Your search found 922 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 89-592:

supere rogationis et meritorum Sanctorum mercatores. Nostra demum aetate, ingenti Dei beneficio, coeperunt Sacrae literae in magno esse precio, et a multis diligenter examinari, earumque sententia populo Dei proponi, ac mysteria earum salutariter explicari. Confectae etiam sunt multae valde laboriosae ac laudabiles versiones, inter quas Lutheri vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis

aliquando sese obtulit occasio, ut de reb. quoque ipsis aliquid disserere, propter vocum uberiorem explicationem, necesse fuerit. De secunda ac tertia parte postea suo loco aliquid dicam. Sicut autem studio publici boni Ecclesiae, hoc totum Opus maximo labore congessi: ita contra valde vereor, ne multi eo ad corrumpendam Scripturam veritatemque abutantur. Quanto enim quaeque res nobilior, et magis ad gloriam Dei directa est: tanto ea Satan et impii foedius, in contumeliam Dei, et publicum damnum abutuntur. Hunc extremum pravorum hominum abusum, cum omnium maxime in Sacris

sacros libros. Unde ipsa quotidiana palpabilisque experientia testatur, magis esse illustratum, et omnium manibus tritum, sacrosanctum istud Dei volumen, hisce proximis annis 50, quam antea mille et quingentis. Quapropter etiam hanc partem omittam: illud tantum unum addendo, valde esse deplorandum, non paucos docentes in eo esse ambitionis errore, ut non putent se satis doctos apud vulgus haberi posse, nisi subinde aliquas sententiolas scriptorum citent: eoque remisso Sacrarum literarum studio, Patrum lectioni vacant: cum tamen contra, plus sit solidae ac vere eruditae

dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco, hoc tum invidio sum valde esse: tum etiam rem, tanti splendoris appellationi minime parem videri. Solus enim agnus Dei est finis legis, et solus ille aperit librum clausum: solus ille tum legi, tum etiam cordi nostro velamen illud obscuritatis Mosaicae detrahit. Denique ille solus nobis Scripturam aperit, et cor

Domino, et ab Israel. 1. Sam. 20. Finita est malitia ab eo: id est, apud eum. Exod. 33. Abstulerunt ornamenta sua a monte Oreb: id est, iuxta. Causam efficientem notat, et exprimendum esset per ὑπὸ, et Latine aliquando Propter. Sed in Novo testamento valde crebro ἀπὸ pro ὐπὸ positum legas. Sic Matth. 11. Iustificata est sapientia a filiis suis. Matth. 16, Oportet filium hominis multa pati a sacerdotibus. A bono ad malum: Gen. 31. A bove usque ad pecus: 2.

alia tetra peccata. Oriuntur autem hîc variae loquutiones, quarum aliquas explicabimus. Abominationem facere, id est, tetros cultus: Deut. 12, Omnem abominationem Domini, quam odit, fecerunt diis suis: pro, omne id quod maxime detestatur Dominus. Sic 1. Reg. 12. Et abominationem fecit valde, eundo post idola: pro, rem valde abominandam. Abominationes super aliquem proiicere, pro, reddere turpem, foetidum ac sordidum. Nahum. 3: Proiiciam super te abominationes, atque contumeliis afficiam te ponamque tanquam inquinamentum. Abominatio pro idolo, crebrum est. Sic

autem hîc variae loquutiones, quarum aliquas explicabimus. Abominationem facere, id est, tetros cultus: Deut. 12, Omnem abominationem Domini, quam odit, fecerunt diis suis: pro, omne id quod maxime detestatur Dominus. Sic 1. Reg. 12. Et abominationem fecit valde, eundo post idola: pro, rem valde abominandam. Abominationes super aliquem proiicere, pro, reddere turpem, foetidum ac sordidum. Nahum. 3: Proiiciam super te abominationes, atque contumeliis afficiam te ponamque tanquam inquinamentum. Abominatio pro idolo, crebrum est. Sic abominatio Ammonitarum, 1. Reg. 11.

obedientiae ac passionis posse in nos per imputationem transcribi, nosve ea vere iustificari negant, interim plenis buccis ac bullis, hominum iustitias nobis venditant, transcribunt et imputant, eorumque imputatione nos iustificari et salvari volunt. Acceptationi, et verbo Acceptandi, est valde vicina loquutio Accipere personam. est enim gratis, ac quasi praeter ius alicui favere. Sic enim etiam pater caelestis nos perditos filios, praeter meritum nostrum ac ius, ob passionem unigeniti, inter filios suos recipit, adoptat ac diligit. Ut vero tanto plus lucis ac certitudinis

33. congregans velut in acervum aquas multas: id est, tempestates emittens. In tempestatibus enim, aut alioqui, videntur cumuli et veluti montes aquae erigi: cum ea non sit natura aquae, ut patiatur accumulari, sed diffundatur. In acervos ponere Ierusalem. Psalm. 79. subintelligitur lapidum. Valde crebro hac loquutione eversio civitatum indicatur. Cum maxilla asini acervus unus duo acervi: subintellige, facti sunt caesorum hominum aliquot acervi, me eos sola maxilla asini sine omnibus armis caedente, et accumulante. Iud. 15. Acervos acervos ponere, 2. Paralip. 33, pro, acervatim.

Rationes loquutionis duae esse possunt. Altera, quia durae tabulae insculpta non facile abolentur: eoque tenacissime peccatum aut malitia originalis cordi illorum impressa esse affirmatur. Altera ratio loquutionis esse potest, quia cor humanum dicitur esse lapideum. ADDERE verbum valde hebraizat: non tamen adeo obscure, ut non facile a quovis Latino intelligi queat. Saepissime autem coniungitur ferme adverbialiter aliorum verborum infinitivo: Addere loqui, Addere odisse, Addere mittere columbam, Addere petere. i. porro, iterum, vel ulterius, aut etiam intensius seu

aut allegorice de ipso vero Davide, aut Meschia. ADMIRATIO, sive Admirari, quo ad propriam significationem, nota vox est. Plerumque sane dicitur de iis quae vel grandia, vel inusitata sunt: et praesertim quorum causas non penitus pervidere possumus. Aliquando tamen simpliciter valde probare ac laudare aliquid significat. Sic legitur Christus admiratus esse fidem Centurionis, et aliorum aliquorum. Aliquando contra, improbationem significat. Sic miratus est Christus Marc. 6, ob incredulitatem quorundam. Admirantur saepe pii opera Dei, ea celebrantes et laudantes. Sic

Deinde, cum in fine mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit. AEDIFICARE, Hebraeis בנא Bana, aedes struere est, notae significationis vox: sed per metaphoram valde crebo ponitur pro omni cuiuscunque rei perfectione, provectione, aut (ut ita dicam) melioratione. Unde forte Latinum bonum, quod homini profit, eumve quasi aedificet. Contra autem verbum Destruo, plane contrarias significationes et Hebraismos habet. ut Galatis 6. Si quae destruxi, rursus

virginem usque ad nuptias custodiendam esse bene obseratis cubiculis, et non permittendum ut ante nuptias extra domum conspiciatur. Idemque et de pueris dicit, addens, difficile esse parentibus custodire liberorum castitatem. Quinetiam hodie in Italia, ut maxime aliquando in publicum prodeant, valde tegi peplis solent. Altera causa est, quare virgines dicuntur Almae, aut occultae, seu absconditae, quia contra maritatae cognosci â viro, et cognoscere virum dicuntur: item quia earum nuditas a marito detegi ac revelari, seu patefieri dicitur. Tertia ratio est, quia additur articulus in

est, quod a terra sublatum, sursum tendit. Inde igitur per metaphoram alias Alta vocantur val de difficilia, quod praealta et ardua sunt quasi inaccessa. Hinc Ecclesiasticus: Altiora te ne quaesieris. Psalm. 10, Altitudo sunt iudicia tua a conspectu eius: id est, superant eius captum. Alias valde praestantia ac gloriosa, quod sint supra communem sortem rerum, supraque humilis vulgi conditionem. Sic Dominus dicitur in altis habitare. Psal. 138. et vocatur Altissimus, Gen. 14. Num. 24 Psalm. 9. et passim in Scriptura. Ier. 17, Solium gloriae et altitudo a principio:

Sic et Petrus dicitur flevisse amare, Matth. 26. Ezech. 27. Et plangent super te in amaritudine animae: id est, tristi animo. Eadem significatione uxores Esau dicuntur fuisse amaritudo animi Isaaco et Rebeccae: pro, perpetuo eos cruciantes. 2 Regum 14 Vidit Dominus afflictionem Iudae amaram valde. Amaritudines aliquando vocantur res dolore ac moerore afficientes, et alterum ad iram provocantes. Sic dicit Iob 13, Scribis contra me amaritudines: id est, crimina contristantia et irritantia, aut etiam acerba decreta, seu crudeliter me punis et flagellas. Sic et Oseas capite 12

contristantia et irritantia, aut etiam acerba decreta, seu crudeliter me punis et flagellas. Sic et Oseas capite 12 inquit: Irritavit Deum amaritudinibus: pro, gravissimis peccatis. Sic Proverb. 5. ultima adulterae dicuntur esse acerba instar absynthii, et acuta ut gladius anceps: id est, valde molesta et noxia. Aquae amarae, Num. 15 vocatur illa aqua consecrata, et ad hoc parata, ut exploret innocentiam uxoris: sive ob causam efficientem, quod vir irritatus amara suspicione adulterii, volebat sic explorari uxorem: sive ab effectu, quod sontem mulierem amarissime cruciabant, ac

populo Dei expectatus et exoptatus. Qui et Dominus ibi dicitur, ac purificator, mundator seu iustificator, ac renovator filiorum Levi: id est, omnium credentium. Dicitur autem Angelus foederis, quia per eum fit foedus et reconciliatio in Deum et homines. Ponitur haec vox metaphora quadam pro viro valde pio, aut etiam doctore sincero. ut Sam. 19. 2. Sam. 14 et 19: ubi tamen non tam metaphora, quam plena comparatio est. Sicut et Actorum 6, de Stephano: item Gal. 4. Forte Apocalypsis 2. per angelos Ecclesiarum intelligit summos doctores. ANGULUS, pro quibusvis

animae vestrae: pro, quod extreme et ex animo amatis. Sic anima arida et famelica: id est, homo. Num. 11. Psal. 107, Anima anhelans ad te. Psal 143. In secretum impiorum non veniat anima mea. Multum peregrinata est anima mea cum Meschech et Kedar. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris, Deut. 4. pro, custodi temetipsum. Confringi animam desiderando Dominum, Psal. 119. Concupiscere animam, et deficere ad atria Domini, Psal 84. pro, ipsum pium hominem. Sic Psalm. 69. Appropinqua animae meae, redime eam propter inimicos meos:

Luc. 9. Qui voluerit animam suam salvare, perdet eam. Posses etiam accipere de vita Luc. 12. Anima habes multa bona. Matt. 6, Non, ne anima pluris est quâm esca? Iohan. 12, Anima mea turbata est valde. Et Matth. 26, Tristis est anima mea usque ad mortem. Act. 20, Anima ipsius adhuc in ipso est. In Psalmis innumera sunt exempla: ut cum dicitur, Anima incurvavit se in pulverem, Psal. 44. id est, vis vegetativa proxima est interitui. Multa tamen huiusmodi exempla etiam ad

Arboris dies, Isaiae 65, comparatione longaevitatis arboris describitur longaevitas hominis: Iuxta dies arboris erunt dies populi mei. Arbores idololatricae, sub quibus idola celebrantur: Pudore afficiomini propter arbores, quas concupiscitis, Isa. 1. Arbor aut lignum vitae, pro re valde salutari: Proverb. 11, Fructus iusti arbor vitae. Cur porro in Paradiso nominetur arbor scientiae aut vitae, non facile fuerit certo statuere. Aliqui putant ab opinione hominis, cui id Sathan persuaserat. Verisimilior est tamen sententia eorum, qui putant ita dici ideo quod ibi debuerint

sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde laedentes. Eodem modo Psalm. 120, Lingua dolosa sagittae potentis acutae. Ierem. 9: Sagitta intensa lingua eorum. Psal. 64, Tetenderunt sagittam suam verbum amarum. Sagitta in manu potentis aut robusti, significat rem valde laedentem, aut alioqui efficacem. Psalm. 127, Ut

sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde laedentes. Eodem modo Psalm. 120, Lingua dolosa sagittae potentis acutae. Ierem. 9: Sagitta intensa lingua eorum. Psal. 64, Tetenderunt sagittam suam verbum amarum. Sagitta in manu potentis aut robusti, significat rem valde laedentem, aut alioqui efficacem. Psalm. 127, Ut sagittae in manu potentis ita filii iuventutum: id est, sic filii in iuventute nati patri, senes efficaces ac utiles sunt, sicut sagittae robusti hominis omnia penetrant. Sagittam et arcum alicuius redire retrorsum, 2. Samuel 1,

cedunt. Nihil enim est molestius, quam in pane reperire sub dentibus arenam, aliosve lapillos. Arenae collatione etiam innumerositas exprimitur. Isaiae 33. 39. 1. Reg. 4. Sic dicitur Psalm. 78, Pluit super eos tanquam arenam maris volatile alatum. Arenae gravitate exponuntur etiam res valde molestae et onerosae. Sic Proverb. 27. dicitur ira stulti ponderosior quovis lapide et arena. ARGENTUM, alias pro pecunia, aut quovis precio ponitur. ut Iob 31. dicit, se non comedisse alienos fructus sine argento. Et Isaiae 55. Deus iubet a se petere aquas sine argento: id

10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae tandem res

pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae tandem res quotidianae, ac pervulgata emptione, decem coronatis

caram esse putat, quod 20 minis, hoc est, 200 coronatis indicabatur. Verisimilior igitur multo mihi est sententia, Siclum esse vocatum argenteum: quo nomine tum Vulgata, tum et Munsterus vertit aliquoties Hebraeum כסף Chesep, argenteum. Fuit vero illa moneta valde usitata in templo et populo. Porro Siclus fuit idem quod Stater, seu 4 drachmae: una drachma, 9 crucigeri. Cogebantur autem singuli offerre in templum annuatim dimidium Sicli, seu didrachmon. Hoc Romani ad se rapuerant. Quare Christus pro se et Petro soluit unum staterem, siclum aut tetra

hoc est, circiter 120 denariis, quae erat paulo maior summa illa amissa. Sic ille praeclarum lucrum fecit. Argentum et aurum posita synecdochice materiali causa pro opere, saepe significat idola, aut etiam vasa argentea et aurea. ARIDA, pro terra: iuxta Regulam, Quod accidentibus valde propriis res ipsae notentur: de qua infra suo loco. Terram enim dicunt Physici, esse omnium elementorum aridissimum et siccissimum. Arida anima dicitur homo, aut corpus, quod nullo commodo victu rigatur, Numer. 11. Ossa mea sicut cremium aruerunt, Psalm. 102. Ibidem: Aruit cor meum, et

est Obturare aures. Psal. 58, Isaiae 33, Sicut aspides obturaverunt aures suas. Sic ferme etiam Obturare accipitur Isai. 6. Obtura aures eorum, ne audiant. Aurem perforare servo subula moris fuit, si noluit liber fieri anno septimo. Exodi 21 Deut. 15. quo indicatum est, eum valde obedientem esse debere, et quasi prorsus servilem conditionem suscipere. Sic et Christus de sua perfectissima obedientia erga patrem, Psal. 40. Sacrificium et oblationem noluisti, aurem perfodisti mihi. Quo indicatur patrem nobis obedientia Christi placatum esse. Loqui in

ubi vox Hebraea ילדות Ialdut puericia, significet pueros ipsos, sed tantum aetatem uniuscuiusque: tamen videmus istas voces, Iuventus aut Puericia in Latino sermone facile utrique tribui, et aetati unius, et ipsi coetui eius aetatis. Praeterea Hebraeis valde usitatum est, ut abstractum pro concreto, et eius subiecto ponant: ut senecta pro sene homine, aut senibus. Sic igitur et Iuventus aut puericia, pro pueris aut iuvenibus accipitur. AZYMON. Vide in voce FERMENTUM. B BAAL, apud Haebraeos

Pugnae, et verbi pugnare. nam in Hebraeo est ferme idem thema Nilham. Unde bella et lites sunt intervos? Iac. 4. abusive privata certamina indicat. BENEDICERE, Graece εὐλογεῖν, Hebraice ברך berech, valde multa et varia significata in Scriptura habet, quae redigemus in ordinem, ut commodissime poterimus. PRIMUM igitur ac maxime proprie significat bene de aliquo dicere aut loqui, seu ipsum laudare, praedicare, celebrare, gratias agere Sic saepissime in Sacris literis accipitur, praesertim cum

BENEPLACITUM, aut Beneplacere, seu etiam Bona voluntas, vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat

delicium animi: sicut de T. Caesare est apud Suetonium, quod sit amor et deliciae generis humani vocatus. Huc referri possunt per se rectissima ac sanctissima, et quae quasi merendi quandam vim habent: ut est passio ac meritum Christi. Sic Deus in omnibus suis consiliis et actionibus, tanquam valde bonis, suum beneplacitum habet. Sic tota divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Altera Activa, et quasi contraria huic significatio est, cum aliquem, licet indignum, et unde

in seculum misericordia eius. Thren. 3, Bonus est Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas

34, Declina a malo, et fac bonum. Psal. 73. Adhaerere Deo bonum est. Psal. 92, Confiteri Domino bonum est. Psal. 18, Bonum est confidere Domino, etc. Act. 6 Non est bonum, nos relicto verbo ministrare mensis. Sed haec significatio valde est praecedenti vicina. Sic etiam dicitur fama et nomen bonum, id est laudabile: 1. Tim. 6. Bonum certamen, 2. Tim. 4. QUINTO, de bono utili sunt innumera exempla. ut Ge. 49, Vidit requiem quod esset bona. Et 45. Bonum Aegypti vestrum erit. Num. 13 et 14, Terra bona. 2. Sam. 18,

Paulus dicit Rom. 13. Est minister Dei tibi in bonum. Bonus oculu ponitur pro benefico et misericordi, Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in

Est minister Dei tibi in bonum. Bonus oculu ponitur pro benefico et misericordi, Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In

et misericordi, Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In bonitate Dei permanere Rom. 11, Considera bonitatem Dei, si in

Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In bonitate Dei permanere Rom. 11, Considera bonitatem Dei, si in eius bonitate

causa est, sicut sol talparum. CAESARIS nomine intelligit Christus omnem magistratum sive summum, sive infimum, cum dicit Matth. vigesimosecundo, Date Caesari quae sunt Caesaris, et Deo quae sunt Dei. CALCARE, esse pedibus premere aliquid, notum est, et in Sacris literis valde usitatum. Deuteronom. 1. et 11. Terram quam calcaveris, dabo tibi. Inde venit significatio Calcare vuas, aut oleas, quae sic emolliuntur, ut inde oleum exprimi possit. Mich. 6. Calcabis olivam, et inungêris. Iudicum 9, Vuas calcantes. Et Esaiae vigesimosexto, ac Ieremiae

necessaria. Sic Deuter. 29. et Isaiae 5, Calcei, aut corrigiae calceorum non sunt diffractae: id est, Omnia vestimenta et alia necessaria fuerunt firma. Sic et Deut. 33 dicitur: Ferrum et aes calceamenta eius. id est, Omnia vestimenta et instrumenta quae gestant, aut secum habent, sunt valde firma: et simul omnia loca quae calcaverint, erunt variis metallis plena. Tertio, Calceamentum extendere: id est, regnum augere. Psal. 60 quod Latini pedem extendere, longius progredi, ac plura occupare, dicunt: vel quia regibus non satis tutum est extra suum regnum

μαθήματα: ut et instituendos saepe castigari sit necesse, et castigatio afflictioque det intellectum parvulis, ut Scriptura loquitur. CATECHESIS, et κατηχέω, vox tum in Sacris literis, tum et in primitiva Ecclesia valde usitata. Utitur enim ea Scriptura Lucae 1. Act 18. 21. Rom. 2. 2. Corin. [1.4.] Gal. 6. Significat autem aliquando simplicem narrationem, sed tamen crebrius inculcatam. ut Act. 21. Ut sciant nihil eorum esse verum, quae de te

ubi celeusma est illa vox angeli, nomine Dei nos ad resurrectionem excitantis, et ad iudicium vocantis. CELARI aliquid ab aliquo, est latêre eum. Hier. 32, Num a me celabitur quicquam? id est, num aliquid me latere, fugere, aut mihi occultari poterit? CELSUS, alias valde munitus, ut Psal. 61, Ad petram quae est celsior me, deduc me: id est, munitior quam ut ego eam meis viribus expugnare possim: quia loca celsa valde munita, et veluti inexpugnabilia esse censentur. Alias pro dignitate ponitur, ut Iob 4, Orna te celsitudine.

Hier. 32, Num a me celabitur quicquam? id est, num aliquid me latere, fugere, aut mihi occultari poterit? CELSUS, alias valde munitus, ut Psal. 61, Ad petram quae est celsior me, deduc me: id est, munitior quam ut ego eam meis viribus expugnare possim: quia loca celsa valde munita, et veluti inexpugnabilia esse censentur. Alias pro dignitate ponitur, ut Iob 4, Orna te celsitudine. CENTUM, alioqui numerus certus, pro quovis magno ac incerto numero poni solet. ut Ecclesiast. 6. Si genuerit vir 100 liberos, et annos multos vixerit: id est, plurimos.

sibi invicem imprecantur in obtestationibus: Ita hostem fugiendo effugias, et persequendo consequaris. Cerva ad torrentes, Psal. 42. Sicut cervus ad torrentes aquarum glocitat, ita anima mea ad te Deus: quia cervi cursu fatigati vehementer sitiunt. Solent etiam certo anni tempore valde sitire. Cervus pro superbo et iniusto poni videtur Psal. 29, Vox Domini perturbans cervos. Psal. 22, de Christo et eius passione agitur. titulus habet, Super cerva aurorae: quod plerique exponunt de cerva mane a venatoribus invasa, agitata et capta. Per illam

in hodiernam diem pontificii sacrificuli ac rasi vocitant. Dicuntur autem doctores Clerus, quia ipsi sunt peculiaris sors Dei, segregati ad cultum ipsius: tum vicissim dicitur Deus Clerus aut sors doctorum, crebro in Levitico ac Numeris, quia ipse potissimum est eorum sors et merces copiosa valde. A mundo enim non nisi ingratitudinem extremam expectare coguntur. Si iacueritis inter medios cleros, Psalm. 68, non recte versum est. deberet enim verti, Inter terminos. Pinguntur enim pii doctores veluti exercitus, castra in finibus hostium ponentes, et eos expugnantes. Alii vertunt,

in oratione Dominica, Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra: quia in regione aetherea omnia summo ordine progrediuntur, ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque aliquando coniunctim cum aetherea, aliquando et sine ea. Hoc an proprio, an catachrestico fiat sensu, dubitatur. cuius dubitationis causa est, quia etymologia quidem ab aquis sumpta, maxime

ut pro horizontibus vox haec, aut certe summitas caeli non raro accipiatur. ut Psalm. 18. Egressus eius et occursus eius a summo, aut fine caeli, usque ad summum eius: id est, ab una parte horizontis ad aliam. Videtur autem talis significatio et loquutio esse sumpta a communi puerorum, aut valde imperitorum opinione, qui visu iudicant, caelum alicubi ultra pauca miliaria contingere terram, ac finiri ibi totum mundum. Sexto: Cum vox haec geminatur, plerunque aetheream regionem significat. Caelum caelorum, id est, firmamentum, quod omnes inferiores caelos aut horizontes in se

iubetur. Omnino autem videtur esse talis quaedam vis vocum, quod sicut rixosa mulier perpetuo insurgat, ac conetur dominari viro: sic etiam peccatum inhaerens rebellet, concupiscat, conetur regnare, et captivum rapere hominem. Quare illorum duorum plane similium locorum ac sensuum versio mihi valde commode expressa esse videtur a Luthero, in vulgari Germanico: Qui primum de muliere vertit, Dein will/tua lvantas, vel potius cupiditas, sit viro subiecta, et ille tibi dominetur. Postea vero de peccato dicit Deus ad Cainum: Ne concesseris ei suam cupiditatem, sed domineris illi. Est igitur

sub iniustitiam: quodque velit abuti membris hominis, ut servis ac instrumentis, ad peccandum. Idem plane et rixosa mulier, aut potius omnes mulieres agunt, ut dominentur, regnumque super viros obtineant: tametsi aliae plus, aliae minus. neque enim in omnibus se aequaliter exerit malitia. Valde quoque in eadem versione commode Ad virum, Lutherus per Subvertit. Idem igitur praecedens comma dicit, quod et consequens: Tua cupiditas aut appetitus sit viro subiectus, et Ipse dominetur tibi: sic et in altero dicto, Peccati cupiditas sit tibi subiecta, aut sit sub te: et, Tu

id est, Si quis ingenue professus ac testatus fuerit me esse verum ac unicum mundi servatorem, vicissim et ego eius partes in extrema die coram caelesti patre agam, mecum illum in vitam aeternam traducens. Secundo, significat agnitionem et confessionem peccati aut culpae coram Deo: in quo sensu valde crebro in libris Moysis reperitur. Et Iosua dicit ad Acham: Confitere quid feceris. Psal. 32. Dixi, confitebor adversum me iniquitatem meam, et tu remisisti iniquitatem peccati mei. Sic Pharisaei dicuntur venisse ad baptismum Iohannis, confitentes peccata sua: id est,

gratissimum sacrificium obtulistis, et manus vestras etiam gratiores et acceptiores Deo effecistis, cum et antea singulari caeremonia essent ad facienda sacrificia Deo consecratae ac impletae. CONSIDERARE, est attentius aliquid expendere, examinare, cogitare. Ierem. 2. Considerate valde, et videte, si est factum sicut hoc. Esdr. 8, de acto censu aut lustratione dicitur: Post haec consideravi populum et sacerdotes. Proverb. 7. Considera vultum pecoris tui, pone cor tuum ad greges: id est, eorum vitam ac mores, quos regendos habes, diligenter examina. Deus laborem et

mandata a Deo: ut, non irascendum, non iudicandum, et similia, partim quae sunt electicia, quaedam ex rebus indifferentibus, ut Mendicitas: quae illi dicunt esse perfectionis Evangelicae, perniciose opera cum Evangelio commiscentes: de quibus forte alibi. CONSOLATIO, nota vox est, nec valde explicatione indiget. Veniunt tamen quaedam inde phrases, quae explicandae videntur. Et consolationem accepit, et ascendit, Gen. 38: pro, accepta consolatione ascendit. Accipere consolationem super mortuo: id est, de morte eius, 2 Sam. 13. Consolationem sumere de hostibus, Esa. 1:

Dei Genes. 24, pro, vivere secundum Dei praescriptum. Sic Deus dicit Abrahamo Gen. 17. Ambula coram me, et esto syncerus. Et Enoch Gen. 5, cum Deo ambulasse dicitur. Sic Psal. 5, Dirige viam meam in conspectu tuo. Bonum aut malum facere, aut esse aliquid in conspectu Dei, valde crebro significat iudicium Dei: sicut et phrasis, In oculis. Sic dicitur etiam in Psal. 116. Mors sanctorum preciosa in conspectu Domini: id est, in iudicio Domini. Invenire gratiam in conspectu: id est, iudicio alicuius, seu apud aliquem, Gen. 5. Exod. 33. et 34.

6, et Coll. 3. disserit de consurrectione cum Christo, id est, de renovatione et nova obedientia, in qua postquam ex morte spirituali resuscitati sumus, vivere debeamus. Voces CONTAMINATUM, Immundum, Impurum, Pollutum, Prophanum, Commune, aliquando etiam Sacrum inquinatum, et similes, valde vicinae, imo potius eaedem sunt: de quibus nunc dicetur, et supra in voce COMMUNIS aliqued actum est. Sed infra in vocabulo Mundus, Sacer et sanctus, etiam clarius tanquam ex suo opposito illustrabuntur. In Hebraeo eadem vox est טמא tame, quae et

1. Tim. 6 iubet nos contentos esse cibo et vestitu. Luc. 3. Contenti estote stipendiis vestris. Esaiae 2. In filiis alienis contenti fuerunt, aut acquieverunt. Intelligunt plerique, dici de alienis doctrinis ac religionibus, quas Iudaei neglecta sua sectabantur. CONTUREARE, verbum valde usitatum est in Sacris literis. Accipitur autem modo de animi perturbatione, excitata terrore ac periculis. Sic saepissime anima aut cor alicuius conturbatum dicitur. Credo idem etiam esse, cum ossa dicuntur conturbata. Sic dicitur Psalm. 42. Anima mea quare conturbas me? Et

30. Ierem. 31, Iacobi 4. Item convertere mare in aridam, Psalm. 66. Convertere significat etiam restituere. Sic saepe dicitur de conversione captivitatis Israel. Et Petrus iubetur gladium in vaginam convertere: id est, restituere suo loco. Converti de homine acceptum deponentaliter, valde saepe significat redire ad saniorem mentem. Sic Dominus Petro dicit Luc. 17, et Matth. 18, quod si saepius in die fuerit conversus, qui peccavit, condonandum illi nihilominus esse. In hoc usu istud

se cor tuum: de gaudio ac laeticia accipitur. Contra vero Ps. 101 dicit David, se latum corde non posse perpeti: id est, turgidum, inflatum, magnas spes, dignitates ac opes in animo voluentem supra suam conditionem, et ingentia quaedam sibi tribuentem supra suas dotes. Praeputium cordis valde crebro in Sacris literis reperitur, et significat totum veterem Adamum, seu essentialem corruptionem ac malitiam hominis, qua ita excaecatur anima rationalis, ut nihil rerum aut motuum divinorum percipiat: sicut si cordi ipsi circum posita esset quaepiam membrana, ut nihil sentiret exterius

vitam istam vegetativam, ut Esa. 50. Corpus meum dedi percutientibus. Matth. 10. Nolite timere eos qui occidunt corpus. Sic corpus Domini recondi in sepulchro, aut non inveniri ibi. Sic Paulus dicit, scortationem esse peccatum in proprium corpus. Nam cum omnis coitus, quantumvis moderatus, valde laedat hominem: tum praesertim illae furiosae libidines, quae sine modo ac fine cum petulantissimis scortis patrantur, plane frangunt valetudinem. Etsi vero etiam ebrietas et ira laedunt valetudinem, tamen multo magis scortatio, ut non immerito hoc quasi proprium malum huic peccato

filii Dei fiunt: idque quasi prorsus ex nihilo, certe non ex carne ac sanguine, nec ex voluntate viri, sed ex ipsomet Deo. Iohan. 1. Psalm. 102. Populus qui creabitur, laudabit te. Sic Psalm. 51, petit in conversis creari cor novum. Et Paulus etiam valde significanti verbo condendi, quod saepe verbo creationis aequivalet, novam istam hominis pii formationem indicat. ut, Conditus secundum imaginem. Et, Conditi ad bona opera. Et inde vox κτίσις crebro Creatura vertitur. Sic verbum Creandi

rivalem interficere crudeliter solet: quod ibi Salomon adultero iuveni minitatur. Iob 30. Mutatus est mihi in crudelem. Et Proverb. 17. Angelus crudelis mittatur contra eum: id est, acerbissimus hostis. CRUX, notum instrumentum supplicii est olim quidem Romanis, Graecis ac Iudaeis valde usitatum in puniendis facinorosis: sed in novo testamento, ob reverentiam passionis Christi abolitum. Per quandam catachresin autem significat omnis generis calamitates piorum, praesertim veritatis gratia toleratas. Credo id ideo fieri, quia Christiani suis calamitatibus a satana et impio

quadam custodia verbi, piis iuvante Deo possibili. ut, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. Hoc si diceretur de illa perfectissima custodia aut perfectione mandatorum Dei, nemo plane foret beatus, quia eam nemo prorsus praestare potest. Sic hoc verbum Psalmo 119 intelligendum, ubi valde crebro reperitur. Sic et Iohan. decimoquarto dicitur, quod Deus sit ad eum venturus, et cum illo mansurus, qui custodierit sermonem eius. Iohannis porro 17, etiam clarius in hoc sensu accipitur, cum Christus affirmat Apostolos custodivisse sermones Dei. Complectitur autem haec custodia

vel faciendo, vel ad faciendum: pro, diligenter, serio ac sollicite facias, etc. Custodire animam animabus, et custoditum esse in anima, ut hoc aut illud faciat aut omittat: pro, cavere ne semetipsum perdat, dum hoc aut illud facit aut omittit. Deuter. 4. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris mandatorum. Ios 23. Custodite animas vestras valde, ut diligatis Deum vestrum. CUSTODIA, alias functionem aliquam in templo significat, ut supra dixi: alias, vigilias nocturnas: nam et Iudaei noctem in quatuor custodias, ut Romani in quatuor vigilias,

facias, etc. Custodire animam animabus, et custoditum esse in anima, ut hoc aut illud faciat aut omittat: pro, cavere ne semetipsum perdat, dum hoc aut illud facit aut omittit. Deuter. 4. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris mandatorum. Ios 23. Custodite animas vestras valde, ut diligatis Deum vestrum. CUSTODIA, alias functionem aliquam in templo significat, ut supra dixi: alias, vigilias nocturnas: nam et Iudaei noctem in quatuor custodias, ut Romani in quatuor vigilias, distribuerunt. Hinc illud, A custodia matutina usque in noctem speret Israel: id

instrumenti Musici, cuius saepe fit mentio in descriptione rituum et instrumentorum Musicorum templi. 2. Reg. 6. 1. Par. 13. 15. 16. Psal. 150, iubemur laudare Deum in variis cymbalis: pro, omnibus modis ac rationibus. CYMINUM, est genus parvi leguminis aut grani, non valde foeniculo dissimilis, cuius sylvestris species domestica melior est. Eius aliquoties in Sacris literis fit mentio. ut Esaias capite 28 sumit a re rustica similitudinem, quod sicut agricola omnibus rebus tribuit suum modum ac tempus, aliaque frumenta aut legumina aliter tractat: sic et Deus

immolant, daemoniis immolant: Et, Nolo vos esse participes daemoniorum. DAMNARE, et DAMNATIO, in verbo Condemno exponitur. DARE verbum varios idiotismos in hac lingua, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum habet: quos ordine percurram. Illud autem ante omnia moneo, valde crebro idem plane valere, quod verbum Pono, in Sacris. Quare saepe inter se coniunguntur, saepe etiam pro se invicem ponuntur: ut qui alterutrum norit, utrunque norit. De qua re in verbo PONO. Plurimae quoque locutiones huius verbi possunt exponi per facere, efficere, aut fieri. Significat

tanto maius foenus seu augmentum poenae a nobis exigitur: sicut illud praeclarum citatur, Tarditatemque vindictae supplicii gravitate compensat. In hoc sensu vocantur Debitores Lucae 13 ii, super quos turris Siloa ceciderat: quos paulo ante peccatores dixerat. In novo sane Testamento valde usitatum est, ut peccata vocentur debita, et conditio nostra cum debitore conferatur: ut in parabola debentis 10000 talenta, in Iustificatione peccatricis, in Dominica oratione, in nomine Chirographi, in praedicto loco Lucae de casu turris Siloam. Sed an etiam ante Christum usitatum fuerit in

actionem significat, posita generali voce pro speciali: propterea quod inter alia officia, coniuges etiam hoc sibi invicem debent, sive procreationis gratia, sive restinguendi naturalis ardoris, ac vitandae scortationis causa. Vox alio qui Debitor, Rom. 1, et Debitores, Rom. 8, ac alibi, non valde obscurum sensum significationemve habet, ut peculiari expositione non egeat. DECALVO verbum huius linguae idiotismo significat, aliquem suis ornamentis spolio: propterea quod mulierum praecipuus ornatus in coma consistit. Isaiae 3. Decalvabit Dominus verticem filiarum Syon, et

munus suscepturus fuisset. Quare eum veluti deceptum esse a Deo, dum maiorem facilitatem ac felicitatem in sua functione sperat. Verum Roman. septimo adhuc multo obscurior locus est, ubi dicit Paulus: Peccatum enim nactum occasionem per praeceptum, decepit me, et per ipsum interfecit me. ubi valde obscure verbum (Decepit) usurpatur. Alii sane aliter eum locum explicant. Ego autem puto, ibi vocis (Decepit) sententiam esse, quod peccatum aut innata cordis perversitas, lege patefacta, ostenderit deceptum esse: ut sit posita res, pro eius indicatione: sicut plura eius loci verba

declinaverunt simul: pro, veram doctrinam, et piam vitam deseruerunt. quod dictum etiam Rom. 3 citatur. Daniel. 9, Declinaverunt ne audirent. Declinare a Deo, pro, deserere Deum, et vel ad falsos deos, vel ad terrenas cupiditates inclinare. Declinare a iudiciis, a mandatis, a lege Dei, valde crebrum est in Sacris literis, praesertim Psalm. 119, de errore doctrinae ac vitae: quia qui a recta norma veritatis ac pietatis discedunt, veluti a vera via recedere videntur. Declinare iudicium alicuius, est iudicando ius ac aequitatem violare: ut Exod. 23, Non declinabis iudicium

aut desiderari posset: id est, caruit externa quadam dignitate, potentia, gloria, et autoritate, quam sibi gubernatores huius mundi undique accersunt. Tribuitur nonnunquam et Deo haec vox, ut Psalm. 93: Dominus regnavit, et decorem indutus est. Et Psalm. 104. Domine Deus magnificatus es valde, gloriam et honorem induisti: amictus es lumine sicut vestimento. ubi decor spiritualis Dei non tantum illam gloriosam speciem significat, quae apparere etiam externa visione solet: sed multo magis illam internam speciem, qua piis animis veraeque fidei sese ostentat, ut omnipotentem,

ut omnipotentem, sapientem, iustum, veracem, misericordem, et qualis a nobis esse creditur et celebratur. Quare haec vox non raro cum confessione coniungitur, quod nos celebrando Deum talia ei quasi ornamenta aut vestimenta merito appingimus, aut attribuimus. Adorare Deum in decore sanctitatis, valde usitata phrasis est. Psal. 29. 96 1. Par. 16. et 2. Par. 20. Significat autem proprie quidem, pulcherrimum illum ornatum vestium sacerdotalium, in quibus divinum cultum peragebant. Per metaphoram autem, istum spiritualem ornatum contriti, et Deo fidentis cordis. Eadem etiam

cum eius invocatione, permissione, ac benedictione. Eadem vero illa dedicatio, etiam prophanatio ibidem vocatur: propterea quod in posterum licebat iis ad conmunem huius vitae, et quorumvis hominum usum, uti ac frui. DEDUCERE verbum, per se nullum valde obscurum Hebraismum efficit: sed coniunctum cum certis vocibus, quas exponam. Deducere igitur canos alicuius cum sanguine ad inferos, significat cruenta morte finire eius vitam, seu interficere eum. Deducere autem in pace, significat pati eum mori morte naturali, aut concedere ei

