Your search found 2626 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 871-1330:

Deum esse. Sic Rom. 1. dicitur, quod invisibilia Dei, aeternaque eius sapientia ac potentia, ex operibus eius conspicuis, dum haec considerantur, perspici queant. Sic Actor. 14 dicitur, quod Deus praeteritis temporibus non occultaverit, aut sine testificatione omni veluti tacuerit: sed sese patefecerit, dando pluviam, ac tempora foecundantia, replendoque corpora nostra cibis, et corda laeticia. Et 17 ibidem legitur, Deum ex suis operibus, et innumeris beneficiis, quibus nos omnibus momentis benignissime fovet, et largissime cumulat, vel palpari posse,

ut noxiam impediverunt: tum etiam scrutationem fontium Hebraei ac Graeci improbant, dum contendunt inde haereses exoriri: et severissime, atque adeo sub anathemate praecipiunt, ut omnes in sola veteri seu vulgata versione acquiescant, nec ulla alia pro authentica habeatur. At patres contra, in omni dubio Scripturae, ad Graecos Hebraeosque fontes recurrendum esse censent. Quare etiam ius Canonicum citat Augustinum, ita dicentem: Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita novorum veritas Graeci sermonis normam desiderat. Item in Viennensi concilio (quod refertur

haec materia, scriptioque impedita, onerataque sit: merito, si non laudem ac approbationem, at saltem sympathiam et condonationem fratrum meretur. Caeterum, ut veluti ad initium mei huius sermonis rediens, eum concludam: illud sane toto pectore persuadere omnibus hominibus optarim, ut omni studio ad cognitionem Dei, idque per meditationem legis ipsius diu noctuque adhibitam, contenderent. Ad quam Scripturae scrutationem aut meditationem, vel in primis necessarium foret, sermonem sacrum secundum eius nativam vim (quae non aliunde rectius cognoscitur, quam ex ipsis Sacris literis)

scriptis, sive Patres, sive filii, fratres aut praeceptores vocentur. Non quidem nego etiam illis aliquid temporis dandum esse, sed Sacrae potissimum literae sunt versandae ac terendae diurna simul ac nocturna opera. Omnes ergo qui volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare

Christus, pietas, iustitia, omnisque honestas, ac publicum bonum: ad quae omnia res literaria, et praesertim syncera Theologia, est cum primis necessaria. Quam cum benignissime foveas, etiam nostrum hoc Opus clementissime suscipito, nostrisque studiis ac laboribus benigne patrocinator: et simul omni studio operam dato, ut controversiae religionis piis ac Christianis disceptationibus diiudicentur, erroresque noxii damnentur, et ex domo Domini eliminentur. Utinam vero ea mihi a Deo Optimo Maximo benedictio contingat, ut ἀντίστροϕον

arbitrio procurare, dum novo marito per omnia obtemperare cogitur. Sed de hoc Hebraismo dicetur etiam in Regulis Universalibus, de Verbo et Praepositione. Aliquando praepositio ista, sicut et aliae: semel praeponenda uni substantivo, additur etiam alteri, qui ab hoc regi debebat. Genes. 6. Ab omni vivente, ab omni carne: pro, ex omnibus viventibus omnis carnis. Sic Psal. 110, Ab utero, ab aurora ros nativitatis tuae: id est, ab utero aurorae, vel, sicut ab utero aurorae. De quo hebraismo dictum est in nominibus. Non raro etiam pro eadem Hebraea praepositione min, ponunt

dum novo marito per omnia obtemperare cogitur. Sed de hoc Hebraismo dicetur etiam in Regulis Universalibus, de Verbo et Praepositione. Aliquando praepositio ista, sicut et aliae: semel praeponenda uni substantivo, additur etiam alteri, qui ab hoc regi debebat. Genes. 6. Ab omni vivente, ab omni carne: pro, ex omnibus viventibus omnis carnis. Sic Psal. 110, Ab utero, ab aurora ros nativitatis tuae: id est, ab utero aurorae, vel, sicut ab utero aurorae. De quo hebraismo dictum est in nominibus. Non raro etiam pro eadem Hebraea praepositione min, ponunt ex: de qua suo

ABSYNTHIUM. Vide in voce AMARITUDO. ABSOLUTIO, et Absolvere, quod cum iustifico et Iustificatione convenit, forense vocabulum est. Illi enim dicuntur absolvi, qui accusati et rei facti sunt criminis alicuius coram iudice: et cognita sua innocentia, ab eo absolvuntur, liberique ab omni culpa et poena dimittuntur. Videtur autem inde venire haec solvendi aut absolvendi locutio, quod rei, seu accusati, vel legibus, vadimonio ac obligationibus aliquibus, vel etiam vinculis ac carceribus ligati constrictique teneantur, aut saltem actoris accusatione in famentur, seu (ut sacrae

se gladio, seu vadens ad bellum, est incertus an vel vincet, vel etiam vivus tantum redibit. Videtur fuisse proverbium illi genti usitatum: sicut est Graecis, Ante victoriam triumphum canere. Accingens se cingulo dicitur is, qui iam idoneus est ad bellum, 2. Reg. 3. Congregaverunt se ab omni accingente se cingulo: scilicet militari, de quo gladius pendet. Celebre est etiam Romanis Cingulum militare, de qua re infra in voce CINGULUM. Accingi homines laeticia. Psalm. 30. Item Colles, Psalm. 65, pro, omnia esse secunda et laeta, omnia esse ornata, et quasi armata felicitate.

eius, cives sanctorum, ac denique membra ac cohaeredes filii ipsius unigeniti. Vicinum acceptilationi est verbum vulgare, Gallicum potius quam Germanicum, einen quitieren / einen quit und loss sprechen: quod venit a Latino Quietare aliquem, id est, facere eum quietum, liberare eum ab omni cura ac molestatione, nomine illius aeris alieni perferenda: quod idem est loss sprechen. Testimonium quoque talis solutionis aut acceptilationis dicitur Quitantia, quasi quietantia, aut quietatio. praestat enim debitori quietem ab omni molestatione debiti et creditoris. Pulchre consonant

aliquem, id est, facere eum quietum, liberare eum ab omni cura ac molestatione, nomine illius aeris alieni perferenda: quod idem est loss sprechen. Testimonium quoque talis solutionis aut acceptilationis dicitur Quitantia, quasi quietantia, aut quietatio. praestat enim debitori quietem ab omni molestatione debiti et creditoris. Pulchre consonant huic vocabulo quietantiae, D. Pauli verba: Iustificati aut absoluti fide, pacem aut Quietem habemus erga Deum, aut cum Deo, per CHRISTUM, per quem etiam fide aditum habemus in gratiam hanc acceptilationis, aut iustificationis. Verbum

plenissimae iustitiae, cum nec ego nec alii homines ullo modo persolvere possimus, tu pro tua immensa clementia humani generis misertus, hunc filium tuum nobis peccatoribus donasti, illum constituisti nostrum vadem ac sponsorem atque adeo primarium persolutorem translato per imputationem in eum omni nostro debito, peccatis et poenis, ut is pro nobis, tibi plenissime obediendo et patiendo persolveret. Propterea cum is iam istam plenissimam persolutionem iustitiae, ac omnium debitorum generis humani, obediendo et patiendo tibi praestiterit: oro, obsecro et obtestor te per et propter

habitator: id est, omnes mirabuntur et stupebunt de tam horrenda potentissimae urbis devastatione. Sic Ierem. 42 et 44. Eteritis in iusiurandum, et in stuporem, et in maledictionem. Aliquando etiam quasi dementiam quandam, caecitatemque cum impietate coniunctam declarat: sicut attoniti carent omni sensu ac intellectu. Esaiae 29 Obstupescite haec, et miramini, excaecati sunt, etc. Sic Hab. 1. Aspicite haec, et miramini contemptores, quoniam opus ego operor in diebus vestris. Quod dictum etiam Actor 13. repetitur. Aliquando denique indicat admirationem aut stuporem ex

transferatur. Verum refutari potest ista corruptela textus, tum vocis significatione: tum quod prius capite 6 Deus de eadem reloquens dixerat, Omne figmentum cogitationum cordis esse tantum malum omnibus diebus. Ubi triplex emphasis huic corruptelae repugnans est, nempe, OMNE, TANTUM, et OMNI DIE. Nam si Omne, igitur naturale quid. Si Tantum, igitur semper. Sic Omni die De Adolescentia vide plura in IUVENTUS. ADVENA, vide in voce PEREGRINUS. ADIAPHORON Graece, Latine indifferens seu res media dicitur. Vox vero haec in sacris literis non reperitur,

tum quod prius capite 6 Deus de eadem reloquens dixerat, Omne figmentum cogitationum cordis esse tantum malum omnibus diebus. Ubi triplex emphasis huic corruptelae repugnans est, nempe, OMNE, TANTUM, et OMNI DIE. Nam si Omne, igitur naturale quid. Si Tantum, igitur semper. Sic Omni die De Adolescentia vide plura in IUVENTUS. ADVENA, vide in voce PEREGRINUS. ADIAPHORON Graece, Latine indifferens seu res media dicitur. Vox vero haec in sacris literis non reperitur, cum de ipsa re plurimus sermo fiat. Vocatur autem sic in Ecclesia, quicquid per

agere, exclusa tamen petulantia et temeritate, permittit. Quin et philosophi de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam etiam in communibus rebus vult Deus nos aliquem rerum delectum habere, et non ut bruta aut mente captos agere. Sicut Paulus nos iubet ambulare ut sapientes, et abstinere ab omni specie quoque mali. et denique Dominus dicit, nos reddituros rationem de omni verbo ocioso. ADINVENTIO, crebro usurpatur a Vulgata versione, et plerunque in malam partem. In Hebraeo est עללות aliloth, quod rectius vertitur studia aut

de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam etiam in communibus rebus vult Deus nos aliquem rerum delectum habere, et non ut bruta aut mente captos agere. Sicut Paulus nos iubet ambulare ut sapientes, et abstinere ab omni specie quoque mali. et denique Dominus dicit, nos reddituros rationem de omni verbo ocioso. ADINVENTIO, crebro usurpatur a Vulgata versione, et plerunque in malam partem. In Hebraeo est עללות aliloth, quod rectius vertitur studia aut conatus. Tribuitur aliquando etiam Deo. Psal. 76. Meditabor in

mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit. AEDIFICARE, Hebraeis בנא Bana, aedes struere est, notae significationis vox: sed per metaphoram valde crebo ponitur pro omni cuiuscunque rei perfectione, provectione, aut (ut ita dicam) melioratione. Unde forte Latinum bonum, quod homini profit, eumve quasi aedificet. Contra autem verbum Destruo, plane contrarias significationes et Hebraismos habet. ut Galatis 6. Si quae destruxi, rursus aedifico, transgressorem

pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se in Deo Amen, Iurabit in Deo Amen: id est, in vero ac veraci, seu nequaquam fallente Deo. Additur alioqui admodum crebro in fine precationum, non solum in communi usu omnium Ecclesiarum omni tempore, sed etiam in Sacris literis: ubi quoque, ut dicatur haec vocula in finem precum, nonnunquam praecipitur: ut Deut. 27, Nehem. 8. 3. Esdrae 9, Hiere. 11. Num. 5, Psal. 41 72, 89, 106: in quibus locis aliquoties etiam duplicata ponitur. ¶ Quaestio autem est, quid tandem

et pro Christo ponitur. Angulus aliquando nobilem et conspicuum locum significat. Sic dicitur, pharisaeos orasse in angulis platearum. Aliquando contra ignobilem ac obscurum. Sic negat Paulus Act. 26, ea in angulo acta esse, quae ipse de Christo concionaretur. ANGUSTIA, pro omni maiore afflictione, praesertim autem pro animi anxietate. De quo vocabulo, sicut et de Contractione, in vocibus Dilatare et Latitudo, agetur: quoniam alterum sine altero facile explicari nequit. ANIMA ψυχὴ,

omnes seductores Antichristos, quia omnes sese Christo opponunt: sed tamen unum, tanquam eximium prae aliis celebrat, cui id nomen proprie vendicat. Paulus 2. Thess. 2, vocat eum ἀντικείμενον, id est, adversarium: quia Deo, Christo piis, et omni verae pietati adversetur. Epitheta alioqui et nomina Antichristi in Sacris literis sunt plurima, de quibus studiosus Lector alios consulet. Praedicitur igitur in Sacris literis, ut supra in voce ABOMINATIO dixi, venturus quidam singularis adversarius filii Dei, quem novum Testamentum, et

Galat. 2. Pseudoapostoli, falsi doctores tempore Apostolorum dicti sunt: quod sonat, falsi apostoli. APUD aliquem aliquid esse significat alias, in eius potestate esse: alias, eius iudicio. ut, Copiosa apud te est redemptio, Psal. 130. pro, Dominus prompte, plene, ac omni tempore liberat. Sic, Apud te est propitiatio, ut timearis. Peregrinus sum, et incola apud te, ut omnes patres mei: Psalm. 39. Vel coram te, ut legitur 1. Paral. 29. pro, te teste, tuo iudicio seu potius te ita volente ac operante. Non est apud Deum, ut auxilietur inter magnum, et eum

Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die, ubi de istis superioribus aquis agitur, non exornat Deus supremam regionem

quicquid iam supra hominum caput est, in partem caeli deputatur. XIIII. Plerique studiosi Hebreae linguae putant ideo caelos Hebraice dici שמים Schamaim, quasi interpreteris, quod aquae, tanquam si caeli sint ex aqua, aut aqueum quid, carentes omni solida probatione. Verum Moyses non tantum hic in opere secundae diei, testatur aquam esse quid diversum a caelo: sed et statim ab initio creationis propriam quandam essentiam tribuit caelis: eosque dicit non ex alio aliquo, ut aqua vel terra formatos: sed propriam illis, sicut et terrae,

et oblationibus. In hac vero arca nihil aliud fuit praeterquam duae tabulae, laguncula mannae, et virga Aaronis. 1. Reg. 8. ARCTO pane, et Arcta aqua aliquem alere. 1. Reg. 22. supra exposui in voce Aqua. ARCUS instrumentum militare notum est. Saepe autem ponitur pro omni armorum genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias. Arcus aeneus aut

onerosae. Sic Proverb. 27. dicitur ira stulti ponderosior quovis lapide et arena. ARGENTUM, alias pro pecunia, aut quovis precio ponitur. ut Iob 31. dicit, se non comedisse alienos fructus sine argento. Et Isaiae 55. Deus iubet a se petere aquas sine argento: id est, sine precio omni, aut compensatione, nempe sine nostris meritis aut operibus, salutem gratis ob Meschiae passionem accipere. Sic Genes. 17. iubet Deus Abrahamum circuncidere tum vernas, tum et emptionem argenti: id est mancipia argento comparata, posito abstracto pro concreto: emptione pro, emptis mancipiis.

comparata, posito abstracto pro concreto: emptione pro, emptis mancipiis. Sic argentum plenum, vocatur iustum ac sufficiens precium, Genes. 23. et 1. Paralip. 21. Psalm. 12, verbum Dei dicitur esse argentum purissimum, excoctum et defecatum septies: id est, res munda ac salutaris, carens omni fece aut falsitate. Eâdem ferme significatione Proverb. 10. dicitur, Linguam iusti esse argentum electum: id est, res pulchra ac praestans. Sic et pii dicuntur a Deo probari et expurgari, Psalm. 66, Proverb. 17. et 27, Malachiae 3. Argenti desiderium non accipere, Iudicum 5.

tuo arguas me, neque in ira tua corripias me: id est, punias aut castiges. Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere debere, certasque ac ratas esse. ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior vox pro latiore. Aliquando adhuc generaliorem significationem haec vox recipit, ac simpliciter instrumenta denotat.

ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum, Psalm. 129. id est, sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Isaiae 28. id est, Sicut agricolae servant tempora et proportiones actionum: sic et Deus faciet in affligendo, monendo et parcendo. Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam: id est, malorum conatuum ac factorum mala praemia accipient. Sic et

lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique, propter alias causas ac similitudines baptismi et Christianae pietatis, de quibus postea prolixius dicemus. BAPTISMUS igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum illud, quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo.

quod aut sint telae aranearum, id est, res frivolae, et nullum bonum usum habentes: aut etiam perniciosissimae, ut ova basilisci. Quare nec firmi nec salutares sunt malorum conatus et opera. BATTOLOGIAM prohibet Christus in precib. Matt. 6. i. prolixam garrulitatem aut murmur, sine omni vera fide ac intellectu precum: in qua prolixa garrulitate precularum, plerumque impii summam precum laudem collocant. Sumpta autem est haec Graeca vox a Batto, homine impeditae linguae, sive sit ille Cyrenarum conditor: sive de quo in fabulis est, quod sit a Mercurio conversus in lapidem, ob

40 Cap. ita describit immensam magnitudinem ac potentiam duarum beluarum, Behemot terrestris, et Leviathan aquatici, ut non obscure per eas cacodaemonem ipsum notare videatur. BELIAL proprie, si etymologiam aut compositionem spectes, significat aut sine fructu, sine omni utilitate: vel certe, ut Hieronymus vult, sine omni iugo: ut Aquila vertit, apostatam. Hac voce Paulus 2. Cor. 6. vocat ipsum satanam, inquiens: Quae conventio Christo cum Belial? Commode autem tribuitur hoc nomen Satanae, quia ille defecit a Deo, et non vult iugum aut imperium Dei ferre.

ac potentiam duarum beluarum, Behemot terrestris, et Leviathan aquatici, ut non obscure per eas cacodaemonem ipsum notare videatur. BELIAL proprie, si etymologiam aut compositionem spectes, significat aut sine fructu, sine omni utilitate: vel certe, ut Hieronymus vult, sine omni iugo: ut Aquila vertit, apostatam. Hac voce Paulus 2. Cor. 6. vocat ipsum satanam, inquiens: Quae conventio Christo cum Belial? Commode autem tribuitur hoc nomen Satanae, quia ille defecit a Deo, et non vult iugum aut imperium Dei ferre. sic et 1. Sam. 2, filii Heli dicuntur filii Belial,

pro, armis vestris bellicis. Apprehendere bellum, est bellare. Num. 31. Deus facit cessare bella usque ad extremum terrae. Psal. 46. Idem dicitur Psal. 76. hisce verbis, Illic confregit sagittas, arcus, scutum et gladium ac bellum. Psal. 140 Qui omni die congregant bella: id est, praeparant. Sic desponere bellum cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non esuriemus: id est, ubi nec fames, nec

felicitatem et infelicitatem, divinitus illis proventuram. Sicut autem varia sunt beneficia Dei: ita et verbum Benedicere varie accipitur, cum etiam ipsam Dei beneficentiam significat. Nam alias est Benedicere spirituale, ut supra audivimus: et Ephe. 1. dicit Apostolus, Deum illis benedixisse omni benedictione spirituali, id est, ditasse donis spiritualibus. Alias corporaliter benefacere significat. Sic Deus benedixit omnibus animalibus, praesertim homini, ad multiplicationem, Gen. 1.9 1.7. Psal. 107. De hac et Gen. 49. Benedixit te benedictionibus caeli desuper, et

22. In quocunque est macula, illud non offeretis, quoniam non ad acceptationem erit vobis: id est, Deus per tale insyncerum sacrificium non placabitur vobis, nec cedet id vobis in gratiam. Proverb. 10. Labia iusti agnoscunt bonam voluntatem, sed os improborum perversa. 2. Para. 15, Et cum omni bona voluntate quaesivit eum. Esdrae 10. Facite confessionem ipsi Iehova, Deo patrum vestrorum, et facite bonam voluntatem eius. Esther 1, Ut facerent iuxta bonam voluntatem viri et viri: id est, uniuscuiusque. Psalm. 5, In modum scuti bona voluntate coronabis cum. Psalm. 40, Facere

caliginem tenebrarum indicatur. Iob. 23 est, Operire alicuius faciem caligine, pro moerore afficere. Ibidem, Iudicare per caliginem, est negligentius iudicare. Denique Caligo mortis, Iob. 10, pro extrema et exitiali calamitate habetur. Lapis caliginis est tegmen sepulchri. Iob. 28. Omni perfectioni ponit lapidem calignis, et umbra mortis: id est, omnia facit mori, et in nihilum redigit. CALIX, frequentius quam poculum occurrit in vulgata versione: quare hic explicabitur. Est autem multiplex calix in Scripturis. Primum, est calix mysticus, quem vocat David

aut mundo a peccatis, ponitur: ut Psal. 51, Supra nivem dealbabor. Sed de hac voce dictum est supra in ALBEDINE, et forte postea dicetur in vocabulo LOTIONIS. Candida alioqui vestimenta laeticiam et victum lautiorem significant: ut Eccles. 9. Sint tua vestimenta candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis laetus, et laute vivas. Candida dies alioqui et Romanis pro laeta ponitur. CANIS, figurate saepe acerbos hostes significat. ut Psal. 22, Circundederunt me canes: id est, atroces hostes ac plane impii ac

CARO, praeter propriam significationem, alias omnia animalia, alias solum hominem significat, per synecdochen: quia inter partes animalium maxima, maximeque conspicua est caro. Primum igitur Caro significat in genere omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter

omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro

aut ulla stigmata in carne faciant. Sic Genes. 17 proponuntur minae, ei qui erit incircuncisae carnis. Sic Prov. 14 dicitur, vita carnium cor leve: id est, salubritas corporis. Hinc iustificationes carnis, Hebr. 9. id est, externi hominis, non conscientiae. 2. Cor. 7, Mundemus nos ipsos ab omni inquinamento carnis et spiritus. Porro cum Christus dicitur passus carne, 1 Pet. 4, et Carnem suam dare pro mundi vita, significat totam humanitatem. Sic et Psal. 16, et Act. 2. caro Christi dicitur requiescere in spe, et non visura corruptionem, scilicet et carnalem et

post se certum ordinem successorum, praeter unum Iosuam: nec quisquam illi comparandus fuit. Quod autem haec sit sententia, etiam ex eo apparet, quod alioqui, si pro sola functionis successione Cathedram acciperet, adiunctis verbis, Quicquid dixerint, facite, videretur praecipere, eos esse sine omni exceptione audiendos: atque ita illorum toties damnatos errores confirmasset. Quod Dominus nequaquam vult, ut ex aliis locis cernere est. Sic et Hilarius hanc vocem super Psalm. 138 explicat, inquiens: Cum igitur doctrina Pharisaeorum ob id probabilis esse docetur, quia ipsi in Moysi

nobis obaeratam obnoxiamque reddiderit, ut sicut illa prius a nobis exegit debitum iustitiae ac poenas: ita nos contra nunc freti iustitia Christi, ab illa vitam aeternam, tanquam verum debitum, optimo iure flagitemus, quod est admirabile Dei mysterium. CHORUS speciale nomen est pro omni genere laeticiae Psal. 30. Vertisti planctum meum in chorum, soluisti saccum meum, et accinxisti me laeticia. CHRISTUS Graeca vox, Meschias Hebraea, significat unctum. Tributum vero est hoc nomen, cum omnibus summis sacerdotib. ac regibus Iudaicis, tum praesertim

fidem fieri participem omnium beneficiorum Christi, atque adeo et membrum eius fieri, et denique ab eodem per Spiritum sanctum renovari. In Christi mortem baptizari, et cum eo sepeliri, Rom. 6. est, tum beneficiorum Christi participem fieri: tum et mortificato originali peccato, novitate ac omni pietate vitae novum hominem exprimere. Christum lucrifacere, Philip. 3, est (ut ibi Paulus ipse exponit) eius gratuitam iustitiam, aliaque beneficia consequi, Christus peccato est mortuus,

Roman. 12, et in Proverb. Salomonis: Si inimicus tuus esuriverit, ciba eum: significat omnium rerum necessariarum subministrationem. Sic Psal. 103. Qui cibat aut satiat te bono: id est, omni beneficentia replet. Arbor cibi Deut. 20. Ezech. 47. pro arbore frugifera. Cibum facere ascendere. Levit. 11, pro ruminare, ut solent oves ac boves: quia cibum semel in ventriculum coniectum, denuo in os revocant. Cibum facere declinare. Hos. 11: id est, alicui commeatum advehere.

quae percurram. Nam primum per metaphoram Psalm. 139. pro perpetua Dei praesentia accipitur, Semitam meam et accubitum meum cingis: id est, ubique ades quiescenti, et iter facienti, sicut cingulum totum corpus ambit. Cingens se, 2. Reg. 3, pro militari aetate ponitur: Congregaverunt sese ab omni accingente se cingulo. cingulum pro gladio ponit, qui ex cingulo dependet. Unde est illa phrasis crebra, Accingi fortitudine, Psal. 18. Deus accingit me fortitudine. Dicitur et Deus ipse accinctus fortitudine, Psalm. 65. Sic de muliere strenua, Proverb. 31. Accingit

ambulabunt impii, quando exaltantur utilitates filiorum hominum: id est, regnantibus tyrannis omnia complentur impiis. Aliquando circumvicinam regionem indicat. CIRCUMFEROR verbum eleganti metaphora usurpatur. Ephes. 4. Ne amplius simus pueri, qui fluctuemus, et circumferamur omni vento doctrinae, etc. Sumpta autem est haec metaphora, ubi reflante vento adverso, prudentes nautae cavent, ne retro agantur: sed vel oblique progrediantur, vel saltem in ancoris meliorem tempestatem expectent, aut certe alioqui demissis antemnis quam minimum regrediantur. At

defraudat, plus iusto aut aequa parte habere conatur: Germanice admodum commode dicitur, uberfortheilen. CISTERNA, explicabitur in voce PUTEI. CITHARA, instrumentum musicum, et quidem notum est. saepe autem Psaltes iterat, laudandum esse Deum in cithara. Intelligit autem de omni modo ac ratione. Iob 30 accipitur pro omni genere laeticiae. inquit enim, Versa est in luctum cithara mea. CIVITAS, est frequentia diversorum hominum, una certis legibus habitantium, sibi ipsi ad commode vivendum sufficiens. In Sacris literis autem hoc nomen generale, etiam pro

conatur: Germanice admodum commode dicitur, uberfortheilen. CISTERNA, explicabitur in voce PUTEI. CITHARA, instrumentum musicum, et quidem notum est. saepe autem Psaltes iterat, laudandum esse Deum in cithara. Intelligit autem de omni modo ac ratione. Iob 30 accipitur pro omni genere laeticiae. inquit enim, Versa est in luctum cithara mea. CIVITAS, est frequentia diversorum hominum, una certis legibus habitantium, sibi ipsi ad commode vivendum sufficiens. In Sacris literis autem hoc nomen generale, etiam pro arcibus et omni robore regiminis ponitur. ut

ac ratione. Iob 30 accipitur pro omni genere laeticiae. inquit enim, Versa est in luctum cithara mea. CIVITAS, est frequentia diversorum hominum, una certis legibus habitantium, sibi ipsi ad commode vivendum sufficiens. In Sacris literis autem hoc nomen generale, etiam pro arcibus et omni robore regiminis ponitur. ut Psalm. 127. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilant qui custodiunt eam. Et Psalm. 9. Civitates eorum destruxisti. Esa. 26 per civitatem munitam, cuius murus et ante murale sit salus, indicatur Ecclesia Dei: quae metaphora est crebra in sacris.

signum congregationis populi Dei. Dies clangoris, Numer. 29, et Levit. 23, pro die quo solenniter tubis clangebant. Clangoris memoriale, Levit. 23: id est, cum clangore tubarum in memoriam revocabatur hominibus celebratio tanti festi et cultus Dei. CLAUDICARE, synecdochicos pro omni genere imbecillitatis accipitur: sicut contra, recta ac firmiter incedere. ut, Congregabo claudicantem et eiectam, congregabo quam afflixi: subintellige ovem, Mich. 4. Soph 3. Est autem locutio sumpta ab ovibus: nam ex illis solent multae aestate, praesertim in calidioribus illis regionibus,

aliquando simpliciter ponitur ut, Cum obtuleris mincham coctionem clibani: id est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem mulieres coquent panem in clibano uno: id est, cum alioqui ibi plerunque singuli suos cliba nos aut furnos habuerint, tamen tanta erit penuria frumenti et annonae, et tam parum panis coquere poterunt, ut possint in unico clibano simul coquere panem. Similis figura est

Hinc minatur Deus se sparsurum Iudaeos in omnes caelos: id est, regiones In hac significatione dicitur, quod aquae diluvii cooperuerint cunctos montes qui sunt sub omnibus caelis, Gen. 7. Et Deut. 2. dicit Deus, se daturum aut sparsurum terrorem Iudaeorum in faciem omnium gentium quae sunt sub omni caelo. Sic etiam plerique intelligunt in Dominica oratione, Pater noster qui es in caelis: id est, in omnibus locis. Verum ut ibi sic accipiatur: in sequenti tamen loco, Sicut in caelo, sic in terra, accipi non potest. Sic forte et in Psalm. Caeli enarrant, vox haec accipitur. nam ipsemet

Et mox sequitur: Cum vidisset Christus cogitationes eorum, Luc. 11. Cogitatio in Scriptura conceptui comparatur, opus autem partui, Esaiae 33. 39. Psalm. 7. Cogitatio etiam pro acumine ingenii, aut re magno ingenio prudenterque cogitata: ut Exodi 35. Utoperetur in omni opere cogitationis: et ad cogitandas cogitationes ad operandum in auro et argento. Ibidem. Facientes omne opus, et cogitantes cogitationes: id est, magna industria ac ingenio varia opera excogitantes. Sic 2. Paralip. 26. Fecit machinas cogitatione cogitantis: id est, machinas quasdam

sustentant, subinde cogitantes ac confirmantes sese, quod Deus sit eis propitius. Fulcit vero ac sustentat se ea cogitatio, verbo ac promissionibus Dei, promittentis se velle nobis propitium esse, propter meritum ac passionem filii sui. Omne figmentum cogitationum cordis hominis, est tantum malum omni die: id est, quicquid cor nostrum fingit, cogitat ac molitur. Lutherus non male videtur sentire, qui putat singularem vim esse in voce Figmenti: quasi dicat, non tantum qualescunque cogitationes, sed etiam illae quae sunt summa diligentia fictae et refictae, consideratae ac meditatae.

