Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: quando Your search found 1846 occurrences
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 991-1186:991. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 765 | Paragraph | SubSect | Section] sermo, ut in Eclipsi multis exemplis ostendam. 21 Modorum verbi et coniunctionum apte eos connectentium defectus, plurimas obscuritates pariunt. Sic et Casuum defectus: quod ex aliis linguis non difficile est coniicere. Nam Articuli in hoc sermone parum feliciter Casus discriminant: quando quidem iidem saepe pluribus Casibus serviunt. 22 Defectus compositorum verborum, ut simplicibus pro compositis uti cogantur, non raro obscurat locutiones: quod cuivis in promptu est coniicere. 23 Aliquando singulae voces sententias integras exprimunt, quae quasi
992. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 776 | Paragraph | SubSect | Section] exercere. At contra, Scripturam dubiam aut obscuram per Scripturam exponere et diiudicare, tutissimum simul et utilissimum est, ita ut Deus ipse ac eius verbum sit omnium controversiarum ac dubiorum supremus iudex et diremptor. Hoc vero diligentissime agit Christus, disputans cum diabolo, ubi et quando proprie Deus custodiat homines: nempe, cum non tentant, sed in sua vocatione ordinaria ratione modoque convenienti versantur. et cum Iudaeis disputans, quatenus Meschias sit, aut non sit filius David: cum alibi dicatur eius Dominus, et sedere ad dexteram Dei. Sic et Apostolus Paulus facit:
993. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 787 | Paragraph | SubSect | Section] Christianam et abrogationem legis urgentibus. Quibus conciliationibus aderit arbiter et confirmator Christus, pronuncians, Lex et prophetae usque ad Ioannem. Sic Paulus ad Galatas conciliat antinomias, dum ostendit, quamdiu haeres debuerit esse sub tutoribus et servitute elementorum Mosaicorum, et quando ab illis liberari: cum quidem ei severissime praecipitur, ut in libertate stet, nec semet ullo modo amplius sub iugum pristinae servitutis dedat. 11 Quinto videndum est, an utrunque dictum perinde loquatur simpliciter, generaliter, specialiter aut conditionaliter, parigradu, aut
994. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 789 | Paragraph | SubSect | Section] multa in sinum reponere ac gestare. 3 Secundo crebro fit in Sacris mentio historiarum, quae si ignorentur, etiam ipsa dicta erunt obscura. 4 Tertio, variae fiunt allusiones ad arbores, lapides, plantas, animalia diversi generis, quorum multa sunt aliis gentibus ignota: ut, quando ficus in cipiat folia extrudere, aut grossos suos producere: quam terribiliter leo regire, acuel in animalia vel etiam in homines saevire: quomodo ibi soleant sub vite aut ficu sua habitare: qualia sunt in Sacris innumera. 5 Quarto fit mentio artium, quarum aliquae aliter apud
995. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 793 | Paragraph | SubSect | Section] et pro semper: affirmativa autem semper quidem, sed non pro semper, aut ad semper: hoc est, malum semper omittere debemus, at bona facere (ut dare eleemosynam, aut quid simile) non semper possumus. Interdum etiam parentibus ac magistratibus divino mandato obedientiam honoremve negare cogimur, quando quidem sua authoritate ad impietatem abutuntur, nostraque obedientia similiter abuti vellent. Posset quidem eludi haec Regula aut distinctio, quod et affirmativa requirant proprie cor, quod semper obedire debet, ac suo quodam modo potest, etiamsi actio non semper praestetur: et negativa
996. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 804 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] hanc controversiam definiturus, cuius iudicium ad verbum ascribam. Equidem decreveram Allegoriarum negotium silentio prorsus praetermittere: quod malim candidatum caelestis Philosophiae occupari in colligenda simplici et nativa verborum sententia, quam in excogitandis subtilibus Allegoriis. Sed quando animadverto, ex allegoriarum cognitione hanc saltem redituram ad tyrones utilitatem, quod ubi in posterum tempus legent in alienis scriptis, vel audient in concionibus seu praelectionibus, quaedam allegorice exposita, poterunt de iis paulo rectius iudicare: libet de Allegoriis, imo eadem
997. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 804 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Scripturarum. Spiritualis interpretato est, cum multo aliud quam quod verba simpliciter significant, adeoque abstrusius quiddam et subsumius eruitur. Iam Tropologia, quae primas in spirituali interpretatione obtinet, est, qua adnotantur, quae ad mores et vitam formandam conducunt: veluti quando ex historia inebriati Loth coligitur, quam detestanda sit ebrietas et crapula, et cum in omni aetate, tum maxime in senili: deinde quam horrenda flagitia eam comitentur. vix enim unquam sola est. Allegoriam dixerunt, cum facta vel sententiae aliter accipiuntur, quam verba sonant, atque
998. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] intelligi conveniat, aperiemus. Agemus autem ordine de singulis: primum inquam de sensu literali, hinc de tropologico, deinde de Anagogico, postremo de Allegorico. Literalis itaque sensus, quem alias historicum seu Grammaticum appellant, semper primo loco, ut nobilissimus, erui debet: quando is solus certas et perspicuas parit sententias: solus aptus est ad ducenda argumenta, quibus dogmata religionis confirmantur: solus probationes necessarias suppeditat, ubi ex allegoricis sive anagogicis tantum probabiles et in speciem efficaces adferuntur. Neque unquam simplicem et germanam
999. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] apud Graecos Plutarchum in Parallelis, apud latinos Valerium Maximum. Itaque eiusnodi exemplorum tractationem in Sacris sermonibus recte nuncupaverimus Argumentationem a typo, de quo post pauca dicturi sumus. Ad summum autem, omnis enarratio, quae fluit ex artificio Rhetorico vel Dialectico, quando quidem a simplici verborum sententia non abducit, ad sensum literalem sive Grammaticum pertinere iure censebitur. Haec igitur de eo sensu delibasse sit satis. Interpretatio Tropologica non est remota ab eo sensu quem verba orationis pariunt: sed accommodatio eius quod verbis
1000. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] abducit, ad sensum literalem sive Grammaticum pertinere iure censebitur. Haec igitur de eo sensu delibasse sit satis. Interpretatio Tropologica non est remota ab eo sensu quem verba orationis pariunt: sed accommodatio eius quod verbis innuitur, ad vitae ac morum institutionem. veluti quando obvia est historia inebritati Loth, recte adiicitur per Tropologiam, quod ex ea discimus, ebrietatem modis omnibas esse aversandam. Non difficile est eodem pacto, quae ad virtutes expetendas, vel ad fugienda nitia inducunt, ex Sacris historiis concionibusque colligere. Profecto quisquis vult
1001. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] ineptire subinde solitos? De Anagoge maior videtur esse difficultas. Sed si bene perpendimus, anagogica interpretatio rursus convenit cum allegorica: neque reipsa distinguuntur. Quod tum ex descriptione utriusque, tum ex Patrum sententiis evincemus. Vocant Anagogicam interpretationem, quando sic explicatur Scripturae sententia, ut paululum discedendo a verborum primitiva significatione, colligatur aliquid de caelesti gloria, post hanc vitam expectanda, aut de mysterio Trinitatis: atque a visibilibus fiat transius ad invisibilia, a speculo et aenigmate (ut Paulus ait) ad Dei
1002. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 807 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] agamus. Non est allegoriarum tractatio cuiuslibet de media plebe artificis, neque etiam temere et quovis loco adhibebitur: quam ob causam in ea explicanda merito maior diligentia insumetur. Haec proinde ordine discutiemus: Quid sit allegoria, et quomodo a Typo differat: tum, ubi et quando allegoricas interpretationes adiungere conveniat: hinc, quae sit eiusmodi interpretationum apte colligendarum ratio: denique quis earum usus, sive quousque sint admittendae. Allegoria generaliter definitur (ut habet Augustinus de Trinitate, libro decimoquinto, capite nono)
1003. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 807 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] simus. Hieronymus in illud ad Galatas quinto, Haec per allegoriam dicta sunt: Allegoria, inquit, aliud praetendit in verbis, aliud significat in sensu. Pleni sunt oratorum et poetarum libri. Scriptura quoque sacra per hanc non modica ex parte contexta est. Vorum hoc pacto latius patet allegoria, quando ea definitio etiam ad collationes, imagines, aenigmata, paroemias, parabolas, apologos, ironias accommodari potest. Igitur operaeprecium est allegoriam, de qua nobis sermo est, ab his paululum distinguere, atque concisius crassiusque definire. Allegoria ergo est, interpretatio
1004. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 808 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Ex his igitur, quid praesenti loco per allegoriam velimus, perspici potest. Caeterum oportet prudenter Allegoriam a typo distinguere. Multos namque videmus qui typos et allegorias confundunt: atque ubi typus apud Scriptorem sese offert, ibi allegoriam esse falso autumant. Etenim quando legunt 1 ad Cor. 10, Patres nostros omnes sub nube fuisse, et omnes per mare transisse, et omnes in Moysen baptizatos esse, in nube et in mari, etc. opinantur ibi esse allegoriam: sed falluntur, cum typus tantum proferatur, aut verius exemplum. Evincit namque Apostolus,
1005. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 808 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] frequenter, cum de Sacrificiis, ritibus, et ceremoniis agitur, primo loco exponit, si quis typus de Christo vel Ecclesia in illis lateat: secundo annectit per allegoriam, aliquid ad nostra institutionem conducibile, Hucusque, quantum Allegoria et typus distent.
¶ Superest nunc, ubi et quando allegoricas interpretationes expediat adhibere, demonstremus. Certe locus postremus iis dabitur, nec prius licebit ad Allegorias descendere, quam excussa fuerint, primum quae ad sensum Grammaticum, deinde quae ad moralem, sive (ut Apostolus loquitur)
spectant. Quamvis nec semper, nec temere: sed tunc tantum, cum vel cogit aliqua orationis necessitas, vel suadet singularis auditorum utilitas. Utrunque quomodo contingat, ostendamus.
Necessitas quidem exponendi per allegoriam, tribus ex causis provenit. Prima: quando Scripturae, nisi tropum subesse accipias, falsitatem prae se ferunt. Verbi gratia, Psalmus canit de Christo: Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Atqui cum Christus fecisse istud non legatur, subesse videtur verbis Prophetae falsitas. Quare verba illa per
et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Atqui cum Christus fecisse istud non legatur, subesse videtur verbis Prophetae falsitas. Quare verba illa per allegoriam, si de superatis ac debellatis diabolo, mundo, peccato, morte enarres, perspicuam ac veram habes sententiam. Secunda quando verba Scripturae in sensu Grammatico accepta pariunt absurditatem. Quo pertinent locutiones illae de Deo, quibus tribuuntur ei adfectus humani, nonnunquam etiam vitiosi: ut ira, poenitentia, taedium, dubitatio, vel ignoratio, furor, etc. Item ad Romanos 12, Hoc faciens,
Nam in speciem absurdum videtur, de ea re praecipere. Quotusquisque enim solet bovi obligare os? Itaque rectissime interpretatur Apostolus, eo per allegoriam significari, fideliter laborantibus in Evangelii ministerio, haud deneganda vitae necessaria. Tertio, necessitas cogit allegoriam adhibere, quando sensus Grammaticus pugnat cum sana doctrina, vel adversatur bonis moribus. Praecipit Christus Matth. 5, ut oculum sive pedemqui offendiculi causa existit, eruas, abscindas, abs te proiicias. Sed quando sine peccato, quod hic verbis mandatur, haud posset perfici, cogit profecto necessitas
ministerio, haud deneganda vitae necessaria. Tertio, necessitas cogit allegoriam adhibere, quando sensus Grammaticus pugnat cum sana doctrina, vel adversatur bonis moribus. Praecipit Christus Matth. 5, ut oculum sive pedemqui offendiculi causa existit, eruas, abscindas, abs te proiicias. Sed quando sine peccato, quod hic verbis mandatur, haud posset perfici, cogit profecto necessitas allegoricam interpretationem inquirere. Itaque recte Chrysostomus in Matth. Hom. 17, non de membrorum disturbanda compage verba fieri astruit, sed malum argui voluptatis: nec non de his esse sermonem, qui
tamen abhorrent a consuetudine bonorum, qui post adventum Domini divina praecepta custodiunt, figuram ad intelligentiam referant: id est, ad mysterium, per allegoriam: factum vero ipsum ad mores non transferant. Quandocunque igitur huiusmodi loci fiunt obvii, necessario ad allegorias confugitur: quando quidem interpretatio Grammatica si retinetur, errores non parvos gignit. Sic enim natus est error Anthropomorphitarum, Deo tribuentium humana membra et adfectus: cum nollent locutiones illas de Deo iam Scripturis usitatas, iuxta tropum, quem ad modum decet, accipere. Similiter errarunt
minusque tolerabilis, qui seipsos castraverunt: quod in Evangelio praedicentur beati, qui seipsos castraverint propter regnum Dei. Liquet igitur, necessitatem interdum imperare, ut allegoricae interpretationes in medium adducantur.
Iam vero utilitas suadet, adhiberi allegorias: quando nimirum, sive in historiis, sive in praeceptis et concionibus, tam in lege quam in Evangelio obviis, verba ipsa Grammatice sumpta, nullam videntur adferre utilem doctrinam, aut institutionem: vel si aliqua apparet, longe tamen proveniret uberior, ubi interpretatio allegorica adiungeretur.
mundi et carnis imposturas posse obsistere, quo minus optatis tandem bonis fruamur. Alius forte aliter, et commodius, doctiusque.
