Your search found 865 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 371-513:

vice accessit Index Biblicus, iam antea ab alio distributus, monstrans res ac sententias, per Libros et Capita, partesque Capitum minores, literis iam olim notatas. Qui cum demonstrent, non tantum simplices res ac verba, sed etiam integras sententias, omnino magnum commodum afferet omnibus sacra volumina legentibus. Nam etiam veluti locorum communium, aut integrarum tractationum materiarumque vicem praebere poterit. In quo quidem studiosae iuventuti et tenuioribus pastoribus gratificari voluimus, qui librorum copia destituuntur, nec Biblia cum indicibus comparare facile queunt: nec

Deus.
Quod nisi doctrinam producit Sermo latentem,
Aut sumus in linguae cognitione rudes:
Naturas rerum conamur discere frustra,
Prudentisque decus nomen et omne perit.
Ne divina igitur lateat sapientia quenquam,
Quam nos perfecte Biblia sacra docent:
Hic qui nunc prodit, tibi vim demonstrat et usum
Sermonis sacri, non sine fruge, liber.
Quem tenui studio disces, et tempore parvo:
At non ille tibi commoda parva feret.
Nam te cognitio, pietas et vita sequentur:
En bona tam

omnia nobis,
Quae Christus proprio sanguine parta tenet.
Verum hanc divinus Scripturae Sermo revelat:
Hunc igitur ratio discere quemque iubet.
Nam si quis volet hoc sine scripta revolvere Sacra,
Sudabit frustra, proficietque nihil.
Quin etiam caeco dubitans errore feretur,
Et vera cedet devius ipse via.
Contigit hoc linguae sine cognitione Sophistis,
Quos error varius per loca caeca tulit.
Huc igitur quicunque aliis

Multum sane, atque scio pene totum in auditore aut discente situm esse, quotidiana experientia docet. Ingeniosus omnia facilius percipit, quam tardus. Alium item videmus aliam scientiam aut artem citius alia addiscere: sine quia magis ad eam idoneus est, sive quia magis ad eam proclivis. At in sacra doctrina omnes homines sua natura non tantum tardi ac stupidi sunt, sed etiam prorsus in contrarium sensum proni praeciptesque: non solum eam amare, expetere ac intelligere nequimus, sed etiam stultam ac impiam iudicamus. prorsusque ab ea abhorremus. 2 Interpretes, qui vel maxime

perturbant se et alios, dum eas explicare ne queunt. Quare eas Paulus prohibet severiter, in prima Epistola ad Timotheum, capite primo et sexto, et in 2 ad Tim. 2, ac Tit. 3. Tales sunt (ut de Sorbinistis iam taceamus) qui hoc tempore innumeros scrupos ac quaestiunculas verae sententiae in Sacra coena et praesentia corporis Christi obiiciunt. 48 Videndum igitur contra est, ut sobrie ac religiose in caelesti doctrina philosophemur, ac quandam sanorum verborum formam concipiamuus, tum quoad singulas voces ac phrases, tum et quoad totum sermonem methodum ac materiam, omnibus

etiam prorsus inscii viventis Dei, sententias, praecepta, dogmata ac consolationes ad huius lascivae et procacis amasiae placita attemperemus, inflectamus, et plane adulteremus, veluti optimum vinum aqua diluentes. Exempla non pauca huius generis imposturarum philosophiae, in rebus scientiaque Sacra, in Libello de metis scientiarum recensui. Quare et vigilantia summa et perpetua, Dei ope ac Spiritus sancti lumine nobis opus est, ut sanctum a profano hic vel in primis accuratissime et longissime separemus. Semper igitur sit nobis nostra ratio, vetus Adam, aut humana sapientia in rebus

ut eos non duci, sed quasi violenter trahi divinitus, rapique ad se oporteat. Aliud est studio discendi quaerere ex eo quem pro veraci praeceptore agnoscis, et vicissim docere ac explicare aliquid docili discipulo: aliud, pertinacem adversarium arguere, vel redarguere. Sic in Sacra coena consideretur scopus, et erit sensus perspicuus. Non exponuntur ibi somnia, non typis aut umbris res futurae involvuntur ac praefigurantur, ut olim Iudaico populo: sed filius Dei testamentum suum condit, ac charissimis suis discipulis loquitur, quibus omnia aut loqui perspicue solebat:

non esse expositionem rei: seu non doceri ibi pharisaeum, quaenam sit causa efficiens remissionis peccatorum: sed asseri contra eius cogitationes, illi vere esse remissa peccata. Est igitur affirmatio cum sua probatione, non explicatio tantum, docens quaenam sit causa, qui effectus. Sic in Sacra coena, si distinguas verba Testamenti Domini in essentiam et fructum testamenti, sicut et Calvinus distinxit 1 ad Corinthios 11. praescindes multas occasiones Sophisticandi, nec admittes, ut in priore parte, ubi tantum de essentia Sacramenti agitur, disseratur de spiritualibus eius

Apostoli sub initium abrogationis ceremoniarum concesserunt, aut etiam praeceperunt, abstinentiam a sanguine et suffocato: quod nunc iniungere Ecclesiis impium esset, et restitutionem Iudaismi olret. In prima illa Ecclesia multa fuerunt miracula, et Deus illis credi voluit, quandoquidem Sacra scriptura, praesertim novi Testamenti, non dum apud omnes recepta fuit. Postea prohibitum est, quaerere miracula: et insuper praedictum est, Antichristum et spiritus impostores tales efficacias illusionum allaturos. Sic quinque libri Mosis maximis miraculis confirmati sunt: et simul mandatum

tum et in specie singulorum librorum. Quid autem vocem docendi rationem, ex eo facile apparet, quod omnes scientiae habent tria quaedam, in quibus ab aliis differunt: nempe, materiam, seu res de quibus agunt, verba quaedam propria, et porro docendi aut tradendi suas res, modum aut rationem. Sic et Sacra biblia habent suas quasdam proprietates, quas pernosse utile est. Dicam autem de istis generalibus Scripturae consuetudinibus, progrediendo per singula rerum capita aut primarias materias, a primis ac praecipuis inchoando, et ad alia progrediendo. DE

quia in illis prior pactio cum suis conditionibus contineatur, quae duplex est, nempe pactio aut foedus cum Abrahamo et cum Mose initum. Novi autem foederis aut Testamenti libri sunt ii, qui post Christum sunt conscripti, quia in illis novum foedus inter Deum et homines per Christum in Baptismo et Sacra coena initum contineatur expliceturque. Caeterum de triplici foedere, in voce Testamenti, in prima parte dictum est prolixius. 12 Alia quoque distinctione dici potest, alios libros esse Historicos, alios Propheticos, alios Poeticos, seu etiam Musicos, alios Sententiarum, alios

operi ad verbum adiiciam, paululum tantum immutatis, aut potius sublatis illis puerilibus interrogationibus, quibus sententiae distractae sunt, ut etiam reliqua magis conformentur. 15 Ad tractationem aut methodum Sacrarum literarum accedet utiliter causa ac consilium, cur tali ratione Sacra doctrina tradita sit. Mirantur enim multi istam methodum: aliqui etiam temere ac casu eam sic accidisse opinantur. Ut vero tanto maiori diligentia consilium ratioque istius methodi expendatur, dubium ipsum, et causas dubitandi etiam magis illustremus. 16 Prima ergo dubitatio sit:

nocte dormiunt: et qui inebriantur, nocte sunt ebrii At nos qui sumus diei, sobrii simus. Hieronymus in illud ad Galatas quinto, Haec per allegoriam dicta sunt: Allegoria, inquit, aliud praetendit in verbis, aliud significat in sensu. Pleni sunt oratorum et poetarum libri. Scriptura quoque sacra per hanc non modica ex parte contexta est. Vorum hoc pacto latius patet allegoria, quando ea definitio etiam ad collationes, imagines, aenigmata, paroemias, parabolas, apologos, ironias accommodari potest. Igitur operaeprecium est allegoriam, de qua nobis sermo est, ab his paululum

in iustitia. Si bene advertimus, non differt παιδεία a νουθεσίᾳ prioris ad Corinth. 10. na de vita moribusque formandis utraque voce Apostolus commonefacit. Est autem Scriptura sacra uberrimus fons, ex quo dulces praeceptiones de vita pie iusteque instituenda hauriri semper possunt. Ac latissime quidem patent, quae huius sunt loci. Nam sub Institutionibus comprehenditur omnis doctrina de virtutibus et vitiis: comprehenditur quicquid ad ethicem, politicem, oeconomicen, ad

tutelam ad se recipere, veluti passerum atque id genus animalculorum, qua de re Psal. 145. et 147. Tantum de varia et multiplici ex paucis Christi verbis doctrina. Ad eundem igitur modum debes et tu passim in scriptura sacra, sive concio occurrerit didactica, sive historica narratio, certa dogmata religioni nostrae propria exculpere. Verum operae precium est adhuc explorare, num idem locus contineat aliquid valens προς ἔλεγχον, ad redargutionem: id est,

quo plus fidei sibi conciliet, non gravatur etiam ex sanctorum Patrum commentariis, quae ad eiusdem loci intelligentiam conducunt, in medio statuere, atque quae probatae sunt monetae commendare. 8 Observat octavo loco interpres Scholasticus, quid nostrae tempestati utile ex lectione sacra possit elici. Itaque ex consilio et traditione Apostoli demonstrat, si quid ad doctrinam, si quid ad redargutionem, si quid ad institutionem, si quid ad correctionem, denique si quid ad consultationem faciat. Doctrina comprehendit expositionem et confirmationem sanorum dogmatum nostrae

malae fraudis in monstranda ratione intelligendi Sacros libros struere: nec istos ullo modo ferendos esse, qui vere clavem scientiae ac regni caelorum rapuerunt, ac nec ipsi intrare volunt, nec alios permittere: collegi prolixum acervum dictorum ac regularum S. patrum, quibus tum praedicant sacra Biblia, ut unicam supremamque cognoscendae veritatis, et diiudicandi omnes controversias normam ac indicem: tum etiam, quonam modo ea sint legenda ac intelligenda, solerter praescribunt. Etsi autem non sit in eorum distributione aliquis exactior ordo adhibitus: tamen id ad pernoscendam eorum

