: i. iustificationem et spiritum S. quem se habere solus pius novit, sentiens eius in se motus et clamorem, Abba pater. Cap. 13 eiusdem dicitur super capita bestiae fuisse nomen blasphemiae: i. eam bestiam fuisse blasphematricem Dei, ut in sequentib. exponitur. Inculcatur porro in eodem libro multum nomen bestiae, et character bestiae, item numerus nominis bestiae: ubi nimirum de nomine Antichristi, eiusque numero ac charactere et imagine agitur: quam qui non

et mundi calculum album, et in eo nomen quod nemo praeter accipientem novit: i. iustificationem et spiritum S. quem se habere solus pius novit, sentiens eius in se motus et clamorem, Abba pater. Cap. 13 eiusdem dicitur super capita bestiae fuisse nomen blasphemiae: i. eam bestiam fuisse blasphematricem Dei, ut in sequentib. exponitur. Inculcatur porro in eodem libro multum nomen bestiae, et character bestiae, item numerus nominis bestiae: ubi nimirum de nomine Antichristi, eiusque numero ac charactere et imagine agitur: quam qui non habuerint, eos dicit non habituros

de qua re in Libello de Iustitia, et in scriptis contra Osiandrum, fusius accuratiusque dictum est. Accipitur vox Obedientia in Scriptura, etiam pro ista (ut ita dicam) minori ac imperfectiori obedientia, quae nequaquam est vera ac perfecta iustitia, sicut superius diximus a Saule exactam fuisse obedientiam in abolendo extirpandoque prorsus Amaleck cum suis omnibus hominibus ac rebus. Sic vocantur a Petro 1 cap. 1, Filii obedientiae, id est, obedientes, ii omnes, qui post renascentiam conantur sese ad voluntatem Dei accommodare. Contrarii sunt, qui vocantur filii

habebo, benefaciam ei. Sic rex Babylonis mandat praefecto, ut oculum suum ponat super Ieremiam: cap. trigesimonono et 40. Oculos tuos pone super illum nec feceris ei quicquam mali. pro, habeto curam eius. Videtur tamen Scriptura ipsa indicare, phrasin hanc ambiguam in utrunque fuisse: ideo addit interdum declarationem aut specificationem. Ieremiae vigesimoquarto: Ponam oculum meum super eum in bonum. pro, favebo et benefaciam eis. et Amos 9, Ponamque oculos meos adversus illos in malum, et non in bonum. id est, curam habebo de eis, ut puniantur, non ut iuventur.

quaerere ibi, quid oculus dexterus pes significet. Est enim loquutio hyperbolica, [?: ] inusitata re sumpta. Sicut cum Christus inquit: in divinitis monti, praecipiteris in mare. de quo [?: Hebra--- ] est dictum. Simili locutione dicit Paulus, [?: ] paratos fuisse dare sibi oculos, si possibile fuisset. id est, quasvis preciosissimas et charissimas res, et gratificari ei summis ac difficilibus rebus. Quo sermone exprimit eorum summam dilectionem erga se, suumque ministerium et Evangelion. Similis prorsus res, ac locutio pene eadem est ad

aut humiditate, per [?: ] . Iob 14, Ab odore aquae germinabit arbor preciosa. Odorare et Olfacere metaphorice, pro deprehendere, quod multa etiam ex odore bono aut malo [?: ] scuntur et diiudicantur. Sic Demea apud [?: Terem- ] dicit, se olfacturum fuisse totis sex mensibus priusquam filius aliquid mali moliretur. Simili ratione dicitur Isa. 11, quod Spiritus Domini instruens et ornans Meschiam variis donis, faciet eum odorari

oleum de silice durissimo. pro undique et maxima commoda ministravit, Talis hyperbole est et illa Deut. 33, Assur erit acceptus fratribus suis, et tinget in oleo pedem suum. pro, abundabit oleo, et aliis commodis ac opibus, ita ut vel pedes lavare in oleo prae copia et vilitate posset. Diximus fuisse moris. caput perfundere oleo. De eo more habetur Ecclesiast. 9. Omni tempore sint vestimenta tua candida, et oleum super caput tuum ne deficiat. pro, perpetuo sis laetus, et comodis huius vitae perfruere. Sic Psal 23 dicit Psaltes, Impinguasti oleo caput meum. id est, ditas

Alias huius vocis phrases vide in Foedere. cum enim una eademque sit vox Hebraea, nihil huc refert, sive per pactum, sive per foedus exponatur. Dicetur vero de hac voce et re, etiam in vocibus Sacramenti et Testamenti. PAEDAGOGI metaphora Gal. 3 non est obscura, ubi dicitur Lex fuisse paedagogus in Christum: quia tum ceremoniae ac sacrificia, totusque ille externus cultus Christum veluti pinxit, aut digito ostentavit: tum etiam ipsa lex moralis, ostendendo morbum, medicum quaerere iussit, et adducendo in desperationem de sua operaria iustitia, aliam aliquam gratuitam

Tale quodpiam dirum supplicium [?: se ] circumgestare Paulus ibi indicat, sive fuerit aliqua prava concupiscentia, sive aliqui terrores ac perturbationes conscientiae, sive quicquid demum eiusmodi triste et acerbum. Neque enim facile est divinare aliquid certius: verisimile tamen est fuisse aliquos veteris Adami improbos motus, quibus Deus Paulum coarguere voluit innatae malitiae, ne putans se adeo sanctum iustumque esse, insolesceret. Paxillus, diminutivum a palo. Saepe fit huius vocis mentio in Sacris literis, cum in propriap, tum et in metaphorica significatione. Proprie

parte inter moenia cultui agrorum exposita, proculdubio et illa ipsa pars fuit postea demum nonnihil instaurata. Idem historicus consonat etiam in illa parte cum Ieremia, Daniele, et aliis Historicis, quod affirmat tunc regem Babylonis solenne convivium instruxisse. Quinetiam addit Diodorus, fuisse sacrum convivium, seu in honorem deorum celebratum: ut non sit mirum, eos vero ac vivo Deo Israelitarum, tunc Satana suos cultores impellente, maledixisse, et eius vasis abusos, tanquam nimirum victo a suis idolis, ut Daniel refert. Inquit enim Diodorus: Haec Sardanapalus ignorans, memor

sedes habitatioque esset: Septuaginta hortum illum voce Paradisi expresserunt, quia ille locus et vocatus est hortus, et fuit perinde reliqua terra cultior, sicut [?: am- ] nissimi voluptuariique horti reliqua terra cultiores sunt. Sic et postea Gen. 13 dicitur vallis Sodomae fuisse amoena et irrigua, sicut hortus Dei, aut paradisus Dei. Eodem vocabulo hortum Dei verterunt etiam Ezech. 28, et 31. Usus est hoc vocabulo Paradisi etiam liber qui vocatur Ecclesiasticus. Reperitur nihilominus haec vox etiam in Hebraeo textu. nam Eccles. cap. 2 inquit: Feci

est haec vox a Luca et Paulo ad illam beatam Dei et piorum sedem. nam Lucae 23 Christus dicit ad latronem dextrum, Hodie mecum eris in paradiso: id est, regno caelesti, et summa illa beatitudine. Paulus quoque eundem locum ac statum notasse hac voce videtur, cum 2. Corinth. 12 dicit se raptum fuisse in paradisum, usque in tertium caelum, ad Deum, ut ibi de Evangelio Christi et mysteriis Dei institueretur, seque ibi audivisse multa arcana et ineffabilia. Apoc. 2 dicitur, Vincenti dabo edere de ligno vitae, quod est in paradiso: ubi idem ea vox valere videtur. pollicetur enim vincenti

dicitur pater: alias, cum intelligimus de tota essentia Deitatis, est pater vel naturae, quia condidit omnes homines: vel gratiae, quia nos sibi adoptavit: alias de unica illa prima persona, quae est consubstantialis filii et Spiritus sancti accipitur. Epistola ad Hebraeos dicit Melchisedecum fuisse sine patre ac sine matre: id est, parentes eius non esse indicatos, ut et in eo repraesentaret Christum in aeternum viventem. Christus dicitur Isa. 9, pater futuri seculi: vel, ut est in Hebraeo, pater aeternitatis. id est acquisitor ac largitor aeternae vitae, iustitiae ac Ecclesiae,

inobedientia legis: et contra, vera et perfecta obedientia est impletio legis, ac iustitia ipsa. Peccare igitur videtur significare, simpliciter a recto deviare, etiam in aliis rebus, non tantum ubi lex Dei aut norma obedientiae erga Deum negligitur, violaturve ut Iud. 20. dicuntur Beniamitae fuisse optimi fundibularii ita ut non peccarent: id est, a scopo aberrarent. inquit enim textus: Qui omnes funda iaciebant lapidem ad capillum, nec peccabant. Sic Iob 5 legitur: Invises tabernaculum tuum, et non peccabis: id est, non aberrabis a tuo tabernaculo: facile id reperies, quantumvis in

pepercit. 1. Timoth. quinto, Peccantes coram omnibus argue: id est, aliqua tetra facinora admittentes. Hinc et eodem modo Peccator κατ' ἐξοχὴν, pro scelerato accipitur. Sic Genes decimooctavo, Sodomitae dicuntur fuisse peccatores. Et 1. Sam. 15 Amalechitae. De talibus peccatoribus saepissime, ac plerunque sane Psalmi loquuntur: ut Psal. [?: ] In via peccatorum non stetit. Item, Peccatores non consistent in coetu iustorum. Psalmo 3, Dentes peccatorum contrivisti. Psalm. 18,