Legis insuper diversa praecepta in Levitico, vel alio volumine, de Sacerdotio, de caeremoniis, sacrificiis, observationibus diversis: atque horum quidem, quando sola inspicitur sententia Grammatica, nullus plane nobis usus est, cum eae functiones legales nunc sint abrogatae, nulloque modo ad nos pertineant. Quo igitur fructum aliquem spiritualem ex his capias, consultum est interpretationes accersere allegoricas, ad vitae tuae institutionem utiliter
non nisi maturo consilio, allegorias in medium proferre adsuesces Improbandum quidem est, nolle usquam ultra sensum Grammaticum progredi: at multo improbandum vehementius, velle ubique et quavis occasione ad allegoricas interpretationes convolare.
Recipientur igitur allegoriae, primum, quando palam est, iusta de causa produci: nimirum vel propter necessitatem, vel propter notabilem utilitatem. Secundo admittentur, ubi eum in modum fuerint conformatae, quem videmus a praestantibus artificibus atque docendi magistris praemonstratum, quemque nos aliquot Regulis sumus utcunque
Praeterea, ut auditores adfecti sunt, ita utiles quoque allegoriae erunt. Si enim docti contigerint, et minime refractarii, allegoriis afficientur: necnon placide excipient, quicquid per doctorem eruditum et pium remota omni curiositate profertur. Et gaudent ii, confirmanturque in sana doctrina, quando vident argumentum quod tractatur, varie in Sacris literis descriptum delineatumque inveniri. At vero apud imperitam plebem nequaquam pari cum fructu allegoriae proponentur. Ad haec, si forsitan dubitare aliquis incipiat, utrum iuxta Spiritus S. mentem historia vel sententia illud significet,
At vero orator omnia sua producit 1 angusta specie visenda: 2 fastum et pompam praese fert: 3 undiquaque mutuatur, quo se ostenter: 4 probabilia argumenta pro necessariis obtrudit: 5 victoriam constituit in verborum ac sententiarum suavi dispositione, qua non tam animi quam aures feriuntur. Quando igitur ad eundem modum omnis illa varietas in literis sacris invenitur (nam alii quidem libri sunt poetarum scriptis propemodum similes, ut Psalmi: alli historiographis annumerari debent, ut libri Mosis, Iehosua, Iudicum, Regum, Hester, Paralipomenon, Evangelia, Acta Apostolorum: alii cum
omnes a Christo, itemque a Iohanne Baptista esse habitas, quam sunt literis mandatae?
11 Observetur igitur diligentissime, ubi illae summae incipiant aut desinant, quatenus cum sequentibus cohaereant, aut non cohaereant.
12 Huius rei maxima et continua cura esse debet: quando alias in tot transitionibus, digressionibus, patheticis orationibus, multa videbuntur male cohaerentia, quaedam etiam pugnantia coniungi. Ergo observet unusquisque, dum Prophetas legit, haec sequentia:
Ubi in eis taxentur vitia, aut commendentur virtutes:
Ubi
qui 28 annos morbo affectus, ad probaticam piscinam decubuit.
7 Interdum vero unus citra additionem vel detractionem plane idem narrat quod alius: alter tamen altero loquitur evidentius, ac verba magis idonea usurpat. Exempla sunt passim in conspectu posita. Istiusmodi igitur collatio, quando plus lucis quam credi potest suppeditat: et sive in rebus ipsis, sive in verbis tantum fiat mutatio, nunquam sine commoditate abit ea diligentia: merito admonendos candidos Lectores censui. Quo autem commodius collatio talis fieret, Eusebius elegantes concinnavit Canones, qui certo
accensendae.
10 Sexto atque ultimo loco, distinguentur notis quibusdam praecipua doctrinae Christianae capita, atque Loci communes Theologici, quotquot in Epistola explicantur. Quae res non solum monstrat scripti multiiugem utilitatem, verum etiam instruit, praeformatque animum: ut si quando dicendum sit, habeant studiosi quasi cellaria, unde paratam rerum Theologicarum supellectilem expromant. Haec ita a nobis annotata, cum diligentem, tum sagacem Lectorem reddere queunt.
11 Est Apostolo familiare, Epistolas secare in duas partes principales: quarum priore ea
pertinet ad vitae institutionem, atque emendationem: quod exempla quae ab Apostolo adferuntur, totaque orationis series 1. ad Corinthios 10. testantur. Ait enim: Patres qui ex Aegypto migrarunt, fuisse quidem baptizatos, fuisse item refectos cibo ac potu spirituali, perinde atque nos: attamen quando a peccatis sibi non temperarunt, graviter a Deo punitos, atque internecione deletos. Eorum igitur exemplis vult Apostolus omnes Christianos admonitos, ut quamvis baptizati sunt, atque corporis sanguinisque Christi spirituali cibo refecti, non tamen id satis esse ad salutem ducant: sed
fidei, ad has vero referuntur officia charitatis: sicut ad consolationes proprie pertinent, quibus spes excitatur. Illae duae complectuntur theoriticen, atque accommodatae sunt erudiendo homini interno: hae duae praxin, erudiuntque hominem externum. Illae duae discernunt veram doctrinam a falsa, quando altera strenue confirmat verum, altera argute confutat falsum: hae duae discernunt actiones pias et honestas, ab impiis et inhonestis. nam pias quidem altera docet, impias vero altera severiter carpit, atque studet emendare. Ergo qui in lectione Sacrorum librorum conabitur colligere hinc
apposite, nec non salubriter memoriae commendantur. 1 Necessarium esse, ut cognitam veritatem, quoties a nobis exigitur, publice profiteamur, parati rationem nostrae fidei reddere (quemadmodum Petrus loquitur) omni poscenti. 2 Id aut faciendum etiam cum fortunarum omnium atque capitis periculo, si quando contingat, tyrannos propter illam confessionem, tormenta, proscriptiones bonorum, exilia, deportationes, denique mortem interminari. 3 Unum Christum, eiusque veritatem, prae omnibus rebus quae in mundo sunt, colendam, atque prae ea etiam vitam nostram contemni debere. 4 Omnibus autem qui hoc
divinae providentiae efficit, ut in omnibus actionibus praesentiam Dei inspectoris mens cogitet, eiusdem auxilium saepenumero imploret, deinde iuvari ac regi actiones ab eodem persuasissimum habeat: denique nullum periculum tam formidabile instare, a quo ille non possit et velit clementer eripere, quando opportunum iudicabit. Hoc genus institutiones non tantum cognitionem rerum divinarum augent, sed viti ipsam instruunt: necnon ad puritatem, innocentiamque sine qua Deo placere nemo potest, inducunt.
Quarto loco veniunt observandae
omnes, qui Deo non agunt quotidie gratas, qui nos, hoc est animos nostros, corpora, actiones, denique quicquid ratione ulla nostrum dici potest, dignatur sua sapientia gubernare, ac bonitate tueri. 5 Perstringuntur oblique, qui non assuescunt bonis creaturis Dei recte et reverenter uti, quando earum omnium curam esse Domino, huiusque munifica liberalitate eas nobis distribui, in confesso est. His et similibus sermonibus notatur, arguitur, corrigitur nostra supinitas: et nos quodammodo instigamur, ut ad frugiferas actiones simus instructiores deinceps, et alacriores. Apud Prophetas
cito omnibus patefieret meditare ipsorum docendi ratio. Summa, in quiunt, est ars artem dissimulare. Et doctoris oratio si eodem semper habitu prodeat, nulla variatione interpolata, taedium parit audientibus, atque in contemptum venit. Equidem fateor, nonnunquam utiliter mutuari sermonis faciem, quando nec locorum qui occurrunt, natura patitur nos eadem commentandi via semper ingredi: sed tamen mihi minime probatur dissimulatio: et eum bene mereri de discipulis iudico, qui quo iuvatur eorundem profectus, non tegit. Congeram igitur, et exhibedo quandam Methodi formam, non quidem ab uno
Britannia, vel alibi audire contigit, a me observatam, atque quanta fieri licuit fide adnotatam: ex qua profecto facile, ni fallor, unusquisque discet, quid in professoribus; ad quorum Scholam se receperit, considerare, quod attinet ad rationem docendi, maxime deceat.
1 Primo igitur, quando perito artifici integrum scriptum sive iustus liber enarrandus est in manibus, ante omnia explicat, A quo, et Ad quos, seu de quibus, vel propter quos opus conscriptum sit. Cuius rei argumenta cernere licet in initiis Prophetarum, et Epistolarum Paulinarum. Semper namque in his ista aperte
crasse et synceriter exprimere conatur: quod fieri plerunque solet, iam adhibita ecphrasi, quae simplicissima est sententiarum redditio: iam paraphrasi, quae plenior est instructiorque: iam epitome, quam arctam et concisam possumus appellare: adnotatione artificii Dialectici aut Rhetorici, quando nimirum expenduntur causae, materia inquam, forma, efficiens, finis: aut circumstantiae, quis, quid, ubi, quoties, cur, quomodo, quando: aut antecedentia, et sequentia: aut argumentationum singularum ductus forma, et vis: modo per
iam paraphrasi, quae plenior est instructiorque: iam epitome, quam arctam et concisam possumus appellare: adnotatione artificii Dialectici aut Rhetorici, quando nimirum expenduntur causae, materia inquam, forma, efficiens, finis: aut circumstantiae, quis, quid, ubi, quoties, cur, quomodo, quando: aut antecedentia, et sequentia: aut argumentationum singularum ductus forma, et vis: modo per
illustrandam?
Caeterum ubi hoc pacto tenuiter expressa fuerit authoris sententia, reliquum est, ut tertio loco declaret doctor, quantum ponderis in causa quae agitur habeat, quod verbis authoris significatur. Solent namque Prophetae, cum locum ex Lege depromunt, item Apostoli, si quando ex Lege aut Prophetis aliquid mutuantur, libenter id explanare, atque diversis rationibus ostendere. Exemplum luculentum extat ad Gal. 3. ubi Apostolus solertissime excutit pondus promissionis divinae ad Abraham factae Genes. 22: In te, sive in semine tuo, benedicentur omnes gentes.
sunt in libro Legis, ut faciat ea. Ex quo ratiocinatur: Cum nemo legem exacte praestet, fieri sane hinc, ut per legem omnes execrabiles officiantur. Fide autem iustificari homines, declarat pronunciatio Abacuc: Iustus ex fide vivet. Quo demonstret porro, quomodo benedictio iis obtingat, qui quando quidem non praestiterunt opera legis, execrationem promeruerant: ait, Christum factum esse pro nobis execrationem, quando mortem crucis pro nostris peccatis ipse perferre est dignatus. Idque ex Scripturis rursus evincit, quae adferunt execrabilem factum Christum, quando in ligno est
omnes execrabiles officiantur. Fide autem iustificari homines, declarat pronunciatio Abacuc: Iustus ex fide vivet. Quo demonstret porro, quomodo benedictio iis obtingat, qui quando quidem non praestiterunt opera legis, execrationem promeruerant: ait, Christum factum esse pro nobis execrationem, quando mortem crucis pro nostris peccatis ipse perferre est dignatus. Idque ex Scripturis rursus evincit, quae adferunt execrabilem factum Christum, quando in ligno est suspensus. Caeterum fidem debere intueri in Christum, atque promissam benedictionem a Christo esse expectandam: ex eo evidenter
iis obtingat, qui quando quidem non praestiterunt opera legis, execrationem promeruerant: ait, Christum factum esse pro nobis execrationem, quando mortem crucis pro nostris peccatis ipse perferre est dignatus. Idque ex Scripturis rursus evincit, quae adferunt execrabilem factum Christum, quando in ligno est suspensus. Caeterum fidem debere intueri in Christum, atque promissam benedictionem a Christo esse expectandam: ex eo evidenter colligit, quod singulari numero dictum sit Abraham, In semine tuo. Non dicit, Et in seminibus, tanquam de multis: sed tanquam de uno, Et in semine tuo,
Quis non suspiciet hanc interpretandi rationem? Iesaias capite 41, Unum esse Deum, qui suos tuetur atque e periculis eripit. variis docet rationibus sumptis ex historia Abrahae, admirabiliter a Deo conservati et defensi, multisque ornati beneficiis. Ergo ad exemplum Apostolorum et Prophetarum, quando locus aliquis e Scripturis offertur explicandos, merito quantum ponderis tum tota sententia, tum singula eius membra habeant, auditoribus tentabimus patefacere. Quanta igitur vis, quantumque ponderis in ea sententia sit positum, commonstrari hunc in modum solet. Explanant,
1.
sed quoniam difficilis inventu veritas est, undiquaque nobis investiganda est. Si enim velut reliquae artes, sic etiam pietatis adeptio, accessionibus paulatim contingentibus augetur: nihil contemnendum est his qui ad cognitionem introducuntur. Nam si quis prima elementa velut minuta contemnat, quando perfectorum sapientiam assequetur? Ne, et non, syllabae duae sunt. Attamen fortissima omnium bonarum rerum veritas, et extremus pravitatis limes mendacium, parvis his verbis saepenumero comprehenduntur. Et quid haec dico? cum iam quis etiam capite solum nutu facto in testimoniis pro Christo,
plurimum et divinitatis suae dignitati, et corporationis sacramento, et operationum potestati, et passionis virtuti, et resurrectionis gloriae detrahatur. Tenendus igitur modus: diligenter ac caute constituendum est, quid de divinitatis suae nativitate, quae ei a patre est, fuerit prophetatum: quando eius hominis quem assumpsit, persona tractetur: ubi operatio, passio, et resurrectio praedicetur: quid vere unicuique tempori congruat, quando fides gentium nuncietur, quando peccata anterioris populi arguantur, quando doctrina timoris Dei et confessionis eruditio ex prophetae oratione
detrahatur. Tenendus igitur modus: diligenter ac caute constituendum est, quid de divinitatis suae nativitate, quae ei a patre est, fuerit prophetatum: quando eius hominis quem assumpsit, persona tractetur: ubi operatio, passio, et resurrectio praedicetur: quid vere unicuique tempori congruat, quando fides gentium nuncietur, quando peccata anterioris populi arguantur, quando doctrina timoris Dei et confessionis eruditio ex prophetae oratione praestetur. In his enim prophetiae spiritalis ordo consistit.
