Your search found 382 occurrences

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report

Occurrences 221-349:

brevitas in Sacro sermone, ut nec doctissimi quidem, ac dicendi peritissimi satis apte ac plene eam exprimere queant: facile est divinare, quid boni sperandum, aut potius mali metuendum fuerit a sophistis, Sacrum sermonem ac voces interpretantibus: cum omnis linguae etiam maternae imperitissimi fuerint, et tantum quod in buccam venit, audacissime balbutierint, effutiverintque. Quare contra pii doctores omni studio in eo elaborare debent, ut istas male sanas, aut vitio admixti pravae

clarius intelliget. Quinto variae ac latissime petentes regulae de sermone et multiplici rerum tractatione sacri voluminis, una cum multis exemplis, exponuntur: ubi etiam de stylo, aut filo orationis Sacrorum librorum disseritur. Sexto, varii libelli, maxima ex parte ad sermonem pertinentes, adiunguntur: ut, De nomine IEHOVA: De IESU: De velamine Mosis: De praedicationibus poenitentiae: De multiplici praedicatione bonorum operum: Quid sit iustitia: De originalis peccati in veteri Testamento accusatione, aut phrasibus Scripturae in ea materia: De ieiunii phrasibus,

ut aliter exeat quam incoepit. Act. 7, Moyses iste qui nos eduxit ex Aegypto, nescimus quid acciderit ei. De mutatione formae orationis, in cap. de Repetitionibus agetur prolixe. 31 Mutationes subitae personarum, temporum, modorum, et numerorum, non parum obscurant sermonem: sunt autem in Sacris literis creberrimae. 32 Qui scribunt de scientiis, plerunque in genere aut specie de rebus disserunt: quia de individuo dicunt esse tum infinitam disceptationem, tum etiam nullam scientiam aut certitudinem. At disceptatio Sacrarum literarum, mixta est ex

ac seductores, aut auditorum animi, aut scandala aliqua et pericula, aut aliqua alia a dicente respiciuntur, sermoque ad ea accommodatur. 41 Res, loca, moresve ad quos sermo alludit, aut unde metaphorae, et similitudines sumptae sunt, quorumque saepe fit mentio, ignorata, obscurant sermonem. De qua materia proprium ac prolixum Caput in hac parte habebitur. 42 Generales sententiae saepe nimium late aut absolute, aut etiam nimium vehementer pronunciant: ut, Omnia possum in Christo, dicunt Papistae: Igitur quisque potest castum caelibatum praestare. Quicquid

ipsius aut complanare, aut etiam amoliri, eumque perspicuum piis lectoribus reddere. Hic enim ferme primarius fons est difficultatis Sacrarum literarum, quod propemodum nunquam theologi summa diligentia in id incubuerunt, ut perfectius vel cognoscerent ipsi, vel aliis explicarent, ipsum Sacrum sermonem ac textum: contenti de rebus potius ipsis factu quod facilius est, disserere. Quartum remedium sit, assidua meditatio ac studium legis divinae. nam Labor omnia vincit improbus: et nihil est difficile volenti. Quare et unicus praeceptor noster IESUS, iubet nos scrutari

turbine, aut etiam domestico impetu extra septa in praecipitia abripiamur: Rom. 12. Omnia igitur quae de Scriptura aut ex Scriptura dicuntur, debent esse consona praedicatae Catechisticae summae, aut articulis fidei. 18 Christus saepe arguit suos Apostolos, quod non intelligant sermonem ipsum, ut singulas voces, praesertim metaphoras: ut, quid significet fermentum Pharisaeorum, quid gladius quem eos emere iussit, quid somnus Lazari, quid cibus quo libentius vescatur, Ioan. 4. Sic alibi eos accusat, quod non intelligant parabolam aut similitudinem seminis, cum omnes

quid cibus quo libentius vescatur, Ioan. 4. Sic alibi eos accusat, quod non intelligant parabolam aut similitudinem seminis, cum omnes parabolas eos intelligere oporteret. In fine Ioannis accusantur, quod non intellexerint interrogationem, aut etiam ipsam interrogativam pronunciationem, et sermonem conditionalem, cum de Ioanne ad Petrum dicit: Si volo eum sic manere, quid ad te? Conditionalem enim et interrogativam orationem pro simplici et asservativa accipiunt, perinde ac si dixisset, Volo eum sic manere: aut, Non moritur. Exigit igitur Christus, ut tum vocum significata, tum et

ac mortis iustitiam ac vitam quaeramus, iustitiam Legis sectantes: aut etiam ministerium doctrinamque iustitiae ac vitae, quae est promissio gratuita de Christo, in Legem accusantem, iudicantem ac condemnantem cum eisdem transformemus. Oportet igitur docentem et discentem Sacras literas, aut sermonem veritatis, ut hic Paulus vocat, recte et solerter tum sermonem, tum et res secare: ita ut non tantum quomodo res prorsus disiunctae inter sese differant, cernat: sed etiam, quomodo vel unum quid diversas quasdam quasi partes, species, elementa, aut quascunque circumstantias, causas,

aut etiam ministerium doctrinamque iustitiae ac vitae, quae est promissio gratuita de Christo, in Legem accusantem, iudicantem ac condemnantem cum eisdem transformemus. Oportet igitur docentem et discentem Sacras literas, aut sermonem veritatis, ut hic Paulus vocat, recte et solerter tum sermonem, tum et res secare: ita ut non tantum quomodo res prorsus disiunctae inter sese differant, cernat: sed etiam, quomodo vel unum quid diversas quasdam quasi partes, species, elementa, aut quascunque circumstantias, causas, effectus et accidentia habeat: et vicissim etiam, quomodo plura,

ac quaestiunculas verae sententiae in Sacra coena et praesentia corporis Christi obiiciunt. 48 Videndum igitur contra est, ut sobrie ac religiose in caelesti doctrina philosophemur, ac quandam sanorum verborum formam concipiamuus, tum quoad singulas voces ac phrases, tum et quoad totum sermonem methodum ac materiam, omnibus modis fugiendo prodigiosas vocum vanitates ac novitates: sicut videmus non tantum Sophistas ac Sorbonistas suo monstroso rixandi potius quam dotendi genere fecisse, sed etiam patres suo quodam rhetoricandi studio multa valde improprie explicuisse: alia

est fons boni: ut et Plato docet. Contra, error ac mendacium est fons mali. Quare Christus dicitur rex veritatis: et ad hoc venisse, ut veritatem propaget. Contra Satan est pater mendacii. Non sine causa igitur Christus flagitat tam solicite ac severiter ab Apostolis et omnibus piis, ut eius sermonem sedulo servent: et Paulus a doctoribus inprimis, ut caeleste depositum purum illaesumque custodiant: Ioan. 14. 17. 1. Tim. 6. 2 Tim. 1. Sic et cap. 2 ac 3. valde solicite monet suum Timotheum, ut veram doctrinam incorrupte propaget. Caveamus igitur omni studio ac

et applicare consuevit. Quod tamen vel maxime factum oportuit, si vere pleneque earum vis, natura ac usus perspici monstrarive debuit. Sed iam, ut promisi, illas reliquas huius generis praeceptiones adiiciamus. 20 Cum igitur omnino totus textus nobis obscurus, est, sive ob res, sive ob sermonem, valde profuerit eum (ut modo diximus) accurate examinare, ac tum scopum, tum genus quoddam totius corporis perpendere, an sit narratio aut historia, institutio aut doctrina quaedam, consolatio aut obiurgatio, vel alicuius rei descriptio, aliqua quasi oratio, aut quid simile. De quo vario

sacerdoti, quia colent eum in ornatu sancto, ut inferiores quidam sacerdotes: tandem etiam incipit dicere de stabilitate eius sacerdotii, quod sit divino iuramento confirmatum. 9 Aliquando etiam, ut non sit figurata oratio, est nihilominus obscura, vel ob res minus notas: vel etiam ob sermonem aut intricatum, aut alioqui a nostro more loquendi nimium alienum: cuiusmodi nobis necessario multa in Sacris literis sese offerunt, utpote iam olim et a gente linguaque remotissima a nostra conscripta: ubi non raro expedit magis in mentem quam in verba Scriptoris respicere. Cum enim nobis

luto illito sanat oculos, verbo compescit mare et ventos, ac fugat diabolos et morbos. Idem spiritu oris sui conficit Antichristum. Sic Moyses virga scidit mare, et producit fontes ex petris siccissimis: Deus verbo omnia creat. In quibus instrumenti circumstantia tum ipsum opus actionemque, tum et sermonem de eo plurimum illustrat. 23 Inter circumstantias, monui etiam causas esse considerandas: sed tamen, tum quia sunt etiam causae internae, quae ad circumstantias nequa quam referri queunt, tum quia haec res in primis maximi monenti est: ideo sciamus verissime ab Aristotele

id est, omnia ipsorum utilia documenta ac sententias ex sese exhibere, cum contra patres nequaquam expediant omnes quaestiones, quae in Sacris literis continentur. 33 Porro locorum collatio potest esse multiplex. Alias enim, propter res ipsas ubique similes ac illustrandas: alias, ob sermonem loca conferuntur: alias item, quia eaedem sunt res aut verba utrobique: alias, quia proportione seu analogia quadam correspondentia: alias item loca similia, alias plane contraria conferuntur. Nam et contraria sese invicem illustrant. Alias item conferuntur loca, in quorum altero sunt

perversorum mandatorum neglectionem significet, ut in capite de Metonymia prolixius ostendi. 5 Nulla omnino usquam est vera contradictio Scripturarum, sicut Quintilianus de Legibus dicit: sed quae pugnare videntur, nostra culpa ac ignorantia talia esse existimantur: quia vel res vel sermonem non intelligimus, vel circumstantias non satis expendimus. Quae igitur in Scripturis inter se videntur esse contraria, non considerantibus causas, personas, tempora, et rationes, haec propter tacitam vel expressam diversitatem, aut causarum, aut rationum, locorum aut temporum, aut

in Scripturis inter se videntur esse contraria, non considerantibus causas, personas, tempora, et rationes, haec propter tacitam vel expressam diversitatem, aut causarum, aut rationum, locorum aut temporum, aut personarum, inter se non pugnant. 6 Prima ergo sit praeceptio, ut tum sermonem, tum et res dictorum pugnantium diligenter cognoscamus ac examinemus. Sadducaei putabant pugnare dicta Prophetarum de resurrectione et vita aeterna, cum Mose praecipiente ut frater mortui uxorem ducat, et cum omnibus aliis mandatis de non possidendo alieno, Contradictionis summa haec illis

