Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: quae Your search found 19388 occurrences
First 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 8622-8907:8622. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] approbatis, discutiendarum omnium causarum, ferendarumque deliberationum, ac sententiarum fluxus, velut alveo quodam, continerentur. Ad quid enim scribuntur leges, si eas ad rem nostram accommodandi, applicandique normam non habeamus? Quae si literis consignetur, quis non videt quantum lucri adferat, et operae, et temporis, illis dico omnibus, qui publicae utilitatis ac iustitiae amore, addiscendique iuris patrii desiderio
8623. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Rudolphum et Matthiam, universali pace, qui omnium in iure peritissimi habebantur, convenerant, attenta animadversione, observavi; sive illud ad literas iuridicas, (stylum vulgo nominant) sive ad eas consuetudines, quae nulla lege scripta, nullo praedictarum literarum tenore comprehenduntur, sed tantum a maioribus nostris, per exercitia, per memoriam, et per manus traditas accepimus, pertineret. Sed et illa, quae ex Decretis, et
8624. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] sive ad eas consuetudines, quae nulla lege scripta, nullo praedictarum literarum tenore comprehenduntur, sed tantum a maioribus nostris, per exercitia, per memoriam, et per manus traditas accepimus, pertineret. Sed et illa, quae ex Decretis, et Tripartito huc contuli, sub notis propriorum locorum, ex quibus deducta sunt, etsi sparsim in illis reperiantur, quia tamen, et partium inter se convenientium, sibique mutuo deservientium combinatione, cum
8625. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] tamen, et partium inter se convenientium, sibique mutuo deservientium combinatione, cum reliquo huius libri corpore coaluerunt, spero non fore ingrata, sicut neque illam, verborum atque terminorum explicationem eorum item, quae ambigua esse possent, distinctionem, quam etsi non ad limam, neque ad rigorem philosophicarum in definiendis distinguendisque rebus observationem, examinaverim; instituti tamen operis explicationi, et legentium captui,
8626. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] ad rigorem philosophicarum in definiendis distinguendisque rebus observationem, examinaverim; instituti tamen operis explicationi, et legentium captui, sufficientem esse existimavi. Scimus causam esse omnis iudicii materiam, quae et ab iis, qui litigant, agitatur; et a iudicibus sumitur in deliberationem; realis illa sit, an personalis, octavas et illas an ad breves, vel generales, an ad universalia Regni comitia, pertinens, vel sit extraordinaria,
8627. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] an privilegiata absolute, et pro
quibuscunque personis, vel pro aliquibus tantum, quo ordine inchoanda, et
quibus diebus prosequenda; pro diversitate item iudicum, ut vocantur,
Ordinariorum, qui plures sunt, cui quae causa competat discutienda, haec et
alia de iure, de lege, de moribus, de consuetudine, de iustitia, de fisco,
et de pauperibus, quorum magna in
8628. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] et facilitate sum complexus; ea consilii mei ratione, a Canonico, et Iure Caesareo quaedam mutuatus, quod cum ex illo utroque iuris nostri municipalis originem habeamus, magnam illa huic lucem, quin etiam in iis rebus, quae in hoc iure nostro desiderantur, supplementum sint allatura; subservient etiam legum Hungaricarum studiosis, et in foro spirituali apud domesticos, et tam in illo, quam in civili etiam apud exteras nationes. Totum autem
8629. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] fortasse Pázmánnum, qui Sancto Stephano Primo Regi nostro, rem Christianam in Hungaria fundanti, e Germania auxilio accurrit, generis tui originem transcribere possem. Sed cum genus, et proavos, et quae non fecimus ipsi, vix ea nostra putem, ea lubens praetereo. Ego in te, quae ita tua sunt, ut partim in animo tuo, ex optima semente tecum adoleverint, et in hanc aetatis, virtutumque tuarum maturitatem pervenerunt, partim
8630. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Christianam in Hungaria fundanti, e Germania auxilio accurrit, generis tui originem transcribere possem. Sed cum genus, et proavos, et quae non fecimus ipsi, vix ea nostra putem, ea lubens praetereo. Ego in te, quae ita tua sunt, ut partim in animo tuo, ex optima semente tecum adoleverint, et in hanc aetatis, virtutumque tuarum maturitatem pervenerunt, partim meritis tuis ita exigentibus, omnem vitam tuam exornarunt, admiror magis,
8631. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] disciplinarum assessione provexit; hinc divitem illam et virtutum, et maximorum virorum Societatis Iesu Religionem, et tui percupidam, et bene praesagam praeclarorum eventuum, tanquam omnium bonorum, quae in hac vita primos obtinent thesauros ingressus, ita illis, ante coaequales tuos opulentatus es, ut Italiam, Germaniam, Hungariam, nec vicina tantum nobis regna, sed alias, remotioresque nationes, in tui admirationem
8632. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] ut multos a te optimo magistro, non degeneres discipulos, tuo quasi ex sinu, tua certe ex disciplina emiseris, qui vicissim alibi, diversis scilicet in regnis atque provinciis, vel doctissimos magistros agerent, in eadem quae te aluit societate, vel alio vitae instituto, praemultis aliis prodessent Reipublicae Christianae. Auditum hoc a multis, et a magnis saepe viris, etsi neminem hominum in hac vita, ex omni parte beatum esse, intelligamus;
8633. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] instituto, praemultis aliis prodessent Reipublicae Christianae. Auditum hoc a multis, et a magnis saepe viris, etsi neminem hominum in hac vita, ex omni parte beatum esse, intelligamus; tibi tamen fere nihil eorum deesse, quae vel ad ingenii subtilitatem, vel ad soliditatem iudicii, vel ad sermonis cultum atque elegantiam, vel ad longum rerum usum atque unicam sapientiae matrem experientiam pertinerent. Quot te, et quam praeclarae tua
8634. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] sermonis cultum atque elegantiam, vel ad longum rerum usum atque unicam sapientiae matrem experientiam pertinerent. Quot te, et quam praeclarae tua opera, alia latina, patrii idiomatis alia, quae iam in manibus et ore etiam exterorum hominum, summa cum laude versantur, non tantum utilissimum, sed et admirandum reddiderunt Hungariae: quae sive libros tuos legat, sive te concionantem, consulentem, aut consultantem
8635. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Quot te, et quam praeclarae tua opera, alia latina, patrii idiomatis alia, quae iam in manibus et ore etiam exterorum hominum, summa cum laude versantur, non tantum utilissimum, sed et admirandum reddiderunt Hungariae: quae sive libros tuos legat, sive te concionantem, consulentem, aut consultantem audiat, attonitis in te, tuaque doctrina, atque summorum experimentorum facillima lucidissimaque ratione, explicatrice eloquentia, cogitationibus
8636. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Capitaneus, conversis in te omnium oculis, amoribus, atque laudationibus, pluribus annis gubernasti; magnam et frequentem fortunae varietatem, animi tui magnitudine, prudentia, et aequanimitate, superasti; Curiae Regiae Iudex, quae tertia est a Rege, inter Civiles dignitates, tanti tui Magistratus atque officii, quasi animam, iustitiam habuisti; a qua licet nunquam vel lato ungue deflexeris, cum illa tamen lenitatis atque mansuetudinis nomen, et
8637. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] duplicem hanc operam meam, et eam, quam Directionem Methodicam, et eam quam Centuriam nominavi, unico volumine coniunxi, et coniunctas Archi-Episcopali, Palatinalique, lauro subieci; ut ab illis, quae coelo verticibus assurgentes, late circumiectis, perpetuaque concordia complexis inter se ramis, ambiunt Hungariam; et tutelarem umbram capiant, adversus obvia quaeque, torrentes, calores, atque aestus invidentium aemulorum, et
8638. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] observando, mecum ipse nec parum, neque parvo tempore conflictabar, et quod tunc mihi ab aliis adiumenti nomine praestitum voluissem id tantummodo nunc praestare velim illis, qui ab ipso statim studii istius contentiosi limine, in eadem, quae me remorabar impedimenta, sunt incursuri. Nihilominus tamen, cum saepe multa aliter, accipiant multi, ac dicantur, vel scribantur ab authoribus, et vires humanas, longo intervallo superet facultas omnibus satisfaciendi, si quid ex
8639. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] alia parum prodesse, quaedam clarius, vel alio dicendi genere, quaedam pressius et alio ordine dicenda fuisse, et sexcenta alia, contra authores, et contra libros, et censeantur et exprobrentur; hanc ego aestimationum diversitatem, quae si rectae sint, conatum meum non improbabunt, si obliquae atque corruptae, ipsae sunt improbandae, non ut evitarem, quis enim posset prohibere tantam libertatem? Neque ut declinarem, ita enim sunt curiosae neque tam ad intelligendum,
8640. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section]
8641. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] QUAESTIO PRIMA. / Quid est Causa, seu Actio: unde dicitur: et quotuplex? Relicta philosophis speciali, et magis propria causarum tractatione; omissisque duobus illis causarum generibus, quae olim apud Romanos rerum dominos, adeoque Ciceronem ipsum, oratoriae facultatis, et Latinae eloquentiae facile principem ac parentem, summo in flore fuere; altero demonstrativo, quo ob res bene gestas laudari solebant; et
8642. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] et bonorum divisionibus, ac successionibus apud ipsum detentis; vel dum etiam verbo tantum laedit: a principaliori tamen et frequentiori significatu, actus nomine nuncupantur. Efficiens, erunt partes ipsae; in causam attracta, quae contra ius alterius, aliquid facit; Actorea, quae ius suum iure et iustitia mediante acquirit; Formalis, erit lex ipsa, vel scripto aliquo comprehensa, vel antiqua iam consuetudine recepta, iuxta quam talis acquisitio fit;
8643. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] detentis; vel dum etiam verbo tantum laedit: a principaliori tamen et frequentiori significatu, actus nomine nuncupantur. Efficiens, erunt partes ipsae; in causam attracta, quae contra ius alterius, aliquid facit; Actorea, quae ius suum iure et iustitia mediante acquirit; Formalis, erit lex ipsa, vel scripto aliquo comprehensa, vel antiqua iam consuetudine recepta, iuxta quam talis acquisitio fit; et ad quam, tanquam terminum ad quem, omnis lis
8644. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] melius tamen dici videtur a causando, quod scilicet causet aliquid, id est, arguat, vel ostendat, ex quo quis movetur ad litigandum, et petendum iudicium. Sicque erit prima materia, seu origo totius litis ac controversiae: quae dum proponitur, dicitur actio; dum discutitur, iudicium; et cum definitur, iustitia, quae est lex ipsa. Communiter autem statuitur duplex: propinqua, quae est ratio immediata rei; ut dum quis dat
8645. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] ostendat, ex quo quis movetur ad litigandum, et petendum iudicium. Sicque erit prima materia, seu origo totius litis ac controversiae: quae dum proponitur, dicitur actio; dum discutitur, iudicium; et cum definitur, iustitia, quae est lex ipsa. Communiter autem statuitur duplex: propinqua, quae est ratio immediata rei; ut dum quis dat operam rei illicitae, per quam talis effectus necessario sequitur, et haec semper
8646. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] materia, seu origo totius litis ac controversiae: quae dum proponitur, dicitur actio; dum discutitur, iudicium; et cum definitur, iustitia, quae est lex ipsa. Communiter autem statuitur duplex: propinqua, quae est ratio immediata rei; ut dum quis dat operam rei illicitae, per quam talis effectus necessario sequitur, et haec semper imputatur ei. Remota, quae et occasio dicitur; ut dum quis dat operam rei licitae, adhibita
8647. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] est lex ipsa. Communiter autem statuitur duplex: propinqua, quae est ratio immediata rei; ut dum quis dat operam rei illicitae, per quam talis effectus necessario sequitur, et haec semper imputatur ei. Remota, quae et occasio dicitur; ut dum quis dat operam rei licitae, adhibita diligentia: et nihilominus tamen aliud aliquid evenit, ad quod non semper obligatur. Quam distinctionem alii sic ponunt: causam per se, et per accidens. Per
8648. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] dicitur; ut
dum quis dat operam rei licitae, adhibita diligentia: et nihilominus tamen
aliud aliquid evenit, ad quod non semper obligatur. Quam distinctionem alii
sic ponunt: causam per se, et per accidens. Per se quidem, quae ex
intentione, hoc est, ut usus iam obtinuit, ex deliberato animo, et
praeconcepta malitia agentis proficiscitur:
8649. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | Section] intentione, hoc est, ut usus iam obtinuit, ex deliberato animo, et
praeconcepta malitia agentis proficiscitur:
8650. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] art. 39. anni 1569. Et art. 4. anni 1582. Et durant per dies Quadraginta profestos, sive exceptis diebus festis: art. 24. anni 1563. Item, art. 4. anni 1572. Item Octavalis Brevium Iudiciorum, quae Brevis Brevium dicitur, cum propter terminum, tum propter processum etiam breviorem: generaliter quidem et continue celebranda Posonii, art. 20. anni 1553. Et art. 2. anni 1555. Licet art. 70. anni
8651. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] vero, quos historica magis, quam iuridica delectant, putant id fieri ob memoriam tantum tam funestae cladis; ut etiam inter dicunda Iura, ulciscendae illatae sibi iniuriae memores fierent. Diaetalis, quae solum in terminis Generalis Regni Diaetae discutitur: et haec ab omnibus partibus Regni, et etiam eidem subiectis Regnis, ad eum locum, in quo Diaeta celebratur, adferri solet. Extraordinaria est, quae per
8652. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Diaetalis, quae solum in terminis Generalis Regni Diaetae discutitur: et haec ab omnibus partibus Regni, et etiam eidem subiectis Regnis, ad eum locum, in quo Diaeta celebratur, adferri solet. Extraordinaria est, quae per admonitionem mota coram Illustrissimo Domino Comite Palatino, veluti speciali et competenti Iudice, inter Suam Maiestatem Regiam Fiscumque suum Regium, ac dominos
8653. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] olim acquisitae, et adiudicatae fuerunt; quod pronomen illum (quorumcunque) communiter et indifferenter significat. Licet nunc iam, a tempore cuiusdam Elisabethae Kolos, solum Iudicio ordinario, in causam attrahi soleant: quae ex ordine Nobilium existens, in causa defectus seminis, Nobilis quondam Ioannis Kolos fratris sui, contra Fiscum Suae Maiestatis Regium, a Iudicio Extraordinario, non tam absoluta, quam exclusa potius, uti iam dictum est,
8654. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] iterum in pristinum cursum restituta fuisset: nihil tamen effectum est:
8655. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] decreverit, et pronunciaverit, id citra omnem dilationem, debitae etiam
executioni demandet; contradictione, et inhibitione quorumcunque non
obstante:
8656. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Styl. De qua vide infra, Quaest. 4. cap. 8. num. 5. Ad hanc pertinet Obligatoria, ex spontanea obligatione: 6. Matt. art. 17. Articularis, quae ex publico dominorum regnicolarum articulo, seu Constitutione, propter magnam aliquam rationem, suum processum et determinationem accipit; et solet semper ad causam extraordinariam referri. Quales multae erant sub
8657. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] et solet semper ad causam extraordinariam referri. Quales multae erant sub Pacificatione Viennensi constitutae, ut videre est ibidem ad Articulum duodecimum. Item, causa Facti Honoris, quae sola ex omnibus Iuris nostri causis, specialem Processum, eumque singulari diligentia (mirum dictu) a maioribus nostris declaratum, et conscriptum habet, fol.