מרה Sara locuta contra Dominum. Secundo, significat consumi, כלה Cala. Sic Gen. 25 legitur, Abrahamum defecisse, et mortuum esse: pro, paulatim consumptum senio, placide extinctum esse. Eadem huius verbi vis, aut certe valde huic cognata est, Psal. 119, Defecit ad salutem tuam anima mea, in verbum tuum speravi: Defecerunt ad verbum tuum oculi mei, dicendo, Quando consolaberis me? pro, prae longa, solicita ac molesta expectatione dilatae opis tuae quasi contabui, ac consumptus sum. Sic

inde omne bonum ac commodum expectans. Psal. 147, Neque in tibiis viri delectatur. Aliud quidem verbum in Hebraeo est, sed idem pene sensus. Testimonia tua sunt delectationes meae, et viri consiliarii mei: Psal. 119. Iterum in Hebraeo nova vox est, sed significatio valde prioribus vicina. Planta delectationum, Isaiae 5. Et puer delectationum, Ieremiae 31: pro planta aut puero delectabili, seu quo quis delectatur. Sic, Pellitis uxores populi mei ex domibus delectationum suarum: pro, quibus delectantur, et in quibus longo tempore cum summa voluptate

singularia oblectamenta: tametsi hic iterum diversa a prioribus vox sit in Hebraeo. Deus non delectatur fortitudine equi, nec in tibiis viri beneplacitum habet: Psal. 146. Delectatur quidem Deus omnibus suis creaturis, teste Genesi: Vidit Deus, et ecce omnia quae fecerat erant valde bona. delectatur igitur ut suis creaturis: non delectatur autem, cum nos in eas fiduciam ponimus: non delectatur etiam ita, ut ad eas vim efficaciamque suam et victoriam alliget. DELEO, saepe significat totalem extirpationem gentium: in quo usu etiam apud Latinos scriptores

in rebus adversis inutilis et irrita est. Deuter. 32 dicit Deus Dentes bestiarum immittam in eos: pro, crudelitatem earum, efficiam ut bestiae grassentur in eos. Secundo Dentes etiam hominum, exprimentes fremitum aut frendorem quendam, iram significant: hunc enim gestum ac sonum exprimere valde irati solent Psalm. 35 Frenduerunt adversum me dentibus suis. Thren. 2, Sibilaverunt et frenduerunt dentibus superte: pro, acerbissimo et prorsus hostili animo sunt. Aliqui verterunt, Nudare dentes: quo forte alluderetur ad canum gestus, qui commoti solent rictum aperire, et gingivas

cuius titulus est De materiis et metis scientiarum abunde dixi. DEPRECARI, aliquoties in Exodo, Levitico et Numeris, in vulgata versione, pro Chipper כפר Hebr. ponitur, quod magis proprie expiare significat. Exod. 3. 32. Levit, 9. in Num. valde crebrum est, ut cap. 6. 8. 13. 15. 16. 20. 31. Quod eo moneo, quia Hebraea vox multo significantior est. Deprecari faciem alicuius, saepe simpliciter significat eum metuere, revereri, et summe honorare. Iob. 11. Deprecabuntur faciem tuam multi: pro, te suspicient ac

super illud Pauli. Adhortor igitur ut fiant ante omnia deprecationes, etc. Deprecatio quidem est illa obsecratio, quae pro liberatione a tristib. offertur: Obsecratio autem, bonorum appetitio Interpellatio autem, eorum est accusatio qui iniurias inferunt. DEPREHENDERE, valde significans est verbum: et significat, quasi in ipso scelere aut malo aliquo facinore reperire. Sic dicit Achab ad Eliam, obviam sibi factum. in occupatione vineae Nabod: Num deprehendisti me inimice mi? pro, O quam tu gaudes, quod me nunc in foedo scelere repereris, cum alioqui perpetuo me

humana desertum ipse tueare: vel cum omnes eum deserverint, restat ut solus eius curam suscipias, eumque foveas ac tueare, Derelinquere legem, pactum, aut testamentum Dei: pro, deficere a vera pietate, valde crebrum est in Sacris literis. Vicinum huic est quod supra dixi, Derelinquere Deum. Sic etiam dicitur aliquis verae pietatis desertor, Timorem Domini derelinquere, Iob 6. Derelinqui terram, Isaiae 7. Antequam puer possit eligere bonum, et reprobare malum, deseretur terra, quod nunc

post collectionem adhuc superstites, alicubi in extremis ramis latitantes sub frondibus. Dicit ergo ibi propheta, Erunt civitates fortitudinis eius sicut derelictio virgulti aut rami: pro, paucae et solitariae, sicut pauci fructus supersunt post factam collectionem. DERISOR, vox valde significans in Sacris literis est, et significat non istam vulgarem aut (ut ita dicam) morionicam derisionem: sed plerunque istam perditam et propudiosam hominum malitiam, qua simul Deum et homines suis cogitationibus, actionibus, et vita rident, nulla praecepta, nullum verbum Dei curantes,

Deut. 28, se effecturum ut descendant infra vicinos aut incolas Ethnicos: pro, ut fiant imbecilliores, aut subditi corum. Peregrinus ascendet super te superne superne, et tu destendes inferne inferne. Descendere, pro abdere sese in loco humili: 1. Sam. 20. Et tertiabis et descendes valde. pro, in profundo loco usque ad tertium diem latitabis. Descendere facere, pro deducere, in tertia coniugatione, crebrum est in Sacris literis, nec indiget exemplorum recitatione. Descendere gladio, pro interfici. Hag. 2. Et descendent equi et sessores eorum, quisque gladio proximi

pro, sicut voluisti. Sic contra vebum Volo remissius non raro, pro vehementiore, nempe pro desidero ponitur. Nomina porro inde deducta, ut Desiderabile, et Desiderium, multo plures obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat rem vel preciosam, vel alioqui valde gratam ac suavem: ut 1. Sam. 9. Cuius tandem est omne desiderabile Israelis? nonne tuum, et domus patris tui? pro, nonne omnia preciosissima totius huius populi, sunt futura tua, cum tu sis futurus rextotius Israelis? Aliqui intelligunt, Quem tandem desiderat totus Israel, nisi te, sibi in

desiderabilis est 1. Sam. 5. O desiderium Israel. pro, o terra inclyta Israelis. Vir desideriorum, Dan. 9. pro, desideratus. Desiderium argenti, Iud. 5. pro, argentum desideratum, vel potius lucrum argenti Desiderare animam, aut desiderium animae aut cordis pro, quod ex animo desideras: valde crebrum. Desideria carnis, sunt peccata: nempe pravae cupiditates veteris hominis. Gal. 5. Spiritu incedite, et desideria carnis non perficietis. Rom. 1. Tradidit eos Deus in desideria cordium suorum, in impuritatem, et c. Desiderando desiderare, aut desiderio desiderare, Luc. 22. et

nempe pravae cupiditates veteris hominis. Gal. 5. Spiritu incedite, et desideria carnis non perficietis. Rom. 1. Tradidit eos Deus in desideria cordium suorum, in impuritatem, et c. Desiderando desiderare, aut desiderio desiderare, Luc. 22. et saepissime in veteri Testamento, significat valde desiderare: ut solent reduplicationes, praesertim hac lingua, augere significationes: quod in universalib. Regulis monui. Desiderium tuum erit ad virum, et ipse dominabitur tibi: Gen. 3. pro, ex eo pendebis, omnia quae cupies ab eo cogeris expetere et expectare. Sic et in sequenti

et quod vicissim perinde oporteat maritum reprimere illam affectionem imperii muliebris supra se, sicut pius homo tenetur resistere innatae malitiae, volenti abuti membris nostris ad peccatum, nosque captivare ei. Admodum quoque creber hic Hebraismus est, ut res aliqua dicatur Desiderii pro, valde expetita, posito quasi abstracto pro concreto. ut Domus desiderii: pro valde expetita: Ezech. 26. Panis desiderii, Dan. 10. id est, suanis et desiderabilis panis. Mons desiderii, Dan. 11. Picturae desiderii Isa. 2, Terra desiderii, Dan. 11. pro, desiderata Vasa desiderii, 2. Par.

muliebris supra se, sicut pius homo tenetur resistere innatae malitiae, volenti abuti membris nostris ad peccatum, nosque captivare ei. Admodum quoque creber hic Hebraismus est, ut res aliqua dicatur Desiderii pro, valde expetita, posito quasi abstracto pro concreto. ut Domus desiderii: pro valde expetita: Ezech. 26. Panis desiderii, Dan. 10. id est, suanis et desiderabilis panis. Mons desiderii, Dan. 11. Picturae desiderii Isa. 2, Terra desiderii, Dan. 11. pro, desiderata Vasa desiderii, 2. Par. 20. Desideratus cunctis gentibus vocatur Meschias, Hag. 2, quia sit

versione ponitur pro summa cum voluptate aliquid videre. ut Ps. 53. In inimicis meis despexit oculus meus: pro, vidit optatam ultionem. Et Ps. 112. Donec despiciat super inimicos meos. Sed de hac phrasi in verbo VIDERE agetur, quo verbo Hebraea vox melius redditur. DESTRUERE, valde usitata metaphora, significat rem quamcunque vel prorsus evertere, vel certe deteriorem aut infirmiorem facere. Sed dictum est de eius significatione supra in verbo AEDIFICO. DESUPER, מעל meal, modo adverbium, modo praepositio, habet in hac

quaestiones cohaereant, postea in voce RESURRECTIO docebo. Talem respectum in voce Deus et Psal. 95 testatur, cum inquit: Quoniam ipse est Deus noster, nos autem populus pascuae eius. Ponitur porro vox Dei אלהים Elohim, aliquando, et quidem valde crebro in Sacris literis, in plurali numero Dii, pro uno vero Deo. Quod proculdubio indicium est pluralitatis personarum. nam aliquando etiam verbum pluralis numeri ei nomini adiungitur. ut Gen. 1. Et dixit Dii, FACIAMUS hominem ad imaginem nostram, et similitudinem nostram. Huic autem

Quando El de falsis diis usurpatur, habet Epitheton. ut Exodi 34. Non adorabis deum (El) alienum. Deuteron. 32. Non fuit cum eo deus alienus. Item: Provocarunt me in eo qui non erat Deus. שדי interdum etiam solum ponitur pro Deo. ut Ruth 1. Amaritudine valde me replevit Omnipotens (Schaddai) Item: Iehova me humiliavit, et afflixit me Schaddai; id est, omnipotens. אדני, Dominus. Gen. 18. Obsecro אדני Domine. Item: En audeo loqui ad Dominum. Item: Ne quaeso irascatur

legatione. Vocare, aut nominare: Isaiae 4. Sanctus dicetur illi. pro, nominabitur, aut vocabitur Sanctus. Isaiae 61. Sacerdotes Iehovae vocabimini, etc. Ministri Dei, dicetur vobis. Isaiae 62. Non dicetur tibi ultra Derelicta. Dicere, dicens, dicendo, aut ad dicendum, valde crebro aliis verbis quoquo modo indicationem aut auditionem significantibus additur: et valet idem quod, in hunc sensum, in hanc sententiam, hisce verbis, aut quid simile. ut, Locutus est dicendo: id est, hoc sensu, summa aut sententia. Talis phrasis adeo crebra est, ut non sit necesse aliqua

verbum Dilatationis intelligi queat. Angustus est locus a nobis, 1. Reg. 6. pro, angustior est quam ut commode omnes simul habitare queamus. Hic vox haec proprie accipitur. Angustia loci: pro, dolor aut tribulatio. [1.] Sam. 26. Angustia mihi super te frater mi, dulcis mihi fuisti valde. pro, crucior de tua morte. Sic et 1. Samuel. 28. In angustia ambulare. Psal. 138. Si ambulavero in medio angustiae; vivificabis me. id est, si in summis periculis ac difficultatibus versabor. De angustia invocavi Dominum, et exaudivit me in latitudine. Psal.

Videte qualem dilectionem aut charitatem nobis pater dedit, ut filii Dei vocemur. id est, quantae dilectionis munus. Sic et Rom. 5. Charitas Dei est effusa in corda nostra, per Spiritum sanctum. id est, effectus aut munus charitatis, nempe ingentia dona Spiritus sancti. Qui Hebraismus locum valde cum adversariis controversum perspicue explicat. Idem Hebraismus est, quod verbum Diligere et Odisse aliquando non tam animi affectum, quam externam quandam curationem et officiositatem, aut etiam contra neglectionem significat. Quod in Regulis universalibus in descriptione synecdoches aut

confectis dicitur, ut indicitur summa siccitas et sterilitas. Fieri habitacula draconum, desertae civitates dicuntur. ut Hieremias quinquagesimo primo, de Babylone dicit: qua phrasi extrema devastatio indicatur. nam istiusmodi foedae beluae in talibus ruinis agunt. DULCESCERE, pro valde placere, delectare aliquem. per metaphoram, a palato et cibis transfertur etiam ad alias res et intellectum. ut Iob 20 dicitur, Dulcescere malum: id est, rem ac consilium pravum. inquitenim: Si dulcescet in eius ore malum, et abscondet illud sub lingua sua, et non dereliquerit illud.

premere et castigare. Durus spiritu pro tristi. sic Anna mater Samuelis dicit, Mulier duro spiritu ego sum: pro, tristi. Durus nuncius, pro, tristia nuncians. 1. Reg. 14. Ego missus sum cum nuncio duri, id est, tristia indicaturus. Durum praelium 2. Sam 2. Et fuit praelium usque durum valde: pro, acre et pertinax. Darus et malus vir operibus, 1. Sam. 25. pro, difficilis, morosus, tenax. Dura loqui, id est acerba pertinacia: subintelliguntur verba. Psal. 94. Usque quo superbi effutient dura? id est, superba. Psal. 31. Labia quae loquuntur

et rem eximiam monstrat. Crebro igitur rem vel novam et mirabilem, vel etiam desiderabilem ac expectatam significat Isaiae 12. Ecce Deus salutis meae. ubi rem admirabilem et exoptatam significat. Sic et Isaiae 7. Ecce virgo concipiet: de re miraculosa ponitur. Sic et illud Matth. 21, de re valde desiderata ac exoptata ponitur: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. Ecce Hebraeis crebro indicat promptitudinem alicuius, parati ad obediendum, et veluti seipsum in alterius obsequium offerentis ac dedentis. Lucae 1. Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. Hebr. 10. Ecce

pro concreto. Sic et illud Terentianum videri queat, Tu quicquid es, mera sapientia es. id est, sapientissimus: Ubi perinde sapientia pro sapienti animo, sicut hic rapina pro rapaci, et misericordia pro misericordi animo ponitur. Expendatur etiam, quod vox Graeca eleemosyna omnino ponatur valde crebro pro Hebraea חסד, benignitas, beneficentia, quae non tantum ipsum donum egenti datum, sed et internam misericordiam ac benignitatem, atque adei totam pietatem persaepe significat: sicut et Chasid idem plane est quod pius ac sanctus, ut recte possis

rationalem aut cogitationis mutationem significat, alibi realem. Eodem modo accipitur saepissime synonymum huius verbi Pono. Verum de verbo DO, et hoc Scripturae loco, aliquid supra dixi. Videmus igitur, etiam ipsa verba optime hunc sensum ferre et exponere posse. Sensus enim est: Simulatis vos valde sollicitos esse de mundicie, purificatione et sanctitate, eoque externas res et corpus diligentissime purificatis: Verum scitote, veram ac Deo acceptam puritatem, et etiam contrariam impuritatem, consistere in cordis mundicie ac immundicie, non in rerum externarum: quasi, modo quis cor vere

Lachis, et audierat de Taracha rege Aethiopum dicente. pro audierat insuper. 1. Reg. 16. Fuit autem, ET accepit uxorem. pro, Insuper accepit. Mox: 2. Reg. 4. Mitte mihi unum e pueris, ut curram ad virum Dei, et revertar. pro, mox, statim revertar. Nam: 1. Reg. 18. Obadias timebat Dominum valde, ET fuit in excindere Iesabel prophetas. pro, nam cum iugularet Iesabel prophetas, ille abscondit eos. Isaiae 3. Non ero dominus, Et in domo mea non est panis. pro, Nam in domo mea non est panis, non possum vos alere Isaiae 64. Hierem. 42. Iratus es, Et peccavimus. pro, nam peccavimus.

Iesabel prophetas. pro, nam cum iugularet Iesabel prophetas, ille abscondit eos. Isaiae 3. Non ero dominus, Et in domo mea non est panis. pro, Nam in domo mea non est panis, non possum vos alere Isaiae 64. Hierem. 42. Iratus es, Et peccavimus. pro, nam peccavimus. 1. Sam. 14. Erat coarctatus valde, Et adiuraverat Saul. pro, nam, etc. Sic forte illud, Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris. pro, Quia benedictus fructus ventris, etc. Iohan. 2. Manserunt ibi non multos dies, et erat pascha prope. pro, nam erat. Et non, pro ne: Exodi 30.

extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et

qui explicandus est. Etiam ego: 1. Sam. 12. Etiam ego, absit a me quoque ut peccem Domino. pro, a me quoque absit. Sic Eccles. 8, Quia etiam scio ego quod erit bonum, etc. pro, quia ego quoque scio. Duplicatur Etiam valde crebro, ubi de duobus aliquid pronunciatur affirmative aut negative, idem ferme valens quod duo Tum Latinis aut duo Nec. Exod 5 Cum non perfecistis statutum laterum, ut prius etiam heri etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri

ad mulierem esse referendum, quod moerenti dederit unam partem, seu quod illa unica pars ei excitaverit facies aut moerorem, dum alteri multas partes dari ob liberorum copiam vidit: quam in partem illa non comedit, sed tristis flevit. Textus Genesis 4 semet explicare videtur: Et iratus est Cain valde, concideruntque facies eius. Sic publicanus orans, non audebat attollere faciem suam. Contra, Levare faciem, est Iaeto animo ac corde homines intueri. Iob 22. Tunc in omnipotente delectaberis, et elevabis ad Deum faciem tuam: id est, bona conscientia laetoque vultu. Si te percussero,

glorias ac potentiam. FIDES, olim a Romanis pro dea culta est, habuitque propria templa inde a Numa consecrata, teste August. Unde id ortum sit, dubitari queat: sive quia maximus usus ac necessitas fidei in contractibus, communique vita est: sive etiam, quia inde a primis parentibus valde praedicari fidem Theologicam intellexerint, ut quae nihil non a Deo impetret, nosque in summam dignitatem ac felicitatem evehat. Omnino Numae patrum doctrinam non ignotam fuisse, etiam ex eo apparet, quia templa sine idolis habuit: et libri eius postea, reperti, ut ab Ethnica idololatria

et suadeo, doctrinam de Deo proponere et inculcare significat: ita vicissim, id quod veri doctores sic docendo ac suadendo in corde hominum efficiunt aut excitant, πίστις dicitur: nempe quaedam noticia et persuasio ac fiducia, inde profluens aut enascens. Valde igitur apposite ad expositionem huius etymologiae convenit illud, quod Simplicius dicit super 3 de Anima: διότι τέλος μεν πιστει ὁδὸς δὲ ἐπὶ ταύτην τὸ πείθεσθαι. id est, Finis quidem aut scopus est

persuasus sum, quod nihil sit prophanum. 2. Timoth. 1. πέπεισμαι, Certo persuasus sum, aut confido, quod et in te habitet. et 2. Timoth. 1. Persuasus sum ac confido, quod potens est custodire depositum meum, usque ad illam diem. Est vero illud quoque valde memorabile, quod idem ut et prius dixi, verbum sono ac sensu aut significatione, πειθω patha, etiam in Hebraea lingua, ac veteri Testamento reperitur. Nec tantum reperitur, sed ipse quoque sanctissimus patriarcha Noach Gen. 9. spiritu Dei praedicens

quandam noticiam, et quidem vehementem, ex alieno sermone conceptam, eamque persuasione ac fiducia non carentem. Hactenus igitur de voce Fidei, ex prophanorum authorum scriptis aut sententia disservi. Nunc ergo de eadem ex Sacris literis, unde maior aliqua certitudo peti potest, agamus. Dixi vero valde prolixe et accurate de Voce simul et re verae fidei potissimum in libello, cui hunc ipsum titulum feci, et porro etiam in Disputatione de Iustificatione: sed vocabuli tamen originem ac veram vim, significationemque exposui et certis quoque Regulis ac testimoniis in Graeca, Hebr. et Latina

quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo: secundum illam vero, qua fit quod promittitur, etiam Deus ipse fidelis est nobis. Hoc enim dicit Apostolus: Fidelis Deus, qui non vos permittit tentari supra id quod potestis. Tantum Augustinus Est vero valde dignum consideratu, quod iste duae fides sese invicem respiciant. Nam illa fides veracitatis est mater, fundamentum, et veluti basis fidei credulitatis. Ob hoc ipsum fide mea credendo alicui assentior, quia in eo fidem esse veritatis non dubito: hoc est, eius veracitas gignet in me

certitudinisque auditorem admonet: tum ostendit, videndum et expendendum illi esse, cuinam innitatur, aut cuius veraci sermoni assentiatur: cuive fidat, seu quo tandem totus in fidendo dependeat, quo tandem et doctor et auditor possit dicere illud Apostolicum: Scio cui credidi, et certus sum. Quod valde potenter dicitur: nempe enim non humanae ac fallaci garrulitati, aut persuasibilitati, sed Deo veraci et longe beneficentissimo: sicut et vulgo dici solet, Ich weiss, das der man mich nicht betriegen wirdt. Deinde vero etiam eadem fidei vox illa ipsa sua relatione, et correlativi, nempe

Fidelitatem percutere: Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus fidelitatem cum Deo nostro; pro, pangimus foedus. Fidelis Deus saepe dicitur, id est, verax, ac constanter benefaciens. Haec hactenus: nunc denuo de ipsa voce Fidei agamus. Verum enimvero ad consensum veris ac novi Testamenti valde utile esset scire, cur in illo quidem magis urgeantur ac inculcentur verba Fidere, confidere, sperare, ac expectare Deum et talibus hominibus iustitia ac vita promittatur, qui fidant, confidant, sperent, expectent, etc. contra vero in Novo inculcentur fides, et solum credentibus

παῤῥησίαν, προσαγωγὴν, καὶ πεποίθησιν, libertatem in loquendo aut agendo, et accessum in fiducia, aut confidentem: quae verba pulchre cum ὑποστάσει conveniunt. Sicut et illa duo sunt valde illustria in descriptione fidei, Rom. 4, ἐνεδυναμώθη et πληροϕορηθεὶς, robustus factus fide, et certo statuens. Quae omnia verba fortissimum quendam bellatorem describere videntur, qui ope Dei

esse, et tam praeclare valere putetis, nihil plane mea opera, donis et bonis aut medicina indigetis. Sola igitur famelica et mendica manus debet huius tam divitis ac benefici patris, maternis viscerib. et thesauris occurrere. XIX. Sed de fiducia etiam illud expendatur, quod quam est impossibile, valde famelicum videre delicatissimos cibos, et non etiam extreme appetere: item cernere eos sibi dari ac obtrudi, et non illis fidere se depulsurum famen, non illis laetari, exultare, et toto pectore incubare: tam est impossibile, vere contritum ac pium sola noticia, et non etiam fiducia oblatam

ac fas, ut solent prostituti ac perditi pudoris homines, aut scorta. Hoc opinor esse, quod apud Suetonium est ἀδιατρεψείν, et quod Latini dicunt Os durum. Fortitudo faciei eius immutatur. Ecclesiast. 8. pro, recedit. Canes forti animo: id est, valde appetentes, insatiabiles. Isaiae quinquagesimosexto de sacrificorum indoctorum rapacitate intelligit. Forus et fortitudo, saepe coniungitur cum robur, aut similibus, intendendae significationis gratia. Exercitus quingentorum, facientium bellum cum fortitudine roboris. In Deo est robur

Civitas fortitudinis, Isaiae 17. pro munita. Opus fortitudinis, Esther 10. Fluvius fortitudinis, Psalmo 74. Vir fortitudinis. Abduxit in captivitatem omnes viros fortitudinis, 2 Reg. 24, et 1 Regum 1, ac 1 Paral. 10, et 2. Paral. 14. id est, bellicosos, aut qui ad aliquod opus valde idonei sunt. Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: Psalmo 111. pro, fortia opera. Fortitudine accingi, supra expositum est in Accingo. Dicitur autem Deus se et nos accingere fortitudine, Psalm. 18. Et mulier fortis saepe Prover. 31.

Saul: id est, comparabat auxilia, et summa ope nitebatur pro defendendo regno filii Saulis, ac eius posterorum. Danielis 11, Populus cognoscens Deum fortificabit se, et faciet: id est, constans erit in suo instituto, et proficiet. Fortificarese, ut aliquid faciat. Iosuae 23. Fortificate vos valde, ut custodiatis et faciatis. Fortificarese, ut non comedat sanguinem, Deuteron. 12. Fortificavit se ut ascenderet, 1 Reg. 12. Fortificare fortituaine. Psalmo 138, Fortificasti me in anima mea fortitudine: id est, confirmasti animam meam. Roborari manus alicuius, id est, vires eius

sic Deus etiam praeparat et dirigit poenas ac plagas in castigationem impiorum. Funus mendacii, Isaiae 5: Vae illis qui attrahunt iniquitatem funibus mendacii, et veluti funibus plaustri peccatum. id est, rationibus illicitis, illecebris et praetextibus addunt peccata peccatis: vel potius qui valde solertibus et admodum laboriosis conatibus ac consiliis aliqua scelerata, et pietati hominibusque perniciosa opera moliuntur ac promovent. Simile ferme est quod Paulus dicit ἐφευρετὰς κακῶν, excogitatores malorum: cuiusmodi sunt insidiae

sunt insidiae bellorum, corruptelae religionum, expilationes subditorum. Maxime autem apta videtur esse ea expositio, quod ultra omnia sua peccata insultando irae ac minis Dei, veluti violenter sibi cumulabant et accelerabant peccata, iram Dei, et poenas: non aliter ac cum vi maxima plaustra valde onerata funibus a bobus aut equis, aliquo ad difficilem locum pertrahuntur. Solent enim in multis locis, curribus iuga funibus alligari. ideo etiam in 2. Psal. connectuntur ista duo. 2. Sam. 8 legitur. quod David percusserit Moab, et metitus sit eos funiculo: quod ita

esse cor divae virginis: id est, multos tristissimos dolores, et acerbissimos moerores, qui sint ei perinde acerbi futuri, ac si gladio confoderetur. Sic et David dicit, Tanquam gladius in ossibus meis: cum tota die dixerunt, Ubi est Deus tuus? Gladius anceps aut biceps, significat rem valde efficacem. Psal. 149, Gladius biceps in manu eorum, ut faciant ultionem in gentibus. Sic Hebr. 4, sermo Dei dicitur esse penetrantior quovis gladio ancipiti. Nominatur aliquando ipsum Dei verbum gladius. Ephes. 6. Hebr. 4. Isa. 46. Posuit os meum sicut gladium acutum,

significatio Gratiae locum habet, non in primo loco: cum videlicet de gratia iustificante aut salvante agitur. Atque haec acceptio gratiae Dei de qualitatibus inhaerentibus, praesertim in iustificatione considerata, ut eam Papistae intelligunt, esset passiva: nempe quae gratia sit una cum persona valde grata et accepta Deo, atque ab eo probetur, et digna iudicetur nita aeterna. Sic et Thomas ait 2 dist. 26. ar. 1, Gratia dicitur dupliciter. Primo acceptatio amoris, seu ad amorem: sicut dicitur quis habere gratiam meam, quia est mihi dilectus. Et secundo gratuitum donum, quod ex amore alicui

salvos fieri. Hactenus Thomas. Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in dilecto filio. ¶ Saepe mecum valde mirari soleo cum alios errores et abusus Papatus, tum etiam, quod in explicatione doctrinae de Iustificatione, nullam prorsus adhibuerint curam ac, diligentiam cognoscendi ac exponendi, quid in Sacris literis primaria illa vocabula Iustitiae, Iustificationis, Fidei, Gratiae, Poenitentiae,

adversus Hebraeos: videtur accipi Graecus pro Iudaeo alibi nato. Non enim videtur esse verisimile, tantum Hierosolymae habitasse Gentilium, eorumve tam magnam frequentiam fuisse conversam, et insuper aliquid iuris ac potentiae in Ecclesia habuisse, cum adhuc de vocatione Gentium inter Apostolos valde ambigeretur. Sic de Hebraeis inter Graecos natis ac educatis exponunt quidam illud Actor. 9, Paulus libere in nomine Domini IESU loquebatur, et disceptabat adversus Graecos. GREMIUM, maritalis societas intelligitur, ut postea in voce Sinus plenius exponetur.

significationem potentis habitationis aut regni, pertinent et sequentia exempla. Roman. 7. Non ego illud facio, sed habitans in me peccatum. id est potenter ibi agens. In eodem sensu et Spiritus sanctus dicitur habitare in nobis, Roman. 8. et 1. Cor. 3, id est, non ociosus, sed operosus, ac valde efficax. Sic et Satan cum septem aliis deterioribus dicitur reverti, et ita potenter habitare in eo, ex quo prius per fortiorem armatum eiectus fuerat, ut fiant posteriora eius deteriora prioribus. Ratio metaphorae est, quia qui in aliqua domo habitat, ille non tantum ibi agit, sed etiam

Nabot, qui regi ipsi vinetum suum cedere noluit, idque maiora ac meliora offerenti: singulari quadam verborum emphasi indicans, se nequaquam adduci posse, ut suam haereditatem ulli mortalium vendat. Ab hac igitur tam grata ac dulci re, ac veluti patrio nido, transfertur haec vox ad alias quasvis valde preciosas ac gratas possessiones, ac bona interna aut externa, corporalia aut spiritualia. Hinc fit, ut ipsemet Deus, eiusque vera religio, Piorum haereditas dicatur. Ezech. 44. Ego ero haereditas eorum. id est, ex me solo, tanquam suo unico bono, pendebunt. ut Psalm. 119. Lex tua est

Hierusalem, libera est, quae est mater omnium nostrûm. Hebr. 12. Sed accessistis ad Syon montem, et civitatem Dei viventis, Hierusalem caelestem. De hac caelesti Hierusalem plane a Christo exaedificatam, traductis eo in extrema die omnibus piis, prophetizant Ezechiel et Apocalypsis, eamque valde gloriose depingunt et exornant. Habet vero Hierusalem varia synonyma in Sacris: quando quidem multus eius vocis ac urbis usus est, tum in propria significatione acceptae, tum et in figuratis. Ea synonyma et periphrases ascribam, ut eo facilius multa

ac piscatores pisces reti capiunt, et in suam potestatem redigunt. Sic et Hier. 16, piscatores ac venatores denotant veros doctores. Alibi contra significat hostes, qui capiunt bello homines: de qua loquutione in vocabulo PISCATOR. Homo aliquando abundat. ut Gen. 13. Homines Sodomitae erant valde mali. i. Sodomitae. Sic in Evangelio, Homo rex: pro Rex. Sic et vox VIR interdum abundat. Homo de vulgaribus, aut plebeiis hominibus, sive etiam de impiis. Viderunt filii Dei filias hominum, Gen. 6. i. potentes rapuerunt plebeias, aut piorum filii acceperunt filias impiorum. Sic haud

ab Aristotele Ethic. 4, honorem esse bonorum externorum maximum: tamen revera hominum honos est tantum externa quaedam pompa, noticia, aut opinio, qua homines aliquem aliis multis praeferunt, et quasi supremo loco collocant. Caeterum sicut omnia alia vocabula ab hominibus ad Deum translata fiunt valde realia et potentia, quia Dei dicere est facere: ita etiam cum Deus aliquem honorare dicitur, non ille tantum testatur de alicuius praestante virtute, sed simul eam illi impertit: non tantum honorat, sed etiam dignum honore facit: non tam externo testimonio, quam vera rerum bonitate ac

et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo. IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis parit, quas ordine exponam. Primum autem, idque admodum crebro, ponitur pro quavis re valde laedente, ut Psal. 66. Transivimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in terram irriguam. i. varia pericula perpessi sumus. Eadem locutio est et Isaiae 43, quod Deus ex igne suos liberabit. Sic videtur accipiendum et illud Terentianum, Ex igne cibum petere: pro, ex summo

Impellere super aliquem malum, est eum festinanter perdere. 2 Sam. 15. Ne forte impellat super nos malum. Est metaphora aut allusio ad praegrandem petram ab aliquo impulsam, ut ruat deorsum, et omnia perdat, proterat ac comminuat, quo et verbum Devolvo spectat. Impellere Deo, valde significans est. videtur enim finale exitium indicare, ut usque in infernum ruant. Sic dicitur Psal. 5. Perde eos Domine, decidant de consiliis suis: ob multitudinem praevaricationum ipsorum impelle eos, quoniam rebellarunt contra te. Quasi diceret: Protrude eos usque in

offerens illud, neque imputabitur. i. non placebit Deo, non merebitur offerenti favorem apud Deum, non adscribetur eius sacrificio aliquid meriti, aut praemii, sed tanquam nullum ac irritum oblivioni tradetur: seu non respiciet Deus ad offerentem, ut de Caino scribitur. Sic et locutio illa valde crebra, frequens, et celebris Sacrarum literarum, Peccatum Imputari, aut non imputari, utrumque praecedens significatum in se continet: nempe et observari, ac quasi adscribi alicui ipsum suum peccatum seu prave factum: et insuper peccato suam certam compensationem, nempe malam mercedem