Responde stulto secundum stulticiam suam, ne sibi videatur sapiens. Et, Noli respondere stulto secundum stulticiam suam, ne similis ei fias. Quorum prius generale dictum, respondere secundum stulticiam, restringendum est ad gravem et maturam refutationem, quae stulto suam vanissimam opinionem ac sermonem liquido ante oculos depingat, eumque extremae stulticiae redarguat: posterius vero accipiendum est de verborum sermonisque acerbitate ac contumeliis, quibus quidem merito exagitandus esset stultus, sed virum gravem ac prudentem parum deceret. Sic, quia nunc homo pius habet duos

7 Meteora sunt in illis calidis locis vehementiora: sicut et imbres, procellae, tonitrua, fulgura, ac grandines, item terraemotus, torrentes, et similia. Quare utile est, ista omnia cognosci diligentius ex libris et aliunde, ut perspecta locorum ac hominum illorum natura et ingenio, sermonem eorum tanto melius intelligere queamus. 8 Plurima sane similis moris dicta sunt in Graecis authoribus, praesertim in Poetis, ac in primis in Pindaro et Homero: quae utinam diligentissime essent cum Sacris locutionibus collata. Sed de tota hac materia postea proprio Capite

meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur, Iehova erit iustitia nostra. 18 De personarum trinitate et illud adnotare solent, ex libro Augustini contra Sermonem Arianorum, Quod omnia opera personarum ad extra sint tribus personis communia: ut, quic quid est praeter gignere, gigni et procedere, seu quicquid est actionum erga creaturas. Quare etiam quoties in talibus actionibus una persona aliquid operari dicitur, operantur omnes tres.

aliis aliae forte erunt magis dilucidae, plures earum distributiones proponam. 3 Sacrae literae sunt doctrina quaedam divinitus proposita de negotiis, rebus, aut quasi contractibus inter Deum et hominem. 4 In iis prima divisio fieri potest in res ipsas, tractationem, et sermonem. Prius autem subdividamus res ipsas, ut natura priores: deinde sermonem. Res igitur primariae in illis sunt, Deus et Homo: de quibus nunc disserere non est nostri instituti, breviter igitur tantum eas delineabimus. Deus consideratur in Sacris literis ratione essentiae suae, ratione

proponam. 3 Sacrae literae sunt doctrina quaedam divinitus proposita de negotiis, rebus, aut quasi contractibus inter Deum et hominem. 4 In iis prima divisio fieri potest in res ipsas, tractationem, et sermonem. Prius autem subdividamus res ipsas, ut natura priores: deinde sermonem. Res igitur primariae in illis sunt, Deus et Homo: de quibus nunc disserere non est nostri instituti, breviter igitur tantum eas delineabimus. Deus consideratur in Sacris literis ratione essentiae suae, ratione factorum, et denique voluntatis. Ratione essentiae dicitur esse Spiritus,

ita nos imitemur eius liberalitatem, iuvemus hospites, pauperes. Hanc translationem ad mores, vocabant τροπολογίαν, cum quidem in hac voce errarent. aliud enim significat τροπολογία, videlicet non sermonem aut interpretationem de moribus: sed in genere, quicquid figurate effertur. ut, Calicem salutaris accipiam: id est, perferam afflictiones atque aerumnas. Nam τροπος, hoc loco non significat mores, sed vocem versam a nativa significatione ad

Sed quando sine peccato, quod hic verbis mandatur, haud posset perfici, cogit profecto necessitas allegoricam interpretationem inquirere. Itaque recte Chrysostomus in Matth. Hom. 17, non de membrorum disturbanda compage verba fieri astruit, sed malum argui voluptatis: nec non de his esse sermonem, qui nobis familiaritate iunguntur. Fugiendam igitur esse voluptatem: fugiendos et propinquos qui a pietate nos abducunt. Permulta huius generis occurrunt in Canticis canticorum: ut de multis uxoribus et concubinis sponsi, de contrectatione uberum, de voluptuariis conviviis:

difficultas, tum et eximia utilitas Paulinarum Epistolarum, nos excitare debet ad summam diligentiam in iis cognoscendis adhibendam. 1 Utile autem fuerit, a brevioribus et facilioribus earum lectionem inchoare: quod in omni genere docendi discendique praecipitur. Inde enim ad phrasin, sermonem, et omnino rationem docendi, doctrinamque Paulinam assuefiemus. 2 Operaeprecium quoque valde fuerit, quod in Prophetis supra monuimus, pernosse historiam actionum, temporum, hominum ac negociorum, de quibus, aut ad quos singulae Epistolae scriptae sunt: quod cum ex Actis

aut cor, et corpus secundum eam regamus: ut inquam, tum internas noticias, animique omnes motus, tum et actiones ac opera interna simul et externa ad eam attemperemus. Propter nos enim ea, teste Apostolo, scripta est. Dixerunt vero veteres eruditi, aegrotantis animi medicinam esse sermonem: et alii, Philosophiam esse medicinam animi. Quod multo iustius de caelesti hac doctrina dici potest ac debet. Haec enim sola morbos animi, eorumque causas, atque adeo etiam illum primarium omnium maiorum fontem pernovit et indicat. Haec etiam sola vera et salutaria remedia perspecta

ipsorum partem adsequor, et mihiipsi velut magnas res adepto gratulaturus sim, et fratri haec una nobiscum perscrutanti, non parvum hinc lucrum accessisse dicturus sim. Itaque cum in parvis verbis maximum videam certamem, ob spem mercedis laborem non detrecto, et mihiipsi frugiferum fore sermonem arbitratus, et audientibus perpetuam utilitatem allaturum esse. Qua propteriam cum ipso ita dicam, sancto Spiritu ad enarrationem procedam. Idem: Maxima autem via ad officii dicentis inventionem, est meditatio ac studium Scripturarum divinitus inspiratum. In his enim et actionum

posterioribus omnibus Episcoporum literis ita proponi, ut de illa omnino dubitari et disceptari non possit, utrum verum, vel utrum rectum sit, quicquid in ea scriptum sit, vel constiterit esse. Episcoporum autem literas, quae post confirmatum canonem vel scriptae sunt, vel scribuntur, et per sermonem forte sapientiorem in ea re cuiuslibet peritioris, et per aliorum episcoporum graviorem autoritatem doctioremque prudentiam, et per concilia licere reprehendi, si quid in eis forte a veritate deviatum est. Idem in Epistola ad Vincentium: Ex dictis quorumlibet Episcoporum contra

est Lex, ut nos reos faceret: rei facti, timeretis, timentes, indulgentiam peteretis, de viribus vestris non praesumeretis. Item: Ad hoc data est Lex, ut de magno parvulum faceret: ut te viam ad iustitiam de tuo non habere monstraret, ac si inops, indignus ac egenus ad gratiam confugeres. Postea sermonem ad Deum dirigit: Ita fac Domine, ita fac misericors Domine: impera, quod non possit impleri: imo impera, quod non nisi per gratiam tuam possit impleri: ut cum homines id implere per suas vires nequiverint, omne os obstruatur, et nemo sibi magnus videatur. Sint omnes parvuli, et reus fiat

in Epistola ad Titum, capitulo 3.

EXPLICATIO. Solent nos irridere Hebraei in pronunciatione quorundam nominum, maxime, in aspirationibus, et quibusdam cum rasura gutturis literis proferendis. Hoc autem evenit, quod septuaginta interpretes, per quos in Graecum sermonem Lex divina translata est, specialiter in Heth literam et Ain, et caeteras istiusmodi, qui cum duplici aspiratione in Graecam linguam transferre non poterant, aliis literis additis expresserunt. Verbi causa: ut Rahel Rachel dicerent. et Hieriho Hiericho, et Hebrom Chebron, et Seor Segor. in

Homil. 3.

