Your search found 4572 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 28-255:

ubi est Dirachium et protenditur usque ad sinum Quarnarium, in cuius interioribus est oppidum Stridonis, quod Dalmatie Pannonieque confinium fuit. Hec fuit patria tellus beati Hieronymi, egregii doctoris. Dicta est Dalmatia etiam alio nomine Liburnia a quodam genere nauis piratice, que in usu erat apud illos, unde Lucanus: Pugnacesque mari Graia cum classe Liburnos . Exercebant enim piraterium propter oportunitatem locorum, quia mare illud ob multitudinem insularum latebrosum et portuosum est ualde. 2Dicta est etiam hec prouintia Illiris a quadam regina

expectauit in urbe. Quo cum beatus apostolus accessisset ibique uerbum Dei diutius predicauit. Cum autem per spiritum sanctum cognosceret in eadem urbe suum martirium consumandum, de ecclesiis Gretie disponere curauit. Quam ob rem beatum Titum non remisit ad Dalmatias, sed ad Gretiam ubique magis erat notus, pontificem eum constituens aput insulam Cretam. 2Cuius loco beatus Petrus, apostolorum princeps, direxit quendam discipulum suum, nomine Domnium, natione Syrum, patria Anthiocenum, qui Dalmatie populis uerbum uite, quod per Titum inchoatum fuerat, predicaret. Hoc enim

ubi erant archiflamines, archiepiscopos censuit statuendos. Unde per horas Adriatici sinus tres direxit pontifices: Apollinarem Rauenne, que est metropolis totius prouincie Emilie, Marcum euangelistam Aquilegie, que preerat Venetie et Ystrie; Domnium uero in Salonam direxit, que caput erat Dalmatie et Croatie. In qua denique ciuitate diutius predicans, multosque per totam prouintiam a gentilitatis errore conuertens, non paruam Christo ecclesiam adunauit, ibique agonem sui martirii felici cruore peregit. Ab huius ergo preeminentia apostolice dignitatis omnes successores sui

qui Domnionis uocabulo a nomine pontificis Domnii modicum differt. Sed hic fuit unus ex cubiculariis Maximiniani tiranni. Cum ergo iste Domnio maioris dilectionis aput imperatorem prerogatiua gauderet, ipse coronam imperii conseruabat et ipsam tempore debito super imperatoris uerticem imponebat, erat autem occulte christianus. Et cum uideret Maximianum adeo crudeliter in christianos deseuire, ut multos a sancto proposito deterreret, ipse utpote christianissimus et deuotus exortabatur martires in sancto proposito finaliter perdurare. Tunc fecit oportunitatem eis effugiendi tyranni rabiem et

eleuasse et ibidem quendam fluuium, qui Sytirion nominatur, firmis gressibus transuadasse ibique sepultus aliquo tempore requieuit. Cum autem dominus multa per eum miracula operaretur, ex multis prouintiis pro sanitate adipiscenda ad locum ipsum confluebant. Tunc Salonitani ciues, quia equinomius erat beato Domnio pontifici, abeuntes rapuerunt corpus beati Domnionis, et cum magna reuerentia locauerunt Salone. Qua de re, propter nominis consonantiam, multotiens uocabulum Domnionis pro nomine Domnii et e conuerso confuse describitur. Eodem tempore beatus Anastasius Aquilegensis aput Salonam

non poterat satiare. Propter ipsius siquidem edicta pestifera tot milia christianorum cotidie trucidabantur, ut pene uideretur totius humani generis excidium iminere. Vnde a suis aulicis tiranno suggestum est, ut tam crudele reuocaret edictum, ne tanta hominum cedes cotidie fieret, quia timendum erat, ne forte toto mundo in exterminium dato non esset, cui posset ulterius imperare. Tunc Dioclitianus tale moderamen sue uoluit adhibere seuitie dans legem, ut qui nollet a christiana cultura recedere, non ut prius statim capite plecteretur, sed bonis omnibus expoliatus ad diuersa metalla et ad

licet dirutum, magnum tamen inde transeuntibus admirationis spectaculum prestat, sicut legitur in ystoria quatuor coronatorum. In terra uero Getarum, que nunc Seruia seu Rasia nuncupatur, prope stagnum quoddam ciuitatem fecit construi, quam ex suo nomine Diocliam appellauit. Et quia Dalmatinus erat origine, nobilius edificium prope Salonam edificari iussit in modum urbis munitissime, quasi imperiale palatium, in quo templa facta sunt ydolorum Iouis, Asclepii, Martis, sicut apparet usque in hodiernum diem. In hoc edificio Dioclitianus matrem suam habitare fecit tradens ei Salonam cum tota

V. De Clicerio et Natali Salonitanis presulibus 1Ea tempestate Salona optimo statu pollebat, magna ciuium et extraneorum populositate florebat. Persecutionis uero iam cessante procella ecclesia suum paulatim resumpsit uigorem. Multitudo cleri, que ibi erat, ecclesiasticis cepit institutionibus informari pluresque presules post beatum Domnium seriatim successerunt. De aliquibus, prout scire potuimus, ad posterorum memoria aliqua disseramus. 2Tempore Leonis imperatoris, cum Antonius tirannus fuisset imperator designatus, propter

uero Pelagii et Gregorii doctoris, Romanorum pontificum, fuit quidam archiepiscopus Salone, Natalis nomine, eiusdem indigena ciuitatis, qui cum multorum esset propinquorum potentia circumfultus, multum a pontificali honestate deuius incedebat. Cum enim esset inpos scientie, non lectioni erat deditus, sed epulis et cotidianis conuiuiis cum cognatis et amicis uacabat et quod erat deterius, thesauros ecclesie et uasa ministerii dando suis contribulibus et complicibus sacrilega dilapidatione uastabat. Et erat eo tempore archidiaconus quidam, Honoratus nomine, qui Deum habens pre

Salone, Natalis nomine, eiusdem indigena ciuitatis, qui cum multorum esset propinquorum potentia circumfultus, multum a pontificali honestate deuius incedebat. Cum enim esset inpos scientie, non lectioni erat deditus, sed epulis et cotidianis conuiuiis cum cognatis et amicis uacabat et quod erat deterius, thesauros ecclesie et uasa ministerii dando suis contribulibus et complicibus sacrilega dilapidatione uastabat. Et erat eo tempore archidiaconus quidam, Honoratus nomine, qui Deum habens pre occulis zelo nimio mouebatur, dolens de sui presulis insolentia. Hic quantum licebat,

honestate deuius incedebat. Cum enim esset inpos scientie, non lectioni erat deditus, sed epulis et cotidianis conuiuiis cum cognatis et amicis uacabat et quod erat deterius, thesauros ecclesie et uasa ministerii dando suis contribulibus et complicibus sacrilega dilapidatione uastabat. Et erat eo tempore archidiaconus quidam, Honoratus nomine, qui Deum habens pre occulis zelo nimio mouebatur, dolens de sui presulis insolentia. Hic quantum licebat, conabatur se opponere Natali archiepiscopo maxime, quia uidebat bona eccelesie tam indecenter distrahi. Qua ex re archiepiscopus ualde

Gregorius quendam responsalem suum, qui ecclesias Dalmatie uisitaret. Eo tempore Natalis archiepiscopus de hac luce migrauit. 2Maximus autem ambitionis ardore succensus ad pontificatum impatienter anelabat et tandem non sine symoniaca labe dicitur fuisse electus. Hic non, ut erat consuetudinis, ad sedem apostolicam consecrandus accessit, sed misit prius et ab imperatoribus Constantinopolitanis fauorem obtinuit. Qui tamen preceperunt eidem, ut domini pape se conspectui presentaret. Sed ipse conscius electionis iniuste non accessit ad papam nec requisiuit consensum

propinquorum et aliorum secularium uirorum, quibus denudata sua ecclesia multa donaria largiebatur, missas celebrabat et omnia pontificalia presumebat. Tunc beatus Gregorius scripsit clero et populo Salonitano precipiens, ut nullus communicaret eidem Maximo sacerdotium rapienti. Sed tantus erat metus ipsius et suorum complicum, quod nullus audebat eum palam uitare. Honoratus uero archidiaconus et quidam Paulinus episcopus, isti, quia discreti et constantes erant uiri, preceptum summi pontificis obseruabant, ipsum Maximum tanquam scismaticum et excommunicatum ubique uitantes. Demum

preparato nauigio Rauennam aduenit expectans ibi pape preceptum. Misit itaque beatus Gregorius quendam notarium suum nomine Castorium precipiens Mariano archiepiscopo Rauenati, ut ambo pariter causam ipsius Maximi tali deberent fine concludere, uidelicet ut de symoniaca heresi, unde infamatus erat, suo iuramento purgationem subiret; de aliis uero excessibus ante corpus beati Apollinaris se esse innoxium uerbo simplici affirmaret; de hoc uero, quod excommunicatus celebrare presumpsit, penitentiam ei iniungerent competentem. Sicque huius Maximi causa sopita est.

VII. Qualiter Salona capta est 1Interea Salonitana urbs propter barbarorum uicinitatem, qui eam cotidianis insultibus impugnabant, ad deteriora labi cotidie cogebatur. Erantque in ea ciuiles discordie, nec satis arguto moderamine res publica regebatur. Non erat rector sapiens, qui refrenaret superbiam, qui puniret nequitiam, sed uoluntas propria unicuique pro iustitia habebatur. Qui plus poterat, colebatur, impotentes prede patebant. Iustitia procul aberat, totum prauitas occupabat. Timor Dei, sanctorum reuerentia, misericordia et pietas

unicuique pro iustitia habebatur. Qui plus poterat, colebatur, impotentes prede patebant. Iustitia procul aberat, totum prauitas occupabat. Timor Dei, sanctorum reuerentia, misericordia et pietas expirauerant, odia, rapine, usure, periuria et alia facinora totam inuaserant ciuitatem. Relligio erat derisui, clerus contemptui, humilitas superbie succumbebat. Debita subtrahebant ecclesiis, indebita exigebant. Preterea rector ciuitatis non communiter, sed diuisim querebatur; nec qui prodesset omnibus, sed qui priuatim aut amicorum comodum aut inimicorum incomodum procuraret. Et sic in

Ariana etiam erant tabe respersi. Gothi a pluribus dicebantur et nichilominus Sclaui, secundum proprietatem nominis eorum, qui de Polonia seu Bohemia uenerant. 5Isti, ut predictum est, impugnabant Latinos, qui regiones maritimas habitabant, maxime autem Salonam, que caput erat totius prouintie. Hec ciuitas a statu sue potentie ualde iam erat collapsa, et in facultatibus nimis atrita. Rector etiam oportunus in ciuitate non erat, quam ob rem ab inimicis facile capi potuit et uastari. 6Igitur dux Gothus, qui toti preerat Sclauonie, coadunato magno

et nichilominus Sclaui, secundum proprietatem nominis eorum, qui de Polonia seu Bohemia uenerant. 5Isti, ut predictum est, impugnabant Latinos, qui regiones maritimas habitabant, maxime autem Salonam, que caput erat totius prouintie. Hec ciuitas a statu sue potentie ualde iam erat collapsa, et in facultatibus nimis atrita. Rector etiam oportunus in ciuitate non erat, quam ob rem ab inimicis facile capi potuit et uastari. 6Igitur dux Gothus, qui toti preerat Sclauonie, coadunato magno exercitu equitum peditumque descendit de montibus et castra posuit

uenerant. 5Isti, ut predictum est, impugnabant Latinos, qui regiones maritimas habitabant, maxime autem Salonam, que caput erat totius prouintie. Hec ciuitas a statu sue potentie ualde iam erat collapsa, et in facultatibus nimis atrita. Rector etiam oportunus in ciuitate non erat, quam ob rem ab inimicis facile capi potuit et uastari. 6Igitur dux Gothus, qui toti preerat Sclauonie, coadunato magno exercitu equitum peditumque descendit de montibus et castra posuit ex orientali parte ciuitatis, sed et aliam turmam sui exercitus fecit castra metari ex

non paucis utrimque frustra certatum est. Sed quid ualet annisus hominis, ubi diuine protectionis gratia deest? Cum pro multis piaculis communiter singulariterque commissis superne ultionis iudicio peccatrix ciuitas hostili foret gladio euertenda, periit mens et consilium a ciuibus, presul nullus erat, rector inutilis, populus dissolutus, quid esset consultius, nesciebant. Alii erant nimis timidi, alii plus equo securi. Sic labefactari ciuitas primitus a se ipsa incepit. Igitur hostium caterue non cessabant cotidie ciuitatem miseram impugnare. Salonitani uero languentibus iam et defessis

in fluctibus mergebantur. 8At uero hostes in ciuitatem subito irrumpentes fugientes a tergo cedere, prede instare, nulli occursanti parcere, ignem domibus apponere non cessabant. Mox ubi miserabilis ciuitas suorum destituta presidiis filiorum, hostili populo repleretur, non iam erat, qui ecclesiis parceret, non qui structuris antiquis et speciosis misereretur palatiis, sed totam succendentes in furoris impetu ciuitatem, breui hora in carbonem et cinerem redegerunt. De tot enim diuitiis paucas rapuere manubias, hoc pro maximis uictorie premiis reputabant, quod tam egregiam

nec maritus uxorem: unica spes miseris patrios discedere fines. Qui ante recesserant, non expectabant extremos, qui extremi fuerant, non retardare poterant properantes. Quasi ebrii uel amentes, nonnisi in sola fuga presidium exquirentes, nesciebant quam tutius arriperent uiam. Heu quam triste erat spectaculum miserabilium mulierum crines lacerantium, pectora genasque tundentium! Quantus erat ululatus et planctus nescientium quid potius, ignem an gladium, euitarent. VIII. Qualiter ad insulas Salonitani fugerunt 1Postquam procul iam a

extremos, qui extremi fuerant, non retardare poterant properantes. Quasi ebrii uel amentes, nonnisi in sola fuga presidium exquirentes, nesciebant quam tutius arriperent uiam. Heu quam triste erat spectaculum miserabilium mulierum crines lacerantium, pectora genasque tundentium! Quantus erat ululatus et planctus nescientium quid potius, ignem an gladium, euitarent. VIII. Qualiter ad insulas Salonitani fugerunt 1Postquam procul iam a litore rates subduxerant, sparsim alii ad alias insulas properabant. Alii uero nec in insulis se

Pro dolor, quot opulenti et delicati in Salona fuerant, qui tunc ad aliena hostia panem miserabiliter mendicabant! Tunc electi iuuenes armatis liburnis ceperunt per Dalmatie litora discurrentes hostibus insidiari. Tantas enim cedes et predas de ipsis cotidie faciebant, quod nullus Sclauorum erat ausus ad mare descendere. His etenim modis Salonitani erumnosam uitam ducentes multo tempore in insulis comorati sunt. 3Eodem tempore Iohannes summus pontifex apostolice sedis, cum esset Dalmatinus natione, audiens sue gentis miserabilem casum ualde condoluit missitque

depingi ymaginem beati Domnii cum pallio et ceteris pontificalibus indumentis totum ex musio aureo. Similiter fecit ymaginem beati Anastasii inter alios sanctos. 4Per idem fere tempus quidam aduene, ut ferunt, Romana urbe depulsi, non longe ab Epitauro ratibus applicuerunt. Erat autem Epitauros episcopalis ciuitas, Salonitane ecclesie suffraganea. Quod ex epistola beati Gregorii pape conicimus, quam misit Natali archiepiscopo Salonitano, arguens ipsum, quia absque auctoritate synodali quendam Florentium Epitauritane ecclesie episcopum pro quibusdam iniectis

quippe incendium consumpserat omnia, turres et menia prostrata iacebant. Solum teatri edificium, quod in occidentali parte constructum fuerat, adhuc integrum remanebat. Sic ergo miseri ciues hinc rerum urgebantur inopia, illinc metus adhuc deterrebat hostilis. Et quia pars magna eorum per orbem erat dispersa et ipsi pauci et inopes remanserant, de reedificanda ciuitate deliberare non presumebant. 2Unde factum est, ut aliqui ex ipsis exeuntes de insulis per diuersas partes Dalmatici litoris oportuna sibi ad habitandum loca querebant. Quidam uersus occidentalem plagam

ferit unda Salonas et trepidum in molles zefiros excurrit Yader. Hoc igitur sepius nominato urbi nomen impositum est Yadria uel, ut quibusdam placet, ab Yadrio conditore Yadria nomen accepit. X. Qualiter de insulis redeuntes Spalatum intrauerunt 1Erat autem inter Salonitanos, qui ad proximas insulas seccesserant, uir quidam, Seuerus nomine, cuius domus fuerat iuxta colunas palatii supra mare. Hic quia pre ceteris maiori auctoritate pollebat, magnus Seuerus appellabatur. Iste cepit adhortari conciues suos, ut ad patriam redirent. Sed quia

autem inter Salonitanos, qui ad proximas insulas seccesserant, uir quidam, Seuerus nomine, cuius domus fuerat iuxta colunas palatii supra mare. Hic quia pre ceteris maiori auctoritate pollebat, magnus Seuerus appellabatur. Iste cepit adhortari conciues suos, ut ad patriam redirent. Sed quia non erat tutum inter ruinas urbis antique habitacula ponere, consulebat eis, ut in edificio Dioclitiani se interim reciperent, ubi securius comorantes aliquam saltem particulam sui territorii incolere sine magno timore ualerent, donec rebus prosperius succedentibus Salonam reedificandi possibile foret.