Idem super Psalmum 118. Sed ad id etiam illud accedit, quia mandata sua
modus: diligenter ac caute constituendum est, quid de divinitatis suae nativitate, quae ei a patre est, fuerit prophetatum: quando eius hominis quem assumpsit, persona tractetur: ubi operatio, passio, et resurrectio praedicetur: quid vere unicuique tempori congruat, quando fides gentium nuncietur, quando peccata anterioris populi arguantur, quando doctrina timoris Dei et confessionis eruditio ex prophetae oratione praestetur. In his enim prophetiae spiritalis ordo consistit.
Idem super Psalmum 118. Sed ad id etiam illud accedit, quia mandata sua veritas est. Nihil illic anceps,
quid de divinitatis suae nativitate, quae ei a patre est, fuerit prophetatum: quando eius hominis quem assumpsit, persona tractetur: ubi operatio, passio, et resurrectio praedicetur: quid vere unicuique tempori congruat, quando fides gentium nuncietur, quando peccata anterioris populi arguantur, quando doctrina timoris Dei et confessionis eruditio ex prophetae oratione praestetur. In his enim prophetiae spiritalis ordo consistit.
Idem super Psalmum 118. Sed ad id etiam illud accedit, quia mandata sua veritas est. Nihil illic anceps, nihil dubium, totum veritatis absolutione
et amabit te sapientia: dilige eam, et servabit te: honora illam, et amplexabitur te. Porro in Epistola ad Celantiam matronam, quae inscribitur, De institutione matris familias (sive autem, quod nonnullis placet, Hieronymi sit, sive ut alii malunt, Paulini, neque nunc disputo, neque multum refert: quando piam ac doctam, ex illius seculi esse inter omnes convenit) ita legimus: Praecipua tibi cura sit, legem nosse divinam, per quam possis quasi praesentia cernere exempla sanctorum: quid faciendum sit, quidve vitandum, illius consilio disce. Maximum enim ad iustitiam auxilium est, implere
quam imponat, et retulerit magis quam attulerit: neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit.
CYPRIANUS CONTRA DEMETRI. TRACTAT.
Credite, et vivite: et qui nos ad tempus persequimini, in aeternum gaudete nobiscum. Quando isthinc excessum fuerit, nullus iam locus poenitentiae est, nullus satisfactionis effectus. Hic vita aut amittitur, aut tenetur: hic saluti aeternae cultu Dei et fructu fidei providetur. Nec quisquam aut peccatis retardetur, aut annis, quo minus veniat ad consequendam salutem. In isto adhuc
cum res perversa suadetur: sicut scriptum est, Benedic Deo, et morere. Bonum
bene dicitur, cum recta praedicantur: sicut Iohannes ait, poenitentiam agite, appropinquat enim regnum caelorum. Malum bene dicitur, quando per os docentis idcirco vitium exprimitur ut reprobetur: sicut Paulus ait, Feminae eorum immutaverunt naturalem usum in eum, qui est contra naturam. quo loco execranda quoque vitiorum facinora subdidit: sed honeste inhonesta narravit, ut multos ad honestatis formam inhonesta narrando
EXPLICATIO.
In Genesi legimus, Adam et Evae oculos apertos fuisse, postquam de ligno vitae comederunt. Quod verbum, a pertos fuisse oculos eorum, translatitium est, et non proprium: cum constet, et Adam et Evam vidisse oculis fructum ligni pulchrum visu, et animalia et volatilia, quando adducta sunt ad eum, ut videret, quid vocaret ea. Vidit praeterea Evam, quando os ex ossibus suis appellavit. Ergo, Aperti sunt oculi, in alia significatione accipiendum est, quam in propria: non tamen, quod sequitur, figurate est accipiendum, sed historica narratione. Et Lucas Evangelista,
postquam de ligno vitae comederunt. Quod verbum, a pertos fuisse oculos eorum, translatitium est, et non proprium: cum constet, et Adam et Evam vidisse oculis fructum ligni pulchrum visu, et animalia et volatilia, quando adducta sunt ad eum, ut videret, quid vocaret ea. Vidit praeterea Evam, quando os ex ossibus suis appellavit. Ergo, Aperti sunt oculi, in alia significatione accipiendum est, quam in propria: non tamen, quod sequitur, figurate est accipiendum, sed historica narratione. Et Lucas Evangelista, cum diceret de illis duobus qui Emaus petebant, quod aperti sunt oculi eorum,
cap. 10. Nam tropis omnibus sacra Scriptura utitur. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 29. Nec tropi, quibus utitur, mendacia sunt. August. contra mendacium, ad Crescentium cap. 10.
EXPLICATIO.
Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantia referuntur. ut cum Christus petra aut leo, aut vitis dicitur, per similitudinem, non per proprietatem. Id quod frequenter in sacris Literis occurrit. Sciant, inquit Augustinus, literati, modis omnibus locutionis, quos Grammatici Graeco
cap. 10. Unde tropi mendacia non sunt.
EXPLICATIO.
Hyperbolica locutio tropica est, et non propria: quo tamen modo, ut caeteris tropis, uti solere Scripturam, nullus qui eam didicit, ambigit. Iste autem tropus, id est modus locutionis fit, quando id quod dicitur, longe est amplius, quam quod eo dicto significatur. Dixit enim Deus ad Abraham, Faciam semen tuum tanquam pulverem terrae. Quis enim non videat, quam sit incomparabiliter amplior pulveris
secundum imitationem fidei toto orbe terrarum in omnibus gentibus? Eodem locutimis genere dictum est et a Iohanne in Evangelio, totum mundum capere non posse libros qui scribi possunt de signis quae Dominus IESUS fecit. Salva enim rerum fide, plerunque verba excedere videntur fidem; quod non fit, quando aliquid, quod erat obscurum, vel dubium, causa et ratione reddita exponitur: sed quando id quod apertum est, vel augetur, vel extenuatur, nec tamen a tramite significande veritatis erratur. Quoniam sic verba rem quae indicatur, excedunt, ut voluntas loquentis, nec fallendus appareat, qui
dictum est et a Iohanne in Evangelio, totum mundum capere non posse libros qui scribi possunt de signis quae Dominus IESUS fecit. Salva enim rerum fide, plerunque verba excedere videntur fidem; quod non fit, quando aliquid, quod erat obscurum, vel dubium, causa et ratione reddita exponitur: sed quando id quod apertum est, vel augetur, vel extenuatur, nec tamen a tramite significande veritatis erratur. Quoniam sic verba rem quae indicatur, excedunt, ut voluntas loquentis, nec fallendus appareat, qui novit quousque credatur: a quo, ultra quam credendum est, vel minuitur loquendo aliquid,
vel extenuatur, nec tamen a tramite significande veritatis erratur. Quoniam sic verba rem quae indicatur, excedunt, ut voluntas loquentis, nec fallendus appareat, qui novit quousque credatur: a quo, ultra quam credendum est, vel minuitur loquendo aliquid, vel augetur. Neque enim mendacium est, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantu referuntur, Caeterum de Hyperbole alibi dixi.
Parabolae non sunt ad verbum exponendae, ne multa sequantur absurda. Chrysostomus in capitulo tertio Matthaei, Homiliae decimatertia: et in capite decimonono eiusdem, Homilia
de quo agitur, secundum propositum exemplum assequamur. Hieron. More providentiae suae Dominus parabolas proponit, ut qui caelestia capere non poterant, per similitudines terrenas audita percipere potuissent,
ipsa praedicta prophetarum ascendit in caelum, et discipulis suis spiritum sanctum misit. praedictum est non solum a prophetis, sed etiam ab ipso Domino Iesu Christo, quod Ecclesia eius per universum orbem terrarum esset futura per sanctorum martyria passionesque disseminata: et tunc praedictum, quando adhuc et nomen eius latebat gentes: et ubi notum erat, irridebatur: et tamen virtutibus miraculorum eius, sive quae per se ipse, sive quae per servos suos fecit, dum annunciantur haec, et creduntur. iam videmus, quod praedictum est, esse completum: regesque ipsos terrae, qui antea
donata gratia liberati sunt.
Lex vetus Moysis nomine frequenter appellatur in Sacris literis. Didymus de Spiritu S. interprete Hieronymo.
EXPLICATIO.
Crebro legisse me memini, Moysen appellatum esse pro lege, ut in Apostolo: Usque in hodiernum diem quando legitur Moyses. Et Abraham ad divitem in suppliciis constitutum: Habent, inquit, Moysen et prophetas. Et certe liquido comprobatur ibi Moysen non virum significatum esse, sed legem. In hac quoque sententia est Origenes plurimis locis. Hieronymus lib. 1. adversus Iovinianum: Moysen, inquit,
sunt gravidae, ut quisquis eas ad solam tenere historiam nititur, earum noticia per suam iniuriam privetur. Nonnullae vero ita exterioribus praeceptis inserviunt, ut si quis eas subtilius penetrare desiderat, intus quidem nihil inveniat: sed hoc sibi etiam, quod foris loquuntur, abscondat. Quando autem et quomodo, vel textus ad verbum, vel allegoria urgenda sit, in proprio Capite prolixius ostensum est. Vide tibi.
Si secundum literam, id est, ut litera sonat, aliqua intelligi pie et digne non possunt, nisi figurate atque aenigmatibus ista credamus, autoritatem habemus
caesus sum, et tentatus sum, et omnia. Et sicut in illis quae scripta sunt, verus est sermo Domini dicentis, Quodcunque uni ex nimis istis fecistis, mihi fecistis: sic cum iniuriam passus fuerit iustus, velut blasphematus, vel aliud tale passus, pone Christum in eos qui fecerunt, dicentem eis, Quando uni ex minimis istis fecistis iniuriam, me tentastis, me blasphemastis.
Sacra scriptura laudanda vel vituperanda hominum facta vel ipsa iudicat, velle gentibus iudicanda proponit. Nec solum homines ipsos vel laudabiles vel vituperabiles intimans: verum etiam quaedam in
spiritum, qui rationem colendae divinitatis et vitae regendae humanis pectoribus infundit.
Omnia quae scripta sunt in sacris Literis, ad Christum referuntur. August. in Ps. 71.
EXPLICATIO.
Omnes promissiones Dei in Christo firmatae sunt, quando in illo completum est, quicquid pro salute nostra prophetatum est. Hoc autem in terra esse voluit propter eos, qui in terra illa conscripti sunt, unde et ipse in terram venit, ut ea cuncta firmaret: id est, in se monstraret impleri. Oportebat enim, inquit, impleri omnia, quae scripta sunt in
laborent boni, quasi ille perversus sit, et nesciat quid agat: aut omnino avertat oculos a rebus humanis, vel securitatem suam perturbari nolit, ut haec non attendat, quia cum labore ista Deus aut videt, aut corrigit. Murmurant ergo homines, qui propterea nolunt Deum colere, ut hic illis bene sit, quando viderint eos qui Deum non colunt, pollere et florere felicitate terrena: se autem colentes Deum laborare in angustiis, in necessitatibus, in aerumna, caeterisque difficultatibus mortalitatis humanae. Contra istam vocem, et contra has blasphemias murmurantium, incantat semper sermo divinus
sonant de capite et membris, ut intelligamus, caput et corpus in unitate integritatis consistere, nec separari ab invicem tanquam coniugium illud, de quo dictum, Erunt duo in carne una. Si ergo agnoscimus duos in carne una, agnoscamus duos in voce una. Inimici, inquit, mei dixerunt male mihi, quando morietur et peribit nomen eius? Persona est haec Domini nostri Iesu Christi: sed videte, si non ibi intelliguntur et membra. Dictum est hoc, cum ipse Dominus noster hic in terra in carne ambularet. Cum enim viderent multitudinem se qui auctoritatem eius, divinitatem et maiestatem miraculis
quid diceret, exposuit nobis, et ait: Hoc autem non a se dixit, sed cum esset pontifex, prophetavit: quia oportebat eum mori pro populo et gente. Tamen illi cum viderant,
populum post eum ire, dixerunt: Quando morietur, et peribit nomen eius? Id est, cum occiderimus eum, iam nomen eius non erit in terra, neque seducet aliquos mortuus. Mortuus est, et non periit nomen eius: sed seminatum est nomen eius. Glorificato ergo Domino nostro Iesu Christo, coeperunt multo magis, multoque numerosius credere
eius. Glorificato ergo Domino nostro Iesu Christo, coeperunt multo magis, multoque numerosius credere in illum, et coeperunt membra eius audire, quod caput audiebat Hinc ergo Diabolus persecutiones in Ecclesia concitavit ad perdendum nomen Christi: nisi forte putatis, fratres. quoniam illi pagani, quando saeviebant in Christianos, non hoc sibi dicebant delere nomen Christi de terra, ut moreretur iterum Christus non in capite, sed in corpore suo. Loquitur aliquando ex nobis, ut quando dixit: Esurivi, et dedistis mihi manducare. Ex membris suis loquebatur, cum dixit: Saule Saule, quid me
persecutiones in Ecclesia concitavit ad perdendum nomen Christi: nisi forte putatis, fratres. quoniam illi pagani, quando saeviebant in Christianos, non hoc sibi dicebant delere nomen Christi de terra, ut moreretur iterum Christus non in capite, sed in corpore suo. Loquitur aliquando ex nobis, ut quando dixit: Esurivi, et dedistis mihi manducare. Ex membris suis loquebatur, cum dixit: Saule Saule, quid me persequeris? Caput pro membris clamabat, et tamen non dixit: Quid persequeris membra mea? sed, Quid me persequeris? in nobis ipse patitur, et nos in illo coronabimur. Et cum dicit: Deus
natura in paucis verbis multas sententiarum affert divitias, et ineffabilem diligenter scrutari volentibus thesaurum largitur. Nam et Christus dicebat: Scrutamini Scripturas. Opus ergo est scrutinio, ut ne quod in profundo latet, nobis remaneat absconditum. Etenim misericordem habemus Dominum: et quando videt nos solicitos, et magnum desiderium ad cognoscendum divina eloquia habere, non permittit nos ulla re indigere: sed statim illustrat mentem nostram, et suum fulgorem largitur, et pro sapientia illa sua mira industria omnem veram doctrinam animae nostrae inserit.