EXPLICATIO. Audite, inquit Esaias, caeli, et auribus percipe terra: quoniam Dominus locutus est. Alia praemisisti, o Esaia, et alia dicis. Quae alia praemisi? Incipiens dicis, Visio super Iudam et Hierusalem: caelum alloqueris, atque in terram sermonem declinas? Dimittens rationales, irrationabilibus cum elementis disputas? ita inquit, quoniam irrationales, rationabiliores facti sunt rationabilibus: non ea modo ratione, sed quod Moyses volens eos ad promissionis terram inducere, providensque fore tradita despici ab his debere: Audite,

dum aut Romanis, constitutum iam illi fuisse de profectione. Quo confesso, et illud constat, epistolam ad Rom. post illam scriptam fuisse. Quin et ad Thessalonicenses epistola videtur mihi praecessisse epistolam ad Corinth. Nam illis prius cum scripsisset, deque eleemosyna apud illos sermonem movisset, his verbis: Caeterum de fraterna charitate non necesse habetis, ut scribam vobis: ipsi enim vos a Deo didicistis, ut diligatis vos invicem. Etenim hoc facitis erga cunctos fratres, qui sunt in tota Macedonia. Tum demum enim ad Corinth. scripsit, id quod illius verba haec

partes: quarum una ad ipsam, ut ita dicam, superficiem dictionis proprie pertinet: altera in reb. ipsis est, quas nos Scriptura docet. Ad superficiem dictionis pertinent quinque: Species dictionis, Authoritas, Conscriptor, Modus, Ordo. Species dictionis tum ipsum stylum aut sermonem complectitur, tum genus scriptionis aut tractationis. De stylo aut filo sermonis sacrarum Literarum dicetur postea alia tractatione, quando quidem ea pars a [?:------ ] praetermissa est: nunc de tractationis aut scriptionis genere agamus. Sunt vero

substantiva ponuntur pro suis adiectivis et substantivis, ut potestates pro potestate praeditis, principatus pro principibus, sublimitates et profunditates pro rebus in sublimi et profundo existentibus. Ut in constructione Nominum dixi. 24 Epitheta autem si parce et scite adhibeantur, sermonem illustrant et gratum faciunt: sin copiose nimium, obscurant, aliquando etiam frigidum ac odiosum efficiunt. 25 Latini non ultra unum adiectivum uni substantivo semel, sine coniunctione adiiciunt: at Hebraei multa unico subiecto, partim per adiectiva, partim per substantiva vel

quod quemadmodum fui cum Mose, ero tecum: pro, Sic ero tecum. Alias utrunque adverbium deest. Perdix colligit quae non peperit, qui facit divitias sine iudicio. pro sicut perdix, etc. sic qui facit divitias sine iudicio. Ibidem: Solum gloriae altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod

tecum: pro, Sic ero tecum. Alias utrunque adverbium deest. Perdix colligit quae non peperit, qui facit divitias sine iudicio. pro sicut perdix, etc. sic qui facit divitias sine iudicio. Ibidem: Solum gloriae altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod conditionaliter intelligendum est.

adverbium deest. Perdix colligit quae non peperit, qui facit divitias sine iudicio. pro sicut perdix, etc. sic qui facit divitias sine iudicio. Ibidem: Solum gloriae altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod conditionaliter intelligendum est. Levitic. 18, Quae faciet homo, et

colligit quae non peperit, qui facit divitias sine iudicio. pro sicut perdix, etc. sic qui facit divitias sine iudicio. Ibidem: Solum gloriae altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod conditionaliter intelligendum est. Levitic. 18, Quae faciet homo, et vivet in eis, id est, si

Tu es sapientia, quam sapiens. 6 Cum aut substantia et accidens quod ei inhaeret, unum quiddam efficiant: solent etiam nomina illa substantiva inter se unire ac connectere, alias quidem aliter, plerunque tamen ita, ut alterum (loquor iam propter rudiores, respiciendo ad Latinum sermonem) in genitivo ponant, alterum vero in eo casu, quem aliqua adiuncta vox (ut verbum vel praepositio) postulat. Mammona iniquitatis, Luc. 16, Rex benignitatis, 1. Reg. 20. 7 Ponunt autem in genitivo plerunque, sicut et Latini, nomen quod accidens significat: ut, Dies laetitiae,

numero, in casu non item. Crebro tamen fit, ut etiam in casu construatur: sive quia antecedens se accommodat ad casum et constructionem relativi, seu contra antecedens se accommodat ad casum relativi interdum, ut in hisce exemplis apparet: Populo ut placerent quas fecisset fabulas, pro fabulae. Sermonem quem audistis non est meus: pro, Sermo quem audistis. tametsi hoc tantum vulgata versio habeat, Graeca veritas non item. 1 Cor. 10, Panem quem frangimus, an non communio corporis Christi est? pro, panis, quem Matth. 21, Lapidem quem reieceruntaedificantes, pro, lapis. Ioan. 2, Haec

Ier. 29, Et inveniar vobis. Zach. 9, Rex tuus veniet tibi iustus. Matt. 23, Testamini vobis, quod sitis filii propheticidarum, id est, contra vos, in vestrum exitium. 18 Non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Hinc enim fit, ut verba et aliae voces, contra suam naturam cum aliis construantur, aut coniungantur. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque perspicua reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda, et veluti sarcienda est: ut Proverb. 10, Labia norunt scientiam, pro,

est quaedam conformatio orationis, est conformatio quaedam sententiae aut orationis, vulgarem loquendi consuetudinem excedens, idque cum aliqua virtute ac ornamento sermonis. Sunt vero aliae quidem Grammaticae, quae proprie ad constructionem pertinent: aliae vero Rhetoricae, quae ad integrum sermonem. Harum igitur aliquas ordine recensebimus. Primum vero de Grammaticis aut Syntacticis agemus: postea de Rhetoricis. PROLEPSIN supra tum in narratione, tum etiam in capite turbati sermonis diximus esse: cum ea anticipantur aut prius tractantur, quae vel tempore, vel etiam ordine

qui venit de Edom, rubricatus in vestibus de Bosra? Ego qui loquor iustitiam, et potens sum salvare. Quare rubrum est vestimentum tuum, etc. Torcular calcavi. Sic Psal. 2. tribuitur suus sermo impiis, Deo, et Meschiae. Sic Christus tribuit tum diviti et Abrahamo suum sermonem, tum et piis ac impiis in extrema die iudicandis. EPIPHONEMA, acclamatio, cum post expositam rem aut materiam quampiam additur congrua quaepiam sententia cum quadam acclamatione et admiratione. Psal. 2, Beati omnes qui confidunt in eo. et Psal. 3,

Christi et Apostolorum dici: ut cum Christus durissime increpat Iudaeos, et praesertim Pharisaeos, cum dicit, Genimina viperarum. et: Vos ex patre diabolo estis. et similia innumera. De hac voce suo loco in Prima parte dictum est. APOSTROPHE, Latine aversio, cum inter loquendum subito sermonem avertimus ab eo ad quem loquimur, ad alium quempiam: vel etiam, cum aliquem in secunda persona alloqui incipimus, tanquam praesentem, de quo antea in tertia locuti sumus, tanquam de absente. ut Isa. 1, initio incipit accusare Propheta Iudaeos in tertia persona: paulo post eos veluti

Psal. 118 iactat David, se custodire vias et legem Domini: intelligens et de solo studio et conatu, et de inchoatione, non de pleno perfectissimoque opere aut effectu. Sic posita rei perfectione aut plenitudine pro solo initio, Christus dicit: Si quis custodierit sermonem meum: dicit etiam, Apostolos eum custodivisse: et denique ait, eos demum beatos fore, qui custodierint sermonem Dei, Lucae 11. Sic mortui dicimur peccato, et consepulti cum Christo, et azymi ac etiam perfecti. Sic prophetiae de instauratione regni Christi, et renovatione hominis, deque

et conatu, et de inchoatione, non de pleno perfectissimoque opere aut effectu. Sic posita rei perfectione aut plenitudine pro solo initio, Christus dicit: Si quis custodierit sermonem meum: dicit etiam, Apostolos eum custodivisse: et denique ait, eos demum beatos fore, qui custodierint sermonem Dei, Lucae 11. Sic mortui dicimur peccato, et consepulti cum Christo, et azymi ac etiam perfecti. Sic prophetiae de instauratione regni Christi, et renovatione hominis, deque piorum obedientia ac sanctitate in hac vita, de completa ac perfectissima quadam regeneratione ac novitate loqui

nobis haec omnia. Sic Psal. 14 et 60, dicitur Dominus esse spes nostra, id est, dans ea quae ab eo speramus, seu dans simul et spem et rem speratam. 1 Corinth. 14, Loqui aedificationem, id est, sermonem aedificantem. Tale est etiam illud, Voluptatem narras, pro, rem voluptatem afferentem. Prudefieri, erubescere, confundi, pro incidere in calamitates et magna damna: quoddamna plerunque ignominia consequatur, iuxta Germanicum proverbium: wer den schaden

non, dicentes: Sit sermo vester nae nae, et non non, Matth. 5: id est, simpliciter affirmate aut negate aliquid sine iuramento. Paul. 2. Corin. 1, accipit nae nae et non, pro constantia et veracitate ac inconstantia. Sic dicit omnes promissiones de Christo esse nae, id est, certas et ratas: et sermonem consiliaque sua non fuisse nae, et non, id est, incerta mutabiliaque, modo aientia, modo rursus negantia, sed fuisse nae nae, et non, id est, certa, rata ac firma. Sic mox 3. epistolae significationem novat, cum dicit, ipsos Corinthios esse suam epistolam. In Metaphoris omnino plurimum

Parabola ab Allegoria, quod est plerunque prolixior, simplicior, et magis intelligibilis. Denique plerunque rationis speciem obtinet: aliquando tamen Parabola qualemcunque figuratam monitionem denotat: ur, Discite parabolam a ficu. Latini Grammatici Parabolam plerunque breviorem metaphoricum sermonem dicunt esse: ut, Vertere velum, Laterem lavare, etc. 6 Fabula, est narratio ficta, sumpta vel ab inanimatis, vel a plantis, vel a brutis, et per quandam prosopopoeiam sensu ac ratione donatis, qua humanae res pinguntur. Ut cum Iud. 9 arbores volunt regem super se

corporis figura esse in dutum. 18 In hoc vero tropo Anthropathias seu translationis vocabulorum ab homine aut rebus ad Deum, observandum est, quod omnes voces, praesertim autem verba fiant multo significantiora, quam antea fuerunt, cum res humanas denotarunt. Quare etiam si antea sermonem aut noticiam significarunt, iam ad Deum translata rem ipsam vivasque ac praepotentes actiones indicant. Exemplo sit benedicere et maledicere Dei, quod non est amplius verbale, ut apud homines, sed reale: significat enim idem quod potenter benefacere aut malefacere alicui. Sic cum Dominus

infidelis villici in eo nimium res ad Parabolam applicatur, quod dicit iniustum Mammona, quasi Deus probet sacrificia de rapina: et ut vos recipiant in aeterna tabernacula, quasi pauperum et non Dei sit nos recipere in caelestia domicilia. Sed utraque locutio attemperatur nimium ad Parabolae sermonem. Ubi Theologi ignari huius Hebraismi sese misere torquent. Sic persolvtio vinitorum non docet aliquos vere suis operibus regnum caelorum mereri, alios vero illud gratis accipere. Tale est: Sicut Ionas fuit in ventre coeti per tres dies et tres noctes: sic filius hominis erit

