Your search found 19388 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 16412-16560:

Sua Maiestas Sacratissima et Inclyti Status et Ordines in comitiis congregati eam Deputationi huic provinciam benigno gratiose deferre, ut circa perficienda oeconomiae publicae obiecta, ac in particulari de serici cultura et propagatione equorum altioris staturae, circa removenda quae commercio obstant impedimenta, ac in specie viarum partim instaurationis, partim conservationis, fluviorum repurgationis, et respective regulationis nec non canalium, per quos partim hi coniungi, partim vero transportus mercium facilitari possit, constructionis; et cum haec

est: completum promovendi in Hungaria commercii systema eum in infinem elaboret, quo istud in celebrandis proxime venturo anno 1792. comitiis referri, quaeve potestati legislativae exinde adoptare visum fuerit, in leges publicas referri possit. § II. Quae labori huic praemittenda Deputatio existimavit. Ut Deputatio haec imposito sibi officio tanto exactius defungi possit, ante omnia physicam tum politicam relate ad commercium Hungariae situationem delineandam, dein vero actualem commercii Hungarici

Posonio usque extremum comitatus Marmarosiensis angulum, inaequali tamen, ut fieri solet, latitudinis linea, est admodum montosa; extrema etiam pars eius orientalis iuxta Transylvaniae limites in montes assurgit; meridiem versus perinde est montosa, occidentalis tamen eiusdem pars, et quae deinde intra hanc montium cincturam immenso ferme terrarum spatio procurrit, plaga, ita in planitiem abit, ut sparsis quidem hinc inde collibus plerumque abundet, longa tamen montium catena raro intersecetur. § V. Directio cursus, quam fluvii

et Veszprimiensem comitatus iacet et Balaton appellatur. Utriusque pars septemtrionalis puram aquam continet, meridionalis autem in stagna desinit; primi pars pura ad sex, alterius ad duodecim milliaria in longitudine aestimatur. Paludes, quas prior efficit, usque Iaurinum, stagna, quae alter efformat, ad Fonyed, Magyaród et Hidvégh, cum aliis iterum stagnis, quae fluvius Szala efficit coniunguntur. § IX. Immensae paludes. Praeter has paludes Tibiscus influentesque in illum Samusius, Bodroghus, Hernadus, duo

pars septemtrionalis puram aquam continet, meridionalis autem in stagna desinit; primi pars pura ad sex, alterius ad duodecim milliaria in longitudine aestimatur. Paludes, quas prior efficit, usque Iaurinum, stagna, quae alter efformat, ad Fonyed, Magyaród et Hidvégh, cum aliis iterum stagnis, quae fluvius Szala efficit coniunguntur. § IX. Immensae paludes. Praeter has paludes Tibiscus influentesque in illum Samusius, Bodroghus, Hernadus, duo Crisii et Marusius in comitatibus Szathmariensi, Zabolcsensi, Borsodiensi, Cumania

ipsis campis sylvae, quamquam notabiliter iam accisae, ingentia adhuc spatia sparsim per Regnum occupant. Harum nonnullae sunt glandiferae, aliae fluviis ipsis ita adiacent, ut ex iis ligna, seu aqua longe demitti, seu construendae ex illis naves fluvii dorso continuo iniici possunt, sunt tamen, quae a fluviis longissime distant; imo complures plani Hungariae districtus tanta lignorum penuria laborant, ut pauperiores accolae domos sibi in terra effodere, cibos vero stramine aut exsiccatis etiam animalium excrementis praeparare cogantur. § XII.

parte destitutis campis. Hic terra vel leviter commota laborem agricolae grandi foenore compensat. Hic possessores, cum nec lignea, nec murata aedificia exstruendi facultas supersit, residuum a necessitatibus suis frumentum, effossis in terra foveis condere coguntur. His agris quamcunque plantam, quae pingui solo eget, commiseris, et egregie auctam et insigni qualitate praeditam recipies. Ipse denique hae partes eodem iure horreum Hungariae appellari possunt, quo tota Hungaria horreum monarchiae Austriacae compellatur. § XIII.

provinciarum relata est, Hungaria per totam occidentalem et septemtrionalem lineam Germanicis et Haereditariis provinciis cincta, nullibi aliquam exteram provinciam contingit totoque hoc vasto terrarum tractu nullam aliam cum vicinis suis commercialem habere potest relationem, quam eam, quae inter subditos eiusdem Principis locum habet. § XVI. Qualem ad Moldaviam et Valachiam. Ab oriente, idest ab extremo comitatus Marmarosiensis angulo ferme Semlinum usque, Transylvania Hungariam cingit adeoque haec ne ista

Nigrum Mediterraneo et Oceano nectitur. Praecipuum enim, quod navigationi Litoralis huius obstabat impedimentum, pyraticam nempe barbarorum Africanorum pie defunctus Imperator sustulit per initum, cuius iam meminimus, cum Aula Turcica tractatum, quo haec se ad resarcienda, quae pyratae illi navibus nostris illaturi sunt damna, obstrinxit. Verum Litorale hoc a Carolostadio et Kosztanicza, ubi Hungaricam navigationem iam desinere vidimus, intercludunt altissimae, pascuo, aqua, ipsa ferme terra destitutae, arboribus, qua parte mare respiciunt,

Litorale hoc a Carolostadio et Kosztanicza, ubi Hungaricam navigationem iam desinere vidimus, intercludunt altissimae, pascuo, aqua, ipsa ferme terra destitutae, arboribus, qua parte mare respiciunt, denudatae et in hyeme per plures saepe menses ob nives imperviae alpes, quae alicubi sex, alibi octo postarum spatio porriguntur. Ut hoc communicationis impedimentum removeat, piae memoriae Imperator Carolus VI (Sextus) a Boszilyevo, idest duabus supra Carolostadium postis usque Flumen, viam a nomine suo dictam

instauravit; verum nec duas illas Carolostadio usque Boszilyevo positas, perfecit, nec collaterales, licet Carolina per mera deserta duceretur, ex adsitis ab utrinque pagis viam in hanc deduxit et praefectus operi geometra Carolinam per mera praerupta montium cacumina praecipitesque valles, quae tamen facile evitare potuisset, deduxit. Postea et per duas illas Carolostadio usque Boszilyevo positas via instaurata et Carolina, praesertim post erectum Gubernium Fluminense, notabiliter impopulata, et collaterales aliquot viae apertae sunt, ut reliquae etiam omnes aperiantur, utve ductus

Velyim viam deduxit sicque Segniam cum utroque loco, ubi Hungarica navigatio desinit, Carolostadio nempe et Kosztanicza connexuit. Caeterum Hungaria, licet hac parte omnibus exteris regionibus per mare adsita, nullam aliam cum iis commercialem relationem habet; quam eam, quae per stabilitos in Mediterraneo ipsoque usque adeo Oceano caesareos consules procurari potest. Nullus praeter Moscovitas et Turcas cum ulla alia gente commercialis tractatus existit; relictum sibi ipsi hac parte commercium unice ab industria mercatorum eorumque saepe timidis quandoque etiam

Hanc et natura et instauratoris commercii Austriaci Imperatoris Caroli VIti intentio ad excipiendas tantum Germanicas invehendasque vicissim in has provincias exoticas merces, destinavit. Ideo enim dictus Imperator unam Tergestum, aliam Flumen, Buccarim et Portum-Regium (quae tria loca vix horae spatio inter se distant) distinctam viam eodem tempore instauravit, ideo Portum-Regium ingentibus sumptibus excoluit, ut per Tergestum Germanicas, per Portum vero Regium Hungaricas provincias cum Neapolitano, quod tum adhuc possidebat, Regno

mercatores permovere navigationem Segniae, Portus-Regii, Buccari et Fluminis navigationi Tergestinae subalternam tantum efficere, ipsum tricesimale vectigal eo dirigere non intermisit. Et vero respondit Gubernii huius conatibus eventus; eo enim rem perduxit, ut non modo producta Hungariae, quae per mare cum lucro distrahi poterant, per Canisam et Pettovium viam versus Tergestum iniverint, verum maxima etiam Italicarum et Levantinarum mercium, quibus Hungaria indigebat, pars, eadem Pestinum devecta indeque per Regnum omne distributa fuerit. Rem hanc perficere Gubernio Tergestino eo

Verum viis quidem instaurandis comitatus eodem ferme tempore manum admoverunt. In reliquo autem non defuere non multo post perspicaciores viri, qui magna argumentorum vi Augustae Aulae demonstrarunt, quod et longior et sumptuosior via illa per Tergestum evehendis productis Hungaricis, quae cum sint voluminosa, pretium sumptuosi transportus haud sustinent, non possit convenire, quod hac ratione exiguo unius partis Monarchiae emolumento, alia, nempe Hungarica pars, enorme capiat detrimentum; denique, quod id nec aequitas nec ipsa status ratio admittat. Quare mox iussu eiusdem

emolumento, alia, nempe Hungarica pars, enorme capiat detrimentum; denique, quod id nec aequitas nec ipsa status ratio admittat. Quare mox iussu eiusdem Imperatricis, repurgando Savo et Colapi, aptandis semitis attractoriis, regulando molarum situi et perficiendis, quae adhuc restabant, Carolostadium ducentibus viis, manus admota fuit. Necdum haec perfecta fuerunt, cum primum Temesvariensis cum Jánosháziensi compagnia viam Fluminensem tentare productaque Hungarica hoc canali ad mare promovere ceperunt; verum, seu propter transportum per praevia

commercium vim utilitatemque suam ita exeruit, ut ipsi propiores ostiis navigationis huius principes, Lusitani, Hispani, Angli, Galli brevi intellexerint necessarium iam esse, ut legislatio praecipuam promovendo curam impendat commercio. Etsi enim plurima commoditatis, ornatus, aut luxus obiecta, quae ex affluentibus per quaestum pecuniis comparantur, in nullam sumantur considerationem, cum tamen pecuniis et copiosior statarius ad omnem artis disciplinam formatus miles interteneri, et hic omnibus requisitis melius provideri, et arma, machinae totusque usque adeo apparatus bellicus perfici

erga hoc obiectum apathia ad hanc usque epocham viguit; neque multo post Regnum hoc in idem cum Monarchia Austriaca corpus sub Imperatore Ferdinando Imo coaluit. Verum reges Austriaci, seu frequentibus bellis distenti, seu infertilitate provinciarum copiosisque pro modulo temporis illius, quae e harum fodinis eruebant, metallis conquiescentes, curas suas ad promovendum vel in Haereditariis suis Germanicis provinciis commercium, longo adhuc postea tempore non extenderunt. Quid itaque mirum, si etiam in Hungaria continuis perinde, qua externis qua internis motibus agitata, legislatio

in bonis suis exarendandi, per alios vero producta etiam fine exercendi quaestus praeemendi ius, extensus nimium praerogativae rebus suis libere fruendi sensus, constituta onerosa commercio Hungarico vectigalia sexcentaque alia commercii impedimenta interea enata sunt, quae suis locis separatim proponentur. Viget universim adhuc apud plerosque dominos terrestres ille cogitandi modus, ut curas suas ultra usuale oeconomiae systema extendere superfluum putent et apud magistratus exequentes opinio illa: quasi commercialia eiusmodi, aut oeconomiae publicae

opinio illa: quasi commercialia eiusmodi, aut oeconomiae publicae obiecta, eodem quo reliqua politica negotia zelo promovere, ad partes officii sui non attineret, aut certe, quod eius intuitu omnis eorum obligatio eo restricta sit, ut emanatas hoc in passu altiores ordinationes publicas reddant. Quae quidem opinio in eo fundari videtur, quod pleraque eiusmodi obiecta, hactenus nec in legem relata, nec sibi eadem curandi officium per hanc diserte impositum sit. Et haec est Hungariae tam physica quam politica relate ad commercium situatio.