Sodomae, ac etiam ipsae arbores ferentes poma plena cinere, ob imputationem peccatorum aut iniustitiae incolarum maledictae sunt. Hanc imputationem iniustitiae, et translationem, aut certe communicationem scelerum, etiam Ethnici experientia ipsa cognoverunt: qui senserunt et dixerunt, aliquorum valde sceleratorum flagitiis etiam ipsam regionem omnesque homines contaminari ac pollui, iraque Dei ac poenis onerari: ut est initio Thucydidis. Quare etiam publico consensu tales tollere, aut longissime propellere ac exterminare sunt soliti. De tali imputativa terrae pollutione, ac scelerum

certam existentiam et permanentiam: habent quoque suas vires ac operationes, ut ille unicuique in suo genere partitus est. At rationalia non cernuntur, pendent etiam exlevitate humani ingenii, unde et nata sunt, nec adeo magnas vires aut conspicuos effectus operationesque praestant hominibus. Ac valde memorabilis, et huic materiae admodum conveniens historia ab Appiano Alexandrino lib. 5 Civilium bel. recensetur. Cum enim tumultuanti exercitui, ac promissa praemia post victoriam flagitanti, Augustus pro concione diceret, se illis multas coronas et alia insignia honorum dignitatumque

et in Segol consummavit: 1. Reg. 16. id est, cum fundaret aut fundare inciperet Hiericho, mortuus est ei Abiron primogenitus filius: cum consummaret, extinctus est Segol minimus natu, extinctis inter extruendum aliis omnibus secundum maledictionem Iosuae. In nomine alicuius aliquid facere, valde varia significata habet. De quibus in voce NOMINIS. Hoc unum nunc adiiciam, quod in nomine Prophetae aut iusti aliquem recipere, Matthaei 10, significat, non ut a iusto vel Propheta missum, ied tanquam iustum aut Prophetam, quasi diceret: Qui aliquem accipit tanquam Prophetam aut iustum aut

Exodi 16. In audiendo eum murmurationes vestras, id est, quandoquidem. Cum, temporis. Vel in tribulatione tibi. pro, cum fueris in tribulatione. Deuteronomii 4. Adiungitur et Adverbiis. Exodi 1. In valde: pro, valde. In non Belo: pro, sine. Hieremiae 22. Vae aedificanti domum in non iustitia, et coenacula sua in non iudicio. pro, sine iustitia ac iudicio, iniuste. Dan. 8. In non manu conteret: id est, sine manu. Psalm. 44. Vendidisti populum in non opibus. id est, sine precio. Ex.

audiendo eum murmurationes vestras, id est, quandoquidem. Cum, temporis. Vel in tribulatione tibi. pro, cum fueris in tribulatione. Deuteronomii 4. Adiungitur et Adverbiis. Exodi 1. In valde: pro, valde. In non Belo: pro, sine. Hieremiae 22. Vae aedificanti domum in non iustitia, et coenacula sua in non iudicio. pro, sine iustitia ac iudicio, iniuste. Dan. 8. In non manu conteret: id est, sine manu. Psalm. 44. Vendidisti populum in non opibus. id est, sine precio. Ex. Levit. 5

motibus. Duplex ergo Hebraismus esse potest, vel quod IN ibi instrumentum significet, ut posterior interpretatio exponit: vel quod adpositum substantivo adglutinet id alteri substantivo, ut adiectivum: aut ut adverbium verbo, ut est in Universalibus Regulis. In aliquo aliquid esse, crebro valde significanter usurpatur, ut 1. Iohan. 5. Totus mundus in maligno positus est. id est, quasi immersus et submersus est in diabolo, et eius ineffabili ac detestabili pravitate. Sic in peccatis natum esse, Iohan. 9. et Psal. 51. pro, totum opertum scelere ac flagitio esse,

atque omnino in fine. Hoc autem est id, gratia cuius caetera sunt, atque fiunt. Omnium vero id propriissime dicitur, quod est in vase, et omnino in loco. Possunthae Aristotelicae significationes non difficulter ad aliquas praecedentes Sacrarum literarum applicari. ¶ Loquutio, IN CHRISTO IESU, valde varie in novo Testamento accipitur. Aliquot notiora et generaliora significata recensebo. nam multa sunt, quae parvo et obscuro discrimine a se invicem differunt. Primum igitur, homines aut Ecclesiae in Christo, saepe idem significat quod Christianae. Gal. 1. Eram ignotus Ecclesiis in

aut primum conversis. Sic et Esse in Christo, significat Christianum existere. Rom. 16. Salutate Andronicum et Iuniam, qui etiam ante me fuerunt in Christo. id est, Christiani Sic inveniri in Christo: Philip. 3. 2. Cor. 12. Novum hominem in Christo Iesu. id est, Christianum. Secundo, valde crebro significat PER. 2. Corint. 5. Deus in Christo mundum reconcilians. id est, per. 1. Corinthiorum 15. In Christo omnes vivificabuntur. id est, per, aut etiam propter. 2. Corinthiorum 2. Deus semper triumphat nos in Christo. id est, per Christum. Philippens. 4. Omnia possum in

ideo elongetur ab eo. Induat maledictionem sicut vestimentum, et veniat sicut aquae in medio eius, et sicut oleum in ossa eius. ubi energia metaphorae induitionis singularem ac intimam quandam appropriationem denotat. Induere collum equi tonitru, Iob 39. id est, sumere sibi collum equi valde hinnientis. Indui confusione: pro, confundi, pudefieri, Ezechielis septimo. Rex lugebit, et princeps induetur confusione. Sic Indui pudore, Psalmo 109. Induantur adversatii mei pudore, et operiantur sicut vestimento pudore suo. id est. penitus contundantur, et ignomima prorsus

exlegem, qui nempe non tantum peccando pro se violat et negligit legem, sed etiam doctrina ac professione abiicit, imo et plane conculcat legem Dei, dispensans, figens et refigens leges, ac totum Dei verbum invertens. Quare etiam homo peccati, id est, minister et autor peccati vocatur. Ibidem valde significanter regnum Antichristi vocatur mysterium ἀνομίας, id est illegalitatis, quod ea politia aut regimen sit legem Dei penitus conculcatura, et pro arbitrio tractatura: sicut ibidem vocat eum S. sancti adversarium, et elevantem se supra Deum,

regimine ac inspiratione: sicut in eandem sententiam hortatur David Salomonem, ut custodiat verba libri legis Mosaicae, ut inde omnia agenda intelligat. Sic Deus de filio ac Meschia suo inquit Isaiae cap. 52. Ecce servus meus prudenter aget, elevabitur, extolletur et sublimabitur valde. ubi illud Prudenter aget, posset etiam exponi, feliciter ac prospere, et cum magno successu aget, sicut et in multis aliis locis. et vicina sunt ista: nam ex prudenti actione existit ac sequitur successus. Intelligere facere, pro docere, instruere. Dan. 9. Sic et Psal.

intelligentiam in temporibus, ad sciendum quid: pro, periti agendi et dicendi. Apponere intellectum: pro, advertere animum, Nehem. 8: Apposuerunt intellectum, et intellexerunt Scripturam. Mulier bona intellectu: 1. Samuelis 25. pro, mulier prudens, intelligens. INTENDO verbum valde usitatum, praesertim in Psalterio, expositum est in Attendo. INTER praepositio, aliquando etiam habet quandam proprietatem in hac lingua. ut Genes. 23, Terra est 400 siclorum inter me et te: id est, ratione nostrae coniunctionis eam tanti aestimo, alteri pluris venderem. Sic

ubi Intueri, est custodire et observare mandata Dei, quin et sese verbo eius consolari. inde enim et fides, et Dei protectio nobis oritur. Sic Matth. 6: Intuemini aut respicite volatilia: id est, diligenter considerate, eorumque exemplo moveamini ad fidendum Deo. INVENIRE verbum valde multos ac diversos Hebraismos efficit, qui huic voci in sermone Latino usitati non sunt. Significat enim alias Acquirere. ut Genes. 26: Et invenit eo anno 100 hordei scilicet mensuras, in messe pro una seminata. Isaiae 19: Quasi mea virtute invenerim: pro, effecerim, consecutus sim.

in Sacris literis reperiuntur. ut Prover. 15. Vir fatuus statim indicat iram suam: at qui dissimulat iniuriam, callidus est. et Prover. 19, Responsio mollis frangit iram. Accipiturautem rarius in bonam partem: quin etiam inter opera carnis Gal, 5 numeratur, quia et perturbat mentem, ut non valde respiciat in Deum, et plerunque modum ac regulam aequitatis transgreditur. Aliquando etiam poenam aut loesionem ex tali affectu progredientem significat. ut Rom. 13, Magistratus est vindex ad iram. i. poenam. Et, Obedite magistratui non tantum propter iram, sed et propter conscientiam. i.

tertio plenum affectum irae, qui tandem erumpit in clamores et maledicta, atque adeo verbera. Alias ita connectitur nomen irae Furori, quasi ira sit quaedam proprietas aut natura furoris, sicut ille ait, ira brevis furor est. ut 1 Sam. 28, Nec fecisti iram furoris tui in Amalec: id est, Dei valde irati sententiam aut mandatum contra Amalec non es executus. ubi ira furoris, pro gravissima poena aut vastatione Dei ponitur. Iosuae 7, Aversus est Deus ab ira furoris sui. i. placatus est post punitum Achan. Sic Moyses dicitur egressus a Pharaone cum ira furoris: pro, vehementissime

contra Deum; veram pietatem ac pios commotio, tandem divinitus repressa et punita, cedit in gloriam Dei: ut Pharaonis. Irarum brevis et longus: pro iracundo et clementi dicitur. ut Proverb. 14, Brevis irarum facit stulticiam, id est, iracundus, aut qui cito irascitur, facile patrat aliquid valde reprehensibile. Longus irarum, pro tardo ad iram, valde crebro reperitur. ut Numer. 14, Nahum 1: et quidem non raro hoc praestans epitheton aut singularis virtus Deo tribuitur. Ioel 2, Longus irarum et multae misericordiae Iehova. Eadem proprietas et Exodi 34, in descriptione Dei

repressa et punita, cedit in gloriam Dei: ut Pharaonis. Irarum brevis et longus: pro iracundo et clementi dicitur. ut Proverb. 14, Brevis irarum facit stulticiam, id est, iracundus, aut qui cito irascitur, facile patrat aliquid valde reprehensibile. Longus irarum, pro tardo ad iram, valde crebro reperitur. ut Numer. 14, Nahum 1: et quidem non raro hoc praestans epitheton aut singularis virtus Deo tribuitur. Ioel 2, Longus irarum et multae misericordiae Iehova. Eadem proprietas et Exodi 34, in descriptione Dei ponitur, pro tardus ad iram. Prover. 14. Longus irarum aut

14, Nahum 1: et quidem non raro hoc praestans epitheton aut singularis virtus Deo tribuitur. Ioel 2, Longus irarum et multae misericordiae Iehova. Eadem proprietas et Exodi 34, in descriptione Dei ponitur, pro tardus ad iram. Prover. 14. Longus irarum aut clemens est multus intelligentia. i valde intelligens, prudens. Prover. 25, In longitudine irarum flectitur princeps: pro, longanimitate ac patientia. Sequitur. n. declaratio: Et lingua mollis confringet ossa. Magnus ira, Prover. 19. pro eo qui vehementer irasci solet. et Prover. 22. Vir irarum, in eodem sensu: Cum viro

ignis. s. omnia consumens. Sic et Egredi ira sicut ignis dicitur, Hierem. 4. veluti si incendium alicunde exortum, pergeret in alios grassari. Ferre iram alicuius, Mich. 7. Iram Domini port'abo, quia peccavi ei. pro, patienter eius flagella tolerabo. Irasci ira magna, Zachar. 1. pro, valde. Iram esse alicui. pro eum irasci: 1 Paral. 13. Iram multiplicare, Iob 10. Renovas plagas tuas contra me, multiplicas iram tuam mecum. i. castigationes auges. Retinere iram. Micheae 7. et Desinere ab ira, Psal. 37, perspicuae locutiones sunt. sicut et Succendi iram,

misericordiae recorderis, Habac. 3 significat, mitigare iram ac poenas. Contra, in ira concludere misericordias, Psalmo septuagesimo septimo, est finire misericordias, ac desinere benefacere ob nimiam iram. Amarus in ira, Ezech. 3. Et abii amarus in ira spiritus mei: id est, iratus et valde tristi animo. Facere aliquid in ira fortitudinis, Danielis octavo, Et cucurrit ad eum in ira fortitudinis suae: id est, magno impetu. Sic Habacuc tertio. In ira incessisti super terram, in furore triturasti super gentes: pro, valde iratus. Isaiae sexagesimo. In ira mea percussi te, et

3. Et abii amarus in ira spiritus mei: id est, iratus et valde tristi animo. Facere aliquid in ira fortitudinis, Danielis octavo, Et cucurrit ad eum in ira fortitudinis suae: id est, magno impetu. Sic Habacuc tertio. In ira incessisti super terram, in furore triturasti super gentes: pro, valde iratus. Isaiae sexagesimo. In ira mea percussi te, et in beneplacito misertus sum tui. Sic 1 Samuelis vigesimo. Surrexit in ira furoris sui: pro, vehementissime iratus. In ira alicuius esse aliquem. Hieremiae trigesimo secundo. Quoniam in furore meo et ira mea fuit mihi haec civitas,

te, et in beneplacito misertus sum tui. Sic 1 Samuelis vigesimo. Surrexit in ira furoris sui: pro, vehementissime iratus. In ira alicuius esse aliquem. Hieremiae trigesimo secundo. Quoniam in furore meo et ira mea fuit mihi haec civitas, a die qua aedificaverunt eam: pro, semper ei fui valde iratus ac infensus. Irasci fecerunt sanctum Israel, Isaiae primo. pro, irritaverunt. Discrimen inter Iram et Iracundiam, aut iratum, et iracundum, annotare nihil admodum opus est, cum id sit alioqui omnibus notum, nec haec lingua aliquid proprium in eo genere habeat prae

pro verae fidei religioni sve hominibus, tum in Veteri, tum et in Novo testamento: sicutnunc nobis vox Christianus accipitur. Contra etiam, posteaquam reiecerunt, atque adeo crucifixerunt suum Meschiam, pro impiis, ut sunt, habentur: eoque haec vox quosvis impios denotat. IUDICARE, valde varia significata habet, multiplicesque Hebraismos parit. Primum enim significat intelligere: ut 1 Cor. 2, Spiritualis omnia iudicat. i. potest iudicare, intelligit. In hac significatione crebro iudicium, ipsam dinoscendi aut discernendi facultate denotat. 1 Reg. 3. Da servo tuo cor

coniunctio ac conformatio, qua talia iumenta sese sibi mutuo adiungere, exaequare et applicare conantur, ut tanto rectius et facilius coniunctis viribus et operis onus alligatum pertrahant. Ab hisce igitur quatuor iugi proprietatibus, quadruplices etiam metaphorae tametsi sibi invicem saepe valde vicinae, sumuntur, et ad alias res politicas et spirituales transferuntur. Primum igitur pro doctrina ac institutione ponitur haec vox Hierem. 5, dicente Propheta: Utique tenues sunt isti, stulte egerunt, quia non norunt viam Domini, et iudicium Dei sui: verum illi pariter confregerunt

est, quod haec vox nonnun quam ipsa beneficia et tali benignitate profecta notat. 1. Sam. 12. Ut disceptem vobiscum coram Domino, de omnibus iustitiis Iehovae, [?: q-s ] fecit vobiscum. Sic Psal. 48 dicit, dexteram Dei plenum esse iustitia: id est, beneficam aut valde prompte [?: be- ] facere. et in praecedenti dixerat, se expectare eius bonitatem. Sic Is. 59. Propterea elongavit se a nobis iudicium, et non apprehendit nos iustitia: id est, benigna Dei liberatio, ab oppressorib nostris nos vindicans. Tertio Iustitia aliquando

recte tum de politica, tum et de spirituali renovati cordis iustitia ac pace exponere possis. Utrobique enim ista duo arctissime coniuncta sunt. Nam et iustitia est pacifica, et vera pax est iustifica. Praecipere iustitiam, Psalmo 119, Praecepisti iustitiam testimoniorum tuorum, et veritatem valde. id est, severissime praecepisti, ut iustitiam ac veritatem in tuo verbo praescriptam sedulo colamus. Ponere iustitiam ad [?: trut- ] , et iudicium ad lineam, supra in voce Iudicii exposui. significat autem, veram et incorruptam iustitiam ac iudicium, secundum veram normam

sanguine Christi factam, et nobis per fidem applicatam, imputatam ac adscriptam. Sic et Romanorum quinto docet, conferens, tum quid sit iniustitia hominis, nempe inobedientia: tum quid quoque sit Christi iustitia, qua iustificemur, nempe obedientiam, atque adeo sanguinem suum. Illud sane valde memorabile, et ad inquisitionem veritatis prorsus necessarium est, quod cum Paulus tam prolixe et accurate agat Romanorum tertio, quarto et quinto, de iustitia Christi, qua iustificemur: tamen eam non collocat ulla ex parte in aliqua nostri renovatione, aut infusa charitate, aliis `ue

aliis `ue virtutibus nobis divinitus donatis. Aliam ergo prorsus a Paulina doctrina afferunt, qui iustitiam iustificantem in novitate virtutum collocant. Verum quia cum Osiandro acriter fuit disputatum, et contra Papistas etiam magis disputari necesse est, quidnam proprie sit iustitia nostra: et valde ad praesentem scopum facit, ut probemus, iustitiam Christi, qua nos coram Deo formaliter iustificemur, esse proprie eius obedientiam, nobis perfidem imputatam: ideo locum Paulinum Rom 5 (ubi iustitiam et obedientiam Christi cum iniustitia ac inobedientia veteris Adami confert) veluti per

] Evangelii iustitia, Dei iustitia vocetur. Lutherus [?: ei- ] li phrasin semper vertit, iustitiam coram Deo [?: va- ] Augustinus in pluribus locis docet, eam ideo [?: ] iustitiam Dei, quia a Deo nobis donetur: quam [?: ] iustitiae donationem valde inculcat Paulus [?: Roma- ] Posses et illam tertiam rationem adiicere, eam [?: id- ] vocari, quia sit a Christo praestita, qui non est [?: pur- ] [?: ] mo, sed simul etiam verus ac vivus Deus. Possunt [?: p- ] ro etiam aliquae non

in ipsa morte liberantur, ne amplius infestentur ab ea. Sic Itali dicunt, homo morto non faguera. Sic Anacreon dixerat, Mortuus non concupiscit. Ideo et Paulus hanc inhaerentis peccati importunitatem et tyrannidem, veluti si esset eius ven ditum mancipium, sentiens, et difficulter tolerans, ac valde prolixe de ea questus, tandem cupit ab ea liberari aut iustificari, exclamans, O' me infelicem, quis me liberabit a corpore mortis huius? id est, huius tam horrendae plagae aut tyrannidis: sicut solent Hebraei quamvis duriorem calamitatem aut malum vocare MORTEM. Prorsus in eundem sensum

sicut solent Hebraei quamvis duriorem calamitatem aut malum vocare MORTEM. Prorsus in eundem sensum dicit Petrus, 1 Cap. 4. Qui passus est in carne, is est liberatus a peccato, ut reliquum tempus vivat Deo, non cupiditatibus. Eadem plane res utrobique agitur, et Phrases sunt valde similes. Confer ea duo loca, Roma. 6. et 1 Pet. 4. Est ibi πέπαυται, quod quidem plerique vertunt neutraliter, per Desiit peccare: sed certum est, activum παύω plurimum active accipi, et significare

sensus, a paucis est animadversus. Sic et Prover. 14, Verbum labiorum, pro ocioso verborum sonitu, sine factis existente, accipitur. inquit enim, Verbum labiorum tantum ad inopiam: pro, nisi sedulo ac reipsa laboraveris, ociosa verba te profecto non alent. Contra Psa. 17, Verbum labiorum, valde significanter ac in bonam partem accipitur. nam hac loquutione ipsamet Dei doctrina spiritualis nominatur. Sic vitulorum labia, gratiarum actionem erga Deum denotant. Labiorum vir, pro loquati et garrulo. Iob 11 Vir labiorum iustificabitur. Labium electum, pro sermone puro et

doctrinae, corrumpendo eam. Graecum quoque κόπος non tantum laborem ac desatigationem, sed etiam alias quasvis molestias, atque adeo iniurias significat: ut phrasis κόπον παρέχειν, alicui molestum esse, valde crebra est in novo Testamento. Sic et illud Apocal. 14 Quiescent a laboribus suis, pro omnibus miseriis ac molestiis accipere possis. LABRUSCA, vitem sylvestrem aut erraticam significat: cuiusmodi in Italia etiam in sylvestrib. locis reperiuntur: faciunt botros raros, vuls

Deinde altero epitheto describitur accidens huius lactis, nempe doctrinae puritas, seu omnis cauponationis et falsationis absentia. Est autem admodum elegans et multipliciter conveniens metaphora. Nam utrunque, tum lac, tum doctrina de Deo, est quiddam naturale, sincerum ac simplex, naturaeque valde conveniens, quod recens natis dari solet, et denique quod facile multipliciterque adulterari potest, idque ita, ut non facile animadvertatur. David dicitur assumptus de postlactantib. aut foetis ovibus, ad regimen regni: Psal. 78. Lactare, per metaphoram significat blande

ovibus, ad regimen regni: Psal. 78. Lactare, per metaphoram significat blande pellicere, ac in aliquam sententiam pertrahere: sicut si matres monstrata mamma allicerent adse infantem. Prover. 1. Hos. 2. sumpta est nimirum metaphora a mulierib. lactantib. quae et blandiuntur valde infantibus, et facile quo volunt eos pertrahunt. 1 Cor. 9 dicit Apost. Quis pascit gregem, et de lacte eius non comedit? ostendens aequum esse, ut unusquisque fructu laboris sui perfruatur. Cantic. 4 dicitur, mel et lac sublingua tua: pro, sermo tuus est suavis et salutaris, ut

] . i. maximas afflictiones, et inde profectos dolores ac moerores eis cumulasti. Lachrymae igitur et calamitates, et inde profectam tristiciam notant. Ideo autem dicit, afflictos illis cibari et potari, quod [?: deflu-tes ] per os non raro devorantur a lachrymantibus, et quod valde moestis non admodum libet cibis vesci. Sic [?: ] Psal. 42. Fuerunt mihi lachrymae meae panes die ac [?: ] . Sic et Psal. 102 ponitur, Potum meum cum [?: fle---scui ] . Sic et Ovidius in Metam. dicit de quodam in lucto et

patrem, atque ideo in eo solo acquiescere, ac de eo gaudere, gloriari ac triumphare, cumque celebrare, neglectis etiam ac spretis omnibus nostris iustitiis et meritis, ut quibusdam reiectamentis et pannis menstruatis, imo etiam ut damnis ad iustitiam ac vitam. Est vero haec locutio valde usitata in Sacris literis. ut Psal. 9, Laetabor et exultabo in te Domine. Item: Laetamini et exultate iusti in Domino, Psal. 32. Et laetetur Israel in eo qui fecit eum, Psal. 150. Laetaberis in sancto Israel, Isaiae 41. Sic et Paulus 1 Thess. 5,

condimentis conditum, quod tum in cibis dari solet, tum olim in veteri Testamenta saepe est in sacrificiis offerri solitum. Exod. vigesimonono, Levit. secundo, septimo, octavo. LAICUS, Graecum ἀπὸ τοῦ λαοῦ, quasi dicas plebeii valde crebrum fuit in pontificia Ecclesia pro non cos secratis aut initiatis. At primi Sam. 21, significat laicis [?: ] nis, communem, et non consecratum panem: ut sacerdos negat Davidi, se alios quam consecratos panes habeat. LAMBERE, pro depascere et absumere

cinerem spargit. Genus enim nivis est, quod veluti flocci lanae in aere volitare ac decidere videtur Nam aliud est magis comminutum, et veluti in grana collectum, propemodum parvam grandinem referens. Isa. 1, albedinem, puritatem, ac mundiciem denotat: propterea quod lana pulchre lota, quiddam valde candidum et purum est Inquit enim: Si fuerint peccata vestra tanquam coccinum, tanquam lana erunt: id est, si fueritis vos ita peccatis vestris, et praesertim sanguine innocentum contaminati, ut padnus purpura tinctus, qui est valde profundus, et tenacissime in haerens color: tamen ego vos

ac mundiciem denotat: propterea quod lana pulchre lota, quiddam valde candidum et purum est Inquit enim: Si fuerint peccata vestra tanquam coccinum, tanquam lana erunt: id est, si fueritis vos ita peccatis vestris, et praesertim sanguine innocentum contaminati, ut padnus purpura tinctus, qui est valde profundus, et tenacissime in haerens color: tamen ego vos ita eluam et mundabo, ut sitis futuri puri ac albi, sicut initio lana lota est alba, et caret omni macula. LANCEA, olim fuit genus teli usitatissimum, eoque saepe synecdochice pro omni genere armorum et tota vi bellica

undique conclusam ac communitam dirige contra hostes meos. Sic 1. Paral. 11. Iste excitavit lanceam suam contra 300, quos interfecit vice una. id est, uno conflictu. Porro Psal. 57 legitur, Quorum dentes sunt lanceae et sagittae, et lingua eorum gladius acutus: id est, res valde ac plane extreme noxiae. Videtur velle indicare instrumenta sermonis, et dicere, quod loquendo magis obsint, pluresque laedant ac perdant, quam si ipsis violentissimis armis in quosque obvios grassarent. LANGUOR imbecillitatem, et quemvis tristiorem defectum, ruinam aut

gentem. LANIARE faciem, fuit signum maximi doloris, vel de peccatis, vel de aliis calamitatibus. Hierem. 41. Viri rasi barba, et scissi vestes, ac laniati facie. Hinc illa Papistica caeremonialia, qua nunc levissime pectus et os duobus aut tribus digitis tundunt, olim Ethnicis valde usitata, ut in Satyris habetur. LAPIS, vox notae significationis, efficit non paucos subobscuros Hebraismos, etiam dum in propria significatione accipitur: nedum postea, cum ad figuratas transit. Ad cuius clariorem noticiam profuerit etiam aea legisse, quae infra de voce PETRAE

ex tabulato respondebit: id est, contra testabuntur teque accusabunt iniuste partae opes, ipsaque aedificia ex rapina constructa: Habacuc 2. ¶ Hactenus de idiotismis ab huius vocis propria significatione exortis: nunc de eius figuratis locutionibus, quae itidem plurimae sunt. Primum valde crebro significat pondera, in ponderando contra rem ponderatam in statera adhiberi solita. qui tropus inde oritur, quod plerunque talia pondera, praesertim in maioribus bilancibus lapidea sunt. unde fit, ut posita materia pro materiato, aut materia pro forma, omnia talia pondera, etiansi sint

] laquei proprietates. Nam et ab hoste, aut quae ante alterius exitium, ut a venatore, struitur, et occultum quid et fraudulentum est, et sûbitaneum, et veluti optivum faciens, aut tenens illaqueatum, et denique [?: exi-ale ] . Ex hisce tam variis veluti proprietatibus laquei, valde multa non quidem prorsus ac extreme diversa, [?:-d ] tamen nonnihil differentia significata exoriuntur, [?: ] quibus quoad potero ordine dicam. Laquet mortis, Psal. 18, videntur significare dolores mortiferos, aut le [?:-es ] . Exponit

lavet pedes servorum domini mei. In eodem sensu utitur et Paulus hac phrasi 1. Tim. 5, cum describens viduam qualisnam fit in diaconissam templi deligenda, inter alia dicit, Si pedes sanctorum lavit: quo et beneficentiam et humilitatem eius notat. Nam lavare pedes, et officium est charitatis, et valde servile opus. Christus quoque lavit suis Apostolis pedes in postrema coena, Ioh 13, non tam officii illius gratia, quod eo tunc valde indigerent, quam docendi causa. Tria autem eos eo facto docere voluit, quae quidem clare ex textu habentur. Primum, iustificatos, aut sanguine Christi

templi deligenda, inter alia dicit, Si pedes sanctorum lavit: quo et beneficentiam et humilitatem eius notat. Nam lavare pedes, et officium est charitatis, et valde servile opus. Christus quoque lavit suis Apostolis pedes in postrema coena, Ioh 13, non tam officii illius gratia, quod eo tunc valde indigerent, quam docendi causa. Tria autem eos eo facto docere voluit, quae quidem clare ex textu habentur. Primum, iustificatos, aut sanguine Christi ablutos, adhuc quotidie in hac vita vivendo, quam Hebraei metaphora ambulationis et viae denotant, incidere in varia peccata tum omissionis,

virtutis alicuius praestantissimi viri illustrans, ut eam definit Aristoteles Rhet. 1. Idem Ethic. 1, laudem dicit esse virtutum: et laudari res hominesve, quia sint aliqua bona qualitas praediti, et ad aliquod bonum utileque opus recte dispositi aut idonei: sed honorem esse rerum per sese valde praestantium, non ratione alterius finis, ut rerum divinarum ac summi boni, quorum preciositas in semetipsi est, non in scopo sive opere aut effectu. Quod [?: discri- ] cum communi sermone non usque quaque [?: conven- ] Nam etiam virtutem et ea praeditos honorare

aut celebratio significatur. Laudare Deum usque ad laeticiam, 1 Par. 20, est, magna animi alacritate tractare verbum Dei In Deo laudabimus omni die, et nomini tuo [?: con-ebimur ] in seculum, Psa. 44. pro, Deum laudabimus, vel etiam de Deo gloria bimur, ac iactabimus nos tanquam valde felices, qui talem tantumque Deum propitium habeamus Psa. 65. In Deo laudabo verbum eius: id est celebrabo Deum, eiusque verissimum verbum, et infallibiles promissiones: aut celebrabo verbum Dei solo authoris respectu, etiansi in externis rebus ac eventu nondum verbi ac promissionis veritas

laus eius in ore meo: In Domino laudabit sese anima mea: id est, gloriabitur et [?:-actabit ] . Gloriari in laude alicuius, Psal. 106, Ut gloriemur in laude tua: id est, ut iactemus nos felices, qui talem et tantum, tamque bonum ac laudatum Deum habeamus. Ad laudandum valde, lib. 2. Sam. cap. 14, Sicut Absalon autem non fuit vir pulcher in Israel ad laudandum valde: pro, [?:-t ] omnes eum laudarent: vel, ut val de esset eo nomine laudabilis. Laudatum invocabo Dominum, 2. Sam. 24. Psal. 18: pro, celebratum, vel omni

Gloriari in laude alicuius, Psal. 106, Ut gloriemur in laude tua: id est, ut iactemus nos felices, qui talem et tantum, tamque bonum ac laudatum Deum habeamus. Ad laudandum valde, lib. 2. Sam. cap. 14, Sicut Absalon autem non fuit vir pulcher in Israel ad laudandum valde: pro, [?:-t ] omnes eum laudarent: vel, ut val de esset eo nomine laudabilis. Laudatum invocabo Dominum, 2. Sam. 24. Psal. 18: pro, celebratum, vel omni laude dignum. Virgines laudari: pro, nuptum elo cari. Psal. 78: Virgines eius non sunt

honorat me, quia hosce vitulos labiorum Deus magis expetat. Ibidem, sicut mox in sequenti Psalmo, Deus dicitur expetere laudationem, et contritum cor, non sacrificia: sic et reddere laudes is dicitur, qui Deum de acceptis beneficiis celebrat. Laudem, vel in laudem ponere aliquem, pro, efficere valde laudatum: Soph. 3. Ponam illos in laudem et nomen in tota terra pudoris eorum: pro, efficiam ut ubique inter gentiles Iudaei summe laudentur, tanquam unicus vere Deum colens populus, ubi antea captivi ignominiosissime habiti, tractati, aut etiam alioqui vituperati sunt. Sic Isa. 62 dicit,

magno ululatu coeperunt flere. Sic et Saul levavit vocem, et flevit. 1. Sam. 24. Levare faciem alicuius, aut accipere, est, moveri eius authoritate ac verbis, ut ei obsequare: hinc Levatus facie. Sed de hac loquutione plenius agitur in Accipere personam, et voce PERSONA. Levare peccatum, valde crebrum, idem est quod tollere, auferre. Nam quae amovere et asportare volumus, necessario de terra attollimus in sublime, in humeros, aut alioqui. Levare hastam contra aliquem: 1. Par. 11. Levavit hastam contra triginta. Levare gladium contra aliquem: Isaiae 2. Non levabit gens

Legis et Evangelii dixisse sufficiat. Percurremus nunc porro varias Scripturae locutiones, in quibus nomen Legis reperitur: quarum cognitio ad Bibliorum, praesertim Pauli intellectum, extreme est necessaria. Lex et prophetae usque ad Iohannem, inquit Christus Lucae decimosexto: quod dictum valde multa in se complectitur. Nam primum, sicut Prophetae prophetarunt de venturo Christo: ita et lex caeremonialis eundem suis typis, figuris, umbris ac picturis pinxit. Veniente autem luce ipsa, seu re significata, praenunciata, et prophetata, desierunt lex ac prophetae praestita iam sua

veritatem. Torqueant se Synergistae quo quo modo demum velint: nusquam sane in Scriptura carnalib. viribus hominis lux aut veritas tribuitur, sed contra tenebrae et mendacium. Quod si essent aliqua principia de uno Deo, et eius providentia menti hominum inscripta, valde opportunum fuisset Paulo, ea hic clare proponere, illustrare et amplificare, ad exaggerandam gentilium ingratitudinem, ac impietatem, eosque redarguendos et pudefaciendos: quod cum tam ἐμφυτον innatam haberent Dei noticia nihilominus eum non

cui aliquid inscribatur. Haec lis cum sit inter summos philosophos, etiam de communibus principiis, nec facile dirimi queat, ullasve firmas demonstrationes habeat, unde diiudicetur: quanto minus audebimus illa summa primae tabulae principia ei adscribere, ut nativa? Inter alia satis commode ac valde probabiliter dicit Aristoteles, valde mirum esse, si possit tanta lux principiorum esse in homine, nec tamen ab homine sciri: sic et nos dicere possemus, prodigii [?: ] , vel figmenti potius esse, quod sint in homine principia aut semina noticiae de uno vero Deo, cum non solius

cum sit inter summos philosophos, etiam de communibus principiis, nec facile dirimi queat, ullasve firmas demonstrationes habeat, unde diiudicetur: quanto minus audebimus illa summa primae tabulae principia ei adscribere, ut nativa? Inter alia satis commode ac valde probabiliter dicit Aristoteles, valde mirum esse, si possit tanta lux principiorum esse in homine, nec tamen ab homine sciri: sic et nos dicere possemus, prodigii [?: ] , vel figmenti potius esse, quod sint in homine principia aut semina noticiae de uno vero Deo, cum non solius nulli tales fructus, sed plane contrarii

tua abscisi sunt. Similis pene est [?: ] loquutio praecedenti, de libertate solitariae domus, [?: ] est leprosorum. Sicut enim domus solitaria, a nobis [?: a- ] non contingitur: ita mortui sunt ab omni commercio quorum separati, omnes sese ab eis segregant. Valde quoque vicina huic est phrasis illa, Qui passus est carne, liberatus est a peccato. 1. Pet. 4 aut, sicut Paulus inquit, iustificatus. Rom. 6 Paulus dicit, hominem ante iustificationem esse servum peccati, et liberum a iustitia: et vicissim post gratia esse liberum a peccato, et servum

loquela variarum gentium loqui. ponitur ibi lingua pro genere sermonis. peregrinis enim sermonibus magnalia Dei celebrabant. ut est Actorum 2. Quod vero dicit de linguis angelorum, non ea est vis aut sensus, quod angeli etiam in caelo proprio quodam sermonis genere utantur: sed simpliciter de valde excellenti lingua, aut etiam alia re dicitur, quod sit lingua angelorum. Sic forte panem angelorum: id est, eximium, caelestem, non quod eo angeli vescantur. Quia autem illae peregrinae linguae erant ignotae aliis communibus Christianis, inferiorique plebeculae, ideo improbat Paulus in

idem pene est quod πραότης, lenitas et clementia: quae tamen a lenitudine, aut animi desponsione et demissione (quam Graeci quoque ἀθυμίαν vocant) distinguitur. LONGINQUUS, pro valde alienus, nihil habens cum alia quapiam re negocii aut commercii. Eph. 2. Vos qui aliquando eratis longinqui, facti estis propinqui per sanguinem Christi. i. ut prius dixerat, qui eratis remoti a vera religione, promissione et beneficiis Christi, ac favore Dei, iam facti estis domestici, et