Una eademque
nobis sacra Scriptura debet quam disci. Unde a multis, quia aut oderunt, aut non amant, non intelligitur. August. de utilitate credendi, cap. 6.
EXPLICATIO.
Volenti nihil est difficile, et Deus contemptores suorum mysteriorum contemnit.
Quando rectus sensus sacrae Scripturae alium exitum non potest invenire, nisi additione aliqua, addendum aliquid est, ut intelligatur. August. 14 de civit. Dei, cap. 8.
EXPLICATIO.
In Evangelio scriptum est: Quaecunque vultis ut faciant vobis
intelligendum est, quod dicitur: Ego sum, Ego sum et donec senescatis, ego sum. Nunquid postquam senuerint, Deus esse desistet? Et salvator in Evangelio: Ecce ego, inquit, vobiscum sum usque ad consummationem seculi. Ergo post consummationem seculi a discipulis suis Dominus abscedet: et tunc quando duodecim soliis iudicaturi sunt duodecim tribus Israel, Domini consortio fraudabuntur. Paulus quoque Apostolus Corinthiis scribens, Primitiae, ait, Christus: deinde hi qui sunt Christi, qui in adventum eius crediderint: deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et patri, cum destruxerit omnem
Symmachus masculino. Nec putandum, sexum esse in virtutibus Dei, cum etiam ipse Spiritus sanctus secundum proprietates linguae Hebraeae feminino genere proferatur, Rucha: Graece neutro,
et David sapiens erat, qui gloriabatur in Psalmo, Incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti mihi: quomodo sapientes Prophetae instar brutorum animantium, quid dicerent, ignorabant? Legimus et in alio Apostoli loco: Spiritus Prophetarum Prophetis subiecti sunt, ut in sua habeant potestate, quando taceant, quando loquantur. Quod si cui videtur infirmum, illud eiusdem Apostoli audiat: Prophetae duo aut tres loquantur, et alii diiudicent. Si alii revelatum fuerit sedenti, prior taceat. Qua possunt ratione reticere, cum in ditione sit spiritus, qui loquitur per Prophetas, vel tacere, vel
erat, qui gloriabatur in Psalmo, Incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti mihi: quomodo sapientes Prophetae instar brutorum animantium, quid dicerent, ignorabant? Legimus et in alio Apostoli loco: Spiritus Prophetarum Prophetis subiecti sunt, ut in sua habeant potestate, quando taceant, quando loquantur. Quod si cui videtur infirmum, illud eiusdem Apostoli audiat: Prophetae duo aut tres loquantur, et alii diiudicent. Si alii revelatum fuerit sedenti, prior taceat. Qua possunt ratione reticere, cum in ditione sit spiritus, qui loquitur per Prophetas, vel tacere, vel dicere? Si ergo
perdunt. Ipsa autem tempora sibi invicem concinunt ad probationem. Homil. 1.
EXPLICATIO.
Prophetia de futuro est: Ecce virgo concipiet, et pariet filium. Prophetia de praeterito: In principio creavit Deus caelum et terram: de illo enim tempore dixit homo, quando non erat homo. Prophetia de praesenti est, quando Apostolus dicit: Si autem omnes prophetent, intret autem quis infidelis vel idiota, convincitur ab omnibus, occulta cordis eius manifesta fiunt. Et ita cadens in faciem, adorabit Dominum, pronuncians, quod vere Deus in vobis sit. Cum igitur
ad probationem. Homil. 1.
EXPLICATIO.
Prophetia de futuro est: Ecce virgo concipiet, et pariet filium. Prophetia de praeterito: In principio creavit Deus caelum et terram: de illo enim tempore dixit homo, quando non erat homo. Prophetia de praesenti est, quando Apostolus dicit: Si autem omnes prophetent, intret autem quis infidelis vel idiota, convincitur ab omnibus, occulta cordis eius manifesta fiunt. Et ita cadens in faciem, adorabit Dominum, pronuncians, quod vere Deus in vobis sit. Cum igitur dicitur, Occulta cordis eius manifesta fiunt:
dictionis pertinent quinque: Species dictionis, Authoritas, Conscriptor, Modus, Ordo.
Species dictionis tum ipsum stylum aut sermonem complectitur, tum genus scriptionis aut tractationis.
De stylo aut filo sermonis sacrarum Literarum dicetur postea alia tractatione, quando quidem ea pars a [?:------ ] praetermissa est: nunc de tractationis aut scriptionis genere agamus.
Sunt vero tractationis species quatuor: Historica, Prophetica, Proverbialis, simpliciter docens. Quinta hisce addi posset, Deum celebrans: quae sola erga Deum directa
iis quae ad ipsam superficiem Scripturae proprie pertinent, nunc agetur de rebus ipsis, quas nos sacra Scriptura docet.
Visum vero mihi est, non habita ratione veteris partitionis, nec vel brevitatis primi libri, vel prolixitatis secundi, totam hanc partem operis uno libro concludere: quando quidem res aut subiectum, de quo disseritur, idem est, et a praecedentibus plane diversum.
Sunt ergo tria quaedam in genere, quae sacrae Literae genus humanum docent. Nam 1 aut de Deo, 2 aut de praesenti seculo, 3 aut denique de futuro disserunt.
sit Deus, comprehendi non potest.
Quibus modis Deus consequenter significetur. Cum personas, aut operationem, aut collationem eius ad creaturas Scriptura exponit. Nam et cum nominat patrem. licet primus auditus generantem significet: consequenter tamen intelligimus Deum: similiter et quando nominat Filium, vel Spiritum sanctum. Et cum dicit, Omnipotens, licet operationem eius primus sermo denunciet: consequenter tamen intelligimus Deum. Et cum dicit, Invisibilem, licet eum qui videri a mortalibus nequeat; principaliter sonet, et ex collatione nostra, id quod non sumus, ei qui
In singulis origines sunt: Ex terra virentia, et plantaria, et animalia: ex aquis, firmamentum, mate, ratantia ac volatilia: simul autem ex terra, aquis, igne et aere, omnia quae per successiones renovantur, ex lumine luminaria, ex costa Eva.
Ignis quomodo factus sit, aut unde, vel quando? Factum quidem et ex generali Scriptura possemus approbare, cum dicitur de Deo: Qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, quia utique etiam ignis in eis est ex speciali professione: Laudate Dominum de terra, dracones, et omnes abyssi: ignis, grando, nix, glacies, spiritus
gustaturi mottem praedicuntur: sicut Apostolus, Ecce mysterium dico vobis, omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur. 27 Aut futurae pestis: sicut Agabi prophetia. 28 Aut haeresum contrarietas: sicut dicitur, Istud autem agnosce, quia in ultimis diebus exurgent tempora maligna. et rursus: Quando sanae doctrinae non acquiescent, sed secundum sua desideria quaerent sibi doctores. 29 Aut Baptismatis gratia: ut est, Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igne. 30 Aut consumptio Hierusalem ac templi Iudaici: sicut est, Orate, ne fiat fuga vestra hyeme vel sabbato. et: Ecce relinquetur
ut patet ibidem, ex quibus nullus plene iustificatus est: hic autem loquitur de operibus sequentibus fidem, quae dicuntur iustificare non secundum quod iustificatio dicitur iustitiae infusio, sed secundum quod dicitur iustitiae exercitatio, vel ostensio, vel consummatio. Res enim dicitur fieri, quando perficitur vel innotescit. Vide ibi plura, et abunde poteris Papistarum cavillationibus, eam Epistolam contra nos urgentibus, respondere.
Postremo super illud dictum 2. Pet. 1: Satagite, ut per bona opera certam faciatis vocationem et electionem vestram, ita loquitur: Ut per
Hebraismi veniunt. Sic tertia Hebraeorum coniugatio in verbis Heaemin et
emphasi contra furentem adversus Christum mundum asserat illum omnino esse suum filium, seque ei haereditatem usque ad finem mundi largiturum esse. Epistola ad Hebraeos exponit illud Hodie in Psal. 95, Hodie si vocem eius audiveritis, nolite obdurare corda vestra: dequovis tempore quando Deus per suum verbum homines ad poenitentiam invitat. Porro, Hodie et Cras, ac Tertia die, usurpat Christus Luc. 18. de brevi tempore, inquiens: Eiicio daemonia, et sanationes perago hodie et cras, et tertia die consummabor.
3 Adverbia interrogativa, negativa, affirmativa, et
pro, Si irascimini, sicut in moribus humanis id vitari non potest, saltem cavete, ne ira vestra erumpat in aliquod foedum facinus, eaedem, aut alia. Quod facis, fac cito: pro, Si omnino vis facere, ac me prodere, et stat indurata sententia ac voluntas, frustra me tibi concionante, saltem matura, quando quidem hora mea venit. Psal. 2, Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem: pro, Si postulaveris. Ioan. 14, Creditis in Deum, et in me credite: pro, Si creditis aut vultis credere in verum Deum, certe sine mei agnitione nihil efficietis, quare a me incipite. Isa. 45,
quae dicta sunt ei a Domino, id est, perficietur. Antea in secunda persona cum ea erat locuta. 1 Timoth. 2, Mulier seducta est, servabitur autem, si permanserint in fide. Ubi Mulier cum Permanserint, in plurali construitur. Possis tamen hoc referre ad Synthesin, etiam aliis linguis usitatam, quando nomina specierum, aut collectiva singularis numeri cum plurali verbo construuntur. Crebrum enim est in hac lingua, ut nomina generum et collectiva construantur cum plurali verbo, adiectivis aut relativis.
6 Subitae mutationes temporum non tantum Hebraeis, sed et Graecis sunt
Sic: Lex est ministerium mortis, et auget peccatum.
18 Alias simpliciter aliquid dicitur, alias conditionaliter, et tamen sub specie simplicis sermonis. Cum omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus. Cum praeputium, quae legis sunt fecerit, Rom. 2. Quis mortalium omnia facit, aut quando tandem praeputium vere ea facit quae legis sunt? Non ergo illa simpliciter affirmantur:
tametsi ibi sit potius Hebraismus in coniunctione Cum, ut alibi dictum est. Est etiam plena Regula, quod aliquando
visum: ut est in fine eiusdem. Sic Iohan. 2 agendo de repurgatione templi, subito inde ad se templi vocem transfert, inquiens: Destruite templum hoc. Sic baptizabit Spiritu et igni, Iohan. 1. Act. 1. agit de metaphorico baptismate contra Papistas. Videndum vero est, ut diligenter observemus, quando illa vocabula ad aliam rem transire incipiunt. Videndum etiam est, ut illa aliena vocabula pro subiecta materia, non secundum suam naturam intelligamus, etiamsi nonnunquam iusto durius aut etiam violentius ad novas illas significationes pertrahantur.
Huius etiam generis est, quod
Ad anticipationem aliqui referunt, quod praeteritum pro futuro, praesertim prophetae usurpant, cum dicunt id iam factum esse, cum primum postea fieri debet: ut Psal. 22, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem.
ZEUGMA dicunt esse, quando plurimis nominativis unum verbum, aut pluribus membris unum membrum respondet. Exemplum prioris. Eph. 4, Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis. Ubi unicum verbum Tollatur, respondet tot praecedentibus nominativis. Porro tale verbum si est initio,
dixi de eis in Tractatu de ordine sententiarum.
HYSTEROLOGIA est, cum verba praeponenda postponuntur.
HYSTERONPROTERON, cum res sensusve praeponendi posteriore loco collocantur. de quarum utraque figura in capite de Perturbatione vocum actum est.
HYPALLAGE est, quando res permutantur, dum aliis coniunguntur, quam quibus iungi debent. Virgil. 6, Ibant obscuri sola sub nocte: pro, Ibant soli sub obscura nocte. Idem Aeneid. 12, Cui plurimus ignem Subiecit rubor et calefacta per ossa cucurrit: pro, Cui ignis animi subiecit ruborem faciei. Sic Ovid. Metamorph.
eius epist. ita per istam figuram sonat, ac si ille doctor non ex cathedra auditores in subselliis sedentes allo queretur: sed ipse quoque unus ex discipulis, et quidem male se gerentibus, esset. Verba eius loci sunt haec: Propterea oportet nos vehementius attendere iis, quae dicta sunt nobis, ne quando perfluamus. Etenim si is, qui per angelos dictus fuerat sermo, fuit firmus, et omnis transgressio et inobedientia iustam praemii repensationem accepit: quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Quae cum primum enarrari coeperit per ipsum Dominum, ab iis qui audierant, in nos
secundum materias commodissime eas distinguere possemus, si diceremus alias esse legales, alias Evangelicas, denique alias de communi vita, moribus aut rebus: quae possent subdividi in politicas et oeconomicas. Verum non est nostri instituti nunc de hac re disserere.
HYPOTYPOSIS est, quando quaepiam res, persona, locus, tempus, aut actio ita apte exprimitur ac veluti depingitur, ut videatur quasi ob oculos versari potius, quam audiri aut cogitari, a nobisve remota esse. Hanc figuram variis nominibus appellant, ut Evidentia, Illustratio, Suffiguratio, Demonstratio, Descriptio,
peccati originalis, concionis Decalogi, ac totius legis, descriptiones ieiunii, et similia quaedam.
