Your search found 1033 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 477-572:

in iustitia, vita, et sua gloria agentes. Deus erat omnia in omnibus: Homo possessor mundi ac imago Dei in summa pietate erga Deum, et dignitate florebat: Omnia summa harmonia a prima causa seu Rege suo pendebant: et ad ultimum finem, id est gloriam eius tendebant. Deum sua imagine veluti speculo repraesentare, eum agnoscere, colere, celebrare, eique per omnia obedire. Gratuitu Dei favor, imago Dei, gaudium spiritus, ominium totius mundi, carere omni

Otfridi Evangeliorum versione. Tota omnino illa vetustissima ratio dicendi, atque adeo etiam vivendi, est recentioribus et obscura et difficilis. 6 Stylus connexus et pendens, facit non raro ignorari principium et finem. Proprium hoc genus ita commodi fuit veteribus praesertim, teste Aristotele Rhetor. 3. Quod fit, cum oratio non prius finitur, quam ipsae materiae, sed semper alia ex aliis pendent: cuiusmodi ipse dicit Herodoti esse. Tametsi Paulo interdum illa pendens oratio etiam in diversas res transit.

a stultissimis, contemptissimis et infimis, divina clementia eos illuminante, percipiantur. De quare Christus patri gratias agit, Lucae decimo, et Apostolus idem primae Cor. 1. affirmat. 35 In eo autem hae duae doctrinae plane consentiunt, quod sicut Aristoteles affirmat de Ethica, finem eius esse non cognitionem, sed praxin: sic etiam, atque adeo centuplo magis huius doctrinae finis esse debeat praxis. Multo sane minus haec doctrina potest in sola Theorica consistere sine practica quam moralis philosophia. 36 Christus inquit Ioan. 7: Si quis voluerit voluntatem

est, nihilque etiam contemnendum. Atque hae 8. praeceptiones sunt quasi externae et generales: nunc de iis dicamus, quae ipsum textum propius attingant. 9 Cum igitur aggrederis lectionem alicuius libri, id statim initio, quoad eius fieri potest, age, ut primum scopum, finem aut intentionem totius eius scripti, quod veluti caput aut facies eius est, protinus anteque notum habeas: qui plerunque paucis verbis notari potest, et non raro in ipso statim titulo notatur: sive is unus

7 Tota Scriptura videtur interse pugnare Papistis, dum alia dicta bonis operibus iustitiam ac vitam pollicentur, alia soli merito Christi sine operibus. Causa est, quia nesciunt discrimen Legis et Evangelii: item, quia non norunt varias rationes praedicandi bona opera, de quibus sub finem huius operis proprio tractatu agemus. Hinc igitur cernitur, ignorationem rerum ac sermonis in innumeris locis nobis parere speciem contradictionis. Observetur autem in hoc exemplo contradictio et conciliatio Papistarum Opera (inquiunt) salvant, Gratia salvat. Concordemus haec (aiunt illi) ut

ordine exponamus. DE PRIMA AUT SYNTHETICA METHODO. Est vero Synthesis, ea methodus aut ordo, quae incipit a primis et simplicissimis elementis, principiis aut causis: eaque componendo eo usque progreditur, donec tandem totum corpus extruat, et ad certum finem, metamve desideratam perveniat. ut Grammatica ab elementis literarum incipiens, componendo illa primum efficis syllabas, ex illis deinde voces, inde tertio sententias, ex quibus quarto integras disputationes: ac postremo inde conficit plena volumina, opera, actiones, processus, ac similia,

eiulantes: pii vero cum sanctis angelis volentes ac laeti, Te Deum laudamus, concinunt. Sic Synthetica Theologiae methodus (quae ei maxime propria est) incipit a Deo, tanquam simplicissime elemento, prima causa aut motore: eumque varie cum homine componendo progreditur: donec ad ultimum finem, id est, ad eundem Deum perveniat, iuxta illud Rom. 11. Ex quo, per quem, et in quem omnia: quae est brevissima et Synthetica Theologiae summa. Nam EX Deo cum alia omnia sunt, tum in primis homo ad eius imaginem conditum: PER ipsum omnia bona fiunt, praesertim in religione et reb.

Rom. 11. Ex quo, per quem, et in quem omnia: quae est brevissima et Synthetica Theologiae summa. Nam EX Deo cum alia omnia sunt, tum in primis homo ad eius imaginem conditum: PER ipsum omnia bona fiunt, praesertim in religione et reb. spiritualibus: et denique IN eum, tanquam ultimum finem, summumque bonum, tendit, in eoque desinit, et acquiescit. Et sic Deus tandem est, eritque omnia in omnibus: cui gloria et honos in secula, Amen. Secundum hanc methodum progrediuntur (quod ad totum corpus attinet) Catecheses, Institutiones, Loci, et omnino pleraque doctrinae huius

et in primis hanc supremam, contra satanam, et omnes corruptores ac seductores. Amen. 10 Ad tractationem recte referri posset distinctio librorum sacrorum, qui licet omnes ab eodem Spiritu Dei profecti sint, et summo consensu eandem materiam tradant, et ad eundem finem contendant: tamen mirifice inter se differunt. Quae sit eorum materia, paulo ante indicavi: nempe doctrina de rebus aut negotiis inter Deum et hominem. Superius quoque ostendi, totam Scripturam sacram in duos potissimum Syllogismos summarie concludi posse: nempe, Doctrinam et dicta aut

exercitii causa, ita sumus in Scholis interpretati: Liam diximus adumbrare Philosophiam humanam: Rachele vero, divinam, sive Theologiam: pro hac autem percipienda, omnes labores vigiliasque impendi debere. Nec aspernandam quidem Philosophiam humanam, si nobis obtrudi eam contigerit: sed tamen finem studiorum omnium, ad rerum divinarum cognitionem comparandam tendere. Interea autem nobis amplissimos fructus obtingere, dum instudiorum cursu perseveramus. Neque ipsius Laban, id est, mundi et carnis imposturas posse obsistere, quo minus optatis tandem bonis fruamur. Alius forte aliter, et

17. de diebus Loth, eiusdemque uxore. Iohan 6, de patribus manducantibus Manna, et interim mortuis. Iohan. 7, de circumcidendo etiam in Sabbato. Actor. 7, plurima referuntur a Stephano, ex quibus de Christo atque Evangelio testimonia et comprobationes nititur colligere. Act. 13, ad eundem finem retert nonnulla Paulus apud Antiochiam Pisidiae. Ad Rom. 4. 9 11. 1 ad Cor. 10 et alibi deinceps in singulis prope Epistolis, varia ex historiis Sacris admiscentur. 17 Ex quibus profecto locis omnibus discere quivis potest, quomodo exempla historica tractari deceat: hoc est,

petitionem gratuitae misericordiae, reconciliationis aut condonationis peccatorum. Psalm. 110, ex initiali sententia apparet, recitari ibi decretum Dei de officio et exaltatione Meschiae. 4 Post principia vero, si sunt petitiones aut assertiones, sequuntur crebro rationes, et sub finem exultantis ac Deum etiam celebrantis animi gratiarum actiones, quod sit exauditus. Cum sunt institutiones, crebro sequuntur declarationes, et etiam antitheses primorum versuum. ut Psal. 1, quid sit beatitudo ac pietas pii: et contra, tum impietas, tum infelicitas

