Your search found 382 occurrences

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report

Occurrences 106-220:

quomodo omnes parabolas cognoscetis? Luc. 24. Tunc aperuit illis mentem, ut intelligerent Scripturas. Hinc liquido apparet, esse ingens Dei beneficium, explicationem obscure dictorum et parabolarum Scripturae: et velle Servatorem nostrum, ut studiose discamus probe intelligere Sacrum sermonem, quia ex eius auditu ac intellectu fides oritur. ILLUSTRISS. ET PIENTISS. PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTOPHORO DUCI WIRTEBERGENSI, ET Comiti Teccensi ac Mompelgardi, suo Domino clementissimo: Optat MATTH.

εἷς κοίρανος ἔστω: Non bonum est esse multos reges in tota hac rerum natura, Rex unicus esto. Hoc genus investigandi agnoscendique Dei, etiam ipsemet commonstrat in Sacris literis: cum Moysen monet, ut cogitet quis dederit homini os ac sermonem, auditum et visum: et inde statuat, eundem talia semper posse potenter operari. Sic Psal. 94 obiurgat ac monet homines, inquiens: Intelligite stulti et insipientes in populo, et vos stulti quando tandem prudentes eritis? Nunquid qui plantat aurem, non audiet? et qui finxit

indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto diligentius sermonem, atque adeo nativum earum contextum, sensuḿve in Ecclesia Dei expositum, cognitumque, ac plane omnibus, quoad cognitionem, familiarissimum factum esse. Quid enim magis utile, atque adeo necessarium esse queat, quid etiam magis a doctoribus Ecclesiae fieri oporteat, quam ut

quod Christus a suis Apostolis flagitat et toties alias, accusans eos, quod metaphoras fermenti Pharisaeorum, dormitionis Lazari, panis caelestis ( Iohan. 6. ) cibi spiritualis ( Ioh. 4. ) novae nativitatis ( Iohan. 3. ) non intelligant. Postulat ergo, ac praecipit Deus severissime, ut sacrum sermonem textumque recte intelligamus. Sane, si verum est quod oves Dei vocem eius audiant, et audire ac intelligere quam (--) planissime debeant: nihil profecto prius aut potius esse omnibus deberet, quam ut ipsum Deum in Sacris literis

aut Copiaecornu omnium caelestium bonorum, nobis in Sacris literis paratus propositusque est: nec sane quicquam aliud restat, nisi ut nos inde omnia nobis necessaria ac salutaria remedia hauriamus, eisque in timore Dei fruamur. Haurire vero et accipere tanta bona quomodo tandem possumus, si sermonem earum planissime ac clarissime non intelligimus? Quare id unum, maximeque necessarium semper fuit, est, et erit in Ecclesia, ut fideles, praesertim doctores, sermonem Sacrarum literarum quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi)

remedia hauriamus, eisque in timore Dei fruamur. Haurire vero et accipere tanta bona quomodo tandem possumus, si sermonem earum planissime ac clarissime non intelligimus? Quare id unum, maximeque necessarium semper fuit, est, et erit in Ecclesia, ut fideles, praesertim doctores, sermonem Sacrarum literarum quam plenissime ac perfectissime cognitum, perspectumque, atque adeo (sicut et prius dixi) familiarissimum habeant, non aliter ac dulcissimae fidissimaeque suae nutriculae loquelam: uti vere Scriptura, benignissima quaedam alumna omnium bonarum mentium ac piarum animarum

et beneficiorum Christi. Aliquanto post, plane in poeticas allegorias, vel potius mythologias, et veluti quasdam peregrinas metamorphoses, Origenes et alii Sacras literas nefarie transformarunt: ut potius quidvis aliud Christianus homo audiret, quam ipsum Sacrarum literarum nativum sermonem ac sensum. Quare etiamsi varia exemplaria versionum Sacrarum literarum conquisierunt, eaque inter se accurate contulerunt, indeque sua Hexapla confecerunt: tamen revera sacro textui, suis illis mythologiarum transfigurationibus, sublato literali sensu, prorsus novam faciem aut larvam

mei huius sermonis rediens, eum concludam: illud sane toto pectore persuadere omnibus hominibus optarim, ut omni studio ad cognitionem Dei, idque per meditationem legis ipsius diu noctuque adhibitam, contenderent. Ad quam Scripturae scrutationem aut meditationem, vel in primis necessarium foret, sermonem sacrum secundum eius nativam vim (quae non aliunde rectius cognoscitur, quam ex ipsis Sacris literis) quam rectissime intelligere. De quo instrumento, totaque ratione cognoscendi Sacras literas, in toto hoc volumine, et praesertim in libello cui hunc ipsum titulum feci,

cessabunt sacrificia, Isaiae 59. Annum coronare bonis, Psal. 65. pro, singulas partes anni, veluti circulum quendam suis fructibus aut commodis ornare: non aliter ac solent puellae texentes serta, ligneo circulo varios selectosque flores circumligare. Annos consumere tanquam sermonem, Psal. 90. pro, facile perire, aut praeterlabi. Esse cum aliquo dies aut annos, 1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae magnitudine: ut Achis dicit de Davide, Qui fuit mecum dies, imo annos aliquot: pro, qui mihi tam penitus perspectus

vox usurpatur. Contra etiam pro angustiori non raro usurpatur. ut 1. Sam. 20, Tradidit Ionathas puero arma sua: id est, arcum et pharetram. Dies armorum, pro pugna ac praelio. Psalm. 140. Qui operis caput meum in die armorum: id est, me protegis in summis periculis. Armabitur populus meus ad sermonem tuum: pro, constituo te summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis. Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi

ASPIS, vox etiam in Sacris reperitur. Celebratur autem eius praesentissimum venenum, cuius comparatione malitia humana describitur Psal. 140. Rom. 3. Venenum aspidum sub labiis eorum. sic et Iob. 20. Comparantur et impii cum aspidibus, quod perinde obturent aures ad veritatis sermonem, sicut illae ad incantationem, Psal. 58. Conferuntur et ipsa opera impiorum cum ovis aspidum et basilisci, quod sint perinde venenata ac noxia, Isaiae 59. ASSUMERE, est aliquem benigne in suam curam recipere. Sic dicitur Deus assumpsisse populum Israel. Exodi

Gen. 42, Et ipsi nescierunt, quod Ioseph audiret, id est, intelligeret Hebraeam linguam. Isaiae 36, Nos audimus syriace, id est, intelligimus, dicunt ministri Ezechiae quare petunt, ne hebraice, sed syriace secum loquatur. Quare mox dicunt, Ne populus qui in muris est audiat, id est, intelligat sermonem Raspaces. Sic ferme dicitur 2. Sam. 1. ut audiat rex quod bonum est, et quod malum, idest intelligat, discernat et diiudicet iustum ab iniusto. Gen. 41. ait Pharao ad Ioseph. Dicunt de te, quod audias sermonem ad interpretandum. i. quod mox ubi audieris, intelligas ac

Quare mox dicunt, Ne populus qui in muris est audiat, id est, intelligat sermonem Raspaces. Sic ferme dicitur 2. Sam. 1. ut audiat rex quod bonum est, et quod malum, idest intelligat, discernat et diiudicet iustum ab iniusto. Gen. 41. ait Pharao ad Ioseph. Dicunt de te, quod audias sermonem ad interpretandum. i. quod mox ubi audieris, intelligas ac interpreteris, seu quod non narretur tibi somnium frustra. Audite inter fratres vestros, et iudicate iuste, Deut. 1. pro, cognoscite controversias. Sic, Dominus audiet inter nos: Iudicum 2. Pro credere, aut cum assensu

impii summam precum laudem collocant. Sumpta autem est haec Graeca vox a Batto, homine impeditae linguae, sive sit ille Cyrenarum conditor: sive de quo in fabulis est, quod sit a Mercurio conversus in lapidem, ob indicatum furtum: quod tales homines et inepte loquantur, et cogantur saepius iterare sermonem, antequam plene suum sensum exprimant. Sic enim etiam impii in suis precationibus diu multumque garriunt, nec tamen sciunt quid garriant aut blaterent. BATHUS, genus mensurae liquidorum est, continens, teste Ezec decimam partem cori: id est, 432 ova gallinacea. Eadem est cum