8658. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] diligentia (mirum dictu) a maioribus nostris declaratum, et conscriptum habet, fol. 738. Maioris Decreti. QUAESTIO QUARTA. / Quid Fiscus; et quae sunt propria Causarum Fiscalium, sive Extraordinariarum dicti Fisci Regii? Quoniam de Fisco incidit mentio, et multi in eo haesitant, an hoc nomen certam aliquam personam significet, vel quid aliud: ideo non
8659. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Fiscus igitur, olim apud Romanos dicebatur proprie pecunia Principis. Constituto enim Principe, Lege Regia, ad ipsius decorem et maiestatem servandam, a Senatu, populoque Romano, decreta fuit quaedam publica pecunia, quae Fiscus dicebatur, a fiscis, id est sportulis, quibus utpote maior summa pecuniae recondebatur: ut Ciceronis 1. actione in Verrem: Reperiebam (inquit) fiscos complures, cum pecunia Siciliensi. Et
8660. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] nos quoque iam, retento
hoc Romanorum veteri nomine, Fiscus proprie dicuntur omnia illa bona, sive
iura possessionaria, quaecunque per defectum seminis, vero ac legitimo
haerede carentia et destituta,
8661. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] ipsum iudici, ex proprio aere exsolverat.
QUAESTIO QUINTA / Tertio, quotuplex potest esse Causa ex parte Ordinis?
Itidem multiplex: alia privilegiata, pro pauperibus quae Feriis sextis, et
diebus Sabbatinis adiudicatur,
8662. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] semper tamen
cum hac cautionis clausula (non existentibus scilicet causis pauperum) quia
sine ea, facile condescendere possent, quasi non suis diebus levatae
exstitissent:
8663. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] sine ea, facile condescendere possent, quasi non suis diebus levatae
exstitissent:
8664. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] antea a prandio semper levari consueverat: nunc autem singulis
septimanis, toto die Martis, et a prandio die Veneris, discutitur. Tertii
ordinis, sunt Ordinariae. Et primo Extra-seriales, veluti omnes Criminales,
et quae nomine Magistratus, pro publico bono, ac tranquillo statu, moventur.
Tum, Causae divisionum inter fratres condivisionales, si ammonitio fiat per
Protonotarium,
8665. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] non potest comprehendi, sed per praemissarum negationem, facile cognosci poterunt. Et potissimum huiusmodi sunt omnium iniuriarum, damnorum, et simplicium violentiarum, sive minoris potentiae. Aliae item extraordinariae, quae alternatim inter has et illas levantur. QUAESTIO SEXTA. / Quale Privilegium solent habere Pauperes, in prosecutione
8666. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] minus sunt sufficientes, ad prosecutionem causarum eorundem; licet corporales quoque et mentales affectiones, interdum huc concurrere soleant: ut quia forte sunt senes, valetudinarii, mente capti, furiosi, etc. quae omnia in ipsis considerata, magis movent nos, ad miserandum eis. QUAESTIO OCTAVA. / Quarto, quotuplex potest esse Causa, ex parte Fori, seu
8667. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] scientia boni et aequi. Si vero a iussum, supino verbi iubeo, ablata (sum) syllaba per apocopen; erit id, quod vel natura, vel civitas, aut populus, vel gens iubet. Communiterque dicetur collectio legitimorum praeceptorum, quae nos arctant, ad observandum bonum et aequum. Atque huius iuris, tria potissimum officia numerari solent: nimirum, honeste vivere, alterum non laedere, et suum
8668. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Secundo: Lex in primis triplex est; Naturalis, Humana, et Divina. Quarum duae priores, dirigunt hominem in ordine ad finem naturalem. Postrema autem, in ordine ad finem supernaturalem. Deinde Humana, est duplex: Saecularis, quae vulgo Civilis dicitur, et spectat ad Ius Gentium, et Civile maxime; statuiturque a potestate saeculari, ut Imperatore, Rege, vel alio Principe, aut Republica, seu Magistratu. Et Ecclesiastica, quae ab Ecclesiastica
8669. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] est duplex: Saecularis, quae vulgo Civilis dicitur, et spectat ad Ius Gentium, et Civile maxime; statuiturque a potestate saeculari, ut Imperatore, Rege, vel alio Principe, aut Republica, seu Magistratu. Et Ecclesiastica, quae ab Ecclesiastica potestate decernitur, ut Papa; Concilio, Episcopo, vel alio Praelato; et dicitur Canonica, id est Regulativa, demum Divina etiam est duplex, Vetus, et Nova: illa, a Deo per Moysen Israëlitico populo; haec
8670. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] ad finem supernaturalem homines dirigerentur. Atque haec quidem, omnes ex aequo ad observationem sui obligat: illa non item. Quia Christus Dominus Servator noster, liberavit nos a iugo illius, quoad scilicet praecepta mystica, quae sunt Sacramentalia, vel Caeremonialia: et non Moralia: Marantha, par. 3. de orig. Iudicii, num. 47. ut patet Actorum 5. et Gal. 4. 5. Et quia Nova haec Lex, super ratione naturali, sicuti et Leges
8671. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] populum Christianum reducere nixi fuerint; prouti et nunc quoque autor quidam Decreti Tripartiti Latini simul ac Hungarici, adiunctis ad calcem illius, praedictis Veteribus Legibus sive Mosaicis, non obscure satagere videtur. Quae omnia admonitionis ergo tantum praemittere volui, ut quilibet tanto facilius inter praedictas leges discrimen et differentiam scire possit. Prout tamen legis usus apud
8672. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] legem ratio commendat. Ubi nota primo, ex praemissa consuetudinis definitione, ipsam tunc militare debere, quando nos lex deficit. Ideoque bene VVerböczi, part. 2. tit. 6. Consuetudinem in iudiciis observandam (quae nihil aliud est, quam forma quaedam iudiciaria, ad quam, tanquam terminum ad quem, iudicia terminari debent, uti supra quaest. 1. in Causa Formali, dictum est) docet, ex tribus fundamentis ortam
8673. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] est generalibus legibus; et ex principum privilegiis, id est, privatis cuiuslibet legibus; ac demum ex iudicum ordinariorum sententiis, saepius ac saepius eodem modo iteratis et repetitis, ac quasi pro legibus iam usurpatis. Quae omnia, cum stabilia et perpetuae veritatis esse debent, quamdiu in iudiciis haberi possunt, tamdiu alia consuetudo admitti non debet, (nisi ipsis per talem consuetudinem iam derogatum fuerit,) quia sic, et generales leges,
8674. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] quamdiu in iudiciis haberi possunt, tamdiu alia consuetudo admitti non debet, (nisi ipsis per talem consuetudinem iam derogatum fuerit,) quia sic, et generales leges, et privilegia, ac iudiciariae sententiae (ad quas, et quae, ut praemissum est, omnis lis terminari debet) innumeris ferme literis, et literalibus instrumentis, ac publicarum regni constitutionum ingentibus voluminibus
8675. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] ab homine facta, habetur: ut maris et foeminae coniunctio, liberorum procreatio, educatio, successio, communis omnium possessio, una omnium libertas, nullus dominus, nullus servus, nullus captivus. Item, acquisitio eorum, quae coelo, terra, et mari capiuntur. Nec non depositae rei, vel commodatae pecuniae restitutio, violentiae per vim repulsio. Siquidem hoc, aut si quid huic simile est,
8676. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] tria Iuris Genera bene considerentur, videntur inter se differre iuxta tres gradus comparationis, verbi gratia, ordine retrogrado procedendo. Ius Civile, erit generale, sive commune, illis tantum hominum communitatibus, quae singulis Civitatibus, Provinciis, Regnis, et Imperiis continentur, et unam eandemque; communem Iuris consuetudinem et societatem inter se habent, atque servant. Ius
8677. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] occuparunt; finesque eius et terminos, contra alias gentes, et nationes vicinas posuerunt, Bonf. lib. 9. decad. 1. ad Ius Gentium spectet: tamen cum postea pacatiore animi moderatione gubernari, atque ad ea, quae ipsis ad bene iusteque vivendum magis necessaria erant, inclinari et ferri coepissent; ac vel maxime, post receptam Christi Servatoris nostri fidem. A tempore Sancti Stephani Regis, ab anno Christianae Salutis 983.
8678. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Colomannus. Tum demum leges civiles, Andreas II. Sigismundus,
Ludovicus I. et II., Matthias I. et II. nec non VVladislaus, Ferdinandus,
Maximilianus, et Rudolphus, suis quisque temporibus, et subditorum moribus
accommodavit; quae praecipue ad praedictum postremum Ius Civile referendae
esse videntur: tum ratione originis, quia ex eo magna ex parte ortum habent,
8679. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] Verum omissa huiusmodi gentilitatis fictione (quanquam non omnino repudianda, si res bene consideretur:) de Iustitia hic agimus, prout est virtus moralis, eaque duplex: vel Naturalis, quae est constans et perpetua voluntas, ius suum unicuique tribuens: non quidem quantum ad actum, sive effectum ipsum, siquidem id non semper fieri potest; sed quantum ad affectum, qui semper paratus est, ad praestandum debitum
8680. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] suum unicuique tribuens: non quidem quantum ad actum, sive effectum ipsum, siquidem id non semper fieri potest; sed quantum ad affectum, qui semper paratus est, ad praestandum debitum effectum, si fieri potest. Vel Legalis, quae et lex ipsa dicitur, ac saepe pro arbitrio populi mutatur, sine qua nec gentes, nec regna diu permanere possunt. Secundo: iustum quoque aliquid dupliciter fieri intelligitur; uno modo, ex ipsa natura rei, quod iam
8681. Kitonić, Ivan. Directio Methodica processus... [Paragraph | SubSect | Section] omnibus, uberius vide Prologum Tripartiti, Gratianum, et Iustinianum, in
principio Operum suorum.
QUAESTIO DECIMA QUINTA. / Quae autem ex Antiquis Iudiciis, vel omnino
sublata, vel vero inusitata tantum facta sunt?
Primo: haec quatuor omnino sublata sunt: Iudicium generale, sive Palatinale:
(vel etiam
Magistri Protonotarii, potissimum in Causis Fiscalibus) ad defensionem
Causae, per Actorem sibi intentatae, in praesentiam competentis sui Iudicis,
cum assignatione legitimi termini, et ordinarii loci, vocatio. Quae
circumstantiae, tribus hisce, Persona, Loco, et Tempore comprehenduntur,
Tempore comprehenduntur,
denotatus fuerit: tunc ad Octavum usque diem illius festivitatis,
cuius Octavae inseruntur, Executio cum illis peragi poterit. Ante festum
tamen, et non post festum illud:
atque Curiae se extendat. Evocatio vero
dicitur, quasi ab extravocando, quod per eam, Causarum motiones, extra
Comitatus, solum ad Curiam Regiam fieri soleant: 3. tit. 26. et
27. Unde et Decreta quoque Regni, quae ad dictam Curiam Regiam
imprimis diriguntur, frequentius de Evocatione, quam de Citatione sonare
videntur. Et Stylus etiam potius Literas Evocatorias, quam Citatorias
continet.
Tertio: quod nemo
esse solet Citatio?
Multiplex, sicuti et Causarum genera: aliae Simplices, aliae Peremptoriales,
aliae Insinuationales, aliae Admonitoriae, aliae Introductoriae, et
Reambulatoriae, et reliquae:
Evocatio cum Insinuatione, cuius licet expressa
Definitio nullibi in scripto Iure reperiri potest: prout tamen ex signis
quibusdam, et levibus eiusdem descriptionibus, variis in locis colligitur,
est Evocatio illarum causarum, quae brevi termino terminari solent; ut sunt,
omnes Actus potentiarii, etiam in facto Iurium possessionariorum, nondum
tamen Praescriptionis terminos egressi. Item, Damnorum illationes, aliave
nocumenta et iniuriae,
omnes Actus potentiarii, etiam in facto Iurium possessionariorum, nondum
tamen Praescriptionis terminos egressi. Item, Damnorum illationes, aliave
nocumenta et iniuriae,
Impignoratitiorum, Iurium
Quartalitiorum, Dotum, et Rerum paraphernalium, Debitorum, Obligaminum,
Divisionum inter Fratres indivisos fiendarum, et Novorum Iudiciorum per
quemcunque impetrandorum:
in primis Octavis, post factam Evocationem celebrandis,
finaliter terminari debent. Nisi in aliquibus, ac potissimum in facto
Potentiario, Iurium possessionariorum, Iurium, ac Literalium instrumentorum
productio requiratur, quae omnino in secundis Octavis, sed non amplius fieri
debet:
6. Matth. art. 17. declaratum) 1. Vlad. art. 38. Et 2.
eiusdem art. 2.
