Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: quidem Your search found 6071 occurrences
First 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 1830-2274:1830. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] tametsi illo tempore non tam iniquum hoc uideri potuit quam neccessarium, regno et ciuili discordia amisso principe laborante, et ab externis hostibus, Turcis maxime, gente immani, uexato. Neque enim regnum latissime patens tutum reddi potuit sine rege, qui et auctoritate, qua quidem pueri carent, ciues suos in offitio contineret, et externam uim armis propulsaret, quum regno potius sit in communi periculo quam regi consulendum, quandoquidem reges ipsi tutandis populis constituuntur. Mater uero pueri indignitate rei permota, diademate sublato, quod Hungarorum regibus cum
1831. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] aureum rostro portans depictus erat, seu forsan consueto regum uitio assentatoribus facile crediderit se a Romanorum ciuium ueteribus colonis, qui Geticum agrum nunc quoque magna ex parte incolunt, progenitum esse, non immerito sane admiratus Romanę nobilitatis maiestatem, scriptorum quidem monimentis illam mea sententia haud supra ueri fidem illustratam, caeterum iamdiu uetustate obsoletam, militiaeque extinctam fere desuetudine. Qui posteaquam rex creatus est, ante omnia ad diadema recuperandum, utpote quod Hungari inter sacra
1832. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] quo scilicet Hungari regem suum maiori colerent ueneratione, ab insignibus quoque imperii regi maiestatem quaesisse, putantes afficta regio diademati religione regem ipsum fore multo augustiorem. Quem quidem morem Graecis quoque, genti quondam eruditissimae, omniumque fere artium, queis animi corporaque hominum excoluntur, inuentoribus, fuisse Homerus testis est, qui Agamemnonem sceptro a Vulcano fabrefacto insignem reddit.
1833. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] eos bellum gerere in animum induxisset, Christianis, qui Turcarum iugo pressi erant, id uehementer optantibus, deffectionemque pollicentibus: nempe contumeliosam grauiter sustinebant Turcarum dominationem. Caeterum nondum confecto Alemanico bello rex Matthias Viannae, quae quidem urbs, ut quidam asserunt, Norici est agri, ut alii, Superioris Pannoniae, quam nunc Austriam uocant, fato est functus, spe fere certa longioris uitae fraudatus, propterea quod quidam Martinus ex eo Sarmatarum genere, quos nunc Polonos dicunt, Budensium sacerdos, qui
1834. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] quidem urbs, ut quidam asserunt, Norici est agri, ut alii, Superioris Pannoniae, quam nunc Austriam uocant, fato est functus, spe fere certa longioris uitae fraudatus, propterea quod quidam Martinus ex eo Sarmatarum genere, quos nunc Polonos dicunt, Budensium sacerdos, qui quidem matheseos peritus habebatur, regi et uitę cupido, et huic uanitati admodum dedito ac omnia ad fatum referenti, facile persuaserat se decennium adhuc uicturum, licet, quum ualetudine minus prospera uteretur, nec multum curae in ea tuenda poneret, et medici illum breui interiturum
1835. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] quem Matthias, siue diuinans, siue coniectans ita futurum, maximo prosecutus est odio. Ipse autem rex Matthias, ne eius bona omnino silentio praeteream, quamquam in multis merito forsan male audiat, tante industriae fuit ad suam presertim gloriam excolendam, ut ausim affirmare eum uirtute quidem multis cedere, fama uero nemini. Nam ut taceam fortunam eius, quae quidem illum et e carcere ad regnum extulit ― etenim Pragae in custodia erat cum rex ab Hungaris designatus est ― et insidiis suorum saepius in pericula adductum perpetua felicitate protexit, fuit uir tanti
1836. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] est odio. Ipse autem rex Matthias, ne eius bona omnino silentio praeteream, quamquam in multis merito forsan male audiat, tante industriae fuit ad suam presertim gloriam excolendam, ut ausim affirmare eum uirtute quidem multis cedere, fama uero nemini. Nam ut taceam fortunam eius, quae quidem illum et e carcere ad regnum extulit ― etenim Pragae in custodia erat cum rex ab Hungaris designatus est ― et insidiis suorum saepius in pericula adductum perpetua felicitate protexit, fuit uir tanti consilii ac peritiae in republica temperanda rebusque gerendis, ut nunquam ferme
1837. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] quum esset natura incruentus (mallebat enim delinquentes bonis mulctare quam capite de iis inquirere) satis sibi esse arbitrabatur cognitis inimicorum insidiis periculum euitare. Itaque facile in odio gratiam fingere solebat, latente tamen dolo concordantes committere, atque inter amicos, quod quidem flagitiosum est, odia instruere, quo scilicet inter se inuicem dissidentes et priuatis negotiis occupati nihil noui aduersus regem molirentur. Postea uero quam his artibus regnum sibi iam confirmauit, gloria, ut fit, splendore suo inuidiam superante, statim in animum induxit cum
1838. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] ab his quoque, qui quorundam iuditio, haud immerito forsan, ob mores non admodum ciuiles barbari appellantur, ratio honesti habita est. Neque enim Hungari hoc Matthiae officium amore aut imperio coacti praestiterunt, utpote quem, ut diximus, nec uiuentem admodum dilexerunt, nec mortuum quidem , nullo praesertim filio legitimo regni successore superstite, timendum putarunt. Tametsi haud prorsus immerito hunc Matthiae honorem habitum esse quidam existiment, quippe qui haud difficulter adducuntur, ut credant uitia eius uirtutibus magna ex
1839. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] esse quidam existiment, quippe qui haud difficulter adducuntur, ut credant uitia eius uirtutibus magna ex parte fuisse redempta, neque mala eius tam obfuisse ciuibus quam bona profuisse. Atque id uerum esse tunc profecto constabit, cum quę in illo inuidiosa fuerunt, a uitiis, quae quidem sola odio digna sunt, secreueris. Eminens enim in nouo homine fortuna inuidiae, humani iuditii maximę corruptrici, est exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest. Constituto igitur exequiis die maior pars
1840. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest. Constituto igitur exequiis die maior pars procerum una cum pontificibus Albam Regiam conueniunt, paratoque funere pompa hunc in modum fit. Primo sacerdotes, omnes quidem de more candidati, manu funale accensum singuli portantes e domo Albensis antistitis progrediuntur. Deinde regii cubicularii cum caeteris aulicis eodem ordine, itidemque cum funalibus, pullati omnes procedunt. Hos sequuntur duodecim uiri ex regiis purpuratis tecti
1841. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] cataphractis insidentes, panno serico ferream equorum speciem ad terram promisso tegente, qui aurata regis uexilla non sine lachrymis per humum trahentes miserabile praebebant spectaculum. Post hos proceres ibant circumstantes feretrum, purpura auro contexta opertum, post feretrum, quod quidem uiri nobilitate insignes portabant, quidam antistes Italus, qui forte a pontifice Romano ad Matthiam missus fuerat, dextra filium regis ex pellice natum, leua Hippolitum Estensem, admodum puerum, Strigoniensem pontificem designatum, habens cum omnibus presulibus aderat.
1842. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] aderat. Hoc ordine aedem Virginis ingressi sunt, in qua diuus rex Stephanus cum quibusdam aliis regibus sepultus iacet, ubi Matthiam quoque sexdecim ante diebus clam noctu deuectum nuda humo condiderant. Nam ei regio condi sepulcro non obtigit, monimento nondum perfecto, quod quidem uiuens ingenti sumptu et magnificentia struere aggressus erat, marmore e Transistrana Hungaria, quam olim Datiam uocarunt, petito, ubi multa uictoriarum monimenta a Romanis erecta imperatoribus reperiuntur. Ferunt autem Matthiam sepulcrum suum, perinde ac illud esset imminentis mortis
1843. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] uocarunt, petito, ubi multa uictoriarum monimenta a Romanis erecta imperatoribus reperiuntur. Ferunt autem Matthiam sepulcrum suum, perinde ac illud esset imminentis mortis praesagium, metu deterritum haud absoluisse, opusque magno inchoatum studio interruptum reliquisse. Quo facto mortem quidem ętate nondum illi timendam ― quinquagesimum enim annum uix attigerat ― sed uiribus corporis crapula ac uenere iam absumptis prope instantem nequaquam distulit, sepulcro uero, ultimo sane regum honore, fraudatus
1844. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] apud exteras quoque
nationes admiratio, ut Ferdinandus, Neapolitanus rex, socer exequias ei rara magnificentia ac splendore persoluerit, cuius regis officium Rhacusa quoque (ea est Dalmatiae
ciuitas) imitata funus Matthiae singulari pompa omnibus congestis honoribus aedidit.
Quo quidem in funere oratores quidam et poetae luculentis scriptis, ut est ea urbs literis
dedita, apud cenotaphium eius magnifice extructum eloquentia inter se certarunt.
quaquam contemnendo ex hominibus suae iurisdictionis comparato
die statuta ad Rhacosium campum, ubi comitia regi creando haberi solent,
caeteros principes nobilitatemque anteuenit. Locum ita uocant Pesto urbi
proximum, quae quidem urbs e regione Budae in ripa Danubii sita est, ibique
impedimenta imagine quadam ualli ex carris caeteroque uehiculorum genere
facta, ut fert Iazigum consuetudo, communiuit. Intra paucos dies nobilitas
uariis sententiis
sacerdotum collegium, cui eiusdem ordinis ac nationis
suo regimini satis idoneos aduena
principe, cuius consilio ac arbitratu regantur, non indigere; propterea quod hi solent, siue
id ad animum, siue ad corpus referas, externam opem quaerere, atque alienae sese ditioni
subicere, qui propriis tum animi, tum corporis dotibus expertes se ne libertate quidem,
nedum imperio dignos putant.
Inter nos igitur nobis rex querendus est, qui in eadem terra nobiscum natus, iisdemque
moribus institutus atque eadem lingua utens, quicquid dignum laude siue bello, siue pace
gesserit, cum eo, utique ciue nostro, nobis sit
est, qui in eadem terra nobiscum natus, iisdemque
moribus institutus atque eadem lingua utens, quicquid dignum laude siue bello, siue pace
gesserit, cum eo, utique ciue nostro, nobis sit commune. Rege e contrario alienigena
sumpto, uel si is uirtute praeditus summusque uir fuerit, quod quidem in regum fortuna
rarum est, quis gentem nostram, utpote haud natiuis opibus, uerum importatis instructam, non omnino contemnet, splendoreque alieno, non autem proprio illustrem iudicabit? Rursus si ignauus extiterit, quantam pestem patriae nostrae undique hostibus circumdatę
opibus, uerum importatis instructam, non omnino contemnet, splendoreque alieno, non autem proprio illustrem iudicabit? Rursus si ignauus extiterit, quantam pestem patriae nostrae undique hostibus circumdatę illaturus est! Neque enim uos fugit finitimas gentes nobis esse infensas, quae quidem peregrini regis segnitia, perinde ac machina quadam nostris fabrefacta manibus, nos
oppugnabunt. Loquor autem dumtaxat de nostrae religionis hostibus ― nam Turcae communes sunt omnibus Christianis hostes. Nimirum ut caeteras accolarum in nos odii
causas sileam, omnes ob id
est, qui in Matthiae Chuniadis
locum iure propinquitatis rex eligi debeat, quando ille, praeterquam quod nouus homo
extiterit, nec permissu Hungarici senatus, sed ui et armis regnum adeptus fuerit, non
modo nullum ex sese legitime genitum reliquit heredem, sed ne regum
ad Mehmetem primo Turcarum
regem sese contulit, a quo ubi causa exilii innotuit, breui pulsus in Poloniam ad Andream
Casimirum, illius gentis regem accessit, nulla magis alia re fretus quam si causa peregrinationis eius esset ignota Polonis. Vbi cum regi, qui quidem uir simplicis admodum
erat ingenii, sese eruditionis commendatione in familiarem insinuasset usum, ab eo,
utpote causae exilii ignaro, liberorum praeceptor est constitutus.
Hic igitur eo nuntio audito, mirum in modum laetatus statim coepit Albertho profectionem in Hungariam
omnino sit munus, sufficiatur (loquor autem de eo decessore, qui aut iure successionis regnauit, aut deficiente uero herede senatus ac nobilitatis
arbitrio ad regnum accessit, et ita imperium administrauit, ut eum sui ciues magis regem
quam tyrannum senserint); alterum, ut quam optimus, quae quidem laus tota eorum est,
qui regem creant, cooptetur.
Nam ut discedamus a Matthia, Iani Chugniadis filio, qui, ut probe nostis, nec ulla
cognatione stirpi regiae annexus fuit, et regnum Hungariae, praeterquam quod inuito senatu Hungarico occupauit, ita gessit, ut omnibus bonis non minus
Hungarico occupauit, ita gessit, ut omnibus bonis non minus priuatae stirpis obscuritate quam tyrannide regno indignus uisus sit, trium nouissimorum ante Matthiam
regum Vuladislauus est uerus in hoc regnum haeres ac successor, siue eius paternum, siue
maternum respexeritis genus, quo quidem utroque omnibus Europae regibus, absit uerbo
inuidia,
antecellit. Placet autem id refferre non quidem per arrogantiam, sed quia et uos
generis nobilitatem magnifacitis, et reliqui mortales id per se amplum putant.
Est enim
ante Matthiam
regum Vuladislauus est uerus in hoc regnum haeres ac successor, siue eius paternum, siue
maternum respexeritis genus, quo quidem utroque omnibus Europae regibus, absit uerbo
inuidia,
antecellit. Placet autem id refferre non quidem per arrogantiam, sed quia et uos
generis nobilitatem magnifacitis, et reliqui mortales id per se amplum putant.
Est enim Andreae Casimiri, magni et iustissimi uiri filius, qui et belli et domi rex
egregius extitit, nepos uero ex fratre, atque iccirco hac quoque ex parte
et belli et domi rex
egregius extitit, nepos uero ex fratre, atque iccirco hac quoque ex parte iustus successor
illius Vuladislaui, ad quem patres uestri circumspectissimi uiri regnum Hungariae ultro
detulere, quique talem regem egit, ut non modo regno a maioribus uestris, quod quidem
amplissimum est, delato par haberetur, sed etiam Constantinopolitano imperio dignus
iudicaretur. Quod profecto uestris armis ad illius uirtutem atque ad Polonici regni opes
adiunctis iam diu Christianae factum esset ditionis, ni eum mors importuna media ferme
in expeditione uobis
ultimis legitimis regibus uestris, alium
quam Vuladislauum Boemorum regem iustiorem superesse heredem. Sed hoc cognationis
ius, simulque tantum sanguinis splendorem, quum ea magis superbiam hominibus suggerere soleant quam rebuspublicis prodesse, missa faciamus, eo magis quia ista regem quidem constituunt, sed nisi adsint uirtutes, regno haud dignum efficiunt. Ad uirtutes nostri
principis, queis certo regna stant atque augentur, neque enim illae intra regnum Boemiae
ita latent, ut non ad uos etiam earum fama euolarit, proceres Hungari, animaduertite.
Nam nos affirmare audemus non
certo regna stant atque augentur, neque enim illae intra regnum Boemiae
ita latent, ut non ad uos etiam earum fama euolarit, proceres Hungari, animaduertite.
Nam nos affirmare audemus non modo Vuladislaui ingenium extra uitia esse,
quod quidem per se haud parui faciendum est, sed etiam illi eas inesse uirtutes, quae quemlibet
maximum principem decent. Est enim in eo summa humanitas, fides iustitiae conseruatrix egregia, comitati mixta seueritas, temperantia illa praesertim aetate admirabilis,
pietas in Deum ac religio
Ad haec eius tanta fortunae ac animi bona ― nam corporis dotibus supra mortalem certe conditionem eum excellere nulli dubium est ― accedit
quod uel solum ad sumendum hunc regem uos deberet impellere. Id autem est utilitas,
quae huic regno ex adiectione Boëmiae nascitur, qua quidem terra uiris ad militiam
idoneis nulla est feracior, atque ex societate regni patris eius Casimiri, quum certum sit
inter Sarmatas et gentes Transistranas Polonos armis plurimum posse.
Quid plura? Hoc rege assumpto quiquid terrarum inter Sarmaticum oceanum et
Adriaticum
pudoris habita eodem magnopere inclinabat. Sane a Maximiliano, quem primum mortuo rege Matthia e uestigio de matrimonio clam per nuntium interpellauerat,
spreta, uehementer cupiebat Vuladislauum regem (a tali coniugio ob eius maxime sterilitatem abhorrentem quidem, sed tamen matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere; quamuis non mediocri laudi futura, si memor primi matrimonii in uiduitate, quae quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem
animo cupiditatem unquam admisisset. Verum haec res auertendę
nuntium interpellauerat,
spreta, uehementer cupiebat Vuladislauum regem (a tali coniugio ob eius maxime sterilitatem abhorrentem quidem, sed tamen matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere; quamuis non mediocri laudi futura, si memor primi matrimonii in uiduitate, quae quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem
animo cupiditatem unquam admisisset. Verum haec res auertendę suspitionis causa pro
tempore silentio pressa est, ne uulgata eiusmodi officeret consilio: nam omnia munitiora Hungariae loca regis Matthiae filius praesidiis obtinebat. Qui
quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem
animo cupiditatem unquam admisisset. Verum haec res auertendę suspitionis causa pro
tempore silentio pressa est, ne uulgata eiusmodi officeret consilio: nam omnia munitiora Hungariae loca regis Matthiae filius praesidiis obtinebat. Qui quidem se regem fore
haudquaquam desperabat, sed ui magis quam causa fretus paruam admodum gratiam
apud optimates iniuerat, propterea quod licet oratores eius ad praeces uersi nobilitatis
conuentum humillime ambirent, attamen, ut paulo post apparuit, exercitum ad uim
inferendam,
destinatum, quo regis segnitia Hungarorum in gentes adiacentes superbia
plecteretur. Nam cum maxime uulgi studia in Albertum essent accensa, rumor (incertum
quo authore exortus) tota comitia subito peruasit Alberthum peruicacis ingenii ac ualde
suis contumeliosum esse. Qui quidem rumor, ut sunt mortales ad credendum deteriora
faciles, omnium fere principum animos ab Albertho extemplo auertit atque Vuladislauo
conciliauit. Et re uera aliquando Alberthus in quodam concilio, cui pater eius interfuerat, cuidam ex Polonis principibus ob liberiorem uocem in regem emissam
diui Francisci habitum sumpsisse, perinde ac timuisset, ne regnum
Hungariae non sine suo periculo Vuladislauus retinere non posset, propterea quod ad
ultimum prope discrimen Vuladislauo rege declarato regnum deductum esse uisum est,
hostibus undique in Hungaros ingruentibus. Qui quidem tunc in mutuam ex simultatibus perniciem ruentes in sese finitimorum arma concitabant.
Sed neque hanc solum modo depositi praesulatus
una cum multis aliis pollicitus erat, solus praestare
debuerit, quum praesertim omnino ridiculae atque insanę mentis sit credere quempiam
alium id promittere potuisse, quod uidelicet et regii tantum modo fuit arbitrii, et per
ipsummet regem agendum. Qui quidem non modo talium pactione nuptiarum ad regnum Hungariae non est accitus, uerum etiam multo ante ab Hungaris rex designatus
quam ulla huiusce matrimonii fieret mentio.
Quamquam non negauerim spem nuptiarum Beatrici ab Hungaris dolose iniectam,
quo illa pecunias, quarum
Budensem deserit; proceribus, in fauorem
Vuladislaui, thesauri sui spem facit.
1867. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] digniorem commiseratione faceret ac maius odium regulo conflaret. Proceres deinde supplex orat, ne se reginam legitime creatam deserant, priuatamque esse patiantur. Spondet praeterea, si Vuladislauum Hungariae regem declararent, seque ille, quod quidem eorum fauore posse fieri sperabat, uxorem duceret, totum thesaurum regnante Matthia ab se qualicunque modo congestum in communem regni usum uersuram, rata et omnem rerum iacturam priuata uita leuiorem fore, nec difficulter pecunię detrimenta resartum iri, si uoti compos facta esset.
1868. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] se qualicunque modo congestum in communem regni usum uersuram, rata et omnem rerum iacturam priuata uita leuiorem fore, nec difficulter pecunię detrimenta resartum iri, si uoti compos facta esset. Principes qui Vuladislauum in Hungaria regnare optabant, quamquam Beatricem ne in regno quidem priuatam agere e republica existimarent, nedum reginam esse uolebant - tantum odii siue reginae ipsius, siue regis Matthiae culpa in illam concaeptum erat (nam et illa, praeterquam quod sterilis esset, parum benefica habita est, et
1869. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] quos merito colere deberent. Caeterum non defuit suspitio Petrum quum ab ipsius inimicis, tum ab his maxime, qui regulo aduersabantur, non modo praetextu insanie regiis submotum fuisse comitiis, sed etiam, eo quod ob salutis beneficium regulo uicem redditurum fauturumque putabant. Qui quidem, tametsi opibus suis ac fauore nondum, ut dictum est, pontificatu recuperato Matthiae filio tunc adesse nequiuerit, multum tamen consilio, audaci illo quidem et minime probando, nec ab eius ingenita atrocitate abhorrente, profuturus fuisset forsan, si ei fuisset obtemperatum: quippe cuius
1870. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] insanie regiis submotum fuisse comitiis, sed etiam, eo quod ob salutis beneficium regulo uicem redditurum fauturumque putabant. Qui quidem, tametsi opibus suis ac fauore nondum, ut dictum est, pontificatu recuperato Matthiae filio tunc adesse nequiuerit, multum tamen consilio, audaci illo quidem et minime probando, nec ab eius ingenita atrocitate abhorrente, profuturus fuisset forsan, si ei fuisset obtemperatum: quippe cuius erat sententia, caeteris fere reguli amicis id uehementer propter rei turpitudinem improbantibus, comprehensos in regia optimates, qui comitiorum initio ad
1871. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] absentem
declarant
1872. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] argenti, dum sese spretum credit, asportat, ad exercitumque, quem iam, quibus mandatum erat, parauerant, proficiscitur, armis regnum frustra quaesiturus principibus regni eius spei obstantibus. Regulum sequuntur, pręter suae factionis homines, quidam uiri primarii, qui quidem rege nondum declarato, soluti, ut fit, regio metu, dum uicinum agrum populantur, armisque ea repetunt, de quibus iure disceptandum erat, comitiis regiis non interfuerant. Itaque propria hi culpa optimatibus infensi, ac si fuissent, quod illis absentibus regia comitia essent
1873. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] poena his capitis, qui imperata protinus non fecissent, constituta. Ipse autem adscito expeditionis socio Paulo Cinisio, uiro bellicis artibus insigni, cum manu, quae praesto erat, fugientium uestigiis insistens, hostes ad Scaruisium amnem est consecutus. Caeterum ne quid perturbationi, qua quidem nulla fere pars regni uacua erat, leuibus etiam ex causis deesset ― nam principum furore ac discordia facile inferiorum quies labefactatur ― agrestes quidam, quorum uis magna undique ad signa Stephani confluxerat, praetextu hostium inquirendorum Feduarense irrumpunt
1874. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] natura, ut plerique sunt Dalmatae, usque ad fugam audientium, ut dicitur, loquax. Quos ubi ad ulciscendam iniuriam satis concitatos uidit ― quippe Hungari his, quos mercede colunt, fere in omnibus promptissime parent, tantique eos faciunt, quorum se amicitiae dediderunt, ut ne consanguineis quidem, si iussi sunt, parcant ― merum circumferri largius more patrio iubet, quo furiosa iam incensos oratione uino etiam, cui gentes in septemtrionem uersae deditissimae sunt, magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas,
1875. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] librorum cupidissimos sibi conciliaret, iudiciumque eorum patrocinio eluderet. Atque ita, quum causa non posset, fraude ac mendacio sese tutatus est. Hoc autem haud insectandi gratia retulimus, utpote quod non, ut hominem infamia mulctarem, quem ne nominarim quidem, sed rerum serie atque facinoris atrocitate coactus narraui, magnoque sacerdotum, quum et ipse sim sacerdos, dedecore scelus ipsum duntaxat commemorando execratus sum, quo caeteri religione sacri tam foedo deterriti exemplo caueant sibi.
