Your search found 490 occurrences

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report

Occurrences 274-347:

partes aut sententiae aliis plurimum perspicuitatis lucisque afferunt. At Scriptura (ut modo dixi) etiam cum videtur materias ex professo tractare, tamen ferre mixtum quiddam est ex isto duplici scribendi genere. 35 Dubium vero est, cur Scripturam sic quasi sententiatim et concisim in quibusdam partibus tradicerit Deus, sicut et Ius Caesareum scriptum est? An, quia ex singularibus casibus, seu eorum tractatione utrumque ortum est? Vere enim (ut dici solet) ex pessimis moribus humani generis ac diaboli, seu certe occasione illorum, utrumque est natum. An, quia sic melius

ut non tantum quomodo res prorsus disiunctae inter sese differant, cernat: sed etiam, quomodo vel unum quid diversas quasdam quasi partes, species, elementa, aut quascunque circumstantias, causas, effectus et accidentia habeat: et vicissim etiam, quomodo plura, eaque diversissima, nonnunquam in quibusdam conveniant, aut unum sint. Hoc enim est illud per utile Platonis documentum, ἐϕ ἓν καὶ πολλὰ ὁρᾷν, unum in multis et multa in uno cernere ac examinare posse. 21 Vult etiam Apostolus Tit. 1, doctorem Sacrarum literarum

Vide ut facias tabernaculum ad imitationem eius, quod tibi in monte exhibitum est: nobis non perinde facilis et evidens ratiocinatio fuisset. Tertium quoddam genus Theologiae semper inepti homines extruere conati sunt, nempe ratiocinando ex Philosophia, aut alio qui ex verisimilibus quibusdam sententiis: qualis est pene tota Sophistarum matheologio. Sic olim quoque Sadducaei volebant resurrectionem redarguere, quia non possent tot possessores iisdem rebus frui, quas antea tenuissent, sive essent uxores, sive domus, agri aut alia: quia non sit verisimile, vel suos illos

ad universum statum valetudinis, sed etiam ad suam cuiusque membri propriam infirmitatem medicina pertineat. 18 Secunda circumstantia est Tempus, quae et ipsa maximi momenti est. Nam non tantum humanam in tempore geruntur, et ad tempora accommodantur: sed et Deus alio tempore aliter in quibusdam cum homininibus egit. Initio obscurius sese patefecit quam postea, eoque etiam maiorem suorum mysteriorum ignorationem in hominibus patienter perferre potuit. Multi proculdubio olim servati sunt, qui trinitatem personarum, et Christi officium aliqua ex parte ignorarunt: quod genus

et toto Novo testamento interseruntur: quibus singularum personarum tractationes ad totum genus accommodantur. 21 Deinde, cum de singulis personis Scriptura agit, plerunque de eis ita agit, ut totum genus per eas intelligi velit: vel etiam omnes homines, in eis tanquam in fontibus quibusdam aut parentibus includit. Ut initio creationis necesse est Scripturam de uno quodam loqui, quia tantum unus fuit: sed in eo uno vult indicare, totum genus humanum sic ad imaginem Dei conditum esse, sic mundi dominio donatum, sic mandatum obedientiae proposita vita ac morte accepisse. Vult

sententiam adscribam, ut me hoc labore in tam difficili opere levem. 4 Pagninus igitur hoc modo Augustini sententiam, de variis sensibus aut interpretationibus Scripturae, recenset capite 18. Quatuor autem modi (ut inquit Augustinus libro de Genesi ad litera imperfecto, capite 2.) a quibusdam Scripturarum tractatoribus traduntur, Legis exponendae: secundum historiam, secundum allegoriam, secundum analogiam, secundum aetiologiam. Historia est, cum sive divinitus sive humanitus res gesta commemoratur. Allegoria, cum figurate dicta intelliguntur. Analogia, cum veteris et novi

ad movendos (quoad fieri licet) adfectus. Quod si haec virtus absit, frigida plane erit interpretatio, censebiturque parum dextre tractata. OBSERVATIO VI. Neque enim iusto diutius immoraberis, aut longius quam causa postulat persequeris. Unde quibusdam placet, sufficere, si allegoriae paucis tantum verbis, argute, et cum quadam suavi acrimonia perstringantur verius, quam pertractentur. Quod genus usurpatum cernimus in Sacris literis, et propterea merito imitandum. 1. ad Corinthios 9. Non obligabis os bovi trituranti. Num boves curae

(in aliis namque Historias, in aliis Prophetias, in aliis Psalmos, in aliis Sententias generales, disputationesque propemodum philosophicas, in aliis Epistolas videmus contineri) statuere oportet, sicut quaedam ad consuetudinem Scripturarum pertinentia habentur in libris universis, ita quaedam in quibusdam libris separatim obvenire, quasi iis propria, eademque maiori diligentia advertenda. Quo quidem pacto novimus inter Scriptores aliarum rerum, aliter historiographos, aliter poetas, aliter philosophos, aliter oratores sua tradere atque explicare. Quod ut melius intelligatur, paulo plenius

supputare incipiunt a spontanea deditione Iehochakim Iechaniae: ubi nos eos ordimur undecim annis tardius, quibus gubernacula tenuit Zidkyahu, quos ex ordine 70 annorum nos removemus, nitentes nimirum narrationi posterioris libri Paralipomenon cap. ultimo. Rursus hebdomades Danielis quibusdam placet supputare ab anno Darii 20, quo missus Nehemias ad civitatem reparandam: cum nos interim deducamus eas a muro civitatis consummato, hoc est Darii 32. Ex quo fit, ut 23 annos plures, quam illi, nos statuamus. Cuius rei existimavimus pios candidatos candide admonendos, quo ipsi