§ XXVI. Generales reflexiones. Iam primum a) cum Hungaria, ut § 3 vidimus, sub zona temperata situetur, per quatuor latitudinis et octo longitudinis gradus porrigatur, adeoque diversum etiam solum, diversa climata habeat, suapte patet quod, praeterea, quae § 10, 11, 12, 13 et 14 illam iam procreare ostendimus, producta, omnia etiam alia, quae zona temperata admittit, proferre possit.
Cum horizon Hungariae, ut § 4 vidimus, partim montuosus, partim planus, aut lenibus colliculis inspersus sit, quod hoc ipsum

cum Hungaria, ut § 3 vidimus, sub zona temperata situetur, per quatuor latitudinis et octo longitudinis gradus porrigatur, adeoque diversum etiam solum, diversa climata habeat, suapte patet quod, praeterea, quae § 10, 11, 12, 13 et 14 illam iam procreare ostendimus, producta, omnia etiam alia, quae zona temperata admittit, proferre possit.
Cum horizon Hungariae, ut § 4 vidimus, partim montuosus, partim planus, aut lenibus colliculis inspersus sit, quod hoc ipsum iam primum internae communicationis vehiculum per id praebeat, quod

intermedium canalem coniungere, relate ad externum commercium nihil quidem intersit, ad procurandam tamen maiorem Tibiscanae cum Danubiana Hungaria communicationem, plurimum conferret. Quod interna communicatio per id etiam facilitaretur, si stagna, quae lacus Fertö, ut § 8. vidimus, efficit, transsecto per medium eorum navigabili canali, in Danubium ad Iaurinum emitterentur, quod si transsectis, qui inter Mogyorod et Nagy Kanizsa intercedunt, collibus et paludibus Balatoniensibus, ad

instaurari. Quod Tibiscanae paludes, cum irregulari et huius et aliorum, qui in eum influunt, cursu intimum nexum habeant. Et haec relate ad internam communicationem. Quoad commercium externum apparet. Quod cum Hungaria praeter exiguam, quae Austriam contingit, plagam, altissimis undique et longo spatio porrectis montibus concludatur, per axem commodum tantum cum Austria commercium possit exercere. Quod Hungaria unicum Mare Adriaticum immediate contingat; sed ab hoc etiam protensis octo postarum

praecluditur. Unicum itaque est Mare Nigrum, in quo quaestor, et Germanus et Hungarus (ut § 17.), per Danubium continua navigatione pervenire potest. Cum in Danubium omnes Hungariae fluvii, hic autem in Mare Nigrum effluat, quod situatio Hungariae respectu provinciarum, quae mari huic adiacent, ac in specie Moscoviam, in linea commercii sit admodum favorabilis, utpote cum ad has secundo Danubio exiguis sumptibus possit navigari; e contra, quod respectu Galliciae, Austriae et Germanici Imperii Hungaria minus feliciter situetur; utpote cum

e contra, quod respectu Galliciae, Austriae et Germanici Imperii Hungaria minus feliciter situetur; utpote cum in has, nonnisi aut sumptuosa axis via, aut longa adversis fluviis navigatione perveniri possit. Quod plane illa producta, quae maximam eductionis Hungaricae partem efficiunt, a loco eductionis plurimum distent; adeoque nonnisi longa et sumptuosa, seu axis seu navigationis adversis fluviis, via, eo deduci possint. Ita boves e partibus Cis- et Trans-Tibiscanis, ubi rem pecuariam sedem sibi fixisse §3.

adhuc admodum impeditum efficiat; quod Segnia iam etiam per Vunam et Costaniczam, verum per medium Statum Militarem, cum Hungaria nectatur; et quod nullius adhuc cum Europaeis reliquis potentiis quoad commercium Hungaricum initis tractatibus: eductio mercium Hungaricarum, quae e Litorali hoc suscipitur, arbitriis potentiae illius, ubi merces hae venui exponuntur, teloniis obnoxia sit. Denique. Quod etsi Flumen ab Hungaria avelli contingat, commercium tamen Hungaricum, modo vectigali non impediatur, suam, seu Buccari seu in

Buccari seu in Portu-Regio seu etiam Segniae, sedem tuto defigere possit. Superest, ut actualem commercii Hungarici statum dispiciamus. § XXVII. Status populationis. Complura, quae in Superiori Hungaria numerantur, praedia, tum conspicua in aliquibus Regni partibus latifundia, eam apud plerosque exterorum opinionem excitarunt, quasi Hungaria in dimidio adhuc deserta foret. Verum quidem est, quod populatio Hungariae, necdum eum, quem in Austria,

adeoque tota eius populatio in octo millionibus tuto assumi potest. Populatio haec, novissimo quidem bello tantisper accisa fuit; verum defectum hunc, partim copiosi Turcici immigrantes, partim naturales populationis progressus non multo post compensabunt. Subducatur iam calculus a ratione 4.499, quae continet, milliarium, et apparebit in Hungaria 1777. animas ad quadratum milliare obvenire, cum in Tyroli non nisi 1.356, in Carinthia vero 1.385 obveniant. Paradoxi huius causa in eo versatur, primum, quod in illis plane partibus, quae maxime desertae videntur, illocatio eam relate ad

post compensabunt. Subducatur iam calculus a ratione 4.499, quae continet, milliarium, et apparebit in Hungaria 1777. animas ad quadratum milliare obvenire, cum in Tyroli non nisi 1.356, in Carinthia vero 1.385 obveniant. Paradoxi huius causa in eo versatur, primum, quod in illis plane partibus, quae maxime desertae videntur, illocatio eam relate ad agriculturam, vitiosam acceperit directionem, ut rara quidem, sed ultra modum vasta oppida et possessiones, veluti Ketskeméth, Vásárhely etc. exsurrexerint, quorum numerosi incolae, cum re agraria et pecuaria vitam unice

excipias, separatum, alimentationis gradum non constituunt; ad domesticam tamen necessitatem et minutum quaestum ubique ferme educantur. E re vinaria Res vinaria per omnes ferme, quibus clima et solum admittit, comitatus excolitur; provident hi partes illas, quae seu propter continuam planitiem, seu propter climatis asperitatem, vineas colere non possunt, ad extera etiam non parva eius pars effertur, ita ut vinum tertiam capitalem alimentationis populi Hungarici partem efficiat. E re metallurgica Re metallurgica populus

ut iam vidimus, quas in praediis et latifundiis inferiorum comitatuum per aestatem praestare solent, operis, se ut plurimum sustentant; idem vivendi genus sectantur omnes ferme inquilini. In civitatibus et florentioribus oppidis, distincta plane hominum classis est, quae hoc vivendi genus consectatur, et quos operarios consuevimus appellare. Opificiis, fabricis et quaestu deberent quidem in civitatibus omnes, in oppidis plerique cives sustentari, interea horum etiam magna pars, rem seu agrariam seu vinariam seu pecuariam, ut iam vidimus,

Minerale regnum quod attinet, id ordinata intuitu huius obiecti, montanistica regnicolaris Deputatio indubie exhauriet. Quoad vegetabile, ac in specie frumentum: si res intimius expendatur, status agriculturae in eo subsistit, quod in partibus illis, quae occasione fruges distrahendi gaudent eaque ipsa de causa populo abundant, illa, si non ad summum, ad magnum certe perfectionis gradum, seu eius instrumenta seu arandi, firmandi componendique modum spectes, perducta sit; alibi, ubi aut nulla, aut rara distractionis occasio affulget, et ideo

Bátsiensi, supra hoc Banatico, ultra hoc Békessiensi et Csongradiensi, supremum Borsodiensi, tritico, gradum assignaverit. § XXXI. Cultura vinearum. Eadem est vinearum, quae agrorum culturae ratio; nam et haec ab ea ratione, qua distractionis occasioni propior est, maiorem attigit perfectionis gradum. Liquores vulgo Ausbruch, qui antea in solis Tokaiensibus vineis conficiebantur, iam in plerisque generosioribus promontoriis,

ut iis constituti ad diversas fabricas lineas, laneas, gosypiaces et sericeas, tinctores provideri possint, colendas, nemo hactenus manum admovit. Duae sunt, quarum praecipuus in fabricis illis usus est. Rubia tinctorum, vulgo Krach, et isatis , quae Germanice Wenigd appellatur. Illa in Banatu pluribusque Regni comitatibus sponte crescit et a plebe pro domestico usu alla minuta adhibetur. Verum ut in maiori quantitate haberi et fabricam aliquam providere possit, apta ad id mola eget,