II. Quod Insinuatio, aliter etiam sumitur; pro eo videlicet, quod est quid
reductivum in memoriam eorum, quae antea acta sunt: ut dum in vetustioribus
causis, nondum tamen praescriptis, priusquam illae resuscitentur, necessario
quasi praemitti debeat, quo In-causam-attractis melius in memoriam
recurrant:
ille intelligitur solum de longis causis, in quibus
processus subsequi solent, ex eoque Inhibitio et Repulsio admittuntur in
eis,
Regia, locus ipsis non daretur;
prout et Quadrip. 2. tit. 14. continet. De quibus vide etiam
infra, Quaest. 2. cap. 5.
Secunda Evocatio, est Simplex, earum Causarum, quae quatuor terminis
Octavalibus finiri debent; neque eosdem ulla literarum productio, etiam cum
onere in iisdem praeassumenda, excedere debet: 1. Vlad. art. 54. Et 6.
Matth. art. 19. (licet iam modi illi, per
iisdem praeassumenda, excedere debet: 1. Vlad. art. 54. Et 6.
Matth. art. 19. (licet iam modi illi, per quatuor terminos
procedendi, in hoc posteriori loco comprehensi; non sint in usu.) Cuiusmodi
Causae sunt, quae per admonitionem, vel aliam
praeter dictam iam simplicem Evocationem, aut Statutionem, et Recaptivationem
bonorum, vel etiam Metalem reambulationem inchoantur: 2. tit.18. Et 6.
se, quasi
mutua quadam liga colligantur, illibate servare.
QUAESTIO QUINTA. / Sed cum Violatio Salvi conductus, referatur ad istam
Personalem Citationem; quae sunt propria illius?
Haec nimirum tria: Primo; ipsum intelligi debere, de solis Personis eorum, et
rebus pertinentibus ad illos,
qui vel per literas Regales ad
terminis, per Scribam
Curiae Regiae; sive postea elapso ipso, per testimonium Capituli, aut
Conventus alicuius; vel etiam per Magistrum Protonotarium: semper tamen
extra omnem seriem huiusmodi causae levantur, sicuti et aliae quae sub
Diaetis patrantur:
possit; vide
infra, Quaest. 25. cap. 8. ad finem.
QUAESTIO OCTAVA. / Quae necessario requiruntur in Citatione, ratione
Actuum potentiariorum?
Primo, hae clausulae; assumptis secum, quae personalem
assumentis interessentiam: Missis et destinatis, quae
QUAESTIO OCTAVA. / Quae necessario requiruntur in Citatione, ratione
Actuum potentiariorum?
Primo, hae clausulae; assumptis secum, quae personalem
assumentis interessentiam: Missis et destinatis, quae
mittentis, in casibus contingentibus, domi praesentiam; in deliberatis,
etiam absentiam denotant. Iussio autem et Commissio
OCTAVA. / Quae necessario requiruntur in Citatione, ratione
Actuum potentiariorum?
Primo, hae clausulae; assumptis secum, quae personalem
assumentis interessentiam: Missis et destinatis, quae
mittentis, in casibus contingentibus, domi praesentiam; in deliberatis,
etiam absentiam denotant. Iussio autem et Commissio
ad absentem quoque refertur. Secundo, hae voculae (In et
processu talis citandus existit, et medio
testimonii eiusdem Capituli, vel Conventus, curet ipsum citari: ac deinde
reportata Citationis serie, extrahat exinde literas Relatorias, quas usque
ad terminum eorum Iudiciorum, ad quae citatus fuerit, apud se conservet
diligenter.
Ubi Nota: quod Copia literarum Evocatoriarum, sine literis Praeceptoriis, ex
Capitulis, et Conventibus dari debet:
seu status continetur,
Iudiciales conscribi, ac ex ipsis, ita Reum proclamari facere, ut ipsae
Iudiciales omnibus ostendantur:
ut infra,
Quaest. 5. huius, videre licebit.
QUAESTIO SECUNDA.
Quid sentiendum de Signaturis Iuridicis, quae non sunt Literis comprehensae;
et an ab iis quae(!) Novus processus, sive Iudiciales inchoari possint?
Multi eas quidem vanidas, et nullius amplius usus esse, dicunt: plurimi tamen
licebit.
QUAESTIO SECUNDA.
Quid sentiendum de Signaturis Iuridicis, quae non sunt Literis comprehensae;
et an ab iis quae(!) Novus processus, sive Iudiciales inchoari possint?
Multi eas quidem vanidas, et nullius amplius usus esse, dicunt: plurimi tamen
distinguentes ipsas, in simplices Depulsorias Actoris, hoc
Verumenimvero, si etiam aliquando a
primo Causae motore deducatur, per declarationem intermediorum motorum: id
nihil nocebit, vel iuvabit, quantum ad Iuris processum; sed tantum, quantum
ad quandam historicam narrationem, quae vel decoris gratia, vel indicandae
Genealogiae illius familiae ergo, repeti videtur, ad Similitudinem literarum
Fassionalium, et Procuratoriarum, in quibus longa series genealogiae
saepenumero denotari solet. At
adeptionem bonorum, via emptionis, aut aliter, qualitercunque obtentionis,
etiam ad alienos fieri assolet.
QUAESTIO QUARTA.
Quae sunt Iudiciales Literae, edissere?
Sunt illae, ex quibus per Magistrum Protonotarium, coram quo causa verti
debet, Reus Actori in causa per easdem resuscitanda, in Iudicio, (a quo et
denominantur Iudiciales) responsurus
QUAESTIO OCTAVA.
Quotuplex est Proclamatio?
Triplex. Prima: Forensis; ut proxime dictum est, nemine omnino, vel
comparente, vel respondente. Secunda: quae tempore Proclamationis, ad
recipienda Paria, ob non comparitionem Rei, de, et prae foribus Sedis
Iudiciariae pronunciatur; et haec dicitur Proclamatio primae extradatae.
Tertia: quae fit post Parium quidem in Iudicio
comparente, vel respondente. Secunda: quae tempore Proclamationis, ad
recipienda Paria, ob non comparitionem Rei, de, et prae foribus Sedis
Iudiciariae pronunciatur; et haec dicitur Proclamatio primae extradatae.
Tertia: quae fit post Parium quidem in Iudicio receptionem, comparente Reo,
vel personaliter. Vel per Procuratorem saltem: sed postea ad respondendum
sese absentante, similiter de, et prae foribus Sedis Iudiciariae; et haec
dicitur
Protonotarium, facta eiusdem proclamatione, foris in atrio Domus
Iudiciariae: Duarum posteriorum, datur de Sede, ubi et proclamatur, ut iam
dictum est. II. Quod huiusmodi Extradata sententiarum, potissimum in causis
arduis, et quae finalem rerum decisionem contingunt, per plures Magistros
Protonotarios subscribi, ac etiam per fenestram clara et intelligibili voce
proclamari debent: 6. Matth. art. 20. Item, 1. Vlad. art. 69. Et 4.
eiusdem,
Destructione.
QUAESTIO PRIMA. / Quid est Parium Petitio?
Est Copiarum actionis, seu ut vulgus Iuristarum loquitur, Praesentium et
Iudicialium, ac reliquarum omnium, si quae in Iudicio contradictorio
producerentur, per Reum ad pleniorem causae, contra se per Actorem
propositae, notitiam, cautelam, et futuram defensionem, de Iure, et
consuetudine Regni, semel tantum admissa legitima postulatio,
Relatoriae super reportata
communi Inquisitione, Iuramentali depositione; et Contradictione
statutionis, et aliae similes, ex quibus Iudiciales conficiuntur; et semper
hac clausula. Iudicialibus inferi consueta (Qui, vel quae iuxta
continentias, etc.) denotari debent.
QUAESTIO SECUNDA. / Omniumne productorum in Sede,
et personae; ac priusquam
ad meritum causae respondeat, contra Actorem in defensionem sui, facta
obiectio. Et communiter Duplex dici solet: alia Simplex tantum; propter quam
Causa condescendit solum. Et alia Peremptoria: quae Causam perimit, hoc est,
ita destruit et subvertit, ut amplius resuscitari nequeat. Vel etiam
Triplex: Condescensionis, Prorogationis, et Destructionis causae: ut videre
licebit in sequentibus.
resuscitari nequeat. Vel etiam
Triplex: Condescensionis, Prorogationis, et Destructionis causae: ut videre
licebit in sequentibus.
QUAESTIO NONA. / Quae ergo potissimum in Literis Evocatoriis, et earundem
Relatoriis consideranda erunt: quomodove contra illas Excipiendum.
Haec Quinque: Primum; Actionis expositio, ibi: Qualiter circa, etc.
QUAESTIO DECIMA. / Quid est Condescensio Causae?
Est simplex solummodo in priorem statum Regressio, nihil plane alterutri
partium adiudicando, vel abiudicando. Licet viderim in quadam Causa
contrarium; quae ob huiusmodi absurdum fundamentum, in hodiernum usque diem,
finem sortiri non potest. Quod nulla ratione est admittendum. Quia Dato uno
absurdo, illico mille sequi necesse est. Et potest iterum per Novam
Citationem, causa
Actionis
subeat: Ibidem. Et debet fieri in prima instantia, antequam
uberior Processus, vel Attestatio, aut Literarum de more Iudicii aliqua
comprobatio, sive Productio fiat:
Et debet fieri in prima instantia, antequam
uberior Processus, vel Attestatio, aut Literarum de more Iudicii aliqua
comprobatio, sive Productio fiat:
1. et
sequentibus. Item, 15. quaest. 4. per totum: quam etiam Decretis
Regni, prohibentur; uti patuit ex proxime citato loco. II. Quod hoc Decretum
S. Ladislai, de aliis pluribus Festis etiam intelligi debet. Quae etsi in eo
non enumerentur, eo quod, vel posterius ab Ecclesia statuta sunt, vel vero
tunc pro talibus Decretalibus diebus, non fuerunt observata: tamen cum
postea usus. Non celebrationis Iudiciorum, in ea quoque derivatus
Licet
communiter iam confundantur, et pro eodem sumantur, ratione Trium harum
Circumstantiarum, Loci, Temporis, et Personae.
QUAESTIO DECIMA QUINTA. / Quae Incompetentia ex his videtur primo
proponenda?
In primis Iudicis, seu contra Iudicem urgenda. Quia si in aliis ab eo
iudicium et deliberationem acceperis videberis in eum consensisse, nec
QUAESTIO DECIMA OCTAVA. / Quibus rebus prorsus destrui solet, amplius
nunquam resuscitanda Actio: et quid Praescriptio?
Duabus hisce: Praescriptione nimirum, et Calumnia; quae communiter iam
vocantur Exceptiones Peremptoriae, a perimendo dictae, quia Causam in qua
incurrunt, perimere, hoc est, prorsus destruere solent. Unde ab aliquibus,
Praescriptio, dicitur Exceptio, proveniens ex lapsu
sperabat, per taciturnitatem prorsus illud amittit. Atque sic, dum aliquis
putat se in alterius Bonis, ratione quorum impetitur ab illo,
praescripsisse, allegare solet Praescriptionem: quae si incurrisse
probabitur, Allegans absolvitur, ab ulteriori impetitione Actoris. Sin autem
non constabit de incursu Praescriptionis, Allegans statim cadit causa, et
Actor triumphat:
(beneficio praetactae Prohibitionis) ex novo suscitari
debet:
passiones, sua naturalia principia sequi debent:
ita quoque Motiones Causarum, ipsa Bona, super quibus moventur, imitari
habent. Ast quoad Recipientem, admittit eam currere posse. Quia omnes
(inquit) Literae Impignoratitiae, quae tempus Praescriptionis
transcenderunt, inefficaces, nulliusque firmitatis sunt censendae, atque;
committendae.
Verumenimvero, cum Dans, et Recipiens, sint correlativa,
cadere, vel contra
eos fieri interim possunt: sed illis, Iure Postliminii; his autem fictitio
quodam Iure suspensivo, et pendenti, donec vel eliberentur, vel Iuris ordine
convincantur, ex benignitate naturae succurri solet, quae ex se aliis
compati et indulgere consuevit; iuxta illud Terentianum, in Heautont.
Act. 1. Scena 1. Omnes homines sumus, et nihil humani a nobis
alienum esse, putare debemus. Et Virgilius, AEneid.
fieri, vel non fieri dicantur; non abs re fuerit,
hic aliquot Exempla istius temporis seu Praescriptionis annotare, ut quaeque
a quolibet statim cognosci, et intelligi possint. Sunt igitur huius Temporis
seu Praescriptionis, quae magis et quasi quotidie occurunt, Una et viginti
species. Quarum.