Musicis reperitur. Atque in hisce omnibus significationibus et phrasibus, canticum in meliorem partem accipitur, de laudatione Dei. Quarto, Canticum aliquibus esse, etiam in malam partem accipitur, nempe esse ludibrio ac risui, ut Iob. 30. Nunc autem canticum eorum sum, et factus sum eis in sermonem: id est, de me ignominiose cantillant. Sic et Thren, 3. dicitur: Sessionem et surrectionem eorum aspice, ego canticum eorum sum. Quinto, Canere pro simplici etiam sermone accipitur: ut Esa. 5, Cantabo canticum dilecto meo de vinea eius. id est, indicabo quomodo se res habeant inter

in solum Christum transferat: nec mundo ac potentibus grata, nec denique tristi persequutione multiplicique afflictione caret. Quare dum eam seductores ad mundi gustum aut palatum attemperant, necessario illam falsificant. Sic Paulus dicit 2. Cor. 2. Non enim sumus, ut plerique cauponantes sermonem Dei. Et mox 4 dicitur. Non sumus δολοῦντες, falsantes dolo sermonem Dei. Contra autem 2. Pet. 2. de seductoribus dicitur, Fictis sermonibus vos negociabuntur: id est, lucrumde vestro exitio corrupta doctrina captabunt. Et Paulus dicit,

afflictione caret. Quare dum eam seductores ad mundi gustum aut palatum attemperant, necessario illam falsificant. Sic Paulus dicit 2. Cor. 2. Non enim sumus, ut plerique cauponantes sermonem Dei. Et mox 4 dicitur. Non sumus δολοῦντες, falsantes dolo sermonem Dei. Contra autem 2. Pet. 2. de seductoribus dicitur, Fictis sermonibus vos negociabuntur: id est, lucrumde vestro exitio corrupta doctrina captabunt. Et Paulus dicit, seductores putare religionem esse quaestum. Tales cauponationes, corruptelae et quaestus religionis, fuerunt in Papatu,

suis somniis verbum Dei diluentes, reprehendit Deus per Ieremiam: Quid tritico cum paleis? qui habet meum verbum, recitet verbum: qui somnium, recitet ut somnium. CAUSA, varie etiam Latinis accipitur. Sequuntur autem versorum significationes huius vocis maxima ex parte Latinum sermonem. ut, Causa viduae non in greditur ad eos, Esa. 1. id est, lis, controversia. Magister litis, Esa. 50. pro actore aut accusatore accipitur. Dominus causavit aliquem in manus alicuius, Exodi 21: significat, Deum obiecisse eum illi interficiendum, praeter studium aut voluntatem

oculos viduae, Iob 31, pro perdere: dum enim afflictos orantes diu expectare, et in nos habere intentos oculos patimur, veluti defatigamus ac perdimus eorum oculos: de qua re in voce Oculi. Num. 6. Ut eos repente consummen. Prover. 22. Et virga irae eius consummabitur. Consummare sermonem, aut aliquid aliud, est finire. 1. Sam. 11. et Esa. 33. Consummare civitates, Matthaei 10. est perambulare omnes civitates docendo, quasi perficere omnes in hac parte. Consummari Scripturas, Ioh. 19, pro fieri aut perfici ea omnia, quae scripturae passim praedixerunt.

perfectissima custodia aut perfectione mandatorum Dei, nemo plane foret beatus, quia eam nemo prorsus praestare potest. Sic hoc verbum Psalmo 119 intelligendum, ubi valde crebro reperitur. Sic et Iohan. decimoquarto dicitur, quod Deus sit ad eum venturus, et cum illo mansurus, qui custodierit sermonem eius. Iohannis porro 17, etiam clarius in hoc sensu accipitur, cum Christus affirmat Apostolos custodivisse sermones Dei. Complectitur autem haec custodia primum conservationem purae doctrinae: deinde serium studium credendi verbo ac promissionibus Dei, et parendi praeceptis eius. Sic et

ob militiae usum, quo singulis partibus diversi manipuli aut cohortes excubarent, ne una tota nocte vigilando vel enecaretur insomnia ac frigore, vel dormitando male custodiret. Ex re militari porro et a consuetudine castrensi, erant vocabula translata in communem consuetudinem ac vitam, et etiam sermonem. Ponitur quoque Custodia pro brevissimo tempore: quia illae tres horae mox praeterfluebant. Unde Psalm. 90 habet, Mille autem anni ante oculos tuos tanquam dies hesterna quae praeteriit. Et, Custodia in nocte, quae pro nihilo habetur, eorum anni erunt.

legis ac umbrarum apud Iudaeos, et porro extremae caecitatis ac turpitudinis iniustitiaeque apud gentiles, iam ferme prorsus elapsum est, et lux gratiae divinae omnibus tam Iudaeis quam Ethnicis clare fulgere incipit. In vicina huic significatione accipitur etiam 1. Petri 1. Et habemus firmiorem sermonem propheticum, cui dum attenditis ceu lucernae apparenti in obscuro loco, recte facitis, donec dies illucescat, et Lucifer exoriatur in cordibus vestris. pro, donec post hanc vitam perfectam renovati, illuminati ac instaurati, et coram Deum cernentes, omnia sine externa doctrina scietis. ¶

pristini, Deuter. trigesimosecundo, Malachiae tertio: pro praeterito aevo, vetustis temporibus. Annus dierum: pro, annus integer. libro secundo Samuelis, capite 13. 14. Hieremiae 28. cuius omnes dies sint elapsi. Sic et mensis dierum. pro integro: Genes. vigesimonono. Diei dies eloquitur sermonem, Psal. 16: pro, quotidiana experientia ac cursus rerum, nos de omnipotentia Dei abunde docet. Excisio dierum. Esaiae 38. Dixi in excisione dierum meorum. id est, in decurtatione aut praecisione vitae meae, cum adhuc florens ac vigens hinc abriperer. Hostia dierum: pro,

coetum, qui se pro summo capite agnoscit ac veneratur. Sed Christus dirimens hanc litem, definit Ecclesiam hoc modo, Oves meae vocem meam audiunt: seu, Audientes vocem meam, sunt meae oves, atque adeo mea mater et fratres. Sic idem Dominus pollicetur, se et patrem suum cum illo habitaturum, qui sermonem eius custodierit. Est igitur Ecclesia, grex aut familia Dei, is coetus, qui a Deo vocatus, audit verbum eius, ac fideliter purum retinet: in quo et rectus usus Sacramentorum comprehenditur. Verum adscribam etiam alterius cuiusdam de voce Ecclesiae nomenclaturam, ut diversarum tractationum

meum verbum bonum Alias pro effundere: ut Psal 19. Dies diei eructat verbum. Et Psal. 119. Eructabunt labia mea laudem tuam, cum docueris me statuta tua. pro, effundent. Putantenctare esse aliquid maius quam elo qui: quasi cordis cogitationes sua sponte erumpant per sermonem foras. ESSE, quaere infra in voce SUM. ESURIRE, et SITIRE, aliquando per synecdochen ponuntur pro quovis ardentiore affectu. ut cum Christus dicit Matth. 5. Beati qui esuriunt et sitiuntiustitiam id est, toto pectore expetunt, eamque promoneri cupiunt. Aliquando

quinquagesimosecundo, de Apostolis praedicitur hisce verbis: Quam pulchri sunt pedes super montibus mebascher evangelizantis, divulgantis pacem, evangelizantis bonum. Et Isaiae quadragesimo. Super montem excelsum ascende, tibi evangelizabitur Syon. Et Psalmo sexagesimooctavo, Dominus dabit sermonem evangelizantium exercitum multum. Sic et Psalmo quadragesimo, itidem de Evangelii doctrina dicit ipsemet Servator, Evangelizavi iustitiam in coetu magno. Et Psalmo nonagesimosexto, Evangelizate de die in diem salutem eius. In locum igitur huius tam significantis verbi, substituerunt

doctrina sic appellatur, eo quod sit doctrina rationi humanae sine patefactione divina prorsus incognita. His adde appellationes varias in Apostolorum scriptis. Vocatur enim generali quadam periphrasi, sermo Dei: eo quod divinitus haec doctrina sit patefacta. Actor. 8. Peragrabant, annunciantes sermonem Dei. Item, Samaria recepit sermonem Dei, Act. 10. Sermo quem misit Deus Israel, annuncians pacem per IESUM CHRISTUM. Sermo gratiae Dei, Actor. 20. Regnum Dei ibid. Per quos transivi, praedicans regnum Dei. Promissio. Actor. 2. Promissio Abrahae facta, de semine

doctrina rationi humanae sine patefactione divina prorsus incognita. His adde appellationes varias in Apostolorum scriptis. Vocatur enim generali quadam periphrasi, sermo Dei: eo quod divinitus haec doctrina sit patefacta. Actor. 8. Peragrabant, annunciantes sermonem Dei. Item, Samaria recepit sermonem Dei, Act. 10. Sermo quem misit Deus Israel, annuncians pacem per IESUM CHRISTUM. Sermo gratiae Dei, Actor. 20. Regnum Dei ibid. Per quos transivi, praedicans regnum Dei. Promissio. Actor. 2. Promissio Abrahae facta, de semine benedicto. Gal. 3. Rom. 5. Non enim per

9. Quorum sunt promissiones, Roman. 15. 2. Pet. 1. Promissa donata sunt nobis. 1. Iohan. 2. Haec est promissio, quam ipse nobis promisit, vitam aeternam. Verbum vitae. Actor. 5 angelus inquit ad Apostolos: Ite, et stantes loquimini in templo populo, omnia verba vitae huius. Philip. 2. Sermonem vitae sustinentes. Verbum fidei, Rom. 10. Sermo salutis, Hebr. 2. Praedicatio fidei, Gal. 3. Verbum veritatis, Eph. 1. Veritas, 2. Ioh. Qui cognoverunt veritatem. Propter veritatem quae permanet in nobis 3. Ioh. Ut cooperatores simus veritati. Via veritatis, 2. Pet. 2.