Dicta completiva sunt saepe inchoative intelligenda, seu factum ipsum, res aut opus iam plenum et absolutum pro solo eius initio aut conatu accipitur, posito pro solo principio: quando quidem bonum principium dimidium facti, aut etiam plus eo est, ut vetus proverbium habet. Sic Gen. 7, Et fuit diluvium diebus 40: id est, inchoatum, conflatum, aut confluxit primum in illo temporis initio: alioqui duravit integro anno. Sic 8 capite: Et defecerunt a quae post dies 150.
id est, occasionem proprii interitus operatur inscius. Tale est illud Iulii Caesaris modo indicatum. Sic voluerunt, id est, causam praebuerunt huic eventui.
Porro haec sequentia licet opus aliquod proprie notent: tamen naturaliter simul voluntatem proprie includunt: et nihilominus ali quando solum eventum aut opus designant. Diabolus iubetur custodire animam Iobi, id est, non laedere opere externo: nam mala voluntas non aberat, nec bona aderat, aut adesse iubetur in eo. Sic Act. 4, Pilatus, Herodes et Iudaei convenerunt, ut facerent voluntatem Dei de Christo: id est, ipsum
ignoret: id est, qui vult aut conatur ignorare, ille sane ignoret veritatem. Prius verbum significat conatum ignorantiae, posterius permissionem: quasi dicat, ignoret sane, et pereat in sua ignorantia. Sic, Qui sordet, sordescat adhuc: permissionem notat. Sic Christus, Quod facis fac cito, id est quando quidem ita omnino vis, etc.
Exempla conatus. Act. 10, Quae Deus purificavit, tu ne feceris commuia, seu ne polluas: id est, ne coneris contaminare, aut ne iudices aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est, conamini
digitorum tuorum. Lucae 11, Si ego in digito Dei eiicio daemonia, etc. Eodem pacto de caeteris membrorum appellationibus iudicabis.
9 Iam actiones corporeae, ascendere, descendere, sedere, ambulare, stare, loqui, ad eundem exponi modum debent. Descendere Deus dicitur, quando se nobis accommodat, atque insigne aliquod opus ad nostram utilitatem edit. Psal. 18, Inclinavit caelos, atque descendit. Ascendere, quando sese a nobis abducit, veluti res nostras minime curans: vel potius, quando gloriam suam et potentiam vult mirabiliter ostentare: ut
9 Iam actiones corporeae, ascendere, descendere, sedere, ambulare, stare, loqui, ad eundem exponi modum debent. Descendere Deus dicitur, quando se nobis accommodat, atque insigne aliquod opus ad nostram utilitatem edit. Psal. 18, Inclinavit caelos, atque descendit. Ascendere, quando sese a nobis abducit, veluti res nostras minime curans: vel potius, quando gloriam suam et potentiam vult mirabiliter ostentare: ut Psal. 47, Ascendit Deus cum iubilo, Dominus cum voce tubae.
10 Sedere dicitur, quando depingenda est regia eius dignitas, vel
loqui, ad eundem exponi modum debent. Descendere Deus dicitur, quando se nobis accommodat, atque insigne aliquod opus ad nostram utilitatem edit. Psal. 18, Inclinavit caelos, atque descendit. Ascendere, quando sese a nobis abducit, veluti res nostras minime curans: vel potius, quando gloriam suam et potentiam vult mirabiliter ostentare: ut Psal. 47, Ascendit Deus cum iubilo, Dominus cum voce tubae.
10 Sedere dicitur, quando depingenda est regia eius dignitas, vel amplissimum iudicandi munus, Psal. 47, Regnat Deus super gentes,
18, Inclinavit caelos, atque descendit. Ascendere, quando sese a nobis abducit, veluti res nostras minime curans: vel potius, quando gloriam suam et potentiam vult mirabiliter ostentare: ut Psal. 47, Ascendit Deus cum iubilo, Dominus cum voce tubae.
10 Sedere dicitur, quando depingenda est regia eius dignitas, vel amplissimum iudicandi munus, Psal. 47, Regnat Deus super gentes, Deus sedit super solium sanctitatis suae. Psal. 110. Dixit Dominus Domino meo, sede ad dextram meam: id est, par sit nobis potentia ac dignitas.
vel amplissimum iudicandi munus, Psal. 47, Regnat Deus super gentes, Deus sedit super solium sanctitatis suae. Psal. 110. Dixit Dominus Domino meo, sede ad dextram meam: id est, par sit nobis potentia ac dignitas.
11 Abscondit Deus se seu faciem suam, quando aliquibus propter peccata negat misericordiam, vel adimit sui cognitionem, ac studium pietatis, nec non mala immittit. Isa. 64, Abscondisti faciem tuam a nobis, et tabescere nos fecisti in manu iniquitatis nostrae.
12 Loqui dicitur Deus, teste Augustino de Civitate Dei lib. 11.
12 Loqui dicitur Deus, teste Augustino de Civitate Dei lib. 11. cap. 2. cum occulte mentibus nostris voluntatem suam insinuat. Sic locutus est ad Sanctos, et in cordibus sanctorum prophetarum, qui dixerunt: Haec dicit Dominus. Quamvis aliquando loquitur per creaturas, veluti quando locutus est Mosi de flamma ignis in arbore. Aliquando in somnis et per somnia quaedam indicat: item per angelos, ministros suos: per verbum, quod in libris Prophetarum propositum cernimus per quotidiana opera atque signa.
13 Cognoscere dicitur aliquid Deus, quando ipse efficit,
per creaturas, veluti quando locutus est Mosi de flamma ignis in arbore. Aliquando in somnis et per somnia quaedam indicat: item per angelos, ministros suos: per verbum, quod in libris Prophetarum propositum cernimus per quotidiana opera atque signa.
13 Cognoscere dicitur aliquid Deus, quando ipse efficit, teste Augustino de Genesi ad literam lib. 5. cap. 19. ut aliquid sive ab hominibus, sive ab angelis cognoscatur.
14 De affectibus porro qui tribuuntur Deo, eadem sequenda est ratio. Dicitur Deus irasci, quando exerit iustitiae suae argumenta adversus
13 Cognoscere dicitur aliquid Deus, quando ipse efficit, teste Augustino de Genesi ad literam lib. 5. cap. 19. ut aliquid sive ab hominibus, sive ab angelis cognoscatur.
14 De affectibus porro qui tribuuntur Deo, eadem sequenda est ratio. Dicitur Deus irasci, quando exerit iustitiae suae argumenta adversus impios, puniendo eos ut meriti sunt. Eadem de causa, praecipueque cum graves subitasque immittit poenas, furor ei tribuitur: ubi autem contrarium fit, atque benignum se Deus praebet, dicitur moveri misericordia.
extruatur.
Quia vero magna est vicinitas, praesertim in sacris Literis, Allegoriae et Typi: ideo in tractatu De ratione legendi sacras Literas, ordine discussum est de alterius cuiusdam docti sententia: primum, quid ista duo sint, et quomodo a sese invicem differant: deinde, ubi et quando loca Scripturae allegorice exponere conveniat: tertio, quaenam sit ratio apte tales interpretationes colligendi: ac postremo, quis usus sit talium Scripturae tractationum, seu quatenus valeant, an admittendae sint. Vide ibi prolixam explicationem. Illud igitur tantum nunc adscribam, quod
Levit. 9. Ora pro eis, sicut praecepit Dominus: non loquitur de modo aut forma precationis, sed de mandato facti.
25 Sicut, aliquando qualitatis convenientiam aliquam, aliquando quantitatis notat, aliquando etiam identitatem, nonnunquam simpliciter ipsam rem aut substantiam. Quando enim derebus dicitur diversis ac natura differentibus, tunc aliqua tantum qualemcunque convenientiam notat, non aequalitatem. Sed quando de iis dicitur, quae eiusdem naturae sunt, tunc extremam similitudinem, aequalitatem, aut potius identitatem describunt. Sic Cyrillus exponit illud Ioan.
25 Sicut, aliquando qualitatis convenientiam aliquam, aliquando quantitatis notat, aliquando etiam identitatem, nonnunquam simpliciter ipsam rem aut substantiam. Quando enim derebus dicitur diversis ac natura differentibus, tunc aliqua tantum qualemcunque convenientiam notat, non aequalitatem. Sed quando de iis dicitur, quae eiusdem naturae sunt, tunc extremam similitudinem, aequalitatem, aut potius identitatem describunt. Sic Cyrillus exponit illud Ioan. 5, Pater omne iudicium dedit filio, ut omnes honorent filium, sicut honorant patrem. Ubi honoris aut cultus filio debiti aequalitas cum
naviculae a Tiberiade iuxta locum, ubi comederunt panem, postea quam gratias egisset Dominus. Cum ergo vidisset turba, quod Iesus non esset ibi, neque discipuli eius, ascenderunt et ipsi naviculas, et venerunt Capernaum, quaerentes Iesum. Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi quando huc venisti? Respondit eis Iesus, et dixit, etc.
Hic videmus, prius narrari, quod vulgus, reperta unica navicula prope Capernaum, in qua soli Apostoli sine Domino transfretaverant, animadverterit, et miratum sit Christum sine navi ultra stagnum nenisse, quam quod
lapides sunt ferrum.
Nec tantum hyperbolica, sed et alia dicta locutionesque non raro restringendae et tenuiori quadam notione quam sonent accipienda sunt. Gen. 4, Tunc coeptum est invocari in nomine Domini, pro, tunc cultus Dei instauratus est, et magis quam antea florere coepit: quando quidem antea ob parricidium Cain valde imminutus et obscuratus fuerat.
Est et aliud quoddam genus nimium aut parum dicendi, quod licet sit moderatius Hyperbole, tamen ei recte subiungi potest. De quo haec observentur.
Vehementiora pro levioribus, et
sermonis figura totus Decalogus constat. Dicit, Non habebis Deos alienos: i. unum verum Deum vere ac sincere colito. Sic omnia praecepta secundae tabulae videntur tantum prohibere iniuriam erga proximum, cum revera, teste Christo, summum amorem omniaque officia erga eum gravissime praecipiant: quando quidem summa totius Decalogi est, Dilige Deum perfectissime, et proximum tuum. Sic videmus beneficio huius tropi verum sensum huius et aliorum infinitorum locorum agnosci.
DE ECLIPSI ET PLEONASMO.
Varii sunt tum defectus aut Eclipses in Hebraeo
exponit, ut Apoc. 20.
In Midrasc Coheleth super illud: Nihil sub caelo novum, legitur Rab. Berachiam dixisse: Redemptor ultimo revelabitur, et revertetur, qui occultatus fuit. In expositione vero Psal. 112, dum converteret Deus captivitatem Sionis, inter caetera legimus: Quando vero revertetur Meschias, et seipsum ostendet Israelitis, tunc replebitur risu os eorum, ac gaudebunt et verificabunt primum adventum, ratione huius secundae ostensionis, et dicent: Magnificavit Dominus facere pro nobis. Hucusque traditio.
De paupertate Messiae ita scribit Rab.
Genes. super illud 49, Ligans ad vitam pullum suum: Cum venerit Messias in Ierusalem, ipse strabit asinum suum, et equitabit, et super eum veniet in Ierusalem, ut seipsum ducat in paupertate, sicut scriptum est Zachar. 9, Pauper equitans super asinum: Se quitur: Et ad palmam fili mi asinam suam: Quando veniet Messias ad congregandum Israelem. Sicut scriptum est Zach. 10, Sibilabo eis, et congregabo eos, quia redemi eos, tunc equitabit super filium asinae suae, sicut dicit Zachar. 9, Et super pullum filium asinarum. Hactenus traditio.
Constat ergo duos esse Messiae adventus,
sermonis versemur, quis sit principalis scopus eius loci, in quo iam existimus, quomodo explicetur, ubi sit eius initium, ubi finis: perdifficile profecto est hoc interdum in Scriptura praestare. Ita enim sensim et veluti furtim ex alia materia in aliam serpit, ut difficilimum sit animadvertere, quando aliquam materiam inchoet aut finiat: de qua re etiam paulo post aliquid dicetur.
Id autem accidit, quia non semper sic membra orationis secat, sicut res ipsae vel sententiae disiunctae sunt: sed saepe in eodem membro fini praecedentium, brevissime sequentium initium vel
pagina vides, est in inscriptione Epist. ad Titum. Nam post nomen proprium Pauli, mox adduntur nomina functionis, Servus Dei et Apostolus Christi: inde fit progressio ad genus doctrinae, quibus ea tradatur, quidque ea doceat: porro ostendit quid inde speretur, ulterius quis eam spem fecerit, et quando primum: tum etiam quomodo ea doctrina nunc sit uberius patefacta: et denique quomodo ipse sit ad praedicationem huius doctrinae vocatus: sicque tandem inscriptionem perficit. Ubi observa, quod cum alius simpliciter dixisset, Paulus Tito, ipse hic per multas, ad rem tamen valde facientes,
vivis, ac non Iudaice, cur gentes cogis Iudaizare?
1 Cor. 1. Propositio:
etiam tertio sic iterantur aut exponuntur sententiae, ut supra ex Virgilio ostendi, et in capite De sermone Ioannis ostendam. ut Gen. 7. 1
ita ut tandem sub finem capitis reddat alterum sui sermonis membrum illis: Hoc mandatum depono apud te fili, etc. Ubi redditio facta quidem est, sed non convenientibus verbis. Nam illud initium, Sicut rogavi, requirit correspondens, Ita et nunc rogo, 2 Thess. 2, incipit docere, quando videatur venturus Christus ad iudicium dicens: Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius. Unde digreditur ad descriptionem illius horrendae defectionis et eius autoris, qualisque ac quantus seductor sit futurus Antichristus. Cuius rei copia ita cum prorsus occupat ac abducit, ut ei
et excindetur anima illa de populo ipsius. In huius exempli priore parte est, faciens opus in sabbato.
Fit autem hoc saepe nulla de causa, sed tantum propter morem linguae huic receptum, ut in aliquot superioribus exemplis audivimus.