1876. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] addere, et aduersariis formidinem incutere poterat, cum plerique eorum, qui in utroque erant exercitu, sub ipso stipendia saepius fecissent, multorumque facinorum eius, quae quidem res ad maiestatem nominis maxime confert, testes essent. Ac ne uictor hostis eos fugientes assequi posset, Bartholomeum Varanensem priorem, iuuenem impigrum, quendam Dalmatam, cui Paruo cognomen erat, et Iacobum Scytham cum parte exercitus
1877. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] maiestatem nominis maxime confert, testes essent. Ac ne uictor hostis eos fugientes assequi posset, Bartholomeum Varanensem priorem, iuuenem impigrum, quendam Dalmatam, cui Paruo cognomen erat, et Iacobum Scytham cum parte exercitus instantibus opponunt. Qui quidem pene soli, de quibus rex Matthias benemeritus erat, beneficii memores reguli partes pro uiribus tutati sunt, si modo gratitudo est rege amisso senatus auctoritati repugnare, atque nefariae conspirationi priuatisque simultatibus ius amicitiae praetendere. Nam acie
1878. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] insperata Stephani perterritus alacritate, extemplo fugae se mandauit, ira, ut fit, quom insita animo deest audacia, timori cedente. Quod animaduertens quidam eques eius turmae, quam Quinque ecclesiarum episcopus adduxerat, Transiluano sese praefecto infestum obiecit, animo quidem haud impar aduersario, uiribusque etiam longe superior, modo hae arte et ingenio fuissent adiutae. Itaque acriter concurrunt. Praefectus licet aetate multo maior, rei tamen militaris peritior, aduersarium primo congressu cuspidis ictu equo deturbat, quem quidem uix sese a graui ictu
1879. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] infestum obiecit, animo quidem haud impar aduersario,
uiribusque etiam longe superior, modo hae arte et ingenio fuissent adiutae. Itaque acriter concurrunt. Praefectus licet aetate multo maior, rei tamen militaris peritior, aduersarium primo congressu cuspidis ictu equo deturbat, quem quidem uix sese a graui ictu
attolentem,
1880. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] hostibus, commiserationem simul et indignationem motura, modo abesset auaritia. Quippe uestis preciosa
regis Matthiae, omnium circa gentium uictoris, gemmae, codices ueterum authorum
magno impendio in membranis exarati, coelatum aurum et argentum, uasa conuiualia,
quibus quidem aetatis suae omnes fere reges superauit, caeteraque, quae in manus
hostium uenerant, direpta non modo ab hostibus, qui ius belli auaritiae ac crudelitati
praeferre solent, sed etiam, ut fere fit, quum
1881. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] ad Matthiam orator non illepide dixisse fertur, cum forte ei honoris ac hospitalitatis gratia Matthiae toreumata ostentarentur, regem domi quam foris longe esse ditiorem: aedes enim eius coelato auro atque argento abunde exornatas esse, agros uero colonorum egestate ne rebus quidem instructos necessariis. Fugato regulo Stephanus Bather Bartholomeum Berislauum, Varanensem priorem, et Michaëlem Canasium uinctos secum ducens, cum exercitu praede honusto laetus uelut non de ciuibus, sed externis hostibus uictoriam esset consecutus, Budam
1882. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] necessariis. Fugato regulo Stephanus Bather Bartholomeum Berislauum, Varanensem priorem, et Michaëlem Canasium uinctos secum ducens, cum exercitu praede honusto laetus uelut non de ciuibus, sed externis hostibus uictoriam esset consecutus, Budam reuertitur. Quos quidem primum reginae, ut eius quoque oculos eo exhilararet, spectaculo, sicut erant uincti, ostendit. Mox in custodiam datos illius arbitrio ac potestati permisisse simulauit, quo scilicet omnibus appareret reginae auspiciis rem gestam esse, magnamque inuidiae partem in illam
1883. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 30 | Paragraph | Section] atque amori, quo dudum capta erat, indulgens magno studio Vuladislaui partes suscepit. Illa enim uiuente adhuc coniuge, si famae libet credere, quae saepius ficta pro ueris nuntiat, Vuladislauum ardentissime amasse dicitur. Quam quidem opinionem inde natam reor, quia regi Matthiae aliquando et grauiter aegrotanti et irato uox exciderat iam Beatricem nouas nuptias sibi conciliare, regique Boëmorum sese comere. Nempe audiuerat Matthias, ut erat sagax ad animos suorum explorandos, iactari sermones a
1884. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 30 | Paragraph | Section] sese comere. Nempe audiuerat Matthias, ut erat sagax ad animos suorum explorandos, iactari sermones a quibusdam Hungarorum principibus regnum Hungariae ad Casimirorum familiam rediturum, praesenseratque uxorem forte huius consilii haud expertem praemoliri sibi Vuladislaui nuptias, quando quidem putaret et uirum, eo quod ualetudine minus prospera uteretur, breui interiturum, et Vuladislauum ab Hungaris in regno conferendo caeteris fratribus, quia omnium maximus natu esset, praelatum iri. Itaque ueste lugubri deposita (tanta regii coniugii eius animum,
1885. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] quocum priuatam gerebat simultatem, ueniam non impetrauit: plane Stephanus auctoritate apud proceres plurimum pollebat. Interim regina spe plena, ut princeps gratum nuntium ad Boëmorum regem attulisse uideretur, mittit Pragam ― sedes est regni Boëmici ― Georgium quendam Boemum, lanii quidem filium, sed apud ipsam a paruo educatum, qui et Vuladislauo nunciaret se ab Hungaris regem esse designatum, et hortaretur eum ut, si in Hungaria regnare uelit, quamprimum cum exercitu ueniret, simulque oraret, ne se e clarissimis Europae regibus progenitam
1886. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] dedit. Quod profecto aurum, qui regem fidei ac religionis cultorem fuisse praedicant, dotis nomine acceptum a Vuladislauo haud quaquam existimant, sed potius credunt reginam, si quid pecuniae dederit, in communem belli usum, quod tunc gerebatur, contulisse ― quod quidem et caeteros fere optimates ac praediorum possessores patrio more ac instituto fecisse satis constat ― nisi forte temporum uitio auaritiam religioni minime obstare Vuladislauus putauerit, mente seu sua ipsius cupiditate deprauata, seu documento a plerisque nostri seculi
1887. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] sumpto, quos paupertatis, maximi religionis uinculi, oblitos non
modo auro capi, sed etiam in omnes malas artes impelli uidemus. Vsus est autem
Vuladislauus imprimis familiaritate Thomae Herdonii, qui in cardinalem adscitus fuit;
cuius quidem cupiditatem Strigoniensis pontificatus cum quinque et uiginti aliis sacerdotiis explere nequiuit.
1888. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] est ― quandoquidem uniuerso prope orbi nota est tua humanitas, mansuetudo, probitas, continentia. Illud igitur duntaxat tecum agam, de quo ut te admoneam quum me Boëmi nominis et communis patriae utilitas, tum meus in te summus amor cogit. Igitur publica oratoris persona, nescio quidem quam honeste, amice tamen, non tam exuta quam parumper seposita, quae in rem tuam esse censeo, tibi nunc in Hungaria regnaturo opportune ante oculos ponam. Quae profecto si animo recępta executus fueris, nunquam Hungaros ab offitio
1889. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] animis faciundum arbitror, quod prudentes medici in curandis corporibus facere solent, qui sane pro corporum uarietate, aegrotantiumque natura necessario diuersa corporibus adhibent medicamenta. Est igitur tibi noscendum Hungarorum ingenium, moresque eorum penitus animaduertendi, qui quidem multum lupi in se haud falso dicuntur habere, atque ita his imperandum, ut te amando simul et timendo uenerentur, admirationeque dignum putent. Neque enim alterutro regnum Hungariae administrari potest, propterea quod neque timor per se satis tutus est, quum natura ipsa hominum odia
1890. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] noui te satis esse instructum. Nemo enim innocentia, mansuetudine, clęmentia et caeteris id genus uirtutibus tibi aequari potest. Sed ni hanc singularem humanitatem tuam ferro et armis imperiosaque munieris seueritate, profecto non modo apud Hungaros contemptui eris, sed ne inter eos tuto quidem uersabere. Enimuero gens illa Scythicam adhuc redolens barbariem nondum ingenitam exuit feritatem. Atque iccirco omnia, prae uiribus ac diuitiis, caeterisque externis bonis, humana contemnit, nec prorsus quemquam uenerandum putat, cuius maiestas nocere nequit. Quin etiam, non tam qui benigne
1891. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] caeterisque externis bonis, humana contemnit, nec prorsus quemquam uenerandum putat, cuius maiestas nocere nequit. Quin etiam, non tam qui benigne cum Hungaris faciunt, quam qui non sinunt esse iniurios admirationi apud eos sunt. Illa enim immanis feritas ui quidem frangi potest, comitate uero nunquam fere mitescit. In hoc igitur totis uiribus incumbe, ut pecunia, militibus, armis, equis, amicis aut abundes, aut saltem non indigeas. Nam paupertas caeteris forsan regibus, quibus scilicet nobilitas sola auctoritatem tueri
1892. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] ullum futurum, donec omnis illius pecunia, cuius sane uim maximam esse ferunt, absumatur. Caue igitur ne pollicitationibus eius illectus aut sterile subeas matrimonium - et cuius Matthiam quoque, plane feliciorem regem quam maritum, ut fama est, poenituit ― aut fidem tuam, qua quidem gens Casimirorum maxime illustris est, temere obstringas te id facturum recipiendo, quod ei praesertim ob sterilitatem merito abs te negari debet: ut caeteras huius repulsae causas subticeam, quas quidem et dicere pudet, et uxorem ducturum prorsus nosse expedit, ne scilicet
1893. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] regem quam maritum, ut fama est, poenituit ― aut fidem tuam, qua quidem gens Casimirorum maxime illustris est, temere obstringas te id facturum recipiendo, quod ei praesertim ob sterilitatem merito abs te negari debet: ut caeteras huius repulsae causas subticeam, quas quidem et dicere pudet, et uxorem ducturum prorsus nosse expedit, ne scilicet ea affirmare uidear, quae non minus suspitionis quam ueritatis in se habere possunt. Hoc demum, quo et coeptum amici officium absoluam, et mandato Hungarorum satisfaciam, tibi consulo, uti Neapolitanam matronam
1894. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] Vuladislauo Volphangum quendam pro praesulatu commendat; rex, illum uerbis suis necquidquam mouens, aegre tandem annuit. Caeterum, quoniam decreuerat Ianus, regno a Vuladislauo inito, extemplo praesulatu abire, reliquum uitae in ordine diui Francisci acturus, quod quidem eum fecisse supra demonstrauimus, orat supplex regem, ut in eius locum Volphangum quendam sacerdotem subrogaret, qui sane apud Ianum primum amicitiae locum obtinebat. Verum rex diu uoluntati eius aduersatus ― erat enim molestum regi huius modi amico carere
1895. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 35 | Paragraph | SubSect | Section] consilio: Si religionem habitu sordido uictuque rusticano, non autem uirtute metiri aequum esset, equidem omni laude hoc tui animi propositum prosequerer, uehementerque admirarer abs te id sperni quod quidem caeteri etiam per nefas ac omne ambitus genus petunt. Sed quum in diuitiis ac praesulatus dignitate multo maior sit uirtutis quam in paupertate materia, non possum tuam rusticitatem, pace tua dixerim, non accusare, eo quod adduci uideris te rerum contemptu ad perfectiorem uitae statum
1896. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] pluris religionem fecisti quam caetera omnia humana, quaeso, patere me tuam imitari uirtutem, nec damnes in me illud, ex quo tu summam semper tulisti laudem. Satis enim est celebris tua in Deum pietas ac religio, cuius quidem primam legem esse puto, quae Deo uoueris, libenti animo atque omni excusatione amota quam primum reddere, nec cuiuspiam gratiam diuino praeferre ministerio. Sed omittam nunc quaerere, an Deo uotum soluendum sit, nec ne, licet id solum me non quidem animo, qui tibi
1897. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] pietas ac religio, cuius quidem primam legem esse puto, quae Deo uoueris, libenti animo atque omni excusatione amota quam primum reddere, nec cuiuspiam gratiam diuino praeferre ministerio. Sed omittam nunc quaerere, an Deo uotum soluendum sit, nec ne, licet id solum me non quidem animo, qui tibi deditissimus est, sed corpore duntaxat, seiungat. Quandoquidem nullam de hoc fecisti mentionem, orationi tuae tantum respondebo. Equidem fateor praesulum locum non modo dignitate, sed etiam sanctitate caeteros sacerdotum ordines anteire. Nec profecto
1898. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] est aetatis nostrae pontifex, qui mores suos fortunae bonis non tradiderit, qui diuitiis, et ista mortalium non abutatur beatitudine? Est enim difficile rebus prospere fluentibus mentem hominis de statu nihil immutari. Quippe opes illecebrae sunt uoluptatum, quae quidem tunc facillime sedantur, quum deest his indulgendi facultas, propterea quod ita furtim sensibus nostris sese insinuant atque illabuntur, ut tum maxime libeant, quum blanditiis suis rationem oppugnant, inflammantes uidelicet animi cupiditates ad explenda ea, in quae sensus nostros
1899. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] est, eo quod his non minus pro se ipsis quam pro eorum tutellae commissis causa est dicenda. Nempe, ut sacrae literę docent, subditorum errata principes praestare, atque alieno plerumque admisso poenam luere debent. Non ergo desero te, Vuladislaue, nec regiam tuam mihi quidem gratissimam fugio, sed quo reliquum uitae meae in portum aliquando delatus securior peragam, ad quietiorem stationem me confero. Quod tandem ut tua uoluntate mihi liceat exequi te uehementer rogo. Neque enim mea absentia ullum
1900. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] hominis dignitas esse inuisa. Igitur postea quam Vuladislauus Ianum in sententia obstinatum uidit, ne non solum frustra, sed et impie ab incoepto eum dehortari uideretur, promisit se Volphangum Varadinensi praefectum ecclesiae, non quidem Volphanghi merito ― uir enim fuit eo loco haud quaquam dignus ― sed ne Ianum, quem ualde diligebat, abs se tristem dimitteret. Vehementer enim Volfangum sibi in pontificatum suffici a rege Ianus contenderat. Itaque Volphango in locum Iani antistite designato, rex a Iano hoc
1901. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] aliqua ex parte eius promissis occupatus est. Illa enim foemina nihil pensi habet, quid tua, uel reipublicae intersit, dummodo, quod concupiuit, assequatur. At sicut ipsi curae est coniugii uoluptas, ita tibi debet esse prolis suscipiendae, successorisque ex te geniti relinquendi. Atque ne cultor quidem terrae non stultus operam sterili adhibet solo, uerum illum agrum quisque colit, ex quo fructus sperandi sunt. Non ingratam regi hanc uocem fuisse ferunt. Ratusque, ut erat, eam ab ore totius senatus Hungarici emissam, iureiurando affirmauit se nunquam
1902. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] a colonis per speciem publici boni exegisse fertur. Qua plane oratione rex natura et pecuniae auidissimus, et Hungaris nondum notus, primis imperii temporibus, non modo morbum auaritiae callide texit, sed ne ullam quidem suspitionem dedit se quicquam seorsum sibi quaesiturum, edoctus, puto, a Iano praesule Hungarorum odia in regem ualde excitari ea cupiditate, quae suis tantummodo seruiens rationibus nihil in publicum conferat. Et profecto reges (quamquam in neutro peccandum est) multo minus decet
1903. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] peccare. Vuladislauus Danubio, qua Strigonium praeterfluit, traiecto, haud mediocri partim Hungarorum, partim Boemorum multitudine comitatus Budam petit, magnoque ciuium studio in urbe excipitur, sacrificiisque prius de more factis in regiam deductus est. Scio non esse ne mediocriter quidem eruditi, nedum Christiani hominis ulla superstitione, uanissimi cuiusque ingenii ludibrio, euentus latentium rerum explorare, aut futura praesagiis collecta praedicere. Attamen haud difficulter adducor,
1904. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] Sigismundus e tenui fortuna in summum dignitatis gradum euexerat. Quae statua ubi restituto sibi nitore solito lucidior conspecta est, non defuere, qui interpretarentur sobolem Sigismundi regis ad regnum Hungarorum reuocari. Porro hic Vuladislauus natus est ex nepte Sigismundi regis, quae quidem fuit filia Alberthi, quem superiore libro generum ipsius Sigismundi fuisse docuimus. Hoc autem hac causa commemoraui, ut ostenderem, quod et alio loco feci, non modo Dei arbitratu reges constitui, sed etiam signis quibusdam interdum denuntiari. Tametsi quidam uehementer
1905. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] legitime conseruaturos. Sed forte quispiam querit, cur hic mos omni ex parte in rege Vuladislauo creando haud quaquam sit seruatus. Neque enim ullo nobilium clamore ad Albam Regiam Vuladislaui regnum est conprobatum, utpote qui a principibus ne conuocati quidem de more fuerunt. Crediderim senatum Hungarorum, haud satis certum de studiis multitudinis in Vuladislauum, minorum gentium nobilitatem Albam Regiam consulto tunc non conuocasse. Nam cum Alberthus prius quam Vuladislauus eius frater, ut supra demonstratum est, rex esset a principibus dictus,
1906. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section]
1907. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] cum exercitu aduolat. Caeterum nec factio aduersa, quę regnum ad Alberthum deferri cupiebat, interea quiescere, aut studium suum parum tutari, sed in sententia perseuerans eum propere accersit. Qui quidem et recenti nuntio et prius Stephani Batheris literis temere quidem missis adhortatus, quippe qui sua ipsius magis auctoritate quam optimatum decreto id egerat, cum haud mediocri armatorum manu e domo proficiscitur, atque intra paucos dies ad Danubium, qua is Pestum praeterfluit, accessit, castraque e regione fere Budae posuit, rege
1908. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] ullum motum fore censebat, regno et recens, neque omnium principum consensu inito. Quo ubi uentum est, nuntiatumque Albertho fratrem adesse, propere e tabernaculo uerecundia iram uincente egreditur. Salute accepta redditaque oculi utrique lachrymis opplentur, nec circunstantes quidem gaudio tam pii spectaculi oculis temperarunt. Itaque siue rubore, quem forte conscientia fraterni certaminis perfuderat, siue mutua pietate attoniti, aemulationis subito obliti paululum conticuere. Deinde post cibum satis hilari habitu oris, si animus uultu estimari posset,
1909. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] captum, submotis arbitris colloquuntur. Quae autem tunc inter se agitauere mihi haud pro comperto est. Verum ut ex ipsius rei facie apparuit ― iam enim ille affectus, qui eis lachrymas commouerat, pietate, ut fit, ambitioni cedente, utriusque animo resedisse uidebatur ― pace quidem aut infecta, aut dubia, licet operto odio, digressi sunt. Itaque relicto in castris Albertho Vuladislauus Budam reuersus est, maximo praeter Polonorum arma noui insuper alicuius motus timore anxius. Fratre enim alienato externos hosteis locum iniuriae quaesituros
1910. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] non equidem quod uerear te ulla animi perturbatione ita posse accendi, uti iure gentium sublato legationis nomen sanctum semper non habeas, sed ne postea quam oratione, licet utili tibi, frustra tamen, utpote irato, obstrepuissem, dicendi insuper libertate, quam nunquam, ne uitae quidem periculo dissimulare potui, te Hungaris infestiorem redderem. Est enim sicut officii, ita et moris mei, quae conducere siue publice, siue priuatim existimem, ore libero in medium proferre. Qua quidem libertate, ac si unquam antea, nunc mihi utendum censeo,
1911. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] obstrepuissem, dicendi insuper libertate, quam nunquam, ne uitae quidem periculo dissimulare potui, te Hungaris infestiorem redderem. Est enim sicut officii, ita et moris mei, quae conducere siue publice, siue priuatim existimem, ore libero in medium proferre. Qua quidem libertate, ac si unquam antea, nunc mihi utendum censeo, quum de fratrum, quorum opes in excelso sitae sunt, reconciliatione gratiae sit agendum. Quid enim utilius, ut taceam honestatem, quam fratribus in maximo imperio constitutis concordiam atque amicitiam
1912. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] ac si unquam antea, nunc mihi utendum censeo, quum de fratrum, quorum opes in excelso sitae sunt, reconciliatione gratiae sit agendum. Quid enim utilius, ut taceam honestatem, quam fratribus in maximo imperio constitutis concordiam atque amicitiam conseruare? Cuius quidem conseruandae si tanta cura esset regibus, quanta cupiditas est imperii etiam per nefas proferendi, profecto neque tantis laboribus ac periculis regna parari uideremus et parta sine ullo fere negotio retinerentur. Propterea quod ea est uis amoris, ut sibi uiam ultro aperiat, quo
1913. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] aperiat, quo armatae acies ui penetrare nequeunt. Puto te puerum a praeceptore, qui te literis instituit, dum lectioni poëtarum das operam, aliquando audiuisse Scyllam Nisi filiam amore accensam hosti patriam prodidisse, et eo Minoa amore duce peruenisse, quo armis irrumpere non poterat. Qua quidem fabula eruditi uiri ostendere uoluerunt nihil amicitiae esse inuium, quippe que libertatem ipsam, quam generosus quisque uitae quoque anteferre solet, facile expugnat, ac officiis et beneficentia ueluti ariete quodam
1914. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 44 | Paragraph | SubSect | Section] animis prospectabunt, mox uictum, aut aliqua ex parte attritum aggressuri. Turcae enim nihil aliud animo agitant, quam ne Christianis dissidentibus occasioni rei gerendae desint. Neque enim tantum suis armis, quantum nostra confidunt discordia, qua quidem fręti Thraciam primum occuparunt, Macedones deinde, Graecosque ac Epirotas subegere, et demum Illyricos, progenitores nostros ― inde enim Boëmi ac Poloni originem ducunt ― bona ex parte superarunt. Nam quicquid Illyrici intra Drilonem,
1915. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] Mentio enim maxime Alemanici motus a Iano illata, quae Albertum fratri placare atque ad opem ferendam elicere debebat, auxit Vuladislaui ac Hungarorum contemptum. Peruastata igitur Agriensi regione Casouiam uersus, nobilem ac fere liberam Hungariae urbem, mouit: quam quidem, ut plerasque alias Hungariae urbeis, Saxones, gens Alemanica, incolunt. Albertus, Casouiensi quoque agro prius uastato, quae ad oppugnationem urbis pertinerent, celeriter paratis, urbem oppugnare agreditur, ratus si coepta successissent, Hungarorum animos non parum ea re
1916. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] procurrentes, modo refugientes, atque non a tergo solum, sed etiam a latere hostem carpentes aliquamdiu uexarunt. Tandem ex Polonis aliquot uulneratis in oppidum sedato gradu ac nulla timoris significatione abeunt. His satis prosperis eruptionibus adiciunt rem per se quidem paruam, sed quae et Casouiensibus animos, non minus quam totius praesidii tot secundae pugnae, restituit, et Polonis omnino infregit audaciam. Quidam ex Hungaris equitibus, dum caeteri, qui leuia praelia cum Polonis erumpendo conserebant,
1917. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 48 | Paragraph | Section] Maximilianus, Austrianorum
erga se animo ac uoluntate comperta, nihil cunctandum ratus, ne, prius quam ipse arma
sumeret, aut Hungari depositis simultatibus ac odiis communi utilitati studere inciperent
- totum enim regnum eo tempore intestino bello, ut demonstratum est, ardebat, quae
quidem res ad arma Hungaris inferenda hostes maxime concitabat, quum alioqui esset
terribile Alemanis praesertim nomen Hungarorum ― aut Alberthus, qui tunc grauis hostis
regno Hungariae instabat, pace cum fratre facta domum repeteret.
lucem resumpturum expectat, quum antiqui
atque legitimi imperii desiderio, tum quia Scythicum iugum, ferum ac insociabile genus
hominum, quod sane inuita et accepit, et pertulit, fraeta iam nostris auxiliis magna ac
aperta fastidit indignatione. Turpe enim uidetur Alemanorum genti, qua quidem nulla est
inter Christianos rerum gestarum claritate nobilior, Hungaris seruire, qui plane, uel ipso
habitu oris ac moribus, seruis potius quam liberis sunt annumerandi.
Caeterum ab ipsis Hungaris nihil est timendum. Rex ibi paucorum consilio absque
ullo exercitu
Caeterum ab ipsis Hungaris nihil est timendum. Rex ibi paucorum consilio absque
ullo exercitu accersitus de imperio, ad quod nos quoque haud ab exigua Hungarorum
parte uocamur, cum fratre inimicissimo certat animo. Hungari ipsi inter se ita dissident,
ut ne ipsum quidem regnum queant deffendere, nedum extra posita tueri. Sine certamine
igitur uictoriam consequemur. Atque si Deus coeptis annuerit, maiora quam animis concipitis agrediemur, unde praeter meritas pęnas, quas ab hostibus expetemus, qui tantis
cladibus Austriam, terram nobilissimam,
tormenta admoueri iubet. Est apud Germanos militum genus partim
equo partim pedibus merentium, quos ipsi, quoniam stipendii ac praede auiditate ex
diuersis regionibus contrahuntur, nuncupant
qui quidem assidua militiae
exercitatione et ad oppugnandum, et ad deffendendum muros peritissimi habentur. Hi
cum pedestre ineunt praelium, pectora tantum thorace muniunt ferreo, posteriore corporis parte inermi, quod quidem argumento est illos haud facile terga hosti uertere, sed
aduersam frontem consuesse ostendere. Triplici armorum genere, queis hostem petunt,
instructi sunt: primi praeter breuem et ob id habilem cum mucrone gladium longas hastas gerunt; secundo agmini ad gladium bipennis addita est, reliqui
accępit hanc Maximiliani erga Hungaros comitatem, eumque iam Austria recuperata talem habere exercitum, cui ob seditiones domesticas Hungari resistere haud
quaquam possent, tuto accessu impetrato cum manu sua, quae non exigua fuit, ad
Maximilianum ultro quidem ob instantem expeditionem accersendus transfugit, ultionis
magis quam pietatis, quam patriae debebat, memor. Caeterum ne transitio, sicut parum
honesta, ita et uilis, sine probabili causa emolumentoque eius, ad quem transfugerat,
uideretur, quasi ac non partium studio, sed iniusta
Neque enim mihi mors Matthiae regis patriam ademit caritatem, sed domo
profugum patriam relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc
tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem,
propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
uestris plane liberis ac uoluntariis
rex a uobis lectus sum, his maxime praeteritis, qui nunc me una uobiscum odio simul et
inuidia impulsi
oppugnatum ueniunt, quo me ab hac administratione depulso, uobis
sub iugum missis, non quidem uestro more ac legibus praesint, quemadmodum legitimi
reges praeesse debent, sed ueluti mancipiis uictorum praescripto, atque arbitrio dominentur, et ex quo rex designatus sum, nihil unquam quod animos uestros iure offenderet a me
commissum est, haud ambigo uos mihi beniuolos esse, atque in
posset inicere, regnum hoc inuaderet.
Est enim proprium Hungaricę uirtutis pro fide ac honestate quicquid aduersi uenire
potest constanter tolerare, non autem ritu leuis uulgi inani strepitu terreri, uel quo interdum, more suo fluctuans, fortuna uideatur impellere, inclinari. Quae quidem his maxime
superata obsequi demum solet, qui ei animo nulla eius procella fracto obluctantur.
Quare hortor atque obtestor uos,
uiri Hungari, uti hanc Alemanorum
uestrae et illorum ignauiae memores contemnatis, gerentes eum in hunc hostem animum, qui uictoribus solet esse in
uictos. Nam neque morte Matthiae Chugniadis uestra uirtus imminuta est, neque
Alemanis quicquam uirium accessit, nisi quod illi abutentes uestra discordia, quod quidem
aliquando serui in dominos fecere, conantur iugum belli iure a uobis impositum, temere
quidem, sed non impune, si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut
qui uictoribus solet esse in
uictos. Nam neque morte Matthiae Chugniadis uestra uirtus imminuta est, neque
Alemanis quicquam uirium accessit, nisi quod illi abutentes uestra discordia, quod quidem
aliquando serui in dominos fecere, conantur iugum belli iure a uobis impositum, temere
quidem, sed non impune, si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam simulasse. Posonio enim (quippe eo
nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam simulasse. Posonio enim (quippe eo iam conquisitores a me missi exercitum e Boëmia euocatum contraxerunt) opportune reuertar, adducens mecum fortissimos uiros, quorum Alemani
ne conspectum quidem, nedum arma poterunt sustinere.
Atque ita ueniam copiis instructus, ut non modo hostium spes ac nostri opprimendi fiducia uana euadat, sed etiam
Hungarorum discordia, qua hostes fraeti in nos impetum faciunt, omnino
tument, statim decident, modo uos, ut decet uiros, firmi interim ac interriti steteritis,
moxque uidebitis Deo fauente sub reditum meum utrumque hostem, aut turpi fuga, aut
magno accaepto incommodo, datisque dignis temeritate poenis, Hungariam relinquentem.
Haec quidem Vuladislauus, suo an alieno ingenio composita, incertum, ubi magno
ac elato animo praeter omnium spem disseruit, magisque ob ingenitam eius socordiam
ac stuporem amicis admirationem insperata peperit oratione quam imminentis periculi
dempsit metum ― nempe qui prope mutus, atque
Paulus Cinisius, Thibiscinus satrapes, e loco aedito prospexere ― et erat
facilis
in subiectam planiciem despectus, sunt enim omnia campi circa Albam Regiam
- quos quidem uix oculis terminare queas ex signorum militarium internitentium
numero, magnitudinem copiarum conicientes nequaquam sibi intra muros tutum commorandum esse duxerunt, ne in oppido campestri, cui admodum metuebant, magno suo
ipsorum, simul et totius regni periculo clauderentur. Etenim
gentium circa uictores, Austrianorum maxime, et ob id elati spiritus
homines, in animum inducere non poterant Maximilianum Albam Regiam exercitum
admouere ausurum.
Nocte igitur insequenti duces Hungari, desperata urbis tutella, cum quingentis leuis
armaturae equitibus, quam quidem solam manum habebant, profugiunt, Budamque,
caput regni, petunt, rati ea urbe seque conseruatis caetera facile aut recuperatum iri, aut
defendi posse, quandoquidem in his duobus uiris ea tempestate spes et fortunae regni
sitae erant. Alemanus Albensibus fuga ducum perculsis (sunt
enim ex oppidanis caesus est, praeter paucos
adolescentes, qui subito captae urbis tumultu, e ludo literario exciti, siue imprudentia,
reique bellicae imperitia, atque ideo furoris militaris ignari, siue forte insita Hungaris
ferocitate in hostem armatum, et ipsi armati inciderunt. Qui quidem si sese ludo literario
uel tectis inclusi continuissent, seu inermes in conspectu hostium constitissent, prorsus
fuissent inuiolati.