non tueri, probare ac promovere. Vicissim vero etiam peccata novit, cum ad poenam observat, ut peccantes castiget. Sed de hoc et vicinis verbis. multa reperies infra in verbo NOVI, et SCIO. COLAPHUM alicui infringi, non tantum proprie in Sacris literis accipitur, sed etiam figurate pro omni contumeliosa vexatione. 1. Corinth. 4. Quotidie colaphis caedimur. 1. Petr. 2. Quae enim gratia, si peccantes colaphis caedimini? Sic 2. Corinth. 11. Libenter fertis, si quis vos colaphis caedit. Ibidem dicitur sathan colaphizasse, id est, duriter afflixisse Paulum. COLERE

nuncium exiccati diluvii Noacho. Ob hanc forte aut similem naturam columbae, Spiritus sanctus apparet in specie columbae, Matt. 3. Certe nihil habetur probius ac syncerius inter aves. Ideo forte Spiritus sanctus tali specie apparet, quia sic pios veluti pueros simplices ac synceros, et ab omni malitia alienos efficit. Vendere columbas, forte per parabolam significat, Spiritus sancti dona ac bona, totamque religionem ac veritatem eius venalem exponere. Vide et August. tractatu 10. super Iohannem. COLUMNAE munus est, primum ut sustineat totum incumbens onus, aut

turbis aut seditionibus. Psalm. 60, et 96. Sic Psalm 17. Commota est et contremuit terra. Commoveri cor alicuius, pro vehementer perterrefieri. Esaiae 7. Et commotum est cor domus David, sicut arbores vento. Commovere pedem, aut nutare, est, esse vicinum lapsui. Per metaphoram pro omni calamitate carnali aut spirituali, atque adeo etiam pro peccato ponitur. ut Psalm. 60. Non dedit in commotionem pedem meum. Idem et Psalm. 121 dicitur. Commovere populum, est quasi seditionem excitare, aut alioqui incitare: quod Lucae 23 Christo obiicitur. Commoveri viscera

mens ut cuique sua est, ita concipit intra
Pectora, pro factis spemque metumque suis. Ultima significatio seu conclusionis est, cum toties bona aut mala conscientia nominatur. Actorum 23. Ego optima conscientia versatus sum: id est, non damnans me, sed absolvens ab omni culpa mali consilii: vel etiam habens optimum propositum recte agendi, non mea quaerendi. Sic 1. Timoth. 1. Habens fidem et bonam conscientiam Hebr. 3. Confidimus, quod bonam conscientiam habeamus. Sic et 1. Petr. 1. Habentes bonam conscientiam. 1. Corinth. 1. Conscientia bona, fides

perinde occallescat, et sit sine sensu, sicut vulnus talium cauterio sectorum. Eadem ratio cauterii est, cum aliqua putria membra, aut venenata ulcera, aut carcinomata, candenti ferro amputantur aut aduruntur. Apta esset et illa huius locutionis expositio, quod sicut cauteriati aut castrati omni virilitate privantur, et veluti effeminantur, amputatis virilibus: ita et istorum conscientia ac mens, masculum illum vigorem sane, acriter et graviter iudicandi, per falsam doctrinam amiserit. Deinde altera cauterii ratio est, quod malitiosis, fugitivis et facinorosis servis, ac aliis,

sanari: sed imbibitam spiritualem malitiam, hypocrisin ac superstitionem in rebus religionis, neglecta doctrina caelesti, ut nunc fanatici sua somnia, visiones et spirituales revelationes, sequantur: aut sicut senes monachi suis superstitionibus longo tempore innutriti, ita dementantur, ut careant omni sano iudicio in religione Significat ergo conscientia hîc ipsum iudicium, aut vim iudicandi, non ingenuam, sed malitiosam, perversam, stigmatizatam vertiginosorum hominum: quos Apostolus alibi vocat mente corruptos et absurdos homines: qui non attendunt neque quid, neque de quo loquantur, aut

ad carnes consumet: pro, omnia perdet. Consumi aliquos gladio ac fame, Ierem. 16. Consumi in confusione vitam, Ierem. 20. Deus est ignis consumens, Hebr. 10. Derelinquentes Deum consumentur, Esaiae 1. Consumere mala super aliquem: Deuter. 32. Consumam super eos mala: pro, perdam eos omni genere malorum aut poenarum: ubi mox illa mala vocat sagittas. Ad consumptionem irasci. Esdr. 9. Nunquid irasceris contra nos usque ad consumptionem, ut non sit residuum aut evasio? Sic 2. Par. 12. Et non ad perdendum ad consumptionem. In consumptionem facere: Nehem. 9. Et non

quod Dominus erat postea eos per Meschiam ampliaturus, et glorificaturus. Sic et Ierem. 4, et Abdiae 1, vocat eundem populum contemptibilem et parvum. CONTENTIO, plerunque in malam partem accipitur, pro studio rixandi de rebus non magni momenti, aut etiam veritati contradicendi, sine omni fundamento ac gravi ratione, ut Psalmo 31. Abscondis eos a contentione linguarum: pro, a calumniatoribus liberas eos. Rom. 13 Apostolus iubet suscipi imbecillos in fide, non ad contentionem aut aemulationem id est, non ut odiosis ac ociosis subtilitatibus, aut etiam acerbis disputationibus

ruunt: sic et actiones eorum, conatusque, si irriti fiant, retrorsum converti dicuntur. Sic Germani dicunt, dazu fürnemen/oder der ratschlag ist mir zuruck gegangem. Converti alio qui dicuntur homines etiam ad cor, cum saniore corde expendunt quid agant, et non pergunt ruere aut furere sine omni conscientia, sicut vecordes. CONVIVIUM a Christo proponitur plerunque, ut pictura rei ac status optimi, praesertim vero ingentium beneficiorum, divinaeque gratiae, quam per et propter eum consequimur: sicut contra reatus et carentia gratiae Dei ac contritio, per famen ac suim

suum χαῖρε. Verum sive haec sit causa, cur Scriptura totum hominis omniumque bonarum et malarum actionum regimen cordi contribuat, sive etiam quod revera ibi rationalis anima potissimum resideat, ut est ista ipsa quaestio de animae sede, et essentia omni humanae industriae ac philosophiae prorsus inexplicabilis: nos nunc omissa ea, ad explicationem vocabuli ipsius revertemur. Tribuit igitur Scriptura totam rationalem potentiam, intellectum, voluntatem, iudicium cogitationem, consultationem, electionem, et conatum, Cordi. Hinc est, quod Deus

in corde et corde loquuntur. Eadem vis phrasis huius est, cum Iacob. 4 dicit, Purificate corda duplices animo: id est, instabili aut insincero animo praediti. Contra autem, Unire cor. Psalm. 86. Uni cor meum Domine, ut timeat nomen tuum: id est, ita confirma ac constabilito, aut ab omni dubitationum vacillatione ac fluctuatione libera, ut te sincere ac uno constantique motu diligat. Sic et Ezech. 11 promittit Deus, se daturum populo suo cor unum. Opponitur haec phrasis praecedenti, Corde et corde, aut duplici corde. Ezechielis 11. Dabo eis cor unum. Videtur non de

passim, praesertim in novo Testamento, dicit de purificatione cordis. Et Christus dicit, Beatos esse mundos corde, quia ipsi sint Deum visuri. Est vero triplex mundicies cordis. Prima quidem, et praecipua, cum per remissionem peccatorum liberantur aut lavantur corda ac conscientiae nostrae ab omni culpa praeteritorum peccatorum. Sic Act. 15 dicuntur fide corda nostra purificari. Secunda, cum etiam renovantur ac mundantur corda nostra abscisso praeputio aut mortificato vetere Adamo, elutisque pravis opinionibus, cogitationibus et cupiditatibus. Sic David petivit in se cor mundum

nostra purificari. Secunda, cum etiam renovantur ac mundantur corda nostra abscisso praeputio aut mortificato vetere Adamo, elutisque pravis opinionibus, cogitationibus et cupiditatibus. Sic David petivit in se cor mundum creari, Psal. 51. Tertia denique est mundicies cordis cum omni studio novam obedientiam praestantes, ab omnibus malis consiliis ac conatib. abstinemus, nosque summo conatu repurgamus. Ex corde, aut etiam toto corde aliquid facere: pro, ex animo, seu promptissimo animo, essentiente etiam ipso corde, ac eius omnibus affectib. et motibus, ut mox plenius

in omnes partes se effuderit, ac diradiaverit, ut imitaretur brutorum capita, quae in plures partes sua cornua effundunt. Assumere et acquirere cornua, est comparare potentiam, decus et opes Amos 6. Annon fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua? id est, nostra militari virtute, et omni alia industria crevimus, opesque ac vires ampliores consecuti sumus. Latinis assumere cornua significat superbire, insolescere: ut de ebrietate scribit Satyricus:
Tunc sumit cornua pauper. Exaltare cornua, alias est suas vires et opes nimium iactare, aut etiam insolescere.

esse coram se: id est, contra se quasi hostiliter pugnare. Et addit ibidem, se malum coram Deo, id est, contra ipsum Deum fecisse, cuius nomen propter ipsum inter gentes male audierit. Sic idem queritur, dolorem suum esse coram se semper: Psal. 34. Et ignominiam suam esse cora se omni die, Psal. 44. id est, quasi excarnificare se. 1. Sam. 20. Quod est peccatum meum coram patre tuo? pro, contra eum. Sic et illud Iohan. 10. Quotquot venerunt ante me, recte Contra exponi potest. De quo dicto vide in verbo Venio. Septimo, Caedicoram aliquo: pro, ab aliquo.

pro, regno superbo. Sic Psalm. 21. Imposuisti coronam auream capiti eius: id est, regnum eius stabilivisti. Sic Ezech. 21. Tollam cidarim et coronam. Quinto, Quia victores in certaminibus, aut qui etiam in bello sese praeclare gesserant, coronabantur: factum est, ut per catachresin corona pro omni praemio in Sacris literis ponatur. 1. Corinth. 9. 2. Tim. 2. 4. Iacobi 1. Apoc. 2. Propter me, vel in me coronabuni se iusti, cum retribueris mihi: alii de gaudio piorum, laetantium de alicuius liberatione, intelligunt Rectius tamen interpretaberis, Quasi circulo aut corona cingent me,

6, corpora nostra, id est, totum hominem dicit esse membra Christi. Quarto, Paulus 1. Cor. 15, duplicis corporis mentionem facit, animalis et spiritualis. Animale vocat hoc naturale, Physicis motibus ac peccato etiam ipsi obnoxium. Spirituale vero, illud purificatum et glorificatum, liberum ab omni peccato, ac etiam Physicis illis motibus, morborum, esuriei, somni, defatigationis, et similium: ut ipsemet ibi sese abunde declarat. Quinto, Christus de lucerna aut oculo corporis agens Matth. 6 et Luc. 11, videtur voce

quod Deus liberabit creaturam a corruptione, vicinum quid poenis significat: nempe illam tristem servitutem, qua ob lapsum possessoris primi hominis, abusui pessimorum hominum subiecta esse dicitur. Verbum Corrumpere, et participium Corrumpens, aut nomen Corruptor, saepe simpliciter, sine omni transitione, in neutra significatione sacrae literae ponunt, quod homines corrumpant aut sint corruptores: sed multi subintelligunt viam suam, aut Dei. Corruptio etiam sepulchrum non raro significat, et porro per metaphoram infernum, quod in sepulchro quidem corpora hominum computrescant, in

omnia adhuc creari, et creaturae Dei dicuntur. Significat igitur vox Creaturae, omnia corporalia et spiritualia, rationalia, bruta, et etiam anima carentia, aut prorsus mortua. Sed peculiari quodam usu, aut etiam abusu, creatura significat ipsum hominem ut Marci ultimo, Praedicate Evangelium omni creaturae: id est, omnibus hominibus posito forte nomine generis pro specie, sicut et vox Mortalis hominem tantum aliquando declarat. Sic aliqui dictum Rom. 8, quod creatura est corruptioni subiecta, restringere volunt ad solum hominem: verum ibi Paulus clare de tota rerum natura agit.

pro specie, sicut et vox Mortalis hominem tantum aliquando declarat. Sic aliqui dictum Rom. 8, quod creatura est corruptioni subiecta, restringere volunt ad solum hominem: verum ibi Paulus clare de tota rerum natura agit. Aliquando politice vox haec accipitur. 1 Petr. 2. Subiecti estote omni humanae creaturae: potest intelligi de omnibus hominibus, unicuique suo loco, modo ac ratione. Sed alii creaturam ibi intelligunt de ordinatione, sicut et Latini dicunt creari consules, rectores, iudices, pontifices, doctores, et alios magistratus, tum in politia, tum in Ecclesia ac schola.

Verum Dominus est, qui non patitur nos tentari supra quam ferre possumus, sed dat simul optatum eventum et proventum. CRIMEN, quodvis gravius et magis notorium delictum in Sacris literis vocatur. Ideo Paulus vult 1. Timoth. 3, et Tit. 1, episcopum esse sine crimine, non sine omni peccato, quod fieri nequit: tametsi in Graeco est potius Inculpatus. CRUDELIS vox, אכצר achzar, peculiari quadam emphasi in Sacris literis usurpatur, pro, acerbo adversario. Proverb. 5. Ne des annos tuos crudeli: quidam interpretantur

cogebantur propriam crucem ad locum supplicii baiulare: ut in Evangelica historia habemus. Perinde ergo acci piendum est Christi dictum, ac si quis nunc ad alium diceret, Circumpone laqueum collo (quia solet statim coram tribunali alicubi suspendendis laqueus imponi) volens indicare, eum omni hora ac momento debere esse pa ratum ad extremum tristissimumque supplicium, multo vero magis ad alias minores calamitates, etc. CUBILE, pro loco occulto, aut actione occulta ponitur. ut, Iniquitatem cogitat in cubili suae, Psal. 36. Vae operantib. malum

et convoluetur sicut altitudo fumi. DENS, et DENTES, varios efficiunt in Sacris literis idiotismos. Primum enim, quia plerunque ferae sylvestres, et etiam quaedam domesticae, ut Canes, potissimum dentibus pugnant ac laedunt: ideo per synecdochen dentes, sicut et maxilla, crebro pro omni vi ac potentia hostium ponuntur. Psalm. 58 Deus conteredentes ipsorum in ore eorum: pro, omnem vim ac potentiam hostilem. Eadem ratione etiam Psal. 124 dicitur: Benedictus Dominus, qui non dedit nos praedam dentibus eorum. Psalm. 3 eadem phrasi dicitur: Surge Domine, serva

4. Quoniam dereliquerunt custodire Iehovam: pro, intermiserunt, aut etiam prorsus omiserunt, desierunt. Derelinquere Deum, aut eius verbum, est nota loquutio, significans deserere Deum vel in vera doctrina, vel in vitae pietate. Derelinqui a Deo, significat aut in aliqua calamitate destitui omni ope Dei, aut in universum deseri: non curari, foveri, ac defendi a Deo. Cum igitur Christus clamat Psal. 22, et in passione, Deus meus Deus meus quare dereliquisti me? queritur, in illa una re se liberatione Dei privatum, quod non sit amotus calix ille passionis ab eo: non ut

aut Servari. Sic Helias queritur. 1. Reg. 19, se solum esse derelictum: pro, superesse, remanere, ex veris Dei cultorib. solum servari. Sic ibidem Dominus dicit, se sibi aliquot millia dereliquisse, aut reservasse. Non vidi iustum derelictum, Psal. 37. pro, destitutum omni divina ope, et in summis difficultatib. desertum. Ibidem: Non derelinquet eum in manu inimici sui. pro, non permittet ut in eum pro arbitrio grassetur inimicus. Derelinqui alicui. Psal. 11. Tibi derelictus est pauper: pro, reservatus, aut commendatus, ut eum omni ope humana

pro, destitutum omni divina ope, et in summis difficultatib. desertum. Ibidem: Non derelinquet eum in manu inimici sui. pro, non permittet ut in eum pro arbitrio grassetur inimicus. Derelinqui alicui. Psal. 11. Tibi derelictus est pauper: pro, reservatus, aut commendatus, ut eum omni ope humana desertum ipse tueare: vel cum omnes eum deserverint, restat ut solus eius curam suscipias, eumque foveas ac tueare, Derelinquere legem, pactum, aut testamentum Dei: pro, deficere a vera

plerunque poni Iehova. Esaiae 42 dicitur: Ego Iehova, hoc est nomen meum. Hierem. 33. Haec dicit Iehova, qui facturus est, et formaturus illud, et paraturus. Iehova nomen eius. Ionas 4. Oravit ad Iehova. Psalm. 83. Et cognoscant quia tu, et nomen tibi Iehova, et tu solus altissimus in omni terra. Iudith 9. Dominus nomen est tibi. Iehova etiam alicubi repetitur, ut Exodi 34. Iehova, El, misericors. יהוה אלהים Iehova Elohim. in 2. cap. Genes. et deinceps incipit usurpari: et Latine redditur, Dominus Deus: quae phrasis

iubet Matthaei 5. dexterum oculum, manum ac pedem abscindi, si nobis sint scandalo: quibus verbis, sumpta locutione a re usitata vult indicare in genere, omnia charissima esse aeternae vitae postponenda. Similis plane figura locutionis est in sequenti capite, cum iubet ita clam ac sine omni ostentationo et ambitione fieri eleemosynam, ut ne sinistra quidem resciscat, quid agat boni dextera. Psal. 91 dicitur, quod multi cadent a dextris et sinistris pii, sed ad eum calamitas non sit perventura: id est, in comuni clade Deum esse protecturum et liberaturum pium, ita

adversarius in litigando, 1. Petri 5 nominatur) sive etiam quod calumniando et homines contra sese invicem concitat, et a vero Deo eiusque religione ac veritate abducit. Complectitur igitur Hebraeum nomen totum artificium aut malitiam diaboli: quia id in genere agit, ut omni bono resistat. Consonat cum Hebraeo et Graeca vox ὁ ἀντικείμενος: qua videtur Paulus diabolum nominare, 1. Timoth. 5: sed Graecum Diabolus proprie tantum unam partem, nempe mendacium, quod calumniando adhibet, denotat. Chrysostomus serm.

Porro Paulus Actor. 13 vocat magum Elymam, filium diaboli: quia impuro ore calumniabatur doctrinam Evangelii, et conabatur ab ea deducere proconsulem Cypri Sergium Paulum. Habetur autem ibi apta descriptio filii diaboli, aut calumniatoris. inquit enim Apostolus, repletus Spiritu sancto: O plene omni dolo, et omni versutia, fili diaboli, inimice omnis iustitiae, non desinis invertere vias Domini rectas. Eodem modo sive per metaphoram, sive propter ipsam etymologiam, solent mali homines et veritati adversantes, etiam Satanae dici. Sic David 2. Samuelis 21, vocat Satanam Ioabum: quia

Actor. 13 vocat magum Elymam, filium diaboli: quia impuro ore calumniabatur doctrinam Evangelii, et conabatur ab ea deducere proconsulem Cypri Sergium Paulum. Habetur autem ibi apta descriptio filii diaboli, aut calumniatoris. inquit enim Apostolus, repletus Spiritu sancto: O plene omni dolo, et omni versutia, fili diaboli, inimice omnis iustitiae, non desinis invertere vias Domini rectas. Eodem modo sive per metaphoram, sive propter ipsam etymologiam, solent mali homines et veritati adversantes, etiam Satanae dici. Sic David 2. Samuelis 21, vocat Satanam Ioabum: quia volebat quasi

colluctator. Magnus dies. Gen. 29. Adhuc est dies magnus: pro, multum diei superest. Alias dies magna significat tempus, quo aliquid ingens agitur. Sic Zophonias capite primo, poenas Dei vocat magnam diem, ipsumve instans poenarum tempus: Prope est dies Domini magnus. Omnis dies, pro omni tempore. Gen. 8. Adhuc omnes dies terrae sementis et messis, frigus et aestus, aestas et hyems, dies et nox non cessabunt. ubi vertes commodius: Omnibus annis quibus terra stabit, fiet sementis et messis, etc. Et fuit manus Domini contra Philistim omnibus diebus Samuelis. pro,

Dilatavit infernus animam suam, et aperuit os suum sine modo: quod magnitudinem ac praesentiam poenarum impiorum indicat. Proverb. 18, dicitur munus alicui Dilatare viam: id est, parare aditum ad regem, aut alios magnates. Sic Latini dicerent, parare viam. Contra autem angustiae ponuntur pro omni difficultate ac pressura corporis aut animae. sive hic tropus inde veniat, quod in adversis et tristibus constringatur cor: sive etiam, quod per incommodum est in loco angusto versari, unde nequeas ea habere quae tibi sunt necessaria. Cuius vocis aliquot phrases exponemus, ut ex contrarii

facere: Iud. 9. Misit nuncios in dolo: id est, dolose. quae phrasis admodum crebra est. Scriptura virum simplicem, iustum ac sincerum depingens, dicit non esse in ore eius dolum: Ioan. 1, de Nathanaele. et 1. Pet. 2, de ipsomet Christo. Contra autem Paulus dicit, Elymam magum esse plenum omni dolo. Observandum tamen est: quod ad carentiam doli piorum attinet. nam dolus sinceritati opponitur. Dolosos ergo vocat Scriptura, quos aliquando Duplices corde: ut Iacob 4. Non autem solum illa crassa hypocrisis aut dolus erga Deum et homines taxatur, cum se bonos piosque viros

Vomitus, Sopor, et similes. Primum autem usurpatur in propria significatione: ut, Noachus est inebriatus. Secundo significat per metaphoram, spiritualem ebrietatem aut vertiginem, seu incertitudinem quandam, ac confusionem verarum ac falsarum sententiarum, Isaiae 19 Errare facient Aegyptum in omni opere suo, sicut errat ebrius et vomens. Sed multo illustrior et prolixior locus est Isaiae 28, ubi prophetarum et sacerdotum caecitas et confusio describitur. Sic et in Apocalypsi, Babylonia meretrix dicitur omnes gentes inebriare suo aureo abominationum calice: id est, suis foedissimis et

adverterit, multis in locis inveniet. Unde et illud est: Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti ditare eam. eo quod in laude benedictionis hoc est positum, et donum Dei commemoratur. apparet, hanc ebrietatem saturitatem significare: Haec ille. Quarto, Inebriari synecdochice pro omni inordinata vita accipitur. 1. Thess. 5. Qui ebrii sunt, noctu ebrii sunt. Quia ebrietas est plurimorum vitiorum causa, ideo eam pro omni genis peccatis ponit. Est porro quaedam obscura phrasis, Addere ebriam sitienti. quam quidam docti hoc modo exponunt: Ut benedicat sibi in corde suo,

benedictionis hoc est positum, et donum Dei commemoratur. apparet, hanc ebrietatem saturitatem significare: Haec ille. Quarto, Inebriari synecdochice pro omni inordinata vita accipitur. 1. Thess. 5. Qui ebrii sunt, noctu ebrii sunt. Quia ebrietas est plurimorum vitiorum causa, ideo eam pro omni genis peccatis ponit. Est porro quaedam obscura phrasis, Addere ebriam sitienti. quam quidam docti hoc modo exponunt: Ut benedicat sibi in corde suo, atque addat ebriam sitienti: Deut. 29. id est,

Sic ex fide in fidem, Rom. 1. et Psal. 68. De victoria in victoriam exibunt. Egredi, pro habere originem. 1. Par. 2. Ab istis egressi sunt Saratheus et Estaoliteus. Sic, Egredi de alicuius foemore, utero aut lumbis. Egressus vitae ex corde. Prover. 14. Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae. id est, cordis bona malave consilia et conatus sunt causa bonorum ac poenarum. Qui ex ea urbe egrediuntur: Isaias. pro, incolae eius. Egredi alicuius oculos prae pinguedine, de nimia superbia ac opulentia: Psal. 37.

suis, in quod positus sum ego praeco et Apostolus, etc. doctor gentium cum fide et veritate. 2. Timoth. 1. Ne pudeat testimonii Domini nostri. 1. Cor. 2. Adnuncians vobis testimonium Dei. Spiritus, et administratio spiritus et iustitiae, 2. Corinth. 3. Virtus Dei ad salutem omni credenti, Rom. 1. 1. Corinth. 1. Sermo crucis 1. Corinth 1. Sermo crucis iis qui pereunt stulticia est: at nobis qui salutem consequimur, potentia Dei est. Offendiculum crucis. Galatas sexto, Stulticia praedicationis. 1. Corinth. 1. Visum est Deo per stulticiam praedicationis salvos

Evangelii titulus est, quod legatio sit ad reconciliandos homines Deo: singularis quoque ministrorum dignitas, quod cum hoc mandato a Deo mittantur ad nos, ut internuncii sint, et quasi sponsores. Sapientia et prudentia Dei, item Arcanumuoluntatis Dei, Ephes. 1. Qui exundavit in nos in omni sapientia et prudentia, patefacto nobis arcano voluntatis suae. ubi Paulus Evangelium ornat splendidis titulis sapientiae et prudentiae, ut contrarias omnes doctrinas despiciant Ephesii. Nam hoc colore se insinuabant pseudoapostoli, sublimius se quiddam afferre traditis a Paulo rudimentis,

Sive quia in agendo manus extolluntur, sive quia Deus sic glorificatur. Aliquando etiam Liberari denotat, sicut prius in verbo Elevare dictum est tamquam sublatum ex loco plano, et qui facile adiri potest, in locum sublimem, et qui adiri prorsus nequeat, ubi qui habitant, tuti sint ab omni vi hostili. Proverb. vigesimonono: Qui fidit Domino, exaltabitur. id est, servabitur. Metaphora est sumpta a militibus, in loca alta, et ideo tuta confugientibus. Sic Psalm. 18. Exaltasti me ab insurgentibus in me. Sic Psalm. 3, Qui exaltas me de portis mortis pro, eripis. Sic dicitur

pro, expulsi vestri aut captivi ex vobis tam procul venditi. EXPERGISCI, per metaphoram significat seria ac laudabilia negocia strenue aggredi, deserta priori negligentia, aut quasi somnolentia. Dicitur vero tum de Deo, tum de homine. Cum Deo tribuitur, significat Deum debere abiecta omni priori mora ac cunctatione succurrere piis et laboranti iustitiae. Prius enim dum impios pro arbitrio grassari permisit visus est quasi dormire et stertere. Hae igitur duae metaphorae dormiendi aut dormitandi et contra evigilandi et surgendi, crebro admodum Deo tribuuntur per anthropopathian:

cum extra Ecclesiam ad Ethnicos perfugit, putans ibi nullam esse curam, praesentiam aut providentiam Dei, nec eum sibi illic fore molestum, aut flagitaturum ut proficiscatur in Ninive. Sic Cain dicit: A facie tua abscondar, et interficiar. id est, extra tuam curam ac providentiam, destitutus omni tua ope aut praesentia: ut hic facies ferme idem significare videatur, quod Ecclesia, aut ministerium et regnum DEI: sicut et praesentia Dei in arca, eius facies dicebatur. Sic orat David, inquiens: Ne proiicias me a facie tua. id est, ne desinas me curare, et in tua providentia habere. Exodi

est, meo filio seu Meschiae. Forte etiam illud toties inculcatum quaerere faciem Dei, significat allegorice quaerere hunc angelum faciei, nempe Meschiam. Sicut Psalm. 27 dicitur, Quaerite faciem meam, faciem tuam quaeram: Satiabor vultu tuo, cum expergefactus fuero. Angelus igitur liberans ab omni malo, est Christus ipse, qui postea in arca sedit, et dictus est facies Dei. Faciei salutes: Psal. 42, Confitebor ei salutes faciei meae. vel, O salus faciei meae, et Deus mi, qui liberando caves ne pudefiam, sed laetus et confidens adversarios exporrecta fronte intuear.

quando faciam etiam ego domum mihi. pro, acquiram aliquid mihi. Sic 1. Reg. 1. Fecit sibi currus et equites. pro, praeparavit, acquisivit. Facere pecudes, Ezech. 34. Deut 8, Deus fecit mihi substantiam hanc. Creare Gen. 1. 2, Omne quod fecit, erat bonum. et mox: Cessavit die septimo ab omni opere, quod fecit. Coquere, aut parare. Gen. 18. Et festinavit facere haedum. Sic 1. Sam. 25, Tulit duos ut res vini, et quinque arietes factos. id est, paratos, coctos, aut assatos. Exgere, Graecismus est. Lucae 3. Nihil ultra constitutum faciatis. pro, exigatis. Facere

hominem admittere aut ferre queat. Causa porro cur haec metaphora ab ea voce deducatur, videtur ea esse: quia vox Massa, aut Panis azymus, est quiddam naturale ac simplex, et alienum ab omni fuco ac medicamine humanae artis, aut astutiae. Contra autem fermentum est quiddam praeternaturale, adventicium, et quod inficit ac pervertit totam illam nativam simplicitatem. Quinetiam tandem, eum plane invaluit, et acidum factum est, prorsus homini est noxium. Videtur etiam Christus, et

fermentum legi in Sacris literis. Pharisaicum, quod significat corruptelas doctrinae, Matth. 16. Luc 12, et Marci 8 Apostolicum, quod est regnum caelorum, Matth. 13. Malitiae et versutiae, 1. Cor. 5, Galat. 5, quod est morum perversitas. FERVEO, metaphora nota etiam Latinis, de omni ardentiore et vehementiore opere, aut conatu. Sic Paulus dicit, Nos debere spiritu fervere, Romanorum duodecimo: id est, accensos a Spiritu sancto, ardentes, sedulos, et assiduos esse in omni bono ac Deo grato opere. Fervor diei aut Solis, saepe meridiem significat: et contra meridies,

1. Cor. 5, Galat. 5, quod est morum perversitas. FERVEO, metaphora nota etiam Latinis, de omni ardentiore et vehementiore opere, aut conatu. Sic Paulus dicit, Nos debere spiritu fervere, Romanorum duodecimo: id est, accensos a Spiritu sancto, ardentes, sedulos, et assiduos esse in omni bono ac Deo grato opere. Fervor diei aut Solis, saepe meridiem significat: et contra meridies, summum calorem: quia in meridie maxime caleat aut ferveat sol. Exodi 16. Cumque ferveret sol, liquefiebat panis ille. Sed de hac voce aliquid etiam in nomine SOLIS. FESTINARE, per

Act. 6. id est, verae doctrinae. Sic etiam fidem aliqui deserere dicuntur. Significatur quoque hac voce interdum constantia in Religione retinenda, in summis difficultatibus, ac persequutione. Rom. 1. Fides vestra annunciatur in toto mundo. 1. Thessal. 1. Fides vestra dimanavit in omni loco. 1. Thessal. 3: Cum venisset ad nos a vobis Timotheus, et annunciasset fidem et dilectionem vestram. Ex fide in fidem, Rom. 1, aliqui (ut Clemens Alexandrinus Stromat. V) interpretantur, Ex minore fide in maiorem: quod et Hebraismus ipse poscit. Et sunt similes Phrases plurimae: De

ad Deum. 1. Iohan. 4: Fiduciam habemus in die iudicii 1. Iohan. 5. Haec est fiducia. Eph. 3. In Christo fiduciam habemus, et accessum. 1. Thess. 2. Si fiduciam et gloriationem spei usque ad finem firmam retinuerimus. Hebr. 4, Adeamus cum fiducia. Act. 4: Loquebantur verbum Dei cum omni fiducia. Petrus voce παῤῤησία non utitur. Et πεποίθησις confidentia, seu persuasio: 2. Cor. 3: Fiduciam autem huius modi habemus per Christum erga Deum. Phil. 3: Ego habeo

gratia et cognitione Domini et servatoris IESU CHRISTI. Eph. 1 Det vobis spiritum sapientiae et revelationis per agnitionem sui, illuminatos oculos mentis vestrae. Eph. 4 Donec perveniamus omnes in unitatem fidei, et agnitionis filii Dei. Col. 1. Ut impleamini agnitione voluntatis eius, in omni sapientia et prudentia spirituali. 1. Tim. 2, Vult omnes ad agnitionem veritatis venire. Sapientia Dei, quae e supernis est: Iacob. 3. πληροφορέομαι Rom. 4. et πληροφορία, certa persuasio

nequaquam suaserim, ut pro voce fidei, persuasionis vocabulo uteremur. nam hoc, ut dixi, levem ac inconstantem quandam noticiam designat: illud vero alterum, et receptum iam ab Ecclesia est in omni vetustate hucusque, et quasi quandam singularem dignitatm, ut vox sacrosancta, induit: et caret illa cacophonia levitatis, ac temerariae persuasionis, qua alioqui adversarii nostram doctrinam de fide non sine singulari Dei contumelia, deformant. Si enim vana persuasio est quod Deo dicenti et

certo promittit, quod Deus nobis sit propitius pater, quodque speranda illa bona sit certo matreque ac plane suo tempore daturus. Sic igitur fides posset dici veluti quaedam fiducia ac promissio cordis, nobis ex verbo Dei certo favorem ac omnem liberationem promittentis, nos consolantis, et ab omni diffidentia liberantis. Cum hoc pulchre conveniret, quod supra dixi, fidem nihil aliud esse quam illam ipsam benegnissimam Evangelii promissionem, in pectore nostro per spiritum S. Inscriptam, aut veluti lumen flammulamve quandam accensam. Conveniret et pulchre sequens vox, quod sit argumentum

Qui orat, petat in fide, nihil diiudicans. nam qui diiudicat, similis est fluctui maris, qui a ventis agitur et iactatur. Et mox: Vir animo duplici, inconstans in omnibus viis suis. Sic et Paulus talem describit inquiens Ephes. 4. Non simus amplius pueri, qui fluctuemus, et circumferamur omni vento doctrinae. ¶ Contraria autem stabilitas et firmitas fidei, non uno loco per fultum et corroboratum, aut constabilitum cor depingitur: praesertim vero Isaiae 26, ubi dicitur, quod fides sit cor firmatum, quod Deus custodiet pacem. Item Psal. 12, Ab

prorsus pro ipso facientia, corrumpere, et inde tam horrendos errores extruere, quos nec ipsi quidem Papistae nunc audent asserere, sed in solum Christum omnem fiduciam collocandam esse docent. ¶ Haec iam paulo prolixius de nomine ac verbo Fidei et coniunctis loquutionibus, non exclusa etiam omni rerum tractatione, disservi, cum ut pio Lectori gratificater: tum etiam, ut ipsam rerum magnitudinem ac difficultatem illustrarem: quod spero pios omnes in meliorem partem accepturos esse. Hortor autem magnopere studiosos veritatis, ut his adiungant, quae in libello de Iustitia, et in altero

Finis consummationis, Psalmo 119. Omnis consummationis vidi finem latum tuum mandatum nimis. id est, omnia quantumvis praestantia, solida, et probe absoluta ac perfecta intereunt: sed verbum Dei manet in aeternum, firmum ac ratum credentibus. Finis legis dicitur Christus, ad salutem omni credenti: Romanorum decimo De cuius loci sensu varie disseritur, tametsi tandem pleraeque interpretationes in ultimo scopo conveniant. De eo igitur et nos pauca dicemus. Vox Finis duo habet primaria significata. alias enim rei terminum, metam, aut ultimam partem indicat. Sic finem vitae

communes calamitates, cum Deus plurimos homines civitates aut gentes castigat. Isaiae 28. Flagellum inundans cum transierit, non eveniet nobis. pro, etiamsi Deus plurimos passim castigaverit, immissa caritate, peste aut bello, tamen nos soli erimus ab omni calamitate immunes. Sic Psal. 73. queritur David, se perpetuo Deo castigari: contra autem, sceleratos solos immunes a cladibus esse. Ideo inquit: In labore hominum non sunt, et cum impiis non flagellantur. In hisce testimoniis plerumque est generalior vox Vapulare, aut

deserta. Psalmo centesimo septimo: Flumina in desertum, et scaturigines in sitim ponere: id est, ex locis cultis, magnaque commoda huius vitae habentibus, inculta ac sterilia efficere: de cuius loquutionis causa alibi plenius. Flumine deliciarum potabis eos, Psalmo quadragesimosexto. pro, omni bonorum genere explebis eos. Videtur enim simul copiam quandam haec vox per metaphoram denotare. Sic fluminis rivi exhilarabunt civitatem Dei. Sic et Psalmo sexagesimo quinto: Flumen Dei repletum est aquis, parasti cibum illorum; pro, auxilium et favor Dei prompte piis succurrit. Flumina,

ipsam remissionem peccatorum, aliaque beneficia, vocent novum Testamentum, non sine graviae noxia sacrosanctae istius pactionis obscuratione: cum haec spiritualia bona nequaquam sint ipsum testamentum aut foedus, sed tantum fructus aut bona nobis ibi promissa, et inde ad nos provenientia. In omni enim foedere aliud est ipsum foedus, pactio, aut conventio: aliud, bona et commoda alterutri parti inde provenientia. Haec de voce ac natura Foederis: nunc de phrasibus eius quibusdam agemus. ¶ Foedus fecimus cum morte, et cum inferno visionem: Isaiae vigesimo octavo. Sic deridebant

lapidibus agri habere, Iob quinto est, non laedi ab eis, non impediri etiam in agricultura et proventibus, sed habere eos quasi faventes ac propitios. Sal foederis, Levitici secundo perpetuo adhibendum esse sacrificiis praecipitur: quod significabat, nos debere sincere colere foedus Dei, et omni studio cavere omnem putrefactionem aut corruptionem tum doctrinae, tum vitae aut morum. Arca foederis ideo sic vocabatur, quod DEUS in foedere promiserat, se in es habitaturum, et accedentes ac orantes exauditurum: et denique quod in ea erant reconditae lapideae tabulae, continentes decem