generibus, animi inquam, corporis et fortunae disserit, deque contrariis malis, et quis omnium horum usus: nec non, quomodo praecipue a providentia Dei res nostrae omnes pendeant, luculenter docet. Hinc ad finem usque libri, de vita pie et iuste transigenda, quo tandem Deo coniungamur, felicitateque fruamur aeterna, concionatur. His ita perceptis, partes prudenter separare, hinc obiectiones, inde dilutiones distinguere: formulas argumentationum deprehendere: quae in persona Ecclesiastae,

autem fere singulis Epistolis graves aliquae disputationes, interdum etiam plures: deinde et alii tractantur loci, quos explicari Ecclesiarum status poscebat. Quamobrem operae est precium, summa animi contentione in id adniti, quo prudenter distinguas, ubi disputationis sit initium, ubi eadem finem capiat. Deinde, utrum hanc sequatur disputatio alia, et quousque haec protrahatur, qui praeterea loci subiiciantur. Nam incidunt redargutiones falsorum dogmatum, reprehensiones errorum in ritibus, obiurgationes adversus vitia et corruptos mores. Quarum rerum luculenta exempla in Corinthiis

nos ad orandum, quo [?:--ntae ] dilectioni iungatur verus timor, qualis generosos et morigeros filiolos decet. 2 Taxatur horum quoque segnities, qui non postulantin periculis, maximeque propter Evangelii confessionem ingruentibus, sibi donari insuperabilem fortitudinem, atque ad finem perseverantiam. 3 Verbis autem illis deprovidentia, graviter feriuntur, qui mentem non exercent, confirmantque contemplatione divinae potentiae, iustitiae, bonitatis: quae in conditione, gubernatione, et conservatione universorum rerum ita sunt ubique oculis expositae, nullus ut possit

partes conspiciuntur: prima, in qua Apostolus suum munus a Deo se accepisse defendit: secunda, in qua evincit, hominem fide absque operibus iustificari: tertia, ubi multiplex doctrina de vitae institutione. Epistola ad Hebraeos quatuor constat partibus, quarum prima eruditam habet pene ad finem capitis 4, disputationem, de duab. in Christo naturis: secunda, de abrogatione sacerdotii atque ceremoniarum legalium, et Christi sacerdotio, unicoque sacrificio succedente: 3, ab extrema parte capitis 10, ad medium usque 12, de iustificatione prae fidem: quarra, praecepta vitae ac morum

Epistolas. Haec de ratione cognoscendi Sacras literas, nunc compendio annotare volui, quae spero studiosum veritatis magno cum fructu in perdiscendis illis sequuturum esse. ¶ In omni vero hoc conatu pii Aristotelicum illud potissimum in oculis animoque semper habeant, finem huius doctrinae non cognitionem, sed praxin vitamque esse: quod cum ille de Ethica doctrina, quae est qualiscunque secundae Tabulae tractatio, dixerit: nos profecto id multo rectius de sanctissima Theologiae sapientia dicere possumus, ac debemus. Praxis vero Theologiae est, ut et

lib. 4. de Trinit. Postremo, qua interpretationum suarum arte veritatem divinorum dictorum virtutemque corrumpant. Non ignoramus autem, ad res divinas explicandas neque hominum elocutionem, neque naturae humanae comparationem posse sufficere. Quod enim inenarrabile est, id significantiae alicuius finem et modum non habet: et quod spirituale est, id a specie corporalium exemploque diversum est. Tamen cum de naturis caelestibus sermo est, illa ipsa quae sensu mentium continentur, usu communi et naturae et sermonis sunt eloquenda: non utique dignitati Dei congrua: sed ingenii nostri

ordine exponit. Prima sententia definit, quid sit frui, et quid uti. Frui dicit esse, amore alicui rei inhaerere, propter ipsam, et non propter aliud, seu acquiescere in aliquo tanquam vero fine. Uti autem esse, aliam rem ita tractare, ut eam applices ad consequendam illam fruitionem aut finem. Secunda sententia docet, res fruendas esse Deum, res utendas esse omnes alias creaturas in hominis usum datas, ubi simul unius trinique Dei summam sapientiam, potentiam et bonitatem describit. Tertia sententia docet, hominem ob corruptionem non esse idoneum qui Deo fruatur. Quarta et quinta

propter creatorem amare. Septima et octava, post Deum solum hominem esse diligendum, et quatenus. Nona sententia exponit, quid sit diligere Deum ex toto corde, et proximum ut seipsum. Decima docet, Deum ita diligere nos, ut nobis in nostrum commodum utatur. Postremo ostendit, totius Scripturae finem esse dilectionem Dei aut proximi. Secundo libro agit de signis: ea dicit esse, quae praeter id quod in oculos ingerunt, aliquid aliud in cogitationem venire faciunt. Ubi post variorum signorum expositionem tandem venit ad voces, in quibus duas potissimum difficultates commonstrat:

superseminet, etc. Iterum: Statue quot horis sanctam Scripturam ediscere debeas, quanto tempore legere, non ad laborem, sed ad delectationem et instructionem animae. Sequuntur mox praecepta de labore manuum, de nendo, de texendo, etc. Tum in eiusdem epistolae extremo: Finem, inquit, iunge principio. Nec semel monuisse contentus sum: Ama Scripturas sanctas, et amabit te sapientia: dilige eam, et servabit te: honora illam, et amplexabitur te. Porro in Epistola ad Celantiam matronam, quae inscribitur, De institutione matris familias (sive autem, quod nonnullis

nitor admotarum sibi personarum non solum quae pulchra atque integra, verum etiam quae deformia vitiosaque sunt, indicat. Sacra scriptura et bona et mala, quae futura sunt, praenunciat. August. Epist. 137.

EXPLICATIO. Bona praenunciat, ut post seculi finem secutura certiores expectaremus: mala autem, quibus erat hic mundus abundaturus, ut seculi finem praecedentia sentiremus. Unde et Apostolus dicit, Quaecunque enim ante scripta sunt, ut nos doceremur, scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus ad Deum. Quid

sunt, indicat. Sacra scriptura et bona et mala, quae futura sunt, praenunciat. August. Epist. 137.

EXPLICATIO. Bona praenunciat, ut post seculi finem secutura certiores expectaremus: mala autem, quibus erat hic mundus abundaturus, ut seculi finem praecedentia sentiremus. Unde et Apostolus dicit, Quaecunque enim ante scripta sunt, ut nos doceremur, scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus ad Deum. Quid autem opus erat, ut ipse Dominus Iesus non solum diceret, Tunc isti fulgebunt sicut sol in regno

Unde et Apostolus dicit, Quaecunque enim ante scripta sunt, ut nos doceremur, scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus ad Deum. Quid autem opus erat, ut ipse Dominus Iesus non solum diceret, Tunc isti fulgebunt sicut sol in regno patris sui, quod post seculi finem futurum est: verum etiam exclamaret, Vae mundo a scandalis, nisi ut nobis non blandiremur venire nos posse ad sedes felicitatis aeternae, si temporalibus malis exercitati, non defecerimus. Mala nobis praenunciat Christus, ut venientibus illis, sciamus non ignaro ipso ea nobis accidere, eoque

ascendere ab inferioribus literae ad superiora spiritus excelsa. Hieronymus ubi supra: Hebraeorum, inquit, probatur traditio, quod nisi quis apud eos aetatem sacerdotalis ministerii, id est, tricesimum annum impleverit, nec principia Geneseos, nec Cantica canticorum, nec Ezechielis exordium et finem legere permittitur, ut ad perfectam scientiam et mysticos intellectus plenum humanae naturae tempus accedat. Quosdam libros Ecclesia in Canonem librorum sacrorum non recipit: eos tamen qui eorum librorum auctores dicuntur, vener antur. August. 18. de Civit. Dei, cap.