Discuritur ad praedam, ciuium fortunae diripiuntur, quos occulere pecuniam
suspicio fuit extorti,
suspicio fuit extorti, corporisque cruciatu aurum indicare coacti, in pudicitiam quoque
foeminarum, ut in tali tumultu fieri solet, contra Christianum morem, fit a quibusdam
impetus, omnia flebili clamore ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese redemerunt.
Christianum morem, fit a quibusdam
impetus, omnia flebili clamore ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese redemerunt.
agere, nisi Deus sibi regnum Hungariae dudum destinasset. Caduceatori principes Hungari respondent sibi haud esse integrum Budam
Maximiliano tradere, quippe quam eius nomine tenerent, quem consensu publico regem
optimates creassent, cui sane imperium ne dum adimere, sed ne ulla quidem ex parte
minuere, uel si possent, in animo non haberent, asserentes difficillimum esse cum
Boëmis, gente bellicosissima, bellum suscipere, etiam si nefas non esset regi ritu legitimo
creato talem iniuriam inferre. Quin etiam bellum cum Vuladislauo susceptum cum
non semel uincat Hungaros necesse est, si eis uelit imperare; nam uel si omnes
Hungariae urbes in potestatem suam redegisset, nobilitas uero imperium aspernaretur,
nihil prorsus ab eo actum esset; est enim optimatum iuris reges et constituere et imperio
abdicare, ad quorum quidem grauitatem, fidem, et constantiam pertinet a sententia semel
ab omnibus comprobata nullo fortunae impulsu dimoueri. Itaque, inquit, si
Maximilianus rebus suis consultum uelit esse, dum licet, citra pugnae periculum repetat
domum suam, nec asperos leones iniuriis lacessat; quos mox
mora corrupto,
ratus id quod nunquam, opinor, euenisset, expugnata uidelicet Buda, quae caput regni
est, totam etiam Hungariam subiectum iri, propterea quod regni Hungarici uires non in
urbibus castellisque, caeterisue id genus ędificiis consistunt, uerum in exercitu, qui quidem ex nobilitate constat, sitae sunt. Nobilitas uero urbes, quae sane in Hungaria, ut diximus, rarae sunt, non incolit, sed quilibet nobilium in sui fundi uilla proprio degit arbitrio, nullius praeter regio audiens imperio.
Igitur spe regni abiecta, quam omnino incisam sibi esse
copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia
quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen.
Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem unde numeraret habebat, per speciem
hibernandi suam quemque in domum (niues enim terram oppleuerant)
dimittit. Quo
facto Maximilianus neque bello gerendo posthac, neque paci seruandae satis idoneus
habitus est,
Alemanorum
spe decessurum putabant. Nempe Alemani ad ulciscendas Hungarorum iniurias regis
Matthiae
Alberthus inducias a fratre petit et impetrat; Iassii Rasciani fortitudo et audacia.
patrias sedes in Asia circa Moeotim habet. Nam a
Bosphoro ad Tanaim incolit, unde Turcas quoque oriundos existimo, tametsi quidam
falso opinati sint Tatharos a montibus Indiae duce Battone digressos, quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens uastatis multis Asiae regionibus tandem partim in Asiam non procul a patriis sedibus consedit, partim transmisso Tanaide in Sauromatas Europeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt,
peruenit, atque concedentibus accolis in Cheronesso Taurica et caeteris maritimis oris,
quae inter Tyram
discrimine, rege etiam
Vuladislauo reclamante, concurrit. Itaque uel pugnae labore admodum fessus, uel ab re
bene gesta, ut fit, per insolentiam aduersario contemptim occurens, hostili ictu equo
deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri aduersariorum querela, periculo
quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis iure conseruato.
hostili ictu equo
deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri aduersariorum querela, periculo
quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis iure conseruato.
Hungaris,
omnia circumquaque frequenti uexabant incursione, pecora pariter hominesque, quos
casus obtulisset, abigebant, tantumque audacię sibi sumunt nullo obsistente ― omnes enim
tormentorum, quae plumbeas emittebant pillulas, ut ante dictum est, incesserat timor ut ne regionibus quidem longius positis parcerent. Itaque Paxon oppidum, quod ab Alba
circiter quinque et triginta millia passuum abest, in ripa Danubii situm ex improuiso
aggressi, aliquot, qui in portis sese hostibus opposuerant, trucidatis, diripuerunt,
aegreque ab oppidi incendio, uicti
sacerdotes magis
uirtute quam sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani occuparunt,
ratus se nactum
praemendorum
nactum
praemendorum inimicorum occasionem, sacerdotali ueste deposita profanam sumit, collectaque perditorum hominum ac latronum manu agros inimicorum,
quasi belli iure liceret, uastare coepit, eoque sceleris processit, ut ne his quidem uicinis
parceret, a quibus nulla iniuria erat lacessitus. Inconcessum, enim, ubi per nefas eduxeris
gladium, eo non abuti haud facile est. Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte
iniuria erat lacessitus. Inconcessum, enim, ubi per nefas eduxeris
gladium, eo non abuti haud facile est. Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte
adductumque in conspectum statim
uiuum cremari iussit. Subiit tamen monachi animo, Dei clementia id suggerente ― castus
enim fuisse, ut plaerique sunt Hungari, ac benignus in egentes perhibetur ― inter cruciatus admissorum scelerum recordatio. Itaque dum subdito ureretur igni, ne gemitu quidem edito praesenti animo affirmauit se merito afflictum supplicio, atque inter supplicandum animam expirauit.
Caeterum Alemani populandi, ut dictum est, dulcedine illecti, quum omnia circa
posita infesta redderent, Valentinus Cheraenus, iuuenis impiger, Miloque Boëmusius a
diutius morari, agrosque Pannoniae percursare, tum regi tum
Hungaris, Martiae genti, honestum esse uidebatur. Nobilitas enixe dicto audiens ad
signa frequens conuenit.
Quicunque enim in regno Hungariae praedia cum colonis, qui
quidem prope seruorum loco habentur,
possidet, antiquo Hungarorum instituto cogitur proprio sumptu, pro facultate scilicet rerum suarum, sese ad bellum parare, atque
regi in expeditionem proficiscenti adesse, hostesque a
castellum, quod ab Alemanis captum, nec procul a
Vesprimio esse ante diximus, it oppugnatum, atque non sine caede suorum breui
recaepit. Inde regressus ad castra regis hortatur eum, quum pro ingenita animi ferocitate,
tum uero recenti tumens uictoria, uti completis fossis, quod quidem ob aquae breuitatem
haud difficulter fieri putabat, urbem oppugnet. Neque enim , inquit, sedendo, sed milites
muris admouendo, certandoque, eam posse expugnari . Atqui rex, malens
citra
cruorem et caedem
Atqui rex, malens
citra
cruorem et caedem hominum urbe potiri, obsidebat moenia magis quam oppugnabat,
satis gnarus quum extremae famis eorum, qui obsidebantur, tum consilii, uiriumque
Maximiliani, qui quidem, Albertho haud parum retuso ac perterrito, ut supra docuimus,
per se nihil iam audebat in Vuladislauum moliri, quum praesertim a suis certior esset factus regem Hungarorum exercitum habere in Boëmia conscriptum, numero, uirtute ac
fide praestantem, et cui salus regia ac
sunt, Vuladislauum fratrem morbo, quem Albae contraxerat, interiturum.
Rex posteaquam bellum redintegrare Alberthum audiuit, pręterquam quod cura est
ei iniecta, ne rursus Maximilianus, Alberthi fraetus armis, animum in Hungaros
resumeret regno nondum pacato, ira accensus, quae quidem pestis semper improuida est,
decorisque ac neccessitudinis immemor, Stephanum Botherem, Transiluanae regionis
praefectum, et Thomam Iauriensium, id temporis praesulem eundemque epistolarum
magistrum, oratores ad Maximilianum confestim mittit. His mandat, ut tota fere
Hungarorum eleuare, de sese
magnifice ac iactanter loqui, perinde ac si uirtute eius, non autem domestica dissensione
detrimentum Hungari accepissent. Nempe reges, quorum aures a teneris annis uario
adulationum genere imbuuntur, indulgente maxime fortuna facile de se omnia credunt,
quae quidem res facit eos plerunque sui obliuisci atque insanire.
communi consilio gessisse ferunt) ita respondent, ut et Hungaris omnia
integra relinquerentur, et Alemanus nihil sibi non concessum putaret. Se, postquam ad
conuentum nobilitatis de his conditionibus relatum fuerit, daturos, inquiunt, operam, uti
accipiantur, affirmantes ne regem quidem ipsum eas sine communi optimatum consensu
posse accipere. Neque enim ille, quandoquidem iustissimus sit princeps, minus
quam caeteri Hungari legibus ac more patrio tenetur, quum
centum. Sigismundus Chanzares,
Quinque Ecclesiarum praesul, paucissimos dedit, tametsi eo tempore, quo haec gerebantur, praeter maximas praesulatus sui opes, adeo pecunia abundauerit, ut iustum
exercitum suo sumptu alere potuerit. Verum quum esset genere Alemanus, specie quidem reipublicae Hungaricae studebat, caeterum animo Alemanis erat deditus. Quare
pacato mox regno ingenti summa pecuniae inimicorum instinctu a rege mulctatus est.
Satis enim constat ei erepta tunc fuisse ducenta et octuaginta millia nummum aureorum,
quam quidem summam, quoad
Alemanus, specie quidem reipublicae Hungaricae studebat, caeterum animo Alemanis erat deditus. Quare
pacato mox regno ingenti summa pecuniae inimicorum instinctu a rege mulctatus est.
Satis enim constat ei erepta tunc fuisse ducenta et octuaginta millia nummum aureorum,
quam quidem summam, quoad usque persolueret, in custodia est habitus. Vnde autem
tantam uim pecuniae hic sacerdos habuerit, et ipse miror, nec dubito, si quis haec legerit,
non modo miraturum, sed etiam me haud satis explorata scripsisse existimaturum.
Attamen ita se rem habere certum est: nam
Attamen ita se rem habere certum est: nam praeterquam, quod ex commodis sacerdotii
uiginti fere millia nummum aureorum annua percipiebat, ex quibus maiorem partem singulis annis repositam condebat, ita quaestui deditus erat, ut ne a mercatura
est,
partim a ministris et clientibus furto, ut fieri in sacerdotum obitu solet, ablata, ad ducenta millia nummum aureorum apud illum reperta sunt, atque in domum regiam illata.
Porro mos est Hungarorum regum nummos penes extinctum antistitem inuentos sibi
uendicare, quam quidem consuetudinem, ut sacrilegio sacrilegium multetur, inde exortam esse arbitror, quia nostrae aetatis sacerdotes congerendae pecuniae supra omnes
mortales student, eamque ut plurimum aut repositam in nullum usum, quod dementium
hominum est, condunt, aut suo ipsorum uel
uel consanguineorum arbitratu magis quam
legum praescripto tam uiuentes absumunt quam morientes legant.
Sagabriensis antistes paulo minus trecentis dedit. Vesprimienses, quorum arx in aedita rupe posita id temporis ― casu an fraude humana, incertum ― combusta erat, ne unum
quidem militem miserunt, praesule nondum in patriam restituto, tametsi Alemani deduxerant
inde praesidium. Varadinensis trecentos equites dedit; centum fere Canadiensis.
Iauriensis partim galeatos partim leuis armaturae ducentos, Syrmiensis cum Diaconense
circiter centum
ex his opulentiora
erant loca, eo tempore haud fere ab legitimis administrabantur rectoribus, sed ab his, qui
pecuniae duntaxat student, obtinebantur.
Polonos misere. Ad haec
autem munia iccirco legibus adstricti sunt, eo quod praedia et commoda regni Hungariae
a diuo Stephano, quem primum regem ab Hungaris appellatum supra demonstrauimus, trifariam fere diuisa sunt. Quorum unam partem, et eam quidem potiorem,
sacerdotes administrant, aliam nobilitas possidet, tertiam, una cum publicis uectigalibus
ac colonorum tributis, rex ipse obtinet. Haec enim regibus et ad pacis ornamenta et ad
belli subsidia tribui neccesse est. Atque quum totum regnum ex duobus et septuaginta
conuentibus seu
praeest pontifex. Qui sane partim adaequant
opibus nobilitatem, partim longe superant, atque aeque ac caeteri principum in suos
uitae necisque obtinent potestatem.
Quam profecto ueteres religiosissimi reges, indulgenter quidem, caeterum non satis prouide, sacerdotibus permisere. Hi enim simul
potestate sua, simul opibus abusi iam pridem ab apostolica mansuetudine ac humanitate,
nedum a paupertate, quam Christus, hominum Seruator, maxime commendauit,
degenerarunt, quamquam haud incongruum mihi
sint, partim in Turcarum ditione degant, rempublicam Hungaricam armis iuuare haudquaquam potuere. Ex profanis uero optimatibus
Stephanus Sepusiensis, regni palatinus, quem summum dignitatis locum obtinere
docuimus, quingentos equites, omnes quidem galeatos, secum duxit. Item praefectus
Transiluanae regionis quingentos, in queis ducenti leuis armaturae fuerunt. Laurentius
Vuilacenus ducentos galeatos, totidemque leuis armaturae equites aegre armauit, tametsi non mediocri manu rem publicam eo tempore iuuare potuerit, si in eam bene
quingentis
galeatis equitibus, trecentisque leuis armaturae affuit. Solocii ducentos dedere, totidem
Prinnii, Polocii cum Rhosgoniis quingentos. Paulus Cinisius cum centum galeatis equitibus leuisque armaturae ducentis uenit. Neque enim nunc Thibisuarensis prouinciae, cui
praeerat, uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos totidemque leuis armaturae huic exercitui addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et
Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis
addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et
Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tantum possidentes,
quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et regis Matthiae Chugniädis liberalitate
assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes leuis armaturae fuerunt,
in auxilium regi Vuladislauo uenere. Bartolomęus, prior Varanensis, quingentos equites
misit, quo sane officio cum rege senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reuersus
fuisset, ni posthac grauiter deliquisset, quum in regem, tum in
princeps, praeficitur.
Nec quispiam uirium huius regni ignarus paruam hanc manum fuisse ducat,
propterea quod nemo equitum in hoc exercitu fuit tam tenuis fortunae, quem saltem tres
comites in equis non sunt secuti, at alios quindecim, alios quidem uiginti equites sunt
comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de uictoria ambigebant) ad id bellum
profecti septimo die in agro Casouiensi haud procul a Polonis castra posuere. Dux itaque
Hungarorum, refectis ex itinere militibus, per triduum leuibus
auri uis hominumque belligerando amissa est. Huius
furor Hungariam, omnibus bonis affluentem, ferro ignique uastauit. Huius furor denique
patriam nostram, bellica praecipue gloria nobilem, in tantum discrimen adduxit, ut pene
ignauissimo hosti, uectigalique ac paulo ante stipendiario nostro, quod quidem non sine
rubore fateri possum, praeda inuicem simus. Atque quum tantorum malorum sit causa
Alberthus, nunc iterum, inter tempus pacis per fraudem petitae, regisque nostri
humanitate ac indulgentia impetratae, nos armis ultro perfidus homo lacessit,
ipse ultro intulisset.
in regem Hungarorum ipse mihi per ignauiam deesse uiderer, propterea
quod non in priuatis quibusdam conciliabulis, ubi fratrem meum regem creatum esse
aiunt, uerum in Cancri campo, ubi reges Hungarorum designari mos est, rex appellatus
sum. Atque inde, non sine diuino quidem, ut arbitror, nutu, uoces ille puerorum acclamantium et nomen meum, dum rex nuncupor, in coelum tollentium fuere, quandoquidem
Deus infantium uocibus suam plerumque denuntiat uoluntatem.
Pro nostra igitur, milites, iustissima possessione pugnaturi, quam uobis non
quidem, ut arbitror, nutu, uoces ille puerorum acclamantium et nomen meum, dum rex nuncupor, in coelum tollentium fuere, quandoquidem
Deus infantium uocibus suam plerumque denuntiat uoluntatem.
Pro nostra igitur, milites, iustissima possessione pugnaturi, quam uobis non quidem
Vuladislauus frater, cui perinde ac maiori natu uel cedere haud indecorum esset, sed
Matthiae regis uxor, foemina ambitione simul et amoris ardore furens, eripere conatur,
praesenti animo praelium inite! Nec sinite, uiri Poloni, Italae mulierculae astu iudicium
Sin autem pulsi terga
hosti dederimus, effugium in hostili terra nusquam patebit. Spes reliqua salutis, si praelio
cesserimus, nulla est futura. Quae enim uenia sperari potest ab hoste iniuria lacessito, et
eo natura ipsa crudelissimo? Etenim non latet uos Hungarorum in deuictos feritas. Quam
quidem saepius quum caeterę nationes ― quoniam hoc agreste hominum genus saeuitiam
fortitudinem esse putat ― tum nostra gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia
est futura. Quae enim uenia sperari potest ab hoste iniuria lacessito, et
eo natura ipsa crudelissimo? Etenim non latet uos Hungarorum in deuictos feritas. Quam
quidem saepius quum caeterę nationes ― quoniam hoc agreste hominum genus saeuitiam
fortitudinem esse putat ― tum nostra gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia Chugniade de regno certauit. Quum igitur pro regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem
gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia Chugniade de regno certauit. Quum igitur pro regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem uiri fortes
immortales efficiuntur, pro uita denique et libertate pugnandum sit, multitudo hostium
magna ex parte ex agricultoribus militiae ignaris confecta, terrorem uobis incutere non
debet. Nam saepe parua manus, cui, ut nobis, aut uincendum, aut moriendum
decus, in quo praemium uictoriae amplissimi regni
specie
- quippe ingens corpus erat et arma honestabant ― sed etiam animi magnitudine. Itaque
mouisset loco mediam hostium aciem eo ferociter inuectus, ni Stephanus Sepusiensis fortissimorum equitum agmine stipatus ei sese opposuisset. In quem Alberthus, haud
quidem congressum refugientem, cuspidem infestam, ab armigero, qui praesto erat,
sumptam dirigit, eius scilicet casu Hungaros perturbatum iri credens. Quem quum
armatura satis munitum neque uulnerare posset, neque equitandi peritissimum equo
deturbare, iterum conatus est
utpote satis sibi perspecta, nihil uerebatur. Itaque deditione facta in manus hostium deuenit. Neque enim in
certam perniciem, famae iactura aut effugiendae captiuitatis causa, ruere honestum
uisum est, quum proprium excelsi et Christiani animi sit non ultro sibi mortem inferre quo quidem nihil neque sceleratius, neque humilius fieri potest ― sed omnia, quae homini euenire possunt, forti atque elato animo tolerare.
At quoniam Vuladislauus iusserat suis in expeditionem proficiscentibus, ut si forte
uictores extitissent, darent operam, ut quam mitissima
hoste magna gloria finibus Hungaricis submoto. Statuto igitur die pro se quisque magno apparatu atque
ingenti comitum clientiumque turba frequentes Budam conueniunt. Nec Boëmiae proceres, quo regi gratificarentur (nempe in ditione Vuladislaui tunc erant), huic abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad se
referrent, Budam missi. Caeterum, postea quam in concione postulata Alemani
propalam recitata sunt, ab uniuersa
Id enim est et
regem esse, et imperium recte administrare.
At forsan dicet quispiam uestrum, quum sit in rempublicam ita rex affectus, cur pro
conditionibus pacis a Maximiliano dictis, uerba ut facerem, me huc prodire uoluerit?
Quare uelim uos minime ignorare illum non quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non
quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non quidem
militum suorum uirtute expugnata, sed ignauia oppidanorum tradita, regem nostrum et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga posito aufugerit, conspectum etiam Boemorum, nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri
fortuna est, atque in excelso sita,
omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet ueluti in aedito quodam posita scopulo
nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini
eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo
minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur,
quam quod ab his nequiter ac per impotentiam admittitur. Quocirca magnopere
animum regis, multo etiam forsan uehementius
quam omnium uestrum, commodis regni Hungarici commoueri, atque quodam modo ab
honesto rapi. Sed iustitia ad sese illum reuocat, nec turpitudinem admittere sinit, immo
cogit neglecto omni emolumento, quod proprium regis est, fidem seruare, que quidem
promissis non stando prorsus uiolatur.
Sed forsan deforme quibusdam uidetur nimisque humile Hungaros, nobilem bello
gentem, aliena uoluntate, atque non quidem datis, sed acceptis conditionibus, ad pacem
descendere? Qua propter uelim mihi respondeant, qui speciosa quadam
turpitudinem admittere sinit, immo
cogit neglecto omni emolumento, quod proprium regis est, fidem seruare, que quidem
promissis non stando prorsus uiolatur.
Sed forsan deforme quibusdam uidetur nimisque humile Hungaros, nobilem bello
gentem, aliena uoluntate, atque non quidem datis, sed acceptis conditionibus, ad pacem
descendere? Qua propter uelim mihi respondeant, qui speciosa quadam decoris et gloriae
decaepti imagine iusiurandum rumpendum censent: quid nam potest esse in rebus humanis tam optandum, quod uirtuti ac honestati sit anteponendum?
erat, consulere uideretur. Nam fugatis Polonis atque Alba Regia recoepta, nescio quam
honeste, tuto certe poterant Hungari, quae non tam neccessitate coacti quam stomacho
quodam promiserant, Alemanis non praestare, utpote qui semper precariam pacem ab
Hungaris obtinuere, nunquam ausi, ne lacessiti quidem, cum his, ab intestina modo peste
securis, bellum gerere: ut scilicet tota Austria Hungari cederent; exules, qui Maximiliani
partes secuti essent in patriam restituerentur; demum ut Maximilianus in regem subrogaretur ab Hungaris, si quid Vuladislauo humanitus accidisset, nullo filio patri
est, tametsi id pro non adiecto
foederi Hungari haberent, propterea quod iusiurandum pactioque praesentis senatus
Hungarici insequentium quoque optimatum fidem in creando rege ― ut plerique
Hungarorum, parum recte, ut arbitror, censent ― haud solet obstringere. Haec quidem
mortuo Matthia Chugniade, quem Coruinum appellatum esse diximus, duobus
annis ― tot enim ab eius morte usque ad pacem cum Albertho ac Maximiliano factam
intercessere ― in Hungaria gesta sunt.
quod uidebatur nulli negocio intentus, ex quo
gloriam sibi ac regno compararet, simul quia militaribus uiris nihil agendo nullo fere
emolumento foret,
Hungaris pariter ac Boëmis contemptui esse coepit, illis quidem
quod haud idoneum regem ad regni munera exequenda se sortitos putarent, his uero
quia regis Matthiae largitionibus assueti non modo nihil dono, sed ne debitum quidem
stipendium acciperent.
Igitur Boëmi, causati stipendio se fraudari, hostibus prope infestiores
Hungaris pariter ac Boëmis contemptui esse coepit, illis quidem
quod haud idoneum regem ad regni munera exequenda se sortitos putarent, his uero
quia regis Matthiae largitionibus assueti non modo nihil dono, sed ne debitum quidem
stipendium acciperent.
Igitur Boëmi, causati stipendio se fraudari, hostibus prope infestiores per agros
uagari incipiunt, seque iumentaque absque precio alere, nec modo esculenta agricultoribus eripere, sed, etiam id quoque impune futurum rati, eos suppellectile
subitario milite,
euocataque ingenti agrestium multitudine, sed magna
ex parte inermi ― nam pauci gladiis, plerique messoriis ac lunariis falcibus erant armati Boemos in agro Colociensi secure agentes adoriuntur. Qui quidem ubi Hungaros cum
infestis signis in se ire animaduertunt, noua re haudquaquam perculsi, utpote ueterani et
uariis bellorum euentis assueti, celeriter arma expediunt, atque conscensis equis in
Hungaros impetum faciunt eosque primo congressu in fugam coniciunt, utpote magna
ex parte
concitatis, licet essent et pauci ― quingenti enim fuisse dicuntur ― et fere leuis armaturae.
Itaque redintegrato proelio momento fortuna mutatur: nox Hungaros adiuuat, locorum notitia, studium resarciendae acceptae ex recenti fuga ignominiae, dolor iniuriarum,
causae aequitas, que quidem mortalibus addit magnopere fiduciam. Igitur Boëmi dum
nimium insolenter et ab re bene gesta securi hostem iniuriis exagitatum contemnunt,
audacia Hungarorum insperata perculsi illico fugantur, multi in fuga interficiuntur,
plures uulnerantur, atque ex equis, et
permotus est animoque turbatus, magis ob
contemptam ab Hungaris maiestatem suam (nullas enim ad se detulerant querelas) quam
clade Boemorum, quippe qua digni uidebantur. Attamen tempus illud animaduersionis
haud esse existimans dolorem dissimulauit, totamque huius rei culpam in Boëmos, prudenti quidem consilio, sed parum prospero euentu, transfert, quandoquidem Hungaris
tutius alias esset
uel peruicaciter obluctari quam eorum cedere contumaciae, quoniam
natura, ut plaerique Scytharum, magis ferocis quam fortis animi sunt. Nam qui
contemptui esse ― et erat
regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis, fortissimis
uiris, cum quinque et uiginti millibus hominum Istrum
epistolarum constitutus, moxque Vuladislaui fauore, qui Matthiae in regnum successit, ab
Alexandro Sexto, Romano pontifice, in collegium cardinalium sacerdotum cooptatus,
non tamen rusticum unquam potuit exuere ingenium, cuius sane proprium est astu ac
fraude niti. Cuius quidem fraudis exequendae facultas breui hunc in modum Thomae
oblata est.
Hungari Transiluani, quos hac quoque tempestate Scythas appellari supra demonstrauimus, omnes in Stephani erant administratione, qui quum essent ab eo asperius tractati ― erat enim uir non modo
rex bono
animo essent, sibi curae esse rem Transiluanam, statimque Scythas domum abire iubet,
ne scilicet eorum in aula obuersatio Stephano moueret suspitionem regiae ab se alienatae
uoluntatis. Paucis post diebus ad se Thoma antistite accersito, quid facto opus esset, cum
eo consulit. Qui quidem diu meditatum opportune proferens consilium ― erat enim et
ipse homini infensus ― addendum, inquit, esse Stephano in magistratu collegam, imperiumque importuni hominis societate debilitandum; quo facto illum, quę est eius animi
elatio, aut indignitate rei permotum omnino
quum haec palam in uulgus ferrentur, consilio magis quam ui, utpote
nondum in regno stabilitus, agendum censuit. Itaque et ipse ad consilium uocatus, quo
scilicet senatus consulta simul honestiora uiderentur, simul regis praesentia, quasi auctoritate eius interposita, rata forent, ire quidem per se noluit, ualetudinem excusans, licet
ea prospere uteretur, uerum eo Thomam praesulem suo nomine misit. Qui quum per
speciem oratoris ad conuentum procerum eo maiore animo accessisset, quia ab eo concilio comes palatinus, qui solus post regem nobilium conuentum aduocare
eius auctoritate, confirmari peterent.