talis fieret, Eusebius elegantes concinnavit Canones, qui certo monstrant, qui Evangelistae singuli vel soli, vel cum aliis de re quacunque retulerint. Quamvis non mediocriter etiam adiuvant, quas ad marginem librorum asscriptas videmus, vulgo vocatae Concordantiae. 8 Quia vero in quibusdam narrationibus dissidere Evangelistae videntur; ideo videndum est, tum ne id credimus, nosve offendat, tum ut veram eorum concordationem quaeramus. Ex illa ipsa historia transformationis Christi coram tribus discipulis factae, exemplum instituto accommodum sum; potest. Inter Matthaeum et

et brevissima ad Philemonem. Quarum prima tota est Apologetica, ideoque generis correctorii, vel (ut Rhetorum more loquamur) iudicialis: secunda, hortatoria: tertia, commendaticia, seu petitoria, quamobrem generi Deliberativo accensendae. 10 Sexto atque ultimo loco, distinguentur notis quibusdam praecipua doctrinae Christianae capita, atque Loci communes Theologici, quotquot in Epistola explicantur. Quae res non solum monstrat scripti multiiugem utilitatem, verum etiam instruit, praeformatque animum: ut si quando dicendum sit, habeant studiosi quasi cellaria, unde paratam rerum

et sperite imbuatur. Nullus vero occurrit in libris Sacris locus tam salebrosus, infoecundus, aut sterilis, quin aliquae saltem fructus spiritualis partes, hoc est, aut doctrina, aut redargutiones, aut institutiones, aut correctiones, aut denique consolationes quaedam sumi ex eo possint. Imo vero quibusdam in locis tanta est optimarum rerum seges, tam dives proventus, ut omnes illae partes simul et nullo prope negotio demetantur. ¶ Sed quod candidati nostri tandem assequantur, qua ratione quod tantopere commendamus, perficiatur, nos exemplum unum, ex quo tota res evadet

IRENAEUS ADVERSUS VALENTINI ET SIMILIUM SCRIPTA, LIB. 2, CAP. 46. Scripturis divinis niti, quae certa et indubitata veritas est, in firma et valida petra est domum suam aedificare: hac vero derelicta, aliis niti quibusdam doctrinis, in incertum effusae arenae (unde facilis eversio est) ruinam statuere. Idem adversus haereses Valentini et similium, lib. 2. c. 47. Si autem omnium quae in scripturis requiruntur absolutiones non possumus invenire, alterum tamen Deum, praeter eum qui est, non

sacri eloquii legentes, cum sublimiores eius sententias penetrant, minora mandata quae infirmioribus data sunt, tumenti ser, su despicere, et ea velle in alio intellectu permutare. Quid si recte in eo alta intelligerent, mandata quoque minima despectui non haberent: quia divina praecepta sic in quibusdam loquuntur magnis, ut tamen in quibusdam congruant parvulis, qui per incrementa intelligentiae quasi quibusdam passibus mentis crescant, adque maiora intelligenda perveniant. Eiusdem lib. super Ezechielem, homilia 7. Et quia unusquisque sanctorum, quanto ipse in Scriptura sacra

eius sententias penetrant, minora mandata quae infirmioribus data sunt, tumenti ser, su despicere, et ea velle in alio intellectu permutare. Quid si recte in eo alta intelligerent, mandata quoque minima despectui non haberent: quia divina praecepta sic in quibusdam loquuntur magnis, ut tamen in quibusdam congruant parvulis, qui per incrementa intelligentiae quasi quibusdam passibus mentis crescant, adque maiora intelligenda perveniant. Eiusdem lib. super Ezechielem, homilia 7. Et quia unusquisque sanctorum, quanto ipse in Scriptura sacra profecerit, tanto haec eadem scriptura

tumenti ser, su despicere, et ea velle in alio intellectu permutare. Quid si recte in eo alta intelligerent, mandata quoque minima despectui non haberent: quia divina praecepta sic in quibusdam loquuntur magnis, ut tamen in quibusdam congruant parvulis, qui per incrementa intelligentiae quasi quibusdam passibus mentis crescant, adque maiora intelligenda perveniant. Eiusdem lib. super Ezechielem, homilia 7. Et quia unusquisque sanctorum, quanto ipse in Scriptura sacra profecerit, tanto haec eadem scriptura proficit apud ipsum recte dicitur: Cum ambularent animalia, ambulabant

se similitudines trahit. Omnipotens enim Deus ad sua nos trahens, usque ad nostra se humiliat: atque ut alta insinuet humilibus, condescendit, quatenus parvulorum animus rebus cognitis contritus, ad inquirenda surgat incognita: atque ab eo qui longe super ipsum est, quaedam iuxta se audiens quasi quibusdam ad illum passibus moveatur. Hactenus ille. Unde fit, ut per scripturam suam aliquando a corporibus hominum similitudines trahat, sicut de eo propheta ad Israel dicit: Qui terigerit vos, tangit pupillam oculi eius. Et sicut de eo speranti homini per prophetam dicitur: Scapulis suis

impleri. Oportebat enim, inquit, impleri omnia, quae scripta sunt in lege et prophetis et psalmis de me. Omnia scripta ad Christum tandem tendunt, quia Lex est paedagogus ad eum: ceremoniae eum obumbrant: Lex iudicialis et politiam veluti cunas struxit. Scriptura sacra aliquid dicit in quibusdam locis, quod in illa regesta quam videtur commemorare, non invenitur. 2. August. in Psal. 77.