7. Si ad Scripturas sacras admissa fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit authoritatis? quae tandem de scripturis illis sententia proferetur, cuius pondere contentiosae falsitatis obteretur improbitas? Idem de unico baptismo, libro secundo: Literis omnium episcoporum sacra praeponitur Scriptura. Can. 8. Quis nesciat sacram Scripturam canonicam tam veteris quam novi Testamenti, certis terminis suis contineri, eamque posterioribus omnibus Episcoporum literis ita proponi, ut de illa omnino dubitari et disceptari non possit, utrum verum, vel utrum rectum sit,

quod non sicut scripta sunt, sed alia ratione intelligenda, et quod ea quae de terra de his quae in caelis sunt dicta esse arbitrandum sit: nisi humilitate et congruenti nobis sermonum familiaritate beatus Moses usus foret, Spiritu sancto linguam eius movente, quo non excidissent? Quamvis sacra Scriptura, cum nos tale quiddam docere vult, seipsam exponit, de auditorem errare non sinit. Sed quia plerique, non ut commodi quippiam ex sacris Literis aucupentur, sed voluptatis gratia aures accommodent his qui demonstrata narrant: et propterea non eos qui magis prosunt, sed qui magis

his qui demonstrata narrant: et propterea non eos qui magis prosunt, sed qui magis oblectant, ut audire possint, quaerunt: oro igitur ut omnibus illis praeclusis auribus, ad amussim Canonem sacrae Scripturae sequamur. HILARIUS DE TRINITATE LIB. IIII. DE SACRA SCRIPTURA LOQUENS INQUIT: Nemini autem dubium esse oportet, ad divinarum rerum cognitionem divinis utendum esse doctrinis. Neque enim scientiam caelestium per semet humana imbecillitas consequetur, neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel

Hauriamus ex huius horti fonte perennia et punissima fluenta, salientia in vitam aeternam: deliciemur insatiabiliter, et delectemur. nam gratiam immarcescibilem possidet. EX D. GREGORII PAPAE LIB. 2. IN IOB. CAP. 1. Scriptura sacra mentis oculis quasi quoddam speculum opponitur, ut interna nostra facies in ipsa videatur. Ibi etenim foeda, ibi pulchra nostra cognoscimus: ibi sentimus, quantum proficimus: ibi a profectu quam longe distamus. Narrat autem gesta sanctorum, et ad imitationem corda provocat infirmorum. Dumque

historia, modo sub textu literae velata medullitus nos reficiat moralis allegoria, modo ad altiora suspendat contemplatio, in praesentis vitae tenebris iam de lumine aeternitatis intermicans. Eiusdem lib. 20, cap. 29. Quamvis omnem scientiam atque doctrinam Scriptura sacra sine aliqua comparatione transcendat, ut taceam quod vera praedicat, quod ad caelestem patriam vocat, quod a terrenis desideriis ad superna amplectenda cor legentis immutat, quod dictis obscurioribus exercet fortes, de parvulis humili sermone blanditur: quod nec sic clausa est, ut pavesci

in quibusdam loquuntur magnis, ut tamen in quibusdam congruant parvulis, qui per incrementa intelligentiae quasi quibusdam passibus mentis crescant, adque maiora intelligenda perveniant. Eiusdem lib. super Ezechielem, homilia 7. Et quia unusquisque sanctorum, quanto ipse in Scriptura sacra profecerit, tanto haec eadem scriptura proficit apud ipsum recte dicitur: Cum ambularent animalia, ambulabant pariter et rotae: et cum elevarentur animalia de terra, elevabantur simul et rotae: quia divina eloquia cum legente crescunt. nam tanto illa quisque altius intelligit, quanto in eis

Unde nec elevantur rotae, si non elevantur animalia: quia nisi legentium mentes ad alta profecerint, divina dicta velut in imis non intellecta iacent. Eiusdem in primum Samuelis, in prologo: Cum tractator sacri eloquii speciem exprimat viri in alta specula consistentis, scriptura vero sacra sylvae vastioris similitudinem: qui profecto vir in alto situt, etsi acuta visione nemoris vastitatem considerat, in dum summam montium, dum extrema collium, dum arborum celsa, in quadam aequalitate sibi convenientia respicit, quam magnae valles, quam distentae planities in medio lateant, non

ex mensura tractatorum nunquam aestimanda sunt. Nam nec idcirco sunt vilipendenda, quia non subtiliter considerantur: nec falsa et venerabilia ideo, quia facunde et subtiliter exponuntur. Alia quippe virtus, quae apud seculi sapientes tanta habetur, quantum eam extollere possunt praeclara ingenia: sacra vero Scriptura quia divinitus inspirata est, tanto sublimius etiam praeclara hominum ingenia superat, quanto ipsi praeclari homines Deo inferiores sunt: et nihil in illa spirituali sublimitate consuiciunt, nisi quod eius ipsius divinae dignationis bonitate revelatur. Nemo igitur in eius

divinitatis altitudine eam inspirantis. Ibidem. Scripturae sacrae, quae ad cognoscendum redemptorem sunt aeditae, pro sublimitatis suae dignitate venerandae tunc etiam sunt, cum non intelliguntur. Itaque etsi nihil pensatur quod a me dicitur, nihilominus pensandum est quia haec sacra Scriptura (quae a me indigne exponitur) ei cui omnipotens Deus secreta aperire voluerit, bona et sublimia multa dicit. Scriptura enim sacra tam mirabiliter ab omnipotente Deo condira est, ut etsi multipliciter videatur exposita, non desint tamen ei secreta, quibus servet occulta: quia vere

suae dignitate venerandae tunc etiam sunt, cum non intelliguntur. Itaque etsi nihil pensatur quod a me dicitur, nihilominus pensandum est quia haec sacra Scriptura (quae a me indigne exponitur) ei cui omnipotens Deus secreta aperire voluerit, bona et sublimia multa dicit. Scriptura enim sacra tam mirabiliter ab omnipotente Deo condira est, ut etsi multipliciter videatur exposita, non desint tamen ei secreta, quibus servet occulta: quia vere numquam sic exponitur, ut ei non plura remaneant, quae quotidie exponantur. Qua profecto eius incomprehensibilitate omnipotens Deus humanae

magna dispensatone consuluit. nam ut vilescere nota non possit, sic mire disposita est, ut cognita nesciatur: et eo legatur gratus, quo quotidie discitur: ac dum semper recentia intimat, suavius oblectet. Idem super 1. Regum. cap. 2. lib. 2. Nolite gloriantes loqui: quia sacra eloquia altius exquirenda sunt: sed quo altius exquitens proficit, semetipsum cohibere a vanae gloriae fastu debet, per custodiam humilitatis. Dicitur etiam ociose loquentibus: Recedant vetera de ore vestro. Vetera quippe sunt verba seculi: quia dum in eis loquentis animus per intentionem

Idem super 38. cap Iob, lib. 28. Moris sacri eloquii est, ut res semel dicta pro confirmatione replicetur. ALIAE REGULAE INTELLIGENDI SACRAM SCRIPTURAM, PROMISCUE EX S. PATRIBUS COLLECTAE. Nullo locutionis genere utitur sacra Scriptura, quod in consuetudine hominum non inveniatur: quia utique hominibus loquitur. Augustin primo de Trin. cap. 12.

EXPLICATIO. Hilarius super Psalmum 126. Sermo enim divinus secundum intelligentiae nostrae consuetudinem naturamque se

Sua sunt idiomata, hoc est linguae proprietates, sacrae Scripturae. Augustin. Quaestion. super Gen. 9. 31. et in Iohan. tractat. 10. et Hieronymus in quinto Comment. in Isaiam.

EXPLICATIO. Augustinus exponens hanc regulam, inquit: Habet linguam suam sacra scriptura: et quicunque hanc nescit, turbatur. Ut cum legimus in Evangelio, Fratres Domini: quaerimus, unde fratres Domino? Num etiam iterum Maria peperit? Absit. Inde coepit dignitas virginum. Illa femina mater esse potuit, mulier esse non potuit. Dicta est autem mulier secundum femineum

est vita carnalium, sicut scriptum est, Omnis caro foenum: in eo quod Dominus vitam carnalium patitur, more plaustri foenum se portare testatur. Cui sub foeni onere stridere, est pondera et iniquitates peccantium cum querela portare. Hactenus ille. Verum de Antropopathia alibi disserui. Sacra scriptura mutis rebus loquentium personam imponit. Gregor. Nazian. 4. Theologiae lib. et Damascenus 2. Orth. fidei lib. cap. 6.

EXPLICATIO. Id frequenter in sacris Literis legitur. Quale est illud Isaiae, Erubesce Sidon, ait mare. Et illud:

passioni Christi esse communicandum. Alia ratio est, quod in Sacramento coenae vera corporis Christi manducatio instituitur. Hanc habet consuetudinem Sermo divinus, ut per tropologiam et metaphoram historia exprimat veritatem: Hieron. in Oseae cap. 10. Nam tropis omnibus sacra Scriptura utitur. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 29. Nec tropi, quibus utitur, mendacia sunt. August. contra mendacium, ad Crescentium cap. 10.

EXPLICATIO. Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex

ardor operatur, sicut ignis in lignis, aperit verbum tibi Deus. quod est ἀποτέλεσμα. Huiusmodi autem permulta habes in utriusque Testamenti libris. Rupertus abbas lib. 7. de Operibus Spiritas sancti, omnes Rhetoricae orationis partes in Scriptura sacra plenissime contineri, exemplis ex illa pentis ostendit. Quae quoniam ab eo fusissime explanantur, Lectorem ad illum mittimus. Non in hoc tantum sacri libri scripti sunt, ut res gestas narrent: sed ut allegorica in eis quaerantur. August. 15. de civitate Dei, cap. 27.

quatuor: quo numero significatur universitas sanctorum in Apocalypsi. Unde apparet, non solas temporum quaestiones istis numeris solvendas, sed latius patere significationes eorum, et in multa proserpere. Neque enim numerus iste in Apocalypsi ad tempora pertinet, sed ad homines. Sacra Scriptura singularem numerum pro plurali ponit aliquando. Augustin. 5. de sent. ad literam, cap. 10.

EXPLICATIO. Hieronymus lib. z. contra Iovinianum: Scriptura, inquit, divina solet unum pluraliter, et plura singulariter appellare.

a singulis melius recognoscitur, quicquid de eis singulariter auditur: ut ad cor suum quisque redeat, et in semetipso hoc quod de unoquoque dicitur, reprehendat. Cum plures numeri ponuntur, consuevit sacra Scriptura, maxime vetus Testamentum, minorem proponere, et sic ad maiorem gradatim conscendit, Hieronymus contra Iovin. lib. 2.

EXPLICATIO. Verbi gratia, ut si dicat aliquem fuisse annorum quinque et septuaginta et centum: nec tamen quinque de septuaginta

per tot annos eos habuerint in servitute: sed referendi sunt quadringenti anni ad id quod dictum est, Peregrinum erit semen tuum in terra non propria: quia sine in terra Canaan, sive in Aegypto, peregrinum erat illud semen, antequam haereditate sumerent terram ex promissione Dei. Sacra Scriptura non est multiloqua in his, quae non sunt multum necessaria. Chrysost. in Act. Apostolorum, Homil. 15.