37. An non [?: audi-i ] , quod a longinquo fecerim eam? s. tempore: nempe [?: in ] temporib. priscis. Significat igitur interdum a longinquo, idem quod iam olim. Sic et Ier. 31. A longinquo apparuit mihi Dominus: pro, iam olim. A' longinquo, aliquando dicitur de loco valde remoto. ut Ier. 30, et 46. [?:-aluum ] faciam te a longinquo, et semen tuum de terra captivitatis eorum: pro, ex longin quis locis aut terra te incolumen reducam. In longinquum arguere, Mich. 4. possis intelligere et de longis temporibus, et de remotis locis. inquit. n. de

reges fortes usque in seculum. Ac plerique intelligunt illud longinquum, de perpetuitate regni Meschiae. Possis tamen et de amplitudine aut latitudine eius exponere, cui sensui verba magis conveniunt, Arguet gentes validas usque in longinquum:.i. procul usque ad fines terrae dominabitur, etiam valde remotis potentissimisque populis imperabit. Convoluendo proiiciet te Dominus in terram longinquam manibus: Isaiae 22. i. longis spaciis distantem, valde remotam. LONGITUDO dierum, pro longo tempore, multis dieb. Psal, 23. Bonitas et misericordia Domini

exponere, cui sensui verba magis conveniunt, Arguet gentes validas usque in longinquum:.i. procul usque ad fines terrae dominabitur, etiam valde remotis potentissimisque populis imperabit. Convoluendo proiiciet te Dominus in terram longinquam manibus: Isaiae 22. i. longis spaciis distantem, valde remotam. LONGITUDO dierum, pro longo tempore, multis dieb. Psal, 23. Bonitas et misericordia Domini consequetur me omnibus dieb. vitae meae, et habitabo in domo Domini in longitudine dierum, pro, longo tempore, vel potius in perpetuum, semper: Psal.

mox ostendam Sane detractio, falsum quoddam testimonium de proximo est. Loqui in aurib. alicuius, est loqui cum aliquo. Sed si addas accusativum: ut, Loqui verba in aurib. alicui, est narrare ac recensere ei. Gen. 20. Loquutus est universa verba haec in aurib. eorum, et timuerunt illi viri valde. i. narravit, recensuit eis visionem nocturnam. Loqui in animam alicuius est testari contra eum. Num. 35. Testis unus non loquetur in animam, ut moriatur. i. non tantum valere debebat eius testimonium, ut propter illius testificationem interficiatur quisquam. Loqui hic non tantum testari

Accingit fortitudine lumbos suos: id est, confortat ac confirmat se, strenuamque is praebet, sicut qui vel corroborandi corporis vel laxarum vestium impedimenta restringendi gratia cingulo sese accingunt. Sic et Nahum 2 habetur: [?: Consor- ] lumbos, et robora potentiam valde. Helias dicitur accinxisse lumbos suos, et cucurrisse ante Achabum: pro, expeditum se reddidisse. Sic propheta quoque [?: Helis-us ] dicit ad puerum, ut se accingat, et sumpto sacro oleo inungat quendam regem: 2 Reg 4 et 9. id est ita se comparet, ut festinare possit. Solent

Ierem. 48. Describitur autem ibi luctus, ac per eum indicantur calamitates, unde is luctus oriturus erat. Saccus enim seu sordida vestis signum doloris erat veteribus, ut alibi dicetur. Super lumbos habere manum, significat dolorem ibi existentem, qui non tantum parturientibus, sed etiam valde moerentibus accidere solet. Sicut Ier. cap. 30, tali nota per effectum causam indicans, gravissimam Iudaeorum calamitatem declarat, in quiens: Interrogate quaeso, et videte, an pariat masculus. Quare video ego omnes viros habentes manus super lumbos, sicut parturiens solet

autem tabernacula. De terra enim, teste Scriptura, sumus, et in terram resolvemur: sicut et poeta dicit, Nos fore undamque terramque. LUX, triplicem habet metaphoram, aut etiam quadruplicem. Alias enim significat noticiam ac doctrinam, praesertim rerum divinarum: alias quamvis rem valde utilem, ac salutarem: alias rem valde laetam ac iucundam: alias denique, rem iustam ac sanctam. Omnes enim istas proprietates habet Lux, ut et rerum discrimina noticiamque oculis exhibeat, et sit res valde utilis, suavis, ac denique pura aut munda: unde tanquam ex suis fontibus praedictae

teste Scriptura, sumus, et in terram resolvemur: sicut et poeta dicit, Nos fore undamque terramque. LUX, triplicem habet metaphoram, aut etiam quadruplicem. Alias enim significat noticiam ac doctrinam, praesertim rerum divinarum: alias quamvis rem valde utilem, ac salutarem: alias rem valde laetam ac iucundam: alias denique, rem iustam ac sanctam. Omnes enim istas proprietates habet Lux, ut et rerum discrimina noticiamque oculis exhibeat, et sit res valde utilis, suavis, ac denique pura aut munda: unde tanquam ex suis fontibus praedictae metaphorae oriuntur. Contraria prorsus

Alias enim significat noticiam ac doctrinam, praesertim rerum divinarum: alias quamvis rem valde utilem, ac salutarem: alias rem valde laetam ac iucundam: alias denique, rem iustam ac sanctam. Omnes enim istas proprietates habet Lux, ut et rerum discrimina noticiamque oculis exhibeat, et sit res valde utilis, suavis, ac denique pura aut munda: unde tanquam ex suis fontibus praedictae metaphorae oriuntur. Contraria prorsus est vis ac significatio vocis Tenebrarum, ut suo loco dicetur. Nec ignota aut prorsus inusitata est ista metaphoralucis ac tenebrarum, etiam Graecis ac Latinis auribus.

coniunguntur in hac ipsa significatione. Psal. 43. Emitte lucem tuam, et veritatem tuam, et ipsa me deducent in montem sanctum tuum, et in tabernaculum tuum: id est, tuum verbum et spiritus intus docens, me ad tuam religionem, ad tuum favorem, et ad teipsum perducent. Pro re valde bona ac salutari ponitur, non tantum eum Christus sic vocatur, ut Iohan. 1, qui et sol iustitiae dicitur: sed et alias. Sic Isaiae 59, et Iob 30, Expectavimus lucem, et ecce tenebrae: id est, res secundas ac liberationem Dei speravimus, sed poenae eius crescunt quotidie. Sic et in

Significat et quamvis rem eximiam, salutarem ac iucundam. Porro crebrae admodum sunt tales amplificationes in Sacris literis rerum secundarum et adversarum, beneficiorum et castigationum divinarum: ut tempore quidem benedictionis ac beneficentiae divinae dicatur Sol et Luna cum stellis futurus valde lucidus: contra in adversis tenebrosus: sicut supra in voce Lucis, de cap. 5 Amos. dixi. Talis amplificatio est illa Isaiae capite trigesimo: Eritque lux Lunae sicut lux Solis, et lux Solis erit septempliciter sicut lux septem dierum in die, qua alligaverit Dominus

est qui me iustificat quis litigabit mecum? Consistamus simul, quis est magister litis meae? accedat huc. Credo Magistrum litis non quemvis antagonistam vocari: sed proprie actorem, qui est autor et institutor litis. Sed de voce BAAL, eiusque vario usu, supra dixi. In novo Testamento haec vox valde usitata est, et significat doctorem. Ponitur enim pro Graeca διδάσκαλος, et pro Hebraea Rabbi. Sic passim in Evangelistis Christus ab Apostolis et Iudaeis vocatur. Memorabile vero in hac voce vel praecipue est, quod Christus dicit unicum nos

et in omnia secula, Amen. id est, perpetuo ei haec eximia tribuantur, seu celebratio harum tantarum rerum. Sic et Deuteronomii trigesimosecundo legitur: Date magnificentiam Deo. Sic Psalmo octavo, nomen Dei dicitur magnificum: id est, valde gloriosum ac celebre Psalmo vigesimonono, tonitru, et porro eius verbum, dicitur esse vox Domini in magnificentia: id est, tum potens, tum et admirabile hominibus. Verba Psalmi haec sunt: Vox Domini super aquas, Deus maiestatis intonuit, Dominus super aquas multas, vox Domini in virtute,

quasi ornatus, aut pompa, seu splendor externus Dei, quo in visionibus apparet, ut in monte Syna factum est. Tale porro quiddam etiam invisibile de eo cogitatione percipimus. Gloria et magnificentia est opus Dei, Psalmo 3. id est, gloriosum, aut magnificum, aut splendidum. Omnia eius opera sunt valde laudabilia: utpote quae tum praestantiam aut solidam bonitatem habent [?:-um ] et admirabilem ornatum. Magnificentia gloriae, Zachariae secundo: Proiice ad figulum magnificentiam gloriae, qua appreciatus sum ab eis. id est, magnificum ac gloriosum illud precium. vocat sic per

hostilitate nostra [?: ] debuissem: sic Deus vicissim me charum habebit conservet in periculis. Magnificare calcaneum: pro, [?: ] : ut bruta faciunt, calce petitura. Metaphora [?: er- ] [?: e- ] a brutis sumpta. Magnificari fortitudine est, valde [?: ] esse. Exodi 15. Dextera tua magnificata est in fortudine: pro, pollet fortitudine, valde fortis est, seu gloriosa est ob fortitudinem. Magnificare facere. pro, [?:-dia ] facere, aut etiam superba agere. Ascendet foetor et putredo eius, quia magnificavit

Magnificare calcaneum: pro, [?: ] : ut bruta faciunt, calce petitura. Metaphora [?: er- ] [?: e- ] a brutis sumpta. Magnificari fortitudine est, valde [?: ] esse. Exodi 15. Dextera tua magnificata est in fortudine: pro, pollet fortitudine, valde fortis est, seu gloriosa est ob fortitudinem. Magnificare facere. pro, [?:-dia ] facere, aut etiam superba agere. Ascendet foetor et putredo eius, quia magnificavit facere: id est, quia superbe grandibus malis afflixit Israelitas et alios. Ioel 2. Magnificare flere: pro,

fortis est, seu gloriosa est ob fortitudinem. Magnificare facere. pro, [?:-dia ] facere, aut etiam superba agere. Ascendet foetor et putredo eius, quia magnificavit facere: id est, quia superbe grandibus malis afflixit Israelitas et alios. Ioel 2. Magnificare flere: pro, valde flere. 1. Samuel. 20. Flevit vir ad proximum suum, ut David magnificaverit flere: pro, caeteris magis flevit. Magnificare gloriam, splendide sese vestire. Isaiae 61. Pallio iustitiae induit me tamquam sponsus, qui magnificat gloriam. id est, qui valde magnifice ac splendide se vestit.

Ioel 2. Magnificare flere: pro, valde flere. 1. Samuel. 20. Flevit vir ad proximum suum, ut David magnificaverit flere: pro, caeteris magis flevit. Magnificare gloriam, splendide sese vestire. Isaiae 61. Pallio iustitiae induit me tamquam sponsus, qui magnificat gloriam. id est, qui valde magnifice ac splendide se vestit. Magnificare laeticiam, Isaiae nono. pro, augere. Magnifica misericordiam tuam, quam fecisti mecum, Genesis decimonono. pro, valde fuisti misericors ac beneficus erga me. Magnificare nomen, Psalm. 138, Quoniam magnificasti super omnia nomen tuum,

gloriam, splendide sese vestire. Isaiae 61. Pallio iustitiae induit me tamquam sponsus, qui magnificat gloriam. id est, qui valde magnifice ac splendide se vestit. Magnificare laeticiam, Isaiae nono. pro, augere. Magnifica misericordiam tuam, quam fecisti mecum, Genesis decimonono. pro, valde fuisti misericors ac beneficus erga me. Magnificare nomen, Psalm. 138, Quoniam magnificasti super omnia nomen tuum, eloquium tuum: id est, veram tui noticiam ac doctrinam. Alii, praeclarum reddidisti nomen tuum adimplendo promissiones tuas. Magnificare os suum, aut simpliciter

verbo Μεγαλυνεσθαι, in Bacchis: et Varro et Plinius, verbo Magnificandi. Magnificare salutes: pro saepe et ex praegrandibus periculis mirabiliter liberare. Psalmo decimo octavo. Magnificans salutes regis sui. Magnificare sapientiam: pro, valde sapienter agere. Isaiae 28. Hoc egressum est a Domino, qui mirificavit consilium, et magnificavit sapientiam, id est, qui mirabilis est consilio, et magnificus, aut potens sapiensque in suo opere. Magnificavi et addidi sapientiam, Ecclesiast. 1. pro, Magnifice egi, superans priores

quod magnifice fecit vobiscum: pro, mirabilia et salutaria erga vos fecit. In eundem sensum dicit diva Virgo, Quoniam fecit mihi magna qui potens est. id est, ingens et mirabile beneficium in me contulit. Ad magnificandum, 1 Paralip. 22, Aedificata est domus Domini ad magnificandum: id est, valde magnifice, vel splendide extructa est. MAGIS, Μᾶλλον adverbium, non semper auget: sed aliquando tantum corrigit. 2. Pet. 1, Magis satagite fratres firmam reddere vocationem vestram: pro, potius. Non ergo semper ita comparat, ut aliquid

2. Samuelis vigesimotertio. Caput magnorum erat: id est, principum nobilium, aut praestantium virorum, seu optimatum. Magnus pro numeroso. Deut. 9 et 20, Gens magna. Magnus, pro divite, Genes. 26, Et factus est Isaac vir magnus, et ivit eundo et crescendo, donec factus est vir magnus valde. Exponit textus ipse mox eam magnitudinem, de opibus. Sic et 2. Sam. 19 accipitur, Erat vir ille magnus valde. Magnus nonnunquam cum singulari quadam emphasi dicitur. ut Hierem. Thren. 3 inquit: Magna est fides tua ô Domine, pro, es veracissimus. Sic et Christus ad Cananaeam inquit: O

seu optimatum. Magnus pro numeroso. Deut. 9 et 20, Gens magna. Magnus, pro divite, Genes. 26, Et factus est Isaac vir magnus, et ivit eundo et crescendo, donec factus est vir magnus valde. Exponit textus ipse mox eam magnitudinem, de opibus. Sic et 2. Sam. 19 accipitur, Erat vir ille magnus valde. Magnus nonnunquam cum singulari quadam emphasi dicitur. ut Hierem. Thren. 3 inquit: Magna est fides tua ô Domine, pro, es veracissimus. Sic et Christus ad Cananaeam inquit: O mulier, magna est fides tua. Magna loqui, et in magnis ambulare, plerunque superbiam describit, ut Psalm. 12,

etiam de solo iudicio dici, pro male ei ominari, aut infelicem eum iudicare. ut Iob 5. Vidi virum stultum radicantem, et maledixi habitaculo eius protinus. id est, statim cogitavi poenas Dei ipsi imminere, non diu eum fore felicem. Maledictio porro, aut mala precatio Dei, quam supra dicimus valde realem esse, et continere ipsas laesiones aut poenas Dei, passim in Sacris literis reperitur. Gen. 4, Et nunc maledictus tu es e terra, quae aperuitos suum ad suscipiendum sanguinem fratris tui. Exponit vero mox quid nocet maledictionem e terra, nempe sterilitatem ex exitium, quae duo mala

fecisti mihi propter iniquitates meas. id est, recorderis peccatorum ipsorum, puniasque eos propter ea. Alias pro speciali iniustitia ponitus, qua [?: ] proximum, eum laedendo sermone re aut facto, peccamus. Sic 1. Sam. 25, Nabal dicitur fuisse vir durus et malus opere: id est, valde sordidus aut immisericors et defraudans proximum. Psal. 15. Nec fecit proximo suo malum, tametsi ibi de laesione aut malo poenae accipi queat. Ponitur et pro singulari aliquo facinore. ut Matt. 27. Quid vero mali fecit? scilicet, propter quod [?: saci- ] vultis

Psal. 94. In malo eorum succidet eos. Malum eorum vocat, quod aliis moliuntur: eo ipso malo aut calamitate, Deum illos obruiturum ait. Totus versus est: Ipse rependet eis iniquitatem eorum, et malo ipsorum perdet eos. Malum esse aliquid in oculis alicuius: pro, displicere ei, valde usitata phrasis est in Sacris literis. Gen. 21. Et malus fuit hic sermo in oculis Abrahae valde: pro, displicuit ei, aegre tulit, quod Sara iubebat eiici ancillam Agar, et Ismaelem filium ex domo sua. In oculis Moysis fuit malum, Num. 11. De hac phrasi dictum est supra, in praepositione

eo ipso malo aut calamitate, Deum illos obruiturum ait. Totus versus est: Ipse rependet eis iniquitatem eorum, et malo ipsorum perdet eos. Malum esse aliquid in oculis alicuius: pro, displicere ei, valde usitata phrasis est in Sacris literis. Gen. 21. Et malus fuit hic sermo in oculis Abrahae valde: pro, displicuit ei, aegre tulit, quod Sara iubebat eiici ancillam Agar, et Ismaelem filium ex domo sua. In oculis Moysis fuit malum, Num. 11. De hac phrasi dictum est supra, in praepositione CORAM: et postea dicetur in OCULUS. Malum esse coram facie alicuius, significat pravum

Poenorum vocari sic lucrum, et eam linguam Hebraeae affinem esse: quod et Priscianus annotavit. Alii volunt Syriacam esse vocem. Cuiuscumque autem demum linguae Hebraeam attingentis vox sit, verisimile certe est, eam venire a verbo Haman, quod significat augere, multiplicare: et in Sacris literis valde usitatum est. Inde porro uenit Hamon, quod quamvis multitudinem sive hominum siue aliarum rerum declarat. Videtur etiam proprie notare divitias non semel, praesertim tamen Psal. 37. Melius est [?:-dicum ] iusto, vel iusti, quam Hamon multitudo aut opulentia

ac biberit: quem Hebraismum in Generalib. preceptionibus propria Regula exposui: quod scilicet quaedam verba sint in quadam ampliori significatione accipienda, perinde ac si aliquod adverbium intendendi eis adiectum esset. Sic igitur Ioannes non manducavit. id est, non large ac liberaliter, sed valde tenuiter victitavit seu ieiuniis semet maceravit. Christus contra liberaliter et communi more vixit, non crucians semet fame aut ieiuniis, non raro etiam conviviis exceptus, quibus non est solitus Baptista interesse. MANE, adverbium temporis, notam habet significationem.

id est, expectabo auxilium, veluti e specula prospectans advenientem Dominum. Sic et Psalmo 143. Mane fac me audire misericordiam tuam. Mane mane reduplicatum, sicut in Reduplicatione in Universalibus praeceptionibus diximus, alias intendit sensum, sicut et in omnibus linguis: quasi dicas, Valde mane. ut Zeph. 3, Mane mane iudicium tuum dabit lucem. id est, Valde celeriter, cito, festinanter. Psalmo 104, Mane mane succidam omnes impios terrae. id est, valde mature. Isaiae vigesimooctavo: Flagellum mane mane transibit, per diem et noctem. id est, mature, cito, tum diu tum noctu.

Dominum. Sic et Psalmo 143. Mane fac me audire misericordiam tuam. Mane mane reduplicatum, sicut in Reduplicatione in Universalibus praeceptionibus diximus, alias intendit sensum, sicut et in omnibus linguis: quasi dicas, Valde mane. ut Zeph. 3, Mane mane iudicium tuum dabit lucem. id est, Valde celeriter, cito, festinanter. Psalmo 104, Mane mane succidam omnes impios terrae. id est, valde mature. Isaiae vigesimooctavo: Flagellum mane mane transibit, per diem et noctem. id est, mature, cito, tum diu tum noctu. Alias distributionem, aut etiam collectionem dierum significat. ut

in Reduplicatione in Universalibus praeceptionibus diximus, alias intendit sensum, sicut et in omnibus linguis: quasi dicas, Valde mane. ut Zeph. 3, Mane mane iudicium tuum dabit lucem. id est, Valde celeriter, cito, festinanter. Psalmo 104, Mane mane succidam omnes impios terrae. id est, valde mature. Isaiae vigesimooctavo: Flagellum mane mane transibit, per diem et noctem. id est, mature, cito, tum diu tum noctu. Alias distributionem, aut etiam collectionem dierum significat. ut Exod. decimosexto: Mane mane collegerunt illud, quisque pro alimento suo. Exod. trigesimo, et

opere ipso praestitit, quod promiserat, aut certe potentia sua. ¶ Secundo, manus varias phrases parit, a variis eius gestibus. Nam laeti, plaudimus manibus: tristes, habemus manus complosas, item super latera, ob dolorem credo hypochondriorum, ex atra bile effusa excitatum. Apud Iudaeos habebant, valde lugentes, manus in capite: ut Thamar, violata a fratre. Aliquando in admiratione simul et dolore percutimus femur: ut Ieremias de se scribit capite sexto. Orantes et iurantes manum in caelum levamus: pigri abdunt manus in sinum, aut etiam alioqui eas ociose complicant. Vocantes, et aliquid

manu super te. Manus habere super lumbos, magnum dolorem de eximia calamitate indicat. Iere. 30. Quare ego vidi, quod omnis vir habet manus suas super lumbos, sicut parturiens, et conversae sunt omnes facies in pallorem. Percutere manu, aut infigere, pro promittere, et etiam spondere, valde crebro accipitur: ut Proverb. 6 17, et 22. quia promittentes solent id data dextra confirmare, et quidem aliquando etiam cum impetu quodam, illidendo suam manum in illius cui aliquid promittunt: sicuti et Germani dicunt, Er hat mirs in die hand geschlagen. Tales ergo manu percutientes

David dederunt manus sub Salomone: id est, agnoverunt Salomonem pro suo domino et rege. Manus alicuius est in aliquem, aut contra aliquem, est, suam potentiam ad eum laedendum convertere. 1. Sam. 12. Manus Domini erit contra vos. Exod. 9. Manus Domini erit in pecoribus tuis, pestis gravis valde. [?:-ro ] , percutiet Dominus pecora tua peste. Sic Gen. 49. Manus tua erit in cervicibus inimicorum tuorum. id est, coges eos dare terga, vinces et vertes eos in fugam, sicut etiam Du wirst sie beim hals nemmen: vel sicut Latini di [?:-t ] , trahes eos detorto

ab utero matris narrantur: nempe qui nati fuerunt claudi. Sic Iohan. 9, quidam a Christo sanatus dicitur fuisse caecus a nativitate. Ps. 113. Qui constituit sterilem, matrem filiorum laetantem. pro, qui efficit, ut ea quae natura erat sterilis, sit mater multorum filiorum deque eo laetatur valde: ut Sara, Anna mater Samuelis, Elizabeth, et aliae. MATRIX, 2. Reg 19, et Isaiae 37. Filii venerunt usque ad matricem, et non est vis pariendi. alii, ad confractionem, nempe cum foetus pervenit iam ad exitum, ubi frangitur hymen, aut etiam ipsa ossa claudentia corpus, et mater

occidentales, habitantes ubi sol mane oritur, aut vesperi occidit. Lutherus: Quidquid mane aut vesperi movetur. Monsterus, ortum solis et lunae intelligit. Vatab. exitus matutini et vespertini exhilarant homines, quasi ipsum tempus laetisicet. Esto brachium eorum in matutinis, Isaiae 33. id est, valde tempestive. Ante custodes matutinos: Psalm. 130, Anima mea ad Dominum ante custodes matutinos: id est, summo mane: aut potius anima mea magis sollicita opem Domini expectat, quam custodes aut vigiles tempus matutinum. Pluvia matutina et serotina, tanquam apprime salutaris frugibus,

trigesimoprimo: Istud est nomen meum, istud est memoriale meum in generationem et generationem: pro, Iehova est meum verum nomen, quo nominato homines mei recordabuntur. Sic et Hoseae duodecimo: Quod vero nomen Iehova praecipue Meschiam ipsum indicet, exposui in libello De Iehova. Est ergo valde dignum observatu, quod Deus vult suum memoriale esse in ipso Meschia, seu in eo, et per eum coli, quia ipse solus est ostium et via ad patrem. Sic rectissime illud Ps. 30 exponi posset, Confitemini memoriae, aut celebrate memoriam sanctitatis eius: id est, Meschiam sanctum eius. Memoriale

Sic est vir, qui se iactat de dono mendacii. Dextra mendax quid sit, Psal. 144 supra, in voce DEXTRAE dictum est. Panis mendacii: Proverbior. 20, Suavis est homini panis mendacii, sed postremo replet os lapillis: id est, panis aut quoduis lucrum fraude partum, primo quidem est valde gratum, sed postremo est noxium. Sermo mendacii ponitur pro falso sermone, aut etiam pro falso iudicio: Exodi 23. Sic spes mendacii; est vana et irrita spes: Isa. 28. Facere mendacium, Hierein. 6. A propheta usque ad sacerdotem, omnes faciunt mendacium. i. vacant fraudibus et

omnibus bonis cumulas, invitis ac frustra contra [?:-bus ] meis adversariis. Iob trigesimosexto, [?: Re- ] mensae tuae plena pinguedine: id est, quidquid in [?: ] est propositum, est pingue: seu, Deus te non vulgariter enutriet ac fovebit, sed laute, ac valde benigne tibi praesto erit, opitulabiturque. Psal. 69: Vertatur mensa eorum coram ipsis in laqueum: et quae in pacem eorum sunt, in offendiculum. pro, omnia eorum bona ac commoda verte eis Deus in exitium ipsorum. Nam mensa nos alit, reficitque, et suo quodam modo causa vitae

et frustra laborarunt. sicut mox sequitur, Non erat pax eis. Merces igitur pro bono, aut etiam gratuito Dei beneficio ponitur. Saepe et beneficia Dei significat, quae nobis laborantibus largitur, non ex debito, sed ex gratuita benignitate. ut Gen. 15. Ego sum scutum tuum, et merces tua copiosa valde: id est, ego [?:-e ] defendo et beo. Sic Matth. 5 promittit piis in hac vita calamitosa, magnam felicitatem in altera, in quiens: Gaudete et exultate, quoniam merces vestra multa est in caelis. Sic pro levi opere excepti hospitio prophetae, promittit Dominus mercedem

humanorum mentio fiat, mirari quis possit, unde haec vox patribus, praesertim Latinis, adeo in os ac calamum, omnesque eorum chartas pervaserit. Ego hanc inter alios puto esse occasionem, quam iam breviter exponam. Primûm, mox declinante Latinae linguae puritate, hoc est, circa 200 Domini annum, valde frequens coepit esse scriptoribus, etiam Ethnicis, verbum Mereri, in ea significatione, ut simpliciter consequi aliquid sive ex merito sive gratis declararet. Quod innumeris exemplis in scriptorib. vitarum Caesarum (ut est Iulius Capitolinus, Lampridius, Spartianus, et alii) probari

bonum, et veluti refocillet ac instauret exhaustum. Sic et nubes roscida in messe, celebratur Isaiae decimo octavo. Cantus, iubilatio et [?: ] cia messis ac vindemiae multum in Sacris literis [?: ] bratur: quia tunc solent homines de copia [?: fruct- ] valde laeti esse, iubilare et canere: et alioqui tempus ipsum laetum amoenumque est. METIOR, pro dispono, ordino. Isaiae quadragesimo, Caelos palmo dimensus est. id est, suo arbitrio designanit,

lunam et stellas, Deut. decimoseptimo: Si reperietur in civitatib. tuis vir aut mulier, qui fecerit malum in oculis Domini, transgrediendo foedus eius, et colendo solem, lunam, et universam militiam caeli. Huius idololatriae fit mentio etiam Actor. septimo, et in prophetis, et in ultimo Reg. valde crebro. Hoc nomine Isa. 24, putant aliqui intelligi stellas, alii viros eximios. verba sunt: In die illa visitabit Dominus super militiam excelsam, et super reges terrae. Porro Danielis octavo significat haec vox ipsam Ecclesiam Dei, aut pios qui militant Deo, translata metaphora a stellis

supplicio, ut omnium scelestissimus, interiret. Non minventur omni bono habet vulgata versio, Psalm. trigesimo tertio. in Hebraeo est, non destituentur. MIRABILE, Hebraice פלא Pele significat, quidquid est â communi cursu vitae aut naturae valde [?: alie- ] : eoque plerunque de extraordinariis operibus [?: ] dicitur. Nec tamen raro etiam de hominum reb. operibus usurpatur, ut ex sequentibus exemplis [?: li-bit ] . Mirabile interdum ponitur pro impossibili re et opere: ut Genesis decimo

id est, Verbo et solennitatibus festorum consecravit memoriam suorum mirabilium factorum, eductionis ex Aegypto Paschate, datae legis Pentecoste, etc. Mirabile in oculis alicuius: id est, valde mirum, aut etiam absurdum ei videtur. Psalmo centesimovigesimooctavo, Matthaei vigesimoprimo, Marci 12: Lapis quem reiecerunt aedificantes, factus est in caput anguli: hoc est mirabile in oculis nostris. MIRACULA etiam vocantur signa, prodigia et virtutes, ut finis

hanc [?:---sus ] pax illa felicissima, quam mundus dare non potest: ut pulchre hosce gradus describit Paulus Romanorum quinto, qui mihi aliquid videtur dicere, tametsi diversissimum quid iustificationem a misericordis esse arbitrer, ut effectum a causa: nec tamen dubitem, saepe aut valde vicinam, aut etiam eandem esse harum duarum vocum significationem. Sed iam etiam de significationibus et locutionibus huius vocabuli, exempla ordine proponentes, agamus. ¶ Misericordia igitur significat primum, uti supra diximus, animi dolorem aut tristem affectionem de alieno

ut cum Genesis trigesimotertio dicit Iacob ad Esau, Hi sunt pueri quos DEUS [?: ] est largitus. In Hebraeo est חנם, quasi dixisset, ex misericordia dedit. Ita ibi misereri significat, misericoditer donare. Haec significatio huius verbi valde crebra est. Sic opinor accipi et a Paulo Romanorum duodecimo: Qui miseretur in hilaritate. id est, qui ex misericordia donat pauperibus, faciat id hilariter, et [?: ] quasi dolens et invitus. Genesis trigesimosecundo Minor sum omnibus misericordiis tuis: id est, beneficiis

misericordiarum aut bonorum operum quae David fecit. Passiva, non activa significatio est: nempe misericordia passa, non facta a Davide. Deus misericordiae aut benignitatis meae: id est, qui mihi benigne facit, Psalmo 29 bis ponitur, et saepe alias. Deus multus misericordia et veritate: id est, valde beneficus et verax. Sic in voce ELEEMOSYNAE diximus, eam misericordiam significare, misericordem et beneficum. In misericordiis reducere, Ieremiae trigesimoprimo: Cum fletu ibant, scilicet in exitium: sed cum misericordiis adducam eos, id est, benigne et multis beneficiis ornando reducam

opera ac merita, a gratia trahi ab adversariis patiamur. Sic paulo ante dixi de misericordiis Davidis, Facere misericordiam pro benefacere, 1 Samuelis 15. Tu fecisti misericordiam cum populo, quando ascendit de Aegypto. 2 Par. 1. Tu fecisti cum Davide patre meo misericordiam magnam: id est, valde benefecisti ei. Genesis vigesimoquarto: Si facitis misericordiam et veritatem cum hero meo: id est, si serio et ex animo vultis benefici esse in dominum meum. Genesis 21 Secundum misericordiam quam feci tecum, facies mecum. Sic et Ioseph dicit ad pincernam: Facias quaeso misericordiam

exempla sunt innumera in Sacris literis. Secundo, significat omnis generis calamitates et afflictiones, praesertim graviores. Sic Pharao graves illas afflictiones vocat mortes, Exod. 10. Et unus ex discipulis exclamat ad Helisaeum, 2. Reg. 4: Mors est in olla, ô vir Dei. id est, res valde noxia ac mortifera, seu venenata. Simili quadem significatione accipit hanc vocem Paulus Rom. 7, cum exclamat: Miser ego, quis me liberabit a corpore mortis huius? id est, a corpore hanc tam tetram pestem circumferente, quam hactenus depinxi, nempe originali corruptione, aut imagine

et in herbam mutabitur. Ibidem, signans qua morte esset moriturus: id est, quo genere supplicii. Pro iusto vix quisquam moritur, pro bono aut ipsi utili forsitan aliquis mori sustineat: Rom. 5. id est, vix accidit ut quis suam vitam profundat etiam pro iustilsimis: pro eo tamen qui alicui valde est utilis, forsitan quis mori non recuset: At Christus pro nobis tum iniustis, tum ipsi plane inutilibus, vel hostibus potius, mortem oppetiit: quod ingentis amoris et beneficii indicium est. Qui est mortuus, iustificatus est a peccato: Roman. 6. Idem ait Petrus: Qui passus est in carne,

et denique, quia non possit intelligi de divitibus matronis, suis impensis Apostolos foventibus: cum hic ostendat Apostolus, tales circumductas fuisse futuras oneri Ecclesiae: divites autem illae suo sumptu alentes Apostolos, sublevassent Ecclesias, ne auditores eos alere cogerentur. Fuisset etiam valde scandalosum, singulos homines alienas mulierculas tam procul per orbem terrarum circumducere. Nam alia ratio fuit Christi, qui magnum habuit comitatum, non solus cum una oberravit: quique non procul abiit in alienas provincias, quemque ex Galilaea mulierculae Ierosolymam sunt comitatae, eum

singulos homines alienas mulierculas tam procul per orbem terrarum circumducere. Nam alia ratio fuit Christi, qui magnum habuit comitatum, non solus cum una oberravit: quique non procul abiit in alienas provincias, quemque ex Galilaea mulierculae Ierosolymam sunt comitatae, eum et alioqui valde usitatum esset cultus ac religionis gratia confluere undique tum viros, tum mulieres. Vir non est creatus propter mulierem, sed mulier propter virum: 1. Corinth. 9. ubi volens Paulus indicare, virum esse muliere nobiliorem, dicit hoc. Notum enim est semper, ultimum finem nobiliorem esse

Testmento aliquando multi accipitur: ut Dan. 12, Multi ex iis qui in pulvere dormiunt, evigilabunt, alii ad vitam, alii ad opprobrium: id est, omnes. Multae contritionis vir et mulier. Ezek. 2, Quae procul sunt a te, ridebunt te ut [?:-didam ] , nomine multae contritionis. id est, valde contritam, multaque mala perpessam. Multus fortitudine Deus, Psal. 147. Multus misericordia et veritate Psal. 34. pro, valde fortis, misericors et verax. Multa est apud Deum redemptio, Psal. 130. pro, Dominus multa frequenter et large liberare

contritionis vir et mulier. Ezek. 2, Quae procul sunt a te, ridebunt te ut [?:-didam ] , nomine multae contritionis. id est, valde contritam, multaque mala perpessam. Multus fortitudine Deus, Psal. 147. Multus misericordia et veritate Psal. 34. pro, valde fortis, misericors et verax. Multa est apud Deum redemptio, Psal. 130. pro, Dominus multa frequenter et large liberare solet, praesertim a peccatis. Multa fecisti Domine Deus meus mirabilis in

sunt fame. Multitudo vestra prae gentib. quae in circuitione vestro sunt, Ezek 5. id est, Populosiores estis circuitionis gentibus. Alii, Plurib. beneficiis estis affecti. Exercitus in multitudine: id est, longe maximus. secundo Paralip. 24, Tradidit in manus eorum exercitum in multitudine valde. pro, exercitum numerosissimum stravit per eos, vel largitus est illis victoriam de eo. Sic holocaustum in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem,

in multitudine, secundo Paralip. vigesimonono. pro, plurima holocausta. Oves in multitudine secundo Paralip. decimoquarto: Abegerunt oves in multitudine. id est plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos. Invenerunt in eis in multitudine divitias: secundo Paralip. vigesimo. id est, multas. Nati sunt in multitudine, Exod 1. Neque novit in multitudine valde Iob 35. id est, multum admodum. Item, Ponere in multitudine: pro multiplicare. Deuteronomii 10, Posuit te in multitudine

plurimas. Ibidem, Congregaverunt argentum in multitudine. Fecit gladios in multitudine: secundo Paralip. trigesimo secundo. id est valde multos. Invenerunt in eis in multitudine divitias: secundo Paralip. vigesimo. id est, multas. Nati sunt in multitudine, Exod 1. Neque novit in multitudine valde Iob 35. id est, multum admodum. Item, Ponere in multitudine: pro multiplicare. Deuteronomii 10, Posuit te in multitudine sicut stellas caeli: pro, vehementer te multiplicavit. Sanctificaverunt se sacerdotes in multitudine: 2. Paral. trigesimo. id est, quam plurimum. MULTIPLICO verbum

augentur numero et potentia. Mansuetudo tua multiplicavit me, Psalm. 18 id est. auxit et provexit me. Ad multiplicandum intra decem dies in omni vino ad multiplicandum, Nehemiae quinto. id est, plurimum collegerunt. Sic secundo Paralip. decimosexto, cum curribus et equitibus ad multiplicandum valde: id est, admodum multis. Multiplicans et minvens Exodi 16, Collegerunt multiplicans et minvens. id est, alius plus, alius minus. Multiplicantes ad offerendum. Exodi trigesimosexto: Multiplicantes sunt populus ad offerendum ultra opus: pro, multo plura affert et offert populus, quam ad

vis huius vocis est et 2. Petr. 2, Originali mundo non pepercit: id est, primis illis hominibus Totus mundus in maligno positus est: 1. Iohan. 5. id est, omnes homines natura ita sunt perditi, ita Deo inimici, et denique tyrannidi satanae subiecti, ut sint veluti sepulti in diabolo et inferno: valde significanter id dictum est. Agnus est occisus ab origine mundi, Apocalyps. decimotertio. id est, filius Dei statim initio factus est patri supplex pro humano genere lapso, ac in se poenam debitumque eius transtulit: ideoque etiam promissio de efficacia et beneficio eius homini proposita

hoc vocis huius usu credo venire, quod Mundus significat ornamentum muliebre: nisi quis a mundicie deduci velit. maximam enim copiam habent suarum illarum nugarum, quibus sese comunt: quas Isaias longa serie tertio cap. recenset. MUNDUS adiectivum, sicut et Immundus, valde varie accipitur. Quasdam praecipuas eius significationes recensebo, unde et contraria vox intelligetur. Mundum cor dicitur duplici ratione. nempe primum imputative, mundatum: ut non habeat conscientiam accusantem. sicut David petens se lavari a Domino, inquit: Super nivem dealbabor. Item

et ponatur eius contrarium, quod praecipue Deus ab homine flagitat. Nec est quod quis dicat aut cogitet, videri duram interpretationem, dare interna cordis eleemosynam: sicut etiam dura non est, quod eorum cor ait esse plenum rapina. Expendatur quoque, quod Graeca vox Eleemosyna omnino valde crebro ponatur pro Hebraea חסד benignitas, beneficentia: quae non tantum ipsum externum donum aut beneficium, sed et internam misericordiam ac benignitatem, atque adeo totam pietatem crebro significat. Sicut et Chasid idem est quod pius et sanctus: ut

aut beneficium, sed et internam misericordiam ac benignitatem, atque adeo totam pietatem crebro significat. Sicut et Chasid idem est quod pius et sanctus: ut recte possis vertere, Date interna vestra, seu cor, Benignitatem aut pietatem. Verbum quoque Dare, sicut et eius cognatum Ponere, valde crebro Hebraeis idem quod Facere notat: sicut supra in verbo Dare ostendi, et postea in verbo Ponere ostendam. Quare Dare interna aut Cor eleemosynam seu benignitatem, est prorsus idem quod facere suum cor benignum ac beneficum ex rapaci, avaro et iniusto. Omnino haec

necessariis omnibus instruantur. Nihil igitur necesse est in expositione huius loci scrupulosius quaerere, quid significet domum purgari aut ornari. MUNITIO, id est, locus munitus: Psal. 89, Posuisti munitiones eius contritionem. pro, evertisti eas, contrivisti eas. Deus valde crebro, idque variis vocibus dicitur Munitio, Arx, Petra, rupes, et fortalicium suorum esse: quod perinde aut etiam millies tutiores simus ab hostibus cum ipse nos protegit, quam si in loco longe munitissimo essemus. Psalmo 91. Dicam Domino, seu de Domino: spes mea, munitio mea,

Dei. Glossa Pharisae orum mandatum explicabat, Iuva patrem, scilicet offerendo in templo: sic enim ei Deum ipsum reddes propitium, quod ei longe magis proderit, quam si tantum ei alimentum in culinam allatum fuisset a te filio. Munera mittent sibi invicem, Apoc. 11. id est, valde laetabuntur, et sibi invicem congratulabuntur de oppressis veris ac piis doctoribus: quod hunc passim fieri videmus. Cum munere vultum alicuui deprecari, est, eum agnoscere superiorem, et quasi supplicem illi fieri. Psal. 45, Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur.