, quae Germanice Wenigd appellatur. Illa in Banatu pluribusque Regni comitatibus sponte crescit et a plebe pro domestico usu alla minuta adhibetur. Verum ut in maiori quantitate haberi et fabricam aliquam providere possit, apta ad id mola eget, quae in toto Regno necdum existit. Isatidis culturam, ut inducat piae memoriae Imperatrix, omni, qui hanc susceperit, 50 terrarum iugera gratis et erga decennalem immunitatem in bonis cameralibus addixit. Nemo tamen vel hac liberalitate ad suscipiendum hoc opus in hodiernum diem permotus

simpliciter caret; in aliis per varios ita devastantur, ut instans periculum subsit, ne magna Regni pars defectu lignorum laboret; cum eatenus lege nihil provisum fuerit. Ut malo huic in tempore obviet piae memoriae Imperatrix provisionalem anno 1770. ediderat sylvarum regulationem, quae apud aliqua maiora et pura dominia reipsa observatur, universim apud paucos comitatus in usum venit. Itaque Regnum frequentibus sylvarum devastationibus hodiedum premitur. § XXXIX. De salicum implantatione. Iusserat etiam eadem

etiam eadem Imperatrix, ut certa salicum quantitas quotannis plantetur habuitque res haec, ut fieri solet, in aliquibus comitatibus successum, in aliis penitus negligebatur. § XL. De lithanthracibus et torfa. Ut iis etiam partibus, quae sylvis penitus destituuntur, prospiciatur, eadem Imperatrix proposuit praemia iis, qui surrogatum lignorum seu carbones fossiles, vulgo Stein-Kohlen seu torfam vulgo Torf-Erde repererint. Et reperti reipsa fuere

statu. § XLVII. Mechanicus commercii cursus. Ubi procurata commercio plena libertate, illud ad summum florem iam perductum est, ibi nullae nundinae vigent, victualia quotidie et ubique venduntur, reliqua producta et artefacta, in ea, quae faciendo etiam cum iis ulteriori quaestui sufficiant quantitate, ubique venui prostant, magna negotia per contractus mercantiles geruntur, qui nulli seu tempori seu loco affixi sunt.ž Per nundinas hebdomadales. Verum Hungaria procul adhuc distat ab hoc perfectionis gradu. Hoc

liceat, necdum est expeditum. Ad has viciniores tantum accolae producta sua comportare eademque habitatores loci, in quo geruntur plerumque pro immediata statim consumptione, coëmere solent; et in hoc respectu, pecunia hic mercis vicem subit venditionesque et eiusmodi emptiones primitivam illam, quae per permutationem fiebat, commercii speciem redolet. Evenit tamen frequenter, ut iam ad hebdomadales nundinas quaestores compareant expositaque illic producta fine ulterioris cum iis quaestus exercendi, coëmant. In hoc respectu hebdomadales nundinae iam pro primo

regionis, fluvius, alios collaterales absorbet hisque auctus, aquas suas in mare transmittit, ita in omni provincia solet esse centralis locus, in quo primarii quaestores aut resident aut sedem ad minus negotii sui defigunt. Secundarii quaestores in iis locis se collocare solent, per quae in linea illa, merces, ad centrum commodissime et affluere et vicissim defluere possunt. Centrum eiusmodi emporium, collateralia, per quae commercium in illud decurrit, loca, scala vocantur. In Hungaria centrum commercii est Pestinum, et respective

primarii quaestores aut resident aut sedem ad minus negotii sui defigunt. Secundarii quaestores in iis locis se collocare solent, per quae in linea illa, merces, ad centrum commodissime et affluere et vicissim defluere possunt. Centrum eiusmodi emporium, collateralia, per quae commercium in illud decurrit, loca, scala vocantur. In Hungaria centrum commercii est Pestinum, et respective Buda: scalae eius sunt versus Styriam, Austriam, Moraviam et Silesiam: (Bohemiam enim nullibi Hungaria immediate

nullam in Hungaria scalam habet, verum pro hac, ipsi Petovium in Styria, imo inverso plane ordine, Vienna deservit. E defectu Hungaricae huiusmodi scalae evenit, ut maxima pars Hungaricarum mercium non ad Hungaricum, sed ad Germanicum Litorale evehatur, et ut ipsa illa, quae inter inferiores comitatus et Litorale Hungaricum per Carolostadium, exigua licet communicatio viget respectu Pestini sit excentrica, neque immediatum, cum generali commercii Hungarici cursu nexum habeat. Per scalas has, adsitae illi partes partim superflua sibi

centrum promovere, partim necessariis sibi seu domesticis seu extraneis mercibus, inde se providere sicque pars longe maxima commercii in centrum hoc confluere, inde vero potissimum in adiacentes aut Germanicas aut exteras provincias, parte tamen aliqua, etiam ad remotas, quae Mediterraneum aut Oceanum accolunt, gentes, effluere consueverunt. § L. Saepe tamen aliam accipit directionem. Neque tamen progressivus hic commercii cursus, ita fixus et regularis est, ut non aliam saepe accipiat directionem.

statim 1780. anno, activum nonnisi 1,779.585 florenorum effecerit; et ex eo, quod hac ratione activum praecedentis 1778. per activum 1779. in duplo superaretur, cum tamen constet, quod mutationes commercii, nonnisi lente fieri soleant, nisi repentina et efficax causa interveniat, quae pro eo anno assignari non potest. Caeterum infusa per activum commercii statum summa per plures alios, quibus pecunia Hungarica Viennam efferri consuevit, canales, facile absorbetur. Articuli momentosiores, qui passivum Hungariae statum efficiunt, sunt artefacta; qui vero activum

per plures alios, quibus pecunia Hungarica Viennam efferri consuevit, canales, facile absorbetur. Articuli momentosiores, qui passivum Hungariae statum efficiunt, sunt artefacta; qui vero activum producunt, sunt producta naturae. Quoad sola cuprea artefacta, quae Schemnicii et Neosolii confici et in Silesiam et Galliciam divendi solent, Hungaria in exiguo 20 aliquot millium activo versatur. Ferrea quidem fabricata anno 1779, activum in 735.315 florenis effecisse, in tricesimali eiusdem articuli tabella legitur; verum cum rubrica

exotica materialia. Producta recidunt: l-o ad frumentum, 2-o ad vinum, 3-o ad animalia, 4-o ad eorum cutes, 5-o ad lanam, 6-o ad foenum et stramen, 7-o ad tabaccam, 8-o linum et canabes, 9-o mel, l0-o ceram, 11-o cineres clavellatos, 12-o gallas quercinas, 13-o legumina. Superest, ut quae singuli huius articuli manipulatio sit, videamus. § LII. Izostao naslov kod tematskih sadržaja od paragrafa LII do LXXVI. Lineae, laneae et gosypiaceae fabricae iam quidem in omnibus Germanicis provinciis exstant, et

quod aliqua producti in Hungaria serici pars in Regno remaneat. De sericeis vero fabricatis iuxta eundem diametrum ultra eductionem in Regno consummitur annue pro 555.739 florenis. Caeterum omnium horum fabricatorum et inductio et per Regnum distractio eadem ferme, quae § 52 expressa est, modalitate procedit. § LVII. Fabricata coriacea iam non tantum e Germanicis provinciis, sed etiam e Turcia, et quidem potissimum per passum Zemliniensem inducuntur. Pelles potissimum Turcicae in ea specie, quae

ferme, quae § 52 expressa est, modalitate procedit. § LVII. Fabricata coriacea iam non tantum e Germanicis provinciis, sed etiam e Turcia, et quidem potissimum per passum Zemliniensem inducuntur. Pelles potissimum Turcicae in ea specie, quae cordován et szattyán appellantur consistunt. Has enim praeparandi modum Turcae proprium sibi habuerunt. Quoad cordován, ut vidimus, iam eos Scepusienses opifices imitari coeperunt; szattyán possident adhuc exclusive. Magnam etiam lororum

enim praeparandi modum Turcae proprium sibi habuerunt. Quoad cordován, ut vidimus, iam eos Scepusienses opifices imitari coeperunt; szattyán possident adhuc exclusive. Magnam etiam lororum quantitatem Turcae Hungariae subministrant; et haec etiam potissima est rubrica, quae passivum cum Turcia commercium inducit. Universim horum fabricatorum titulo iuxta eundem diametrum Regno decedunt annue 228.292 florenorum. § LVIII. Lignea fabricata, quae secundum eundem diametrum annue 274.464 florenos e Regno evehunt, unice e

Turcae Hungariae subministrant; et haec etiam potissima est rubrica, quae passivum cum Turcia commercium inducit. Universim horum fabricatorum titulo iuxta eundem diametrum Regno decedunt annue 228.292 florenorum. § LVIII. Lignea fabricata, quae secundum eundem diametrum annue 274.464 florenos e Regno evehunt, unice e Germanicis provinciis suppeditantur. Horum magna quidem pars in affabre elaboratis armariis, mensulis, sedibus aliaque nobiliore suppellectili consistit et Vienna secundo Danubio in adsitas huic urbes, et

depositoria, e quibus vicinorum Hungariae et Croatiae civitatum mercatores non tantum in nundinis, sed alias etiam tantam sibi comparant quantitatem, qua adiacentem districtum providere possint. § LX. Minutioribus Norimbergensibus dictis, uti et iis, quae galanterie nuncupantur universisque isque adeo, quae extra Germanicas provincias elaborantur, fabricatis, donec etiam libera adhuc fuit eorum inductio, nullus ferme quaestor Hungaricus a prima manu se providebat. Primarii e depositoriis Viennensibus, secundarii

non tantum in nundinis, sed alias etiam tantam sibi comparant quantitatem, qua adiacentem districtum providere possint. § LX. Minutioribus Norimbergensibus dictis, uti et iis, quae galanterie nuncupantur universisque isque adeo, quae extra Germanicas provincias elaborantur, fabricatis, donec etiam libera adhuc fuit eorum inductio, nullus ferme quaestor Hungaricus a prima manu se providebat. Primarii e depositoriis Viennensibus, secundarii mercatores potissimum in nundinis Pestiensibus, a Germanis

Austria praebet. Huc eius eductio omni anno patet quantitatem, tantum maior vel minor provinciae necessitas determinat. Duplicem eductio haec passum habet: primus est Sopronio, ubi ad hebdomadales nundinas magna frugum quantitas convehitur; exstant ibi iam etiam eius depositoria, quae pro casu maioris venditorum frequentiae subserviunt. Huc aut quaestores Austriaci soli comparent, aut eorum correspondentes, necessariam pro iis quantitatem procurant quandoque locales etiam quaestores maiorem eius quantitatem fine ulterioris speculationis coëmunt. Ita Neostadium, viciniora

beneficium percipit in 2,081.413 florenis commercii autem huius practica manipulatio haec esse solet: possessores iugales suos boves postquam senescunt vendere solent, et hos et alios ex armentis, gulya vocant, delectos, Armeni et Graeci coëmere et vastis illis praediis, quae supra descripsimus et quae hi plerumque in arenda tenent, pro saginatione ad pascua emittere solent. Idem factitant domini terrestres maiorum et armentorum et praediorum possessores. Olim erant complures lanionum Viennensium societates, quae mandatarios suos ad Pestienses, Váczienses nundinas

florenis commercii autem huius practica manipulatio haec esse solet: possessores iugales suos boves postquam senescunt vendere solent, et hos et alios ex armentis, gulya vocant, delectos, Armeni et Graeci coëmere et vastis illis praediis, quae supra descripsimus et quae hi plerumque in arenda tenent, pro saginatione ad pascua emittere solent. Idem factitant domini terrestres maiorum et armentorum et praediorum possessores. Olim erant complures lanionum Viennensium societates, quae mandatarios suos ad Pestienses, Váczienses nundinas exmittere ibique