incolere sine magno timore ualerent, donec rebus prosperius succedentibus Salonam reedificandi possibile foret. Et tandem placuit hoc consilium nobilibus et popularibus uniuersis et tale pactum inter se statuerunt, ut ditiores sibi domos propriis sumptibus edificarent, ceteri uero, quibus res non erat sufficiens pro domibus construendis, haberent turres circumpositas pro habitaculis suis, reliquum uulgus habitaret in fornicibus et in criptis. 2Tunc auferentes omnia, que habebant in insulis, ac nauibus imponentes transtulerunt se cum mulieribus et paruulis exceptis

uulgus habitaret in fornicibus et in criptis. 2Tunc auferentes omnia, que habebant in insulis, ac nauibus imponentes transtulerunt se cum mulieribus et paruulis exceptis animalibus et uenientes intrauerunt predictum edificium, quod non pro ciuitate sed pro regia aula constructum erat. Et quia spatiosum erat palatium, Spalatum appellare ceperunt. Ibi ergo se collocantes posuerunt habitacula uilia, sicut temporis necessitas cogebat. 3Et sic illa populosa ciuitas Salona, nobilis et antiqua, pro multis peccatis, que in Deum comiserat, ad tantam extitit

et in criptis. 2Tunc auferentes omnia, que habebant in insulis, ac nauibus imponentes transtulerunt se cum mulieribus et paruulis exceptis animalibus et uenientes intrauerunt predictum edificium, quod non pro ciuitate sed pro regia aula constructum erat. Et quia spatiosum erat palatium, Spalatum appellare ceperunt. Ibi ergo se collocantes posuerunt habitacula uilia, sicut temporis necessitas cogebat. 3Et sic illa populosa ciuitas Salona, nobilis et antiqua, pro multis peccatis, que in Deum comiserat, ad tantam extitit miseriam deuoluta, ut de illa

informaret. In ecclesia autem Salonitana a tempore subuersionis presul non fuerat ordinatus. Venerabilis ergo Iohannes cepit clerum et populum exortari, ut archiepiscopatum ciuitatis antique intra se instaurare deberent. Quod illis ualde gratum extitit et acceptum. Tunc coadunato clero, ut moris erat, electio in persona predicti Iohannis concorditer ab omnibus celebrata est. Qui per dominum papam consecratione suscepta tamquam bonus pastor ad proprias oues accessit non animo cumulandi pecunias, cum ecclesia tunc esset pauperrima, sed caritatis studio de animarum salute lucrum spirituale

Salone remanserat, leuaretur translatumque in ecclesia, que nuper dedicata fuerat, locaretur. Et ualde placuit omnibus. Explorata itaque temporum uice, quando possent hoc comode atemptare, abierunt Salonam ingredientesque basilicam episcopii confusa et dissipata omnia repererunt. Repletus enim erat locus ille ruinosis tectis congestique incendiorum cineres uepres iam et uirgulta produxerant ita, ut quamuis adhuc aliqui superessent, qui locum sciebant, tamen quia tumba ipsius subterraneis fornicibus absconsa latuerat, non facile discerni poterat, unde corpus beati Domnii tolleretur.

egressa de regione sua, que Mageria nuncupatur, uenit in multitudine graui obstantia queque deuastans, totam Pannoniam ex utraque parte Danubii occupauit. Interfectis namque incolis regionis illius aliisque in seruitutem redactis posuerunt se in planitie illa, quia propter raritatem hominum abilis erat animalibus alendis, ex quibus maxime multitudo ipsa uictum habebat. Hec regio dicebatur fuisse antiquitus pascua Romanorum. Ceperunt ergo circumpositas regiones bellis assiduis infestare, ecclesias destruere, christianos affligere. Erant enim pagani crudelissimi, prius uocabantur Hunni, postea

regum. Paulus archiepiscopus, etiam natione Spalatensis, fuit anno Domini millesimo quintodecimo, tempore Basiliii et Constantini imperatorum Constantinopolitanorum et Cresimiri, eorum patricii et regis Chroatorum. Pater uero eiusdem archiepiscopi uocabatur Prestantius, qui eodem tempore primarius erat, hoc est rector, ciuitatis Spalatine. 3His temporibus Geyza, quartus dux Ungarorum, christianus effectus, cepit gentem suam ad ritum christiane professionis paulatim atrahere dans libertatem christianis edificandi ecclesias et nomen Christi publice predicandi.

natione anno domini millesimo tricesimo, temporibus principum predictorum. XV. De exemptione episcoporum superioris Dalmatie 1Factum est autem, ut illis diebus conuocarentur omnes suffraganei Dalmatie ad prouincialem synodum, que celebranda erat in ecclesia Spalatensi. Episcopis autem superioris Dalmatie uisum est, quod comodius suum possent iter peragere, si omnes uno nauigio ducerentur. Tunc preparata naui ex condicto accesserunt ad portum et imponentes, que erant nauigantibus necessaria, omnes fere episcopi eandem nauem

qui cum eis erant, perierunt. 2Tunc ciues urbium predictarum missa relatione ad summum pontificem nuntiauerunt de naufragio episcoporum suorum, suppliciter postulantes eximi a subiectione ecclesie Spalatensi satis probabilem pretendentes occassionem, quia periculosum illis erat tam remotam ecclesiam uisitare. Quam ob rem Romanus pontifex annuit petitioni eorum omnesque episcopos a Ragusio superius absoluit a uinculo, quo tenebantur antique metropoli Salonitane. Statuitque nouam metropolim in ciuitate Antibarensi et omnes episcopatus predictos ei subiecit.

antiquo sue metropoli Salonitane ecclesie subditos, uidelicet ab Apsarensi episcopatu usque ad Traguriensem. Vegliensis, Apsarensis et Arbensis episcopatus habuerunt parochias suas in insulis suis, sed Vegliensis optinebat maiorem partem parochiarum, quas nunc habet Signiensis ecclesia, que non erat tunc episcopalis sedes. Omnes enim ciuitates predicte ad regnum Chroatie pertinebant. Iaderensis episcopatus non magnam habuit parochiam propter uicinitatem Nonesis et Belgradensis episcopatuum. Cum autem Belgradensis ciuitas destructa fuisset a Venetis, mutauit sedem suam in Scardonam.

predicte ad regnum Chroatie pertinebant. Iaderensis episcopatus non magnam habuit parochiam propter uicinitatem Nonesis et Belgradensis episcopatuum. Cum autem Belgradensis ciuitas destructa fuisset a Venetis, mutauit sedem suam in Scardonam. Traguriensis episcopatus, quia sue metropoli uicinior erat, maiorem diocesim sortitus est, uidelicet castrum Sibinicense cum tota sua iupa, protendebatur enim fere usque ad fluuium Cetinensem. Fuit etiam episcopalis sedes apud Mucarum eratque sua parochia a confinio Craine usque Stagnum. In Stagno nichilominus fuit episcopatus suaque parochia erat in

erat, maiorem diocesim sortitus est, uidelicet castrum Sibinicense cum tota sua iupa, protendebatur enim fere usque ad fluuium Cetinensem. Fuit etiam episcopalis sedes apud Mucarum eratque sua parochia a confinio Craine usque Stagnum. In Stagno nichilominus fuit episcopatus suaque parochia erat in comitatu Chilmie. Voluerunt etiam Chroatorum reges quasi specialem habere pontificem petieruntque ab archiepiscopo Spalatensi et fecerunt episcopum, qui Chrouatensis appellabatur posueruntque sedem eius in campo in ecclesia sancte Marie iuxta castrum Tiniense. Hic multas optinuit parochias

pontificem petieruntque ab archiepiscopo Spalatensi et fecerunt episcopum, qui Chrouatensis appellabatur posueruntque sedem eius in campo in ecclesia sancte Marie iuxta castrum Tiniense. Hic multas optinuit parochias habuitque predia et possessiones per totum pene regnum Chroatie, quia regalis erat episcopus et regis curiam sequebatur eratque unus ex principibus aule et sua iurisditio usque ad Drauum fluuium extendebatur. Ecclesia nempe metropolis has sibi uoluit parochias retinere: comitatum Cetine, Cleune, Clisse, Massarum, Almisium et Corbauiam et ultra Alpes ferreas usque ad confinia

enim cum esset potens et nobilis nec foret aliquis ausus ipsius acta reprehendere, quicquid sibi placebat hoc licere putabat. Habebat namque mulierem et filios quasi laycus, quos secum in archiepiscopali palatio tenebat, totum uero episcopium nonnisi uagitibus paruulorum et ancillarum tumultibus erat plenum. Negotiis quippe secularibus implicatus, modicum spiritualia procurabat. Cum autem tam enormis uita pontificis summo fuisset pontifici nuntiata, statim misit quendam legatum, Iohannem nomine, uirum ualde prouidum et discretum. Qui ad partes illas accedens congregata synodo inquisitionem

iste Dalmatinus origine, statura quidem pusillus, sed sapientia magnus. Cepit ergo sua uigilanti industria ecclesiam in temporalibus et spiritualibus subleuare, per totam prouinciam predicando discurrere et sicut bonus pastor super gregis sui custodia tota sollicitudine insistere. Et quia talis erat uir, in magna reuerentia habebatur a regibus et principibus Sclauonie tribuebantque ecclesie sancti Domnii uillas et predia multa facientes confirmationes et priuilegia super nouis collationibus et antiquis. Ipse autem uenerabilis Laurentius non sibi aut carnalibus erat proximis intentus

insistere. Et quia talis erat uir, in magna reuerentia habebatur a regibus et principibus Sclauonie tribuebantque ecclesie sancti Domnii uillas et predia multa facientes confirmationes et priuilegia super nouis collationibus et antiquis. Ipse autem uenerabilis Laurentius non sibi aut carnalibus erat proximis intentus acquirere, sed omnia ad proprietatem ecclesie ascribebat. Tantum enim studiosus extitit ad ampliandum ac decorandum ecclesie thesaurum, ut quendam proprium seruum in Anthiochiam ad discendum fabrilia opera auri et argenti dirigeret. Qui cum iam bene instructus redisset, fecit

4Per idem tempus uacante ecclesia Traguriensi electus est quidam Iohannes, natione Ytalicus, et presentatus Laurentio episcopo munus ab eo consecrationis accepit. Hic pre ceteris episcopis aput Laurentium maioris dilectionis et familiaritatis prerogatiua gaudebat, quia erat uir litteratus et bonus. Pro amore siquidem celestis patrie cuncta carnis blandimenta contempnens asperrimam uitam ducebat et, sicut asserunt, ad tantam uirtutum gratiam excreuit, ut quedam in eo sanctitatis insignia eniterent. Vnde et in uita et post mortem in magna ueneratione habitus est a

munusculis Romam mittunt. Mox presbiter arrepto itinere Romam uenit, munuscula Chroatorum cum eorum petitionibus ad pedes domini pape detulit eumque suppliciter rogauit, ut statum ecclesiarum et clericorum in regno Sclauonico in morem pristinum reuocaret. Tunc summus pontifex ei respondit quod non erat iustum, ut contra statuta legatorum apostolice sedis aliquid facili consilio ageretur: Tu autem receptis nostris apicibus ad archiepiscopum et regem et ad ceteros prelatos illius prouincie perfer, ut duo episcopi pro his negotiis ad nos accedant, quia te, utpote ignotum, super his exaudire

fiat . Hoc audiens fatuus senex magno repletus est gaudio. Et mox uirgam pastoralem comparauit et anulum. 12Denique ingredientibus eis fines Chroatie compatriote audito eorum aduentu leti obuiauerunt suo pontifici eumque cum magno tripudio susceperunt. Et qui non pastor uerus erat, sed lupus rapax sub ouina pelle latebat, nimirum a suis erat fructibus cognoscendus. Etenim primo impetu Veglensem episcopum cum omni celeritate de sua sede fugauit eamque sibi quasi auctoritate apostolica usurpauit. Tunc, pro pudor, fantasticus pontifex cepit in consecrandis ecclesiis, in

Et mox uirgam pastoralem comparauit et anulum. 12Denique ingredientibus eis fines Chroatie compatriote audito eorum aduentu leti obuiauerunt suo pontifici eumque cum magno tripudio susceperunt. Et qui non pastor uerus erat, sed lupus rapax sub ouina pelle latebat, nimirum a suis erat fructibus cognoscendus. Etenim primo impetu Veglensem episcopum cum omni celeritate de sua sede fugauit eamque sibi quasi auctoritate apostolica usurpauit. Tunc, pro pudor, fantasticus pontifex cepit in consecrandis ecclesiis, in ordinandis clericis et aliis episcopalibus ministeriis

olim molestias Iohannem Spalatensem archiepiscopum sustinere fecit, debitam ei subtrahendo obedientiam et sibi ius metropolicum indebite uendicando. 15Interea uenerabilis Girardus legatus, Spalati positus, inuenit ibi supra memoratum Vlfum presbiterum, cui Golfancus agnomen erat, ab annis iam duodecim papali iussu grauissimis compedibus alligatum propter scismatis nefarium scelus, quod cum Cededa exercuerat in regionibus Dalmatie atque Chroatie. Hunc ergo fecit absolui dicens, quia dominus Alexander, felicis memorie, in suo decessu precepit uniuersos suo iussu

est regressus anno Domini M.C.III. Qualiter Manases uoluit prodere ciuitatem 1Defuncto autem bone memorie Crescentio archiepiscopo electio facta est ad instantiam laycorum in quendam clericum de curia Colomanni regis, qui erat gratiosus aput eum, nomine Manasses. Qui consecratus a summo ponitifice in ciuitate manebat et sepius in Hungariam proficiscendo regis curiam frequentabat. 2Dederant autem Spalatenses regi Colomanno turrem orientalis anguli. Rex autem posuerat ibi ducem quendam cum non parua

eum, nomine Manasses. Qui consecratus a summo ponitifice in ciuitate manebat et sepius in Hungariam proficiscendo regis curiam frequentabat. 2Dederant autem Spalatenses regi Colomanno turrem orientalis anguli. Rex autem posuerat ibi ducem quendam cum non parua militum manu, qui erat per Chroatiam exactor regalium tributorum. 3Contigit autem eo tempore, ut idem dux uellet ciuitatem capere eamque totaliter depredari. Habito itaque consilio cum complicibus suis deliberatum est hoc non posse oportunius fieri, quam si uellet archiepiscopus huic consilio

et sic ciuitas suorum effeta subsidio ciuium facile capi posse ostendit. Et placuit duci consilium et cunctis collateralibus eius et omnia sunt ad nutum presulis preparata. 4Ea tempestate quidam egregie strenuitatis uir, Adrianus nomine, Latinus gente, patria Triuisanus, erat comes rectorque fidelissimus ciuitatis. Hic magis suorum ciuium saluti et libertati consulens quam proprie dignitati, tante fraudis nequitiam ciuibus patefecit et mox ad solum patrie fugiens repedauit. Spalatenses uero facta sotietate cum Tragurinis et aliis Dalmatinis ponentes usquequaque

tante fraudis nequitiam ciuibus patefecit et mox ad solum patrie fugiens repedauit. Spalatenses uero facta sotietate cum Tragurinis et aliis Dalmatinis ponentes usquequaque custodias sibi tacite precauerunt. 5Indicta igitur solempnitate consecrationis cuiusdam oratorii, quod erat in rupibus montis Kyrieleyson appellati, cuncti se ciuitatem simulauerunt exire, experiri uolentes an uerum esset, quod eis predictus comes Adrianus patefecit secretum. Protinus ergo circa horam tertiam ceperunt, qui in turri erant, tubas clangere, uexilla erigere, per menia ciuitatis

uestigia inobediens Spalatine ecclesie permansit. 3Tunc Spalatenses elegerunt quendam Gregorium clericum Iaderensem. Ipse edificari fecit ecclesiam sancti Iohannis, que est capella curie. Sed antequam munus consecrationis suscepisset, morte preuentus est. 4Erat autem eo tempore Gaudius clericus, natione Spalatensis, plebanus ecclesie sancte Anastasie, eleganti statura et inter ceteros litteratior habebatur. Erat autem filius Cotini, nepos Carochule, potens homo, multorum enim erat cognatorum et affinium populositate preditus. Hic ergo Spalatine

fecit ecclesiam sancti Iohannis, que est capella curie. Sed antequam munus consecrationis suscepisset, morte preuentus est. 4Erat autem eo tempore Gaudius clericus, natione Spalatensis, plebanus ecclesie sancte Anastasie, eleganti statura et inter ceteros litteratior habebatur. Erat autem filius Cotini, nepos Carochule, potens homo, multorum enim erat cognatorum et affinium populositate preditus. Hic ergo Spalatine ecclesie archiepiscopus est effectus. Plebanatum ero ecclesie sancte Anastasie contulit nepoti suo Madio primicerio, fratri Iohannis Mesagalia, quia patronatus

munus consecrationis suscepisset, morte preuentus est. 4Erat autem eo tempore Gaudius clericus, natione Spalatensis, plebanus ecclesie sancte Anastasie, eleganti statura et inter ceteros litteratior habebatur. Erat autem filius Cotini, nepos Carochule, potens homo, multorum enim erat cognatorum et affinium populositate preditus. Hic ergo Spalatine ecclesie archiepiscopus est effectus. Plebanatum ero ecclesie sancte Anastasie contulit nepoti suo Madio primicerio, fratri Iohannis Mesagalia, quia patronatus iure spectabat ad eum. 5Fuit autem Gaudius iste

secum dumtaxat episcopum Chroatensem. Qui ueniens et uidens processum archiepiscopi contra canonicas institutiones fieri prohibuit eum dicens: Non debet archiepiscopus cum uno episcopo solummodo electo consecrationis munus impendere . Gaudius uero tante simplicitatis, immo temeritatis erat, ut diceret: Quia pallium michi est loco alterius episcopi . Tunc episcopus Chroatensis, utpote uir discretus et cautus, uolens honoris sui euitare periculum, ascendit in ambonem et coram omni populo protestatus est, quod non uoluntarius, sed inuitus et coactus metropolitano suo in hac

gratia uisitationis accederet, uidit eum adhuc episcopalem anulum gestare in digito, quam ob rem uehementer eum redarguens extraxit anulum de eius digito et abscessit. 8Fuit autem Petrus iste primo episcopus Narniensis, uir magne scientie et bonorum morum actibus decoratus. Erat autem precipue eruditus in scientia phisicali ita ut respiciendo in faciem sani hominis prenosceret, quo egritudinibus genere et quo foret tempore inuadendus quoue medele antidoto posset languoris euitare discrimen. 9Hic itaque, cum aliquot annorum curriculis Salonitane

tumulus habebatur. XX. De episcopatu Farensi 1Interea uacante ecclesia Iaderensi tres eiusdem ecclesie clerici ad pontificatus honorem certatim aspirabant, uidelicet Lampredius Marichne, Petrus Camasii et Martinus Manzauini. Comes uero ciuitatis erat eo tempore Petrana. Hic cepit fouere partem Lampredii sperans se cum eo suauius uiuere, eo quod nec ipse per se superbus nec erat de superbo sanguine procreatus. Tandem Lampredius iste Iaderensis episcopus est effectus. 2Iste primus sub patriarcha Gradensi pallium obtinuit

tres eiusdem ecclesie clerici ad pontificatus honorem certatim aspirabant, uidelicet Lampredius Marichne, Petrus Camasii et Martinus Manzauini. Comes uero ciuitatis erat eo tempore Petrana. Hic cepit fouere partem Lampredii sperans se cum eo suauius uiuere, eo quod nec ipse per se superbus nec erat de superbo sanguine procreatus. Tandem Lampredius iste Iaderensis episcopus est effectus. 2Iste primus sub patriarcha Gradensi pallium obtinuit ab Anastasio papa anno Domini milesimo CXLV. Erat eo tempore quidam Lucarus filius Duimi Cicle archidiaconus ecclesie Spalatensis.