Mich. 7, Fortitudinem roborare: pro, fortiter ea uti: Amos 2. Fortis non roborabit fortitudinem suam, et robustus non eruet animam suam. Suscitare fortitudinem. Psal. 80: Suscita fortitudinem, et veni in auxilium: pro, excita vires et audaciam tuam. Fortitudo et desiderium: pro omni re valida et desiderabili: ut, pro opibus et potentia. Micheae 4, Et interficiam ipsi Domino desiderium eorum, fortitudinemque eorum Domino universae terre. Idem bis dicit, nempe tanquam anathema consocrabo. Fortitudo et facies Dei: pro arca, ubi ille erat praesens. Psalm. 105. Quaerite

Psal. 94 dicit, patienter esse ferendam crucem et persequutiones adversariorum, donec fodiatur fovea impio: id est, donec DEUS ei sepulchrum, aut potius exitium maturet. Poni solet fovea pro omni exitio. Sic dicitur os adulterae profunda fovea esse, quod ea suis blanditiis in extremum exitium suos amasios praecipitet: nempe in gravissima peccata, iram Dei, poenas temporarias et aeternas. Descendere in foveam, aut videre foveam, est mori: ubi ponitur fovea pro sepulchro.

et Rom. 6: Quem igitur fructum tunc habebatis in iis, de quibus nunc erubescitis? id est, quod commodum, quam utilitatem? Videtur esse metaphora a re rustica: ubi fructus terrae sunt veluti quaedam praemia aut effectus laboris ac sudoris rusticorum. FRUMENTUM et VINUM, et OLEUM, pro omni commodo ponitur synecdochice, Genes. 27. Frumento et vino stabilivi eum: pro, omnium necessariarum rerum abundantia eum ditavi. Sic et Psalm. 4. De frumento suo ac vino suo abundaverunt: id est, omnibus terrenis commodis divites facti sunt. Adeps frumenti, pro optimo genere, aut potius

pro, dilapidabit omnia sua. FRUSTRA, Prov. 1 exponunt aliqui, iniuste: Abscondamus, aut tendamus innocenti frustra (id est, iniuste) laqueum. Eadem est sententia Psal. 22. Odio habuerunt me gratis. significat enim hoc adverbium alias, sine iusta causa: alias sine omni effectu: alias removetius, aut causam efficientem: alias salutarem effectum. ut, frustra aliquid agere. alias indicat, sine gravi causa: alias, irrito conatu, aut infelici eventu. Latinis alio qui plerunque de effectu aut eventu accipitur. nam Agere aut facere aliquid frustra, est irrito

alias removetius, aut causam efficientem: alias salutarem effectum. ut, frustra aliquid agere. alias indicat, sine gravi causa: alias, irrito conatu, aut infelici eventu. Latinis alio qui plerunque de effectu aut eventu accipitur. nam Agere aut facere aliquid frustra, est irrito conatu, et sine omni bono praemio facere. FUGA, notum vocabulum est, sed tamen aliquando aliquos nonnihil obscuros idiotismos gignit. cuiusmodi in primis est, Perire alicui fugam: pro, non posse evadere. Psal. 141. Perierat fuga a me. pro, non poteram elabi. Amos 2. Peribit fuga a

firmare, corroborare. Panis fulcit cor hominis. Et Iudic. 9. Fulci cor tuum buccella panis: id est, sumpto cibo refice ac instaura exhaustas vires. Ezech 30. Cadent fulcientes Aegyptum: id est, adiuvantes, subsidium ac opem ei ferentes. Vicinus huic Hebraismus est, cum baculus aut scipio pro omni auxilio accipitur. Verbum etiam Sustentare crebro eodem modo accipitur. FULGUR, id est, splendor: ut 2. Sam. 22, Prae fulgore coram eo nubes transierunt: id est, prae nimio splendore praesentiae divinae. Fulgor etiam gladii dicitur: ut Deut 32. Si ac vero fulgorem

pro consultare interdum ponitur, Psal. 2, eo quod (ut Kimhi et Aben Ezra dicunt) consilium, rei agendae initium aut fundamentum esse solet: vel etiam, quia sit quasi quaedam dispositio rei agendae, sicut et fundamenta disponunt aedificium. Esther 1: Quia sic fundaverat rex omni magistro domus suae: pro, inviolabiliter observandum ordinaverat et tradiderat. FUNDAMENTA discooperiri, plerunque significat funditus dirui: sumpta metaphora a destructione aedificiorum. Psal. 137. Discooperite discooperite usque ad fundamentum in ea. Sic et

ponitur. Luc. 2. Evangelizo vobis gaudium magnum: id est, rem oppido salutarem, quae merito omnes homines exhilarare debeat. Iohan. 16. Gaudium vestrum nemo tollet a vobis: id est, vestrum ingens bonum, quod vobis verum, solidum ac firmum gaudium parit. Sic Rom. 15. Deus vos repleat omni gaudio: pro, omni bono aut dono, de quo gaudere possitis. Sic et Iac. 1, iubemur pro omni gaudio habere tentationes: id est, pro summis bonis ducere, de quibus merito omnes gaudere, queant. Prov. 14. In gaudio non miscebitur: id est, non erit particeps boni. Sic Christus dicit, Gaudium

Luc. 2. Evangelizo vobis gaudium magnum: id est, rem oppido salutarem, quae merito omnes homines exhilarare debeat. Iohan. 16. Gaudium vestrum nemo tollet a vobis: id est, vestrum ingens bonum, quod vobis verum, solidum ac firmum gaudium parit. Sic Rom. 15. Deus vos repleat omni gaudio: pro, omni bono aut dono, de quo gaudere possitis. Sic et Iac. 1, iubemur pro omni gaudio habere tentationes: id est, pro summis bonis ducere, de quibus merito omnes gaudere, queant. Prov. 14. In gaudio non miscebitur: id est, non erit particeps boni. Sic Christus dicit, Gaudium vestrum nemo auferet

merito omnes homines exhilarare debeat. Iohan. 16. Gaudium vestrum nemo tollet a vobis: id est, vestrum ingens bonum, quod vobis verum, solidum ac firmum gaudium parit. Sic Rom. 15. Deus vos repleat omni gaudio: pro, omni bono aut dono, de quo gaudere possitis. Sic et Iac. 1, iubemur pro omni gaudio habere tentationes: id est, pro summis bonis ducere, de quibus merito omnes gaudere, queant. Prov. 14. In gaudio non miscebitur: id est, non erit particeps boni. Sic Christus dicit, Gaudium vestrum nemo auferet a vobis: id est, ingens bonum, quod a me habetis. Facere gaudium magnum.

Eph. 3. id est, haec functio. Quarta significatio est illa passiva Gratia, id est, quasi gratiositas alicuius erga alios homines, praesertim superiores: ut, Dedit Deus Iosepho gratiam coram praefecto carceris. Gen. 39. Dabo gratiam huic populo coram Aegyptiis. Exod. 3. Gratiam habebant coram omni plebe. Actor. 2. Item Christus proficiebat sapientia, aetate et gratia coram Deo et hominibus: Luc. 2. Quinto, ponitur haec vox etiam pro humano beneficio. ut 1. Cor 10: Qui gratiam vestram ferant Hierosolymam. Item, Petentes gratiam contra Paulum. Et, Festus volens Iudaeis gratiam

in Sacris literis primaria illa vocabula Iustitiae, Iustificationis, Fidei, Gratiae, Poenitentiae, Imputationis, Acceptionis, Salutis, Sacrificii, Mediatoris ac Vitae, et similium significarent: sed tantum pro arbitrio, utcunque circunscripserunt ea, quod sint aut significent hoc aut illud, sine omni confirmatione aut probatione. Exemplo sint vel primarii eorum doctores, Lombardus ac Bonaventura: qui quomodo Gratiam iustificantem delineent, supra audivimus. Perversis vero, maleque explicatis tanti momenti vocabulis, necessario sensus Scripturae, et res de quibus agitur, ignorantur, ac

inter omnia scripta Pauli epistolam ad Romanos primariam esse, cuius caput et praecipua sedes doctrinae de Iustificatione sunt praedicta tria capita: quae cum summo consensu doceant, Gratiam iustificantem esse illum gratuitum Dei favorem, quo nos adeo dilexit, ut filium suum pro nobis traderet: omni profecto iure omnes pii idipsum sentire ac profiteri tenentur, Sed adiiciam et alia Testimonia ac Argumenta. VII. Saepe haec vox numeratur a Paulo inter alias in Deo, extraque nos existentes, et gratuitam benevolentiam significantes: ut solet crebro in Sacris literis congerie quadam fieri. ut

est quasi quoddam meritum, aut (ut ita dicam) gratiositas inferioris apud superiorem:
I. Acceptum esse, ut gratiositas. Dedit ei gratiam coram praefecto carceris, Genesis 39. Dedit eis gratiam coram Aegyptiis, Exodi 3. Gratiam habebant coram omni plebe, Actor. 12. Proficiebat Christus gratia coram Deo et hominibus: Lucae 2. Mansuetis dabit gratiam, Proverb. 3.
II. Meritum. Lucae 6. Quae vobis gratia, si datis mutuum, recepturi, etc. 1. Petri 2. Nulla est gratia, si

praedicavi. 2. Thess. 3. Neque gratis panem comedimus. Exodi 21, Septimo anno egredietur liber gratis. id est, sine precio redemptionis. In hoc ultimo significatu utitur hac voce novum Testamentum, agens de gratuita hominis salute. ut Rom. 3. Iustificantur gratis ipsius gratia. id est, sine omni nostrorum operum compensatione, aut merito. quod alias dicitur, Sine operibus, sine lege, sine nobis, secundum gratiam, aut ex gratia: item, Donum Dei est, etc. Multa de hac voce hoc tempore Theologi disputant, nec immerito, discernit enim promissiones legales, quae sunt

fiat, quod divitiae et gloria sint tum suis propriis possessoribus non raro graves ac molestae, ut non plane pro arbitrio agere ac vivere possint: tum et aliis, quos tales premunt: sive ex bona causa, quod divites ac honorati plerumque coguntur esse graviores, magis serii ac stabiles, et ab omni levitate et vanitate alieni: sive denique, quod onusti opibus, et bonis etiam stabilibus, non facile queunt ex uno loco in alium migrare. In hac significatione Abrahamus dicitur fuisse gravis pecore et

pro mori: Matthaei 16, et Iohan. 5, Quia verba noticiae non raro pro frui bonis, et perpeti mala ponuntur. ut, Videre mortem, Videre bona Hierusalem: sensus ponitur pro fruitione rei. GUSTUS, Hebraeis non raro usurpatur pro habitu totius corporis, in sermone, gestibus, forma corporis, et omni dexteritate: sive quia alii inde gustent aut cognoscant nos: seu quod externa illa indicia interni gustus aut iudicii iudicia sint. 1. Samuelis 21. Et mutavit David gustum: id est, habitum aut gestum suum. Et mox 25, Benedictus gustus tuus: dicit David ad Abigail. id est, prudentia, qua

id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum hoc contra populum Dei? Iudic. 8. Locutus est sicut hoc ad eos: id est, similia, talia quaedam. Hoc ergo substantiam monstrans, aliquando qualitatem denotat: de quo in Pronominibus.

Plerunque enim alioqui tantum particulae quaedam ex victima exurebantur. Ponitur alio qui synecdochice, etiam pro quovis sacrificio. ut cum Isa. 6 prohibet Deus, offerri holocaustum de rapina: id est, de iniuste parto, non vult sibi ullo modo offerri. Sic et Gen. 8 vox haec in genere pro omni forma sacrificiorum usurpatur. HOMO. Sicut ipse homo praecipuum subiectum Sacrarum literarum post Deum est, et varie consideratur: ita et eius nominis admodum varius est usus. Inter hominem, Adam et Vir, idem discrimen est in Sacris, quod in prophanis literis. ut Vir connotet simul

Cor. 3. An non secundum hominem ambulatis? id est, carnalibus rixis vacatis? Ab homine, aut per hominem aliquando aliquid fit, ita ut homo sit tantum minister ac organon, aut medium, per quod Deus aliquid agit: et tunc in bonam partem accipitur, quia ea potestas est illi data a Deo: ut de omni gubernatione ac functionem politica Paulus Rom. 13 disserit. et Gen. 8 dicitur: Per hominem sanguis eius fundetur. Sic Paulus saepe dicit, Non per hominem, aut ab homine: ostendens suam immediatam vocationem, non propterea damnans functiones aut vocationes mediate factas, quales sunt

non tum sine interna honorifica opinione: quia tali indicio vel efficacissime alterius virtutem aut benemerita testamur. Hac significatione iubet Paulus 1. Tim. 5 honorare honestas u duas: et presbyteros recte docentes esse duplici honore dignos, scilicet ut et honorentur, ac honeste tractentur omni externa reverentia, ex vero tamen corde proficiscente, et insuper honesto stipendio alantur. Sic et Christus ipse quartum praeceptum, Honora parentes contra impiam Pharisaeorum glossam Matthaei 15 et 19, ac Mar. 10 exponit, quod videlicet sint omnibus

credo accipiendum esse, quod Paulus 1 Cor. 11 dicit, nos ignobiliora membra magis honorare: i. plurib. beneficiis ut sunt tegmina vestium, afficere. Idem vult etiam ei 1 Thes 4 dicit, unum quemque debere possidere vas suum sanctificatione et honore. Vas vocat corpus: id vult nos abstinendo ab omni genere peccatorum, praesertim corpore patratorum sanctificare, et praeterea cura valetudinis tueri. Hoc officium aut beneficium, ne corpus ac valetudinem crapula, scortatione, immodicis vigiliis, fame ac

Hortus Dei, Gen. 13: ubi Scriptura narrat, regionem Sodomiticam ante devastationem fuisse ut hortum Dei. Et Ezech. 36 legitur: Haec regio devastata, fuit ut hortus Eden voluptatis aut deliciarum. Ezech. 31 legitur, nullam cedrum aut aliam arborem fuisse similem altitudine, amplitudine, et omni alia pulchritudine Assyrio: sive intelligatur de illo ipso horto, ubi tam pulchrae arbores fuerint: sive per metaphoram de toto reliquo mundo, aut aliis Politiis, quae etiam a Deo plantantur et rigantur. In hortis habebant Israelitae sua idola et cultus: ideo solet eis minari Deus, futurum ut

infimae sortis homines, aut etiam contra eos qui alio qui cruce pressi sunt. Sic Zophoniae 2: Quaerite Dominum omnes humiles terrae, qui iudicium operati estis. Quarto, Humiliare se crebro significat in Sacris literis, vera contritione agnitis peccatis, ac ira Dei perterrefieri, abiecta omni fiducia sui, securitate ac superbia, esse demisso animo: in quo sensu et praecedens humiliatio Hagar sub manu Sara accipi potest, ut scilicet se ei supplicem subiiciat. Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum,

ut re vicina sunt, ita etiam vocabulis significationibusque saepe coniunguntur: ut in suis vocib. ac locis ostensum est, ac ostendetur. HYDRIA farinae non deficiet: 1 Reg. 17. pro, farina hydriae, seu in hydria contenta: hypallage est. HYEMS, pro molestiis, ac omni genere calamitatum, rerumque adversarum nonnunquam ponitur: sicut aestas contra pro rebus secundis. Psal. 74. Lucae 21. Ratio metaphorae omnibus obvia est. Hyems significat etiam frigus, sicut et Graecis, quod tunc maxime dominatur. Proverb. 20. Propter hyemem piger non

ut Proverbiorum sexto: Illaqueatus es verbis oris tui, captus es eloquiis oris tui. Sic et Ps. 109, Illaqueet foenerator omnia quae sunt ei id est, per Magistratum arrestet, sibique obliget, ob magnitudinem foenoris aut debiti foenore contracti: ideo addit, Vagentur ac mendicent filii eius. s. omni patrimonio exuti. ILLIC et ibi, non tantum locum, sed et rem, actionem, opus aut poenam denotant. Psalmo 35. Ibi ceciderunt operantes iniquitatem. id est, tali poenae genere aut conditione, seu ea ipsa de causa Sic Latini locutione, Ille unde petitur, non locum, sed personam

35. Ibi ceciderunt operantes iniquitatem. id est, tali poenae genere aut conditione, seu ea ipsa de causa Sic Latini locutione, Ille unde petitur, non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et illuc, cum relationis quandam vim obtineant, sine omni antecedentis nominatione ponuntur, quod tamen ibi demum fit, ubi facile antecedens intelligi potest. Eccles. 3. Quia tempus omni voluntati, et supra omne opus illic. id est, in die iudicii. Iob primo: Et nudus revertatur illuc, scilicet in terram aut sepulchrum. Psalmo 133, Illic

Ille unde petitur, non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et illuc, cum relationis quandam vim obtineant, sine omni antecedentis nominatione ponuntur, quod tamen ibi demum fit, ubi facile antecedens intelligi potest. Eccles. 3. Quia tempus omni voluntati, et supra omne opus illic. id est, in die iudicii. Iob primo: Et nudus revertatur illuc, scilicet in terram aut sepulchrum. Psalmo 133, Illic praecepit aut promisit Dominus benedictionem: id est, ubi sunt fratres ita pie concordes in Domino, ibi Deus solet felicem rerum et

bovis, et conculcationem pecoris. i. vertentur in pascua, ut eo propellantur greges et armenta omnis generis. IMMOLO quaere in verbo Sacrifico. IMMUNDUS, vide in voce Mundus. IMPELLENS, pro eo qui labascentem iam protrudit, ut porro ac prorsus corruat, sine omni longiori cunctatione. Sic dicitur 2 Paral. 21, Iehoram rex Iuda fecisse scortari Iudaeos a Domino, et eos plane impulisse aut protrusisse ad idololatriam. Impellere super aliquem malum, est eum festinanter perdere. 2 Sam. 15. Ne forte impellat super nos malum. Est metaphora aut allusio

ulla essentiali renovatione, vel virtutum infusione, aut communicatione: quae tametsi sequitur fidem, per eam tamen non iustificatur in conspectu Dei ullus vivens. Quare etiam Papistae videntes in hac phrasi et dogmate imputativae iustitiae ipsissimam pestem et venenum suae doctrinae contineri, omni studio cavent, ne exponant quid sit Paulo Imputare, aut Imputativa iustitia, qua sola coram Deo iustificemur, ac ad aeternam vitam deputemur. Osten dit hoc abunde Dominicus de Soto, prolixe super hanc ad Rom. Epistolam commentans, et alii istorum scriptores de articulo Iustificationis

aut iustitiae, ac loco depensae poenaeque: sic et nobis nostra fides, quae est revera quaedam humilis mendicatio misericordis condonationis ac propitiationis irati Dei, impetrat Dei misericordiam favoremque per et propter Christum promissam, nosque Deo, nobis condonanti peccata, iustos et indignos omni malo sistit: atque ita ea nobis loco innocentiae vel depensi supplicii coram Deo est. Seu, sicut mendico sua mendica manus, dum extensa mendicat, et necessaria acquirit, ei loco iusti operis, aut

semet adeo exinaniisse et humiliasse, ut cum esset verus Deus, et in forma, gloria ac maiestate habitaret, formam servi acceperit, et factus fit obediens usque ad ignominiosissimam mortem crucis. Psal. 2. Actor. 4. Populi meditati sunt inania: id est, inutilia et irrita, carentia omni certo ac firmo effectu. 1. Corin. 15. Inanis est praedicatio nostra. id est, non vera, non salutaris. Labor noster non est inanis in Domino. id est, temere, inutiliter et frustra susceptus: sed habens suum effectum, et salutaris. Sic et 1. Thess. 3. lab or inanis accipitur. Inanis gloria,

id est, temere, inutiliter et frustra susceptus: sed habens suum effectum, et salutaris. Sic et 1. Thess. 3. lab or inanis accipitur. Inanis gloria, Gal. 5, et Phil. 2 nominatur. Vocant autem homines aut communi more loquentes inanem gloriam, quando quis vult laudari ac celebrari, carens omni vera virtute, nullosque labores publici boni gratia suscipiens, aut etiam magis vult laudari quam mereatur. At Theologia vult insuper addi causam efficientem et finalem. id est, ut et agnoscamus omnem veram virtutem a Deo esse, et nos nostraque facta ab eo probari ante omnia quaeramus non a

efficientem et finalem. id est, ut et agnoscamus omnem veram virtutem a Deo esse, et nos nostraque facta ab eo probari ante omnia quaeramus non a miseris homuncionibus. Praeterea, ut ad gloriam Dei, et ad aedificationem bonumque exemplum proximo tendat. Dicitur autem inanis gloria, quod caret omni solido firmoque bono, et vero virtutis fundamento. Verum metaphora κενον, vacuum, aut inane, non minus Graeca est quam Hebraea: et quoniam etiam vacuus saepe eandem prorsus vim habet, ideo in Vanus aut Vacuus, etiam de hoc idiotismo Sacrarum

concepitme. Sic et aliae linguae rei venereae amorique igneas (ut ita dicam) phrases adiungunt. ut ullus est nubere quam uri. et, Ardere amore, ac simile. Unde porroaccidit, ut et pro idololatria ponatur, quam Sacrae literae vocant scortationem. Sic igitur Isaiae 54. Incalescentes cum diis sub omni ligno viridi, tametsi et revera scortationes non raro suis idololatriis adiungebant, ut et Ethnici. INCANTATOR, qui quasi magicis verbis, non sine ope cacodaemonis, serpentes aut alia animalia domat, et veluti cicurat. Psal. 58. Sicut aspidis surdae, quae non audit

Psalmo 149. Ad faciendas in populo increpationes: id est, castigationes, seu ad puniendos eos. De hac reali increpatione Dei etiam Isaias cap. 66 inquit: Ut reddat in ira furorem suum, et increpationes suas in flamma ignis. Psalm. 73. Et fui percussus omni die, increpatio mea mane. id est, mox aut mature adest castigatio et calamitas mea. Vir increpationum Proverbiorum 29, pro, vir qui crebro increpatur. inquit

Christus commen davit animam suam in manum patris: In manu patris haud dubie non male habuit: Ergo in descensu Christus nihil est passus. Respondetur, Christum semper fuisse in manu patris, et pios omnes iam esse in manu Christi (sicut ipsemet inquit: Nemo eos rapiet de manibus meis) et tamen non omni malo caremus, nec plane sumus a Satanae tyrannide liberi, ante illam integram liberationem et glorificationem. Deinde, ut maxime intelligatur de summa quadam felicitate, In manu patris esse: tamen non necesse est hoc statim post precationem eius accidisse. Etiam ante crucem orat se

Locutus est cum omnibus ingredientibus portam. Ingredi et egredi, est versari cum aliquibus, item res aliquas aut negocia administrare: ut supra in praedictis vocibus expositum est. Ingredi et egredi coram populo itidem, supra est declaratum. Ingredi sine macula, est sincere ac pie, sineque omni fraude vivere. Ingredi ad mortuum, est interesse funeri: Num sexto. Ingredi ad patres in pace, est mori: Gen. decimoquinto. At Isaiae quinquagesimoseptimo, idem videtur valere simplex locutio, Ingredi in pace. Ingrediatur omne malum eorum coram te, Thren. primo: id est, reducatur

Cor nostrum esse ἀσύνετον, non intelligens. Rom. 1. Et obtenebratum est non intelligens aut insipiens cor eorum: id est, corde res divinas non intelligente, ratiocinando tandem in extremas tenebras ac furores inciderunt, praeterquam quod initio omni sano intellectu caruerunt. Intelligere, aliquando per verbum audire significatur. ut Gen. 42: Et illi nesciebant quod Ioseph audiret: id est, intelligeret. Sic ad Rabsacen dicunt legati, Loquere nobiscum Syriace, quoniam audimus pro, intelligimus. Sic et illud quod prius citavi, Salomonem

Dei consilia, quasi diceret: Nunquid pervestigando assequeris omnia consilia Dei. INVETERARE, est consenescere, aut debilitari ut ea quae iam amisso primo nativoque vigore languida et semicorrupta sunt. ut Psal. 32. Dum tacui, inveterarunt ossa mea: id est, debilia et omni bono succo carentia facta sunt corrodente me nimirum conscientia, et dolore inquieti ac contriti cordis, dum per confessionem peccati et petitionem condonationis ad Dei misericordiam non confugio. Sic Psal. 6, Inveteravi inter hostes aut tribulatores meos. pro, debilis factus

est, integraque similitudine clarius suum sensum exhibet. inquit enim ibi Deus: Quandoquidem abhorrer populus iste ab aquis Siloe sensim defluentibus, ipso autem Rezin ac filio Romeliae gaudet: idcirco, ecce Dominus adducet super eum aquas fluvii fortes ac ingentes, videlicet regem Assyriorum, cum omni potentia sua, qui superato undique alueo suo, et egressus ultra omnes ripas suas, redundabit in Iudam, refluens et transiens, usque dum collum pertingat: futurumque est ut extensione alarum suarum impleat latitudinem terrae tuae, o Immanuel. Usitatae autem sunt istae metaphorae, et aliae

reliqui iudicent. Sic Psal. 26. Iudica me Domine, quoniam ego in sinceritate mea ambulavi, etc, Et mox idem ter repetit inquiens: Proba maDomine, et tenta me: examina renes meos, et cormeum. Aliquando etiam significat Carpere, arrodere. aut etiam alioqui sine omni officio ac necessitate aliena facta ac dicta malitiose in deteriorem partem interpretari ac vituperare, ut plurimum omnes in omni genere vitae solemus factitare. Est vero illud iudicare aliena dicta aut facta, non ut emendes ea, proximum aut teipsum, tibive caveas, aut alios moneas: sed ut

Et mox idem ter repetit inquiens: Proba maDomine, et tenta me: examina renes meos, et cormeum. Aliquando etiam significat Carpere, arrodere. aut etiam alioqui sine omni officio ac necessitate aliena facta ac dicta malitiose in deteriorem partem interpretari ac vituperare, ut plurimum omnes in omni genere vitae solemus factitare. Est vero illud iudicare aliena dicta aut facta, non ut emendes ea, proximum aut teipsum, tibive caveas, aut alios moneas: sed ut infames, denigratoque proximo, tibi vel probitatis opinionem, vel pravi animi oblectationem concilies, explorare et censere. Oritur

consiliis ac cogitationibus Dei, ut et prius exposui. Et Psalm. 119. Labiis meis recensui omnia iudicia oris tui: id est, mysteria, vel etiam decreta, mandata. Psalm. 147. Non fecit taliter ulli genti, nec iudicia ipsi cognoverunt. De factis et operibus Dei mirificis. Psalm. 105. In omni terra iudicia eius: id est, mirabilia facta et gesta. Psalm. 119. Recordare iudiciorum tuorum antiquorum. Ezech. 5. Et faciam in medio tui coram oculis gentium, qualia ante nunquam feci, etc. Octavo, pro culpa, crimine, Graecis αἰτία.

partem significat, qua rei et nocentes damnantur ac puniuntur: ita iustitia est absolvere innocentes, eosque iuris beneficio defendere ac tueri a malorum iniuria: quod quidem aliud est nihil, quam iuris beneficium impartiri, et benefacere iusto. 2. Sam. 8, Et faciebat David iudicium et iustitiam omni populo [?: s- ] Prov. 2, Tunc intelliges iustitiam et iudicium. Porro utrunque iudicis officium esse executum Salomone, testatur Historia illa mulierum de vivo puero invice contendentium: iustitiam, quando puerum tradit matri cuius erat: iudicium in eo, quod damnavit alteram quae

105. Beati qui custodiunt iudicium, et faciunt iustitiam. Aliquando ista duo nomina idem [?: p-ne ] valere ac significare videntur. ut Hierem. 22. [?: Vae- ] dificanti domum in non iustitia, et coenacula sua in [?: ] iudicio: id est, per iniuriam, sine omni aequitate. [?: C- ] Deus dicitur Facere iudicium et iustitiam, plerumque (ut aliqui putant) illud prius malorum castigationes posterius vero bonorum defensionem denotat. ut Psal. 99 Iudicium et iustitiam tu fecisti Iacob. Iudicis [?: ] ciae, denotant

quid alicubi non praestatur, aut satis obeditur. Leve igitur ac suave iugum est, quod mera beneficentia constat, et tantum flagitat ut os aperiamus, nobisque id bonis caelestib. repleri ac saturari patiamur. Hinc est quod Hebraei Belial deducunt ex etymologia, quasi dicas sine iugo: id est, sine omni doctrina ac lege, ἀνιμος, qui nullam doctrinam legem aut disciplinam curet. Secundo, ob secundam proprietatem iugum significat grave ac molestum onus, tum in spiritualibus, tum et corporalibus. Sic Apostoli Actor. 15 legem vocant iugum importabile.

οὖν πᾶσι τὰς ὀφειλὰς, Reddite quod cuique debetis: et Iurisprudentes addito Symonideae definitioni genere, definierunt esse constantem et perpetuam voluntatem unicuique suum reddentem. Hanc solent nominare Particularem iustitiam. Vulgo alioqui in omni vitae statu, obedientia inferioris erga sui superioris leges aut praecepta, ei iustitia quaedam est. Unde illud [?: n- ] tus Socratis, Platonis, Xenophontis et Aristotelis, [?: ] καιον τὸ νόμιμον, Iustum esse id quod

tibi aditum et transitum per omnes difficultates, conciliat tibi Deum et homines. Posset hoc dictum etiam de testimonio aut praemio iustitiae accipi. Praeter istam porro universalem iustitiam, est quoque particularis iustitia, quae cuique suum tribuere dicitur, et in contractibus ac omnino in omni officiorum communicatione consistit: sed itidem mutila est. Sic posset accipi, quod Ioseph dicitur fuisse iustus, qui noluerit traducere aut infamare suam sponsam. Est etiam iustitia adhuc particularior, in una aliqua re causave consistens, quae dici posset causae iustitia. Sic Iacob Genes.

subdividatur, tamen revera in genere significat aliquem Habere aut pronunciare iustum, tribuere ei testimonium iustitiae, absolvere eum, atque ita etiam liberare a contraria accusatione, culpa aut omni malo, sive is sit revera iustus, sive non: ut postea exempla ostendent. Disputant vero nonnulli, esse verbum forense, quod sicut ibi iudex reum criminis iniustitiaeve accusatum absoluit, et ab accusatione culpaque suo iudicio liberat: sic et Deus peccatorem fide ad tribunal gratiae cum Christo

facinora. Sicut enim in foro accusator sibi quoddam quasi ius in reum sumit, eumque vel ad solutionem debiti, vel ad alias aliquas obligationes, vel etiam ad mortem ipsam, quantum in eo est, obtorto collo trahit: et iudex contra absolvens reum, non tantum eum pronunciat iustum, sed etiam eum ab omni iure ac molestatione accusatoris reipsa in posterum represso accusatore liberat: sic et homines a peccato in ipsa morte liberantur, ne amplius infestentur ab ea. Sic Itali dicunt, homo morto non faguera. Sic Anacreon dixerat, Mortuus non concupiscit. Ideo et Paulus hanc inhaerentis peccati

legimus: Hi qui ad intelligentiam instituunt, splendescent sicut splendor firmamenti: et qui מצדיקי, id est iustificant. multos, sicut stellae in seculum, et in perpetuum. ubi verbum Iustificandi, positum est neque pro facere iustum, neque pro absolvere ab omni culpa, quod utrumque solius est Dei: sed pro instituere ad iustificationem, quod faciunt in Ecclesia ministri verbi, dum monstrant agnum Dei peccata tollentem aut iustificantem, ac in eius merito ac nomine homines absoluunt a suis peccatis. ¶ Haec de locis veteris Testamenti: ex quibus abunde

IESUM Dominum nostrum a mortuis, qui traditus fuit propter peccata nostra, et excitatus propter iustitiam nostram. Rom. 9. Gentes, quae non sectabantur iustitiam, apprehenderunt iustitiam: iustitiam autem eam quae ex fide est. Et Rom. 10. Christus est impletio, seu impletor legis, ad iustitiam omni credenti: hoc est, impletio legis a Christo praestita, imputatur credentibus ad iustitiam. Non imputare [?:-catum ] . Rom. 4. Beatus vir, cui non imputabit Dominus peccatum 2 Cor. 5. Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi, non imputans eis peccata sua. Constituere

ei. Hebr. 9. Sine sanguinis effusione non fit remissio peccatorum. Delere peccata. Actor. 3. Ut deleantur peccata vestra. Abluere peccata. Actor. 22. Exurge baptizare, et ablue peccata tua, invocato nomine Domini. Emundare a peccato. 1 Iohan. 1. Sanguis IESU Christi emundat nos ab omni peccato. Item: Iustus est, etc. emundet nos ab omni iniquitate. Benedi [?: ] . Actor. 3. Misit eum benedicentem vobis. Galat. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. [?: ] Actor. 2. Dominus addebat, qui salui fierent (. i.

Delere peccata. Actor. 3. Ut deleantur peccata vestra. Abluere peccata. Actor. 22. Exurge baptizare, et ablue peccata tua, invocato nomine Domini. Emundare a peccato. 1 Iohan. 1. Sanguis IESU Christi emundat nos ab omni peccato. Item: Iustus est, etc. emundet nos ab omni iniquitate. Benedi [?: ] . Actor. 3. Misit eum benedicentem vobis. Galat. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. [?: ] Actor. 2. Dominus addebat, qui salui fierent (. i. converterentur et iustificarentur) quotidie congregationi. Actor. 4.