Christus tradi in manus peccatorum. Luc. 6, Nam et peccatores eos a quibus diliguntur, diligunt. Et ibidem, Si quidem et peccatores hoc faciunt: id est, nequam et scelerati homines. Luc. 7. Et ecce mulier in civitate, quae erat peccatrix, Quo in loco, ne quis putaret mulierem illam adhuc fuisse peccatricem, Erasmus pro imperfecto plusquam praeteritum tempus convertit. Sed et a textu (in quo est tempus imperfectum) et a genuino sensu discessit. Voluit enim notare Lucas, qualis esset mulieris conditio, et quid de ea homines vulgo [?: senti- ] Erat ergo communi hominum

implevisse, et pro mortua litera vitam Spiritus in novo Testamento instituere. Unde in memoriam utriusque ineffabilis beneficii, et veluti utriusque testamenti, picturae aut naturae nomen, et festum ipsum retentum est. Testatur autem historia Act. 2, plurimos tum homines Hierosolymis fuisse. Apud Evangelistas nulla fit eius mentio. Paulus Act. 2 et 20, festinabat, si possibile sibi esset, ut diem Pentecostes ageret Hierosolymis. Item: Commorabor, inquit, Ephesiusque ad Pentecosten. 1 Cor. 16. Erasmus putat, in hoc Pauli loco non festum, sed alioqui quinquagesimam diem

in Actis cap. 20, quum ait, τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς, videtur aliquod festum Iudaeis significare. Etiamsi Beda in Glossa [?: ordina- ] putat, Paschae et Pentecostes festum etiam Apostolorum temporib. fuisse celebratum ritu Christiano. Hoc commentum opinor ab illis repertum, ne Paulus crederetur observare dies festos Iudaeorum, quos docuerat esse negligendos. Apud priscos illos magna contentio fuit de tempore rituque celebrandi Paschae [?: festu- ] quod si ab hoc die numerentur

scio an id temporis gentium auribus notum fuerit: quum in epistola ad Romanos Apostolus tollat dierum discrimen et ego supervacaneum esse puto quaerere, an huiusmodi festa initio fuerint observata, ut hoc daretur Iudaeori infirmitati. Sed ut observata non fuerint: non tamen consequitur, hoc non fuisse usitatum in Ecclesiis, ut praesertim ii qui ex circumcisione crediderant, ab ab his festis intervalla temporum numerarent. Sic Act. 20. dicitur Apostolus solvisse Philippis post dies azymori: quos tamen quis idcirco dixerit fuisse ab Ecclesiis ob servatos? Sic etiam Act. 27 significatur

Sed ut observata non fuerint: non tamen consequitur, hoc non fuisse usitatum in Ecclesiis, ut praesertim ii qui ex circumcisione crediderant, ab ab his festis intervalla temporum numerarent. Sic Act. 20. dicitur Apostolus solvisse Philippis post dies azymori: quos tamen quis idcirco dixerit fuisse ab Ecclesiis ob servatos? Sic etiam Act. 27 significatur inclinatio autumni per diem ieiunii, sive propitiationis festum Inque illa interpretatio nulla ratione nititur. PER praepositio habet multa significata, suasque obscuritates tum ratione Latinae linguae, tum et ratione

nihil prorsus reprehendi queat: ita nec in hisce ac aliis metaphoricis. quasi vel Abraham, vel alii peregrinantes in tabernaculo aut Ecclesia Domini, omni prorsus [?: n-uo ] careant, sintque in summae cuiusdam perfectionis statu. Sic Iob quoque statim in initio sui libri describitur fuisse perfectus et rectus. id est, sincere colens Deum ac iustitiam, non hypocrita aut simulator. Sic Psaltes 19 Psal. orat, se custodiri ab insolentia ac superbia: addens, Tunc ero perfectus, et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non

cum Domino, sicut cor Davidis patris ipsius. Ubi non id dicitur, quod non fuerit absolutissimus, aut perfectissimus, sicut David, qui quidem etiam fuit peccator: sed quod cor Salomonis, ut adiunctum est, plane fuerit insincerum, et a vero Deo ad idola inclinatum. Cum cor David dicitur perfectum fuisse cum Domino, manifeste apparet, non de extrema quadam perfectione accipiendum esse (fuit enim et ipse peccator, graviterque aliquoties Deum offendit) sed tantum de summa sinceritate, aut integritate eius erga Deum, qua sincere ac plane ex animo coluit Deum. 2. Par. 16 dicuntur discurrere

Dicam petrae meae, quare oblitus es me: Psalm 31, Esto mihi ut petra fortitudinis. Causa huius signification is est, quia Deus est omnibus sperantibus in se turris fortissima, et certissimum ac invictissimum auxilium. Valde crebra est haec metaphora. Paulus 1 Corinthiorum decimo dicit Christum fuisse petram perpetuo Israelitas comitantem ex qua illi biberint. Alludit nimirum ad illud miraculum visibile Dei, quod sicut ibi Deus ex aridissima petra, in summa difficultate sitis, eis aquas produxit: ita Christus spirttualis petra eos perpetuo sit secutus, ubique ac in omnibus difficultatibus

ni fiat, emptor illam arrham, aut (ut ita dicam) initialem pecuniam amittit. Quare Spiritus sanctus et coniuncta renovatio nostri recte arrha vitae aeternae dicitur. nam et initium eius est, et certos nos de ea facit. PILUS. Vir dominus pili, 2. Reg. decimo: pro, pilosus vir: qualis fuisse Helias describitur: sicut et Esau. Pallium pili, Zachariae decimotertio, pro pallio piloso, aut villoso: Non induetur ultra pallio pili. Quid porro sit Radere pilos pedum et capitis novacula

villoso: Non induetur ultra pallio pili. Quid porro sit Radere pilos pedum et capitis novacula conducticia, Isaiae septimo, supra in voce PES declaravi. Pilosos Seirim, ad verbum vertit Vulgata, pro satyris: qua forma forte olim Ethnicis daemones apparuerunt in solitudinibus. Iohannes dicitur fuisse indutus pilis cameli. id est, veste inde confecta. Matth. 3. PINGUIS, per metaphoram significat divitem ac potentem: sicut contra tenuis ac macies, pauperem ac debilem: translata voce a brutis, quorum potentia ac opulentia in eorum pinguedine consistit. Iud. 3. Percussit Ehud.

plenitudo divinitatis corporaliter. De secunda plenitudine, quam lex flagitet ad sui impletionem, dicitur: Qui fecerit ea, vivet in eis. item: Hoc fac, et vives. Tertia plenitudo piorum, quae in hac vita eis contingit, est ea de qua supra egimus, secundum quam etiam Stephanus et Iohannes dicuntur fuisse pleni Spiritu sancto, et ipsa mater Iohannis Baptistae. Philip. 1. Pleni fructibus iustitiae. Col. 2. Estis in Christo pleni seu completi. Et mox quarto: State perfecti et completi in omni voluntate Dei. id est, omni studio vos ad voluntatem Dei accommodantes. Rom. 15 Pleni estis

demum harum trium rationum etymologiae compositionisque huius verbi ac nominis secutus fueris, apte naturam Poenitentiae explicabis. Nam poenitentia post malefactum rem considerat, et eam secum refingit ac reformat, cuperetque ab initio eam aliter formatam, aut ad aliam ideam compositam fuisse: et denique magis advertit illi rei animum, attentiusque eam expendit: cum antea veluti sine mente, cogitatione ac ratione egerit, habens oculos non non videntes, nec aures audientes, aut cor intelligens. Sed adscribam etiam alterius cuiusdam annotationem de hisce duabus vocibus, quo tum res

2. Corinth. 7. Quoniam etsi contristavi vos in epistola, non me poenitet, etiamsi poenituerit, etc. ubi mirum est illud quod addit, Etiamsi me poenituerit. Nam si fateamur Paulo displicuisse quod serius scripserat, sequitur non levis absurditas, inconsiderato magis impulsu scriptam fuisse superiorem epistolam, quam spiritus directione. At verbum Poenitendi improprie hic est positum, pro dolorem capere Paulus enim quum moerore afficeret Corinthios, doloris partem capiebat ipse quoque: ac saepe etiam postea, cogitans quod eos durius tractaverit doluit. Verum contra consolatus

ac saepe etiam postea, cogitans quod eos durius tractaverit doluit. Verum contra consolatus est se, bona spe fructus inde perventuri. Perinde ergo est ac si diceret: Tametsi invitus vos pupugi, ac mihi doluit quod vobis durus esse cogerer: nunc dolere ob hanc causam desino, dum video utile vobis fuisse. Doluit ergo de ipsorum dolore, sed gavisus est de spe fructus: praesertim autem nunc, postquam laetus exitus contigit. POLLUTUS, immundus, impurus, prophanus, communis, et similia, supra in voce CONTAMINATUS exponuntur. PONDUS, et Ponderare verbum, saepe per

1 Corinthiorum nono: Si alii potestatis vestrae sunt participes, non multo magis nos? id est, potestatis in vos multo iustius nos participare deberemus. Iohannis decimonono gloriatur Pilatus, se habere potestatem crucifigendi et dimittendi Christum. contra Dominus negat eum habiturum fuisse, nisi ei concessa esset desuper. Videtur omnino uterque loqui non tam te iure, quam de vi exequutiva aut potentia. Nam Pilatus non habebat ius dimittendi eum, si fuit nocens: nec crucifigendi, si innoces. Christus quoque sic prius monuerat eius milites, eos non fuisse habituros in se

Dominus negat eum habiturum fuisse, nisi ei concessa esset desuper. Videtur omnino uterque loqui non tam te iure, quam de vi exequutiva aut potentia. Nam Pilatus non habebat ius dimittendi eum, si fuit nocens: nec crucifigendi, si innoces. Christus quoque sic prius monuerat eius milites, eos non fuisse habituros in se potestatem, nisi venisset hora, qua Deus id Sathanae et ipsius satellitibus concessisset: sicut prius non habuerant, cum nondum eius hora nenerat. Dixerat enim: Quotidie eram docens in templo, et non apprehendistis me. Sed haec est hora vestra, et potestas tenebrarum.

de matre mortua: ita ducta Rebecca in uxorem, consolatione illum, maternum luctum lenivit. Aliquando videtur significare idem quod praeterea, vel insuper, aut ulterius. Actor. 5 dicitur, quod post Theudam seditiosum fuerit Iudas Galilaeus. Iosephus contraria serie eos ponit, ac primum dicit fuisse Iudam, libro 18. deinde Theudam, lib. 20. Quare aliqui illud Post, pro Praeterea, hoc in loco exponendum putant. Sed forte alius quispiam Theudas prius fuit. Illaqueare se post aliquem, Deuter. 12, Cave tibi ne illaquees te post eas. id est, ne imitando cultum Ethnicarum gentium, implices

tertio resurrecturus. Diem igitur et ego quod sentio, ut eruditiores iudicent. Qui ad synecdochen confugiunt, non penitus expeditur nodum: quia nemo Latine dicet, post tres dies fieri, quod fit intra illud tempus. Quid ergo? Certe genus dicendi quo usus est Dominus in suo sermone, minime ambiguum fuisse declarat Pharisaeorum oratio Matthaei vigesimo septimo, petentium a Pilato ut iubeat muniri sepulchrum in tertium usque diem: Quia (inquiunt) meminimus impostorem illum dixisse, cum adhuc viveret, μετὰ τρεῖς ἡμέρας