Lampredii sperans se cum eo suauius uiuere, eo quod nec ipse per se superbus nec erat de superbo sanguine procreatus. Tandem Lampredius iste Iaderensis episcopus est effectus. 2Iste primus sub patriarcha Gradensi pallium obtinuit ab Anastasio papa anno Domini milesimo CXLV. Erat eo tempore quidam Lucarus filius Duimi Cicle archidiaconus ecclesie Spalatensis. Hic dolens quod Iaderenses a Salonitana metropoli se eximere laborabant, petiit a clero et populo consilium et expensas promittens se in persona propria ad sedem apostolicam accessurum et priuilegium Salonitane

ecclesie Spalatensis. Hic dolens quod Iaderenses a Salonitana metropoli se eximere laborabant, petiit a clero et populo consilium et expensas promittens se in persona propria ad sedem apostolicam accessurum et priuilegium Salonitane ecclesie contra Iaderensium molimina allegaturum. Sed tanta erat inuidia contra archidiaconum supradictum ut non acquiescerent dictis eius, immo absque omni pudore in faciem ei responderunt dicentes: Nolumus, quod aliquid boni per te lucretur ecclesia Spalatensis . Ad hanc responsionem perturbatus archidiaconus siluit nec de facto huiusmodi se

intromisit. Et quia tunc uacabat archiepiscopo ecclesia Spalatensis, facile Iaderenses sine contradictore potuerunt exemptionem sue ecclesie optinere. 3Istis uero temporibus, sicut ab antiquo, insule Faron et Bratia erant dioceses ecclesie Spalatensis. Archipresbiter uero erat in eis quidam Cernata sacerdos capellanus de Spalato. Predicti autem clerici, qui ad episcopatum anhelauerant, ceperunt inimicari comiti ob fauorem Lampredii. Qui uolens eos sibi pacatos efficere uni consensit episcopatum Apsarensem, quem cum duobus aliis episcopatibus, scilicet Vegliensi et

debitam reuerentiam exhibebat quandoque. 4Vacante autem tunc temporis ecclesia Spalatensi quidam cardinalis, uir magne auctoritatis et eximie honestatis, per totum regnum Hungarie legationibus officio fungebatur. Hic cum non modicam fecisset moram Spalati residendo, effectus erat familiaris omnibus et amicus, singulos enim pro meritis caritatis uiscere confouebat. Factum est autem, ut eo tempore congregaretur clerus Spalatine ecclesie pro archiepiscopo eligendo. Et tandem premisso tractatu de electione cuiusdam in archiepiscopum, ut moris est, omnia uota in personam

uineas et arbores quasque fructiferas detruncare. Tunc Spalatenses tristes et gemebundi sua dampna eminus inspectantes miserunt ad ducem nuntios uerbis pacificis postulantes, ut a tanta Spalatensium uexatione cessaret, et cum eis amicabiliter de pacis compositione tractaret. Ipse autem, ut erat peruerse mentis homo multoque intumesceret superbie fastu, talia nuntiis uerba respondit: Non cessabo, donec omnia uineta uestra ita prosternam, ut tantum uini non inferatur in ciuitatem, quantum poni possit in calice ad ministerium unius misse . Reuersi autem nuntii retulerunt ciuibus

nuntii retulerunt ciuibus tristia ducis responsa. At illi suspicientes ad celum dixerunt: Deus omnipotens, superbie detestator, contere illorum arrogantiam nostramque afflictionem, quam ab eis iniuste patimur, misericorditer intuere . Modico autem dierum transacto spatio et ecce dux ipse, ut erat solitus, uenit cum magno armorum strepitu et appropians usque ad menia ciuitatis insultansque armis et uocibus, ciues anxios et tremebundos ad prelium prouocabat. Mox autem quidam audatie spiritus incalescere cepit cordibus Latinorum et arreptis subito armis per portas constipatim errumpunt et

consilium, ut neminem eligerent, sed a sede apostolica pastorem ydoneum postularent. Tunc miserunt legatos suos ad curiam, sacerdotem quendam Ionium sacristam et quendam alium. Qui accedentes ad pedes domini Alexandri pape petitionem Spalatensis ecclesie humiliter porexerunt. 2Erat autem tunc temporis magna controuersia inter clericos Callenses Tuscie ciuitatis ex una parte et Raynerium eorum episcopum ex parte altera super quibusdam iuribus ecclesie ipsorum, steterantque ambe partes diu in curia implacabiliter litigantes. Cumque non posset inter eos tumultus huius

ecclesiam multa prudentia gubernare, emendare clericos, populum instruere salubribus documentis, facultates ecclesie uigilanti studio ampliare.//108 5Sed nunc ad Martinum episcopum insularum redeundum est. Hic cum esset senex, quadam ualitudine comprehensus, quasi amens effectus erat. Insulani uero eius amentiam non ferentes, expulerunt eum et accedentes ad ecclesiam Spalatensem elegerunt Lucarum, filium Duimi Cicle, archidiaconum eiusdem ecclesie. Qui presentatus Raynerio archiepiscopo consecratus est ab eodem. 6Per idem fere tempus dominus Alexander

scismatis nauigauit ab Apulia et uenit ad insulam Lissam. Statim autem, ut presensit Raynerius archiepiscopus preparatis nauibus multis cum magno comitatu cleri et nobilium ciuitatis uenit ad eum, defferens ei cibaria et exenia multa. Temptabat rogare ipsum, ut ad Spalatensem urbem, que prope erat, diuertere dignaretur, sed non acquieuit papa. Festinabat enim ire Venetias ad componendum cum Frederico imperatore. Nauigauit ergo inde et uenit Iaderam. Fuit autem Raynerius archiepiscopus cum eo. 7Tunc Martinus insularum episcopus recuperata sanitate iam compos mentis

expulsione et de Lucari intrusione deposuit. Summus uero pontifex auditis et cognitis cause meritis Lucarum deposuit, Martinum uero ad suam sedem remisit. 8Eo tempore Emanuhel inclite memorie apud Constantinopolim imperabat. Tota autem Dalmatia et pene Chroatia uniuersa subiecta erat principatui eius. Ipse autem erat benignissimus circa omnes sibi subiectos, non tributorum exactor, sed diuitiarum suarum liberalissimus distributor. Omnes ad se uenientes honorabat, omnibus impensas ex fisco regio exhibebat. Recepta etiam computatione capitum ciuitatis Spalatensis, mittebat

deposuit. Summus uero pontifex auditis et cognitis cause meritis Lucarum deposuit, Martinum uero ad suam sedem remisit. 8Eo tempore Emanuhel inclite memorie apud Constantinopolim imperabat. Tota autem Dalmatia et pene Chroatia uniuersa subiecta erat principatui eius. Ipse autem erat benignissimus circa omnes sibi subiectos, non tributorum exactor, sed diuitiarum suarum liberalissimus distributor. Omnes ad se uenientes honorabat, omnibus impensas ex fisco regio exhibebat. Recepta etiam computatione capitum ciuitatis Spalatensis, mittebat stipendia omnibus, infantibus etiam

furoris impetu Raynerium circumdantes exclamauerunt: Quid tu, pessime presul et inique, contra nos agere conaris? Numquid putas posse nos eicere de possessionibus territorii patrum et antecessorum nostrorum? Nisi incontinenti recedas, hic, hic dies uite tue ultimus erit. Raynerius autem, ut erat constantissimus, nil eorum minis perterritus, libera et intensa satis uoce respondit dicens: Non uestrum est territorium, ut asseritis, sed possessio ecclesie beati Domnii, a uobis hactenus usurpata . Ad hanc uocem omnis multitudo Sclauorum arreptis lapidibus in eum unanimiter

hostes omnes recesserant. Tunc extrahentes eum nauique extincta imponentes membra cum magno luctu et merore ad ciuitatem duxerunt. Clerus autem preparatis de more solempnibus exequiis una cum populo extulerunt corpus pontificis et sepelierunt eum in ecclesia sancti Benedicti. 12Erat autem eo tempore sacerdos quidam, nomine Micha. Hic, cum de suis excessibus a predicto antistite sepe argueretur, in magnum exarserat odium contra eum. Non enim erat homo, qui de correctione proficeret in melius, sed qui deficeret in deterius. Hic ergo uidens, quod mortuus erat insectator

exequiis una cum populo extulerunt corpus pontificis et sepelierunt eum in ecclesia sancti Benedicti. 12Erat autem eo tempore sacerdos quidam, nomine Micha. Hic, cum de suis excessibus a predicto antistite sepe argueretur, in magnum exarserat odium contra eum. Non enim erat homo, qui de correctione proficeret in melius, sed qui deficeret in deterius. Hic ergo uidens, quod mortuus erat insectator uitiorum suorum, letus effectus est. Et quasi insultans morti eius, dixit quibusdam complicibus suis: Date mihi potum aque, ut possim dicere, quia superstes sum illi

12Erat autem eo tempore sacerdos quidam, nomine Micha. Hic, cum de suis excessibus a predicto antistite sepe argueretur, in magnum exarserat odium contra eum. Non enim erat homo, qui de correctione proficeret in melius, sed qui deficeret in deterius. Hic ergo uidens, quod mortuus erat insectator uitiorum suorum, letus effectus est. Et quasi insultans morti eius, dixit quibusdam complicibus suis: Date mihi potum aque, ut possim dicere, quia superstes sum illi maligno presuli, qui me quiescere non sinebat . Et cum datam aquam ex uoto bibisset, ita quasi miraculose

archiepiscopi ad ecclesiam Spalatensem deferret. Ipse autem, cum esset fidelis et bonus, acquieuit ciuibus. Et preparato nauigio perrexit Rauennam. Miserunt autem cum ipso quendam clericum, nomine Raddam Marule. Tunc ostenderunt depositariis quedam intersignia archiepiscopi. Et quia ille idem erat, ad cuius manus depositum illus iusserat archiepiscopus tradi, reddiderunt totum illud dolium, in quo fuerant opes ille recluse. Receptis uero omnibus reuersi sunt. De rebus itaque illis quedam ecclesie date sunt, de aliis fecit communitas uoluntatem suam. De Petro et

date sunt, de aliis fecit communitas uoluntatem suam. De Petro et altero Petro archiepiscopis 1Post mortem uero Hemanuelis imperatoris, cum redissent Spalatenses ad dominium Hungarorum, electio facta est de quodam Petro Hungaro, filio Chitilen, qui erat nobili genere ortus. Cum ergo consecrationis munus fuisset adeptus, primo pontificatus sui anno conuocauit uniuersos episcopos suffraganeos suos, abbates etiam, et omnes ecclesie personatus habentes cum uniuerso clero. Et celebrauit prouincialem synodum in basilica sancti Andree, que dicitur

quod ab eis in episcopum est electus. Presentatus ergo Spalatensi archiepiscopo manus consecrationis sibi postulabat imponi, archipresul uero eius deuitans uersutias, sciens eum callidum et dolosum, minime admittebat. Tandem instantia ciuium superatus, promisit se die dominica, que crastino futura erat, eorum satisfacere uoluntati. Nicolaus uero, indigne ferens dillationem archiepiscopi, ipsa nocte iter arripiens, perexit Veronam ibique dominum papa Lucium quibusdam machinationibus circumueniens consecrationem ab eo petiit et accepit. 5Vacante autem ecclesia Iaderensi

reuerendissimum Gregorium de Crescentio cardinalem, ut uoluntati regie satisfaceret condecenter. Tunc cardinalis apostolica legatione suscepta transfretauit et uenit in partes Dalmatie applicuitque Tragurium. Et quia yemis adhuc asperitas imminebat, uoluit ibidem per totam quadragessimam comorari. Erat autem in comitatu eius clericus quidam capellanus ipsius, Bernardus nomine, de prouincia Tuscie, patria Perusinus, uir litteratus et eloquens, statura procerrus. Hic quia frequenter in Hungariam fuerat missus, notus erat effectus regi Bele gratiamque ipsius et multorum principum et prelatorum

adhuc asperitas imminebat, uoluit ibidem per totam quadragessimam comorari. Erat autem in comitatu eius clericus quidam capellanus ipsius, Bernardus nomine, de prouincia Tuscie, patria Perusinus, uir litteratus et eloquens, statura procerrus. Hic quia frequenter in Hungariam fuerat missus, notus erat effectus regi Bele gratiamque ipsius et multorum principum et prelatorum Hungarie habebat, ita ut rex ipse filium suum Henricum ei nutriendum traderet et docendum. Cum ergo legatus in Hungariam profectus legationis sue peregisset officium, ad propria reuersus est. 2Itaque

ita ut rex ipse filium suum Henricum ei nutriendum traderet et docendum. Cum ergo legatus in Hungariam profectus legationis sue peregisset officium, ad propria reuersus est. 2Itaque uacante ecclesia Spalatensi elegerunt Bernardum in archiepiscopum suum et quia regi carus erat, sperabant propter ipsum ciuitati et ecclesie multa comoda prouenire. Ergo fauore regio petito et facile optento miserunt Romam ad dominum Innocentium tertium petentes, ut electionem factam de Bernardo dignanter admittens consecrationis ei munus impenderet ipsumque ad regimen Spalatine

diocesis, cui professionem fecerat regularem et resumeret habitum, quem reiecerat monachalem. Quod et factum est. Tunc consecratus ab Innocentio anno Domini millesimo ducentesimo uenit Spalatum satisque uigilanter cepit curam pastoralis officii circa subiectos impendere. 3Erat autem insectator hereticorum ualde sollicitus. Fuerunt namque eo tempore dui fratres, filii Zorobabel, quorum alter Matheus, alter uero Aristodius uocabatur. Hi quamuis essent ex patre Appulo, erant tamen a pueritia Iaderenses ciues effecti. Conuersabantur uero ex maiori parte aput Bosnam,

omnes cedebant nichilque mutire audentes largam ei uiam hinc inde faciebant. Cum autem peruenisset ad fratrem, cepit eum et ducens extra aties misit eum in custodiam ad quoddam castrum. Et tunc omnes arma cum pudore et pauore deponentes ad regis genua prouoluti ueniam precabantur. Rex autem, ut erat clementissimus, uniuersos ad gratiam suscepit. 7Post hec autem non toto transacto anni spatio rex Henricus insanabile genus languoris incurrit. Cum ergo sciret diem sibi instare extremum, misit cum omni celeritate et fratrem suum fecit educi de custodia et ad se adduci. Qui

domini millesimo ducentesimo tertio, mense octubri, et uenientes circa oras Ystrie, intrauerunt in Dalmatiam, applicuerunt prope Iaderensium ciuitatem. 5Erant autem insigniores duces ipsius exercitus: ex parte Francorum quidam Symon comes de Monteforti, ex parte uero Venetorum erat dux Henricus Dandolus, uir ualde strenuus et circumspectus. Qui licet corporalibus oculis cecutiret, mente tamen satis nouerat perspicaciter intueri. 6Igitur ubi se Iaderenses uiderunt ab exercitu circumuallari, timuerunt ualde, quid consultius agerent nescientes. E uestigio

de Bernardo archiepiscopo sumere ultionem, uenerunt cum galeis et destruxerunt turrem cum palatio, quam idem archiepiscopus construxerat in insula Hurania, que est ante Salonam. 10His ita gestis, quedam controuersia cepit inter Bernardum archiepiscopum et eius canonicos agitari. Erat enim archiepiscopus astutus et callidus, canonici uero simplices et incauti. Cepit itaque uerbis blandis eos circumuenire, suadens ut refutarent priuilegia iurium suorum, que olim facta fuerunt in Romana curia sub archiepiscopo Petro dicens ea falsa fore et friuola. Et tunc fere omnes