Aliquando vero propter iustam causam, quando scilicet nominativus, seu illud quicquid demum est, a quo sententia inchoat, ita quasi onustus est, adiectis vocibus, ut iam non possit satis commode ac perspicue cum iis quae adhuc dicenda restant, contexi: ut Gal. 2, Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, scientes, quod non
veluti quadam amplificatione, describitur mare certis conclusum limitibus, quos transire ei non licet. Hucusque venies (inquit Deus) et non adiicies ut transeas: et hic ponet impetus tuus elationem fluctuum tuorum.
Aliquando vero necessitas postulat, quaedam allis verbis repeti: veluti quando prius aliquid propositum est obscurius, quod lucidiore eget explicatione. Quomodo saepe apud Prophetas tecte, et
periphrasi aliqua notantur provinciae ac populi peregrini, quibus
ministerium admitti, nisi vellet Timotheus illorum communicare peccatis. Quorum vero peccata erant occulta, hos, adhibita tamen diligenti exploratione, admittere fas erat: quandoquidem de occultis iudicium Ecclesia ferre non potest.
APPENDIX REPETITIONUM.
Quando quidem multa hactenus de Repetitionibus dixi, et illae valde in sacris Literis usitatae sunt, ne quis ex inscitia propterea levius de eis sentiat: asscribam quaedam ex eruditorum scriptorum sententia de eis. Primum igitur Iulius Scaliger acutissimi iudicii scriptor dicit eas secundo ac etiam
dico, ne quis existimet me insipientem esse. Sequitur alius trimembris. Alioquin velut insipientem suscipite me, ut et ego modicum quid glorier. Tertius qui sequitur, membra habet quatuor. Quod loquor, non loquor secundum Deum, sed quasi in stulticia in hac substantia gloriae. Quartus duo habet: Quando quidem multi gloriantur secundum carnem, et ego gloriabor. Et quintus habet duo: Libenter enim sustinetis insipientes, cum sitis ipsi sapientes. Etiam sextus bimembris est: Toleratis enim, si quis vos in servitutem redigit. Sequuntur tria caesa: Si quis devorat, si quis accipit, si quis
dictio ipsa submissa, dissalvit difficillimas quaestiones, et inopinata manife statione demonstrat: dum sententias acutissimas de nescio quibus cavernis, unde non sperabatur, eruit et ostendit, dum adversarii convincit errorem, et docet falsum esse, quod ab illo dici videbatur invictum: maxime quando adest ei quoddam decus non appetitum, sed quodammodo naturale: et quando nonnulla non iactatiuncula, sed quasi necessaria, atque (ut ita dicam) ipsis rebus extorta numerositas clausularum, tantas acclamationes excitat, ut vix intelligatur esse submissa. Non enim quia neque incedit ornata,
manife statione demonstrat: dum sententias acutissimas de nescio quibus cavernis, unde non sperabatur, eruit et ostendit, dum adversarii convincit errorem, et docet falsum esse, quod ab illo dici videbatur invictum: maxime quando adest ei quoddam decus non appetitum, sed quodammodo naturale: et quando nonnulla non iactatiuncula, sed quasi necessaria, atque (ut ita dicam) ipsis rebus extorta numerositas clausularum, tantas acclamationes excitat, ut vix intelligatur esse submissa. Non enim quia neque incedit ornata, neque armata, sed tanquam nuda congreditur, ideo non adversarium nervis
aliquid alicunde solicite expectantium: sicut si parvi liberi matrem alicunde venturam expectant, solent caput exerere, et oculos eo versus intendere, veluti longius certiusque prospecturi et visuri, num mater iam veniat. Sic David Psalm. 119 inquit: Defecerunt oculi mei ad verbum tuum dicendo, Quando consolabitur me? Solent enim pii mentis suae oculos intendere in promissiones Dei, veluti in penu quoddam aut promptuaria, tanquam beneficia liberationesque Dei inde expectantes et accepturi: sicut Isaacus prodibat foras, spectaturus an iam sua dulcis sponsa adventaret.
Quin
versemur, quis sit principalis scopus eius loci, in quo existimus, quomodo is explicetur aut confirmetur, ubi sit eius initium, ubi finis: perdifficile profecto est interdum hoc in Paulo efficere. Ita enim sensim et veluti furtim ex alia materia in aliam serpit, ut difficilimum sit animadvertere, quando aliam materiam inchoet, aut priorem finiat.
Id autem accidit, quia non semper sic membra orationis secat, sicuti res ipsae vel sententiae disiunctae sunt: sed saepe in eodem membro fini praecedentium brevissime sequentium initium vel propositionem annectit. Ut 1. Corinth. 1:
ex 2 cap. quod ipsemet scriptor se quasi eximat ex numero Apostolorum, et accenseat eorum auditoribus, non ita evidenter demonstrat, non esse ab Apostolo scriptam, ut isti opinantur. Verba eius sunt haec: Propterea oportet nos vehementius attendere iis quae dicta sunt nobis, ne quando perfluamus. Etenim si is qui per angelos dictus fuerat, sermo fuit firmus et omnis transgressio et inobedientia iustam praemii repensationem accepit: quomodo nos effugiemus, si tantum neglexerimus salutem? Quae, quum primum enarrari coeperit per ipsum Dominum, ab iis qui audierant, in nos
non valuisse proferre. Quam Hieronymi sententiam mitigari vellem. Puto enim Spiritum sanctum ita moderatum fuisse cum linguas tum calamos Apostolorum, ut quae ad salutem fuerunt necessaria, quam commode atque explicate tradiderint. Quod si quando videantur haerere in dicendo, id proveniebat ex magnitudine ac sublimitate rerum, quae tractabantur, quibus inter homines pares voces et pares locutiones difficilime inveniuntur. Deinde cum homines adhuc satis carnales et infirmos et plebeios alloquerentur, eorum captui sese attemperabant.
custodiunt sanitatem. Talia nobis imperitus ille medicamina comparavit, et tanta virtute nobilia: quorum quidem experimenta bene norunt, qui his utuntur assidue: et quantum eius circa haec studium fuerit, ex his quidem quae diximus, potest esse manifestum, etc.
Verum quando quidem hactenus satis multa de sermone ac tota ratione disserendi Paulina, partim ex aliorum scriptis, partim etiam ex nostra observatione iudicioque adscripsimus: tempus est, nos hanc tractationem etiam finire, ac de Paulina eloquentia alterius cuiusdam verbis concludere: qui utinam ea quae
vita aeterna, ut te agnoscant verum Deum, et quem misisti, Iesum. Vel, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum, et homines magis dilexerunt tenebras quam lucem. Hoc est opus Dei, ut credatis in eum, quem misit. Haec est voluntas patris, mittentis me: Ioan. 6 bis. Hoc est testimonium Ioannis, quando miserunt eum. Hic est panis ille, qui de caelo descendit, Ioan. 6 bis. Sic: Hic est agnus Dei, qui tollit peccata mundi. et: Hic est qui venit per aquam et sanguinem. Haec est charitas Dei, ut mandata eius servemus. Hoc est praeceptum meum. Haec mando vobis. Ioan. 15, et 1. Ioan. 3,
odit: Si de mundo essetis: Si me persecuti sunt: Si non venissem: Si sermonem meum custodiverunt: Si non fuissem locutus: Si opera non fecissem.
Peculiare est huic Apostolo, usurpare
minas Dei in prophetia Ieremiae. hoc enim erat signum impoenitentiae. Contra probatur laceratio vestis â Iosia facta, 2. Reg. 22, et tusio pectoris publicani, et similia: quia erant signa intus vere fracti ac contriti animi. Ea ratione et ieiunia aliique omnes corporis cruciatus Deo probantur, quando nempe sunt effectus contriti animi. quando vero non ex contrito corde naturaliter profluunt, sed ex voluntate artificialiter, displicent Deo, tanquam res hypocriticae: ut apparet Ier. 14, Isa. 58, Zach. 7.
Cavendum itaque, ne, cum haec externa tantum eatenus in Scriptura
erat signum impoenitentiae. Contra probatur laceratio vestis â Iosia facta, 2. Reg. 22, et tusio pectoris publicani, et similia: quia erant signa intus vere fracti ac contriti animi. Ea ratione et ieiunia aliique omnes corporis cruciatus Deo probantur, quando nempe sunt effectus contriti animi. quando vero non ex contrito corde naturaliter profluunt, sed ex voluntate artificialiter, displicent Deo, tanquam res hypocriticae: ut apparet Ier. 14, Isa. 58, Zach. 7.
Cavendum itaque, ne, cum haec externa tantum eatenus in Scriptura probentur, quatenus sunt signa pietatis, et non
laetus audacter ad Deum, ac sua ibi merita decantabat, sicut Pharisaeus securus et impoenitens. Est autem obiter et illud observandum, quod illa ipsa publicani pectoris verberatio, et illud, non audere oculos in caelum attollere, sit etiam species quaedam huius ieiunii.
Proinde quando in Scripturis legimus simul ieiunium et orationem iunctim posita, ut Matth. 17, Hoc genus daemoniorum non eiicietur, nisi per orationem et ieiunium: et 1. Cor. 7, etc. sciamus ibi significari seriam et ardentem precationem, nempe in qua primum praecedat humiliatio cordis, ac
calamitates nos obruerunt: igitur propter intermissum illum sacrosanctum cultum punimur. Contra vero clamabat Ieremias: Imo ob illam ipsam idololatriam nunc punimini. Verûm huius imposturae explicatio ex mox sequentibus clarius habebitur.
34 Illa est crassior et palpabilior impostura, quando reperiuntur adversarii in sacris Literis aliqua opera cum aliquibus bonis donis aut beneficiis Dei quoquo modo cohaerere, mox certo concludunt, opera mereri nobis illa bona: ut legentes: Remittite, et remittetur vobis: et, Nisi remiseritis, non remittetur: mox clamant condonationem iniuriae
nostro huic Operi inseri: sed excrevisset Opus in ingentem molem, et nota sunt loca authorum, ut Plinii, Aristotelis, Theophrasti, Dioscoridis, et aliorum, unde ista recte peti possunt. Indicant etiam tales descriptiones diligentiores interpretes. Naturae profecto peritissimi fuerunt Prophetae, et quando perdicis, lupi rapacis, ursi, leonis, aspidis, basilisci, draconis, pardali, monocerotis, columbae, formicae, et similium mentionem faciunt, naturam inspiciunt, et permulta monent et docent unica tantum voce: dum ea veluti iubent considerare illius rei aut animalis quod nominant, naturam, ac
quod est in ea re primarium: eam videlicet totam politiae formationem esse tantum veluti nidum verae Ecclesiae ac religionis, ad certum tempus potissimum in hunc usum fabricatum, ut esset certum domicilium Meschiae, eiusque maiorum: ac liquido sciri posset, ubi ille sit natus, ex quibus maioribus, quando, qua ratione, et quibus de eo praecedentibus Dei praedictionibus ac promissionibus, ne de Meschiae persona incerti erraremus aut dubitaremus.
Istud vero somnium aut opinio de perpetuitate eius politiae ac regni, admodum rationi humanae gratum probatumque fuit: delectatur enim ea
coram Deo iustum ac salvum factum esse. Illud enim benedictum semen ipsis et maioribus promissum, unicam viam salutis et conterendi aut vincendi satanae, totiusque eius regni fuisse: nec potuisse aut etiam debuisse, legem proposita nova salutis via abrogare illam tam illustrem promissionem: quando quidem lex, nemine ei satisfaciente, neminem etiam salvare potuerit.
Huc referatur tum harmonia, tum etiam discrimen legis et Evangelii, quod vere est clavis aut sol totius sacrae scripturae: sine quo nec ubi incipere, nec ubi desinere, nec quis sit singularum partium sensus aut
eductos ex spirituali Aegypto infernalis Pharaonis, in aeternam vitam inducat.
Quod cum ei illic Christus promisisset, pergit porro orare, ut sibi communicet maiorem quandam sui cognitionem ostendatque gloriam et viam suam. Quae autem alia abstrusior et maior noticia Dei esse poterat, quando quidem iam legem acceperat, et populo tradiderat, quâm Evangelii? Quod nihil aliud est, quam illud ipsum Ero Aeeieh Meschias. Promittit autem ei et hoc Deus, et quidem clarê dicit, quod velit ei clare praedicare et explicare ipsum nomen Iehova, tanquam in quo omnes thesauri sapientiae Dei
illam vim et nativam energiam, incredulitatem seu cognatam pravitatem, qua ex veteri Adamo impellimur et rapimur ad peccandum: nempe cor ipsum pravum, et totam rationem cum omnibus etiam optimis et summis viribus suis, quibus nihil aliud possumus quam peccare: sic ut tunc facere peccatum dicamur, quando hac energia, ceu impetu quodam, toti ferimur et impellimur ad malum: neque ullum peccatum externum fit, nisi primum hac nativa vi totus homo totoque affectu ceu rotetur et transuersus auferatur ad peccandum. Hanc pravitatem cordis et propensionem nativam, hoc vitium, et hanc incredulitatem
ad malum: neque ullum peccatum externum fit, nisi primum hac nativa vi totus homo totoque affectu ceu rotetur et transuersus auferatur ad peccandum. Hanc pravitatem cordis et propensionem nativam, hoc vitium, et hanc incredulitatem ceufontem et caput omnium peccatorum respicit Scriptura et Deus, quando de Peccato loquitur.
In Germanico quoque argumento valde significanter dicit:
et moveamur. Nihilominus tamen miseros mortales eum ignorantes, in suas vias errorum ac peccatorum abiisse, dilapsos esse: verumque Deum etiam sapientissimis et eruditissimis illis Atheniensibus prorsus ignotum Deum fuisse.