Armeni et Graeci coëmere et vastis illis praediis, quae supra descripsimus et quae hi plerumque in arenda tenent, pro saginatione ad pascua emittere solent. Idem factitant domini terrestres maiorum et armentorum et praediorum possessores. Olim erant complures lanionum Viennensium societates, quae mandatarios suos ad Pestienses, Váczienses nundinas exmittere ibique necessarios pro alimentatione urbis Viennensis boves comparare solebant. Postea ad ipsum fontem, idest loca, ubi animalia haec pascebantur, factores suos exmittere inceperunt. Nunc Institutum Mezö-Hegyèsiense totam hanc

pro alimentatione urbis Viennensis boves comparare solebant. Postea ad ipsum fontem, idest loca, ubi animalia haec pascebantur, factores suos exmittere inceperunt. Nunc Institutum Mezö-Hegyèsiense totam hanc manipulationem immutavit. Nimirum directores Instituti huius praedia cameralia, quae antea exarendabantur, soli usuant, animalia a Graecis et Armenis quaestoribus praeemunt sicque in praediis illis saginata, Viennam pro urbis eius provisione depellunt. Quod reliquum est, ad nundinas Pestienses et Váczienses depellitur; verum laniones maiorum Hungariae urbium, ut ea leviori

Regnum invehuntur; id, quod passivum illud, quod supra expressimus, constituit. § LXIX. Quarta notabilis activa rubrica est vinum, licet enim de Austriaco vino quotannis ultra quam pro 500.000 florenis Hungariae inferatur; si tamen omnes, quae e Regno educuntur, vini Hungarici species contrahantur, iuxta praeassumptum diametrum prodit annuum activum in 750.781 florenis. Huius eductio quatuor passus habet: Soproniensem, per quem potissimum Silesitae notabilem eius quantitatem educunt; Posoniensem, per quem

LXXIII. Separata hac ratione cera, tota ferme in Austriam et ad Litorale effertur efficitque activam pro Regno Hungariae rubricam in 92.824 florenis. Maximam huius partem subministrat Banatus et Rosnavia, longe tamen maior est quantitas cerae Polonicae, quae per Cracoviam et Troppaviam Austriae, ac praesertim Viennae infertur. § LXXIV. Cineres clavellati ultimo decennio activum diametrum dederunt in 91.316 florenis; daturi indubie maiorem, si eorum eductio versus Litorale continua libertate gauderet.

minima tantum pars beneficio aquae per Carolostadium, Flumen promovetur. Licet Aradiensis, Szegediensis, Szirmiensis, quin ipsa etiam Quinque-Ecclesiensis, minori impendio hac via evehi posset. Insulana tamen tota et pars Poseganae hac via per axem educi solet. Reliqua, quae per mare effertur, Hungarica tabacca per Pettovium. Tergestum cursum accipit. Olim tabacca omnis in foliis tantum educebatur; nunc exstat iam Flumine fabrica, in qua folia in pulverem elaborantur sicque praeparata iam tabacca per mare educitur. Budae et Sabariae iam ad formam

circulationis pecuniae in Hungaria. Cuprum in tricesimali Hungariae tabella tamquam insignis activa Hungariae rubrica apparet exportatque in diametro annuum 951.398 florenorum activum. Et vero reipsa in tanto valore cuprum produxit; verum praeter exigua, quae Neosolii et Schémniczii inde conficiuntur fabricata, quaeve in peculiari rubrica in activo statu iam alioquin assumpta sunt, totum hoc cuprum in crudo ad Germanica depositoria devehitur ibidemque primum distrahitur. Quare cum summa illa, quae pro hoc producto obvenit, non in Hungaria, sed in

in tanto valore cuprum produxit; verum praeter exigua, quae Neosolii et Schémniczii inde conficiuntur fabricata, quaeve in peculiari rubrica in activo statu iam alioquin assumpta sunt, totum hoc cuprum in crudo ad Germanica depositoria devehitur ibidemque primum distrahitur. Quare cum summa illa, quae pro hoc producto obvenit, non in Hungaria, sed in Germanicis provinciis percipiatur; summa etiam haec ex activo Hungarico deduci debet. Proinde licet totale ultimi decennii activum ad 3,484.842 florenos adsurgat: cum tamen comprehensum in hac summa cupri pretium in florenis 951.398 defalcari

ad 3,484.842 florenos adsurgat: cum tamen comprehensum in hac summa cupri pretium in florenis 951.398 defalcari debeat; genuinum activum in 232.447 florenis consistit. Quodsi summae huic addatur pecunia illa, quam Augusta Aula pro sustinenda re montanistica quotannis impendere debet et quae a versatis hac in re viris, ad tres milliones devalvatur; si insuper summa illa, quam exteri mercatores, per quos maxima commercii Hungarici pars procuratur, in transportum inductarum, eductarum et transeuntium mercium expendere debent, uti et pecuniae, quas intervenientes et transeuntes

consumunt ad 800.000 tuto assumi possunt. Sumptus, quos aut sollicitantes negotia sua aut animi etiam causa ad tempus Viennae commorantes Hungari sustinent, praesertim si vestes, quas ibi sibi curant aliaque mobilia et galanterie merces, quas per eam occasionem sibi comparare consueverunt et quae tabellas tricesimales non intrant, in reflexionem sumantur, 200.000 haud difficulter aequabuntur. Complures ex his per alias Germanicas, imo exteras etiam Europaeas provincias peregrinantur, quorum expensae ad 100.000 facile possunt calculari. Lotteria aliique fortunae lusus ad minus 100.000

infundet, eo etiam plus per eosdem canales educetur. Neque obstat, quod in Hungaria et rerum et bonorum pretia continuo augeantur, interusuria vero a sex ad quinque per centum sponte sua reciderint. Effectum enim hunc non maior affluentis quam refluentis pecuniae quantitas, sed maior eius, quae certa proportione et affluit et refluit massae, tum celerior eius circulatio, produxit. Exstat luculentum axiomatis huius in ipsa in concreto sumpta Austriaca monarchia exemplum. Hanc usque recentiores annos in commercio semper passive stetisse constat et forte in eodem statu adhuc dum

et politica Hungariae relate ad commercium situatione positoque ob oculos non tantum actuali oeconomiae publicae et commercii statu, sed ipsa etiam circulationis pecuniae in Hungaria theoria, superest, ut Deputatio haec ea, quae ad perducendum maiorem florem utrumque hoc obiectum, lege publica constituenda esse arbitratur, demisse proponat. DE IMPOPULATIONE § LXXIX. Naturalis populationis progressus. In Regno minus populoso, is est

vitae frumentum a meridionalibus comitatibus petere debeat. Cis-Danubiana interim in sensu eiusdem paragraphi considerata pauca quidem iam praedia contineat, vastissimas tamen adhuc habeat paludes Fertöienses, Balatonienses, Szalaenses et Kanisaienses, quae si exsiccentur, copiosis adhuc pagis locum praebere possent. Trans-Danubiana autem et Tibiscana aeque in sensu praecitati paragraphi sumpta, non modo copiosa adhuc praedia, sed plures insuper quam prior contineat paludes, ita ut his exsiccatis, ingentia adhuc illic deserta spatia

An populatio per exteros vel domesticos provehatur arbitrio proprietariorum relinquendum. In ordine ad tertiam quaestionem nonnulae iurisdictiones huius intuitu eo mentem suam explicuerunt, ut imposterum novas colonias nonnisi ex iis Regni partibus deducere liceat; quae nimia iam alioquin populatione laborant. Ex horum alioquin colonias has e montosis et septemtrionalibus Regni comitatibus educendas esse arbitrantur. Alii vero ita existimant, ut cum plane in illis praesertim Tibiscanis partibus, ubi maxima deserta spatia reperiuntur, vastissimae etiam in

nomine utilior videretur, quod deducta a montibus in planum colonia, nonnisi post secundam tertiamve generationem aëri et aquae illi insuescere; interea vero celeriter soleat deperire. Universim infitiari non licet, quod collecta e regnicolis colonia et stabilior sit et minus sumptuosa quam ea, quae ex extraneis conflatur. Verum non interest publici, ut legislatio vel in hoc genere proprietariorum arbitrio limites ponat. Unum tantum est, in quo lex proprietariorum libertati metam definire potest. Nimirum ne loca iam populosa in praedia convertere liceat. Cum enim populatio et ad

ad eius reimpopulationem per magistratum comitatus adstringendus esse videretur. § LXXXV. Si deserta impopulentur, qui favores iis concedendi. Et haec quoad colonias in ordine ad singulares sessiones; harum duplex est species: una earum, quae e loco ab olim deserto novitus efformantur, et aliae earum, quae e populosis desertae effectae nunc denuo reimpopulantur. An et qualis particulari etiam eiusmodi impopulationi favor tribuendus sit, hactenus quidem nulla lege definitum fuit. Cum tamen particulares etiam eiusmodi sessiones

esse videretur. § LXXXV. Si deserta impopulentur, qui favores iis concedendi. Et haec quoad colonias in ordine ad singulares sessiones; harum duplex est species: una earum, quae e loco ab olim deserto novitus efformantur, et aliae earum, quae e populosis desertae effectae nunc denuo reimpopulantur. An et qualis particulari etiam eiusmodi impopulationi favor tribuendus sit, hactenus quidem nulla lege definitum fuit. Cum tamen particulares etiam eiusmodi sessiones impopulari publici a proportione perinde intersit hocque in genere,

iuncta sunt vitia: ebrietatem, furta et praedocinia adeo proclives sunt, ut propter malam sessionum suarum culturam inediae frequenter exponantur; numerosum hunc populum ad procurandam sibi maiori labore subsistentiam deducere eo magis interesset, quod loca plerumque habitet semota et montosa, ad quae difficilis est tempore famis commeatus convectio. Verum indoles gentis iam adeo est depravata, ut nulla ferme, nisi a futura generatione, si eadem in scholis nationalibus debite excolatur, emendatio sperari possit; hae autem propter incolarum paupertatem plane in Valachicis pagis difficillime

sessionatos et inquilinos tanta est in Hungaria improportio, ut 1787. horum 793.270, illorum vero nonnisi 505.708 numerati fuerint. Numerus hic inquilinorum de tempore in tempus semper magis increscere debet. Omnes enim ii, qui nonnisi tantam sessionis partem tenent, quae ab unica familia commode excoli potest, hanc primogenito relinquere, reliquos vero filios dimittere solent. Cum hi omnes nec militiae nec opificiis applicari possunt, debent utique inquilinariam assumere conditionem. Si inquilinorum numerus plus iusto multiplicetur, ipsa haec civium classis ad