archiepiscopus astutus et callidus, canonici uero simplices et incauti. Cepit itaque uerbis blandis eos circumuenire, suadens ut refutarent priuilegia iurium suorum, que olim facta fuerunt in Romana curia sub archiepiscopo Petro dicens ea falsa fore et friuola. Et tunc fere omnes resignauerunt. Erat enim eis largus in mensa, in munusculis liberalis et se familiarem ipsis plurimum exhibebat. Sed Andreas primicerius, Cataldus et quidam alii duo resignationi huiusmodi nullatenus assenserunt. Cum autem archiepiscopus a consueta munificentia paulisper manum retraheret, mox resignatores ipsi,

eum oculis archiepiscopus aspiciebat, sed mutuis se odiis insectabantur. Archipresbyter uero perseueranti constantia adherebat eidem. 13Eo tempore uacante ecclesia Traguriensi electus est Treguanus natione Tuscus, patria Florentinus. Hic quia Bernardo archiepiscopo compatriota erat, duxit eum secum ab Hungarie partibus mansitque cum eo aliquanto tempore docens Spalatenses clericos in grammatica facultate. Cum ergo esset etate iuuenis et in his, que ad litterature peritiam pertinent, ualde utilis haberetur, ciues Tragurienses petierunt eum a Bernardo archiepiscopo, ut pro

postmodum archidiaconus, deinde in episcopum est electus. Presentatus ergo Bernardo archiepiscopo, munus ab eo consecrationis accepit. Tunc demum cepit Traguriensem ecclesiam a rudimentis sue uetustatis ad nouam informationis normam paulatim reducere eamque ecclesiasticis instituere disciplinis. Erat enim uir litteratus et eloquens suaque uigilanti industria breui tempore fecit clerum et populum ciuitatis illius in bonum statum excrescere. 14Per idem tempus uacante ecclesia Nonensi electus est quidam canonicus Spalatensis Nicolaus nomine, quem archiepiscopus Bernardus

autem processionaliter obuiam domino regi uniuersi ciues, omnesque forenses totaque turba sui exercitus, laudes ei altis uocibus concrepantes. Deinde clerus omnis olosericis super comptas induti uestibus cum crucibus et thuribulis procedentes usque posturium, prout regie magnificentie dignum erat pariter, concinnebant. Ipse uero illustris rex, uiso processionis cetu solempni, statim descendit de equo, magnaque suorum principum uallatus caterua, tenentibus eum hinc inde episcopis, qui conuenerant, pedes usque ad ecclesiam sancti Domnii processit. Ubi celebrato missarum officio, et data

data oblatione super altare, ad hospitium secessit. Ea die comunitas exhibuit regi affluentissimam procurationem in domo, que dicitur Mata extra muros aquilonaris porte. Dicebatur autem tunc fuisse in comitatu regio plus quam decem milia equitum, excepta uulgari multitudine, que pene innumerabilis erat. Tunc rex cepit magnam benignitatem erga Spalatenses ciues ostendere, ita ut ipse ultro prouocaret eos ad petendum a se, quod eis ad publicum cederet comodum. Velle quippe regis erat, ut ad munimen ciuitatis sue reciperent castrum Clisse, uolebat nichilominus eis concedere comitatum insularum.

tunc fuisse in comitatu regio plus quam decem milia equitum, excepta uulgari multitudine, que pene innumerabilis erat. Tunc rex cepit magnam benignitatem erga Spalatenses ciues ostendere, ita ut ipse ultro prouocaret eos ad petendum a se, quod eis ad publicum cederet comodum. Velle quippe regis erat, ut ad munimen ciuitatis sue reciperent castrum Clisse, uolebat nichilominus eis concedere comitatum insularum. Sed Spalatenses suo more ad publica nimis tardi, ad priuata comoda singuli intendebant. Neglectis siquidem regalibus beneficiis, que eis pie et liberaliter concedebat, rex proprio

intendebant. Neglectis siquidem regalibus beneficiis, que eis pie et liberaliter concedebat, rex proprio clementie sue prouocatus affectu, noluit castrum illud comittere alicui de proceribus sciens, quia multa infestatio Spalatensibus ex illo castro procedat, sed accersito quodam Pontio, qui erat magister militie domus templi per regnum Hungarie, comisit ad manus eius custodiam et tutelam ipsius castri, precipiens ut uicissim fratres sue religionis ibidem faceret insidere. 3Cum autem Andreas rex aliquantam moram faceret preparando nauigium, Bernardus archiepiscopus

preparando nauigium, Bernardus archiepiscopus mortis debitum soluit. Sepultus uero est iuxta ecclesiam sancti Domnii. Protinus autem rex misit ad canonicos Spalatenses rogans et consulens, ut eligerent de clericis, qui circa ipsum erant, maxime quidem instabat pro quodam Alexandro fisico, qui erat uir litteratus et honestus, per quem ecclesie poterant multa commoda prouenire. Sed non fuit petitio regis admissa, quoniam aliorsum tendebat intentio seniorum. 4Interea rex naues ingressus dispositum arripuit iter. Spalatenses uero dederunt ei usque Diracchium duarum

non ualebant, occasiones subdolas pretendentes dicebant utile fore ecclesie et ciuitati, si tales habuerimus principes in regis curia protectores . 2Cum ergo his malignis dilationibus ecclesia Spalatensis foret iam biennio supplantata, diaconus quidam, Petrus nomine, erat ualde curiosus et impatiens. Hic cum esset de humili genere oriundus, non audebat se palam opponere parti archidiaconi et eius complicum nec eorum dolos ducere in apertum. Magnis tamen dolorum stimulis angebatur non tantum ob hoc, quod ecclesia pastore careret, sed quia fructus ipsius, ut

archidiaconi et eius complicum nec eorum dolos ducere in apertum. Magnis tamen dolorum stimulis angebatur non tantum ob hoc, quod ecclesia pastore careret, sed quia fructus ipsius, ut dicebatur, ad suum usum seniores predicti deuoluebant. Murmurabat autem sepius et tacebat. 3Erat autem quidam clericus Hungarus, Guncellus nomine, filius Cornelii, nobilis quidam genere, sed non magni ualoris ipse. Hic cum esset iam prouecte etatis, nullam potuit in Hungariam dignitatem habere, sed assumpto cruciferorum habitu factus erat rector cuiusdam ecclesie sancti Stephani regis.

autem sepius et tacebat. 3Erat autem quidam clericus Hungarus, Guncellus nomine, filius Cornelii, nobilis quidam genere, sed non magni ualoris ipse. Hic cum esset iam prouecte etatis, nullam potuit in Hungariam dignitatem habere, sed assumpto cruciferorum habitu factus erat rector cuiusdam ecclesie sancti Stephani regis. Cum ergo Spalatensis ecclesia multo iam tempore pastore uacaret, iste Guncellus cepit se sollicite intromittere, ut in pontificem eligeretur. Factum est autem, ut quidam Yula banus, qui erat de eius genere, mitteret ad clerum et populum

dignitatem habere, sed assumpto cruciferorum habitu factus erat rector cuiusdam ecclesie sancti Stephani regis. Cum ergo Spalatensis ecclesia multo iam tempore pastore uacaret, iste Guncellus cepit se sollicite intromittere, ut in pontificem eligeretur. Factum est autem, ut quidam Yula banus, qui erat de eius genere, mitteret ad clerum et populum Spalatensem epistolam satis loquacem, commendando Guncellum, et suadendo, ut eligeretur, ac promittendo suum seruitium et amorem. Tunc predictus Petrus diaconus, ut erat uerbosus, nacta occassione, abiit susurrando per clericos et per laycos,

ut in pontificem eligeretur. Factum est autem, ut quidam Yula banus, qui erat de eius genere, mitteret ad clerum et populum Spalatensem epistolam satis loquacem, commendando Guncellum, et suadendo, ut eligeretur, ac promittendo suum seruitium et amorem. Tunc predictus Petrus diaconus, ut erat uerbosus, nacta occassione, abiit susurrando per clericos et per laycos, laudando Guncellum de potentia, de honestate, de scientia, de quibus ipse nullam habebat certitudinem, sed ut seniorum intentionem elideret, modis omnibus satagebat, ut eligeretur Guncellus. 4Erat autem

ut erat uerbosus, nacta occassione, abiit susurrando per clericos et per laycos, laudando Guncellum de potentia, de honestate, de scientia, de quibus ipse nullam habebat certitudinem, sed ut seniorum intentionem elideret, modis omnibus satagebat, ut eligeretur Guncellus. 4Erat autem tunc temporis Domaldus comes ciuitatis Spalatine, uir satis circumspectus et prouidus. Hic quia bene Guncellum nouerat, ueritatem asserebat de ipso, quia pro suorum leuitate morum habilis non erat tanto sacerdotio fungi. Alii etiam multi tale de ipso testimonium dabant. Sed Petrus suorum

intentionem elideret, modis omnibus satagebat, ut eligeretur Guncellus. 4Erat autem tunc temporis Domaldus comes ciuitatis Spalatine, uir satis circumspectus et prouidus. Hic quia bene Guncellum nouerat, ueritatem asserebat de ipso, quia pro suorum leuitate morum habilis non erat tanto sacerdotio fungi. Alii etiam multi tale de ipso testimonium dabant. Sed Petrus suorum procacitate uerborum omnes reuincebat. Et quamuis in ecclesia Spalatensi uel alibi non deessent persone, que tutiori uia et iustiori possent ordine ad eam prouehi dignitatem: uulgaris tamen inscitia hac

suis nullatenus consentire uolebant. Sed cum tumultus popularis seditionis insurgere uideretur, uix tandem acquieuerunt inuiti. Ante biduum uel triduum quam eadem celebraretur electio, quidam ex his, qui cum Petro promotionem electionis moliebant, uidit per uisum, quod pulpitum ecclesie dirutum erat et archiepiscopalis sedes euersa iacebat. Dicebat autem Petro: Quid hoc esset? Respondebat ipsi: Hoc nescis modo, scies autem postea . Licet autem hec uisio non boni auspitii portendisset euentum, non minus tamen incepta improbitas insistebat, donec electio qualiscumque

sine pallio pontificalia celebrare. Sed non satis sibi credebatur a papa. Cardinales fere omnes aduersabantur ei, ita ut uix eorum auderet presentie comparere. Canonici uero qui eum fuerant comitati, uidentes causam archiepiscopi fore grauissimam et quia depositionis nota iam conscripta erat contra eum, relinquentes ipsum in curia ad propria sunt reuersi. Guncellus uero ibi remanens multa supplicatione pulsabat, ut de suis excessibus misericorditer ageretur. Tanta ergo fuit precum instantia, tam importunus labor, ut reuocaretur prior sententia, et conscriberetur altera mitior;

ita bene et diserte proposuit, ut multis litteratis, qui aderant, fieret admirationi non modice sermo hominis ydiote nec tamen ipse modum predicantis tenuit, sed quasi contionantis. Tota uero uerborum eius discurrebat materies ad extinguendas inimicitias et ad pacis federa reformanda. Sordidus erat habitus, persona contemptibilis et facies indecora. Sed tantam Deus uerbis illius contulit efficatiam, ut multe tribus nobilium, inter quas antiquarum inimicitiarum furor immanis multa sanguinis effusione fuerat debachatus, ad pacis consilium reducerentur. Erga ipsum uero tam magna erat

Sordidus erat habitus, persona contemptibilis et facies indecora. Sed tantam Deus uerbis illius contulit efficatiam, ut multe tribus nobilium, inter quas antiquarum inimicitiarum furor immanis multa sanguinis effusione fuerat debachatus, ad pacis consilium reducerentur. Erga ipsum uero tam magna erat reuerentia hominum et deuotio, ut uiri et mulieres in eum cateruatim ruerent, satagentes uel fimbriam eius tangere, aut aliquid de paniculis eius auferre. 14Sed iam ad propositum redeamus. Transcurso autem punitionis sue biennio, uenit Guncellus ad ecclesiam suam misitque ad

15Eo tempore mortuus est Gruptius archidiaconus. In cuius locum canonici elegerunt Cataldum, intronizantes eum, archiepiscopo tunc absente. Regressus uero archiepiscopus indigne tulit promotionem Cataldi; numquam uero confirmationem archidiaconatus sui ab eo potuit optinere. Erat autem Cataldus iam etate grandeuus, nec toto peracto biennio mortis debitum soluit. XXVII. De uictoria facta de Cetinensibus 1Per idem ferme tempus Spalatenses eiecerunt Domaldum de comitatu et fecerunt sibi comitem quendam nobilem uirum de

et qui numquam in pace uiuere sinerent Spalatenses, semper enim uelud rapaces lupi caulis ouium insidiantes, non nisi de sanguine uiuere appetebant. Vix enim dies unus immunis poterat transire ab eis, quo minus in campum nostrum irruerent, homines opprimerent, animalia predarentur. Nam quod erat immanissimi sceleris, cuncta hec perpetrabant facinora consilio et fauore quorundam pernitiosorum ciuium, qui emolumentum aliquod ex illis predonibus expectabant. Eorum etenim animalia signata erant, propter quod hostes ea pretereuntes ad rapienda alia conuolabant. 3Hoc est

communiter geritur nec pax unanimiter obseruatur. Illi siquidem urbi proximum paratur excidium, ubi regunt patriam patrie proditores, ubi celsiorem locum optinent ciuium predatores et cum in ipsos foret acrius uindicandum, ipsi e contra ad innoxios ciues uindictam retorquent. Tam misera tunc erat conditio Spalatensium, quia nullum intra se regimen opportunum habebant. 4Igitur Budimiro, qua dignus erat morte perempto, Chranislaus, successor fraterne nequitie, cepit in nostris molestationibus simili rapacitate crassari. Reliquerat autem Buisenus comes quasi uiginti

proditores, ubi celsiorem locum optinent ciuium predatores et cum in ipsos foret acrius uindicandum, ipsi e contra ad innoxios ciues uindictam retorquent. Tam misera tunc erat conditio Spalatensium, quia nullum intra se regimen opportunum habebant. 4Igitur Budimiro, qua dignus erat morte perempto, Chranislaus, successor fraterne nequitie, cepit in nostris molestationibus simili rapacitate crassari. Reliquerat autem Buisenus comes quasi uiginti equites ad auxilium Spalatensibus contra hostes. Ipse uero reuersus ad propria domi manebat. 5Factum est

Spalatenses, qui erant fortasse totidem, cohortantes se inuicem, ascenderunt post eos. Secuti autem eos sunt et non pauci ex peditibus, qui audatiores et expeditiores erant. Et cum ascendissent et castrum de Clissa transissent, perambulantes ulterius inuenerunt hostes in quadam conualle, que erat undique collibus circumuallata nec satis libera patebat uia ad partem aliquam diuertendi. Descenderant autem iam securi et quiescebant in pratis. Ut autem uiderunt hostes sua uestigia insequentes, statim ascenderunt equos et sese ad pugnandum ordinare ceperunt. Nostri uero uidentes eos ad

ancipiti se fato comittere cogitabant declinare potius quam pugnare. Quidam enim ex eis dicebant: Non consulte agimus, si propter modicam predam hanc nosmet ipsos ponimus in discrimen . Alias autem instante metu hostili difficilius uidebatur eis posse descendere, unde ascenderant, quia ita erat locus conclusus, ut nulla daretur tuta uia cedentibus. Erat autem uir ille, sub quo militabant equites comitis, monoculus quidem, sed ualde strenuus multumque exercitatus in armis. Is ergo, ut uidit agmen suum aliquantisper musitando cunctari, facta corona stetit in medio et dixit: Quid

pugnare. Quidam enim ex eis dicebant: Non consulte agimus, si propter modicam predam hanc nosmet ipsos ponimus in discrimen . Alias autem instante metu hostili difficilius uidebatur eis posse descendere, unde ascenderant, quia ita erat locus conclusus, ut nulla daretur tuta uia cedentibus. Erat autem uir ille, sub quo militabant equites comitis, monoculus quidem, sed ualde strenuus multumque exercitatus in armis. Is ergo, ut uidit agmen suum aliquantisper musitando cunctari, facta corona stetit in medio et dixit: Quid cunctamini, uiri prudentes? Ecce uictoria nobis in manibus est,

XXVIII. De comite Petro 1Post hec autem ingens bellum exortum est inter Gregorium comitem Berberiensem et Buysenum comitem Spalatensem. Manebat autem Buysenus in Suinigrado et licet esset uir nobilis, diues et potens, fautor tamen hereticorum erat. Cum autem dissensionum procella inter ipsum et Gregorium multo tempore deseuisset et assiduis congressionibus partes ad deteriora uergere cogerentur, pars tamen Buyseni superior uidebatur. Erant autem ambo una stirpe progeniti. 2Quodam namque tempore Buysenus cum exercitu

Cum autem dissensionum procella inter ipsum et Gregorium multo tempore deseuisset et assiduis congressionibus partes ad deteriora uergere cogerentur, pars tamen Buyseni superior uidebatur. Erant autem ambo una stirpe progeniti. 2Quodam namque tempore Buysenus cum exercitu suo erat circa Berberium diffusus, eratque Gregorius intra suum presidium undique coartatus ita, ut nulli egredi uel ingredi liceret. Gregorius qui nimis erat callidus et astutus, positis insidiis ualde diluculo, cum non bene uigiles precauissent, repente irruit in castra Buyseni et antequam arma bene

pars tamen Buyseni superior uidebatur. Erant autem ambo una stirpe progeniti. 2Quodam namque tempore Buysenus cum exercitu suo erat circa Berberium diffusus, eratque Gregorius intra suum presidium undique coartatus ita, ut nulli egredi uel ingredi liceret. Gregorius qui nimis erat callidus et astutus, positis insidiis ualde diluculo, cum non bene uigiles precauissent, repente irruit in castra Buyseni et antequam arma bene capere potuissent, ceperunt magnam cedem ex hostibus facere, ipsumque Buysenum ceperunt uiuum. Et cum ante Gregorium adductus fuisset, cepit pro uita

diluculo, cum non bene uigiles precauissent, repente irruit in castra Buyseni et antequam arma bene capere potuissent, ceperunt magnam cedem ex hostibus facere, ipsumque Buysenum ceperunt uiuum. Et cum ante Gregorium adductus fuisset, cepit pro uita sua misericordiam deprecari. Sed Gregorius, ut erat uir austerus et ceruicosus, nil flexus ad supplicis uerba captiui, dixit astantibus: «Exuite ipsum lorica». Et cum seipsum exueret, Gregorius arrepto ense transfodit eum per media ilia dicens: «Talis misericordia fieri debet de Buyseno, qui me totiens armis hostilibus instigauit».