EXPLICATIO. In Actibus Apostolorum, Stephanus cum de vocatione Abrahae a Domino ageret, patris Abrahae non meminit: sed hoc solum nos docuit,

nomini Sarae. Zachariae filio, quem praecursorem et Baptistam Dominus elegerat, Iohannes nomen imponitur. Sic et Iacob, Israel dicitur: et Simoni Cephas nomen impositum est a Christo. In Ieremia contrarium indicium est, capite vigesimo. Nomina propria etiam sola, sirecenseantur in sacra Scriptura, non contemnantur. Chrysost. Genes. Homil. 4.

EXPLICATIO. Cum mysteriis tota gravida sit Scriptura, quis ambigat vel in ipsis nominibus propriis, seu impositione, seu interpretatione, multum thesaurum doctrinae latere? Origenes in Levitico,

Divinae Scripturae mos est, ut optare videatur malum quod futurum est: cum non optet, sed praevideat. August. in Psal. 78.

EXPLICATIO. Saepissime in sacris Literis, Psalmis praesertim, legimus, ut male de Deo meritis male imprecari videatur sacra Scriptura. Unde Iob: Attenuetur fame robur eius, et inedia invadat costas illius. Gregorius: Non malevolentiae voto dicitur in Psalmo, Effunde iram tuam, etc. quia prophetatio est, non optatio. Sicut de Iuda traditore, quae mala illi fuerunt pro suis meritis eventura, ita

sunt, ut narrantur: tunc demum si quid aliud significant, oportet perscrutari. August. 8. de Genes. ad literam, cap. 7.

EXPLICATIO. Quatuor illa flumina, in quae flumen illud quod egrediebatur de paradiso, divisum est: cum et eorum nomina Scriptura sacra commemoret, Geon, Phison, Tigrim et Euphratem: et regiones quas illa permeant, suis nominibus appellet, Evilath, Aethiopiam, Assyriam: absurdum esset allegorice tantum accipere, nisi prius illa esse vera flumina concedatur. Intellectus sacri eloquii inter textum et mysterium tanta

allegoriae mysterium mittit. Quid ergo in auro vel vitro accipimus, nisi illam beatorum civium societatem, quorum corda sibi invicem et charitate fulgent, et veritate translucent? Quam Iohannes in apocalypsi conspexerat, cum dicebat: Ipsa vero civitas auro mundo similis, vitro mundo. Sacra scriptura plurima continet, quorum quaedam in contrariam, quaedam in diversam, quadam in ambiguam significationem accipiuntur. Augustinus tertio de doctrina Christiana, capitulo vigesimo quinto.

EXPLICATIO. Quoniam multis modis res similes rebus apparent,

cap. 18. lege explanationem praecedentis regulae. Divina scriptura aliquando tanquam infirmis infirmiter loquitur: et tamen innuit aliquid, quod intelligat, qui valuerit. August. 5. de Genes. ad literam, cap. sexto. EXPLANATIO. Cum sacra Scriptura dies seorsum commemoret, quibus Deus cuncta creavit, subiungit dicens: In die quo fecit Dominus Deus caelum et terram, et omne virgultum agri, et caetera. Quod idcirco dictum est, ut quomodo possemus, cogitaremus simul omnia Deum fecisse: quamvis superior sex dierum enumeratio,

nostram caecutientiam, et imposturae diaboli ac seductorum periculum, semper pluris faciendae sunt sententiae, dogmata, ac praecepta promissionesve, quae expressis affirmativis aut negativis ab ipsomet veraci Deo pronunciantur. Quae pertinent ad fidem et bonos mores, aperte traduntur in sacra scriptura. August. 2. de doctrina Christiana, cap. nono.

EXPLICATIO. Cum in Scripturis voluntas Dei quaeratur, et haec sit (ut Apostolus ait) sanctificatio nostra: nimirum aperta esse illa debent, quae communia sunt omnibus: ut cognoscantur,

senserit, non dignoscere, aliud autem a regula pietatis errare. Si utrunque vitetur, perfecte se habet fructus legentis: si vero utrunque vitari non potest, etiamsi voluntas scriptoris incerta sit, sanae fidei congruam non inutile est tenuisse sententiam. Contraria quae videntur esse in sacra Scriptura, contraria non esse, debet ostendere, qui fideliter et integre sacrorum voluminum colligit sensum. Origenes in epist. ad Rom. lib 3. cap. 3.

EXPLICATIO. Accidere illis solet, qui ob diversos sectarum sensus, unum fidei dogma

credas, antequam scias, sive id in hac vita possit, sive per aliqua impedimenta non possit, nihil ab aliquo Evangelista esse conscriptum. quantum ad hos attinet, quos in autoritatem Canonicam recipit Ecclesia, quod vel ipsius vel alterius non minus veraci rationi possit esse contrarium. Sacra eloquia in exordiis narrationum qualitates exprimunt, terminosque causarum. Gregorius 2. Moral. cap. 2.

EXPLICATIO. Aliquando id ostendit sacra Scriptura a positione loci, sicut de Israel dicitur, quia verba Dei audire non potuit in monte, sed

Ecclesia, quod vel ipsius vel alterius non minus veraci rationi possit esse contrarium. Sacra eloquia in exordiis narrationum qualitates exprimunt, terminosque causarum. Gregorius 2. Moral. cap. 2.

EXPLICATIO. Aliquando id ostendit sacra Scriptura a positione loci, sicut de Israel dicitur, quia verba Dei audire non potuit in monte, sed praecepta in campestribus accepit, subsequentem infirmitatem populi indicans, qui ascendere ad summa non valuit, sed semetipsum in infimis neglecte vivendo laxavit. Aliquando a positione

sacris literis. Gregorius 3. Mor al. cap. 21. et Augustinus contra Faustum lib. 22, cap. 87.

EXPLICATIO. Sic Samsonis coniugia, vocationem gentium, et poenas tyrannorum indicant. Sacra scriptur a plerunque de virtutibus et vitiis sic agit, ut dum loquendo aliud insinuat, aliud tacendo innotescat. Gregor. 1. Moral. cap. 5, et 6.

EXPLICATIO. Contra divitem in Evangelio nil de loquacitate memoratur, quae in convivio inter alias

posita chorda quatiatur. Cumque ista sonitum reddit, illa quae in eo cantu temperata est, aliis impercussis tremit. Vel dic potius, quod per lautum victum et vestitum, per nubere, emere, vendere, aedificare, impoenitentia indicetur: de qua re alibi in hac parte. Scriptura sacra ex his quae tenuiter praemittit, divina reverenter expectanda indicat, quae subiungit. Gregorius 4. Moral. cap. 4.

EXPLICATIO. Sublimia praecepta Domino in monte dicturo praemittitur: Aperiens os suum docebat. Sic enim clausa vascula quid

4. Moral. cap. 4.

EXPLICATIO. Sublimia praecepta Domino in monte dicturo praemittitur: Aperiens os suum docebat. Sic enim clausa vascula quid intus habeant, ignoramus: aperto vero ore vasculorum, quid intrinsecus contineatur, agnoscimus. Sacra scriptura in superioribus suis partibus solet breviter longe post secutura perstringere, cum studet alia enuncianda properare. Gregor. in praefat. Moral. cap 1.

EXPLICATIO. Ut est illud, quod in Genesi legimus: Iob ab de stirpe Esau

praecessisse perhibetur. Quod dum quidam minus caute considerant, Moysen beati Iob gestorum scriptorem putant, et ante Moysi tempora fuisse crediderunt. Horum de numero fuit Origenes, qui Moysen librum Iob scripsisse dicit, ut filios Israel in Aegyptia captivitate positos consolaretur. Sacra scriptura omnibus respondet. Gregor. Mor al. cap. 18, 19.

EXPLICATIO. Afflicti cordis est proprium, ut in omni quod appetit, et tamen rerum ordinem contrarium sentit, si possit fieri, cur ita vel non ita sit, divinis sibi responderi vocibus

forma sequentium. Ut enim unum e pluribus proferamus, invenimus, quod Paulus carnis suae infirmitate tentatus, audivit: Sufficit tibi gratia mea ea. nam virtus in infirmitate perficitur. Quod idcirco illi in infirmitate propria dictum est, ne singulatim nobis omnibus diceretur. In Scriptura igitur sacra vocem Dei afflicto Paulo audivimus, ne cum fortasse affligimur singuli, audire eum privata consolatione quaereremus. Non ergo Dominus ad omnia verba nobis respondet, quia semel loquitur, et secundo idipsum non repetit, id est, in his quae per Scripturam sacram ad patres nostros protulit, nos

EXPLICATIO. Omnia reliqua et arcta et conclusa et impedita sunt, et obscura. Si enim aliquis divina aliis verbis demonstrare, quam quibus a Deo dictum est, volet: aut ipse non intelliget, aut legentibus non intelligendum relinquet. Per sacra eloquia scimus, quod ignorare non expedit, neque per nos scire possumus. Augustinus 11. de Civit. Dei, cap. 3.

EXPLICATIO. Prius per Prophetas Dominus, deinde per seipsum, postea per Apostolos, quantum satis esse iudicavit, locutus, etiam

ut per istas appellationes divinam eius eloquentiam et sapientiam, et substantiam verissime existentem, atque omnium, quae sunt subsistentia, veram causam significent: interdum ut lucem ipsam concelebrant, et vitam vocant. Enimvero huiusmodi sacra figmenta honestiora quidem sunt, et terrenis ac materialibus formis eminere videntur: caeterum nec sic quidem ad divinae similitudinis veritatem prope accedunt. Excedit illa substantiam omnem, vitamque transcendit. Nullam hanc exprimit lux, omnisque sermo, omnis mens atque ratio absque ulla

est, prorsus ignoramus. Si ergo in divinis rebus negationes quidem verae sunt, affirmationes vero nequaquam tantis arcanorum latebris congruunt: illa sane rebus invisibilibus erit expressio, quae per dissimilia signa monstratur. Unde lapis dicitur, leopardus, et ursa, et vermis. Sacra scriptura pro auditorum viribus et utilitate dimetitur, quae denunciat. Origenes lib. 4. contra Celsum.

EXPLICATIO. Dicendum est, quod quemadmodum ipsi, ubi cum pueris minutioribus oborta est disceptatio, non nostras dicendi vires attendimus, sed illorum

satisfacere, et illis non parum conducere: sic item et Dei verbum videtur quae supra sunt dispensasse. Quemadmodum vero, quae ad Deum spectant, denuncientur, in Deuteronomio sic proferuntur, Portavit te Dominus Deus tuus, ut solet homo gestare parvulum filium suum. Quasi humanos mores Deo sacra Scriptura imponat, ut hominibus conferant. Vide Regulam primam. Quae in divinis libris scripta non sunt, tractare debemus per ea quae scripta sunt. Origenes in Matth. cap. 23.