Rhacusani a rege comiter excepti, omnibusque quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi sunt.
Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
urbis primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua
hausta, uel quam simillima ueri in medium proferam, sequens
imprimis Docleatem authorem, qui incolumi adhuc Doclea, nobili Dalmatiae
urbe, Slouinorum res excidiumque Epidauri, et originem Rhacusanae urbis
commemorauit. Quae quidem scripta, licet essent uetustissima specie, quum ad
manus meas peruenere, non tamen adeo multorum annorum tabe corrupta erant,
ut legi non possent. Sed neque hanc digressionem nimis alienam existimari
uelim, quum res
― incolae
sese recaeperant. Nam
Dalmatae, Bulgarorum uiribus ac nomine adiuti, Slouinorum iugum excusserant,
libertate armis repetita. Quamquam sunt, qui credant Bossinates et Slouinos
eandem esse gentem, in quam quidem opinionem uix adducor, quandoquidem
lingua inter se haud parum differunt.
Adeptus auitum regnum Polimirus conuocat ad se, quos secum Roma in Dalmatiam
uenisse demonstrauimus, sciscitatur, in mediterraneisne locis, an
una cum Epidauro ab
iisdem hostibus dirutam fuisse. Addunt etiam arcem ipsam, lingua Epidauria
oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab
Epidauriis inditum arbitrantur, qui quidem eam a rupibus, in quibus oppidum
constructum est, eorum lingua Lauusam appellarunt, paulatimque pro Lauusa
Rhacusam esse nominatam, uulgo per linguae corruptelam literas immutante.
Satis enim constat Epidaurios, qui tunc
Lauusa
Rhacusam esse nominatam, uulgo per linguae corruptelam literas immutante.
Satis enim constat Epidaurios, qui tunc patriae superstites erant, suasu
maxime pontificis eorum, cuius nomen uetustate excidit, e Burno, quod quidem
oppidum, ut demonstrauimus, instaurare coeperant, in nouam urbem
commigrasse, in ciuitatemque recoeptos, atque quosdam ex his in patritios
adscitos, quorum quidem sobolis plaerosque hac quoque aetate Rhacusae
pontificis eorum, cuius nomen uetustate excidit, e Burno, quod quidem
oppidum, ut demonstrauimus, instaurare coeperant, in nouam urbem
commigrasse, in ciuitatemque recoeptos, atque quosdam ex his in patritios
adscitos, quorum quidem sobolis plaerosque hac quoque aetate Rhacusae
superesse certum est. Nam Polimirus, constituto in urbe ab se condita
senatu, quem ipse partim e suis comitibus crearat, partim ex Epidauriis
ciuibus allegerat, hisque
externa ope
aduersus illum uti quam propriis armis in libertatem sese uindicare. Itaque
ueluti indigni, qui suis legibus uiuerent, id consilii coeperunt, quo quidem neque
ipsi seruitutem effugerunt, et patriam alienae ditioni subicientes sibi
pariter et posteris suis perpetuam inusserunt notam. Erat inclita eo tempore
Veneti populi non tam imperii, quod admodum tenue erat, quam
ad Venetas leges multas ipsi a se latas addiderunt. Itaque nihil
ueriti Venetorum fraudem mandant Benessae, ut praetextu negotiationis
proficiscatur Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum petiturus.
Qui quidem amicorum opera in senatum introductus (erat enim illi cum
plaerisque senatorii ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis missum opem imploratum ad tyrannum e patria
pellendum
sed etiam non
sine deffectionis nota accepere. Nihil enim consulto imperatore
Constantinopolitano, ad quem tunc Dalmatia una cum ipsa Veneta ciuitate
spectabat (eo quod illud imperium ita iam attritum esset, ut ne sese quidem
posset ab hostibus defendere, nedum sociis opem ferre) pacti sunt cum
Venetis ut, exturbato illorum ope tyranno, praetorem singulis annis Venetiis
peterent. Atque ita externae potestati fideique inexpertae sese
puppi caput illisit. Itaque interiit amissi imperii
magis quam Christiani officii memor.
Sublato tyranno de medio, bonisque eius in publicum redactis, Rhacusani
praetorem a Venetis ex pacto missum in urbem accępere, qui quidem princeps
duntaxat in senatu Rhacusano esset, caeterum nullum ius in ciuem Rhacusanum
haberet, suaeque leges, sui magistratus Rhacusanis essent. Igitur ciuitas ad
insitam animis humilitatem sordidis Venetorum artibus
non mediocrem his Staei agri partem dono dederit, cum tota
chersoneso a Rhataneo castello denominata. Distat autem Rhatanea chersonesus
ab urbe Rhacusa, qua illa continenti adnectitur, triginta fere millibus
passuum, qua quidem in fauonium excurrens quinquaginta circiter millia
passuum protenditur. Latere septentrioni obiecto Naresium efficit sinum,
cuius os Phariam, seu ut nunc dicitur Lesinam, excipit insulam, qua austrum
spectat, ei Melyte
Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere
tota Europa
id temporis magnopere perculsa erat, neque ullo praemio adduci potuerunt,
quo minus fidem seruarent. Quam quidem constantiam Amurathum Othomanum,
Turcarum regem, uehementer admiratum dixisse ferunt urbem haud facile
perditum iri, ubi scilicet tanti ducitur fides.
Caeterum Rhacusani, haud quaquam contenti hoc tantummodo in
unum ex Stephani liberis, qui natu maximus erat, spe pecuniae illecto,
persuaserunt, a patre ad Turcas descisceret, atque ne belli
quidem iure seruato licitati sunt, hostilis capitis pecunia percussori
promissa. Quod quidem certamen imprimis Turcis aditum in Dalmatiam aperuit,
et Cossiciam
persuaserunt, a patre ad Turcas descisceret, atque ne belli
quidem iure seruato licitati sunt, hostilis capitis pecunia percussori
promissa. Quod quidem certamen imprimis Turcis aditum in Dalmatiam aperuit,
et Cossiciam familiam extinxit, Rhacusanamque ciuitatem non modo tributariam
fecit, sed etiam in Turcaicam seruitutem pene redegit. Cumque usu uenire
solet, ut qui
est, quorundam
Choruatorum principum, quos ferunt Derencinum ad conferendas cum Turcis manus
alieno nostris loco per fraudem impulisse, ueritos sane ne banus, quem ob quaedam
eorum admissa a se alienatum suspicabantur, superatis Turcis in se arma conuerteret.
Quae quidem clades, an dolo ullius Choruati principis accaepta sit tametsi nondum est
pro comperto, illos tamen ex eo proelio magnum conflasse odium nulli dubium est, qui
scilicet e medio pugnae ardore inter caedem effugerant, et quia uisi sunt uix pręlio commisso terga hosti uertisse, et quia,
ad primum statim praelium ineuntium clamorem
perterritis ac perturbatis, quamquam
ad duodecim fere millia peditum Slauinorum in
acie tunc fuerunt. Caeterum quum ex agris nuper collecti essent, feroces illi quidem
erant, sed pene inermes, nec signa sequi, nec ordines seruare, nec demum in acie hosti
oppositi stare assueti. Qui profecto, si in montibus praelium fuisset commissum, eminus
fundis hostem confecturi fuissent. Sed quoniam, si agrestes uictores extitissent, praeda
hoc consilio quidam summae
tum auctoritatis, tum integritatis uiri, falso (ut existimo) nominati, quo regi maiorem
inimici inferrent formidinem, abesse nunciantur. Regis quoque Matthiae uxorem, credo
spreti coniugii iniuria, fama fidem faciente, inter coniuratos fuisse rumor erat, qui quidem, utpote uanus, huic foeminae nulli extitit fraudi. Quae res etsi magnam regi
incusserat solicitudinem, nequaquam tamen animum demisit, siue aduersariorum contemptu, siue insita animo constantia. Itaque exploratis inimicorum consiliis confestim
cum suo comitatu et
scelere.
rei
agendae opportunitatem raperet.
Puella igitur, quum forte ad hauriendam aquam de more extra pagum profecta esset,
a latente in insidiis proco, quem maxime oderat, excipitur, deductaque in proximam
syluam tacito suorum, ut dictum est, consensu comprimitur. Quae quidem per uim
stuprata, ubi domum aegra animi regressa est, iniuriam ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi uero, dum et domesticae famae consulunt, et filiae iram mollire
conantur, suadent, uti omisso moerore, eum uirum, quem fors obtulisset, libenti animo
acciperet, nec
quandoque tamen regnum fastidire quam accipere, et modestia potius uincere praesertim
suos quam imperio maximae laudis esse solet, propterea quod alterum armis ac fortunae
beneficio plaerunque paratur, in altero animi celsitudo et humanitas, a qua quidem
homines appellationem traxerunt, omnino elucescit. Cui profecto tanta inest uis, ut
plaerunque multo maiora quam quaeuis potentissima arma efficiat.
Nec longe huius rei exempla petam, quum et recentia, et tuae
Nec longe huius rei exempla petam, quum et recentia, et tuae propriae laudis presto
sint. Sextum decimum te annum agente, Vuladislaue, non magis /124/ fortuna quam
domesticae et paternae continentiae fama, ad Boemorum regnum, quod quidem Matthiae
Chugniadi magnopere id petenti, ut probe nosti, destinatum erat, prouexit, tuae potissimum humanitatis gloria te regem Hungarorum creauit. Huius tantae uirtutis laudem non
confirmabis modo, uerum etiam summopere aucturus es, si insita tibi modestia ac animi
magnitudine erga fratrem
id petenti, ut probe nosti, destinatum erat, prouexit, tuae potissimum humanitatis gloria te regem Hungarorum creauit. Huius tantae uirtutis laudem non
confirmabis modo, uerum etiam summopere aucturus es, si insita tibi modestia ac animi
magnitudine erga fratrem hoc tempore usus fueris. Qui quidem, licet omnium consensu
in regnum paternum, quia tu illud non postulasti, suffectus sit, tamen non nisi tua uoluntate et illud inire et administrare animo proposuit, eo quod post pacem tecum factam
non libertatem suam modo, sed et uitam tibi debere Alberthus ingenue fatetur,
caeterorum hominum in dandis
accipiendisque beneficiis iura
- est enim de proprio iure in gratiam suorum aliquando
remittendum, atque etiam possessis decedendum ― qui beneficio prouocatus remuneratione in quempiam utitur, is quidem grati solummodo hominis sibi nomen adsciscit, at
qui ultro confert commoda, is demum beneficus ac liberalis merito ab omnibus appellatur. Haec enim uirtus diuinae imitatrix naturae nihil sua causa agit, sed eius gratia, in
quem suo duntaxat delectata officio utitur
Nam ubi audiuit Polonos Valachiam ingressos, confestim Hungariam repetiit.
Porro Valachia, cuius pars ad ortum solis aestiuum spectans Moldouia dicitur
(antiquis Dacia appellabatur), a Transistrana Hungaria montibus tantum ac syluis seiuncta est, qui quidem montes a Carpatho in austrum excurrentes usque ad Istrum fere
amnem protenduntur. Huius incolae regionis in parte magis quam sub imperio
Hungarorum degunt, ab Hungaris lingua et institutis differunt: Romana enim lingua,
licet non incorrupta, utuntur. Cum
tributi pensione finem incursionibus imposuere.
Nolebant autem Hungari hanc regionem, utpote ab antiquis regibus in societatem
assumptam, a Polonis occupari. Itaque non mediocris militum manus eo confestim missa,
quae Valachis subsidio foret, si Poloni uim inferre conarentur. Quod quidem eo promptius ab Hungaris factum est, ne Alberthus superatis Valachis iterum regnum Hungariae
bello lacesseret: uix enim unquam suspitio tolli potest, ubi aliquando inter reges maxime
offensa intercessit.
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis
ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas,
quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de
proximo bellum Turcis inferret.
Sed nihil diu simulari potest: nam quod Alberthus longe alia, quam quae prae se ferebat, animo
ad bellum aduersus Polonos sumendum
hunc in modum per epistolam est hortatus:
Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem.
Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones
adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore
erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum
amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae
et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum
amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te
non modo finitimis gentibus antetulit, sed etiam caeteris orbis regibus altius euexit.
Itaque nisi mihi mature suppetias tuleris, salua quidem sociali fide, quam profecto, quantum in me erit, ad ultimum praestaturus sum, non me posthac, sed Polonum, cuius sane
uiribus omnino impar sum, conterminum habebis. Nam qui mihi parent, licet et ipsi tibi
sint deditissimi, malunt tamen uoluntario officio pacem a Polonis redimere quam bello
est illum tanta animo concepisse, quanta quiuis maximi animi atque imperii rex
concupiscere potest. Caue igitur, ne hic hostis, postea quam me oppresserit, tibi quoque
mox graue exhibeat negocium. Nam si me superato te lacessere coeperit, quod quidem se
propediem facturum denuntiat, profecto caeteri Christiani, quibus sane Polonos bello
impares esse constat, etiam oppugnare audebunt.
Atqui uelim te non fugiat Christianis, Europae accolis, longe difficilius esse bellum
aduersus te incipere quam gerere. Putant
rei nauticae peritia,
pecuniae, pedites, equites, militaris artis scientia, ducum uirtus, et animi magnitudo.
Quare non minus e re tua quam mea feceris, si precibus meis admissis confestim dederis
operam, ut quam primum sciant Romani ritus Christiani te non modo inuictum, sed ne
leui quidem iniuriae esse opportunum. Quo facto et mihi, tutelę tuae commisso, e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo maxime cauebis.
Haec Geta, secutus sane consilium nec Christiano homini satis honestum, nec imperio suo in posterum satis tutum. Nam ut apud Dalmatas in
imperio tuo maxime cauebis.
Haec Geta, secutus sane consilium nec Christiano homini satis honestum, nec imperio suo in posterum satis tutum. Nam ut apud Dalmatas in prouerbio est: quodcunque
solum Turcae equorum suorum ungulis contigerint, illud de caetero ne uernis quidem
imbribus reuirescere aut herbis uestiri . Quo sane prouerbio arguitur eorum tum stultitia,
tum impietas, qui ope communium hostium suas ulciscuntur iniurias, quum longe
praestet ob Christianae reipublicae utilitatem regno potius cedere quam Turcarum armis
illud retinere,
uerum exustis uicis et pabulo corrupto
iuga montium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque coniuncti cum Turcis haud procul a Polonis consedere, aduersa hostium ualetudine magis quam
uiribus confisi.
At Poloni simul suorum ac regis aegritudine, quae quidem eorum incoepta uel
maxime irrita fecit, simul noua Valachorum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis
Valachis de industria iactata multo maiora uero putabant esse, perterriti, omittendę
expeditionis atque ad patrias sedes reuertendi capiunt consilium, sero temeritate sua
mercede potius in partem quam in ditionem trahendi. Praeterea summae
dementiae fuit cum Polono, tantummodo tyrone milite laborisque intolerantissimo,
Turcas, gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus exercitatam, bello lacessere,
non deductis prius in societatem Hungaris, qui quidem soli fere hac tempestate cum
Turcis pugnare nouerunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum
his contendunt,
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam
prope praeliis cum
his contendunt,
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam suspitionem eius in Moldouiam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus mouisset, quae quidem lues multorum fons errorum regum
inuicem animos uel maxime dissociat atque in discordiam impellit.
Catharenos dicunt, priusquam illa regio ad Turcas defecisset, perceperunt.
Caeterum occurebat animo eorum ritu, qui compositis actionibus sese in scholis
declamando exercent, nostratium impendentes, simul et recens acceptas, deplorare
calamitates. Quas quidem nunc institutarum rerum ordo exigit commemorare, atque ea
stylo persequi, quae profecto neque sine graui moerore monimentis mandare queunt, et
in maximum essent Christianos principes odium inductura, modo id a lege historiae non
abhorreret, et uis ac facultas orationis meae rei
Bazethes suscipere ausus est. Nam cum sexdecim prope annos
usque ad fratris obitum regnasset, nulla ferme arma in Christianos mouit, nec
quenquam de his locum caepit, praeterquam duo ignobilia circa Istrum castella, Cellias
Moncastrumque, quae quidem in Carabogdanis, ut dictum est, fuerunt ditione, magisque
ab incolis destituta sunt quam ab hostibus ui capta. Sed ante quam ad Christianorum
clades accedam, quae Gemii interitum consecutae sunt, eius uiri fortunam, quo res paulo
ante perstricta magis in aperto sit, paucis
fautoresque sibi parabat, atque sicut ambo certa fere spe, ita aequali prope animo ad paternum aspirabant imperium. Nam quod minori aetas detrahebat, id uirtute et paterno iudicio, ac gratia satis compensabatur.
Quum igitur Mechmethes fato esset functus, quidam purpuratorum, qui quidem
Gemio erat deditus, eum confestim per literas de patris obitu certiorem facit, hortaturque, ut quam celerrime Constantinopolim aduolet, atque aduentum fratris praeuertat. Verum cum literę ab Achmetho Cossicio, Bazethis genero, qui per id tempus Mysiae
in Asia praeerat, forte
aduolet, atque aduentum fratris praeuertat. Verum cum literę ab Achmetho Cossicio, Bazethis genero, qui per id tempus Mysiae
in Asia praeerat, forte essent intercaeptae, occasio oblata est Bazethi, priusquam Gemius
Constantinopolim accederet, sedem regiam paternumque thesaurum, qui quidem
Constantinopoli asseruabatur, occupandi. Quo ubi potitus est, nihil obstitit, quominus
statim rex appellaretur: nempe praetorianos, ingenti donatiuo allectos, in partes suas
traxit. Turcarum enim animi nulla alia re magis quam largitione conciliantur. Quanquam
per omnes Christianae ditionis regiones possident. Nemo
fere in eorum collegium admittitur, nisi illustribus ortus sit parentibus. Atque quum quis
eorum sacris initiatur, sacramento adigitur ne duobus armatis hostibus per metum cedat.
In quatuor autem classes distributi sunt, quibus quidem omnibus unus praeest princeps, quem ipsi, ut diximus,
maxime utuntur. His alii, sicut censu, ita dignitate inferiores sunt, licet et ipsi genere haud obscuri, et fortunis etiam mediocribus
prediti sint. Postremi sunt nullo ferme honore, nisi quem uirtute propria compararunt,
utpote qui neque sanguinis nobilitate, neque prouentibus, quos quidem nullos ex
nobilitate, neque prouentibus, quos quidem nullos ex
se Hungaro, quod postularet, iure praestare posse, excusans Turcam
haudquaquam esse sui iuris, utpote quem Rhodii per sese custodirent.
Non ita multo post Innocentius Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum fore
putans regem Turcarum tributarium habere, et tanto auro, cuius quidem sacerdotes hac
tempestate maxime auidi sunt, potiri cupiens, oblata Rhodiorum principi dignitate, qua
cardinales sacerdotes Romanae ecclesiae insigniti sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi
traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium
habent Christianorum.
Mortuo Innocentio Alexander Sextus, pontificatum pecunia adeptus, Gemium
in Caroli Octaui, Francorum regis, tunc Neapolitanum regnum petentis, coactus, ut
supra dictum est, permisit potestatem, dato ei prius ueneno haud quidem praesentaneo,
sed quod ad occultandam facinoris inuidiam aliquot diebus mortem protraheret. Ferunt
autem hunc pontificem adeo deplorata uita atque ad extremum perditum fuisse, ut
omnia sacra precio uenderet. Quosdam insuper cardinales diuitiis notos ueneno sustulisse
potest.
Vnde omnibus persuasum est ipsum pontificem, qui uerius carnificis nomen obtinere
debuit, Venetis quoque non solum consciis, sed etiam internuntiis, propter simultatem,
quam cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse
inductum, qui quidem in securitatem suam, ut dictum est, fratrem e medio tolli
magnopere optabat. Atque in hunc maxime modum Christiani, Turcis praesertim finitimi, a quibus minime oportuit, pene proditi sunt. Nam Bazethes, domestico metu liberatus, statim animo consilia uolutare coepit
raptus uirginum ac puerorum, caeteraque quae praedones et foeda factu,
et relatu haud honesta in captiuos ediderunt, silentio tegam, ne ea narrando eleuem,
quae sane miserrima omnium aetate nostra euenere, quum ignauia, tum dissensionibus
principum Christianorum, qui quidem dum quisque alienae inuidet gloriae, nulla prorsus queunt coire societate, aut in communem hostem opportune componi. Centum
prope millia hominum capta esse feruntur, nullo fere praedonum in populatione uulnerato, nedum interfecto, praeterquam circiter quingentos,
extitisset, mox tamen factus laesae maiestatis reus
dignas audacia sua poenas dedit. Palo enim, nemine hoc supplitium deprecari audente,
Bazethis iussu affixus est. Eadem nimirum seueritate Turcarum reges in suos, qua domini in seruos, imperium exercent.
Caeterum quoniam de Turcis, quae quidem gens partim in Asia, partim in Europa
latissimum nostra tempestate obtinet imperium, in pluribus huius operis locis mentio
non modo facta est, sed etiam facienda, haud alienum uidetur eius gentis primordia et
mores, atque quonam modo tantum imperium sit adepta, commemorare.
hac conditione impetrasse, uidelicet ut Machometani ritus
acciperent religionem atque aduersus Christianos, Gothifredum maxime, atque
Balduinum fratres, cognomento Bolionios, bellum gesturi secum arma coniungerent,
caeterosque Romanae religionis homines Asia arcerent. Qua quidem accepta conditione,
totius ferme Minoris Asiae imperium, praeter quasdam maritimas ciuitates breui sibi adiunxerunt, pulsis inde partim Graecis, partim Persis ac Sarracenis regulis.
Post aliquot deinde annos, extincta penitus apud Turcas regia Hunchariorum prole,
imperium in plures
principatus. Nam quisque fere praefectorum eam, cui praefuerat, regionem assumpto sibi regio nomine inuasit. Hi autem Turcarum satrapae
Mollio, Hunchariae familiae regi ultimo, superfuisse dicuntur: Othomanus, Hermenes,
Scarchanus, Germenes, Andinus, Mentheses, Caramanus. Ex quibus quidem Halladolii,
ab Hermene orti, atque Caramanii ad nostram usque aetatem durarunt. Imperio a
pluribus occupato, confestim ex aemulatione, ut fit, odium, mox bella inter duces exorta sunt, saepiusque clades inuicem acceptae redditaeque.
Per idem tempus Othomanus, unus, ut
est, ex Huncharii praefectis, cuius
progenies Constantinopolim cum tot Asiae atque Europae regnis nunc tenet, in regione
Maioris Phrygiae circa Dorilium oppidum satrapeam obtinebat, uiculum quendam cum
familia sua incolens, quem ab ipsius Othomani nomine Othmanliam Turcae appellarunt.
Qui quidem animaduertens Asiam intestino bello ardere, nec quemquam unum ex
Turcaicis principibus esse, qui publicae rei studeret, collecta clientum pastorumque ac
agricultorum manu, coepit in uicinum agrum impetum facere, atque hostilem in modum
praedas agere,
incolitur, uiribus suis impari hoste destinato, uicinum agrum incursare,
praedas agere, hostem terrere,
et in dies imbeciliorem reddere, suos rebus captis
allicere, promptioresque ad militiae labores tolerandos efficere. Quibus quidem artibus
breui maximum et apud suos et apud exteros adeptus est nomen. Itaque cum coepisset
a finitimis uehementer timeri, cogitaretque, successu rerum inflatus, maritimas Asiae
urbes, quae in ditione imperatoris Constantinopolitani erant, aggredi, morbo extinctus
est, sepultusque in
Constantinopolitani erant, aggredi, morbo extinctus
est, sepultusque in uico, quem diximus ab eius nomine Othmanliam uocari.
cum Callipoli traderetur.
Quod ubi haud difficulter Orchanus impetrauit, ratus Graeci dementia abutendum esse,
totam insuper Chersonesum cum Lysimachia paucis post mensibus hoc praetextu petit.
Quoniam, inquit, ad excursiones faciendas Turcis equorum multitudine opus est, qui
quidem sine latiori soli spatio ali nequeunt, quo id commode fieri possit, oportere totam
Chersonesum sibi tradi.
Obcaecatus erat Bulgarorum odio Graecus imperator, propterea nihil pensi habuit,
dummodo uel propria ruina suas iniurias ultum iret. Itaque Chersonesum quoque confestim, non
quidem sine latiori soli spatio ali nequeunt, quo id commode fieri possit, oportere totam
Chersonesum sibi tradi.
Obcaecatus erat Bulgarorum odio Graecus imperator, propterea nihil pensi habuit,
dummodo uel propria ruina suas iniurias ultum iret. Itaque Chersonesum quoque confestim, non quidem socio ― quae enim firma societas inter homines diuersae religionis
esse potest? ― sed hosti infestissimo habendam permisit. At Orchanus praeter spem nactus loca idonea ad regiones Christianorum, quod summopere optabat, depopulandas,
mirum in modum laetari, frequentique
et delatorem meum falsum
ac mendacem, et me in regem meum integra esse fide . Milon, quo et proditionis culpam in se, ut erat, nullam fuisse ostenderet, et quod receperat, re ipsa praestaret, prima
luce omnibus insciis conscendit equum, et lanceae, quam gerebat, cuspide auersa, quod
quidem transfugae ac pacatum insigne apud Illyricos est, ad castra Turcarum accedit.
Erat celebre apud Turcas quoque Milonis nomen. Itaque confestim in tabernaculum ad
regem eius aduentu admodum laetum est admissus. Ibi Turcarum ritu humi
eum Dardanis equitibus, praesenti animo occurit. Sed iam eius equum
defecerant uires: nam ab ortu solis in octauam prope horam pugna protracta erat. Itaque
rex cernens nouum de integro praelium ortum esse relicto fesso equo in recentiorem
parua interposita mora transilit. Quo quidem facto rem omnem euertit, propterea quod
illum subito non conspectum sui cecidisse rati uehementer turbantur. Viderant
enim regem paulo ante suo simul et hostili cruore ― inter primos enim pugnarat ― oppletum. Turcae perterritis acrius instant
nihil proficere omnium auribus metu obstructis, et ipse fugae sese mandat,
fortunam (quae ut alio loco diximus, nihil aliud est quam Dei constitutio praeter opinionem hominum eueniens) maxime incusans. Magis enim diuinae irae quam hostili uirtuti suorum pauorem adscribebat.
Quam quidem opinionem, uel potius omen, ipsius regis exitus statim comprobauit.
Nam dum paulum uia militari declinat uictores effugere cupiens,
in foueam uirgultis
tectam, quae forte ad feras capiendas facta erat, incidit, collapsusque una cum
sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce
Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt.
Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum
Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui quidem, Romani pontificis suasu,
rupto foedere ac per inducias infelici euentu cum Turcis pugnauit. Nam dum inter dimicandum in castra hostium pro uictore sese gerens
inconsulte irruit (alterum enim
Hungarorum cornu, cui Ianus
suis nauibus
traiecisse, quo Homurathes maioribus copiis Hungaris occureret. Iam enim Hungari
Graecis opem allaturi in Inferiorem Moesiam ad Mesembriam (Varnum incolae dicunt)
castra posuerant. Malebant autem Veneti sibi potius quam Hungaris Constantinopolim
dedi. Quae quidem improba cupiditas Venetos et in odium Christianorum regum semper induxit, et maximis cladibus saepius affecit. Quandoquidem regibus ualde deforme
uidetur mercatores armorum imperitos, et qui uitae humilitate, pudendis artibus, sordido quaestus genere, caeteris opificibus pares sunt, imperium
Rhacusanisque tum consultoribus tum deprecatoribus apud Hungaros usus regnum egregie recuperauerat,
Turcis ultro cedentibus et coitionem Christianorum metuentibus.