astantibus: «Exuite ipsum lorica». Et cum seipsum exueret, Gregorius arrepto ense transfodit eum per media ilia dicens: «Talis misericordia fieri debet de Buyseno, qui me totiens armis hostilibus instigauit». 3Tunc Spalatenses prefecerunt sibi comitem Petrum quendam, qui erat dominus Chulmie. Erat autem idem Petrus uir potens et bellicosus, sed non sine infamia heretice feditatis. Quam ob rem non recipiebatur a clero. Sed layci, ut sunt ad temeritatem precipites, facto impetu uenerunt ad ecclesiam cum grandi tumultu et raptis clauibus a custode, introduxerunt eum

ipsum lorica». Et cum seipsum exueret, Gregorius arrepto ense transfodit eum per media ilia dicens: «Talis misericordia fieri debet de Buyseno, qui me totiens armis hostilibus instigauit». 3Tunc Spalatenses prefecerunt sibi comitem Petrum quendam, qui erat dominus Chulmie. Erat autem idem Petrus uir potens et bellicosus, sed non sine infamia heretice feditatis. Quam ob rem non recipiebatur a clero. Sed layci, ut sunt ad temeritatem precipites, facto impetu uenerunt ad ecclesiam cum grandi tumultu et raptis clauibus a custode, introduxerunt eum in ecclesiam uiolenter.

facto impetu uenerunt ad ecclesiam cum grandi tumultu et raptis clauibus a custode, introduxerunt eum in ecclesiam uiolenter. Que res, postquam ad aures Acontii peruenit, misit et totam ciuitatem interdicto supposuit. Cessatum est autem a diuinis fere per annum. Guncellus autem archiepiscopus erat eo tempore in Hungariam profectus. Sed ad ecclesiam suam rediens, non satis discrete absoluit interdictum legati. 4Interea legatus Acontius in Bosnam profectus pro exterminandis hereticis multo ibi tempore laborauit. Erat autem corpore imbecilus, sed zelo catholice fidei

a diuinis fere per annum. Guncellus autem archiepiscopus erat eo tempore in Hungariam profectus. Sed ad ecclesiam suam rediens, non satis discrete absoluit interdictum legati. 4Interea legatus Acontius in Bosnam profectus pro exterminandis hereticis multo ibi tempore laborauit. Erat autem corpore imbecilus, sed zelo catholice fidei ualidus propugnator. Cum ergo forti fuisset languore correptus, ad extrema perueniens totum se domino commendauit. Ibique sue uite cursum feliciter peregit anno millesimo CCXXII. XXIX. De bello, quod gestum est pro

pena plectenda, idcirco Domaldi machinationes sortiri potuerunt effectum. Cum enim absque reatu periurii non potuissent ipsum Domaldum de comitatu eiecisse, nec sine sacrilegio Petrum comitem contra prohibitinem ecclesie intrusisse, ad ultimum hoc piaculum publice commiserunt. 2Erat autem quidam sacerdos pauper et simplex. Hunc cum quidam Sclauus forensis super debitis impeteret, curiam laycalem intrauit, querelam deposuit. Vocatus sacerdos uenit, priuilegium allegauit, sed quidam nobilis, Caceta nomine, surgens de consessu curie dedit alapam in faciem presbyteri et

Sic ergo Spalatenses per annum ferme incarcerati, uix tandem cum magno rerum detrimento euadere potuerunt. 5Post hec uero Colomannus filius Andree regis, dux Sclauonie, cum magno principum comitatu ad mare descendit et a Spalatensibus multum honorifice susceptus est. Erat autem adhuc puer adolescens, nec tale quid ab eo gestum est, quod dignum memorie haberetur. De scandalo, quod factum est inter archiepiscopum et archidiaconum 1Post hec autem anno Domini millesimo ducentesimo tricesimo uacante archidiaconatu

tunc absente Guncello. Cum uero fuisset reuersus, presentatum pro confirmatione petenda archidiaconum primo admittere noluit, quippe cui numquam pene canonicorum facta, licet honesta, placebant. Postmodum uero, uidens omnia de promotione archidiaconi rite ac canonice processisse et quia nulla erat scintilla discordie inter canonicos, ex qua posset refragrandi materiam finaliter inuenire, assensum prebuit et dans suam benedictionem ei archidiaconatum confirmauit propriaque manu installauit eundem. 2Erat autem archidiaconus competenti scientia preditus et in executione

de promotione archidiaconi rite ac canonice processisse et quia nulla erat scintilla discordie inter canonicos, ex qua posset refragrandi materiam finaliter inuenire, assensum prebuit et dans suam benedictionem ei archidiaconatum confirmauit propriaque manu installauit eundem. 2Erat autem archidiaconus competenti scientia preditus et in executione sui officii, prout ei possibile erat, satis feruidus et intentus. Amator iustitie, nequitie detestator nimioque zelabat affectu, ut sanctorum seruarentur statuta et in ecclesiaticis negotiis secundum Deum totius iustitie uigeret

ex qua posset refragrandi materiam finaliter inuenire, assensum prebuit et dans suam benedictionem ei archidiaconatum confirmauit propriaque manu installauit eundem. 2Erat autem archidiaconus competenti scientia preditus et in executione sui officii, prout ei possibile erat, satis feruidus et intentus. Amator iustitie, nequitie detestator nimioque zelabat affectu, ut sanctorum seruarentur statuta et in ecclesiaticis negotiis secundum Deum totius iustitie uigeret norma. 3Cum autem archiepiscopus in corrigendis subditorum excessibus se remissius

nonnunquam pontificem desidie arguebat ipsum incitando et monendo, ut sicut pastor bonus super gregis sui custodia magis sollicite uigilaret. Sed quia iam ipse in torpore segnitiei sue senuerat, durum ei uidebatur atemptare noua et suis moribus insueta. Sic ergo sollicitudo archidiaconi ad onus erat presuli, non ad leuamen uidebatur ministerii pastoralis. Unde non libenter cum ipso de causis ecclesiasticis conferebat, sed eos potius ad sui familiaritatem admittebat, qui de uanitate conueniebant in idipsum. 4Sicque factum est, ut aliqui clericorum, hi maxime, qui defixi

archidiaconi absque ulla cause cognitione absolueret. Archidiaconus uero magnis dolorum stimulis angebatur, non pro eo quod presul ad derogationem dignitatis eius intenderet, sed quia euacuando ministerium archidiaconalis officii totus ecclesiastici ordinis cursus turbari et confundi uidebatur. Erat enim certum animarum periculum et patens oprobrium ecclesie Dei, cum hi, qui pro enormitate sue uite puniendi erant, abiecto pudore de insontibus sumerent penas et ipsi licentius sua ludibria exercerent. 5Factum est autem, ut quadam uice congregatis canonicis archiepiscopus

insontibus sumerent penas et ipsi licentius sua ludibria exercerent. 5Factum est autem, ut quadam uice congregatis canonicis archiepiscopus diceret: Volo, ut nullus uacet in ecclesia personatus . Et tunc ordinatus est archipresbyter quidam Petrus, nepos Murigii. Hic, quia erat factiosus homo et inquietus, cepit aperte derogare archidiacono persuadens simplicioribus et indiscretis et se quasi caput eorum constituens nitebatur debitam obedientiam subtrahere archidiacono et se ipsum quasi superiorem reuereri querebat ab eis. Et sic feda nimis dissensio in capitulo est

uidebatur, si canonici sui dissiderent ab inuicem, quam si forent in unitate concordes. Videns autem archipresbyter, quod Guncellus sue parti accederet, ab archidiacono uero tota mentis esset intentione disiunctus, cepit eum magis ac magis in archidiaconum odiorum facibus inflamare. Ille uero, ut erat facilis ad credendum, et quia rancoris huius scintilla iam in eius erat corde perflata, libenter aures susurrationibus inclinabat. Et sic in archidiaconi periculum facti sunt cum archipresbytero concordes ad inuicem, qui prius numquam poterant concordare. Tunc ceperunt palam aggredi

concordes. Videns autem archipresbyter, quod Guncellus sue parti accederet, ab archidiacono uero tota mentis esset intentione disiunctus, cepit eum magis ac magis in archidiaconum odiorum facibus inflamare. Ille uero, ut erat facilis ad credendum, et quia rancoris huius scintilla iam in eius erat corde perflata, libenter aures susurrationibus inclinabat. Et sic in archidiaconi periculum facti sunt cum archipresbytero concordes ad inuicem, qui prius numquam poterant concordare. Tunc ceperunt palam aggredi archidiaconum et post appellationem a se factam interdicti et excommunicationis in

muniti, testificationibus armati, nil aliud nisi archidiaconum toto ore glutire parantes. At ipse nullam habens aliunde fidutiam nisi ex Deo, qui facit iudicium omnibus iniuriam patientibus, de sola enim innocentie sue causa confisus, bono animo rerum exitum expectabat. 7Erat autem tunc temporis dominus Gregorius papa nonus apud Perusium. Itaque Thomas archidiaconus consilio et fauore quorundam, quos numquam nouerat, intromissus est ad papam, quando solus erat in camera cum uicecancellario tantum. Et flexis genibus coram eo cepit cause sue seriem exponere

de sola enim innocentie sue causa confisus, bono animo rerum exitum expectabat. 7Erat autem tunc temporis dominus Gregorius papa nonus apud Perusium. Itaque Thomas archidiaconus consilio et fauore quorundam, quos numquam nouerat, intromissus est ad papam, quando solus erat in camera cum uicecancellario tantum. Et flexis genibus coram eo cepit cause sue seriem exponere diligenter. Ipse autem clementissimus pater benignam ei exhibuit audientiam et tanquam certus de omnibus multum ei de tot molestationibus est compassus. Et requisiuit ab eo, an uellet cum

quedam crimina denuntiando intentare. E contra archiepiscopus cum suo cetu inepta quedam et nil iuris habentia in archidiaconum confingebant dicentes ipsum in officii sui executione transgredi terminos a patribus diffinitos. Et cum diebus pluribus huiuscemodi altercatio haberetur, cardinalis, ut erat uir discretissimus, uidens quod non aliunde in archidiaconum consurrexerant nisi ex rancorum scandalis et fomite odiorum, tunc cepit multum dure increpare archiepiscopum, quod seminarium tante nequitie pullulare permiserat in ecclesia Spalatensi. Et quia non ut pastor bonus, qui animam solam

scandalis et fomite odiorum, tunc cepit multum dure increpare archiepiscopum, quod seminarium tante nequitie pullulare permiserat in ecclesia Spalatensi. Et quia non ut pastor bonus, qui animam solam ponit pro ouibus suis, se insidianti lupo opponeret, sed potius se actore inter fratres passus erat tanta scandali certamina excreuisse. Tunc requisiuit a partibus, an uellent ante diffinitionis calculum in pacis ac dilectionis redire consensum. Guncellus absque ulla cunctatione aquieuit, nil enim aliud affectabat, nisi pedem suam de laqueo eruere, in quem ipse inciderat, dum aliis

Acta sunt hec anno Domini MCCXXXIIII sub Ottone cardinali sancti Nicolai in carcere Tuliano. XXXII. De Gregorio comite 1Illis temporibus mortuo comite Petro Spalatenses prefecerunt sibi in comitem nobilem uirum Gregorium Berberiensem. Hic erat uir potens et diues et in administrandis rebus satis circumspectus et strenuus, ualde siquidem fortune prosperitas in prolis fecunditate et in omni rerum felicitate sibi arriserat. Nec erat in tota prouintia Chroatie qui tanta potentie prerogatiua polleret, omnes enim inimicos suos superauerat

mortuo comite Petro Spalatenses prefecerunt sibi in comitem nobilem uirum Gregorium Berberiensem. Hic erat uir potens et diues et in administrandis rebus satis circumspectus et strenuus, ualde siquidem fortune prosperitas in prolis fecunditate et in omni rerum felicitate sibi arriserat. Nec erat in tota prouintia Chroatie qui tanta potentie prerogatiua polleret, omnes enim inimicos suos superauerat nec erat qui ad res ipsius et fratrum suorum extendere manum auderet. 2Cum ergo factus fuisset comes, satis secure sub eo Spalatenses aliquo tempore laborabant terras

uir potens et diues et in administrandis rebus satis circumspectus et strenuus, ualde siquidem fortune prosperitas in prolis fecunditate et in omni rerum felicitate sibi arriserat. Nec erat in tota prouintia Chroatie qui tanta potentie prerogatiua polleret, omnes enim inimicos suos superauerat nec erat qui ad res ipsius et fratrum suorum extendere manum auderet. 2Cum ergo factus fuisset comes, satis secure sub eo Spalatenses aliquo tempore laborabant terras gregesque pascebant. Sed quia homo erat multis negotiis implicatus, non poterat Spalati facere moram sed dimisso ibi

qui tanta potentie prerogatiua polleret, omnes enim inimicos suos superauerat nec erat qui ad res ipsius et fratrum suorum extendere manum auderet. 2Cum ergo factus fuisset comes, satis secure sub eo Spalatenses aliquo tempore laborabant terras gregesque pascebant. Sed quia homo erat multis negotiis implicatus, non poterat Spalati facere moram sed dimisso ibi quodam suo uicario, qui iura colligeret comitatus, ipse in locis sibi oportunis manebat. Et si quando, quod rarissimum erat, uocatus ueniret, non pro statu ciuitatis erat sollicitus, sed de suis prouentibus maxime

secure sub eo Spalatenses aliquo tempore laborabant terras gregesque pascebant. Sed quia homo erat multis negotiis implicatus, non poterat Spalati facere moram sed dimisso ibi quodam suo uicario, qui iura colligeret comitatus, ipse in locis sibi oportunis manebat. Et si quando, quod rarissimum erat, uocatus ueniret, non pro statu ciuitatis erat sollicitus, sed de suis prouentibus maxime contendebat. Quam ob rem, quia ciuitas quasi uidua sine rectoris gubernatione manebat, non ante sed retro ire debebat. Superbie pestis precipue uigebat in ea ita, ut qui potentiores esse uidebantur, uel

terras gregesque pascebant. Sed quia homo erat multis negotiis implicatus, non poterat Spalati facere moram sed dimisso ibi quodam suo uicario, qui iura colligeret comitatus, ipse in locis sibi oportunis manebat. Et si quando, quod rarissimum erat, uocatus ueniret, non pro statu ciuitatis erat sollicitus, sed de suis prouentibus maxime contendebat. Quam ob rem, quia ciuitas quasi uidua sine rectoris gubernatione manebat, non ante sed retro ire debebat. Superbie pestis precipue uigebat in ea ita, ut qui potentiores esse uidebantur, uel rectores seu consules, paruam curam de communi

precipue uigebat in ea ita, ut qui potentiores esse uidebantur, uel rectores seu consules, paruam curam de communi utilitate haberent, immo pro modico sui lucri emolumento maximum communitatis commodum uenundabant. Preterea furta, cedes, rapine et omnia mala perpetrabantur impune. Non enim unicus erat, qui gubernationis moderamen super omnes teneret, sed uniuerse ciuitatis uulgus pro sua uoluntate singillatim dominos sibi de potentioribus fecerant, quorum iniquo freti patrocinio, multa scelera presumebant. Et propter hoc inter ipsos magnates multorum emerserat materies odiorum ita, ut in

fecerant, quorum iniquo freti patrocinio, multa scelera presumebant. Et propter hoc inter ipsos magnates multorum emerserat materies odiorum ita, ut in nequitiis perpetrandis sibi emulatores existerent et ille reputaretur maior et melior, qui plus gloriari poterat in malitia, qui potentior erat in iniquitate. Sic dissipata et lacerata erat ciuitas, ut nullum rigorem iustitie curia exercere ualeret, nisi in illos dumtaxat, quia nimia paupertate et imbecillitate sordebant. 3Tunc ciues, ex licentia malitie quasi effrenes effecti, ceperunt in communem pernitiem mutare

multa scelera presumebant. Et propter hoc inter ipsos magnates multorum emerserat materies odiorum ita, ut in nequitiis perpetrandis sibi emulatores existerent et ille reputaretur maior et melior, qui plus gloriari poterat in malitia, qui potentior erat in iniquitate. Sic dissipata et lacerata erat ciuitas, ut nullum rigorem iustitie curia exercere ualeret, nisi in illos dumtaxat, quia nimia paupertate et imbecillitate sordebant. 3Tunc ciues, ex licentia malitie quasi effrenes effecti, ceperunt in communem pernitiem mutare dominia: modo pars una illum facere comitem,

malitie quasi effrenes effecti, ceperunt in communem pernitiem mutare dominia: modo pars una illum facere comitem, modo pars altera alium, non metuentes crimen periurii, non uerentes iura patrie pestiferis factionibus temerare. Tunc eiecerunt Gregorium de comitatu et fecerunt comitem Domaldum, qui erat inimicus eius capitalis. Rursus eiecto Domaldo fecerunt comitem Marcum, filium Gregorii. Et hoc non communiter sed diuisim ex mutuis odiorum infestationibus presumebant. Propter hoc magnas inimicitias, dampna et pericula patrie conquirebant. 4Illis temporibus, ut ferunt,

sed diuisim ex mutuis odiorum infestationibus presumebant. Propter hoc magnas inimicitias, dampna et pericula patrie conquirebant. 4Illis temporibus, ut ferunt, quidam pestilenses ciues in odium eorum, quos Gregorius diligebat, abeuntes instigauerunt quendam Tollenum, qui erat nepos comitis Petri de Chulmia, ut exiens ueniret ad predam Spalatinorum pecorum et Tragurinorum. Qui armata equitum turma non modica clam equitauit ad locum, qui dicitur Basilen, ubi magna ouium multitudo pascebatur et abstulit de ouibus Spalatensium octoginta fere milia et abduxit eas in