Dei: sed etiam ad contrariam vitam traductus, i. imagine diaboli et pessimis viribus instructus. Verum id rerum humanarum natura et Parabolae ratio postulat. 13 Observandum igitur et expendendum solerter est in Similitudine et Parabola, quid ob spiritualium rerum veritatem, quid ob sermonem, communem sensum aut res, unde sermo, metaphorae, allusiones et similia ducuntur, seu propter illud simile dicatur. Exempli gratia: Dicitur verbum et etiam spiritus Dei semem piorum. Ibi sedulo cogitandum est, quatenus illae duae voces metaphorizent, ne quis ex spiritu Dei aut diaboli ob

meae vocem meam audiunt, pro, audientes meam vocem, sunt oves meae. Tametsi et ille alter sensus sit verissimus et utilissimus. Cum enim omnes velint esse oves Dei, Christus discernit suas veras oves ab hircis ea nota, quod verae oves audiant verbum Dei, falsae contemnant. Qui diligit me, servat sermonem meum, Ioan, 14, pro servans sermonem meum diligit me. 1 Cor. 12, Nemo loquens bono spiritu, dicit Iesum anathema, pro, nemo dicens Iesum anathema, bono spiritu loquitur. Prius ponendum est signum, deinde res significata, quasi dicat, ex hac nota colliges hoc, ex illa aliud. Ibidem et,

meam vocem, sunt oves meae. Tametsi et ille alter sensus sit verissimus et utilissimus. Cum enim omnes velint esse oves Dei, Christus discernit suas veras oves ab hircis ea nota, quod verae oves audiant verbum Dei, falsae contemnant. Qui diligit me, servat sermonem meum, Ioan, 14, pro servans sermonem meum diligit me. 1 Cor. 12, Nemo loquens bono spiritu, dicit Iesum anathema, pro, nemo dicens Iesum anathema, bono spiritu loquitur. Prius ponendum est signum, deinde res significata, quasi dicat, ex hac nota colliges hoc, ex illa aliud. Ibidem et, Nemo potest dicere Dominum Iesum, nisi

neque potentiam Dei? Matth. 7, Nonne in nomine tuo prophetavimus? Ioan. 6, Nonne ego vos duo decim elegi, et unus vestrum est diabolus? 1. Cor. 10, Nonne fractio panis, participatio corporis Domini est? quasi dicat, omnino est. Consuetudo est Hebraeae linguae, ut habituri sermonem de re aliqua, valde studiose quaerant occasionem dicendi, atque ideo statim a principio interrogant eos, cum quibus sunt locuturi, vel de rebus notissimis, ac certissimis, ut sic occasionem sermonis eliciant, vel etiam ut eos faciant attentiores, et interdum quoque dociliores Ier. 1,

dociliores Ier. 1, Quid vides Ieremia? Luc. 21, Haec videtis? Ioan. 21, Diligis me Petre? Ioan. 4. Nonne vos dicitis, adhuc esse quatuor menses usque ad messem? Ibidem, Da mihi bibere. Amos 8, Quid tu vides Amos? Hinc credo fieri, ut cum illi ab interrogatione et responsione soliti sint sermonem suum inchoare: verbum Respondeo, eis crebro pro inchoatione sermonis ponatur. Aliquando interrogationes talia quaerunt, quae accepta praebent commodiorem occasionem disserendi. Responsiones, si ad Romanum morem exigi debeant, saepe, quatenus ad verba, minus commode

quoddam interrogationum genus, quod videtur modum ac formam rei quaerere, cum simpliciter neget rem totam, de qua in voce Quomodo diximus. Nam ista vocula, Quomodo, Wie, Ioan. 6, et alias saepissime non quaerit de modo agendae, aut etiam actae rei, sed simpliciter negat, aut falsitatis arguit sermonem alicuius. Paulo post initium eius disceptationis, Ioan. 6. scriptum est: Murmurabant ergo Iudaei de eo, quia dixerat, Ego sum panis, qui de caelo descendi: et dicebant: Nonne hic est Iesus filius Ioseph, cuius nos novimus patrem et matrem? Quomodo ergo dicit iste, De caelo descendi? Hic

vinciri aut vinculis domari non potuit, indicat, sed probat tantum ita sese rem vere habere ab experientia. Quia dilexit multum, Lucae 7. ubi quia, non causam efficientem remissionis, sed tantum rationem aut probationem assertionis notat. Quia bene prophetavit Isaias, Marc. 7. Propter istum sermonem, Marci 7. Ut, propterea, et Quia, Ioan. 12. Verum proponam adhuc clarius hanc regulam. Coniunctiones causales, quia, quoniam, ut, et id genus aliae, non semper in Scripturis sacris designant essendi causam: hoc est, non semper notant unam rem esse alterius causam, aut

universali maxime decere in lamentationibus et vehementibus exaggerationibus, aut alioqui in tristibus. Sic Paulus queritur omnes sua quaerere, seque ab omnibus esse desertum. Causa est, quia et animo commoto aut ferventi multa condonantur, et ipsa rerum pravitas aut etiam atrocitas immoderatum sermonem facilius admittit. Contra etiam valde usitatum est, ut indefinita pro universali ponatur. Exod. 21, Maledicens patri aut matri suae moriendo moriatur. Ibidem: Percutiens patrem aut matrem moriendo moriatur. Si percusserit vir servum suum. item: Interficiens virum,

agat, nempe quod Novum foedus sanciat. 2 Hisce adde sententias nimium distractas voces aut res connectentes. Quia et illae duos sensus in unam sententiam contrahunt. Nam non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque perspicua reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda ac veluti sarcienda est. ut Prov, 10. Labia norunt scientiam: pro, secundum agnitam perceptamve scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est,

ignem et sulphur, atque spiritus procellarum, haec est pars calicis eorum. Tales poenae solis Sodomitis olim acciderunt, et nullis postea. Ponitur igitur illorum specialis forma poenarum pro generali castigationum forma omnium impiorum. Ad intelligendum igitur talem sermonem sciendum est, eo respicere Psalmistam. Sic passim Psalmi describentes Deum iratum, aut alioqui in sua maiestate existentem, illam terribilem speciem ipsius in monte Synai visam exprimunt. Haec contraria scribendi et loquendi consuetudo perinde est, ac si pictor vel veteres historias

recitent: ut plerunque Latini, exceptis aliquibus historicis, qui prolixiores, orationes directe recitant, ut Livius. Fecit autem hoc multum ad evidentiam aut energiam: proponit enim rem ante oculos, tanquam si coram res nunc primum agatur. Saepe cum oblique lingua Hebraea alicuius sermonem incipit referre, subinde aliqua directe, tanquam si ille ipse iam coram ea loquatur, recitat. Facit autem id ideo, ut illa iam veluti coram geri videantur, Genes. 20, Nonne ipse dixit mihi, Soror mea ipsa est: et ipsa quoque dixit, Frater meus ipse est: id est, dixit, quod sit soror

vel (ut sic dicam) notificationem, alias opinionem, alias cognitionem denotant. Iudico autem Metaphoram esse. Nam cum, teste Aristotele, cogitatio et sermo sint rerum ὁμοιώματα, vocabula per similitudinem a rebus ad eorum cognitionem et de eis sermonem transferuntur. Exempla indicationis. Ier. 1, Praefeci te hodie super gentes et regna, ut evellas, extirpes, diruas, plantes, aedifices: id est, ut annuncies evellenda, extirpanda, perdenda, diruenda, plantanda et aedificanda esse. Sic Levit. 13, Immundabit et mundabit

circumstantiae enim vel maxime rem perspicuam efficiunt. Haec ille. Caeterum cur alias circumstantiae istae obscurent, alias illustrent orationem: illam credo esse causam, quod in brevi quidem oratione nimium in unum congestae aut compactae circumstantiae onerant et obscurant sermonem, sed si essent commode digestae, illustrarent eum. Praeterea rem ipsam circumstantiae quidem semper illustrant, modo expendantur, sed sermonem obscurant, si sint in eo nimium arcta durioreque syntaxi aut compositione confarcinatae et compactae: quod admodum crebro in sacris Literis,

illustrent orationem: illam credo esse causam, quod in brevi quidem oratione nimium in unum congestae aut compactae circumstantiae onerant et obscurant sermonem, sed si essent commode digestae, illustrarent eum. Praeterea rem ipsam circumstantiae quidem semper illustrant, modo expendantur, sed sermonem obscurant, si sint in eo nimium arcta durioreque syntaxi aut compositione confarcinatae et compactae: quod admodum crebro in sacris Literis, praesertim in Psalmis, Prophetis et Epistolis fit. Nam historiae sunt liberiore filo sermonis conscriptae. Verum age quo clarius fiat id