μετὰ τρεῖς ἡμέρας declarat, Post tres dies, quid tandem in eptius fingi potest hac oratione: Iube muniri sepulchrum in tertium usque diem, quia iste post tres dies sese dixit resurrecturum? Nam potius ante tertium diem exactum nihil illis metuendum fuisse, aut certe post tertium diem maxime fuisse custodiendum sepulchrum, ea loquutio declarat. Ex quo efficitur, interpretationem illam stare non posse. Tandem igitur, ut ad nostram accedamus, dico, ב Beth prae positum vocabulis apud Hebraeos, quum proprie

declarat, Post tres dies, quid tandem in eptius fingi potest hac oratione: Iube muniri sepulchrum in tertium usque diem, quia iste post tres dies sese dixit resurrecturum? Nam potius ante tertium diem exactum nihil illis metuendum fuisse, aut certe post tertium diem maxime fuisse custodiendum sepulchrum, ea loquutio declarat. Ex quo efficitur, interpretationem illam stare non posse. Tandem igitur, ut ad nostram accedamus, dico, ב Beth prae positum vocabulis apud Hebraeos, quum proprie respondeat Graecae praepositioni

tempore, ut praeteritum tempus ac statum gentilium, â Satana in omni impietate ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione eorundem per Christum conferat. Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Erasmus putat legendum esse, Processit. Verisimile sane est, sic olim versum fuisse. nam id magis Graeco respondet. Sensus autem est, iam auroram esse, cum nox propemodum praetergressa sit, et dies immineat. Respicit vero in hisce metaphoris etiam perspicuitatem doctrinae, eiusve revelationem: verum ad propagationem Evangelii, quae nondum erat plene peracta, sed radios

hoc firmius. quinetiam ubi Petrus scribit προεγνωσμένους γὰρ πρὸ τῆς καταβολῆς τοῦ κόσμου, quo loco Praescitos erat vertendum iuxta horum sententiam, nec Lyranus veretur exponere praeordinatos. Et Thomas indicat fuisse, qui hoc loco Praescientiam aliud quiddam fuerint interpretati: nempe praeparationem ad gratiam, quam pro tempore Deus ostendit in Sanctis, ne videlicet nihil interesset inter Praescire et Praedestinare: quorum commentum idem merito reiicit. Quanquam nec Origenes hoc loco probat, ut

igitur sunt presbyteri, quia plerunque seniores sunt, aut ex senioribus deligebantur, sicut et Senatores apud Romanos Presbyterium, est ipsum totum collegium, aut coetus presbyterorum. 1 Timoth. 4. Cum impositione manum presbyterii. id est, omnium collegarum. Duos porro ordines prebyterorum fuisse, inde apparet, quia Paulus 1 Tim. 5 dicit: Presbyteri, qui bene praesunt, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina. Ergo alii presbyteri erant doctores alii vero tantum seniores quidam et prudentiores populi (ac Actor. 15 nominantur) qui una cum doctoribus

Primogenita vocantur in Sacris literis primitiae fortitudinis, quod tunc parentes sunt in primo ac optimo vigore ac flore, in fructibus quoque terrae singularis quaedam vis soli elucet in illis quae primo crescunt, ac maturescunt: sicut contra quae sero proveniunt, viribus matris terrae destituta fuisse videbantur. Deut. 21, iubetur pater primogenito dare duplicem partem haereditatis, etiamsi habeat plures uxores, et is sit filius minus dilectae uxoris: ut Lea Iacobi fuit. Redditur autem ibi ratio huius praecepti quia sit principium virtutis, aut fortitudinis patris. Sic et Iacob Genes.

fuerit: aut, ex iis quae sub hoc praeside factae sunt, prima. De quo non usquequaque est facile aliquid certi pronunciare. Nos vero hoc ipsum licet non adeo magni momenti dubium, moneat, vocem istam, et alias ei similes ac dissimiles, alias alio respicere. Verisimilius tamen est, hanc simpliciter fuisse primi, eiusque ideo quoque in narratione nativitatis Meschiae mentionem factam, ut indicaret tum Iudaeam prorsus sub alienigenarum imperio fuisse, eoque prophetiam Iacobi Gen. 49 fuisse impletam, et tempus adventus Meschiae adfuisse. Prima stola, Luc. 15, est primaria aut praecipua

non adeo magni momenti dubium, moneat, vocem istam, et alias ei similes ac dissimiles, alias alio respicere. Verisimilius tamen est, hanc simpliciter fuisse primi, eiusque ideo quoque in narratione nativitatis Meschiae mentionem factam, ut indicaret tum Iudaeam prorsus sub alienigenarum imperio fuisse, eoque prophetiam Iacobi Gen. 49 fuisse impletam, et tempus adventus Meschiae adfuisse. Prima stola, Luc. 15, est primaria aut praecipua stola. Christus dicitur primus ex resurrectione mortuorum, Act. 26: id est, primus ex iis qui ad aeternam vitam amplius non morituri resurrexerant.

vocem istam, et alias ei similes ac dissimiles, alias alio respicere. Verisimilius tamen est, hanc simpliciter fuisse primi, eiusque ideo quoque in narratione nativitatis Meschiae mentionem factam, ut indicaret tum Iudaeam prorsus sub alienigenarum imperio fuisse, eoque prophetiam Iacobi Gen. 49 fuisse impletam, et tempus adventus Meschiae adfuisse. Prima stola, Luc. 15, est primaria aut praecipua stola. Christus dicitur primus ex resurrectione mortuorum, Act. 26: id est, primus ex iis qui ad aeternam vitam amplius non morituri resurrexerant. Nam qui prius ab Helisaeo fuerant

me maxime movet initium primae Epistolae Iohannis, ubi haud dubie eisdem verbis idem quod hoc loco, dicere Evangelista voluit: sicut et Augustinus in Quaestioni+bus ex utroque Testamento probat. Oportet autem ibi per vocem Principii omnem aeternitatem intelligi: quaedoquidem dicit, Verbum fuisse AB initio, aut a principio. Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et secundo capite inquit, bis repetens: Haec scribo vobis patres, quoniam cognovistis eum qui fuit ab initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius

terrae. de inde coepisse ea digerere ac distribuere. Verum magis probatur, ut ipsam rerum ac temporis inchoationem denotet, tamesi simul etiam seriem operis indicat. Sic et Epistola ad Hebraeos recitat ex Psalmo, Tu Dominne initio, aut in principiis terram fundasti. Iohan. 8 dicitur diabolus fuisse homicida a principio: sicut et 1 Iohannis 3 legitur, diabolum peccare inde ab initio: id est, mox a condito mundo. Ut vero aliquanto claris et ille ipse locus Iohan. 8 et vox haec intelligatur, [?: ] bam alterius cuiusdam annotationem. A principis,

[?: ] nae ipsius initium, nisi quatenus coepit esse homicide nedum ut hinc constituas, ab aeterno diabolum [?: ] tisse: aut illud testimonium de filii Dei aeternitate eludas, de quo dictum est supra Iohan. 1. cap. Neque eam hîc simpliciter dicitur diabolus fuisse ab initio, ut qui dicitur Sermo ab initio fuisse, id est extitisse: et quid per praeteritum imperfectum, ut sciamus eius hypcrisim antiquiorem omnium rerum creatione, id est aeternam esse. nihil in quam eiusmodi hic dicitur de [?: ] lo: sed de qualitate ipsius agitur, quam

coepit esse homicide nedum ut hinc constituas, ab aeterno diabolum [?: ] tisse: aut illud testimonium de filii Dei aeternitate eludas, de quo dictum est supra Iohan. 1. cap. Neque eam hîc simpliciter dicitur diabolus fuisse ab initio, ut qui dicitur Sermo ab initio fuisse, id est extitisse: et quid per praeteritum imperfectum, ut sciamus eius hypcrisim antiquiorem omnium rerum creatione, id est aeternam esse. nihil in quam eiusmodi hic dicitur de [?: ] lo: sed de qualitate ipsius agitur, quam dicitur iam inde ab initio creati mundi induisse, quum

[?: ] mo est a diabolo occisus. Eodem modo et Matth. [?: ] divortiorum nimia licentia pronunciat Christus [?: ] initio, aut a principio non ita fuisse. ubi etiam inquit: Qui fecit ab initio hominem. ubi principium, etiam de prima illa mundi ac omnium rerum conditione et dispositione intelligi ferme, ut in Genesi, necesse est: nisi quod iuxta Regulam paulo ante indicatam, oportet accommodari hanc vocem, et eius significationem, ad id de quo

καὶ λαλέιν, ἀλλ' οὗτος ἐτήτυμος ὅς με γεινέθλῃ ἀνδρομέῃ προέηκε. Hi sunt illius versiculi: quos eo libentius adscripsi, quod vulgo legantur corruptissimi, et videam a plerisque non fuisse commode explicatos. Apparet autem ex illis, τὴν ἀρχὴν nihil aliud declarare quam ἐξαρχῆς, idque per traiectionem construendum esse cum verbo λαλῶ: deinde

meam: id est, impedimentum, quo vos impediam, ne in terram promissionis veniatis. Iob 33. Ut a corruptione retrahat animam suam. id est, impediat, servet. Gen. 30, Prohibuit te Deus a fructu vetris, id est, impedivit. Sic Paulus Rom. 1. dicit se cupisse venire Romam, sed hactenus fuisse prohibitum: id est, [?: ] peditum. Aliquando ferme idem velet quod parte, 2. Reg. 5. dixit Geezi, Prohibuit dominus meus Naa-man Syrum, ne acciperet de manu eius quae attulit. propepercit dominus meus Naamano isti, aut eius rebus. Gen. 22. Non prohihuisti filium tuum a me:

credentium in praeputio, etc. iis qui incedunt vestigiis fidei Abraham, etc. sed etiam semini quod est ex fide Abraham, qui est pater omnium nostrum, id est, qui perinde credunt, sicut Abraham ipse. Confirmare promissiones: pro, implere. Rom. 15, Dico Iesum Christum fuisse ministrum circumcisionis pro veritate Dei, ut confirmaret promissiones patrum. Id est, ut promissiones patrib. factas de mittendo redemptore, reipsa eorum posteris Iudaeis seu circumcisis praestaret. Haec enim promissionis optima ac solidissima confirmatio est, cum reipsa praestatur. Omnes