Prima, est Unius diei; quo revocamus Procuratoris responsionem, eodem die
sine onere: Quaest. 22. cap. 8. vel prohibemus
Citatoriarum, Admonitoriarum,
Compulsoriarum ad faciendam attestationem, Introductoriarum, Statutoriarum,
Reambulatoriarum, et Recaptivatoriarum, cum clausula (Dicitur nobis,
etc.) confectarum. Quae Sexaginta diebus vires obtinebunt, postea
viribus destitutae habebuntur:
legitima Statutione,
cum clausula (Cum nos attentis, et consideratis, etc.) intra
anni revolutionem fienda:
servare, quam nova appetere connubia,
maluerint. Similiter et Haeres, legata, ac fidei commissa, intra hoc idem
annuum tempus, distribuere et exsolvere tenebitur, eritque obstrictus.
Decima, est Unius anni et Unius diei, quae inter Cives Liberarum Civitatum,
abusivo quodam iam et villanorum more currit:
Curationem corporales administrationes, propter senium et declinatis iam
aetatis imbecillitatem, ab iis excusantur: 1. tit. 122.
consilio tamen, prudentia, sapientia, ac rerum, et temporum magistra
experientia, quae senum propria sunt ornamenta, et animi bona, iunioribus,
externa et corporalia officia gerentibus, adesse debent; ut non minus per
eos, iuxta Ciceronis olim dictum, quam per iuvenes, bella geri, et alia
negotia
QUAESTIO VIGESIMA NONA. / Suntne interdum aliquae Exceptiones Procuratorum
per Iudices resecandae?
Sunt maxime; ne dum frivolae illae, inanes, et impertinentes, quae non ex
praemissis Lege et Consuetudine Regni, admissis fontibus, sed aliunde, ad
subterfugiendum tantum, et protrahendum tempus, ex putridis quibusdam
lacunis
ad finem Garrulitas etiam, et inanis verborum
profluentia, saepius priora per posteriora repetendo, vel in uno diutius
immorando, non minus quam illa suprema cum nausea semper repetita crambe,
fastidienda et repudianda; quae potius veritati tenebras offundit, et
simplicitati laqueos tendit, quam iustitiae lucem praefert.
QUAESTIO TRICESIMA. / Veruntamen, quas, et quot vices, contra se invicem
laqueos tendit, quam iustitiae lucem praefert.
QUAESTIO TRICESIMA. / Veruntamen, quas, et quot vices, contra se invicem
allegando et respondendo, Partes insumere debent: et quae sint illae?
Quanquam nonnulli ex Procuratoribus nostris interdum, nisi per Iudices
desistere cogerentur, frivolis plane et inutilibus Exceptionibus, ac
Replicationibus, totos consumere solerent dies: nihilominus
patet
4. Vlad. art. 15. De quo vide etiam supra, Quaest. 3. cap.
2.
QUAESTIO TERTIA. / Quae est Poena illius, qui Novum Iudicium cum
Inhibitione impetraverit, et Literas Relatorias, infra terminum
reportationis seriei ipsius Novi iudicii, excipere neglexerit?
QUAESTIO QUINTA. / Postea quid agendum?
Utendum simplici aliqua responsione, ad dandam rationem Inhibitionis, et
praesertim ex praenarratis Condescensionis causis, aliisque id genus, uti
praemissum est. Quae si non admittitur, Convictio pronuntiabitur, ut tunc
faciat Prohibitam, modo sequenti.
QUAESTIO SEXTA. / Quid est Prohibita?
Est iuridicum
59.
pag. 2.
II. Non deesse quosdam, qui hosce Sex ultimos dies, simul cum diebus Festis
computandos velint. Quod tamen non videtur congruere synceritati Octavali,
quae a diebus Iudiciariis excludit dies Festos. Atque ita Sex illi dies,
solum de diebus Iudiciariis intelligi deberent. Et ratio est, quia quae
conveniunt toti, debent convenire et partibus, vel, ut Civiles quoque
loquuntur,
Festis
computandos velint. Quod tamen non videtur congruere synceritati Octavali,
quae a diebus Iudiciariis excludit dies Festos. Atque ita Sex illi dies,
solum de diebus Iudiciariis intelligi deberent. Et ratio est, quia quae
conveniunt toti, debent convenire et partibus, vel, ut Civiles quoque
loquuntur,
tamen, non
nisi Novum Iudicium cum Inhibitione fuisse, verius existimandum est. Tum,
Quia Decreta Regni, Inhibitioni tantum Novum adiungunt: 6. Vlad. art.
14. Prohibitioni autem, non Novum, sed Evocationem (quae
etiam absque Novo Iudicio fieri potest)
Prohibitione quoque solere fieri. Tum
vero etiam ex eo, Quod ex forma Styli Novi Iudicii universi nocivi defectus
et errores, in Causarum processibus emergentes, virtute Novi iudicii, semel
in melius reformari soliti sunt. Quae vocula Adverbialis
(Semel) si indifferenter, uti Stylus continet, in omnibus
Literis Novi Iudicii exprimitur: quomodo ergo tot Nova iudicia, in una
eademque causa, etiam per modum Inhibitionis, et sub diversis
prima, Prohibita secunda, Prohibita
tertia, et Prohibita quarta; Hungarice Elsó
tilalom: Masodik tilalom; Harmadik
tilalom; es Negyedik tilalom. Atque ideo, quae
definitione inter se differunt, illa, tota sui substantia ab invicem diversa
sunt; sicque inter se confundi non debent, neque unum pro altero usurpari.
Et literae quoque Inhibitionales, ab iis potius denominari debent,
violenter propellitur. Vel
patet etiam ex 4. Vlad. art. 19.
quod sane fieri non posset in locis credibilibus, cum huiusmodi
vicini, et commetanei, ibi esse non soleant. Aliud item est, quod pars
Actorea, ab ingressu bonorum quae in partibus sunt, et non in
talibus Locis credibilibus, dici solet violenter repulsa;
huiusmodi autem violentia, et violenta Repulsio, non solet fieri in Locis
credibilibus. Idem quoque et Stylus
contra Iudiciales, uti iam
praemissum est, quaest. 6. cap. 3. Tandem non stante exceptione
oneris Repulsionis, Depositio promittenda, Una Levata: his verbis tantum:
(deponit hodie) quae responsio pro Una Prohibita reputatur.
Altera autem Levata, sic omnino dicendum erit (deponit hodie per
totum) quae vicissim pro Altera Prohibita habetur. Atque ideo, illo
eodem die, totum onus deponendum
Depositio promittenda, Una Levata: his verbis tantum:
(deponit hodie) quae responsio pro Una Prohibita reputatur.
Altera autem Levata, sic omnino dicendum erit (deponit hodie per
totum) quae vicissim pro Altera Prohibita habetur. Atque ideo, illo
eodem die, totum onus deponendum erit, quia pluries non admittitur idem
repetere; licet antea Tribus vicibus, pro Tribus Levatis repetitum sit;
prouti super hoc
VIGESIMA SECUNDA. / Postremo tandem quid faciendum?
Ratio demum factae Repulsionis reddenda est, (non expectato Novo
Iudicio per favorem Principis concesso, ut vult Decius) talis, si
fieri potest, quae meritum causae concernat, et qua Iudex pro parte sui
contentus esse possit. Atque ita petat se Reus ab ulteriori impetitione
ipsius Actoris, etiam cum poena indebitae actionis absolvi et eliberari;
literasque superinde
ab ea recessum fuisset, Quaestione Decima Tertia
Capitis Quinti proxime praecedentis, ob certam rationem, iam hic
iterum regrediendum est ad illam, ipsaque utendum causae qualitate ita
favente et expostulante, quae Assumenti spem facile probandi se
suggerit.
QUAESTIO SECUNDA.
Quid est Communis Inquisitio?
Est dubietatis, ex
huiusmodi Executiones faciunt. Lud. Primi art. 22. et 6. Matth. art.
10. Alioquin condescendit Executio.
QUAESTIO TERTIA.
Quae requisita ad Communem Inquisitionem ex praemissa eiusdem Definitione;
vel etiam Aliunde colligi possunt?
Haec Nimirum: quod quotiescunque huiusmodi Inquisitio fieri debebit, per
utramque partem, uno die celebretur, et
incumbit proba, (etiam
Iure Canonum 6. quaest. 5.) qua ipsi non suffragante, Reus
simpliciter absolvi debet. Verum in Negatoria (quae apud
nos, non est Actio actoris, sed Responsio Negativa ipsius In causam attracti
ad Actionem Actoris facta) non Actor, sed In-causam-attractus debet ipsam
probare: sicque rebus existentibus, facilior processus litium
Religio legum moderatrix, aliud quid salubrius superinde ordinaverit, quod
iam ab olim ardenti exoptatur desiderio.
QUAESTIO QUINTA.
Quae qualitates in testibus adhibendis requiruntur, et quando Nomina ipsorum
Literis Relatoriis inscribenda erunt?
Haec, quinque: Libertas, Modalitas, Conditio, AEtas, et Iuramentum: quas
omnes cum suis declarationibus, Vide
Inquisitionem
contra socium, de communi opinione: Nihilominus tamen hoc fallit in eo casu,
ubicunque veritas Ex Natura negotii, aliter haberi ac sciri
nequit; utpote in coniuratione, vel secreto tractatu, aliisve quae occulte
fieri solent; minimeque habet locum In crimine laesae
Maiestatis, quia tunc admittitur socius criminis, contra socium, ut
patebit infra quaest. 14. cap. 9. II. Quod antiquitus
et a verbo caedo, atque simplex tantum
hominum caedes. Species illius sunt, Patricidium, sive Parricidium, dum
pater occiditur. Sic Matricidium, Mariticidium, Uxoricidium, Fratricidium,
et Sororicidium; quae omnia iam communiter, tantum Parricidium
dicuntur, tanquam a principaliori, sive communiori Denominativo. Ubi Nota,
super hoc nomine multos inter se dissentire; putantes alios id a Patre,
alios a Parente, et
derivari, ut sit sensus; Parricidium, quasi
Patricidium, vel Parenticidium aut
Parium caedes, prouti sunt supra nominatae Personae;
quibus, ex sententia Ciceronis etiam Patria, quae locum obtinet Parentum,
additur. Unde, communi isto vocabulo, ab ultima significatione deducto,
omnium praenotatorum caedes, Parricidia dicentur. Nisi quis
malit, Specialibus supra recensitis nominibus uti;
ubi scilicet nulla directa probatio causae haberi potest, et
Accusatus multis indiciis oneratus, et pene convictus est; ac ideo ex
huiusmodi praemissis suspicionibus, et praesumptionibus, aliisque certis
indiciis, quae plus quid sunt, quam simplex praesumptio, et minus quam
Semiplena probatio, Mynsing. Obs. 97. cent. 6. Iudex meritum
rei, seu facti, eliciendum statuerit, ut etiam ad finem Prologi
habetur,
(veluti et
articulus 43. anni 1597. illam admittere videtur, etiam contra
Nobiles) alia quoque facinora sua, et complices, sociosque et fautores,
atque receptatores confiteatur; huiusmodi quaestioni subiicitur. Quae nisi
ille hoc modo confiteretur, et eisdem occurreretur, saepenumero multo maiora
incommoda sequi possent. Simpliciter tamen absque certis indiciis torqueri
non debet, et non nisi post Probationes Testium Auditas et
ut non unius tantum, vel alterius personae corpus;
sed innumerarum pene personarum corpora, variis subiicerentur quaestionibus
et torturis: quam vel unius, nedum quinquaginta, aut interdum plurium
animarum iactura fieret; quae facile ex incognita plane
huiusmodi re, provenire solet; nisi a Maioribus nostris, accepta hac diu iam,
ac a primordio quidem Liberi regiminis nostri, usurpata consuetudine, et nos
ad aliquod
Capitulum vel Conventum, quarum vigore iidem testes, iterato examinabantur,
et deinceps tertio ordine Evocatorias ad citandum Reum. Author vero operis
Tripartiti
duas habet partes. Alteram priorem, qua Quinque modis
post reportatam iam communem Inquisitionem, alterutri partium
iuramentum adiudicatur; ut patuit in praecedenti quaest. 12. Et
alteram Posteriorem quae incipit; Quod si Actor etc. qua
quatuor modis, ibi specificatis, ex responsionibus partium
per sententiam interlocutoriam Reo potissimum iuramentum imponitur; ut
hic
qui quanto magis condescenderit in submissione: tanto maior Innocentia,
Iustitia, et AEquitas, illius apparebit: et ita ultima formula, si
criminaliter accusabitur, iusto Dei, et hominum iudicio, absolvendus venit.
Quae respondendi formulae, inter Nobiles duntaxat, in Maioribus casibus,
atque etiam Criminalibus actionibus observantur, simplicesque seu Pares
inter partes, intelligendae sunt. In minoribus autem, hoc est, minoris
potentiae
in Iudicio contradictorio, ipsum salvare potest; ideo hac
in parte consultius foret ipsi, cautius procedere. II.
Quod per huiusmodi Affirmationem, vel Negationem, dicitur lis
contestari, quae nisi hoc modo contestata fuerit, directe neque
probari, neque diiudicari poterit. Imo vero ob omissam huiusmodi litis
contestationem, Iudicium redditur nullum, et sententia quoque exinde secuta
nulla, Mynsing. obs.
de recepta iam olim consuetudine, in omnibus causis criminalibus, vel ad
capita tendentibus, ita solet observari, quod scilicet
omnes tales personaliter astare debeat. Quod patet ex forma citationis
ipsorum, quae ita sonat, ut Personaliter, et non per
Procuratorem compareant. Deinde ex processu Iudicii, quia non admisso
Procuratore, etiam cum Procuratoriis, pro ipsis respondere, proscribuntur.