Christi. 1. Timoth. 3. Hab entes mysterium fidei in pura conscientia. Ministerium reconciliationis, et sermo reconciliationis. 2 Corinth. 5. Omnia ex Deo, qui reconciliavit nos sibi per IESUM CHRISTUM, deditque nobis ministerium reconciliationis, etc. Item, Posuit in nobis sermonem reconciliationis. Arcanum voluntatis divinae, et beneplacitum, quod proposuit Deus in seipso, et propositum ipsius, et decretum voluntatis Dei, de genere humano, per Christum redimendo et salvando. Ephes. 1. Testamentum. Galat. 3. Testamentum alte comprobatum a Deo, erga Christum.

praedicatio vocatur Christi ad nos descensus Ephes. 2. Nobis enim adest Christus, quoties in spem salutis, per Evangelii praedicationem nos vocat. Evangelium crux interdum appellatur. Gal. 5. Exinanitum est scandalum crucis. Libenter sane Evangelium Paulus crucem nominat, vel sermonem crucis, dum adiectam eius simplicitatem vult opponere ampullis humanae sapientiae vel iustitiae. Nam et Iudaei (ut ita loquar) disciplinariae iustitiae confidentia, et Graeci stulta sapientiae persuasione inflati, Evangelii humilitatem despiciebant. Quum ergo dicit, Nunc recepta

nos hic Paulus munit, quibus utramque tentationem propulsemus. Ergo adversus omnes dubitationes discamus hoc testimonium opponere, Evangelium non modo certa esse veritatem, quae fallere nequit: sed κατ' ἐξοχὴν vocari sermonem veritatis, quasi extra ipsum nulla esset propria veritas. Deinde, ne quo unquam vel contemptu vel taedio sollicitemur, occurrat, qui sit eius vis et effectus: hoc est, quod salutem nobis adferat.

vel taedio sollicitemur, occurrat, qui sit eius vis et effectus: hoc est, quod salutem nobis adferat. quemadmodum alibi docet, esse potentiam in salutem credentibus. Sic et Coloss. primo: Per sermonem veritatis, nempe Evangelii: ubi itidem per excellentiam Evangelium nominat sermonem veritatis honoris causa, quo solidius firmiusque insistant in revelatione illinc accepta. Ita nomen Evangelii appositive contexitur. Cognitio Christi. 2. Pet. 2. Per cognitionem Domini et servatoris IESU

hoc est, quod salutem nobis adferat. quemadmodum alibi docet, esse potentiam in salutem credentibus. Sic et Coloss. primo: Per sermonem veritatis, nempe Evangelii: ubi itidem per excellentiam Evangelium nominat sermonem veritatis honoris causa, quo solidius firmiusque insistant in revelatione illinc accepta. Ita nomen Evangelii appositive contexitur. Cognitio Christi. 2. Pet. 2. Per cognitionem Domini et servatoris IESU CHRISTI. ubi per cognitionem Christi, non dubium est quin Evangelium intelligatur.

quo proprie Deus et eius facies versatur. Exitus alicuius regionis aut agri, sunt termini eius, quousque se extendit: qui cum transeuntur, iam ex ea exitur. Hac loquutione multum utitur Iehosua capite decimoquinto et decimosexto, in descriptione tribuum. Exire alicuius famam, nomen, aut sermonem, est divulgari, spargi de eo rumorem. Exitus, pro excrementis et latrinis, aut cloacis: 2. Reg. 10. Diruerunt domum Baal, posuerunt eam pro exitibus, usque in hodiernum diem. EXPANDERE pallium aut alam super aliquam, est eam sibi in coniugium assumere. Ruth. 3. Ezek. 16.

sane ipsum illius regis Hebraeum esse videtur, sive a נום num dormitatione ei id bellicosi illi inquietique Romani imposuerint, quia non ita ferox fuit ut Romulus, cui successerat sive a verbo Hebraeo נאם Neum, quia Dei sermonem ac testimonium hoc Prophetico verbo citare sit solitus. quod posteritas ad deam Egeriam transtulit, cum qua eum colloquia habuisse, et ab ea leges accepisse, fabulata est. FIDES ergo, vox Latinis usitata, aliquando aliter in Sacris literis, quam plerumque in prophanis, accipitur. Nam fides

Apoc. 21. Ego sitienti dabo de fonte aquae vitae gratis. Non haesitare. Iacobi 1: Postulet cum fiducia, nihil haesitans. Esse in luce 1. Iohan. 2, Ambulare in luce. Esse in Deo, et ex Deo: 1. Iohan. 4. Manere in unctione, manere in Deo. 1. Iohan. 2. Servare sermonem eius, servare iussa Dei. 1. Iohan. 2. Habere fiduciam. 1. Iohan. 2. Suadere cordibus suis. 1. Iohan. 3. Manere in charitate: id est, fide. Amplecti Dei beneficium nobis oblatum. 1. Iohan. 4. Agnitio Domini et servatoris IESU CHRISTI, periphrastice pro fide accipitur, 2. Pet. 2.

gloria. id est, mulieri gratiosae comes erit laus. Aliquando contra adiunctum substitivum resolvendum est in concretum. ut Prov. 31. Mendacium gratiae, et vana est pulchritudo. pro, mendax est gratia, et vana est pulchritudo. Gratiam esse in alicuius labiis diffusam, Psalm. 45. id est, sermonem eius esse gratiosissimum. Sic et Christo tribuitur sermo gratiosus, ut supra indicavi: quod tum de forma aut suavi essentia intelligi potest, tum et de effectu: sicut Paulus Ephes. 4. praecipit, ut eiusmodi sermones habeamus, qui dent gratiam audientibus: id est, praestent beneficium ac

gentes aut gentiles notat: quod fit tunc potissimum, cum additur voci Iudaeus, ut cum Rom. 1 dicit, Evangelion esse potentiam Dei, ad salutem Iudaeo primum et Graeco: id est, cuivis genti, non tantum Iudaeis. nam sub istis duabus vocibus omnes gentes continentur. Sic Acto. 19 dicit, audisse sermonem Dei Iudaeos et Graecos. Sic et Rom. 3 dicit, se omnes homines convicisse iniustitiae, tam Iudaeos quam Graecos. id est, omnes gentiles. Sic et Rom. 10, ac 1. Cor. 15 accipi debet. Caeterum 1. Cor. 1, videtur accipi pro solis Graecis, quod sapientiam quaesierint. Nam alii gentiles

consolari ac liberare solet, sublevavit nos quoque. Facie se humilem dicit esse Apostolus, sed absentem audacem. i. coram cum Corinthiis egit, lenem, abiectum, contemptum se declarans, ac nihil eximium, ambitiose affectantem, ostentantem, aut superbe auditorib. imperitantem. Sic postea confert sermonem suum cum Epistolis. Deus dicitur superbis resistere, humilib. autem dare gratiam, Iacobi 4. 1 Petri 5. i. qui sunt modesto, aut etiam demisso animo: sicut alibi ait, se superillos respicere, et cum illis libenter versari, qui sunt contrito animo, et tremunt ad sermones eius. Christus

unicum iota aut apex eius Scripturae aut verbi ipsius caelo ac terra, teste ipsomet Christo, firmiora validiora ac stabiliora sunt. Hoc sane discrimen rerum (ut ita nunc docendi gratia loquamur) rationalium ac verbalium, Dei et hominum, diligentissime observandum est, cum ad totam Theologiam ac sermonem Dei rectius expendendum, tum praesertim ad intelligenda Sacramenta, et imputationes ac non imputationes Dei, imputativamque iustitiam, ac non imputationem seu remissionem nostrae iniustitiae, ac denique imputationem iniustitiae nostrae a nobis in Christum traductae, unde eius passio

ut plane superfluum sit, eadem de Iniustitia seorsim inculcare. Restat adhuc una, et ea quidem primaria, maximeque controversa vocis huius significatio: nempe, quid sit Iustitia, qua coram Deo iustificamur, aut quid Paulus in talibus locis vocet Iustitiam. Hoc enim vel maxime ad intelligendum sermonem Sacrarum literarum, et praesertim Pauli, facit, eoque nequaquam a nostro instituto alineum est. Dixi quidem hac de re prolixe in scriptis contra Osiandrum, in libello de Fide et alio de iustitia. Verum nunc aliquan to magis Grammatice de eodem disseramus, ut et Phrases huc pertinentes

habebis imputatam iustitiam, ob quam donabitur tibi vita aeterna. Itidem ex [?:-oele ] [?:---at ] dictum, Quisquis invocaverit nomen Domini, saluus erit. Tit. 3, salvos nos fecit per regenerationis lavacrum. Eph. 2. Gratia salvati estis. Iacob. 1. Recipite insitum sermonem, qui potest salvas facere [?: n-mas ] vestras. Hebr. 7. Unde et salvos facere [?: a--lenum ] potest eos qui per ipsum adeunt Deum. Eleganter autem verbum Salvare ad iustificationem transtertur. Significat enim alias liberare captivum ab hostibus, et pristinae