[?: alioqui ] . Quia vero sic submissa voce queri solemus, praesertim cum non satis iustam causam habemus, aut eius offensam de quo querimur metuimus: fit, ut murmurare admodum crebro pro queri de aliquo, et accusare aliquem tanquam iniuste secum agentem, significet. In hac significatione valde crebro in veteri Testamento, praesertim in quatuor posterioribus libris Pentateuchi, accipitur de Israelita, cum iniustis querelis contra Deum et Moysen utitur. Sic et in novo Testamento accipitur de Iudaeorum accusationibus contra Christum, Luc. 5. 15, et 19. Item operariorum contra

Murus [?: ra--osus ] , et similes aliquot voces aut phrases, exponentur infra in PARIETE. MUSTUM, seu vinum recens expressum, negat Christus poni in utres veteres: aut contra, vetus vinum in utres novos. Ratio autem est ibidem a Domino subindicata, quia mustum cum sit valde flatuosum, disrumpit vas, si sit imbecillum, praesertim si non pateat exhalationis exitus, sicut in utre non patet. Ad haec, ob eandem causam non facile afficitur novitate vasis. At contra vetus vinum, non perinde requirit vas robustum, utpote quod iam deferbuit, et facile afficitur novitate

proximi. De pio vero, quod omnibus modis ac officiis prompte iuvet proximum Praecipitabit aut excutiet manum suam dominus mutui, qui dedit mutuum proximo suo, non exiget. Deut. 15. exponit ipsemet Moyses, quid vocet Dominum mutui. nihil ergo in hac locutione difficultatis est. Illud tantum adhuc valde dignum est observatu, quandoquidem in hoc capite agitur de remissione debitorum, quae septimo quoque anno apud Iudaeos fiebat, quod Scriptura utatur verbo et nomine שמט, quod proprie veluti onus quoddam proiicere aut excutere significat. Illustre

sicut ipsemet Paulus mox exponit, absconditam a seculo. N NAM coniunctio vel propterea nobis diligenter observanda est, quod Graeca vocula ὅτι, et Latina Quia, qua crebro versores Graecam exprimunt, ambigua est, ac valde polysema. Adiungit enim (ut omittam nunc alias significationes) alias causam efficientem rei aut effectus de quo agitur, [?: ] causalis merito dicitur: alias autem solummodo rationem qua aliqua asserta sententia confirmatur, et ita rationalis dici posset. At haec vocula NAM

vocari necessarium, quod vi aliqua cogente fieri opus est: hinc fit, ut varii sint gradus necessitatis, sicut et contrarii eius seu impossibilitatis aut impossibilis, ut supra ostendimus: et alias aliquid magis aut minus necessarium sit, ac nihilo minus dicitur necessarium: ut saepe vocantur valde utilia vitae et quibus aegre caremus, necessaria. sic et intimi amici [?: ] familiares dicuntur Necessarii. Aliquando etiam ius potius, quam effectum aut eventum vox haec respicit [?: ] quod sit iure, lege aut more necessarium, non [?: ] eventu aut

Sic Galatis 6. Isti cogunt vos circumcidi. Mox sequenti versu dicit: Volunt vos circumcidi. Haec igitur exempla de conatu necessario accipienda sunt. At cum Galatis secundo Paulus dicit, Titum, cum esset Graecus, non fuisse coactum circumcidi: non est accipiendum de conatu, qui ibi valde violentus aderat, sed de exitu aut eventu. Testatur enim Paulus, se in ea re etiam Apostolorum iudicio victoriam obtinuisse. Ideo inquit, de falsis fratribus eum ad circumcisionem cogentibus, nec ad horam quidem cedere voluisse. De eventu et illud Actorum ultimo accipiendum est, coactus sum

[?: magnam ] necessitatem: id est, rerum omnium difficultatem in terra. Sic Paulus suadet caelibatum, propter [?: instantem ] necessitatem: id est difficultates ac persequutiones varias, piis praesertim in primitiva Ecclesia imminentes: 1 Corint 7. Nonnunquam etiam rem valde [?:--lem ] aut commodam significat, qua non sine gravi [?: somno ] careamus, 2 Corinthiorum 9, Necessarium esse putavi vos consolari. Contra, 1 Iohan. 2 dicitur, Non necesse esse habetis ut quis vos doceat: id est, non prorsus impossibile est vos sine nostra

Illa enim ignobilia membra pertinent (ut Philosophi loquuntur) ad esse: haec vero [?: no--- ] ad bene esse. Sic et in metaphorico corpore [?: i--- ] membra sunt magis necessaria (constituunt [?: e--- ] ipsum corpus, aut totum coetum) quam pauci aliqui valde excellentes donis, qui ut nobilissima membra sint, ita sunt minima corporis pars. Accipiatur ergo illud Multo magis, πολλῷ μᾶλλον, comparative, non corrective. ¶ Utile fuerit et Aristotelis sententiam de voce Necessarii audiri, quae ab ab

ut nobilissima membra sint, ita sunt minima corporis pars. Accipiatur ergo illud Multo magis, πολλῷ μᾶλλον, comparative, non corrective. ¶ Utile fuerit et Aristotelis sententiam de voce Necessarii audiri, quae ab ab hisce prius annotatis non ita valde aliena est. Sic igitur ille libro primo de Partibus animalium scribit: Necessitas vero non aeque in rebus naturae omnibus inest, ea videlicet, ad quam omnes fere authores rationes referre tentant, prius quam doceant quot modis accipi Necessarium debeat. In est idipsum rebus quidem aeternis

D. Hieronymus legit: quod verbum ductum est a lusu tesserarum, in quo imponit uter alteri, quibus potest modis. NEQUITIA, Latinis ferme proprie lasciviam ac libidinositatem notat. Vetus seu vulgata versio videtur ea noce uti pro versuto ac malitioso perversoque, [?:-eo ] valde crebro hoc epitheton cacodaemoni tribuit; tribuit et huic seculo, quod sit nequam, Galat. 1. et generationi, Lucae 11, Graecam vocem πονηρὸς hoc Latino [?:--iectino ] exprimens. Aliqui tamen volunt, quod nequitia caetera vitia

vocant. sicut proverbium est, Saepe bona nomina fieri mala non monendo: id est, ad solvendum segniores. Tale et illud est: Vive tibi, et nomina magna fuge: id est, magnos et praepotentes. Sic in Apoc. Habes nomina aliquot: pro, aliquot homines ponitur, ut mox dicetur. Hac significatione valde crebro nomen Dei aut Christi, pro ipso Deo aut Christo ponitur: Protegat te nomen Dei Iacob. id est, ipse Deus Iacob, qui solus est verus Deus. Psallere nomini Domini, benedicere ei, confiteri ipsi, laudare nomen Domini (quae creberrima sunt, praesertim in Psalmis) omnia possis intelligere

religionem, admiscendo tam horrendos abusus, et veluti quaedam diabolica fermenta aut [?: vene- ] , vel etiam stercora. Nomen Domini venit de longin quo, [?: ] . 30. i. vos Assyrii putabatis eum procul esse: ecce ergo exillo ipso longinquo loco subito advenit, et quidem valde iratus ac terribilis. Videtur alludere ad communem opinionem aut cogitationem removentium [?:-eum ] a cura rerum humanarum, sicut Homer. suum [?:-vem ] ablegat convivatum ad Aethiopas. Nisi quis [?: ve-- ] dicere, ideo ex longinquo dici, ut eum magis

eorum memoria cum ipsis. Nomen alicuius exire, aut abire, est, famam bonitatemque eius divulgari. 2 Par. 26. Exiitque nomen Oziae regis usque in longinquum iter. Ibidem: Abiit nomen eius usque in introitum Aegypti. Sic Eze. 16 Egressum est nomen inter gentes propter pulchritudinem: i. valde celebris et gloriosa facta es passim. Haec sunt nomina filiorum Ismael, per nomina sua: i. per generationes suas, Gen. 25. i. secundum nomenclaturas suas, seu secundum series nominum seu

[?: ] lorum et latitudinem cordis indicatur, et simul [?: ] eorum cogitatio, vel etiam quaecunque motio [?: ] NOVI. Scio, Nescio, plura verba sunt in Graeca, et etiam Hebraeo, inter quae γινώσκω valde late patet, sicut et Sentio apud Graecos et Latinos. In hisce vere verbis primum illa generalis regula repetenda est. [?: Q- ] in Sacris literis verba et nomina noticiae, sine [?: fiet ] interiorum sensuum ac potentiarum, sive etiam [?: ] rum, non tantum

negatio David: quia toto eo Psalmo negat David, se insidiari vitae aut regno Saulis. Sic et Germanice pro, nego me hoc crimen patrasse, dici solet, Ich weiss nicht darvon: Item, Er wil nichts darvon wissen. NOVUS, habet etiam suos quosdam Hebraismes Latinis auribus minus notos. Valde crebro in Psalmis, Isaia, et aliis locis fit mentio Novi cantici, aut Psalmi. Non autem hic nova cantio celebratur, quia (iuxta proverbium) novitas grata est, aut quia (iuxta Homerum) homines libentius novas cantilenas audiunt: sed ob alias causas, ac potissimum duas Primum ratione Dei, qui

posito continente pro contento. Vinum novum in utres novos, et uetus in veteres infundendum esse, Christus respondet discipulis Iohannis, quaerentibus cur Apostoli non ieiunarent? indicans, proportionem etiam in instituendis Christianis servandam esse, sicut in vino et vasis. Mustum enim cum sit valde flatuosum, et non facile novitate vasis afficiatur. sed potius novum vas indicere ac imbuere suo fervore ac flatuositate possit, ponitur in utres novos tanquam validiores, et qui exten sionem admittunt: quod si in veteres poneretur, sua [?: fla-ate ] rumperet eos, quia sint tum

caelis, per sanguinem, Christi merito ac mediatione: idque per eam viam, quam ipsemet Mediator nunc novam aut recentem nobis praeparavit, aut dedicavit. Viam vero novam vocat ideo, quod Christus nobis omnibus noviter sua passione praeparavit aditum ad patrem, cum antea in veteri Testamento esset valde difficilis aditus ad praesentiam Dei, seu ad arcam in Sancta sanctorum, nunc vero omnibus pateat. Ambulare in novitate vitae, est, Spiritu Dei regi, conditum esse ad bona opera, et praestare novam obedientiam: ante omnia autem exsolius Christi merito pendêre, ac per eum iustificari. Dixi

Stulte, hac nocte repetent animam tuam ad te. Iob 24, Nocte opprimet eum tempestas. Iob 34, Media nocte perturbabuntur. Sic in Isaia dicuntur noctu vastatae esse Ar, Moab et Kir. Surgere de noctu, vertit Vulgata verbum שכם Schacham. significat autem valde mane surgere, et indicat quandam vigilantiam ac diligentiam in agendo. Sic Genes. 20: Surgit Abimelech summo mane, et indicat servis suis nocturnam visionem, et minas Dei. Sic Abrahamus iussus offerre filium, summo mane surgit: Genes. 22. Sic Ierem. [?: ] alii prophetae

spectandum, eoque magis Deus praesens esse et terribilis appareat. Dies [?: nebul- ] et nubis, aut (ut Vulgata habet) nebulae et turbinis, Zoph. 1, dicitur dies tristis, qua Deus erat puniturus Iudaeos. inquit enim: Prope est dies Domini magna, prope inquam et accelerans valde. Vox diei Domini amara, ubi fortis vociferabitur: Dies in dignationis dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies desolationis et devastationis, dies tenebrarum et caliginis, dies nebulae et nubis. Sic et Ezech. 30 et 32. minatur Deus Aegyptiis diem nubis. Eadem forma sermonis est et

Deus Aegyptiis diem nubis. Eadem forma sermonis est et Ioel 2. Incommodae sunt, et tristiciam in hominibus excitant dies nubilae et nebulosae: ideo additur hoc amplificationis et hypotypo seos gratia, quo magis iam terrificae minae Dei humana corda ad resipiscentiam permoveant. Est alioqui hoc valde usitatum Scripturae, ut in descriptione tristium poenarum, totius rerum naturae facies tristis, minax ac horribilis depingatur: contra in descriptione rerum secundarum ac beneficentiae divinae omnia laeta esse, et veluti arridere nobis, ac nobiscum congaudere et exultare dicantur: de quo

nubis, et noctu in columna ignis: Exod. 13 et saepissime alias: inculcaturque, quod non sint profecti, nisi movente se illa columna. ideo vero interdiu fuit columna nubis, et noctu columna ignis, ut cerni posset: quia nec flamma interdiu ob lucem solis, nec nubes noctu, praesertim depressi valde, procul cerni potest. Quid porro significa vera exponit aliqua ex parte Paulus 1. Corint. 10. Simile beneficium pollicetur Isaias cap. 4, piis in novo Testamento, sed per metaphoram ad spiritualia bona voces transferens. Intelligit autem tum noticiam veritatis, tum et

Sic Grammatici interpretantur per [?:-dem ] illud Virg. Nunc scio quid sit amor, duris in cotibus illum. Quasi dicat: Postquam multa audivi, cogitavi et expertus sum de eo, tandem mea propria experientia cognovi, quid nam sit. Est enim, etc. Et nunc, valde crebro illativum est, et ponitur pro Igitur, itaque, vel ergo. Gen. 27 inquit Isaac ad Esau: Ecce consenui, nec scio quando moriar: et NUNC accipe arma tua, et abi venatum, ac para mihi coctionem. ut tibi benedicam. Et mox dicit Rebecca ad Iacobum: Audivi patrem tuum dicentem talia ad Esau,

quotidie ab omnibus piis offertur: ita et pii qui sunt ipsius membra, semet in rationalem, Deoque placentem ostiam offerunt, ut Paulus ad Rom. 12 praecipit. De utroque horum sacrificiorum dicit Christus ad Samaritanam, quod veri adoratores ubique in spiritu et veritate adorabunt. Qui locus valde praecedenti similis est: et eodem modo, reiectis Leviticis templi sacrificiis, ad solam fidei oblationem refertur, qua pii primum ac praecipue Christum, deinde et se in Christo offerunt. ¶ Nunc de phrasibus ac Hebraismis huius vocis dicam. Oblationum aries. Exod. 29 Quoniam

hoc dicitur. Contra Ier. 23 inquit Deus ad Iudaeos, Ecce obliviscar vestri obliviscendo. Sic Psal. 9, Non in seculum in oblivionem erit pauper seu afflictus: id est, tandem Deus [?:-um ] exaudiet, et succurret ei, eumque ex suis calamitatibus liberabit. Valde crebro haec phrasis reperitur in Psalmis et Prophetis affirmative et negative. Dicitur [?:-tem ] in eodem sensu oblivisci Deus foederis, aut recordari. Aliquando oblivisci Dei est, differre poenas erga impios, et eorum prava facta. Psal. 74, Memineris opprobrii

de pharisaeis et hypocritis, quod obscurent facies suas, ut videantur hominibus ieiunare. Verisimile est, eos non tantum gestu ac nutu solitos faciem ad tristiciam componere: sed etiam coloribus aliquibus, ut croco, aut alio, vultum reddidisse pallidum et obscurum, ut inde homines divinarent eos valde ieiunare, et praeterea de peccatis hominum dolere ac lugere. Contra Christus praecipit, lotione et unctione reddere in ieiunio nitentem faciem: id est, dissimulare sua ieiunia. Talis phrasis de rebus adversis, et summo omnium moerore, est etiam Nahum secundo. inquit enim, Omnes facies

cor, Romanorum primo: Obscuratum est insipiens cor eorum: id est, amisit ratiocinando et argumentando in rebus divinis, etiam id hominis quod naturâ habuit. Siquidem contra rationem ac intellectum etiam ipsorum brutorum est [?: stat-e- ] statuas aut picturas esse aliquid valde potens, quod [?:-mendum ] aut invocandum sit: ut in sequentibus exponit Apostolus. Sic et Ephes. quarto dicitur de obscuratione intelligentiae ac cogitationis impiorum: ubi simul innatam et accersitam caecitatem complectitur. Exodi decimo est, quod ingruente locusta, et

in me regnare coepit peccatis et damnatione. Agnus ab initio mundi occisus est, teste Apocalyp. 13. id est, filius Dei factus est pro nobis supplex ac vas, se soluturum, valuitque eius sacrificii dignitas ac imputatio inde a primo lapsu. Oves occisionis, pro ovibus ad mactationem destinatis, valde crebrum est in Sacris literis. Psalmo quadragesimoquarto, et Romanorum 8, Propter te occidimur quotidie, reputati sumus sicut oves occisionis.Zach. 11 Pasce illas oves occisionis. id est, populum Iudaicum, iam sententia Dei ad occisionem destinatum. Bis ibidem repetitur. Oves ad

Et vidit quod non sit vir, et miratus est quod non sit qui occurrat. id est, qui intercedat. Occurrere etiam interdum in mediam aut neutram partem accicipitur, cum aliquis in aliquid incidit. Deut 22, Cum occurrerit nidus coram te: i. cum incideris in nidum. In malam porro partem Occurrere valde crebro accipitur, et significat idem quod irruere, invadere, affligere. Ponitur. n. pro verbo פגע paga Ruth. 2. Bonum est, filia mea, quod ingrediaris cum puellis eius ne forte tibi occurrant in agro alio. i. ne irruant in te verbis, aut etiam

meis, et palpebris meis [?: d- ] tationem. Eadem locutio est et Proverb. 6. Idem est Videre somnum oculis: Die ac nocte somnum oculis [?: ] non videt, Eccles. 8. id est, non dormit. Quae phrasis etiam apud Terentium in Heautontimorumeno. ¶ Oculus per metaphoram valde crebro significat [?: ] mentem iudicium aut cognitionem, seu [?: inter- ] culum: cuius sunt innumerae phrases. Prima est [?: ] oculis alicuius aliquid esse bonum aut malum, rectum aut [?: ] vum: pro, iudicio alicuius aliquid tale videri

non possum surgere. Genesis quadragesimoquinto: Ne sit ira in oculis vestris, quod vendideritis me: id est, ne irascamini vobismet. Inde est, quod oculi dicuntur irritari, Isaiae tertio: Et opera eorum contra Dominum, ad irritandos oculos gloriae eius. pro, ad provocandum ad iram. Cupiditas valde frequenter oculis tribuitur. 1. Ioan. 2. Quicquid est in mundo, est concupiscentia carnis et oculorum, id est, oculi cernentes ista terrena commoda ac bona, excitant in corde eorum cupiditatem. Tribuitur concupiscentia oculis, quae cordis est, quia eam in corde excitant. Sic oculorum

excitant. Sic oculorum desiderium vocatur uxor Ezech. 24. Ibidem et templum Domini dicitur desiderabile oculorum populi. Concupiscibile oculorum notat etiam, quicquid est preciosum. 1. Reg. 20. Omne concupiscibile oculorum tuorum ponet in manibus suis. pro, quicquid habes preciosum et tibi valde charum, auferet. Post oculos abire: pro, sequi desideria ac cupiditates, quas oculi moti externis obiectis excitare conantur in corde. Iob 31, Si post oculos meos abiit cor meum. Hinc iubemur

OFFENDICULUM, vide infra in Scandalum. OFFERRE, Latinis ultro aliquid, et quasi prompre exhibere, tum de bona, tum de mala re dicitur, sive ea facto ipso aut opere, sive etiam solis verbis Deo vel homini superiori aut inferiori exhibeatur. Sed in Theologia et Sacris literis valde crebro usurpatur de oblatione sactificiorum, et aliorum munerum erga Deum. Inde Oblatio, verbum Hebraeum est הקריב hikrib et corbam, Graecum προσϕέρα, et προφορὰ.

legis, peccati, mortis ac Satanae confregit. Filius olei, qui possidetur ab oleo, aut quasi dicas oleatus. Cornu filius olei: Isaiae 5. Vinea fuit dilecto meo in cornu filio olei. id est, in loco praepingui aut fertili. Oleum enim saepe simpliciter pinguedinem significat. Locus igitur valde fertilis, vocatur filius olei aut pinguedinis, quia pinguedine tinctus et quasi unctus aut conditus est. Sic et Zach. 4. Iosua sacerdos et dux Zerubabel vocantur filii olei, quia fuerunt inuncti: aut quia, sicut supra in Olea exposui, et sicut ipsemet Propheta exponere videtur, quia ex eis

dari dona ac Spiritum filio non ad mensuram, sed ad plenitudinem: tum, nos omnes ex eius plenitudine haurire Significat enim hic oleum per metaphoram, spiritualem unctionem. Dicitur autem oleum laeticiae, qua exhilarat haec spiritualis unctio multo magis, quam illa corporalis. Oleum viride, pro valde bono hic enim boni olei color esse solet. per metaphoram, significat magna Dei beneficia. Psalm. 92. Exaltabitur cornu meum sicut unicornis: delibutus enim sum in oleo viridi. Oleum etiam ob suam bonitatem, lenitatem, et vim sanctandi, misericordiam et ipsum Evangelium significare interdum

portatu, et et imponunt ea in humeris hominum, digito autem suo nolit ea movere. Sic et Actorum decimoquinto, Apostoli legem vocant iugum importabile: et paulo post in Epistola, Onus. in quib. exemplis longius ducta est metaphora a politicis oneribus ac legibus ad spiritualis. Porro valde crebro significat haec ipsa metaphora, [?: ] peccata, tum poenas eorum: quin illa demum sunt [?: ] onera. De peccatis inquit Paulus Galat. 6, Unusquisque portabit onus suum. Et Psalmo trigesimooctavo, Sicut onus grave graviores fuerunt super me iniquitates meae.

idola, quae manibus suis fabricarunt. Aliquando significat etiam morem aut consuetudinem, Levit. decimooctavo: Secundum opus terrae Aegypti ne feceritis. id est, secundum morem aut consuetudinem. Opera alicuius alicui sunt bona, id est, utilia: 1 Samuelis 19, opera eius fuerunt tibi bona valde: id est, Opera aut res gestae fuerunt valde salutares Sauli, eiusque regno. Opus durum, pro difficili labore. Exod. 1. Opere duro amaritudinibus affecerunt vitam eorum. pro, aspera servitute. Operibus magnus: 1 Paralip. 11. pro, multorum ac magnorum operum patrator. Sic quoque dicitur

Aliquando significat etiam morem aut consuetudinem, Levit. decimooctavo: Secundum opus terrae Aegypti ne feceritis. id est, secundum morem aut consuetudinem. Opera alicuius alicui sunt bona, id est, utilia: 1 Samuelis 19, opera eius fuerunt tibi bona valde: id est, Opera aut res gestae fuerunt valde salutares Sauli, eiusque regno. Opus durum, pro difficili labore. Exod. 1. Opere duro amaritudinibus affecerunt vitam eorum. pro, aspera servitute. Operibus magnus: 1 Paralip. 11. pro, multorum ac magnorum operum patrator. Sic quoque dicitur aliquis, Operibus malus homo: 1 Sam. 25

est timor. Rectius vero ab indigentia, ut credo, deduci posset. Interpellatio, ἐντευξις, videtur esse precatio pro alio facta. Ideo tribuitur Romanorum octavo, Spiritui sancto, pro nobis interpellanti: et Christo mediatori, pro nobis intercedenti, valde saepe. Paulus primae Timothei secundo, iubet fieri pro omnibus hominib προσευχὰς, δεήσεις, ἐντεύξεις, εὐχαριστείας: quae solentuertere, orationes, deprecationes, postulationes, et gratiarum actiones: novem vocum

usitatissimum, ut dicatur Deus per misericordiam suam veniens aut progressus ex alto nos respexisse: veluti si sol exoriatur, ac homines sua laeta salutarique facie revisat et iuvet. Illa quoque cogitatio non omnino abiicienda videtur, quod Kedem קרם Hebraeis valde crebro tum Orientem seu orientalem plagam significat (unde et Cadmus orientalis nominatur) quam Graeci ἀνατολὴν vocant: tum etiam antiquum, aut vetustum. Vocat vero Daniel cap. 7 aliquoties Antiquum dierum: tametsi alio vocabulo,

in mundo enim pressuram perfertis. Ioan. 14 dicit Christus ad Apostolos: Non relinquam vos orphanos, redibo ad vos. id est, non permittam ut videamini omni ope destitui: adero semper vobis, etiam post mortem, resurrectionem et ascensionem meam. Vide vocem Vidua. OS, oris, vox valde varios Hebraismos parit, de quibus dicam. Os aperire, est loqui, aut docere: Matth. 5. Act. 8 et 10. Hebraicus pleonasmus esse, sed tamen sua quadam emphasi non carere videtur. Hac enim locutione praeposita, veluti grandescit id quod sequitur, et attentio lectoris tanto magis excitatur.

os eius plenum est, et dolis ac fraude: id est, sermo eorum est fraudulentus, fallax et periurus, aut etiam blasphemiis refertus. De fructu oris satiabitur venter: Proverbiorum 12. 13. 18. id est, digna suo sermone praemia recipient. Sicut ibidem eundem sensum alia figura sermonis, sed huic valde vicina, effert in quiens: Pro ventu labiorum suorum saturabitur vir. Mementote iudiciorum oris eius, Psalmo 105. id est, doctrinae ipsius sermone propositae. Oris peccatum aut perversitas, id est sermonis. Psalmo quinquagesimonono: Propter peccatum oris eorum, verbum labiorum ipsorum.

ab eo commemorari. Hierem. 12: Prope fuisti ori eorum, et longe a renibus eorum: pro, assidue de te loquuntur, sed corde suo te non curant aut magnifaciunt. Prope esse in ore et corde: pro, in promptu esse, et quasi ad manum habere. Deut. 30, Propinquum est verbum in ore tuo et corde tuo valde, ut facias illud. Non possibilitatem legis aut obedientiae ei praestandae asserit, ut seductores volunt: sed praesentiam doctrinae, quae iam sit eis tradita, et pene usque ad fastidium inculcata, ut non possint queri Dei culpa se inobedientes esse, qui sibi modum aut regulam obedientiae ac

vocantur portae eius, Prov. 8 Sic Os putet, speluncae, sepulchri. Os non raro ponitur pro vi ac potentia alicuius, qua scilicet perinde saevit, ut ferae dentibus. De ore leonis aliquem liberari, Iob 36: Removisset te de ore angustiae id est a vi aut laesione angustiae. Hac ratione valde saepe acies gladii vocatur Os gladii, quia illa parte mordet: sicut crebro vorare et comedere dicitur gladius. Sic et os limae dicitur, 1. Sam. 13. Os pro extremitatibus loci, quam Latini etiam Oram dicunt. 2 Reg 21: Manasses fudit sanguinem innoxium multum valde, ita ut

Hac ratione valde saepe acies gladii vocatur Os gladii, quia illa parte mordet: sicut crebro vorare et comedere dicitur gladius. Sic et os limae dicitur, 1. Sam. 13. Os pro extremitatibus loci, quam Latini etiam Oram dicunt. 2 Reg 21: Manasses fudit sanguinem innoxium multum valde, ita ut impleret os ad os pro. ut totam Hierosolymam sanguine repleret. Sic Esdr. 9: Replere terram abominationibus ab ore ad os. id est ab una extremitate ad aliam. In auditum esse in ore alicuius: pro, ex ore eius audiri. Ezech. 16, Non fuit Sodoma in auditum in ore tuo, in die

ubi in primis est efficax Spiritus sanctus: 2. Thess. 2. Obturaverunt fide ora leonum: Hebr. 11. pro, impetraverunt a Deo, ne possent leones Danielem et alios lae dere. OSCULUM, naturale quid est, non solo more acceptum. itaque omnes gentes naturali quodam instincta osculantur valde dilectos, ut coniuges sese invicem, et liberos: quod in omnibus gentibus natura ipsa [?: ] lente fit. Sed'osculari etiam amicos, aut dominos, [?: ] perinde ubique moris est. Osculamur igitur tum valde dilecta: tum etiam praestantia, ac plane divina, et omnino omnia

more acceptum. itaque omnes gentes naturali quodam instincta osculantur valde dilectos, ut coniuges sese invicem, et liberos: quod in omnibus gentibus natura ipsa [?: ] lente fit. Sed'osculari etiam amicos, aut dominos, [?: ] perinde ubique moris est. Osculamur igitur tum valde dilecta: tum etiam praestantia, ac plane divina, et omnino omnia eximia. Hinc est, quod non tantum [?: co--ges ] liberos et amicos exosculantur, sed etiam superares, ut Reges, atque adeo etiam res divinas ex singulis quadam veneratione. Est igitur Osculum, [?: symbo- ]

est, breve tempus vitae mihi das, sicut breves sunt res quae palmo mensurari queunt. Aliqui vertunt pugillos, quod idem est. Levare manus ad praecepta Dei, alii exponunt de obedientia reipsa mandatis Dei praestanda, quod Latini et Graeci dicunt Manus admovere: alii de gestu usitato erga rem valde desideratam ac charam. Levabo manus ad praecepta tua quae dilexi, et meditabor in statutis [?: ] Psalmo 119. PALMES, est germen cuiuscunque arboris aut [?:-sti ] , Per metaphoram significat filios aut posteros. Isaiae 25. Sicut aestus in deserto tumultum

Corinth. 12 usurpatur: [?: ] alii aliter eam vocem vertunt et exponunt, alii stimulum alii surculum. Videtur autem omnino Paulus respexisse ad illud atrox et apud veteres valde usitatum genus supplicii, quo rei palo infigebantur, inserto per posteriora, et emergente per humeros aut scapulas: quo etiam nunc Turcicos plagiarios in finibus Christiani efficere solent: in quo si palus non vulneret cor aut arteriam tracheam, aliquando etiam per biduum aut triduum infixi

regenerat. Sic 1. Iohan. 2, Habemus advocatum apud patrem. Ob eadem ista beneficia dicitur advocatus: praesertim autem, quod perpetuo apud patrem pro nobis intercedit. PARADISUS, Graecis quemvis hortum cultiorem et amoeniorem significat. Xenophon dicit esse vocem Persicam. In Hebraeo valde rara est. Ideo cum Gen. 2 et 3 fiat mentio horti in Eden a Deo plantati, ut hominis sedes habitatioque esset: Septuaginta hortum illum voce Paradisi expresserunt, quia ille locus et vocatus est hortus, et fuit perinde reliqua terra cultior, sicut [?: am- ] nissimi

tuo, Psalm. 19. id est, parcens custodi me sive a talibus peccatis, sive a talibus persequutoribus. Animae alicuius non parcere, est eum tradere in exitium, Psalmo 78. Animae eorum non pepercit a morte. id est, pesti dedit, sicut mox sequitur. Parcere oculum alicui, aut super aliqua re, valde crebra phrasis est, quam supra in voce OCULI exposui. Genesis 45, Non parcat oculus supellectili vestrae. id est, ne curetis, si omnia non potestis asportare vobiscum, cum hic sitis satis opulentiae et omnium necessariorum reperturi. Peperci secundum verbum tuum, Num. 14. id est,

statim nasceretur mihi filius, qui vos pro fratre, uti moris legisque est, ducere deberet, tamen nimis longum vobis foret expectare eius maturitatem. Donec sterilis peperit septem, et multos habens filios infirmata est: 1. Sam. 2: id est, donec Deo benedicente [?: ] rilis facta est valde fructifera: et contra, quae abundabat prole orbata est. Cerva in agro peperit et [?: des- ] Ierem. 14. id est, tanta erit siccitas et terra [?: nasce- ] inopia, ut cerva pariens prae fame neglectura sit [?: ] suum. Iam cogita, quis erit hominum status in

filiorum seu fidelium partu accipitur. Isaiae sexagesimosexto: Antequam parturiat, peperit: et antequam ei veniat dolor, enixa est masculum. Quis audivit tale, et quis vidit huic simile? Nunquid corripietur terra die uno, aut nascetur gens vice una? Parturientis dolores et angustiae, valde crebro leguntur in Sacris literis: quibus summi et acerbissimi dolores ac moerores, calamitatesque notantur. Hieremias capite trigesimo quaerit, an etiam pariant viri? Quod si non pariunt, inquit, quare habent tristem speciem parturientium? id est, tristes sunt, dolent, gemunt, exclamant,

de loco in locum pellitur: sic vel seductores, vel etiam persecutores volebant depellere Davidem de vera religione, et sede sua ac Ecclesia. Hieronymus intelligit, ob prudentiam astutiamve passeris hoc dici. Psal. 84 dicit David, quod quemadmodum passer ac hirundo quaerat cupide, et valde amet locum nido, ubi pullos suos excludat et educet: sic etiam ipse summo desiderio cupiat esse ac vivere in vera Ecclesia ac religione, et omnino in cura, favore ac protectione Domini. quod alibi dicitur, habitare in monte aut tabernaculo Domini. Psal. 102, Sicut passer

volens curam caelestis patris circa nos monstrare, argumentatur a minori ad maius, sumpta collatione a vilissima avicula, cuius si Deus tantam curam gerat, ut eam alat ac conservet: multo magis sit pios, et iam filios suos factos, omnibus modis aliturus ac foturus. PASSIO, et PATI, valde crebro ponitur pro supplicio affici: praesertim vero dicitur de Christi morte, atque adeo de tota illa humiliatione ac exinanitione, quam nostri caussa sustinuit, ex gloriosissima forma Dei, in ignominiosissimam servi, atque adeo peccatoris omnium maximi descendens. Haec passio saepe etiam

cum esset nepos eius ex Batuele filio. Sic et Abraham dicitur esse pater Levi, Hebr. 7. Sic Iacobus Gen. 31, vocat Abrahamum patrem suum: Nisi Deus patris mei Abraham. Sic Dan. 5. Nabuchodonosor dicitur pater Belsazer: cum fuerit pater Evilmerodachi, evius filius fuit Belsazer. Secundo, valde multas metaphoricas significationes habet. Ponitur enim pro authore aliquorum, Gen. 4, Iabal fuit pater habitantiam tabernacula, Iubal fuit pater canentium cithara. Possis dicere, significare doctorem. Significat eum, unde aliqui originem trahunt. Gen. 22. Kamuel fuit pater Syrorum. i.