Basilen, ubi magna ouium multitudo pascebatur et abstulit de ouibus Spalatensium octoginta fere milia et abduxit eas in terram suam nichilque Spalatenses recuperare potuerunt. Verumtamen armato sepius nauali exercitu magnam partem terre ipsius depopulati sunt. 5Eo tempore erat quidam senex Duimus nomine, qui licet esset etate maturus, crudis tamen erat moribus insuauis. Hic cum putaret sibi factam fore iniuriam a filiis Vitalis pro eo, quod in quandam eius ancillam manus iniecerant, indignum putauit adire curiam et iudicum sententiam expectare, sed iratus uenit cum

octoginta fere milia et abduxit eas in terram suam nichilque Spalatenses recuperare potuerunt. Verumtamen armato sepius nauali exercitu magnam partem terre ipsius depopulati sunt. 5Eo tempore erat quidam senex Duimus nomine, qui licet esset etate maturus, crudis tamen erat moribus insuauis. Hic cum putaret sibi factam fore iniuriam a filiis Vitalis pro eo, quod in quandam eius ancillam manus iniecerant, indignum putauit adire curiam et iudicum sententiam expectare, sed iratus uenit cum duobus filiis suis et primo quidem uerbis agressus est predictos iuuenes

bona ipsorum Iohanni et eius complicibus adiudicauit, cum ergo ambe partes assidue armate incederent et ex uicinitate ciuitatum sese ad inuicem oculte ac palam crebrius infestarent, ita ut homicidia, rapine, cedes in eos etiam comitterentur, qui neutri parti fautores erant. 8Erat autem tota ciuitas in pessimo statu posita, quia tanta erat disensio, ut fieri solet, quod nullus pene remaneret, qui non pro alterutra parte contenderet. Tunc ceperunt parentes timere pro filiis, pro rebus, pro uita etiam sua. In tantum enim omnes procliui erant ad facinus, ut generalis

ergo ambe partes assidue armate incederent et ex uicinitate ciuitatum sese ad inuicem oculte ac palam crebrius infestarent, ita ut homicidia, rapine, cedes in eos etiam comitterentur, qui neutri parti fautores erant. 8Erat autem tota ciuitas in pessimo statu posita, quia tanta erat disensio, ut fieri solet, quod nullus pene remaneret, qui non pro alterutra parte contenderet. Tunc ceperunt parentes timere pro filiis, pro rebus, pro uita etiam sua. In tantum enim omnes procliui erant ad facinus, ut generalis uideretur interitus ciuibus iminere. 9Iste

Anconam applicuerunt. Et cum iam rumor processiset, quod uenturi essent Spalatensium nuntii pro potestate eligendo satis honorifice suscepti sunt a nobilibus ciuitatis, alacri animo prebendo eis hospitia et grata seruitia impendendo. Tunc nuntii primitus accesserunt ad potestatem Anconitanum, qui erat Lombardus genere, patria Bergamensis. Et porrigentes ei salutatoriam Spalatensium, exposuerunt ei causas legationis sue petentes, ut necessarium eis consilium impendere dignaretur. Ipse uero, ut erat uir legalis et bonus, duxit eos seorsum cepitque multis suadere loquellis, ut super tam arduo

et grata seruitia impendendo. Tunc nuntii primitus accesserunt ad potestatem Anconitanum, qui erat Lombardus genere, patria Bergamensis. Et porrigentes ei salutatoriam Spalatensium, exposuerunt ei causas legationis sue petentes, ut necessarium eis consilium impendere dignaretur. Ipse uero, ut erat uir legalis et bonus, duxit eos seorsum cepitque multis suadere loquellis, ut super tam arduo negotio nichil incaute, nichil agerent properanter sed relligiosorum dumtaxat et fidelium uirorum utentes consiliis in facti executionem procederent. Nominauit eis expressim personas paucas, quarum

priuato odio non uituperanda uituperarent, nec consulendo sinceriter ad uestre respicient utilitatis profectum, sed ad sue carnalitatis affectum. XXXIII. De Gargano potestate 1Sic et factum est. Nam accedentes ad quendam religiosum uirum, qui erat de ordine fratrum minorum, qui fidem et conuersationem omnium perspicue cognoscebat secumque diutius conferentes, taliter deliberauerunt, ut neminem alium pro potestate eligerent, nisi nobilem uirum Garganum de Arscindis, qui testimonium habebat bonum ab omnibus. Tunc nuntii eundem Garganum

pro publico palatio et pro hospitio suo. Tertia uero die fecit coadunari uniuersum populum ciuitatis et facta curia primo expediuerunt se nuntii exponentes sue legationis processum et exitum ostendentes. Deinde nuntii Anconitanorum Matheus de Girardo et Albertus legationem ciuium suorum, que erat pro Gargano, coram populo multis laudibus perorarunt. Post hec autem surgens Garganus, ut erat eloquens uir, multum lepide contionatus est. Et prestito sui regiminis iuramento, fecit uniuersam multitudinem tam nobilium quam popularium uinculo sacramenti astringi, ut essent suis preceptis

ciuitatis et facta curia primo expediuerunt se nuntii exponentes sue legationis processum et exitum ostendentes. Deinde nuntii Anconitanorum Matheus de Girardo et Albertus legationem ciuium suorum, que erat pro Gargano, coram populo multis laudibus perorarunt. Post hec autem surgens Garganus, ut erat eloquens uir, multum lepide contionatus est. Et prestito sui regiminis iuramento, fecit uniuersam multitudinem tam nobilium quam popularium uinculo sacramenti astringi, ut essent suis preceptis obedientes per omnia et sequaces. Iussit autem omnes iuratos in scriptis redigi et inuentus est

gubernantur. Cum enim nihil pecunie in fisco publico reperisset, per sue discretionis industriam cito ipsum abundare fecit absque grauamine alicuius. Siquidem tantam ei gratiam concessit Deus, ut ab omnibus timeretur et audiretur, quasi quidam sanctus a Deo missus. Nec solum ciuibus uenerationi erat sed de tota pene prouintia ueniebant audire ipsius sententias, quasi diuinas. Erat enim quam maxime intentus cum omnibus pacem facere factamque fideliter obseruare, superbis resistere, pacificos quasi filios confouere. Sicque breui tempore tota ciuitas ueluti de magnis tenebrarum squaloribus

industriam cito ipsum abundare fecit absque grauamine alicuius. Siquidem tantam ei gratiam concessit Deus, ut ab omnibus timeretur et audiretur, quasi quidam sanctus a Deo missus. Nec solum ciuibus uenerationi erat sed de tota pene prouintia ueniebant audire ipsius sententias, quasi diuinas. Erat enim quam maxime intentus cum omnibus pacem facere factamque fideliter obseruare, superbis resistere, pacificos quasi filios confouere. Sicque breui tempore tota ciuitas ueluti de magnis tenebrarum squaloribus exiens ad lucem deuenit. 5Tunc illa cruenta et orribilis

ad pacis concordiam reducti sunt. Tanta namque fuit eo tempore securitas intus et extra, ut numquam maior ibi memoraretur fuisse. Hoc ideo contigerat, quia potestatis metus omnes ciues in unitate constrinxerat. Omnes autem, quasi per unum funem trahentes, robur ciuitatis integrum conseruabant nec erat ausus quispiam ciuium priuatas amicitias seu inimicitias cum extraneis facere, sed qui erat amicus publicus a singulis amabatur; quem uero ciuitas pro inimico habebat, quasi omnium hostem omnes insequebantur. 6Et hoc ceu miraculose eo tempore contigit, ut duo implacabiles

numquam maior ibi memoraretur fuisse. Hoc ideo contigerat, quia potestatis metus omnes ciues in unitate constrinxerat. Omnes autem, quasi per unum funem trahentes, robur ciuitatis integrum conseruabant nec erat ausus quispiam ciuium priuatas amicitias seu inimicitias cum extraneis facere, sed qui erat amicus publicus a singulis amabatur; quem uero ciuitas pro inimico habebat, quasi omnium hostem omnes insequebantur. 6Et hoc ceu miraculose eo tempore contigit, ut duo implacabiles hostes Spalatensium uiuendi finem facerent, uidelicet Tollen de Chulmia et alter Tollen

enim sol obscuratus est et tota serenitas aeris obtenebrata est. Et quasi noctis tempore stelle apparuerunt in celo et quedam maior stella micabat iuxta solem ex occidentali parte. Tantusque pauor in omnes incubuerat, ut uelud amentes huc illucque clamando discurrerent mundi finem adesse putantes. Erat autem dies Veneris luna tricesima. Et quamuis solis iste defectus per totam aparuisset Europam, in Asia tamen et Africa non dicebatur fuisse. Eodem anno uisa est stella crinita, id est cometa, que imminebat septentrionali regioni, quasi supra regnum Hungarie, et mansit diebus multis satisque

Tartarorum gens fines iam Christianorum inuaserant in Ruthenie partibus; sed quasi pro ludo reputabatur a multis. XXXIV. De regimine Gargani 1Interea Garganus in administrandis rebus publicis ualde circumspectus et cautus, ubicunque opus erat pro tractandis consiliis, pro disponendis negotiis, pro expendendis foralibus causis, multa prudentia ducebatur. Amator siquidem honestatis, quos laudabilis fame ac bone conuersationis esse nouerat, hos amicos et familiares habebat, quos uero superbos, elatos infamesque cognouerat, his nunquam

uero superbos, elatos infamesque cognouerat, his nunquam faciem ylarem hostendebat. Iuniores more pii patris ad se frequenter conuocans instruebat, hunc de rebus iusta negotiatione augendis, alium de militia exercenda, alium de causis ciuilibus fideliter exequendis. Et quid plura referam? Nunquam erat quietus sed semper intentus et feruidus statum singulorum et omnium ad meliora transferre. Qualiter autem ciuitatis honor et commodum ampliori possit mensura excrescere, mentis aciem undique circumferebat, dando operam solerti studio seruare habita et lucrari habenda, expendenda pro utilitate

ad meliora transferre. Qualiter autem ciuitatis honor et commodum ampliori possit mensura excrescere, mentis aciem undique circumferebat, dando operam solerti studio seruare habita et lucrari habenda, expendenda pro utilitate expendere et tenenda ex discretione tenere. De rebus propriis satis erat curialis et largus sed de communibus multum tenax et parcus. 2Facta est autem tunc collatio inter ciues, et peracta taxatione omnium bonorum mobilium et immobilium. Soluit unusquisque de centenario tria fuitque summa totius collecte quasi quatuor milium ypperperorum. Ex hac

opponebat. Denique tanto amoris studio de uita et moribus singulorum ciuium perquirebat, ut ante annum actus et nomina predisceret senum et iuuenum, puerorum etiam, ita ut omnium haberet notitiam ac si natus et nutritus in hac urbe fuisset. Preterea in exibendo honore hospitibus ita liberalis erat, ut plerique antea ciuitatis inimici, propter ipsius curialitatem amicissimi efficerentur. Veraces amabat, mendaces uitabat, ambulans in uia immaculata hic sibi ministrabat. In bello magnanimus et audax, in pace mansuetus et blandus, nullus poterat esse ita pauper et uilis qui non facilem

uitabat, ambulans in uia immaculata hic sibi ministrabat. In bello magnanimus et audax, in pace mansuetus et blandus, nullus poterat esse ita pauper et uilis qui non facilem ingressum haberet ad eum et qui propere sui iuris non consequeretur effectum. In penis autem pro maleficio inferendis non erat tepidus sed rigidus, ut nullus daretur criminibus locus. Ad uindictam siquidem malefactorum laudem uero bonorum portabat gladium iudiciarie potestatis. Tunc etenim ueraciter uidebat bonus bonitatem sibi prodesse, quando suam malitiam malis cernebat obesse. Multi namque ex habilitate sue nature

ad montana. Sed multis aliis negotiorum incursibus prepeditus inceptum edificii opus intermittere coactus est. XXXV. De bello quod gessit cum piratis 1Anno autem secundo sui regiminis opus ualde commendabile aggressus est. Etenim quia uir erat detestator nequitie, cepit uigilanti studio cogitare, quonam modo fieri posset, ut tam uesanam piratarum seuitiam refrenare ualeret uocatisque non multis ex ciuibus cepit cum eis secrete tractare et eos inducere, ut bellum Deo gratum et hominibus in Almisanos inferrent. Et quamquam cerneret

contra ipsos ex eo, quod quidam Tollen, nepos Malducis, predam fecerat in campo Spalatensi, palam arma parari constituit. Et cum pecuniam pro ipsa preda soluere pacti fuissent eamque soluere denegarent, tunc facta est Spalatensibus iusta occassio insurgendi unanimiter contra eos. Tunc potestas, ut erat sagax homo, cepit dissimulare aliquandiu, temptans si foret possibile insidiose inuadere castrum. Sed positarum insidiarum conatus frustra processit, nam castrensium uigiles presenserunt; ceperunt ergo manifeste bellum eis inferre. Itaque armatis lignis que habebant, quamuis non satis forent

ex potestatis precepto omnia bona Almisanorum, que erant in insula, greges, armenta et sata et uniuersa, que pertinebant ad ipsos. Que omnia receperunt Spalatenses et transposuerunt ea in terra, alia in Appuliam uendenda miserunt, alia in eadem insula custodiri fecerunt. Osor autem, qui erat comes eiusdem insule, eo tempore aberat, Almisani uero armatis clanculo lignis nauigauerunt latenter ad insulam et inuaserunt quatuor barcusios Spalatensium, qui erant missi ab exercitu ad aliud insule caput. Verum tamen nec unum hominem capere potuerunt. Tunc potestas, relictis ad custodiam

omnia Spalatensium ligna irruens, ulterius remigauit. Et dum iam constringi, dum teneri putatur, ipse, uelud anguilla lubrica, de manibus comprimentium elapsus est et euasit. De cuius euasione Spalatenses multum tristes effecti, ad propria sunt reuersi. 5Tunc Osor, qui ceteris erat fratribus insolentior, cepit toto suo conamine preparare se ad defendendum et resistendum contra Spalatensium incepta. Et ut erat consuetus, conuocauit ad se omnes uiros sanguinum et dans eis stipendia cum fratribus suis, quia piraticis erant opibus admodum locupletes, omnes, quas habebant

manibus comprimentium elapsus est et euasit. De cuius euasione Spalatenses multum tristes effecti, ad propria sunt reuersi. 5Tunc Osor, qui ceteris erat fratribus insolentior, cepit toto suo conamine preparare se ad defendendum et resistendum contra Spalatensium incepta. Et ut erat consuetus, conuocauit ad se omnes uiros sanguinum et dans eis stipendia cum fratribus suis, quia piraticis erant opibus admodum locupletes, omnes, quas habebant liburnas, multo plures et meliores quam Spalatensium armauerunt. Et exeuntes ab Almisio, ceperunt oculte et manifeste et quacumque

pondere inquietus huc et illuc mente rapiebatur pertractans, qualiter hostium audatiam suppeditare ualeret. Fecit autem fieri unum lignum trireme in modum galee, quod esset ceteris uelocius et eminentius, quod infra uiginti ferme dierum spatium totum de nouo fabricatum est et expletum. Sed hoc erat, quod maxime potestatem affligebat, quia uidebat ciues non ex corde contra hostes arma mouere uix enim cum magna difficultate cogere eos poterat ad ligna intrare. 7Itaque comes Osor cum sua classe in uigilia Apostolorum adnauigauit in insulam Soltam, quam percurrentes

hostibus relinquentes ad tutiora loca se contulerunt. Tunc Almisani liberum se cursum habere uidentes, ceperunt ad predam undique debachari, inuadere rusticos, mulieres opprimere, comburere segetes et mala omnia perpetrare. Venientes autem ad ecclesiam beati Stephani, diripuerunt quicquid in domo erat, flammis eam succedentes. Ad ultimum uero ecclesiam ingressi, paganorum more altariola fregerunt, spargentes reliquias, ac ausu nefandissimo ipsam sacrosancti corporis eucharistiam, que super altari pendebat, sceleratis manibus contingentes deiecerunt in terram. Mox uero, quasi leta potiti

confidebant. Erant tamen longa pace dissoluti, armorum asperitate desueti, non nisi carnalibus gaudentes illecebris ignauie torpore marcebant. Etenim terra Hungarica omnibus bonis locuplex et fecunda causam prestabat suis filiis ex rerum copia immoderatis delitiis delectari. Quod enim aliud erat iuuenilis etatis studium, nisi polire cesariem, cutem mundare, uirilem habitum in muliebrem cultum mutare? Tota dies exquisitis conuiuiis aut mollibus expendebatur iocis. Nocturnos sopores uix hora diei tertia terminabat. Cuncta quidem sue uite tempora in apricis siluis et amenis pratis cum