Sic et Deut. 18 dicitur, Suscitabit tibi Deus illum prophetam de gente tua: Quicunque igitur non audierit eum, eradicabitur. Amos cap. 7. negat se esse prophetam, aut filium prophetae, id est, non professione talem, nec a iuventute se vacasse studio prophetiae aut theologiae, sed fuisse bubulcum, et contra suam voluntatem a Domino ad hoc munusraptum. Baptista etiam negat se esse ullum eximium prophetam: aut certe non talem prophetam quales olim fuerunt, qui post longa tempora Meschiam venturum praedixerunt Sed fuit (teste Christo) plusquam propheta: quia praesentem agnum

et quasi vitae normas continentes sententias vocant κυρίας γνῶμας dominas sententias, primo Samuelis vigesimo quarto: Sicut dicit proverbium vetus, Ab impiis proficiscitur impietas. id est, malorum est proprium mala patrare. Ostendit Scriptura fuisse tritam sententiam, quam Christus exprimit illo venustiore: Malus homo de malo thesauro cordis mala profert. Dare aliquem, aut fieri vel esse aliquem in proverbium et parabolam, aut in proverbium et fabulam, seu etiam maledictionem, est,

Non docebitur proximum suum: Ieremiae trigesimoprimo, et Hebraeorum octavo. Sic: Tu quis es, qui iudicas proximum [?: ] Iacob quarto. id est, quemcunque alium hominem. Porro cum in praedicto loco Lucae quaerit vicissim Christus a leguleio, quis nam illorum trium videatur proximus fuisse saucio? et ille respondet, Samaritanum: non negatur, illos alios duos, Sacerdotem nempe et Levitam perinde fuisse saucii proximos, sed indicatur, hunc solum recte [?: ] lexisse officium proximi, seque vere ac reipsa [?: praest--- ] se proximum illi ope ipsius

[?: ] Iacob quarto. id est, quemcunque alium hominem. Porro cum in praedicto loco Lucae quaerit vicissim Christus a leguleio, quis nam illorum trium videatur proximus fuisse saucio? et ille respondet, Samaritanum: non negatur, illos alios duos, Sacerdotem nempe et Levitam perinde fuisse saucii proximos, sed indicatur, hunc solum recte [?: ] lexisse officium proximi, seque vere ac reipsa [?: praest--- ] se proximum illi ope ipsius indigenti. q. d. Christus. Quis nam horum trium se vere ac reipsa praestit [?: ] mum? Non igitur de iure,

Erant autem plerunque equites Romani, ut ex Cicerone apparet, qui ordinem publicanorum (proculdubio non sine suo lucro) studiose coluit. Verum habebant varios famulos, ministros, ac procuratores per provincias ex illis ipsis gentibus: ut non sit dubium, multos publicanos tempore Christi Iudaeos fuisse, qualis fuit Matthaeus et Zachaeus. Porro Princeps publicanorum, Lucae decimonono, est unus ex primariis illorum. Quia vero ita scelerati erant, coniungitur ista vox crebro cum peccatoribus ac scortis, tanquam cognatam illis speciem denotans: ut Matthaei nono: Cum publicanis et

quid amplius de potestate glorier, non pudefiam. 2. Corinth. 10. id est, non mentiar. nec me quisquam mendacii redarguere poterit, seu vera ac certa dixero. 1. Petr. 3. Ut in eo quod obloquuntur vobis, tanquam maleficis, pudefiant. id est, re ipsa ac evidenti veritate redarguantur, et mendaces fuisse convincantur. Talem enim confutationem ignominia, pudor, et confusio sequi solet. Sic 2. Corinth. septimo: Si quid ei de vobis gloriatus sum, non sum confusus aut pudefactus. id est non sum deprehensus in mendacio, sed vera locutus esse compertus sum. Sic mox nono: Si venerint mecum

ramis palmarum obviam Christo venienti processisse. Solebant enim eis rami palmarum virtutem et victoriam significare, sicut Latinis laurus semper virens: de qua significatione in vocabulo Palma. Tametsi etiam phrasis Latina, palmam consequi aut dare, eandem etiam illorum consuetudinem fuisse testetur. Inde et Martyribus pictores ramum palmae appingunt: et simiae istae veterum rituum, ramos consecrant, gestantque, et Palmarum festum celebrant. RAPIO, subito violenterque aufero, nullam plane habet difficultatem. Crudelium ferarum et praedonum id opus est. Animam

superavit: verum paulo post superata, aliorum praedae ac rapinae exposita fuit. Spiritualis raptus, cum Deus violenter aliquem aufert, sive totum hominem, ut Eliam in curru igneo: aut Philippum apostolum, Actor. octavo sive solo spiritu aut anima sicut Paulus secundae Cor. 12 dicit se raptum fuisse usque in tertium caelum, seque ignorare an in corpore aut extra corpus. Et pii rapientur in nubibus obviam Christo, primae Thess. 4: quod fiet in glorificato corpore et anima. RATIO, λόγος, varia significata habet, quae non volo

Habuit pectorale illud ornamentum, praeter duodecim lapides, et nomina filiorum Israel illis inscripta, Urim et Thummim, quae lucem et perfectionem significant: ex quibus summo sacerdoti responsa divina dabantur. Verum quales fuerint res, nemini mortalium constat. Quidam Hebraeorum putant fuisse scriptum quoddam divinum, aut nomina quaedam sacra. Alii putant fuisse lucidissimos lapides, in quibus summus sacerdos vidit iudicium filiorum Israel perfecte. Alii aliud sentiunt, et multa de his rebus retrusis nugantur. Placet mihi, quod hic Rabbi Salomon scribit: nempe quod nedum de Hosea

nomina filiorum Israel illis inscripta, Urim et Thummim, quae lucem et perfectionem significant: ex quibus summo sacerdoti responsa divina dabantur. Verum quales fuerint res, nemini mortalium constat. Quidam Hebraeorum putant fuisse scriptum quoddam divinum, aut nomina quaedam sacra. Alii putant fuisse lucidissimos lapides, in quibus summus sacerdos vidit iudicium filiorum Israel perfecte. Alii aliud sentiunt, et multa de his rebus retrusis nugantur. Placet mihi, quod hic Rabbi Salomon scribit: nempe quod nedum de Hosea pronunciare non possumus qualis fuerit res: verum et Ephod, hoc est,

hospites tuos. Ecce recedis a me, et percutiet te leo: primo Regum vigesimo. pro, statim ubi a me recesseris aut abieris, interficieris a leone. Recedere ad dextram. vel sinistram, est, in aliquod latus extra regiam viam verbi Dei declinare. Iosuae vigesimotertio. Sic Iob dicitur fuisse vir rectus, et recedens a malo. Recedere, pro desinet interdum ponitur. Isaiae decimoquarto: [?: Percuti-- ] populos in ira percussione non recedente. id est, non desinente. Sic illud crebro repetitum in Regibus

faciat in hac promissione Dei mentionem, ac per eum mihi iuret, ne caedes meorum liberorum multiplicentur. Recordari dicitur Deus aliquorum plerunque in bonam partem, ac significat opitulari eis, idque plerunque post aliquas duras calamitates ac difficultates, in quibus visus est quasi oblitus fuisse eorum. Sic dicitur Deus recordatus esse Noe, et filiorum in arca existentium, Gen. 8. Ponitur ergo vox animi motum significans, interdum pro eius externo effectu, per metalepsin aut metonymiam. Sic Deus dicitur recordatus Rachelis, Gen. 30. et Annae. 1. Samuel. 1. cum eas ex sterilibus

videri alicui rectum: quae significat, aliquid alicui probari aut placere, sive id per se vere rectum aut pravum sit. Duo exempla modo protuli, quod et stulto et cuivis sua via sit recta in oculis eius: id est, ei probetur aut placeat. Secundo Samuel. 17, dicitur consilium Achitophelis rectum fuisse in oculis Absalonis: id est, ei placuisse. Sic Ioab dicit ad Davidem lugentem mortem Absalo nis, secundo Samuel 19: Si omnes nos hodie mortui essemus, et Absalon viveret, rectum esset in oculis tuis: id est, placeret tibi, contentusque esses nos omnes occisos esse, modo illum incolumem

ab ullo eorum quae praeceperat ei. Sic et primo Regum undecimo: Nec ambulaverunt in viis meis, faciendo quod rectum est in oculis meis, Cum feceris quod rectum est in oculis Iehovae: Deuteronomii vigesimoprimo. Rectus homo, dicitur vir probus. Sic Iob capite primo et secundo, dicitur fuisse vir simplex, rectus, et timens Deum. Est autem rectus et aequus, qui neque ad dexteram declinat, neque ad sinistram, qui integri ac sinceri tum iudicii tum affectus est, et esse perseverat, quamcunque in partem oblata vel causa vel occasione: qui non flectitur aut corrumpitur ullis

fuit: idaeoque etiam minoribus regulis, satrapis ac dynastis est tributum. Iud. 1. ait Adonibezek, LXX reges amputans pollicibus manuum et pedum, colligebant micas sub [?: ] sa mea. Unde facile est coniicere, cum ipsemet Adami bezek non fuerit adeo potens, illos septuaginta regulos fuisse admodum tenuis sortis ac parvae [?: ] gubernatores. Alioqui crevisset in immensum [?: ] potentia, spoliatis tot regibus. Idem ex eo intelligat, quod Ios. 11, numerantur 31 reges, quos Iosua [?: ] verit, quique tantum in terra Canaan [?:

[?: ] verit, quique tantum in terra Canaan [?: imperita- ] . Sic cum Genesis trigesimoseptimo dicunt parentes ac fratres ad Iosephum, Nunquid rex noster eris? intelligunt de communi quodam gubernatore, non de amplissimo regno. Iudicum etiam 17, 18, et 21 dicitur, tunc non fuisse regem in Israel, sed unumquemque fecisse quod sibi bonum visum sit. ubi per Regem [?: ] nor intelligendum esse summum gubernatorem. [?: ] unum, vel plures in Israele, ita ut fuerit plane [?: disso- ] anarchia, et quisque pro suo arbitrio egerit ac

suam, sed cor suum seducit, huius [?: ] est religio. id est, nulla est in eo vera pietas. Sic et Cornelius centurio describitur Act. 10, quod fuerit vir religiosus, ac timens Deum. In Actis nominantur viri religiosi, et mulieres religiosae. In priori loco Lucas testatur illos fuisse Iudaeos, et quidem ex diversissimis gentibus eo profectos, ac illic commorantes. Videntur igitur omnino fuisse quasi quidam studiosi Theologae qui cognoscendae plenius religionis, et etiam sacrificiorum gratia, eo ex patria ad tempus migraverant At Act 13 dicuntur Iudaei excitasse contra

et Cornelius centurio describitur Act. 10, quod fuerit vir religiosus, ac timens Deum. In Actis nominantur viri religiosi, et mulieres religiosae. In priori loco Lucas testatur illos fuisse Iudaeos, et quidem ex diversissimis gentibus eo profectos, ac illic commorantes. Videntur igitur omnino fuisse quasi quidam studiosi Theologae qui cognoscendae plenius religionis, et etiam sacrificiorum gratia, eo ex patria ad tempus migraverant At Act 13 dicuntur Iudaei excitasse contra Paulum mulieres religiosas et honestas, ac primarios viros. ubi per religiosas mulieres rectissime intellexeris,

excitasse contra Paulum mulieres religiosas et honestas, ac primarios viros. ubi per religiosas mulieres rectissime intellexeris, eas quae ex [?: ] cismo ad Iudaismum conversae, singulari hypocrisi et superstitione prae caeteris religionis studiosae videri volebant: quales etiam Romae fuisse Satyrici [?: que- ] , quae per maritos suos saepe turbas dabant. RELIQUIAE, alias significat paucos, quasi ex calamitate ac clade superstites: alias contra, multos. Aliquando etiam propagationem aut posteritatem amplam. Num. 24, Et perdet reliquias de civitate: id

erant in illis locis Orientalibus rupes natura munitissimae, in quas si quis confugiebat, non facile capi expugnarive poterat. Talis fuit rupes, in qua consederat Elias, et Samson. et alia, in quam confugerant reliquiae Beniamitarum: qualium rupium etiam in historia Alexandri Magni plures in India fuisse narrantur. Hac ratione saepissime Deus dicitur rupes sul populi, sicut et arx ac civitas munita, propterea quod cum illi ad Deum vera fiducia ac invocatione confugerunt, perinde tuti sunt, ac si quis in locum munitissimum confugisset. Psal. nonagesimo quarto: Deus factus est

id est, desinente iam ultima die prioris hebdomadae, et illucescente prima die sequentis hebdomadae. Marci 16. Surgens autem mane prima Sabbatorum, apparuit primum Mariae Magdalenae. id est, mane primae diei Septimanae. Sic prima dies Sabbati, hoc est nostra Solis, indicatur mox initio fuisse celebris, 1. Corinth. 16. et Actor. 20. vide in voce DIES. Sexto, Sabbatum aliquando significat ipsa sacrificia ad Sabbatum requisita. Levitici enim 23 praescribit sacrificia in illis solennibus festis aut Sabbatis offerenda. et addit: Praeter Sabbata Domini, praeter dona vestra,

regimine versabantur. Levitarum fuit inferior ordo, statusve, qui non habebant ius sacrificandi, aut suffitum offerendi: quique sacerdotibus subiecti erant, eisque ministrabant. Nonnunquam vox Sacerdos notat quemvis praefectum aut gubernatorem: sicut 2. Sam. 8 dicuntur Davidis filii fuisse Sacerdotes, quibus nequaquam licebat in templo offerre aut ministrare, utpote non de tribu Levi existentibus. Significat ergo textus, eos fuisse praefectos ac gubernatores provinciarum, et magnarum urbium, aliarumque amplissimarum functionum. Sic aliqui intelligunt etiam socerum Moysis,

subiecti erant, eisque ministrabant. Nonnunquam vox Sacerdos notat quemvis praefectum aut gubernatorem: sicut 2. Sam. 8 dicuntur Davidis filii fuisse Sacerdotes, quibus nequaquam licebat in templo offerre aut ministrare, utpote non de tribu Levi existentibus. Significat ergo textus, eos fuisse praefectos ac gubernatores provinciarum, et magnarum urbium, aliarumque amplissimarum functionum. Sic aliqui intelligunt etiam socerum Moysis, qui dicitur Cohen sacerdos Madian, fuisse non idololatricum sacrificum, sed gubernatorem in ea regione, si non summum, at saltem unum de

licebat in templo offerre aut ministrare, utpote non de tribu Levi existentibus. Significat ergo textus, eos fuisse praefectos ac gubernatores provinciarum, et magnarum urbium, aliarumque amplissimarum functionum. Sic aliqui intelligunt etiam socerum Moysis, qui dicitur Cohen sacerdos Madian, fuisse non idololatricum sacrificum, sed gubernatorem in ea regione, si non summum, at saltem unum de inferioribus. Vocantur hoc nomine aliquando etiam omnes pii tum in veteri, tum et in novo Testamento. nam Exod. 19 inquit: Si custodieritis praecepta mea, eritis mihi in regnum sacerdotum aut

ideo dictus est sacerdos perpetuus, et secundum ordinem Melchisedec. de cuius persona ac officio non est nunc nostri instituti disserere. id enim pertinet ad rerum ipsarum tractationem. Illud vero cum primis observatu dignum est, quod Epistola ad Hebraeos affirmat, Leviticum sacerdotium fuisse typum Christi: ac in eum translatu esse, qui iam solus sacerdos sit in perpetuum id sacerdotium obtinens, nullumque amplius sacerdotem successorem habens, ita ut ille in perpetuum in suo illo caelesti sacerdotio, quo omnia bona sua passione acquisita transtulit, fungatur pro omnibus fide

sacerdotum cum re servatum esse. Principes igitur sacerdotum saepe in Evangelistis et Actis nominantur: ubi ea vox non semper summum sacerdotem, sed tantum quosvis primarios sacerdotes denotat, aut alioqui potentiores inter sacerdotes: sicut et locutio, Princeps publicanorum. Talis videtur fuisse et ille Sceva Actor. 19, cuius filii Ephesi suis exorcismis malos spiritus ex obsessis pellere volebant. Translato sacerdotio, sequitur etiam legis translatio, Hebr. 7: id est, mutato Levitico sacerdotio in Christi sacerdotium, necesse fuit etiam aliam legem ac doctrinam de novo

species fuerunt secundum [?:-eri-s ] oblatas, modum ac causas offerendi, festa aut tempora offerendi, finales causas offerendi, et alias circumstantias:quas rerum harum divisiones accuratius consequi, non est nostri instituti. Sacrificia pacifica, [?: vi- ] proprie fuisse eucharistica sacrificia. Sacrificia [?: ] , fuerunt expiatoria sacrificia. Sacrificia holocausta erant, quae tota Domino offerebantur et [?: exure- ] . Sacrificium iuge erat, quod mane et vesperi [?: per- ] offerebatur: quod etiam simpliciter Iuge

afferat. ubi Putris sermo salito contrarius est, qui non tantum stultus aut ineptus est, sed etiam impius: quod proprie Scriptura stulticiam vocat. Eundem opinor sensum habere, quod Christus inquit Marci non nec: Habete salem in vobis, et pacem agite inter vos. Ob haec Scripturae loca credo fuisse olim receptum, ut in fonti in baptismo sal in os imponeretur, addito dicto: Accipe sal sapientiae. Salsus sermo, et sales, et salse dictum apud Ethnicos significat iocosum, non tamen prorsus acerbitate, aut etiam amarulentia, et omni salutari admonitione carentem locutionem. Alioqui

eam: Lucae nono ubi prior Salus in temporaria salute, posterior de spirituali intelligedi est. contrâ autem Perditio prior de aeterna, posterior de temporaria. ¶ Nunc aliquot exempla aeternae salutis [?: adiicie- ] Matthaei 24: Nisi decurtati fuissent dies illi, non fuisse salus facta omnis caro. id est, nemo in vera pietate ea tam tristes tentationes perstitisset, eoque in aeternam [?:-tam ] servatus fuisset, 1. Timoth. 2: Deus vult omnes homines salvos fieri, et ad veritatis cognitionempervenire. Ibidem: Mulier salva fiet per liberorum

per superficiem universae terrae. id est, ex semine unius Adami. Sic et Iohan. primo: Non ex sanguinibus carnis. id est, filii Dei non ii sunt, qui ex seminibus Abrahae, Isaaci, aut Davidis carnaliter nati sunt: sed qui ex Deo. Ideo vero in plurali loquitur, quia plures, patriarchas suos maiores fuisse iactabant, nempe Noachum, Sem, Abraam, Isaac. Tertio, sanguis significat hominem, omnes eius vires ac virtutes: ut, Caro et sanguis non revelavit tibi, Matth. decimosexto. Caro et sanguis non possidebit regnum caelorum: primae Corinthiorum decimoquinto. Tradidit sanguinem iustum: id est,

discerni opus non sit. Tale quid etiam in praecedenti dicto Isaiae esse existimo. Ac similis enumeratio donorum aut beneficiorum Meschiae, est etiam lsaiae trigesimotertio: Et erit fides temporibus tuis robur,salus, sapientia, et scientia: et timor Domini, ipse erit thesaurus tuus. Iosua dicitur fuisse repletus spiritu sapientiae, Deuteronomii trigesimoquarto. Et Salomoni Deus dicitur donasse sapientiam et intelligentiam multam, quae non minima ex parte fuit politica prudentia. Sic cum toties Salomon dicitur sapiens fuisse prae cunctis hominibus, non potest proprie de Dei cognitione

et scientia: et timor Domini, ipse erit thesaurus tuus. Iosua dicitur fuisse repletus spiritu sapientiae, Deuteronomii trigesimoquarto. Et Salomoni Deus dicitur donasse sapientiam et intelligentiam multam, quae non minima ex parte fuit politica prudentia. Sic cum toties Salomon dicitur sapiens fuisse prae cunctis hominibus, non potest proprie de Dei cognitione intelligi, in qua eum plurimum superavit David et alii pii, proculdubio etiam aliqui prophetae ipsius tempore: sed intelligendum est de politica sapientia, et alioqui variarum rerum cognitione. Sapiens corde, Iob nono: Sapiens