EXPLICATIO. Multa in Psalmo septuagesim oseptimo de plagis illatis Aegyptiis, quae omnino accidisse Aegyptiis non legimus, cum omnes eorum plagae

homines reverebatur: et tamen inde similitudinem Dominus dedit. Nec illum laudavit pigrum, qui tres panes non propter amicitiam dedit petenti: sed taedio victus, et tamen inde similitudinem dedit. De rebus ergo non laudandis traduntur secundum quendam modum nonnullae similitudines. De quibusdam animalibus aut aliis, quae in scripturis sacris traduntur, de quibus aut seculares literae, aut hominum fama aliter tradit: veritas tamen est in sacris Literis. August. in Psal. 66.

EXPLICATIO. Si enim aliter tradatur alibi quam in sacris

nos alia literatura habemus, quam habeantur apud Hebraeos: quod Septuaginta interpretum causa factum est. Hieron. in Epistola ad Titum, capitulo 3.

EXPLICATIO. Solent nos irridere Hebraei in pronunciatione quorundam nominum, maxime, in aspirationibus, et quibusdam cum rasura gutturis literis proferendis. Hoc autem evenit, quod septuaginta interpretes, per quos in Graecum sermonem Lex divina translata est, specialiter in Heth literam et Ain, et caeteras istiusmodi, qui cum duplici aspiratione in Graecam linguam transferre non poterant, aliis literis

narrationes continentur, valet plurimum, multumque exercuit, et exercet in genia scrutantium Literas sacras: ut quod historice praedictum est, completum legitur in semine Abrahae secundum carnem, etiam in semine Abrahae secundum fidem, quod implendum allegorice significet, inquiratur in tantum, ut quibusdam visum sit, nihil esse in iisdem libris vel praenunciatum, vel effectum, vel non effectum, quamvis praenunciatum, quod non insinuet aliquid adsupernam civitatem Dei, eiusque filios, in hac vita peregrinos, figurata significatione referendum. Omnes Prophetarum repromissiones,

sacra Biblia non solum de nostra scriptione, sed etiam ex ipsa patrum traditione praescriptioneque habeatur. Eam vero sacrarum Literarum partitionem, nusquam perinde plene in patrum scriptis habemus, ut in D. Iunilii opere, cui titulus est, De partibus divinae legis: quod hic, sublatis paucis quibusdam minus necessariis, integrum adiiciemus: ea tamen praemonitione aut quasi protestatione adiuncta, nos non omnia eius tueri, ut rectissime dicta, aut litem nostram facere: sed fidem quidem penes authorem, iudicium vero penes lectorem relinquere. Sed iam ipsummet Iunilium audiamus.

quae morte vel corruptione pereuntia, renascentium similitudine renovantur, statu autem, ut ea, quae his passionibus non subiacentia, mundanis motibus obsequuntur: ut caelum, sol, stellae, et caetera. Alia in eis differentia est haec: quod ea quae renovatione solvantur, indigent etiam quibusdam reibus mediis, alimentis, et pluviis, nonnunquam et ministeriis angelorum, caeterisque similibus. Ea vero [?: qu- ] non per successionem subsistunt, sine aliqua tali meditatione divinitus

perlectisque patrum Regulis: reliquum est, ut iam quasi meum quoddam opus huius Secundae Partis texam. Primum igitur dicam de variis Hebraismis secundum partes Orationis: deinde secundum Tropos ac Schemata: postea secundum quasdam latius vagantes materias aut Regulas: postremo, et de singulis quibusdam capitibus, ac de singularibus aliquibus materiis, Christo aspirante et inspirante, agam. Utile vero praeclarumque esset, indicare naturalem originem sermonis, et partium eius, quod ego hic tantum paucissimis verbis attingam. In rerum natura igitur, aut sunt res ipsae quasi

Orientales, ac nunc apud Turcos, ut acquesitis servis nova nomina imponant, neglectis prioribus: hoc enim dominii signum est, teste Chrysostomo et Apollinari. Sic Adam imponit reb. nomina intrans in mundi possessionem. Sic Pharao mutat nomen Iosepho, et Nabuchodonosor Danieli ac socii eius, et quibusdam regibus Iuda sub finem regum. Sic et Christus Petro, et filiis Zebedaei nomina mutet. Quem morem et monachi servant, ut indicent se ex familia Christi in familiam aut peculium Francisci aut Dominici

exemplis, nec alia probatione indigeat. Sed in Hebraea lingua saepe admodum non suo loco posita reperiuntur: eoque non tantum non adserunt suum solitum commodum, sed etiam contrarium incommodum obscuritatis pariunt. Quod ut rectius devitari, et verus eorum usus ac sensus haberi queat, quibusdam exemplis illustrabo. 2 Praepositio aliquando contra suam naturam voci suae postponitur. Gen. 2, Formavit Deus hominem pulverem de terra, pro, de pulvere terrae: nisi quis velit pulverem per appositionem praecedentibus adnectere. Praepositio aliquando non suae debitae voci

ut Rom. 3, Unus Deus iustificabit circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem. Isa. 5, Viri eius gloriosi homunciones famis, et multitudo eius aruit siti. id est, utrique summi et infimi esurient et sitient. 29 Saepe oratio multis qualitatibus aut circumstantiis, seu quasi quibusdam descriptionibus per adverbia, epitheta et participia oneratur, non uniformibus phrasibus aut sermone expressis, ut solet in summo brevitatis studio fieri, ne sit necesse novam orationem texere. Servi obedite dominis, etc. Sequuntur novem descriptiones servitutis huius,

Deus. Deus habitat in nobis, et nos habitamus in Deo. Pater in filio, et filius in patre. Unde effectus regit causam in genitivo, et econtrario causa regit in genitivo effectum: hinc Amphibologia exoritur. In quibusdam aut locutionibus facile ambiguitas dissolvitur, veluti cum dicitur: Salus Dei, pax Dei, gratia Dei, iustitia Dei, et salutare Dei. Posset quidem Lector falli, et accipere sermones illos, tanquam illis significetur salus in Deo, iustitia, pax, et virtus in eo: sed in plerisque Scripturae