Homurathe extrema aetate extincto regnum Turcarum filio Mechmeti Secundo cessit. Qui quidem, sicut perfidia, auaritia, libidine ac crudelitate, ita et imperio omnes ante
se Othomanos reges superauit. Eodem anno, quo regnum iniit, Constantinopolim
coepit. Deinde Peloponesum pulso inde Graeco rege occupauit, et demum quicquid terrarum Istro amne et mari Aegeo atque Ionio
prope annum ago) ab hac suspitione me parum uindicaret, certe idem tanti
temporis fidei tenor, quum in parentem tuum, tum in te maxime perspectus, ab ea me
prorsus eximeret, securumque iam diu cognita redderet integritas; non possum tamen de
iniquitate aduersariorum meorum non conqueri, qui quidem non modo impudenter, sed
etiam scelerate, et mihi uirtutis praemia, et tibi maximam nominis ac gloriae accessionem
corrumpere conantur. Etenim non mediocris est aemulorum simul impudentia, simul
iniquitas, tantopere contendere, ut mihi ea auferatur prouincia, quam ego, uti
caeteris uero tuorum tantum ex eo laudis accederet, quantum tu ipsis permisisses. Nemo enim remigi potius quam
nauis gubernatori rei nauticae bene gestae assignat decus, nec colono praeter constitutam
stipem, licet ille laborem suum in colendo agro impenderit, sed domino cedunt prouentus. Atque id quidem recte institutum esse affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque
obtrectatione ea prouincia immerito spoliari. Quam sane tua
fretus fortuna ita euastaui, ita attriui, ut iam nihil magis quam te Turcarumque arma illa
gens extimescat.
Postea quam Balis perorauit, extemplo rex, uultu solito laetiore, ei manum (quod
quidem haud tenue apud Turcas beneuolentiae signum est) porrexit, ducemque iterum
aduersus Polonos magno caeterorum praefectorum dolore creat, eo quod uti aequum, ita
et tutum uisum est ueteri ac perito belli imperatori illam demandari expeditionem, quandoquidem, ut supra demonstratum est, hic
ut accępi, publicanus aliquot annis fuerit, atque haud satis honeste
ingenteis nactus opes, utpote qui ne a foenore quidem sese continuerat, quum Turcis eius
fortunae inuidiae simul et suspitioni esse coepissent, productis falsis testibus contemptae
Machomethanae religionis (quod quidem apud Turcas capitale habetur) accusatus est,
atque in carcerem coniectus. Sed, quia talem uirum occidere inconsulto rege ueritus,
praetor, ad quem haec cognitio spectabat, quid facto opus esset consulit regem.
Bazethes, alioqui rex iustissimus, diuitis rei, ut
semine procreatum esse arbitramur, ita omnes mortales sanctitate antecessisse nulli
dubium est.
Quum igitur nos extra uestra positi sacra Christum tanti facimus, cur tu aduersus
nostras leges in Machomethem tam impie inuehi ausus es, qui quidem itidem Deo,
ut putamus, acceptus, et in paucis charus fuit? Turcasque perinde ac uanę superstitionis
ac stultitiae arguere non dubitasti, quum pro certo haberi debeat Machomethem aeque ac
Mosen et Christum ueritatem mortalibus nuntiasse, immo antiquato ipsius Mosae pariter
et Christi
si regibus antiquas
leges recentioribus inductis abrogare licitum esse arbitramur, multo magis id Deo licere
credendum est, utpote in cuius potestate ipsos reges esse constat.
Atque iccirco impietate tua eam nobis neccessitatem imposuisti, ut te iam senem uirum,
nec fortunis, nec dignitate quidem contemnendum, aut ad nouam religionem suscipiendam
cogerem, aut, si nostris sacris initiari nolueris, in te Turcaicis legibus animaduerterem. Nam
ex his duobus alterutrum tibi omnino est subeundum. Est enim Machometanis legibus cautum, ne rationibus, sed ui et gladio in defendenda religione
famosi, ac corruptissimi habiti sunt suffultum est. Etenim si, dum iuuenta, ut fit,
incautior essem, de me nihil tale unquam auditum est, haud consentaneum est a me
iam sene id esse admissum, atque eo, qui neque leges uestras ignorat, et his auctus est
fortunis, quae quidem uel ferociores aetate timidos ac cautos possunt efficere. Quare
uelim et te, praetor, qui hoc in magistratu regis fungeris munere, et regem ipsum
rogatos esse, ne quid grauius in me innoxium atque obiecti criminis omnino expertem
inconsulte statuatis.
quum propter caeteras eius uirtutes, tum propter hoc
maxime laudibus effertur, quod nunquam ullis testibus in caput cuiusquam suae
ditionis hominis credendum esse censebat, cuius maxime spectata esset integritas.
Propterea quod falsi testes, cuius quidem generis hominibus haec corruptissima ętas
maxime abundat, facile precio parari possunt.
Num credis, prudentissime praetor, accusatorem meum hos difficulter inuenisse, qui
nullo periurii respectu in meum testantur caput? Certe paruo conducti sunt precio, et si
uerum uis
in meum testantur caput? Certe paruo conducti sunt precio, et si
uerum uis audire, ipsi sese accusatori ultro obtulerunt, dum uel minimam utilitatem
maiori faciunt quam hominis uitam. Neque enim hi in coetu hominum quocunque modo
interficere dubitabunt, modo id impune liceat, qui quidem in syluis maiorem uitae partem
per latrocinia tolerarunt. Atque iccirco, si his accusatoribus ac testibus morti addictus
sum, non mediocre solatium uel hac ex parte morituro est, quod nemo me non per calumniam
interemptum iudicabit, cuius scilicet uita et
salutem. Si fortunae meae
magnitudine forte sua uobis suspectae petuntur, auferte eas, libens his cedo, sit in tuto
religio, et quam Christo debeo fides.
Nec putetis me, cui sane iam ingrauescente aetate fatum lege naturae diutius differri
nequit, mortis metu haec dicere, quae quidem Christiano uiro longe felicior quam ipsa
uita est, praesertim ei, qui ne a uera desciscat religione occumbit, sed uestrae dumtaxat aestimationis, et gloriae causa. Nam damnatione mea procul dubio perpetuam subituri estis labem, quandoquidem ne uestrae
uiro longe felicior quam ipsa
uita est, praesertim ei, qui ne a uera desciscat religione occumbit, sed uestrae dumtaxat aestimationis, et gloriae causa. Nam damnatione mea procul dubio perpetuam subituri estis labem, quandoquidem ne uestrae
autem maximo Dei munere accepta, cui uestrae etiam sectae auctor adstipulatur,
dimoueri nefarium esse, quis nisi rationis prorsus expers non uideat?
Hec ubi Mauerdinus dixit, extemplo clamor Turcarum in eum, quasi obiecta parum
purgasset, accusatorum instinctu sublatus est, hoc quidem consilio ne forte iudex, quem
rei oratione, utpote uera, haud parum motum esse apparebat, dilato supplicio accusatorum fraudem deprehenderet. Itaque praetor circumstantis metu turbae, ne scilicet iure
apud regem accusari posset, quod Christianos digniores fide quam Turcas esset arbitratus,
et corporis
uiribus in paucis memorandus. Miles quondam fuerat regis Matthiae Coruini, uerum ab
eo ad Turcas metu iudicii transfugerat, quum latrocinii cuiusdam esset accusatus. Aliquot
post annis Matthia extincto in Hungariam redierat, multis apud Turcas praeclaris facinoribus aeditis, quibus quidem uiri fortissimi nomen adeptus fuerat.
Is igitur cum centum tantummodo praeesset equitibus ab ipso Iano ei attributis, fraetus uirtutis suae fama rem summae audacię est aggressus. Praemissus enim a duce cum
turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes
centum tantummodo praeesset equitibus ab ipso Iano ei attributis, fraetus uirtutis suae fama rem summae audacię est aggressus. Praemissus enim a duce cum
turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas
est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum
formido, quae quidem rem uel maxime solet euertere, siue Michaelis uirtus, siue fortuna, quam ut saepius diximus, ubique pro Dei uoluntate accipimus.
Nec circa Danubium per
Praemissus enim a duce cum
turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas
est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum
formido, quae quidem rem uel maxime solet euertere, siue Michaelis uirtus, siue fortuna, quam ut saepius diximus, ubique pro Dei uoluntate accipimus.
Nec circa Danubium per idem tempus res quietę inter Turcas et Hungaros erant.
Milon Belmusius natione Moesus, Hungarorum ducum haud postremus,
ueniret, saepius hortatus esset, illeque ad patruum ire abnuerat, ne eius coactu a
Christiana descisceret religione, putauit Venetorum id factum esse consilio.
Sed et quidam Christiani principes, ut fama est, occulte Venetum coquentes bellum
Turcaica arma concitabant. Cuius quidem belli furia et fax erat Lodouicus Sforcia
Maurus cognomento, Mediolanensium tyrannus, flagitiosus homo atque ad perturbandam Italiam natus. Nam societatem etiam cum Turca inierat, dum Venetos simul timet,
simul eis tantum inuidet imperium.
regni enauigare. Non desunt insuper, qui dicant quasdam naueis a
rege submissas, ut Venetam triremem Hellesponto egredientem adorirentur, atque si
possent una cum uectoribus submergerent. At ego tantum scelus Bazethem iussisse haud
arbitror, quandoquidem et Zancanus ne uiso quidem ullo hoste in patriam cum
comitibus suis incolumis regressus sit, et rex ille ita iustitia insignis uixerit, ut hanc fere
solam laudem ab omnibus semper tulerit.
Veneti animaduerso Bazethis hostili animo, qui classi praeesset Antonium
Crimanum, uirum sicut mercatura ac
quoque tempus mandat
Alexandro Trapezuntio (is eius Dalm
homines eodem incendio
absumpti sunt, pauci admodum ex utraque parte, qui scilicet sese praecipites in mare
dederant atque ad Turcaicas biremes adnarant, ignem euasere, quarum aliquot hostili
metu abutentes a caetera classe seiunctae suos pariter et hostes recipiebant, hos quidem
ut spoliatos aut occiderent, aut in seruitutem abducerent, illos uero ut conseruarent.
Turcae enim Christianos, quos seruituti minus idoneos putant, prius diligenter excussos
subinde interficere atque in mare
Qua re conspecta Veneti in postremas hostium naues e tormentis missilia
eminus adigere, seque ad pugnam expedire coeperunt. At Turcae neccessitate animos
acuente proras in hostem conuertunt, ita demum concursuri, si ad littora, quae quidem
a suis copiis subsidii ferendi causa insessa erant, effugium non pateret. Caeterum Veneti,
ubi animaduertere Turcas dimicationem, ut ipsi credebant, haudquaquam subterfugere,
statim in pelagus prouecti puppes hosti dederunt, nec praelium ulla ex parte committere
ausi sunt. Quos Turcae
multo
maior, Gallicam nauim adorta est. Magna utrinque strages tormentis ac missilibus iam
aedita erat, quum quidam Turcarum ― etenim hostibus admoti rem lanceis ac gladiis
comminus gerebant ― in Venetam transiliunt nauim. Quod ubi nauis gubernator animaduertit, qui quidem Illyricis parentibus Venetiis ortus erat, haudquaquam animum
demisit. Itaque praefecti magis quam gubernatoris munus obiens (praefectus enim genere
Venetus ordineque patritius, atque ideo belli prorsus insuetus metu imminentis periculi
in inferiorem partem nauis sese abdiderat)
accolae, in nauali bello mira utuntur disciplina, adeoque
operibus ac tormentis instruunt naues, ut pene nulla ui expugnari queant. Etenim praelium turritis maxime nauibus inituri quicquid aperti inter proram et puppim est, id totum
opere in formam carinae structo atque testudineato obtegunt, quod quidem ex ualidis
asseribus unius pedis interuallo inter se uinctis, pluteis superiniectis ad militaris uineae
modum construitur, relicta superne inter extrema asserum cacumina trasenna, per quam
nautae propugnatoresque a puppi in proram, quum opus est, percurrant, quo quidem
opere et
obtegunt, quod quidem ex ualidis
asseribus unius pedis interuallo inter se uinctis, pluteis superiniectis ad militaris uineae
modum construitur, relicta superne inter extrema asserum cacumina trasenna, per quam
nautae propugnatoresque a puppi in proram, quum opus est, percurrant, quo quidem
opere et nauis hosti prorsus inuia efficitur, quandoquidem ex utroque eius latere
nihil aperti
patet, et propugnatores a missilibus tuti redduntur.
Postridie eius diei Turcae missis
integri succederent, adeo accensis animis pugnarunt,
ut quinque horas certamine protracto duo millia prope hostium interficerent. Demum
non hostili uirtute, sed multitudine obruti omnes pugnantes ceciderunt, praeter unum
nobilem adolescentem, principis cuiusdam uiri filium, quem quidem uulnere sopitum
inter occisa corpora seminecem hostes inuenerunt.
hostes inuenerunt.
pacto Turcis terga danda ― hi enim, ut plaerique barbari, cedentibus
ferociter instant ― conglobati sese hosti maximo impetu inferenti opponunt, atque praesenti animo pugnantes partim uiui, sed grauiter saucii in potestatem hostium uenere,
partim una cum Buccario, qui quidem uiuus capi haud sustinuit, non inulti procubuere,
non magis hostili uirtute quam suorum fuga ac metu superati. Fuga autem a maritimis
Dalmatis coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
praesenti animo pugnantes partim uiui, sed grauiter saucii in potestatem hostium uenere,
partim una cum Buccario, qui quidem uiuus capi haud sustinuit, non inulti procubuere,
non magis hostili uirtute quam suorum fuga ac metu superati. Fuga autem a maritimis
Dalmatis coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim habitant, Hungaricaeque sunt ditionis.
castella in
angustiis Rhii, alterum Peloponesiaco, alterum ex aduerso in Aetolico litore exedificaret,
ne aditus hostili classi eo pateret. Est autem minus mille passuum interuallum fraeti,
quo Patrae ab Aetolia dirimuntur. Quae quidem castella ubi in iustam erecta magnitudinem, tormentisque ac militibus instructa esse intellexit, a Scopis Philippopolim uersus (ea Thraciae urbs est Hadrianopoli proxima) mouit. Ibi quum aliquot substitisset
dies, ex literis Alexandri Trapezuntii, quae in Veneto
uirtuti neque
etiam felicitati suae adscribere hostis potest, quippe cuius armati ignauiam, dum agrum
Venetum populamur, omnino contempsimus, eum partim impune lacessendo, partim non
sine risu spectando oneratum magis quam munitum armis. Ibi enim obuiam habuimus
uim Venetorum equitum haud quidem primo aspectu spernendam, nisi maluissent sese
ferrea simulacra quam uiros ostendere.
Sed forte iccirco gloriari atque efferri
Veneti possunt, quod uis tempestatum, commeatusque penuria nos uehementer afflixit,
Veneti possunt, quod uis tempestatum, commeatusque penuria nos uehementer afflixit, posteaquam agros eorum omni clade euastauimus, magnaque ex parte mortales in illis regionibus inuentos abduximus. Ex quibus
quidem adducta sunt in Bossinam circiter quatuor millia captiuorum, reliqui uero, quos
fame enectos trahere difficile erat, interfecti, e quorum numero ducentos utriusque sexus,
qui forma et aetate conspectiores uisi sunt, selectos tibi muneri misimus, praeter eos, qui
e communi praedae aceruo ad
quo ipse
diutius ac liberius per speciem tutoris regnaret, in omnia uitia illum praecipitari
magnopere laetabatur, comites ei de industria attribuere, queis nullus pudor, nulla inerat continentia, quique non alienam modo, sed ne suam quidem pudicitiam magni
faciebant. Quod temporis comessationibus supererat, iocis ac ludis, aut aucupio, rei
aeque ac imperaturo dignissimae, dabatur. Literae quae sane humana ingenia uel
maxime excolunt apud eum nullo fere in precio erant. Ab armorum et equitandi studio
Ab armorum et equitandi studio
prorsus abhorrebat, ac si cuiuspiam mercatoris, non autem principis filius esset, magisque meminerat se ciuem Mediolanensem esse, cuius proprium est opificio ac mercaturae, ut plaerisque Italis mos est, incumbere, quam Francisci Sforciae nepotem, qui quidem quum esset nouus homo, bellica tamen uirtute Mediolanense per adoptionem
promeruit imperium, accaepta in uxorem Philippi Mariae Vicicomitis, Insubrium ducis,
filia.
Congressus praeterea uirorum, qui uitae integritate rerumque usu clari essent, tanquam contagium quoddam
longe aliter quam putaram habere, uirum meum titulotenus
regem esse, caeterum patruum eius dominari, me in durissimam redactam seruitutem.
Quapropter ad tuam atque familiae nostrae spectat dignitatem, uti et genero paternum
regnum, et filiae opera tua libertas restituatur. Quae quidem res non modo uiro meo, sed
et tibi magno splendori atque additamento est futura: nobis enim nostra reddita libertate
haud parum procul dubio ad tuas accedet uires, quandoquidem Mediolanense
imperium nulli in Italia imperio opibus cedat.
morbo, quem animi aegritudine propter Gallorum in Italiam
aduentum contraxerat, extincto, ubi regnum adeptus est, pessimo sane usus consilio,
nullo quempiam ciuium suorum demeruit officio, cum multae ciuitates missis cum
muneribus de more ad nouum regem oratoribus, non se quidem consueti aliqua tributi
parte donari peterent, sed iniquo exactionum onere leuari postularent. Quae profecto
res ei uel maxime perniciem maturauit, omnium animis regis illiberalitate offensis. Est
enim fere sapientibus solemne regibus, quum ineunt regnum neminem ab
pontifici Neapolitanisque principibus ad euertendum Alfonsi regnum. Igitur pollicitus Francorum regi praeter ducenta millia aureorum nummum omnem
suam operam se in expellendo e regno Alfonso nauaturum, persuasit ei ut in Italiam,
deinde in regnum Neapolitanum cum exercitu ueniret. Qui quidem transmissis cum non
mediocri manu Alpibus ubi Astam togatae Galliae oppidum ingressus est, promissum a
Lodouico confestim accepit aurum, quo militibus numerato magnis itineribus per
Ligusticum agrum Florentiam contendit, ubi quum tantundem pecuniae publicae ei tributum esset, Romam
magnis itineribus per
Ligusticum agrum Florentiam contendit, ubi quum tantundem pecuniae publicae ei tributum esset, Romam perrexit.
Interea Alfonsus, ubi cognouit Gallum aduentare, suos ab se ciues esse alienatos,
seque ab omnibus Italiae principibus destitutum, sero quidem, sed non omnino insalubri
consilio, nisi Deus posteritati quoque eius hoc regnum, ut euenit, abrogasset, deposito
imperio, Ferrandinum filium creat regem, ratus et sibi nihil ablatum iri, quod in filium
contulisset, et ita suorum ciuium odium magna ex parte deflagraturum, quum filius nulli
iri, quod in filium
contulisset, et ita suorum ciuium odium magna ex parte deflagraturum, quum filius nulli
unquam iniurius extitisset. Itaque filio rege constituto in Siciliam se contulit, ubi, ut
supra demonstratum est, intra paucos menses animi aegritudine uita excessit, ne filii quidem, ut fertur, miseratione, siue dolorem absconderit, ne populares, quibus pater odio
fuerat, offenderet, siue quia omnes humanos affectus imperandi cupiditas uincat.
Quamquam Alfonsus eo temporis spatio, quo regnum obtinuit, a morte autem parentis
circiter nouem mensibus regnauit,
Quamquam Alfonsus eo temporis spatio, quo regnum obtinuit, a morte autem parentis
circiter nouem mensibus regnauit, magis metum iniuriarum suis incutere potuit quam
ullam inferre iniuriam, propterea quod per id tempus siue hostili metu, siue moribus in
melius, quod quidem licentia regni principibus raro usu uenit, mutatis, non tam iniurius
quam non beneficus extitit, quorum alterum in principe, quum solum est, non adeo magnis laudibus effertur, alterum omnino uituperari solet. Quis enim regem laudat, in quo
beneficentia desideratur, uel si caeteris uirtutibus
Itaque
domus Alfonsi simul sua ipsius tyrannide, simul principum suorum proditione ex regio
fastigio ad ima praecipitata est, tametsi eo iam Italorum mores, quum intestina discordia, tum militiae desuetudine deuenere, ut huiusce flagitia ne pro dedecore quidem apud
ipsos habeantur. Inde Italiae accidere solet, ut quicunque illam armatus fere attigerit,
sine ullo certamine in deditionem redigat, quum procul dubio nulli nationi ingenio,
opibus ac hominum multitudine illa gens cedat.
Caeterum Veneti aegre ferentes Gallos
arbitratus
Venetos, utpote bello nequaquam indicto, nihil hostilis rei in se facturos, misit satis
molli sermone sciscitatum, an per Venetos liceret iter coeptum persequi. Cui quum
Veneti exercitus imperator legatorum instinctu, qui quidem patritii Veneti erant, uulgo
autem Veneti uanis animis uictoriam sibi, ut diximus, pollicentes Gallos ab inuadenda Italia aut regis nece captiuitateue, aut magna Gallici exercitus strage deterrere, quo scilicet, submotis externis hostibus, fractisque Neapolitanorum
regum opibus, totius Italiae facilius potirentur. Quae quidem Venetorum cupiditas non
modo stultitiam ipsorum indicat, quoniam quum mercaturae dediti sint, alienis armis
conductisque uiribus imperium Italiae obtineri posse putarunt, sed etiam Italorum principum socordiam atque ignobilitatem arguit, quorum sane ignauia Veneti fraeti
grauiter laborantem, et ob id cedentem, insecutus fuisset, et
Lodouicus Sforcia aduersus paulo ante socium regem fidelem tunc operam Venetis, quorum fortunam, ut dictum est, nimis erigi nolebat, praestitisset. Qui quidem eo et in
Gallum mobili fide extitit, dum illum Italia propere excedere cupit, ne, ut quidam arbitrantur, causam parricidii dicere apud regem cogeretur, et conuictus sceleris e
Mediolanensium imperio pelleretur, constituto in eius locum consobrino suo Lodouico
Genebiorum duce,
dissimulata, famam de industria extra Italiae fines, apud Turcas
maxime, quo huius cladis nuntium nondum peruenisse credebant, ingenti eorum, quibus
res cognita erat, risu, dissipant se uidelicet aduersus Gallos uictores fuisse, abusi plane
imprudenter subita regis post praelium profectione. Qui quidem, quod satis constat, tum
ne coeptum interrumperet iter, tum fame, ut dictum est, urgente, coniectos in fugam
hostes nequaquam est persecutus.
celebrata in Italia ad illam diem Gallorum fortitudo ad ludibrium redisse uisa est, quippe
quos non uirtute, sed impetu ualere iam inde omnes arbitrati sunt. Et profecto Gallorum
uis animi sicut secundis rebus supra modum
sobole nulla ex sese relicta. Mos est apud Gallos, quos Francos appellant, foeminas ad regni successionem non admittere. Itaque decessoris regis sororibus praeteritis,
Gallorum nobilitas Lodouicum Aureliensem longa cognatione stirpi regiae annexum in
locum demortui regis sufficit. Qui quidem una cum regno, uxorem etiam ipsius regis in
matrimonium accaepit, prima coniuge nouo inter Christianos exemplo repudiata,
apud quos sane coniugium non nisi morte alterius dirimitur.
Ferunt autem Aureliensem hoc consilio tantum facinus
fugit.
sui locari iussit, ratus
et eo Gallos, ut euenit, primum irrupturos, et tutius se ibi quam in agro Mediolanensi
cum hoste dimicaturum: quia si quid aduersi cecidisset, minore hominum consternatione
id futurum esset, quam si in oculis Mediolanensis ciuitatis profligatus fuisset, quo quidem casu urbs ipsa praemium uictori cessura uidebatur, unde ipse ex rerum euentu consilium capturus Mediolani substitit.
Itaque simul ac suos in fugam compulsos audiuit (nam ne conspectum quidem
hostium Sforciadae sustinuerant)
Mediolanensis ciuitatis profligatus fuisset, quo quidem casu urbs ipsa praemium uictori cessura uidebatur, unde ipse ex rerum euentu consilium capturus Mediolani substitit.
Itaque simul ac suos in fugam compulsos audiuit (nam ne conspectum quidem
hostium Sforciadae sustinuerant)
thesauro omni, quem per acerbissimas exactiones
spatio multorum annorum coaceruauerat,
quinque et uiginti sarcinariis mulis
mortem fratris filii obtinuerat, omnibus auaritiae
ac crudelitatis operibus in suos aeditis, ne scilicet imperium aliis artibus, quam quibus
illud parauerat, gereret.
Hunc in modum prius Alfonso Secundo Neapolitano regi regnum, Lodouico deinde
Sforciae Mauro tyrannis adempta est. Qui quidem sicuti aequali prope popularium
quaerela imperium administrarunt, ita eundem fere rerum suarum exitum uterque sortitus est, nisi quod alter fortunae suae haud multum superuixit, alter uero paucis post
fugam mensibus, cum magno conductorum militum exercitu ex Alemanis
qui et uiribus et
numero hostibus superior esset, in agrum Naupliensem proficiscuntur. Quo ubi peruentum est, copias bifariam diuidunt, duae partes exercitus trans proximos montes conduntur, reliqui populabundi ad moenia urbis incedunt, quo elicerent hostes ad pugnam.
Albanesii qui quidem consueuerant pauci etiam aduersus plures hostium pugnare, conspicati Turcas Christianis copiis numero haudquaquam superiores, conscensis equis
temere atque inexplorato prouolant extra oppidum. Turcae Albanesiis se in hostem
magno impetu inferentibus simulato metu cedunt,
et de ignominia Crimani ualde gauisus est, Venetorum simul imprudentiam, simul intestina odia
ac simultates ex eo colligens. Censebat enim ducem exercitus non nisi ob infidelitatis ac
proditionis crimen plectendum esse; caetera ducum errata non tam ipsis obicienda quam
eorum suffragatoribus, qui quidem summum imperium per stultitiam ad minus idoneum
detulissent. Caeterum ne ipse quoque de maritima expeditione aliquid remisisse uideretur, in pluribus imperii sui locis naueis fabricandas, ueteresque reficiendas constituit.
Itaque ad eas naueis, quas superiore anno aedificauerat,
esse, et uinci minus periculosum censebat, ubi scilicet uicti non
regionis, sed militum detrimentum essent accepturi. Et profecto Turcae nihil magis sibi
uitandum putant, quam ne in suis sedibus manum cum Christianis conserere cogantur.
Valde enim timent, ne suae ditionis Christiani, quorum quidem uis ingens est, licet iam
extincta sit eorum nobilitas, oblata externi auxilii occasione iugum excutiat, et in communem hostem arma rapiat. Inde morem illis esse arbitror, ut si quem forte alicuius
numeri hostem intra fines suos armatum coeperint, eum extemplo interficiant;
Igitur Triuisanus, ui magna pulueris
itaque totam fere hyemem Venetus ad Cephaleniam, eo quod remige tantum
classem instructam, milite uero inopem habebat, nequicquam absumpsisset, amissis
duobus circiter millibus, promptissimo quoque classicorum, tandem irrito incaepto inde
abscessit morbo ex animi aegritudine contracto, quo quidem paucis post diebus peropportune extinctus est, ne eadem inuidia, quam Crimano conflabat, ipse conflagraret.