invenire et vetera perficere suapte conetur, ad id legislatio futuram tantum generationem praeparare potest, nisi praestolari velit, donec eum enascitura post longum forte tempus e nimio populationis incremento necessitas ad id cogat. § XCVIII. Leges, quae ad excitandam nationalem industriam perferendae censentur. Cum legislatio Hungarica, se tempus illud praestolari nolle, sed omnia perficiendae ocyus oeconomiae publicae media adhiberi velle per delatam Deputationi huic provinciam satis contestata sit: ut scopus hic obtineri

adhiberi velle per delatam Deputationi huic provinciam satis contestata sit: ut scopus hic obtineri possit, Deputatio futuris comitiis sequentia constituenda esse demisse arbitratur:
Cum nonnullos magistratus in promovendis oeconomiae publicae obiectis eo, quae utilitas rei exigit, zelo hactenus ideo versatos non fuisse appareat, quia nulla hactenus lege ad id diserte stringebantur, declaretur positiva lege, quod agenda haec ad praecipuam officii eorum partem pertineant. Si forte magistratuales aliis agendis ita detineantur, ut

nulli exclusivi ad certos annos favores concedantur, nisi forte ea sit producti alicuius natura, ut ipse inventor totum publicum posset providere. Ut futura adminus generatio ad maiorem industriae gradum praeparetur, nationales scholae ita organisentur, ut iuventus, quae ad scholas Latinas transitura non est, eam historiae naturalis partem audire possit, quae ad oeconomiam publicam refertur. Evocentur sumptibus fundi litterarii viri in historia naturali apprime gnari. Hi sub directione Consilii Regii Locumtenentialis ( quod

alicuius natura, ut ipse inventor totum publicum posset providere. Ut futura adminus generatio ad maiorem industriae gradum praeparetur, nationales scholae ita organisentur, ut iuventus, quae ad scholas Latinas transitura non est, eam historiae naturalis partem audire possit, quae ad oeconomiam publicam refertur. Evocentur sumptibus fundi litterarii viri in historia naturali apprime gnari. Hi sub directione Consilii Regii Locumtenentialis ( quod tamen eatenus Facultatem philosophicam praevie semper audiet) peragrent omnes Regni

Consilio periodicas relationes praestent. Si quod tale productum detexerint, cuius praesens statim usus haberi posset, id locali iurisdictioni continuo insinuent, una tamen et Consilio referant; terminato vero cursu generalem eidem praestent relationem; Consilium hac habita, seligat ea producta, quae ut usus eorum haberi possit, aliqua praeparatione egent. Superinde eos mechanicos, qui in praeparatione alicuius analogi obiecti iam versantur, audiat sicque definitio operationis modo hunc publicum reddat, et eius propagationem per recensita in superioribus media studeat promovere. Denique

aut exigua est distractionis opportunitas, ibi terra pro autumnali etiam seminatura semel tantum aut bis ad summum subigitur, neque firmationis usus viget; ubi e converso seu solum est ingratum, seu praesens distractionis occasio adest, ibi terra melius tantisper excolitur. In partibus illis, quae Austriam et Styriam propius contingunt, seu vi exempli seu populi numero seu tolerabilioris tantisper distractionis facilitate agricultura ad commodum iam perfectionis gradum assurrexit, verum et ibi adhuc pascua et vervacta vigent: et tamen in hoc etiam imperfecto agriculturae statu tanta

asseverari possit, ne quintam quidem eius, quod a domestico usu superest, partem evehi. § C. Ad hanc perficiendam legislatio tantum frumenti faciliorem et utiliorem distractionem procurare debet. Itaque legislatio omnem adhuc aliam, quam quae per faciliorem frumenti distractionem, de qua suo loco agetur, procurari quiret, perficiendae agriculturae curam tuto deponere potest. Crescet illa perficieturque suapte, prouti populatio, consumentium numerus et distractionis facilitas increverit et ubi seu interna consumptio seu eductio ad

prouti populatio, consumentium numerus et distractionis facilitas increverit et ubi seu interna consumptio seu eductio ad extra eo provecta fuerit, ut omnem frumento idoneum angulum excutere supremumque colendo agro laborem impendere intersit et agraria instituta et omnia illa, quae in aliis provinciis vigent, agriculturae raffinumenta suapte invehuntur. Nunc eo potius studia sua convertenda esse videntur, ut quo plura alia producta eruantur, quorum cultura notabilior incolarum numerus se possit occupare. Nimirum ut hac administratione maior frumenti, quod

ordinationem arbitratur, ut in locis illis, ubi pluralitas colonorum subdivisionem pascuorum (vervacta enim natura sua antea cessare debebunt) postulaverit, hanc magistratus comitatus omnino admittere teneatur. Et quia circa ipsam subdivisionis huius clavim complures enasci possunt quaestiones, quae non ad huius, sed ad urbarialis Deputationis obiecta referuntur, hanc eadem Deputatio pro faturis comitiis elaboret. § CII. Ubi interest populus ad culturam pomorum terrestrium disponatur. Caeterum sicut universalis frumenti

quos difficilior e fertilioribus partibus aditus patet, ut plebem ad culturam pomorum terrestrium omni meliori ratione permoveant. DE PRATORUM CULTURA § CIII. Status culturae pratorum. In pratis colendis eadem, quae in agris diversitas viget. In praediis, quae herbam plane ultra necessitatem producunt, id quod a pascuo animalium superest, leviter compositum, tota hyeme iniuriis aëris expositum relinquitur. Ubi non est tanta herbae copia, foenum quidem horreis infertur: si tamen illud vel tantisper

patet, ut plebem ad culturam pomorum terrestrium omni meliori ratione permoveant. DE PRATORUM CULTURA § CIII. Status culturae pratorum. In pratis colendis eadem, quae in agris diversitas viget. In praediis, quae herbam plane ultra necessitatem producunt, id quod a pascuo animalium superest, leviter compositum, tota hyeme iniuriis aëris expositum relinquitur. Ubi non est tanta herbae copia, foenum quidem horreis infertur: si tamen illud vel tantisper abundet, cordum e pratis raro desumi solet. Qui rem

relinquitur. Ubi non est tanta herbae copia, foenum quidem horreis infertur: si tamen illud vel tantisper abundet, cordum e pratis raro desumi solet. Qui rem suam familiarem solertius curant, iam et foenum et cordum e pratis suis quotannis desumere consueverunt; imo invaluit iam ea in compluribus, quae foeni penuria laborant locis, industria, ut defectum hunc, comparatis trifolii aliarumque, quae foeni vices obire possunt, herbarum seminibus per artificiosa, naturalibus longe utiliora prata studeant compensare. § CIV. Prata artificialia

tantisper abundet, cordum e pratis raro desumi solet. Qui rem suam familiarem solertius curant, iam et foenum et cordum e pratis suis quotannis desumere consueverunt; imo invaluit iam ea in compluribus, quae foeni penuria laborant locis, industria, ut defectum hunc, comparatis trifolii aliarumque, quae foeni vices obire possunt, herbarum seminibus per artificiosa, naturalibus longe utiliora prata studeant compensare. § CIV. Prata artificialia tantum monitis et exemplis inducenda. Cum defectu foeni plures Regni partes

localium magistratuum activitas, ac praesertim parochorum et pastorum zelus, multum ad id conferre possunt, ut ubi necessum est, monitis, persuasione, praecipue vero exemplo artificialium eiusmodi pratorum usus, sensim propagetur. § CV. Leges, quae in favorem culturae pratorum perferendae censentur. E converso ad partes legislationis omnino attinet removere impedimenta illa, quae industriosos etiam proprietarios detinent, quo minus eum, quem possent e pratis suis fructum capiant. Talia sunt introducti in pluribus locis

praecipue vero exemplo artificialium eiusmodi pratorum usus, sensim propagetur. § CV. Leges, quae in favorem culturae pratorum perferendae censentur. E converso ad partes legislationis omnino attinet removere impedimenta illa, quae industriosos etiam proprietarios detinent, quo minus eum, quem possent e pratis suis fructum capiant. Talia sunt introducti in pluribus locis abusus illi, ut nemini liceat foenile suum ante festum Sancti Ioannis Baptistae falcare ideo, ut eadem interea pro pascuo deservire possint. Item ut

ante festum Sancti Ioannis Baptistae falcare ideo, ut eadem interea pro pascuo deservire possint. Item ut foenilia mox atque defalcantur, pascuo locum dare debeant, adeoque nemini e foenili suo cordum desumere liceat. Abusus hi cum nulla adhuc positiva lege sublati sint, in illis foenilium plagis, quae plures habent nobiles compossessores, si unus tantum alterve possessor in foenilibus suis industriam velit exercere, multis discordiis, saepe etiam scandalosis violentiis ansam praebent. In locis vero illis, ubi unicus dominus terrestris eiusmodi foenilium plagam cum suis colonis possidet, si

possit, Deputatio suam, ubi de obiecto commercii tractabitur, depromet opinionem. § CVII. An vineas in plano sitas sufferre expediat. Caeterum proposuerunt aliquae iurisdictiones, ut cum alioquin nimia vinearum copia laboremus, eae, quae in locis planis et oleribus potius quam vitibus idoneis plantatae sint, lege publica evellendae decernantur, neve id imposterum fieri possit, eadem lege prohibeatur. Et vero si parte ex una id spectetur, quod planae eiusmodi vineae non possint non malae qualitatis vina procreare; quod cum

perpendatur, quod ex oleribus in talibus vineis procreatis, si hae ab urbe magis remotae sint, nullus, a frumento vero, quod in tali fundo procreatur vix tantus quantus e vino fructus percipi possit; si, inquam, omnia haec expendantur, facile apparebit, quod legislatio destructionem omnium, quae in plano sitae sunt vinearum, citra laesionem iuris proprietatis ordinare non possit. § CVIII. Ne vineae in planitie imposterum plantentur prohibendum. Unum illud statuere posse videtur legislatio, ne imposterum ad generosiora

maiorem capere possent utilitatem, quovis meliori modo disponere, ut eas sensim in alios aptare velint usus. DE SYLVIS ET LIGNORUM SURROGATIS § CIX. Status culturae sylvarum. Habet Hungaria montosas partes, quae immensas et quas nulla adhuc securis tetigit sylvas alunt; verum sylvae hae ideo tantum intactae manent, quia aut nullus aut nonnisi excessuris utilitatem sumptibus parabilis accessus ad eas patet. Habet iterum alias, quae patent et tamen longe maiorem, quam usus proprietariorum ferat,