Sic forte etiam illud Matthaei 18, non male intelligeres aut interpretareris: Domine μακροθύμησον, habe patientiam, aut esto patients (ut Erasmus vertit) id est, expecta ad dies aut menses aliquot. Germanica valde commode et usitate vertit, Hab gedult mit mir. nam ea locutio (ut et prius dixi) tum etymon exprimit, tum etiam expectationem significat: usitatissimeque a creditorib. dicitur, Hab gedult mit mir auff etliche tag oder zeit. In hac eadem significatione recte etiam multa alia dicta

quod robur significat, robustum facit: potius autem ab obambulando seu oberrando, quod sedib. careat, deducas. PAX, Latinis proprie, sicut et aliis linguis, communiter tantum istam externam tranquillam hominum, sive multorum sive paucorum cohabitationem significat. Memorabile autem valde est, quod Hebraeis vox pacis שלום Schalom, ab integritate venit: quia res, loca ac homines servet in suo statu. Contra autem bellum Milchama לחם, a comestione, quia omnia absumat aut consumat ac perdat. Sed in

innumera plane sunt exempla. Sic et [?: co- ] homines aliquis peccare dicitur: ut Genes. quadragesimo. Peccaverunt pincerna et pistor regis. 1. Samuel decimonono. Ne peccet rex in servum suum [?: Davi- ] quia non peccavit tibi, et opera eius sunt tibi valde salutaria. Et mox: Quare peccabis in sanguinem [?: i- ] centem, ad interficiendum Davidem sine causa? Verum ob infinitam copiam, omittemus citationem examplorum huius significationis. Significat quoque [?: ] bro verbum חטא

Quod autem velit hic dicere David, se contra ipsummet Deum peccasse, liquet tum ex synonymo: Malum coram te feci (quod est idem ac contra te) tum etiam ex confessione ipsius Davidis 2. Sam. duo decimo. ubi non simpliciter dicit, Peccavi: sed ait, Peccavi Domino. tametsi et Lutheri expositio valde mihi probetur, Tibi tantum sum peccatum: quae cum Paulo Romanorum tertio, totam naturam arguente, citato hoc ipso dicto, convenit longe melius. Porro de peccato in Deum loquitur Eli. 1. Samuel 2. ad filios suos, inquiens: Absit filii mei: non enim bona est fama, quam ego audio, quod

carne, passiones peccatorum vigebant in membris nostris. id est, cupiditates, et veluti aestus ac motus animi in scetendentes, [?:-era ] seu vita quaedam illius veteris Adami. Lex peccati: Rom. 7 et 8. Vide supra in voce LEGIS. Peccare [?: i---oelum ] , est vel ita valde peccare, ut suum peccatum quasi usque in caelum pertingat: vel contra Deum ipsum in caelo habitantem peccare. Utitur hac locutione perditus silius Luc. 15: Pater peccavi in caelum, et coram te. Sed de hac locutione dictum est paulo ante: quemadmodum et supra in voce CAELI. Esse in

Dabit hostis tuos percussos coram te. id est, dabit tibi insignem victoriam de hostibus tuis, efficiet ut sint caesi a te. Sic primo Samuelis quarto: Percussusque est Israel coram Philistim. id est, a Philistaeis caesus est. Percutere percutiendo, Iudicum vigesimo, et 1 Reg. vigesimo. id est valde percutere. De reduplicationis vi dictum est in Regulis Generalibus. Sic et Latini dicunt, Occisione occidere: pro, penitus delere exercitum. Percutere [?: ] anima, est poenitus trucidare aut interficere. anima enim vitam significat. Genesis trigesimo septimo dicunt fratres

pro, non disperdat prorsus. Etiam illud usque ad perditionem, Numerorum vigesimo quarto. id est, etiam illud peribit. Perdere multum bonum, Eccles. nono: At peccator unus perdit bonum multum. id est, multa mala ac incommoda attrahit sibi ac aliis. Perditione perdere, Nehem. primo. id est, valde peccare: subintelligunt viam Domini. inquit enim, Perdendo perdidimus, aut corrumpendo corrupimus tibi, et non custodivimus praecepta, iudicia ac caeremonias, quas praecepisti. Sic Iud. secundo: Revertebantur, et perdebant aut corrumpebant (scilicet vias Domini) magis quam patres eorum. id

irrita frustra sperabunt, non erit irrita aut evanescet eorum spes. Eadem locutio est et Proverbiorum decimo et 24, Ezech. 19 et 37. et saepissime aliâs. Sic Psalmo [?: ] , Desiderium peccatorum peribit. Vicina huic significatio est, cum dicitur Perire fuga ab aliquo: quod valde crebrum est. Iob undecimo: Psalmo 147, Effugiam peribit ab eis. Perierat effugium a me: id est, fuga erat irrita, nulla erat occasio aut facultas effugiendi mala. Sic Amos 2, Peribit fuga a veloce. Ieremiae 25, [?: Per--- ] fuga a pastoribus. Perire aliquando idem quod

Percutere pede, laetantium ac insultantium gestus est: sicut et Plaudere manibus, Ezechielis vigesimo quinto: Eo quod plausisti manu, et percussisti pede, et gavisus es in omni contemptu tuo ex animo super terram Israelis. Ponere pedes alicuius sicut cervorum 2. Samuelis 22 pro, efficere valde velocem. Eadem locutio est Habacuc 3. Prohibere pedem ne sit discalceatus, et guttur a siti: Hieremiae secundo. Tardant pedes quadrigarum: id est, equorum trahentium quadrigas, Iudicum quinto. Tegere pedes est exonerare ventrem: quia in illa flexione crurum et foemorum, vestis quae

ille capite et toto corpore iam in dextrum iam in sinistrum latus nutat. Hinc metaphorae praedictae sumuntur. Si cum peditibus cucurristi, et defatigatus es: Hieremiae duodecimo. perspicuus sermo et ratiocinatio est. PESTIS, per metaphoram, in omnibus ferme linguis rem quamvis valde noxiam significat. Sic Messias minatur morti et inferno Hos. 13. Ero pestis tua ô mors, et exitium tuum ô inferne. Sic et Psalmo 91, Ipse Deus liberabit te de laqueo venatoris, et a peste noxia. Et mox: A peste in tenebris ambulante, et ab exitio meridiano liberabit te Deus. pro, a

et [?: ] bitate in petra. id est, in loco munitissimo. Hierem. 52. Devolvam te de petris. id est, ex munitissimis locis. Psalm. 61, Ad petram, quae celsior est me, deduc me. id est, adiuva, ut expugnem locum mihi meisque viribus inaccessum et inexpugnabilem. Quarto, hinc fit, ut valde crebro Deus dicatur petra nostra: sicut dicitur, arx, robur, auxilium. 2. Sam. 22, Psalm. 19 Dominus petra mea et arx mea. Psalm. 31. 62, Petra mea et munitio mea [?: ] et Psalm. 42, Dicam petrae meae, quare oblitus es me: Psalm 31, Esto mihi ut petra fortitudinis. Causa

Psalm. 31. 62, Petra mea et munitio mea [?: ] et Psalm. 42, Dicam petrae meae, quare oblitus es me: Psalm 31, Esto mihi ut petra fortitudinis. Causa huius signification is est, quia Deus est omnibus sperantibus in se turris fortissima, et certissimum ac invictissimum auxilium. Valde crebra est haec metaphora. Paulus 1 Corinthiorum decimo dicit Christum fuisse petram perpetuo Israelitas comitantem ex qua illi biberint. Alludit nimirum ad illud miraculum visibile Dei, quod sicut ibi Deus ex aridissima petra, in summa difficultate sitis, eis aquas produxit: ita Christus

dictum Lutheri, p. m. Qui vult sapiens fieri in Aristotele, stultificetur prius in Christo, ut nempe catechismus regat philosophiam, non regatur ab ea. vide Augustinum lib. 8 de civitate Dei. Quod porro dicit ibi Paulus de Philosophia, id paulo prius vocaverat persuasibiles sermones. valde enim sunt plausibiles rationi humanae istae cogitationes, quae sicut praeclare Paulus ait, per suas stultas ratiocinationes tandem prorsus evanescit, impingens in extremos errores ac furores. PHYLACTERIA Graece, Latine posses dicere conservatoria: Matth. 23. Fuerunt apud Iudaeos

iniustis caedibus, ac laesione proximi: et quôd in id sint intentae. Ibidem, Civitas plena iudicio. Ezech. primo. Terra plena iudicio, civitas plena iniquitate. Romanorum primo, Plenos invidia et homicidio. id est, prorsus deditos hisce sceleribus. PLENITUDO alicuius rei, valde varia significat, Plenitudo terrae, aut orbis, sunt omnes creaturae in hoc mundo conditae, et ad hunc mundum implendum aut colendum pertinentes. Psalm. 24 et 50, Meus est orbis, de plenitudo eius. id est, totus mundus cum suis creaturris. Psalm. 24 textus seipsum declarat, Domini

3. Pluutam liberalitatum levabas Deus, tu haereditatem tuam exhaustam reficis. Pluvia benedictionis, Ezech. 34, Faciam descendere pluviam in tempore suo: [?: pl- ] benedictionis erunt. id est, salutares frugibus, et [?: ] rei noxiae. Pluvia crebro comparatur rebus valde exoptatis et salutaribus. Iob 29, Expectabant me [?:-el--- ] pluviam. Solent enim agricolae, praesertim in illis locis ferventibus, saepe ingenti desiderio pluviam de fide rare. Benevolentia regis veluti nubes pluvia serotinae. Proverbiorum 16. id est, tam desiderata,

collocentur iuxta se invicem: unde apparebit ea et loquutionis forma, et rerum convenientia simillima esse. Non posuit nos Deus ad iram, sed ad salutem: Non vocavit nos Deus ad impuritatem, sed ad sanctificationem. Sed de hoc Hebraismo, etiam in Regulis Universalibus vide. Quod porro hoc verbum valde vicinum sit verbo Dare, supra in verbo Do, et Mundus, prolixius ostendi. POPULUS Latinis significat proprie coetum unius civitatis, certo iure et communione officiorum, societatum, et ab uno magistratu, praesertim superiore, gubernatum. Sed Hebraeis, sicut et Germanis,

molestum, quod nos perinde gravet et premat, vel in conscientia, vel in fama, vel in valetudine, vel in fortunis, vel in alia re, ut grave onus corpus gestantis premit, fatigat et molestat ut Matth. 20: Portavimus pondus et aestum diei. id est, omnes molestias operis totius diei. Hinc est illa valde crebra in Sacris phrasis, Portare onus. pro, quamcunque molestiam perpeti. Lucae 11. Oneratis homines oneribus difficilibus portatu, vos autem ea digito attingere non vultis. id est, multas difficilesque traditiones et praecepta eis imponitis. Paulus Gal. 6 inquit: Alii aliorum onera

quamvis [?: ] molestam, et praesertim poenas ob peccata, tum verbi Portare perpeti significat. Indicat enim Paulus veluti proverbio, aut etiam aenigmate, fore ut quisque suorum benefactorum praemia accipiat, et contra malefactores poenas luat, patiaturque. Vicina est huic locutioni valde in Sacris usitata, Portare iniquitatem, aut peccatum [?: ] quae et ipsa in diversa significata subdividitur, usitatisima tamen illa est, Luet poenas suis iniquitatibus pro meritas. Habet hanc phrasin illa celebris sententia: Filius non portabit iniquitatem patris, neque

et reus dicitur portare peccatum, et sacerdos aut victima expians, et denique etiam Deus ipse (nam crebro cum Deus dicitur condonare peccatum, in Hebraeo est illud idem verbum נשא Nassa porto, quod etiam peccato tribuitur, ut supra in verbo Levo docui) valde operaeprecium esset exponere, qua id ratione intelligatur, quod tam diversae personae peccata portare dicantur. Existimo igitur Deo portationem tribui primum ideo, quia praedictum verbum נשא Nasa porto, eandem pluralitatem significationum habet, quam et

referri posse illud Proverb. 8: Dominus possedit me iñitio viarum suarum. Et illud Psal. 139. Tu possedisti renes meos, et operuisti me in utero matris meae: id est, tu formasti eos. nisi malis per Cognoscere exponere, ut moxibidem sequitur. Alioqui pro simplici acquisitione valde usitatum est. Proverb. 4: Posside sapientiam, posside prudentiam. pro, acquire, compara tibi. Tertio, significat hoc verbum etiam stabilem possessionem, aut detentionem, et fruitionem acquisiti boni. Deut. 2: Ecce coepi dare hodie in tuam potestatem Sihon, et terram eius: incipe possidere

se quasi alligat ad fidem nostram, suamque potentiam aut impotentiam in nos transfert. nobisque imputat. Quo pertinet et illud dictum, Omnia sunt possibilia credenti. Supra autem in voce Impossibilis et Necessarii dixi, quod Impossibile aliquando significet rem difficilem, molesti, valde noxiam, aut â qua alioqui valde abhorremus. primae Iohan. 3: Qui natus est ex Deo, non potest peccare. Oecumenius exponit per Non vult. sed et de hoc loco in voce Impossibilis dixi. Oseae octavo: Quousque non poterunt innocentiam. id est, non volent: subintelligitur, amplecti,

suamque potentiam aut impotentiam in nos transfert. nobisque imputat. Quo pertinet et illud dictum, Omnia sunt possibilia credenti. Supra autem in voce Impossibilis et Necessarii dixi, quod Impossibile aliquando significet rem difficilem, molesti, valde noxiam, aut â qua alioqui valde abhorremus. primae Iohan. 3: Qui natus est ex Deo, non potest peccare. Oecumenius exponit per Non vult. sed et de hoc loco in voce Impossibilis dixi. Oseae octavo: Quousque non poterunt innocentiam. id est, non volent: subintelligitur, amplecti, sectari. 2. Sam. 17: Non enim

[?: pol- ] tur, quod nempe daturus sit illis signum Ionae. Sic intellectum testimonium Iudaeorum contineret acerbiorem accusationem, quod videlicet Christus non tam stulte inctaverit vires suas, quod non valde capitale esse posset: quam sacrilege minatus sit, se eversurum illud sacrosanctum templum Dei, ubi solum eius votum accogitatio pro grandi sacrilegio habita fuisset. Et hic etiam clarius apparet falsitas testimonii, quod non tantum vocem templi male intellexerunt, sed etiam calumniose

servavit. Sic et Apoc. 9 dicuntur locustae habere potestatem cruciandi homines. et Apocal. 13, quod draco dederit magnam potestatem bestiae, quodque ea bestia faciat omnem potestatem prioris. id est, mirabilia opera ac magnae potentiae facta. Haec igitur significatio vocis Potestatis valde crebra est, ut ipsas propriae vires ac robur agendi, seu efficiendi aliquid denotet: cui significationi aut eius exemplis saepe etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut

ac robur agendi, seu efficiendi aliquid denotet: cui significationi aut eius exemplis saepe etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut supra de verbo Possum dixi. Quae in valde multas species subdividitur. Aliquod enim ius habent etiam privati in se, suos liberos, ac rem familiarem: in quo sensu dicitur Patria potestas. Romanorum nono: Figulus habet potestatem luti. 1 Corinthiorum 7, Sed potestatem habet suae voluntatis. id est, liberum ius eligendi, an velit

muneribus, ut quae iam ille a Deo percipiat, quasi iure ac merito consequatur? Deus misericordiae meae praeveniat me, et faciat me videre in hostibus mere. id est, cito mihi succurrat, et victoriam largiatur. Psal. 79, Festina, praeveniant nos viscera tua, quoniam attenuati sumus valde. id est, cito succurre nobis antequam pereamus, quia in extremis difficultatibus haeremus. Praeoccupo aliquando eandem vim habet cum praecedentibus. Verum 1 Cor. 11, significat ante alios occupare aut capere: Unusquisque propriam coenam praeoccupat in vescendo. id est, helluando praevertit,

prandium aut coenam, noli invitare divites aut cognatos, etc. Matth. 22, Ecce prandium meum paravi. id est, lautum convivium. PRECATIO, et PRECES: vide supra in ORATIONE. PRECIOSUS, pro charo aut grato ponitur, quia res magni precii aut carae, sunt etiam valde charae aut dilectae possessoribus. Psalm. 72, A' fraude et violentia redimet animas eorum, et preciosus erit sanguis eorum in oculis eius. id est, Deo dilectus et studiose conservatus, quem non facile fundi patietur: vel quod valde accepta est mors martyrum in iudicio Dei. Eadem sententia

aut grato ponitur, quia res magni precii aut carae, sunt etiam valde charae aut dilectae possessoribus. Psalm. 72, A' fraude et violentia redimet animas eorum, et preciosus erit sanguis eorum in oculis eius. id est, Deo dilectus et studiose conservatus, quem non facile fundi patietur: vel quod valde accepta est mors martyrum in iudicio Dei. Eadem sententia est Psalmo 110, Quam preciosi mihi fuerunt amici tui Deus, vel cogitationes aut dogmata tua? Hieremiae 51, Annon filius preciosus mihi Ephraim. id est, dilectus. Lucae septimo Centurionis cuiusdam servus male affectus moribundus

Dei. Eadem sententia est Psalmo 110, Quam preciosi mihi fuerunt amici tui Deus, vel cogitationes aut dogmata tua? Hieremiae 51, Annon filius preciosus mihi Ephraim. id est, dilectus. Lucae septimo Centurionis cuiusdam servus male affectus moribundus erat, qui illi erat preciosus: id est, valde charus. Nullius rationem habeo, neque animam meam habeo preciosam mihi, Actorum 20. id est, non tam diligo vitam meam, quam cupio perficere curriculum meum. Sic posset exponi illud Iacobi ultimo, Agricola expectat preciosum fructum terrae, id est, dilectum ac desideratum, Das wol gerhet.

convertit. Deuteronomii vigesimotertio. Non inferes mercedem meretricis, aut precium cuius, in domum Domini. id est, non offeres. Argentum tempore Salomonis nullius precii putabatur, id est, [?: pre- ] mia copia non magnifiebat. Nescire precium alicuius rei, est, esse eam valde preciosam. Iob vigesimooctavo: Nescit homo precium sapientiae. id est, est inaestimabilis praecii, aut incomparabilis precii. Sine precio vendere. Psalmo quadragesimoquarto: Vendidisti populum tuum sine precio, nec auxisti valorem eorum, id est, facile ac sine ulla cunctatione nos

pro tali homine. 1. Corinth. 12. Glorior Macedonibus pro vobis. id est, de vobis. Spes mea est firma pro vobis: 2. Corinth. 1. id est, de vobis. Isaias clamat pro Israele, Romanorum 9. id est, de, vel super. Unusquisque pro se rationem reddet Deo: Roman. 4. Solicitum esse pro aliquo, valde usitatum in Sacris literis, et communi sermone: 1. Corinthiorum 12. Phil. 4. Sentire pro vobis omnibus. id est, de vobis: Philip. 1. Deus pro nobis melius aliquid providerat. Hebr. 11. pro, de nobis. Pro Christo legatione fungor: id est, ipso iubente ac mittente. 2. Corinth. 5. Deus

omnibus. id est, de vobis: Philip. 1. Deus pro nobis melius aliquid providerat. Hebr. 11. pro, de nobis. Pro Christo legatione fungor: id est, ipso iubente ac mittente. 2. Corinth. 5. Deus est qui operatur in vobis velle et efficere, pro gratuita sua benevolentia. id est, ex gratuito favore. Valde usitata est haec significatio Latinis. ut, Pro illius erga me amore faciet: pro, eius liberalitate, aut avaricia, aut iracundia faciet hoc aut illud. causam efficientem, aut propter, notare videtur. Locus celebris, et tamen nonnihil obscurus est Ioan. 1, Ex eius plenitudine omnes accepimus

iam etiam a Christianis usurpatur. PRODIGIA, portenta ac signa, pro eodem ferme. usurpat Vulgata versio, nec in Hebraeo etiam sermone admodum magna significationum discrimina monstrari possunt: non quod ex origine thematis non queat diversa significatio produci, sed quod usus est valde promiscuus. Quid prodigia vocet Ioel 2. et Acta cap. 2. exponitur in textu: Dabo prodigia in caelo superius, et infra in terra, sanguinem, ignem, et vaporem fumi. Sic Deut. 6. Deditque Deus signa et prodigia magna et mala in Aegypto coram Pharaone, et cuncta familia eius.

te Domine, domine exaudi orationem meam. Psal. 69. Non inundet me decursus aquarum, nec absorbeat me profundum. id est, summae aliquae calamitates, potissimum a persecutoribus imminentes. qua metaphora ille Psalmus saepius utitur. Secundo, Profundum aliquando significat aliquid valde abstrusum, occultum, sapiens, aut etiam astutum, malitioseque cogitatum ac subornatum. Nam et in bonam et in malam partem accipitur. Sic dicitur 1. Cor. 2, Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei, id est, intimas cogitationes ac secreta consilia, sive in maximis mysteriis, sive in

omnia scrutatur, etiam profunda Dei, id est, intimas cogitationes ac secreta consilia, sive in maximis mysteriis, sive in summis rerum difficultatibquo saepe Ecclesiam suam veluti ad mare rubrum, aut etiam in medium eius adducit. Psal. 92, Quam grandia sunt opera tua Domine, valde profundae sunt cogitationes tuae. Sic huc alludens Paulus Rom. 11. exclamat: O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius, et impervestigabiles viae eius. Dan. 2. Profunda et abscondita revelat Deus. Prov. 20. Aquae profundae consilium in corde

Timoth. primo. Et tamen ita ludunt Graeci Theologi, quorum dux et princeps est Origenes, in hoc loco et aliis similibus pervertendis: Haec ille. Act undecimo, Discipuli proposuerunt aliquid mittere in ministerium habitantibus in Hierusalem. id est, decreverunt. PROPONERE quoque nonnunquam valde emphaticam significationem habet. significat enim non tantum publice aliquid ponere, sed etiam quasi cum quodam certo ac firmo decreto aut sententia, quod volumus, ab omnibus magnifieri, et veluti observari. Sic dicit Paulus Romanorum tertio, IESUM esse a Deo propositum propitiatorium.

peregrinus: nisi quod peregrini ii dicebantur, qui iam habitabant inter Iudaeos, quique et religionem et locum mutaverant. PROTEGO et PROTECTOR, notae voces sunt, defensionem ab iniuriis significant: sicut tectum protegit domum contra imbres, nives, et grandinem. Valde usitatum alioqui est in Sacris literis. PROVERBIUM, est dictum aliquod sententiosum, tritum, et aliquid obscuritatis aut tropi continens. Saepe tamen simpliciter sententiam valde celebrem significat. Haec est vis huius vocis, et ei aequivalentium etiam in Latina lingua, et in

sunt, defensionem ab iniuriis significant: sicut tectum protegit domum contra imbres, nives, et grandinem. Valde usitatum alioqui est in Sacris literis. PROVERBIUM, est dictum aliquod sententiosum, tritum, et aliquid obscuritatis aut tropi continens. Saepe tamen simpliciter sententiam valde celebrem significat. Haec est vis huius vocis, et ei aequivalentium etiam in Latina lingua, et in aliis omnibus. Hebraei vocant משל Maschal, quod tum similitudinem sonat, quia proverbia crebro solent habere metaphorica verba, aut alioqui ad aliquid aliud

magnam non agnoscere: 1. Sam. 22. Parvum esse [?: ] gentes: pro, contemptum. Hierem. 49: Ecce parvum dabo te inter gentes. Mox addit, contemptum inter homines. quibus verbis prius hemistichion declarat. Sic et Obadias habet: Ecce parvum dedi te in gentibus, contemptus es tu valde. Vicinum huic est illud, Minimus in regno caelorum: de quo in Minimus. Parvus diebus: Iobi 32: Parvus sum diebus, vos autem decrepiti. Parvuli gregis: Hierem. 49: Si non traxerint eos parvuli gregis, si non, etc. id est, infimi ac contemptissimi de exercitu Chaldaeorum, eos

es, et in pulverem revertêris. id est, terra es, et in terram redigêris. Psal. 103. Recordatur quod pulvis sumus. id est, quod de terra sumus, et ad terram pertinemus. Genes. 18: Cum sim pulvis et cinis. Psalm. 104. Expirabunt, et in pulverem suum revertentur. Hinc fiunt valde variae locutiones aut significationes huius vocis. ut, Abscondi in pulvere: id est, terra. Isaiae secundo: Absconde eos in pulvere. est idem quod sepelire, aut etiam occidere. Descendentes in pulverem, dicuntur mortales, aut homines: quia in terram sepeliuntur, et in terram convertuntur.

Sic et Ephes. 4, prohibetur sermo putris, id est malus, non tantum ociosus aut inutilis: contra autem bonus sermo, ibidem praecipitur. Forte autem haec metaphora inde venit, quod apud Hebraeos Nabal, putris, non tantum nihili, sed etiam plane malum denotat. Sic sane etiam Corruptus Latinis valde malum sonat: et vox Corruptio φθορὰ, et verbum φθειρώσεσθαι corrumpi, multo significantius, nempe de extrema impietate ac spurcitie, in Sacris literis accipitur.

id est, cupient mori: sicut alibi clamant montibus et de patris, Obruite nos. Ioh. 4, Tales adoratores pater quaerit: id est, cupit, amat. Psalmo quarto, Diligitis [?: van- ] tem, et quaeritis mendacium: pro, cupitis et [?: prom- ] tis. Significat etiam conari, idque valde crebro: ut sequentibus et multis aliis exemplis probari potest. Ioh. [?: ] saepius legitur, Quaerebant eum interficere. id est, conabantur. Lucae 19, Quaerebant eum perdere. Iohan. [?: ] Matthaei 12, Quaerebant eum capere. Iohan. 19, Pilatus quaerebat eum

Matth 9: Creditis quia hoc possum facere' pro, quod hoc possim facere? Matth. 5: Dico nobis, [?: ] nisi abundaverit iustitia vestra pro, quod nisi abundaverit iustitia vestra. Particula כי Chi Hebraea plerunque per Quia vertitur. ea habet valde varia significata, [?: ] hic commode tanquam Hebraismi coniunctionis huius adiungentur. Reddit igitur alias rationem, ut Gen. 20. propheta ipse est. Annectitque non solum rationem, [?: ] tem propositionem, quod nos per enim vel nam facere solemus: sed etiam

alius plus, alius minus. Qui ei, pro suus, relativum per omnes casus, numeros et genera. Levitici nono: Et mactavit vitulum, qui ei oblationem: pro, suum. Suscitatio eos de loco, quo vendidistis eos illuc, Ioel tertio. id est, quo aut ad quem locum eos vendidistis, aut venditos misistis. Valde alioqui usitatum est, ut ponatur hoc relativum una cum suo antecedente, aut cum alio pronomine in eodem membro: de quo Hebraismoin Regulis Universalibus, de Constructione nominum ac pronominum. Quod fuit verbum Iehovae ad Hieremiam. Hieremiae primo, quadragesimoseptimo, quadragesimonono:

Contra, saepe significat id quod sequitur: quia et arbor ac herbae crescentes simul ex se proiiciunt et extendunt radices in terram, non minus quam ramos sursum: et cum etiam emoriuntur tamen saepe relinquunt radicem vivam, ac veluti semen quoddam post se, ex qua alia similia exoriantur. Sic valde saepe significat stirpem, aut genus alicuius post eum relictum. Isaiae undecimo: Egredietur virga de stirpe Iesse, et surculus de radicibus eius fructificabit. Isaiae decimoquarto: De radice serpentis egredietur aspis. Et mox: Fame interficiam radicem tuam, sed et ipse posteros tuos

facit contra aequum ac rectum: nec favore, nec praemiis aut metu, seu minis poenarum flectitur: denique, qui cum bene operatur, non suum inde honorem aut commodum (ut hypocritae) vel praemium vitae aeternae, (ut iustitiarii) sed Dei gloriam, et proximi utilitatem quaerit. Correctum quoque valde crebro dicitur. et homo recto corde, qui scilicet et in doctrina, fide, et in vita rectus ac sanus, Deoque et recte iudicantibus probatus est. Psalmo septimo: Deus salvos facit rectos corde. Et undecimo: Ecce impii intendunt arcum, et ado-ptant sagittam in chorda, ut sagittent in

quod ante a me in alienam potestatem aliqua ratione aut iure transivit. Sic res Deo offerendas, et tamen ad oblationem parum idoneas, aut quas alioqui non libenter amittebant Iudaei, redimere iubentur Numeri decimonono: Sed redimendo redimes primogenitum hominis, et primogenitum iumenti immundi. Valde crebro hoc verbum significat liberare: qood inde factum est, quia qui in tristem servitutem erant venditi aut rapti, redimebantur data pecunia. Sic et facinorosi non raro data pecunia ex castigatione corporis liberabantur, iuxta Regulam: Qui non habet in aere, luat in corpore. Exempla, ubi

nobis applicuit. Legimus igitur Matth. 20. Marc. 10. 1. Timoth. 2, quod Meschias dederit se suamque vitam redemptionem pro genere humano. ubi Redemptio significat ipsum precium, datum pro redimendis peccatoribus. Graeca etymologia λύτρον valde elegans est. nam cum captivi vincirentur, cunque liberandi iam essent, et liberi dimittendi, necessario ex vinculis cathenisque solvebantur, quod eis est λύεσθαι. a tertia praeteriti λέλυται, fit nomen

Psal. 78. id est, anima exiens ex corpore, et non rediens in illud in hac [?: ] . REGENERATIO, exponetur infra in [?: ] ce Renascor. REGIS nomen hic exponemus, una cum re gnum, et verbo Regno. Regu nomen olim gubernatoribus valde commune ac pervulgatum fuit: idaeoque etiam minoribus regulis, satrapis ac dynastis est tributum. Iud. 1. ait Adonibezek, LXX reges amputans pollicibus manuum et pedum, colligebant micas sub [?: ] sa mea. Unde facile est coniicere, cum ipsemet Adami bezek non fuerit adeo potens,

Intelligit autem Propheta simul incrementum et propagationem Ecclesiae tempore Christi ex Hierosolyma (unde venit ipsum semen, nempe lex et verbum) sequuturam. Reliquiae Iuda, reliquiae Israel aut Iacob, reliquiae Hierualem: id est, pauci reliqui aut superstites inde. Locus Micheae 5, est valde illustris, de reliquiis Iacob, quod sint totum mundum debellaturae: pauci enim Israelitae ad Christum conversi, totum mundum ei subiugarunt.. Erunt reliquiae Iacob in medio populorum multorum, veluti leo inter animalia sylvestria, et ut catulus leonis inter greges ovium: qui cum transierit,

nullo omnino politico onere gravabitur. Hoc genus daemoniorum in nulla re potest exire, nisi oratione et ieiunio. pro, nulla re aut ratione expelli potest: Mar. 9. Super re על דבר al debar, In re bidebar: utrumque Propter significat, et in Scriptura valde usitatum est. Sed Vulgata plerunque vertit Propter. Genes. 20, Forte non est timor Dei in isto loco, et interficient me super re uxoris meae. id est, propter. Nume. 31, Ipsi tradiderunt filios Israel in praevaricationem contra Dominum in re Peor. id est, propter. Res tributi, id est

pudenda tua. Hieremiae decimotertio: Propter magnitudinem iniquitatis tuae revelatae sunt simbriae tuae. Et mox: Unde et ego denudavi fimbrias tuas in facie tua, ut appareat ignominia tua. Idem Ezechielis decimosexto. Sic et Nahum tertio: Revelabo pudenda tua. Revelare, et Revelatio, valde crebro significat patefacio, quasi velum occultans rem abstraho, rem denudo. Galatis primo: Ut revelaret filium suum in me. id est, per me, seu me praedicante. Quale sit uniuscuiusque opus, in igne revelabitur: id est, per ignem, seu ministerio ignis comperietur. Psalmo trigesimo septimo:

ἐδείξατο ostenderit multa mala. Et Germani, Veil guts erzeigen, oder beweisen. REVERTOR verbum, eiusque Hebraismi aliquo modo sunt expositi in verbo REDEO: nihilominus et hic aliquos adiiciam. Reverti, et aliquid agere: pro, rursus id facere, valde crebra phrasis est. ut Genesis 26, Reversus est, et fodit puteos: pro, iterum fodit. Ea autem suprâ in verbo REDEO, et in Regula Universali, Quod verba verbis adverbiorum vice, aut ad eorum instar addantur. exposita est. Sic 2. Paralipomenon 33 dicitur, Reversus est et aedificavit

et terra fertilissima hac locutione describitur. quod in ea fluat lac et mel. Legitur igitur Iob vigesimo: Non indebit impius rivulos et flumina torrentium mellis et batyri. id est abundantiam annonae et pacis, aliorumque commodorum. Rivus alioqui vel per excellentiam, vel aliqua alia ratione valde crebro Nilum significat in veteri Testamento. RIXA, vox ac res nota est. Vir rixae, in Sacris non is dicitur qui rixosus est: sed qui rixam aut litem, vel [?: ci-m ] vel bellicam, habet cum aliquo. Iudicum 12. Vir rixae sui ego, et populus meus, et filii Amon

valde crebro Nilum significat in veteri Testamento. RIXA, vox ac res nota est. Vir rixae, in Sacris non is dicitur qui rixosus est: sed qui rixam aut litem, vel [?: ci-m ] vel bellicam, habet cum aliquo. Iudicum 12. Vir rixae sui ego, et populus meus, et filii Amon valde: et camavi ad vos, et non opitulati estis mihi. id est, gravissima lis fuit, nobis cum Ammonitis, qui nos gravi servitute presserunt, etc. Isaiae 41. Et peribunt viri rixae tuae, aut contentionis litisve tuae: id est, qui tecum litigant, aut tibi adversantur. Hieremiae 15.