ἐμβολὴν iniectionem, ut eam vocat Aristoteles, aut προσβολὴν vel πρόσληψιν adiectionem, ut alii. Haec vero adiecta insertaque, mirifice quidem rem illustrant ipsam: at sermonem, praesertim apud minus intelligentem parumque attentum lectorem, non parum obscurant. Potuisset quidem hoc initium Paulinae epistolae, haecque quasi unica oratio in valde multas resolvi: sed nec habuisset eam gratiam, nec amplius esset tecta insinuatio, et in prolixitatem

Tales quasi vestes, ornamenta, circumstantias aut accidentia praecipuorum sensuum omnes linguae solent adiicere sententiis, vel per adiectiva, vel per participia, adverbia, praepositiones, aut alias rones. Etsi autem verissime dicit Cicero, aures plenas sententias, plenumque sermonem requirere, eoque vel tenui, vel brevi offendi: tamen etiam contra illud Horatianum non minus verum est:
Est brevitate opus, ut currat sententia, neu se
Impediat verbis, lassas onerantibus aures. Neque vero tantum aures onerantur, sed etiam intellectus ipse

aliquem haberem inter vos quoque, sicut et inter reliquas gentes. Propositum aut conatus Pauli et finis eius conatus, (nempe, Volui ad vos venire, ut aliquem fructum apud vos haberem) commodissime inter se naturaliterque cohaesissent. Quare illud interpositum (Sed prohibitus sum) turbat tum sermonem, tum et cogitationem auditoris. Alius scriptor postposuisset dicendo: Saepius proposui venire ad vos, ut aliquem bonum fructum haberem inter vos, sed impeditus sum hisce ac illis difficultatibus aut causis: hoc fuisset longe magis perspicuum. Cur igitur Paulus praeponit aut

ei id, quod iam olim Scriptura praedixerat, fore, ut impetus furorque impiorum Deo resistentium incideret in hunc eius legatum aut ministrum: ea hisce verbis pronunciat: Opprobria opprobrantium, etc. Sic et alias saepe dicta veteris Testamenti durius applicantur, quantum quidem ad sermonem attinet, ut in Eclipsi ostendi: tametsi idem interdum accidat etiam in aliarum sententiarum connexione. Quod eam dem sententiam constabilire soleam, simul affirmative et negative, in cap. de Affirmatione dictum est. Quod Antithesibus multum ea quae

circuitio est etiam Coloss. 1. cuius verba asscribam. [2.] Gratias agimus Deo et patri Domini nostri Iesu Christi semper de vobis orantes, [4] audientes fidem vestram in Christo Iesu et dilectionem in omnes sanctos, [5] propter spem repositam vobis in caelis, [5] quam audivistis per sermonem veritatis Evangelii praesentis in nos: 5 sicut et in toto mundo fructificat, quemadmodum et in vobis, [6] ab ea die qua cognovistis gratiam Dei in veritate: 7 sicut didicistis ab Epaphra dilecto conservo nostro, [7] qui est fidus minister Christi pro vobis, [8] qui etiam nobis

vult se communire, plura in unum locum congerit. Atque ita obscurat nonnihil textum, dum non relinquit singulas causae partes suis locis integre separatim tractandas, ut in principio 3 ad Roman. Quod necessario fit in summo brevitatis studio, ubi omnia simul dicere cuperemus, nec volumus sermonem fusius dilatare. Ibi igitur Paulus cupit pergere in praedicatione poenitentiae, seu accusatione omnium hominum, et tamen necesse est eum quibusdam obiectionibus respondere, ut de praestantia vel praerogativa Iudaeorum, de reiectione eorum, de iustitia Dei, et obmurmurationibus et calumniis

(ut ille inquit) irridentem eas. Dicit vero esse illarum maximam efficaciam, ita ut plane expugnent aures auditorum. Phalereus porro aliquoties pluribusque locis repetens inculcat, iterationes maxime quidem ad vehementem aut efficaciam sermonis facere, sed tamen interdum etiam grandem sermonem reddere, non raro ante oculos rem proponere, et denique etiam ornatum aut venustatem gratiamque singularem sermoni afferre. Quae quidem profecto amplissima praeconia huius figurae sermonis sunt. Eadem etiam Hermogenes ponit de vi repetitionum: sed ipse eas generali nomine

ubi Graecorum levitatem cum Hebraeorum constantia committit. his verbis: Hactenus Iunius. Tropi etiam singularum vocum admodum significantes sunt, ut in Tropis ostendi, praesertim vero Metaphorae mire illustres. Operaeprecium sane esset conferri sacras Literas, quod ad sermonem attinet, cum aliquibus profanis authoribus. forte enim et id aliquid ad earum cognitionem prodesse posset. Utinam autem ii id beneficii studiosis Theologiae praestarent, qui excellenti quadam eruditione, ac praesertim iudicio styli alios literatos longissime anteierunt. Ego pro mea

de qua eorum virtute in proprio Capite prolixius dictum est: ubi etiam ostendi, unde tanta rerum copia in Sacris confluat, et qua ratione connectatur. Secundo, verborum frugalitas ac parsimonia summa in eis, ut in capite de Laconismo plenius ostendam. Tertio, grandem sermonem passim in Sacris occurrere prius ostendi, et postea docebo, praesertim in eo capite, ubi de efficaci sermone disseram. Quarto, verba habet etiam sacer sermo cum primis illustria, simul et emphaseos plenissima: quod in capite de Metaphoris, et etiam hoc ipso demonstravi.

(et non addidisset:) Sed non scientia: nullo modo aliud posset intelligi. Scientiam plane non cunctatus est profiteri, sine qua esse doctor gentium non valeret. Certe si quid eius proferimus ad exemplum eloquentiae, ex illis epistolis utique proferimus, quas etiam ipsi obtrectatores eius, qui sermonem praesentis contemptibilem putari volebant, graves et fortes esse confessi sunt. Dicendum ergo mihi aliquid esse video et de eloquentia prophetarum, ubi per Tropologiam multa obteguntur. Quae quanto magis translatis verbis videntur operiri: tanto magis, cum fuerint aperta,

fortissimis falsitatem. Unum autem crebro et multum acclamatur ita dicentibus, nisi quia veritas sic demonstrata, sic defensa, sic invicta delectat. Hactenus Augustini sententia de Sacro stylo. DE SIMPLICITATE SERMONIS SACRI Multi dicunt sermonem sacrum esse simplicem, nec tamen declarant, quid simplicitatem eam vocent. Quare nos aliquid de ea re annotabimus. Simplex igitur sermo alias rudis, rusticus et ferme ineptus dicitur, quali homines prorsus imperiti, ut sunt rustici ac pastores, utuntur. Alias non admodum copiosus aut

agit: alias minime malitiosus, fucatus aut fraudulentus: alias communis ac proprius aptusque, et non figuratus. Hermogenes dicit simplices sententias esse communes, ac omnibus usitatas, nihilque admodum profundi et astute cogitati habentes, aut etiam aliud quid celantes. Scaliger dicit, simplicem sermonem opponi amplificato. Sermo igitur Scripturae, non ita est simplex, ut sit rudis rusticusve, aut etiam de vulgaribus levibusque rebus, non etiam ut omni ornatu careat: sed ut sit sincerus ac sanus, veritatem simpliciter aperteque profitens, nihilque dolo malo agens. Sic et

Sermo igitur Scripturae, non ita est simplex, ut sit rudis rusticusve, aut etiam de vulgaribus levibusque rebus, non etiam ut omni ornatu careat: sed ut sit sincerus ac sanus, veritatem simpliciter aperteque profitens, nihilque dolo malo agens. Sic et Euripides dicit veritatis sermonem esse simplicem et apertum, nec variis indigere explicationibus et ambagibus: sed iniustam causam, cum per sese sit morbida, necessario indigere astutis pharmacis. Sic et Lycurgus ait: Simplex est iusta causa. Haec igitur est praecipua simplicitas sacrarum Literarum: cui et illa adiungi

sublimitas: postremo etiam sermonis rerumque ac morum, ad quos ille sermo alludit, peregrinitas: quae illis ad quos dicta sunt, nota et communia fuêre. Aliqua pars huius simplicitatis sermonis forte etiam nostri temporis exemplis declarari posset: ut si diceremus, multo simpliciorem sermonem esse Erasmi quam Budaei, Vivis quam Erasmi, quo etiam simplicior Philippi est. Sed de Scripturae simplicitate etiam patrum unum aut alterum dictum annotabo. Scribit igitur Hieronymus ad Paulinum: In Scriptura simplicitas et quasi utilitas verborum idcirco apparet, quo rudis et

parvi ducentes plures libros condere, quod huiusce modi praedicationis assertio non argumento humani sermonis, sed adstipulatione divinae virtutis indigeat. Haec Eusebius. Eusebio autem maior et sanctior eruditiorque doctor gentium Paulus, similiter de elocutione sive dictione Apostolica sermonem contexens: Cum venirem ad vos, inquit, in Graeciam, non veniebam cum eminentia sermonis aut sapientiae, annuncians vobis verbum Dei. Nam praedicatio mea non erat in persuasoriis humanae sapientiae verbis, sed in ostentatione spiritus et potentiae: ut fides vestra non sit in sapientia

eorumque sapientia ac bonitas et vis, Ierosolyma, templum, terra, promissiones, diaboli cum sua malitia, infernus cum suis poenis, et similia innumera. Haec etiam grandem orationem efficiunt: et non raro sunt istae duae virtutes dicendi coniunctae. Horum, quomodo efficacem faciant sermonem, aliqua exempla proponam. Cum Hebraei aut etiam aliae gentes ac linguae volunt rem exaggerare, dicunt esse divinam, Dei, aut a Deo, ut civitas Dei, hortus Dei, quercus Dei, mons Dei, regio Sodomaeorum ante devastationem erat sicut hortus Dei, Hîc aliud est ipsa res primaria, quae primum