Alii volunt esse repetitionem aliquorum dictorum, sicut intercalares versus repetuntur: ut Psal. 118, aliquoties repetitur, Quoniam in seculum misericordia eius. et Psal. 115 aliquoties repetitur, Adiutor totum, et protector eorum est. Sic in aliis quibusdam Psalmis sunt intercalares versus. EPEXERGASIA, est quaedam expolitio et declaratio, de qua dicam in ordine sententiarum Pauli. Sed posset etiam id dici expolitio, cum idem diversis verbis et sensibus repetimus, urgemus et illustramus. Psal. 18, Dominus fortitudo

Aut si omnino contendit aliquis servari homines proprio merito, ergo non gratuito Dei favore: nam alio qui meritum non vere esset meritum. Posset et hoc ad Metonymiam referri, quod saepe verba significant non ipsam tantum actionem nudam, ut proprie solent ac debent, sed quasi suis quibusdam causis et accidentibus convestitam: ut 1 Ioan. 3 et 5. Ioannes apostolus repetens inculcat, quod qui ex Deo natus est, non peccet, et contra qui peccat, non ex Deo sit, sed ex diabolo. Ubi non tantum qualecunque peccare hoc verbo significatur, sed quaedam quasi promptitudo, alacritas et

nunc igitur prioris exempla subiiciemus. Exempla causae et occasionis. 2. Cor. 10, Hoc autem oro, ne cum praesens adero, sim audax fiducia, qua cogito vel videor in quosdam audax esse, etc. id est, oro ne causam praebeatis, necessitatemque mihi afferatis severius cum quibusdam agendi, sicut vereor ne volens nolens contra quosdam facere cogar. Act. 5, Quare satan implevit cor vestrum ut mentiretis? id est, cur tu praebuisti occasionem satanae, ut permoveret cor tuum ad hoc mendacium? Expostulat enim cum ipso Anania, non cum satana. Talia sunt

postea ac veluti secundo loco Ecclesiae et sibi, parando illi salutem, sibi nomen supra omne nomen. Gal. 1, Num homines πείθω, suadeo. Hoc verbum ibi significat blandiciis capto, sermone meo mihi devincire conor. Nam suasores tum docent, tum blandimentis quibusdam placere hominibus, et sibi eorum favorem conciliare conantur. Paulus ergo praedicando non hominem, sed Dei potissimum favorem et applausum captavit et spectavit. Probatur hic intellectus ex antithesi mox addita, An quaero hominibus placere? ubi patefacit illud absconditum, quaero aut

in praecedentibus potissimum de singularum vocum tropis, et porro etiam de sententiarum schematibus: nunc etiam alta quadam ratione integrarum sententiarum natura expendenda est, praesertim quatenus in hac lingua ab aliis variat. Sententia igitur aut propositio qualiscunque potissimum duobus quibusdam constare solet, nempe subiecto ac praedicato, seu nomine et verbo: nam in ea solet aliquid alicui tribui, aut de aliquo aliquid dici. ut, Christus pro iniustis passus est, Rom. 5. aut venit peccatores salvos facere. Sed in hac lingua non raro una aut altera tantum vocula quoquomodo

post dicit, esse bonum. Item, Si quis elocat suam virginem, bene facit, etc. Sic igitur bonum praedicatur de coniugio et casto caelibatu: utrunque bonum est in suo gradu: id est, licitum, et habens sua commoda. Nazianzenus in concione de filio, annotat, quod in certis quibusdam generibus negationum, ubi quid de una quadam re negatur, non mox diversum quid affirmetur, etiamsi talem quandam speciem praese ferre videantur, non, inquam, in eis quicquam poni, sed tantum omnia negari: veluti si dicas, Christum non esse traditum in mortem propter sua peccata, sed

vigilantiam et iudicium si lector non adhibet, sed tantum id quod maxime obvium est (ut plerunque fit) arripit, foede decipitur. ut Gal. 1. Num Deum aut homines suadeo πείθω? In suadendo duo diversa sunt: primum ipsum docere, deinde quasi blandimentis quibusdam allicere homines, quaerere applausum, et conari placere auditori. In hoc igitur dicto non de simplici institutione, agitur, seu argumentorum recitatione, quam nos erga Deum omniscium exercere non possumus: sed de illa captatione auditoris seu aucupatione favoris, et studio placendi. Ideo

vitam gloriamque et Dei celebrationem sint ordinati. Haec vero omnia (ut dixi) non tantum prudenti, sed etiam necessario consilio dicit: dum enim se ostendit legatum Dei, seque eis proponere ipsum Dei filium, et eos iam ad hanc professionem religionemque divinitus vocatos: veluti vivis quibusdam catenis eos sibi alligat et subiicit, ut summa religiositate eius epistolam legant et amplectantur. Verum de hoc circulo Paulino, aliisque ei similibus, mox in ordine Sententiarum disseram. Hic videmus, quomodo aliud sit, illa primaria simplicissimaque sententia, et aliud,

separatim tractandas, ut in principio 3 ad Roman. Quod necessario fit in summo brevitatis studio, ubi omnia simul dicere cuperemus, nec volumus sermonem fusius dilatare. Ibi igitur Paulus cupit pergere in praedicatione poenitentiae, seu accusatione omnium hominum, et tamen necesse est eum quibusdam obiectionibus respondere, ut de praestantia vel praerogativa Iudaeorum, de reiectione eorum, de iustitia Dei, et obmurmurationibus et calumniis impiorum contra iustitiam simul et gratiam eius: nam contra iustitiam Dei sophisticabantur, Si per nostra peccata eius gloria et iustitia