Atque hoc identidem invenias, ipsum multis aliis locis factitantem. Hunc morem videre est et medium et magistrum observare Neque enim medicus cum iis, qui in morbi adhuc sunt initio, et iis qui ad valetudinis finem iam declinarint: neque magister cum discentibus ab initio pueris, et cum iis qui perfectiore doctrina indigeant, eandem ratione agit. Igitur aliis alia quadam causa et argumento adductus scribebat Paulus. Hoc ipsum declarat cum Corinthiis scribens, De iis autem, inquit, quae ad me

ad Romanos non caeteras omnes tempore praecessit, ut multorum fert opinio: eas quidem omnes quae Romae scriptae fuere, anteit: caeteras alias, quamvis non omnes, subsecuta est. Nam quae ad Corinthios scriptae sunt, ambae ante hanc scriptae fuere. Argumento sunt verba ea, quae ad huius epistolae finem adscripsit, ita loquens: Nunc aut proficiscor Hierosolymam ministrans sanctis. Visum est enim Macedoniae et Achaiae communicationem aliquam facerem pauperes sanctos, qui sunt Hierosolymis. Corinthiis aut scribens, ait: Quod si fuerit operaeprecium, ut ipse proficiscar, mecum proficiscentur:

voce ac definitione, ut est: Crescite, et multiplicamini, et replete terram. Et iterum: Germinet terra herbam pabuli, ferentem semen secundum genus suum: et lignum fructiferum, faciens fructum, cuius semen sit in eo ad similitudinem eius in terra: et caetera, quae post septimum diem usque ad finem seculi per partes operatur. Ex illa enim definitione proveniunt. Ia his tribus vero aliqua est differentia: quia ea quae sola voluntate, vel etiam voce sunt facta, noviter facta sunt: quae vero definitione, illis iam similia, quae facta noviter diximus. Et rursus: illa quidem in

Turcos, ut acquesitis servis nova nomina imponant, neglectis prioribus: hoc enim dominii signum est, teste Chrysostomo et Apollinari. Sic Adam imponit reb. nomina intrans in mundi possessionem. Sic Pharao mutat nomen Iosepho, et Nabuchodonosor Danieli ac socii eius, et quibusdam regibus Iuda sub finem regum. Sic et Christus Petro, et filiis Zebedaei nomina mutet. Quem morem et monachi servant, ut indicent se ex familia Christi in familiam aut peculium Francisci aut Dominici migrasse, neglectoque priore

aeternitate. Castalio accipit pro adverbio affirmativo: quia illa videntur esse certiora ac magis rata, quae hodierna die esse aut fieri affirmantur, ut sic Deus maiori quadam emphasi contra furentem adversus Christum mundum asserat illum omnino esse suum filium, seque ei haereditatem usque ad finem mundi largiturum esse. Epistola ad Hebraeos exponit illud Hodie in Psal. 95, Hodie si vocem eius audiveritis, nolite obdurare corda vestra: dequovis tempore quando Deus per suum verbum homines ad poenitentiam invitat. Porro, Hodie et Cras, ac Tertia die, usurpat Christus Luc.

id est, ut celebrent. Surges, misereberis: id est, Surges ut miserearis. Pharao induravit se admittendum nos: pro, ut non dimitteret nos aliquis posset putare esse contrarium sensum. 27 Coniunctiones causales non semper veram causam, sicut etiam finales particulae aliquando non verum finem, sed id quod aliquo modo sequitur, secutumve est, annectunt. Christus passus est, ut filios Dei congreget. Ioan. 11, Imo ille erat passus ut omnes salvaret: sed tamen hoc est secutum ob aliorum incredulitatem. Ioan. 12, dici videtur causa incredulitatis excae catio Dei, et finis impletio

cum omni honestate, id est, subiecta et honesta. 23 Nonnun quam etiam substantiam et accidens, tanquam res omnino diversas, in eodem casu ponunt, iungendo per coniunctionem Et: vel etiam sine coniunctione: ut, Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier. 29, id est finem expectatum. Quoniam exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia.

et honesta. 23 Nonnun quam etiam substantiam et accidens, tanquam res omnino diversas, in eodem casu ponunt, iungendo per coniunctionem Et: vel etiam sine coniunctione: ut, Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier. 29, id est finem expectatum. Quoniam exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit

sata est iusto, sive rectis corde. Non possum (subaudi ferre) iniquitatem et coetum, Ies. 1, pro, iniquitatem coetus, vel potius coetum iniquum. Postquam combusserat rex volumen et verba, Ierem. 36, pro, volumen verborum, id est, in quo erant descripta verba. Sic forte est: Ut dem vobis finem et expectationem, Ier. 29. 29 Substantiva eadem repetita: coniunctione interposita: ut, Lapis et lapis, mensura et mensura, Proverb. 20, pro, Diversa pondera, et diversae aut duplices mensurae. 30 Substantivis in nominativo, altero substantivo subsequente in

sancti. Peccant autem subinde ex imbecillitate et malitia veteris Adami, sed dolentes, inviti, non permanentes in luto peccati, sed mox inde exilientes, et ad Deum confugientes, petentes condonationem, ablutionem et auxilium contra peccatum, et ad novam obedientiam praestandam. Sequentur porro sub finem aliquot supra indicati libelli, magni momenti materiarum aliquo modo ad hunc tropum pertinentium. Idem et de nominibus dici posset, ut laudatus pro laude dignissimus: ponitur effectus pro causa, praemium pro merito suo. Psal. 18, Laudatum Dominum invocavi: quomodo

coenam manducare: de iure, non de facto loquitur: pro non iniuste, rite aut salutariter comeditis. Rom. 13, Magistratus non sunt terrori bono operi, sed malo. De iure, non de facto intelligendum est: non quod magistratus nullum bonum opus impediant, aut non affligant, sed quod non ad talem finem sint a Deo ordinati: Exemplum permissionis. 1. Timoth. 4. et Tit. 2, Nemo te contemnat: pro, ne permiseris, ne patiare; ne quasi quoddam ius concedas aliis te contemnendi, vel etiam ne des occasionem te

montes transferre, cum talia solus Deus faciat, fide tamen apprehensus. Psal. 119, Iudicia tua adiuvabunt me: id est, tu ipse per et secundum verbum tuum. Matth. 10. Luc. 12, Non veni mittere pacem, sed gladium. Veni enim separare. Ubi videtur affirmare se ex professo ad hunc finem venisse, et tamen loquitur de accidentario fine, qui alioqui culpa diaboli consequitur. Aliquando tribuitur aliquis effectus remotiori causae, aut etiam solum occasioni alicui. Sic dixerat Caesar strata acie optimatum: Hoc voluerunt: id est, me infestando huic suo malo occasionem praebuerunt:

fuerit causa tanti boni, cum tantum signum quoddam divinitus datum fuerit. Cum quid alicuius actionem secutum est, illo nihil tale cogitante aut moliente, aut etiam sciente, tribuitur ei nonnunquam perinde ac si secisset. Ut Moses imponebat velum faciei, ne intenderent filii Israel in finem eius quod abolebatur, 2 Cor. 3. Certum est ipsum id pravi consilii non habuisse, sed solummodo ideo imposuisse, quia fulgorem eius faciei ferre nequiverint. Quod fiet non imposuisset velamen, non tamen ideo