Etenim apud Venetos ex euentu, quod quidem maxime ab aequo abhorret, duces et laudari et uituperari solent, propterea quod ipsi Veneti mercatorum ritu solo lucro, ut
millibus, promptissimo quoque classicorum, tandem irrito incaepto inde
abscessit morbo ex animi aegritudine contracto, quo quidem paucis post diebus peropportune extinctus est, ne eadem inuidia, quam Crimano conflabat, ipse conflagraret.
Etenim apud Venetos ex euentu, quod quidem maxime ab aequo abhorret, duces et laudari et uituperari solent, propterea quod ipsi Veneti mercatorum ritu solo lucro, ut alio
loco diximus, omnia metiuntur, nec animaduertunt, rei bellicae prorsus ignari, etiam
peritissimis militiae ducibus, nedum e mercaturae officina ad
perditis fore quam semet in discrimen coniecturos, si hostis insequi pergeret, Turcas
e manibus emisere.
deformique expeditione nauium praefectos ad causam dicendam euocauit, ratus magna
militiae iactura ignauiam dimitti impunitam. At praefecti, quamquam non lati auxilii
conscientia moesti, fixis in terram oculis ante tribunal legati, qui quidem locum
demortui imperatoris tenebat, stabant, culpam tamen in Istros transferentes sese noxae
eximere conabantur, qui procul a suis per temeritatem abiuncti in hostico, tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
noxae
eximere conabantur, qui procul a suis per temeritatem abiuncti in hostico, tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
praemissis, praelio non interfuisse, sed re iam transacta superuenisse asseuerabant. Qui
quidem quum sese parum purgasse uisi essent, acerbissima primo lacerati sunt a legato
oratione, deinde cathenę his iniectae, uinctique Venetias missi ibique in carcerem coniecti, tandem post aliquos menses mulcta dicta dimissi. Etenim senatus Venetus, tametsi
illos pro desertoribus
petierunt, ut eius permissu liceret Consaluo
Adigario, clarissimo sua aetate duci, cum his Hispanorum copiis, quas ipse in Sicilia id
temporis habebat, ad Cephaleniam proficisci, atque inde pulsis Turcis Venetorum ditioni
insulam adiungere. In quam quidem sententiam quum regem facile induxissent,
numerata Hispanis militibus ingenti ui pecuniae Cephaleniam una cum Consaluo
repetunt. Ibi dux Hispanus expositis in terram militibus, situmque ac moenia oppidi
prius contemplatus, turrim ligneam, quae muros oppidi altitudine
enauigauit, ne ab iniquo bello abesset, quod aduersus Fridericum
Neapolitanum regem, qui Ferrandino in regnum successerat, parabatur. Iam enim Gallus
et Hispanus reges, nullo infamiae respectu, scelestum inierant consilium Fridericum e
regno expellendi, atque illud, non quidem regio more sed latronum ritu, inter se
diuidendi. Est enim proprium regum de suo largiri, non autem aliena adimere, et, quod
turpissimum est, aliis per scelus adempta sibi ipsi uendicare.
Hi autem reges calumnia imprudentissime excogitata, qua prauum consilium
hosti
per se impares esse, aerarium continuis tot annorum bellis pene exhaustum, in Italia nihil
amici, uerum omnia aduersa atque hostilia, Gallorum regis societatem ob animum non
satis amicum specie amplam quam re utilem esse, ad tentandam spem pacis sese conferunt. At ubi Turcam a pace quidem haud abhorrentem, uerum non satis aequas pacis
conditiones ferentem uident ― omnia enim maritima Graeciae atque Illyrici loca postulabat ― uariis diu ac saepe consiliis agitatis tandem ad Hungarorum opem implorandam,
utpote (quos timeri a Turcis fama haud falsa plane erat)
nomini deditissimi.
Misso igitur ad Vuladislauum, cui Hungari ob segnitiem uaccae nomen indiderant,
oratore Sebastiano Iustiniano, oratione quam maxime miserabili (ipsi etenim eam aeditam uidimus) detegendo clades sibi ab hostibus illatas hortati sunt regem, non suo solum
nomine, quod quidem supplices infimis praecibus egerunt, sed etiam Romani pontificis,
Francorumque ac Hispaniarum regum, ad Venetos auxilio iuuandos bellumque communibus uiribus aduersus hosteis gerendum. Sed quum rex ex oratione et postulatis Veneti
oratoris ad concilium principum retulisset, nemini fere
pendendis, donec bellum esset Venetis cum
Turca, ubi autem debellatum esset, paxue cum hoste aequis conditionibus composita,
triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit,
non
quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra
Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis in ea gente spes reposita, tametsi Veneti, dum a Turcis bello
urgentur, saepius
ut umbra
Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis in ea gente spes reposita, tametsi Veneti, dum a Turcis bello
urgentur, saepius conquesti sint Hungaros magis spem auxilii ostendere quam re socios
iuuare. Qua quidem in re Venetos imprudenter conquestos esse arbitror: neque enim
Veneti suo duntaxat aerario totas Hungarorum uires, quas id bellum postulabat, conducere poterant, nec rursus Hungari centum millium aureorum precio Turcarum arma
in se auertere seque pro alienis uastandis
Turcaica interea Methonem petit; Baiazethes Peloponnesum ingreditur.
ut est ea gens ad occurendum consiliis hostium solers, obiectis
sex partim onerariis, partim longis nauibus ostio
amnis eo facilius Turcas exitu arcebant,
quod non nisi singulae naues propter fluuialis aluei angustias, et hae ne remis quidem
instructae, nedum armatae fluuio educi in altum poterant, uel si is, ut per hyemem fieri
solet, largissimis intumuisset imbribus. Valde autem Turcae timebant, utpote qui fortunae nihil committunt, ne, ut quaeque nauis euecta esset, antequam se ad pugnam
instruere posset ab
appositas iter agens Peloponnesum ingressus est.
Atque quo suspitionem ab oppugnanda Methone auerteret, hostemque securiorem redderet ― Turcae enim in hoste nihil contemnunt ― leuorsum aliquot stadiis Argiuum uersus agrum flectens rumorem de industria uulgat se Naupliam iturum oppugnatum, quam
quidem urbem inter Argiuum et Troezenium agrum esse, situque loci ac operibus munitissimam atque iccirco oppugnanti haud promptam supra docuimus.
Caeterum peruastato Naupliensi agro in Arcadiam conuertit iter, regionis amoenitate atque commeatuum copia inuitatus. Ea regio in medio ferme
montibus distincta est, fontibusque saluberrimis abundat, equis insuper alendis
propter pabuli copiam peropportuna. Hic igitur aliquot moratus diebus et ipse uenationi
atque aucupio dedit operam, nec caeteris principum uenari feras prohibuit, quoad et
luna inchoaretur, quod quidem incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et
classem suam Peloponnesum iam attigisse nuntiaretur.
naueis insecutus est, quo ex occasione tormentis ac missilibus hosteis eminus urgeret,
ostenderetque Venetos tot naues haud frustra comparasse, nec, ut Turcae exprobrabant,
omnino hostilem formidare conspectum.
Turcae, dum puppeis acrior fauonius, qui quidem a meridie per aestatem oritur,
impellebat, Venetos missilibus tantum lacessentes, nec sese pugnae per metum committentes contemnere eorumque ignauiam irridere, nec coeptum intermittere cursum. Vbi
uero lenior uentus flare ― is enim sub occasum solis languescere solet ― uelaque
per classicorum temeritatem ultro restitantes, aut quia mole sua tardiores longarum nauium cursum remis aequare nequissent, adepti sunt, expugnatasque haud parua suorum cęde ad
ducem, non praeda modo, sed et omine futuri successus laetum, uacuas fere hominibus
pertraxere. Etenim Christiani, qui quidem magna ex parte Dalmatae erant, ad mortem
insita feritate haud imparati, posteaquam se ferreis teneri harpagonibus nec fugae uiam
patere uident, dimissis in aquam ab utroque nauis latere remis, quo remige quoque cum
classiariis militibus rem gererent, adeo pertinaciter desperata salute
insita feritate haud imparati, posteaquam se ferreis teneri harpagonibus nec fugae uiam
patere uident, dimissis in aquam ab utroque nauis latere remis, quo remige quoque cum
classiariis militibus rem gererent, adeo pertinaciter desperata salute decertarunt, ut non
nisi paucissimi uiui, et hi quidem uulneribus pene confecti in hostium deuenerint potestatem.
Igitur Iacobus nihil non regiae fortunae simulque Turcarum uirtuti patere ratus,
securus propter Peloponnesiacum
litus Methonem uersus nauigabat.
ex equo, ut ferunt, disiliit, atque posteaquam prostratus humi (eo ritu Turcae Deum uenerantur) terram osculo magna spectantium admiratione contigit, ita, ut erat in genua submissus, oculis in
coelum sublatis,
Grates tibi, inquit, summe Deus, ago, quod me mari quoque, quod quidem uix sperare audebam, hostibus meis prętuleris.
Iam enim illis confessionem concessi maris, quasi uictis, palam expressimus,
dum nos pugnandi copiam facientes
recentiores Graeci
Sophiam uocant, confestim urbis oppugnationem agressus est. Ea porro exstructa est in
Messenii agri lingua tria ferme stadia in altum prominente, undique mari abluitur,
praeterquam a septemtrione, qua continenti adnectitur, atque per id quoque spatium,
quod quidem unius stadii longitudinem uix excedit, duplex fossa satisque lata ducta est,
cuius non minimam etiam partem aqua per effossam terram a Cretico irrumpens mari
obtinet. Portum habet ostio in Libycum
pelagus uerso uix quindecim
hosti instructam expugnatum iri haud arbitrarentur, non modo tuto in eam se ituros expeditionem putabant,
uerum etiam duplicem inde laudem ac decus reportaturos, et egregie uidelicet in
oppidum irruptionis per oppositas hostilium nauium stationes, et eius defensionis, quam
quidem praesentis simul et potentissimi regis oppugnatio nobiliorem erat factura.
una graues sustinet
labores, nobiscum imbres, pariter et aestus patitur feruorem, atque ad ipsos prope hostilium telorum ictus exponitur, haud plane alia magis causa quam ut illi largior suppetat
uestrae uirtutis remunerandae facultas. Eia agite, commilitones, irrumpite in urbem,
quam quidem Graeci, nobis multo magis quam Venetis dediti, incolunt! Nil uos terreat
oppidanis adiunctus miles: is enim non ex eo genere est, quos Christiani aerarios appellant eosdemque militiae peritos putant, sed magna ex parte e lupanari atque meretricum
militiae peritos putant, sed magna ex parte e lupanari atque meretricum
contubernio euocatus, sicut inter lenones ferox est, ita inter hostes ignauus, nulliusque prorsus ad militiam usus, atque adeo gentis quoque uitio imbellis, ut ne foeminis
quidem nostris sit conferendus. Nec sane praefectum se meliorem ille miles sortitus est:
latet is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis
patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare
mercibus, et
est, ita inter hostes ignauus, nulliusque prorsus ad militiam usus, atque adeo gentis quoque uitio imbellis, ut ne foeminis
quidem nostris sit conferendus. Nec sane praefectum se meliorem ille miles sortitus est:
latet is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis
patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare
mercibus, et postea quam mercaturae munus obierit, ueneri et gulae indulgere, omnique
luxus genere etiam cum perditissimis certare.
muros coeperant, in aequum ad hosteis decurrerunt, uerum mox animaduerso Christianorum pauore
ad caedem uersi nullum trucidandi modum adhibuere, armatis passim inermibusque, qui
obuiam fuere, interfectis. Quos forma atque aetatis flos seu casus praesenti exemit neci,
partim uictorum libidini, quod quidem ingenuis morte ipsa haud quaquam leuius fuit,
partim nefandae atque detestabili uictimae reseruati sunt, mox foedum caeteris, regi
uero triste etiam spectaculum exhibituri. Hos enim rex, alioqui minime sanguinarius
natura et mancipiorum cupidus, ad se
caeteros Christianos eo terrore segniores in
repugnando redderet. Tametsi sunt, qui credant Turcas id manibus ciuium in praelio
caesorum tribuere solere, atque eo ritu uita functis parentare. Caeterum siue ad terrorem
hostibus incutiendum, siue perinde ac sacro quodam, quod quidem uerius sacrilegium
appellandum est, illa immanitate Turcae utantur, procul tamen a uiris fortibus, ubi praelio defuncti sunt, huiusmodi crudelitas abesse debet. Nam quemadmodum armatum
hostem in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem
tangi prope necesse sit. Nihil
enim homines magis disiungit quam diuersitas religionis. Vnde Christianos praeter
caeteras gentes fortunatos haberi decet, qui soli coelitus edocti atque diuinae sapientiae
lumine illustrati cognoscunt non in sanguine humano, quam quidem atrocem et sceleratam uictimam esse nemo mentis compos dubitat, seu in alia superstitione, sed innocentia caeterisque animi uirtutibus Dei cultum consistere.
Praetor urbis metu exanguis in cubiculo, quo se primo captae urbis tumultu contulerat, inuentus est, spondae
contra spem omnium benigne
excaeptus. Quin etiam quum rex eum adhibito interprete per se interogasset, cur in
defendenda urbe pertinacior extitisset, respondenti sui muneris non minus fuisse urbem
fidei commissam tutari quam regii eam oppugnare, uestis e regio deprompta uestiario,
quod quidem apud barbaros regis gratiam testatur, dono data est. Adeo Turcae uirtutem
etiam in hoste admirantur. Vnde liberos quoque huius praetoris conquisitos atque in
regiam adductos cubiculariis suis adiunxit. Qua profecto comitate, credunt Turcae,
Bazethem ostendere uoluisse se
rex affirmauit multo melius quam sperarat rem Dei munere contigisse. Etenim , inquit, hosteis putaui aereos, plumbeos inueni .
Nempe Turcam Methone ui capta Venetorum contemptus perinde incesserat, ac si uictoriam non magna ex parte casus, sed uirtus omnino sibi uendicare posset. Quae quidem
uerba literis quoque, quibus huius expeditionis successum quibusdam amicis scripsit,
inseri iussit, usus sane solutiore quam eius mos erat dicacitate, parum etiam aduertens,
nisi scribae imprudentia id factum sit, minus gloriosam esse ex imbelli hoste uictoriam.
Postero die
muros subissent, ignominia notauit, prouinciasque quibus praefuerant
ademit, atque in uincula capite puniendos coniecit. Verum quum deprecante Achimathe
Cossicio (is erat regi carus in paucis), tum ne praesentem militum laetitiam minueret
commilitonum nece, supplicium his quidem distulit, sed crimine non exemit. In eorum
locum totidem ex gregariis militibus, qui primi murum ascenderant, suffecti: adeo apud
Turcas uirtus uel infimae fortunae uiris gloriam ac decus conciliat.
Methonis expugnatio Coronem quoque, duodecim
imprecantur, ut hi uidelicet nulla unquam societate ac amicitia
una iungantur, sed semper bellum gerant, mutuisque inter se odiis continenter digladientur. Quas equidem praeces uereor ne Deus nostris sceleribus irritatus eo magis exaudiat, quia nemo iam Christianorum principum, ne ipse quidem Romanus pontifex, quicquam salutare in medium consulit.
Quisque regum deserto publico bono suis
rationibus seruit: inde cauendis atque struendis inuicem insidiis per metum suspicionemque territur tempus. Quo
Sed de hoc
latius alias dicemus, quum huiusce quęrelae in commodiorem inciderint locum.
absque ullo etiam externo auxilio posse hosteis bello urgere, cum decem longis nauibus
Ambracii sinus fauces de improuiso irrupit. Vbi quum tresdecim tantum hostiles triremes
armis hominibusque uacuas litori alligatas nactus esset, eas omnes abduxit, iniecto igni
in tabernas litori appositas, quae quidem armis, aere, ferro, linteis, funibus canapinis, et
nauali alia materia ad naueis edificandas simulque instruendas erant refertae. Turcae,
trepidis suorum nuntiis ex proximis locis exciti, ad litora, qua maxime flamma fundebatur, accurrunt, simul ut incendium restinguerent, simul ut
Venetus triduo per Ambrachium sinum uagatus magno cum periculo per
fauces euasit. Etenim e castellis in faucibus ipsius sinus utroque ex latere positis ingenti
tormentorum ui est petitus. Omnes tamen naues, praeter unam Dalmaticam, fortunae
beneficio integras inde eduxit, quae quidem et ipsa haud eo loci percussa fuit, ut aut ita
undam acciperet, ut pessum iret, aut difficulter refici posset. Egressus sinu Ambracio
Venetus imperator oppidum in Leucadii litoris peninsula situm ― locus est opere accolarum a continenti nunc abscissus, uulgo Sanctam Mariam
equites, adiunctis sibi totidem Albanesiis, Venetorum mercenariis equitibus, quum ipsorum Venetorum
instinctu, tum spe praedae, neglecta induciarum fide ― erant enim inter Hungaros et
Turcas id temporis induciae ― proximos Turcarum fines circa Naronem amnem adorti
sunt. Qui quidem dum ingentem pecorum hominumque praedam securi hostium abducunt,
ab agrestibus, quorum uis magna dolore amissarum rerum e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua ex parte in
quendam Alexandrum nomine ad se e regno Neapolitano, ubi id
temporis cum patre in quodam Calabriae oppidulo eorum uictui a rege
Ferdinando attributo degebat, accersunt, mox cum duabus triremibus Lyssum
deuehunt, quem quidem populares magna exceptum laetitia sibi ducem
constituunt. Hic est eius Alexandri ex filio nepos, quem Turcae patria uoce
Nam patrum
nostrorum aetate multa plureis annos cum Turcis bella uaria fortuna gessit,
dum hosteis regno suo arcet, ac demum conscientia egregia patriae, quoad
uixit, defensae interiit, sagitta ictus ueneno imbuta, opera quidem cuiusdam
ex suis, fraude uero ac consilio, ut fama obtinuit, Venetorum, dum
castellum, quod incolae Croiam dicunt, eorum custodiae aliquando creditum
repetit.
Albanesii igitur talem
quod incolae Croiam dicunt, eorum custodiae aliquando creditum
repetit.
Albanesii igitur talem ducem nacti tandem non dubitant Turcis hostes propalam fieri,
finesque eorum ultro incursare. Qua quidem re motus Pheris Eunuchus, Scodrensis
prouinciae praefectus, ad sexigentos
equites, ut hostium conatibus obuiam iret, celeriter
contrahit, quos inter multi etiam Graeci ritus Christiani Turcaicae ditionis fuere, Pheridem
secuti
re motus Pheris Eunuchus, Scodrensis
prouinciae praefectus, ad sexigentos
equites, ut hostium conatibus obuiam iret, celeriter
contrahit, quos inter multi etiam Graeci ritus Christiani Turcaicae ditionis fuere, Pheridem
secuti haud quidem uoluntate, sed imperio, ut mox in concursu satis patuit, coacti. Hac
manu bifariam diuisa Pheris in agrum Lyssanum contendit: cum altera enim equitum parte
cis amnem ipse incessit, alteram Drinonem
traicere ac propter ulteriorem
metus enim fugam, pudor manum conserere suadebat. Albanesii uero rati, ut erat, Turcas metu perculsos, hostilique formidine
abutentes eos ex aduerso ingenti clamore sublato inuadunt.
Quos quidem quiescentibus auxiliariis Christianis, qui cum ipsis Turcis aduenerant, primo fere congressu in
fugam coniectos magna ex parte trucidarunt, equisque atque armis haud paruo reguli
emolumento spoliarunt, utpote qui nulla ferme re ad talem expeditionem necessaria
instructus
(quam et ipsam erumpentibus subito aquis absortam esse credunt) uestigia ac ruinae, marmoreaque monimenta sub aquis uisuntur.
Ego autem Docleae excidium in aquas terrae motu exortas haud quaquam contulerim, sed potius in Gothos, Hungaros, Slauenos, Sarracenos, quae quidem gentes non
modo Docleam, sed et Salonas clarissimam Dalmatiae urbem, multasque alias Illyrici non
ignobiles Latinas colonias fractis Romanis opibus deleuere. Huius praeterea tempestatis
acerbitas Epidaurum quoque euertit, unde quaedam antiquae familiae a Romanis ciuibus
originem ducentes
hostes clausos obsiderent, labores detrectare, moram ac
dilationem certaminis aegre ferre, in casum uniuersae pugnae obsidionis taedio Hispanos
prouocare. Hostium enim noua auxilia a Venetis, ut dictum est, submissa ignorabant,
nec consilium Hispani ducis animaduertebant. Qui quidem quod uiribus deerat, id
fraude supplendum ratus, quum aliquandiu metum simulasset, tandem ostendit se ualde
cupidum dimicandi, uerum edicto regis sui prohiberi, affirmans inter Hispanum et
Gallum reges inducias esse, pacemque componi. Et re uera sub hoc ipsum tempus
reparare constituit, quo celeriter confecto, regnum Neapolitanum
repeti iubet, creato exercitus duce Francisco Gonzaga, principe Mantuano. Iam
Francorum copiae fines regni Neapolitani ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque
amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia certamina cum
ab his finibus per se abituros.
Petrus ducis adhortatione accensus, assumpta cohorte sua, et id roboris in exercitu
Hispano erat, plenus bonae spei uadit ad oppugnandum castellum in ea parte pontis constructum, quae ad Hispanos uergebat. Nec uana spes fuit: nam Franci cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere quidem, nedum hosti
cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere quidem, nedum hosti repugnare in
mentem uenerat, legiones traducit, acieque instructa ad hostem pergit. Galli e castellis,
quae ponti superimposuerant, deturbati, ponteque ammisso ac hoste in castra pene
accaepto, a ducibus destituti, morbo, fameque magna ex parte confecti, et ob id
ut ex scelerato per se
homine perditissimum efficeret, omnemque humanitatem exuere cogeret. Nihil enim
petenti miserrimus pater negare audebat, uel si id, quod peteretur, turpissimum foret.
Sacra omnia uenalia erant,
quod quidem apud sanctos illos pontifices, qui
Christianorum mores condiderunt, nunquam fando auditum est. Et quod his non minus
flagitiosum est, noxiorum quoque impunitates precio dabantur, nemo literis aut uitae
sanctimonia ad ullam subuehebatur dignitatem, solis nummis ad sacerdotia
et uigesimo die moritur; Iulius II eligitur; Caesaris Borgiae fata
usque ad eius interitum enarrantur; Pontifex in Venetos Christianos principes concitat;
Bentiuola pulso Bononia potitur; unde simultates inter Gallos et Venetos nascuntur.
2157. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 189 | Paragraph | SubSect | Section] bellum exortum esse, et inde
illi uxor erat titulusque dignitatis, ocii impatiens eo confestim contendit, ibique a quodam Cantabro hoste dimicans interfectus est.
Iulius Secundus, Romanus pontifex, aegre ferens Venetos eo audaciae progressos, ut
ne a rebus ad Romanum
2158. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 190 | Paragraph | SubSect | Section] argumento erit. Diuus Gregorius, ne arma in Longobardos moueret passus est eos Italiam uexare, asserens se Dei timore ab armis arceri; Iulium uero pontificem exercitum per sese ad oppugnandam Bononiam, quod nemo unquam pontificum fecisset, duxisse. Quod ubi Venetis nuntiatum est, qui quidem malebant Bononiam a Bentiuola quam a Romano pontifice teneri, uocato in senatum Ioanne Laschare, Graeco homine ac Francorum regis oratore, multis uerbis expostulant eo quod rex, Veneto senatu inconsulto pontificem, Venetis infensum, in oppugnanda Bononia suis iuuisset auxiliis. Et
2159. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 192 | Paragraph | SubSect | Section] aegre a Saracenis tutabatur, nec sese, nedum Italiam defendere poterat, licet mox, quum centum annos Romani nomen Imperii Franci obtinuissent, deficiente Caroli Magni genere in Lodouico, Lotharii filio, id ius in Germanos Leo Octauus, Romanus pontifex, contulerit. Quo quidem Germani nunc quoque utuntur, paruo admodum Christianae reipublicae emolumento, quandoquidem nusquam Christiani nominis hostibus proximi sint, tametsi ea gens et opibus, et uirtute nulli Christianorum secunda sit. Interea Germani, qui in Tridentinis castris
2160. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 193 | Paragraph | SubSect | Section] coeperunt. Hac uictoria, tametsi illa in senatu Veneto belli huius suasoribus maximo honori ob praesentem laetitiam fuerit, quosdam seniores Venetorum, uacuo a perturbatione animo futura prudentius perpendentes, fleuisse dolore accepimus, quos quidem futuri euentus uates fuisse certum est. Quippe hoc bellum Venetis, alioqui ob cupiditatem finium proferendorum graui oneratis inuidia, adeo auxit odium, ut non minorem illis paulo post cladem, quam Alemano ignominiam tunc intulerit, propterea quod omnes fere Christiani principes
2161. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 194 | Paragraph | Section] in Venetos odium noua insuper in Maximilianum Caesarem iniuria uehementer exasperatum esse accaepit, ratus reges ipsos seu positis purgatisue suspitionibus, aut dissimulatis simultatibus aduersus communem regum hostem facile coituros, eos iterum legationibus fatigare institit. Cuius quidem auctoritas opera Margaritae, Maximiliani filiae, apud Christianos principes multo ualidior fuit, quandoquidem illa iniuriis patri a Venetis illatis concitata non dubitauit uel per sese principes adeundo orare, ut sociatis armis repeterent a Venetis, quae per iniuriam occupata
2162. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 195 | Paragraph | Section] instituto Ecclesiae Romanae adesse, nec sinere eam quicquam de rebus suis ullius latrocinio deperdere. Ex nulla expeditione maiorem laudem ferre potes, quam ex ea, quae te titulo ecclesiastici assertoris decorabit: nulla uictoria hac gloriosior, nullus triumphus honestior. Caeteris quidem Christianis regibus turpe est Romanam Ecclesiam, aliena ope indigentem, pati esse desertam, regi uero Francorum Lodouico nefas, quippe cuius maiores huiusmodi defensio maxime illustres atque apud omnes gentes celeberrimos reddidit,
2163. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 197 | Paragraph | SubSect | Section] sed illi, militiae simul imperitia, simul praesenti fortuna sublati uires non militum uirtute, uerum multitudine pensantes, cum rege bellicoso et optimi generis equite succincto manum conserere statuerunt, quum nullo modo eis praelium committi expediret, sed aut bellum ducere, quod quidem factu haud difficile erat ― bellum enim in solo et suis sedibus erat gerendum ― aut hostibus aequa petentibus parere, sua unicuique, quae per scelus occupauerant, ultro restituendo, et soli, quod institutis ac moribus illorum conueniebat, mercaturę
2164. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 199 | Paragraph | SubSect | Section] passura, propterea quod illius ciuitatis plebs, quae magna ex parte ex conuenis et externis hominibus constat, Slauenis, Albanesiis, Graecis et Circumpadanis Italis, nihil magis tunc optabat quam dari sibi opportunitatem opes Venetorum, publicas simul et priuatas, diripiendi. Quod quidem senatoribus eorumque liberis, qui et per se imbelles sunt, improuiso malo consternatis factu facillimum futurum fuisset, si rex castris ad Mestrim in litore Venetiis proximo positis pronunciasset eorum, qui diripuissent, praedam futuram. At ego crediderim Deum maluisse Venetos illa
2165. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 199 | Paragraph | SubSect | Section] utilitatis quaeratur. Nolim autem petulantior in scribendo
uideri, quod ita Venetorum mores nudarim: nulla mihi iniuria haec gens cognita est. Ipse
autem, quum Christianus sim, odio neminem habeo: ut rerum qualiscunque scriptor,
quae in meam aetatem incidere narro, plaeraque, ne uerbis quidem immutatis, uti accepta sunt transcribens.
seditionibus et desidia laborantem, et ob id imbellem atque opportunam externorum iniuriae, tueretur.