Hoc Deus effecit aut praestitit, etc. Valde ergo varia Anantapodota reperiuntur in sacris Literis, quae tamen ab attento et intelligente lectore non difficulter subintelligi queunt. ut 1 Timoth. 1, Apostolus mox post salvationem dicit: Sicut te iussi manere Ephesi, et quibusdam praecipere non diversa aut aliena docere. Unde mox digreditur ad abusum et verum usum legis, et denique summam Evangelii docendi, nusquam autem adiicit: Ita et nunc praecipio, ut illic maneas, et istud meum praeceptum de reprimendis seductoribus exequaris: quod tamen reddendum membrum

ubi est. Variae autem omnino repetitiones sunt apud Hebraeos, quae cuipiam in his studiis parum versato, ociosae tautologiae videri possint, cum tamen non sint, sed certa ratione, nonnunquam etiam eleganter in hoc sermone adhibeantur. Quas quo commodius agnoscere possimus, divisionibus quibusdam a se mutuo separabimus, exemplisque declarabinus. Primum igitur aliae sunt, quae iisdem vocibus orationem iterant, vel certe non multum variatis, aliae omnino diversis. Deinde iterationes quae eisdem vocibus repetunt, alias in eodem commate unam aut duas voces

verbum quod prius deerat, et totam sententiam dilucidius exponit. Et dixit Abraham: En mihi non dedisti semen, et ecce filius domus meae ipse haereditat me. Aliquando non iisdem, sed diversis verbis synonymis, tamen illud initium repetunt: 2 Corinth. 10, Ego Paulus adhortor: deinde interpositis quibusdam de mansuetudine Christi et sua humilitate, repetit, precor, etc. Saepe igitur tantum nominativo posito statim aliam formam orationis inchoant, et nominativum per pronomen aliquod relativum, alias in alio casu referunt, vel etiam tantum subintelligunt. Gen. 17,

et ei adhaerebitis. Neque tamen haec Congeries aut inculcatio inutilis, aut non necessaria est humanae ruditati et tarditati. Est etiam quoddam Epanalepticum genus repetitionum in sacris Literis usitatum post interpositas digressiones, quod ad perspicuitatem plurimum facit. De cuius quibusdam speciebus ac exemplis quaedam adiiciam. Perusitatum est Hebraeis, cum volunt aliquid explicatius efferre, idque primo breviter proposuerant, illisque repetitis attexant ea, quae adhuc dicenda restabant: ut Psal. 145, Prope est Dominus omnibus invocantibus eum,

nobis. Hîc si quis, ut ita dixerim, imperite peritus artis eloquentiae praecepta Apostolum secutum fuisse contendat, nonne a Christianis doctis indoctisque ridebitur? Et tamen agnoscitur hic figura, quae κλίμαξ, climax Graece, Latine vero a quibusdam est appellata Gradatio, quoniam scalam dicere noluerunt, cum verba vel sensa connectuntur alterum ex altero: sicut hîc, ex tribulatione patientiam, ex patientia probationem, exprobatione spem

utrum per interpretes factum sit, an (quod magis arbitror) consulto illi haec plausibilia devitaverint, affirmare non audeo: quoniam me fateor ignorare. Illud tamen scio, quod si quisquam huius numerositatis peritus illorum clausulas, eorundem numerorum lege componat: quod facilime fit mutatis quibusdam verbis, quae tantundem significatione valent, vel mutato eorum quae invenerit ordine: nihil illorum, quae velut magna in scholis Grammaticorum aut Rhetorum didicit, illis divinis viris defuisse cognoscet: et multa reperiet locutionis genera tanti decoris, quae quidem et in nostra, sed

etc. Vehemens etiam oratio et ardens est, quia urget primum acribus interrogationibus totum hominem omni spirituali bono penitus spoliantibus et simul obiurgantibus, sunt vero tales interrogationes multo acriores simplicibus affirmationibus aut negationibus: deinde quasi sarcasmis quibusdam, Iam saturati estis, iam ditati estis, etc. postremo comparatione suae durae sortis ac militiae odiose premit Corinthios, quasi ipse tantus Apostolus multo duriorem sortem sustineat, ipsis multoque sit abiectior. Plenitudo porro in eo est, quôd et verba et res

Belial? Aut quae pars fideli cum infideli? Aut quid convenit templo Dei cum simulachris? Nam vos templum Dei estis viventis, quemadmodum dixit Deus. Prodest vero observasse hanc naturam sermonis Paulini, ne imprudentes illa perpetua eius connexione decipiamur, aut veluti in tenebris quibusdam ignotoque caelo errantes, nesciamus, ubi vel principium vel finis sit, et quomodo omnia inter se cohaereant: neve sermonis connexione decepti, etiam ipsa sensa aut res unum quid esse existimemus: nec distinguere ea ausimus, atque ita omni vera intelligentia fructuque Apostolici sermonis

vos per epistolas. Nam epistolae quaedam, inquit, graves sunt et robustae: at praesentia corporis infirma, et sermo contemptus. Hoc reputet istiusmodi, quod quales sumus sermone per epistolas cum absumus, tales sumus et cum adsumus facto. Non enim sustinemus inserere aut conferre nos ipsos cum quibusdam, qui seipsos commendant. Sed isti non intelligunt, quod ipsi inter sese seipsos metiuntur et comparant semet sibi. At nos non in immensum gloriabimur. En habes tum exemplum tum et iudicium de Paulino stylo, quod saepe sit grandis, austerus ac dignitatis plenus, et simul ardens