δικαιοσύνη ponitur. ut 1 Corinth. 1, Christus factus est nobis iustitia. 2 Corinth. 3 opponuntur sibi invicem ministerium condemnationis, et ministerium iustitiae, hoc est, iustificationis. Roman. 10. Christus est impletio legis ad iustitiam omni credenti: hoc est, ad iustificationem. Rom. 4. Traditus est propter peccata nostra, resurrexit propter iustitiam seu iustificationem nostri. IUVENES, apud Hebraeos vocantur בחורים Bachurim: quasi dicas, electi strenui, fortes, quod ea

Sicut et Aristoteles de omnibus animalibus pronunciat, dicens: Iuventus non potest quiescere. Caeterum nulli Christiano dubium est, ibi perpetuam ac penitus ex utero matris innatam malitiam describi: sicut prius cap. 6 dixerat simpliciter, Figmentum cogitationum cordis esse malum omni tempore, et Psal. 51 queritur David, se esse natum, et conceptum etiam in peccatis, aut peccatorem. IUVENCULAM volunt significari Iudaei vocem עלמה, Alma, Isaiae 7. cum dicitur: Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et

seu solam actionem notat. ut Iudic. 5. Malleum laborantium: pro, opus facientium fabrorum aut operariorum. Labor quoque non raro ipsas res bonas magno labore partas denotat. Psal. 126, Si laborem manuum tuarum comedes, beatus es, et bene tibi erit. Eccl. 2, Dominabitur omni labori meo. i. reb. ac substantiae magno meo labore partae. Ezech. 23. Tollent omnem laborem tuum, et dimittent te nudam Isa. 45. Labor Aegypti, et negociatio Aethiopiae super te, vel ad te transibunt. Labor, et dolor aut vanitas saepe coniunguntur, praesertim in Prophetis: ut

carentiam omnis fructus. Haec igitur dicuntur esse sub lingua impii, quia impius talia incommoda aliis gignit, aut efficit. Psal. 90 dicitur, quod id tempus quod est ultra 80 annos, sit labor aut dolor et vanitar..i. tum cum summa molestia agatur, tum etiam plane frustra, sine omni fructu ac profectu tales prorsus exhausti senes vivunt. Posset tamen talis locutio exponi etiam de labore et impietate, quia id vox און Aven crebro significat, quandoquidem tota ferme vita ex molestiis et peccatis malo poenae et culpae constat. Denique

mysteria, difficiliorumque quaestionum tractationem, quae tantum maturiorib. et intelligentiorib. proponuntur. Lac gentium, et mammillam regum suges: praedicit Isaias de Ecclesia. sicut etiam affirmat reges et reginas fore nutricios eius. i. suavissime fovebunt, et promovebunt sumptib. et omni alio favore authoritateque veram religionem, Ecclesiam, et veros doctores. Lac rationale, et sine dolo, vocat Petrus 1 cap. 2, inquiens: Proinde deposita omni malitia, et omni dolo ac simulationibus et invidentiis, et omnibus obtrectationibus ut modo nati infantes, lac illud

Ecclesia. sicut etiam affirmat reges et reginas fore nutricios eius. i. suavissime fovebunt, et promovebunt sumptib. et omni alio favore authoritateque veram religionem, Ecclesiam, et veros doctores. Lac rationale, et sine dolo, vocat Petrus 1 cap. 2, inquiens: Proinde deposita omni malitia, et omni dolo ac simulationibus et invidentiis, et omnibus obtrectationibus ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Vocat lac rationale, λογικὸν, quasi dicas sermonale aut verbale. i. lac

etiam affirmat reges et reginas fore nutricios eius. i. suavissime fovebunt, et promovebunt sumptib. et omni alio favore authoritateque veram religionem, Ecclesiam, et veros doctores. Lac rationale, et sine dolo, vocat Petrus 1 cap. 2, inquiens: Proinde deposita omni malitia, et omni dolo ac simulationibus et invidentiis, et omnibus obtrectationibus ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Vocat lac rationale, λογικὸν, quasi dicas sermonale aut verbale. i. lac doctrinae, qua voce

lana erunt: id est, si fueritis vos ita peccatis vestris, et praesertim sanguine innocentum contaminati, ut padnus purpura tinctus, qui est valde profundus, et tenacissime in haerens color: tamen ego vos ita eluam et mundabo, ut sitis futuri puri ac albi, sicut initio lana lota est alba, et caret omni macula. LANCEA, olim fuit genus teli usitatissimum, eoque saepe synecdochice pro omni genere armorum et tota vi bellica ponitur. ut Psal. 35. Educ lanceam, et conclude in occursum persequentium me: pro, armatus veluti aciem armis scutisque undique conclusam ac

ut padnus purpura tinctus, qui est valde profundus, et tenacissime in haerens color: tamen ego vos ita eluam et mundabo, ut sitis futuri puri ac albi, sicut initio lana lota est alba, et caret omni macula. LANCEA, olim fuit genus teli usitatissimum, eoque saepe synecdochice pro omni genere armorum et tota vi bellica ponitur. ut Psal. 35. Educ lanceam, et conclude in occursum persequentium me: pro, armatus veluti aciem armis scutisque undique conclusam ac communitam dirige contra hostes meos. Sic 1. Paral. 11. Iste excitavit lanceam suam contra 300, quos

praefecti ac gubernatores in diversas gentes ex civibus Babylonis: sicut et Historiae testantur, cives Babylonis ferme prorsus in servitutem fuisse a Medis et Persis redactos. Quarto, apideum cor tribuitur homini, Ezech. 11 et 36: alibi etiam adamantinum: tum ideo, quia caret omni bono sensu ac intellectu in reb. divinis, perinde ut statim lapidea: sicut dicitur Deut. 29. Non dedit tibi Deus cor intelligens. Et contra mox in sequenti capite promittitur cor intelligens, sicut et Rom. 1: tum etiam, quia non movetur, frangitur aut mollitur verbo ac minis Dei Sed

genera ac formas continentes, laudes Thehilim vocantur. Quare cum in Psalmis et Prophetis laudare Deum iubemur aut dicimur, non tantum gratiarumactio, aut celebratio significatur. Laudare Deum usque ad laeticiam, 1 Par. 20, est, magna animi alacritate tractare verbum Dei In Deo laudabimus omni die, et nomini tuo [?: con-ebimur ] in seculum, Psa. 44. pro, Deum laudabimus, vel etiam de Deo gloria bimur, ac iactabimus nos tanquam valde felices, qui talem tantumque Deum propitium habeamus Psa. 65. In Deo laudabo verbum eius: id est celebrabo Deum, eiusque verissimum

eius: id est celebrabo Deum, eiusque verissimum verbum, et infallibiles promissiones: aut celebrabo verbum Dei solo authoris respectu, etiansi in externis rebus ac eventu nondum verbi ac promissionis veritas et effectus appareat. Satis, et plus satis mihi est, quod sciam, eas esse Dei veracis et omni potentis promissiones. Laudare se in aliquo, pro, gloriari de eo, ponitur. Psal. 34. Benedicam Deo in omni tempore, semper laus eius in ore meo: In Domino laudabit sese anima mea: id est, gloriabitur et [?:-actabit ] . Gloriari in laude alicuius,

respectu, etiansi in externis rebus ac eventu nondum verbi ac promissionis veritas et effectus appareat. Satis, et plus satis mihi est, quod sciam, eas esse Dei veracis et omni potentis promissiones. Laudare se in aliquo, pro, gloriari de eo, ponitur. Psal. 34. Benedicam Deo in omni tempore, semper laus eius in ore meo: In Domino laudabit sese anima mea: id est, gloriabitur et [?:-actabit ] . Gloriari in laude alicuius, Psal. 106, Ut gloriemur in laude tua: id est, ut iactemus nos felices, qui talem et tantum, tamque bonum ac laudatum Deum

valde, lib. 2. Sam. cap. 14, Sicut Absalon autem non fuit vir pulcher in Israel ad laudandum valde: pro, [?:-t ] omnes eum laudarent: vel, ut val de esset eo nomine laudabilis. Laudatum invocabo Dominum, 2. Sam. 24. Psal. 18: pro, celebratum, vel omni laude dignum. Virgines laudari: pro, nuptum elo cari. Psal. 78: Virgines eius non sunt laudatae. Forte alludit ad aliquod proprium genus praeconiorum aut epithalamiorum in nuptiis usitatorum. Significat ergo non esse elocatas. Munsterus abet, Non sunt honoratae: scilicet

in ea. id est, de qua inravi. Apoc. 10, tota haec forma et gestus iurantis depingitur in angelo iurante. De precatione dicitur Exod. 17, quod cum levabat Moyses manus ad Deum, vincebant Israelitae Amalekitas: contra, cum demittebat. Sic et Paulus dicit 1. Timoth. 2, Volo viros orare in omni loco, levantes manus puras. Sic levare manus, crebro in Psalmis pro orare accipitur. Aliquando levare manus contra aliquem estuim intentare ei, velle percutere eum, [?: mo-ere ] ei bellum aut seditionem contra magistratum. Sic [?:-eroboam ] dicitur levasse manum

Caeterum ut ad nomen Legis [?:--deamus ] , exposuimus initio aliquot praecipuas huius vocis significationes: quod videlicet primum alias pro tota doctrina ac religione ponatur: deinde, alias pro tota Scriptura: tertio, quandoque pro quinque libris Mosi: quarto, aliquando pro omni genere praeceptionum ac mandatorum: quinto denique, pro lege Morali, [?: id-- ] eatenus, quatenus proprie Evangelio aut gratuitae permissioni de Christo opponitur, qui huius vocis [?: ] praecipue in Io. multus est. ¶ Non est vero nunc locus disserendi de

tota vera pietas extreme flagitant. ¶ Duae igitur sunt in universum primariae Scripturae partes, Lex et Evangelion: Lex peccatum ostendit, Evangelium gratiam: Lex morbum indicat, Evangelium medicum, sanationem et pacem. Lex virtus peccati est, ut D. Pauli verbis utamur: Evangelium, virtus salutis omni credenti. Sparsae porro sunt promissiones in omnes libros veteris et novi Testamenti. Rursum leges etiam sparsae sunt in omnia cum Veteris tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter

etiam adeo eas inter se pugnare affirmat, ut qui legis aut operae iustitiam quaerant, iustitiam Dei aut fidei reiiciant et in sequenti docet, quod operum et gratiae iustitia [?: ] invicem destruant: sicut et ad Galatas contendit, quod qui perper legem quaerant iustitiam, prorsus omni beneficio Christi priventur. Hinc liquido apparet, [?: Pa--- ] hac phrasi, Opera legis non iustificant, omnia simpliciter opera, quae legibus aut mandatis Dei praecipiuntur, quoquo modo et quibuscunque demum viribus praestentur, excludere. Consonat cum hac sententia Paulietiam

imbecillitates nostras adiuvante, incipiamus condelectari legi Dei: incipiamus etiam non tantum velle, sed et perficere, operante in nobis utrumque Deo, omnis boni fonte et authore. Rom. 7. varie omnino utitur voce Legis Apostolus. Primum enim videtur simpliciter ac in genere accipere legem pro omni lege, etiam prophana ac politica, cum dicit legem dominari tantum viventib. mortuos enim huius vitae leges missos faciunt, tanquam extra suum dominium egressos. Deinde cum dicit, mulierem vivente viro lege devinctam esse, sed eo mortuo esse liberam ab eius lege: videtur significare ius aut

Mox vero ubi eos inde per ingentia miracula educit, et vetat ne eo unquam amplius redeant, subinde in eandem regredi conantur. Alligaverat eos Deus ad certum cultum praescriptarum caeremoniarum, et certum etiam locum sacrificandi. At illi ubivis alibi sacrificare malunt. Nos contra, ubique et omni tempore iussi sumus adorare patrem in spiritu et veritate, quod perinde bonum piumque sit in quocunque loco ac tempore Deum colere ac invocare. At nos contra furenter volumus Deum, eiusque cultum, ad certum locum alligare: ut ad Hierosolymam, Romam, Compostellam, certa aliqua templa, celebria

ipso suo filio, hisce forte verbis: Ecce tu superbis de istis incertis et externis bonis opum, generis, et similium, coque vera bona ac virtutes contemnis: at scito, adeo in istis veram virtutem, praestantiam ac gloriam sitam non esse, ut cum hic nostri subulci filius studuerit, plurimumque in omni rerum cognitione ac usu profecerit, fiet Consiliarius aut Cancellarius Principis aut Regis, tibique pavonis instar inaniter de istis fortunae bonis tumenti dominabitur. In qua collatione, more solito nobilis ille ad filium perinde simpliciter de virtute filii rustici loquetur, ac si nullum

plane modo sub specie assertionis conditionaliter est locutus, ut cum dixit Deum in extremo iudicio unicuique secundum opera sua daturum esse: illis quidem qui per patientiam boni operis quaerunt gloriam ac immortalitatem, daturum esse vitam aeternam. Item fore, ut honor, gloria et pax contingat omni operanti bonum, Iudaeo simul et Graeco. Ubi enim usquam aliquis mortalium [?: ] lis est aut fuit, cui haec tanta bona, nempe ipsa vita aeterna, per sua opera innocentiamue contingere possit? Sed solet crebro sic lex sub umbra assertionis conditionaliter loqui, tanquam si essent

Iudaei vixerint? Nequam sane possunt reperiri aut indicari: imo omnes honestissimi Ethnici fuerunt idololatrae simul et [?: ] ri, qui scortationem atque adeo Sodomiam non haberunt pro peccato. Cur ergo Paulus verissimus [?: doc--- ] falsa assereret, simpliciter ac sine omni conditione accens, esse aliquos Ethnicos alicubi, qui Iudaeis [?:-o-- ] stius vixerint, et natura faciant quae legis sunt, [?: hab--que ] opus legis cordi inscriptum, ac denique [?: sibi--- ] psis sint lex? Quarto respiciatur propositio, [?:

egit in primo capite, in prima et secunda tabula. Cur ergo in secundo iam actum (ut dicitur) ociose ageret? Sexto: Nusquam est in secundo capite tilla [?: d- ] rior accusatio Ethnicorum, nulla commemoratio ipsorum peccatorum, sicut in primo: quomodo ergo potess eos reprehendere, sine omni reprehensione, aut peccatorum ipsorum commemoratione? Septimo: Cum [?: ] initium et finis secundi capitis in reprehensione Iudaeorum consistat, qua tandem ratione illud emblema reprehensionis Ethnicorum in medio esset insertum? Octavo: Non tantum non accusat Gentiles, sed etiam

Hinc incipit de posteriore populo agere, nempe [?:-e ] factore, ostendens iustitiam in eo sitam esse, ut aliquis vere, opere ipso, natura, ex animo ac sua sponte legem moralem praestet, etiamsi non habeat scriptam aliquam legem, aut caeremonias: ut si Ethnicus homo id praestaret, qui omni illa externa larua iustitiae ac pietatis Iudaicae carebat. III. Expositio prioris membri. Ecce tu Iudaeus cognominaris, et acquiescis in lege, et gloriatis in Deo, et nosti voluntatem, ac probas [?:-imia ] institutus ex lege, confidisque teipsum

memoria amplius non [?:-a ] , quique de manu tua abscisi sunt. Similis pene est [?: ] loquutio praecedenti, de libertate solitariae domus, [?: ] est leprosorum. Sicut enim domus solitaria, a nobis [?: a- ] non contingitur: ita mortui sunt ab omni commercio quorum separati, omnes sese ab eis segregant. Valde quoque vicina huic est phrasis illa, Qui passus est carne, liberatus est a peccato. 1. Pet. 4 aut, sicut Paulus inquit, iustificatus. Rom. 6 Paulus dicit, hominem ante iustificationem esse servum peccati, et liberum a

peccat, servus est peccati. Videamus ergo quid nam hoc sit, aut quomodo peccantes sint servi peccati. Creavit nos Deus initio multiplici libertate, cuius tamen hi tres sunt praecipui gradus aut partes: libertas a culpa, a poena, et necessitate agendi. Libertas a culpa, est iustitia aut carentia omni macula culpae. Libertas a poena, est, non esse reum, non teneri ad ullam poenam aut castigationem, non esse obnoxium poenis temporalib. aut aeternis. Sic et Latini dicunt servum poenae, eum qui supplicio adiudicatus est. Libertas vero a necessitate agendi est, liberrime posse vel bonum

] Licentia apud Latinos male sonans, non tam verum [?: ] quam id quod sibi aliquis temere usurpat, significat. Tale ius etiamsi aliquo modo permitti videatur. et [?: ] quibusdam excusatiunculis a peccante ornari et [?: ] convestiri soleat: tamen revera omni culpa non [?: ] ut cum Deus concedit ac largitur quoque [?: licet ] carnes avium in deserto, tamen idipsum postea, nit. Sic in ira sua concedit eis regem, et in furore suo

sint simul nonnihil illicita, reprehensibilia et damnabilia: ut si concionator largius victitet, delicias sectetur, nimium luxum in vestitu adhibeat, studiosior sit opum ac rei familiaris quam par est, et similia innumera: quae etsi usque ad aliquem gradum a Deo nonnihil tolerantur, tamen culpa omni reprehensioneque non carent. De tali licentia, iure, ac permissione, credo in illis locis Paulum loqui. Duplex igitur distinctio rerum in hoc textu consideretur: Quod videlicet res aliquae vel per sese quidem sunt licitae, ut tamen interim ratione circumstantiae alicuius, et veluti per

dicitur. De voce Vinculi, suo loco postea agetur. LIGNUM crebro arbores tum frugiferas, tum infrugiferas significat. Gen. 1. 2. Produxit Deus omne lignum. sicut et Germani sylvam lignum vocant. Hic [?: e-i ] longius discedit a proprietate sermonis illa locutio De omni ligno comedetis, Genes. 2 et 3. id est, de fructu omnis arboris. Ierem. 11, est locus obscurus: Perdamus lignum in fructu eius, et excindamus eum de terra inuentium, et nomen eius non memoretur amplius. ubi alii intelligunt per lignum, crucem, qua corpus prophetae perdere voluerint. Alii,

omnium comm oddissima esse, quam Germanica versio expressit, Perdamus arbori cum fructu aut cibo eius: id est, ipsum Prophetam [?: ] cum doctrina, operibus ac conatibus suis. quod et sequentia commata comprobant, eundem sensum sine figura exprimentia: nempe, ipsum prophetam cum omni memoria ac posteritate sua abolendum esse. Hic porro per metaphoram traducit hanc locutionem ad homines, ut sicut arbores significant homines, sic et [?: no- ] Lignum. Talis metaphora est etiam Ezek. 17. Ego Dominus, humilians lignum sublime, et exaltans lignum humile, et

igno pependerit: ab effectu argumentando. Vere autem dici potest, quod omnis poena ex culpa, ira ac maledictione legis et iustitiae Dei proveniat. Lignum [?: scu- ] boni ac mali. id est, arbor cuius fructus comesi praebeant scientiam boni et mali, aut faciant homines [?: omni ] rerum peritissimos, ut Satan affirmat et interpretatur ex quo etiam eventu credo id nomen arbori esse iustum. Alii malunt, ideo arborem scientiae dictam esse, qua ibi doctrina caelestis praedicari debuerit. Sic et de arbore vitae dubium est. Porro lignum aut arborem ibi, et alibi quoque

Latinis: a colore sic dicta Hebraice הבורה Habura, a congregatione et humorum affluxu dicta, per metaphoram significat omne genus castigationis aut calamitatis, corporalis et spiritualis. Sic Isaiae 53. et 1 Pet. 2 dicimur livore Christi sanati. i. omni ipsius passione aut humiliatione. Isaiae porro primo Capite, notat haec vox poenas populi Iudaici, cum propheta inquit: Non est in eo sanitas, sed vulnus, livor et plaga recens, etc. Sic et Psal. 38, de poenis ac sensu etiam irae Dei accipi potest: Computruerunt et

Dialecticorum ac Philosophorum, vulgarem nimirum communemve sermonem locutionem nominans. Vicinum huic est quod quidam aiunt, Loqui esse a natura, Dicere vero ab arte. Mihi sane in isto communiore serm one etiam illud istorum duorum verborum discrimen occurrit, quod Loqui sit generalius, ac de omni loquutione dicatur: sed Dicere, proprie, cum quid magis serio agitur, et cum quid magis indicative certiusve affirmatur aut negatur. Addam mox quaedam de nominibus hinc ortis. Quoniam igitur supra de verbo DICO disserui, nunc reliquum est, ut etiam de Hebraismis verbi Loquor agamus. Loqui,

lumborum Christi, quia [?: es-- ] futurus potens ac robustus ad salutem hominum: [?: dixi-- ] supra, cingulo confirmari lūbos ac robur hominis [?: ] Paulus Eph. 6 pios vult esse cinctos veritate: i. [?: ha- ] veram religionem, alienos esse ab omni hypocrisi, et in [?: ] muni vita vera innocentia et solida causae bonitate [?: ] structos armatosque contra omnes calumniatores [?: consi- ] Contra porro Aperire

corporali, tum multo magis illa spirituali. Lumen aut lucem in tenebris alicui oriri, supra exposui: contrarium ei est Lucernam in tenebris alicui extingui, Proverb. 20. Significat autem illud prius, alicui in adversis subitam opem, felicitatemque affulgere: hoc vero, in rebus adversis omni ope, auxilio et consilio destitui aliquem. Lumen splendere super vias alicuius, Iob 22. est, habere prosperum ac felicem cursum rerum. In lumine Deividere lumen, Psal. 36. Intelligunt alii de institutione, quod Deo nobis Verbo ac Spiritu suo praelucente, ad veri noticiam

aliquatenus, donec veniat Meschias, qui id regnum vere instauret, et reddat gloriosum in sempiternum. Vicina huic significatio est, quod saepe notat simpliciter omnem alicuius facultatem, omne bonum ac commodum. Sic lucerna impiorum extingui dicitur Iob 21, et Prov. 24. i. cito peribunt cum omni sua gloria ac potentia, vel certe miseri ac infelices fient. Versus posterioris loci semetipsum declarat: Non erit malo posteritas, lucerna impiorum extinguetur. Prov. 20, Maledicentis patri ac matri extinguetur lucerna in obscuritate tenebrarum: i. subito deseret eum Dei protectio, et omnis

iugulatorium, ubi scilicet pecudes [?: iu-tur ] , et earum carnes venduntur. Utitur hac voce [?: ] 1. Corinth. 10. dicens, quod citra omnem [?: percun-tionem ] ac dubitationem sit emendum ac fruendum quidquid in macello venditur. Ubi id aliqui accipiunt de omni cupediarum ac esculentorum genere, quod hac voce Romani non tantum pro loco venditarum carnium, sed etiam aliorum obsoniorum usi sunt. Verum satis ex ipso contextu apparet, Paulum loqui tantum de sacrificatis carnibus, et macello, ubi illae tunc promiscue cum prophanis aut non sacrificatis

significat etiam sacrificationem, quia animalia sacrificanda mactabantur. unde dies mactationis Iacobi 5, significat diem sacrificii, aut solennis alicuius convivii, ad quam saginantur et servantur aliqua lautissima animalia. Sic enim indicat ille, etiam divites et potentes huius mundi saginari omni genere deliciarum, felicitatum ac voluptatum, donec veniat tempus poenae ac exitii ipsorum. Porro Isaiae 30, dies mactationis aut interfectionis, significat caedem aliquam bellicam et promiscuam, quae ab hostibus fit. MACERIA, sepes lapidea est. per metaphoram vero saepe in

Prov. 9. Qui castigat derisorem, recipit ignominiam: et qui arguit impium, recipit maculam: id est, caret praemio, nihil proficit, conciliat sibi odium, et aliquod aliud in commodum. Puer sine maculo. Dan 1, iubentur deligi ex Iudaeis pueri sine macula: id est, formosi, carentesque omni vitio corporis et animi. Sic Eph. 5 dicitur Ecclesia esse sponsa Christi, et ita eius sanguine mundata ac sanctificata, ut careat omni macula et ruga. Quod fit partim imputatione, partim et renovatione. Petrus 2 epistolae 2, vocat haereticos ac seductores, labes et maculas piorum, eo quod

conciliat sibi odium, et aliquod aliud in commodum. Puer sine maculo. Dan 1, iubentur deligi ex Iudaeis pueri sine macula: id est, formosi, carentesque omni vitio corporis et animi. Sic Eph. 5 dicitur Ecclesia esse sponsa Christi, et ita eius sanguine mundata ac sanctificata, ut careat omni macula et ruga. Quod fit partim imputatione, partim et renovatione. Petrus 2 epistolae 2, vocat haereticos ac seductores, labes et maculas piorum, eo quod et ignominiae illis sint, et deforment ac contaminent eos pravis erroribus. Eadem fere verba et ludas repetit. ex quo apparet. in Petro

109. Et in duit maledictionem sicut vestimentum suum et intravit ut aqua interiora eius, et sicut oleum in ossa eius. id est, penitus ei accidet. Maledictio etiam hic poenas [?: ] itam Dei significat. Dare aliquem in maledictionem, Hierem. 24 Dabo eos in maledictionem in omni loco pro, efficiam ut sint utique infelices et calamitosi. Alii exponunt, Efficiam ut omnes sumant in male precando exenisum infelicitatis a vobis, ac dicant, Fiat tibi sicut illis, etc. Ac putant id exponi Hierem. 29, cum inquit Propheta: [?: ] sumetur ab eis

pro, efficiam ut sint utique infelices et calamitosi. Alii exponunt, Efficiam ut omnes sumant in male precando exenisum infelicitatis a vobis, ac dicant, Fiat tibi sicut illis, etc. Ac putant id exponi Hierem. 29, cum inquit Propheta: [?: ] sumetur ab eis maledictio ab omni migratione [?: Iu- ] , quae est in Babel, dicendo, Ponat te Dominus sicut Ezechiam et Achab, quos ustulavit rex Babel igne. Verum prior illa sententia est simplicior et verior. Caete [?: ] hic nox Maledictio significat formulam maledicto [?: ] ,

malum culpae, aut hominem culpa involvit, id est, peccatum aut iniustitiam, et hominem iniussit cuius significationis multae sunt distinctiones. alias enim in genere pro tota mole peccati, aut universali iniustitia ponitur: alias pro speciali, qua proximum laedimus. Pro tota iniustitia, aut omni genere peccati [?: ] vitii, ponitur in hisce exemplis. Genesis sexto et octavo, cor humanum dicitur tantum malum inde ab ima infantia. ubi non unum aliquod vitium, sed omnia simul Scriptura homini tribuit. Psalm. 34, et Isaiae 1. lib 1 Discede a malo, et fac bonum. Proverb. 3

quidem omnia vitia, sed vel ex negligentia vel petulantia profecta: verum πονηρίαν indicare simul venenatam illam ac plane diabolicam malitiam, quae id studio agit, ut plurimis obsit: sicut videmus quosdam homines, qui gratis sunt mali, et sine omni causa ac spe sui commodi, ipsaque malitia et hominum laesione mirifice delectantur. Quare diabolus non κακὸς, sed πονήρὸς, vocatur. Verum non semper exactissime haec differentia observatur: sicut Petrus

et quicquid contrarium est utili, suavi ac commodo. Hierem. 49. Adducam manum super omnem carnem: id est, varias poenas. Zachar. 1. Iratus eram parum, ipsi vero adiuverunt malum. Eccles. 8 Qui custodit praeceptum, non cognoscet rem malam. id est, non punietur, sed liberabitur potius ab omni malo. Sic Isaiae 45, et Amos cap. 3 dicit. Deum facere omne malum in civitate: id est, omnis generis afflictiones immittere [?: ] poenam peccatorum. In Esaia est: Ego sum qui facio partem, et creo mala. Hoc enim genus mali seu poenae saepe, [?: ]

et adiunget eum aliis puniendis, ut eadem sorte aut parte cum eis fruatur. In malo esse: pro, in calamitate versari, malis obrui. 2. Sam. 16. Ecce in malo tuo, quoniam vir sanguinum es. pro, En nunc cladibus oppressus dabis poenas de effuso sanguine. Proverb. 5. Parum abfuit quin fuerim in omni malo: id est, inciderim in summas calamitates. Exod. 5. Videntes seipsos esse in malo: id est, in extremis miseriis existentes. Exo. 32. In malo eduxit vos: id est, in malum et perniciem eorum, vel malitiose, aut pravo consilio. Videre malum, pro perpeti. Psal. 90.

nonnunquam maturam vicissitudinem notat, sicut Latini dicunt: Nescis quid vesper vehat. id est, adhuc hoc vesperi potest aliquid accidere. Psal. 30, Vesperi pernoctabit fletus et mane laeticia. id est, etiansi iam adsit calamitas, tamen Deus nos cito liberabit. Mane et nox, pro omni tempore. Psal. 92. Bonum est mane nunciare misericordiam tuam, et veritatem tuam in noctibus. id est, omni tempore. Sic Psalm. 55 coniungit tria tempora, Vesperum, mane et meridiem, inquiens: Vesperi mane et meridie precor. Respiciente mane: pro, summo mane. Exod. 14, Et

aliquid accidere. Psal. 30, Vesperi pernoctabit fletus et mane laeticia. id est, etiansi iam adsit calamitas, tamen Deus nos cito liberabit. Mane et nox, pro omni tempore. Psal. 92. Bonum est mane nunciare misericordiam tuam, et veritatem tuam in noctibus. id est, omni tempore. Sic Psalm. 55 coniungit tria tempora, Vesperum, mane et meridiem, inquiens: Vesperi mane et meridie precor. Respiciente mane: pro, summo mane. Exod. 14, Et reversum est mane. in fortitudine sua respiciente mane: id est, exorientibus et veluti prospicientibus in mundum iam

id est, rebellavit. Zachariae primo: Levo manum meam super eos. id est, [?: invad-- ] eos. Benedicentes etiam levabant manus, ut est Psalm. 134. Item orantes. Psal. 28: Cum levavero manus [?: ] sanctuarium tuum. Sic 1. Timoth. 2. Volo viros orare is omni loco, levantes manus puras. Idem valet Extendere, aut expandere manus, ut mox dicetur. Apponere manus ori, pro tacere: Iob trigesimonono. Sicut et [?: Harpo--tes ] dicebat: Digito compesce labellum. Iob 21. [?: Ob-- ] pescite, et ponite manum super os. Mich.