Quo consilio capto pontifex omnia diuina atque humana iura permiscuit,
nec solum
pontificis, sed ne Christiani
humana iura permiscuit,
nec solum
pontificis, sed ne Christiani
opibus rex Gallus bello illato non parum dempsisset, sub ditione fere
sua Ferrarienses habuisse. Sane Veneti impudenti quadam arrogantia praetorem quotannis, duce Ferrariensium inuito, qui et ducis consilio interesset, et ius Venetae nationi
diceret, Ferrariam mittebant. Ad hoc dictu quidem ridiculum, sed quod de maiestate ducis multum detraheret: non licebat duci tuba signum, sed cornu Ferrariae canere,
quum praetor Venetus in eadem urbe, quoties signum canendum esset, tuba uteretur.
Porro Veneti cum aliquando Ferrariensium
aui obsistente. Qua sane insigni iniuria adolescens agitatus non solum in Achimatem regem designatum, sed etiam in ipsum auum
ingens concaepit odium, quod statim detexit, ut paulo post demonstrabimus, quum primum explicandae irae nactus est opportunitatem. Corcuthes uero ne in consultationem
quidem, utpote uirili stirpe orbus, ueniebat, propterea quod Turcae eum regnare haud
facile permittunt, cui spes sobolis adempta est. Quod quidem eo consilio faciunt, ne rege
sine liberis defuncto regnum aut omnino interiret, aut ad quempiam seruorum sobole
regia extincta delaberetur,
concaepit odium, quod statim detexit, ut paulo post demonstrabimus, quum primum explicandae irae nactus est opportunitatem. Corcuthes uero ne in consultationem
quidem, utpote uirili stirpe orbus, ueniebat, propterea quod Turcae eum regnare haud
facile permittunt, cui spes sobolis adempta est. Quod quidem eo consilio faciunt, ne rege
sine liberis defuncto regnum aut omnino interiret, aut ad quempiam seruorum sobole
regia extincta delaberetur, quum omnes fere, qui apud Turcas in summo magistratu sunt,
unde gradus ad imperium facilis, aut serui sint, aut libertinae conditionis.
amici hanc simularunt expeditionem,
propterea quod quosdam Asiaticos Turcas, Sophias dictos, per id tempus tumultuari
sermonibus ferebatur. Sophiae autem apud Machomethanos a quodam Helisophia,
Machomethis genero, denominati sunt, qui quidem inter caeteros Machomethanarum
legum scriptores praestare dicuntur. Multi autem Machometanas leges uani, assimilatione sanctissimorum uirorum, qui Christi euangelium conscripsere, literis mandarunt,
quas sane Machomethes, uaferrimus hominum, quo rudem literarum gentem in
post diebus in
Bythinia extincto, quoad Bazethes pater eius ex Galatia, quam uictui suo attributam
tenuerat, Constantinopolim accederet, in sede regia a paternis amicis collocatus, ea conditione, ut fama est, patri sedem ipsam regiam concesserat, ut illi ipse in regnum succederet. Qui quidem Bazethe de imperio deponendo agitante, dum parentem Achimathi
deditum putat, in Aegyptum abierat, illius regis animum tentaturus, ut scilicet externo
auxilio id efficeret, quod uidebat patris uoluntate sibi negari. Vnde Bazethes hoc
Corguthis consilio uehementer permotus ingenti
Sarmatas Chersonessi accolas, quos nunc Thataros dicunt, sibi amicitia, affinitate cum
his contracta, iungit: nam filiam Thatari regis filio suo in uxorem accaepit.
Itaque ex illis gentibus ipsius regis uoluntate ad tria millia armatorum facile confecit,
licet haec natio, ferox illa quidem, sed ad pugnam cominus ineundam nullius fere usus
sit, utpote sagittis emissis magis terga uertere quam gladio rem gerere assueta.
Quibus
suis copiis adiunctis nauibusque impositis contendit, qua Ister in Pontum influit.
fore, utpote procul a
Constantinopoli et regni sede ablegatum, armis uero ita operam daturum, ut omnes
Christiani pariter et Turcae intelligant se ueram Othomani sobolem esse. Hoc autem
dicebat, non quo Hungaris bellum inferre uellet, quippe quos ne omnibus quidem
Turcaici imperii uiribus aggredi auderet, sed ut, feroces gentes ad Danubium positas imperio nactus, et patrem facilius in suam adduceret sententiam, et spem regni caeteris fratribus praecideret ― nam Turcae Europaei, maxime qui Danubium
Baiazethes ira fremens Selynem armis compescere statuit, sed Ionae Dalmatae consilio cedens ad Selynis postulata descendit.
2176. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 214 | Paragraph | SubSect | Section] sed potius reipublicae Turcaicae curam habere, licet esset Selyni deditissimus, huiuscemodi uerbis usus esse dicitur: Etsi difficile est regi de maximis rebus deliberanti consilium afferre, propterea quod nemo ita prudens est, ut eum opinio aliquando non decipiat, quoniam ne bona quidem consilia saepe ex sententia cedunt, quia Deus res mortalium suo potius arbitratu quam ex hominum uoto agitat, tamen quum et meus in regem animus satis sit perspectus, nec imprudentia quicquam detrahat fidei, sententiam meam primus dicere non dubitaui, utcunque res
2177. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 214 | Paragraph | SubSect | Section] omnino esse. Quis enim regi optimo ac sanctissimo potius non obtemperet quam tam atrocis imperii munus exhorrescat? Sed ualde uerendum est, ne milites uel iurati in obsequium regis non audeant, quum dimicandum fuerit, enses in regis filium stringere, nisi rex ipse, qui quidem ob ualetudinem equo uehi nequit, huic tam nefario praelio, utpote inter patrem et filium comisso, per se intersit, quandoquidem omnes regii serui sumus atque ita instituti, ut perinde ac Deum in terris non solum regem, sed et liberos eius habeamus. Propterea hoc
2178. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 215 | Paragraph | SubSect | Section] ut si ad spem euentus non respondisset, effugium, ut dictum est, ad Hungaros pateret, et a regni sede haud procul abesset, ne fratrum quispiam Constantinopolim se procul agente occuparet ― animum ad arma patri inferenda prauo quidem ac impio consilio, sed quod tandem, ut plerunque fit, fortuna haud auersata est, adiecit. Nam quemadmodum illi nemo Turcarum uitio daret, si de imperio cum aliquo fratrum certaret ― nempe apud Turcas quilibet ex regiis liberis
2179. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 217 | Paragraph | SubSect | Section] artibus administrandum. Quae quum ita sint, milites, iura, quae liberos parentibus iungunt, his coeptis nulla ex parte uiolamus, sed potius a deside ad strenuum, cui maxime conuenit, imperium transferimus. In quod quidem is nostrum ius habet maximum, qui reliquis fratribus uirtute praestat. Vter autem nostrum paternae fortunae dignior sit successione, facillimum diiudicatu uobis erit, si me cum Achimathe contuleritis. De fratre nihil obloquor, quum praesertim et mei et
2180. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 217 | Paragraph | SubSect | Section] quid ex utroque nostrum speretis, unicum filium habeo, cuius uictui una ex regionibus Asiae attributa satis diuitem ac honoratum satrapem efficiet. Caeterae prouinciae uestrae uirtuti patebunt, uestram fortunam, ac dignitatem aucturae sunt. Achimatis uero liberorum turbae ne tota quidem Asia ad uictum sufficit, atque ita, si ille regnum obtinuerit, Asiatica uectigalia regiae duntaxat familiae sumptus ministrabunt: uos reliqui uulgus ignobile, spectatores potius alienae fortunae quam possessores eritis. Quare si, quod nolim, cum paterno exercitu necessario
2181. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 219 | Paragraph | SubSect | Section] agente, ut esset, qui patrem mox necaret. Hac habita oratione sagitta, qua potuit ui arcu excussa, signum pugnae dedit. Duces regii in suos quisque ordines confestim se recipiunt: mox clamore sublato, qui quidem tubarum sonitu tympanorumque pulsu confusus multo terribilior auribus accedebat, equisque admissis ruunt in Selynem. Quibus quum ille impigre occurisset, ita eorum impetum sustinuit, ut aliquandiu neutro sit pugna inclinata.
2182. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 220 | Paragraph | SubSect | Section] armisque deditam pro socordia haberetur. Igitur nondum exercitu dimisso, quemadmodum citra tumultum Achimathi regnum confirmaret, agitare cum amicis coepit. Nam praetoriani milites, quos Ianiciarios uocari diximus, pre se ferebant se uiuo rege alium suffici non passuros, quod quidem non charitate in Bazethem, sed odio in Achimathem speque direptionum ab his agebatur, quae apud Turcas per interregni spatium quandoque militari fiunt licentia. Caeterum Selynes ne profligatus quidem spem regni abiciendam putauit: tantum fiduciae seu animi magnitudo ei
2183. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 220 | Paragraph | SubSect | Section] diximus, pre se ferebant se uiuo rege alium suffici non passuros, quod quidem non charitate in Bazethem, sed odio in Achimathem speque direptionum ab his agebatur, quae apud Turcas per interregni spatium quandoque militari fiunt licentia. Caeterum Selynes ne profligatus quidem spem regni abiciendam putauit: tantum fiduciae seu animi magnitudo ei addebat, seu quia exploratum haberet paternum exercitum in se magis quam in Achimathem inclinare. Quam quidem spem uel maxime confirmauit, posteaquam intellexit praetorianos neque orationis lenocinio, neque ulla
2184. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 220 | Paragraph | SubSect | Section] apud Turcas per interregni spatium quandoque militari fiunt licentia. Caeterum Selynes ne profligatus quidem spem regni abiciendam putauit: tantum fiduciae seu animi magnitudo ei addebat, seu quia exploratum haberet paternum exercitum in se magis quam in Achimathem inclinare. Quam quidem spem uel maxime confirmauit, posteaquam intellexit praetorianos neque orationis lenocinio, neque ulla largitione posse induci, uti Achimathem uiuo parente regnum inire paterentur. Et ne occasioni suae deesset, treis rarę magnitudinis naues frumento onustas e Taurica chersoneso
2185. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 220 | Paragraph | SubSect | Section] patri gratuitis largitionibus suspectum se praebuit, nec illi defuit, unde stipendium militibus suis et caetera necessaria suppeditaret. Qua profecto benignitate adeo praetorianorum uoluntatem promeritus est, ut eum omnes fere imperio dignissimum propalam praedicare non dubitarent. Cui quidem, praeterquam quod aduersa praelii fortuna potius miserationem quam ullum attulerat contemptum, multo magis exinde altitudo animi decori esse coepit quam fuerat paulo ante sceleri data regnandi cupiditas aduersus parentis uoluntatem concoepta, militari
2186. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 222 | Paragraph | SubSect | Section] iuris ea res in regni successione acquirenda sibi comparare potuit, ab auo Mechmethe in Asiam proficiscente Constantinopoli relictum fuisse, auoque ibi extincto locum regium tenuisse, quoad pater Bazethes ex Amasya Constantinopolim accessit. Qui quidem animaduertens parentem imperii iam parum esse potentem, conuersus ad praetorianos, qui regis creandi totum ius sibi uendicauerant (solis enim ex omnibus Turcis una uiuere ac uel rege inuito magno numero coire licet), conatus est eorum studia ad se trahere. Sed quum percepisset illorum
2187. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 223 | Paragraph | SubSect | Section] Iurisius, amicorum princeps et rei militaris, utpote uetus dux, simulque animorum multitudinis peritus, dissentiret, suaderetque expeditionem tantisper differendam, quoad illum Europeae prouinciae beneficiis cognoscerent, studiaque in se praefectorum excitaret, affirmauit Mustapham recte quidem sentire ― quis enim neget regna populi beneuolentia stabiliri ― sed consilia ordinaria id tempus non pati. Nam festinationem sibi, moram hosti utiliorem esse, propterea quod quum Achimathes non modo aetatis ordine, sed etiam parentis iudicio in regni
2188. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 224 | Paragraph | SubSect | Section] Achimathes nactus talem interficiendi Selynis occasionem, utendum ea statuit. Igitur tonsore ex uoto Selynis inuento eum Mustaphae Macedoni clam dono misit. Hunc autem puerum ita alieno nomine atque opera emerat Achimathes, ut ne suspicari quidem puer ipse posset se esse ab Achimathe emptum. Macedo confecta pila e sapone, quo partes corporis radendas tonsores illinunt, eam omnibus inscientibus ueneno aromatibus commixto infectam, quod crebro attritu mortem inferret, theca cornea includit pueroque seruandam dedit,
2189. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 225 | Paragraph | SubSect | Section] quid consilii in tali casu sibi esset capiundum. Quidquid autem metus aut spes subiecerat, diligenti aestimatione pensabat: Pergamne, quo missus sum ire, et scelesti domini exequar mandatum, atque ne immerito quidem me opprimi patiar? Porro si regressus Prusam rem Selyni indicauero, nullam inditio non fide, sed necessitate expresso gratiam initurus sum. Tandem animo diu in diuersa uersato tutius uisum est (et eo ultio atque ira in dominum non immerito concoepta impellebat), ut rem ad
2190. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 225 | Paragraph | SubSect | Section] proderet trepidatione conscientiam indicante. Et quum neque minis, neque tormentorum aspectu ad sceleris confessionem cogi posset, indicis admonitu puer tonsor accitur, interrogatur unde ad Macedonem peruenisset. Ille nulla pauoris signa prae se ferens fatetur se a quodam priuato quidem homine ad Mustapham Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim parricidae uisum fuerat a
2191. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 226 | Paragraph | SubSect | Section] si posset, bellum conficere. Itaque primum omnium in securitatem suam, atque ut belli intestini semina extingueret, quos regiae stirpis propinquos apud se habebat, comprehendi atque interfici iubet. Erant autem apud Selynem sex fratrum, qui iam decesserant, liberi, qui quidem in fidem eius sese permittentes, acceptis in Asia latis ad uictum cultumque agris, perinde ac caeteri regis amici ac purpurati eum fide satis integra, et ob id securi, comitabantur. Horum domos milites regis eodem tempore ita complexi sunt, ut nemo inde elabi posset. Itaque
2192. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 226 | Paragraph | SubSect | Section] ferunt Cichanis filium, ad quem iure gentium regnum spectabat ― nempe Cichanes Bazethis liberorum natu maximus fuit ― quum ad illum carnifex accessisset, Selynis perfidia accusata dixisse circumstantibus se male credidisse salutem suam illi, qui, dum sibi regnum parat, ne parenti quidem morbo et aetate confecto paucorum dierum usuram ad uiuendum concessisset. Et quum carnifex manus eius, ne obniti posset, loro uincire uellet, auersatus carnificem simulque tam segnem mortem, arrepto acinace, irae quam timori propior, multis uulneribus confectus tanquam acie pugnans cecidit.
2193. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 226 | Paragraph | SubSect | Section] propior, multis uulneribus confectus tanquam acie pugnans cecidit. Selynes enim, simul ac accępit fratris filium non pati ad se carnificem adire, misso centurione cum suis manipularibus eum interfici iubet, collaudata adolescentis animi magnitudine, qui sane ne in ultimi supplicii quidem metu decoris immemor maluerit militari ferro, ut dignum esset Othomana gente, quam carnificis manu perire. His adiecit dignum futurum fuisse ob tantam indolem suae fortunae successione, nisi amor patrius filium potiorem duxisset.
2194. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 229 | Paragraph | SubSect | Section] esse, animo statim concidit, metuque consternatus ― et erat ad bellum gerendum minime idoneus ― non tempus pugnae eligere potuit, non aciem instruere, non subsidiis firmare, non ullum imperatoris munus obire, nec denique matura saltem fuga salutem sibi parare. Itaque uix tentato quidem certamine primo statim hostium impetu in fugam conicitur; pauci ex eius exercitu pugnantes, caeterum in fuga ad quinque millia interfecti. Achimathes animaduertens res perditas esse, ne fugiens agnosci posset, uestem suam
2195. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 230 | Paragraph | SubSect | Section] Corpus exanime Turcaico ritu curatum Prusae sepultum est.
Ita Achimathes Othomanus periit, quem pater non solum dignum imperio
iudicauerat, sed etiam omnibus liberis praelatum regem designarat. Cuius profecto
interitu, ut saepe alias declaratum est, innocentiam laudari quidem, audaciam uero ac
celeritatem rebus gerendis aptissimam esse.
2196. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 232 | Paragraph | Section] credens illorum auxiliis sibi adiunctis Alemanos atque Hispanos e Circumpadana Italia pelli posse. Et quo Venetis eximeret dubitationem se de pace ac societate cum fide agere, eis Bartholomaeum Aluianum, strenuum ac nobilem ex Vrsina gente uirum, et Andraeam Grittium, ciuem quidem Venetum ac mercatorem, atque ob id belli artium rudem, sed animi magnitudine cuilibet summae fortunae uiro parem, sine precio dimissos restituit. Horum alter, ut supra demonstratum est, in receptione Brixiae quum ad Venetos defecit, a Gallis captus fuerat; alter in praelio ad Abduam cum hoc
2197. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 233 | Paragraph | SubSect | Section] praeterquam quod Verona his adiectis conditionibus restituta est, ut scilicet omnibus Veronensibus, qui Maximiliani partes secuti essent, tuto domi esse liceret, foederi adscriptum est, ne per inducias ullum urbi nouum munimentum iniussu ipsius Maximiliani adderetur. Quae quidem res argumento est inter Maximilianum et Venetos tunc de pace haud quaquam conuenisse, induciasque, ut dictum est, factas, non autem certam pacem compositam fuisse, quo scilicet Maximilianus aut, quum ei uideretur bellum instaurandum, sublatis induciis libera fide illud cum Venetis
2198. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 234 | Paragraph | SubSect | Section] illi in proferendis finibus feruntur, semper obuiam ierunt, existimantes mercatoribus nauticam magis quam imperium conuenire ― quippe quae conuehendis
mercibus ualde commoda est ― quum imperium sine armis ac uiribus, et
his quidem, ut
supra demonstratum est, non externis, aut mercede conductis, sed, ut ita dixerim, domi
natis, neque parari, neque conseruari possit.
ambiente arma in nobilitatem conuertit.
2200. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 235 | Paragraph | SubSect | Section] hasta Turcam sibi impigre occurentem petit, pectoreque Machomethani per parmam transfixo atque hasta e uulnere euulsa ex equo moribundum, manu impellens, deiecit, capiendo hostili equo intentus. Sed dum iacentem spoliat, equus Turcae fugam Taurunum uersus arripit. Qui quidem ab Hungaris captus ad praefectum adductus est. Ibi quum Scytha uictor equum hostis ab se interfecti sibi restitui, ut par erat, contenderet, tandem accęptis a praefecto trecentis aureis nummis equum praefectum habere permisit. Scytha, ratus sibi apud regem Vuladislauum hanc pugnam
2201. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 235 | Paragraph | SubSect | Section] spe fere tota ob ingentes diuitias Iulio in pontificatum Romanum succedendi. Eo enim mores Romanae Ecclesiae deuenere, ut qui cardinalium opibus instructior est, is ad pontificatus munus obeundum magis idoneus existimetur, quod quidem argumento est Romae integritati ac doctrinae nullum fere locum esse. Et quo Thomas cardinalis pecuniam, quam Romae absumpserat, in Hungaria resarciret nempe dum Romanum pontificatum ambit, atque a splendore ac magnificentia commendari
2202. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 236 | Paragraph | SubSect | Section] tantae expeditioni idonea instructos, bellum ciuile excitant, ne frustra una coisse uiderentur. Est autem ingenitum prope odium inter plebem et nobilitatem: plaerique enim nobilium humanitatis obliti plebi ut seruis dominantur. Itaque plebs nulla beneuolentia, sed solo metu, qui quidem malus concordiae custos est, suis principibus parent. Vnde plebs fraeta sua coitione ac multitudine, perinde ac equus domitis fraenis sessorem contemnens, arma in Turcas parata aduersus principes suos conuertit auctore, ut dictum est,
2203. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 236 | Paragraph | SubSect | Section] principes suos conuertit auctore, ut dictum est, Georgio Scytha; quamquam omnes fere plebei generis antistites haec coniuratio infamia asperserit, eo quod rustici illos, utpote sui corporis homines, nulla iniuria ac maleficio affecerant, quum e contrario nobilitati maxime iniurii extitissent. Qui quidem Scytha, ubi animaduertit multitudinis animum in nobilitatem accensum, addit ultro effraenatis oratione furorem, ut scilicet excusso seruitii iugo non modo in libertatem sese uendicent, sed etiam suis principibus dominentur, ratus sibi quoque ea uia imperium accessurum.
2204. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 237 | Paragraph | SubSect | Section] ac belli iure liceret, in uos hostilia exercet. Immo uix luce ista,
qua promiscue homines cum pecoribus utuntur, uos dignos censet. Caetera omnia, quae
uobis cum nobilitate communia esse debent, sibi ipsi nobilitas seorsum nefarie uendicat.