communitatem. Consideretur in exemplis quod dico, Gal. 4 primum incipit loqui Paulus prorsus in genere, quod haeredes, donec parvi ac sub tutoribus sunt, similes sint servis: sed postea excusso iugo, non tantum libertatem, sed etiam dominium recipiant. Deinde transit aut applicat sermonem ad seipsum ac auditores in prima persona: Ita et nos, cum essemus infantes, etc. ut haereditatem recipiamus. Mox etiam propius rem eam ad ipsos auditores Galatas admovet: Quod autem sitis filii, etc. postremo veluti unum quendam singularem ex auditoribus

recipiamus. Mox etiam propius rem eam ad ipsos auditores Galatas admovet: Quod autem sitis filii, etc. postremo veluti unum quendam singularem ex auditoribus apprehendit et alloquitur: Quare non amplius es servus, sed filius: quod si filius, etiam haeres Dei per Christum. Sic eo sermonem tandem deducit, quasi tota illa tractatio ad unum aliquem ex Galatis pertineat, sub cuius tamen nomine aut persona singuli sermonem Pauli ad sese applicent, seque iam solos appellari existiment. Hinc vim sermonis Satyricus declarat, cum primum narratione in genere proposita

unum quendam singularem ex auditoribus apprehendit et alloquitur: Quare non amplius es servus, sed filius: quod si filius, etiam haeres Dei per Christum. Sic eo sermonem tandem deducit, quasi tota illa tractatio ad unum aliquem ex Galatis pertineat, sub cuius tamen nomine aut persona singuli sermonem Pauli ad sese applicent, seque iam solos appellari existiment. Hinc vim sermonis Satyricus declarat, cum primum narratione in genere proposita subiungit: — Quid rides? mutato nomine, de te Fabula narratur. Talem energiam aut efficaciam sermonis saepe Paulus in suis

alium post alium. Sic etiam Gal. 6, Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil sit: etiam quasi singulos et omnes tangit. Affectus, qui non tantum verbis in auditore cientur, sed etiam in loquente aut aliis proponuntur, ac quasi ostentantur, necessario auditorem movent, et sermonem quasi vivum efficacemque reddunt. Vehementiam seu δείνωσιν in sermone Paulino notavit olim August. lib. de Doctrina Christiana 4. quem locum supra citavi. De eodam sic Erasmus super Rom. 8 annotat: Totum autem hunc locum Augustinus

confirmatas. Hoc vero genere laudis excellit Scriptura, praesertim novi Testamenti, ac in primis Pauli, qui non solum refertus est manifestis rationibus aut probationibus, sed saepe etiam singula eius verba, sua eaque praevalida Enthymemata habent, si modo recte expendantur. Quare si quis sacrum sermonem diligenter expenderit, nihil profecto reperiet eo nervosius. Illud quoque admodum illustre exemplum efficaciae sermonis sacri est, quod aliquando speciem aut partem vehementer in oculos incurrentem et moventem pro toto genere ponunt: ut cum Christus Matth. 5, vult ostendere

loquuntur: ut cum Assyrium tyrannum excipiunt mortui in inferno insultantes ei. Sic cum regina Sabba, Ninivitae et alii dicuntur litigiaturi cum Iudaeis in extrema die, et cum dives epulo colloquitur cum patre Abraam. Septimo, exempla externorum factorum, rerum ac personarum sistunt sermonem ante oculos, nam ea cum per sese res externae sunt, tum et alioqui celebres ac illustres, utpote ex caeteris tanquam praecipuae, selectae, et alioqui multum iactatae. Sic saepe alluditur ad sacrificium et sanguinem Abel, diluvium, incendium Sodomae, et tam multa facta ac miracula

generis sunt etiam propheticae picturae, ut sunt Apocalypticae: sic Homerus et Vergilius inducunt regem affirmantem, adhibita similitudine rei praesentis ac visibilis, Quam certo hoc sceptrum nunquam revirescet, tam certo istud erit verum quod iam affirmo. Summa, saepe Scriptura suum sermonem veluti in comicum quendam actum a totius mundi theatro spectandum producit, cuius ipsius consuetudinis est prorsus illustre exemplum Psalm. 2. Ibi enim plane admirabile huius evidentiae specimen profertur: ubi veluti ante oculos res quasi in theatro comoedia repraesentantur: primum enim

Scripturae sermo de pulchritudine vel compositione verborum. habent enim domesticam gratiam effulgentem et pulchritudinem, quae dicunt, et illic post longam et indicibilem nugacitatem vix dignae aliquae sententiae venantibus occurrunt: hîc autem, ut scitis, etiam parva dictio saepe totum nobis sermonem contexit: propterea et heri, quamvis initia lectionis attigerimus, quia tamen tantum invenimus sensuum thesaurum, non potuimus ultra progredi, ut ne dictorum multitudine memoriam vestram obrueremus, et his dictis obessemus. Haec ille. Summa tum brevitas, tum energia sermonis

quod totum primum caput occupat, quod hîc adscribam, etc. Gratias agimus DEO et patri Domini nostri IESU Christi, semper pro vobis orantes, audita fide vestra in Christo IESU, et charitate in omnes sanctos: propter spem sepositam nobis in caelis, quam prius audistis per sermonem veritatis, id est Evangelii, perveniens ad vos, sicut et in totum mundum: et fructum profert, sicut apud nos quoque: ex quo die vere cognovistis Dei gratiam, sicut et didicistis ex Epaphra dilecto conservo nostro, quomodo est fidus pro nobis minister Christi, qui et declaravit nobis

neve sermonis connexione decepti, etiam ipsa sensa aut res unum quid esse existimemus: nec distinguere ea ausimus, atque ita omni vera intelligentia fructuque Apostolici sermonis privemur. Plerunque enim ex sermonis distinctionibus, etiam res ipsas distinguere discimus. Nec sane abnuo sermonem debere se ad rerum sensuumve naturam accommodare, et suis distinctionibus illa distinguere: sed apud Paulum profecto crebro sunt res confertius congestae aut compactae, quam ut a solis commatibus, colis aut periodis distingui queant. Quare cum legendis gravioribus authoribus

Hîc gratiarum actioni alligatur causa, nempe audita illorum fides et charitas. Huic iterum causa fidei et charitatis, nempe futurae gloriae spes: cui porro alligatur, unde illam spem cognoverint, hauserintue. Videmus igitur mirabili artificio compactum et connexum esse sermonem Paulinum, ut in quo non tantum constructio Grammatica membra eius inter se connectat ac conglutinet: sed etiam rerum ipsarum naturalis connexio ac societas ex sese invicem pendens aut cohaerens existat. Paulus Apostolus selectum Christi organon fuit non solûm in eo, quod plus

eo loci proferre illud adversariorum iudicium. nam cum utraque ad Corinth. Epistola multum dignitatis ac gravitatis, aut etiam granditatis habeat, non caret simul praeceptoria austeritate et efficaci sermone: quin et eo ipso loco praecedunt talia, quae et minacem austeritatem, et vinum potentemque sermonem complectantur, quibus commode istam censuram subiicit. Quae ideo addam, ut et occasio et simul exemplum istius dicti cognoscatur. Inquit igitur: Caeterum ipse ego Paulus obsecro vos per lenitatem et mansuetudinem Christi, qui iuxta faciem quidem humilis sum inter vos, absens

est, ubi tale quid in Paulo reperimus, non mox vel inscitia, vel etiam negligentia peccatum esse: sed id ipsam linguam ac genus dicendi interdum postulasse. In aliquorum vocabulorum aut etiam phrasium et constructionum abusu potest videri Paulus accommodasse se ad praesentem sui seculi sermonem, qui iam tunc temporis declinabat: sicut et semper vulgus aliquid vitii in suo sermone habet. Vehementer sane observandum est Prophetas, Christum et Apostolos sua dixisse et scripsisse non solis eruditis, sicut plerunque alii omnes scriptores: sed communi plebeculae, ad cuius

in suo sermone habet. Vehementer sane observandum est Prophetas, Christum et Apostolos sua dixisse et scripsisse non solis eruditis, sicut plerunque alii omnes scriptores: sed communi plebeculae, ad cuius captum necessario sese accommodare coacti sunt, constat vero, iam tum Graecum sermonem in declinatione fuisse. Quam rem consiliumque illorum, nisi Lector diligenter observaverit, male de eis sentiet, et non raro ab eorum sensu menteque aberrabit. Usi enim sunt interdum vocibus ac phrasibus aliquibus ut tunc commune vulgus, non ut veteres illi eruditiores scriptores florente