SCORPIUS, alias malos homines significat: Ezechiel 3. Quoniam increduli sunt tecum et subversores, et cum scorpionibus habitas. Alias est genus flagelli: ut 1. Reg. 12. Pater meus castigavit vos flagellis, ego autem castigabo vos scorpionibus. id est, multo durius vos tractabo. Videtur fuisse proverbiale dictum. SCORTUM et SCORTARI. vide supra MERETRIX. SCRIBO verbum, Scriba, et Scriptura, ordine nunc exponentur. Scribere igitur, quod ad propriam significationem attinet, notum est: nisi quod ista locutio, Si cut scriptum est, quae valde crebra

[?: ] cives Dei, aut viva membra Ecclesiae, ad vitam [?: p-nebunt ] . Contra, Scribi in terra, significat ad exitium destinari. Hierem. 17, Deficientes a me in terra scribentes. Sic intelligunt aliqui Iohan. 8, nomina accusatores adulterae a Christo digito in terra scripta fuisse, ad indicandam eorum iniustitiam ac damnationem: [?: ] si Christus hanc locutionem gestu ac reipsa exprimeret. Sic videtur sonare etiam illud dictum Ezech. 1: [?: ] coetu populi mei non erunt, et in scriptura domus Israelis non scribentur. id est, non recensebuntur

in nomine Israel demoninabit se. Aliquid scriptum esse coram aliquo, est in recenti memoria esse. Isaiae 65: Ecce scriptum est coram me, non tacebo, sed rependam, rependam in sinum eorum. Allusio est ad morem regum, sicut in Esther refertur, Mardochaei beneficium erga regem in libro scripti fuisse. Quarto, Scribi aliquid in animo aut corde eius, est ei penitus infigi ac implantari. Sic dicit Hier. ca. 17, de nativa malitia Iudaeorum, imo et de originali peccato omnium hominum: Peccatum scriptum est stylo ferreo, et ungula adamantina exaratum est in tabulis cordis eorum. Sic contra

novo Testamento venire a Sacris literis, quae ἰερὰ γράμματα vocant: inde igitur scriptores novi Testamenti paululum deflexo vocabulo, dixisse γραμματεῖν, id est, tractatores Sacrarum literarum. Talis fuisse legitur Esdra, scriba expeditus in lege Domini: et Christus talem scribam Matth. 13 describit, quod sit persona docta in regno caelorum, qui erga populum de thesauro suo proferat nova et vetera. Scriptura, praesertim in novo Testamento ipsas Sacras literas significat, sen verbum ac

scrutinium scrutatum: Psal. 64. id est, summa diligentia conquirunt prava machinamenta, eaque postquam invenerunt, perficere conantur. Sic Dominus iubet Iudaeos scrutari Scripturas, quae ipsi testimonium perhibeant: Iohan. 5 et Act. 17. Thessalonicenses Iudaei dicuntur scrutati fuisse Sacras literas, inquirentes an earum testimonia conveniant personae IESU et concionibus Pauli. Haec sane est unica ratio reperiendae veritatis ac verae viae ad salutem in Ecclesia Dei. Dominus scrutatur corda. Rom. 8: id est, perspicit. Verbum Conatus, ponitur pro suo eventu. Sic Psa. 7:

pietatem sit pro nobis mortuus, unde ingens eius dilectio, ac Dei misericordia elucescat, sicut mox sequitur, Cum adhuc essemus peccatores. Secundo primum Sabbatum. Lucae 6, exposui supra in voce SABBATUM, et etiam in voce PRIMUM. SECURIS gloriatur contra secantem: videtur fuisse olim Israelitis proverbialis locutio. Hac locutione Isaiae 18 redarguit Deus insolentiam Assyriorum, qui sibi suaeque industriae tribuebant illas victorias, quibus Deus per Assyrios afflixerat, punieratque Iudaeos et alias gentes. Omnia enim grandia opera non instrumento, sed causae

malleum, aut securim, aut ullum instrumentum ferreum in extructione templi: quia nempe omnia fuerant iam antea secta et praeparata, ut solum collocatio aut compositio praeparatarum partium sive lapidum, sive lignorum superesset. Securis ad radicem arboris posita est, itidem proverbialis locutio fuisse videtur. Significat autem imminere alicui extremum exitium. Sumpta autem est haec similitudo aut metaphora a caesoribus lignorum, qui alias tantum ramos abscindunt ex arboribus, truncum relinquentes ut porro ligna ferat: alias ad imas radices truncum succidunt ut supra in voce RADIX et RAMUS

magnum est si nos vestra carnalia messuerimus? 1. Corinth. 9 pro, non est absurdum aut iniustum, ut aliquid terrei aut externi commodi vel praemii pro nostra praedictione vicissim recipiamus. Videntur quaedam ex praecedentibus locutionibus, quasi proverbia quaedam vulgo celebrata ac iactata fuisse. Tale et illud est Matth. 25. Mors ubi non seminasti, et tollis quod non posuisti: quod in nimium avaros, aut etiam plane rapaces dicitur. quae [?:-- ] talis in Evangelio, austerus aut durus vocetur. [?: Cele- ] videtur et illud proverbium fuisse, cuius Christus

celebrata ac iactata fuisse. Tale et illud est Matth. 25. Mors ubi non seminasti, et tollis quod non posuisti: quod in nimium avaros, aut etiam plane rapaces dicitur. quae [?:-- ] talis in Evangelio, austerus aut durus vocetur. [?: Cele- ] videtur et illud proverbium fuisse, cuius Christus Io. 4, meminit: In hoc dictum illud est verum, Quod alius est [?:---tit ] , et alius qui seminavit. Sumptum fuit illud proverbiam a communi more, quia plerunque alii ministri adhibentur in seminando, et alii in metendo. Usurpatum aut est de omni casu aut

tantum habeat numerum singularem. Varie autem omnino hic sese torquent Interpretes in excusando Paulo, quorum sententias qui volet inspiciat. Quod ad me attinet, respondeo primum, non satis liquido vel Hieronymus vel Iudaei probare possunt, nomen Semen in Hebraea lingua in plurali plane non fuisse in usu: non enim tantum illae voces, significationes aut phrases in ea lingua fuerunt, quae nunc in Veteri testamento Hebraeo extant, quandoquidem alioqui nihil aliud germane Hebraeum habemus. Deinde dico, nomina collectiva ita in singulari numero pro plurali solere poni, ut tamen saepe

vide infra in voce Verbum. SEROTINA pluvia, supra in voce Mane et [?:-na ] pluvia, exposita est. Est enim matutina pluvia, [?: qu- ] post seminationem sequitur: Serotina, quae iam spicas producente segete cadit. SERPENS, Gen. 3. dicitur fuisse prae omnibus animalibus calidissimus, Evamque et Adamum seduxisse De quo loco ac historia sentiunt saniores et doctores Theologi, quod tunc alia figura et conditio fuerit serpentis, quodque revera fuerit pulcherrimum et excellentibus donis ornatum animal, quo tanquam [?: orga- ]

humi prostratus repere, et pulverem comedere: ut antea meliori victu [?: vict- ] , et praeterea erectus incessisse videatur. Sunt tamen magnae disceptationes, et sententiarum de hoc loco [?:--tates ] . Illud sane extra omnem controversiam est, [?: S-i ] fuisse illum seductorem, et tam atrocis sceleris arcitectum, qui hominem ab obedientia et subiectione, veroque Dei cultu abduxit, ac in iniustitiam, mortem et aeternum entium praecipitavit. Quare Semen serpentis sunt deinceps omnes homines, ut primum nascuntur: sicut eos Christe et Ioannes ex

etiam divina servitus, qua dicit Deus se non fecisse servire Israelitas in incenso aut sacrificiis, ipsos vero contra se fecisse servire in peccatis ipsorum: Isaiae quadragesimotertio. id est, non onerasse sumptibus religionis ac cultus, nec illa admodum flagitasse: at contra illos sibi molestos fuisse peccatis. Recte etiam ille locus intelligitur de Meschia, qui ingentem sarcinam peccatorum totius mundi in se recipere est coactus. Sicut Isaiae quinquagesimo tertio inquit, Peccata nostra ipse portavit. Est quoque quaedam quasi divina servitus, qua Paulus dicit totam rerum naturam

in eorum [?: potest-- ] existentes, ut supra in voce Coram explicui. [?: Serv- ] domus, vocantur carceres et ergastula, ubi servi operare et laborare cogebantur: et simul custodiebantur, [?:--- ] fugerent. Sic saepe captivitas Aegyptia domus servorum fuisse Israelitis dicitur: et illi inde beneficio Dei liberati, e domo servorum educti esse dicuntur. Deutronomii quinto: Eduxi te ex Aegypto, e domo servorum. Exodi. 13. Ierem. 34. Mich. 6. Dicite, Servi [?:--- ] sumus. id est, nihil meruimus. Lucae 17. Servus nescit quid

etiam pluraliter usurpatur. Exodi vigesimoprimo: Argenti triginta siclos dabit domino eius. Levitici vigesimoseptimo: Et erit aestimatio tua masculini viginti sicli. Iosuae septimo, Ducentos siclos in argento, etc. Plerique in eo consentiunt, Siclum templi duplo maiorem fuisse siclo communi. Saepe vero haec vox in nominatione pecuniae non additur: sed simpliciter ponitur, aureus aut argenteus, subintellige siclus. Iudicum octavo: Pondus in aurium fuit 1700 aureorum: subintellige, siclorum. Sic Iudicum 17. Mille et centum argentei, qui ablati fuerant:

contra Hebreos defendi non possit, eo quod he suprascripto holem non sit feminini generis, neque insigniat aut nobilitet Christum: illis relinquo, qui pie ea delectantur. Porro ego, si primam non amplecterer, mallem amplecti Hieronymi expositionem, atque dicere, tempestate ipsius scriptum fuisse שילוה siloah: postea vero, quod, cum Iudaei hac et similibus vocibus a Christianis urgerentur, nec haberent quod respondere possent: pro malitia et pervicacia sua depravasse, facta literarum mutatione. sicut et