Haec istis male philosophantibus respondisse nunc sufficiat, quando quidem de erroribus Philosophiae in rebus divinis, et quod solum verbum Dei veram eius cognitionem doceat, in oratione initio prioris Epist. ad Corinthios habitae, quae iam sub titulo De metis scientiarum edita est, abunde actum dictumque est. Nam recitare testimonia sacrarum Literarum, quae
Deploranda profecto ac etiam detestanda est nostrae naturae pravitas, quod plerunque nescio quomodo magis afficiamur capiamurque hominum scriptis, quam ipsius Spiritus sancti: imo etiam quod, proh dolor, nescio quo distorto iudicio a sacris Literis prorsus abhorreamus, easque si quando attingimus, quasi cum quadam nausea fastidioque legamus.
At pii iuvenes istam nefariam veteris Adami malitiam cohibere ac reprimere debent, ne in eorum corpore regnet: siquidem plane eiicere eam ac extinguere non possunt.
Illud ergo quod Quintilianus de eloquentia
mare progredi: et revera omne definitivum iudicium ex ecclesia tollere. Si enim vel ex uno Augustino utraque pars incoeperit colligere quae pro se facere videbuntur, cum contrariis testimoniis conferre, illa refutare, sua confirmare, et ad omnes novas adversariae partis obiectiones respondere, quando tandem erit finis litis? Quantô magis erit in exhaustus labor, et infinitum tempus ad eum perficiendum requiretur, si omnia Theologorum volumina (quae praeter tot dudum excusa adhuc quotidie nova reperiuntur et eduntur) erunt pervestiganda, eorumque sententiae (ut ita dicamus) distillandae,
aut obscurius argumentum, aut rationes adversarii, consulere libros, et aliis subsidiis imbecillitatis humanae uti, modo non sit astuta et subdola tergiversatio, procrastinatio, ac temporis extractio, quas qui malas causas habent, cupide sectari solent: liceat et quoscunque volunt consulere. Quando quidem omnes promovere veritatem tenentur, sive iudices, sive alii.
Duodecimo, teneatur etiam utraque pars alteri simul et iudicibus semper scripto quoque sua argumenta simplicia ac perspicuo (ut dictum est) sermone breviterque proponere, ut tanto certius eorum rationes ab
de authoritate Ecclesiae et concilii, supra et contra Scripturam.
Dicunt aliqui, praecepto Christi obediendum esse primo loco, deinde Ecclesiae: et si aliud praeceperit Ecclesia quam Christus, non Ecclesiae, sed Christo obediendum. Certe in hoc est omnium praesumptionum initium, quando particulares iudicant suum sensum in divinis praeceptis voluntati divinae conformiorem, quam universae Ecclesiae (id est, Claude oculos, et dic: Non intelligo, quae tu Christe mandas: ego Pontifices et Sacerdotes audiam.) Iste vero in Ecclesia remanet, qui (nota bene) suum sensum
adhaeret: quare membra cathedrae unita, et Pontifici coniuncta, Ecclesiam efficiunt (Nota regulam: Templum Domini, Templum Domini, et, Non auferetur lex a Sacerdotibus, etc.)
Dices fortasse: Ecclesia hodierna non ita ambulat in ritu communionis, sicut ante ista tempora, quando sanctissimi viri, utriusque speciei sacramentum necessarium esse, vi praecepti Christi et verbo et opere astruebant. Potuitne tunc Ecclesia errare? Certe non. Quod si non, quomodo id hodie verum non est, quod tunc omnium opinione affirmabatur? cum non sit alia Ecclesia ista, quam illa? Certe
Ecclesia est, quae non habet maculam neque rugam erroris et falsitatis, est enim corpus Christi, qui est veritas, et sic spiritu veritatis continue vegetatur et regitur.
Dicet aliquis forsitan, quomodo Christi praecepta mutabuntur authoritate Ecclesiae. ut sint tunc obligatoria, quando Ecclesiae placuerit? Dico, nulla esse Christi praecepta, quam quae per Ecclesiam pro talibus accepta sunt: ut praehabitum est. Si igitur constat Ecclesiam illa praecepta, ut talia, laudare: illi, ut Christi praeceptis
tanquam primam unita est, pertineat, hactenus veraciter tenuit, licet non omnes in ea sede successive praesidentes in sanctitate prima perstiterint. Non tamen hoc cathedrae obfuit, neque obest, ut idem Augustinus in praeallegata Epistola scribit. Veritas enim cathedrae per Christum alligata est, quando dixit, Supra cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei, quae dicunt facite: non personis, quia ait, Quae faciunt, facere nolite: credendum est, hanc sedem sacratissimam, quo ad locum etiam inexterminabilem. Et tamen, si caput Roma deficeret, ibi veritas Ecclesiae remanebit, ubi erit
concordiae vinculo, et perseverante Ecclesiae catholicae individuo Sacramento, actum suum disponit unusquisque Episcopus, rationem propositi sui Domino redditurus.
Ex praemissis constat, quod tota catholica Ecclesia non potest ad literam Scripturarum obligari, licet semper ad spiritum: quando enim litera non servit aedificationi et spiritui, recipit id quod magis servit Spiritui. Non est igitur litera, quae per tyrannum penitus deleri posset, de essentia Ecclesiae: sed Spiritus est qui vivificat. Quare nec mirum, si praxis Ecclesiae uno tempore interpretatur Scripturam uno modo,
hoc praestruebamus ad locutionis praefationem, ut iam hîc de eo congrediamur, de quo adversarii provocant. Scripturas obtendunt, et hac sua audacia maxime quosdam movent: in ipso verô congressu firmos quidem fatigant, infirmos capiunt, medios cum scrupulo dimittunt. Mox docet, Quid contra eos, quando Scripturas obtendunt, faciendum sit. Hunc igitur, inquit, potissimum gradum obstruimus non admittendi eos ad ullam de Scripturis disputationem.
Si hae sunt illae vires eorum, an ne eas habere possint, despici debet, cui competat possessio Scripturarum, ne is admittatur ad eas,
Bibliis scrutari, quid Deus fieri velit aut nolit, quomodo nobis opem ferre statuerit: nosve eum colere, quaerere aut invocare, vel quomodo nos omnino salvari debeamus?
35 Ex manifestis praeceptis fecerunt consilia. Quid hoc aliud est, quam Scripturam et omnem Dei autoritatem abiicere? quando quidem ex severissimis viventis Dei mandatis ac dogmatibus tantum libera, nostraeque potestati subiecta consilia fiunt.
36 Tam innumerae dispensationes et perpetuae Bullae Paparum per orbem terrarum, ut infernales quidam papiliones, muscae aut vespae circumvolitant, venditantur
possunt etiam sine omni cognitione Dei ac eius verbi observari: ut olim apud Iudaeos, Ethnicos, et postea apud Papistas et Turcos factitatum est.
46 Ministri Ecclesiae in Papatu sunt plane obruti variis precationibus, boatibus, Missationibus, et aliis superstitionum ceremoniis. Quando ergo vacat eis studere, aut sacras Literas secundum praeceptum Domini scrutari? Quare etiamsi doctissimi initiarentur, tamen mox fierent indoctissimi.
47 Impurus caelibatus non fert Spiritum sanctum. In quibus autem ille non habitat, ii nec curant, nec etiam intelligunt Spiritum
esse omnipotentem omnes fatentur. Itaque etiamsi quid in Scriptura traditur a Deo fieri praeter naturae ordinem, vel rationis nostrae opinionem, omnipotentiae eius ratione habita, pro vero etiam a gentilibus haberi solet et debet. Omnino enim statuendum est, Deo nihil impossibile esse quod velit. Quando quidem enim ipse author naturae et creator est, eamque pro suo arbitrio ita creavit: certum est, eum etiam suo arbitrio illam mutare posse: et in eius nutu ac potestate totam naturam consistere donec velit, rursus cum nolit totam collabi.
V Principium.
nec vicissim poena malis. Quod si igitur tollas extremum iudicium et vitam aeternam, tolletur divina iustitia, quae malefacta hominum in hoc mundo patrata punit, contra remunerat benefacta: tolletur divina providentia, et omnia temere fieri concedemus: denique tolletur omnis veritas et honestas, quando quidem nihil aliud praemii expectandum est bonis, nisi forte parva aliqua incertaque post mortem gloriola.
55 Plena haec religio est consolatione, bonosque in recto proposito retinet et confirmat: at contra nulla est, quae tantum terroris possit in cutere malis, eosque absterrere
iustitiam tuam 185
Surrexerunt contrame testes mendaces 184
Vidisti Iehova, ne taceas 224
37. Melius est parum iusti, quam opulentia multorum impiorum 206
39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos 201
40. Inimici mei dixerunt male mihi: Quando morietur, etc. 104
Et inclinavit ad me 224
44. Et nomini tuo in seculum confitebimur, etiam repulisti 224
Hi in curribus, et hi in equis, etc. 337
Et odio habentes non diripuerunt sibi. 224
49. Homo vanitati
exponendi Scripturas necessitatis causae tres 46
ad Allegoriam quae in theologia aliquando traducantur 200
secundum Allegoriam trads quid dicatur 92
in Allegoria omni regula quae tenenda 89
allegoriae cur mysteriis conveniant 200. quando et ubi recipiendae 48. 49. quotuplices 200. quousque admittendae 48. 49. ubi et quando adhibendae 46
allegoriarum in Scripturis S. ubi locus 40. 41. quis usus 48. 49
allegoriis ludendi licentia in Scripturis unde periculosa et noxia 95
aliquando traducantur 200
secundum Allegoriam trads quid dicatur 92
in Allegoria omni regula quae tenenda 89
allegoriae cur mysteriis conveniant 200. quando et ubi recipiendae 48. 49. quotuplices 200. quousque admittendae 48. 49. ubi et quando adhibendae 46
allegoriarum in Scripturis S. ubi locus 40. 41. quis usus 48. 49
allegoriis ludendi licentia in Scripturis unde periculosa et noxia 95
allegoricae interpretationes quomodo formandae 60. 61. inde
allegorizandi
171. quibus modis fiat. ibid.
ambiguitas in quibus locutionibus facile dissolvatur 165
ambiguitates quales in Sacris meris reperiantur 174
ambiguorum distinctio Scripturae S. intelligentiae necessaria 85
Ambrosius quando floruerit 311. quo nomine ab Hieronymo reprehensus 48
Ambrosii de ieiunio quadragesimali sententia 311. locus 281
Amos quo tempore vixerit 55
amphibologia cur non inter tropos recensenda 165. in Sacris literis quomodo fiat.
animus confusus quomodo indicetur. 275. hominis quomodo corruptus. 374. 375. impoenitens 310
animi aegrotantis medicina, sermo 70. philosophia. ibid. confusio quomodo significetur 305. conversionem Deum requirere. ibid. deiectio quando accidat 307
animum in disputationibus quae impediant 411
Annae viduae ieiunium 312
annales pontificum vix Romanis intellecti 2
annorum mundi supputatio 51. 52
Anshelmi de peccato originali definitio 368. cur
Biblia an sine punctis extiterit 367. unius autoris 1
Bibliorum in Papatu contemptus 438. sermonis diversitas 2. summus consensus 444. versio Lutheri 5. versiones quanti fecerint olim ecclesiae 387
bitumen quid 340
bonum quando bene dicatur 85. quando male. ibid.
boni fons, veritas 12
bona omnia a Deo petenda 6. opera cur flagitentur 315. cur malum praemium mereantur 316. flos caducus. ibid. fructus bonae arboris 317. salvandorum indicia.
punctis extiterit 367. unius autoris 1
Bibliorum in Papatu contemptus 438. sermonis diversitas 2. summus consensus 444. versio Lutheri 5. versiones quanti fecerint olim ecclesiae 387
bitumen quid 340
bonum quando bene dicatur 85. quando male. ibid.
boni fons, veritas 12
bona omnia a Deo petenda 6. opera cur flagitentur 315. cur malum praemium mereantur 316. flos caducus. ibid. fructus bonae arboris 317. salvandorum indicia. ibid.