est, quia ripae sunt perinde orae aluet ut labia oris. Significat et extremam [?: o- ] : ut 2 Paral. 4: Et fecit mare fusile, decem cubitis, ab extremo labio eius usque ad extremum labium eius. Porro per synecdochen aut metalepsin crebro significat aliquam unguam aut sermonem, sicut in aliis gentibus fomili prorsus tropo lingua (posito instrum ento pro sermone aut opere) accipitur. Gen. 11: Ut erat omnis terrae labium unum, et vox una omnibus. Et mox, Confundamus labium eorum. Item: Ideo vocata est Babel quia Dominus confudit ibi labium omnis terrae, id est

sicut in aliis gentibus fomili prorsus tropo lingua (posito instrum ento pro sermone aut opere) accipitur. Gen. 11: Ut erat omnis terrae labium unum, et vox una omnibus. Et mox, Confundamus labium eorum. Item: Ideo vocata est Babel quia Dominus confudit ibi labium omnis terrae, id est sermonem. Accipitur item crebro labium pro ipso [?: ] locutionis. Psalmo 13, Sub labiis eorum venenum aspidum: id est, cum loquuntur, tum venenata consilia ac perniciosos bonis conatus machinantur, et loquendo astute promovent ac urgent. Contra vero dicitur Psal. 17,

Labii profundi po [?: ] : Ezech. 3, pro peregrinae linguae hominibus poniri ait. n. Non ad populum profundi labii et gravis linguae mitteris, quorum verba non intelligas. Videtur esse allusio ad barbaram prolationem aliarum gentium, quae forte non tam in lingua ac labiis formarunt sermonem quam in ipso gutture quasi ferinum quidpiam sonarunt, aut propemodum mugierunt, vel rugierunt: sicut nunc Iudaei suum sermonem absurdissime sonant, magis in gutture quam in ore, lingua aut labiis eum formantes: cum contra olim, ut ex hoc loco et aliis Scripturae apparet, et etiam ex ipsa

et gravis linguae mitteris, quorum verba non intelligas. Videtur esse allusio ad barbaram prolationem aliarum gentium, quae forte non tam in lingua ac labiis formarunt sermonem quam in ipso gutture quasi ferinum quidpiam sonarunt, aut propemodum mugierunt, vel rugierunt: sicut nunc Iudaei suum sermonem absurdissime sonant, magis in gutture quam in ore, lingua aut labiis eum formantes: cum contra olim, ut ex hoc loco et aliis Scripturae apparet, et etiam ex ipsa harmonia vocalium et literarum, mutationeque eorum intelligitur, fuerit elegantissimae et suavissimae prolationis, sicut Graeca,

et qui crediderit in illo, non pudefiet. Vobis igitur preciosus est, qui [?: ] ditis. Caeterum iis qui non credunt, lapis quem reprobaverant aedificantes hic coepit esse caput anguli, et lapis in quem impingitur, et petra ad quam [?: offenda-- ] nempe his qui impingunt in sermonem, neque credunt in id: ad quod et instituti fuerant. Porro additum epitheton Vivus, significat Christum et pios vere vivere et simul fit antithesis quaedam ad lapides mortuos. Dicitur porro ideo Christus lapis angularis, idque [?: sum--- ] quia tum dirupto interstitio

sita: Eph. 2. Lex mandati carnalis, Hebr. 7. Lex regia et liberta [?: ] Iacobi 2. Praeceptum: Rom. 2. Lex ipsa quidem sancta, et praeceptum sanctum. Hebr. 7. Abrogatur quod praecessit praeceptum propter imbecillitatem. Sermo vivus. Act 7. Moyses, etc. accepit sermonem vivum, ut daret vobis. Sermo per angelos dictus, Hebr. 2. Paedagogus, Gal. 3, [?: ] , Act 15. Ut imponatur iugum super cervices discipulorum. Iugum servitutis, Gal. 5. Agnitio et virtus [?: pec- ] , Rom. 1, et 1. Cor. 15. Elementa mundi, Gal. 4. Coloss. 2.

saepius eiacularetur. LINGUA, varia habet significata figurate in sacris literis, praeterquam quod proprie notat ipsum instrumentum sermonis, aut volubilem carunculam quae in medio [?: ] est. Significat igitur primum crebro per metonymiam ipsam orationem, locutionem, aut sermonem. Sic Psal. 5 dicitur, malorum hominum lingua esse ut gladius locutus. et Ier. 9, sagitta intensa. i. mali sermone suo calumniantur, produnt ac perdunt innocentes. Sic lingua dolosa, Psal. 120. Lingua percutere, Ier. 18. Lingua flagellare, Iob 5 Linguam

illae peregrinae linguae erant ignotae aliis communibus Christianis, inferiorique plebeculae, ideo improbat Paulus in Corinthiis, quod peregrinis linguis garriebant, quantumvis praeclaras res dicerent, sine sensu, intellectu ac utilitate multitudinis. Quare vult aut adhiberi interpretem, qui pium sermonem peregrina lingua dictum plebi exponat: aut tacere eum qui habet donum linguarum: aut submisse tantum sibi ac Deo loqui, semetipsum excitare, et Deum celebrare. Linguis loqui, ibi admodum crebro ponitur pro peregrino sermone loqui. Protrahere linguam erga aliquem, est contumelioso gestu

rech et dire. Haec verba in diversis linguis omnino sibi invicem correspondere videntur. Discrimen porro inter Loqui et Dicere, Cicero in Oratore id esse affirmat, quod solius Oratoris sit Dicere: Loqui vero sit communis vulgi, et etiam Dialecticorum ac Philosophorum, vulgarem nimirum communemve sermonem locutionem nominans. Vicinum huic est quod quidam aiunt, Loqui esse a natura, Dicere vero ab arte. Mihi sane in isto communiore serm one etiam illud istorum duorum verborum discrimen occurrit, quod Loqui sit generalius, ac de omni loquutione dicatur: sed Dicere, proprie, cum quid magis

est peregrina lingua celebrare Deum, ut est Actorum 2. Apud Corinthios communes Christiani tantum linguam aut sonum dicentis audiebant, mente vero non asseque bantur. itaque erat illis sonus sine mente. Sed mente loqui, est intelligibili sermone loqui, ita ut imperitus auditor non tantum sermonem aut sonum, sed etiam mentem aut sententiam loquentis in sermone cernat ac intelligat. Non ergo hoc discrimen linguae et mentis, ratione dicentis accipiendum est (nam proculdubio etiam linguis loquentes, sunt simul mente seu ex animo lo quuti, sicut inquit Paulus de loquente lingua: Tu bene

2. Sam. 22, Locutus est David verba cantici huius Domino: i. canatavit Domino. Loqui in verbis alicuius, est idem quod Latini dicunt, Meis verbis ei salutem dices. id est, meo nomine et quidem iisdem verbis, quibus ego tibi iniungo. Ezek. 3. Vade, et loquere in verbis meis: pro, hunc ipsum sermonem eis propone, quem ego tibi. Loquendo loqui sicut et aliae huius modi repetitiones, emphasim habent. Exod. 4 Non'ne frater tuus Aaron, scio quod loquendo loquetur: id est quod disertus sit, certo scio: ne ergo te amplius excuses, cum talem interpretem aut advocatum habeas. Ubi simul

duerterunt, quod loqueretur de patre. ubi λέγω per Loquor, non Dico vertendum est. λαλία loquacitatem proprie significat. Sed tamen Iohan. 4. accipitur pro sermone. Mulieri autem dicebant, Non amplius propter tuum sermonem credimus, scilicet quo testata es lesum tibi secreta tua patefecisse. Porro Matth. 26 et Marc. 14. idem idioma quoque significat, cum Petro dicunt, quod locutio sermoque eius testatur eum esse Galilaeum: i. eius dialectus. Porro Iohan. 8, magis sermonem ipsum aut orationem, quam

dicebant, Non amplius propter tuum sermonem credimus, scilicet quo testata es lesum tibi secreta tua patefecisse. Porro Matth. 26 et Marc. 14. idem idioma quoque significat, cum Petro dicunt, quod locutio sermoque eius testatur eum esse Galilaeum: i. eius dialectus. Porro Iohan. 8, magis sermonem ipsum aut orationem, quam idioma aut dialectum sonare videtur, cum dicit Christus, Quare locutionem meam non percipitis. Non negat eos intelligere eius linguam, aut loquelam: sed tantum, quod conciones doctrin amque ipsius nec possint nec velint intelligere ac recipere. Dixi