Primo genitum notat Gen. 49. sive quia primogeniti in primo flore ac vigore procreantur: sive quia sint quasi stabilimentum et praesidium tum patri seni, tum et parvis fratribus. Robur, divitias etiam significat Hieremiae decimonono: quia in de fiunt homines potentes ac validi. Robora vires valde, Nahum 2. de augendo exercitu plerique exponunt. Posses autem complecti etiam alia ad bellum facientia. ROS CAELI, aliquando omnem caelestem efficaciam in procreandis fructib. terrae significat, velut per synecdochen posita parte pro toto. Genes. 27, De rore caeli, et

Quare accessit visurus. ubi a Deo appellatus ei, mandataque ei ad populum Israeliticum et Pharaoae tradita sunt. RUGITUS, et RUGIO, tribuitur proprie leonibus. Sed in Vulgata versione, etiam in Hebraeo textu, significat aliquoties illum fremitum vel iratorum vel etiam alioqui valde dolentium. Psalmo trigesimooctavo, Rugio prae fremitu cordis mei. Item: [?: D-tus ] sum, et contritus valde, rugio prae fremitu cordis mei. Sic et Psalmo 22, Longe a salute mea verba rugitus mei: id est, meae solicitae preces magis rugum qui verbis editae erga te, nullam

RUGITUS, et RUGIO, tribuitur proprie leonibus. Sed in Vulgata versione, etiam in Hebraeo textu, significat aliquoties illum fremitum vel iratorum vel etiam alioqui valde dolentium. Psalmo trigesimooctavo, Rugio prae fremitu cordis mei. Item: [?: D-tus ] sum, et contritus valde, rugio prae fremitu cordis mei. Sic et Psalmo 22, Longe a salute mea verba rugitus mei: id est, meae solicitae preces magis rugum qui verbis editae erga te, nullam adhuc (quantum video) salutem impetrant. Isaiae 5, in descriptione hostilis exercitus tribuitur ei rugitus, sicut leoni.

animalibus est terribilis: ita et homines moveri ac contremiscere deberent, divina maiestas [?:-litus ] ad eos loquente, ac veluti intonante et corruscante superne. RUINA, et RUERE, valde significantes voces sunt. Isaiae 3, Sit haec ruina sub manibus tuis. id est, tu corrigas et sanes hanc calamitatem, tristis simumque statum regni ac populi huius. Ruere alio qui, et corruere, passim in Prophetis significat prorsus perire ac interire. Sumpta videtur esse metaphora ab

qui instaurat aedificia ruinosa, aut alio qui ab hostibus lacerata ac luxata. Isaiae 58. Vocaberis reparator rupturarum, et restitutor semitarum ad inhabitandum. id est, instaurabis regnum desolatum. Rumpi terram a clamore, hyperbole quaedam est de maximo strepitu ac sonitu, qui impellit valde aerem et auribus quoque molestus est. 1. Regum primo Populus canebat tibiis, ac laetabatur gaudio magno, ita ut rumperetur terra a voce eorum. Rumpiova, est excludere pullos. Isaiae quinquagesimonono: Ova aspidum ruperunt, et excludetur regulus: id est, conatus impiorum aut prorsus

vere parta est, ibi nullis amplius expiatoriis aut propitiatoriis sacrificiis opus est. Quod si adhibeatur tale sacrificium ac sacerdotium, protestationem fieri ait eadem Epistola, quod nondum vere parta sit peccatorum remissio: quod ad controversias huius temporis iudicandas valde prodest observasse. ¶ Nunc locutiones quasdam huius vocis percurramus. Psal. 132: Sacerdotes tui induantur iustitia, et pii tui iubilando iubilent. Et mox: Sacerdotes eius induam salute, et pii eius iubilando iubilabunt Posterius dictum est veluti responsio ac

vos ex eius potestate. Lucae primo: Salutem de inimicis nostris, et de manu omnium qui oderunt nos. id est, liberationem. Ezechielis trigesimoseptimo: Salvos faciam eos de omnibus habitationibus suis. id est, in omnibus locis ubi habitant. Ita videmus locutionem Salvare de aliquo loco, valde varie accipi. Induere aliquem salute, est idem quod servare. Psalmo 132. Sacerdotes eius induam salute. et 2. Paralipomenon 6: Tametsi illa sit melior interpretatio, facere eos salutares populo. Timuerunt Syri venire ad salvandum ultra filios Ammon: secundo Samuelis decimo. id est,

Id est, Deus eis non opitulabitur. Isaiae 59, Expectavimus iudicium, et non est: salutem, et elongavit se a nobis. Sic Psal. 119, Longe est ab impiis salus. Magnificare salutes: secundo Samuelis vigesimosecundo: et Psalmo decimooctavo: Magnificans salutes regis. id est, valde potenter et gloriose opem ferens regi tuo. Ostendere salutem, est opem ferre. Psalmo 50. Ponenti viam, ostendam illi salutem Dei. Sic, Facere videre salutem, Psalmo 91. State et videte salutem Iehovae: Exod. 14 et 2. Paralip. 20. Ponere salutem, muros et antemurale: Isaiae 26.

a S. illo. id est, a Christo. Spiritus Dei quoque peculiariter dicitur sanctus non passive, quia sanctus sit, qua ratione ex aequo etiam pater et filius dicuntur sancti: sed ratione efficaciae suae, quia sanctificat pios, eos mundans, removans et ad omnem sanctitatem impellens. Porro, quia Deo valde crebro, idque maxime proprie sanctitas tribuitur: fit inde, ut quicquid Deo quoquo modo dicatum aut consecratum est, Sanctum dicatur. Inde etiam fit, ut terra Chanaan dicatur sancta, et Ierusalem dicatur civitas sancta, Populus dicatur sanctus, tabernaculum et templum cum omnibus suis

et transferendas. Sic Ezechielis quadragesimosecundo et 44: Qui comederit sanctitates sanctitatum. id est, sanctiores hostias. mox vero seipsum declarat inquiens: Oblationem et sacrificium pro peccato et delicto. Ibidem iterum de cubiculis sanctis dicitur. SANCTIFICARE verbum valde varia significata habet. Primum sanctificari est, sanctum agnosciae celebrari, seu coli. consistit autem potissimum in receptione verae doctrinae. Sic precamur quotidie, ut namen Dei sanctificetur: id est, sanctum esse agnoscater, pro sancto habeatur, celebretur et colatur: sicut et Augustin.

audebat se in mare proiicere. Christum autem sciebat sine periculo per aquas ambulare posse, petit ut ille a se recedat, atque ita se periculo illius sanctificationis aut reatus liberet. Ob talem cogitationem forte etiam Gadareni petierunt a Christo, ut discederet a se. Adscriptum enim est, quod valde timuerint. Et sic clamat mulier ad Helisaeum: Venisti vir Dei ad me, ut mea peccata coram Deo in memoriam reducas, et interficiatur mihi filius. Sic David quoque metuit familiaritatem Dei, eoque non mox vult quo ducere arcam in suam domum, sed apud Obededon relinquit. Ob talem

Timor Domini, conservatio bonae conscientiae. De qua distinctione iudicent alii: mihi sane magis per se concinna et elegans, quam vel rebus vel vocabulis, ut in Sacris literis usurpantur, per omnia conveniens videtur. Est etiam valde usitatum in Sacris literis, per synathrismum plura vocabula congerere, quae non semper et per omnia diversas res notent, ut ea exactrissime inter se discerni opus non sit. Tale quid etiam in praecedenti dicto Isaiae esse existimo. Ac similis enumeratio donorum aut beneficiorum Meschiae, est

possit: quod apte Germanis dicitur, mit vernunft: et Italis, condiscretion. Non cum scientia loqui, Iob 34. id est, temere, imprudenter, imperite. Psal. 89: Beatus populus qui scit iubilationem: id est, qui novit celebrare ac praedicare Dominum scienter. SCIRE, valde emphatice saepe ponitur in Psalmis ac Prophetis, praesertim in Ezechiele, quasi pro deprehendere ipsa vera vivaque experientia. ut cum saepe repetitur: Et scient omnes, quoniam ego Dominus. Sic Psal. 9, Et sciant omnes gentes, quod homines sunt. Scire facere aliquid,

Unde apparet, eum ibi loqui de rerum ipsarum obvia promptaque cognitione: quia omnia opera Dei praedicant, et veluti ostentant Deum, iuxta versiculum: Praesentemque refert quaelibet herba Deum. Agit ergo de illa materia, quod alia sint per sese nota, alia nobis. Sic Deum per se valde conspicuum, ac pene palpabilem esse, sed nobis manere ignotum: de qua duplici noticia Dei etiam Act 14 et 17 agit. SCORIA, purgamentum argenti est, et per metaphoram tum falsam doctrinam corruptamque religionem significat, tum et hypocritas, et praesertim degenerantes

Videtur fuisse proverbiale dictum. SCORTUM et SCORTARI. vide supra MERETRIX. SCRIBO verbum, Scriba, et Scriptura, ordine nunc exponentur. Scribere igitur, quod ad propriam significationem attinet, notum est: nisi quod ista locutio, Si cut scriptum est, quae valde crebra est, praesertim in novo Testamento, aliis linguis est aliquanto in hoc usu ignotior. Citatur autem sic vetus Testamentum, non inndicato libro, aut eius parte: sicut et locutione, Sicut [?: leg- ] propterea quod illi in Sacris aut religione non alia scripta quam Sacras

23. est parare bellum. Scuta terrae dicuntur magnates ac principes, Psal. 47. Sive quia ipsorum est protegere subditos: sive quia optimatum familiae sua insignia in scutis gestant, ut insigne ponatur pro principe. Inquit autem ille Psalmus: Cum Deo aggregantur scuta terrae, valde exaltatur. Paulus Ephes. 6 fidem per metaphoram nominat scutum, credo ob eam similitudinem, sicut et ipsemet Apostolus declarat: quia perinde ea fortiter excipiamus omnes ictus, insultus ac impetus et ignita tela adversariorum, sicut in externa pugna scuto excipi solent. Dei enim

esse. Isaiae quadragesimoseptimo. Descende, et sede in pulvere virgo filia Babel, sede in terra, non est solium filiae Chaldaeorum. Sic mox: Sede tacita, et intra in tenebras. Hieremiae 13. Humiliamini, sedete in terra. Iere. quadragesimonono, Profunde sede filia Hazor. id est, sede in valde humili Ioco, in terra, aut infra terram. Sedere in angulo tecti, Proverbiorum 21 et 25. Melius est sedere in angulo tecti quam cum muliere rixosa in domo ampla. id est, habitare incommodissime sine rixis, quam commodissime cum rixosa coniuge. Sedere alicubi: pro, agere ibi. Hieremiae

ac regno accipitur. hinc illae phrases. Sedere in solio, Sedere in solio David: Hieremiae 13, Reges qui sedent de stirpe David. Sedebo in monte Testamenti, in latere aquilonis. Isaiae 14. id est, regnabo in Sion. 1. Regum 1, Salomon filius meus sedebit in solio meo post me. Sedere valde crebro significat, officio regis aut alterius gubernatoris fungi. Ad quod adeo sessio requiritur, ut leges negent esse ratam sententiam, quae a iudice non sedente fertur. Proverbiorum 20, Rex sedens in solio iudicii, dissipat oculis suis omnem rem malam. id est, providentia sua. Sic de

sua praepotentes, et contra alios ex infima aut afflicta conditione elevavit ac glorificavit. Sermo est sumptus ab externo regno, aut etiam ordinario Dei regimine. Sed significat simul contritionem securorum cordium, et consolationem contritorum. SEGREGARI, et SEGREGATUS, vox valde significans et sacra est. Aliqui putant Latinum Separare commodius in hoc usu esse. Paulus dicitur segregatus ad Evangelium Christi praedicandum, Rom. 1. Est autem verbum â sacris Iudaicis sumptum. Solebant enim olim patres familias, res Deo vel sponte dicatas, vel lege debitas seorsim

quod prorsus, penitus, omnino, certe, immutabiliter. ut Psalm. 89, Semel iuravi per sanctitatem meam. Si Davidi mentitus fuero. id est, certo, veraciter ac immo te. Sic videtur illud Ovidianum vocem Semel valde emphatice accipere:
— Nulla reparabilis arte
Laesa pudicitia est, deperit illa semel. id est, prorsus, penitus: Exod. 32, Semel ascendam in medio tui, vel momento uno, aut uno impetu, sive brevi tempore: id est, Si minimum temporis ascendero tecum,

non tantum unam vicem, sed etiam summam quandam perfectionem denotat, quod videlicet unica vice sacrificando plene ac perfecte perlitaverit, peccata totius mundi expiaverit, et Deum nobis peccatoribus conciliaverit. SEMEN, nota vox, quod ad propriam significationem attinet. Metonymice valde crebrô pro posteritate alicuius hominis ponitur: ut Deus dicit ad Abrahamum: Semen tuum erit sicut stellae caeli. Item: Tibi dabo et semini tuo terram hanc. Et, Ponam inimicitias inter semen tuum et semen mulieris. Semen mulieris conteret caput serpentis. id est, aliquis ex posteris Evae. In

Seminabo domum Israel, et domum Iehuda, semine hominis et semine animalis. pro, efficiam ut haec terra sit culta et referta hominib. et animalibus: seu, ut crescant hic homines et animalia. Oseae 2, Seminabo eam mihi in terram. id est replebo omnibus bonis ac commodis. Seminare per metaphoram, valde crebron significat aliquid agere, unde tibi vel bonum vel malum, praesertim autem culpa aut poena expectanda est, Prover. 11. Impius facit opus irritum aut fallens, seminanti autem iustitiam erit merces [?: sta--- ] id est, qui recte agit, ille certa ac bona praemia

terram tenebrarum et umbrae mortis, terram obscuritatis, sicut caligo umbrae mortis. Ioiakim rex Ierusalem sepultura asini sepelietur: Hierem. 22. id est, proiicietur insepultus sicut cadavera equorum et asinorum, ac sine omni planctu vel luctu, ut ibi plenius habetur. SEQUOR verbum valde crebro est in Sacris literis: sed nihil ferme obscuritatis habet, easdemque ferme significationes obtinet, quas apud Latinos. Valde crebro dicitur Sequi Deum, Sequi idola, Sequi deos alienos: pro, [?:-lis ] obedire, colere ea, ac ab eis omnem opem felicitatemque expectare.

Hierem. 22. id est, proiicietur insepultus sicut cadavera equorum et asinorum, ac sine omni planctu vel luctu, ut ibi plenius habetur. SEQUOR verbum valde crebro est in Sacris literis: sed nihil ferme obscuritatis habet, easdemque ferme significationes obtinet, quas apud Latinos. Valde crebro dicitur Sequi Deum, Sequi idola, Sequi deos alienos: pro, [?:-lis ] obedire, colere ea, ac ab eis omnem opem felicitatemque expectare. Sic et ire ac ambulare post verum ac falsos [?: ] os. Sic Elias clamat ad Israelem: Quousque claudicatis [?: ]

quatenus ab hero videri, aut alio qui tua opera agnosci potest: non fideliter, vere, ac ex animo servire, sed tantum in speciem: ut sicubi latêre tua negligentia aut fraus queat, ibi non vereare laedere potius Dominum, quam prodesse, aut tuam operam praestare illi. Servire alicui regi, valde crebro dicuntur gentes aut civitates. id est, ei subiectae esse. Uti servitio iumenti aut hominis, crebrum est, ac perspicuum simul. Deuteron. 21. Ierem. 25. 27. 30. Ezech. 34. Est autem eis abuti ut servis, eorumque opera in suum usum commodumque convertere. Christus accepit formam

deest, et subaudiendum Venit Levit. 13. 5. et 10. Pilus in plaga versus est in albores est, si autem, etc. De quo in Generalibus praeceptis, [?:-- ] Consignificativis. SIBILARE super aliquo, aut aliquem esse vel [?:---- ] sibilum, valde crebrum est in Prophetis, praesertis in Ieremia: et tribuitur hominibus admirantibus alicuius hominis, civitatis aut gentis luctuosissimum [?: st--- ] sive illi sint amici, ut cum dolore admirentur ac [?:----- ] sive contra inimici, ut cum gaudio ac insultatione

factum est in die illa, et cognoscent vere. id est: sic afflicti gregis, qui observant me. Quando hanc particulam mox praecedit negatio, tum idem Hebraeis valet quod Graecis ne my, ne gry, aut quid simile: et Latinis, Ne tantillum quidem. Esaiae 16. Audivimus superbiam Moab, quod superbus sit valde, sed ne sic quidem robur eius: id est, ne tantillum, demonstrata re aliqua levi, et nullius momenti, vel facto talitro. Ierem 8, Auscultabam et audiebam, sed ne tantillum loquebantur. Ierem. 23. Cursus eorum improbus, sed fortitudo eorum ne quidem tantillum. Et cap. 48, Ego

Universalibus: ut ostendi, quod tum similitudo pro reipsa, tum etiam vicissim res ipsae pro similitudine ponatur. Sicut scriptum est, aut ficut dictum est, saepe est formula in Novo testamento, citans veteris testimonia, non similitudinem aliquam in dicans. SIGILLUM, pro re valde grata preciosâve ponitur: sive quia sigillo in rebus maximi momenti confirmandis utimur: sive quia sigillum plerunque in annulo habemus, quem semper in digito circumferimus, ornamenti gratia. Aggaei 2. Ponam te tanquam sigillum, quia te elegi: vel potius, tanquam annulum sigillatorium.

Possis tamen etiam illam supra indicatam, vicinioremque metaphoram confirmationis hic intelligere, quia prophetiae tunc demum confirmantur, et luculenter verificantur, cum reipsa praestantur. Chrysostomus et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum. SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque rebus hoc nomen tribuitur: plerunque tamen sunt notae quaedam, aut indicia, ex quibus aliquid aliud intelligi debet. Primum igitur, Sacramenta vocantur signa, Rom. 4: quia sunt (ut Augustinus inquit) visibilia signa invisibilis gratiae. Observandum autem est, ibi

in quod omnes collimant suas sagittas. Sic enim etiam nemo non oppugnat Christum, eique contradicit ac resistit: veluti si miseri mortales inter sese certarent, quisnam infestius hunc Dominum invadere posset. Signa usitate etiam Latini pro militaribus vexillis ponunt. Sic etiam prophetae valde crebro per metaphoram Evangelium (quo omnes veluti sublato vexillo, ad regem Christum convocantur, conscribuntur ac conducuntur) denotant dicentes: Levabitur signum in Syon. Isaiae 5. 11. 13. 18. 62. Ierem. 4, et Psal. 60. Signa valde crebro significant minacia prodigia,

vexillis ponunt. Sic etiam prophetae valde crebro per metaphoram Evangelium (quo omnes veluti sublato vexillo, ad regem Christum convocantur, conscribuntur ac conducuntur) denotant dicentes: Levabitur signum in Syon. Isaiae 5. 11. 13. 18. 62. Ierem. 4, et Psal. 60. Signa valde crebro significant minacia prodigia, cuiusmodi describit Christus Matth. 24, Ioel. 2. et Petrus Act. 2, ac passim in prophetis: in qua significatione saepissime signum cum prodigio coniungitur, ferme tanquam synonymum, nullo certe notabili discrimine. Hisce nominibus saepe tum in quatuor

opem sperant ac expectant: quique ipsi nequeuntes aliquid praegrande aut difficile expedire, alteri id commendant, seu alteri lampada tradunt, quiete expectantes ut ille adveniens id peragat. Postremo, quiescuntetiam a laboribus ac conatibus suis mortui, et alii non procul a morte existentes, qui valde sunt debilitati. Nunc singularum significationum exempla proferamus. ¶ Primum igitur silentium res pacatas bonumque statum, contra clamor calamitosum denotat: cuius significationis illustre exemplum est Exodi undecimo: Et erit clam or magnus per totam terram Aegypti, qualis

et continui me. Nunc quasi parturiens clamabo, devastabo, et deglutiam pariter, et in solitudinem redigam montes et colles, et omnem herbam eorum exiccabo, ponamque flumina in insulas et stagna exiccabo. Ex quo loco phrasis haec clare intelligi potest. De hominum quoque cessatione aut quiete valde crebrum est, Exodi decimoquarto: Dominus pugnabit pro vobis, et vos tacebitis: id est, quiescetis. Iud. 18. Et vos siletis: ne sitis pigri ad proficiscendum, ut possideatis terram. 2 Sam. 19, Ut quid tacetis in reducendo. id est, cur quiescitis in occasione tam bene gerendae rei,

aut tacere, cum definit lachrymari. Threnor. 3, Oculus meus defluit, nec tacet, eo quod non sint intermissiones. Threnorum 2. Ne des requiem tibi, nec tace at pupilla oculi tui. SILEX: E silice petrae oleum sugere, Deuteronomii 32. Solent oleae etiam in locis saxosis, et valde apricis crescere. Sensus autem est: Undique Deus ei ingentia commoda protulit. Sic Deut. 8, Eduxit tibi aquam e petra silicis. i. ex petra durissima, et plane silicea. SILOH שילה, vox Hebraea, quae tribuitur Messiae: Gen. 49. Non

octavo: Intelligite simplices astutiam, et [?: stoli-- ] intelligite corde. Pii quoque semper videntur [?: ru-es ] ac imperitiores impiis, a quibus prorsus stulti, aut etiam dementati iudicantur. Cuius rei plures causae afferri possent: ut sunt, quod terrena non perinde valde curant, quod multum temporis spiritualibus rebus tribuunt, quod ex charitate multa credunt, quod non perinde sollicite fraudes et astutias excogitant, quod multa pericula ac mala veritatis causa sustinent, quod suorum, commodorum gratia nihil impie iniusteque agunt, quod ex suo ingenio de

Deuteronomii vigesimooctavo scribitur, quod maritus invidebit uxor sinus sui, et uxor marito sinus sui carnes propriorum [?:- ] berorum. et Deut. 13, quod maritus non debeat parare uxori sinus sui idololatricae. i. quae cubat in ulnis ipsis Solemus etiam in sinu portare ea quae valde sunt grata, [?: qu- ] ex animo servare cupimus: quare cum singulari [?: emp- ] si dicitur aliquid alicui in sinum dari, sive bonum sive mali De bono, ut Lucae sexto: Date et

in sepulturam. Videtur autem ideo duplex aut duplicitatis spelunca dicta esse, quod (sicut etiam Aben Ezra sentit) in maiore spelunca adhuc alia minor cavitas aut exesitas fuerit, in qua tanquam arca quadam voluerit Abrahamus suum ac suorum cadaver recondi eamque magno aliquo lapide concludi. Valde usitatum fuit illis gentibus, in petrarum foraminib. aut cavitatibus, sive naturalibus, sive artificialibus sepeliri. Sic enim etiam Isaias Sebnam quaestorem obiurgat cap. 22. Quid est tibi hic, et quem habes hic, [?: ] excideris tibi hic sepulchrum, sicut qui in

pro animo hominis, et robore animi. Psal. 77. Cum tristis est spiritus meus, loquor. Item: Cum corde meo loquebar, et spiritus meus scrutabatur. Ios. 5. Non remansit in eis spiritus. Proverb. 18, Spiritus tristis, etc. 4. Esdr. 3, Et ventilatus est spiritus meus valde. Et cap. 6, Inflammabatur spiritus meus valde, et anima mea anxiabatur. Dan. 7, Horruit spiritus meus. Habac. 1, Tunc mutabit spiritum, et praevaricabitur. Baruch 3. Spiritus anxius clamat ad te. XI. Spiritus pro inclinationibus aut voluntatibus hominum,

Cum tristis est spiritus meus, loquor. Item: Cum corde meo loquebar, et spiritus meus scrutabatur. Ios. 5. Non remansit in eis spiritus. Proverb. 18, Spiritus tristis, etc. 4. Esdr. 3, Et ventilatus est spiritus meus valde. Et cap. 6, Inflammabatur spiritus meus valde, et anima mea anxiabatur. Dan. 7, Horruit spiritus meus. Habac. 1, Tunc mutabit spiritum, et praevaricabitur. Baruch 3. Spiritus anxius clamat ad te. XI. Spiritus pro inclinationibus aut voluntatibus hominum, aut pro impetu, bono aut malo. Pro bono impetu: 1. Reg. 11. 2.

anima: Persecuti sunt sicut ventus spontaneam meam Diligam eos spontanee, vel potius prompte et alacritie, quia aversus est furor meus ab eis. Sponte nascentia dicta sunt ea, quae anno septimo ultro sine seminationi creverunt: Levit. 25, sponte nascens messis tuae non metes. Spontanea valde crebro per metonymiam ea quoque dicuntur, quae quis sponte alacriterque Deo offert. Exod. 35 et 36, Contulerunt filii Israel spontaneam ipsi Iehovae. Pluvia spontaneitatum: id est, liberalis, [?: la-g- ] et salutaris. Psal. 68, Pluvia spontaneitatum asperges

tuam Domine. STAGNUM ignis, per metaphoram significat Inferti, Apoc. 19. 20 et 21. Significatio est perspicua, et etiam metaphorae ratio, ut nulla plane explicatione indigeat. STARE multas habet significationes, potissimum figuratas. Primum enim Stare coram aliquo, valde crebro significat servire ac ministrare alicui, Credo esse metonymiam. Ponitur enim id quod praecedit, pro eo quod sequitur. Nam ministri obituri ministeria heri aut regis, coram eo astant accepturi mandata. Iudic. 20, [?: Pi-- ] has stabat ante arcam illis diebus. id est,

aliquid petere, seu instare quod eum ut id faciat. Iob 30, Clamavi coram te, et non exaudisti me: steti, et non considerasti. Sic Hieremiae 18, Recordare quod steterim in conspectu tuo, ut loqueret pro eis bonum: id est, quod oraverim te pro eis. [?: ] re coram alique, etiam valde resistere, repugnare, atque adeo praevalere contra eum significat. Dan. 8. Omnes bestiae non stabunt coram eo. id est, nequibunt ei resistere. Non poterunt filii Israel stare coram inimicis suis Iosuae 7. id est, illis resistere. Sic 2. Regum 10. Ecce duo reges non steterunt coram eo:

colligit. Similis locutio est Isaiae 5. in Vulgata versione, sed non in Hebraeo textu. Sic Zophoniae prima Effundetur sanguis eorum sicut pulvis, et caro [?: ] sicut stercus. id est, temere, passimque proiecta eorum cadavera iacebunt. Removere sicut stercus, aut sterquilinium, valde crebra locutio est, praesertim in Regibus et Paralipomenis: ac dicitur de extirpatione aut exterminatione alicuius impii coetus, aut familiae posteritatisque malorum. primae Regum decimoquarto, Removebo domum Ieroboam, sicut removeri solet sterquilinium, etc. In quo duplex vis

familiam, matrem filiorum laetantem, seu ut sit mater: id est, qui efficit, ut quae prius erat sterilis et orba, habeat amplam familiam. Dicitur etiam Ecclesia sterilis, Isaiae 54. quia non propagatur vel carnali nativitate, ut gentes: vel armis, ut regna. Vel quia initio praedicante Christo, valde paucos habuit filios: cum interim Synagoga in servitutem generans multos haberet. Reddiderunt sterilitatem animae meae, vel orbitatem, Psal. 35. i. privare me sunt conati ipsa vita. STIGMATA Domini circumfero in corpore meo, Gal. 6. quod (si Funigeris credendum

chesil et evil: quae ratione originis quidem utcunque discerni possunt, quia primum venit a putrescendo, secundum ab inconstantia, et tertium a curiositate: tamen quo ad usum, varie usur pantur omnia tria, nec valde discerni queunt. Stultus igitur alias significat stolidum, et quasi natura vecordem. Prover. 17, Increpatio magis terret intelligentem, quam centum plagae stultum. Ibidem: Ut quid precium in manu stulti, cum non habeat cor ad acquirendam sapientiam? Alias non intelligentem, aut non

capit sapientes in versutia ipsorum. STULTILOQUIUM, Ephes. 5, significat non tantum inanes nugas: sed et omnes ratione ac pietate aedificationeque carentes sermones. Matth. 5. Si quis dixit fratri suo, Fatue, aut Stulte, tenebitur gehenna ignis. ubi aliqui putant, illud verbum valde significanter accipiendum esse pro impio: sicut aliquoties suprâ ostendi, crebro in Sacris literis accipi: ne quis putet, ob communem aliquam reprehensionem, aut etiam iocularem appellationem stulti, aliquem fieri reum gehennae. STUPOR. vide Admiratio. STYLUS,

super aliquem, est, eum occupari a spiritu. Et fuit super eum Spiritus Domini: Iud. 3 et 11. Sic 1. Sam. 19, Fuit Spiritus Iehovae malus super Saulem. Fuit verbum Iehovae ad Isaiam, Isaiae 38. id est, Dominus locutus est ad Isaiam. Esse aliquem in aliquo, ut in vitio, aut virtute, valde significanter dicitur: ut, Totus mundus est positus aut iacet in maligno. id est, est quasi submersus in cacodaemone. 1. Ioan. 5. Exod. 32. Tu nosti populum hunc, quod in malo sit. Eadem ferme locutio ac vis esse videtur Mosis et Ioannis.

tua. pro, coram te. Exo. 20, Non sint tibi dii alieni super facie mea. tametsi ibi hostilitatem quandam significet, nempe contra: quasi diceret, Nihil prorsus ita magnifeceris, ut quoquomodo meam dignitatem gloriamve laedas. Visitare [?:-aper ] malitiam, aut super populunt, valde crebro significat contra, in Veteri testamen. Sic et Paulus Romanorum primo, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum. id est, contra. Ioann. 7, Nemo misit manus super ipsum. id est, contra ipsum, in ipsum. et 18 cap Iesus sciens omnia

se itineri. Iudic. 20, Surrexerunt et iverunt in domum Domini. Ruth 1, Surrexit ipsa et nurus eius, et reversae sunt. Genes. 37. Surrexerunt omnes filii et filiae eius, ut consolarentur eum. id est, communi consensu et conatu id egerunt. Porro haec metonymia surgendi per anthropopathiam valde crebro ab hominibus ad Deum transfertur. Psal. 44: Surge in auxilium nobis, et redime nos. Isa. 33. Nunc surgam, dicit Iehova, nunc exaltabo meipsum, nunc elevabo me. id est, nunc strenue tuendo meos, et puniendo adversarios, illustrabo gloriam meam. Aliquando ferme adverbium

Si inimicus mihi male dixisset, sustinuissem certe. id est patienter tolerassem. Gen. 36 est, quod non poterat sustiere terra Iacobum simul et Esau: quo indicatur, quod illa terra, aut ille locus exiguo spacio contentus, non poterat utriusque animalia alere. Sustinere verbum Vulgus versio valde crebro in Psalmis usurpat, pro expectare aut sperare. Psalm. 25, Omnes sustinentes te non confundantur. Tota die sustinui te. Psalm. 27, Confirmetur cor tuum. et sustine Dominum, Psalm. 33, Anima nostra sustinet Dominum. Ratio etymologiae est, quia (ut in Libello de Fide plenius

SYNAGOGA, â congregando dicta, usitatissime dicitur locus aut domus, in quo Iudaei docendae ac discendae religionis gratia, praesertim extra Ierosolymam, congregabantur. Nam Ierosolymae id in ipso templo factitabant, in quo solo offerre ac sacrificare eis licebat. In hac significatione vox haec valde crebro in Evangelistis et Actis legitur. Raro pro coetu ipso ponitur, ut Act. 13. Soluta autem synagoga seu congregatione, secuti sunt multi Iudaei Paulum orantes, etc. Hinc fit vox ἀποσυνάγωγος, alienus a Synagoga, quae

ira eius, et adest poena, necessario progreditur. Quod si ea in tempore precibus [?: ] poenitentia praeventa fuisset, facile impediri potuisse. Contra, Tempus, aut dies visitationis, plerunque est id tempus, quo Deus iratus adest puniturus, non proprius ac exauditurus: cuius valde crebra mentio est, praesertim in veteri Testamento. Isaiae decimo: Quid facitis in tempore visitationis? Repetitur ea locutio Ieremiae sexto et octavo, aliquoties decimo, 49. 50 et 52 alias crebro. Opposita ergo sunt tempus acceptum, et tem pus visitationis. Nonnunquam tamen

illa stata tempora aut festa, ut paschae, primitiarum, pentecostes [?:-ictionum ] seu ieiunii, et tabernaculorum. Ponuntur vero ea synecdochice, pro tota religione, quam An [?:-chus ] et Antichristus in suas abominationes convertere voluit. TENEBRAE, vox valde usitata, maxima ex parte exposita est supra in vocibus, Caliginis, Noctis, Obscuritatis: [?: ] contrariis, Lucis, Diei, Solis, et similibus. Quare hic breviter eius significata percurram. Primum igitur significat haec vox, omnis generis calamitates ac adversa. Psalmo 112.

laboris, ac in ocio et umbra delicate victitans. Posthac enim tibi, ut servae erit laborandum, et in sole ac frigore versandum. TENERE: TENENS arcum, hastam, et clypeum, est idem quod miles, seu idoneus ad bellum: sicut etiam Extrahens gladium, 2. Paral. 25. TENTO, verbum valde usitatum in Sacris literis: et tribuitur aut Deo, aut diabolo, aut hominibus. Si Deo, significat probare, et quidem bono fine. Genesis vigesimosecundo, Deus tentavit Abraham. Exodi 16, Ut tentem eum, utrum ambulet in lege mea, an'non. Et Exod. 20, Moyses inquit, Nolite timere: ut enim

cras tertiae. id est, hac hora cras, aut postridie. 1. Sam. 20. Inferiora, secunda et tertia facies in ea. id est, tria tabulata: Summum vocat tertium. Gen. 6. Tertiabis terminum terrae tuae, Deut. id est, in tres partes divides. In alio sensu accipitur 1. Sam. Et tertia bis et descendes valde, veniesque ad locum. pro, tribus diebus te occultabis in loco profundo aut depresso. TERRA, alias significat generaliter totam hanc inferiorem aut elementarem regionem. Sic dicitur Deus in principio creasse caelum et terram: id est, materiam aetheream et elementarem. Genes. 1.

frumentum. id est, Syria et vicina Aegypto loca. Sic 2. Par. 9 dicitur Salomon magnificatus esse super reges universae terrae. id est, super omnes Israeliticos, aut etiam super omnes tum circumquaque regnantes. Tale forte est illud Luc. 2. Ut describeretur tota habitabilis terra. Sexto, valde crebro pro contento ponitur: ut terra significet homines vel totius mundi, vel plurium regionum, vel etiam unius alicuius, praesertim terrae Canaan aut Iudaeae. Genes. 6. Vidit Deus quod corrupta esset terra. Mox se exponit, Quia corruperat omnis caro viam suam super terram. Quod prius

terrae: Psalmo 74. id est, inter homines. Terra distantiarum, est terra spaciosa, libera. Isaiae 33. Oculi tui videbunt terram distantiarum. id est, soluta obsidione licebit tibi secure peregrinari in locis liberis et amplis. Isaiae 22. In terram longissimam manibus proiicere: id est, valde distantem. Terra lugere dicitur, cum ob poenas divinitus inflictas homines lugent, vel cum ea ob vastitatem lugubrem faciem habet. Oseae quarto: Propterea lugebit terra, et exterminabitur omnis qui habitat in ea. Hierem. 12, Usque quo lugebit terra, et gramen omnis campi arescet? Alibi

Sic Psal. 19 Lex Iehovae perfecta, testimonium Iehovae fidele. Deut. 4: Haec sunt testimonia, statuta et iudicia, quae dixit Moyses filiis Israel. Psal. 25, Custodientibus testamentum eius, et testimonia eius. Psal. 93, Testimonia tua fidelia sunt valde: Domus tuae decora est sanctitas. id est, tu certô servas minas ac promissiones, et quaecunque omnino dicis ac doces, vera, iusta, sancta ac salutaria sunt. Testimonium aliquando solennem caeremoniam aut ritum significat. Psal. 81, Testimonia in Ioseph posuit illud. ubi

testimonium, quia Deus id dixit, testatusque est de se ac sua voluntate, deque iustitia et veluti debito, quod a nobis exigat. Haec igitur forte causa fuit, quare arca illa sit nominata arca testimonii: quia videlicet continuit Dei testimonium, nempe ipsum Decalogum: vel etiam quia Deus saepius valde graviter testificatus fuerat de ea, quod ibi velit habitare, ibi quaeri debeat, ibi exauditurus, et inde opem implorantibus eum laturus: sicut hanc rationem nominis ipsemet Deus indicare videtur Num. 17. Aliquando etiam ipsa arca vocatur testimonium, Exod. 16. Et posuit Aaron phialam

ut nihilominus res tota in [?: s- ] duo testamenta reducatur. ¶ Primum foedus aut testamentum est potissimum sancitum, aut saltem illustratum (nam etiam antea cum Adamo sancitum fuerat) cum Abrahamo in hac promissione: Ero Deus tuus, et seminis tui: Ero scutum et merces tua copiosa valde, et in semine tuo benedicentur omnes gentes, Gen. 11. 15. Ei foederi signum circumcisionis additum est, Gen. 17, quod foedus aut testamentum potest dici Testamentum promissionis. ¶ Secundum foedus fuit per Moysen in eductione ex Aegypto cum populo Israelitico ad montem Synai initum ac

indicare quicquid eximium, praeclarum aut utile homines iudicant, quod vehementer amant; unde dependent, ac cui innituntur, et in quo fiduciam suam collocare solent. Aliquando thesauri vocantur promptuaria aut cellae quarumcunque rerum bonarum, aut etiam malarum, una cum suis reb. repositis. Sic valde saepe dicitur, Deum depromere ventos ex thesauris suis. Hiere. 10. et Psal. 135. Sic quoque in thesauris grandines habere dicitur, Iob 38. Et abyssos ponere in thesauris suis, Ps. 32. Sic et Magi Christo offerentes, dicuntur aperuisse thesauros suos: i. vascula

diem, cum te volet punire. 1. Tim. 6, Thesaurizantes sibimet fundamentum bonum in posterum, ut apprehendant vitam aeternam: id est, praeparantes aut comparantes, dum pia vita fidem suam, appraehendentem vitam aeternam, confirmant, et tanto minus Deum offendunt. Thesauri etiam singularia ac valde secreta loca magnatum dici possunt. Sic dicit Deus Deut. 32. Redditum apud me, sigillatum in thesauris meis est illud: hoc est, singulariter a me secretoque constitutum. Thesauri (sicut supra dixi) dicuntur etiam omnium rerum utilium copia coacervata: ut vini, frumenti. 2 Paral. 11.