Demum ratio etiam ipsa,
ipsis In-causam-attractis quam actori, qui
optime sciret, illud sibi adhuc deberi, et nondum esse exsolutum, iuramentum
decerni debere. Neque tam literam ipsam Decreti aspiciendam (quae de primis
contrahentibus personis, et non de succedentibus, intelligi videtur) quam
laesionem conscientiae praecavendam, et veritatem rei magis attendendam
necessario esse. De experimento autem restantis quantitatis in
neque ita volentibus, ulla
fiet iniuria, vel etiam legum destructio. Ubi Nota, quod mutuum dicatur Ex
Meo, et Tuo, quasi meum fiat tuum, et non e
contra. Ex quo, non parva vis naturae elucet, quae vult, non potius aliis
communicativos esse, quam ab aliis participativos. Sed, proh tempora!
proh mores! quotus quisque iam est, qui se libentius
aliis communicare, quam ab aliis participare
non
extiterint. Ubi Nota, quod bene Nobilis, pro, et contra Ignobilem, non autem
e contra, iurat.
33. Cap. 9.
QUAESTIO VIGESIMA OCTAVA.
Quid sit Infamia, Quotuplex; et quae Formalis, quaeve Materialis?
Est inhabilitas alicuius, ex laesione honoris, bonae famae, et
honestae conditionis sive existimationis, ad obeundam omnem honestam
functionem, totiusque vitae suae transigendam
omnem honestam
functionem, totiusque vitae suae transigendam conditionem contracta, ex
certis quibusdam casibus, communi lege, vel consuetudine hominum, infamibus
factis. Quam quidam Duplicem ponunt. Aliam Iuris, quae et
Formalis dicitur, quaeve ordine iudiciario alicui illata
est. Et aliam Facti, sive Materialem, quae nondum iuris
processu pronunciata sit: licet ex merito facti, sive materia tali, non
hominum, infamibus
factis. Quam quidam Duplicem ponunt. Aliam Iuris, quae et
Formalis dicitur, quaeve ordine iudiciario alicui illata
est. Et aliam Facti, sive Materialem, quae nondum iuris
processu pronunciata sit: licet ex merito facti, sive materia tali, non
immerito talis pronunciari possit: Vel, ut Canonistae
communiter definiunt. Infamia Iuris dicitur, quando est
promotione ad ordines, et testamento officioso: tollitur
autem, vel per contrarium factum, vel etiam dispositionem Principis: licet
apud nos, non nisi per propulsionem iuramento mediante, ut proxime sequitur.
Iuris Civilis, quae incurritur, vel per Iudicis ordinarii definitivam
sententiam, in publico crimine potissimum, licet aliquando etiam in privato,
ut homicidio, furto, et iniuria; vel ipso facto in casibus, in quibus Iure
cavetur; quod
ius suum ita strinxerint, ut simpliciter propellendam esse
arbitrati fuerint.
testificatio et comprobatio. Dicta ideo oculata, quia beneficio oculorum,
seu visionis realis, fieri debet.
QUAESTIO TERTIA.
Quae specialis Qualitas esse debet, in istis vicinis, Commetaneis, et
Comprovincialibus?
Haec videtur, ex isto textu decreti colligi, quod vicini et commetanei
possunt esse homines Nobiles, et ignobiles, utriusque sexus,
inquirendas extenditur, et per plures Comitatus
vagatur, ut patet suis locis.
si
disparitatem aliquam fassi fuerint, pro neutra parte acceptari solent; quia
cum non constent sibi in factis fassionibus, fides illis merito adhiberi non
debet; Testis enim inconstans, similis est arundini vento agitatae, quae dum
huc atque illuc vento impellitur, neutrobi stabilis manet.
QUAESTIO DECIMA TERTIA.
Super quo debent Testes examinari?
contestatis
ad interrogata, adscribi debet; sed solummodo ea, super quibus interrogati
fuerint; prouti et Iudex praecipit. Nam si hoc admitteretur, suopte se
gladio Exponens soepenumero confoderet, quod natura refugit, quae sui semper
magis est conservativa, quam destructiva. Et alioquin de iure divino, Reus
non tenetur dare Actori instrumenta sua contra se, lib. 2. decret.
tit. 19. Ideoque omnino praecavenda huiusmodi extra
QUAESTIO DECIMA NONA.
Cur hoc loco sequi debet Ingessio?
Quia cum multi ante latam sententiam, in alterius causam se ingerere soleant,
convenienter hoc loco ponitur, ante futuras convictiones, quae sequentibus
Iuridicis remediis sublevari consueverunt; Et quia in hac quoque Genealogiae
probatio (quae interdum etiam humano testimonio fieri solet) sicut et in
praecedentibus requiritur. Humanum tamen testimonium,
ante latam sententiam, in alterius causam se ingerere soleant,
convenienter hoc loco ponitur, ante futuras convictiones, quae sequentibus
Iuridicis remediis sublevari consueverunt; Et quia in hac quoque Genealogiae
probatio (quae interdum etiam humano testimonio fieri solet) sicut et in
praecedentibus requiritur. Humanum tamen testimonium, usque sexaginta
annos tantum, et non amplius valet.
quis in causam alterius se ingerit; vel immittit, aut inserit.
QUAESTIO VIGESIMA PRIMA.
Quae sunt facienda Ingerenti antequam se ingerat?
Tria. Primum, debebit Genealogiam suam deducere et comprobare ad Actorem,
literali documento
Ferdinando II. Rege Hungariae D. N. C. Patrueli Suae
Maiestatis; Filio autem Domini olim Caroli, itidem Archiducis Austriae,
Filii quondam dicti Ferdinandi I. Imperatoris et Regis felicis
reminiscentiae. O foelix Genealogia, quae multis centenis iam clares annis,
et tam densissimis nepotum ramis referta manes, ut mirum non sit, si ad
finem usque saeculi Propter Pietatem et Iustitiam Tuam
permansura sis: Quod faxit praepotens Deus,
causarum probationes?
Quandoquidem ex iis diversae sententiae et convictiones necessario alterutri
partium emergere soleant; ex eoque talis pars quasi infirma succumbere
cogatur; optimo ordine haec remedia Iuris, quae ipsis adhiberi debent, illas
consequuntur, quibus etiam Reiecta, propter brevitatem adiungitur.
QUAESTIO SECUNDA. / Quid est Appellatio?
Est
debebant. Veluti Cn. Dolobella
Proconsul Asiae, Athenas ad Areopagitas, qui graviores causas,
ut vulnerum, caedis, veneficiorum, incendiorum, et similium iudicabant,
mulieris reae causam reiecerat, quae virum et filium veneno sustulerat, quod
ii quoque filium suum, ex priori viro genitum occiderant; dicti Areopagitae
cognita causa, et accusatorem; et ipsam, centesimo anno, adesse iusserunt;
sicque nec veneficium mulieris
viro genitum occiderant; dicti Areopagitae
cognita causa, et accusatorem; et ipsam, centesimo anno, adesse iusserunt;
sicque nec veneficium mulieris absolutum est, quod per leges non licuit, nec
nocens damnata punitaque, quae digna venia fuit. Gell. Lib. 12. cap.
7. et Valer. Max. lib. 8. cap. 1. de Smyrnea
muliere. Qui vero fuerint Areopagitae et quomodo iudicabant,
vide infra
muliere. Qui vero fuerint Areopagitae et quomodo iudicabant,
vide infra quaest. 22. cap. 10. Sed districtius erat iudicium
Regis Andreae II. qui Bancbanum caedis Reginae Reum, quae vim
uxori suae per Fratrem inferri fecerat, statim comperta rei veritate
absolvit. Bonf. lib. 7. Decad. 2. Et nec illud quidem
omittendum videtur, quo attentio Iudicum, in audiendis causis, mirifice
statim comperta rei veritate
absolvit. Bonf. lib. 7. Decad. 2. Et nec illud quidem
omittendum videtur, quo attentio Iudicum, in audiendis causis, mirifice
exprimitur, ac potissimum in huiusmodi Appellationibus quae pro maturiori
sui revisione transmitti solent. Philippus Pater Alexandri Magni, cum causam
cuiusdam Machaetae cognoscens, dormitare videretur, nec satis
animadvertere, quae ille pro suo Iure diceret, ad
potissimum in huiusmodi Appellationibus quae pro maturiori
sui revisione transmitti solent. Philippus Pater Alexandri Magni, cum causam
cuiusdam Machaetae cognoscens, dormitare videretur, nec satis
animadvertere, quae ille pro suo Iure diceret, ad extremum Machaetam
damnavit; quo vociferante, ac provocare se dictante, Philippus ira percitus,
ad quem tandem inquit? Ibi vero Machaetas, ad te (inquit) ipsum, o bone Rex,
si quando
illi appellare, et
neque transmittitur, sed quomodocunque Vice-Comes, et Iudices Nobilium
diiudicaverit, illorum adiudicatione contenta esse debet. Altera autem pars,
quae nondum appellaverat, bene potest appellare.
sive, ut alii dicunt, ab interlocutoria sententia, non
appellatur, neque transmittitur.
QUAESTIO SEPTIMA. / Quae in Revisione praetactarum causarum
Transmissionalium observari solent?
Quinque praecipue, Primum, quod ex antiqua consuetudine, a prandio,
posteaquam iam in extradatione parium Iudices processerint, levari soleant.
solum in eodem statu, quo transmissae sunt, revideri debent, approbando, vel
reprobando, aut corrigendo, et emendando, et sic remitti ad exequendum
Pedaneis, sive prioribus Iudicibus, si aliqua Iudiciaria onera habent
annexa, quae
ipsis cedunt: sin nulla, immediate statim de Curia Regia debitae Executioni
demandari possunt,
demandari possunt,
1. Vlad. art. 72. et art. 48. Anni 1563. Vide
infra quaest. 3. cap. 11.
QUAESTIO NONA. / Estne illa Transmissio causarum, quae in Curia Regia, ex
praesentia unius Magistri Protonotarii fit in praesentiam alterius 3. tit.
7. eadem cum Praescripta iam Transmissione?
Non est eadem; quia haec fit de sedibus Iudiciariis Comitatuum post factam
QUAESTIO DECIMA QUARTA. / Quid vest Novum Iudicium?
Est Iuridicum remedium, quo pars in causa succumbens, iterum eam resuscitare,
ac omnia allegare, excipere, non productas literas producere, et generaliter
omnia, quae Iuris et Iustitiae, et defensioni, ac sublevamini causae suae
proficua esse cognoverit, peragere valeat, atque possit.
dictum est, sed tunc
primum comparens dicere incipit: ergo non praeexistente priori, vel Veteri,
neque Novum correlative dici potest. Atque sic, non est proprie Novum
dicendum, sed totaliter et simpliciter sola Inhibitio, quae virtute sua,
sicuti et alia
Iuridica remedia, per se vim illam respondendi habet, et non mutuatur illam a
tali Novo iudicio, quia sic remediorum remedia essent, et
Iudiciorum, vel Diaetae, cum tali petitione et concessione Novi iudicii
effugit.
QUAESTIO DECIMA NONA. / Quae poena illius, qui se Novo Iudicio a Iuramenti
depositione inhibuerit, et nullam iustam causam reddere poterit?
Talis in amissione sui iuramenti consequenterque poena exinde subsequente,
de facto
defectus, non nisi in responsione et
obiectione, aut aliqua exceptione committi solet, ac tandem nova
responsione, post revocationem prioris responsionis, reformari debet. 2.
tit. 79. et 80. Ubi Nota, I. Quod talis responsio quae revocari debet; bene
specificari debebit, ac si sufficiens ratio revocandae illius dari poterit;
bene quidem: alioquin revocatio non stabit, sed prior sententia, in suo
vigore remanebit. II. Videtur fieri debere, vel sub
si huiusmodi plenipotentiae rescindi deberent. passim.
QUAESTIO VIGESIMA QUARTA. / Coram quo Iudice fieri debet?
Si adhuc causa coram Iudice est, coram quo responsio illa, quae retractari
debet, facta fuit, tunc ibidem coram eodem Iudice, aut homine suo, ad id per
eundem Iudicem specialiter deputato. Si autem causa ipsa in alterius Iudicis
praesentiam, iam est transmissa, tunc coram eodem Iudice,
quo ad dictum tantum, vel etiam quo ad factum fieri soleat, ac
debet? Et quod in dicto tantum, ut nonnulli olim putaverint, sed secus
fecerint, hoc est, in simplici et nuda aliqua Procuratoris responsione, dum
adhuc res, quae per eam significatur, effectui non sit mancipata, fieri
debeat, apparet manifeste ex titulo 80. part. 2. ubi sic dicitur:
Retractatio namque Procuratoris praesupponit semper errorem et defectum, qui
quidem error et
melius; antequam
terminus Iuridicus, per
Iudicem literarum exhibitioni, aut Iuramentali depositioni, vel oculatae
revisionis, aut communis Inquisitionis celebrationi, (quae scilicet iam res
ipsae sunt) praefixus et deputatus adveniat, partium ipsarum altera se per
responsionem sui Procuratoris, gravatam esse, vel gravari debere sentiens et
agnoscens, non expectato huiusmodi termino
Procuratoris revocatio fieri debeat. In quibus utrisque tamen procul
dubio aliqua probatio, vel literarum exhibitio, aut Iuramentalis depositio;
atque in illis, Inhibitio quoque, vel communis inquisitio, aut etiam
Repulsio, quae non simpliciter dicta, sed facta iam sunt, per dictos
Iuridicos processus, et sententias ac deliberationes, praecessisse
videantur. Quod ipsum artic. etiam 56. anni 1550. per expressum ostendit,
qui sic continet; quod
QUAESTIO VIGESIMA OCTAVA. / Sed finitis iam omnibus Iuridicis Remediis,
Videndum est, quomodo ex illis, illud colligi possit, quod omnes causae
Iurium possessionariorum, quae sunt longissimi processus, in quatuor
terminis Octavalibus finiri possint? Iuxta Decreta 6. Matth. art. 4. et 19.