nomen tuum adimplendo promissiones tuas. Magnificare os suum, aut simpliciter magnificare, est grandia blaterare. Abdias: Nec debebas magnificare os tuum in die angustiae. id est, grandia superbe blaterare. Et Psal. 38. Dum declinat pes meus, adversus me magnificant, subintell. sermonem suum. id est, me periclitante insultant mihi. Sic et Psalmo quinquagesimo quinto, Hieremiae quadragesimo octavo: Quoniam contra Dominum magnificavit os suum. Magnificare opera, Ecclesiast. secundo: Magnificavi opera mea, aedificavi mihi domos: pro, magnifica aedificia extruxi. Sic

declarat, et in aliis plurimis, de quibus suo loco. Nonnunquam hoc idem verbum idem valet quod significo. Genes. 50, Et mandaverunt filii Iacob ad Iosephum: Pater tuus praecepit ante mortem dicens, etc. Pro, indicaverunt, significaverunt quid pater eis praecepit. Actorum decimo: Sermonem nostis, quem misit Deus filiis Israel. id est, significavit, annunciavit. Sic et Latini aliquando suo Mandare utuntur, ut Martialis inquit:
Cum leporem mittis, semper mihi Gellia mandas:
Septem formosus Marce diebus eris.
Si verum dicis, si verum Gellia

cum suis liberis aut posteris. Mittere significat etiam, aliquid alicui significare, more Hebraeis usitato, qui per antecedentia aliqua, res aut actiones consequentes denotant. ut Iohan. 11, Miserunt sorores Lazari ad Christum dicentes, Ecce quem diligebas mortuus est. Et Actorum 10. Sermonem misit Deus filiis Israel: id est, significavit, nunciavit. Prius enim mittitur aliquis, postea is aliquid indicat iis ad quos missus est. Iudic. 11, Non audivit verba Iephtae, quae misit ad eum: id est, indicavit, denunciavit.

Luc. 2, Simeonem non esse visurum mortem, priusquam vidisset Christum Domini. Sic fer [?: ] Latini dicunt, Somnum videre. Sed de hac phrasi [?: ] verbo Videndi. Hac eadem locutione utitur Christus etiam, de spirituali morte, Ioann. 8, Amen amen dico nobis, si quis sermonem meum servaverit, mortem [?: ] videbit in aeternum. Funes mortis, et laqueos mortis, dicat David Psal. 18, et 2. Sam. 22, summa pericula, et [?: in- ] profectos terrores ac dolores. Psa. 116, clare dolores [?: ] significat haec

esse. In mundo sunt pii (et erat ipse quoque Christus) id est, in hac vita et terra vivunt: sed de mundo non sunt, id est, ad hunc impurum mundum et pravos homines, perversamque generationem non pertinent, non sunt eis similes. Ioan. decimoquinto et decimoseptimo, Ideo inquit: Ego tradidi eis sermonem tuum, et mundus eos odio habuit, quia non sunt ex mundo, sicut nec ego ex mundo sum. Non rogo ut tollas eos ex mundo, sed ut serves eos a malo. Transire ex mundo ad patrem, Ioann. 13, est, per mortem exhac vita in caelestem patriam migrare. Mundus etiam rerum copiam significat: sicut

Et Tit. 2, quod mundaverit sibi populum acceptabilem. ¶ Cum Iohan. 13 dicitur, Qui lotus est, non opus habet nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus: et vos mundi estis, sed non omnes: intelligitur de mundatione imputationis et renovationis sicut mox 15. Vos mundi estis per sermonem meum. In hac significatione idem sunt Mundari, purificari, iustificari, remitti peccata alicui, expiari: nonnunquam etiam sanctificari (quod tamen non raro pro renovatione accipitur) tolli alicuius peccata, ablui, aut lavari, vel dealbari a peccatis, imputari alicui iustitiam

Domino, malitia eius nota fuit Domino: hoc est, fuit insigniter malus, fuit nequissimus. Sed invaluit usus, ut denotet hominem lascivum ac libidinosum et nequam. vide Annotat. Erasmi. Nequam, pro malus: 1 Reg. 16 cap. Spiritus nequam: id est, malus. Psalmo 63, Firmaverunt sibi sermonem nequam: iuxta Hebraeum, verbum malum, vel rem noxiam. Graece est [?: ] . Matthaei 6, Si oculus tuus erit nequam: id est, malignus, insidiosus. Nequam etiam pro facinoroso. Lucae 23 capite, Ducebantur et duo nequam cum eo. Graece, εἰς δύο

in aliquo loco, est idem quod, institui ab eo ibi cultum et praedicationem verbi sui. Exod. 20. In omni loco, in quo faciam meminisse nominis mei, veniam ad te. Locus plenus consolationis, quod ubicunque est vera doctrina, ibi sit etiam ipse Deus. Sicut Christus inquit: Si quis custodierit sermonem meum, veniemus ad eum, etc. Sic memorari nomen Dei, est eius recordari vera fide: quin et praedicare Deum ac veram eius regionem. Psal. 20, At nos nomen Iehovae Dei nostri memorabimus. Sic dicitur Isa 18, locus nominis Dei: i. cultis divini. ubi item arca, in

ibidem dicitur, quod senserit ex se virtutem exisse. Talem quandam experimentalem cognitionem notat et illa phrasis, Nosse virum, nosse mulierem, Adam cognovit Evam, etc. Sic de experimentali cognitione exponendum est etiam, quod 1. Corinth. 4 inquit, Veniam et cognoscam non sermonem, sed virtutem istorum qui inflati sunt: id est, experiar quid possim spiritus virtute praestare. 2. Corinth. 2, In hoc ipsum scripsi ut cognoscerem probationem vestri: id est, experirer. Nosse interdum accipitur pro posse Isaiae 56, Canes fortes anima, seu impudentes non noverunt

verba oris eius, at bellum in [?: ] eius. id est, molliora fuerunt verba eius oleo, cum [?: ] spicula, vel potius stricti gladii. Sic Proverb. 5. [?: ] est oleo palatum extraneae: pro mollissime ac suavissime loquitur. Ex his, natura suae molliciei blandum sermonem significantibus, posses etiam superiores phraset [?: ] significationes deducere: nempe tum oleum [?: ] id est, eorum adulationes: tum Evangelium, quod [?: e- ] blande cum peccatore loquitur et agit. Oleum [?: ] Levit. 24, et Num. 28,

Mementote iudiciorum oris eius, Psalmo 105. id est, doctrinae ipsius sermone propositae. Oris peccatum aut perversitas, id est sermonis. Psalmo quinquagesimonono: Propter peccatum oris eorum, verbum labiorum ipsorum. Remove a te perversitatem oris: Proverbiorum quarto. id est, perversum sermonem. In oris perversitate ambulare. Proverbiorum sexto: Vir iniquus ambulat in perversitate oris. id est, solet homines circumvenire perverso sermone, mendaciis et dolis. Os iusti, et contra impiorum: Proverbiorum decimo: Vena aut scaturigo vitae os iusti, et os impiorum tegit

praescriptum aut doctrinam ac dogmata eius. Psalm. [?: ] Posteri ipsorum in ore ipsorum ambulabunt i. impii posteri mores, sententias et praescripta maiorus [?: ] rum sequentur. Transgredi os Domini: 1 Sam. 15. [?: ] quia transgressus sum os Domini, et sermonem.i. mandatum Domini. Ponitur et pro testimonio, quod est itidem quasi quidam effectus aut sensus sermonis Deut. 17, In ore duorum aut trium testium interficis tu. pro, ad testimonium, vel consentienter testantibus [?: ] bus aut trib. hominibus. Sic et illud accipiendum est.

et [?: iact- ] tium perfecisti laudem: Psal. 8, et Matth. 8. i. testimonio voce ac celebratione Dei et confessione veritatis. A perire os ad aliquid, varia significata habet. Aliquando enim idem valet quod, summa diligentia audire, et veluti inhiare ad alicuius sermonem: sicut Ovid inquit Narrantis coniunx pendet ab ore viri. Iob 29. Os suum aperiebant, tanquam ad imbrem sero [?:-inum ] : scilicet, ad meum consilium. Aliquando idem est quod

de Deo et de hominibus. Pulchra hypotyposis est. Ferme sic dicit Mezontius paulo ante mortem: Nec mortem horremus, nec divûm parcimus ulli. Papistae soliti sunt hoc dictum illis obiicere, qui aliquid in Papae tyrannide aut flagitiis, vel denique abominationibus reprehenderunt. Ponere sermonem in ore alicuius, est instituere eum, quomodo et quid dicere debeat. Exod. 4. Tu loquêris ad eum, et pones verba in ore eius. pro, dices ei quid velis eum loqui. Posuit Dominus verba in ore Balaam, Num. 22. pro, suggessit ei quid dicere debeat. Mox dicit semetipsum exponens:

Misle dicuntur, quae crebro vel similia vel dissimilia eis addita sunt. De gravi ac serio sermone haec exempla accipi possunt Iob 22. Addidit Iob assumere parabolam suam. id est, serium sermonem, et de magni momenti rebus. Sic Num. 23 et 24, Balaam dicitur assumpsisse parabolam suam: id est, magni momenti sermonem, et divinam prophetiam de rebus venturis longe maximis. Isaiae 14. Quomodo cessavit exactor, et cessavit aurum tributarium. ubi illam piorum laetam cantionem,

accipi possunt Iob 22. Addidit Iob assumere parabolam suam. id est, serium sermonem, et de magni momenti rebus. Sic Num. 23 et 24, Balaam dicitur assumpsisse parabolam suam: id est, magni momenti sermonem, et divinam prophetiam de rebus venturis longe maximis. Isaiae 14. Quomodo cessavit exactor, et cessavit aurum tributarium. ubi illam piorum laetam cantionem, beneficii divini celebrationem, et contra impios insultationem vocat Propheta parabolam. Eodem modo de gravissima doctrina

et 1. Reg. 9. Iob quoque de semetipso inquit cap. 27, Statuit me in parabolam populorum. id est, effecit me fabulam vulgi, ut omnes me falsis et acerbis dicteriis proscindant et lacerent. Idem valet haec vox et locutio Habac. 2. Non' ne omnes isti parabolam sument super eum, et sermonem aenigmaticum? id est, omnes ei insultabunt. Parabolizantes, dicuntur interdum autores parabolarum, qui eas invulgant, aut eis etiam delectantur: Num. 21. Ezech. 16. Sic Ezech. 18 capite Iudaei appellantur parabolizantes, quod multum illam parabolam iactabant, Deum iniustitiae

sola peccata contra conscientiam et contra Spiritum sanctum mortalia sunt. Dicuntur autem Mortalia, quia aeternum exitium certo afferunt patranti ea, nisi illum mox eorum poeniteat, et fide eorum remissionem consequatur. Peccata Venialia vocant Papistae quosdam minores lapsus ut ociosum sermonem, profusum risum, nimium somnum, largiorem sumptionem cibi aut potus, citra ebrietatem tamen. Nos autem vocamus Peccata Venialia, omnia piorum peccata, praeter ea quae sunt contra conscientiam ac Spiritum sanctum. Appellantur autem Venialia, quia non protinus eos ex vita ac gratia Dei in

ipsi, eiusque successoribus gubernatoribus, Luc.. 9. Ponite vos in auribus vestris. Sic Virgilius: Sensibus haec imis, res est non parva, reponds. Ponere in alicuius ore verbum, Num. 13. Esther 8. pro, instruere eum quid loqui debeat, ut supra in voce OS dixi. Sic ponens in nobis sermonem reconciliationis, 2. Cor. 5. pro, demandans nobis hanc functionem aut legationem reconciliationis praedicandae et offerendae. Ponere in ore canticum, Deuteronom. 31. id est, docere ut memoriter canant, ut supra in voce OS dictum est. Ponere in ore et sumere, Christus usurpat pro

Sic praeceptum posuit, Esdr. 6 et 5. pro, fecit, aut praecepit. Posses igitur saepe tales locutiones per verbum ex adiuncto nomine formatum, aut unde nomen venit, exprimere: ut, ponere aedificium, pro aedificare: ponere lucem, pro illuminare: ponere praeceptum, pro praecipere: Ponerem sermonem ad Deum, Iob 5. pro sermocinari aut loqui: id est, orare. Exod. 15. Ibi posuit Israeli statutum et iudicium. id est, statuit, ordinavit. Psal. 9, Ponere [?: ] timorem, pro, facere, aut incuterc. Ponere signa et Portenta in Aegypto, Hier. 32. et

7, Ad ponendum ibi nomen sibi. Ponere locum populi, ibidem, est praeparare. ¶ Ponere populum seculi, Isaiae 44, est creari homines a Deo. Locus magni monenti venit hoc tempore in controversiam, 1. Petr. 2: Christus est petra offendiculi, et lapis scandali iis qui offendunt ad sermonem, inobedientes, in quod et positi sunt. Ubi quidam vertit, Ad quod etiam conditi sunt. Quae versio primum displicet mihi propter sensus impietatem. Deus enim neminem ad hunc ipsum finem condidit, ut Christo eiusque Evangelio repugnaret, sed omnes tales nunc naturâ nascimur; quia vitio

scientes, quod nulla prophetia fiat propriae interpretationis. Erasmus, Privatae. Vocat vero Petrus propriam interpretationem, eam quae unicuique e suo cerebro nata sit, aut quam ille ex suo (ut vulgo dicitur) gutdunken, aut gutdunkel depromit. Quare monet, ut si utiliter velint prophericum sermonem legere aut audire, Spiritus sancti illuminationem petant: quia sicut prophetia sit primum a Spiritu sancto per os hominum mundo allata, ita etiam per eum demum salutariter tractetur et intelligatur. Hoc est quod et Christus dicit: Spiritus suggeret quae dixi, et ducet vos in omnem

dies, et peribit visio? Ubi illud simplex quidem, sed nimis crebro ab impiis iactatum dictum, vocat proverbium. Ioan. decimosexto: Haec per proverbia locutus sum vobis. venit tempus, cum non per proverbia loquar vobiscum, sed aperte de patre meo renunciabo vobis. Ubi suum quidem praesentem sermonem proverbialem esse dicit: eum vero qui postea sequetur, negat talem fore. Quod magis ratione illorum crassitiei et ruditatis, quam ratione suarum concionum dicit, indicans eos iam quidem esse rudes, omniaque sua dicta illis obscura esse, et mera aenigmata videri: sed postea accepto Spiritu

facie Dei, non sperans aut quaerens amplius eius opem. Sic omnino accipitur illud dictum Christi Luc. 8, Ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. id est, deficiunt a vera pietate et Christo, facti Epicurei, aut etiam idololatrae. RECIPIO: Recipere Christum, aut eius sermonem, emphatica locutio est. Significat enim agnoscere eum pro vero Meschia, veraque Dei religione, eamque amplecti ac colere, ac secundum eius praescriptum, fidem, animum ac vitam dirigere. De tali receptione Christi dicitur Ioannis 1. Sui eum non receperunt: quotquot autem receperunt eum,

dicit Iohannes cap. 1: Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis hanc dignitatem, ut filii Dei fierent: nempe iis qui credunt in nomen eius, qui non ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo geniti sunt. 1. Pet. 1, Renati non ex semine mortali, sed ex immortali per sermonem Dei vivi, et manentis in aeternum. 1. Iohan. 3. Quisquis natus est ex Deo, peccatum non committit. Quoniam semen ipsius in ipso manet, nec potest peccare, eo quod ex Deo natus est. Sic et Petrus dicit 2 primo, nos divinae naturae consortes esse factos. 2. Corinth. 4: Etiamsi externus

aliqua verba alicui ad cor eunt. Repositum alioqui alicui aliquid esse, significat domi diligenter ei servari, ut suo tempore ei exhibeatur. Luc. 19, Ecce mina tua quam habui repositam in sudario. Col. 1, Propter spem repositam vobis in caelis, quam audistis prius per sermonem veritatis Evangelii, 2. Tim. 4, Quod reliquum est, reposita est mihi corona gloriae. id est, asseruatur mihi, parata in suum tempus. 2. Pet. 3, Caeli et terra repositi eiusdem sermone custodiuntur igni in die damnationis et exitii impiorum. Ponitur praecedens pro consequente. per

Incipere loqui: idque [?: ] in Veteri, tum et in Novo testamento. Exempla sunt passim obvia. Excusant autem, aut explicant aliqui ita [?: ] Hebraismum, quod licet non alterius sermoni sermo aut responsio reddatur: at redditur vel rei ipsi, aut alicui necessitati sermonem postulanti: vel etiam cogitationibus auditorum, cupientibus scire aliquid, aut alioquae institutionem desiderantibus. Huc et illud [?: acc- ] . quod loquuturi miro studio captant prius alterius [?: ] monem: eoque eum plerunque prius interrogant, ut dicendi

illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni salietur, et omnis victima salietur. Eodem modo Apostoli Sal terrae dicuntur, propter Evangelii doctrinam, cum multa virtute ignei Spiritus ab eis annunciandam. Non aliter Paulus sanctorum sermonem sale conditum commendat, qui vitam pravam corrigat, et meliorem inducat. Ex contrario vero damnatur sal infatuatum, de quo illud: Caeterum si sal infatuatus fuerit, qua re condietis? neque in terram, neque in sterquilinium utilis est, foras proiiciunt illum. Qui crassus ac inefficax sal,

ocio marcentes sese dedant, ac per ea corrumpantur, et veluti computrescant. Paulus ad Coloss. 4, omnino pro sapientia sale utitur: quia perinde sapientia actiones, vitam et mores servant ab omni vitio, sicut sal carnes aut alia: vel etiam, quod perinde condiat sapientia vitam, mores et sermonem, facit omnibus gratos et acceptos, sicut sal cibos. Inquit igitur ibi Paulus: Sapienter vos gerite erga extraneos, opportunitatem redimentes: Sermo vester semper cum gratia sit sale conditus, ut sciatis quomodo oportet vos unicuique respondere. Ubi ex adiunctis intelligitur, per salem