exesa. TINNIRE ambas aures. Saepe cum Deus tristes aliquas calamitates minatur se populo incussurum, dicit futurum ut omnib. qui illa audierint, tinniant ambae aures: 2 Reg. 21, Hie. 19. quasi dicat, Non solum perpeti illas poenas acerbissimum erit, sed etiam vel audire solum erit valde horrendum. TITIONEM per metaphoram vocat Deus duos reges, Israeliticum et Syriacum, cum suis exercitib. qui venerant obsessuri Hierosolymam. Quae metaphora valde elegans et apposita est, nam cum externa specie videantur nostris carneis oculis esse ingentia incendia, quae oia brevi

aures: 2 Reg. 21, Hie. 19. quasi dicat, Non solum perpeti illas poenas acerbissimum erit, sed etiam vel audire solum erit valde horrendum. TITIONEM per metaphoram vocat Deus duos reges, Israeliticum et Syriacum, cum suis exercitib. qui venerant obsessuri Hierosolymam. Quae metaphora valde elegans et apposita est, nam cum externa specie videantur nostris carneis oculis esse ingentia incendia, quae oia brevi absumptura sint: contra Deus ac fides dicit, esse tantum fumigantes titiones, qui licet aliquid minentur, tamen revera semet absumant, brevique interituri sint. Torris

incommoda perpessurus. Alii putant, sumi omnes illa voces â remilitari. qua enim dicitur in praecedenti versiculo, quod sternes [?: ] stes, et omnia complebit cadaveribus: ideo etiam sequentia de potione ex torrente, intelligunt, quasi ducantur de bellatore ex pugna et cursu valde sitientur esuriente: et tamen studio caedendi hostis, consequendaeque plenissimae victoriae, properante in persequendis hostibus, eoque undecunque ex turbido aliquo torrente sitim restinguente, non ad

5. Totus ipse desideria: pro, quantus quantos est, vel undequaque ac modis omnibus est desiderandus ac expetendus, seu nihil prorsus est in eo reprehensibile, Deut. 18, Et venerit in toto desiderio animae suae: id est, maximo desiderio, et promptissimo animo. TRADO verbum aliquando valde in malam partem accipitur, tanqua in calamitatem ac exitium dedo. 1. Reg. 14, Tradetque Israelem propter peccata Ieroboam, [?: sub-l ] . in maledictionem ac exitium. Sic significanter accipitur de exitiali traditione, cum et Ioan. 3 Christus se [?:-ipsum ] pro

in reprobum sensum. id est, permisisse ut pervenirent in perversissimam mentem aut iudicium. Sic Psal. 140. Ne trades Domine desideria impio, cogitationem eius ne perficias: id est, o Deus ne permiseris, ut impius plane potiuntur votis suis. Tradere aliquando significanter valde accipitur, pro prorsus dedere. 2. Reg. 17. Tradiderunt [?: ] ad faciendum malum in oculis Domini. Sic Eph. 4 loquit Paulus: Qui de dolentes semet ipsos tradiderunt [?: ] . id est, proteruiae et libidini ruendi in omnia [?: ] Vicinum quid est,

faciunt mandatum Dei, sicut olim pharisaei et Iudaei, teste Christo, factitarunt. Aliquando tamen etiam de externis traditiunculis hominum, aut patrum, sicut eas Paulus et Christus vocant, usurpatur, idque plerunque in peiorem partem, ac cum reprehensione earum, ut noxiarum ac impiarum. Illud sane valde memorabile est, quod Christus et Apostoli, corrigentes ac emendantes doctrinam, nusquam traditiones patrum, sed tantum Scripturam, eamque solum authenticam citent: cum procul dubio multa pia ac praeclara, et apud Pharisaeos ac Iudaeos plurimum valitura, potuissent ex veteribus Rabinis et

est crebro in Psalmis, pro tempore quo quis affligitur. Tribulatio impii, Psalmo 55, qua ille aliquos tribulat et affligit. Psalmo 91, Cum ipso sum in tribulatione. TRIEUS fuerunt quaedam subdivisiones aut partes populi Romani et Atheniensis, proculdubio etiam aliarum valde frequentium civitatum. Eodem nomine etiam vocantur maximae partes populi Israelitici, quae erant duodecim tribus secundum duodecim filios lacob, earum progenitores. Neque enim permisit Deus confundi illas partes populi, ut certo sciretur, ex qua parte populi, ex qua etiam familia et loco

Sic Paulus accusabatur, quod turbaret populum Dei, dum docet peccatorem sola fide, ac prorsus sine operibus iustificari, salvarique. At ille ostendit, id pseudapostolos facere sua causa sine qua non, seu operum necessitate ad salutem: Galat. 1. Quod et Apostoli Actorum 15 confirmant. Sic valde significanter hoc verbum accipitur Iehosuae septimo, Turbasti nos, ideo turbet te Deus die hac: id est, Quia gravissime laesisti populum Dei, ideo nunc Deus te punit hac praesenti lapidatione. TUREO, ventus subitus, vehemens, et vorticosus, qua voce non raro praesertim

exultantis, atque adeo insultantis est. Psalm. 35. Distenderunt super me os suum dicentes: Vah vah, vidit oculus noster. ubi utranque vim complectitur. Sic Pharisaei exultantes, insultantes, et subsannantes dicebant: Vah qui destruis templum, ac in triduo reaedificas illud. VALDE, מאד meod, aliquando duplicatur intendendae significationis gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona

insultantes, et subsannantes dicebant: Vah qui destruis templum, ac in triduo reaedificas illud. VALDE, מאד meod, aliquando duplicatur intendendae significationis gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige

illud. VALDE, מאד meod, aliquando duplicatur intendendae significationis gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus

מאד meod, aliquando duplicatur intendendae significationis gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut

מאד meod, aliquando duplicatur intendendae significationis gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen

significationis gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es

gratia, ut in omnibus vocib. Hebr. usitatum est. Gene. 7, Aquae roboraverunt se valde valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque

valde. Num. 14, Bona terra illa valde valde. Aliquando nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est,

nominis vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum

vim obtinet. 1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non

1. Reg. 7. Propter multitudinem valde valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum,

valde non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat

non est exploratum pondus aeris. id est, propter multitudinem ingentem. Deu. 6 Dilige Deum ex toto corde tuo, tota anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat idem

anima tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat idem quod nihil, seu prorsus non. Ps. 119. Ne derelinquas me usque valde. id est, nequaquam, ne in minimo quidem me

tua, et toto valde tuo. id est, omni vi ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat idem quod nihil, seu prorsus non. Ps. 119. Ne derelinquas me usque valde. id est, nequaquam, ne in minimo quidem me

ac viribus tuis. Quare et praepositiones, ut nomen recipit: Ad valde, usque valde, In valde: Ezek. 16 Formosa facta es usque valde valde. Additum hoc adverbium adiectivo, facit comparativum, aut etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat idem quod nihil, seu prorsus non. Ps. 119. Ne derelinquas me usque valde. id est, nequaquam, ne in minimo quidem me derelinquas. Ibidem: Ne eripias verbum veritatis ex

etiam superlativum. Ezech. 37. Exercitus grandis valde valde: id est, maximus, ingens. Non usque valde, aliquando prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat idem quod nihil, seu prorsus non. Ps. 119. Ne derelinquas me usque valde. id est, nequaquam, ne in minimo quidem me derelinquas. Ibidem: Ne eripias verbum veritatis ex ore meo usque valde. id est, omnino ne eripias, ne in minimo quidem. Hoc ergo est discriminis, quod in Latina lingua ista particula intendendi, negationi postposita, destruitur a negatione, et

prorsus negat, seu est universale negativum signum, non indefinitum, ut Latinis aurib. sonat: et significat idem quod nihil, seu prorsus non. Ps. 119. Ne derelinquas me usque valde. id est, nequaquam, ne in minimo quidem me derelinquas. Ibidem: Ne eripias verbum veritatis ex ore meo usque valde. id est, omnino ne eripias, ne in minimo quidem. Hoc ergo est discriminis, quod in Latina lingua ista particula intendendi, negationi postposita, destruitur a negatione, et relinquit gradum remissum: ut, non prorsus, non omnino, non valde, non adeo. At praeposita auget negationem, ut

Ibidem: Ne eripias verbum veritatis ex ore meo usque valde. id est, omnino ne eripias, ne in minimo quidem. Hoc ergo est discriminis, quod in Latina lingua ista particula intendendi, negationi postposita, destruitur a negatione, et relinquit gradum remissum: ut, non prorsus, non omnino, non valde, non adeo. At praeposita auget negationem, ut universaliter neget: ut prorsus non. omnino non, valde non. Contra Hebraeis interdum, sive praeponatur, sive postponatur negatio adverbio intendendi augetur, aut intenditur ab ea negatio, ut in praecedentib. exemplis auditum est.

quidem. Hoc ergo est discriminis, quod in Latina lingua ista particula intendendi, negationi postposita, destruitur a negatione, et relinquit gradum remissum: ut, non prorsus, non omnino, non valde, non adeo. At praeposita auget negationem, ut universaliter neget: ut prorsus non. omnino non, valde non. Contra Hebraeis interdum, sive praeponatur, sive postponatur negatio adverbio intendendi augetur, aut intenditur ab ea negatio, ut in praecedentib. exemplis auditum est. VALLIS, aliquando significat homines habitantes in valle. Psal. 65, Valles clamant et

vanam concupiscant, sive idololatriam, sive etiam res huius vitae cum perse fluxas, tum alioqui illicitas. Sic Ioannes dicit, omnia esse concupiscentiam oculorum. Psal. 24 inter [?: no-- ] vere pii hominis ponitur, Qui non in vanum levavit animam suam. Levare animam, valde saepe significat aiquid desiderare ac expetere. Porro vanitatem pro idolatria poni, supra ostendi. Quare potest significate: Qui non cupit aut expetit idololatriam, aut falsam religionem. Recte igitur videtur vertisse Lutherus, der [?: ] [?: ] hat zu der losen lehr,

est, ivimus, [?:-dimus ] . Sic Ioann. 6, Ingressi navigium venie [?: ] trans mare. id est, ibant, eo tendebant. Sic Ionas dicitur reperisse in Iapho navem venientem in Tharsum: Id est, profisci [?:-m ] , aut ituram illuc. Venire et Venturus, aliquando valde significanter accipitur, praesertim cum de Meschia dicitur. Matth. 11, Tu ne es ille veniens, aut alium expectamus? Benedictus ille veniens in nomine Domini: id est, qui venit, aut venire debet ad redimendum et servandum genus humanum: non ociosum quendam adventum indicat, ut esse solet

Benedictus ille veniens in nomine Domini: id est, qui venit, aut venire debet ad redimendum et servandum genus humanum: non ociosum quendam adventum indicat, ut esse solet miserorum homuncionum, sed ut administret ingens quoddam munus. Hinc est quod etiam vox adventus Domini in Ecclesia valde significans sit, quippe cum et res significata sit eximia. Heb. 10, Adhuc pauxillum, et qui venturus est veniet. id est, Christus secundo suo adventu ad iudicandum, quem nos tantopere expectamus, et de cuius adventu tam multa dicuntur. Vox autem

Tu ne es ille veniens: idem valet quod, Tune es ille qui secundum prophetas et prophetias divinitus promissus est, quod ad salutem nostram venire debeat? Ille, cuius adventus tam solicite et cupide ab omnibus expectatur. Sic Antichristum venire aut venisse, valde significanter accipiendum est. Ioannes cap. 5 suae epistolae dicit, Christum venire per aquam et sanguinem. Et mox dicit, aqua et sanguine: quod etiam valde significanter accipiendum est. Sensus enim est, Christum non ocio se per ista venire, sed efficaciter nos accedere

debeat? Ille, cuius adventus tam solicite et cupide ab omnibus expectatur. Sic Antichristum venire aut venisse, valde significanter accipiendum est. Ioannes cap. 5 suae epistolae dicit, Christum venire per aquam et sanguinem. Et mox dicit, aqua et sanguine: quod etiam valde significanter accipiendum est. Sensus enim est, Christum non ocio se per ista venire, sed efficaciter nos accedere ita, ut per Sacramenta aquae et sanguinis, quae una cum spiritu, ut mox sequitur, de eo testentur, nos convertat, regeneret, mundet, ac ad vitam aeternam ducat. Christus dicitur

placet, nosque ad aeternam vitam perducat, solus sit unicus sacerdos, unicus rex, mediator ac caput nostrum, solusque unico sacrificio plene perlitet. Haec igitur ad quae Christus in carnem venit, cum neget Antichristus merito dicitur negare eum venisse in carnem. Quare (ut dixi) utraque loquutio valde significanter accipienda est, nempe tum venisse Christum, tum in carnem venisse. De practico enim quodam adventu, non speculativo aut ocioso, illa verba intelligenda sunt. Sic accepta illa phrasi, facile intelligetur quis neget Christum venisse, eoque Antichristus dicendus censendusque sit.

quae erat revelanda. At postquam venit fides, non amplius sub paedagogo sumus. id est, antequam doctrina Evangelii adeo clare patefacta et praedicata esset. Venire iram Dei, aut poenas super aliquos, ut super terram, aut aliquibus, significat accidere illis eas calamitates. Quae phrasis valde crebra est. Venire sanguinem Abel et omnium martyrum super pharisaeos et alios persequutores, Matth. 23, est, eos onerari reatu ac poena de illis caedibus: Matt. 10, Veniet pax vestra super domum illam. id est, pax quam vos ingredientes precati estis, continget illi domui et familiae.

turbinis dixi. Psalmo quinquagesimoquinto. Festinarem eruere me a vento, qui excitatur a turbine. 2. Samuelis 22, et Psalmo decimooctavo, Propter flatum venti irae tuae. id est, ventum aut poenas quas iratus immittis. Isaiae 64, Iniquitates nostrae tanquam ventus, abstulerunt nos. Omnino valde crebrum est, ut aliquorum poenae aut exitium conferantur cum vento stipulam, fumum, aut nubes vel pulverem dissipante. Quae similitudo etiam in primo Psalmo est. Iob 30, Persecuti sunt ut ventus spontaneam meam. Isaiae 32 de Meschia dicitur: Erit ille vir tanquam absconsio a vento, et

agitatae. Contra solida veraque pietate praeditum Christianum confert domui super firmum ac solidum fundamentum aedificatae, cui nec exundationes, nec venti, nec pluviae obesse queant. VERBUM vox valde varie accipitur, et maximi momenti significata obtinet, de quib. qua potero dexteritate dicam. Primum usitatissime, praesertim in Sacris, accipitur pro sententia, doctrina, sensu ac cogitatione, alteri vel ore vel scripto indicata, sive ea Dei sit, sive hominum. De qua significatione, eiusque

sermo, ipsummet Dei filium, aut secundam divinitatis personam, qui etiam suo tempore caro factus aut incarnatus est. Loca praecipua huius significationis sunt in primo capite Evangelii Ioannis, et in primo eiusdem epistolae: ubi dubium prorsus non est, significare secundam divinitatis personam. Valde autem dubitari ac disputari a doctis solet, qua de causa sit sic filius Dei a Ioanne nominatus. Quaerunt enim alii, in Graeca voce ac lingua causam istius appellationis, eoque usitata eius significata recensebo. Hieronymus in Epistola ad Paulinum, complures eius significationes recenset: ut

copiose respondi. Hac etiam etymologia comprobata, rectius vertetur Verbum. quam Sermo: quae est una tantum quaedam vox Iehova, non integer sermo: et quia id vox Chaldaea potius denotat. Consultius etiam ob eas causas fuisset retinere voculam Verbum, quia in hac significatione iam in Ecclesia valde receptum tritumque fuit, quia etiam magis indicat esse mysticam quandam vocem, minusque errandi occassionem praebet. Nam cum videatur perspicua oratio esse, Sermo fuit ab initio, et fuit apud Deum: in [?: pro- ] vi est, ut quis intelligat de doctrina aut patefactione, cum

nobis Deus. id est, istud mirabile factum. Exodi 9. Cras faciet Dominus verbum istud in terra. 1. Regum 20, Rem hanc non potero facere. 1. Reg. 14. Quia inventum est in eo verbum bonum. id est, bona facta aut opera. Audio verba vestra mala. secundo Samuelis secundo. Septimo, Verbum valde generaliter accipitur, sicut Latinis res, Germanis ding, Sophistis ens: unde admodum varie usurpatur. Tota die dolore afficiunt me verba mea: Psalmo 56 id est, omnes res negotiaque mea me excruciant. 2. Regum 12. Quod est hoc verbum. quod fecisti nobis? id est, quid hoc tandem est,

11, Non removit verbum ex omnibus quae praeceperat Iehova, id est, nihil. Post verba ista, fuit verbum Iehovae ad Abraam, Genesis 15. id est, post haec negocia et res quascunque. Sic saepissime alias, ut Genesis 40. Et fuit post verba ista, ut peccarent duo ministri Pharaonis. Haec locutio valde crebro repetitur: Isaiae 39. Non fuit verbum quod non ostenderet eis Ezekias in tota domo sua, et toto dominio suo. Octavo, valde crebro Verbum pro re verbis significata aut comprehensa ponitur. Actorum 5. Nos sumus testes horum verborum. id est, harum rerum quas accidisse diximus.

15. id est, post haec negocia et res quascunque. Sic saepissime alias, ut Genesis 40. Et fuit post verba ista, ut peccarent duo ministri Pharaonis. Haec locutio valde crebro repetitur: Isaiae 39. Non fuit verbum quod non ostenderet eis Ezekias in tota domo sua, et toto dominio suo. Octavo, valde crebro Verbum pro re verbis significata aut comprehensa ponitur. Actorum 5. Nos sumus testes horum verborum. id est, harum rerum quas accidisse diximus. Sequentur infra plura exempla. ¶ Nunc de variis locutionibus huius vocis agamus. Verborum dominus. id est, habens negocium dubium,

perversus viis, et ipse dives. Iob 3, Vir cuius via abscondita est. id est, qui propter multitudinem miseriarum nescit quo se vertat. Ambulare in viis alicuius, est imitari eum. 1. Sam. 8, Filii Samuelis non ambulaverunt in viis eius. id est. non sunt imitati mores parentis. Haec loquutio valde crebra est in Regibus et Paralipomenis. Multi dicuntur ambulasse per vias Ieroboam, pauci per vias David: quod de Iosia dicitur 2. Reg. 22. Ambulare in viis Dei, crebro significat obedire eius praeceptis: 1. Reg. 8. Sed ambulare in viis cordis sui, est vivere pro libitu ac libidine

meam, quam occidi tonsoribus meis, ut dem tibi. id est, carnes quas tonsoribus praeparavi. Vocabulo victimae significat Deus Ierem. 46. maximam caedem exercitus Aegyptii ad Euphratem fluvium. Quae loquutio aut Hebraismus itidem in voce Sacrificum expositus est. VIDERE verbum valde varie accipitur. primum autem propria eius significatio notissima est. 1. Sam. 16 dicitur: Homo videt quae patent, Deus vero cor respicit. et 2. Corinth. 4: Quae videntur, temporaria: quae non videntur, aeterna. Sic aliquae creaturae vocantur visibiles, aliae invisibiles. Aliquando

dicunt se velle videre signum a Christo. Et paterfamilias intravit, ut videret convivas: Matth. 22. Psal. 46. Venite et videte opera Dei. Secundo, per metaphoram transfertur in omnibus linguis, ad internum seu intellectus oculum: cuius cum sint variae actiones, hoc quoque verbum valde varie accipitur. Sic Christus Matth. 9 dicitur aliquorum fidem et aliquorum cogitationes vidisse: Et Herodes vidit se a magis delusum esse. Rom. 7: Video aliam legem in membris meis. Huius significationis plurima exempla passim extant. Tertio, significat cogitare, aut considerare aliquid.

facie. 1. Reg. 12: Nunc vide domum tuam ô David. Deus dicitur videre peccata, Psal. 10. id est, punire. et etiam aequitatem. Psal. 11, id est, fovere ac remunerari 1. Paralip. 17 dicit David, Vidisti me iuxta dispositionem viri excelsi, aut excellentis. idest, valde gloriosum et excellentem me fecisti, vel ita mihi meisque prospexisti, ut praepotentes monarchae solent suis posteris. Septimo, significat uti ac frui vel bonis vel malis rebus. Sic dicitur aliquis Videre mortem. id est, perpeti mortem. Psal. 49, 89, et Iohan.

dabit filiam suam. id est nemo dabit. 1. Sam. 2, Non in fortitudine sua robobitur vir. id est, nemo suis viribus servabitur. Gal. 2. Ex operibus legis non iustificabitur homo. id est, quisquam, seu nemo iustificabitur. Ibidem: Deus personam hominis non accipit. id est, cuiusquam. Voci Vir valde crebro adiungitur nomen substantivum genitivi casus, iuxta constructionem possessoris, qui tamen genitivus plerunque rem possessam significat: ut, Vir verborum, Exodi 4 Non sum vir verborum. id est, qui abundem verbis, aut sim facundus. Vir virtutis. Gen. 47, Si sunt inter eos viri

pastorali. Psal. 23, Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. idest, tua paterna cura et regimen, quo me perinde ut ovem tuam regis et tueris. Locum Zach. [11,] Accepi mihi duas virgas, unam vocavi Decorem, et unam vocavi Corruptores, et pavi gregem, etc. valde varie tractant interpretes. Nostri enim, pro virga corruptorum, legentes Virgam funiculi: per virgam decoris intelligunt legem naturae, et per virgam funiculi legem Iudaeorum. Ubi autem venit Evangelium, utraque lex cessavit, ne posset damnare. Vel, sicut legem naturae emendavit lex Mosae,

humanitate instaurasse. Sic etiam sub finem accipitur, dum petit, ut amanter suscipiendo fugitivum servum suo voto satisfaciat. In medio autem ipsum servum vocat sua viscera: sicut et filium eum vocaverat, quia liberi sunt quasi pars quaedam viscerum matris, utpoteinde profecti: sive sic rem sibi valde dilectam nominat, ut Titus amor ac deliciae generis humani vocabatur. id est, res valde amata. Sic forte Paulus vocat Onesimum viscera sua, i. ex totis visceribus dilectum. Sic Penelope inquit: Viscera nostra, tuae dilacerantur opes. id est, quae sunt tanquam viscera nostra.

servum suo voto satisfaciat. In medio autem ipsum servum vocat sua viscera: sicut et filium eum vocaverat, quia liberi sunt quasi pars quaedam viscerum matris, utpoteinde profecti: sive sic rem sibi valde dilectam nominat, ut Titus amor ac deliciae generis humani vocabatur. id est, res valde amata. Sic forte Paulus vocat Onesimum viscera sua, i. ex totis visceribus dilectum. Sic Penelope inquit: Viscera nostra, tuae dilacerantur opes. id est, quae sunt tanquam viscera nostra. Claudere viscerae 1. Iohan. 3: Si quis clauserit viscera sua a fratre egentei non vero

appareat: visio autem nunquam ferme sine revelatione datur, hoc est, quin Dominus patefaciat quid sibi voluerit. VISITO verbum varie accipitur, cum Deo tribuitur. Alias significat benefacere, alias punire, ut postea patebit. nunc quasdam eius loquutiones percurram. Tribuitur enim valde crebro etiam homini. Visitare homo dicitur aliquem, cum amice adit eum, cogniturus de [?:-u ] eius, eum consolaturus, suas res ei expositurus, de suam operam promissurus. 1 Samuelis decimoseptimo: Fratres tuos visitabis in pace. Isaiae vigesimosex- ta: In angustia

meo castigem. Ulcisci se ultione. Ezeh. 25: Quando Edomitae ulti sunt se ultione magna de Iehuda: videturibi haec vox ipsam iniuriam, non eius vindictam significare. ULTRA, עד ad vocula postposita Seculo plerunque aeternitatem significat. Ideo valde crebro legitur, In seculum et ultra vaad ועד. Locus Matthaei cap. 4, ubi dicitur, Terra Zabulon et terra Nephtali ad viam maris trans aut ultra Iordanem Galilaea gentium, etc. est obscurus. Qua enim ratione illa dicantur esse

ei praenunciat. URES, aut civitas, sicut et supra monui, interdum significat Ecclesiam: sicut et Ierusalem ac Sion: contra vero Babylon, Synagogam malignantium ac persequutorum, praesertim vero regnum Antichristi. Sic Isaias cap. vigesimosexto depingit Ecclesiam per valde munitam civitatem: Urbs fortis est nobis, salutem ponet muris et antemurali. Sic et capite primo dicit: Quomodo facta est meretrix, civitas fidelis, id est, Ierusalem, et populus Dei? Sic et Paulus ad Galat. et Apocalypsis, per urbem denotat Ecclesiam. Urbs dirupta absque muro, vir cuius

in via. Sperabant Iudaei iam extra teli iactum se constituendos regnantibus Persequi se in patriam remitterent: sed illos quoque [?: infest-- ] senserunt. Etenim, ut est iuxta Germanicum proverbium, Iunge herren, iunge beeren: alte herren, alte beeren: ita Cyrus principio quidem valde prudenter et humaniter Iudaeos tractabat, similis ursis, qui iuvenes tractabiliores sunt. URTICAE multum in ruinosis, aut potius [?: evers- ] aedificiis crescunt. Zoph. duodecimo: Erunt exitus urticae. id est, evertentur. USQUE, metam aliquam vel temporis,

usque ad magnum non defuit eis, et usque ad filios ac filias, et a spolio usque ad omnia quae abstulerunt sibi. Usque non numerus. Iob nono, Et mirabilia usque non numerus: pro, absque numero. Psalmo quadragesimo: Circundederunt [?: ] mala usque non numerus. pro, innumera. Usque valde idem significat quod vehementer. Oseae vigesimoprimo: Et amaritudine affectus est Esau usque valde. Primo Samuelis undecimo: Et laetatus est ibi Saul, et omnes Israelitae usque valde. id est, vehementer et supra modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non:

sibi. Usque non numerus. Iob nono, Et mirabilia usque non numerus: pro, absque numero. Psalmo quadragesimo: Circundederunt [?: ] mala usque non numerus. pro, innumera. Usque valde idem significat quod vehementer. Oseae vigesimoprimo: Et amaritudine affectus est Esau usque valde. Primo Samuelis undecimo: Et laetatus est ibi Saul, et omnes Israelitae usque valde. id est, vehementer et supra modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem

numero. Psalmo quadragesimo: Circundederunt [?: ] mala usque non numerus. pro, innumera. Usque valde idem significat quod vehementer. Oseae vigesimoprimo: Et amaritudine affectus est Esau usque valde. Primo Samuelis undecimo: Et laetatus est ibi Saul, et omnes Israelitae usque valde. id est, vehementer et supra modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias

usque non numerus. pro, innumera. Usque valde idem significat quod vehementer. Oseae vigesimoprimo: Et amaritudine affectus est Esau usque valde. Primo Samuelis undecimo: Et laetatus est ibi Saul, et omnes Israelitae usque valde. id est, vehementer et supra modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris.

modum laeti fuerunt. Non usque valde: significat penitus non, prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris. Ibidem: Ne derelinquas me usque valde. De qua locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis

prorsus non: Latinis esset particularis negativa, sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris. Ibidem: Ne derelinquas me usque valde. De qua locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter

sed Hebraeis est universalis, ac prorsus eandem rationem obtinet haec formula, sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris. Ibidem: Ne derelinquas me usque valde. De qua locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur

sicut et illa Non omnis. Psalmo centesimodecimonono: Ne eripias verbum veritatis de ore meo usque valde, id est, prorsus ne eripueris. Ibidem: Ne derelinquas me usque valde. De qua locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur omnem, vel minimam quoque, desertionem. Significat igitur Non usque valde, idem

Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur omnem, vel minimam quoque, desertionem. Significat igitur Non usque valde, idem quod prorsus non,, seu valde non. Posses hunc Hebraismum et hac sequenti Regula exponere tametsi magis praecedens ratio placeat: Usque valde, auget affirmationem aut [?: negat--- ] : Admeod, sicut omnino, prorsus, penitus: non autem gradus actionis aut verbi definit aut

istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur omnem, vel minimam quoque, desertionem. Significat igitur Non usque valde, idem quod prorsus non,, seu valde non. Posses hunc Hebraismum et hac sequenti Regula exponere tametsi magis praecedens ratio placeat: Usque valde, auget affirmationem aut [?: negat--- ] : Admeod, sicut omnino, prorsus, penitus: non autem gradus actionis aut verbi definit aut describit. Numer. 14. Certe

inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur omnem, vel minimam quoque, desertionem. Significat igitur Non usque valde, idem quod prorsus non,, seu valde non. Posses hunc Hebraismum et hac sequenti Regula exponere tametsi magis praecedens ratio placeat: Usque valde, auget affirmationem aut [?: negat--- ] : Admeod, sicut omnino, prorsus, penitus: non autem gradus actionis aut verbi definit aut describit. Numer. 14. Certe expelletur Cain, usquequo Assur captivum ducat te. pro, expelleris, quousque captivus abducaris: seu ita expelleris, ut

proprietatum Zizania cum falsa doctrina: quarum tamen illa est praecipua, quod dementat et veluti ebrios reddit ea utentes. Sic enim etiam falsa doctrina adimit sanam mentem suis auditoribus. Eôdem facit etiam, quod tum in herba, seu crescens, similis videatur esse tritico, nisi adsit valde peritus ac oculatus: qui eam discernat tum etiam farinam efficiat similem siligini. Sicut igitur famelici, sperantes se eo pane, aut etiam potu (si hor+. deo sit admixta, indeque cervisia confiat) famem, aut etiam sitim sedaturos, longissime falluntur, ac tum intellectum, tum et corpus

Homo, aut homo totus, aut mens. In Gen. Fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam. Et in malam partem. In Ps. Exurge Domine, non confortetur homo. hoc est, caro, vel diabolus. Vir, spiritus. i. mens. In Apost. Caput mulieris vir. Item, Vir in malam partem. In Gen. Bona facie valde virgo, quam vir non cognoverat. i. diabolus, qui plerunque mentem cogitatione corrumpit. Mulier, anima, sive caro humana. In Apost. Caput mulieris vir. Virgo, Eccles, vel sanctae animae. In Apost. Despondi n nos uni viro, virginem castam exhibere Christo. Rex, Dominus. In Apost. Rex regum, et

[?: 2- ] Laudare verbum, et Laus nomen, de Deo sumptum 529. [?:-2 ] laudare Deum usque ad laeticiam ib. [?: 2- ] laudare se in aliquo ib. 33 in Laude alicuius gloriari ib. 37 ad Laudandum valde ib. 40 laudari virgines ib. 44. 45 laudis meae Deus ib. 60 laudis urbs ib. 68 laudem immolare 530. 14 laudem, vel in laudem, aliquem ponere ib. 20. [?: 2- ] laus ex hominibus

Typus ib. 20
V Vacca ib. 38 vacuus ib. 55 Vado ibid. 58 vado quo vado 1234. 4. 5 Vae ib. 45 Vah ib. 62 Valde ib. 68 ad Valde, usque valde, in valde 1235. 7 non usque Valde ib. 11 Vallis ib. 27 vallis lachrymarum ib. 30 vallis visionis ib. 34 vallis Hennon ib. 66 valles scindi

V Vacca ib. 38 vacuus ib. 55 Vado ibid. 58 vado quo vado 1234. 4. 5 Vae ib. 45 Vah ib. 62 Valde ib. 68 ad Valde, usque valde, in valde 1235. 7 non usque Valde ib. 11 Vallis ib. 27 vallis lachrymarum ib. 30 vallis visionis ib. 34 vallis Hennon ib. 66 valles scindi 1236. 1 Vanus ib.

V Vacca ib. 38 vacuus ib. 55 Vado ibid. 58 vado quo vado 1234. 4. 5 Vae ib. 45 Vah ib. 62 Valde ib. 68 ad Valde, usque valde, in valde 1235. 7 non usque Valde ib. 11 Vallis ib. 27 vallis lachrymarum ib. 30 vallis visionis ib. 34 vallis Hennon ib. 66 valles scindi 1236. 1 Vanus ib. 13

V Vacca ib. 38 vacuus ib. 55 Vado ibid. 58 vado quo vado 1234. 4. 5 Vae ib. 45 Vah ib. 62 Valde ib. 68 ad Valde, usque valde, in valde 1235. 7 non usque Valde ib. 11 Vallis ib. 27 vallis lachrymarum ib. 30 vallis visionis ib. 34 vallis Hennon ib. 66 valles scindi 1236. 1 Vanus ib. 13

ib. 38 vacuus ib. 55 Vado ibid. 58 vado quo vado 1234. 4. 5 Vae ib. 45 Vah ib. 62 Valde ib. 68 ad Valde, usque valde, in valde 1235. 7 non usque Valde ib. 11 Vallis ib. 27 vallis lachrymarum ib. 30 vallis visionis ib. 34 vallis Hennon ib. 66 valles scindi 1236. 1 Vanus ib. 13 vanum videre 1237. 16 in

Uri ibid. 35 Ursus ibid. 54 Urticae 1304. 12 Usque ibid. 15 usque ad perditionem aliquid esse ib. 23 usque ad aliquid ibid. 27 usque valde ibid. 35 non Usque valde ibid. 40 Ut ibid. 62 Uter 1305. [?:-4 ] Uterus ibid. 47 ab Utero aliquem aliquid esse ibid. eod.

ibid. 54 Urticae 1304. 12 Usque ibid. 15 usque ad perditionem aliquid esse ib. 23 usque ad aliquid ibid. 27 usque valde ibid. 35 non Usque valde ibid. 40 Ut ibid. 62 Uter 1305. [?:-4 ] Uterus ibid. 47 ab Utero aliquem aliquid esse ibid. eod. vers. uteri spiritus ibid.

614. 66 Et craeavit Deus hominem ad imaginem et similitudinem eius 1144. 43 Et fecit Deus firmamentum, et distinxit intra aquas quae erunt sub firmamento, etc. Vide voces firmamentum et Aqua. Et vidit Deus cuncta quae fecerat, et ecce erant valde bona 81. 33. et 90. 16 2. Et requievit Deus die septimo, etc. 1036. 55 Et benedixit Deus diei septimo 74. 7 In quacunque die comederis, etc. morte morieris 672. 16 Faciamus ei adiutorium, quod sit coram eo

apud me 335. 33 [?: ] 102. Et respexit ad orationem eorum qui sunt velut [?: ] ricae 704 54 55 Adhaesit os meum carni 20. 69 103. Qui satiat os tuum bono 807 [?: ] 104. Domine Deus magnificatus es valde, gloriam et honorem induisti: amictus es lumine sicut vestimento 202 15 Super montes stant aquae 649. 59 60 105. Eloquium Iehovae purgavit eum 989. 12 [?: ] Afflixerunt compedes eius, et ferrum pertransivit armam eius 34 24 25

expectat Dominum a custodientibus mane 1. 22 23 Ostium verborum tuorum illuminat 811. 41. 48 Omnis consummationis vidi finem, latum tuum [?: ] [?: ] datum nimis 334. 22 23 Praecepisti iustitiam testimoniorum tuorum, et veritatem valde 492. 3. 4 Lumen semitae meae verbum tuum Domine 1120. 24 25 Verbum Dei manet in aeternum 138 13 Defecit ad sulutem tuam anima mea, in verbum tuum speravi, etc. 203. 37 Tunc ero perfectus et innocens a praevaricatione 878

haeresis vox unde facta sit, quod in odiosam significationem transiit ibid. 54 haeresis seu idolatria Antichristi, est omnium errorum cloaca aut sentina, et omnium diutissime, idque magna ex parte potenter et libere, regnavit 6. 56 haereseos nomen valde aptum falsae doctrinae 1103. 3 haereses qui proprie cultus appellentur 384. 61 haereticos ac seductores cur D. Petrus labes et maculas piorum vocet 599. 37 etc. Halberstadii sacrifici qualem ritum in Quadragesima servent 421. 16

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report