omni gloriatione et fiducia operum. In capite de Efficacia sermonis sacri sunt plura eius exempla prolata. Quanta gravitate, austeritate simul et energia vel efficacia illa dicantur Gal. 3, quam tamen epistolam Augustinus ait tenui orationis filo conscriptam esse, exceptis paucis quibusdam: O'stulti Galatae, quis vos fascinavit, ut non crederetis veritati, quibus prae oculis IESUS Christus ante fuit depictus, inter vos crucifixus? Hoc solum cupio discere a vobis, Ex operibus legis spiritum accepistis, an ex praedicatione fidei? Adeo stulti estis, cum spiritu coeperitis

ad se ac patrem potenter trahat intus eos docens, sed tantum eius ministri rude vulgus simplicesque homines sua quadam praestigiosa garrulitate excantent. Nunc quaedam magis specialia Pauli percurramus. Illud quidem non vulgare est, et ad efficaciam sermonis referri posset, quod mirificis quibusdam ac plusquam maternis blandimentis auditores ad se alliciat, tametsi id non solus faciat. nam et Ioannes sic suavissime filiolos suos tractat. Praeclarum autem huius generis suavissimorum blandimentorum illud exemplum est, Gal. 4. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur

ipsis inscriptionibus et subscriptionibus mirabili artificio summam Evangelici mysterii, suique ministerii complectatur, quae videntur proprie quasi quaedam insinuationes esse. de quibus alibi in hoc Libro, prolixius disservimus. Cum ab aliis materiis ad alias transit, utitur interdum quibusdam transitionibus quae sunt veluti praefationes aut exordiola quaedam, quibus parat auditorem ad sequentia. Sic 1 Cor. 15, refutaturus Corinthiorum errorem de resurrectione mortuorum, praefatur de doctrina ipsis ab initio tradita: admonetque eos, ut recordentur quid nam ab eo didicerint.

eius, qualem ipse initio condiderat, cum vidit ac dixit esse valde bonam, ut toties inculcat: Sancti estote, sicut et ego sanctus sum. Hoc vero sibi debitum opus ac rem, fructus et arborem optimam cum sua radice, dum Deus praestari exhiberique sibi exposcit, plerunque tantam externis quibusdam vocabulis aut externam solum obedientiam notantibus vocibus per Synecdochen utitur, veluti per colorem, corticem, folia ac flores, intimam vim, ingenium ac naturam arboris denotare ac indicare volens, ut praecipiunt Methodici, et solent omnes boni Doctores per res notiores ignotiora

vestitum, inclinatum caput, et similia pro reipsa, id est, vera animi conversione amplexi sunt, quibus tantum simularunt dolorem et poenitentiam commissorum delictorum. Atque id quidem in papatu adeo invaluit, ut agere poenitentiam vulgo nihil significaret aliud, quam corporeis et externis quibusdam molestiis seipsum afflictare. Sicut et Germanicum Buß / magis externam quandam castigationem, quam veram animi conversionem significare videtur. De vocabulo Poenitentiae et resipiscentiae in prima parte disservi. Aliquando autem in eiusmodi poenitentiae descriptionibus paulo

veluti si ex foliis aut fructibus arborem cognoscere quispiam alium doceret. Hanc rationem sermonis monachi cum non agnoscerent, primum poenitentiam (ut iam dictum est) in simulationem quandam moeroris ac hypocriticas actiones transmutarunt, et totam pietatem tantum in externis quibusdam actionibus et gestibus sitam esse existimarunt. Deinde quoniam erat adiuncta promissio de remissione peccatorum, eiusmodi locis de poenitentia concionantibus, nec erat additum, quod ea remissio ex merito Christi, non ex nostro contingeret, et quod sit fide accipienda: nec cogitabant

Latinus
Coniugis attonitus fatis, urbisque ruina,
Caniciem immundo perfusam pulvere turpans
Multaque se incusat. Nec recte sentiunt, mea sententia, ii, qui dicunt antiquis nihil aliud fuisse ieiunium, quam temperantem ac sobriam vitam. Ieiunaverunt enim quibusdam diebus Moses, Elias, Daniel, Christus, Apostoli, qui hauddubie semper sobrie ac temperanter vixerunt. Quanquam facile est videre ex 2. Sam. 1, Daniel. 10, Ionae 3, ieiunium longe durius quiddam, et tristius fuisse, quam sit vita temperans ac sobria. Sed haec de forma ieiunii sufficiant,

Schuencfeldius, et Anabaptistae. Qui error quotidianum Christi beneficium, perpetuamque remissionem peccatorum tollit, et innumera alia incommoda gignit, praesertim quod putamus nos porro nostris operibus legi Dei satisfacere et iustificari posse. Quare Papistae dicunt, sanctos tantum de leviculis quibusdam peccatis dicere, Remitte remitte debita. Prudenter igitur sunt dicta Scripturae intelligenda, partim de imputativa iustitia, partim de inchoatis beneficiis, et simul de quotidiana applicatione: non de quadam semel peracta perfectione in omne futurum tempus duratura, tanquam si ita sit

lege depictus est, tam spiritualem ac impossibilem legem proponere, eique vel promittere ingentia bona, si faciat: vel minari extrema ac durissima, si non obediat? Respondet Paulus, Hic est finis, haec utilitas legis, ut hac connexione sententiarum aut cohaerentia conclusionum, veluti adamantinis quibusdam catenis, omnes sub peccatum concludat, probetque tum fructus tum arborem esse pessimam, non tantum actiones ac qualitates esse malas, sed etiam ipsam primariam substantiam, nempe animam rationalem esse imaginem satanae longe teterrimam: ut in quam, ostendat magnitudinem debiti,