2 Cor. 3. Certum est ipsum id pravi consilii non habuisse, sed solummodo ideo imposuisse, quia fulgorem eius faciei ferre nequiverint. Quod fiet non imposuisset velamen, non tamen ideo Israelitae pervidissent finem legis. Illud velamem adeo nihil eos impedivit, ut monere eos debuisset subesse mysterium, eisque dare occasionem cogitandi et scrutandi Scripturas. Sensus ergo est, per illud velamen tum divinitus significatum esse, eos non intellecturos. Iudaei fecerunt de Christo, quaecunque praeordinavit

mel, ut etiam in comedendo sciat reprobare bonum, et eligere malum. Sic Chrysostomus exponit de eventu aut consecutione, non de causa finali illud 1. Cor. 11, Oportet haereses esse inter vos, ut manifesti fiant inter vos, qu probati sunt: sequi enim illud ex haeresibus, non autem proprie in eum finem excitari haereses. Vide Anastasium super illud, Ut implerentur Scripturae prophetarum. למעך Ut non semper indicat illud propter hoc factum esse, tanquam propter suum finem, sed contra hoc consequens ex illo antecedente, ut si obiurgans dico,

qu probati sunt: sequi enim illud ex haeresibus, non autem proprie in eum finem excitari haereses. Vide Anastasium super illud, Ut implerentur Scripturae prophetarum. למעך Ut non semper indicat illud propter hoc factum esse, tanquam propter suum finem, sed contra hoc consequens ex illo antecedente, ut si obiurgans dico, age, bibe, ut inebrieris: comede insalubres cibos, ut aegrotes. Io. 12. 38, Ideo non crediderunt, ut impleretur Scriptura. Non effectionem, sed consequutionem. Propter eventum consecutum, Iudas acquisivit agrum, Actor.

veluti ex opere operato: sed habitat tamen ibi, et capitur eo aedificio ac cultu, quatenus vera fides eum per illos cultus tanquam typos quosdam in Christo apprehendit et complectitur: quatenus, inquam, pius homo intelligit se per illa veluti paedagogica quaedam rudimenta ad Christum legis finem deduci. Sic circumcisio per sese, ac recte intellecta, ut a Deo instituta est, vere a Paulo, Rom. 4, signaculum iustitiae in benedicto semine donatae, ac gratiae dicitur: et rursum ab eodem per accidens ratione pravae pseudapostolorum opinionis et abusus, Gal. 3. 4 et 5, est signum

aliquid diximus, in tractatu De ratione cognoscendi sacras Literas: nunc de eo ordine ac sententiis dicemus, quae magis ad elocutionem sunt referendae. Sicut actiones, ita et cogitationes ac sermo hominum sana mente praeditorum, a certo initio incipit, et ad aliquam certam metam, aut finem scopumve proprio compendiarioque tramite contendit. Habet etiam certas ac primarias quasdam sententias, vel vere, vel verisimiliter saltem instar hamorum, aut catenae cohaerentes, per quas a suo principio ad finem rite gradatimque progreditur, non aliter ac linea aut profectio a certo initio

sana mente praeditorum, a certo initio incipit, et ad aliquam certam metam, aut finem scopumve proprio compendiarioque tramite contendit. Habet etiam certas ac primarias quasdam sententias, vel vere, vel verisimiliter saltem instar hamorum, aut catenae cohaerentes, per quas a suo principio ad finem rite gradatimque progreditur, non aliter ac linea aut profectio a certo initio in certam metam trahitur. Ac in Geometricis quidem, ubi sola ipsius subiectae materiae ab omnibus aliis rebus ac circumstantiis abstractae noticia consideratur et traditur, hic ordo nativarum et sibi invicem

longe magis perspicuum. Cur igitur Paulus praeponit aut potius interserit hoc quasi externum inter illa duo coniunctissima? quea vult cito auditoris animum expedire cogitantem et tacite illi obiicientem. Si conatus es venire, cur non venisti? Quia etiam vult sententiae scopum aut finem sui propositi indicanti, nempe ut aliquid boni inter vos effice rem, plura ac maxime necessaria porro adiungere, videlicet, quam sit sui muneris omnibus prodesse Evagelio, et quam res praestans ac efficax sit Evangelion. Qua ratione commodissime ad suum principale institutum progressus est.

directe Meschiam velit alloqui. Sic Ier. 33, ad descriptionem extremae vastitatis Hierusalem et totius Iudaeae. Sic initio Ephes. 2, ad descriptionem spiritualis mortis Ethnicorum: et porro initio 3, ad descriptionem sui Apostolatus inter gentiles: in qua digressione perseverat ferme usque ad finem eius capitis. Talis digressio circularis est etiam Col. 1. De qua re mox plenius dicam, ubi ex professo de hoc genere circularis scriptionis agetur. Naturalis vero ordo est teste Aristot. in scriptis asserentibus aut negantibus aliquid, ut primum aliquid certi proponamus, quod

commendat: postremo desinit in expositionem legationis Dei de reconciliatione generis humani. Non raro progrediuntur a doctrina ad invocationem, gratiarum actionem, ac celebrationem Dei: ut Eph. 1, ubi incipit a celebratione Dei, mox progreditur ad eorum institutionem, et denique sub finem capitis denuo redit ad celebrationem Dei ac precationem. Interdum transeunt ab adhortatione ad precationem opis Dei, ut qui sciant, tum se frustra hortari, tum auditores sine profectu conari, nisi praesens Dei auxilium ubique adsit: ut Ephes. 3. versu 13. hortatur eos, ne

de Eclipsi plenius actum est. Multae Parentheses interiiciuntur tum verae, tum illis vicinae. Saepe omisso instituto fit digressio ad aliud, quo explicato, reditur ad illud prius, intermissumque: ut Ephes. 3 fit digressio ad explicationem functionis Paulinae, sed sub finem eius reditur ad institutum. Sic toto 9 capite 1 Cor. videtur digredi ad suum exemplum, qui moderate sit sua libertate usus. Cupide a personalibus et ignobilioribus ad realia, nobiliora et magis utilia ac generalia transit. Sic 2 Cor. 1 de suorum consiliorum ac profectionum