EXPLICATIO. Scriptum est Christum propter esurientes et

sermo Domini dicentis, Quodcunque uni ex nimis istis fecistis, mihi fecistis: sic cum iniuriam passus fuerit iustus, velut blasphematus, vel aliud tale passus, pone Christum in eos qui fecerunt, dicentem eis, Quando uni ex minimis istis fecistis iniuriam, me tentastis, me blasphemastis. Sacra scriptura laudanda vel vituperanda hominum facta vel ipsa iudicat, velle gentibus iudicanda proponit. Nec solum homines ipsos vel laudabiles vel vituperabiles intimans: verum etiam quaedam in vituperabilibus laudanda, et in laudabilibus vituperanda non tacet. Augustinus 22. contra Faustum,

est beatus, paulo post dictus est sathanas: sed quid in eo obtinuerit, Apostolatus eius martyrii corona testatur. Sacram enim Scriptura tanquam speculi fidelis nitor admotarum sibi personarum non solum quae pulchra atque integra, verum etiam quae deformia vitiosaque sunt, indicat. Sacra scriptura et bona et mala, quae futura sunt, praenunciat. August. Epist. 137.

EXPLICATIO. Bona praenunciat, ut post seculi finem secutura certiores expectaremus: mala autem, quibus erat hic mundus abundaturus, ut seculi finem praecedentia sentiremus. Unde

est, in se monstraret impleri. Oportebat enim, inquit, impleri omnia, quae scripta sunt in lege et prophetis et psalmis de me. Omnia scripta ad Christum tandem tendunt, quia Lex est paedagogus ad eum: ceremoniae eum obumbrant: Lex iudicialis et politiam veluti cunas struxit. Scriptura sacra aliquid dicit in quibusdam locis, quod in illa regesta quam videtur commemorare, non invenitur. 2. August. in Psal. 77.

EXPLICATIO. Multa in Psalmo septuagesim oseptimo de plagis illatis Aegyptiis, quae omnino accidisse Aegyptiis non legimus,

a morbo serpentis. Venenati enim cordis ista sanies, eructans in Deum, putorem blasphemiae, et quod peius est, manus scrutantis repellens, morsum serpentis non repellens. Hoc dixi, repellit a se cor hominis verbi Dei severitatem, et admittit ad se male suadentis serpentis blanditias. Sacra Scriptura aliquando loquitur ex persona tapitis Ecclesiae, scilicet Christi, aliquando ex persona corporis. August. in Ps. 21, et 40.

EXPLICATIO. Ita verba sonant de capite et membris, ut intelligamus, caput et corpus in unitate integritatis consistere,

erit istud, quoniam virum non cognosco? Loquitur ad filium: Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamuste. Herodes etiam contristatus dicitur, quia hoc discumbentes puta bant. Dissimulat enim mentis suae malitiam artifex homicida, cum tristitiam in facie, et laetitiam haberet in mente. Sacra Scriptura cum aliquando narret per recapitulationem, quae prius facta sunt, videntur posterius facta. August. 20 de civit. Dei, cap. 14.

EXPLICATIO. Ioannes in Apocalypsi, Vidi, inquit, mortuos magnos et pusillos stantes in conspectu throni,

haec consuetudo periculosa est. Per scripturas enim divinas multo tutius ambulatur: quas verbis translatis occupatis cum scrutari volumus, aut hoc in de exeat, quod non habeat controversiam: aut si habet, ex eadem scriptura ubicunque inventis atque adhibitis eius testibus terminetur. Sacra Scriptura ferarum nomine aliquos homines appellat, propter affectiones interturbantes. Chrysost. super. Genes. Homil. 12.

EXPLICATIO. Interdum canes ob impudentiam et impetum vocat, dicens: Canes muti non valentes latrare. Interdum ob libidinem equos. Nam

significat, faciamus: et quam sit illud verum, non laboremus. Et si quae tibi similitudines datae fuerint, si inveneris in Scripturis, crede: si non inveneris dici nisi fama, nec valde credas. Res ipsa forte ita est forte non est, ita. Tu profice tibi: valeat ad salutem similitudo. Sacra scriptura de omnibus virtutibus et vitiis exempla habet, et contra omnia vitia remedea. Chrysostomus in actibus Apostolorum, Homilia 29.

EXPLICATIO. Explanatione haec regula non indiget, quia longissima esset, idque passim occurrit legentibus. Nicolaus

est, divina gratia ducamur. Et Spiritu sancto illustrati, eloquia divina adeamus. Neque opus habet divina Scriptura hominum sapientia, ut intelligatur: sed revelatione Spiritus, ut hausto inde vero sensu, magnum nobis hinc lucrum accrescat. Sacra scriptura cohaeret sibi tota. Chrysost. in Marc. Homil. 4.

EXPLICATIO. Quia ab uno spiritu copulata est, et quasi una catenula est, atque ut circulus in circulum innectitur: et quicquid aliud sumpseris, aliud late pendet. Sacrae scripturae mens

liceat. Qui non credunt divinis Literis, nullam poterunt invenire rationem, unde falsas esse convincent. August. 8. de Genes. ad literam, cap. 1.

EXPLICATIO. Experientia perpetua hoc comprobavit. Cumque Deo authore prodita sit sacra Scriptura, et Deus ipsa sit incommutabilis veritas: qui fieri potest, ut humana ratione labefactetur? Quod si quorundam philosophorum doctrina divinis Literis contradicat, ut quod Aristoteles mundum non incoepisse dixit quis non videat, quam frivolis argumentis id agat? Divinarum

Doceamus scripturas Canonicas aperte aliquid dixisse, et vicimus. Unde quidam haeretici irrisi sunt, quod testimoniis Scripturarum non satis ad suam causam aptis usi fuerint. Mystica quae sunt, operta sunt, figurata sunt. Aliquid manifestum, quod interprete non egeat, flagitatur. Sacra scriptura ea tradit, quae ad animarum extructionem nostrarum commodumque spectant. Ea autem quorum pondus ferre non valemus, silentio occultavit. Basilius Hexam. congressione 9. et Damascenus lib. 1. Orthodoxae fidei, cap. 1.

EXPLICATIO.

Orthodoxae fidei, cap. 1.

EXPLICATIO. Infinita proculdubio sunt mysteria Dei, quae non est fas, utile, aut etiam possibile nos homines nosse. Quare vetat Paulus sapere supra id quod scriptum est, sed tantum ad sobrietatem. In Scriptura sacra quaedam cum non sint, dicuntur tamen: alia cum sint, non dicuntur: alia neque sunt, neque dicuntur: alia denique et sunt, et dicuntur. Gregor. Nazianz. lib. 5. Theologiae.

EXPLICATIO. Horum exempla sunt, Deus cum affectibus non sit obnoxius, sacra tamen

In Scriptura sacra quaedam cum non sint, dicuntur tamen: alia cum sint, non dicuntur: alia neque sunt, neque dicuntur: alia denique et sunt, et dicuntur. Gregor. Nazianz. lib. 5. Theologiae.

EXPLICATIO. Horum exempla sunt, Deus cum affectibus non sit obnoxius, sacra tamen Scriptura irasci illum, dormire, sedere, ambulare dicit. Ergo totum hoc genus cum non sit, affingitur ei. Nam pro nostro captu nostra nomina ad res divinas traduximus. Quaedam cum sint, non dicuntur, sed colliguntur. Quaedam nec sunt, nec dicuntur: ut Deum esse malum. Quaedam et sunt et

Apostolorum, ab haereticis proferuntur. Sed ea castitas Canonis non recipit: non quod eorum hominum qui Deo placuerunt, reprobetur authoritas: sed quod ista esse non credantur ipsorum. Nec mirum debet videri, quod suspecta habentur, quae sub tantae antiquitatis nomine proferuntur. Sacra scriptura quosdam libros citat, qui tamen non inveniuntur in Canone: cuius rei causa non liquido constat. August. 18, de Civit. Dei, cap. 18.

EXPLICATIO. In ipsa historia regum Iudae et regum Israel, quaeres gestas continet, de quibus eidem

audito eius nomine sermoni aditum occluderent, illorum audientiam occultanda nominis sui declaratione artificiose captaret. Quod si prophetae nomina sua apposuere, et Salomon, id vobis investigandum relinquo: qua de causa alii quidem apposuere, alii autem non apposuere. Scriptura sacra hanc habet consuetudinem, ut omnes reges veteris Testamenti mortuos referat. et sepultos, praeter Ioachim filium Iosiae. Hieron. in Hierem. cap. 22.

EXPLICATIO. Ioachim Iosiae filium Nechao Pharao rex Aegypti constituit regem Iudae pro Ioachaz

et Moabitarum, Hebraea narrat historia. Unde et in Malachim mortuus scribitur, et sepultus tacetur. Pulchre autem sepultura asini dicit Esaias sepeliendum, ut aliis verbis significet insepultum: hoc est, a bestiis avibusque lacerandum. Haec est enim asini sepultura. Tota Scriptura sacra unus liber dicitur, quia uno spiritu scripta est. Hieron. in Esa. 29. et hic liber sacrae Scripturae intus scriptus est per allegoriam, foris per historiam. Gregor. super Ezechielem, Homilia nona.

EXPLICATIO. De hoc uno libro Ezechiel mystico sermone

de quorum fide ac pietate gaudebunt. Quae tristitia laudabilis est, quia venit ex dilectione, quam Spiritus sanctus infundit. Propterea ipse spiritus dicitur contristari ab eis quisic agunt, ut eorum factis contristentur: sancti non ob aliud, nisi quia Spiritum sanctum habent. Deus in sacra Scriptura aliquando nuncupative, aliquando essentialiter dicitur. Gregor. super Ezech. Homil. 8.

EXPLICATIO. Nuncupative enim dicitur, sicut scriptum est: Ecce constituite Deum Pharaonis. Et sicut Moyses ait: Siquis hoc vel illud fecerit, applica illum ad

Deus. Christus autem Deus super omnia, quia naturaliter Deus. Non est consuetudo Scripturarum sanctarum, ut mulierum in generationibus ordo texatur. Hieron. in Matth cap. 1. Sic in omnibus gentibus genealogia tanium per masculos ducitur. Amari prius a nobis sacra Scriptura debet quam disci. Unde a multis, quia aut oderunt, aut non amant, non intelligitur. August. de utilitate credendi, cap. 6.