et tam magnifice promiserit Abrahamo, Isaaco et Iacobo terram promissionis, nec tamen illis eam dederit, sed posteris demum, post exactos 400 annos, idque cum multis tribulationibus: necesse fuerit sub illis temporariis promissionibus alia quaedam vera et aeterna bona, in illis externis veluti quibusdam siliquis involuta quaerere: sicut sane tota Scriptura, praesertim veteris Testamenti, sub nominibus ac typis temporalium bonorum, beneficiorum et liberationum, aeterna ac spiritualia offert. Eodem modo proculdubio multi intellexerunt etiam sub descriptionibus et promissionibus illarum

inutile fuerit dicere aliquid de ista pervulgata quaestione, an puncta seu vocales Hebr. sint iam olim in sacris Bibliis una cum consonantibus scriptae, aut vero postea (ut quidam volunt) ab Esra, vel, ut quidam audent affirmare, ducentis triginta sex annis post templi destructionem, a Rabinis quibusdam inventae. Quae disputatio quanquam et arrogantiae crimen apud male iudicantes nobis iniurere posset, aut etiam invidiam conciliare, quod nos fere soli contra aliorum iudicia sentientes, quasi plus caeteris sapere videri voluerimus: tamen cum Philosophorum princeps indicet,

est, aut a principio statim vocales una cum consonantibus inventas, aut certe non multo postea, ipsa necessitate sic exigente, ac veluti χειραγωγούσης ad rei inventionem, et non demum annis 236 post secundi templi destructionem (ut isti somniant) a quibusdam bellis homunculis Tiberitis. Illud autem quod Christus dicit, Legis neque Iod, neq apicem unicum periturum, cum sit Hebraice locutus, non video de qua re alia intelligi possit, nisi de notis, quibus vocales, distinctiones, accentusque in Hebraico sermone notantur. Non enim est

adhuc quomodo legendum esset, dubitaretur. Sed cum hoc et ex aliis linguis facile diiudicari possit, probare pluribus intermittam. Si autem concesserimus esse humanum inventum quorundam Rabinorum, qui post Christi passionem annis ferme 276 vixêre, quod iam etiam a Christianis quibusdam malum adseritur: non video quomodo prohibere possimus, quo minus quisque pro libitu sacras Literas fingat atque refingat. Sunt autem qui huic malo dupliciter posse se occurrere putent. Primum est, quod dicunt, veram lectionem diligenter traditam fuisse in Synagoga, eamque

sed quandiu homo est, ipsum quoque durat peccando, etc. Item: Quid possit dici clarius et significantius? Non dicit, Occîdi Uriam: non dicit, Commisi adulterium: sed totam humanam naturam, ceu uno fasce complexus, addit: In peccatis conceptus sum. Non enim de operibus quibusdam, sed de materia simpliciter loquitur: et dicit, Semen humanum, Massa illa, ex qua formatus sum, tota est vitio seu peccato corrupta. Materia ipsa est vitiata, lutum illud (ut sic dicam) ex quo vasculum fingi coepit, damnabile est. Quid vis amplius, talis sum ego, tales sunt omnes homines:

ante oculos nostros testatur. Quod enim brutum aut etiam syluestre pecus tam vesanum est, ut tam enormiter cibo, potu, venere aut etiam ira peccet, sicque propalam seipsum etiam perdat, ut miser homo? Quoniam vero etiam nomine primarum noticiarum aut principiorum hominis de Deo a quibusdam flagellor, tanquam absurdissima quaedam doceam: quare visum est etiam Caluini sententiam de ea re adscribere, in quam hisce primum diebus incidi, cum iam ante biennium prorsus eodem modo meam sententiam in Appendicibus secundae editionis disputationis Vinariensis explicuissem: si forte

τῆς ἀληθείας. Ante omnia autem de dignitate huius linguae dicendum esset, et multa sane ac praeclara sunt, quae in eam sententiam dici possent: sed temporis angustia et rerum aliarum quae dicendae erunt, copia impeditus, tantûm singulis verbis, veluti punctis quibusdam singula notabo. Summa igitur dignitas, amplitudo et veluti maiestas quaedam huius linguae ex pluribus demonstrari potest. Hunc enim sermonem primum Deus in ipsa creatione generi humano indidit, reliqui postea exorti sunt. Hoc idioma Deus placatus ac propitius

etiam os nostrum, et confirmet corda nostra, ut et vere intelligere, ac libere animoseque loqui maximo cum fructu de testimoniis Dei, coram regibus, principibus et populis possimus, et non confundi ad gloriam nominis sui, et miserae Ecclesiae suae exaedificationem, Amen. Rogatus a quibusdam amicis et φιλομαθέων, aut cupidis discendi iuvenibus, ut aliquid sibi in hoc meo exilio et ocio in Sacris praelegerem: non potui eis omnino id officii honeste recusare, ac nec volui quidem, quandoquidem etiam divino mandato de iuvando

possent. Quôd si olim optime ac maximê Ecclesia floruit, verumque a falso diiudicare, solius Scripturae lumine potuit: sperandum est, hoc quoque tempore idem in conciliis et alio qui fieri posse. 7 Oportet normam iudicii ac veritatis in Ecclesia certis ac finitis, vel potius paucis quibusdam scriptis esse comprehensam, et certis sigillis confirmatam. Sic autem sola Scriptura est finita, et sacramentis et divinis miraculis Prophetarum, Christi et Apostolorum confirmata: non autem patres aut eorum commenta. 8 Urgent quidem isti contra nos miracula et martyria