Sapienter vos gerite erga extraneos, opportunitatem redimentes: Sermo vester semper cum gratia sit sale conditus, ut sciatis quomodo oportet vos unicuique respondere. Ubi ex adiunctis intelligitur, per salem indicari condimentum sapientiae. Credo vicinum esse huic, quod alibi Paulus vocat sanum sermonem. Hoc idem praeceptum Ephesiorum quinto contraria metaphora putris sermonis proponitur, inquit enim Apostolus ibi: Nullus sermo putris ex ore vestro egrediatur, sed si quis est commodus ad aedificationis usum, ut gratiam auditoribus afferat. ubi Putris sermo salito contrarius est, qui

est, habebis imputatam iustitiam, ob quam donatur tibi vita aeterna Ibidem ex Ioele citat dictum, Quisquis in vocem est nomen Domini salvus erit. Tit. 3: Salvos nos fecitque regenerationis lavacrum, etc. Ephes. 2: Gratia [?: ] estis. Iacobi primo: Recipite insitum sermonem, qui potest salvas facere animas vestras. Hebr. 7: Unde et de salvos facere ad plenum potest, qui per ipsum aderit Deum. Eleganter autem verbum Salvare ad iustificationes transfertur. Significat enim alias liberare captivum ab hostibus, et pristinae libertati restituere: quod etiam

fecit per regenerationis lavacrum. 1. Tim. 1, Iesus Christus venit salvare peccatores. 2. Tim. 2, Omnia sustineo propter electos, ut et ipsi salutem consequantur, quae est in Christo Iesu. Heb. 7, Unde et salvos facere ad plenum potest, qui per ipsum adeunt Deum. Iac. 1, Recipite insitum sermonem, qui potest salvas facere animas vestras. Epistola Iudae: Mihi studium fuit scribendi de communi salute, etc. obsecrans ut vestris laboribus adiumento sitis fidei, quae semel data est sanctis. Eleganter autem verbum Salvare ad iustificationem transfertur. Significat enim

est, maximi, medioximi et infimi huius seculi. Ecclesiast. 3: Omnes fecit pulchre in tempore suo, etiam ipsum seculum posuit in cor ipsorum. Psal. 73: Ecce isti improbi sunt seculi, et occupant opulentiam. Sic et Christus in hac significatione accepit Iohan. 17: Ego tradidi eis sermonem tuum et mundus eos odio habuit, quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo, etc. Item Luca 16 Filii huius seculi prudentiores sunt filiis lucis. Et capite 20: Filii huius seculi nubunt, etc. Marci 4: [?: Aer-- ] seculi et deceptiones.

sicut serpens, venenum aspidis est sub lingua eorum. Alluditur ad illam crebram velocemque agitationem linguae tenuis ac oblongae: sicut poeta inquit, Linguis micat ore trisulcis. Illa enim agitatio praebet speciem acuentis. Sic igitur dicit Psaltes, impios cogitationes et linguam, aut sermonem suum in piorum exitium armare, omniaque veneno diabolico calviniarum inficere. Ier. 46, Vox eius sicut serpentis procedet. id est, clamabit ac eiulabit Aegyptus, sicut quidam serpentes solent noctu. Aliqui exponunt de sibilo defatigatorum, cum vehementius halitum efflant. Isaias

promissionum de Christo in corde et conatum retinendae bonae conscientiae, et ad eam doctrinam se accommodandi. Iohan. 14, Si quis me diligit, sermones meos servabit, et pater meus eum diliget, et veniemus ad eum, ac mansionem apud ipsum faciemus. Sic mox 17 affirmat, Apostolos servasse sermonem Dei: quod de perfecta impletione mandatorum eius nequaquam intelligi potest, quam illi non solum non ante passionem Domini, sed nec postea quidem praestiterunt. Quae vocis ac locutionis huius vis diligentissime observanda est, ne quis Evangelicum vocabulum, aut etiam ipsas sententias in

si introibunt in requiem meam. Vivo ego, si filios et filias liberabunt: Ezech. 14. id est, non liberabunt, non introibunt in requiem. Eadem vero vis huius voculae servatur etiam, ubi nulla prorsus iuramenti mentio fit. quod accidit ex multo usu, ut initium iuratoriae formulae etiam ad simplicem sermonem sit translatum. Gen. 14. Si accepero a filo usque ad corrigiam calcei, et si accepero de omni quod tuum est. pro, ne quaque accipiam. Iud. 5. Clypeus si conspectus est in Israel. id est, nulla profecto prorsus usquam arma erant, et tamen Deus liberavit. Isa. 22. Si expiabitur haec

largitur ac probat. SIMUL יחד Iached aliquando significat una ac iunctim, aliquando etiam concorditer. Psalmo 133. Quam bonum et quam iucundum est, fratres habitare simul? id est, concorditer. Psalmo 55. Qui simul dulcescere faciebamus sermonem. id est, concorditer, et summa animorum coniunctione conferebamus de nostris secretis. Psalmo 34, Exaltemus nomen eius in idipsum. id est, simul celebremus, unanimiter. Psal. 14, Omnes declinaverunt simul, inutiles facti sunt id est, unanimiter defecerunt a vera pietate.

esse literae, sed spiritus, 2 Corinth. 3: quia scilicet vis illa tota a Christo manat: cuius diem vidit quid Abraham, et salutem annunciarunt Lex et Prophetae sed eminus tantum, et admodum obscure, prae illis qui novissimis temporibus exhibito iam Christo, de spiri-tu eius copiosissime effuso, sermonem factae reconciliationis summa cum Dei virtute annunciarunt. VI. Spiritus pro visione aut revelatione: 2 Thes. 2: Ne turbemini, neque per spiritum, neque per sermonem, atque per epistolam tanquam a nobis profectam. Apoc. 1. [?:--i ] in spiritu Dominica die. Et

admodum obscure, prae illis qui novissimis temporibus exhibito iam Christo, de spiri-tu eius copiosissime effuso, sermonem factae reconciliationis summa cum Dei virtute annunciarunt. VI. Spiritus pro visione aut revelatione: 2 Thes. 2: Ne turbemini, neque per spiritum, neque per sermonem, atque per epistolam tanquam a nobis profectam. Apoc. 1. [?:--i ] in spiritu Dominica die. Et 21. Sustulit me in spiritu. VII. Spiritus pro donis intelligentiae, vel prophetiae Num. 11. Et locutus est Dominus ad Moisen, auferens de spiritu qui erat in Mose,

101. Loquens mendacia non stabilietur coram oculis meis. Et sequenti: Semen eorum coram te stabilietur, vel firmabitur, aut dirigetur ut firmiter permaneat ac perduret. Ier. 28. Amen sic faciat Iehova, stabiliat verba tua Iehova. id est: sic faciat ut dicis, seu reipsa ac eventu sermonem tuum confirmet. STATER, numismatis genus est. Matth. 17 indicat Christus, valere eum 4 drachmas. Idem sane est cum Hebraeo siclo aut argenteo, de quibus supra dictum est. Valet ferme dimidio Rhenano, aut paulo amplius. STATUA, pro insigni monumento alicuius rei

sint. Verisimilis quidem ratio affertur: quia non potuerint ullam vocem aut linguam addiscere, destituti auditu. Verum videtur aliqua etiam occultior causa subesse. Illa proculdubio irae divinae est, quod sicut talem privavit, ne aliena sensa per sermonis auditum accipiat: ita etiam, ne sua per sermonem alteri communicet: sicque omni usu ac utilitate sermonis sive accipiendi, sive alteri communicandi privatur. SURGERE, plures figuratas notiones habet. Primum enim, sicut ociosi sedent aut iacent, ita acturi aliquid surgunt: ideo Surgere per metonymiam significat, parare se ad

thesauros suos: i. vascula continentia res bonas ac preciosas. Sic Christus vocat thesaurum bonum cordis, pietatem ac sapientiam: et malum, impietatem et ignorantiam Dei. Matth. 12. ac dicit bonum hominem promere de suo bono thesauro bonum et malum: contra de malo thesauro, malas sententias aut sermonem. Thesaurus impietatis, est thesaurus impiorum, aut per impietatem acquisitus. Prov. 10, Nihil proderunt thesauri impietatis: iustitia autem liberat â morte. Sic Christus dicit, mammona iniquitatis. Sensus autem est, quod nec opes nec potentia aut opulentia, vel etiam astutia poterit

Sic 1. Cor. 15, Tradidi vobis inprimis, quod et acceperam, quod Christus sit mortuus pro peccatis nostris secundum Scripturas: ubi doctrinam scripturarum receptissimam vocat traditionem. Sic 2. Thes. 2, State fratres, et retinete traditiones, quas edocti estis sive per epistolam, sive per sermonem: ubi Paulus suarum epistolarum doctrinam vocat traditiones. Haec significatio huius verbi diligenter observanda est, quia adversarii suas humanas sanctiones ac praeceptiunculas falso ex hisce et similibus Scripturae locis probare conantur, cum ibi agatur de veris Dei praeceptis in sacra