EXPLICATIO. Volenti nihil est difficile, et Deus contemptores suorum mysteriorum contemnit. Quando

et quodammodo religentur. Nusquam in tota veteris Testamenti serie reperimus angelos, qui tam sedulo patribus apparuerunt, cum luce apparuisse, nisi ea nocte, qua Christus natus est. Beda in Homilia super Evangelium, Pastores loquebantur. Hanc habet consuetudinem scriptura Sacra, ut omnes Psalmi, qui cuius sint titulum non habent, his deputentur, quorum in prioribus Psalmis nomina continentur. Hieron. in explanatione Psalmi 99, ad Cyprianum presbyterum: et in praefatione in Malachiam prophetam. Vel dic innominatos Davidis esse, qui generalis Psalmorum author est.

quidem lapide ipso insensibilior homo. Audi altare, audi: haec dicit Dominus. Atque illico altare scissum est, lapisque audivit, fractusque est lapis: et effudit libamen: quomodo non audit homo? Facit quoque illud tragicum pathos ad movenda lapidea hominum corda. Scriptura sacra cum dubitative loquitur, non secundum visionem Prophetae, cui certum est loquitur: sed secundum eos ipsos, qui monentur. August. in Psal. 2. et Gregorius super Ezech. Hom. 9.

EXPLICATIO. In Ezechiele, inquit Gregorius, ubi supra scriptum

momenti ea res esset allatura. Quare Philemoni scribens ita loquitur: quem genui in vinculis meis. Sunt autem epistolae quas in vinculis scripsit, ad Ephesios, ad Philemonem, ad Timotheum, ad Philippens. ad Colossenses. Epistolarum Pauli ordo, et librorum Prophetarum alius est in sacra Scriptura, quam temporis, quo scriptae sunt. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1. EXPLANATIO. Videtur porro mihi epist. ad Galat. praecessisse epist. ad Rom. Quod si in Bibliis alium obtinet ordinem, mirum esse non debet. Siquidem et duodecim Prophetae, cum se inter se

ad commendationem, partim etiam ad illustrationem explicationemque sacrae Scripturae facientes: nunc operaeprecium fuerit, etiam divisionem quandam earundem, et partium quoque singularum definitionem, aut saltem circumscriptionem adiicere: ut ita quasi integra quaedam institutio recte cognoscendi sacra Biblia non solum de nostra scriptione, sed etiam ex ipsa patrum traditione praescriptioneque habeatur. Eam vero sacrarum Literarum partitionem, nusquam perinde plene in patrum scriptis habemus, ut in D. Iunilii opere, cui titulus est, De partibus divinae legis: quod hic, sublatis paucis

Quinta hisce addi posset, Deum celebrans: quae sola erga Deum directa est, cum hae quatuor a Deo ad homines tendant: sed hanc Iunilius sub aliis includens, separatim non nominavit. Historia est praeteritarum praesentiumve rerum narratio aut descriptio. Continetur autem sacra historia libris 23. Mosis 5. Iesu Nave 1. Iudicum 1. Ruth 1. Samuel. 2. Reg. 2. Par. 2. [?: ] 2. Iob 1. Ester 1. Evangeliorum quatuor, Actorum Apost. 1. Praeterea Hagiographa. In hisce tamen historicis libris etiam aliae tres tractationes reperiuntur, sed non

libri religionis Catholicae asserantur. Cap. 38. Ubi sit fides religionis necessaria. Cap. 39. Quoniam satis dictum est de iis quae ad ipsam superficiem Scripturae proprie pertinent, nunc agetur de rebus ipsis, quas nos sacra Scriptura docet. Visum vero mihi est, non habita ratione veteris partitionis, nec vel brevitatis primi libri, vel prolixitatis secundi, totam hanc partem operis uno libro concludere: quando quidem res aut subiectum, de quo disseritur, idem est, et a praecedentibus plane diversum.

pro, memorabili sanctitati. Rom. 1, Patefit ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super impios et iniustos homines. 1. Cor. 1, Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes: id est, per stultam praedicationem. Mysterium voluntatis, pro, sacra voluntas. Similitudo imaginis hominis: Commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis hominis, id est, in imaginem similem homini. Rom. 1, Similitudo carnis peccati, Rom. 8, Misit filium suum in similitudine carnis peccati, id est, in carne simili peccatricis aliorum

nunc eius naturam sequens, facere censendum est. 32 Omnino autem horum Mosis verborum verus hic est sensus: Ecce sanguis victimarum, quo iam in vos distributo, aut sparso, hoc foedus inter vos et Deum sancietur. Cum vero eadem verba recitentur etiam a Christo in sacra coena, non est dubium eandem esse eorum vim, cum sit prorsus similis materia: ita ut Dominus novum foedus sanciendo, videatur omnino ad illud foedus respexisse, et inde verba foederalia mutuatus esse. 33 Sic porro pronomen demonstrativum cum ipso sanguine etiam in Matthaeo et

propriisque verbis exposuit, ne ulli occasio errandi daretur. Quare loca obscuriora per multo evidentiora, de eadem tamen re agentia, exponenda esse docet August. aliique Patres. Undecimo: Harum pleraeque regulae sunt hactenus prolixius a doctis, praesertim in disceptationibus de sacra coena tractatae, maximumque usum in expendendo eo aliisque textibus ac controversiis habent. Quare solerter adhibendae sunt, cavendumque ne quovis figmento humanarum fraudum, verisimiliumque sermonum agitemur. Nihil enim facilius est, quam dicere, Tropus est, figura est, modus quidam dicendi

pro hominibus in terra habitantibus: sic Iudaea, Ierosolyma, Samaria, Philistaea, Aegyptus, et similes voces saepe pro incolis ponuntur. Sic Achaia et Macedonia apud Paulum pro Achaeis. Rom. 15. Consentit Macedonia et Achaia collationem quandam facere in sanctos Ierosolymitanos. Sic Calix in sacra coena pro vino ponitur. Deus dicitur iudicaturus mundum, Rom. 3, et saepe alias, id est, homines mundi. Sic Infernus saepe pro inferis aut diabolis, caelum pro caelitibus ponitur, nidus pro pullis. Deut. 32, Aquila excitat nidum suum, id est, provocat pullos suos ad volandum. 1. Reg. 17,

Cicero dixerit. Homerum res humanas ad Deos tanstulisse: rectius vero eum facturum fuisse, si divina ad homines transtulisset. De hoc igitur tropo multi multa annotant. Nos hic pauca quaedam, idque de aliorum atque adeo de communi sententia adscribemus. 1 ¶ Observetur igitur, quod sacra Scriptura Deo, quamvis longe supra hominis naturam posito, et nihil humani in se habenti, humana membra, ut oculos, aures, brachia, manus, pedes: deinde et actiones corporeas, quales sunt, stare, sedere, descendere, ascendere, ambulare: deindeque et affectus humanos, nempe iram, furorem,

quod per tales locutiones ex nostris rebus sum ptas, multo clarissime, quae sit Dei bona malave seu irata erga nos voluntas, et quomodo eiusdem voluntatis effecta ad nos permanent, demonstretur. Incomprehensibilia namque sunt Dei opera et actiones: neque nos assequi aliquid de iis possemus, nisi sacra Scriptura iis uteretur loquendi de Deo formulis, quae rebus humanis propinquae sunt. Itaque Spiritui sancto Scripturarum authori placet propter captus nostri imbecillitatem nostro more balbutire, et blandius, humiliusque, quam maiestati tantae convenit, nobiscum per signa et verba agere.

Dei, qui totius mundi peccata tulit, et pro omnibus hominibus passus est? Sed hoc forte iam magis ad gravissimas Theologiae disceptationes, quam ad istas nostras grammaticas annotationes pertineat. Quare ad alios huius materiae Hebraismos progrediamur. Locutio universalis in Scriptura sacra crebro accipitur non simpliciter pro singulis reb, termini universaliter indicati: sed pro singulis ex una parte aliqua, seu multitudine eiusdem generis vel moris, vel qualitatis. Huiusmodi locutiones sunt: Quia de caelo venit, quod vidit et audivit, testificatur, et testimonium eius nemo

sententia aut verbis primaria illa quaestio eiusque subiectum ac praedicatum, aliae eius circumstantiae plerunque proponuntur, ut singula separatim recte inspici expendique possint, non confundentibus sese invicem rebus, nec copia confertaque densitate humanum ingenium obruentibus. At sacra doctrina abundat prorsus rebus ac circumstantiis dubiisque non tantum propriis, innatis, seu naturalibus, sed et accidentariis, accersitis ac externis: ut sunt quae veniunt a mille artifice adversario, a vetere Adamo et mundo. Sunt etiam illae tum nativae tum externae sacrarum rerum

nec habuisset eam gratiam, nec amplius esset tecta insinuatio, et in prolixitatem nimiam sermo excrevisset, fuissentque revera duo exordia inepte ac cum fastidio facienda, aut alterum prorsus omittendum. Ex hoc exemplo potes animadvertere, quomodo interdum scriptores, praesertim autem sacra Scriptura, in unam brevem orationem aliquando valde multa, quasi accidentaria inserant, aut infarciant. Quae diligenter observanda sunt: de quo genere forte aliquid etiam in capite De brevitate dicetur. Ut igitur tanto melius intelligatur quod hactenus disserui, totam hanc rem

id sacri scriptores non faciunt, ob plures causas: primum propterea, quod confutatio magna ex parte in confirmatoriis argumentis continetur, aut certe inde haberi potest: secundo, quia cum sophistica sit infinita, impossibile est omnes calumnias adversariorum veritatis complecti: tertio, quia sacra volumina, non ad unius aetatis usum et contra unum aliquem seductorem scripta sunt, ut eius nugas redarguere deburint: quarto, quia brevitati studuerunt. Aliquas tamen generaliores, magisve perpetuas, aut communes obiectiones redarguunt, per occupationes obiectionum vel tacite, vel propalam

convenit ostentationi dicentis, oblectationi auditorum, et commotioni ac persuasioni, praesertim rudioris turbae: ideoque in concionibus forensibus adhibetur. Ea enim non tam simplici rei veritate, quam ingenti quadam vi ac impetu orationis impellitur ac protruditur. Scriptura porro sacra, exceptis historicis, constat meris concionibus. nam prophetarum libri tantum conciones sunt. Sicut et Evangelistae, atque adeo etiam Mosis libri iisdem sunt referti. Tum porro epistolae Apostolicae itidem concionum naturam magna ex parte sequuntur. Nec Psalmi, licet poemata sint, adeo multum

utilitas verborum idcirco apparet, quo rudis et rustica concio facilius instrueretur: et non solum docti, verum etiam indocti pro suo singuli captu proficerent. Ac discere quidem incumbit ex aequo omnibus, docere non itidem. Et Divus Augustinus ad Volusianum ait: Si quidem divinitus visum est, ut sacra oracula simplici et perspicuo exararentur dictionis genere, ne praetendere quisquam possit, nihil a se in illis intelligi. Modus ipse dicendi, inquit, quo sacra Scriptura contexitur, quamvis omnibus accessibilis, tamen paucissimis penetrabilis: ea quae aperta sunt, quasi amicus