culturae sylvarum. Habet Hungaria montosas partes, quae immensas et quas nulla adhuc securis tetigit sylvas alunt; verum sylvae hae ideo tantum intactae manent, quia aut nullus aut nonnisi excessuris utilitatem sumptibus parabilis accessus ad eas patet. Habet iterum alias, quae patent et tamen longe maiorem, quam usus proprietariorum ferat, lignorum quantitatem producunt. Habet e converso alias, quae sufficientibus quidem lignis provisae sunt, sed quarum adeo inordinatus fit usus, ut illic defectus lignorum intra paucum tempus iure praemetui possit. Habet denique

sylvas alunt; verum sylvae hae ideo tantum intactae manent, quia aut nullus aut nonnisi excessuris utilitatem sumptibus parabilis accessus ad eas patet. Habet iterum alias, quae patent et tamen longe maiorem, quam usus proprietariorum ferat, lignorum quantitatem producunt. Habet e converso alias, quae sufficientibus quidem lignis provisae sunt, sed quarum adeo inordinatus fit usus, ut illic defectus lignorum intra paucum tempus iure praemetui possit. Habet denique vastas plagas; quae omni prorsus ligno sunt destitutae. De primi ordinis locis superflua est omnis cura, donec fortassis

et tamen longe maiorem, quam usus proprietariorum ferat, lignorum quantitatem producunt. Habet e converso alias, quae sufficientibus quidem lignis provisae sunt, sed quarum adeo inordinatus fit usus, ut illic defectus lignorum intra paucum tempus iure praemetui possit. Habet denique vastas plagas; quae omni prorsus ligno sunt destitutae. De primi ordinis locis superflua est omnis cura, donec fortassis eas populatio propius attingat. Nam tum primum operae pretium erit aditum ad eas procurare. Interea complures certae sylvae per indigenas ad hanc classem referuntur, ad quas aditus aut

nec industriam privatis praecipere, nec qualem (modo in detrimentum publici non vergat) fundi sui usum facere possit, praescribere: ita vicissim ne quis fundo suo cum detrimento publici abutatur, impedire et potest et debet, abusus eiusmodi eveniunt plerumque per devastationem sylvarum illarum, quae aut per plures communiter possidentur, aut de quarum seu metis seu etiam proprietate controversia exardescit. Cui malo qualiter obviari possit, Deputatio iuridica proponet. Et cum sylvae non tantum per spontaneas eiusmodi devastationes, sed ipso etiam naturali propter auctam populationem

per legem imponenda. Cum tamen implantatio salicum sit intercalare seu supplendi seu praeveniendi lignorum defectus remedium, haec iam inde ab anno 1755. per administrationem publicam continuo adursa, in aliquibus comitatibus optimo cum successu, in aliis et forte talibus, quae maximam earum necessitatem habuissent, penitus intermissa fuerit, censet Deputatio haec, ut interea etiam, donec complicatior sylvarum ordo in realem effectum perducatur, magistratus comitatuum illorum, qui sylvis non abundant, ad promovendam salicum implantationem, lege publica

his torfae usus maxime convenire. E contra, cum carbones bituminosi in montanis aut submontanis locis potissimum eruantur, hi in usum metalli fodinarum deservire censentur. Iam sub Regina Maria Theresia torfa et carbones bituminosi reperti sunt. Sed quia talibus in locis eruebantur, quae lignis alioquin abundabant, et unde in partes illas, quae iis egent, promotio sumptuosa nimis evasisset, usus eorum non est propagatus. Sub Iosepho IIdo detecta fuit in comitatu Barsiensi una (tres enim habentur) carbonum fossilium species, sed quae liquandis metallis apta non fuit, et tamen

bituminosi in montanis aut submontanis locis potissimum eruantur, hi in usum metalli fodinarum deservire censentur. Iam sub Regina Maria Theresia torfa et carbones bituminosi reperti sunt. Sed quia talibus in locis eruebantur, quae lignis alioquin abundabant, et unde in partes illas, quae iis egent, promotio sumptuosa nimis evasisset, usus eorum non est propagatus. Sub Iosepho IIdo detecta fuit in comitatu Barsiensi una (tres enim habentur) carbonum fossilium species, sed quae liquandis metallis apta non fuit, et tamen vix hi eruti sunt, cum iam directio montanistica eos ad

sunt. Sed quia talibus in locis eruebantur, quae lignis alioquin abundabant, et unde in partes illas, quae iis egent, promotio sumptuosa nimis evasisset, usus eorum non est propagatus. Sub Iosepho IIdo detecta fuit in comitatu Barsiensi una (tres enim habentur) carbonum fossilium species, sed quae liquandis metallis apta non fuit, et tamen vix hi eruti sunt, cum iam directio montanistica eos ad metalla referri adeoque urburae subjicere praetendit. Cuius tamen contrarium sub 26-a, maii 1788. benigne declarare dignatus est idem Rex et Imperator. § CXV.

metallis apta non fuit, et tamen vix hi eruti sunt, cum iam directio montanistica eos ad metalla referri adeoque urburae subjicere praetendit. Cuius tamen contrarium sub 26-a, maii 1788. benigne declarare dignatus est idem Rex et Imperator. § CXV. Quae leges ad antevertendum lignorum defectum condendae. Quamvis nulla sit gleba, quae non aliquam saltem, si idonea cultura adhibeatur lignorum speciem producat; per implantationem vero sylvarum, necessitatibus incolarum melius utique prospiceretur cum tamen hoc industriae genus

referri adeoque urburae subjicere praetendit. Cuius tamen contrarium sub 26-a, maii 1788. benigne declarare dignatus est idem Rex et Imperator. § CXV. Quae leges ad antevertendum lignorum defectum condendae. Quamvis nulla sit gleba, quae non aliquam saltem, si idonea cultura adhibeatur lignorum speciem producat; per implantationem vero sylvarum, necessitatibus incolarum melius utique prospiceretur cum tamen hoc industriae genus et impeditum sit et longae admodum exspectationis, ut populo illi interea etiam consulatur,

1) quod lithanthraces cuiuscunque demum sint speciei, inter metalla non censeantur, sed ad liberam privatorum industriam pertineant; 2) ut proposita iam inventoribus pecuniaria praemia ad ea solum loca restringantur, ubi torfae et lithanthracum aut praesens usus haberi aut certe unde ad loca, quae hoc lignorum surrogato egent cum lucro transportari possint; 3) si proposita praevia ratione praemia non proficiant, ut liberum sit comitatibus penuria lignorum laborantibus peritum et inveniendi et tractandi producti huius hominem, sumptibus cassae domesticae conducere, quo is unum eorum in

introducat. DE CULTURA LINI § CXVI. Status culturae lini et quod eius perfectio. Lini culturam augere et perficere non eo nomine interest, ut illud in crudo exportetur, sed ut per eius elaborationem immanis illa, quae titulo telae quotannis effertur, pecuniae summa sensim minui possit; de augenda vero telae productione infra in obiecto manufacturarum agetur. Producto huic videtur frigidior regio convenire, cum Moscovia maximam crudi huius producti copiam commercio subministret, et in ipsa

refertur. DE CULTURA APUM § CXIX. Quomodo alicubi cultura apum sensim perfecta sit. In regionibus desertis sed temperatis sylvestres apes suapte multiplicantur; cum enim illic nullum vomer terram vertat totam, quae a sylvis reliqua est plaga mero gramine, quod mille speciei melliferos flores producit, contegitur. Qui primi mel apibus adimere tentarunt homines, id utique non aliter quam per earum enecationem obtinere valuerunt. Postquam in loco tali, ubi sylvestres apes iam praefuerunt populatio invaluit,

in passivam transeat; videtur Deputationi e re fore, comitatibus non tantum admittere, sed et imponere, ut peritos utilioris illius apum culturae homines e comitatibus illis, ubi illa iam viget, accire, eandemque in gremio sui inducere teneantur. Et haec relate ad indigena producta. Iam de iis: quae serius aliunde adoptata sunt. DE SERICI CULTURA § CXXII. Quantam Hungariae utilitatem serici cultura procurare possit. Si illa singulo populo maxime utilia sunt producta: 1) quae climati suo exclusive ad

ad indigena producta. Iam de iis: quae serius aliunde adoptata sunt. DE SERICI CULTURA § CXXII. Quantam Hungariae utilitatem serici cultura procurare possit. Si illa singulo populo maxime utilia sunt producta: 1) quae climati suo exclusive ad vicinos conveniunt. 2) Quorum manipulatio agriculturam minime impedit. 3) Quae certam et pene illimitatam habent distractionem. 4) E quorum cultura utilitas ad plurima incolarum individua dimanat. 5) Cuius cultura notabilem Regno seu infert seu exire impedit pecuniae

CULTURA § CXXII. Quantam Hungariae utilitatem serici cultura procurare possit. Si illa singulo populo maxime utilia sunt producta: 1) quae climati suo exclusive ad vicinos conveniunt. 2) Quorum manipulatio agriculturam minime impedit. 3) Quae certam et pene illimitatam habent distractionem. 4) E quorum cultura utilitas ad plurima incolarum individua dimanat. 5) Cuius cultura notabilem Regno seu infert seu exire impedit pecuniae quantitatem, tunc post primae necessitatis obiecta, nullum Hungariae utilius productum, quam sit sericum,

notabilis utilitas proveniat, debet illud a pluribus familiis tractari, potest autem etiam a miserrimis, quia si in minori quantitate tractetur, nec nova aedificia, neque ullos in praeparatoria instrumenta sumptus requirit, adeoque nihil prorsus obstat, quo minus singulus hospes in comitatibus, quae idoneo ad id climate gaudent, industriam hanc possit exercere. Denique relate ad quintum, usu iam compertum est, quod talis etiam rusticus, qui unicum spatiosius cubiculum, aut vicinum stabulum vel horreum, praeterea uxorem et unam aliamve decennio maiorem prolem habet, galettas, si