Scripturam, eamque solum authenticam citent: cum procul dubio multa pia ac praeclara, et apud Pharisaeos ac Iudaeos plurimum valitura, potuissent ex veteribus Rabinis et patrum sententiis aut traditionib. proferre. Quod proculdubio eo fine fecerunt, ut et nos disceremus, solummodo propheticum sermonem veluti lucernam in obscuro loco sequi, et inniti soli fundamento Prophetarum ac Apostolorum, cui superae dificati sumus, non aliis patrum scriptis aut non scriptis traditiunculis: ubi etiamsi aliqua utilia reperiri possent, tamen plurima noxia existerent. Rom. 6 inquit Paulus: Gratia

quaerit, et per illud mirabile verbum secundam personam intelligit. Aptius quoque est, ut uni rei unique individuo unum aliquod nomen tribuatur, quam ut integer sermo aut oratio appelletur. Quare ego malim hodierna quoque die initio Ioannis Verbum retineri, et filium Dei logon Verbum potius quam sermonem appellari: quam vocem et Germanica versio per Vuort expressit. Quidam hoc tempore suaviter philosophati sunt, filium Dei ideo vocari Verbum, quia pater eum cogitatione gignat: quod commentum Irenaeus veterib. haereticis tribuit. Quare in proprio Libello recitavi Patrum testimonia, omnem

salutifera, eoque etiam spiritualem hominem ac mentem, â [?: ] recipiantur, requirunt: sed vos carnales estis, ideo [?: ] horum creditis. Verba quae dedisti mihi, dedi eis id est, doctrinam, Ioan. 17. Et ibid. Qui crediderint per verba eorum. i. per eorum sermonem, aut praedicationem. Haec non sunt verba daemonium habentis, Ioan. 10 id est talia profecto et taliter non solent obsessi loqui. Dux verbi:: Paulus erat dux verbi, Act. 14. id est, ipse potissimum loquebatur publice, tacente Barnaba. Verbum abbreviatum. Rom. 9, Verbum abbreviatum

sicut Pseudapostoli sua operum necessitate ad salutem faciebant. Verbum reconciliationis, est Evangelion Christi, quod docet, quomodo homines cum Deo reconciliari possint. 2. Corin. 5. Deus erat reconcilians mundum sibi in Christo, non imputando hominib. peccata ipsorum: posuitque in nobis sermonem hunc reconciliationis. i. fecit me legatum suum ad homines, qui debeam homines tum invitare, tum et docere quomodo reconciliari debeant ac possint cum Deo. Implere verbum Dei: Coloss. 1. Dispensatio Dei data est mihi apud vos, ad implendum sermonem Dei. i. ut late propagem doctrinam

hominib. peccata ipsorum: posuitque in nobis sermonem hunc reconciliationis. i. fecit me legatum suum ad homines, qui debeam homines tum invitare, tum et docere quomodo reconciliari debeant ac possint cum Deo. Implere verbum Dei: Coloss. 1. Dispensatio Dei data est mihi apud vos, ad implendum sermonem Dei. i. ut late propagem doctrinam Dei: sicut Rom. 15, inquit, se a Ierosolyma usque ad Illyriam implevisse Evangelion. i. large ac feliciter Deo benedicente sparsisse et docuisse. Quidam exponit in praedicto loco Col. 1. Paulum dicere, se praestitisse promissionem Dei de vocatione

aut opinio, aut etiam doctrina, usitato Hebraismo, quo [?: p---tur ] abstractum pro concreto, et eius subiecto. Psalmo 14 Loquitur veritatem in corde suo. Sermo est [?: verit-- ] Dan. 6. i. vera sententia. Sic saepe Christus [?: repe-- ] 17, et alias, sermonem Dei esse veritatem: et se dicere ac docere, Ioan. 8 et 16. Sic Psal. 5. dicit, Non est veritas in ore eorum. Tertio, Veritatis, sicut et Mendacii, vocabulum, transfertur a sermone ad ipsas res ac meres hominum. Nam res habentes tantum externam speciem sine interna,

tuos. Veritas (ut et supra monui) saepe veram doctrinam ac religionem significat. Sic Christus dicit Iohan. 17, Pater sanctifica eos in veritate, sermo tuus est veritas, etc. Iohan. 8. Si manseritis in sermone meo, cognoscetis veritatem, et veritas vos liberabit. Eodem modo per sermonem Dei dicuntur mundari credentes, Iohan. 15. Sic 2. Pet. 2 dicitur ab impiis via veritatis blasphemari: id est, vera doctrina. et 2. Cor. 13 inquit Paulus, se posse aliquid pro veritate, contra veritatem verô nihil. Vera aliqua res dicitur, quia eo nomine proprie appellari solet,

in spiritu et virtute Heliae, Lucae 1. Sic Evangelium dicitur virtus Dei ad salutem credentium, Rom. 1. 1. Corinth. 1. id est, vis et efficacia quaedam Dei, seu per quam Deus est efficax aut operosus. Sic et Simon Magus, Act. 8, volebat vocari virtus Dei. 1. Corinth. 4: Cognoscam non sermonem inflatorum, sed virtutem: non enim in sermone regnum Dei est, sed in virtute. id est, non in externa garrulitate ac specie, sed in vera ac viva, et in omnes partes ac officia Christiani hominis efficaci pietate. 1. Corinth. 15, Virtus peccati est lex: id est, peccatum omnem suam vim

est dimidium Cotylae, in liquidi specie. Cotyli, hemina est, in Ezechiele: Decem, inquit, Cotylae sunt Gomor. De Graecis nominibus XV. Accipe nunc caeterorum nominum significationes, quae Ecclesiae ore celebrata, in sermonem nostrum convertuntur ex Graeco. Thebos, Deus. Theos, ut quorundam opinio habet, ἀπὸ τοῦ θεάομαι, id est a spectando: id est, omnia prospiciendo. Homousion, unius substantiae. Homoeusion, similis substantiae. Christus, rectas. Paracletus,

seu anni in Annum ib. 46 Anni rem in anno facere ib. 48 In Anno post annum ib. 50 Anni reversio ib. 51 Annum super annum addere ib. 52 Annum coronare ib. 54 Annos consumere tanquam sermonem ibid. 58 Annos seu dies cum aliquo esse ibid. 59. 60 Annorum multitudo ib. 70 Anni numeri 45. 3 [?: ] placabilis ib. 14 [?: ] retributionis, et

ib. 17 exire et intrare ante populum ib. 31 exire Deum ib. 6 exitus aquarum ib. 30 exitus urticae ib. 35. 36 exitus alicuius regionis vel agri ib. 45. 46 exire alicuius famam, nomen, vel sermonem ib. 49. 50 Expandere pallium, aut alam super aliquam ibid. 54 Expectare Deum ib. 56 expectare verba ib. 67 expectatio ib. 69 expellere 291. 10 Expergisci ib. 21

alicuius faciem ignominia ibid. 22 impleri Spiritu S. ib. 24 impleri aliquem longitudine dierum ibid. 27 impleri dies alicuius ib. 29 impleri animam ib. [?: 3- ] implere sermonem Dei ib. 29. 30 impleri Scripturam ib. 36 implere desolationibus ib. 42 Impossibile ib. [?: 5- ] non posse aliquem aliquid 412. 64 Imputare 413. 12 imputari, et non imputari

[?:-gis ] observare ib. 20 [?:-lari ] , et reservare ora ib. 22 [?:-us ] osculari ib. 27 [?: ] [?:-lo ] ponere ibid. 36 [?: ] alicuius sermonem ponere ib. 46 [?: ] Ore alicuius ponere canticum ib. 56 [?: ] [?: ] in pulvere ponere ib. 63 [?: ] Ore alicuius aliquid positum esse ib. 67 [?: ]

58 ponere cor super viam ib. 63 ponere aliquid super cor, aut in cor 913. 9 ponere aedificium ibid. 16 ponere lucem ib. 17 ponere praeceptum ibid. ponere sermonem ad Deum ibid. 18 ponere alicui timorem ibid. 20 ponere signa et portenta ibid. 22 ponere viam ib. 23 ponere foedus ib. 28 ponere aliquem ut clib anum ignis

22 Eloquia Domini igne examinata 404. 23 In Domino transiliam murum 701. 40. 41 Iehova fortitudo mea et canticum 99. 68 19. Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius indicat firmamentum 134. 68 Diei dies eloquitur sermonem 236. 58 Nox nocti indicat scientiam 741. 21 Soli posuit tabernaculum in caelis 1188. 69. 70 Dicam Domino, sive de Domino, Spes mea, etc. 700. 34 Errores quis intelligit? ab occultis munda me Domine 9. 23

Nos stulti propter Christum, vos autem, etc. 1175. 49 [?: ] [?:-----ti ] estis 1093. 56. 57 Cognoscam non sermonem inflatorum, sed virtutem [?:--81 ] . 70 et 1282. 1 Nihil mihi sum conscius, sed in hoc non sum iustificatus 164. 43 5 Expurgate igitur vetus fermentum, etc. 738. 56 [?:-tores ] huius seculi 694. 64. 65

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report