In cuius rei testimonium quaedam eorum dicta brevissime adiiciemus. Irenaeus adversus Valentini et similium scripta lib. 2, cap. 56, Scripturis divinis niti certa et indubitata veritas est, in firma et valida petra est domum suam aedificare: hac vero derelicta, aliis niti quibusdam doctrinis, incertum effusae arenae (unde facilis eversio) est ruinam statuere. Idem inquit: Beatus qui seminat super omnem aquam, ubi bos et asinus calcat: hoc est, qui seminat super populos duntaxat sequentes Testamenti utriusque doctrinam, non supervacaneas humanarum traditionum

fascinati iacent, ut nihil non ab illis eximiis dictum vel sine omni diiudicatione, vel etiam contra conscientiam comprobent. Quae duo ingentia mala si non caveantur, plurimum periculi sunt in synodo veritati allatura. Ut igitur eis aliquo modo obvietur, ac resistatur, dicendum est de quibusdam regulis, nostro iudicio, veritati utilibus, quae nobis iam decidunt. De aliis proculdubio alii sapientiores monebunt, et de aliquibus forte in re praesenti de communi consensu deliberabitur et statuetur: tametsi de omnibus prius statui multo tutius commodiusque foret. Primum,

praefatione Ratisponensis Interim, non raro id accidere, ut aliquot potentes cum paucis Theologis consusurrent et conspirent, seu ut ipse inquit, die koepffe zusamen stecken , et Religionem pro suo arbitrio forment, inconsultis aliis. Quod et hoc tempore a quibusdam agi astute propalam cernitur. Tales igitur conspirationes omnino in pia synodo cavendae sunt. Tertio, sumatur temporis satis ad agendum et cognoscendum, ne quid in tantis rebus, ut fieri solet,

carceres tenebrasque ut colloquia cum Papistis, concludantur. Vigesimosecundo, ante omnia verô id omnino statuatur, ut quae manifeste ex verbo Dei decreta fuerint, serio constanterque observentur: in primis tamen, ne errores semel damnatos liceat renovare, ut nunc, proh dolor, a quibusdam doctis et potentibus maxima cum Ecclesiae perturbatione et conscientiarum pernicie factitatur. Plura de forma synodi in protestatione contra conciliabulum reperies. REGULAE DISPUTATIONIS. Quo vero omnia meliori ordine ac modo, et ad inquisitionem

istius Babylonicae bestiae? Caeterum, ut ad pios et constantes redeamus, discant hinc omnes Deum timentes, agnoscere primum manifestam, palpabilem et confutatam foeditatem errorum et furorum Antichristi, quod ipsemet iam videt, se non posse illos suos errores tueri: eoque de quibusdam cuperet, si cum sua diabolica ambitione et inani gloria posset, cedere: at nos contra tanto constantius in hoc et aliis istum convictum et superatum Dei hostem urgeamus. Agnoscamus etiam hinc istius summi hostis Dei vere Luciferianam superbiam, quod illa ingentia bona, ut est

pectoribus, qui eam initio confecit. 62 Ingens et efficax testimonium veritatis Scripturae est, quod etiam hodierna die passim reperiantur tum pueri, tum alioqui homines simplices ac idiotae, qui quamprimum eam serio ac ex animo sectantur, ita, secundum eius promissiones, caelestibus quibusdam donis ac sapientia instruuntur, ut in medio summorum periculorum, sapientes huius mundi et eruditi ingeniosique Sophistae illis resistere non possint. In quo manifeste potentia et promissiones Christi exhibentur et palpantur. 63 Illud quoque quasi visibiliter tum potentiam

248 Fides vestra erga Deum ubique exiit. 228 4. Nolite dolere de mortuis, ficut qui spem non habent 284 ¶ 2. Thess. 2. Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius 253. etc. ¶ 1. Tim. 1. Sicut te iussi manere Ephes. et quibusdam praecipere, etc. ibid. 2. Deus vult omnes homines salvos fieri 217 Mulier est decepta, non vir 211 5. Testimonium habens, si liberos educavit, etc. 238 5. Manus cito ne cui imponas, ne communices peccatis

in Iudicio Dei qua ratione consistere possimus 326 iudiciorum et mysteriorum Dei profunditas non perquirenda 102 Iudithae ieiunium 312 Iulius Scaliger acutissimi iudicii scriptor 261 ius Caesareum cur sententiatim et concisim in quibusdam partibus scriptum 3 ius Iudiciale ac politia quomodo in Mose ordinetur ac proponatur 343. 344 iuris Caesarei cum divino convenientia 37 iuris Canonici sententia de absoluta

veritatis normam. ibid. pathah haud difficulter in cametz transire 355 Paulus a Lycaonibus cur pro Mercurio habitus 299. 300 etc. a quibus Graeci sermonis inscius arguatur 296. Apostolus natura vehemens 63. cur barbarismi nomine a quibusdam flagelletur 293. cur cum timore audiendus 248. cur persecutionis suae veniam sit consecutus 319. cur plura saepe in unum locum congerat 253. 254. cur pro se preces fieriiubeat 292. cur suam doctrinam vocet ministerium vitae et spiritus 349. imperitus sermone, sed non

cuius hoc respectu fiat 116. 117. cur brevitate utatur 284. cur divinam authoritatem habeat 424. 425. cur ferarum nomine aliquos homines appellet 103. 104. cur interdum difficilior, caussae 1. 2. 3. inde, cur quinque modis de filio loquatur 124. cur sententiatim et concisim in quibusdam partibus tradita 3. de virtutibus et vitiis quomodo plerunque agat 98. dubia aut obscura per Scripturam exponenda et diiudicanda 13. ex his quae tenuiter praemittit, quid indicet 98. in non multum necessariis non multiloqua 91. in operatione creaturarum quot modos et

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report