13. Extendere, aut expandere manus, pro orare. Is. 1. Cum expanderitis manus vestras, abscondam oculos meos a vobis. id est, cum oraveritis, non exaudiam. quia orantes alias levant, alias extendunt manus: quod naturale est omnibus gentibus. [?: ] de gesticulationes in Missa, sine omni vero cordis [?: ] tu, aut fidei affectu. Extendere manus, pro consolari. [?: ] 16. Non expandent manus, ut consolentur eos. Extendere, aut expandere manus, est, etiam lamentari ac [?: ]

manu tua, et calca aut pulsa pede tuo, et dic: Ah ah super omnes abominationes malas Israel, quia cadent gladio, fame et peste. Eosdem plane gestus idem propheta cap. 25, etiam nimium gaudenti ac exultanti tribuit, inquiens: Eo quod plaudis manu, et pulsas pede, et laetaris cum omni despectione animae tuae super terram Israel, etc. Plaudere manu, apud omnes gentes laeticiae signum est. Iob 27. Plaudet super impium manibus suis. Psal 47, Omnes populi plaudite manu, iubilate Deo. Sic Psalm. 98. Flumina plaudant manu, montes exultent coram

non etiam violenter rapui Saram: sed Abraam et Sara consentientibus, coniugiumque suum dissimulantibus, tanquam ad legitimum concubinatum eam mihi adiunxi. Lavare manus in innocentia. Psalmo vigesimosexto: Lavi in innocentia manus meas. id est, innocenter vivendo servavi manus meas mundas ab omni scelere, ac praesertim a sanguine proximi. Iniquitatem esse in manibus, id est, consiliis, conatibus, actionibus, operibus. Psalmo septimo: Si est iniquitas in manibus meis: si iniqua perpetravi, vel potius si in hoc negotio contra Saulem aliquid iniqui molior. 1. Paralip. 12. Si venistis

maledictionem. Fortitudo manus, pro magna potentia. Isaeiae 10. In fortitudine manus meae feci, et in sapientia mea, quia intellexi. pro, magna potentia et sapientia mea. Missio manus, pro conatu quovis: quia acturi aliquid externum, eo manum porrigimus. Deut. 12. Et laetamini in omni missione manus vestrae. pro, omnia vobis ita succedent, quae agetis, ut inde merito laetemini. Is. 11, videtur significare haec locutio actionem, aut tractationem rei, pro nostro libitu factam. Verba sunt: Edon et Moab immissio manus eorum. id est, tractabunt eos pro libitu. Psalm. 144.

venit manus tua. pro, quod potes. Sic 1. Sam. 25. Daquod invenerit manus tua: pro, quod habet in [?: prom- ] , quod potes aut praevales. 1. Sam. 23. Ne timeas, non veniet te manus Saul: pro, non fiet tui compos, non [?:-ietur ] te, non capiet te. Manus et pes, pro omni potenti alicuius. Psal. 36. Ne veniat mihi pes superbiae, nec [?:-us ] impiorum impellat me: pro, ne patitor ô Deus, nulla vis hostium et impiorum contra me praevaleat. [?: ] Domini est in aliquo, in bonam partem accipitur, et [?:-icat ]

ossium. De loco Isaiae 7: Butyrum et mel [?: co- ] det, supra in voce BUTYRUM aliquid dictum est quod videatur significare communem vivendi morem, et communium rerum bonarum, ac etiam malarum, totiusque vitae illius experimentum habere. Sed quia eodem Capite ponitur ea locutio pro omni deficatiore vita, sicut et supra monuimus, mel summas delicias notare: ideo possis per eam accipere [?: exposit- ] eius pueri educationem, nempe spiritualibus deliciis et alimentis institutioneque constantem, ex qua [?: ve- ] illud praestantissimum iudicium

] . Contra etiam Meminisse aliquando in malam mortem accipitur: ut cum Psal. vigesimo quinto, et saepissime alias petitur, ne Deus peccatorum nostrorum me minerit. Facere meminisse nominis Dei, est instituere eius praedicationem ac celebrationem. Exodi vigesimo, In omni loco in quo fecero meminisse nominis mei, veniam ad te: pro, ubicunque instituero cultum meum, [?: ] praedicationem verbi mei. Et sic exponit Paulus illa verba Coenae, In memoriam mei: id est, in praedicationem ac celebrationem meae passionis, ut et vos ea fidatis, et alios in eam

τιμωρίας, versorem posuisse, mereri supplicia: quae versio proculdubio circa eadem illa tempora declinantis Latini sermonis facta est. Cum vero verbum mereri, in hunc abusum devenit: facile mox et id accessit, ut eius nomen eadem abusione poneretur pro omni eo quo aliquis aliquid boni consequeretur vel iure, vel gratis. Quod vero Sacrae literae damnent meritum nostrorum operum, in alio scripto abunde probavi. Caeterum in Ecclesiasticis precibus, et in sanctorum patrum scriptis receptae pridem sunt haevoces, Mereri et merita: sed hac

fuit exinanitus et humiliatus infra angelos et homines, ut qui omnium peccata susti [?:--it ] , et eo redactus fuit ut se vermem, non hominem vocaret, et non haberet ubi caput reclinaret, atque abeo longe infamissimo supplicio, ut omnium scelestissimus, interiret. Non minventur omni bono habet vulgata versio, Psalm. trigesimo tertio. in Hebraeo est, non destituentur. MIRABILE, Hebraice פלא Pele significat, quidquid est â communi cursu vitae aut naturae valde [?: alie- ] : eoque plerunque de extraordinariis

significat et ven it a Modo. monet igitur ille, versorem vulgarae editionis ponere Modicum pro pusillo. MOECHUS, et MOECHARI, Graeca vox, sed a vulgata etiam versione usurpata, proprie adulterium significat. Ponitur autem in recitatione Decalogi, in veteri et novo Testamento, pro omni illicita libidine, [?: ] re venerea. MOISES, per metonymiam crebro legem seu 5 libros Moisis significat, praesertim in novo Testamento. [?: ] 24, Incipiens a Moise et omnibus prophetis, declaravit eis, quod oporteat Christum pati. Iohan. 5, Est qui vos

Testamento. [?: ] 24, Incipiens a Moise et omnibus prophetis, declaravit eis, quod oporteat Christum pati. Iohan. 5, Est qui vos accuset Moises, in quo vos speratis. si enim Moisi crederetis, etc. Act. 15. Moises habet a temporib. antiquis, qui eum praedicent ubique, omni sabbato [?: le- ] . Act. 21, Docens discessionem a Moise: id est, neglectionem legis, vel potius a postasian. Omnes Israelitae sunt in Moisem baptizati, 1. Corinth. 10. id est, illis maximis miraculis sunt in doctrina ac religione Moisis confirmati, eique quasi addicti et

mirari, et ad eos visendos confluere. Dicit ergo Christus, Iudaeos huius rei gratia non de buisse ad Iohannem male vestitum, ac horride viventem venire. Per metaphoram porro, similitudinem aut allegoriam putant aliqui inter pretes significari adulatores, quales plerunque sunt aulici, qui id omni studio cavent, ne illa austera et aspera feritate cuiusquam teneras aures, praesertim vero suorum dominorum laedant: perinde ac si quis asperiore veste talem aliquem molliculum attingeret, aut perfricaret. Talem negat Christus fuisse Ioannem, ut qui et ipsum Herodem obiurgarit de incestu, et

τούτου huius, ad corpus transtulerint: cum Paulus eo monstret illam mortem, de qua ibi toto capite agit, nempe corruptionem originalem Simili ratione accipit et Paulus mortem, pro quovis maiori malo et periculo, 1 Corinth. 15. Cur nos periclitamur omni momento, indies morior. Et 2. Corinth. 11, In mortibus frequenter. Sic et primo eiusdem capite inquit, Qui nos liberavit ex tanta morte: aliqui exponunt pro periculo mortis. sed eodem ferme res redit. Tertio, mors significat ipsam spiritualem mortem, quae admodum multiplex est: nempe primum

criminalis aut capitalis quispiam iudex eos carnifici [?: ] supplicia dedat. Accipitur igitur ibi mors spiritualiter propoena, praesertim aeterna, Contra, Evangelium est ministerium iustitiae et vitae, quam non tantum annunciat, sed et re ipsa affert, et offert quoque [?: omni- ] in Christum credentibus. Morte mori, est reduplicatio, quae tum vehementiam, tum et certitudinem [?: no-- ] , sicut et aliarum vocum reduplicatio: de quo [?: Hebra-o ] in Regulis generalibus. Sic accipitur de tempora in morte illa lex Moysis, vel Dei potius:

ecundo. id est, aut passione ac obedientia Christi iustificamur, ut ego doceo: aut nostris operib. ac obedientia legi [?: postita ] , sicut pseudoapostoli contendunt: Si nostris operibus a lege praescriptis et exactis iustificamur, [?: ] volunt, sequitur Christum sine omni fructu esse [?: possum ] : sed hoc est absurdum. Igitur alterum seu [?:-dens ] est falsum. Excitare qui dormis, et surge a mortuis Ephes. quinto id est, convertere ex ista tua [?: spirituale ] morte peccatorum ad Christum. Mihi enim [?: ]

Multiplicari, ut dixi, utroque modo accipitur, de auctione numeri, et etiam quantitatis continuae. Roborantur et multiplicantur qui odio habent me: id est, augentur numero et potentia. Mansuetudo tua multiplicavit me, Psalm. 18 id est. auxit et provexit me. Ad multiplicandum intra decem dies in omni vino ad multiplicandum, Nehemiae quinto. id est, plurimum collegerunt. Sic secundo Paralip. decimosexto, cum curribus et equitibus ad multiplicandum valde: id est, admodum multis. Multiplicans et minvens Exodi 16, Collegerunt multiplicans et minvens. id est, alius plus, alius minus.

et eius Ecclesiam veramque religionem. Iudicari ergo, vinci et damnari tunc debebat per instantem passionem Christi [?: ] sathan, et mundus: sicuti Deus ita caelitus clamaverit se iam esse glorificaturum suum filium, nempe subiectis sub pedes eius omnibus hostibus eius, dataque omni potestate in caelo et in terra, ut omne genu [?: co- ] eo incurvari cogatur, caelestium, terrestium et [?: in-orum ] . Sic etiam illud Ioannis dictum accipiendum quod fides nostra vincat mundum, nempe confidem in hunc victorem mundi. Regnum meum non est hoc mundo,

qui certe non fuerunt patres multarum gentium: idque non tantum in illo uno versu 13 (quae verba. Aut semini eius, etiam iste peruertit) sed etiam in sequentibus. ut 14. Si iis qui exlege sunt haeredes irrita facta est fides, abolita est promissio: et ulterius 16, Ut sit firma promissio omni semini aut posteritati, etc. id est, ut omnes certo consequantur illam haereditatem iustitiae ac felicitatis, seu possessionis totius mundi: non autem ut ipsi fiant haereditas omnium aut ab omnibus possideantur. Accipio igitur Mundum, ut plerique omnes hactenus, de tota rerum

ab omnibus peccatis. Secundo, mundum cor est, in quo radix illa malitiae nonnihil mortificata ac debilitata est, ut non possit amplius regnare in hoc mortali corpore Id vero fit, cum per Spiritum sanctum renovamur. Denique et tertiam significationem habet, ad novam obedientiam pertinentem, ei pii omni studio removent de suo corde omnia mala, [?: ] iusta et sanguinaria consilia. Hinc est dictum Christi Matthaei quinto: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Et Psalmo vigesimo quarto: Innocens manibus et mundus corde, qui non in vanum aut vanitatem levavit animam

cum de spirituali mundatione accipitur, supra dixi: sed illa nimirum prima et praecipua est, cum remissionem peccatorum significat, de qua innumera dicta passim in Scriptura reperiuntur 1. Iohan. 1 bis repetitur, Sanguis Christi mundat nos ab omnibus peccatis. Et mox, Deus mundabit nos ab omni iniustitia. Ezech. 36: Spargam super vos aquas mundas, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et ab omnibus idolis vestris mundabo vos: quae mundatio, et verba etiam de [?:--qua ] pura, Hebr. 10 reperitur. Significabat vero illa mundatio Levitica, per illos ritus ac

eoque minime ei conveniat. Tribuitur id subiecto, quod est accidentis. debebat enim dicere, Sic est pulchritudo in muliere stulta. NARRARE, ספר Sipper, verbum aliquanto latius in Sacris literis, quam in Latina aut aliis linguis, nempe pro omni sermone aut institutione accipitur: ut Psal. 21, Narrabo nomen tuum fratribus meis. id est, praedicabo te, iramque doctrinam: instituam eos de te, tuaque religione. Sic potes etiam exponere crebro in Sacris repetitam loquutionem, Narrare mirabilia Dei. quod non de sola

attemperaverant. Natos ergo expone, vel de inventionibus ac malis artibus gentilium, vel etiam de ipsis magistris earum. Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista: i. inter filios aut natos ex mulieribus. NASUS: suprâ in NARIBUS. NATARE facio lectum meum omni nocte: Psal. 6, hyperbole est, de multitudine lachrymarum. Natare facere aquas super faciem alicuius, est eum submergere. Deuteron. 11. quasi dicat: Operuit eos aquis, ut non [?:-li ] super aquas, sed aquae super eos nataverint. NATATORIA, a veteri

omnia animantia procreant, omnes creaturae aliquas vires ac munia seu opera functionesve habent, omnia gravia tendunt deorsum, omnia levia sursum, etc. Homo et angeli debent esse perpetui. Haec omnia debent dici necessaria consequentis. Sic enim a Deo sunt initio condita, sine omni exceptione naturali, aut libera electione. Quod adiicio, propter liberam electionem Satanae et hominis, qui sponte a Deo, a veritate, iustitia et vita, suaque prima natura recesserunt. Neque enim fuerunt initio sic prorsus immutabiliter conditi. Huc igitur pertinet necessarium aeternum

sic ex ore aut per os ipsorum regnum Dei propagetur, Deusque glorificetur, et contra Satan ac mundus redarguantur et condemnentur: ita vicissim ac contra, Satan et mundus non solum habent suos Apostolos mendaciorum infernalium propagatores, et veritatis Dei corruptores ac oppugnatores: sed etiam omni vi, industria ac arte id agunt, ut illi Dei ac filii ipsius ministri non tantum desinant testimonium veritati dare, sed etiam eam una cum suo autore obnegent, abiurent, ac ut impiam condemnent. Hic igitur fit, ut tant opere Deus a suis requirat ac flagitet confessionem, aut (si mavis dicere)

late, sicut Res apud Latinos, aut Ein ding apud Germanos. Adiungitur vero non raro aliis vocibus perniciose, aut quasi expletive. Exodi 8, clamavit Moses ut Dominum super negocio aut re ranarum: id est, ob [?: ] quas petiit amoveri ab Aegyptiis. Exodi vigesimosecundo: Super omni negocio aut re transgressionis videlicet de bove, asino, ove, etc. idem est ac si diceret omni transgressione. Sic in negocio Phegor, Numeri trigesimoprimo: id est, propter Peor, aut cultum [?:---li ] illius. Eodem modo ponitur et 2 Samuelis decimo octavo: Audivit

aut quasi expletive. Exodi 8, clamavit Moses ut Dominum super negocio aut re ranarum: id est, ob [?: ] quas petiit amoveri ab Aegyptiis. Exodi vigesimosecundo: Super omni negocio aut re transgressionis videlicet de bove, asino, ove, etc. idem est ac si diceret omni transgressione. Sic in negocio Phegor, Numeri trigesimoprimo: id est, propter Peor, aut cultum [?:---li ] illius. Eodem modo ponitur et 2 Samuelis decimo octavo: Audivit populus cum praecepta daret [?: per ] negocio Absolonis: id est, de Absolone in vita

44 de solo iuramento ac [?:-pitur ] . minatur. n. Deus, se extincturum omnes Iudaeos in Aegypto, ut nemo ibi iuret per Deum. Deum facere me [?:-uisse ] sui nominis in aliquo loco, est idem quod, institui ab eo ibi cultum et praedicationem verbi sui. Exod. 20. In omni loco, in quo faciam meminisse nominis mei, veniam ad te. Locus plenus consolationis, quod ubicunque est vera doctrina, ibi sit etiam ipse Deus. Sicut Christus inquit: Si quis custodierit sermonem meum, veniemus ad eum, etc. Sic memorari nomen Dei, est eius recordari vera fide:

nova autem contra in precio sunt: ita etiam in instauratione mundi ac generis humani per Christum, pollicitus est se novos caelos et novam terram creaturum: se etiam novum foedus ac formam religionis, abolita vetere, daturum. Haec iam omnia impleta sunt. Quare nos totum veterem hominem, cum omni sua iustitia, virtutibus ac dotibus parvi facimus: et tantum ea quae nunc Meschias per suum Spiritum et Verbum nova fecit, novum cultum, novos homines, et novam iustitiam, donaque per eum data magnifacimus, ut tantum de ipso, non autem de nobis aut aliorum carne ac sanguine gloriemur, cum

transfertur ad recollectionem Iudaeorum, in vastatione Iudaeae et Hierosolymae dispersorum et abductorum: multo autem magis ad collectionem filiorum Dei ex omnibus gentibus per verbum, Iohan. 11. et denique de omni recollectione ovium Domini errantium, quae omnibus seculis in potestate tenebrarum, et grassantib. erroribus in varias opiniones, sectas, et eorum corruptelas disperguntur. Nubes matutina, pro re non durabili ponitur Hos. 6, Pietas aut iustitia vestra sicut nubes matutina, et veluti ros

[?: ] occidet eum lingua viperae: i. vipera eum morsu interficiet. Occidere ad perditionem, Ezek. nono: Et mulieres occidite ad perditionem. id est, usque ad [?: internecion- ] Latini quoque dicunt Occisione occidere, id est, penites omnes. Propter te occidimur omni die, aut tota die: Psalmo 44. id est, perpetuo affligimur, et subinde aliqui nostrum interficiuntur. Occidere et possidere, [?: pt- ] Reg. 21 dicit Helias ad Achabum: Non'ne occidisti et possedisti? quasi dicat, An poteris negare, iam te in cade iniusta et rapina manifesta

est, et in omnibus linguis usurpatur. Deus det vobis illuminatos oculos mentis, Ephes. 1. id est, illuminatam mentem. Contra 1. Iohan. 2, Tenebrae excaecaverunt oculos eius. Abstergere lachrymas ab oculis alicuius, est eum consolari, vel potius liberare a causis lachrymarum, nempe ab omni calamitate, labore ac dolore. Isaiae 25. Apoc. 7 et 21. ODI et DILIGO, saepe non tam animi affectus, quam actiones eum affectum consequentes indicant. Diligere enim significat curare,

quoque populi Israelitici dicunt ad Moysen et Aaronem, Foetere [?: ] stis odorem nostrum coram Pharaone et praebuistis [?: ] gladium contra nos. Contra etiam bonam famam significat, 2. Corinth. 2: Deus bonum odorem noticiae [?: ] manifestat per nos in omni loco. id est, famam aut doctrinam de sua noticia. Sic ibidem Paulus dicit, se aliis quidem esse odorem salubrem ad vitam, aliis vero [?: ] ad mortem. id est, famam ac opinionem hominum de se suaque doctrina, apud alios quidem bonam ac veram esse, eisve parere vitam: apud alios

hyperbole est et illa Deut. 33, Assur erit acceptus fratribus suis, et tinget in oleo pedem suum. pro, abundabit oleo, et aliis commodis ac opibus, ita ut vel pedes lavare in oleo prae copia et vilitate posset. Diximus fuisse moris. caput perfundere oleo. De eo more habetur Ecclesiast. 9. Omni tempore sint vestimenta tua candida, et oleum super caput tuum ne deficiat. pro, perpetuo sis laetus, et comodis huius vitae perfruere. Sic Psal 23 dicit Psaltes, Impinguasti oleo caput meum. id est, ditas ac foves me tuis deliciis ac bonis. Pingit enim ibi suam refectionem aut

aut magnatis, non frangat, vel non attingat caput meum id est, longe malim, satiusque mihi esset, a bonis et piis [?: ] stigari, arque adeo etiam durius tractari, quam ab impiis summis deliciis saginari. Hoc enim est [?: argument- ] , ut cupiat longissime abesse ab omni malorum et pravorum, ipsorumque conatuum sodalitio. Significat vero per metaphoram ראש ros caput, principem aut potentem, sicut et in aliis linguis. Sic paulo proxime antea dixerat, se no velle vesci deliciis impiorum. Eodem facit, quod et Septuaginta ac

de saucio viatore, cui in lutaris Samaritanus ex misericordia infuderit in [?: ] nera vinum et oleum: vinum, ut purificaret vulnera: et oleum, ut molliret et sanaret. Olei collatione etiam adulatio, et omnes blanditiae sermonis declarari solent [?: ] oleum fluit sine omni strepitu, et gustus quoque eius [?: ] ret omni acredine et asperitate. Mollit quoque vulnera et alia indurata aut exasperata in corpore. Psal. 55 [?: ] niora fuerunt butyro verba oris eius, at bellum in [?: ] eius. id est, molliora fuerunt

infuderit in [?: ] nera vinum et oleum: vinum, ut purificaret vulnera: et oleum, ut molliret et sanaret. Olei collatione etiam adulatio, et omnes blanditiae sermonis declarari solent [?: ] oleum fluit sine omni strepitu, et gustus quoque eius [?: ] ret omni acredine et asperitate. Mollit quoque vulnera et alia indurata aut exasperata in corpore. Psal. 55 [?: ] niora fuerunt butyro verba oris eius, at bellum in [?: ] eius. id est, molliora fuerunt verba eius oleo, cum [?: ] spicula, vel potius

interierunt: vel quod partim fuerunt occisi, et partim in captivitatem abducti, nulla proiecta sorte, qui abducendi fuerint, aut relinquendi in terra. Et quod sanguinem fudisse referuntur super siccam petram, ubi sanguis non absorbetur, nec tegi potest pulvere: significat, illos publice et posito omni timore grassatos in pios homines, qui eorum noluerunt acquiescere impietati. Nisi quis hoc ultimum exponat de clamore conspicui sanguinis et irae Dei. Ezechielis undecimo, contemptores minarum propheticarum dicebant, non imminere adeo brevi illas calamitates: se debere aedificiis et

[?: po ] test. Necessariissima vero est eadem, quia alioqui [?: co- ] entia ac fides non potest syllogismum in prima figura efficere, maiore non existente universali. Necesse aut est ad salutem habere hosce duos syllogismos. Primum [?: leg- ] Omnes homines, omni tempore in hac vita, post [?: ] etiam pii a lege Dei accusantur et redarguuntur, quid sint peccatores, et digni aeterno exitio, omnesque [?: ] peccatum concluduntur: Ego sum homo: Igitur et ego peccatum habeo, accusorque lege, et damnor. [?: D- ] hunc

eum. et Matth. 3, Tunc exiit ad cum Hierosolyma, tota Iudaea, totaque regio circumiacens Iordanem: pro, plurimi ex illis locis. Luc. 2, Venit [?:-dictum ] ab Augusto Caesare, ut describeretur tota terra habitabilis. id est, tota Iudaea. Coloss. 1. Evangelium est praedicatum omni creaturae sub caelo. pro, plerisque hominibus passim, quam latissime. Sic Psalm. 39, Celebrabunt te omnes reges terrae. Omnis significat nonnunquam idem quod Quisquis, sicut Erasmus et Beda annotarunt: ut Matth. 4, Sanans omnem morbum et omnem languorem id est, quemvis ex omni genere

omni creaturae sub caelo. pro, plerisque hominibus passim, quam latissime. Sic Psalm. 39, Celebrabunt te omnes reges terrae. Omnis significat nonnunquam idem quod Quisquis, sicut Erasmus et Beda annotarunt: ut Matth. 4, Sanans omnem morbum et omnem languorem id est, quemvis ex omni genere etiam gravissimorum, ac plane incurabilium morborum: non quod omnia individua infirmitatum aut infirmorum sanaverit. Est igitur hic haec particula universalis de omnibus generibus, quod nullus morbus ei fuerit insanabilis, perinde ac si dixisset, quemlibet morbum indifferenter ac citra

se pertinere? At Paulus contra ex Ioele facit [?: universalissimum ] inquiens: Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit. ubi ille, manifeste facit promissionem universalissimam, omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ]

5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est, quodvis genus ma [?: ] pro arbitrio in vos iactaverint. Nam omnia [?: ] dicere non possunt cum pauperi nequeat obiici [?: foe--- ] , aut prorsus imbecillo latrocinium. Num 18. In omni [?: ] eorum, et in omni oblatione eorum: pro, sive sit quodvis genus mincha, sive sit quodvis genus oblationis. Exod. 22, Vel pecus et omne animal, pro, quodcunque animal Num. 18. De omni adipe offeretis. pro, optimam et pinguissimam quamque eius partem. Vidit Salomon omnem

contra vos, etc. id est, quodvis genus ma [?: ] pro arbitrio in vos iactaverint. Nam omnia [?: ] dicere non possunt cum pauperi nequeat obiici [?: foe--- ] , aut prorsus imbecillo latrocinium. Num 18. In omni [?: ] eorum, et in omni oblatione eorum: pro, sive sit quodvis genus mincha, sive sit quodvis genus oblationis. Exod. 22, Vel pecus et omne animal, pro, quodcunque animal Num. 18. De omni adipe offeretis. pro, optimam et pinguissimam quamque eius partem. Vidit Salomon omnem virum fortem pro, quemcunque.

nequeat obiici [?: foe--- ] , aut prorsus imbecillo latrocinium. Num 18. In omni [?: ] eorum, et in omni oblatione eorum: pro, sive sit quodvis genus mincha, sive sit quodvis genus oblationis. Exod. 22, Vel pecus et omne animal, pro, quodcunque animal Num. 18. De omni adipe offeretis. pro, optimam et pinguissimam quamque eius partem. Vidit Salomon omnem virum fortem pro, quemcunque. Aliquando ea vox non universitatem generis, sed eius rei cui adiungitur, perfectionem aut plenitudinem denotat, perinde ac si diceres totum de re incorporea. Roman. 14, Deus

pro, optimam et pinguissimam quamque eius partem. Vidit Salomon omnem virum fortem pro, quemcunque. Aliquando ea vox non universitatem generis, sed eius rei cui adiungitur, perfectionem aut plenitudinem denotat, perinde ac si diceres totum de re incorporea. Roman. 14, Deus spei repleat vos omni gaudio et pace. id est, pleno solidoque aut cumulato gaudio ac pace. Non enim optat Apostolus omnis generis gaudia, sed spirituale, verum, idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam

Apostolus omnis generis gaudia, sed spirituale, verum, idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam plenam ac integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis

grandia peccata. Numer. 16, Ne pereatis in omnibus peccatis eorum. quasi dicat. Ne obruamini tanta mole ipsorum iniquitatis, facti eius per imputationem et assensum participes. Omnis poni pro Quocunque, supra ostendi. Tale videtur esse illud Nehemiae 5, Intra decem dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc.

eius per imputationem et assensum participes. Omnis poni pro Quocunque, supra ostendi. Tale videtur esse illud Nehemiae 5, Intra decem dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9,

Tale videtur esse illud Nehemiae 5, Intra decem dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9, In omni hoc non est aversus furor eius. pro, licet populum suum Deus tot poenis

dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9, In omni hoc non est aversus furor eius. pro, licet populum suum Deus tot poenis

Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9, In omni hoc non est aversus furor eius. pro, licet populum suum Deus tot poenis afflixit, nondum tamen est eis vel populus

hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9, In omni hoc non est aversus furor eius. pro, licet populum suum Deus tot poenis afflixit, nondum tamen est eis vel populus conversus, vel Deus satiatus. Iuxta vel secundum omne quod, Nume. trigesimo,

est in lege. pro, omnino ut scriptum est. Aliquando hoc signum universale non adiungitur suae voci aut subiecto, sed alii coniunctae, sicut et alia syncatagoremata: de quo Hebraismo in Regulis Generalibus disseruimus. Proverbiorum vigesimoprimo, Omnis via viri recta est in oculis eius. pro, omni homini, aut cuique suus mos, sua consilia et conatus placent ac probantur, tanquam iusti ac salutares: sed Dominus recte et exacte ponderat corda, et iudicat de intimis hominis cogitationibus. Non enim prorsus verum est, quod homines omnia sua facta probare soleant: sed solum praecipua ac

enim est: Ubique varii sunt ordines, et varia genera ac conditiones hominum, cuius diversitatis ipsemet Deus autor est, non ea temere aut forte fortuna accidit. Sunt mihi omnia, Genes. 33. pro, omnia affatim suppetunt, nulla re necessaria destituor: omnia, pro omnigena bona. Ab hoc signo Omni habent verbum Hebraei, quod quasi totari aut omnitari sonat. 1. Regum 17. Recensiti sunt, et omnitati sunt. pro, omnes adfuerunt, omnes reperti sunt, nemo defuit, nemo desideratus est. OMNIPOTENS: Exod. 6, Apparui Abrahamo in Deo omnipotente. Aliqui exponunt, Omnipotentem me

25. Profectus [?: ] qui quinque talenta acceperat, operatus est eis, et et fecit alia quinque talenta: ubi prius operari significat [?: ] aut captare lucrum, posterius vero acquirere ac consequi optatum lucrum. Sic pro acquisitione boni alicuius, [?: ] omni ratione boni operis aut meriti, etiam Luc. 19 accipitur: Domine, mina tua decemminas lucrifecit. [?: S--- ] Graeco habetur, Adoperata est, sic pro simplic [?: inq- ] [?: ]

rei pecuniariae, in qua multum occupabantur Moabitae. Sed recte de munitionibus exponere queas, quoniam minatur exitium civitati Nebo. Vocant vero etiam Latini non raro Opera, munitiones, praesertim hostiles, quibus civitates oppugnantur. Opus pellis: pro, ex pellibus confectum. Levit. 13, In omni opere pellis. Aliquanto post inquit: in omni quod fit ex pelle in opus. Et mox, Omnem supellectilem pelliceam. Opus aliquando pro forma aut idea operis Exod. 28, Sicut opus Ephod facies illud: id est, tali forma aut ratione operis. Hoc est opus candelabri, Num. 8 i. haec est idea aut

Moabitae. Sed recte de munitionibus exponere queas, quoniam minatur exitium civitati Nebo. Vocant vero etiam Latini non raro Opera, munitiones, praesertim hostiles, quibus civitates oppugnantur. Opus pellis: pro, ex pellibus confectum. Levit. 13, In omni opere pellis. Aliquanto post inquit: in omni quod fit ex pelle in opus. Et mox, Omnem supellectilem pelliceam. Opus aliquando pro forma aut idea operis Exod. 28, Sicut opus Ephod facies illud: id est, tali forma aut ratione operis. Hoc est opus candelabri, Num. 8 i. haec est idea aut forma candelabri. Sic Reg. 7, Hoc est opus

aut forma candelabri. Sic Reg. 7, Hoc est opus basis. Et Exod. 21, Cribrum operae retis facies. Opus alicuius, pro partibus instrumentis, [?:-ut ] circumstantiis ipsius. 2 Reg. 16. Misit similitudinem [?:-taris ] , et figuram eius secundum omne opus eius. pro, cum omni opificio eius, aut rebus ad eum pertinentibus. Quod nam erit iudicium puero, aut opus eius? [?:-dic ] . 13. id est, quam rationem observabimus in educando et instituendo eo? Operis homines: id est operarii. Iob. 37, Tonitru hominem concludit, ut non possit cognoscere homines

ne possit exire ad operarios, invisere eos, et [?:--um ] opera inspicere. Operis vasa, sunt operose facta [?: ] Num. 13, Accepit omnia vasa operis. Opus cogitatio [?: ] pro, ingeniose et magna cogitatione factum. Exod. [?: ] Ut operetur in omni opere cogitationis: pro, in omni ingeniosa, et multum cogitationis solertiaeque [?:-ente ] . Opus fortitudinis. Esther decimo: Omne [?: o-- ] fortitudinis ac potentiae eius: pro, quicquid [?: forti- ] et potenter gessit. Opus, pro operis effectu,

eos, et [?:--um ] opera inspicere. Operis vasa, sunt operose facta [?: ] Num. 13, Accepit omnia vasa operis. Opus cogitatio [?: ] pro, ingeniose et magna cogitatione factum. Exod. [?: ] Ut operetur in omni opere cogitationis: pro, in omni ingeniosa, et multum cogitationis solertiaeque [?:-ente ] . Opus fortitudinis. Esther decimo: Omne [?: o-- ] fortitudinis ac potentiae eius: pro, quicquid [?: forti- ] et potenter gessit. Opus, pro operis effectu, [?: meri- ] aut etiam

et prompte serviendo suis Ethnicis dominis, doctrinam Evangelii ornare in omnibus: id est. Christianam religionem suis dominis et aliis gratam et acceptam reddere. ORPHANUM, a pupillo ita Grammatici distinguunt, quod pupilli sint parvi pueri parentibus orbi: sed orphani, qui etiam omni haereditate et praesidio parentum destituantur. Porro in Sacris literis orphanus crebro omnes miseros, et humanis praesidiis destitutos notat. Quoniam autem Deus talibus vel in primis succurrit, hinc fit, quod Deus quasi quodam proverbio dicitur Iudex aut vindex viduarum, pupillorum et

patris orphanorum, et iudicis viduarum, Deus in loco sancto suo. id est, Vos miseri fidite Deo, et exultate in eo, in quo solo pacem habebitis. in mundo enim pressuram perfertis. Ioan. 14 dicit Christus ad Apostolos: Non relinquam vos orphanos, redibo ad vos. id est, non permittam ut videamini omni ope destitui: adero semper vobis, etiam post mortem, resurrectionem et ascensionem meam. Vide vocem Vidua. OS, oris, vox valde varios Hebraismos parit, de quibus dicam. Os aperire, est loqui, aut docere: Matth. 5. Act. 8 et 10. Hebraicus pleonasmus esse, sed tamen sua

Os Domini loquutum est: id est, ipsemet Dominus. Sic Exacerbare os Domini, de quo supra saepius. Tergere os. Proverb. 30: Adultera comedit, extersit os, [?: ] dixit, Nihil feci. de impudentia adulterae et omnium perditorum dicitur, qui parvi pendunt sua peccata. Homo vivit ex omni verbo quod procedit ex ore Dominis Matth. 4. Deut. 8 habetur tantum, Ex omni [?: progre- ] oris Dei: id est, ex omni ope, beneficio aut bono Dei quod ille ad hanc rem ordinare vult. ubi os videtur simpliciter significare ipsum Deum, quod eius beneficis ac bonis alantur. Ut omne

de quo supra saepius. Tergere os. Proverb. 30: Adultera comedit, extersit os, [?: ] dixit, Nihil feci. de impudentia adulterae et omnium perditorum dicitur, qui parvi pendunt sua peccata. Homo vivit ex omni verbo quod procedit ex ore Dominis Matth. 4. Deut. 8 habetur tantum, Ex omni [?: progre- ] oris Dei: id est, ex omni ope, beneficio aut bono Dei quod ille ad hanc rem ordinare vult. ubi os videtur simpliciter significare ipsum Deum, quod eius beneficis ac bonis alantur. Ut omne os obstruatur: Roman. 3. est, ut nemo habeat quod iactet ac glorietur.

comedit, extersit os, [?: ] dixit, Nihil feci. de impudentia adulterae et omnium perditorum dicitur, qui parvi pendunt sua peccata. Homo vivit ex omni verbo quod procedit ex ore Dominis Matth. 4. Deut. 8 habetur tantum, Ex omni [?: progre- ] oris Dei: id est, ex omni ope, beneficio aut bono Dei quod ille ad hanc rem ordinare vult. ubi os videtur simpliciter significare ipsum Deum, quod eius beneficis ac bonis alantur. Ut omne os obstruatur: Roman. 3. est, ut nemo habeat quod iactet ac glorietur. [?: Co- ] rium est ei quod supra habuimus,

Dan. 4 dicitur derege Nabuchodonosore in brutum animal commutato, quod cum feris erit pabulum eius: id est, pascetur ut brutum, herba et foliis arborum. PACATUS dicitur Latinis, qui aliis molestus ac infestus non est. Sed in Sacris, qui summa rerum suarum tranquillitate, sine omni cruce ac calamitate securus vivit. Ac plerumque impium significat. Tales enim obliviscuntur Dei et proximi. Iob 12. Ut lampas contempta est cogitationi pacati, qui paratus est ad lapsus pedit, pro, felicis, et viventis in summa tranquillitate, qui miseros periclitantesque negligit. Sic

sibi imprecatur Psal. 137, si Hierosolymae obliviscatur. Sic Christus de sua passione queritur Psal. 22, et vates in Threnis queritur de sui populi extrema miseria, adeo ut etiam lactentium lingua palato haereat: quod indicat, tum matres ob famem lacte, tum infantes omni oris humore destitutos esse. Porro, haec eadem phrasis Ezech. 3, significat mutum reddere. in quit enim ibi Deus ad prophetam, Linguam tuam faciam haerere palato tuo, ut obmutescas, et non sis eis in virum arguentem. Et mox subiicit, Aperiam os tuum. Similis fere est illa locutio Poetae,