Talibus loquutionibus cum alia novi Testamenti scripta, tum praesertim Paulus est prorsus refertissimus, ubi scilicet doctor quasi excedens ex docentium coetu sese discipulis admiscet. Accedunt vero etiam causae singulares, cur hic Paulus semet eximat ex numero eorum qui hunc sermonem a Domino audierunt: quia ipse non fuit unus ex illis 12, qui cum Domino coram versati sunt, eumque praedicantem audiverunt: nec etiam unus ex illis fuit, qui Hebraeos primus converterit, utpote qui postea venerit, et praeterea illorum concionator non fuerit. Potest quoque illud

ut nihil esse possit nec venustius nec ardentius: unde divus Augustinus hunc locum producit in libris de doctrina Christiana, tanquam exemplum grandiloquae dictionis. Nam velut in ecstasin raptus tandem addit, Os nostrum patet ad vos, ô Corinthii. Hieronymus quoque interdum magnifice sermonem Paulinum celebrat, cuius unum aut alterum dictum asscribam. In Apologia adversus Iovinianum: Paulum Apostolum proferam, quem quotiescunque lego, videor mihi non verba audire, sed tonitrua. Legite Epistolas eius, et maxime ad Rom. ad Galat. ad

magisque decorum. Martyris quoque prolixa admonitio super Romanos non inutiliter potest adscribi. habet enim quaedam utilia, tametsi optassem eum neruosius Origenis calumnias redarguisse, qui nihil ferme non vitiorum ortioni Paulinae adscribere audet. Ille enim cum nec res ipsas, nec sermonem Paulinum intellexerit, non immerito hoc visum est. Nempe enim manifestum est ex eius Commentariis, eum nec peccatum originale, nec vel naturam fidei vel iustificationis articulum, aliaque Christi beneficia intellexisse: quare mirum non est, si nec caput nec pedes aut pectus Paulinae

statuant non multum acumine et δυνώσει polluisse: cum in Actis Apostolicis capite nono scribatur, in Synagogis expugnasse, ac disputando vicisse prorsus Iudaeos. et in decimoseptimo capite habetur, ita eum docuisse, ut ultra mediam noctem quandoque sermonem extraxerit: ut cum Eutychus adolescens de fenestra cecidit in coenaculum somno victus, qui fieri poterat, ut per tantum spacium temporis retineret auditores, qui tam barbare vel inepte diceret, ut isti confingunt? Constat ex eodem capite, illum egisse Athenis cum Stoicis et Epicureis:

nonnulla occultantur, aut per transennam duntaxat monstrantur: dumque hospes frequenter per unum ostium inducitur, et per illud deducitur, admirabundus tantum spectat praesentia, ignoratque unde illuc venerit, aut qua parte sit egressurus. Imputat quandoque Hieronymus eidem Paulo sermonem Graecum minime purum, sed cilicum, et eum qui proprietates Hebraeae linguae sibi admixtas habeat. Quin et ipse Apostolus videtur deprecari sermonis imperitiam, licet rerum scientiam sibi vendicet. Et Petrus apostolus in postieriori sua Epistola fatetur Paulum habere in suis Epistolis multa

ambulat, et nescit quo eat: quia tenebrae obcaecarunt oculos eius. Sic ibidem: Per hoc scimus quod cognovimus eum, si mandata eius observamus: est veluti propositio. Reliqua amplificant. Qui dicit, Novi eum, et mandata eius non servat, mendax est, et in eo veritas non est: qui autem servat sermonem eius, vere in hoc charitas Dei expleta est: Per hoc scimus quod in ipso simus: postremum est conclusio resumens propositionem. Epanalepses crebrae. Quinto, habet crebras Epanalepses propter prolixitatem aut abscuritatem praecedentis

13, Si Deus glorificatus est in eo: Si charitatem habueritis alii in alios: Si haec noveritis, beati estis: Si feceritis ea: Si ego lavi pedes vestros: Si ego non lavero te. et mox sequenti: Si nossetis me: Si diligeretis me: Si quid petieritis in nomine meo: Si diligitis me: Si quis diligit me, sermonem meum servat. Et sequenti: Si manseritis in me: Si mundus vos odit: Si de mundo essetis: Si me persecuti sunt: Si non venissem: Si sermonem meum custodiverunt: Si non fuissem locutus: Si opera non fecissem. Peculiare est huic Apostolo, usurpare

pedes vestros: Si ego non lavero te. et mox sequenti: Si nossetis me: Si diligeretis me: Si quid petieritis in nomine meo: Si diligitis me: Si quis diligit me, sermonem meum servat. Et sequenti: Si manseritis in me: Si mundus vos odit: Si de mundo essetis: Si me persecuti sunt: Si non venissem: Si sermonem meum custodiverunt: Si non fuissem locutus: Si opera non fecissem. Peculiare est huic Apostolo, usurpare ἵνα pro ὅτε, ut, quod, quando. 1 Ioan. 4, In hoc expletur aut absolvitur

cum proprie sit eo loci in originali sermone vinculum integritatis: id est, Charitas non facile sinit fieri distractionem inter coniunctos aut colligatos ea, ut cum doctores Ecclesiae sese invicem diligant. Expendatur Metaphora Vinculi, et Hebraismus Integritatis. Sic Custodire sermonem Psal. 119, et Iohan. 14, ac saepe alias non significat praestare perfectam obedientiam: sed veram doctrinam ac religionem amplecti, et vera fide Deo adhaerere. Sic Christus dicit Iohan. 17, Apostolos sermonem Dei servasse: qui tamen saepe peccarunt. Est igitur magis

Vinculi, et Hebraismus Integritatis. Sic Custodire sermonem Psal. 119, et Iohan. 14, ac saepe alias non significat praestare perfectam obedientiam: sed veram doctrinam ac religionem amplecti, et vera fide Deo adhaerere. Sic Christus dicit Iohan. 17, Apostolos sermonem Dei servasse: qui tamen saepe peccarunt. Est igitur magis Evangelicum dictum, quam ad bonorum operum meritum pertinens. Mandare et mandatum saepe significat promissionem, ut Psal. 133, ibi Dominus mandavit benedictionem: id est, promisit, atque adeo dedit

Hoc idem recte praecipi potest, etiam iis qui bonos authores intelligere volunt: quia sermo eorum vel sumptus est ex diversissimis huius vitae rebus, vel ad eos quoquo modo alludit, vel denique subinde obiter saltem earum meminit: unde si quis eas prorsus nesciat, etiam ipsum sermonem non intelliget: ut si quis rem nauticam prorsus ignorat, is non bene intelliget, quid sit ad clavum sedere, quid plenis velis ferri, quid sentina, malus aut fluctus, portus,

et aliquo usu rerum percipere possumus: cui tamen etiam librorum lectio, et expertorum hominum interrogatio accedere potest. Verum hîc diligentissime illud periculum damnumque cavendum est, ne sicut ex externarum seu communium rerum noticia, ali quod adiumentum ad intelligendum sermonem sacrarum Literarum accipere possumus et debemus: sic etiam ipsas primarias res aut sententias, quas proprie ex sacris Literis discere deberemus (ut quid sit Deus, eiusque voluntas, quid et qualis sit homo, quid peccatum, quid iustitia aut iustificatio, fides, gratia, aut imputatio,

peccaverunt Sophistae, tametsi etiam ferme omnium temporum Theologi: qui cum initio ex erudita Grammatica, Dialectica et Rhetorica, reliquaque Philosophia, aliquam cognitionem naturae sermonis, rationis disserendi et rerum communium percipere debuissent, ut aliquid adiumenti ad intelligendum sermonem et cogitandum in hac professione haberent, ipsam vero rei aut materiae principalis totius Theologiae institutionem solum ex sacris Literis haurire: illi contra inversoque ordine, non ancillares aut adminiculares quasquam noticias facultatesque sed ipsam principalem rerum Theologicarum

sed inde potius summa diligentia et in timore Dei, collatisque Scripturae testimoniis hauriamus, easque utraque manu retineamus et sequamur. Iam igitur ad institutum accedentes, monstremus, quomodo variarum rerum cognitio sermonem illustret: primum vero dicam de rebus, aut earum proprietatibus, quae omnibus regionibus ac gentibus communes sunt: deinde de illis quae peculiariores sunt Palaestinae soli. Utile igitur esset omnium rerum naturam nosse, vel mediocri quadam noticia, praesertim autem hominis,

et pullorum eius ac aliarum avium, ac nidorum ipsarum nonnunquam aliqua mentio fit. Nam Christus per gallinam, pullos benignissime foventem, suam ac caelestis patris infinitam misericordiam et beneficentiam erga genus humanum declarat. Quorum omnium et aliorum natura expensa, facit non raro sermonem dilucidiorem. Multae voces ac locutiones a foro et politia sumptae sunt, aut eo alludunt, aut de eis rebus aliquid dicunt, quare tum morem forensem, politiarumque leges ac formas, tum et phrases vocesque earum nosse utile est: ut quomodo imperitus, praesertim reus, soleat ibi

quare illorum quasi fontium, unde primum ortae sunt, cognitio eas facit clariores et significantiores. In primis vero hominis (ut et prius dixi) cognitio, eiusque partium et virium internarum ac externarum, et praesertim motuum ac effectuum cum suis adiunctis est pernecessaria ad intelligendum sermonem sacrum. Hinc enim apparet, quomodo voces notantes vel potentias vel motus aliquos hominis, simul quoque iam praecedentia, iam sequentia denotent. Nolo hanc amplissimam materiam prolixius persequi tantum exempla quaedam proponam. Ostendi in libello de Fide et priore parte huius