Item I. Vlad. art. 54. et quomodo intelligendi illi termini?
Hoc pacto nimirum; quod illi termini
evocaretur, sed primum
post depositum onus Repulsionis, et ad reddendam illius rationem, tale Novum
peteretur, tunc viderentur quinque termini necessario admitti debere, cum
vigore huiusmodi Novi, Actor citari deberet, quae citatio pro hoc
quarto termino levari non posset: Sed hoc mihi non videtur posse fieri: Tum
quia post Repulsionem, non simplex, sed cum gratia debeat impetrari Novum
in quot Octavis antea finiebantur?
In Primis duntaxat, hoc est, unicis Octavis, nisi potissimum in postremis de
iure possessionario, Iurium et literalium instrumentorum productio sive
exhibitio, requiri dignoscebatur, quae in secundis tantum Octavis, et non
amplius fieri debebat, 6. Matth. art. 6. De quibus vide supra citam, quaest.
3. cap. 2.
Ideoque admittunt in ea, omnia iuridica
remedia, quaecunque huiusmodi sententiam appellatam, non praecesserunt. Alii
vero dicunt, praetactam transitionem, non in praemissam priorem sententiam,
sed in causam, seu rem ipsam, quae acquirebatur, fieri debere, intelligendam
esse. Tum quia dicta clausula (in rem adiudicatam transibit) non de priori
praenotata sententia, sed de re ipsa expresse dicitur. Tum quia res
iudicata, est eadem cum sententia
fieri debere, intelligendam
esse. Tum quia dicta clausula (in rem adiudicatam transibit) non de priori
praenotata sententia, sed de re ipsa expresse dicitur. Tum quia res
iudicata, est eadem cum sententia definitiva, quae est ultima decisio
causae, et sola executione indiget, ut videre licebit, infra quaest. 2. cap.
9. Tum quia citato quoque loco partis tertiae per expressum habetur, quod
causa transeat, in ipsam rem
sic omnino intelligunt;
quorum opinionem ex scholiis Mynsingeri ad §. Item si in iudicio, lib. 4.
Institut. tit. 13. annotatis his verbis licet subscribere; Rem iudicatam,
non dici sententiam iudicantis, sed ipsam rem, quae finem controversiarum,
Iudicis pronunciatione accepit; quod vel condemnatione, vel absolutione
contingit. Itaque quamvis statim postquam lata est in aliqua causa
definitiva sententia; res iudicata dici potest, tamen
virtute iam praetactae transitionis causae in rem adiudicatam, etiamsi in
priori appellata sententia talia remedia praeclusa non extiterint. Haec
illi.
Verum praemissa omnia, de definitiva sententia potius, quae ultima solet
esse causae decisio per Iuridica remedia transiens; quam de intermediante,
sive interlocutoria, dicta esse videntur, in qua scilicet nondum talia
remedia praecesserunt, sed primum intercedere debent, ac si
esse videntur, in qua scilicet nondum talia
remedia praecesserunt, sed primum intercedere debent, ac si prior sententia
executioni suae demandaretur, et per ea ipsi occurrendum esset: uti et prior
sententia innuere videtur, quae et probabilior esse censetur, cui Stylus
quoque adstipulatur. Siquidem et revisa appellatio; atque ad exequendum
remissa, Repulsionis velamine impediri soleat.
An vero huiusmodi sententiae, in rem adiudicatam
rationibus magis declarandis, aut aliis
atque aliis subinde adhibendis responsionibus, veluti denuo restaurato
processu, si non obtinendum semper eventum rei, ad prorogandum tamen tempus,
subvenire et quasi remederi solent. Quae omnia primo propter necessitatem,
ubi scilicet quid praeter
intentionem evenisset, inventa et introducta fuisse dignoscuntur; sed iam ex
ordinaria consuetudine, et
evenisset, inventa et introducta fuisse dignoscuntur; sed iam ex
ordinaria consuetudine, et absoluta partium voluntate, sic usurpari coepta
sunt.
Ubi Nota. I. Iuridica remedia sumi dupliciter, generaliter scilicet, quae in
processibus Causarum observari solent, ut haec iam proxime dicta. Et
generalissime, quae nimirum utcunque ad conservandum et vivificandum, de
futuro Ius, etiam extra processum causarum observari solent: ut sunt
voluntate, sic usurpari coepta
sunt.
Ubi Nota. I. Iuridica remedia sumi dupliciter, generaliter scilicet, quae in
processibus Causarum observari solent, ut haec iam proxime dicta. Et
generalissime, quae nimirum utcunque ad conservandum et vivificandum, de
futuro Ius, etiam extra processum causarum observari solent: ut sunt
Protestatio, Contradictio, alia Inhibitio, et Prohibitio, Revocatio,
Retractatio, Annihilatio,
ita se
habet, atque stolones ad arborem, ex cuius radicibus enascuntur; siquidem et
Ingessio ex principali actione oritur, cum alioquin nunquam fieret, nisi
Principalis actio mota fuisset. Remoratoria autem est sola Reiecta, quae
nullum plane habet processum, sed solum partem triumphantem, a debita
obtentae causae Executione, remoratur et retardat. Atque ideo solum ex
hominum malitia provenit soepe.
QUAESTIO SECUNDA. / Quid est Sententia, seu Res Iudicata?
Prouti Sententia huic instituto convenit, omissis in
praesentiarum aliis illius significationibus, quae huc nihil attinent; Est
Iudicis definitio, causae et controversiae finem imponens, condemnationemque
vel absolutionem continens.
convictos, cui occurritur
simplici tantum Novo Iudicio, absque ulla Inhibitione, vel Appellatione. Ut
videre licebit infra, quaest. 31. capitis huius. Quarta
Lata et Definitiva, quae proprie est ultima
causae decisio, et haec vadit ad Executionem, nullis Iuridicis remediis
obstantibus, de qua hoc loco potissimum agitur. De quibus vide 2. tit.
77. et 83. et supra
Uti et primo capite insinuavimus, varia et multiplex Capitalis, Emendae
capitis, Notae infidelitatis, Calumniae, Emendae linguae, Violationis
sedis Iudiciariae, Facti honoris, Infamiae, Minor sententia, quae
communiter omnium simplicium violentiarum, damnorum, et iniuriarum dicitur.
Nec non omnium maleficiorum, sive causarum criminalium: super quibus omnibus
singillatim et breviter iam dicendum est.
sive causarum criminalium: super quibus omnibus
singillatim et breviter iam dicendum est.
QUAESTIO QUINTA. / Quid est sententia Capitalis?
Est quae inter; et contra Nobiles lato modo sumptos 1. tit. 2. et 2.
tit. 11. saeculares duntaxat, alienos a sanguine, et virilis
sexus homines, in Curia Regia, ratione quinque casuum, utpote
filii, vel fratres aut alii legitimi successores,
aestimatione communi, in termino per Iudicem ad id praefigendo, ad se
redimendi habent authoritatem. II. Causa horum quinque Casuum erat
summaria, hoc est, quae de plano et de simplici facta
admonitione per
Capitulum vel Conventum, sive Reus ad certum terminum, extra omnes terminos
Octavales personaliter comparebat, sive
infidelitatis, et in voluntario sive deliberato homicidio, aliove quovis
latrocinio, si quod per se perpetraverint, vel per alium perpetrari
fecerint,
fit) dare
tenebitur. Cui si mortem inferri curaverit, universa bona sua, simpliciter
in filios et alios haeredes suos, condescendent, exceptis
idem etiam in casibus criminalibus
intelligendum est, ut videre est, quaest. 31. huius .
intelligendum est, ut videre est, quaest. 31. huius .
volenti iniuriam fieri nullam, scilicet in
volitis, ast in non volitis sane permagnam, si ad ea
cogatur.
QUAESTIO NONA. / Quae Executio sententiae, quo ad bona sententiati?
Si sententiatus evaserit, et capi ac ultimo supplicio affici non poterit; vel
etiam Gratiam Regiam meruerit
omnes simul
talibus debitis, mutuis, et depositis coutuntur; ideoque propter huiusmodi
communem usum, satisfacere debent. Aliud item est; quod illae sententiae
sunt personales, hae autem reales, quae aliis
etiam communes esse possunt. Quam denique portionem suam in
dictis Iuribus possessionariis filii, vel fratres, aut alii successores sui
de manibus Iudicis, et adversae partis, in termino per Iudicem ad
capitis, fertur solum contra
exceptas a capitali personas; Ecclesiasticas quidem contra saeculares, (et e
contra Styl.) consanguineas, et Mulieres sive foeminas contra
masculos, (et e contra Styl.) quae omnes personae gladio non
feriuntur, neque captivantur, sed pro capitis redemptione homagium,
hoc est, precium ipsius solvunt, puta Praelatus et Baro florenos
Matth. art. 72.
de
praesenti quoque contra ipsum praesumatur) quia in iis intentio, seu votum,
non aeque atque in praemissis duobus, pro facto reputatur, sed facti ratio
potior semper haberi et considerari, non tantum solet, sed etiam debet. Quae
omnia ideo hic annotavi, ut etiam ex externis Iuribus, huius
criminis, (quod proprie in personam Principis committi dicitur) atrocitas
magis appareat.
Ubi tamen post haec Nota.
cusionis falsarum
monetarum, mutilationis membrorum et aliorum similium casuum, una parte
affirmante Notam, et altera negante,
atque
suscitatio,
tit. 34.
Contradictionis suae ab ipso accipiat, et non, ut refugiat; alioquin causa
cadet; nisi forte ordo et aetas causae obstiterit.
QUAESTIO DECIMA NONA. / Quae poena Calumniae?
Est dum per Reum, in continenti literali documento, probata fuerit, Perpetua
amissio causae, et Convictio Actoris in quinquaginta marcis homagialibus,
ducentos florenos facientibus, in duabus
actionis semper ad hanc pertinet; eo
quod nullibi in decretis specialis eius locus invenitur, et cum quis
indebitam prosequitur actionem, hoc ipso dicitur falsam fecisse querelam
contra Reum, unde recte huc referri solet: Quae apud nos iam centum florenis
recompensatur; licet olim apud Athenienses decima parte litis, temere motae
rependi solebat. Apud Romanos autem depositio, fiebat certae pecuniae, per
utramque partem et quae causa cadebat,
huc referri solet: Quae apud nos iam centum florenis
recompensatur; licet olim apud Athenienses decima parte litis, temere motae
rependi solebat. Apud Romanos autem depositio, fiebat certae pecuniae, per
utramque partem et quae causa cadebat, illius pecunia in mulctam veniebat.
Secundo, quod specialiter Dicatores, vel etiam alii, qui alios indebite
vexant, poenam talionis incurrere
soleant,
videatur, quasi emi, vel redimi. Quod verius de emenda capitis dicendum
existimarem.
quidem in viginti quinque marcis centum florenos
facientibus; rusticis autem in viginti tantum florenis in
duabus Iudici, in tertia parte adversae, est omnino persolvenda.
Ibidem. Quae poena vulgo etiam vivum homagium
dici solet; et tamdiu in ea convictus, fit silentarius, quamdiu ipsam non
exsolverit; et neque agere, neque sese defendere permittitur.
ipsam non
exsolverit; et neque agere, neque sese defendere permittitur.
QUAESTIO VIGESIMA SECUNDA. / Quid est violatio Sedis Iudiciariae?
Est, quae propter illicita verba, in sede prolata, vel dehonestationem in
sede ipsa
Exod. 21. et Psal. 81.
QUAESTIO VIGESIMA TERTIA. / Quid est sententia Facti honoris?
Est, quae infligitur alicui ex eo, quod alterius honorem, famam
existimationemque, conviciis, vituperiis, verbis, aut scriptis inhonestis et
infamatoriis pessundare volebat, irremissibiliter plane et sine omni gratia,
suae
honoris, sed in poena Notae infidelitatis, condemnatur.
uberius citato proprio loco, satis declarata. Fidem quoque hoc loco
intellige humanam, quae et bona fides dicitur, et est dictorum
conventorumque constantia Cic. 1. Offic. Nam fides
supernaturalis, quae et Theologica dici solet, huc non pertinet, sed ad
forum spirituale
factis proveniens, ad obeundam omnem honestam functionem,
et perpetuam vitae conditionem transfigendam; Vide supra quaest. 26.
cap. 6. Dicitur autem Infamia, a praepositione, In,
quae si sumatur pro particula privativa (sine) dicetur
quasi sine fama: Sin autem pro particula (intentiva) denotabit
valde famosum. Unde infames dicuntur, quasi sine
Maiestatis, quam aliorum Dominorum Iudicum Regni ordinariorum, in
Iudicio contradictorio, vel alias ubilibet, etiam in necessariis quorumlibet
exponentium rebus et negotiis, Iudicibus et iusticiariis pedaneis
exhibitorum. Quae facta legitima Citatione in Curiam Regiam irrogatur, et
tales convicti perpetuo fiunt infames, nunquam amplius ad simile officium
assumendi; ac insuper ducentis quoque mulctantur
florenis,
de damnis per hoc
illatis, ad duplum obligantur.
VIGESIMA SEXTA. / Possuntne res sive materiae istarum
sententiarum, aliis etiam diversis generibus diiudicari?
Possunt omnino, alia atque interposita consideratione, videlicet; interemptio
personae Nobilis, quae est materia Capitalis sententiae, potest diiudicari
etiam extra proprium forum Curiae Regiae, in sede Comitatus, uti casus
criminalis, vel minor potentia, usque ad centum florenos, supra
quos Comitatus
QUAESTIO VIGESIMA SEPTIMA. / Quare dicitur sententia Minor, et quid sit?