לחם lechem, a comedendo aut consumendo dictus, per synecdochen significat omnem cibum. Cui aliquando additur nomen Aquae, aut etiam vini, quemvis potum denotans. Gen. 43. Non poterunt Aegyptii cum Hebraeis comedere panem. id est, cum eis comedere. Sic forte posset de omni cibo intelligi Psalmus 104. Panis fortificat cor hominis. Qui comedebat mecum panem, sustulit contra me calcaneum suum: Io hannis 13. Sic 2. Regum 6. Pone panem et aquam coram eis, ut comedant. id est, cibum et potum. Quare mox sequitur, Fecit eis convivium aut prandium magnum: ut facile

id est, copiam et vilitatem frugum, donatis [?:---gis ] proventibus, eis tribuerat. Frange esurienti panem tuum, Isaiae 59. id est, distribue pauperibus eleemosynas. Panis de caelo: pro, caelesti. Panis vitae: id est, vivificat Iohan. 6. Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod progreditur ex ore Dei. id est, non tantum istis usitatis cibis, et aliis commodis ac praesidiis homo sustentatur ac fovetur, etiam in ista corporali vita, ne dum in spirituali: sed potest et solet Deus mirabiliter praeter et contra secundas causas hominem sustentare, etiamsi

propheta et vero sacerdote, succedentib. meris seductoribus. Pastor bonus, mercenarius, et denique perniciosus, qui furem aut lupum agit, describitur Ioan. 10, et saepe in prophetis. Pastores dicti sunt in Ecclesia illi, qui tum docendo, tum et propugnando populum, tum etiam oratione ac omni denique cura gregem Domini regunt, alunt, tuentur ac servant, ut solent boni pastores oves brutas: unde haec metaphora sumpta est. Pastor magnus, Heb. 3. Pastor et curator animarum nostrarum: 1 Petri 2. Et denique archipastor, aut princeps pastorum, 1 Petri 5, dicitur ipsemet Christus,

massam in fermentum, salutarem cibum in venenum, optimum vinum in acetum aut vappam, et auream massam in scoriam aut carbones (quibus similitudinib. etiam Scriptura utitur) transmutasset. Haec est horrenda quaedam non regeneratio, sed degeneratio, per semen diaboli. Tertio, quia voluntatem eius omni studio cupiunt, et conantur efficere, eiusque mores ac opera praestant, et veluti totam vitam repraesentant. Denique quia eos perpetuo docet, regit ac fovet. Idem quoque 1 Iohan. 3 dicitur. Porro ibidem Satan etiam pater mendacii vocatur, quia et author eius extitit, tum per se deficiens a

usurpant, sicut solent dicere, Ein blinder mann, ein armer mann. Hinc non paucae phrases oriuntur: ut, Apprehendere, aut potius roborare manum pauperis, Ezech. 16. pro, succurrere egenti cuiuscunque operis. Unicus et pauper sum ego, Psal. 25. id est, desertus ac destitutus omni ope, et afflictus insuper. Exultatio eorum sicut ad devorandum pauperem in abscondito, Habac. 3. id est sicut solent raptores, aut alii crudeles homines alacriter invadere miseros, omnique ope destitutos, qui sese tueri nequeunt. Pater eram pauperum, Iob 29. id est, paterno affectu et

esse filium suum, et cum illo omnia largiturum esse. Quaesivit hanc animi πνεῦμιαν, aut εὐθυμίαν Philosophia sedulo, sed non reperit: nisi quod multi in quandam caecam et carnalem securitatem, et veluti omni sensu carentem stupiditatem degenerarunt, cuiusmodi fuit Catonis aut aliorum contemptus mortis. De hac pace inquit Paulus Philip. 4, Et pax Dei quae superat omnem sensum, custodiet corda vestra. Psalm. 4, In pace cubabo et dormiam, quoniam tusolus in securitate collocabis me. Ioan. 14.

ac laesionibus homines belligerantur, ac in se invicem grassantur. Coniungitur et cum iustitia, quia pax nec carnalis nec spiritualis iustitia carere potest. In spiritualibus pax est filia verae iustitiae. In carnalibus fit saepe ut sit communis quaedam pax, aut potius species pacis, sed interea omni genere fraudis ac iniuriarum sese invicem cives divexent, lacerent ac perdant. Cum igitur pax et iustitia sese invicem amplectantur et osculentur, ut Psalmo octuagesimoquinto loquitur: tunc est optimus rerum status. Pax et paces, saepe pro pacificis ponitur, abstractum pro concreto, et

Psal. 122, Propter fratres meos et proximos meos, loquar nunc pacem de te. id est, tibi precabor, et alioqui promovebo pacem. Loqui pacem cum aliquo, et malum esse in corde: Psalmo 28. id est, blando sermone amicitiam simulare, sed in corde hostilia cogitare. Loqui pacem omni semini suo, Esther 10: pro, amanter alloqui sunt populares aut gentiles. Non nosse pacem, alias significat esse alienum a pace, cupidum bellandi ac laedendi Romanorum 3, Isaiae 59, Viam pacis non noverunt: id est, nihil est apud eos fidei. humanitatis, aut sinceritatis Alias non frui

indicare. Genes. quadragesimotertio. Dixit Iuda ad Israelem patrem suum, Mitte puerum Beniamin, et ego fide iubeo de eo, ex mea manu require eum: Si non reduxero eum ad te, et coram te stitero eum, et peccabo tibi omnibus diebus. id est, sim tibi reus ac obligatus, habearque a te pro scelerato omni tempore, perpetus mihi sis infensus, adversus ac molestus, ut extreme nephario, ac in te iniurio. Sic idem verbum, ac in eodem sensu, repetit Iuda erga Iosephum: Quoniam servus tuus sponsione facta accepit puerum a patre suo, promittendo, quod si non reduxero eum ad te, et peccabo pani meo

damnati, ut supra productis exemplis de hoc verbo ac nomine dixi. Aliquando tamen etiam plurali numero Originale peccatum notat, ut supra de Psalmo quinquagesimoprimo dixi. Omnes peccaverunt, et carent gloria Dei: Romanorum tertio, significat omnes esse peccatores ac reos, carere iustitia, ac omni gloriatione coram Deo de iustitia ac vita: sicut mox sequitur, Ubi gloriatio? Ad ostensionem iustitiae suae, propter remissionem praecedentium peccatorum: Romanorum 3. id est, exhiberi iustitiam Dei aut obedientiae ac passionis Christi, et imputari credentibus in hunc finem ac usum, ut

in peccatis vestris moriemini) patet. Alio qui plerique intelligunt de unico incredulitatis peccato. Sic Isaiae trigesimo quinto, Fecit Dominus in eo concurrere omnium nostrûm peccata: peccatum itidem omne in universum notatur. Huc et referantur appellationes, seu aequipollentes voces, quae omni in universum peccato competunt. cuiusmodi sunt in Veteri testamento, Delicta. Iob decimotertio, Scelera mea et delicta mea ostende mihi. Levit. 5. Adducat pro delicto suo domino. Item Levit. 6. Iniquitas et Iniquitates: Exod. 34, qui aufers iniquitatem, Deuteronomii quinquagesimo

omnium usitatissimum et frequentissimum est) ἀδικία iniustitia, qua voce utuntur Apostoli Act. 8, In felle enim amaritudinis, et colligatione iniustitiae video te esse. 1. Iohan. 1, Fidelis est et iustus, ut remittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniustitia. 2. Pet. 2, Recipientes mercedem iniustitiae. Rom. 1. Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum, qui veritatem in iniustitia detinent. Romanorum 3, Si iniustitia nostra Dei iustitiam commendat, quid dicemus? Rom. 6, Neque praebete membra vestra

Si iniustitia nostra Dei iustitiam commendat, quid dicemus? Rom. 6, Neque praebete membra vestra arma iniustitiae peccato. Ἀνομία, hoc est, quiddam illegitimum, quod pugnat cum lege. Tit. 2, Christus dedit semetipsum pro nobis, ut redimeret nos ab omni illegalitate. 1. Ioan. 3, Peccatum est iniquitas. Παράβασις, transgressio: Roman. 5, Qui non peccarunt ad similitudinem transgressionis Adam. Gal. 3 Lex propter transgressiones posita est. 1. Timoth. 2, Mulier obnoxia facta est

quales sunt, κακία, malitia, 1. Pet. 2, Deponite omnem malitiam. Idem, Non quasi velamen habentes malitiae libertatem. 1. Corinthiorum decimoquarto, Sed malitia parvuli estote. Ephes. 4, Omnis amaritudo, etc. tollatur a vobis, cum omni malitia. Iac. 1, Abiicientes omnem immundiciam, et abundantiam malitiae. Πονηρία. Rom. 1. Pleni malitia et versutia. 1. Corinthiorum 5, Non in fermento κακίας καὶ πονηρίας.

quoque dicuntur Debita, et revera sunt: idque duplici ratione. Primum enim peccata sunt, debitae obedientiae neglectio, aut non persolutio. Debet enim rationalis creatura creatori suo Deo perpetuam et perfectissimam obedientiam. Hoc suum debitum, tributum, aut censum deberet rationalis creatura omni momento integerrime praestare: si non facit, retinet quasi alienum quoddam aes invito domino, contra omne ius ac fas, eoque illi moles debiti veluti foenoris cuiusdam vehementissime cumulatur. Talis vero, ut dixi, debitae obedientiae non persolutio, sunt proprie nostra peccata. Secundo peccata

ad quam initio formatus fuerat. Haec vero extrema [?: ] ditas et tristissima distorsio, nunquam, veluti [?: Eurip- ] quidam, caret suis pessimis aestibus etiam antequam [?: ] cogitationes aut actiones externas, vel etiam internas erumpat. Nam et caret omni vera cognitione, timore amore ac fiducia Dei: et contra, prave de Deo sentit, eumque ac eius voluntatem religionemque pro summa stulticia habet, atque adeo vehementissime odit idololatrias, res terrenas, omniaque iniusta ac prava serio amat et magnifacit, etc. Hosce igitur

seipso miserabiliter queritur. Appellatur et Peccatum tenaciter inhaerens , quod etiam in sanctis pertinacissime haereat: quod Paulus Hebr. 12 deponere iubet. Deponunt autem, qui constanter originali illi pesti resistunt, ne per suos pessimos fructus in membris regnet: et insuper hydram illam omni studio, fide, invocatione, et aliis pietatis exercitiis sedulo mortificant ac debilitant, capita veluti [?: ] verbi Dei gladio amputando, et igne Spiritus sancti adurendo. Ex hoc incendio aut fervore [?: pra- ] humanae sequuntur Actualia peccata, tum interna

in peccatum. Psalmo quinquagesimoprimo. Libera me de sanguinibus. Et, Tu remisisti iniquitatem peccati mei. De reatu tantum haec dicta loquuntur: Genesis vigesimo, Induxisti superme et regnum meum peccatum grande. Genesis quadragesimotertio, Nisi reduxero et reddidero tibi, ero peccati reus omni tempore. Sic Deuteronomii nono, vitulus vocatur peccatum, quia per illum peccarunt. Peccatum, inquit, vestrum quod perpetrastis, nempe vitulum, tuli. 3. Regum primo, Eritque cum dormierit dominus meus rex cum patribus suis, erimus ego et filius meus Salomon peccatores. Et duodecimo

Eodem modo et Deut. 7, 14, ac 26 affirmat Deus, se velle accipere Israelitas in populum peculiarem. Idem et Psal. 135 repetitur: Dominus elegit sibi Iacobum, Israelem in peculium suum. Utitur et Paulus hac voce Tit. 2 inquiens: Qui dedit semetipsum pro nobis, ut redimeret nos ab omni iniquitate, et purificaret sibi ipsi populum peculiarem, studiosum bonorum operum. Item D. Petrus primae secundo: Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus in acquisitionem, ut virtutes eius praedicetis. Habet Paulus vocabulum

arbitrio trucidavit et spoliavit. Percussit Philistaeos a turre custodum usque ad civitatem munitam: secundo Regum decimoseptimo. pro, expugnavit tam parva oppidula, quam magnas urbes. Percutiam pastorem, et dispergentur oves: Zach. decimotertio. Matthaei 26. pro, interficiam. Percutere in omni termino. secundo Reg. 10. Percussitque eos Azael in omni termino Israelis. id est, passim in omnibus finibus ac partibus eos cecîdit et subiugavit. Percutere foedus, Latina phrasis est, quia victima in sanciendo foedere feritur. Hebraei dicunt, excindere

turre custodum usque ad civitatem munitam: secundo Regum decimoseptimo. pro, expugnavit tam parva oppidula, quam magnas urbes. Percutiam pastorem, et dispergentur oves: Zach. decimotertio. Matthaei 26. pro, interficiam. Percutere in omni termino. secundo Reg. 10. Percussitque eos Azael in omni termino Israelis. id est, passim in omnibus finibus ac partibus eos cecîdit et subiugavit. Percutere foedus, Latina phrasis est, quia victima in sanciendo foedere feritur. Hebraei dicunt, excindere כרת carath. Percutere hostem suum retrorsum:

] , Isaiae quadragesimooctavo, est itidem aliquem ignominiose tractare ac caedere. Sic et Christo, ac Paulo etiam, in iudicio colaphos infringebant. In Apocalypsi Capite octavo, Percutere tertiam partem lis: id est, obscurare. et undecimo Cap percutere [?:--ram ] omni plaga: id est, vastare variis plagis. [?: Per- ] [?: vocatur ] Exodi duo decimo, ille angelus, quem Deus destinaverat ad interficiendos primogenitos Aegypti, Hebr.

erant etiam plerunque a vera religione et Deo alieni, quo magis tum contemnebantur, tum et odio habebantur: tamet si et in aliis gentibus peregrini non admodum accepti, honorati aut felices sunt. Ob peregrinorum igitur miseriam Deus eos saepe connumerat viduis, pupillis ac orphanis, et aliis omni ope praesidioque humano destitutis, eorumque se patronum ac defensorem esse profitetur, et illos Israelitis vehementer commendat, ne eos affligant, sed potius iuvent et sublevent, quandoquidem et ipsi olim peregini fuerint. Talem tristis status conditionem etiam Deus Abrahamo de posteris

irreprehensibilis reperietur. Atque ita fient ista longe suavissima, et salutaris consolationis plenissima dicta, non tantum legalia, sed desperationis laquei. Qua ratione adversarii ea perverterunt. Cuius generis et illud fuit, quod voluerunt suos sanctos ita perfectos fingere, ut qui prorsus omni peccato caruerint. quam perfectionem cum alii homines viderunt sibi prorsus impossibilem esse, coacti sunt desperare. Sicut vero in supra indicatis corporalium rerum exemplis haec vox nullo modo potest intelligi de perfecta quadam absolutione vitis aut agni, in quo nihil prorsus reprehendi

Sicut vero in supra indicatis corporalium rerum exemplis haec vox nullo modo potest intelligi de perfecta quadam absolutione vitis aut agni, in quo nihil prorsus reprehendi queat: ita nec in hisce ac aliis metaphoricis. quasi vel Abraham, vel alii peregrinantes in tabernaculo aut Ecclesia Domini, omni prorsus [?: n-uo ] careant, sintque in summae cuiusdam perfectionis statu. Sic Iob quoque statim in initio sui libri describitur fuisse perfectus et rectus. id est, sincere colens Deum ac iustitiam, non hypocrita aut simulator. Sic Psaltes 19 Psal. orat, se

nempe integrum, seu in nullo deficiens Aliquando tamen Perfectus absolutam quandam ac omnibus modis irreprehensibilem praestantiam notat. Deuter. 32, Dei perfecta sunt opera, et Philip. 3, Paulus primum negat se adhuc plene Christo confirmatum, metam apprehendisse, aut perfectum esse, sed omni studio ad eam metam tendere. Paulo post addit. Quicunque sumus perfecti, sic sentiamus. ubi perfectionem primum vocat illam summam absolutionem qua in altera vita Christo sua quadam ratione aut proportione similes erimus, ut 1. Iohan. 3 habetur. De qua perfectione alterius vitae, etiam

et contra imperfecti illo superiori. De ista summa perfectione intelligendum etiam est, quod Christus dicit Matth. 5: Sitis perfecti, sicut pater vester caelestis perfectus est. Et alibi in Scriptura saepe Deus inculcat: Sancti estote, sicut et ego sanctus [?: ] . id est, contendite omni studio ad illam summam perfectionem ac sanctitatem. Sic vox Perfectus aliquoties in Epistola ad Hebraeos usurpatur. Hebr. 2: Sic oportuit ducem salutis nostrae per afflictiones perfectum fieri id est, superato peccato totius humani generis in se recepto, iustum fieri, aut iustitiam

Iob 4: Integritas viae. Lex quoque Dei perfecta dicitur, aut immaculata, ut LXX et Vulgata habent, Psal. 19: Lex Domini perfecta, recreans animam: testimonium Domini fidele, sapientiam praestans parvulis. ubi idem videtur esse perfecta lex, et testimonium fidele: id est, carens omni errore, et noxio dogmate, ut quae sola sit vere salutaris animabus, et hominem instauret. Porro Iacobus cap. 1: inquiens, Legem perfectam libertatis, videtur significare ipsam legem cordi nostro inscriptam, seu renovationem. Eum enim qui illam habeat, ac ei studeat, dicit vere

PERSEQUI, sicut et verbum Hebraeum רוף raoph, ac Graecum διώκειν ambiguum est: alias in bonam partem usurpatur, alias in malam. In bonam Psa. 33. Inquire cem, et persequere eam, vel sectare. significat enim, omni studio ac cura aliquid quaerere, et veluti venari. Ab hac porro significatione, aut etiam pertinaci insecutione adversariorum fugientium (ut fit in pugna, cum altera pars terga vertit, quam victor persequitur, ac veluti pertinaciter sequitur) venit ista communis ac Theologica, qua significatur

pedibus, docet digitis. id est, non propalam et aperte loquitur quid velit, sed tecte subindicat suis complicibus. Percutere pede, laetantium ac insultantium gestus est: sicut et Plaudere manibus, Ezechielis vigesimo quinto: Eo quod plausisti manu, et percussisti pede, et gavisus es in omni contemptu tuo ex animo super terram Israelis. Ponere pedes alicuius sicut cervorum 2. Samuelis 22 pro, efficere valde velocem. Eadem locutio est Habacuc 3. Prohibere pedem ne sit discalceatus, et guttur a siti: Hieremiae secundo. Tardant pedes quadrigarum: id est, equorum trahentium

dilectionem proximi. Omnino secunda Tabula (id est, beneficentia erga proximum) primam sequi debet. Tit. primo, Agnitionem veritatis quae secundum pietatem est. Aliquando etiam externa pietatis officia significat. 2. Petr. 3, In sanctis conversationibus et pietatibus. Sic et 1. Tim. 2, In omni pietate et honestate: id est, in omnibus piis factis. Ponitur denique verbum εὐσεβεῖν, de communium rerum pia honestaque tractatione, non immediate Deum cultumque eius respiciente. 1. Tim. 5, Discant primum propriam domum recte administrare, aut

externis. Psalm. 44. Tu Domine manu tua gentes delevisti et plantasti: id est, Israelitas in Iudaea loco deletorum gentilium. Idem habetur Psalm. 80, et Hier. 24. Aedificabo eos, neque destruam: plantabo eos, neque evellam. Saepe alioqui plantari Israelitas, significat eos augeri numero, et omni alia felicitate. Sunt igitur contrariae voces, plantare et evellere: non tantum in propria, sed in metaphorica significatione. Ierem. 11. Iehova, qui plantat te, locutus est supra te malum. Sic Paulus quoque inquit 1. Corinth. 3. Ego plantavi, Apollo rigavit, Dominus incrementum dedit: id

hac vita eis contingit, est ea de qua supra egimus, secundum quam etiam Stephanus et Iohannes dicuntur fuisse pleni Spiritu sancto, et ipsa mater Iohannis Baptistae. Philip. 1. Pleni fructibus iustitiae. Col. 2. Estis in Christo pleni seu completi. Et mox quarto: State perfecti et completi in omni voluntate Dei. id est, omni studio vos ad voluntatem Dei accommodantes. Rom. 15 Pleni estis bonitate, repleti omni cognitione. Act. 9, Haec erat plena bonis operibus. id est, penitus dedita eis. Plenum aliquando significat integrum, non mancum, multilum aut insincerum. Ut gaudium

ea de qua supra egimus, secundum quam etiam Stephanus et Iohannes dicuntur fuisse pleni Spiritu sancto, et ipsa mater Iohannis Baptistae. Philip. 1. Pleni fructibus iustitiae. Col. 2. Estis in Christo pleni seu completi. Et mox quarto: State perfecti et completi in omni voluntate Dei. id est, omni studio vos ad voluntatem Dei accommodantes. Rom. 15 Pleni estis bonitate, repleti omni cognitione. Act. 9, Haec erat plena bonis operibus. id est, penitus dedita eis. Plenum aliquando significat integrum, non mancum, multilum aut insincerum. Ut gaudium vestrum sit plenum. 1. Ioan. 1,

Spiritu sancto, et ipsa mater Iohannis Baptistae. Philip. 1. Pleni fructibus iustitiae. Col. 2. Estis in Christo pleni seu completi. Et mox quarto: State perfecti et completi in omni voluntate Dei. id est, omni studio vos ad voluntatem Dei accommodantes. Rom. 15 Pleni estis bonitate, repleti omni cognitione. Act. 9, Haec erat plena bonis operibus. id est, penitus dedita eis. Plenum aliquando significat integrum, non mancum, multilum aut insincerum. Ut gaudium vestrum sit plenum. 1. Ioan. 1, 2. Item Ioan. 16. id est integrum, non mancum aut mutilum. Plenitudinem non raro

3. Reg. 13. Ierem. 18. Revertatur unusquisque a via sua mala. Ezek 18, Convertatur a viis suis. Item: Si avertit se impius ab impietate sua, quam operatus est. Poenitentiam agere a viis suis pessimis: secundo Paralipomenon septimo. Redire ad Deum, Hoseae undecimo. Reverti ad Dominum in omni corde suo, et in tota anima sua, et universa virtute sua: quarto Regum vigesimotertio. Reverti ad Dominum Deum suum: Iud. quinto: Thren tertio, Scrutemur vias nostras, et quaeramus, et revertamur ad Dominum. Humiliari. capitibus secundo Paralipomenon duodecimo et trigesimosecundo.

est, non disces, nec ingredieris, scortum sequendo, in vitam ac felicitatem. Deus dicitur Ponderare Spiritus, Prov. 16. item [?: ] , Prov. 24. id est, cognoscere et diiudicare, aut examinare. Dicitur etiam Ponderare callem iusti, Prov. 26. pro, dirigere ac gubernare: quia in omni gubernatione, et omni actione, praecedit iudicium aut diiudicatio. Ponderare dicitur Deus semitam furori suo, Psalm. 48. pro munire, praeparare viam, ut expeditus celeriter progredi et sontes castigare possit. Est idem quod maturare poenas. Cape tibi stateram ponderis, Ezechiae quinto:

ingredieris, scortum sequendo, in vitam ac felicitatem. Deus dicitur Ponderare Spiritus, Prov. 16. item [?: ] , Prov. 24. id est, cognoscere et diiudicare, aut examinare. Dicitur etiam Ponderare callem iusti, Prov. 26. pro, dirigere ac gubernare: quia in omni gubernatione, et omni actione, praecedit iudicium aut diiudicatio. Ponderare dicitur Deus semitam furori suo, Psalm. 48. pro munire, praeparare viam, ut expeditus celeriter progredi et sontes castigare possit. Est idem quod maturare poenas. Cape tibi stateram ponderis, Ezechiae quinto: pro, qua res

repugnaret, sed omnes tales nunc naturâ nascimur; quia vitio Satanae et inobedientiae primi hominis, natura nostra prorsus corrupta et Deo adversa facta est. Deinde ipsis etiam verbis textus versio illa non respondet, nam Condi ad aliquid, significat ipsius Dei voluntate ac consilio, sine omni nostra culpa, ad hunc pessimum finem ordinari, quin et ab initio statim sic creari. At Poni, ut maxime intelligas a Deo poni, intelligi tamen potest de nostra culpa: ut cum Paulus Roman. 1 ostendit, ideo aliquos in reprobum sensum esse: datos (quod verbum diximus saepe eandem plane vim

obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hic rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem extruxit, superque eam auro argentoque omni, veste insuper regia, impositis uxoribus quoque ac eunuchis in medio pyrae inclusis, se cremandum una cum his in ignem iniecit. Hostes audita regis morte, urbem per eam quae ab oraculo praedicta erat muri partem ingressi, Arbacem regia stola indutum regem appellarunt, omnium sibi rerum

et veluti de illa tota expurgatione stabuli Augiae aut cloacae diaboli, nempe totius gentilismi: quod saepe facit, respiciens non tam ad singulorum hominum iustificationem, quam ad omnium redemptionem. Ideo mox addit, In praesenti tempore, ut praeteritum tempus ac statum gentilium, â Satana in omni impietate ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione eorundem per Christum conferat. Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Erasmus putat legendum esse, Processit. Verisimile sane est, sic olim versum fuisse. nam id magis Graeco respondet. Sensus autem est, iam

in quo tandem sumus potior [?: ] aut in qua tandem re est melior nostra conditio? [?: Si- ] regi, ut praecellenti: sive ducibus, ut ab eo missis. 1 [?: P- ] 2. id est, summum gradum dignitatis et authoritatis in hoc mundo divina ordinatione tenenti, a quo omni alii inferiores magistratus suam dignitatem ac potentiam accipiant, et unde toti dependeant. PRAECEPS: vide supra in verbo FESTINO. PRAECEPTOR, est doctor, docens aliquem Hebraice Rabi, Graece κατηχήτης. Christus Mattaei 21,

est doctor, docens aliquem Hebraice Rabi, Graece κατηχήτης. Christus Mattaei 21, notans sibi dicere aut habere praeceptorem in terris, [?: ] dit esse duplicem ordinem doctorum. Alterum superiorem, qui auditur citra exceptionem, ac sine omni probatione: sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt.

6. Synonyma. n. sunt, προορίζειν, προετοίμαζειν, προχειρίζεσθαι, et similia, in quib. omnib. πρὸ declarat consilium Dei, quod quidem non modo eventus, sed etiam causas ipsas ex omni aeternitate antegreditur. Sane haec subtiliter omnino, et limate dici videntur, de quibus nunc pronunciare non libet ob graves causas, praesertim quod (ut dixi) ardua et quasi in mysteriis Dei adhuc abscondita esse videntur. Addam igitur adhuc tantum quaedam paulo crassiora, non tamen

locis plerunque כון Cun, quod non tantum praeparare, sed et erigere, constabilire ac consolidare, significat. De Graeco vocabulo, et die Parasceves, supra dixi: ad verbum autem idem sonat, quod praeparationis: quia ea die se ad sequens festum rite ac sine omni contaminatione et impedimento agendum praeparabant, purificando se, fermentum expurgando, et alia comparando ac ordinando. Psal. 24, Dominus terram fundavit super mare, et super flumina praeparavit eam. In Hebraeo est potius constabilivit, aut (ut alii volunt) construxit.

hoc loco, dicere Evangelista voluit: sicut et Augustinus in Quaestioni+bus ex utroque Testamento probat. Oportet autem ibi per vocem Principii omnem aeternitatem intelligi: quaedoquidem dicit, Verbum fuisse AB initio, aut a principio. Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et secundo capite inquit, bis repetens: Haec scribo vobis patres, quoniam cognovistis eum qui fuit ab initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius filium Dominum IESUM. Quare cum in Epistola huius eiusdem Evangelistae vox Principii in eadem

intelligi: quaedoquidem dicit, Verbum fuisse AB initio, aut a principio. Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et secundo capite inquit, bis repetens: Haec scribo vobis patres, quoniam cognovistis eum qui fuit ab initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius filium Dominum IESUM. Quare cum in Epistola huius eiusdem Evangelistae vox Principii in eadem materia aeternitatem significet, hic quoque eam idem significare necesse est. Accedit ad confirmationem huius significationis, quod Proverb. 8. eadem haec vox

probetis. id est agnoscatis, quae nam sit Dei voluntas bona et perfecta. Idem plane dicit Rom. 2. Nosti voluntatem Dei, et probas eximia: id est, agnoscis quae sint coram Deo recta ac probata. Idem prorsus, eodemque modo ut Rom. 2, dicit etiam Phil. 1. Oro Deum, ut excellatis cognitione et omni iudicio: ad haec, ut probetis eximia. Tertio, significat amare aliquid tanquam probum, suo assensu amplecti ut probum. 1. Thess. 2. Sed sicut probati sumus a Deo, quibus crederetur Evangelion. id est, placuimus tanquam si probi essemus. Sequitur mox, Qui probat corda nostra. ubi possis

usurpatur etiam in Novo Testamento. Hebr. 12, Ne quis sit inter vos fornicator aut profanus, sicut Esau pro unico edulio vendidit primogenita. Sic 2. Tim. 2, Profanas vocum inanitates cohibe. Idem dicitur 1. Tim. 6. Tertia, quaedam metaphorica significatio est, cum indicat rem aut personam omni sua priori dignitate privare, in terram abiicere, et veluti omnib. contemnendam ac conculcandam proponere. Psal. 89. Abiecisti pactum servi tui, profanasti in terram diadema eius. id est, ludibrio et iniuriis omnium exposuisti. Est significatio et phrasis contraria illi, cum

ac conculcandam proponere. Psal. 89. Abiecisti pactum servi tui, profanasti in terram diadema eius. id est, ludibrio et iniuriis omnium exposuisti. Est significatio et phrasis contraria illi, cum Romani suos tribunos sanctos, aut moenia sancta vocarunt. id est, in violabilia, et omni honore et quasi religiositate persequenda et tractam da Isa. 23, ut prophanaret superbiam omnis gloriae. id est, abiiceret, et contemptos redderet nos qui superbi ac potentes fuerunt. Sic Aen. 11. Quos Acneada bello fecêre profanos. Dicitur et Dei pactum, tabernaculum

ut quaedam superiora exempla indicant. Psalm. 48, Non prohibuit a morte anima eorum id est, non tantum non defendit eos a morte, anima etiam ultro eam illis obtrusit, seu occidit eos. Aliquem ab aliqua reprohibere, est impedire eum, ne illud consequitur. Eccles. 2. Non prohibui cor meum ab omni laeticia, id est, non impedivi aut cohibui: tametsi et aliquid amplius significet, nempe non tantum non impedivi cor meum, sed etiam ultro ei ingessi omnis genetis voluptates, secundum desideria eius. Iob 31. Si prohibui pauperes a desiderio. id est, si impedivi eos, quo minus [?:

te, ne venires in sanguines, pro avertit te, aut impedivit, ne funderes sanguinem, ne caedem patrares. Iob 36. Non prohibet a iusto oculos suos. id est, arcet, avertit. Psalm. 19. A superbis probibe servum tuum, ne dominentur mihi. id est, cohibe, averte, retrahe illos a me. Psalm. 119. Ab omni semita mala prohibui pedes meos. id est. averti. Prohibere [?: ] reticere significat. Iere. 26, Ne prohibeas verbum, [?: ] noli reticere ullum verbum. Idem 42 Quicquid responderit Deus, non prohibebo verbum a vobis. id est, non reticebo. Prohibe pedem tuum a

capite trigesimo. ita definit Proximum: Eum intelligimus proximum esse, cui vel exhibendum est [?: of--m ] misericordiae, si indiget: vel exhibendum esset, si indigeret. Videtur aliquid dicere, et tamen nihil dicit. Omni enim indigenti charitatis officium exhibendum est, quatenus nobis modo possibile est: et omnis homo noster est proximus, praesertim cum nostra ope indiget Non igitur ostendit Augustinus, quis nam et quatenus nobis sit proximus: sed perinde relinquit auditorem incertum, ut ante fuit.

vis, cum pudore affici, aut pudefieri ab aliqua re dicimur. Psalmo centesimodecimonono: Ne pudore afficias me ab expectatione mea. id est, ne patiare me frustrari mea expectatione aut spe, unde sequatur mihi ignominia ac pudor, obiicientib. ipsis, Ubi est Deus eorum? Pudore afficientur ab omni fortitudine sua: id est, pudebit eos virium suarum, unde omnem opem sperabant, quod eis prorsus nihil profuerint. Ieremiae secundo: Etiam ab Aegypto pudore afficieris, sicut pudore affecta es ab Assur. id est, frustra petes ac quaeres auxilium ab Aegyptiis, pudebitque quod omnem spem in eos

sceleribus vero patrandis, [?: ] in furtis, imposturis, adulationibus, et similibus, sitis imperiti et inepti. Duas ergo metaphoricas pueritias facit hic Paulus: alteram bonam, quae est, esse pueritias [?: ] licia. id est, inidoneum ad mala patranda, et alienum ab omni versutia: alteram malam, quam vocat pueritiam [?: ] tis aut intelligentiae, seu (ut Vulgata habet) sensuum, qua in rebus bonis consectandis, et malis vitandis pueri ac imperiti sumus. De posteriore prius dicamus. Isaias in fine suae prophetiae dicit, Puer centum annorum

conversi fueritis, et fiatis ut pueruli, nequaquam intrabitis in regnum caelorum. Quisquis igitur demiserit se ut puerulus iste, is est ille maximus in regno caelorum. Et alibi ait, Talium est regnum caelorum. Istam bonam infantiam etiam Petrus primae secundo describit, dicens: Proinde deposito omni dolo, et omni malitia, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus obtrectationibus, ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Oseae 11: Cum puer esset Israel, dilexi eum. id est, cum primum adolesceret ille populus: nempe in Aegypto, cum

et fiatis ut pueruli, nequaquam intrabitis in regnum caelorum. Quisquis igitur demiserit se ut puerulus iste, is est ille maximus in regno caelorum. Et alibi ait, Talium est regnum caelorum. Istam bonam infantiam etiam Petrus primae secundo describit, dicens: Proinde deposito omni dolo, et omni malitia, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus obtrectationibus, ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Oseae 11: Cum puer esset Israel, dilexi eum. id est, cum primum adolesceret ille populus: nempe in Aegypto, cum crescebat,

domo patris mei sunt: id est, quam multi? Sic et in Actis saepe accipitur. QUARE, saepe non quaerit causam facti, sed tantum accusat factum, aut etiam arguit falsitatis dictum aliquod. ut, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Quasi dicat: Certe sine causa, et sine omni suo emolumento, quin potius cum suo summo damno id faciunt. Aut profecto iniustissime agunt talia facientes. Vide de hoc genere Hebraismi paulo post in Quomodo, et in Universalibus de Interrogatione. Quare inveni gratiam in oculis tuis, ut agnoscas, cum sim alienigena? Admiratio est, cum

dixi in Regulis Universalibus, de Interrogationibus. Sic Dan. 1: Quare videbit rex vultus vestros tristiores prae adolescentibus aliis, et condemnabitis caput meum. id est, quare huic meo exitio causam praebere vultis? Aut etiam: Non recte agitis, coniicientes me in tantum discrimen, sine omni iusta causa. QUIA, coniunctio causalis, varie accipitur. Quaedam eius significata enumerabo. Marci 9: Et interrogaverunt eum dicentes, ὅτι quia scribae dicunt: pro, cur scribae dicunt? Nisi quis ibi

super Eldad et Medad, eosque prophetasse. Sic et Isaiae sexto praedicitur, quod Spiritus Domini sit futurus super Masciam, ad hoc ut suum munus praeclare exequatur. Desinere saepe significatur per quiescere. Genesis secundo: Et perfecit Deus die septimo opus suum, quievitque die septimo ab omni opere suo, quod fecerat. id est, desiit a fabricatione instituti operis, quandoquidem absolverat omnia quae facere voluerat. Sic Exodi trigesimoprimo: Sex diebus fecit Iehova caelum et terram, et die septima cessavit Deus, et quievit. id est, desiit porro aliquid novi creare. Exodi

significat, alias perpetuo de longiore tempore: ut Matthaei vigesimo sexto, et Marci decimoquarto: Quotidie eram apud vos in templo docens. id est, perpetuo propalam sum versatus, etc. Lucae nono. Qul vult me sequi, tollat crucem suam quotidie, Tollere crucem, est paratum esse omni tempore ad supplicium, et omnis generis calamitates: quia crucifigendi gestabant suam crucem usque ad locum supplicii, sicut nunc alicubi mox post damnationem coguntur laqueum cervici circapositum usque ad patibulum gestare: et olim servi gestabant furcam, unde furciferi dicti sunt, quibus

gestare: et olim servi gestabant furcam, unde furciferi dicti sunt, quibus parcebant Domini. Sensus ergo est: Si vis esse verus Christianus, sis paratus omnibus diebus, horis ac momentis ad patienda tristissima quaeque ob Christum. Sic et Panis quotidianus, sunt res necessariae ad hanc vitam omni tempore, omnibus diebus ac horis, quas a patre caelesti in Dominica oratione mendicamus. Quia vero tum olim, tum et hoc tempore dubitatum ac disceptatum est, quid in, precatione Dominica significet Quotidianus: ideo et ego hic aliquid adscribam, primum annotans alienas opiniones, deinde et

egestatem miseriasque agnoscens, et a Deo illarum levamen poscens: cuiusmodi precationibus plenae sunt Sacrae literae. Convenit cum hac interpretatione de tempore, quod mox sequitur, correspondens vox Hodie die, vel (ut Lucas habet) Quotidie, seu quantum quoque die opus est, quantum ac quale omni veniente tempore necessarium est: quasi diceres, panem crastinum da nobis cras, seu panem imminentis temporis da nobis uno quoque veniente tempore. Haec igitur interpretio istius vocis, et cum genuina significatione vocabuli, et cum contextu, et cum ipsa nostra necessitate, ac denique

exigere rationem spei, quae est in vobis id est, qui flagitaverit a vobis, Quid creditis? aut cur ita creditis? qua tandem ratione, nititur ista vestra spes ac expectatio vitae aeternae? inquit igitur: Sitis parati ad respondendum, vel potius ad apologiam: hoc est, ad defensionem aut excusationem, omni poscenti aut postulanti rationem de ea spe quae est in vobis. Et ibidem quarto: Qui reddituri sunt rationem ei qui venturus est iudicare vivos et mortuos: id est, qui cogentur non tantum rationem reddere, sed etiam damnationem ob tam iniqua iudicia sustinere, tristissimasque poenas perpeti.