quidem incumbit ex aequo omnibus, docere non itidem. Et Divus Augustinus ad Volusianum ait: Si quidem divinitus visum est, ut sacra oracula simplici et perspicuo exararentur dictionis genere, ne praetendere quisquam possit, nihil a se in illis intelligi. Modus ipse dicendi, inquit, quo sacra Scriptura contexitur, quamvis omnibus accessibilis, tamen paucissimis penetrabilis: ea quae aperta sunt, quasi amicus familiaris sine fuco ad cor loquitur indoctorum atque doctorum: ea vero quae in

aliae linguae non perinde faciunt crebro ac potenter. semper enim res ipsae vividius quiddam potentiusque sunt quam verba: quandoquidem haec quidem signa tantum ac umbrae sunt, illa vero res vere, suaque natura existentes. Huc referre possis omnes typos veteris Testamenti, in quo non tantûm illa sacra, ritus, victimae ac tabernaculum, sed et personae ipsae, earumque varia facta, casus et conditiones, quin et regiones ipsae ac civitates rerum, novi Testamenti picturae ac umbrae sunt, sicut Paulus testatur: Omnia quae illis acciderunt nostros typos fuisse, ac propter nos erudiendos

ardor operatur sicut ignis in lignis: aperit verbum tibi Deus, quod est ἀποτέλεσμα. Huiusmodi autem per multa habes in utriusque Testamenti libris. Rupertus abbas lib. 7 de Operibus Spiritus sancti, omnes Rhetoricae orationis partes in Scriptura sacra, plenissime contineri exemplis, ex illa petitis ostendit. Quae quoniam ab eo fusissime explanantur, ad illum Lectorem mittimus, etc. BREVITAS ET LACONISMUS SCRIPTURAE. Constat sacram Scripturam mire esse brevitatis studiosam.

facile memoria tenentur: ea porro quia mox, si intelligantur, suas partes, species, causas aut circumstantias monstrant, facile eas memoriae nostrae subiiciunt ac exhibent. Fuit proculdubio et illud Dei consilium in proponenda tanta tum brevitate sermonis, tum plenitudine rerum, sacra doctrina: quod ipse voluit perpetuo eam per suos varios ministros, quos semper donat ad aedificationem Ecclesiae suae, Eph. 4, dilatare ac illustrare: praeterea etiam Spiritum S. piis dare, qui eam illis suggereret ac exponeret. Denique voluit Deus pios eam perpetuo scrutari, volvendo eam,

docui etiam, quomodo in collationibus ex alio membro aliud sit plenius exponendum. Saepissime enim in altero collationum membro aliqua verba desunt, quae in altero reperiuntur, et vicissim. Non raro antecedentia ex sequentibus, et contra sunt intelligenda et illustranda. Sit nobis exemplo ipsa sacra coena. Matthaeus in prima eius Sacramenti parte tantum haec verba recitat: Accipite, hoc est corpus meum. Oportet ergo supplere hanc brevitatem ex sequentibus, subintellectis illis vocibus, Quod pro vobis traditur, quod diserte Lucas etiam in prima parte recenset: item illis, Comedite ex eo

quis rem nauticam prorsus ignorat, is non bene intelliget, quid sit ad clavum sedere, quid plenis velis ferri, quid sentina, malus aut fluctus, portus, variaque navigantium pericula, res, et naufragia: non scit quid sit anchora, aut sacra anchora, aut cur Hebr. 6 dicatur, Habemus spem veluti anchoram animae, tutam ac firmam. Contra etiam, si quis tantum in mari versatus est, nec unquam agriculturam aut rem pecuariam vidit, multas voces ac phrases inde sumptas prorsus non intelligit. Plurima profecto in poetis,

Unde dicit Ruth ad Booz: Extende vestem tuam super ancillam tuam. Cingula habuerunt ex peplis, ut nunc Turcae et etiam Pannones: unde est locutio Christi, aes portare in cingulis: et mulier strenua, Proverbus 31, dicitur Sidonem et cingula texere. Ioannes dicitur in sacra Coena recubuisse in sinu Domini: quod intelligi satis nequit, nisi quis intelligat veterem morem recumbendi in sumendo cibo, eum autem exposui in prima parte in voce Sinus. In utribus portare vinum et aquam, aliosque liquores, usitatum fuit: inde eorum mentio in veteri ac novo

et propter maiorem evidentiam usurpantur: ut vocabulum Hypostasis (tametsi id in hoc ipso usu Hebraeorum legatur) persona ὁμοούσιον, sola fide, quo consilio et Prophetae sunt usi: et rursus considerandum esset, quibus modis loquendi discrepantibus a Sacra scriptura haeretici turbarint Ecclesiam, et errores suos venditarint. Sola fides quidem non obscure in sacris Literis monstrari potest, ut cum dicit Paulus Gal. 2, Non nisi per fidem homines iustificari ac salvari: cum Christus dicit, Solum crede: cum toties Paulus ponit fidem, et excludit

potissimum eum verum ac purum cultum, quem Deus maxime flagitat: simulque omnem rationem expiandi peccata Deum reconciliandi et exorandi, ac omnino cum eo agendi. Alligat vero simul eum cultum, et totam placandi ac conciliandi Deum rationem, ad certa loca, tempora, sacrificos, homines, ritus, sacra, et actiones. Ac profecto si quis aliquanto somnolentius audiat, et non accuratissime scrutetur Scripturam, videtur ei penitus veram pietatem cultumque a cordis veris spiritualibusque motibus, et a vera fide ad istas externas ceremonias, et ad ipsissimum opus operatum transferre. Quod velamen

colloquio ac familiaritate, esse aliud multo gloriosius ac melius tabernaculum et sacerdotium in caelo, et illud terrenum esse tantum typum monentem homines de caelesti illo. Istud terrenum sacerdotium et sacra iustificare et mundare tantum exteriorem hominem a corporeis profanationibus, aut communi immundicie, vera autem peccata magis indicare et in memoriam reducere, quam tollere: sed per illum pontificem mundari conscientias ipsas, et ad plenum servari homines: terrenum illud sacerdotium et

mandatorum progressi sunt. Praetulerunt enim sacrificia, sabbatismum, oblationes et similia, verae beneficentiae et charitati. Sed contra Deus per Prophetas clamavit: Misericordiam volo, non sacrificium. 6 A'iustitia ceremonialium, divinitusque praeceptorum cultuum, ad ritus et sacra humanae inventionis, non tamen prorsus per sese impia: ut fuerunt lotiones manuum, cathedrarum, poculorum, sacrificare extra locum mandatum, et similia. 7 A'iustitia rituum electiciorum, ad propalam prohibita et impia opera, ac cum lege Dei evidentissime pugnantia: ut exurere

futurus, ac facturus in commodum salutemque ipsorum, et omnium aliorum mortalium: ut semper omnes generationes discerent in illud Erit, et Consummatum est, non in pecudes Leviticas fide respicere. Quasi diceret ille dux populi, qui teste Paulo ipsemet Christus fuit: Haec Levitica sacra totamque legem vobis nunc do, eamque a vobis magnifieri et observari praecipio. Verum ita, ne in ea veram iustitiam ac salutem ullo modo quaeratis, sed sciatis omnia esse umbras, picturas, et veluti paedagogos ad verum unicumque servatorem. Non istae res, leges, sacra ac sacerdotes sunt

Christus fuit: Haec Levitica sacra totamque legem vobis nunc do, eamque a vobis magnifieri et observari praecipio. Verum ita, ne in ea veram iustitiam ac salutem ullo modo quaeratis, sed sciatis omnia esse umbras, picturas, et veluti paedagogos ad verum unicumque servatorem. Non istae res, leges, sacra ac sacerdotes sunt vestri servatores: sed ego, ego Ero verus servator. Ego Ero omnium istorum nucleus, scopus, finis, lux, impletio, consummatio et perfectio. Hoc vobis et omnibus generationibus, omni tempore, meo proprio, admirabili et nunc primum assumpto nomine Ero Erit testor et

eius dedita obstrictaque mancipia sumus, est tum ipsum cor lapideum seu perversa ratio, vel rationalis anima, quae sunt substantia, tum etiam accidentia plurima. Nunc autem hîc proprie tantum de prava ac perversa substantia seu corde adamantino agimus: quia illud est primarium, et praecipue a sacra Scriptura accusatur. Obiiciet aliquis, me novas sententias in Ecclesiam inducere, dum affirmo, aliquod originale peccatum, aut potius aliquam partem originalis peccati esse substantiam. Respondeo: Nequaquam nova haec sententia est, cum tantopere non solum in Lutheri et aliorum

me novas sententias in Ecclesiam inducere, dum affirmo, aliquod originale peccatum, aut potius aliquam partem originalis peccati esse substantiam. Respondeo: Nequaquam nova haec sententia est, cum tantopere non solum in Lutheri et aliorum scriptis inculcetur, ut postea ostendam: sed etiam in ipsa sacra Scriptura saepissime, nempe quoties essentialibus verbis hoc peccatum describitur. Haec enim substantialia genera originalis peccati passim in Scriptura reperiuntur, et nusquam aliqua accidentalia: nempe peccatum originale, radicale seu scaturiginale, aut unde caetera oriuntur,

und weget zu dem eusserlichen werk / nemlich des herzen grundt mit allen krefften. Haec Luth. testimonia ideo tanto pluris facienda sunt, quod in ea Praefatione ex professo vult declarare, quid nam sit aut significet peccatum, aliaeque primariae res aut voces in Scriptura sacra, quo veluti clavem ad intelligendam eam in manum Lectori porrigat: ut necesse sit eum valde diligenter de hac materia cogitasse, et harum tum vocum verissimas significationes, tum rerum definitiones aut explicationes penitus ex ipsa Scriptura desumpsisse. Hoc enim ipsum ex professo agit, ut

viliores materias, indeque esse eorum diversitatem. Sic etiam Theologi aliqui somniant, Deum in creatione iam condito homini adiecisse quoddam accidens aut munus, quod essetimago ipsius et originalis iustitia, tanquam si formosam puellam corona exornares, ut eos Luth. p. m. ridet. At Scriptura sacra non dicit, homini condito esse affusam aut adiectam imaginem Dei: sed ipsummet ad eam factum, formatum, et fabricatum. Rectissime igitur illud Paulinum etiam de prima hominis creatione dici posset: Ipsius Dei opus sumus, conditi ob bona opera, quae ordinavit aut praeparavit Deus,