Buss
Scripturae S. 39
demonstrativum pronomen Hoc, crebro iterari in Iohanne 302. 303
Demosthenes, quo orationis genere in exordio pro corona utatur 247
Demosthenis locus 249
densitas sermonis quomodo fiat 280
descendere quando Deus dicatur 199. item ascendere. ibid.
deserta Iudaeae 332. meridionalia unde oriantur, ibid. item septentrionalia. ibid.
deterius semper potiori insidiari 443
Deus ad quem potissimum respiciat
mutet 355. cur verum a falso cultu separare voluerit 360. non confusionis, sed ordinis author 8. non mortuorum Deus 225. omnium causa et principium 95. 96. peccati et depravationis non author 279. post diluvium quomodo cultus 360. qua forma sermonis futura mala minetur 279. quando faciem suam abscondat 199. quare corporalium rerum modo loquatur 86. quatenus in suo tabernaculo habitet 238. quatenus nos de totius naturae integritate compellet 304. quatenus solus bonus, sapiens et iustus 226. quibus adsit 411. quibus modis ex collatione ad creaturas
et visionem differre 117
divinitatis operatio per quot species significetur 124. utrum ea in Deo sint essentia, an voluntate 125
divitis etymon 197
divites qui in Scriptura appellentur. ib.
docendi genera duo 399. munus quando Socrates se pulchre
accipiatur. ibid.
factum et circumstantiae quomodo differant 226
facta prophetica 196
facies alicuius super aliquem 185
faciem suam quando Deus abscondere dicatur 199
falsa aliquando verorum nomina obtinere 237
fascinus quibus potissimum nocere dicatur 119. 120
felici omnia arridere 234
ferae in Iudaea quales 333. 334
fermentum in vituperatione et
Scriptura 85
frigus ieiunos plus affligere quam saturos 309
fruges cur in Iudaea citius maturescant quam in nostris regionibus 331
frui, quid 93. 94
fructus ex quoque opere percipiendi, mox cognoscendi initio 6
furor quando Deo tribuatur 199
futura quomodo a prophetis praenunciari solita 57
307. longe durius quiddam, quam vita temperans. ibid. meritorium. ibid. miraculosum. ib. ostentatorium. ibid. pium. ibid. piorum hominum cur olim frequens fuerit 310. possibile, si naturale 307. profanum. ibid. quadragesimale quando invaluerit 313. quando Deo probetur 309. quando non item 310. quatenus a Deo in populo Iudaico requirebatur. ibid. quid 307. etc. quid Hebraeis 306. religiosum 312. remissius 312. verum 306
ieiunii abusus 306. causa efficiens
quam vita temperans. ibid. meritorium. ibid. miraculosum. ib. ostentatorium. ibid. pium. ibid. piorum hominum cur olim frequens fuerit 310. possibile, si naturale 307. profanum. ibid. quadragesimale quando invaluerit 313. quando Deo probetur 309. quando non item 310. quatenus a Deo in populo Iudaico requirebatur. ibid. quid 307. etc. quid Hebraeis 306. religiosum 312. remissius 312. verum 306
ieiunii abusus 306. causa efficiens naturalis 307
meritorium. ibid. miraculosum. ib. ostentatorium. ibid. pium. ibid. piorum hominum cur olim frequens fuerit 310. possibile, si naturale 307. profanum. ibid. quadragesimale quando invaluerit 313. quando Deo probetur 309. quando non item 310. quatenus a Deo in populo Iudaico requirebatur. ibid. quid 307. etc. quid Hebraeis 306. religiosum 312. remissius 312. verum 306
ieiunii abusus 306. causa efficiens naturalis 307
de leiunii causa finali
an inutilia 309. antiquorum 307
ieiunia et afflictiones moesti animi effectus 312. etiam ob animi moestitiam esse adhibita 308. monachorum qualia 313. pie ieiunantium qualem animum significent 310. post Christi ascensionem qualia fuerint 312. publica 310. quando Deo probentur 306. quando item displiceant. ibid. quomodo in papatu invaluerint 312
ieiuniorum ceremonia qualis 311. ex vera forma degeneratio 390. maxima varietas 312
ad ieiunia cur non perinde ac olim Iudaei obligemur 311
307
ieiunia et afflictiones moesti animi effectus 312. etiam ob animi moestitiam esse adhibita 308. monachorum qualia 313. pie ieiunantium qualem animum significent 310. post Christi ascensionem qualia fuerint 312. publica 310. quando Deo probentur 306. quando item displiceant. ibid. quomodo in papatu invaluerint 312
ieiuniorum ceremonia qualis 311. ex vera forma degeneratio 390. maxima varietas 312
ad ieiunia cur non perinde ac olim Iudaei obligemur 311
Ieremias quo tempore
ab Evangelista filius David 361. nomen idem esse quod Iehosia. ibid.
Iesum esse verum Messiam, probatio 6. 7
Ieschu nomen apostolos minime mutilasse 363
Iesuitarum catechismus 318. error 306
ignis quomodo, unde, et quando factus 127. 128
ignis et salis convenientia 341
ignorantia Scripturae, est ignorantia Dei 70
ingenii humani ruditas 304
illuminare faciem super aliquem 185.
vultum suum super aliquem 187
imago
et induere novum hominem, locutiones unde Paulus sumpserit 342
infans quid Hebraeis 111
iniustitia quid 381
iniustitiae totius generis humani fons 291
iniustum facere iustum, Dei solius opus 322
Innocentius I. quando floruerit 313
instantiae figura 212
in Institutione omni quod sit utiliss. praeceptum 394
instrumenti circumstantia 21
instrumentis saepe tribui quod agentis est 320
insultantis figura 212
a Iosia vestis laceratio probatur 306
iota unum, vel apex de Scriptura non cadet, quin omnia impleantur 5
Iovis nomen unde 360
ira Dei 200
irae affectus qua sermonis figura pro suo effectu ponatur 185
irasci quando Deus dicatur 199
Irenaeus episcopus quando floruerit 422. quando claruerit 313
Irenaei, adversus Valentini et similium scripta, sententiae 72. dictum 41 ironia quid 168
Isocratis dictum 398
Israelitae, Sterilis ficus
iota unum, vel apex de Scriptura non cadet, quin omnia impleantur 5
Iovis nomen unde 360
ira Dei 200
irae affectus qua sermonis figura pro suo effectu ponatur 185
irasci quando Deus dicatur 199
Irenaeus episcopus quando floruerit 422. quando claruerit 313
Irenaei, adversus Valentini et similium scripta, sententiae 72. dictum 41 ironia quid 168
Isocratis dictum 398
Israelitae, Sterilis ficus 274
Israeliticus populus unde ante prophetas
de Scriptura non cadet, quin omnia impleantur 5
Iovis nomen unde 360
ira Dei 200
irae affectus qua sermonis figura pro suo effectu ponatur 185
irasci quando Deus dicatur 199
Irenaeus episcopus quando floruerit 422. quando claruerit 313
Irenaei, adversus Valentini et similium scripta, sententiae 72. dictum 41 ironia quid 168
Isocratis dictum 398
Israelitae, Sterilis ficus 274
Israeliticus populus unde ante prophetas veram salutis rationem
sponsi et sponsae qui et quae 112
Livii locus 288
Dei 200
malitia inhaerens quid scripturae 369
malum a diabolo in nobis genitum quatenus sit nova forma 374. 375. originale quid in homine 380. originale quomodo conditum 374. 375
mali fons, error et mendacium 12
mala quando male dicantur 85. quando bene. ibid.
Manasses hostis et tyrannus prophetarum 55. studio impietatis instaurandae Hierosolymam sanguine piorum hominum replet 335
mandatum non semper legale verbum sed saepe evangelicum est 318. 319
malitia inhaerens quid scripturae 369
malum a diabolo in nobis genitum quatenus sit nova forma 374. 375. originale quid in homine 380. originale quomodo conditum 374. 375
mali fons, error et mendacium 12
mala quando male dicantur 85. quando bene. ibid.
Manasses hostis et tyrannus prophetarum 55. studio impietatis instaurandae Hierosolymam sanguine piorum hominum replet 335
mandatum non semper legale verbum sed saepe evangelicum est 318. 319
mandato Dei cur homo
quae 35. synthetica 33. synthetica Theologiae maxime propria ibid. tractationis Scripturarum scholasticae 67. 68. inde
methodi Paulinae caput primarium 291. solertissimus artifex, Paulus. ibid.
methodum analyticam quomodo et quando Theologia recipiat 34
methodi artium tradendarum praecipuae tres 8
methodicarum scriptionum laus 394
metonymia 182. in sacris literis tropus usitatissimus. ibid.
Michaelis Medinae locus 407
miserationis figura 212
misericordiae alicuius quomodo in Scriptura dicantur 322. 323
misericordia quomodo Deus moveri dicatur 199
Missae contra verbum Dei institutio 435. defensio unde 385. innumerae impietates 436. papisticae canon quando et a quo sit compositus. ibid.
Missam figmentum humanum esse, unde constet. ibid. suam quibus verbis institutam esse papistae asserant 435
Missarum varietas 436
modi circunstantia 20. 21
modum
monachi ieiunia absolutoria praestare quomodo conentur 313
monachorum conciones quales 439
monachorum ieiunium 305. 306. poenitentia 305
monasteria, horrenda prostibula 423
Montanus cur haereseos sit notatus 313. quando claruerit. ibid. eiusdem somnia 114
montes Iudaeae 331. 332
moralis legis verus et ultimus finis 345. usus primarius 347
moralia praeferri ceremonialibus 24. contra. ibid. quomodo quidam distinguant 30
27
nominis appellativi ratio apud Hebraeos 135. inde ratio apud Hebraeos et Graecos 134. 135. apud Latinos. ibid.
nomina adiectiva, interdum relativa 164. Dei cur nonnunquam plura coniungantur 27. duplicia 134
nomina et verba quando abundanter ponantur 224. 225. generalia et specialia singularis numeri pro plurali poni 183. 184. propria, etiam sola, in Scriptura Sacra recensita, non contemnenda 91. propria unde saepius imposita 17. 18. Testamenti veteri quaedam nos alia literatura habere, quam sint apud
orationis divisio 286
orationis nerui, argumenta 275
orationis partes maxime naturales et necessariae quae 133. partium origo et ratio. ibid. pendentis exemplum 287. etc. repletiones quomodo a Paulo fiant 279. tota forma quando mutetur 158. vehementia 271
orationem grandem quae efficiant 271. gratiorem quid faciat 257. unam cur in plures Hebraei diducant. ibid.
in Oratione Paulina quomodo versandum 242. 243
oratorum in scribendo ratio 49
uni unum tantummodo nomen tribui 26
res duplices 133. 134. ex verbis iudicandae 162. 163. malae cum bonis collatae, non mox per omnia laudari 202. mediae cur interdum laudentur vel vituperentur 306
res prorsus nullae quomodo denotentur 183. 184. quando fieri dicantur 235
ad Rerum cognitionem gradus quis 14
rerum cognitio ante omnia necessaria 327. copia in Sacris unde sit 239. 240. consideratio 131. et sententiarum in sacris literis copia maxima 284. 285
in Rerum gestarum narratione
quomodo philosophi distinguant 11
de Rebus duabus saepe tanquam de una agi 227
respectu aliquo valde multa dici 157
retributio vox quomodo usurpetur 314
revelationem pluris esse visione 116. 117
revelationes spiritus quando contingant 384
Rhetorices pigmentis, cur Paulus uti noluerit 301
repetitiones quales 257
Romanistarum in Scriptura intellectus unde 424. 425
Rofensis episcopi de bonis operibus locus 325. 326
regula 320
finitum plerunque pro infinito poni 90. singularem pro plurali. ibid. omnes rhetoricae orationis partes plenissime contineri 281. quaedam esse, dici tamen, etc. 106. quaedam in contrariam, quaedam in diversam, quaedam in ambiguam significationem accipi 94. 95. quando aliquid addendum 110. quandoque hyperbolas inveniri 88. item antiphrasin. ibid. quid aeternum dicatur 85. quid figuratum 88. quomodo Deus dicatur 109. quomodo quae prius facta sunt, post erius facta videantur 103. quosdam libros citari, qui in Canone non
in Scripturis S. utiliter versaturis, quadruplex intelligentia necessaria 43
Seculi praesentis faciendi causa quae 132
ad Seculum futurum pertinentia quae 128
in Seculo hoc rationalium doctrina, quot modis peragatur 132
sedere quando Deus dicatur 199
semen Abrahae quomodo servetur 25
seminis benedicti expectatio, quid Israelitas docere debuerit 352
Seneca 234
senes cur prolixi in loquendo 281
sensus carnis cur peccatum originale 380. 381
in concionibus forensibus adhibeatur 261. 262. in omnibus gentibus unde plurima sumat 330. Latinus cur ad rerum explicationem aptior sit quam vulgaris 400. literarum sacrarum cur gladius anceps dicatur 262. medicina animi aegrotantis 70. Paulinus mirabili artificio compactus 289. quando sit vehementior 274. qui magis laudandus 275. quid 1. S. scripturae multipliciter figuratus 2. simplex quid 269. tenuis scholasticae explicationi idoneus 261. 262. vetustus recentioribus
obscurus 1
sit consarcinatum 362
Thamim quid significet 318
Theodoriti episcopi locus 270
Theologia et plurima, et minima 118. in quo sita 395. qua methodo commodissime tradatur 32. 33. quanto nobilior caeteris omnibus artibus 392. 393. quomodo et quando methodum analyticam recipiat 35. 36
Theologiae analysis 34. elementa 33. doctrinae Ethicae collatio 10. 11. genuinae obstaculum 393. pontificiae principium 473. praxis quae 70. quae methodus maxime propria 35. totius clavis quae 7. totius principium
praxis quae 70. quae methodus maxime propria 35. totius clavis quae 7. totius principium primum quod 6
inter Theologiam et alias scientias discrimen 37
Theologiam a Philosophia differre longissime 442. scholastice tractandi in Ecclesiam consuetudo quando recepta 399. quandiu durarit. ibid.
Theologicae lectiones in frequentioribus Germaniae urbibus quales. ibid.
theologici studii finis 11
theologica studia hoc tempore paucos curare 379
quid
verba et participia quomodo Hebraei iungant 160 foederalia in coena sua unde Christus sit mutuatus 157
verba generalia aliquoties pro specialibus poni 183. 184. Hebraeis saepe magis habitum quam actionem denotare 187
verbis aliis quaedam repetere quando necessitas postulet 257. 258
Veritas ex ipsa Scriptura quaerenda 405. 406. fons boni 12. in literis S. 104
veritas quomodo per Christum cathedrae Petri alligata 417
veritatis adversario quibis armis obviandum 384. caelestis norma quae
vinum vetus cur imbecilliore utre possit contineri 401. cur in utres veteres positum 337
vinum saepe utrumque sexum significare 183. 184
inter Virgilii primae Eclogae et Epist. ad Rom. principium qualis similitudo 240. 241
virtutes quando sint, fiantque nostra bona opera 325. 326
virtutum nomina diversi generis Grammaticis 113
visionem et divinationem differre 117
visione pluris esse revelationem. ibid.
Vita aeterna, Christi agnitio 437
quam significationem habeat 171. eadem semel posita, quomodo accipiatur. ibid. impropria cur diligenter examinanda 167
Voce unica integrum sensum saepe exprimi 228. 229
Voces quae ambiguae 170. quae eosdem Hebraismos subeant. ibid. quando significantiores et potentiores fiant 274. singulae sacrarum literarum emphaticae 263
Vocum collocandarum modus in omnibus linguis servandus 205. distractarum connexio 228. reduplicatio 160. significationes quomodo sint discernendae 161. 162
Voces
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.