verax est, et salutaris. Aliquando dicuntur viae Domini etiam eo nomine rectae, quod sunt faciles, et propalam verae. In fine Oseae habetur, Quia omnes viae Domini sunt rectae, et iusti ambulabunt pereas, impii autem corruent in eis. id est sunt planae, conspicuae, et per quas pii facile sineque omni errore incedere possint: sed impii calumniatores ubique scandalum et occasionem erroris ac ruinae exitiique sui reperiunt. In hoc [?: se--- ] etiam Paulus dicit Actorum decimo tertio ad Elyria magum, ô inimice omnis iustitiae, non cessas pervertere vias Domini rectas? id

liberatio. Gal. tertio: Christus redemit nos de maledictione legis, factus maledictio: id est, semet dedit legi puniendum, ut nos ab eius poenis liberemur. Sic sequenti cap. Christus factus est sub lege, ut eos qui sub lege erant re dimeret. Qui dedit semetipsum, ut nos redimeret ab omni iniquitate: Tit. secundo. Sic primae Petri primo: Non estis redempti auro aut argento. Apocalyps. quinto: Qui nos redemit Deo, suo sanguine. Redemptio alias ipsam actionem liberationis, alias ius aut potestatem liberandi aliquem, alias denique precium quo quis redimitur, significat.

illis gradibus qui illi regno et administrationi serviebant, fidelibus denique victoriam adeptis, et capiti suo prorsus coniunctis: cessabit scilicet illud regnum, quod inferiorum respectu obtinebat: idque nulla cum Christi imminutione, sed summa cum gloria: ut si quis praeses provinciae re omni prospere confecta domum rediret ad triumphum. Tuncigitur Christus homo iam integer, id est, cum membris suis omnibus (quae vocat Apostolus, Christi πλήρωμα, Ephes. 1. ) Deo plene subiicietur, ut omnes plene Dei gloria impleantur: omnes inquam, nullo

et potenter agemus, superantes mortem, diabolum, et peccatum. Domus regni: id est, regia, usitato et in Generalibus Regulis expresso Hebraismo, Esther 2. sic sceptrum aut virga regni, et corona regni dicitur. Regnum interdum usurpatur pro regnandi ratione. Gesta Davidis cum omni regno eius et fortitudine eius: 1. Par. 29. pro, cum universo eius regimine, seu gubernatione. Sic Psal. 45. et Hebr. 1, Virga aut sceptrum rectitudinis virga regni tui, id est tui regiminis, aut gubernationis. Facere regnum super aliquos: credo idem valere quod, obtinere

de Iustificatione dictum est. Monet vero Christus saepe, ut remittamus fratri offensam: qui cum nos laesit, veluti mulctam quandam et sanationem laesionis nobis debet: eam igitur illi clementer condonari vult Deus, quod etiam in para bola remissorum servo 10000 talentorum proponit. Deo enim omni tempore perfectissime obedire deberemus: id cum non faciamus, remanet illa obligatio debiti apud nos. Est vero nobis quidem peccatorum abolitio, quaedam remissio aut condonatio. Nobis enim il la gratis, ac praeter omne nostrum meritum, ex mera Dei misericordia contingit. At Christo non est

aversi sunt corde suo in Aegyptum. Sic et Act. 13 dicuntur Iudaei repellere Evangelion Christi. REPLERI Spiritu sancto, Lucae primo. Repleri ira, zeIo, Lucae 4. timore, Luc. 5. insipientia aut amentia, Luc. 6 iocunditate, Actor. 2. gaudio, Act. 13. iniquitate, Rom. 1 omni gaudio et pace, omnique scientia, Rom. 15. consolatione, 2. Corinth. 7. Repleri fructu iustitiae, Philip. 1. perspicuae locutiones sunt. Et in arte lapidis ad replendum, Exod. 31 id est, ad includendos auro preciosos lapides. Qui volet eas tangere, replebitur ferro et ligno hastae: 2.

mundi, hîc, et in hac civitate, Ego Iacob sic cognominatus, filius Rabbi Izhac, volui ex animo, atque citra ullam coactionem dimisi et eieci hanc, quae hactenus fuit uxor mea filia illius Rabbi: et concedo ei potestatem et licentiam, ut pro libitu suo vadat quod voluerit, ducique possit ab omni viro, nec eam quisquam prohibere praesumat. In cuius rei testimonium dedi ei librum repudii, et schedam dimissionis, atque signaculum divortii, iuxta constitutionem Moysi et Israel. Romanorum porro forma libelli repudii haec fuit: Res tuas curato, res tuas tibi habeto. Vide tractatum de

tantum ad perpetuam vitam, aut durationem resurgent, sicut impii: sed etiam resurgendo simul plenissime instaurabuntur ad imaginem Dei, gloriosissimaque specie superinduentur, denique et ad veram vitam resuscitabuntur: cum impii ad veram perpetuamque mortem sint revicturi, et quidem nudi ac exuti omni Dei gloria, vestiti vero imagine horrenda et tristi deformitate satanae. Haec autem gloriosa restitutio, instauratio ac resuscitatio, proprie beneficium Christi est, solisque credentibus continget. ¶ Miretur quis, quare coniungatur quaestio de animae immortalitate cum corporum resurrectione,

tui patris nuditas, quandoquidem coniuges una caro sunt. Porrô quia nihil magis decet ac decorat mulierem, quam pudicitia, verecundia, et contectio tegendarum partium: ideo crebro Revelare nuilitatem alicuius mulieris, vel gentis ac populi, per mulierem aut virginem figurati, est privare eam omni gloria, et contemptam ignominiosamque efficere. Isaiae quadragesimoseptimo, de Babylone dicitur: Revelabitur turpitudo tua, aut pudenda tua. Hieremiae decimotertio: Propter magnitudinem iniquitatis tuae revelatae sunt simbriae tuae. Et mox: Unde et ego denudavi fimbrias tuas in facie tua,

ac iocis ad familiarem quandam collusionem provocabam: tamen ipsi me reverebantur, et illam mei faciei hilaritatem non parvi pendebant, aut pro lusu aut re ludicra habebant. Significat etiam ludere ac saltare, canere et psallere. 1. Paralipom. 13. David autem et omnis Israel ridebant coram arca omni virtute, in canticis et citharis, nablis et tympanis, cymbalis atque tubis. Proverb. 10, Veluti risus est stulto facere abominationem. id est, veluti iocus quidam, delectatur ea re. RIVUS aquae aliquando significat doctores ac religionem, verbumque Dei: sicut et ros, pluvia, aut

in robusta eius congregatio aut coetus pauperum. Psalm. 10: videtur [?: p----ere ] in similitudine leonis praedae insidiantis. Nam, inquit, comprimit et humiliat se, ut cadat in robusta eius coetus pauperum. id est, in ungulas eius, in quibus estrobur leonis. quasi dicat: Perinde omni diligentia et astutia insidiatur miseris, ut leo solet se humi prosternere, et caput demittere, ac quiete iacere et latitare in suo latibulo, donec aliquod animal non cernens eum, illuc accedat, quod validis suis ungulis corripiat, et discerpat. Gens robusta facie, pro impudenti fronte

utero, ex aurora ros iuventutis tuae. Similitudo est rei mixta, ut solent Hebraei facere. Sensus autem est, quod sicut ros mirabili ac invisibili modo ex utero aurorae. id est, aurora exoriente, nascitur, sine omni ope ac viribus humanis: ita etiam iuventus, aut ipse quoque partus populi Dei, mirabili prorsus modo propagabitur et crescet Meschiae: sicut alibi dicitur, sterili plures liberos crescere quam foecundae. et ipsamet sterilis mater Ecclesia miratur in Isaia, unde sibi tanta soboles venerit. Sic

accidit vitio librariorum. Proinde nos vertimus, Abest ab Hierosolymis iter Sabbati. SACCUS, vox communis Hebraeis, Graecis, Latinis et Germanis: praeter propriam significationem quaerunque denotat vilem, contemptum, sordidum, et quid lugubrem vestitum. Solebant vero illae gentes in omni maiore dolore animi et luctu se tali vestitu [?: ] humi cubare, cinere aut pulvere conspergere, et tenuiter parco ac vili cibo victitare, ut in tractatu de [?: ] prolixius ostendi. Triplici autem ratione talis [?: ] accidebat: nempe vel simpliciter ob

Levitas fuêre. Quando istae duae voces coniunguntur, OBLATIO et SACRIFICIUM, plerunque sacrificium significat מינהה Minha, seu iuge sacrificium. Sacrificia alia fuerunt externa, publiceque oblata, qualia fuerunt Levitarum: alia interna ac spiritualia, quae omni tempore a piis offeruntur. De hoc posteriori genere dicit Malachias 3, quod in omni loco per totum orbem munda sacrificia Deo offerentur. Daniel cap. 8 et 9 praedicit, Antichristum ablaturum esse iuge sacrificium. Quod, ut res ipsa ac textus ostendit, omnesque saniores

sacrificium significat מינהה Minha, seu iuge sacrificium. Sacrificia alia fuerunt externa, publiceque oblata, qualia fuerunt Levitarum: alia interna ac spiritualia, quae omni tempore a piis offeruntur. De hoc posteriori genere dicit Malachias 3, quod in omni loco per totum orbem munda sacrificia Deo offerentur. Daniel cap. 8 et 9 praedicit, Antichristum ablaturum esse iuge sacrificium. Quod, ut res ipsa ac textus ostendit, omnesque saniores doctores intelligunt, significat ipsum purum Evangelion, quo nobis sacrificum Christi iugiter

[?: ] Nam et illa sunt pars ministerii: et indicabat Deus per illa, quomodo praeparatum aut conditum homines aut cor sibi offerri voluerit. Praeceptum porro sic habet: Quicquid obtuleris sacrificii, sale condies, nec [?: ] cessare sal foederis Dei tui de sacrificio tuo: in omni oblatione offeres sal. Adscribam etiam Annotationem cuiusdam alterius super hunc locum, ut tanto magis eius sensus et causa harum locutionum perspici possit. Salis natura cum per se ignea sit, dissolvendi, extenuandi, siccandi, repurgandi vim habet, qua corpora a [?: ] dine

permaneant integra. Unde scis allusione totis corporibus nihil utilius sale et sole detur esse. Nulla. n. humanior vita sine sale degitur. Haec salis intellectus transit quoque ad animi voluptates. Nam ita [?: ] appellantur, omnis vitae lepos et summa hilaritas: contra insulsi, qui ab omni absunt urbanitate. Nec non quia sal [?: ] corporum firmitatem, in Sacris literis, ut hic et in aliis locis, divinum foedus salitum, id est, incorruptum inviolatumque appellatur. Eadem ratione

persecutiones pios in invocatione et timore Dei detineant, et prohibeant ne voluptatibus et sceleribus, ocio marcentes sese dedant, ac per ea corrumpantur, et veluti computrescant. Paulus ad Coloss. 4, omnino pro sapientia sale utitur: quia perinde sapientia actiones, vitam et mores servant ab omni vitio, sicut sal carnes aut alia: vel etiam, quod perinde condiat sapientia vitam, mores et sermonem, facit omnibus gratos et acceptos, sicut sal cibos. Inquit igitur ibi Paulus: Sapienter vos gerite erga extraneos, opportunitatem redimentes: Sermo vester semper cum gratia sit sale conditus,

pacem agite inter vos. Ob haec Scripturae loca credo fuisse olim receptum, ut in fonti in baptismo sal in os imponeretur, addito dicto: Accipe sal sapientiae. Salsus sermo, et sales, et salse dictum apud Ethnicos significat iocosum, non tamen prorsus acerbitate, aut etiam amarulentia, et omni salutari admonitione carentem locutionem. Alioqui homo insulsus, imprudens et ineptus dicitur. Pactum salis, est pactum firmum, et quasi non computrescens vetustate. Numeri decimooctavo: Omnes levationes tradidi tibi ac filiis Israel in statutum perpetuum, foedus salis perpetuum sit

aiunt: Nisi circumcidamini secundum morem Mosi, non potestis esse salvi. id est, iustificari. Ibidem Petrus inquit: Sed per gratiam Domini Iesu Christi credimus nos salvos futuros. Act. 16, Crede in Dominum Iesum, et salvus eris et tu et domus tua, Rom 1, Virtus enim Dei est, ad salutem omni credenti. Rom. 8 Spe salvi facti sumus. Rom. 10. Corde creditur ad iustitiam. hoc est, corde, seu fide in corde, apprehenditur iustitia imputativa: et ore fit confessio ad salutem, seu ore confitemur salutem: hoc est, gloriamur de beneficio Dei per Christum nobis exhibito. Hebraica enim

nullo prolixiore colloquio patiatur se detineri. Eadem formula, eodemque modo usurpatur a Christo Luca 10 idem Apostolis mandante. Sic Act. 18 dicitur Paulus ascendisse Hierosolymam, et salutasse Ecclesiam. Item Agrippam regem venisse ut salutaret Festum: Actor. vigesimoquinto. Sic forte de omni familiari et amici re colloquio intelligendum est, quod Ioannes ait [?: ] facere se participes peccatorum seductorum, qui [?: ] Ave dixerint. In Evangelistis aliquoties obiicitur a Christo Pharisaeis, quod cupiant captentque salutationes in plateis: nimirum non

passiva sanctitate intelligit Paulus, cum toties suas epistolas inscribit hisce aut illis sanctis: Romanorum primo, primae Corinthiorum primo, secundae Corinthiorum primo, Ephesiorum primo, Philippensium primo, Colossensium 1. At adversarii sanctos communiter tantum eos intelligunt, qui prorsus omni peccato carent, perfectissimeque Deo obediunt. Tales illi, praesertim iam mortuos, vocant Sanctos, non parvam causam omnibus imbecillibus Christianis desperationis afferentes. Paulus iubet Ephesiorum sexto, fieri preces pro se et omnibus sanctis: quod fieri non esset necesse, si iam prorsus

significat iustificationem: Sanctificatio verô, Spiritus renovationem. Quarta significatio est activa, qua nostram vitam et actiones nostras sanctificamus, aut sanctas facimus. Secundae Corinthiorum septimo: Has igitur promissiones cum habeamus dilecti, purgemus nosmetipsos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem cum timore Dei. Romanorum sexto: Sic nunc praestate membra vestra serva iustitiae ad sanctificationem. id est, ad sanctam vitam. Et mox: Nunc vero liberati a peccato, et mancipi facti Deo, habetis fructum vestrum in

ut restitueret Absalonem: secundo Samuelis decimoquarto. et alia persuadet cives Abel, ut interfecto Seba, sese Ioabo dedant: secundo Samuelis vigesimo. De muliere sapiente (id est, prudente) dicitur Proverb. 14, quod aedificet domum: contra vero, quod stulta eam destruat. Dominabitur omni labori meo, quo laboravi, et quo sapiens fui sub sole. pro, opibus, quas labore et sapientia mea toto vitae tempore paravi. Ecclesiast. 2. Sapientia quoque non raro ponitur pro calliditate et astutia. Sicut Pharao dicit ad suos aulicos, Exod. 1: Sapientes simus erga

vera cognitione doctrinae ac voluntatis Dei. Atque in hisce exemplis Scientia non prorsus speculativa aut ociosa accipi debet, sed cum quodam studio pietatis coniuncta. At cum 1. Corinth. 8 dicit. Omnes scientiam habere, et scientiam inflare: loquitur de mere speculativa cognitione, carente omni timore Dei, quae plerunque reddit superbos ac inflatos homines, qui magis destruant quam aedificent. 2. Corinth. 4. Deus splenduit in cordibus nostris, ad illuminationem cognitionis gloriae Dei in facie Christi: id est, ut nos doctores illuminemus omnes cognitione gloriae Dei, veluti Dei

proverbium fuisse, cuius Christus Io. 4, meminit: In hoc dictum illud est verum, Quod alius est [?:---tit ] , et alius qui seminavit. Sumptum fuit illud proverbiam a communi more, quia plerunque alii ministri adhibentur in seminando, et alii in metendo. Usurpatum aut est de omni casu aut facto, ubi alius astute magnum alienum [?:-borem ] in se transfert. Christus autem accommodat ad suos apostolos, qui adiuti sunt Sacris literis, et difficili [?:---- ] visum tunc est) infructuoso Prophetarum labore, ad convertendas facile multas gentes.

Isa. 38. Iob 10, est plenior sepulchri descriptio, Antequam vadam ad terram tenebrarum et umbrae mortis, terram obscuritatis, sicut caligo umbrae mortis. Ioiakim rex Ierusalem sepultura asini sepelietur: Hierem. 22. id est, proiicietur insepultus sicut cadavera equorum et asinorum, ac sine omni planctu vel luctu, ut ibi plenius habetur. SEQUOR verbum valde crebro est in Sacris literis: sed nihil ferme obscuritatis habet, easdemque ferme significationes obtinet, quas apud Latinos. Valde crebro dicitur Sequi Deum, Sequi idola, Sequi deos alienos: pro, [?:-lis

] , Deus pacis conterat Satanam sub pedibus vestris cito Rom. 16, alludens nimirum ad locum Gen. 3. Apocalypsis vocat diabolum draconem, et serpentem antiquum: alludendo nimirum ad illam primam seductionem, ubi corpus ac speciem serpentis habuit: semperque ab eo tempore est Ecclesiae, Deo et omni iustitiae adversatus, [?:-- ] iam quasi senuerit oppugnando pios. Illum ergo ipsum dicit tandem sua praemia accepturum esse. SERVIO, crebro de cultu divino dicitur, ut cum inculcatur, Deo soli serviendum esse, non idolis aut diis alienis: et contra accusantur

Salvo, de quo supra dixi: quodque apud Latinos minus est receptax licet primitivum eius Salus sit usitatissimum. Habet [?: vero ] verbum Servo easdem plane significationes in Sacris, quas in prophanis authoribus. Alias enim significat conservo aliquid in sua incolumitate, seu ab omni [?: in-ria ] tueor. Sic sane nos post iustificationem custodimur potentia Dei ad salutem, nec quis quam nos de [?:--nu ] eius rapere potest. 2. Sam. 18. Servate mihi [?: p--- ] Absalonem. id est, conservate. Ioan. 17. Pater servi [?:--- ]

non introibunt in requiem. Eadem vero vis huius voculae servatur etiam, ubi nulla prorsus iuramenti mentio fit. quod accidit ex multo usu, ut initium iuratoriae formulae etiam ad simplicem sermonem sit translatum. Gen. 14. Si accepero a filo usque ad corrigiam calcei, et si accepero de omni quod tuum est. pro, ne quaque accipiam. Iud. 5. Clypeus si conspectus est in Israel. id est, nulla profecto prorsus usquam arma erant, et tamen Deus liberavit. Isa. 22. Si expiabitur haec iniquitas vobis, donec moriamini. id est, nequaquam expiabitur. Contra, addita negatione affirmat.

Latinis Ita, sic, item, similiter, taliter. Istae enim particulae certificant atque confirmant aliquid Genes. 1: Et factum est ita. Exodi 7, Et fecerunt similiter. Iudic. 21. Non invenerunt pro se totidem. 1. Regum 17. Et in iuncturis similiter desuper. Psalmo 147, Non fecit similiter omni genti. Proverb. 28, Propter transgressionem terrae multi sunt ei principes, sed propter hominem prudentem et doctum sic prolongabitur. id est, in tali et simili statu. 1. Regum 7, Et os eius rotundum opere tali, simili unius, 53 et dimidii cubiti. Eccles. 8, Et in hoc vidi improbos

in meridionalibus locis plerunque careant herbis et arboribus, extinguente nimio aestu ac siccitate omnia: contrâ in septentrionalibus, abundent arboribus et arbustis. Sic Ierem. cap. 17 dicit, hominem non fidentem Deo mansurum in siccitatib. in deserto. id est, perinde cariturum omni ope ac benedictione Dei, sicut arbores, si quae forte sint in illis eridis et aestuosis locis, carent omni humectatione, eoque flaccescunt, aut alioqui male crescunt. Siccitas aliquando ponitur pro tempore famis: quia sterilitas et caritas non raro in illis locis exoritur ex nimia siccitate,

contrâ in septentrionalibus, abundent arboribus et arbustis. Sic Ierem. cap. 17 dicit, hominem non fidentem Deo mansurum in siccitatib. in deserto. id est, perinde cariturum omni ope ac benedictione Dei, sicut arbores, si quae forte sint in illis eridis et aestuosis locis, carent omni humectatione, eoque flaccescunt, aut alioqui male crescunt. Siccitas aliquando ponitur pro tempore famis: quia sterilitas et caritas non raro in illis locis exoritur ex nimia siccitate, cum vel desunt pluviae, vel nimii aestus solis, aut etiam ardentes venti omnia exurunt: sicut contrâ in

est, omnis generis poenis eos afflicturum. nam tota felicitas ac opulentia Aegyptiorum dependebat ex Nilo, et eius rivis. sicut paulo ante dixi, simili locutione Deum minari Babyloniis: tametsi in Babyloniae poena, per aquas possis intelligere subditos. Buccella sicca: id est, panis solus, sine omni opsonio aut condimento: sicut vulgo dicitur, das trockene brott. Prover. 17. Melior est sicca buccella cum tranquillitate, quam domus plena sacrificiis rixae. Sensus est perspicuus, ut declaratione non indigeat. Ecce per increpationem meam exicco mare, et pono flumina in desertum ut

aut etiam beneficia, quae nobis Deus confert, ac ex solo ipso primario oriuntur, non a planetis ac astris causantur aut indicantur. Signa sunt aliquando electiciae quaedam notae rerum aliquarum, quas per ea signare volumus. ut 2. Thess. 3: Salutatio mea manu Pauli, quod est signum in omni epistola, ita scribo. Sic Deut. 6 iubet Deus adscribi decem praecepta in postibus, item in membranis, ac alligare manibus, ut sint eis signa ac memoralia servandae legis. Corah cum suis divinitus punitus. dicitur factus in signum, Num. 26: quo scilicet omnes moniti sint, ne ambitione

circum cisionis, pro ipsa circumcisione dicitur Romanorum quarto. Sic forma Dei, forma servi id est, cum vere Deus esset, factus est servus. Sic Ps. 73 Rediges eorum imaginem in nihilum. Psalmo septigesimoseptimo. id est, ipsos et eorum gloriam. Tracti species mundi: id est, mundus cum omni sua speciosi gloria et opulentia. Vicinum huic est, quod Paulus inquit 2. Corinth. 5. Per fidem enim ambulamus, nos per speciem, id est, credimus adhuc solum illa futum bona, non autem corâm eorum praesentia fruimur. Sed de hisce dicetur in Generalibus Regulis, in cap. de

omnes enim in magnis doloribus et calamitatibus queritamur ac clamamus partim impatientia, partim petendo opem. Secundo [?: tacem-- ] cum timemus aliquem vehementer: ut familia praesentem herum, et discipuli praeceptorem. [?: Co--- ] clamamus et tumultuamur, cum soluti omni [?:--- ] pro arbitrio agimus. Psalmo quarto: Reputate in [?:--- ] tu omnia cum corde vestro, et silete, Hic tropus, [?:--- ] synecdochen, sive metalepsin vocemus

est, quam agnoscentes contra quem sese efferat furor vester, nempe contra Deum ipsum: coepto deterreamini, et quietem agite. Sic cum sancti vates tremendum Dei adventum praedicant: Sileat (inquiunt) a facie eius omnis terra: hoc est, metuens a maiestate eius, tota sese illi sub dat, seseque ab omni tumultu repugnandi iussis eius contineat. Tertio, silere indicat quiescere, nihil agere: clamare contra, aliquid magnum agere ac moliri. Unde clamor etiam tetra peccata, sicut Sodomorum, Genesis decimooctavo, significat. Quarto, silent, qui tranquillo animo alicunde opem

tum frigore nocturno. Exempla autem praedictae locutionis sunt Isaiae 49, Non esurient aut sitient, et aestus atque sol non percutiet eos, quia miserator eorum diriget eos, et ad scaturigines aquarum ducet eos. Psalm. 121. Interdiu sol non percutiet te, et luna noctu, Dominus custodiet te ab omni malo, custodiet animam tuam: Dominus custodiet introitum tuum et exitum tuum, a nunc usque in seculum. Ipsemet Psalmus declarat, quid per illam locutionem intelligat. Saepe fit mentio ortus et occasus solis, ut nominentur remotissima loca. Psalm. 94. Dominus locutus est, et advocavit homines

postea cap. 16 Absalon tenso tabernaculo in tecto regiae domus facit. Sic Hierem. 8 dicitur, quod proiicient ossa sacerdotum eruta e sepulchris coram sole et luna. id est, propalam ac sub dio. Aliquando haec eadem locutio significat idem quod in hac vita. Eccles. 2. Dominabitur omni labori meo, quo laboravi, et quo sapiens fui sub sole: id est, per totam hanc vitam. Sol iustitiae nominatur Christus, quia et illuminat omnes, et est verus ac primarius fons verae iustitiae. Malach. 4, Orietur vobis timentibus nomen meum sol iustitiae, et sanitas in pennis eius. Pennae

etiam ad res incorporeas, et denotat primam rei faciem, ut subito cogitanti apparet, non ut plane intus rei veritas sese habet. Sic 2 Tim. 3 dicit Apostolus, seductores habere quidem speciem pietatis, sed vim eius abnegare: sicut et Christus dicit, eos ovillo vellere tectos incedere. Ab omni specie mali abstinete: 1 Thess. 5, id est, non tantum ab ipsis malefactis, sed etiam umbra malefactorum abstinete: ut pius homo, praesertim doctor, debet etiam loca ubi scorta habitant vitare, nec in templum quidem idolorum venire, etiamsi religionis causa non veniret. Sic etiam pius ab omni

Ab omni specie mali abstinete: 1 Thess. 5, id est, non tantum ab ipsis malefactis, sed etiam umbra malefactorum abstinete: ut pius homo, praesertim doctor, debet etiam loca ubi scorta habitant vitare, nec in templum quidem idolorum venire, etiamsi religionis causa non veniret. Sic etiam pius ab omni familiaritate malorum, praesertim idololatrarum et seductorum cavere et abstinere debet. 2 Cor. 5. Per fidem enim ambulamus, non per speciem: id est, credimus Deum esse, nobisque esse propitium, et vitam aeternam

nempe ante omnia falsam doctrinam ac seductores, deinde et alia peccata, quae consequitur ira Dei, ac poenae temporariae et aeternae: eosque praevisos ac irruentes hostes protinus clare, ac instar tubae exaltata voce, indicare omnibus hominibus, ac opportune et importune eos monere, ut sibi ab eis omni studio ac diligentia caveant. Hoc est quod Christus et Baptista dicunt: Quis vobis commonstravit effugere venturam iram, seu imminentes atrocissimas poenas? Isaiae 6 accusat Deus doctores Iudaeorum, inquiens: Speculatores eius omnes caeci. id est, indocti, et non intelligentes, vel etiam

Deus adeo propitium se mihi praebuerit, et ubique opportune succurrerit, haud dubie et in posterum mihi praesens propitiusque opitulabitur. Qui vero sic in Deum sperat, ille nequaquam ab eo in difficultatibus deseretur, non permittet Deus ut talis confundatur, seu misere destitutus ope Dei ac omni successu, inque summis infortuniis haerens et iacens, cum ignominia coram omnibus pudefiat, et ab omnibus derideatur. Deus spei dicitur, sicut et Consolationis, dupliciter: quia et facit nos sperare promittendo, et per spiritum suum in nobis excitando affectum aut virtutem spei: et porro

dupliciter: quia et facit nos sperare promittendo, et per spiritum suum in nobis excitando affectum aut virtutem spei: et porro quoque offerendo ac dando res ipsas speratas, seu compotes nos spei vel speratarum rerum faciendo. Inquit igitur Paulus Roman. 15: Utinam Deus spei impleat nos omni gaudio et pace in credendo, ut spe abundetis per virtutem Spiritus sancti. id est, det vobis tranquillam et bene sperantem mentem. ubi Deus spei, ob consolationem et donationem eius virtutis sic dicitur. Spem aliquando bonum speratum significare, diximus. Et sic spem Israelis vocari ipsum

ministerio docendi, quod quidem regit et gubernat Spiritus sanctus. Isai. 11, Spiritu labiorum suorum interficiet impium 2 Thes. 2, Interficiet Antichristum spiritu oris sui. V. Opponuntur crebro in Scriptura Litera ac Spiritus, hocque quadruplici ferme ratione. Primo in genere, de omni et Legis et Evangelii doctrina, ratione causae formalis: cuius respectu omnes typi, figurate dicta, et quae quoquo modo aliud quid in externa literae superficie, ac veluti cortice seu putamine, prae se ferre videntur, quam quod in intimo ac genuino spiritus sensu continent, Litera appellantur.

ad spirituales motus et opera praestanda inflammet. Quo nomine Spiritus sanctus Rom. 7 Spiritus vitae appellatur: quod scilicet vivificet, teste Christo Ioan. 6. Vocat hanc legem Spiritus, Iacobus 3 cap. Legem perfectae libertatis: non tantum quod in se libera est, et ab omni coactione aliena: sed etiam, quôd (ut inquit Paulus) liberat a lege peccati et mortis: hoc est, a tyrannide peccati in carne nostra regnantis, et mortis: ac liberos homines reddit, ad spontaneum obsequium ac obedientiam Deo praestandam. In hoc sensu dicit Paulus 2 Cor. 3, se ministrum esse

per antonomasian: quod rectius converteris scriptum, quam literam: et tamen voluimus ex more literam interpretari. Sed aliquid tamen amplius spectavit Paulus. nam quia lex non modo caeremonialis, sed etiam moralis, id est, Decalogus (quam vocant) ad Christum ducebat, qui nobis omni modo factus est iustitia: hunc autem Legis usum Iudaei partim ignorabant, partim aspernabantur: hinc factum est, ut Paulus de Lege loquens, modo ex Iudaeorum hypothesi, qui eam a Christo separatam, seorsim et per se consideratam sibi applicabant: modo ex vero ipsius usu et Legislatoris