Verum non agemus hîc de inhonesto, aut etiam pecuniario utili: sed de eo, quod ad aeternam felicitatem conducit, quod prorsus cum vero honesto idem esse deprehenditur. Primum igitur, ut a Deo incipiamus, ex quo, per quem et in quem sunt omnia: constat omnibus Christianis, ex sacra historia linguarum cognitionem esse singulare Dei donum, olim sanctissimis Apostolis ad illustrationem et propagationem caelestis doctrinae caelitûs, ingentique miraculo donatum. Porro autem, praeterque quod Dei donum est, eoque merito magnifaciendum: etiam illud expendatur, magnique

potenter adversarium refutant: ut propugnatorem veritatis, confutatoremque errorum hac lingua instructum esse omnino oporteat, nisi semiermis infeliciter cum hoste praeliari, et veritatem prodere meditetur. Tertio, laudatur illud poetae, quod dulcius esse ipso fonte bibantur aquae: sed sacra Theologia non solum maiori suavitate ex ipsis sacris Literis, idque suo nativo sermone loquentibus hauritur: verumetiam certius, explicatius ac tutius. Nam sicut aqua in ipso quidem primario fonte pura, gelida, sapida, recensque ac salubris est, contra autem in progressu vel

rivulis suam Theologiam hausit. Vos ergo studiosi piique iuvenes, scrutamini Scripturas, custodite sermones viventis Dei, meditamini in lege Dei die ac nocte: ac sicut ille de Graecorum humanis aut etiam fabulosis scriptis inquit, nos de hoc multo meliore opere dicamus, vos exemplaria sacra nocturna versate manu, versate diurna: eaque vobis ita trita, nota ac familiaria efficite, ut semper vobis in promptu esse possit, quo cunque inde dicto indigueritis. Deploranda profecto ac etiam detestanda est nostrae naturae pravitas, quod plerunque nescio quomodo magis

esse, et semper inde ab initio in populo Dei fuisse, ut vera religio ac verbum Dei non tantum concionibus populariter, sed et lectionibus, seu scholastica illa, eruditioreque tractatione exponeretur ac doceretur. Dixi de aliquibus tantum Scripturae testimoniis, hoc genus docendi sacra confirmantibus ac comprobantibus, mox et de pluribus per occasionem dicturus. Moveat autem nos et veteris Ecclesiae exemplum, quae ubique in frequentioribus civitatibus non tantum concionatores, sed et lectores habuit, ut praesertim Alexandriae, Antiochiae et Hierosolymis: quarum Ecclesiarum

auditoribus, vix paucissimos retinere potuit: neque tamen ob paucitatem verba vitae suos discipulos docere destitit: saepe etiam in ignobilibus pagis, atque adeo et in solitudinibus rude ac ignobile vulgus maxima cum alacritate docuit. Utinam vel ea esset diligentia et fervor tractandi sacra, retinendique religionem in nobis, quae est in caecis istis reprobatisque Iudaeis, qui nulla paucitate nullisque afflictionibus, non omni propriae politiae ac gubernatorum carentia, a suo indefesso sacrarum Literarum et suorum Rabinorum studio, et discendi ardore abduci queunt. Vere piorum,

volui: tum in illud Socraticum respiciens, qui dicebat, sibi iam suum pensum absolutum esse, ubi modo auditores ad discendi cupiditatem egregie inflammasset: tum etiam meum dolorem testari volens de interitu verae religionis et frigore ac negligentia mea aliorumque in discenda tractandaque sacra sinceraque Iesu Christi doctrina. Nam linguae, praesertim Hebraea, sine qua puritas caelestis doctrinae non diu consistere poterit, dudum negligi interireque inceperunt. Oremus autem cum Isaia hoc tristi tempore Dominum Iesum, unicum praeceptorem et summum sacerdotem nostrum, ut

aut partem argumenti eiusque falsitatem indicando. 23 Actoris quidem est et sit probare: sed negans diserte indicet, quam sententiam neget aut probari flagitet: tametsi et is qui aliquam receptam sententiam negat, teneatur suae negationis firmas causas indicare. Huc accedit, quod in Sacra doctrina non minus ad negativas quam affirmativas sententias instructi sumus. 24 Absit hinc omnis acerbitas animi et linguae, omittantur suggillationes, subsannationes, maledicta, convitia et similia, etiamsi vere in alterum dicerentur: et servetur potius illud Aristophanicum:

modo in nomine Domini, et recta ratione placide ac Christiane ex norma Dei conferamus, mox profecto, Deo benedicente, apparebit Principibus et omnibus veri cupidis, quidnam verum aut falsum, pium aut impium sit. Proposita assertaque vera norma cognoscendae veritatis, quae est sola sacra Scriptura, additoque modo ac forma disputationis: nunc forte operaeprecium erit cognoscere blasphemias adversariorum, quibus Scripturae perpendiculum abiiciunt, et hominum commenta pro regula veritatis assumunt: quo istam extremam perversitatem omniumque errorum fontem fugere ac detestari

qui tot seculis, a primordiis scilicet nascentis Ecclesiae usque ad haec tempora perpetuo et incorrupte rempub. servaverunt. Quibus enim aliis, iis de rebus quae ad Religionem attinent, magis fides est habenda, quam primis et praecipuis religionis cultoribus et conservatoribus illis (qui non modo sacra, ritus, mores, consuetudines et ceremonias, sed ipsa etiam sacrarum Literarum oracula et monumenta, sed ipsa etiam sancta Christianae eruditionis et sapientiae volumnia nobis posteris prodiderunt? Quamobrem ad sacrarum Scripturarum veram intelligentiam ipso iure non alii

Literarum oracula et monumenta, sed ipsa etiam sancta Christianae eruditionis et sapientiae volumnia nobis posteris prodiderunt? Quamobrem ad sacrarum Scripturarum veram intelligentiam ipso iure non alii constituendi sunt iudices aut interpretes, quam ii qui nobis eadem scripta Sacra tradiderunt: quique, quo pacto, quave ratione intelligenda erant, clarissimis exemplis perpetuisque consuetudinibus edocuerunt, interpretati sunt, expresserunt et exposuerunt. Etenim quis' nam alius maioris vel sapientiae vel autoritatis iudex, illas lites et controversias, quae de

cuipiam licere dixerimus, quis ita bardus, quis adeo stupidus est, nt non intelligat nullam ob rationem, nullaque ex causa fas esse transgredi illos terminos, quos posuerunt nobis Patres nostri? Praesertim cum etiam apud fictae Religionis homines ceremonias veterum retinere, custodire paterna sacra, suorumque maiorum instituta tueri, semper sapientis fuerit. Ut omittam gravissimam et clarissimam illam D. Pauli sententiam, qua Thessalonicenses et reliquos Christianae pietatis cultores commonuit, ut starent, et tenerent, non scripta, non volumina, non codices, sed traditiones (inquit)

isti, Prophetarum oracula faciliora, aut indigniora esse, quam Sibyllinarum folia? aut casu quodam Prophetas tot involucris suas sententias obvoluisse? Non certe: sed divina hac procurante dispositione, ut nisi spiritualis homo et exercitatus, ad earum intelligentiam possit pervenire: et ne sacra et divina doctrina ab indignis et carnalibus hominibus profanaretur aut conculcaretur. Videor mihi tandem audire iam succensentem Erasmianum quempiam, nostramque, imo sanctorum doctrinam, veluti superciliosam improbantem: Bona (inquit) et sancta est divina Scriptura, et ad salutem

voluerunt omnibus esse obvia? Apage, bona verba: non subtrahimus Scripturam a fidelibus, sed nolumus ut homines carnales et inextricati crudam eam potius devorent, quam comedant. Audiant Praelatos, Prophetas et Ecclesiae doctores: ab illis discant quae sibi necessaria sunt. Scriptura sacra lux est, fatemur: sed non omnibus comprehensa, sed paulatim ostendenda possessio est totius Ecclesiae, non cuius libet privati: in quo certe non parum hallucinatus est Erasmus, et quotquot eum in hac parte se quuti sunt. Non omnia quae in Scriptura continentur, conveniunt singulis

Alioqui tradidisset Christus Scripturas sanctas sine earum sensu legitimo, quod nemo sani capitis debet asserere. Scripturam vero seipsam non posse in omnibus exponere, sed egere alio spirituali lumine, abunde a nobis probatum est in superioribus. Non enim, ut diximus, Scriptura sacra ideo divinam autoritatem habet, quia atramentum est sic vel sic delineatum: sed quia divinum sensum atque doctrinam Dei in se continet, ipsamque multoties usqueadeo reconditam, ut per divinam traditionem, et Ecclesiae sensum declarari desideret. Nam quid obsecro sibi vult, quod ultimo Lucae

constituenda Religione sequi, et temere audacterque sine Scriptura, imo et contra expressam Scripturam, quidvis pro suo tyrannico libitu decernere. In prima sessione decernunt, omnes episcopos ac sacerdotes Tridenti existentes, crebro Missarum sacrificia offerre debere. At contra sacra Scriptura clarissime ostendit, sacrosanctum corporis et sanguinis Domini sacramentum, non ad sacrificium Missae a Christo esse Ecclesiae ordinatum ac datum, sed tantum ad communionem. Testatur item, omne sacerdotium esse in Christum translatum, qui sit perpetuus Ecclesiae sacerdos: et denique

sessione, primum decernunt, ut omnes tantum in eo sensu accipiant, citent ac intelligant sacras Literas, in quo nos sancta mater Ecclesia (hoc est Papa, qui ipsorum testimonio errare non potest, cum suis coniuratis, qui soli proprie volunt esse Ecclesia) intelligit. Qua ratione clare Scriptura sacra sententiae ac voluntati Papae eiusque coniuratorum subiicitur: quandoquidem verus sensus finaleque iudicium non ex Scripturae verbis ac ex textu, sed ex Papae, eique horrendis diris obstrictorum Praelatorum ore ac intellectu petendum erit. In eadem anathematizantur, qui dubitant

et usque in hodiernam diem ab illis pro sacrosancto habitum, contra pronunciat, communionem sub una specie, praegrande sacrilegium esse. Verba eius haec sunt. Gelasius Papa de consec. dist. 2. cap. comperimus. Comperimus autem, quod quidam, sumpta tantummodo corporis sacra portione, a calice sacri cruoris abstineant: qui proculdubio (quoniam nescio qua superstitione docentur astringi) aut integrum Sacramentum percipiant, aut ab integris arceantur. Quia divisio unius eiusdemque mysterii, sine grandi sacrilegio non potest provenire. Glossa ibidem: Nec superflue

istam horrendam corruptelam et sacrilegam falsationem testamenti filii Dei redarguit. Inquit enim: Hoc facite, quoties biberitis, in meam commemorationem. Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini annunciate. Clare ergo hîc Paulus cum Corinthiis de sacra Coena sumenda agens, iteratisque vicibus illud, Hoc facite, de comedere ac bibere, seu de esu ac potu Corporis ac Sanguinis Domini, qui a tota Ecclesia fiebat, exponit. Inquit enim: Hoc facite: Quoties biberitis, Audite Spiritum S. per os Pauli loquentem, ô misera Antichristi mancipia. Non

sine verbo, sed etiam expresse contra manifestum ac palpabile viventis Dei verbum, suum idolum Maosim aut Missam erigere conari, cum quidem negare non possint, se evidentissime a spiritu Dei, per sacras Literas, coram toto mundo redargui ac confundi. Dicunt illi, Christum obtulisse in sacra Coena Corpus ac Sanguinem suum patri, sub specie Panis et Vini: at manifestissime, ut ostensum est, a sacrosanctis Evangelistis redarguuntur. Dicunt, eum Apostolos instituisse novi testamenti Sacerdotes aut sacrificos: at id tota Scriptura pernegat. Dicunt Christum illis verbis, Hoc facite in