conuiuiis aut mollibus expendebatur iocis. Nocturnos sopores uix hora diei tertia terminabat. Cuncta quidem sue uite tempora in apricis siluis et amenis pratis cum uxoribus transigentes non de bellorum strepitu cogitare poterant qui non seria sed ludicra cotidie contrectabant. At uero, quibus erat mens sanior, feralibus nuntiis excitati pestifere gentis metuebant incursum. Quam ob rem regem et principes crebris sollicitabant alloquiis, ut tanto precauerent malo, ne forte subita fieret impie gentis irruptio et maiorem pernitiem inferrent incautis. 3Vix tandem rex his

iam multitudo Tartaree gentis regnum intrauerat et iam prope esset. Tunc omisso consilio rex et regni principes ceperunt arma parare, ordinare duces super legionibus, maiorem pugnantium copiam conuocare. Exeuntes autem a Strigonii partibus transierunt Danubium et uenerunt uersus Pestium, que erat maxima uilla. Igitur peractis iam fere diebus quadragesime, prope Pasca, uniuersa multitudo Tartarei exercitus in Hungarie regnum irrupit. Habebant autem quadraginta milia securigeros, qui preibant exercitum siluas cedentes, uias sternentes et omnia offendicula ab ingressibus remouentes. Quam

ex Rutenis ad regem cucurrit et nuntiauit dicens, quod Hac nocte ad uos transituri sunt Tartari. Estote itaque cauti, ne forte subitanei et improuisi irruant in uos! Tunc Colomannus rex armatis suorum cuneis e castris processit, quem secutus est Hugrinus archiepiscopus cum agmine suo. Erat enim et ipse uir bellicosus et ad pugnandum satis promptus et audax. Venerunt autem medio noctis tempore ad predictum pontem. Et ecce iam pars quaedam hostium ultra transierat. Quos uidentes Hungari statim irruerunt in eos et satis uiriliter pugnantes cum eis plurimos trucidauerunt, alios uero

audacter in hostiles aties irruerunt et cum eis aliquandiu multa fortitudine pugnauerunt. Sed cum essent paucissimi respectu infinite multitudinis Tartarorum, qui locustarum more paulatim ebulliebant de terra, pluribus iam de sua societate peremptis redierunt ad castra. Hugrinus ergo, ut erat uir constanti libertate intrepidus, eleuata uoce cepit regem de negligentia increpare et omnes barones Hungarie de ignauie torpore arguere, quod in tanto periculo constituti non sue uite consulerent nec toti regno subuenire pararent. Qui ergo parati erant, exierunt cum eis, alii uero inopinato

est ergo sicut populus sic sacerdos, et quos unum agmen commisit ad pugnam, unus interitus inuoluit ad penam. Igitur si qui ex illa uoragine euadere potuerunt, nullam spem habebant diffugii a facie gladii imminentis, cum tota terra quasi locustis esset repleta hostilibus turmis, quibus nulla erat pietas parcere prostratis, misereri captiuis, preterire lassos, sed uelud agrestes belue nil nisi humanum sanguinem sitiebant. Tunc uideres omnes uias, cuncta diuerticula densis cadaueribus repleta. 12Transierat iam prima communis exitii dies, quam alie nichilominus

defessis iam et cessantibus Tartaris non patebat liber transitus uolentibus fugere quocumque mediis tenebris diuertebant, impingebant in corpora miserorum spirantium adhuc aut sub uulnere gementium. Iacebant ex maiori parte letali sompno immobiles, uelud utres flatibus tumefacti. Horror ingens erat prima nocte cernere tam multa cadauera hominum, uelud ligna et lapides ubique iacentium. Sed diebus sequentibus assuetudo mali horrorem in tutelam mutauit. Nonnulli etenim, tota die diffugere non audentes, semetipsos interfectorum sanguine inuoluebant et inter cadauera latitabant et sic uiui a

precipiebant, ut in capita percuterent miserabilium paruulorum, ipsi uero sedentes et crudelibus oculis intuentes, corridebant ad inuicem collaudantes eum, qui melius ictum uibrasset et qui unica percussione cerebrum collidere poterat et corpus extinguere puerile. Quid pluribus opus est? Nulla erat reuerentia feminei sexus, nulla pietas puerilis etatis, nulla miseracio senectutis, uno cunctos impietatis genere trucidantes, non homines, sed demones uidebantur. Ad relligiosorum habitacula cum uenirent, procedebat eis clericalis cetus, sacris stolis induti concinentes ymnos et cantica,

E contrario uero Hungarorum infausta rebellio totis se uiribus defendere conabatur intendentes balistas et arcus plurima in hostiles cuneos iacula emittebant multos e machinis lapides intorquendo. Sed letifere Tartarorum sagitte infallibiliter penetrantes certiorem inferebant mortem. Non enim erat torax, clipeus, uel lorica quam non transfoderet ictus Tartarea manu uibratus. Cum ergo altrinsecus duobus aut tribus diebus pugnatum fuisset et plurima iam strages ex miseranda plebe foret peracta, ne quicquam infelices dextris languentibus resistebant. Et quia locus non satis erat munitus,

Non enim erat torax, clipeus, uel lorica quam non transfoderet ictus Tartarea manu uibratus. Cum ergo altrinsecus duobus aut tribus diebus pugnatum fuisset et plurima iam strages ex miseranda plebe foret peracta, ne quicquam infelices dextris languentibus resistebant. Et quia locus non satis erat munitus, die quadam uno impetu Tartari irruperunt, nec fuit ultra congressio, nec resistentia ulla. 15Tunc furor et impietas, ultra quam dici potest, in miseros deseuire cepit. Reuera in Pestio tota se pestis immersit. Ibi diuine ultionis gladius in Christianorum cruore quam

estatem et yemem peracturi. Et ut metum incuterent his, qui erant ex altera parte Danubii, collectam multitudinem occisorum in aceruos plurimos super ripam fluminis locauerunt. Alii uero puerulos lanceis affigentes, quasi pisces in ueru, per horas aluei baiulabant. Iam uero captarum predarum non erat numerus uel mensura. Quis extimaret inumerabilium equorum et ceterorum animalium multitudinem? Quis diuitias et thesauros? Quis spoliorum copias infinitas, quibus hostes locupletati gaudebant? Quanta erat hominum captiuitas, uirorum et mulierum, puerorum et puellarum, quos diuersis seruitiis

affigentes, quasi pisces in ueru, per horas aluei baiulabant. Iam uero captarum predarum non erat numerus uel mensura. Quis extimaret inumerabilium equorum et ceterorum animalium multitudinem? Quis diuitias et thesauros? Quis spoliorum copias infinitas, quibus hostes locupletati gaudebant? Quanta erat hominum captiuitas, uirorum et mulierum, puerorum et puellarum, quos diuersis seruitiis subigentes sub arta custodia detinebant! 18 Cum quidam relligiosus uir nimio afficeretur dolore super tanto casu populi christiani admirans et ardenti desiderio causam scire cupiens, cur

editam res suas Hungari subuexerant uniuersas. Inde discedens recto cursu deuenit ad urbem Albensem et continuo cuncta suburbane habitationis domicilia concremauit, ciuitatem uero aliquot diebus obsessam factis insultibus inuadere satagebat. Sed quia locus circumfusa palustrium aquarum copia satis erat munitus, quem optima Latinorum presidia erectis undique machinis tuebantur, dux impius uano frustratus labore discessit. Properabat autem regem attingere, idcirco non tantam uastationem transcurrendo facere poterat, sed adinstar estiue grandinis ea dumtaxat loca demoliti sunt, per que

maritimas, que propinquiores uidebantur ad fugam, dispersi sunt. Rex uero et totus flos reliquiarum Hungarie ad Spalatinas partes deuenit. Erant autem in comitatu regio multi ecclesiarum prelati, plures principes et barones, reliquum uero uulgus utriusque sexus et etatis pene innumerabile erat. Appropinquante autem domino rege ad introitum ciuitatis, uniuersus clerus et populus processionaliter exeuntes debito uenerationis obsequio susceperunt eum, dantes ei hospitia infra muros, quotquot uoluit ipse. Venerunt etiam isti magnates cum eo: Stephanus episcopus Zagrabiensis et alter

fugientium intra muros. Relinquebant equos et animalia, uestes et utensilia, ipsos etiam filios non prestolantes mortis urgente stimulo ad tutiora currebant. At uero Spalatenses magnam eis humanitatis gratiam exhibentes recipiebant hospitio et eorum inopiam, quantum poterant, releuabant. Sed tanta erat fugitantium multitudo, ut domorum eos non caperent diuerticula, sed manebant in uicis et in uiis. Nobiles etiam matrone circa septa ecclesie sub diuo iacebant. Alii in fornicium tenebras se abdebant, alii purgantes munditias de andronis et criptis, alii ubi poterant etiam sub tentoriis

illorum menibus appropinquans tota ciuitate undique perlustrata eodem die recessit. Spalatenses autem ceperunt fabricare machinas et eas per oportuna erigere loca. Ecce autem paucis diebus elapsis uenit Caydanus cum aliquota parte sui exercitus, quia non erant herbe pro toto equitatu sufficientes, erat enim principium Martii asperis frigoribus inhorrescens. Credentes autem Tatari, quod rex in Clisse presidio consideret, ceperunt undique oppugnare castrum iacientes sagittas et iacula intorquentes. Sed quia locus erat natura munitus, modicam poterant inferre iacturam. Tunc descendentes de

parte sui exercitus, quia non erant herbe pro toto equitatu sufficientes, erat enim principium Martii asperis frigoribus inhorrescens. Credentes autem Tatari, quod rex in Clisse presidio consideret, ceperunt undique oppugnare castrum iacientes sagittas et iacula intorquentes. Sed quia locus erat natura munitus, modicam poterant inferre iacturam. Tunc descendentes de equis ceperunt reptantes manibus ad superiora conscendere. Castrenses uero ingentes lapides reuoluentes in ipsos aliquot ex eis neci dederunt. Ipsi uero ex casu ferociores effecti usque sub magnas rupes manu ad manum

inspectans aduersarias aties et rei euentum expectans. Ceterum dux Caydanus omnibus loci illius circumstantiis perlustratis temptabat, si posset sub menibus equitando transire. Sed cum cognouisset, quod aqua illa, per quam ciuitas a terra dirimitur, propter limi profunditatem inuadibilis erat, retraxit se inde et ad suos reuersus misit quendam nuntium ad ciuitatem mandans, que uerba effari deberet. Qui ueniens prope pontem, exclamauit uoce magna Sclauonice dicens: Hec dicit uobis diuinus Caydanus, inuicte militie princeps. Nolite reatum alieni sanguinis uobis apropriare, sed

annis uiginti duobus. Hos autem episcopos eiusdem ecclesie suffraganeos suo tempore consecrauit: Nicolaum Scardonensem quo defuncto alium ibidem consecrauit episcopum nomine Bartholomeum. Fuerunt autem ambo isti de Spalatensi ciuitate assumpti. In episcopatu Farensi consecrauit Nicolaum, qui erat canonicus Spalatensis. In episcopatu Seniensi consecrauit Borislaum, quo defuncto substituit ei Iohannem. In Nonensi ecclesia consecrauit Samsonem. Omnes hi tres fuerunt Hungari natione. In Corbauia fecit episcopum quendam iuuenem, qui erat de parentella Domaldi comitis, nomine

assumpti. In episcopatu Farensi consecrauit Nicolaum, qui erat canonicus Spalatensis. In episcopatu Seniensi consecrauit Borislaum, quo defuncto substituit ei Iohannem. In Nonensi ecclesia consecrauit Samsonem. Omnes hi tres fuerunt Hungari natione. In Corbauia fecit episcopum quendam iuuenem, qui erat de parentella Domaldi comitis, nomine Sarracenum. 2In illis diebus coadunato capitulo et clero ecclesie Spalatensis factus est tractatus de pontifice subrogando. Tunc laycali importunitate et maxime Gargani annisu, modesto tamen et discreto, facta est ellectio de domino

et clero ecclesie Spalatensis factus est tractatus de pontifice subrogando. Tunc laycali importunitate et maxime Gargani annisu, modesto tamen et discreto, facta est ellectio de domino Stephano, Zagrabiensi episcopo, in Spalatensem archiepiscopum postulandum, qui tunc temporis Spalati morabatur. Erat autem episcopus ipse in auro et argento locuplex ualde, aliis etiam diuitiis opulentus. Mundana pompositate largus et curialis benignum se omnibus et affabilem exhibebat. Totus enim extolli fauoribus et efferri hauris popularibus cupiebat. Regressus autem Zagrabiam misit ad Romanam sedem pro

sarcinulas, uasa frangebant, scrutantes, si dictum possent inuenire Leonardum, ut eum cederent uel forsan morte punirent. Erant tamen nonnulli ciues, quibus tanti facinoris temeritas displicebat, tam stolida facta corde et animo detestantes. Sed quia stultorum infinitus est numerus, necesse erat multitudini cedere et eam coniuentibus oculis supportare. 5Reuersi tandem de claustro, quasi deuictis hostibus gloriantes, coadunati sunt in palatio publico et facta contione sapiens potestas proloquens iactabat se dicens: Viri prudentes, hodie opus ualde laudabile a

in palatio publico et facta contione sapiens potestas proloquens iactabat se dicens: Viri prudentes, hodie opus ualde laudabile a nobis patratum est, quod ad statum ciuitatis et honoris nostri cumulum non est dubium prouenire. Sed quia rectore puero puerili consilio ciuitas agebatur, non erat, qui condoleret prostrate iustitie, qui murum se pro domo Israhel opponeret ascendentibus ex aduerso, cum, pro pudor, ipsi etiam clerici odio archidiaconi tantum maleficium excusare malitiose nitentes presumptionem peruersorum ciuium uanis assentationibus demulcebant. 6Porro

querere pro sue arbitrio uoluntatis. 7Tunc miserunt quendam laycum in Apuliam cum monachis mandantes eis, ut per monasteria terre illius quererent quem preficerent in abbatem. Sic et factum est. Duxerunt autem quemdam ex Cauensi cenobio, nomine Bysantium. Hic quia ignarus erat admissi facinoris et bona uidebatur fide uenisse, abbas monasterii creatus est. 8Sed non dormit neque dormitat, qui custodit Israhel. Impie namque contra legem Dei agere impune non cedit. Unde quasi miraculose actum est, ut quando layci gaudebant, quod quasi superiores

turbationibus excitati exierunt ad arma congressum cum eis facturi. Stetit autem eminus Hungarorum et Chroatorum acies constipata, ex aduerso autem potestas cum sua cohorte stans et deliberans expectabat, donec ex ciuitate maior accurreret copia armatorum. Sed potestatis miles, qui secundus erat ab ipso, uir plus quam decebat impetuosus et audax, non passus longiores moras certaminis admisso equo ferri cepit in hostes. Sperabat enim prospere sibi succedere, quia de ipsis palam uictorie pluries reportarant. Cuccurrerunt et alii post ipsum, quibus ardentius extuabat animus ciuitatis

dampnis et doloribus affecti luximus et uix tandem flamma huius discordie restincta est et finita. 9Transacto autem sui regiminis anno Iohannes potestas recessit, cui successit Bernardus Tergestinus, uir etate maturus, sed quem assuetudo bellandi asperum effecerat et inquietum. Erat enim homo magnanimus et glorie cupidus, ad arma promptus, ad ciuile regimen tardus. XLII. De secunda captione Iadre 1Hoc tempore Iaderenses ciues, letis successibus subleuati, ceperunt animos ad insolentias retorquere et contempnentes uetera,

mentis cecidit super eos putantes banum esse mortuum nec sperabant absque Hungarorum adminiculo posse resistere uiolentie Venetorum. Qua de re statim relinquentes pugnam terga uertunt et quicquid poterant de domibus rapientes cucurrerunt ad portam et infringentes ianuas exierunt. Et quia magna erat oppresio multitudinis fugientium, ceperunt alii murum scandere et religatis ad propugnacula funibus dimittebant se certatim ex menibus et abibant. At uero Veneti uidentes suos hostes in fugam uersos continuo armati de ratibus descendunt et incedentes pedetentim nullamque cedem facientes ex eis

lucem et lucem tenebras reputantes. Hi suas uoluntates precipites et obscuras sanctorum constitutionibus preponentes dicebant scripta esse respuenda et solam uoluntatem sectandam contra sapientes et bonos uerbis procacibus contendentes. Et cum non modica fieret perturbatio, surgens Prodanus, qui erat inter presbyteros primus, benigno cepit concilium sermone alloqui monens, quatenus auxilio Sancti Spiritus implorato, uniuersorum in hoc resideret assensus, ut non diuersarum sequentes discidia uoluntatum, sed sacrorum canonum preuio documento ad electionem iuste et canonice celebrandam

quorum unus cum eodem archidiacono Traguriensem episcopum nominauit, reliqui tres neminem eligere uoluerunt. Quo facto iterum residentes et ad inuicem conferentes omnes sedecim in eundem archidiaconum consenserunt. Sed archidiaconus ipse miratus, quod preter opinonem suam tanti a fratribus habitus erat, ut ipsum tanta dignitate crederent dignum, eis gratias retulit. Nullum tamen suscipiendi oneris gerens propositum dixit se electioni nec consentire nec dissentire ad presens. 3Tunc quidam layci, quos inuidie liuor et odii exagitabat insania, hoc audientes exarserunt in

nichil de electionibus ad laycos pertinere. Volebat autem electionem aliam per clericos dumtaxat fieri, ut sanctorum precipiunt instituta. 4Erant autem in presbyteris seniors: astutus primicerius Prodanus, nepos quondam Gruptii archidiaconi et Nicolaus sacrista. In leuitis uero erat Martinus, Vitus, nepos olim Andree precentoris et Radosius, cognomento Daniel, qui tiranicam potestatis rabiem parui pendens, furorem quoque minacis plebecule despiciens pro honore ac statu ecclesiastici iuris libere satis et intrepide contendebat. At uero impie factionis dux et signifer erat

uero erat Martinus, Vitus, nepos olim Andree precentoris et Radosius, cognomento Daniel, qui tiranicam potestatis rabiem parui pendens, furorem quoque minacis plebecule despiciens pro honore ac statu ecclesiastici iuris libere satis et intrepide contendebat. At uero impie factionis dux et signifer erat quidam presbyter, nomine Fuscus, qui uere moribus niger totius modestie uirtute carebat. Hic quibusdam fatuis complicibus sotiatus, qui rebus erant hostes honestis, non cessabat circuendo per ciuitatem subuertere hominum mentes sussurando ad aures, conuenticula de sanguinibus congregando. Plus

qui uere moribus niger totius modestie uirtute carebat. Hic quibusdam fatuis complicibus sotiatus, qui rebus erant hostes honestis, non cessabat circuendo per ciuitatem subuertere hominum mentes sussurando ad aures, conuenticula de sanguinibus congregando. Plus morte timebant, ne is, qui eadem erat patria oriundus cum eis se yma tenentibus, ad tante conscenderet fastigium dignitatis. Postquam ergo furor cecus sue uesanie optinuisse arbitrabatur effectum, ne qua prioris electionis archidiacono restaret fiducia, conuenerunt omnes ad ecclesiam et capitulum importunis clamoribus infestantes,

belli copias preparare. At uero Tragurienses scientes se impares esse potentia nec sperantes se posse resistere uiolentie uicinorum ceperunt magno pauore dissolui. Tunc legationem mittentes uerbis ualde lenibus et submissis pacem postulabant, satisfactionem omnimodam pollicentes. Sed potestas, ut erat ferocis animi, auditis humilitatis sermonibus in tumorem superbie maxime leuabatur et consiliis quorundam iuuenum usus nolebat declinare ad mitia, sed ingentia minabatur. 2Unde factum est, ut Spalatenses, preparata expeditione, exirent in multitudine classium, quas habebant,