Cyri. Dan. 13, Et cum duceretur ad mortem, suscitavit Dominus spiritum pueri iunioris. Dan. 14, Portavit angelus Domini Habacuc Babylonem, in impetu spiritus sui. Haggaei 1, Et suscitavit Deus spiritum Zorobabel, etc. et spiritum IESU, etc. et spiritum reliquorum de omni populo. 1. Esdrae 1. Suscitavit Dominus spiritum Cyri regis Persarum. Item, Et surrexerunt principes patrum de Iuda et Beniamin, etc. et omnis cuius suscitavit Deus spiritum, ut ascenderet ad aedificandum templum Domini. 3. Esdr. 2, Suscitavit Dominus spiritum Cyri. Pro impetu

liberalis, munificus, beneficus, habens animum heroicum ad benefaciendum. Vocantur autem communiter hoc nomine Magistratus et principes, quia esse debent a Deo excitati, et multis heroicis virtutibus ornati, ut in subditos se illis virtutibus beneficos et liberales exhibeant. 1. Par. 28. Cum omni munifico in sapientia. Prov. 17, Non est decorum stulto labium excellentiae, quanto minus munifico labium falsitatis? et cap. 19. Multi anxie expectat faciem magnifici. Ad hoc nomen credo illud Graecum ἐνεργέται, Lucae 22,

hunc, quod in malo sit. Eadem ferme locutio ac vis esse videtur Mosis et Ioannis. Sic Acto. 8. Video te esse in felle amaritudinis: id est, te esse totum submersum in malitia extrema. Proverb. 5. Pene fuissem in omni malo: id est, parum abfuit quin incidissem in omnia flagitia et turpissima dedecora. Sic dicitur Psal. 51, In peccatis conceptus et natus sum. et Ioan. 9. Tu totus natus es in peccatis. id est, prorsus immersus et suffocatus in extrema malitia, natus es natura distortissima et

seu quod ad eum attinet. 2. Cor. 1. Spes nostra super vobis firma est. id est, de vobis. Ibidem: Nolumus vos fratres ignorare super tribulatione nostra: id est, de tribulatione. 2. Cor. 12, Super tali homine gloriabor: id est, de tali. Prophetare super aliquo, praecipere super aliquo. Super omni verbo praevaricationis, super bove, super ove. Exod. 22. Super crebro obligationem quandam, debitum et culpam indicat. Iud. 19, Omnis penuria tua super me. id est, ego me constituo debitorem, aut obligo ad suppeditanda tibi omnia necessaria. 2. Par. 2. In seculum hoc super Israelem. id

pro vehementi casti gatione ponitur: Proverb. 14. In ore stulti virga superbiae, id est, ob suas stultas blaterationes gravissime castigabitur. Superbire aliqui exponunt Exod. 21, per arrogantiam aliquem interficere: Si superbierit in proximum suum. pro, si per petulantiam, ac sine omni necessitate interfecerit proximum suum. SUPERARE aliquando significat superesse, abundare, restare. Sic Mar. 8 et Io. 6. Fragmenta superarunt, et 2. Pet. 1. Haec cum vobis adsint, et superent vel abundent, non ociosos aut infructuosos vos efficient. SUPERNA, per

quia non potuerint ullam vocem aut linguam addiscere, destituti auditu. Verum videtur aliqua etiam occultior causa subesse. Illa proculdubio irae divinae est, quod sicut talem privavit, ne aliena sensa per sermonis auditum accipiat: ita etiam, ne sua per sermonem alteri communicet: sicque omni usu ac utilitate sermonis sive accipiendi, sive alteri communicandi privatur. SURGERE, plures figuratas notiones habet. Primum enim, sicut ociosi sedent aut iacent, ita acturi aliquid surgunt: ideo Surgere per metonymiam significat, parare se ad aliquam actionem, aut conatum

in specie humana. 1. Cor. 5. Ego tanquam absens corpore, praesens autem spiritu similitudo pro re ponitur. Alius, et quidem creber usus est huius particulae in huiusmodi locutionibus, Num. decimo quarto. Et mori feceris populum istum tanquam virum unum. pro, omnes penitus, ac perinde sine omni exceptione aut misericordia, ut si esset unicus homuncio. Sic Nero dixerat, Utinam populus Roman. unam cervicem haberet. TANTUM, et tantummodo, רק rak, alias affirmative accipitur. Genes. 20, Tantummodo non est timor Dei in loco hoc. Alias,

Isaiae quinquagesimonono, omnia [?: stud- ] conatus impiorum, comparantur ovis aspidum, et telis [?: ] nearum: quia quicquid agunt et moliuntur, aut [?: pl- ] exitiale est et noxium tum ipsismet, tum et aliis hominibus, ac etiam Deo: aut est futile, et omni bono fructi carens. praesertim spirituali: sicut ipsemet propheta [?: ] metaphoram aut similitudinem ibi clarius et prolixus exponit. TEMPESTAS plerunque significat subitum et praevalidum ventum: aliquando etiam pluviae et gratidini coniunctum. Significat autem crebro

obtinet, quam vocant mensuram motus aut durationis, secundum prius et posterius, Gen. 5. Fuit omne tempus quo vixit Adam: id est, quantitas aut duratio vitae. In Hebraeo est, Omnes dies. quam vocem dierum saepe Vulgata versio per tempus reddit Proverb. quinto: Ubera eius inebriant te omni tempore. Sic Prover. decimoseptimo: Omni tempore diligit amicus, et frater ad tribulationem nascitur. id est, ut in tribulatione succurrat. Secundo, tempus significat divisiones ac metas temporum. Sic statim in ipsa creatione Deus iubet solem ac lunam eum usum praebere, ut dividant stata

aut durationis, secundum prius et posterius, Gen. 5. Fuit omne tempus quo vixit Adam: id est, quantitas aut duratio vitae. In Hebraeo est, Omnes dies. quam vocem dierum saepe Vulgata versio per tempus reddit Proverb. quinto: Ubera eius inebriant te omni tempore. Sic Prover. decimoseptimo: Omni tempore diligit amicus, et frater ad tribulationem nascitur. id est, ut in tribulatione succurrat. Secundo, tempus significat divisiones ac metas temporum. Sic statim in ipsa creatione Deus iubet solem ac lunam eum usum praebere, ut dividant stata tempora, dies et annos. Nam illa duo luminaria

Ea vero erat talis tentatio, quod veluti contendebant cum Deo et filio eius de sapientia. ut qui vellent aliquid rectius ac perfectius in religione instituere, quam quod ipse instituerat: qui tantum fidem in Salvatorem, ut ad salutem necessariam, requisiverat, [?: ] credentibus sine omni alia conditione iustitium ac salutem promiserat. Continebat etiam ille [?: imp- ] conatus eam tentationem, ut quasi experirentur, [?: ] Deus posset tali onere oneratos, et veluti laqueo [?: ] titos servare. Reddere iurisdictionem episcopia, [?:

Isa. 66, Caelum sedes mea, et terra scabellum pedum meorum. Sic Matth. 23. Qui iurat per caelum, iurat per thronum Dei, et per eum qui sedet super ipsum. 2. Sam. 14, Super me et super domum patris sit haec iniquitas, rex autem et thronus eius sit innocens. id est, ipse ac regimen eius careat omni culpa non puniti homicidae: ubi thronus pro regimine poni videtur. Matt. 19 Cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos XII, iudicantes XII tribus Israel. id est, participes eritis illius meae gloriae: et testificando, quod serio ac fideliter monueritis

et praeruptis rupibus ac ruinis aedificiorum versari. TOTUS aliquando idem est quod Omnis: quia collo Hebraeum utrunque perinde notat, nempe et continuam et discretam quantitatem. Sic, Propter te morti tra ditur tota die, habet Vulgata in Ps. 44. et Rom. 8. Rectius forte, Omni die, aut omnib. dieb. vel semper. Sic saepe, haec locutio posset corrigi in Psalterio Vulgatae versionis. 2. Cor. 1. habet Vulgata, Deus totius consolationis. ubi multo rectius verteris, Omnis consolationis: quia Deus nos omnibus modis consoletur, omnisque consolatio ab eo veniat, non

Haec significatio huius verbi diligenter observanda est, quia adversarii suas humanas sanctiones ac praeceptiunculas falso ex hisce et similibus Scripturae locis probare conantur, cum ibi agatur de veris Dei praeceptis in sacra Scriptura comprehensis. Sic etiam 2. Thess. 3. subducite vos ab omni fratre inordinate ambulante, et non secundum traditionem quam accepit a nobis. Traditionem vero illam suam Paulus mox ibidem exponit, nempe quod oporteat unumquemque in sudore vultus sui comedere panem: et quod qui non vult laborare, ille ne comedere quidem debeat. Qua re observandum est, cum

valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non

sectatur vanos, caret corde, aut vecors est. id est, homines stultos, mali sibi suisque de rebus necessariis prospicientes. Iob [?: ] , Vir vanus aut vacuus donatur intellectu. Psalm. 49, et 1 Corinth. 3. Novit Dominus cogitationes hominum, quia vanae sunt. id est, stultae, et sine omni vero fructa susceptae. Secundo vanum dicitur, omne id quod cum aliquam speciem habeat rei, tamen vera ac solida bonitate caret. Sic toties inculcat Salomon in suo Ecclesiaste, omnia esse vanitatem vanitatum. id est, summam vanitatem, aut vanissima, nihilque stabilis aut [?:-mi ]

in mendacium. Vana est salus hominis, Psalm. 108. id est, mendax. Sic alibi dicit, equum esse fallacem ad salutem. Pollicetur quidem externa specie magnum quid, sed reipsa minime praestat. [?: ment--- ] igitur et mendax est. Significat igitur Vanitas, mendacia ac imposturas, omni veritate ac bonitate [?: c- ] tes, quin et noxiam malitiam adiunctam habentes. Psalmo 62, Nolite sperare in mendacio et rapina, [?: ] vanitiatis: id est, noxii impostores. Ibidem, Veruntamen vani sunt filii hominum. id est, mendaces sunt Sic assumere nomen Dei

continens, tum etiam fragilis ac instabilis. Iob 7, Vanitas sunt dies mei. id est, brevissimi. Psal. 144. Homo vanitati similis est, et dies eius veluti umbra transiens. Textus ipse exponit, quid sit vanitas. Septimo, Vanus est irritus. Sic labor [?: ] est carens omni bono fructu. Vanum est vobis [?: ] lucem surgere: Psalm. 127. Vanus est omnis qui servit Domino: Malach. 2. id est, inutiliter ac frustra. Sic [?: ] [?: ] laborare: Psalm. 78, Consumpsit dies eorum in vanitate, et annos eorum in perturbatione. id est,

preciosorum. Vasa [?: ] Num. 31. id est, operosa. Vasa bellica sunt arma: Iud. est, Sexcenti autem viri accincti vasis bellicis suis [?: sta---- ] ad ostium portae. Sic 2. Paral. 23. Quisque vasa sua [FLACIVS clav I p.1238] in manu sua: id est, arma. Vasa pro omni supellectile vel sarcinis. Gen. 31, Ecce pervestigasti omnia vasa mea. Gen. 45. Non parcat oculus vester vasis vestris. id est, supellectili aut rebus, si forte quas non potestis vobiscum accipere ob pondus. Sic 1. Sam. 1. Res a Davide fratribus in castra allatae vasa vocantur: et 1.

igitur unum locum supra neglectum hic breviter attingam. Abimelech restituit Saram Abraamo, multaque alia donans, ut pro se ac familia sua oret, tandem dicit ad Saram: Ecce dedi fratri tuo mille argenteos: ecce illud est tibi velamen oculorum, coram omnibus et erga omnes qui tecum sunt, et cum omni iurgante muliere. id est: Ecce illo dono testor, me divinitus monitum et coactum esse te intactam reddere marito: quod etiam donum tibi erit vice testimonii ac excusationis erga omnes homines cum quib, versabere, et

ac ducem exercitus recte referri queat, qui devictis gentib. validas civitates condiderit. Transfertur venationis metaphora etiam ad praedicationem doctrinae, et hominum conversionem. Ier. 16. Ecce ego mitto ad piscatores multos, et piscabuntur eos: et ad venatores multos, et venabuntur eos, de omni monte, de omni colle, et de omnib, cavernis petrarum. Loquitur Propheta de reductione Israelitarum, aut congregatione filiorum Dei ex toto orbe terrarum. Sic et Christus dicit Petro: Faciam te piscatorem hominum. Venari animam [?: ] insidiari ei, aut moliri exitium, 1. Sam.

recte referri queat, qui devictis gentib. validas civitates condiderit. Transfertur venationis metaphora etiam ad praedicationem doctrinae, et hominum conversionem. Ier. 16. Ecce ego mitto ad piscatores multos, et piscabuntur eos: et ad venatores multos, et venabuntur eos, de omni monte, de omni colle, et de omnib, cavernis petrarum. Loquitur Propheta de reductione Israelitarum, aut congregatione filiorum Dei ex toto orbe terrarum. Sic et Christus dicit Petro: Faciam te piscatorem hominum. Venari animam [?: ] insidiari ei, aut moliri exitium, 1. Sam. 24. Ezek. 13.

eos qui germani Christiani esse volunt, omnia sua vendere, et distribuere [?: ] mendicos, et ex mendicitate vivere. Quae nequaquam sententia Domini ac servatoris nostri est: sed ut id [?: ] non male ad verbum exponi potest de Apostolis ac discipulis ipsius, quos ab omni cura ac opera rerum [?: ] narum abstrahebat ad scholam suam, paulo post ablegaturus per orbem terrarum ad instituendas novas scholas: ita non est universale mandatum ad omnes Chrisianos, si ad verbum exponatur: quos postea Paulus [?: os---- ] pie posse non modo

in hunc mundum. Ibidem, In sua venit: id est, Meschias se exhibuit suo populo ac regno. Solem venire dicunt illi, non cum oritur, aut ad nos venit: sed cum attingit metam suam, nempe occidit. Venit coram me finis omnis carnis: Gen. 6. id est, ego decrevi perdere, vel finem imponere omni carni. Sic Amos 8. Venit finis super populum meum Israel. id est, decretus a me finis aut exitium populi iam adest. Venire alicuius verbum, est rem verbo promissam aut praedictam accidere. Iudicum decimotertio, et porro Psalmo 105. Afflixerunt compedibus pedes Ioseph, ferrum pervenit

vir qui se iactat de dono mendaci. id est, qui multum pollicetur, et nihil praestat. Nam sicut ventus ciens nubes, spem facit pluviae, et tamen decipit: sic mendax magna munera pollicitando. Hanc similitudinem Petrus 2. cap. 2 et Iudas, ad seductores, magnam speciem praese sine omni vero fructu ferentes accommodat. Venti aliquando partes aut plagas mundi significant: Ieremiae 49, Dispergam eos in omnes ventos. id est, in omnes partes mundi, unde venti spirare solent. Eadem loquutio est Ezech. 5, 12 et 17. Sic et Zach. 2 est, In quatuor ventos caeli dispersit vos: id

quod praecipio vobis. Sic ibid. decem praecepta vocat Decem verba, quae Deus sit loquutus ad eos. Verbum saepe promissiones aut comminationes significat. 2. Samuelis 7, Propter verbum tuum et secundum cor tuum. id est, propter tuam promissionem, non meum meritum. Ios. 21. Ex omni verbo bono quod dixerat ad Israelem (id est, promiserat Deus) nihil fuit irritum. Ios. 23. Adducet omne verbum suum malum super vos Dominus, id est, minas. Num. 11. Nunc videbis utrum eveniat tibi verbum meum. Quinto, significat causam aut negotium. Gen. 12, Propter verbum Sarai. id est,

sua secreta. Verbum stare, aut cadere, significat ratum aut irritum esse: re ipsa complere, aut non. Isaiae octavo: Loquimini verbum, et non stabit. id est, frustra et incassum decernetis ac loquemini. Ieremiae 44. Scientque cuius verbum stabit, meum an ipsorum. Non cecidit verbum ex omni verbo bono, quod dixerat Iehova ad domum Israel. Romanorum nono: Non quod exciderit verbum Dei. Sic primo Regum octavo. Esther tertio: Ut viderent, an starent verba Mardochaei. id est, an persisteret in iis quae dixerat. Verbum mutare, est, non obedire. Danielis 3. Qui mutaverunt

gratuitus, et vera ac solida bona, quae sunt, remissio peccatorum, Spiritus sanctus, renovatio, haereditas, et vita aeterna. Porro quod ibidem dicitur Christus fuisse plenus gratia et veritate, per veritatem videtur indicari vera, sincera, costans et solida pietas, perfectissima iustitia, quae ab omni fuco, hypocrisi, defectu et crimine longissime remota fuerit. Sic et in animo hominum, et in actionibus, alias tantum est species boni et iusti, seu hypocrisis quaedam: alias vera ac sincera stabilisque ac firma bonitas. In hoc genere tria potissimum huius vocabuli significata esse videri

eam sibi coniugio adiungere, quia coniuges sub eodem tegmine dormiunt: et tenuiores, praesertim in illis regionibus, solebant se suis vestimentis etiam noctu tegere. Candida vestimenta alias innocentiam, alias hilaritatem denotant: sicut contra, atra. Eccles. 9. Sint vestimenta tua candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat. id est, sis hilaris ac laetus. Sic Epulo ille vestiebat se quotidie bysso. Pro vestimento habere saccum. supra in Sacco dixi significare moerorem ac luctum Psalmo 35, cum aegrotarent ipsi, vestimentum meum saccus. Sic Psal. 69.

18. Viam praeceptorum tuorum fac me intelligere. Psal. 119 Idem est, Dirige coram me viam tuam: Psalm. 5: Timotheus vobis in memoriam reducet vias meas in Christo, quemadmodum in omni Ecclesia doceo: 1. Corinth. 4. id est, doctrinam meam. Act. 9: Si quos invenisset eius [?: ] viros, captivos adduceret. id est, eius doctrinae, [?: in-ituti ] . Sic et sophistae accepta phrasi ab Arabibus, dicunt viam Aristotelis, Thomae, Scoti, et aliorum: pro,

Levit. 26. id est, Trituratio erit tam copiosa et tamdiu occupabit homines, ut perveniat ac pertingat usque in medium vindemiae. Psal. 76 est, Ipse vindemiat spiritum principum, terribilis est regibus terrae, id est, ipse adimit animum et robur cordis principibus, ut spoliati omni generositate animi, muliercularum instar trepident, sint omni pio decore et virili virtute spoliati: sicut vites peracta vindemia nudae, desolatae ac deformes visuntur. De qua cordis, armorum, et etiam manuum ipsarum privatione agitur in eo Psalm. inquit enim: Non invenerunt manus suas. id

occupabit homines, ut perveniat ac pertingat usque in medium vindemiae. Psal. 76 est, Ipse vindemiat spiritum principum, terribilis est regibus terrae, id est, ipse adimit animum et robur cordis principibus, ut spoliati omni generositate animi, muliercularum instar trepident, sint omni pio decore et virili virtute spoliati: sicut vites peracta vindemia nudae, desolatae ac deformes visuntur. De qua cordis, armorum, et etiam manuum ipsarum privatione agitur in eo Psalm. inquit enim: Non invenerunt manus suas. id est, non potuerunt eis in se defendendis uti.

id est, quando eos Dominus spiritu suo visitaverit, et ad filii sui cognitionem traxerit. VITA: vide paulo post in verbo VIVO. VITIS, habet quasdam metaphoricas aut parabolicas significationes, de quibus paulo post: nunc quasdam eius phrases percurram. Num. 6, Ex omni quod fit e vite vini, non bibat aut comedat Nazaraeus. Idem Iud. 13. id est, de omni vel cibo vel potu, quod fit e vite vinifera. Ad vitem praedicitur ligaturus asinum Iuda. Gen. 49. pro, magnam copiam vitium habiturus. nam asini delectantur vitium palmitibus, eoque vites laedunt, sed id

traxerit. VITA: vide paulo post in verbo VIVO. VITIS, habet quasdam metaphoricas aut parabolicas significationes, de quibus paulo post: nunc quasdam eius phrases percurram. Num. 6, Ex omni quod fit e vite vini, non bibat aut comedat Nazaraeus. Idem Iud. 13. id est, de omni vel cibo vel potu, quod fit e vite vinifera. Ad vitem praedicitur ligaturus asinum Iuda. Gen. 49. pro, magnam copiam vitium habiturus. nam asini delectantur vitium palmitibus, eoque vites laedunt, sed id damnum ob copiam non curabitur. Idem prorsus est ac si quis apud nos diceret, etiam

ob foecunditatem enim perinde talis mulier liberis erit circumsepta, sicut illa duo suis fructibus. Vitis vacua Israel, fructum feretne sibi? Oseae 10. id est, erit'ne unquam fertilis? quasi dicat, minime. Lignum vitis, id est, arbor, aut frutex. Ezech. 15, Quid erit lignum vitis prae omni ligno, palmite, qui est inter ligna sylvae? id est, qua tandem re aut laude caeteris praestabit, si non feret fructum, ut Iudaicus populus est sterilis Domino? Iob 15. Perdet sicut vitis uvam suam acerbam. id est, deiiciet ad terram liberos suos iuvenes, nempe ante maturitatem. Sic Dionysius

interitura. De qua re supra in voce SPES. 1 Peri secundo dicitur Christus et pii Lapides vivi, id est, vere viventes, de qua re supra in voce LAPIS dictum est. vivere in aliqua re, est ex ea, aut per eam vivere. Matthaei quarto, Deuteronomii octavo: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit ex ore Dei: id est, non solo cibo ac potu vivitur, sed potenti Dei operatione ac efficacia, etiam in ista carnali vita, nedum in illa spirituali, ubi verbo ac promissione Dei fovemur et vivificamur. Secundum carnem vivere, dixi significare ex libitu inhaerentis

VITA nomen, haec eadem ferme significata retinet: in primis vero crebro denotat bonam ac beatam vitam cum temporariam, tum etiam aeternam. Psalmo vigesimo: Vita est in favore Dei. id est, suo favore nos felices reddit, quantumvis interdum ad breve tempus irascatur. Proverbiorum quarto: Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae. Psalmo quadragesimosecundo: Et orabo Deo vitae meae. id est qui est causa omnis boni ac felicitatis meae. 1 Sam. 25, Anima Domini mei erit colligata in fasciculo vitae cum Iehova: ubi plane ipsa vita aeterna intelligi videtur.

A cornibus unicornium exaudias me. id est, exaudi et libera. Numer. 23, Sicut robur unicornis est ei. Porro Psal. 92, Et exaltabis sicut unicornis cornumeum, conspergar oleo viridi. UNICUS, ali quando contemptum significat: quasi dicas, imbecillus, pauper, destitutus omni dignitate et opibus ac potentia. Gen. 19, Unicus venit ad peregrinandum, et iudicando iudicabit: id est, iste pauper et imbecillus, si ad nos conferatur, venit huc primum solum peregrini ius supplex petens: et ecce nunc vult imperitare nobis, tanquam indigena et rex. Aliquando contra

rex. Aliquando contra misericordiae gratia dicitur aliquis Unicus. Psa. 25: Respice super me, quia pauper et unicus sum: i. ab omnibus desertus, omnique ope humana destitutus. Psal. 22, Eripe e manu canis unicam meam: i. animam et vitam, quae vel una tantum in me est, vel etiam omni prorsus ope destituitur. Sic Psal. 35, Erue a leonibus unicam meam. Luctus unici est, qui solet de unigenito haberi: Hier. 6, Luctum unici fac tibi, et planctum amaritudinum. Idem dicitur Amos 8: et Zach. 12, Planctus unigeniti. id est, vehementissimum et acerbissimum

coniicies defigesque oculos animumque tuum in opes huius mundi quibus nihil est fugacius et instabilius? Ioann. in sua Apocalypsi 14 capite inquit: [?: D- ] de vidi angelum volantem per medium caeli, [?: hab- ] aeternum Evangelion, ut evangelizaret incolis terrae, et omni genti tribui, populo et linguae: id est, praedicatorem propalam, aperte et maxima alacritate praedicantem Evangelion Christi omnibus gentibus. VOLO, et VOLUNTAS, vide supra in Beneplacito. VOLVO, verbum perspicuum est: duo tantum eius dicta annotabo. Amos quinto:

stercore, ut [?:--lus ] locus supersit purus. Quem igitur talis docebit scientiam et faciet intelligere? Aliquando vomitus et ebrietas (ut superius in Ebrietate et Vino exposui) significat perturbationem et vastationem horrendam, quae fit irruente hoste, ubi et animi ebriorum instar omni intelligentia carent, et corpora nihil recte agere queunt, et denique res ipsae externae penitus [?: con---- ] et perturbatae sunt. Exempla istius loquutionis aut metaphorae sunt, Isaiae decimonono, Hieremiae vigesimo quinto, et quadragesimooctavo. Eadem vis huius loquutionis

Arcus, intentio comminationis divinae. In Psalm. Arcum suum tetendit, et paravit illum. Sagittae, praecepta divina, Apostoli, vel Prophetae. In Ps. Misit sagittas suas, et dissipavit eos. Gladius, vindicta, vel sermo Domini. In Apostolo. Vivus est enim sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Romphaea, idem quod supra. Tuba Domini nox manifesta Domini. In Apostolo: In iussu et in voce archangeli, et tuba Dei. Currus Dei, sedes Dei, vel quadriformitas Evangeliorum. In Psal. Currus Dei decem millibus multiplex. Virga Domini regni significatio, vel

Apostoli, vel doctores. In Evangel. Et faciam vos fieri piscatores hominum. Medicus, Christus, vel doctus. In Solomone: Mansuetus vir cordis est medicus. Item: Non egent sani medico, sed male habentes. Dives, fidelis, abundans spiritualibus bonis. In Apostolo: Quia divites facti estis in illo, in omni scientia, et omni verbo. Et in malam partem in Evangel. Vae vobis divitibus. Pauper, humilis. In Evangelio: Et erat quidam Lazarus pauper. Et iterum: Beati pauperes spiritu. Et in malam partem, in Ps. Quia pauperes facti sumus nimis. Vestitus, habens baptismi vel fidei integritatem. In Evang.

In Evangel. Et faciam vos fieri piscatores hominum. Medicus, Christus, vel doctus. In Solomone: Mansuetus vir cordis est medicus. Item: Non egent sani medico, sed male habentes. Dives, fidelis, abundans spiritualibus bonis. In Apostolo: Quia divites facti estis in illo, in omni scientia, et omni verbo. Et in malam partem in Evangel. Vae vobis divitibus. Pauper, humilis. In Evangelio: Et erat quidam Lazarus pauper. Et iterum: Beati pauperes spiritu. Et in malam partem, in Ps. Quia pauperes facti sumus nimis. Vestitus, habens baptismi vel fidei integritatem. In Evang. Et vidit ibi

cum universis terrae animantibus fecit. In Gen. Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Item paulo post: Et factum est vespere, et factum est mane, dies sextus. VII. Ad septimum diem, in quo perfectis omnib. Dominus requievit. In Gen. Et requievit Deus die septimo, ab omni opere quod patrarat. VIII. Ad diem Dominicum resurrectionis, id est, octavum. In titulo Psal. In finem pro octava. IX. Ad Sacramentum, quod hora nona Dominus spiritum emisit. In Evang. Et

Sidoniorum dicunt. Beelzebul, interpretatur vir muscarum. Diabolus, deorsum fluens, Graece vero criminator dicitur. Satan, in Latinum sonat adversarius, sive transgressor. Syrenae, in Esaia, daemones, aut dracones magni, cristati pariter ac volantes, ut â quibusdam putatur. Ululae, in Esaia, ab omni translatione nomine ipso Hebraeo Iim appellantur. Septuaginta tantum interpretes pro his Onocentauros in translatione posuerunt. Sunt qui ululas putent aves esse nocturnas, ab ululatu vocis, quem efferunt, quas vulgo cavannos dicunt. Lamia, genus monstri, ut quidam adfirmant. Pilosi, in Esaia,

poenae ib. 31 in Olla mors 733. 9. 10 Olus, et gramen ib. 29 Omnis 784. 10 omnis non 786. 17 omne non ib. 30 omne quod ei ib. 34 omnia peccata ib. 55 in Omni hoc ib. 64 iuxta Omne quod 787. 2 iuxta Omnia, vel secundum omnia ib. 5 omnis res ib. 30 omnia sunt mihi ib. 42 Omnipotens ib. 49 Onager ib. 55 onagrum rudero ib. 61

61 Peierare 866. 25 Penna, et ala ib. 33 pennas renasci piis 867. 10 Pentecoste ib. 14 Per 868. 28 etc. Pera 871. 23 Percutere ib. 47 percutere in omni termino ib. 64 percutere foedus ib. 67 percutere hostem suum retrorsum ib. 69 percussos dare coram aliquo 872. 11 percutere in anima ib. 19. 20 percutere lingua ib. 24 percutere manum ib.

manu excelsa. Vide Manus. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moisis ante Deum 219. 34 19. Portavi te super alas aquilarum 27. 64 20. In omni loco in quo fecero meminisse nominis mei, veniam ad vos 637. 47. 48 etc. 22. Plenitudinem tuam et lachrymam tuam non laudabis 902. 45 23. Nomen tuum est in medio angeli quem tecum mitto 634. 38 Mittam angelum meum qui educat e deserto.

sint vobis in laqueum, etc. 523. 1 etc. 8. Per quam deduxit te annis 40, ut adfligeret et tentaret te, etc. 1199. 13 14 Cuius lapides ferrum, et e montib. eius excides aes 518 16 Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, etc. 820. 22. 23 vide etiam infra in Vivo. 10. Deus non accipit personam, nec munus 700. 43 Circum cidetis igitur praeputium cordis vestri 942. 11 12 15. Cave tibi, ne malignus sit oculus tuus in fratrem mendicum 607. 42 43

Fel aspidum erit illi panis in visceribus 303. 11 Omnes tenebrae sunt reconditae seu absconditae oculis eius 9. 36 Non videbit impius rivulos, etc. 91. 47. 48 etc. 22. Humilem oculis servat Deus 397. 58 28. Omni perfectioni ponit lapidem caliginis, et umbrae mortis 96. 42 Propter fletum fluminum ligat rupes 337. 8. 9 29. Cum inundarent itinera mea butyro, et petra effunderet mihi rivos olei 779. 53. 54 Ros pernoctat in ramis meis 1050. 40 41

36. Ne veniat mihi pes superbiae, nec manus impiorum impellat me 888. 66 etc. Vorago voraginem advocat, etc. vide VORAGO. 45. Emitte lucem tuam, et veritatem tuam, et ipsa me deducent 591. 58. 59 44. In Deo laudabimus omni die, et nomini tuo, etc. 529. 23. 24 Propter te occidimur tota die 764. 39 De fructu oris viri satiabitur venter ipsius 1245. 33. 34 45. Ideo unxit te oleo laeticiae prae consortibus tuis 780. 33. 34 Filiae Tyri cum

veritatem, et annunciat iustitiam 491 14. 15 In praevaricatione labiorum laqueus mali, etc. 522. 61. 62 In factoribus veritatis beneplacitum est Domino 301. 8 13. Qui custodit os suum, custodit animam 804. 11 14. Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae 266. 5 Brevis irarum faciet stulticiam 474. 2 et 581. 6 Cor cognoscit amaritudinem animae, etc. 655. 34. 35 15 et 16. Gloriam praecedit humilitas, etc. 935. 15

Sic dixit Dominus in fortitudine manus, et erudivit me 618. 55 Erit extensio alarum eius (regis Assyriorum) impleat latitudinem terrae tuae, o Immanuel 1189 Ne dixeritis omnia coniurationem, quae populus iste dicit coniurationem 163. 37 9 In omni hoc non est aversus furor Domini 786. 69. 70 Pater futuri seculi 835. 42 Et erunt beatificantes populum istum, errare facientes 272. 8 Iugum oneris eius tu confregisti 788 [?: ] 10 Vigilabo super altitudinem oculorum eius

Domine tu efficies nobis pacem, etc. 795 24 27 In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno et forti, etc. 71. 50 [?: ] . Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Item: Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam 58. 26 Posuimus mendacium spem nostram 914. 4. 5 Percussimus foedus cum morte, etc. 340. 31. 32 Omnes mensae repletae vomitu,

200. 31 21 Perdam eis vocem molae, et lumen lucernae 595 69 23 Ecce ego ad prophetas, qui furantur verba mea, quisque a proximo 355. 10 Num non sic est verbum meum, ut ignis dicit Dominus 608. 4 24 Dabo eos in maledictionem in omni loco 605. 52 25 Ecce in civitate super quam invocatum est nomen meum, incipiam malum facere, et vos, etc. 459 19. 20 31 Creabit Dominus novum, Femina circumdabit virum, etc. 737. 43. 44 Patres comederunt uvam acerbam,

proprio sensu abundat 641. 50. [?: 5- ] Beatus qui non iudicat seipsum in eo quod probat 962. 48. 49 Bonum vestrum non blasphemetur 90. [?: ] Quae pacis sunt sectemur 846. [?: 5- ] Deus spei repleat vos omni gaudio 786. [?: 9- ] 15 In plenitudine benedictionis Evangelii veniam ad vos 902. 60. [?: 6- ] Non ausim dicere quicquam, etc. 754. 23. 24. Vocatur Christus minister circumcisionis 652. 60. 61

AD EPHESIOS. 1 Qui praedestinavit nos, ut adoptaret in filios per Iesum Christum, in sese iuxta beneplacitum voluntatis suae, ut laudetur gloria gratiae suae, qua (gratiavit) charos reddidit nos per dilectum 376. 1 etc. Qui exundabit in nos, in omni sapientia et prudentia, etc. 282. 44 Ecclesia dicitur complementum, seu plenitudo Christi 901. 34. 35 etc. 2 Sumus natura filii irae 710. 25 Deus qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit

AD THESSALONICENSES. 4 Ut sciat unusquisque possidere vas suum in sanctificatione et honore 392. [?: 6- ] 4 Galea salutis, aut salutaris 1157. 66. 67 ab omni specie mali abstinete 1154. 63
II. AD THESSAL. 1 Ne cito dimoveamini a mente, etc. 640. 62. 63 misterium iniquitatis iam peragitur 633. 64. 65 Rogamus vos per adventum Iesu Christi 871. 13

gloriam, et honorem, etc. 530. 49. 50 Quapropter praecincti lumbos mentis vestrae, etc. 588. 54. 55 Geniti ex sermone Dei, etc. 1254. 37 Omnis gloria hominis sicut flos agri 364. 40 Proinde deposita omni malitia, etc. 513. 14 Expetite lac rationale 513. 14 etc. Siquidem gustastis, quod benignus sit Dominus, ad quem accedentes, etc. vide verbum GUSTARE Glorificent Deum in die quo visitabuntur 1286. 18. 19

benignus sit Dominus, ad quem accedentes, etc. vide verbum GUSTARE Glorificent Deum in die quo visitabuntur 1286. 18. 19 etc. Christus est petra scandali, etc. ad quod etiam conditi sunt 914. 25. 26 Subiecti estote omni humanae creaturae 189. 28. 29 Haec enim est gratia Dei, si quis propter conscientiam suffert molestias, immerito afflictus 165. 63 Qui peccata nostra ipse pertulit, etc. 882. 34. 35 Ut peccato mortui, iustitiae viveretis 681 7. 8

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report