Pluet super impios laqueos, ignem, atque sulphur, atque spiritus procellarum: haec est pars calicis eorum. Tales poenae solis Sodomitis olim acciderunt, et nullis postea: ponitur igitur illorum specialis forma poenarum, pro generali castigationum forma omnium impiorum. Ad intelligendum ergo talem sermonem, sciendum est eo respicere Psalmistam. Sic passim Psalmi describentes Deum iratum, aut alioqui in sua maiestate existentem, exprimunt illam terribilem speciem ipsius in monte Synai visam: non aliter

declinemus, sed revelata nobis divinitus via incedamus. Quod autem Graeci, Latini et multae vernaculae linguae per nomen Dominus, hanc vocem transtulerunt: id non eo accidit, quod vox haec idem proprie valeret: sed quod, cûm vellent aliquo modo interpretes et hanc vocem in suum sermonem convertere, putaverunt commodissime nomine Domini eam veluti κατ' ἐξοχὴν significari posse, tanquam volentes dicere, Ille summus Dominus ac noster proprius Dominus. Perinde ac usitate domestici nomine heri et

appellantur, cum Hebraice vocati sint Iehosua: consequitur et Apostolos eorumque discipulos in nomine proprio Christi ad imitationem illius versionis fecisse ἰησοῦν Graecum ex Hebraeo. Atque ita usitatam sacris Literis eo tempore nomen Iehosua in Graecum sermonem transferendi rationem sequutos esse. Hactenus ope Dei recitavi rationes multas, alias manifeste veras, alias verisimiles, indicantes, quod nomen nostri salvatoris ἰησοῦς ex Hebraeo יהשוע factum

sententiam dici possent: sed temporis angustia et rerum aliarum quae dicendae erunt, copia impeditus, tantûm singulis verbis, veluti punctis quibusdam singula notabo. Summa igitur dignitas, amplitudo et veluti maiestas quaedam huius linguae ex pluribus demonstrari potest. Hunc enim sermonem primum Deus in ipsa creatione generi humano indidit, reliqui postea exorti sunt. Hoc idioma Deus placatus ac propitius generi humano ad celebrandum ipsum, et mutuam officiorum communionem largitus est. Alia iratus ob impiam profanamque superbiam ac conspirationem in poenam,

non sit asse quutus in fontibus, quod tibi Dominus licet longe imperitiori sedulo quaerenti ac oranti sit patefacturus: vel etiam ille quidem intellexerit, non tamen satis proprie reddiderit. Accidere denique potest, ut ille quidem bene et acceperit et reddiderit sensum, nec tamen tu bene eius sermonem percipias, ut consultus Hebraeus aut Graecus textus te iam deviantem denuo in veram viam sententiamve facile retrahat. Cuius rei exemplum sit vobis, quod Erasmus Actorum decimotertio vertit, Sacrificantibus, et 2 Cor. 7, Satisfactionem: quae mox Papistae trahere sunt conati

est Latinum Numen. Sed omittamus hasce minutiores illecebras aut dulcoramenta huius linguae, quae tamen simul vetustatem linguae, gentis ac religionis Hebraeae demonstrant: ac illud tantum addamus, quod nihil possit vere piae menti suavius aut iucundius esse, quam ipsamet verba ac sermonem, quo Deus sese ei patefacit ac offert, suam voluntatem illi declarat, et totam rationem salutis commonstrat, coram diligentius expendere ac contemplari. Nemo certe nostrûm non malit cum charissimo amico summoque benefactore coram colloqui, ac veras audire et reddere voces, quam per

igitur est, oportere sincerum doctorem non solum res veras proponere, sed etiam sanam verborum formam habere: quin et in tradendis gravioribus et obscurioribus rebus, ipsius potissimum Spiritus sancti verbis ac formulis uti. Quare necesse est, summa diligentia ipsum nativum sacrarum Literarum sermonem excutere, ac inde summa diligentia, acrique iudicio utiles formas sermonis et rerum summarum ac difficillimarum naturam apposite exprimentes deligere, vel certe illis quam maxime vicinas nostri sermonis usurpare. Ipsemet Dominus et servator apposito triumphali titulo in sua

etiam duas diversas artes, atque etiam sermones, aut styli genera attribuerunt: populari quidem illi artem Rhetoricam et quoddam grandius ac plenius dicendi genus, huic autem scholastico Dialecticam, et quoddam pressius tenuiusque sermonis filum: quorum illud prius Cicero Orationes, hoc vero Sermonem vocat. Dialectica enim non hominum aut affectuum rationem habet, ut Rhetorica: sed tota in indaganda, apteque evolvenda et explicanda proposita materia solerter versatur desudatque. Hasce duas discendi, dicendi aut docendi rationes, etiam in Christianae religionis tractatione

hoc verbum viventis Dei contemnunt, ut obscurum, ambiguum, mancum, et aliis innumeris defectibus laborans, ut postea audiemus. Dende dicunt Ecclesiam esse supra Scripturam. Tertio contendunt, ipsorum Concilia, id est Papam cum suis coniuratis mancipiis, repraesentare totam Ecclesiam, eorumque sermonem esse unicam et infallibilem vocem Ecclesiae ac Spiritus Sancti. Quarto imperiose pronunciant, Papam esse supra Concilium, posseque ex plenitudine potestatis vel rata, vel etiam irrita facere Concilii decreta. Quomodo potest porro altius cacodaemon suum istum Antichristum exaltare? An' non

continuata observatio? Te pacatum reddat traditio, (ait Magnus Basilius) Dominus ita docuit, Apostoli praedicaverunt, Patres observaverunt, confirmarunt Martyres. Sufficit dicere: Sic edoctus sum: (sane, si verbo Dei certo ac scripto sic edoctus es.) Et D. Athanasius de consimili re sermonem habens ad Epictetum Corinthiorum episcopum, perhibet: Hoc solum modo respondere ad talia, et dicere sufficit, quod ista non sunt catholicae Ecclesiae, neque ista Patres nostri senserunt, et ante hos sanctissimus Lugdunensis episcopus Irenaeus, qui fuit secundo Christianae religionis

instituta tueri, semper sapientis fuerit. Ut omittam gravissimam et clarissimam illam D. Pauli sententiam, qua Thessalonicenses et reliquos Christianae pietatis cultores commonuit, ut starent, et tenerent, non scripta, non volumina, non codices, sed traditiones (inquit) quas didicerant sive per sermonem, sive per Epistolam suam. Quid sunt traditiones per Epistolam factae aliud quam ipsae Paulinae Epistolae? Sciebat enim divinus ille Doctor, Ecclesiam Dei esse vivum pectus Christi: Scripturam autem

Item: Scripturae possunt etiam a non spiritualibus intelligi, fol. 241. Quod non tantum hisce ipsis verbis profert, sed etiam prolixe ibidem probare pergit. Scripturae sacrae non omnia continent. fol. 226. Rectissime fecit venerabilis vir Petrus a Soto, quod verbum sive sermonem, aut praedicationem a Scriptura distinxerit, quodque plus in verbo sive viva voce lucis esse dixerit, quam in Scriptura, 210. Sotus et Hosius fol. 230: Evangelium verbum est, sed non Scriptura Evangelica. Item: Aliud verbum Evangelii. aliud Scriptura est, 431. Salvat charitas

tribuatur: ac nisi ipsa nativi sermonis vis sedulo solerterque expendatur. Tota quoque primitiva Ecclesia sensit, primam ac summam autoritatem deberi ipsis originariis linguis ac testibus Furor potius id quam error est. Quis enim mortalium dubitat, unumquodque scriptum, orationem ac sermonem optime ac certissime intelligi, et autoris mentem propriissime percipi in eo sermone, in quo primum est propositum, versionesque semper aliquid incommodi afferre? Quis dubitat, spiritum S. multo aptius et certius sua sensa verbis a se delectis in sacris Literis exprimere

ipsas primarias voces, quibus in earum materiarum fontibus, locis aut tractatibus Spiritus sanctus utitur, ex linguarum et ipsius sacrae Bibliae consuetudine, vero usu ac ingenio explicat. Exemplo sit eorum Dominicus de Soto, qui Epistolam ad Romanos prolixe explicans, omni studio debuisset sermonem eius, ac praesertim primarias voces (ut sunt, Peccatum, iustitia, iustificatio, gratia, imputatio, et imputativa iustitia) explicare, ut nostri scriptores faciunt: si quidem voluisset in praesentibus controversiis non suam sententiam in Paulum invehere, sed Pauli, aut potius Spiritus

208 Non crediderunt, ut impleretur sermo, etc. 214 Nos audivimus quod oporteat Meschiam manere in aeternum 213 Qui amat animam suam, perdet eam, etc. 186 14. Non relinquam vos orphanos 223 Qui diligit me, servat sermonem meum. Quic quid petieritis in nomine meo 218 Rogabo patrem, et alium consolatorem dabit vobis 419 Si diligeretis me, gauderetis utique, quod dixi vobis: Vado ad patrem 223 Surgite, eamus hinc. ibid. Venit princeps mundi,

qualis 287. stylus 2 Heterosis 174 ἰκέται qui 42 Hieremias cur librum suum bene colligatum munitumque appenso lapide in Euphratem abiici iusserit 339 Hieronymus quam magnifice Paulinum sermonem commendet 297. quanta diligentia Hebraeo sermons incubuerit 387 Hieronymi de Pauli scriptis iudicium 299. 300 Hieronymi dictum 19. 20. explicatio perfunctoria 404. locus 269. etc. sententiae 80. 81

impedimenta quae 238. 239 Sacrarum literarum contemptus papae, unde deprehendatur 439. copia unde sit 239. cuidentia 275. in Ecclesia Dei authoritas quanta 396. mira varietas in diversis regionibus 328. obscuritas unde sit 240. sermo qualis 261. sermonem quae illustriorem faciant 329 ad Sacrarum literarum studium adhortatio 391. 392 Sacrarum literarum stylus 261. eius usus. ibid. stylum cum profanis scriptoribus conferre, utile 343. violatio manifesta 435. usus 397. 398

consuetudo 88. primarius usus 383. sacrarum literarum efficacia 271. sacri simplicitas 269. simplicitatem in historiis potissimum conspici 270. variae sententiae 243. varius usus 161. 162 Sermoni omni et loquendi rationi quid admodum usitatum 355 sermonem custodire quid 318. non tantum rem, sed et cogitationes auditorum spectare 236. nostrum verbi Dei sale conditum esse debere 12. quae obscurent 2. quomodo variarum rerum cognitio illustret 328. 329 Sermone sacro nihil neruosius 275. triviali nonnunquam uti

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report