Quin etiam ne miseram
2205. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 237 | Paragraph | SubSect | Section] et uictor Europae, ab Hyperboreis montibus eduxit, ut paucorum superbiae ludibrio essetis, ut seruitute et erumnis uestris auarissimis hominum opes ac nobilitas quaereretur, ut scelestissimis ciuium uestrorum magistratus, imperia, sacerdotia paterent, uobis uero ne libertatis
2206. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 239 | Paragraph | SubSect | Section] ― iam enim et Ioannes Sepusiensis cum exercitu aduenerat ― partim fugae sese mandare, partim errori ueniam petere, partim neque proelii, neque precum, neque fugae meminisse, sed metu perculsi torpere. Quos ita consternatos atque animi incertos Sepusiensis nactus magna ex parte concidit, nulla quidem ira aut ingenii crudelitate, sed quo coeteros rusticos terrore incusso ad officium reuocaret. Satis enim exploratum habet nobilitas rusticos ac seruiles animos non nisi metu in officio contineri. Praefectus Transyluanus, adducto ad se uiuo Georgio Scytha, licet grauiter, ut dictum
2207. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 | Paragraph | SubSect | Section] neque Ambrosium
Saleresium,
neque
colonos omnes, qui eum sequuntur, male in regem esse animatos, quippe quibus rex nullam unquam iniuriam intulisset, sed per speciem, immo consilio expeditionis aduersus
Turcas suscipiendae, cui quidem expeditioni rex ipse nullam afferret moram, si tanto
bello capescendo tempus idoneum foret,
2208. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 | Paragraph | SubSect | Section] esse cum Ioanne Abstemio Pestensibus inclusum muris. Itaque extemplo in incertos sententiae signa illata, omnesque pariter non sine cęde in fugam coniecti. Eodem quoque astu ac fortuna coniuratio Antonii cognomento Longi in agro Colociensi disiecta est, de quo quidem, quum uiuus captus esset, supplicium Budae in regia ciuitate sumptum est. Hoc nobilitatis successu coeteri coniurati a perniciosis consiliis deterriti ultro dissipantur, e queis Martinus quidam et Laurentius, uterque religione sacri, quum et ipsi colonos in
2209. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] absumpta sint: nemo enim regum aetate sua Maximilianum pecuniae contemptu superauit. Eo colloquio quum multa inter se reges aegissent, quae in uulgus parum sunt enuntiata, futura tamen affinitas, ut tunc fama ferebatur, inter ipsos inita est. Quae quidem fama ex eo maxime increbuit, quia Vuladislauus, filia, quae uni ex Maximiliani nepotibus desponsanda esset, potius in potestatem Maximiliani quam Sigismundi fratris tradita, eo quod Sigismundus sororem Sepusiensis, qui, ut dictum est, regi suspectus erat, in matrimonio
2210. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 243 | Paragraph | SubSect | Section] mensibus, in terra Hungarica ex tumultu agrestium compresso adeptus erat, tantum ignominiae, re forsan non sua, sed aliena culpa aduersus Turcas male gesta, domum reportauit. Sunt enim qui suspicentur Hungaros haud quidem Turcarum metu fugam conscisse, quippe qui saepe alias maximas Turcarum copias parua manu fuderint, sed in regis Vuladislaui gratiam hanc expeditionem turpi fuga consulto dedecorasse, quandoquidem Sepusiensis opes nimium eminere rex noluerit, quippe quem cogendum aequo iure cum
2211. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 245 | Paragraph | SubSect | Section] uanitas mentientium improuisa sit, quae comperta habemus, uos ignorare non sinam. Non fugit uos, milites, totius robur Machomethani exercitus aetate nostra ex equitibus constare. Equites uero ex sola deligi nobilitate, quae quidem apud Turcas nulla est: nempe omnes Turcae aut ex captiuis, aut ex emptis mancipiis fiunt. Nec ignoratis ipsos Turcas nullas unquam terras, nisi quas prius crebris incursionibus uastando solitudinem fecerunt, occupasse, atque omni nobilitate extincta imperio suo adiunxisse. Vnde
2212. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 248 | Paragraph | SubSect | Section] beneficiis ac munificentia notissimum, Selynem uero nulla mansuetudine humanitateue praeditum omnia serua et subiecta sibi uelle. Erat id temporis iisdem in regionibus regulus quidam, Alaudolam populares uocabant, qui sicut caeteros circa regulos opibus, ita et animo superabat. Qui quidem uocatus Selynem adire renuit, confisus tum asperitate locorum, quae incolebat, tum copiis suis ad iustum fere exercitum accedentibus. Ad haec non audebat Turcaicae fidei salutem suam committere, propterea quod, dum Selynes iter ad Euphratem haberet, Turcaicis commeatibus
2213. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 252 | Paragraph | SubSect | Section] pendere uiderunt, reputantes perfidiae praemium regnum fore, inito inter se consilio aduersum caliphem coniurant. Cur enim sacerdos curandis sacris constitutus, qui in ocio aetatem agit, quippe qui nusquam e cubiculo prodit, uerum in sella aurea residens puluillis purpureis innixus ne hyberni quidem solis patiens, quasi animal epulis destinatum sese intra septa saginando, regnum potius temperaret quam milites, sine quorum armis, sudore et sanguine neque imperium ampliari, neque tutum reddi queat? Itaque misso ad caliphem nuntio iubent
2214. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 253 | Paragraph | SubSect | Section] Turcis ueniebat
in mentem Bazethe Selynis patre regnante, quum de finibus certatum esset, saepius se a
Cercassis profligatos fuisse; rursus Cercassus uerebatur hostium multitudinem, uim magnam tormentorum, genus teli equis pariter et sessoribus terribile et perniciosum, praesentiam Selynis, quo quidem, praeterquam quod ne uictus
2215. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 253 | Paragraph | SubSect | Section] regnante, quum de finibus certatum esset, saepius se a
Cercassis profligatos fuisse; rursus Cercassus uerebatur hostium multitudinem, uim magnam tormentorum, genus teli equis pariter et sessoribus terribile et perniciosum, praesentiam Selynis, quo quidem, praeterquam quod ne uictus
2216. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 254 | Paragraph | SubSect | Section] quum emissis missilibus res geri comminus gladiis stantibus equis, uulnera inferri et accipi, cruorque effusus late manare coeperit: insitae animis uirtuti ficta cedet meditatio. Itaque quum primum uideritis hostes tormentis nostris in fugam coniectos, quorum ne fragorem quidem, nedum lapidum tanto impetu excussorum ictus sustinere poterunt, subdite equis calcaria, et instate tergis fugientium, atque pauore attonitos ac dispersos uelut pecora trucidate. Neque enim uos magis ad dimicationem, quae ferme nulla futura est, quam ad caedem et stragem aedendam
2217. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 257 | Paragraph | SubSect | Section] (nam et ipse regnum absens petierat, et se dignissimum eo fastigio merito iudicabat), ut mutata repente uoluntate hostis acerrimus eius imperii efficeretur, pro quo toties cum uitae periculo decertarat. Itaque tuto accessu impetrato ad Selynem transfugit. Qua quidem proditione declaratum est inuidiae morbo et mentis praua coecitate fieri, ut plaerique mortalium malint non sine patriae dedecore, atque etiam excidio, ablatum a suo ciue imperium ad externum, cui sane minus inuidetur, deferre. Turca, adiuncto sibi et hosti adempto tam forti ac
2218. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 257 | Paragraph | SubSect | Section] sursum uersus nauigando, condidere, permissuque Aegyptiorum regum ibi sedes posuere amplexi ingens terrae spatium muris, urbemque binominem appellarunt. Nempe altera eius pars, in qua arx sita est, Babylopolis a Babyloniis, altera a Carrensibus Caërium nuncupata est. Quę quidem urbs seu coeli salubritate, seu soli hubertate, seu in mutandis mercibus solertia adeo opibus ac multitudinis incremento coaluit, ut incolarum frequentia diuitiisque cum maximis regnis certet. Et quamquam supra decies centena millia hominum urbem incolant, pauci tamen admodum,
2219. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 260 | Paragraph | SubSect | Section] miserit, ne liceret cuiquam e regionibus Turcaici imperii plumbum exportare, credens inde plumbum duntaxat in Aegiptum aduehi, quum satis constet Britanniam quoque huiusce metalli copiam suppeditare. Capta urbe protinus ad arcem occupandam copiae missae. Quam quidem custodes, quo uictoris gratiam inirent, sine ullo certamine dediderunt; milites Cercassi, qui in urbe comprehendi potuerunt, omnes caesi. Coeterorum ciuium uiolatus est nemo, nihil cuiquam ereptum, nulli uis illata, et quia urbem non captam, sed liberatam Selynes uideri uolebat, et quia,
2220. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 260 | Paragraph | SubSect | Section] parcere. Velim Christiani hanc Machomethani hominis mansuetudinem in expugnandis urbibus imitarentur, quorum plaerique, quum urbes ui capiunt, non modo caedibus ac direptionibus non temperant, sed etiam ubi egesserint omnes deuictorum fortunas, in pudicitiam foeminarum, ne religione quidem sacris parcentes, impii homines impetum faciunt, putantes tum maxime se uictoria egregie usos, quum eam inhumana libidine ac crudelitate foedarint, qui rursus, si forte in
2221. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 260 | Paragraph | SubSect | Section] quippe quae longo terrarum spatio, non modo ab Europa atque Asia, sed etiam ab ipsa Syria esset dirempta. Selynes interfectis aut fugatis Cercassis, qui Caërium tam pertinaciter armis tutati fuerant, castra extra urbem communiuit, deinde Ionam Dalmatam iussit pecuniam regiam conquirere, quae quidem multo maior spe et fama inuenta est, gemmarum praeterea ac praeciosae suppelectilis magna uis reperta. Caeterum Turca existimans neque Aegyptum neque Syriam Thoma incolumi nunquam quieturam, Iamberdinum, adiuncto sibi Cahirio (uterque autem Thomae solidano erat inimicus),
2222. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 262 | Paragraph | SubSect | Section] Sub idem tempus Rhacusae (urbs Dalmatiae est, de cuius origine ac institutis supra meminimus) ex ingenti ac diutino terrae motu maximus extitit terror. Qui quidem urbem ipsam atque adiacentes ei regiones adeo uehementer concussit, ut multos mortalium prolapsa exanimarint aedificia. Et quia diutius terra mouerat, magno incolarum metu ac solicitudine, plaerisque arbitrantibus terrae
2223. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] in coelum sublatus est, tremor ille terrae exortus fuerat. Itaque templi publico sumptu extruendi triumuiris a senatorio ordine creatis negocium demandatum, Danieli Rhestio, Demiano Minutio, Petro Seorgio, qui quidem e sua, simul et ciuitatis dignitate absoluendum curarunt. Interim dum templum erigitur, terra moueri desiit, Selynisque mors, qui non modo Rhacusanam ciuitatem, sed etiam caeteros Christianos pariterque Machomethanos
2224. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] magis non sine foedo odore exulceraretur, quidam medicorum, dum id ulcus curationem haud recipere putant, submoto omni medicamento morbum naturae curandum permittebant; alii locum quidem remedio esse censentes, per metum tamen haesitantes manus ulceri admouere non audebant. Itaque carnem per se uehementer exulceratam cancer interim inuasit, qui ad uiscera tendens pulmone celeriter exeso ― et erat illi assiduo opii usu totus fere affectus ― intra quadraginta dies
2225. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] manus ulceri admouere non audebant. Itaque carnem per se uehementer exulceratam cancer interim inuasit, qui ad uiscera tendens pulmone celeriter exeso ― et erat illi assiduo opii usu totus fere affectus ― intra quadraginta dies eum absumpsit. Hic uitae exitus fuit Selynis. Qui quidem septimo et quadragesimo aetatis anno, imperii uero octauo mortem obiit, nulli maiorum suorum ui animi et gloria rerum gestarum secundus extitit. Mehmethem auum, Magnum cognomento, qui multum terrarum Turcaico imperio adiunxit, audacia pugnandi longe superauit, uictoriis prope aequauit,
2226. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] quam per speciem inferias dandi corpus paternum extinctum uidisset. Verebatur enim circumspecta foemina, Salomonis mater, utpote cui satis perspecta erat admiranda Selynis simulatio, ne fama mortis falso emissa erga se filii mentem deprehenderet. Porro quidam arbitrantur Selynem ne filium quidem patria dilexisse charitate, quam sane opinionem inde obortam reor, quia nec Selynes odio propter crudelitatem in suos caruit, et nemo unquam mortalium extitit consortis imperii eo impatientior. Eam autem dominandi libidinem
2227. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] Nam dum regni fines proferre, prolatosque stabilire cupit, neque fidem frangere, neque inhumana uti crudelitate dubitauit. Sed nec publicum odium expauit, maluitque metui a suis quam diligi. Praeter saeuitiam ac immensam dominandi cupiditatem ne alieno quidem abstinuit, propterea quod auaritiae stimulis agitatus quosdam ex ditibus purpuratis, ut eorum bona inuaderet, interfecit, obiciens eis rapacitatem, quasi ingentes opes inique congessissent. In aliis laudare licet hominem. Praeter morem Othomanorum regum neminem ad se adeuntem
2228. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] literarum, quibus Turcae utuntur, satis eruditus. Quum opus esset, uerba in concione facere non deerat ei dicendi facultas. Nihil libentius audiebat quam anagnostem gesta illustrium uirorum, praesertim Magni Alexandri legentem. Interdum uersus etiam sua lingua haud quidem amatorios componebat, sed quibus testaretur se cupidine gloriae uehementer flagrare. Fertur in libidinem masculorum paulo propensior fuisse. Alii nulla eum nisi ex permisso uoluptate usum affirmant: negabat enim regem obscenas aut incestas decere libidines, arbitrabaturque nihil
2229. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] qui repetundarum accusati et conuicti essent, seuerissime animaduertit. Impatientissime etiam suorum dedecora tulit. Nam sororem et fratris filiam, quum comperisset eas parum honeste pudicitiam habuisse, necari iussit. Vita ex insita ambitione tristiori fuit, utpote qui ne conuiuari quidem cum amicis, nisi admodum raro soleret. Quum de bello suscipiendo deliberaret, amicorum quidem sententiam exquirebat, sed in capiendo consilio suam potius sequebatur. Suspicabatur enim duces, qui praesertim sub sene Bazethe diutius uixerant, quietis quam belli studiosiores
2230. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] etiam suorum dedecora tulit. Nam sororem et fratris filiam, quum comperisset eas parum honeste pudicitiam habuisse, necari iussit. Vita ex insita ambitione tristiori fuit, utpote qui ne conuiuari quidem cum amicis, nisi admodum raro soleret. Quum de bello suscipiendo deliberaret, amicorum quidem sententiam exquirebat, sed in capiendo consilio suam potius sequebatur. Suspicabatur enim duces, qui praesertim sub sene Bazethe diutius uixerant, quietis quam belli studiosiores esse. Inde uox eius saepius audita se neminem habere, quocum de magnis rebus consilia
2231. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 270 | Paragraph | SubSect | Section] inferimus, utpote quod ipsi priores, sacrum inter omnes gentes legati nomen uiolando, nobis pacem ultro petentibus indixere. Itaque quum omnium iniuriarum causa ab insolentia et animi elatione proficiscatur, pro certo habete Deum nihil magis quam superbiam auersari. Quod quidem et casus principis Dęmonis imprimis declarauit, et Christi sententia testatur, quem nos diuino quidem spiritu concoeptum, atque e uirgine natum, sed hominem tantum sapientissimum, Deoque accaeptissimum fuisse, et demum iudicem mortalium
2232. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 270 | Paragraph | SubSect | Section] ultro petentibus indixere. Itaque quum omnium iniuriarum causa ab insolentia et animi elatione proficiscatur, pro certo habete Deum nihil magis quam superbiam auersari. Quod quidem et casus principis Dęmonis imprimis declarauit, et Christi sententia testatur, quem nos diuino quidem spiritu concoeptum, atque e uirgine natum, sed hominem tantum sapientissimum, Deoque accaeptissimum fuisse, et demum iudicem mortalium omnium futurum existimamus, Christiani uero ita Deo genitum, ut nunquam incoeperit putant. Qui ait, qui se ipsum
2233. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 270 | Paragraph | SubSect | Section] sepulchro condita. Nam ex quo rex ille, ut de maioribus natu accępi bellicosissimus exercitatusque iam ab iuuenta finitimis circa omnium accolarum bellis, naturae concessit, Hungari otio tantum et luxui indulsere, omnique fere cura militiae administrationisque regni abiecta. Quo fit, ut ne iustus quidem exercitus noster, sed manus praedatoria fines Hungarici regni nostro imperio adiunctos non modo impune continenter incurset, sed etiam ita iam deuastarit, ut pene cultoribus desertos reddiderit. Magna pars nobilitatis Inferioris Dalmatiae, quam Choruatiam appellant, fessa
2234. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 271 | Paragraph | SubSect | Section] ut non dubitarent propalam praedicare e republica esse regem inopia premi, nec debere eum armis et legionibus succinctum esse, si tyrannidem exercere nolit, nobilitatem uero diuitiis abundare, ut scilicet commodius militiae onera, quum opus fuerit, subire et operam reipublicae praebere possit. Qua quidem re improbi homines regnum uiribus florentissimum omnibus pene accolis contemnendum reddidere, quandoquidem rex egestate laborans, praeterquam quod scelestos et dicto minime audientes principes ad officium cogere nequeat, neque pacis neque belli
2235. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 272 | Paragraph | SubSect | Section] Danubium miserunt, qui fines ibi Hungaricos populando non sinerent Transistranos Pannoniis adiungi, nec ullam his opem inde afferri. Qui tandem traiecto Danubio, non ausus Transistranam ingredi Hungariam ― saepius enim ibi profligatus fuerat ― non modo nulla re memorabili gesta, sed ne uiso quidem hoste in Moesiam, unde uenerat, regressus est. Caeterum Turca, ne ea parte, qua Sauus Danubium illabens Tauruni muros praeterfluit, nauibus quicquam ab Hungaris in urbem importari possit, aliquot dyerotas e Ponto per Istrum aduerso flumine, eadem nauigatione, qua quondam Argonautae,
2236. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 274 | Paragraph | SubSect | Section] a pontifice Romano neglectos, a coeterisque Christianis destitutos, multo maiorem audaciam alacritatemque, ac studium ad regnum Hungariae oppugnandum assumet, euocatisque Asiaticis quoque copiis, totis imperii uiribus ad bellum Hungaricum incumbet. Vnde Hungaris, non separantibus quidem consilia sua a coeteris Christianis, sed aduersis rebus et atroci negocio coactis, neccessario e duobus alterutrum subeundum erit: aut enim aliquid de finibus suis hosti obuiam non eundo deperdent, aut foedus conditionibus ab hoste latis inibunt. Quod si
2237. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 275 | Paragraph | SubSect | Section] breuissimum e Macedonia in Italiam traiectum, inde Romam sit, in qua Vrbe templum Deo suo erigere Selynes, Salomonis pater, uouerat, per te ipsum, aut adhibito aliquo regionum ac locorum prudente, considerato. Et quae dico, ex ore senatus Hungarici regisque Lodouici missa existimato. Qui quidem neque numero, neque robore ac uirtute militum a Turca superari posset, si primum ei auctoritas apud suos esset, qua sane pueri neccessario carent, quia ea, ut probe nosti, ex multis rebus magnifice atque egregie gestis, et singulari prudentia, cuius puerilis aetas haudquaquam
2238. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 275 | Paragraph | SubSect | Section] qua sane pueri neccessario carent, quia ea, ut probe nosti, ex multis rebus magnifice atque egregie gestis, et singulari prudentia, cuius puerilis aetas haudquaquam capax est, comparatur, deinde stipendii copia suppeteret. Nam Boëmi, gens Martia et regi suo Lodouico deditissima, ne pedem quidem domo efferre nisi accępto stipendio possunt. Quibus sane conductis Hungari quoque, et Hungaricae ditionis Dalmatae, egregiae equitum alae, extemplo in officio futuri sunt. Soli autem fere nobiles apud Hungaros, Boëmos ac Dalmatas, quibus Lodouicus Casimirus imperat, militiam
2239. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] obsessisque animus perinde ac a rege destitutis concideret, repertis quibusdam Turcaicae linguae peritis, eos Turcaica item ueste indutos iubet, si forte custodias hostium fallere possent, cum naui onusta puluere accensibili per Danubium nocte in urbem irrumpere. Quod consilium per se quidem obsessis salutare futurum fuisset, si tegi silentio potuisset, uerum ad hostes delatum urbem procul dubio prodidit. Turcae enim re per quemdam transfugam Moesum enuntiata intentiorem custodiam adhibentes nauim coeperunt, obtruncatisque uectoribus puluere eo potiti sunt,
2240. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] difficilia transitu loca cedentes insequeretur. Tandem tutiora suadentibus accedens, ne hosti in sua et ignota Turcis terra pugnandi et rei bene gerendae occasio daretur, caeteris rebus praetermissis oppugnationem Sabactii et Tauruni aggredi, amicis praesertim idem sentientibus, regi placuit, haud quidem desperanti celerem Moesorum, qui urbes eas incolebant, deditionem, quum quia illos diutinam obsidionem, utpote cum familiis et pecoribus inclusos, nequaquam passuros arbitrabatur, tum quia credebat Moesos, eo quod ritu
2241. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] utraque Ecclesia, modo absit uerborum pernitiosa contentio, idem de
Deo sentiat, ceremoniis tantum, non autem religione, altera ab altera differens. Quis
enim neget Graecam Ecclesiam, aeque ac Romanam, uiros Deo accaeptissimos et inter
diuos a sanctis patribus relatos tulisse, quorum quidem natales dies Romani nequaquam
celebrarent, si Graeci religione a Romanis dissentirent.
praeter armatum hostem ac repugnantem uiolare nefas putant.
Et ne Turca inde abeunte Hungari ea oppida facile restituerent, materia, quae ab igne illesa superfuerat, partim in Sauum, partim in Danubium, qua hi amnes altissimi fluunt, ex
commodo excidentium demersa. Quo quidem facto Turca testatus est animi imbecillitatem, quippe qui maluit ea loca hosti uasta relinquere quam non sine continua dimicatione tueri, ratus, ut erat, Hungaros non passuros Syrmium latissimis fluminibus ab
agro Turcaico seclusum perpetuis hostium
per molliciem animi periuro ac crudelissimo hosti armis pecudum more aut trucidari,
aut uenire, perpetuaeque ac miserrimae addici seruituti.
Sed non adeo omnes, qui Sumonii obsessi fuerant, uigor animi destituerat, quin ex his
quidam uirum sese dignum Hungarico nomine ostenderet, cuius quidem non indignum
uidetur et locus admonet memorabile facinus attingere. Hic quum uidisset ingenteis
hostium copias oppido circumfusas, nec ullo modo his resisti posse, atque iam metu
omnibus consternatis de deditione urbis cum Turca agi nihilque reliqui
incesseret, iamque de soluenda obsidione ac discessu coeperat cogitare, quum duo transfugae Moesi, ex eo genere homines, quos nostri
a Turcis inde repulsus, dum inconsulte fugit, hostibus reliquerat, nec loco amissorum alia Hungarorum principum negligentia restituta erant.
At oppidani, qui omnes fere Moesi erant, non modo pro nudata moenibus patria
corpora sua non opponere, sed ne ligneas
incertum perfidia, an
metu et consternatione animorum stupentes, comminisci. Itaque priusquam Turcae
admouerent copias, qua muros demoliti erant, Moesi igni urbi iniecto sese in arcem
recaeperunt, patriamque aut nimis celeri desperatione, aut proditione hostibus ne expectato quidem eorum aggressu concessere, nihilo magis arci, quam oppido
fuerant, feliciores futuri. Duces Turcarum ubi conspexerunt suos in oppidum transgressos, eoque
potitos esse, et ipsi cum magna exercitus parte urbem porta in
fere sacris aedibus a Christianis adici solet, integra atque intacta repentina, ac praepropera fuga relicta. Cuius sane turris summitatem quum arcis altitudini prope aequalem
additis ligneis munitionibus Turcae fecissent, ac minoribus tormentis instruxissent, ne
consistere quidem muris, ut dictum est, praesidiarios sinebant milites. Multos enim inde
ferreis pilulis e tormentis excussis aut interficiebant, aut grauiter uulnerabant. Nempe
contra Hungari nullum ne in urbe
fecissent, ac minoribus tormentis instruxissent, ne
consistere quidem muris, ut dictum est, praesidiarios sinebant milites. Multos enim inde
ferreis pilulis e tormentis excussis aut interficiebant, aut grauiter uulnerabant. Nempe
contra Hungari nullum ne in urbe
quae motu ipso accensae ubi in tectis adhaesissent, scandulae
celeriter ignem comprehendebant, lateque incendium uagabatur. Alii truncos ingentium
arborum ferreis confixos clauis prouoluebant ex arce, qui ubi in hostem muros subeuntem incidissent, magnam stragem necessario aedebant. Quibus quidem in praeliis saepius
per biduum die noctuque continenter diuersis etiam locis pugnatum est, quum hostes
copiis in multas partes diuisis uicissim praelio succederent, ducibus eorum pro sauciis et
fessis abundante multitudine integros ac recentes in pugnam submittentibus.
qua ante bellum habitarant.
Caeterum arce tradita fides dedictitiis Turcaica religione seruata est. Nam Turca
nihilomagis Moesos credens fideles sibi futuros quam Hungaris fuerant, una cum familiis urbe excedere, Constantinopolimque demigrare magno omnium moerore iussit. Qui
quidem sedes patrias praeter spem relinquentes se ipsos, nulli tamen miserabiles, uehementer accusarunt, commissi sceleris sera atque inutili poenitentia, quandoquidem perniciosum consilium neque reuocari, neque in integrum restitui posset.
reliquiis urbe excederent, quosdam
Turcarum per ludibrium dixisse Christianos fato quoque functos Machomethanis sacris
iam initiatum iri. Sane erat id temporis Tauruni foeminae cuiusdam corpus lignea arca
conditum, Moesi Illyricique diuam Peticam appellant, quod quidem corpus monachi
Graeci ritus (nam et ipsi Tauruni coenobium, a Moesis olim regibus constitutum, seorsum a Caesiis sacerdotibus tenuerant) Turcarum permissu in curru impositum
Constantinopolim auexerunt. Quamquam sunt qui affirment diuam Peticam iussu
Salomonis inde
dum is aduersus Gallos
in Circumpadana Italia per duces suos bellum gerit, admonendo Turcam et affinitatis
inter Hungarorum regem et Caesarem contractae, et docendo nimiam Augusti potentiam
e re haudquaquam esse Turcaica, putantes eo consilio suae reipublicae egregie consultum iri. Quam quidem atrocitatem apud Hungaros sermonibus iactatam magis attigi, ne
uiderer omisisse, quam quod crederem a Venetis admissam.
Quis enim adduci potest,
ut credat quenquam Christianum adeo insanae mentis esse, perditumue, morisque
extincti, et discordia domestica occupat; Turcae ad dissimulandum hunc moerorem in Iazyges Hungaros praedatum missi, a
Ioanne Scepusiensi primo congressu terrentur, et in Moesiam refugiunt.
eam cum ingentibus copiis oppugnatum
uenisset, non sine clade atque ignominia Iani Chugniadis ductu repulsus est, utpote relictis, ne fugam impedirent, rarae magnitudinis aeneis tormentis, quibus urbem demoliri
conatus erat, quam auus Bazethes et pater Selynes, Mars alter, ne tentare quidem bello
ausi sunt.
At Hungaros de ope Taurunensibus ferenda consultantes nuntius deditae urbis terrore ingenti ac moestitia compleuit, eoque maiore affecit dolore, quia praeter reipublicae detrimentum, cum summo nominis sui dedecore famaeque ac gloriae iactura, uidebant se ab
uirtus eius illi formidolosa et ob
id apud ferum hominem fraudi esset, quandoquidem compertum fere habebat Selynem
dominandi cupidinem cunctis humanis affectibus anteposuisse.
Porro Othomani reges, ut fere Machomethani omnes, cupidi sunt quidem uoluptatum, sed eos, utpote gloriae cupidiores, nunquam ulla uoluptas a rebus gerendis
remoratur. Sed nec his, quominus militiam more suo exerceant, corporis mollities obest,
quandoquidem, quod apud caeteras gentes turpissimum est, dum sui collatis signis cum
hoste depugnant,
diximus
poterat, quamquam Laurentius rempublicam ita prudenter ac leniter moderabatur, ut tyrannidem, ea non mediocri humanitate condita, uideretur redimere, nec magis ciuibus suis
excellere quam patriae principatu suo prodesse ― deinde ut huiusmodi labore edendi
appetentiam excitaret. Qui quidem licet plurimi esset cibi, castus tamen, quod raro usu
uenit, est habitus. Nempe epulae et lautior mensa Veneri, immodicarum cupiditatum
parenti, cognata sunt. Quamquam illius libidinum continentiam quidam non uirtuti, sed
morbo assignant: satis enim constat hunc pontificem
corrupt. M
* uirtuti inuident
K: atramento corrupt. M
** quidem suppleui
15
16
* incertum an hic et
85
* minus KZ:
minusque M
* quidem suppl.
g: deest in MKZr
** exhausta K:
exausta M
app. ed. Crau.: Caeterum ciuitas, Venetorum imperio
liberata, parum abfuit, quin haud multo post, quorundam adolescentium
leuitate animi, et, egestate, ut fit, uenalium, proditione, diriperetur;
quos quidem nominatim tradere, familiae dignitas, in qua nati sunt,
prohibet. Tulit enim ea domus uiros plures singulari facundia praeditos,
patriae studiosos, multisque muneribus ciuilibus claros. Hi igitur iuuenes,
a quodam regulo
Canalensis ager
territorii Epidaurii fuerit, argumento est opus mirabili structura effectum,
quo a uigesimo prope milliario aqua in urbem perducta est, partim
subterraneo riuo, partim substructione, partim opere arcuato. Cuius quidem
operis a Slauinis procul dubio euersi adhuc extant uestigia, atque quibusdam
in locis inscriptiones latinis literis nomina curatorum indicantes. Per idem
quoque tempus Sigismundus Augustus, Hungarorum ac Boemorum rex,
a Slauinis procul dubio euersi adhuc extant uestigia, atque quibusdam
in locis inscriptiones latinis literis nomina curatorum indicantes. Per idem
quoque tempus Sigismundus Augustus, Hungarorum ac Boemorum rex, Phariam,
quam quidem Lesinam, ut dictum est, uocant, Braciam, et Corcyram nigram,
insulas habitatoribus satis frequentes, singulari benignitate in Rhacusanos
usus, ditioni Rhacusanae adiunxit. Iam coeperant Rhacusani praetores
mittere, qui
esse patiatur, suam operam aduersus communem inimicum, et foeda libidine
pollutum, pollicentur; tandem spe pecuniae illecto, persuadent, uti a parente ad
Turcas desciscat, patremque Turcarum incursionibus uexet. Ad haec, ne belli
quidem iure seruato, licitati sunt hostis caput, pecunia percussori promissa.
Nec altera parte Stephanus destitit externis auxiliis Rhacusanos oppugnare:
pactus est enim cum Venetis, ut expugnata Venetorum ope urbe Rhacusa, praeda
rerum
tributariam
fecerit, sed etiam in Turcicam seruitutem paene redegerit. Nimirum, ita
plerumque usu uenire solet, ut, qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem
se ipse superetur; nec multo leuius uictori, quam uicto accidat. Quod quidem
patrum nostrorum aetate, Illyricis, Thracibus, Macedonibus, et Graecis, his uero
temporibus Italis euenit. Quoniam alii, dum Gallorum ope, alii Hispanorum,
aduersarios suos oppugnant, omnes externum iugum subiere. Atque haec
137
* congruunt KZg:
congruit M
** quidem
suppleui: nec uestrae religionis... r
138
139
191
192
193
* quidem suppl.
r
194
195
* proximo KZg:
proxime M
203
* quidem
suppleui
204
* pacis Z: paci
M
233
234
235
* quidem suppleui
** abrupisset
Kg: abrumpisset MZ
236
* pontificatus
K: pontificat. Z: pontificatum M:
pontificium g
* quidem
suppleui
** quidem
suppleui
* sceleris Z:
pontificatum M:
pontificium g
* quidem
suppleui
** quidem
suppleui
* sceleris Z:
sceleri M
** defuturam
254
* multi Z:
multis M
** quidem suppl.
g: exp. quidem M: deest in
KZ
*** referretur
KZ:
* multi Z:
multis M
** quidem suppl.
g: exp. quidem M: deest in
KZ
*** referretur
KZ: referreretur M
* hortarentur...admonerentque
g: hortaretur...admoneretque Z:
hortaretur...admonerentque MA
* quidem
suppleui
** oppido KZgr:
oppidi (forsan loc.) MA
suppleui
** oppido KZgr:
oppidi (forsan loc.) MA
* quidem
suppleui: nec r
277
278
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.