Dicitur Minor, respectu sive correlative ad Maiores, puta iam
declaratas, Capitalem, vel Emendae capitis, ac aliarum; quae non solum
pecuniariam aliquam mulctam continent, sed etiam bonorum et capitum
amissionem, aut emendam: haec autem solum in pecuniaria mulcta centum
florenorum et damnorum refusione consistit. Et est
etiam bonorum et capitum
amissionem, aut emendam: haec autem solum in pecuniaria mulcta centum
florenorum et damnorum refusione consistit. Et est convictio,
quae potissimum in casibus simplicium violentiarum, iniuriarum, et damnorum,
praeter iam declaratos, aliarum sententiarum, casus, patratori usque ad
centum florenos infertur; primum de rebus mobilibus, ipsis
QUAESTIO VIGESIMA OCTAVA. / Potestne aliquando Nobilis, vigore Minoris
sententiae detineri, vel etiam alias?
Potest maxime, tali casu, quando a Iudice Iure convictus non habuerit unde
poenam exsolvat, quae ne illi impune transeat, neve tali impunitate et ipse
deinceps, et alii exemplo illius, ad alias violentias patrandas,
tutelae, periurii, proditionis fraterni sanguinis, perpetua et
sempiterna Infamia, dedecusque ponitur, et in Nota infidelitatis perpetua
bonorum, seu Iurium possessionariorum, et rerum mobilium, atque etiam
capitis amissio; quae omnia id ostendere videntur, quod ipsis sic stantibus,
Gratia suae Maiestatis eidem suffragari nequiret. Nihilominus, licet raro,
leguntur tamen nonulli ipsam consecuti fuisse; quod in posterum fieri
poterit, ubi decet
unicuique pro demeriti sui qualitate;
pronunciata condemnatio, forensique brachio, medio cuius interest punitio,
et expedita ex hac vita executio, salvis permanentibus eorum bonis, seu
Iuribus possessionariis, si quae habuerint, pro ipsorum liberis, fratribus,
et aliis successoribus. Quorum maleficiorum nonnullae poenae specificantur,
15.
vel Appellatione uti
voluerint, id quidem ipsis licebit, sed ita tamen, ut interea, donec Novum
iudicium, vel Appellatio, ultima decisione finita fuerint, in vinculis
teneantur,
qua permittitur unicuique aggressorem, non solum
impune vulnerare, sed etiam interficere. Quo tamen in casu contrarium tenent
Canonistae, negantes fas esse hominem occidere, pro
defensione rerum. Quae defensa, si consideretur quo ad mobiles et immobiles,
de ea quae est rerum immobilium, sive Iurium possessionariorum, Ius nostrum
citato titulo 22. solum notabile incommodum, violenti
occupatoris continet, et
vulnerare, sed etiam interficere. Quo tamen in casu contrarium tenent
Canonistae, negantes fas esse hominem occidere, pro
defensione rerum. Quae defensa, si consideretur quo ad mobiles et immobiles,
de ea quae est rerum immobilium, sive Iurium possessionariorum, Ius nostrum
citato titulo 22. solum notabile incommodum, violenti
occupatoris continet, et non mortem. De rebus autem mobilibus, omnino silet,
nisi forte
inculpatae tutelae uti, ac se defendere non posse; quia
perpetrato malo, occasionem scelere suo dedit, ob idque neque Iudices ipsum
audire, sed potius condemnare debere. Haec dicta Nemesis cap. 142.
Quae pro maiori huius rei notitia, hic annotare placuit.
QUAESTIO TRICESIMA SECUNDA. / Licetne aliquando super Malefactoribus
inquirere, et quomodo procedendum sit contra
QUAESTIO PRIMA.
Cur hoc loco sequi debent Executiones?
Quia posteaquam actum est de causis per omnia Iuridica remedia, et eae iam in
angustam omnino rem adiudicatam quae sententia dicitur deductae
sunt per Actorem, ne frustra sibi magni et diuturni suscepti labores, ac
graves expensae cedant; necessarium plane, et iuribus ac consuetudinibus
Regni consentaneum est, ut quae
quae sententia dicitur deductae
sunt per Actorem, ne frustra sibi magni et diuturni suscepti labores, ac
graves expensae cedant; necessarium plane, et iuribus ac consuetudinibus
Regni consentaneum est, ut quae Iudicialiter decernuntur, ea debitae quoque
Executioni demandentur; quia alioqui frustra celebrarentur fierentque
iudicia.
QUAESTIO SECUNDA.
Quid est igitur Executio?
Est latae iam definitivae et pronunciatae sententiae sive rei adiudicatae,
quae iam Veritas dicitur, finalis impositio, cum usu bonorum
Actori acquisitorum, et ademptione eorundem ipsi Reo, poenaque si aliquando
ei annexa fuerit, qua peracta, dantur Actori literae Relatoriae, seu
QUAESTIO TERTIA.
Quotuplex esse solet?
Duplex. Alia enim fit immediate de Curia suae Maiestatis Regiae, in iis
causis, quae vel ibi inchoantur, et debito fine clauduntur. Vel autem eo per
viam Appellationis deducuntur, et statim revisa Appellatione, si nulla
annexa habuerint birsagia, quae Iudicibus pedaneis, sive prioribus cederent,
ad
immediate de Curia suae Maiestatis Regiae, in iis
causis, quae vel ibi inchoantur, et debito fine clauduntur. Vel autem eo per
viam Appellationis deducuntur, et statim revisa Appellatione, si nulla
annexa habuerint birsagia, quae Iudicibus pedaneis, sive prioribus cederent,
ad Executionem per Regium, aut Palatinalem homines, de dicta Curia Regia cum
testimonio alicuius Capituli, vel Conventus, qui Fide
dignitates dicuntur, (aut etiam
dicuntur, (aut etiam per eundem Magistrum protonotarium
passim) ad partes exmittitur.
per testimonia Capituli, aut Conventus, et Regios, aut Palatinales, ac
etiam Banales homines, huiusmodi Executio fieri debeat.
QUAESTIO SEXTA.
Sed quae poena statuta, si Vice-Comites huiusmodi Executionem facere
noluerint?
Evocati ad tricesimum secundum diem, a die Evocationis in Curiam Regiam, in
praesentiam scilicet Iudicum Regni ordinariorum, ac potissimum eiusdem,
est, nisi
ex eo, quod haec lex sit specialis, exsolvi debeant.
QUAESTIO SEPTIMA.
Item, quae poena quoque iis sancita, si qui eosdem in tali Executione
turbaverint?
Si qui Vice-Comites turbaverint, in prosecutione huiusmodi Executionis
Iustitiae, et illos, vel alterum eorundem, verbali dehonestatione, aut alia
se purgare teneantur.
ideoque tollenda, quia praecedens clausula: per omnia oportuna et iuridica
remedia ac gravamina, videtur ipsi esse contraria.
QUAESTIO NONA.
Quae poena statuta, turbatoribus hominum Regiorum, vel Palatinalium, et
testimoniorum Capituli, seu Conventus?
Haec nimirum, quod si quispiam homines Regios, vel Palatinales, aut
testimonia Capitulorum, seu Conventuum,
uti supra quoque dictum est, quaest. 21. cap.
5.
QUAESTIO DECIMA.
Quales Personae debent esse, quae de Capitulis vel Conventibus, ad
Executiones exmittuntur?
Debent esse de Capitulis ad minus Canonici, aut personae in beneficiis et
officiis constitutae. De Conventibus vero Monachi Conventuales Sacerdotes;
Conventus (absentibus, et non
praesentibus partibus, ut vult Decius in suo Syntag.) sub
iuramento referantur, atque in literis quoque Relatoriis semper
specificetur, quod talis Relatio, sub iuramento fuerit facta. Quae
constitutio, prioribus Relationibus non derogat, quia constitutiones futura
litigant, et non praeterita.
punietur, et ipsa
Executio sine iuramenti depositione, relata vana erit et irrita. art.
50. anni 1559.
Ubi Nota, quod si aliquando, (prout res humanae sunt caducae et fluxae, quae
posteaquam parum effloruerint, vicissim deflorescant, ac intereant) alter
executorum morte praeveniretur, ut huiusmodi Executionem referre non posset:
ne tali casu principalis Iure suo destituatur, inductis in
Capitulum, vel Conventum, vigore mandati alicuius Iudicis ordinarii, vicinis
et commetaneis, qui tali executioni interfuerunt, poterunt ii, ipsam, penes
alterum superviventem Executorem, sub iuramento referre. Quae hoc modo
quoque relata, robur suum habere consuevit, praesertim in statutionibus, et
aliis, in quibus Vicini et Commetanei interesse debent. Atque sic legum
indigentiae, invicta succurrere solet necessitas.
consultatio. Quemadmodum et apud Romanos olim habebantur certi Iurisperiti,
quos speciali nomine Prudentes vocabant, qui huiusmodi
interrogantibus in causis eorum Iuris interpretationes, et suas opiniones
dabant quae ex eo, responsa prudentum dicebantur. Iust. lib. 1. tit.
2. Quarto, an liceat item Iudicibus, aliquid a partibus accipere?
Lex quidem divina, 2. paralip. cap. 19. dicit: non enim est,
vetant, ob Iuris
retentionem vel
redemptionem, aut ad corrumpendum Iudicem, ipsi munera dare; quanquam
aliquando pro amicitia, esculenta, et poculenta, eaque solum, quae intra
paucos dies consumantur, accipere possit. Mynsing. obs. 75. cent. 2.
quae scilicet sportulis potius, quam vasis deferri solebant, unde
postea huiuscemodi donaria, sportulae solum denominari coeperunt.
aut ad corrumpendum Iudicem, ipsi munera dare; quanquam
aliquando pro amicitia, esculenta, et poculenta, eaque solum, quae intra
paucos dies consumantur, accipere possit. Mynsing. obs. 75. cent. 2.
quae scilicet sportulis potius, quam vasis deferri solebant, unde
postea huiuscemodi donaria, sportulae solum denominari coeperunt. Ideoque
serio prohibent, ne Accusator; vel Reus, pendente accusatione intret domum
Iudicis, ut
Domino Palatino, cui similiter idem Dominus Palatinus subscripserit; quia
illi sunt supremi Iudices.
QUAESTIO DECIMA SEPTIMA.
Quae poena, si quis ad haec, Officia Praelaturae, Baronatus, et Assessoratus
electus, in se levare suscipereque nollet?
Si fuerit Praelatus, in Praelaturae suae, si vero Baro, vel Nobilis, in
bonorum suorum amissione,
forma
de Rakos, de qua, ubinam contineatur, et qualis fuerit, non
satis constat; neque vero forma illa, qua veteres Iudices adiurabantur,
fol. 747. Maioris decreti; sed alia iam usitata, quae
habetur
et alioquin ex praecepto Evangelico, ante omnia quaerere
debet; illas divinae Iustitiae subiiciet, et per illam, magis eadem
confirmabit Prolog. cap. 6. Siquidem finis legum est Veritas,
et Iustitia; quae prima, et summa est Deus ipse, qui fallere nescit, et
falli non potest, idque faciendo pro omni posse suo, (quia non est mere
hominis posse adimplere legem Domini) enititur dicto Iuramento suo,
satisfacere. Secunda, sed
nisi partibus sic omnino volentibus, seque submittentibus, ac
omnibus ordinariis Iuribus et legibus se sponte abdicantibus. Quia hoc modo
iudicare, est non nisi supremae potestatis, etiam leges ipsas emendantis et
corrigentis, quae praescripto Iuris non usquequaque astricta est; ut summi
Pontificis, et Imperatoris; sed pro re nata, liberam causarum disceptationem
habet. Quod fere videtur,
quasi
facile ad
structuram aequabilis pervicerit, normam ad structuram inflectant, et
structurae normam, non normae structuram accommodent, quo scilicet opus suum
consumari possit. Budaeus in princip. Annot. in Pandect. Quae
sufficit in hoc loco dixisse, propter illos, qui soepe in istos impingunt
casus. Plura a Theologis petant.
QUAESTIO VIGESIMA.
sufficit in hoc loco dixisse, propter illos, qui soepe in istos impingunt
casus. Plura a Theologis petant.
QUAESTIO VIGESIMA.
Quae poena Iuribus Regni statuta invenitur contra eos, qui Iudices Regni
ordinarios, aut eorundem Magistros Protonotarios, vel etiam Assessores
diffamarent, verberarent, vulnerarent, et interimerent?
Diffamantibus eos, quod
donec eosdem exsolvat, in Turrim mancam intruditur.
Ibidem.
QUAESTIO VIGESIMA SECUNDA.
Sed tamen quae qualitates in Iudice, ex multorum traditionibus, requiri
videntur?
Hae quinque. Primo, ut sit Sapiens, id est, vel naturali quadam
prudentia, vel literali scientia praeditus, qua leges intelligat, et sciat
amet, nec ulla ratione sese a limite illius, usquam patiatur
amoveri. Quarto, ne sit avarus, quia avaritia munera affectat, et quo
affectus ducit, eo facile mens et ratio deviat, et aberrat, in peccatumque
prolabitur, quae quatuor qualitates, continentur in consilio Iethro, dato
Moysi, Exod. 18. (dum inquit.) provide de omni plebe sapientes,
et timentes Deum, in quibus sit veritas, et qui oderint avaritiam.
acta solet civica turba sequi.
QUAESTIO VIGESIMA TERTIA.
Quid est Actor, et unde dicitur?