1.000 hospites, quarum singulus tantam summam producat, iam pro tali summa obveniunt 30.000 florenorum. Assumamus pro toto Regno 10.000 talium hospitum, iam prodibit summa 300.000 florenorum. Et hoc pure e crudis galettis. Quodsi praeterea pretium deglomerationis, defilationis et fabricatorum, quae exinde confici possent, elaborationis assumantur, facile apparebit, quod cultura serici partim impediendo, nec hoc titulo pecuniae exeant, partim etiam exteras pecunias attrahendo, unius millionis lucrum Hungariae haud intra multum tempus adferre possit. §

ab eo inde tempore ita elanguit, ut nisi eam legislatio novis stimulis excitaverit, nascens hic et quondam ingentem Regno allaturus industriae ramus, sensim prorsus exstingui debeat. Ne id eveniat. Deputatio sequentia remedia censet adhibenda. § CXXIV. Quae in eius promotionem constituenda censeantur.
Magistratibus comitatuum, quorum clima id patitur obligatio culturam serici promovendi diserta lege imponatur; exigantur iam praescriptae eatenus annuae tabellae; pro harum controlleria superior etiam

industria haec illis tanto magis videtur convenire. Ideo hae ad promovendam serici culturam per instantias suas magis adhuc adstringantur. Cum nullus melior propagandi instituti huius modus existere possit quam ille, qui hactenus receptus fuit, comitatus illi et civitates, quae nullum practicantem habent, se eodem providere debeant, neque tamen obvium quemquam, uti hactenus alicubi factum est assumere possint, verum aut talem a superiori inspectore Eszekiensi requirere eundemque competenti salario debeant providere, aut si ille talem paratum non haberet, idoneum

seu erga creditum, si illud merentur, seu erga paratam provideantur; e Regno vero nonnisi residuum educi possit. DE CULTURA TABACCAE § CXXV. Origo et status actualis culturae huius. Tabacca omnia, quae superius recensuimus, utilissimi producti criteria habet praeter id, quod robustas perinde atque agricultura manus requirat, quodve tantundem terrae huic decerpi soleat, quantum illi consecratur. Verum id quidem in Hungaria, quae alioquin frumento redundat exiguam subit considerationem. Cum

et status actualis culturae huius. Tabacca omnia, quae superius recensuimus, utilissimi producti criteria habet praeter id, quod robustas perinde atque agricultura manus requirat, quodve tantundem terrae huic decerpi soleat, quantum illi consecratur. Verum id quidem in Hungaria, quae alioquin frumento redundat exiguam subit considerationem. Cum usus tabaccae in Hungaria semper liber fuerit, culturam eius principio domestica consumptio excitavit, necessitas, quam producti huius abaldo Viennense habet, provexit. § CXXVI. Quid eamn

lucri occasio parte ex una cultorum numerum continuo provexit; parte vero ex altera aviditatem ita excitavit; ut de ipsis solitis culturae regulis remiserint, tantum ut quantitatem eius augeant, utve pondus eius variis saepe minus aequis artibus augere studuerint. Inde evenit, ut nec spuria folia, quae legitimorum vim enervant, nec cacumina plantae decerpta, ut pistilli (Stingl), qui vecturam tantum inutiliter gravant, et quidem longiores relicti, denique ut deteriora folia in manipulis intra meliora abscondi coeperint. Vel haec sinistra tabaccae Hungaricae manipulatio poterat omne eius

inutiliter gravant, et quidem longiores relicti, denique ut deteriora folia in manipulis intra meliora abscondi coeperint. Vel haec sinistra tabaccae Hungaricae manipulatio poterat omne eius creditum enervare. Accessit tamen subinde alia gravior, compositi nempe belli Americani circumstantia, quae emptorum concurrentiam uno ictu ad Americanam iterum tabaccam avocavit atque ita cum consumptio tabaccae Hungaricae iterum ad domesticum tantum usum et necessitatis Viennensis abaldo, si exiguam respective, quae adhuc partim Flumen ad fabricam Bienenfeldianam, partim per Litorale efferebatur,

Accessit tamen subinde alia gravior, compositi nempe belli Americani circumstantia, quae emptorum concurrentiam uno ictu ad Americanam iterum tabaccam avocavit atque ita cum consumptio tabaccae Hungaricae iterum ad domesticum tantum usum et necessitatis Viennensis abaldo, si exiguam respective, quae adhuc partim Flumen ad fabricam Bienenfeldianam, partim per Litorale efferebatur, quantitatem excipias, restricta fuerit, debuit cultorum numerus, qui a proportione externae eius distractionis accreverat, suapte diminui. Poterat tamen Hungarica tabacca certam adhuc distractionis viam in

positio sua faciliorem praebet versus Flumen eductionem, industriam hanc tantisper exercuerunt; sed nec apud hos, praeter minutiora, alia summa duo seu culturae vitia seu distractionis impedimenta adhuc sufferri potuerunt. Nimirum viget adhuc apud hos etiam foliorum in aëre siccationis usus, quae cum omne tabaccae aroma extrahat praetereaque folia fragilia, id est in transportu facile comminuibilia reddat et quantitatem et pretium eius utique vehementer minuere debet. Denique nec hi adhuc cultores eo perduci potuerunt, ut folia iuxta eorum qualitatem in suas classes dispertirentur,

alioquin postea, sed maiori cum labore et detrimento peragere debeat, etiam hoc nomine cultori eam longe viliori pretio persolvat. § CXXVIII. In Hungaria qualitas tabaccae purae a meliori vel deteriori cultura dependet. Antequam ad ea, quae ad provehendam tabaccae culturam maxime idonea videbuntur media, proponenda descendatur; vulgare adhuc illud praeiudicium, quasi seu Quinque-Ecclesiensis seu Szegediensis seu quaecunque alia tabacca peculiari aliqua qualitate polleret, evellendum videtur, Hungariae solum demptis tantum

omnibus notabilibus sane in eam rem factis expensis in singulo iugero 60 florenos lucri fecerit. His praemissis, ut utilissima post sericum producti huius cultura perfici possit, sequentia constituenda Deputatio haec demisse arbitratur. § CXXIX. Quae ad promovendam hanc culturam statuenda esse censentur.
Cum stabiles, quos Pestiense tabaccae depositorium cum possessionibus, in quibus tabacca procreatur, inire solet contractus, praeemptionem et monopolium sapiant, hi imposterum prohibeantur;

mercatorum industriae relinquatur; Lombardia enim Austriaca, nisi abaldo Viennense provisionem eius ultro arripuisset, per privatos quaestores perinde et hactenus provisa fuisset et imposterum provideri poterit. Cum paucae illae colendae Levantinae tabaccae gnarae familiae, quae e Turcia eductae fuerant, denuo eo reversae sunt; educantur denuo plures et tales, quae ad figendas in Hungaria stabiles sedes se resolverint. Hae vero non in uno loco, sed sparsim per districtus, ubi tabaccae cultura viget, illocentur. Eductio tabaccae nunquam

eius ultro arripuisset, per privatos quaestores perinde et hactenus provisa fuisset et imposterum provideri poterit. Cum paucae illae colendae Levantinae tabaccae gnarae familiae, quae e Turcia eductae fuerant, denuo eo reversae sunt; educantur denuo plures et tales, quae ad figendas in Hungaria stabiles sedes se resolverint. Hae vero non in uno loco, sed sparsim per districtus, ubi tabaccae cultura viget, illocentur. Eductio tabaccae nunquam prohibeatur. Cum enim productum hoc non sit primae necessitatis, nec cadere potest sub categoriam

Ipsa etiam coriacea et loracea fabricata variis coloribus tinguntur, et quo meliorem aliquod fabricatum colorem accipit, eo etiam magis pretium eius accrescit. Iam vero non omnis planta eiusdem qualitatis colorem producit; itaque ut fabricae sensim exsurgant, interest, ut non eae tantum plantae, quae obvios dant colores, sed illae praesertim quae delicatiores colores producunt, excolantur. Plantae, quae obvios colores dant, in diversis Regni partibus sponte crescunt noscunturque passim a plebe ipsa, quae earum usum pro tingenda, quam domi producit, linea supellectili, facere solet,

coloribus tinguntur, et quo meliorem aliquod fabricatum colorem accipit, eo etiam magis pretium eius accrescit. Iam vero non omnis planta eiusdem qualitatis colorem producit; itaque ut fabricae sensim exsurgant, interest, ut non eae tantum plantae, quae obvios dant colores, sed illae praesertim quae delicatiores colores producunt, excolantur. Plantae, quae obvios colores dant, in diversis Regni partibus sponte crescunt noscunturque passim a plebe ipsa, quae earum usum pro tingenda, quam domi producit, linea supellectili, facere solet, ipsae hae herbae, si in destinanda ex instituto

accipit, eo etiam magis pretium eius accrescit. Iam vero non omnis planta eiusdem qualitatis colorem producit; itaque ut fabricae sensim exsurgant, interest, ut non eae tantum plantae, quae obvios dant colores, sed illae praesertim quae delicatiores colores producunt, excolantur. Plantae, quae obvios colores dant, in diversis Regni partibus sponte crescunt noscunturque passim a plebe ipsa, quae earum usum pro tingenda, quam domi producit, linea supellectili, facere solet, ipsae hae herbae, si in destinanda ex instituto loca transplantatae maiorem culturam acciperent, perfectiorem

producit; itaque ut fabricae sensim exsurgant, interest, ut non eae tantum plantae, quae obvios dant colores, sed illae praesertim quae delicatiores colores producunt, excolantur. Plantae, quae obvios colores dant, in diversis Regni partibus sponte crescunt noscunturque passim a plebe ipsa, quae earum usum pro tingenda, quam domi producit, linea supellectili, facere solet, ipsae hae herbae, si in destinanda ex instituto loca transplantatae maiorem culturam acciperent, perfectiorem utique colorem producerent: verum industriam hanc nec praesens adhuc paucarum, quae in Regno existunt

passim a plebe ipsa, quae earum usum pro tingenda, quam domi producit, linea supellectili, facere solet, ipsae hae herbae, si in destinanda ex instituto loca transplantatae maiorem culturam acciperent, perfectiorem utique colorem producerent: verum industriam hanc nec praesens adhuc paucarum, quae in Regno existunt fabricarum necessitas, nec facilitas distractionis ad extra requirit. § CXXXI. Culturam anilis clima Hungaricum non patitur. Inter has, quae delicatiores colores producunt, numerantur plantae

producerent: verum industriam hanc nec praesens adhuc paucarum, quae in Regno existunt fabricarum necessitas, nec facilitas distractionis ad extra requirit. § CXXXI. Culturam anilis clima Hungaricum non patitur. Inter has, quae delicatiores colores producunt, numerantur plantae anilis, isatis, vulgo Waid, et rubia tinctorum, vulgo Krapp, planta anilis in producendo pretioso illo caeruleo colore, in vicem plantae

ut praeter decennalem ab omnibus oneribus publicis immunitatem, insuper libera absque omni portorio eductio eius, quidquid domesticam necessitatem superaverit, concedatur. DE PRODUCENDIS VILIORIS SPECIEI OLEIS § CXXXVI. Plantas, quae dant olei surrogatum, interest colore. Clima Hungariae, si pauca meridionalia Croatiae loca excipias, pro educandis olivarum arboribus non satis idoneum est, verum praeter olivas plures adhuc plantae oleum producunt. Tales sunt heliotropium, ex certa herba flavo flore, quae

quae dant olei surrogatum, interest colore. Clima Hungariae, si pauca meridionalia Croatiae loca excipias, pro educandis olivarum arboribus non satis idoneum est, verum praeter olivas plures adhuc plantae oleum producunt. Tales sunt heliotropium, ex certa herba flavo flore, quae Hungarice napraforgó appellatur. Expressum e plantis his oleum primam olei olivarum speciem non aequat, ultimam tamen, qua etiam miseriores homines utuntur, si recte manipuletur, facile etiam superare potest. Praeterea oleum non tantum obsoniis, sed

et decennalem immunitatem addixit, si conatus eius felix eventus coronaverit, haud abs re futurum esse videtur, si uni adhuc alterive, qui institutum hoc in distinctis iterum, et ab invicem remotis partibus suscipit, iidem quos supra attigimus, favores concedantur. Neque enim unus ille tantum, quae usui totius Regni sufficiat, quantitatem producturus videtur, et nisi utilia eiusmodi instituta, in pluribus locis excitentur, in unico facile intercidunt. Et haec de productis regni vegetabilis. Quod animale regnum concernit: DE CORNUTIS PECORIBUS