ponitur propositio, revelari caelitus iram Dei super omnes peccatores, quae in sequentibus non comfirmatur: sed potius tantum explicatur per integra duo capita, dum indicatur, quam varii et foedi peccatores ac peccata sint, tum inter Ethnicos, tum et inter Iudaeos. Sic et Christus Ioan. 6, sub finem aliquoties eadem asserit, se scilicet esse vere caelestem ac salutiferum panem, seu verum filium Dei, et verum salvatorem, non interpositis aliquibus nervosioribus demonstrationibus. Est etiam alia quaedam connexio sententiarum, quam vocare possis lapsum styli, ubi plerunque ex

repetit. Hoc genus orationis etiam Demosthenes in exordio suae ipsius celeberrimae orationis pro corona exprimit: ut sicut a voto aut precatione Dei incipit, petens ut illi sibi tantam suorum civium benevolentiam concilient, quanta ipso erga eos praeditus est; ita etiam in eandem precationem sub finem exordii desinit. PAULUS GENTIUM APOSTOLUS PER EVANGELIUM EVANGELIUM AUTEM EST DOCTRINA DE FILIO DEI: FILIUS DEI EST VERUS DEUS ET HOMO: AB HOC VERO DEO ET

per eam crevisse: sed gratiam adhuc abundantiorem et potentiorem esse eo factum. Postremo in ultimo huius capitis versu est veluti finalis causa ac conclusio omnium collationum iniustitiae ac iustitiae, tametsi potissimum respiciat ad proximum versiculum de usu legis. Ait igitur hunc esse finem ac scopum, ut sicut antea peccatum aut iniustitia regnavit, aut potius tyrannizavit perdendo homines aeterna morte: ita nunc vicissim gratia aut favor propitii patris regnet servando, per iustificationem perducendo homines in vitam aeternam. Sic in collationibus etiam alias Paulo

statim initio posuisse, sed facile per se subintelligi potuit. Aliqui tamen putant esse ibi longum Hyperbaton, aut potius περιβολην, qua Apostolus suo discipulo in memoriam reducit totum illud suum mandatum initio ei propositum, ita ut tandem sub finem capitis reddat alterum sui sermonis membrum illis: Hoc mandatum depono apud te fili, etc. Ubi redditio facta quidem est, sed non convenientibus verbis. Nam illud initium, Sicut rogavi, requirit correspondens, Ita et nunc rogo, 2 Thess. 2, incipit docere, quando videatur

Deum (repetit idem et clarius et copiosius.) Cum fuerit eis aliqua causa, veniunt ad me, et ego iudicabo inter virum et socium eius. Iud. 7, Et dixit ad eos: Me aspicite, et sic facietis, et ecce venio ad finem castrorum, et erit, quemadmodum faciam, sic facite. Omnino autem de omnibus istis reduplicationibus, quas syntaxeos appellavimus, id dici potest, quod plerunque est aliquid in utraque oratione iterata, quod in altera non est, adeo, ut si integram sententiam velis colligere, illae

ut iustificaremur ex fide Christi, et non ex operibus legis. In hoc exemplo repetit illud: Et nos, quandoquidem erat longius digressus ad illa: Quoniam scimus, etc. Ratio autem, cur denuo refingant totam orationem, est, quod nequit oratio intelligi, nisi auditor principium, simul et finem animo complecti possit. Quare cum propter digressionem principium iam sit remotius, quam ut eius possit auditor recordari, et cogitatione cum illis quae adhuc addenda restant, coniungere: necesse est totam orationem refingere. Ob hanc eandem causam saepe in eadem oratione aliquae

ad dexteram patris intercedat. Exponit etiam eius Antitheton, Quis contra nos? quasi dicat: Nemo nos accusare, nemo condemnare poterit: et tandem, Quis nos separabit aut avellet a Deo? Ad plenitudinem et illud Antitheton pertinet, Non pepercit filio, sed tradidit eum in mortem, addens finem, Pro nobis. Sic quoque recenset omnia ordine, filium esse datum, esse mortuum, esse resuscitatum, sedere ad dextram patris, et denique intercedere pro nobis: ubi quasi totam vitam et functionem Christi complectitur. Sic statim denuo proposita interrogatione, Quis nos separabit? mox plene

ποιεῖν: SEU De evidentia aut subiectione sacrarum Literarum. Verissime ab Horatio dicitur: Segnius irritant animos demissa per aures, Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus, et quae Ipse sibi tradit spectator, etc. Quare cum omnis oratio in hunc finem sumatur, ut audientem legentemve et instruat et promoveat: solet magis laudari is sermo, qui res quasi ante oculos spectandas proponit, quam qui veluti procul remotas tantum audiri facit. Neque tamen talis sermo solum animum movet, sed etiam res ipsas feliciter illustrat, dum eas veluti coram

ac impervestigabilem, neminemque eam pernovisse. Item illam copiosam et quasi redundantem descriptionem officii Christiani hominis erga proximum: quae habetur Rom. 12. Ad plenitudinem simul et vehementiam etiam illud exemplum pertinet 1 Cor. 4. a principio 7 versus, usque ad finem 13: Quis te diiudicat? Quid habes quod non accepisti, etc. Iam saturati estis, etc. de quo in capite de Vehementia aut δεινώσει plura. Eiusdem schematis exemplum est etiam 2 Cor. 3, statim ab initio per versus

finita per Epanalepsin resumit illud initium orationis, eamque perficit, Vos mortuos peccatis, Deus pro sua misericordia convivificavit cum Christo. Sequens quoque oratio simili plenitudine conferta est. Tale emblema aut evagatio est etiam sequenti capite inde ab initio secundi versus usque ad finem decimitertii: decimoquarto autem resumitur initium. Tali vero schemate, dicit Hermogenes, fieri peribolas et mestotita aut densitatem sermonis. Caput ad Col. 1 ferme totum constat hac dicendi ratione. nam primum prolixe exponit, additis subdivisionibus ac commoratione, quam

Sic mox sequenti capite, per commorationem exponit copiose, quomodo simus redempti per Christum condonatis peccatis, deleto et cruci affixo chirographo, et spoliatis ac triumphatis principatibus inferorum. In 1 Thessal. 5, est etiam plenus sermo inde ab initio secundi versus usque ad finem, ubi per antithesin illustrat ac inculcat securitatem ac exitium impiorum, et naturam piorum, qui sint filii lucis, non tenebrarum: qui debeant vigilare, et non stertere: et denique quorum exitus sit salus aeterna, non exitium. Sic Marci quinto, in brevi oratione magna est

plures sensus aut res continent, ut expendenti initium totius sacri volum inis facile patet: In principio creavit Deus caelum et terram. Vox Principii, indicat tunc et temporis et rerum initium factum esse: antea plane nihil fuisse, praeter ipsum creatorem, qui ad nullum principium, medium aut finem temporis alligatus sit, ut qui fuerit aeternus, cuique sint mille anni ut dies unus. Sic verbum Creavit, significat non tantum fecit, sed et ex nihilo fecit, perfecte fecit, simulque omnipotentiam suam in eo opere ostendit. Vox Deus, unam essentiam, tres personas ac eius proprietates