Sed Tragurini uisa parte Spalatini exercitus, metu, quem habebant, paulatim exsufflato, ceperunt animis incalescere arbitrantes pulcrius mori per uulnera quam uite ignominiam sustinere. Et nullo premisso deliberationis tractatu subito ad mare concurrunt, ligna remigibus complent, armis exornant. Erat autem ibi quedam trieris magna et excelsa, quam rex Bela discedens eis reliquerat conseruandam, quam pubes selecta stipendiariorum ac ciuium conscendens in mare procedunt. Armarunt et duas liburnas cum aliquot paucis et breuibus lignis. Et erat eis auxilio lignum quoddam magnum ex bonis

concurrunt, ligna remigibus complent, armis exornant. Erat autem ibi quedam trieris magna et excelsa, quam rex Bela discedens eis reliquerat conseruandam, quam pubes selecta stipendiariorum ac ciuium conscendens in mare procedunt. Armarunt et duas liburnas cum aliquot paucis et breuibus lignis. Et erat eis auxilio lignum quoddam magnum ex bonis iuuenibus stipendiariis, ex profugis Iaderensium. Omnes hii exeuntes a portu ad spatium unius milii remigarunt. Et uidentes numerosam classem expeditionis Spalatine sparsim litora insule perstringentem timuerunt. Et uersis ad ciuitatem proris cursu

Turbati ergo et perteriti Tragurienses nesciebant, quo diuertere possent. Et tandem resumpto constantie spiritu cohortati sunt semet ipsos et connectentes ambas liburnas a latere herentis galee ceperunt stare parati, insultum hostium expectantes. Ecce autem Bernardus maiori ligno inuectus, ut erat impetuosus et preceps in arma, noluit sotios prestolari, sed irruit repente in hostes et intentis arcubus ceperunt sagittis insistere, pilis et contis acriter imminere. E contra uero Tragurienses de puppi sue trieris eminentius impendentes, quasi ex arce, non cessabant lapides super lapides in

Et cum tanta fortitudine res ageretur, cadebant hinc et inde quidam uulnere, quidam morte prostrati. 3Heu dirum et nefarium bellum, ubi spreta lege nature pater in filium et filius in patrem armabatur, frater in fratrem, amicus in amicum scelestis manibus crassabatur! Non illud erat hostile sed domesticum et ciuile certamen. 4Ubi autem pars magna diei armorum stridoribus et contrariis congressionibus fuisset expensa, euentus uictorie hinc inde dubius oberrabat. Sed eo iam certamen erat deductum, ut Spalatensium preualentibus turmis excussa esset

in fratrem, amicus in amicum scelestis manibus crassabatur! Non illud erat hostile sed domesticum et ciuile certamen. 4Ubi autem pars magna diei armorum stridoribus et contrariis congressionibus fuisset expensa, euentus uictorie hinc inde dubius oberrabat. Sed eo iam certamen erat deductum, ut Spalatensium preualentibus turmis excussa esset pugnantium aties de puppi hostilis galee et usque ad medium depulsa. Et cum prope iam esset, ut Spalatina iuuentus insiliret ad eos, ecce una ex liburnis Spalatensium, in qua melior pugnantium erat manus, fortiter remis impulsa

dubius oberrabat. Sed eo iam certamen erat deductum, ut Spalatensium preualentibus turmis excussa esset pugnantium aties de puppi hostilis galee et usque ad medium depulsa. Et cum prope iam esset, ut Spalatina iuuentus insiliret ad eos, ecce una ex liburnis Spalatensium, in qua melior pugnantium erat manus, fortiter remis impulsa percussit unam ex liburnis Traguriensium, que religata erat a latere maioris galee uenitque rostrum per mediam ratem inter remos. Tum hi, qui erant in Traguriensium ligno, insultu hostium tremefacti ascenderunt ad galee presidium et lignum, cui insederant,

excussa esset pugnantium aties de puppi hostilis galee et usque ad medium depulsa. Et cum prope iam esset, ut Spalatina iuuentus insiliret ad eos, ecce una ex liburnis Spalatensium, in qua melior pugnantium erat manus, fortiter remis impulsa percussit unam ex liburnis Traguriensium, que religata erat a latere maioris galee uenitque rostrum per mediam ratem inter remos. Tum hi, qui erant in Traguriensium ligno, insultu hostium tremefacti ascenderunt ad galee presidium et lignum, cui insederant, subleuatum est rostrumque Spalatine liburne ita tenaciter hesit tamque fortiter stetit ac si

uiris abiit cum Spalatensibus ad campum Traguriensem, ubi per duas fere ebdomadas considentes succiderunt uineas, secuerunt arbores omnia sata et culta uastantes. 9Inde uero recedens abiit in terram suam tradita sui regiminis uice cuidam cognato suo, nomine Ricardo, qui erat Calaber natione. Reliquit etiam pro ciuitatis tutela unum de filiis suis cum optima equitum turma. 10Sed Tragurienses obduratis animis noluerunt relaxare captiuos, sed missa legatione ad regem narrauerunt ei cuncta, que facta fuerant per banum cum Spalatensibus in campo

Tragurienses obduratis animis noluerunt relaxare captiuos, sed missa legatione ad regem narrauerunt ei cuncta, que facta fuerant per banum cum Spalatensibus in campo eorum. Rex uero his auditis iratus est ualde statimque uocans quendam ducem suum, nomine Dionisium, uirum potentem, qui erat banus totius Sclauonie et Dalmatie, misit eum cum B. Quinqueecclesiensi episcopo et cum quodam comite Michaele et cum multis aliis Hungarie proceribus imperans eis districte, quatenus in Dalmatiam uenientes, quantumcumque possent, rigidam de Spalatensibus exercerent uindictam. Alium exercitum

facto huiusmodi regale tulerunt rescriptum. Ciues uero hec audientes et credentes omnia ueritate constare, statim ad archidiaconum et capitulum accesserunt et imperantes potius quam consulentes petebant, ut incontinenti celebraretur electio cum eisdem. Archidiaconus uero, quia non ignota sibi erat insolentia Hugrini, non acquiescebat laycali instantie dicens, quod electio non est celebranda precipitanter et cum secularium tumultu, sed matura deliberatione fratrum et relligiosorum uirorum. Sed layci suo more in iurgia prorumpentes conabantur hec a clericis per uiolentiam extorquere.

sotiis et asportantes eam conscripserunt litteras sub nomine capituli, bullantes eas falso miserunt duos ex nobilibus, qui se procuratores capituli asserentes electionem ad regis libitum celebrarent. Sicque factum est. Abierunt ad regem nuntii false legationis prosequentes mandatum. Et quia tunc erat rex in partibus Sclauonie, cito reuersi sunt dicentes electionem se de Hugrino fecisse et regem ciuitati esse placatum et magnam ab eo gratiam fore ciuibus repromissam. 13Sed uulgo dicitur mendatium curtos habere pedes, parum potest procedere, cito deprehenditur. Non enim

Sed Spalatenses undique circumfusi hostilem impetum iaculis et lapidibus longius propellebant. At uero Tragurienses, qui erant gnari locorum, circueuntes ex occidentali parte ascenderunt ad pedem montis et ceperunt in ea parte committere prelium macerie, que secundum loci situm inualidior erat et pauciores oppugnatores habebat. Tunc stantes ex aduerso macerie excelsiores fuerunt his, qui maceriam defendebant et lapidum multitudinem proicientes in eos compulerunt interius ad planum descendere. Et quia conciues non audebant alia loca deserere, per que fuerant ordinati, non potuerunt

flamarumque copiam de domo in domum uorando transire ingenti sunt pauore perculsi metuentes, ne forte domibus suburbanis exustis totam ciuitatem uorax flamma corriperet. 15Ille dies putatus est Spalato ultimus illuxisse. Tantus enim quosdam inuaserat metus, ut Murgia, qui erat inter ciues ditior et loquatior, asportatis pecunie sacculis ad quasdam naues diceret deditionem Hungaris faciendam. Alii uero uigore spiritus confortati timiditatem eius uerbis asperis increpabant. Aduesperascente iam hora et inimico cessante incendio miserunt Spalatenses ad Hungaros pacem

Spalatenses de Hugrini potentia freti credebant per ipsum omnes casus suos ad integrum restaurari. Tunc adeuntes archidiaconum cum capitulo instabant, ut electioni assensum prebentes pro electo mittere festinarent. Sed non acquiescebat archidiaconus cum ceteris scientes, quod talis electio nullius erat ualoris, cum foret in maximum oprobrium ecclesie attemptata. Sed hi, qui pestifero adhuc inuidie ulcere tabescebant, non putabant archidiaconum iustitie zelo moueri, sed credebant, quod ad se rem traheret et adhuc electionis preterite spei sibi fiducia superesset. Tunc iudex Murgia, Fuscus

et Philippi Seniensis episcoporum anno Redemptionis millesimo ducentesimo quadragesimo septimo, XII Kal. Octub., gerens annos natu circiter XL. Fuit autem utraque preditus dignitate, archiepiscopatus et comitatus, nec his contentus ad altiora semper et ditiora toto mentis desiderio hanelabat. Erat autem sanguinis nobilitate turgidus, iuuenili calore pomposus, stature proceritas et faciei uenustas, quibus ceteros precellebat, non permittebant eum mediocria de se sentire. Secularibus quidem negotiis totus intentus, ecclesiastica uelud superflua quedam et minoris cure indigentia segniter

cum pro militaribus stipendiis domestice sibi non sufficerent facultates, tendebat manum ad aliena et illicita, cupiens in uictu, uestitu et multitudine clientele Hungaricorum prelatorum se copiis coequare. Sic autem tam clericis, quam laycis atque monasteriis durus exactor et onerosus dominator erat. Temptauit autem omnia iura canonicorum subtrahere totasque quatuor decimales portiones ad usum proprium retorquere, sed obsistente archidiacono cum ceteris non ualuit, nisi portionem pauperum dumtaxat contra predecessorum suorum consuetudinem usurpare. Et quia non permittebatur de rebus

eos sepius in contentionum scandala concitabat. Layci uero nichilominus de ipso sua spe fuere frustrati, nam cum putarent eum contra inimicos ciuitatis fortem ac bellacem futurum, ipse e contrario mitem et pacatum se gerens cum eis omnem austeritatis sue rigorem in ciues suos exercere uolebat. Erat autem bonis turbulentus et minax, prauis uero munificus et amicus. Ita quidem contigit, ut omnibus grauis et intolerabilis uideretur, ob quam causam ipse semper contra ciues et ciues contra ipsum maliuolentie suspitiones gerebant. Consecratus tandem, ut predictum est, misit prenominatum

Iohannem natione Hungarum, de ordine predicatorum, eligi in episcopum ecclesie Scardonensis. Qui presentatus archiepiscopo in illis tunc partibus existenti, confirmationem ab eo suscepit secumque duxit ad metropolitanam ecclesiam consecrandum misitque et uocauit suffraganeos, cum quibus eadem erat consecratio celebranda. 19Eo autem temporis articulo infelix Hugrinus graui languore corripitur et ingrauescente paulatim morbi feruore undecimo die ad extrema uite peruenit. Sic autem contigit, ut pridie quam prima uice decoratus pallio, consecrationem eiusdem episcopi

imminebat. 2Tunc predicti nuntii iter arripientes, abierunt per Lombardiam cum multa cautela. Illuc tandem peruenientes et legationem, sicut eis iniunctum fuerat, procurantes, per totum ferme annum in prosecutione negotii occupati fuerunt. Quia uero periculosum ac sumptuosum erat iterato pro facto huiusmodi legationem mittere, metuentes, sicut et contigit, ne forte, quod factum fuerat, non deberet admitti, hoc electores in petitione adiecerunt, ut si postulatio facta summo pontifici non placeret, alium ad regimen Spalatensis ecclesie cum plenitudine pontificalis

ut cassata postulatione predicta, mitteret Apulum quemdam de partibus Beneuentanis, Rogerium nomine, ex oppido, quod Turris Cepia uocatur. Fuerat autem clericus, capellanus cuiusdam cardinalis Iohannis Toletani, quem frequenter pro suis et ecclesie negotiis procurandis in Hungariam mittere solitus erat. Idem autem Rogerius tempore Tatarorum ibidem inuentus est, et in eorum manus incidens et inter ipsos per biennium fere sub spetie alicuius uilis et pauperis serui delitescens uix euasit mortis incursum. Cum autem ad suum dominum reuersus fuisset, cepit idem cardinalis ad ipsius promotionem

quam ad indigentiam uidebantur fuisse constructa. Cellas uero uinarias necessariis et nouis utensilibus adornauit. Edificauit in Salone fluuio molendina, posuit aratra, acquisiuit equos et animalia et quia propter inopiam rei familiaris non sufficiebat ad omnia, multis ecclesiis et monasteriis erat plurimum onerosus. Multum denique conabatur honorifice uiuere, preciosam habebat suppelectilem, sumptuosas uolebat uestes et lectisternia. Pro maiori parte anni domi residebat, nec facile egrediebatur ad publicum, nisi clericorum et clientum honesta comitante caterua. Mundam nitidamque

descendit ab Hungaria per Pannonie et Chroatie partes iter faciens ex ea uidelicet causa, quia fidelitatem requirebat ab illis gentibus filio suo Bele, adhuc in puerili etate constituto, quem super illas partes ducem prefecerat. Quod dominium ei naturali iure competebat, utpote qui secundus erat regis filius, primogenito iam Stephano Hungarici regni dyademate insignito. Venit ergo cum magno principum ac militum comitatu et in castro Tiniensi resedit. Ibique conuocatis omnibus illarum regionum proceribus habuit cum illis de predicta causa colloquium. 2Illis autem

nuntios, supplicantes et satisfactionem ad ipsius beneplacitum promittentes postulabant, ut non indignatione comota, sed placata et pacifica ad fideles suos accedere dignaretur, cum facinus illud non ex deliberatione communi, sed casu contingente perpetratum fuisset. Nec ad eorum culpam referendum erat, qui pro defensione suarum rerum exierant, sed ad illorum potius nequitiam imputandum, qui aliena diripere satagebant. Sed ipsa nichil ad rationabilem nostrorum excusationem flectens sui animi rigorem uenit et posuit se in Clisie castro. Inuentus autem ibi est Rogerius archiepiscopus, qui

de castro, paratum iam sibi regina periculum imminebat. Destinabant ad eam Spalatenses cotidie uiros religiosos, et nuntios mittentes exenia et delitias, si forte aliquo modo placari potuisset. Sed ipsa obfirmato ad ultionem animo ferocitatem sui pectoris ad clementiam nullatenus relaxabat. Erat autem cum ipsa exercitus magnus Hungarorum, Sclauorum, Cumanorum, quibus precepit arma capere, ad ciuitatem descendere, predas animalium facere, domos incendere, uineas et agros inuadere et cuncta, que possent, absque remedio deuastarent. 4 Spalatenses uero uidentes tam

sic ipsa ad Hungariam est regressa. 6Spalatenses uero miserunt Thomam archidiaconum et Marinum, cognomento Bonaiunctam, in Hungariam illico post reginam. Qui uenientes illuc et data copia coram domini regis presentia constituti, ibidem residente regina cum legationis seriem, ut erat congruentius, perorassent. Regina, que se spoponderat pro captiuorum liberatione apud maiestatem regiam intercedere cum effectu, cepit Spalatenses accusare de multis. Rex autem nimis credulus uerbis sue uxoris respondit, quod non acquiesceret petitioni Spalatensium, nisi darentur ei uiginti

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report