50 Denique quis est nunc omnium Pontificiorum scriptorum, qui quidem sero in tuendum Papatum incumbunt, qui illustrare conetur, aut sit conatus, ipsum textum sacrarum Literarum, vel vertendo, vel Hebraismos explicando, vel alia aliqua tali ratione? Id quidem aliqui elaborant, ut aliqua primaria sacra scripta violentis interpretationibus ad suas impietates pertrahant: sed in explicando ipso sacrarum Literarum textu aut sermone, nemo plane occupatur. Unde liquido patet, quomodo sint erga verba Dei affecti. 51 Quam contemnant sacras Literas adversariorum doctores, etiam ex eo

usu profecta. 9 Moses indicat causam efficientem et finalem rerum omnium: quam Philosophia nesciens dubitat an rerum natura principium aut finem habeat, unde (ut ita dicam) veniat et quo vadat, in densissimis tenebris errat, ac varia temere et stulte divinat. 10 Moses sacra Scriptura monstrat verum finem bonorum, et verum officium hominis a Philosophia frustra quaesitum, aut divinatum potius, tam longo tempore, et tantorum virorum summa industria, unde infinitae sunt eius opiniones de hac ipsa re, et pleraeque propalam absurdae. 11 Ipse etiam

poenitentiae pars 324. quid. ibid. contritionis causa quae 34. 35 in Conversis prorsus tolli id quod vim peccati habet, papistarum assertio, 428 convicia in disputationibus cavenda 412 cor adamantinum praecipue a Sacra scriptura accusari 370. animae rationalis sedes 194. hominis fons omnis mali 380. in Scriptura quid. 341. lapideum 371. quid Scripturae 370. originalis mali fons 169. pravum, fons omnis mali 342. pro anima quo tropo ponatur 194. scindendum, non vestimenta 305.

curet et non curet boves 226. quomodo dicatur irasci aut propitius fieri 206. quomodo hominem ad imaginem suam creaverit 374. quomodo Iehovae nomen sibi vendicet 354. quomodo imbecillitati nostrae prospexerit 16. quomodo in literis sacris consideretur 32. quomodo in Scriptura Sacra dicatur 109. quomodo iudicabit vivos et mortuos 225. quomodo miseros mortales ex satanae regno in suum evocet 304. quomodo oculum habere in scapulis, nobis obumbrare, oblivisci recordari, alas suas super nos expandere, dicatur 87. quomodo omnia in numero, pondere et mensura

a Deo bona omnia petenda 5 ex Deo esse 187 de Deo in Sacris literis traditorum divisio 96. 97. nihil temere affirmandum, quod in Scripturis non legimus. ibid. quomodo Scriptura loquatur, diligenter observandum. 27. 28. quot rationibus Scriptura Sacra loquatur 123. etc. deorum pluralitas unde 359 diabolus cur leo dicatur 197. pater mendacii 12. quatenus iubeatur animam Iobi custodire 221. 222 diaboli dotes cur malae 380 diabolum esse creatorem unde quidam

διαλογισμὸς 177 dialogismorum usus 277 dialysium usus 174 dialyton 173 diaphora 181 dicere apposite 299. saepe pro praecipere accipi 182 dicendi modus quo sacra Scriptura contexitur, paucissimis penetrabilis 269. 270. quibus rationibus Scriptura alias omnes linguas longissime superet 274 dictio Matthaei qualis 270. Omnis, ad quae extendatur 226 dictionis humilitas in Paulo quomodo se habeat 298

vis praecipua in quo sita 70 in Doctore Sacrarum literarum quae requirenda 264 doctores qua ratione gregi Domini attendere possint 401 doctorum varia divinitus Ecclesiae donatorum genera cur Paulus recenseat 398 doctrina Ethica et sacra in quo consentiant 9. 10. falsa cur Christus cum zizania comparet 340. falsa qualis 341. patrum ab eorum vita distinguenda 50. post Lutherum qualis in Ecclesia exorta 401. quaeque ut ex vero fonte petatur observandum 8. 9. simplex quae 122. 123 doctrinae

distinctio. ibid. virtutes omnes et ornamenta in literis S. monstrari posse 89 eloquentium virorum quae summa capita 300. sacri intellectus qua libratione pensandus 94. mos 90 eloquia divina quibus salubria, quibus perniciosa 102. 103. sacra in exordiis narrationum quid exprimant 97 per Eloquia sacra quae sciamus 99 per Emanuelis nomen quid indicetur 283 Emanuelis prophetia quomodo cum lovae nomine congruat 359 emphasis quid 169. in Sacris quomodo

S. monstrari posse 89 eloquentium virorum quae summa capita 300. sacri intellectus qua libratione pensandus 94. mos 90 eloquia divina quibus salubria, quibus perniciosa 102. 103. sacra in exordiis narrationum quid exprimant 97 per Eloquia sacra quae sciamus 99 per Emanuelis nomen quid indicetur 283 Emanuelis prophetia quomodo cum lovae nomine congruat 359 emphasis quid 169. in Sacris quomodo fiat. ibid.

nomen assumpserit 356. cur semper iure summo nomen Iesus habuerit 361. 362. quomodo peccatum sit factus 374. hominis in bonam: filii hominum, in malam partem accipit Scriptura 112 Filius quot modis significetur 47. 48 de Filio cur quinque modis scriptura Sacra loquatur 147 ex Filio Dei quomodo sit factus diaboli filius 381 filii Dei a filiis diaboli quomodo differant 378. iuventutis 385. senectutis. ibid. filios Dei et diaboli non esse eandem speciem 378 fines unius

75. 76. etc. Hinnon cur Tophet dictus 332. vallis. ibid. hirec in saegol facilis mutatio 355 Hirmi schematis nomen unde veniat 228 Hispanicae flagellationes 311 historia quid 121. sacra quot libris contineatur. ibid. historiae et tropologiae non eadem lex 90. humanae ratio et ordo 50. Iacob, Laban, Liae, et Rachelis allegoria 46. S. lectionis scopus potissimus quis 53. 54 in Historiae S. lectione quae observanda 53. 54

ruina, ethnicorum reconciliatio 161 Iudaeorum sectae 334 Iudaeorum sensus ac mentem quae nomina occupaverint 244. etc. Iudaeorum servilitas quomodo consonet cum non vere conversis 232 Iudaeorum fervor tractandi sacra retinendique religionem, quantus sit 401 Iudaeis quid occasionem dederit confingendi duos diversos Messias 232 Iudaeos suam linguam non intelligere 387 Iudaicae regionis situs cur theologo cognitus esse debeat 330 iudicare.

nomina adiectiva, interdum relativa 164. Dei cur nonnunquam plura coniungantur 27. duplicia 134 nomina et verba quando abundanter ponantur 224. 225. generalia et specialia singularis numeri pro plurali poni 183. 184. propria, etiam sola, in Scriptura Sacra recensita, non contemnenda 91. propria unde saepius imposita 17. 18. Testamenti veteri quaedam nos alia literatura habere, quam sint apud Hebraeos 113 ad Nomina propria allusiones in prophetiis crebrae 135 nominum constructionis ratio apud Hebraeos 151.

tres. ibid. in papatu varii 438 Origenes allegoriarum studiosus 404. 405. cur ab Epiphanio et Hieronymo reprehensus 95. qua aetate Hebraeam linguam didicerit 387. quare passim male audiat 48 Origenis in Paulum calumniae 299. in scriptura sacra audacia 39. 40. reprehenditur 116 originalis malitia cur substantia 372. 373. quatenus Adamo infusa 380. quid in diabolis 379. labes quid 345. pestis quibus modis in veteri Testamento adumbretur. ibid. originale duabus de causis

Ecclesiae tribui 342 Sacerdotum ordines Salomonis tempore quales 334 Subdistinctio ibid. Sacerdotii a Levitis ad Christum translatio 435. 436. typus 350 Sacram coenam facere in memoriam Christi 183 Sacra Scriptura brevitatis studiosa 281. omnibus temporibus ac controversiis accommodata 404 Sacrae literae. Vide Literae sacrae, brevitatis studiosae 326. 327. cur adeo rebus ac sententiis sint refertae 239. cur potius quam hominum scripta sint legendae 376

discentibus proponenda 6 scripta eruditorum virorum cur cum quadam solicitudine legenda 395. impia, profana et impura cavenda 12 in Scriptis omnibus primarium praeceptum quod 22 Scriptura patrum et sanctorum facta bona et mala cur narret 50. sacra. vide literae sacrae, Eloquia S. a nobis prius amanda quam discenda 110. brevis verbis et sententiis 2. cur bonorum et malorum bona et mala facta et dicta recenseat 31. cum dubitative loquitur, cuius hoc respectu fiat 116. 117. cur brevitate utatur 284. cur divinam authoritatem

nomina aliquando rerum similitudinibus tribuere 87. rebus mutis loquentium personam imponere. ibid. totam in Christum, eiusque mysterium esse directam 353. tropis omnibus uti 88 Scripturam sacram totam sibi cohaerere 105 in Scriptura sacra aperte tradi, ad fidem et bonos mores pertinentia 96 in Scriptura sacra contraria non esse, quae videntur contraria, cui ostendendum 97. cur aliqua saepe laudentur aut vituperentur 306. cur verborum simplicitas appareat 270. de omnibus virtutibus et vitiis exempla

personam imponere. ibid. totam in Christum, eiusque mysterium esse directam 353. tropis omnibus uti 88 Scripturam sacram totam sibi cohaerere 105 in Scriptura sacra aperte tradi, ad fidem et bonos mores pertinentia 96 in Scriptura sacra contraria non esse, quae videntur contraria, cui ostendendum 97. cur aliqua saepe laudentur aut vituperentur 306. cur verborum simplicitas appareat 270. de omnibus virtutibus et vitiis exempla 104. contra omnia vitia remedia. ibidem. doctrinae genera duo 6. quomodo concordent.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report