Ea enim (ut dixi) usa est superior omnis aetas, eademque pauci nunc utuntur. Pendentem orationem appello, quae per se nullo exitu terminetur, nisi res, de qua agitur, insisteret ipsa, ac perveniret ad finem. Quod genus, cum in infinitum excurrat, delectare nullo modo potest. Nam aures omnium receptum quendam et exitum semper expectant. Nam in caeteris quoque rebus laboris mensuram nosse, et terminum aliquem saltem prospicere, voluptati est omnibus: eoque fit, ut in certaminibus sacris et

voluptati est omnibus: eoque fit, ut in certaminibus sacris et stadiis, qui prope metam sunt, respirare, et quasi relaxare animum soleant, ceu refectis ea spe viribus. Distincta vero locutio periodis constat. Periodum voco circumductam orationem, quae per se principium habet et finem: et quae circuitus sui spectata amplitudine, atque orbis, facile ferit audientium aures. Erit haec et suavis, et plane dilucida: suavis, quia finita, et quia sperabit auditor semper arripere aliquam conclusionem, propterea quod seorsum sententiae suo quaeque ambitu colligantur: sicut contra

facile ferit audientium aures. Erit haec et suavis, et plane dilucida: suavis, quia finita, et quia sperabit auditor semper arripere aliquam conclusionem, propterea quod seorsum sententiae suo quaeque ambitu colligantur: sicut contra molestissimum est, cum nihil intelligimus, nullum contuemur finem, nihil intentione perficimus. Haec ille. Pendentem illam orationem aut connexam ego arbitror eam esse, quae ita connectit cola ac sententias inter se, ut omnia cohaereant, utque nusquam plene ac plane libere possis respirare, donec ad finem totius eius orationis pervenias.

est, cum nihil intelligimus, nullum contuemur finem, nihil intentione perficimus. Haec ille. Pendentem illam orationem aut connexam ego arbitror eam esse, quae ita connectit cola ac sententias inter se, ut omnia cohaereant, utque nusquam plene ac plane libere possis respirare, donec ad finem totius eius orationis pervenias. Herodotum recte sane Aristoteles dicit habere orationem connexam, quae non prius vere desinat, quam res ipsa narrata finiatur: imo plures quoque narrationes, aut diversas res gestas solet sermone conglutinare: puto autem (ut et hoc obiter annotem)

et honorem tunccum revelabitur IESUS Christus: quem cum non videritis, diligitis. In quem iam, quum nonuideatis, credentes tamen, exultatis gaudio ineffabili et glorificato, reportantes finem fidei vestrae, salutem animarum: de qua salute exquisierunt et scrutati sunt prophetae, qui de ventura in vos gratia vaticinati sunt, scrutantes, ad quem aut cuiusmodi temporis articulum significaret, qui in illis erat spiritus Christi: qui priusquam acciderent, testabatur venturas in

et illud revelatum est, quod haud sibiipsis, imo nobis ministrarent haec, quae nunc annunciata sunt vobis per eos, qui vobis praedicaverunt Evangelium, per Spiritum sanctum emissum e caelo, in quae desiderant angeli prospicere. Tali quadam perpetua connectione etiam primum caput Genesis usquead finem benedictionis aut septimae diei cohaeret, dum omnes versiculi aut membra praecedentibus per coniunctionem copulativam connectuntur: tametsi plerunque Moyses ea coniunctione membra sententiasve suae narrationis longa serie connectat. Referunt Grammatici inter Syntaxeos schemata

locis haerentem esse quasi vestigium, aut reliquias quasdam illius veterum moris loquendi ac scribendi, quo illi olim tota scripta contexuerunt. Pro exemplo autem praedictae figurae ponunt haec dicta Vergilii, quae sane habent iusto longius et arctius connexam aut pendentem orationem, ut ante eius finem respirare non possis, nisi velis auditorem qui te legentem audit, quasi pendulum expectantemque ferme in medio sententiae non sine offensione relinquere. Sunt autem haec exempla Aeneid. 1:
Est in secessu longo locus, insula portum
Efficit obiectu laterum, quibus

Eadem quoque causa est, cur in sacris rebus semper Musica in usu fuit, nempe ad exhilarandum et excitandum spiritum. Sed iam nostras rationes huic opinioni contrarias recitemus: quarum prima sit, quod hactenus ostendimus ieiunium naturale quiddam esse. Non igitur consulto propter alium aliquem finem suscipitur, sed ultro ex priori aliqua causa, ac naturaliter consequitur, nempe ex fractione seu contritione moesti cordis. Secunda est, quod in valde multis exemplis (quorum quaedam superius recitata sunt) videre est ieiunia adhibita esse ob moesticiam animi, propter praeteritam,

cultus divini susceptas, et tamen non ex vere fracto et contrito corde progredientes. Eius species possunt esse pene infinitae. Falsitas enim est multiplex, nos tamen tres tantum eius species faciemus, Meritorium, Ostentatorium, et Crapulosum. Meritorium ieiunium appellamus, cum eo finem fit ab Hypocritis, ut hac ipsa sola afflictione quippiam a Deo mereantur. Eiusmodi olim Iudaei ieiunarunt, Esa. 58. Et in papatu vetulae et monachi olim. Ostentatorium est, quod tantum fit ad captandam inanem gloriam, aut aliud aliquid. Cuiusmodi erant olim Pharisaeorum

omnisque magister monstrans extremam ineptitudinem auditoris, adducit eum in desperationem, et a sua arte scholaque ad aliam eum ablegat. Quod et Moyses facit. Agnoscatur igitur haec Moysis consuetudo. 28 Nisi cognoscas, quomodo lex sit paedagogus ad Christum, tanquam unicum suum finem, ad quem nos, impossibilia exigendo, et sub peccatum concludendo, ac de sua iustitia ac vita desperare faciendo, ablegat, nunquam ad veritatis cognitionem pervenies. observanda ergo haec legis natura est. 29 Scriptura aliter docet bona opera, quam Philosophi, Pharisaei et

longe alias cogitationes et opiniones de eis inducitur, quam quas de illis nos habere in vera religione oporteret, ut mox in singulis legis speciebus ostendetur. Deinde sermo eius multo aliter loqui ac sonare nostris carneis auribus videtur, quam ut nos verum legis sensum, et praesertim primarium finem, usum aut scopum ex eo penitus perspicere ac consequi possimus. Quin potius ille in easdem prorsus alienas cogitationes nos trahere videtur, in quas nos etiam res materiasve ipsas legis inducere modo diximus. Quod quale sit, mox propositis omnibus in specie clarius apparebit.

etiam res materiasve ipsas legis inducere modo diximus. Quod quale sit, mox propositis omnibus in specie clarius apparebit. Primum enim, tota lex simul Iudicialis, Ceremonialis et Moralis, crasso quodam putamine obducta, valde celare videtur suum primarium usum, aut genuinum fructum ac finem: et interim quiddam aliud magis obvium, ac huic corruptae naturae plausibilius et dulcius externa specie ostentare et venditare. Secundo ita loquitur, ita se fert ac gerit, tanquam ipsa sit summa totius religionis, ac conscientiae domina

mitigare, vel dispensare possit aut debeat. Tertio, constanter simulat aeternitatem ac perpetuitatem sui regni: quasi talis, et non alia religio Deo placeat, ac sit perpetuo mansura ac futura: omnemque sui abrogationem alto silentio premit, quasi nunquam sit desitura, aut aliquem finem terminumve habitura. Quarto, nullum vult agnoscere successorem sive doctorem, sive doctrinam, qui aliquid rectius, Deo acceptius, et hominibus salutarius afferre queat, aut unquam debeat. Quinto, non satis plene ac perspicue simul in uno loco hominis naturam describit,

ageret. Ita etiam se gerit lex moralis, prae aliis legis partibus, tanquam si sit ipsa sola conscientiarum domina, et sit perpetua, nunquam sit abroganda, nec habeat alium successorem ac superiorem doctorem aut doctrinam. Nusquam ipsa satis crasse ostendit suum verum et ultimum finem esse propriissime, patefacere peccatum, iram Dei, et damnationem aeternam. Nusquam dicit se esse abrogandam: esse aliam quandam superiorem doctrinam et doctorem, ad quem ipsa, tanquam paedagogus, ad suum ultimum finem aut prae ceptorem hominem deducere aut ablegare divina ordinatione debeat.