DE CORNUTIS PECORIBUS § CXXXVIII. Species boum Hungaricorum non eget emendatione. De emendanda Hungaricorum specie boum superflua est omnis cura; tam insignem enim vix aliqua Europaea regio producit. Vaccarum, quae in praediis unice procreationis gratia aluntur, eadem est praestantia. Lac, si ad domesticum alimentationis statum ponantur, haud satis abunde praestant. Sed his ii, quorum id interest, Helveticam speciem facile substituere possunt. Olim Hungaria tanta habebat boum armenta, ut non modo

operae pretium foret, multis argumentis comprobari. Id unum numerasse sufficiat, quod lucrum illud, quod alicui regioni e distractione animalium obvenire posset, populatio, quodque eam suapte consequitur agricultura plurimis aliis titulis abunde compensat. Quodsi Hungaria omnia etiam ea, quae modo habet praedia impopulet, adhuc sufficientem haberet pro domestica necessitate cornutorum pecorum quantitatem, id quod exemplum earum, ubi nulla amplius praedia supersunt partium, satis remonstrat. In ipsis enim his sufficientia pro macellis pecora domi producuntur. Educati in praediis

non vigeret, equitatus autem Hungaricus e velitibus ferme constaret; minores tantum ephippio et veliti apti equi educabantur. Postquam rhedarum usus invaluit, ut equos maioris staturae producant, coepere aliqui equatiorum proprietarii grandiores exteros admissarios adhibere et in locum vagae, quae passim vigebat, equorum procreationis domesticum et regulare, quod de manu appellare solemus, caballarum admissionis institutum consectari. Verum industriam hanc pauci adeo adoptarunt, ut nec pro curribus domesticae nobilitatis maioris staturae equi haberi potuerint. Caeterum

et per alendum minorem numerum et per obtinendam maiorem vecturae mercedem, notabile emolumentum capere possunt, piae memoriae Imperatrix et Regina Maria Theresia emendandae Hungaricorum equorum specie consilium iam anno 1767. suscepit. § CXLII. Norma quae viguit sub Maria Theresia. Principio industria haec universim proprietariis commendabatur, iubebantur magistratus, ut ad hanc plebem potissimum excitent admittendaque proceriori admissario caballa immunis a contributione pronunciabatur. Anno 1774. iam norma, iuxta quam

facere debebant. Ob hanc hinnulis primis aetatis eorum annis nec debitam munditiem, nec conveniens pabulum praebere poterant; ob hanc denique eosdem iam tertio aetatis anno saepe iniungi facere cogebantur. Accessit aliud grave perinde impedimentum, quod rustici parvas nonnisi habuerint caballas, quae sustinendis procerioribus admissariis pares non erant. § CXLIII. Qualiter impedimentis obviari laborabatur. Ad sufferenda haec impedimenta eadem piae memoriae Imperatrix 1777. explanatorium edidit normale, quo potissimum civitates ad

Ad sufferenda haec impedimenta eadem piae memoriae Imperatrix 1777. explanatorium edidit normale, quo potissimum civitates ad provehendum hoc institutum adstringebantur. Rustici ad parcendum foetis caballis et hinnulis exstimulabantur. Coëmptio maiorum caballarum, praesertim in iis locis, quae distinctos pro vecturis communitatis equos intertenere solent, admittebantur. Assecurabantur rustici, quod procreandi eiusmodi maiores hinnuli nunquam limitato pretio, sed erga liberam conventionem pro militari accipiendi sint; curatores instituti huius agasones et periti fabri erga moderata

turmae praetorianae decem mille florenos in hunc scopum addixit, et cum enatum anno eodem bellum Turcicum manipulationem hanc intercepisset, ut eadem mox finito bello resumatur, interea vero summa illa erga interusurium elocetur, defixit. § CXLVI. Leges, quae ad provehendum hoc institutum perferendae censentur. Cum recentissimum hoc bellum magnum iterum equorum numerum absumpserit, ratio publici exigere videtur, ut institutum procreationis equorum altioris staturae denuo et efficaciter reassumatur. Verum si tota hac in re

provehendum hoc institutum perferendae censentur. Cum recentissimum hoc bellum magnum iterum equorum numerum absumpserit, ratio publici exigere videtur, ut institutum procreationis equorum altioris staturae denuo et efficaciter reassumatur. Verum si tota hac in re separentur ea, quae a pura principis clementia pendent, quaeve ad agenda administrationis publicae referuntur, via legislationis sequentia tantum constituenda esse Deputationi huic demisse videntur:
Ne comitatibus publica equatia servare liceat. Id enim citra grave

liceat. Id enim citra grave contribuentium onus fieri non potest. A converso Comitatus illi, in quorum gremio potentiores communitates reperiuntur, apud quos maior equorum quam boum usus viget, has ad intertenendos a proportione maioris staturae admissarios observandamque, quae huius intuitu iam praescripta est, manipulationem adstringat. Possessiones illae, uti et civitates, quae quadrigas communitatis intertenent, has semper e caballis maioris staturae conflare teneantur. Si communitates hae eiusmodi admissarios ex

gremio potentiores communitates reperiuntur, apud quos maior equorum quam boum usus viget, has ad intertenendos a proportione maioris staturae admissarios observandamque, quae huius intuitu iam praescripta est, manipulationem adstringat. Possessiones illae, uti et civitates, quae quadrigas communitatis intertenent, has semper e caballis maioris staturae conflare teneantur. Si communitates hae eiusmodi admissarios ex equatio regio obtinere non potuerint, liceat illis eos etiam aliunde sub inspectione comitatus procurare.

propagationis equorum instituti debeat esse equatium regium, seu deinde illud in Mezö-Hegyes seu ubicunque alibi sit collocatum, cum inde et caballae, ubi opus fuerit, et admissarii peti debeant, ne forte illud intercidat, resultantia illa ab intertentione nobilis turmae praetorianae 10.000, quae piae memoriae Imperator et Rex Iosephus IIdus ad instar stabilis dotis eo destinavit, futuris etiam temporibus eo semper impendantur. DE MELIORANDA OVIUM SPECIE § CXLVII. Originariae Hungariae oves

pannis semper adhuc lana delicatior ab exteris regionibus debuit procurari. Postquam Angli et Hispani, apud quos maxima delicatioris eiusmodi lanae quantitatis procreabatur, ad provehendas manufacturas suas eius eductionem prohibuerunt. Iam aliae quoque gentes de naturalisanda talium ovium, quae eiusmodi delicatiorem lanam producunt, specie curam susceperunt. § CXLVIII. Origo ovium Hispanicarum in Hungaria. Piae memoriae Imperatrix et Regina Maria Theresia 1768. impetravit a Rege Hispaniae, ut eidem unum talium

qui speciem suarum ovium emendare voluerunt; de modo autem qualiter id procurari possit, libelli iussu eiusdem Imperatricis in vernaculis linguis excudebantur. Et vero profecit sensim industria eo, ut ii, qui arietes eiusmodi comparaverant praescriptumque modum observarunt, parem ferme illi, quae in Merkopail ab originalibus Hispanicis ovibus proferebatur, lanam produxerint. Verum cum nutritae tanto tempore in ovilibus pecudes hae, magnam foeni, cuius defectu via Carolina plurimum laborat, quantitatem consumpserint, urgebatur a parte commerciali, ut oves hae alio transponantur

pars eo depulsa fuit. Cum experientiam hanc bonus effectus secutus fuisset, iussit piae memoriae Imperator et Rex Iosephus IIdus, ut in Mercopail nonnisi 200 oves interteneantur; quod supernatavit per dominia cameralia fundi religionis et studiorum distribuantur, in iisdemque eadem, quae in Mercopail viget, manipulatio introducatur. Ita primum in Bekova et Radonicz in dominio Bácsiensi, dein 1787. in Puszta Kula in dominio Zemboriensi, 1788. in Tárkány et Tokod sicque successive in Bozok, Marót, Kis-Megyer et átsa, et arietes Hispanici et modus oves has tractandi idem,

1) an non ex ratione promovendae in via Carolina vecturisationis gregem Mercopaliensem alio transponi expediat?; 2) an speciem Hispanicarum ovium ultro etiam propagare vel vero plane restringere intersit? Relate ad primum: cum experientia probatum sit hanc ovium speciem in compluribus, ad quae iam translatae sunt locis minime degenerare, modo praescriptus eas tractandi modus rite observetur ad facilitandum (quod commercii Hungarici maxime interest) versus Litorale transportum oves illas ex Mercopail alio transferri e re publici etiam esse videtur, quod locus ille, si physice

emere possit. Proinde cum delicatior lana longe cariori veniat adhuc, in illum etiam casum interesset hanc vendere, crassiorem autem aliunde procurare. § CLI. Duo generales modi introducendorum utilium institutorum. Quodsi omnia, quae in praemissis de oeconomia publica dicta sunt, combinentur, apparebit demum duos esse praecipuos eam promovendi modos:
Si nova aut utilior manipulatio in dominiis, seu cameralibus seu fundis religionis, aut studiorum primo introducatur; comitatus vero illi, quibus obiectum

aut studiorum primo introducatur; comitatus vero illi, quibus obiectum eiusmodi convenit, pro hac condiscenda individua eorsum exmittant. Si nova talis manipulationis schola idoneo quopiam loco constituatur, ad quem perinde comitatus individua sua mittere teneantur. Ex his quae modalitas, cui instituto conveniat, decernere ad Suam Maiestatem pertinent. Universim id tantum constituendum esse videtur: 1) ut si producti alicuius perfectio proponitur, eadem non omnibus indiscriminatim comitatibus et civitatibus, sed iis tantum, quorum solo et climati convenit imponatur;

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report