Est ea persona, quae contra aliam, quacunque Iuris via agit, vel acquirendo
sibi aliquid, vel autem vindicando se, per se; vel per Advocatum, quem vulgo
Procuratorem vocamus. Dico per Advocatum, quia etsi aliquando sciret, et
posset aliquis
Legibus inquit. Tertio, consuetudinem (seu usum) loci urgebit, quam
Iudex, tanquam propriam loci, et sibi bene notam admittere debet. 2.
tit. 2. et in causis rusticorum, 3. tit. 29. et 30.
quae consuetudo, dicitur etiam Ius municipale, Ius positivum, et Ius
statutarium, sic dictum, quod in illo municipio, oppido, et loco statutum
est, et ab incolis eorundem observatur.
statutarium, sic dictum, quod in illo municipio, oppido, et loco statutum
est, et ab incolis eorundem observatur. Prolog. cap. 8. Quarto,
communem rationem, quae scilicet pluribus et doctioribus, iisque
sapientioribus probabilior esse videbitur, sequetur; quam Iudex ex sua
prudentia diiudicare debet, et si Actioni congruerit, non refutabit. Vide
etiam supra quaest.
quaest.
9. cap. 1. num. 3. Quinto, debet adhibere testes, omni
exceptione maiores, vel etiam Causae statu ita exposcente, et Iudice
adiudicante Coniuratores de Iure admittendos. Atque si quae alia huiusmodi
fuerint, utpote si praemissa urgenda iudicabit, et si iudicium expectandum
putabit, diligenter pensitet. Sin autem incertus et dubius litis exitus, vel
potius praesentanei mali metus, ipsum percellit, id
Verbalis autem potest fieri etiam coram Vice-gerentibus,
Palatinali, et Iudicis Curiae, et haec durat pro eo tantum termino, nisi ad
relationem eorundem, per Magistrum Protonotarium, in formam literarum
redigatur, quae similiter, uti et literatoria per annum robur suum obtinet.
Ubi Nota. I. Quod ex speciali praerogativa huiusmodi literae Procuratoriae,
studiorum peregrinationis, et servitii causa, extra Regnum absentium, valent
usque
Emendae linguae, vel quod idem est, poena indebitae actionis
puniendus.
Ubi Nota, quod hic Calumniator, non dicitur a proprie dicta Calumnia, de qua
dictum est supra quaest. 16. cap. 9. sed ab ea, quae
generalissime sumitur, et est infida advocatio eius, qui pecuniam, vel
quodvis emolumentum accepit, ut alicui negotium agendo, defendendoque
faceret, et tamen non fecerit. Cuius poena apud Romanos olim de Lege
vel versando, dum scilicet
desistit a caepta causa, dictus est is, qui in universum ab actione
desistit, Iure Civili,
et Canonico, non impetrata abolitione, quae est venia, seu licentia
omittendae accusationis, a Iudice sponte data, vel impetrata; quae tamen in
Iure nostro, non est necessaria, et punitur in maleficiis infamia; ac in
Iudicio Ecclesiastico, in quinque
ab actione
desistit, Iure Civili,
et Canonico, non impetrata abolitione, quae est venia, seu licentia
omittendae accusationis, a Iudice sponte data, vel impetrata; quae tamen in
Iure nostro, non est necessaria, et punitur in maleficiis infamia; ac in
Iudicio Ecclesiastico, in quinque libris auri 2. quaest.
3. Nostro autem Iure, si Actor actionem suam,
mens loquitur. Et ideo contra sapientiam illius, nihil valebunt
allegationes Advocatorum, nec sophismata Philosophorum; nec praeclarissima
eloquia Oratorum, nec astutiae versutorum. Secundo, tam communi sive humanae
Iustitiae, quae unicuique quod suum est, tribuit, bonis praemia reddendo, et
malis poenam irrogando; quam divinae, quae nullum bonum irremuneratum, et
nullum malum impunitum relinquit. Tertio, propriae suae conscientiae, quae
sola stat,
Philosophorum; nec praeclarissima
eloquia Oratorum, nec astutiae versutorum. Secundo, tam communi sive humanae
Iustitiae, quae unicuique quod suum est, tribuit, bonis praemia reddendo, et
malis poenam irrogando; quam divinae, quae nullum bonum irremuneratum, et
nullum malum impunitum relinquit. Tertio, propriae suae conscientiae, quae
sola stat, pro mille testibus, et sua sponte veritatem agnoscere, atque
etiam confiteri solet, est namque vermis
Iustitiae, quae unicuique quod suum est, tribuit, bonis praemia reddendo, et
malis poenam irrogando; quam divinae, quae nullum bonum irremuneratum, et
nullum malum impunitum relinquit. Tertio, propriae suae conscientiae, quae
sola stat, pro mille testibus, et sua sponte veritatem agnoscere, atque
etiam confiteri solet, est namque vermis perpetuo rodens, et nunquam
moriens. Et ita, quicquid sibi Iure mediante evenerit, id prompto, et parato
QUAESTIO TRICESIMA PRIMA.
Quare principium huius operis a causis incipiat, finis vero Reo claudatur?
Propterea, quia Causae sunt primum statim obiectum ipsius Iudicii, quae cum
multiplices sint, earumque qualitas diversa, ante omnia necesse erat, primo
statim loco de iis egisse easque distinxisse, ut tanto facilius quilibet
postea in reliquo processu procedere potuisset. Finis vero, quia
erat, primo
statim loco de iis egisse easque distinxisse, ut tanto facilius quilibet
postea in reliquo processu procedere potuisset. Finis vero, quia triplici
poena ipsius Rei terminari solet, vel scilicet amissione bonorum, quae forte
possederat; vel autem pecuniaria aliqua mulcta, aut tandem Capitis etiam
supplicio. Ideoque
cum hoc, duabus prioribus, maius sit, tanquam scilicet propriae
Decreta Regni, corrigere et
emendare necessum foret. Quod sane est, causam non ut causam praetendere, et
rem potius non satis animadvertere; siquidem hic error seu vitium, non
provenerit ex Decretis ipsis, sed ex consuetudine, quae contra tam aperta et
manifesta Iura Regni observari non deberet; sed magis Iura, suo loco
relinquenda, et illa tollenda esset; ne, si a communi et scripto Iure
recesserimus, etiam coram externis nationibus, scripta Iura
relinquenda, et illa tollenda esset; ne, si a communi et scripto Iure
recesserimus, etiam coram externis nationibus, scripta Iura nobis
obtrudentibus, confundamur; neve extra Decreta, Ius semper ex huiusmodi
consuetudine, quae nullibi exstat, et inveniri potest, discere volentes,
nunquam, vel raro, et perpauci omnino addiscamus: sicque per totam vitam
discentes prius emoriamur, quam ad cognitionem eius perveniamus, quod
profecto quotidiano iam
est.
Extraseriales vero sunt diversae, et Primo, omnes criminales, hoc ordine,
homicidiorum, incendiorum, furtorum, praedoniorum, maleficiorum, et
adulteriorum, etc. Secundo, Causae privilegiatae pauperum, quae primo quoque
die sedis discuti solent.
praedoniorum, maleficiorum, et
adulteriorum, etc. Secundo, Causae privilegiatae pauperum, quae primo quoque
die sedis discuti solent.
iuramentis, iuxta Regni consuetudinem, lata superinde sententia, etiam medio
Capitaneorum Executioni demandata, sine omni exceptione, poenam tamen
violentiae, ultra centum florenos infligere nequaquam possunt,
quae in Curia duplicatur, quando ibi quoque appellans succubuerit, et
nihilominus Actor, post recuperationem talium bonorum, et fructuum
Perceptorum, ad Capitalem quoque sententiam, contra Reum agere valet, si
volet in Curia,
Centum Florenos Comitatui procedere?
Nequaquam, tum quia praecise expresso Iure Regni, 1. tit. 60.
spectat ad Curiam Regiam, tum quod in ea literarum fassionalium
invalidatio fieri deberet, quae nihil ad Comitatum pertinet, tum quia usus
quoque id obtinuisse videtur, in Curia Regia, etiam in minutoribus causis,
solum ad duodecim florenos se extend. Imo vero neque in Curia
usus eius iam admitti
agit de
incompetentia
fori, vel Actoris, vel si quid in literis reperit, quod cursum impedire
quaeat; reperire enim licet, si vel tempus, vel locus, aut persona, quae in
Actione necessario inseri debent; desideretur. Tempus enim circa quod, et in
quo anno, locus, ubi res acta est persona, quis, et contra quem, quid et
qualiter actum.
Cum omnia tentarit
dabatur unica Prohibita, et
ea quoque cum onere. Aliae vero dilatoriae cautiones, ut in aliis causis,
locum habere solebant (nisi ex usu iam, iuxta quorundam sententiam, art. 10.
anni 1536. Inhibitio praecludi caepta est) quae apud nos Novum repraesentat
iudicium. Uti in priori processu dictum est, quaest. 16. cap. 8. Secundo,
recentiores occupationes in Curia Regia, varie privilegiatae reperiuntur,
Decreto Novizol. anni 1542. art.
vigore eorum extra hoc Regnum non aliter, nisi modo praemisso per
Appellationem extrahebantur, annotato
diripiens,
profanans, et spolians; subest iudicio Regio
procurare?
Nequaquam, quia tales lucri et commodi sui gratia, multos abusus introducere
solent, et litigantes pluribus onerare expensis, ex eo, quod non timeant,
sibi poenam Aucariorum irrogari posse; quae Procuratoribus in
hoc foro, super Calumnia iuratis, inferri solet. art. 27. anni 1567.
Ideo si aliqui eorum sunt beneficiati, amissione beneficii per
Ordinarium suum, de facto puniuntur. Et sive etiam
loco, de ea attigero.
Est ergo haec Calumnia Procuratorum, uti proxime citatus articulus 27.
anni 1567. continet; quod scienter et calumniose, id est,
fallaciter et fraudulenter, doloseve, nullas causas, quae essent iniustae
suscipient, neque illis contra Iura Regni Hungariae patrocinabuntur; vel
ullo pacto, cum parte adversa colludent. Formula vero antiqui Iuramenti,
fol. 743. Maioris decreti erat.
Ego N. Procurator, Iuro per Deum vivum, et eius sanctam
Genitricem Virginem Mariam, et per omnes Sanctos et Electos Dei,
quod ego nullas causas, scienter et calumniose, et quae essent
iniustae, suscipiam, neque illis contra Iura huius Regni Hungariae,
patrocinabor, easque inanibus et frivolis exceptionibus et
protelationibus, scienter et temere, in longum protrahere unquam
semel tantum solebant praestare, cum scilicet ad postulandi
officium recipiebantur.
sanctionibus,
praecedenti. In quibus tamdiu
solemus nos legibus Regni firmare, quamdiu eas nobis, ac causis nostris
suffragari viderimus; ast ubi iis destituti fuerimus, illico ad dictas
sanctiones Canonicas, confugium capere cogimur, quae longe ampliores sunt,
et latius sese extendunt, supra quaest. 13. cap. 1.
Ubi Nota, quod licet sedes spiritualis utatur legibus Regni, in aliquibus
causis, non tamen aeque
non debuerit excommunicari,
promissaque obedientia, petit paria omnium productorum.
Septimus, si ulterius etiam contumacia ductus non comparuerit, decernuntur
contra ipsum literae Aggravatoriae, simul et Reaggravatoriae, quae pro
eisdem reputantur, quarum vigore excommunicatur, primo tempore
pronuntiationis sententiae, in ipso foro Spirituali, seu coram Vicario,
postea in singulis Parochiis, in quibuscunque Actor voluerit, eadem
uti praenotata quaestione dictum est.
Undecimus, prouti iam declaratum est, causa discutitur, coram Vicario, iuxta
leges Regni, ubi haberi poterint; ubi autem non, iuxta Canones, seu quod
idem est Canonicas sanctiones; quae a celebrioribus Canonistis, sive
Summistis peti debent, veluti sunt, quibus potissimum in sede Metropolitana
Strigoniensi utuntur, Hostiensis, Antoninus, Sylvester, et alii huius
classis authores, Speculator, Navarrus,
convestitam, neque orationum pigmentis
delibutam, sed simplici, ac trito, et quotidiano sermonis filo, contextam. Quippe
quod mihi animus non fuerit lepores sermonis sectari, vel orationum ornamenta
venari, sed res ipsas potius, quae nobis magna usui esse debebant, undequaque
conquirere, et in hunc ordinem selectas componere. Neque vero novas leges, aut
Iura, vel adinveni, vel statui; siquidem id non unius et privati hominis est;
sed cum iam antea statuta sint, ea
magna usui esse debebant, undequaque
conquirere, et in hunc ordinem selectas componere. Neque vero novas leges, aut
Iura, vel adinveni, vel statui; siquidem id non unius et privati hominis est;
sed cum iam antea statuta sint, ea tantum, quae circa ipsa melius intelligenda
observabantur, vel e memoriae loculis deprompsi, vel ex Venerandae antiquitatis
lecythis, erui; atque omnibus deinceps notitiae causa, hisce scriptis
comprehendi. Inspersi etiam nonnulla, occasione sic
comprehendi. Inspersi etiam nonnulla, occasione sic postulante, ex sacris
Canonibus, et Iure Civili, vel ideo solum, ut si non in omnibus universe (neque
enim id huc attinebat) saltem in aliquibus coincidentibus punctis, aut aliis
quoque quae in Iure nostro desiderantur, huius etiam utriusque Iuris, vel levem
cognitionem
praegustaretis. Quae etsi trita et tenuia omnia, prima fronte esse videbuntur;
ubi tamen necessario adhibita
enim id huc attinebat) saltem in aliquibus coincidentibus punctis, aut aliis
quoque quae in Iure nostro desiderantur, huius etiam utriusque Iuris, vel levem
cognitionem
praegustaretis. Quae etsi trita et tenuia omnia, prima fronte esse videbuntur;
ubi tamen necessario adhibita extiterint, haud dici potest, quantum et lucis, et
utilitatis rebus sunt allatura. Ideoque vobis tanto gratiora esse debent, quanto
maiori cum
ALIUD In eandem Directionem.
quo
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.