doctorem aut doctrinam. Nusquam ipsa satis crasse ostendit suum verum et ultimum finem esse propriissime, patefacere peccatum, iram Dei, et damnationem aeternam. Nusquam dicit se esse abrogandam: esse aliam quandam superiorem doctrinam et doctorem, ad quem ipsa, tanquam paedagogus, ad suum ultimum finem aut prae ceptorem hominem deducere aut ablegare divina ordinatione debeat. Nusquam illa diserte, plene ac prolixe dicit, hominem esse ita essentialiter originis peccato perditum, ut prorsus sit ineptus qui sibi pareat: seque esse adeo imbecillam per eius carnem, ut nec iustificare

esse affirmavit. Eo pertinuit etiam laceratio veli templi, quae indicavit, futurum ut illae ceremoniae ac velo contecta seu occultata mysteria, omnibus innotescant, et sint obvia et exposita, profanentur, et tandem aboleantur. Apostoli quoque legi ceremoniali velum detraxerunt, et finem eius abrogationemque confirmarunt, cum publico decreto circumcisionem et alias ceremonias, Acto. 15 abrogarunt. Paulus in hoc praeclaro opere multus est. Docet enim is Acto. 13. homines non potuisse iustificari ac liberari a peccatis per legem, sed per Christum liberatos esse. Docet in

hanc terrenam nativitatem ac vires: neminem esse acceptum ob nativitatem ex carne ac sanguine cuiusquam viri, sive sit Adamus, sive Abrahamus aut Israel, oportere omnes ex Deo renasci: omnes iam ob originalem corruptionem esse ex diabolo, esse eius et peccati mancipia: se solum esse veram lucem et finem solidamque impletionem legis: ex sua solius plenitudine omnes oportere accipere gratiam, non a lege, quae eam non afferat: se solum esse verum agnum Dei peccata totius mundi tollentem, non illos Leviticos, qui quotidie in templo mactabantur, et Deo offerebantur: dum etiam ostendit esse veram

et datam ad vitam: sed iam esse imbecillem, non suo quidem vitio, sed per accidens, ob infirmitatem carnis nostrae, quae ei nullo modo satisfacere queat. Quare nunc nullum esse maiorem aut meliorem eius usum, quam ut peccatorem convictum et damnatum, ad Christum suum verum et primarium finem, instar paedagogi deducat, ipsaque tandem a domino aut paedagogia talis ad Christum deducti peccatoris deponatur et abrogetur. Ingens lumen intulit Paulus veteri Testamento, quod imitatus suum praeceptorem Christum, in medium produxit ipsummet Abraham patrem omnium salvandorum, de

debeat, et quomodo alterutra alteri subserviat, potissimum divus Paulus post Christum illustravit. Sine quo lumine tota Scriptura ipsissimae tenebrae nobis, nostro sane vitio, fuissent, ut experientia nos in tenebris Papatus docuit. Ut vero eo magis Paulus verum usum ac primarium finem legis ostenderet, et simul impossibilitatem legalis iustitiae declararet, detracto velo eius faciei monstrat, quam acute, quam procul, austere ac severe ea intueatur, ut quae non tantum externam disciplinam, sicut somnia bant Iudaei, respiceret, sed etiam perfectissimam non tantum manuum, sed

malitia hominis, aut corruptio profluxerit: nempe ex primi hominis lapsu: qui deficiens a Deo ad satanam, amissa Dei imagine, diaboli imaginem ac regnans peccatum ac quisierit, et satanae miserrimum mancipium factus sit. Usus legis. Sexto addit ostensionem, finem aut usum legis, cogitat enim unusquisque, Quid ergo prodest tam perdito homini, ut hactenus ex lege depictus est, tam spiritualem ac impossibilem legem proponere, eique vel promittere ingentia bona, si faciat: vel minari extrema ac durissima, si non obediat? Respondet Paulus, Hic est finis,

cognitionemve legis, quam vulgus a velato aut larvato praeceptore tunc percipiebat, non esse illum verum ac primarium sensum legis, quem Deus ab eis requirebat, et quem familiares Dei perciperent: sed illum, de quo retecta facie cum Deo agebat. Quare apud Deum esse veram lucem ad sententiam, finem, aut scopum legis, et verum expiatorem ac expiationem, quem non illo Mosis externo involutoque ministerio ac umbratili religione, sed solius Dei magisterio, corda nostra per semet docente, addiscere, et vere cognoscere possemus. Tam illustri ergo veritatis indicio, seriaque actione admoneri

nascituro. Ad haec revera Deum esse cum aliquo, significat ei esse adiutorem et servatorem, ut recte dici possit: Iste puer erit servator a peccatis, idem esse, quod Iste puer erit Deus nobiscum. Sub finem huius argumenti varie sophisticatur, quid nomen Iehosua Christo contulerit, etc. Respondeo, Ipsi nihil contulit, confert autem nobis id commodi, ut indicet ipso statim proprio nomine, cur ad nos venerit, quidve nobis boni facturus sit, et quid nos de eo credere et ab eo quaerere

χριστοῦ, ἐαν περ τὴν ἀρχην τῆς ὑποστάσεως μέχρι τέλους βεβαίαν κατάσχωμεν. Eandem sententiam in eodem capite repetit, dicens: nos esse domum aut in familia Christi, si modo fiduciam et gloriationem Dei usque ad finem firmam retineamus. Graece enim inquit: χριστοῦ οἶκος ἐσμὲν ὑμεῖς, ἐάν περ τὴν παρρησίαν καὶ τὸ καύχημα τῆς ἐλπίδος μέχριτέλους βεβαίαν κατάσχωμεν.