vere esse hominem. Nectamen illae voces, Forma, Similitudo, ac Species, ociosae sunt: sed significant illa quasi adiuncta Deo aut homini: ut est Dei gloria et felicitas, ac hominis tristis conditio, multiplexque miseria. Sic CHRISTUS dicitur esse imago Dei, Colossens. primo, ut simul revera Deus fuisse iudicetur. Et nos dicimur gestasse imaginem terreni hominis: id est, revera esse terreni homines, et gestaturi imaginem caelestis: id est, revera futuri suo modo spirituales ac caelestes homines. Sed de hisce etiam in Universalibus Regulis agetur. Sic Psalmo centesimo quadragesimotertio,

iudicant: quodque Domino fidentes, non perinde omnia dispiciunt aut cavent, eoque saepe inscii laqueis adversariorum circumveniuntur, et veluti oves ad mactationem trahuntur: Quare etiam bona piorum simplicitas nonnunquam, quasi vitii ac imperitiae aliquid admixtum habet. Sic Iacob dicitur simplex fuisse, et habitasse in tabernaculis. Porro cum in bonum vox haec usurpatur, in Hebraeo est תם tham, quod proprie sincerum aut integrum significat: de quo supra in Perfectus et Integer dixi. Pulchre autem declarat hanc vocem contraria Scripturae phrasis,

in loco sancto. id est, potenter [?:--gentem ] . Dan. 11, Ecce ad huc tres reges stant in Persia, et quartus ditescet supra omnes opibus magnis. Ubi Rabini, non intelligentes emphasin verbi Stare, simpliciterque id accipientes, putant tantum tres reges aut monarchas Persas fuisse. Unde amittunt in suppostione annorum mundi, amplius 100 annos. Verum dixi, Stare reges tres, hic non utcunque regnare denotat sed potenter ac gloriose monarchiam obtinere: quod proprie tantum tribus, Cyro, Cambysi et Dario [?: ] .

esse illam usitatam amplificationem calamitatum, et descriptionem tristissimi temporis, de qua supra in voce Solis dixi. Similis locus est etiam Isaiae 13. Matth. 2 narratur stella Christi [?: pr- ] sisse Magos, donec pervenerint ad domum in qua erat Christus: quam necesse est fuisse quandam novam et praeternaturalem facem in aere infimo, alioqui, si vel naturalis fuisset, vel in regione aetherea, non potuisset praemonstrare viam ac locum. Quidam sentiunt [?: ] angelum in specie stellae apparentem, ut et Chrysostomus putat. Verisimile est, tale quid fuisse,

est fuisse quandam novam et praeternaturalem facem in aere infimo, alioqui, si vel naturalis fuisset, vel in regione aetherea, non potuisset praemonstrare viam ac locum. Quidam sentiunt [?: ] angelum in specie stellae apparentem, ut et Chrysostomus putat. Verisimile est, tale quid fuisse, sicut cum olim noctu praecessit Israelitas columna ignis. Stellae caeli Matth. 24. Vide Virtus. STERCUS Hebraei ferme ita accipiunt, sicut Germani, de luto quoque non [tantum] de fimo autexcremantis animalium. Dispergam stercus in faciem vestrae, stercus festivitatum

dicam) carnalitate, de qua ipsemet conqueritur. Rom. 7. Eam porro innatam cupiditatem, seu infixum palum carni, Sathan egregie irritare et exacerbare illi solitus est, atque ita ei in suo spirituali curriculo aut vita ignominiosos quosdam colaphos infringere. Facile et ex sequentibus probatur, fuisse spiritualem quandam imperfectionem: quandoquidem Christus denegans ei liberationem ab illa, dicit sufficere ei in hac vita suam gratiam: quae omnem imperfectionem nostram contegat ac condonet, donec ad plenam perfectionem pervenerimus. STIPULA, duas potissimum similitudines, vel

qui populum unam cum ipso regerent: Exo. 18. Iam vero Iudaei a Babylonico exilio reversi, Synedrion habuerunt, quod corrupte Sanedrin vocarunt, ex LXX iudicib. Ut autem fieri solet in talib. numeris, cum de Synedrio sermo erat, tantum dicebant LXX iudices: ac eos ex posteris Davidis electos fuisse, testis est Philo, ut potestas aliqua maneret in regia stirpe. Videtur tamen aliquando appellative accipi, pro quovis iudicio aut consessu iudicum, vel senatorum. ut Matthaei 10, Tradent eos in Synedria. Sic Marc. 13. Tradent vos in synedria et synagogas. SYRIA, nomen totius

TALIS vocula saepe vel simplex, vel repetita, indicat aliquem certum hominem, locum, aut tempus, non certo expressum: sicut Graecis δεῖνα, quidam aut quispiam Iosuae 7. Tale et tale feci, etc. quod brevitatis causa ponitur, ut narratio facta fuisse totius rei breviter indicetur. Ruth 4, Sede hic tu talis. id est tu amice et consanguinee, etc, 1. Sam. 21, Pueris condixi talem et talem locum. id est, certum quendam locum, quem nunc nominare non est necesse, aut etiam non satis tutum. 2. Reg. 6, In loco tali erunt

eos, favore ac defensione veluti scuto tege eos. Ita Operire, quasi obruere, ac quod Germani simili locutione uberschutten nominant, indicat, sive bono sive malo. nam alias in bonam alias in malam partem usurpatur, ut praecedentia exempla indicant. Sic Matth. 8 dicuntur adeo magnae undae fuisse, ut navicula iis obtegeretur. id est, iamiam prorsus obruenda esse videretur. Sic Lucae 23: Tunc incipient dicere montibus, Cadite super nos: et collibus, Tegite nos. id est, obruite prorsus. Operire, aut tegere faciem pinguetudine dicuntur impii: quia plerunque laeti ac securi,

quia praesentiam Meschiae propalam affirmaverit. Mihi maxime probatur eorum sententia, qui de ultimo Zacharia id exponunt. [?: ] Christus voluit primum et ultimum martyrem [?:---inare ] . Ad haec filius Ioiadae dudum fuerat occisus. Secundus autem Zacharias non legitur fuisse oc- [?: ] : nec etiam verisimile est factum esse, cum tunc populos ex captivitate reversus pius fuerit, piumque pontificem et ducem habuerit. Facit vero etiam Iosephus [?: ] . belli Iud. cap. 1, et Aegesippus libro quarto, mentionem cuiusdam Zachariae

filii Baris, qui sit a Zelotibus [?: ] atrio interfectus. Et tametsi illi eam caedem post Christi passionem ponant, tamen fieri potest ut antea acciderit, et illi in historia non exactissime tempus [?: no-rint ] . Porro quod dicitur Inter templum et altare, videtur fuisse triplex altare: unum aureum [?: thymiama- ] , quod intus erat in intimo adyto ante arcam: secundam aeneum, quod in exteriore parte templi: et ultimum, quod erat in atrio ante templum: de quo [?: scribi- ] primo Regum octavo, quod ibi Salomon pluribus hostiis

TENER, quoad propriam significationem, nota vox est. Cum ramus ficus tener fuerit: Matthaei 24. id est, cum suffuso novo humore sub cortice vere primo cortex remollescit. ita ut facile arbores decorticari queant: per illud indicium, ver primum indicatur. Teneris oculis scribitur fuisse Lea, Rachel vero formosa, Genesis 29. id est, imbecillibus, ut LXX habent, aut etiam subinde lachrymabundis. Vitulus tener est mollis, Genesis 18. Pueri teneri: id est, imbecilli, Genes. 33. Tener corde, dicitur timidus, Deuteronom. 10. Quis est tener corde? 2. Samuel. 3, Et ego

numerum putant aliqui etiam in Hebraea lingua pro multitudine accipi: sicut Graece, Latine, et etiam Gallice amplificat. ut, Terque quaterque beatus: τὸς μέγιστος, ter maximus: et triplex unda apud Graecos. Sic putant aliqui Paulum dicere, se raptum fuisse [?: ] tertium caelum: id est, in summum: et, se tertio orasse, [?: ] liberaretur a colaphizante satana. Sed illa quoque vel de probabilis aptaque explicatio est, quod primum verbum vocet Paulus regionem elementarem, secundum aetheream: et tertium spirituale, ubi Dei

exemplaria, in quib. tanquam tabellis Deus vobis delineavit, quid fugere, quid sequi debeamus. Vulg. habet. Haec autem in figura facta sunt nostri. Eras. Haec ante figurae nostri fuerunt. Quae expositiones aditum patefaciunt phreneticis quibusdam ex hoc loco colligentib. in veteri populo omnia fuisse umbratilia: quasi scilicet Israel non fuerit vera Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores sunt exorti: quum tamen Paulus haec dicat typos fuisse non Israelitarum, sed nostri respectu. Quanquam etiam Israelitis fatear sacramenta caeremoniasque

Quae expositiones aditum patefaciunt phreneticis quibusdam ex hoc loco colligentib. in veteri populo omnia fuisse umbratilia: quasi scilicet Israel non fuerit vera Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores sunt exorti: quum tamen Paulus haec dicat typos fuisse non Israelitarum, sed nostri respectu. Quanquam etiam Israelitis fatear sacramenta caeremoniasque caeteras, ipsaque adeo Dei beneficia ac poenas inflictas, fuisse rerum spiritualium typos, sed ita ut rei veritatem simul haberent. V VACCAE nomine

Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores sunt exorti: quum tamen Paulus haec dicat typos fuisse non Israelitarum, sed nostri respectu. Quanquam etiam Israelitis fatear sacramenta caeremoniasque caeteras, ipsaque adeo Dei beneficia ac poenas inflictas, fuisse rerum spiritualium typos, sed ita ut rei veritatem simul haberent. V VACCAE nomine Amos cap. 4 nominat divites ac potentes, una cum suis uxoribus, inquiens: Audite verbum istud vaccae Basan, quae estis in monte Samariae, et quae

vasis vestris. id est, supellectili aut rebus, si forte quas non potestis vobiscum accipere ob pondus. Sic 1. Sam. 1. Res a Davide fratribus in castra allatae vasa vocantur: et 1. Samu. 10. Saul dicitur latitasse inter vasa, ne in regem assumeretur. Sic Isaiae 22 dicuntur omnis generis vasa fuisse super clavum parieti infixum suspensa: id est, omnis generis utensilia, et res domesticae. Sic Christus utitur hac voce, cum dicit, fortis armati vasa diripi: Matth. 12. et, Vas per templum portari non sinebat, Marc. 11. pro, nullam prorsus rem. Vas pastorale vocat peram, 1. Sam. 17,

spectare, et illis vicissim faciem visendam praebere. Accipio ergo tegmen oculorum metaphorice, pro defensione contra ignominiam. Sic etiam in sequenti capite, Abraamus donat Abimelecho munus septem ovium, quod vult esse sibi testimonio, quod ille puteus ipsius sit. Sic igitur apparet, tunc fuisse usitatum, ut munus esset testimonium iuris aut innocentiae alicuius apud alios homines. Sicut enim Abimelech accipiens munus 7 ovium, testabatur puteum esse Abraami: ita idem dans munus mille argenteorum, testabatur Saram esse inviolatam. VENAM vertunt aliqui vocem Hebraeam

aut scaturigo sanguinis. VENATIO habet simile quiddam bello, teste Xenophonte in Cyri paedia: imo est species quaedam belli, et vicissim bellum est tanquam venatio quaedam servilium hominum, ac parere nolentium: ut Aristoteles Politic. 1. disserit. Quare merito, cum dicitur Nembrot fuisse robustus venator, de bellatore accipitur: quod etiam ex ipso textu apparet. dicitur enim ibi de primariis civitatibus ipsius regni: quod non ad venatorem, sed ad regem ac ducem exercitus recte referri queat, qui devictis gentib. validas civitates condiderit. Transfertur venationis metaphora

et neglectionem, de qua in prima significatione, denotat. Similia exempla reperiuntur Iud. 4 et 10. In spirituali quoque venditionis aut traditionis genere usurpatur. Sic de Achabo dicit Elias, quod vendiderit se ad [?: ] endum malum coram Domino. Et mox additur [?: ] fuisse alium qui semet perinde ad peccandum [?:-d-rit ] . Sic et Paulus queritur Rom. 7, se esse venditum ob peccatum originale, ut cogatur ea mala facere, quae [?: ] nolit. Vendit

ad hoc suum opus delegit. Ionas capite [?: ] dicit, se clamore de ventre inferni: id est, e medio [?: ce-is ] , quod fuit ei instar sepulchri et Inferni ipsius. Nam [?:-eri ] aliquando etiam sepulchrum denotant. Apocal. 10 dicitur liber devoratus Apostolo fuisse in ore quidem dulcis ut mel, at in ventre amarus: quia prophetia ac praedicatio verbi, cuius initio gustus suavis est, postea multas cruces et difficultates secum affert. Venter noster adhaesit terrae, Psalm. 44. id est, veni in periculum aut infirmitatem letiferam. De abscondito tuo

vocari logon, verbum. Verum contra ingens incommodum sequetur ut eadem ratione etiam alias, cum Deus aliquid dixisse legitur, necesse erit consimiliter illud (DICERE) de filio intelligi: unde plura absurda ac errores orientur. nam saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum 10. Sic confundetur secunda persona cum suo Dicere. Sequetur etiam, doctrinam seu verbum Dei esse substantiam, et esse Deum, sicque Deus cum patefacta doctrina confundetur. Huc accedit, quod Epistola ad

Genesis 1 exponere de mandato Dei, sicut David clare exponit inquiens: Ipse dixit, et factum est: ipse praecepit, et constitit. Sic et Paulus de mandato intelligit 2. Corinth. 4, Qui praecepit ex tenebris lucem fulgere. Quin et Moyses ipse primo capite satis clare ostendit, illud dicere Dei fuisse quoddam praecipere. semper enim cum inquit, Dixit Deus: mox subiicit quid dixerit, nempe Fiat lux. Fiat firmamentum, Congregentur aquae, Germinet terra herbam virentem, Fiant luminaria in firmamento caeli, Producant a quae pisces, Producat terra animalia, etc. Quibus verbis

Dixit Deus: mox subiicit quid dixerit, nempe Fiat lux. Fiat firmamentum, Congregentur aquae, Germinet terra herbam virentem, Fiant luminaria in firmamento caeli, Producant a quae pisces, Producat terra animalia, etc. Quibus verbis disertissime ostendit Moyses illud dicere Dei fuisse merum, sed tamen efficax mare ac praecipere. Sic et Centurio in illa sua magna [?: ] Christo laudata fide inquit: Dic tantum verbum, et [?: ] nabitur puer meus. ubi Dicere verbum, nihil aliud est [?: q- ] efficax praecipere Christi erga morbum pueri,

verbum (qua [?: l ] tempore Christi vulgus Iudaeorum plurimum usum est) verisimile mihi fit, Ioannem voluisse eam vocem etiam in sua Graeca scriptione per Logon exprimere: sicut innumeros Hebraismos passim Apostoli suis scriptis inserverunt. Apparet sane, fuisse tunc usitatum vulgae, pro nomine Iehova voce Meimar uti: quod et [?: Ga-nus ] probat: sicut et postea, ac nunc quoque Iudaei pro eodem nomine utuntur vocabulo שם Schem, quod significat nomen. Voluit igitur Ioannes usitata vulga voce uti, ac

Nam cum videatur perspicua oratio esse, Sermo fuit ab initio, et fuit apud Deum: in [?: pro- ] vi est, ut quis intelligat de doctrina aut patefactione, cum Samosateno et Serveto: negetque ibi secundum personam indicari, aut quicquam maioris mysterii contineri. Verum cum audit verbum fuisse ab initio, [?: ] cogitur secum cogitare ac statuere, esse mirabile et mysticum quoddam verbum: et non esse communem, vulgarem, aut cuivis obvium intellectum eius loquutionis: eoque verum

fluentes dicuntur esse fideles, aut veraces. Sic Ioan. 1. gratia et veritas per Iesum Christum facta esse dicitur: id est, favor Dei gratuitus, et vera ac solida bona, quae sunt, remissio peccatorum, Spiritus sanctus, renovatio, haereditas, et vita aeterna. Porro quod ibidem dicitur Christus fuisse plenus gratia et veritate, per veritatem videtur indicari vera, sincera, costans et solida pietas, perfectissima iustitia, quae ab omni fuco, hypocrisi, defectu et crimine longissime remota fuerit. Sic et in animo hominum, et in actionibus, alias tantum est species boni et iusti, seu

capitis mei super stratum meum, et ecce descendit de caelo vigil sanctus. Alias significat ductorem, sed crebrius dicitur Speculator. VIGILARE aliquando significat sedulo, solicie et attente conservare vigilando ac custodiendo civitatem aut gregem, aut castra. Sic Luc. 2 dicitur, fuisse pastores in illa regione vigilantes vigilias gregis, aut super gregem suum. Sic Psal. 127 dicitur vigil frustra vigilare, [?: ] si Dominus custodierit civitatem. Secundo, significat pie et sobrie vivere in Christianae pietatis officiis. Sic Dominus saepe inculcat,

Virginitates invenire, Deut. 22, agitur de dirimenda lite, si forte quis velit obiicere uxori, se, cum eam primûm duceret, non reperisse in ea virginitates praecipit igitur Scriptura patri, ut depromat linteamina primae noctis, in quibus si sint notae sanguinis, quae indicent virginem fuisse, tueatur innocentiam suae filiae. Illam ergo virginitatem et signa eius vocat ibi testus bethule virginitates. Virgo aut Virgines aliquanda ii dicuntur, qui puram et incorruptam doctrinam, fidem ac pietatem erga Deum servant: sicut contra Sacra et Adulterae ac Scortationes,

et reddite vota vestra Deo, omnes qui in circuitu estis: Psal. septuagesimo sexto. id est, celebrate Deum, qui tam miranda facit. Isaiae decimo: Vota vovebunt Domino. id est, eum colent, non idola. Paulus dicitur votum habuisse, seque rasisse: Actor. 18 et 21: Videtur autem fuisse ceremoniale Nazaraeorum votum, quod in gratiam Iudaeorum servant, ut (sicut ipsemet scribit) Iudaeis Iudaeus, et gentibus gentilis fieret, atque ita ex omnibus aliquos Christo lucrifaceret. VOX, non paucos Hebraismos gignit, qui explicandi sunt. primum enim significat interdum

non deleri aut irritam fieri per fidem, sed stabiliri ibi. 58 ex Lege esse 545 legem iram operari ibi. 26 ubi non est Lex, ibi nec peccatum esse. Item, ubi non est lex, ibi peccatum mortuum esse ibi. 42 ad Legem usque fuisse peccatum 546. 5. 6 legem subintrasse ut peccatum abundaret ibi. 30 non esse nos sub lege, sed sub gratia, ideo non posse nobis dominari peccatum ibi. 34 legi nos mortuos esse ibi. 59 lex spiritus lex

perdet eam, etc. 1068. 11 Qui vult me sequi, tollat crucem suam quotidie 1002. 52 Qui vult me sequi, abneget semetipsum, etc. 6. 10. 11 etc. 10 Interrogatus legis peritus quis nam videretur illorum trium proximus fuisse saucio? respondet, Samaritanus, etc. 980. 60. 61 Qui non colligit mecum, dispergit 143. 38 11 Satan invenit domum, e qua exierat, scopis mundatam, etc. 699. 58. 59

In Christo non est masculus, nec femina, etc. 686. 28, 29 etc. 4 Cum eramus parvuli, sub elementis mundi eramus, etc. 986. 12. 13 Menses, tempora et annos observatis 45. 18. 19 Dicit Galatas paratos fuisse dare sibi oculos, etc. 773. 69. 70 etc. Zelantur vos, sed non bene. vide vocem ZELUS. Syna enim mons est in Arabia, qui coniunctus est ei, qui nunc est Hierusalem 160. 20 5 Ecce ego Paulus dico, quod qui circumciditur,

etc. nubo verbum, unde sit quôd de coniugio dicatur 927. 43 etc. nuditas multiplex 747. 13. 14 nuditatis primae aut nativae decus ibid. 49. 50 Numa 1204. 70 Numae Patrum doctrinam non fuisse ignotam 307. 49
O Obedientia quid 752. 22. 23 obedientia praecipuê a Deo flagitatur ibid. 36. obedientia Deo ab omnibus creaturis maxime rationalibus debetur ib. 25 etc.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report