doctoribus serio gravissimis admonitionibus castigationibusque pugnandum esset. Huic noxiae calamitati illa prorsus vicina cognataque est, quod, sicut in omnibus aliis artibus liberalibus et illiberalibus, operibus ac conatibus omnes quam minimo labore ac tempore ad metam propositumque finem pervenire conantur: ita hîc quoque compendiariam viam plerique, aut curtationem (ut ille inquit) magno studio omnibus votis affectant. Sic enim sentiunt, secumque suaviter ratio cinantur aut potius somniant, varios iam esse libros, ut Postillas, Institutiones, Enchiridia, Locos,

decernit, et autoritatibus testimoniisque Patrum confirmat. Vide ipse Christiane frater eum Decreti locum, et expende. DE FORMA SYNODI, ET MODO IN ea disputandi ac procedendi. Quartum caput est de forma totius actionis ab initio usque ad finem. Quae cum multiplex sit, non facile est eam circumscribere. Hîc vero res maximi momenti agitur, summaque est prudentia ad vigilandum. Non enim omnino male, etiam Luthero teste, D. Gregorius cognomento Theologus queritur, plerunque synodorum exitus esse infelices. Quia nimia sit doctorum

uti moris est, quo appareat, an recte aut perperam adversarii sententiam acceperit: et quo clarius appareat, an ipse quoque apposite ad rem respondere, aut sciens vel insciens a scopo aberret, et ad aliquid aliud digrediatur. 17 Nullo modo liceat a proposito argumento ante eius finem, multo minus a proposito themate discedere ad alia, ulla occasione aut praetextu. 18 Omni studio in tota argumentatione tendatur ad certas et firmas aliquas conclusiones, ne temere ac diu sudemus, et clamemus, nihil certi concludentes aut decernentes, fiatque iuxta illud Paulinum:

et tota ratione disserendi, partim denique et ex Theologia, seu ipsarum rerum natura cognitioneque rectius petentur. Nunc enim tantum generalia quaedam nimisque pervulgata praecepta adscribere voluimus. 38 Denique quia plerunque et nunc etiam Ecclesiasticae disputationes ad eum finem culpa errantium tendunt, ut licet adversarii nec sua probare, nec nostra refutare queant, imo nec in lucem quidem legitimae cognitionis prodire ausint: tamen non desinant contra nos et veritatem furere, sicut et Domino salvatori ipsi accidit, qui ad suos adversarios inquit: Si interrogavero

faciunt, facere nolite: credendum est, hanc sedem sacratissimam, quo ad locum etiam inexterminabilem. Et tamen, si caput Roma deficeret, ibi veritas Ecclesiae remanebit, ubi erit principatus et Petri sedes, modo praedicto. Et quia credita est potestas sacerdotio praeposito populo, Sacramenta ad finem salutis, prout convenientius iudicaverit, ministrare, etc. tunc patet praeceptum communicandi necessario esse conditionale, scilicet si animarum curam habenti visum fuerit. Quare si universum sacerdotium, aut saltem maior pars cum cathedra Petri, quae secundum sanctum

personae (nota: Religio et Scriptura est plumbea regula, hat eine we chsene nasen. Noluit Christus eos astringere, quin convenientibus verbis, iuxta locum et tempus in aedificationem Ecclesiae uterentur. Ministerium enim eis creditum respiciebat aedificationem Ecclesiae: et ad illum finem, salva veritate fidei, sine qua nemo potest esse membrum Christi, et de corpore eius, quod est Ecclesia, omnia potuerunt Apostoli, et possunt successores. (Nota, nota benissime). Ait enim Cyprianus: Manente concordiae vinculo, et perseverante Ecclesiae catholicae individuo Sacramento,

unum locum ex plurimis proferam, in quo alterius cuiusdam sententiam de hac re citans comprobat: quem textum adverbum nihil meum interserendo, ne quis erret, adscribam. Semper frequens in ore haereticorum fuit: Quaerite, et invenietis: Scrutamini Scripturas. Ac hortatur fideles, ut finem tamen aliquem esse quaerendi velint, simul fidem exercitationi Scripturarum praefert. Tandem iis verbis utitur: De Scripturis agunt haeretici, de Scripturis suadent. (Aliunde scilicet suadere possent, de rebus fidei, nisi ex literis fidei.) Venimus igitur ad propositum. Huc enim

verba de fiducia et liberrimo accessu ad patrem et thronum gratiae. Ad quam fidem nos Deus longe dulcissimis, et plusquam maternis promissionibus et mandatis, atque adeo etiam iuramentis allicit, invitat, et plane compellit. Quomodo autem tales homines, ô bone Deus, vel initium vel finem Dominicae orationis dicere possunt? Quomodo enim is Deum appellabit suum patrem, qui dubitat, an sit sibi vel propitius pater, vel severus iudex? Quomodo item in sua precatione Amen dicet, qui dubitabit an sit exauditus (quod ea vox valet) aut non? an a Deo remissionem peccatorum

Epicuream audaciam. Quorsum ergo tandem tendunt institutiones ac ordinationes filii Dei, nisi ut firmissime a populo Christiano observentur? Dicite, si quid habetis, aut saltem comminisci potestis, quis alius sit institutionis Christi finis, quam ut ab Ecclesia sancte observetur? Verum finem tollitis, et alium nominare nequitis. Cur, inquam, vos alium finem aut consilium non indicatis, et multo minus probatis? Quis unquam audivit, alio tendere ullius superioris mandata ac instituta subditis proposita, quam uti serventur? O'blasphemam impietatem, et caecam furiosamque audaciam.

ac ordinationes filii Dei, nisi ut firmissime a populo Christiano observentur? Dicite, si quid habetis, aut saltem comminisci potestis, quis alius sit institutionis Christi finis, quam ut ab Ecclesia sancte observetur? Verum finem tollitis, et alium nominare nequitis. Cur, inquam, vos alium finem aut consilium non indicatis, et multo minus probatis? Quis unquam audivit, alio tendere ullius superioris mandata ac instituta subditis proposita, quam uti serventur? O'blasphemam impietatem, et caecam furiosamque audaciam. Sed nondum is furor rabiesque istis hominibus satis est,

9 Nono, facient se participes omnium ineffabilium peccatorum et abominationum Antichristi, eique addictorum, omnium blasphemiarum, libidinum et parricidiorum: attrahentque super se omnem omnium piorum sanguinem veritatis causa fusum, inde ab Abel usque ad ultimum martyrem, usque in finem totius mundi. 10 Decimo, tales omnes semetipsos horribiliter condemnabunt, tanquam qui petulanter, scelerate, impie ac plane nefarie hactenus a Pontifice Romano defecerint, eum pro Antichristo

plane ignorat, sed fingit naturam hominis esse sanam, et mala aut esse naturalia, aut fortuita, aut etiam ex more tantum quodam et quotidiano usu profecta. 9 Moses indicat causam efficientem et finalem rerum omnium: quam Philosophia nesciens dubitat an rerum natura principium aut finem habeat, unde (ut ita dicam) veniat et quo vadat, in densissimis tenebris errat, ac varia temere et stulte divinat. 10 Moses sacra Scriptura monstrat verum finem bonorum, et verum officium hominis a Philosophia frustra quaesitum, aut divinatum potius, tam longo tempore, et tantorum

9 Moses indicat causam efficientem et finalem rerum omnium: quam Philosophia nesciens dubitat an rerum natura principium aut finem habeat, unde (ut ita dicam) veniat et quo vadat, in densissimis tenebris errat, ac varia temere et stulte divinat. 10 Moses sacra Scriptura monstrat verum finem bonorum, et verum officium hominis a Philosophia frustra quaesitum, aut divinatum potius, tam longo tempore, et tantorum virorum summa industria, unde infinitae sunt eius opiniones de hac ipsa re, et pleraeque propalam absurdae. 11 Ipse etiam monstrat veram societatem aut

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report