Your search found 28609 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 10164-11096:

quę ipsi contigisse Euangelistarum scriptura testatur, olim quidem prophetarum oraculis, Legis cerimoniis uariisque rerum euentis fuisse significata. Postremo intelliges, a quanta humilitate ad qualem gloriam idem Dominus noster, non aliena, sed sua uirtute fuerit exaltatus. Qui enim per tormenta interemptus fuerat, surrexit de sepulchro uiuens in ęternum. Quem Iudei probro contemptuique habuerant, discipuli eius in cęlum ascendentem uiderunt. Quem Pilatus Herodesque damnauerant, in cęlesti regno ad dexteram sedit Dei Patris, iterum

ut iudicet mundum, in quem uenerat iudicandus. Nos ergo, si cum illo exaltari cupimus, cum illo et humiliemur. Interim uelim, quando ista, quę scripsimus, perlegeris, quicquid apte *corr. ex appte appositeque dictum uidebitur, non mihi hoc tribuas, sed ei, qui donauit. Quicquid enim in nobis boni est, a Deo est. Meum esse fatebor, siquid in disserendo erratum est, siquid in loquendo uel barbare positum uel inconcine inconsulteque prolatum. Quale tamen cunque sit istud, quod mittimus, unum mihi in hoc opere conficiendo propositum

meretur, id totum tecum, cui plurimum debeo, cupio communicare. Huiusce autem uoti qua ratione compos effici queam, accipe. Ista, quę ego dudum conscripsi Tibique dedicaui, Tu in multas paginas diffundenda impressoribus trade, ut, cum plurium exemplariorum copia facta fuerit, illi, qui legerint, non mea magis quam Tua opera excitentur ad eas capessendas uirtutes, quibus uera beatitudo comparatur. Ego igitur seminaui, tu occabis, tu runcabis. Ego plantaui, tu arbustabis, tu pedabis, ut et seges ipsa lętior proueniat et uiuiferi palmites per ramos quaque uersum

et in gratiam, quam nobis olim interdictam dolebamus, restitueret. Eramus enim filii irę, et per Christum facti sumus filii Dei. Ab inferis reuocati fuimus ad paradisum, de potestate diaboli redempti beatorum spirituum coepimus esse consortes et, qui de terreni quoque habitaculi deliciis primorum parentum culpa pulsi exulabamus, Christo duce atque autore ad cęleste regnum reducimur mortisque superata conditione immortalitate atque beatitudine donamur. Vicit ille mortem, cum a mortuis resurrexit, et beatitudinis nobis

Et quoniam, ut diximus, nihil tantum commodis uitę nostrę confert, quantum horum commemoratio, singula, quę ab Euangelistis fideliter descripta et quę a prophetis prędicta uel aliquo modo significata fuerint, inuestigare decreui ac fidelibus religiosisque uiris, qui cum uitia cauere tum uirtutibus proficere cupiunt, ut beatitudinem consequantur, legenda proponere. Quos hortamur, ut abiectis interim terrenarum rerum curis ad hęc contemplanda animum intendant et, quantum pro his omnibus Domino suo debeant, secum, quam dilligentius

debeant, secum, quam dilligentius possunt, computent atque perpendant. Tu autem, Domine, nobis de Te loqui paratis uolens propiciusque adsis. Quicquid enim recte instituitur, Tuo indiget auxilio, ut perficiatur. Vt igitur ab initio ordiamur susceptę humanitatis, — hic, qui regnat in cęlo, serui formam accipere dignatus est in terra; hic, cuius sunt omnia, pauper nasci uoluit, pauper uiuere, ut documento foret fragilia et caduca bona contemnenda esse quęrentibus perpetua et ęterna. In Luca scriptum legimus de Maria Virgine, matre eius:

pręsepio, cui terra scabellum pedum eius est, et per quem facta sunt omnia, non fuit illi in diuersorio locus. Nemo paupertatem humilitatemque professus iactanter superbiat, quod multa reliquerit, quod honorabilior cęteris fuerit. Nihil erat isto opulentius, nihil honorabilius, qui, ut nos ditaret et extolleret, tam egenum, tam infimum, quam uides, se nobis pręstitit. Et quoniam homo factus Deus esse non desiit, ab angelo nasciturus nunciatur, de Virgine intacta nascitur, cęlestium spirituum cantu celebratur, a pastoribus adoratur, a magis nouę

in holocaustum pro filio et pullum columbę siue turturem. Si agnum — inquit — non poterit, offerat duos turtures uel duos pullos columbarum. Ioseph ergo et Maria intantum inopes erant, ut agnum, quem offerrent, non haberent pręter Agnum ipsum, qui tollit peccata mundi, non in templo, sed in cruce offerendum. Non sit tibi, Christiane, grauis paupertas. Hęc te Dei filio magis similem facit quam diuitem suę diuitię. Et tunc quidem circumciditur puer, ut iam ab infantia sanguinem suum fundere pro

non in templo, sed in cruce offerendum. Non sit tibi, Christiane, grauis paupertas. Hęc te Dei filio magis similem facit quam diuitem suę diuitię. Et tunc quidem circumciditur puer, ut iam ab infantia sanguinem suum fundere pro nostra salute incipiat, qui adultus totum in cruce profusurus erat. Vocatum est — inquit — nomen eius Iesus, quod uocatum est ab angelo, priusquam in utero conciperetur. Iesus interprętatur Saluator. Vt nos ergo saluaret, et nasci uoluit in carne et in paupertate uiuere et

de mortalibus immortales. Transeamus de pueritia ad iuuentam. Iam trigenarius Dominus noster post baptismi consecrationem ieiunio corpus affligere uoluit, ut nos spiritali bono uacuos gratia suę diuinitatis repleret. Tentari a diabolo se permisit, ut eum, qui primos parentes nostros uicerat, ipse pro nobis superaret, ipse nos, quemadmodum contra diaboli tentamenta stare debeamus, instrueret. Arma nobis dedit, ut pugnemus — baptismum, ut uincamus — fidem, ut uincendo perseueremus — cibi potusque abstinentiam. Nec

ipse nos, quemadmodum contra diaboli tentamenta stare debeamus, instrueret. Arma nobis dedit, ut pugnemus — baptismum, ut uincamus — fidem, ut uincendo perseueremus — cibi potusque abstinentiam. Nec miretur sanctus, si Sathanę sentit insidias. Sanctus sanctorum erat, qui ab eo tentatus est. Vt autem uincas, omnem uincendi spem in illo colloca, qui solus inuincibilis est et sine quo uincere potest nemo. Sine me — inquit — nihil potestis facere. Sed iam, quid aduersus eum ipsi Iudei, inuidię ueneno imbuti,

nobis dedit, ut pugnemus — baptismum, ut uincamus — fidem, ut uincendo perseueremus — cibi potusque abstinentiam. Nec miretur sanctus, si Sathanę sentit insidias. Sanctus sanctorum erat, qui ab eo tentatus est. Vt autem uincas, omnem uincendi spem in illo colloca, qui solus inuincibilis est et sine quo uincere potest nemo. Sine me — inquit — nihil potestis facere. Sed iam, quid aduersus eum ipsi Iudei, inuidię ueneno imbuti, dixerint siue fecerint, uideamus. Et cum omnia pro nostra salute passus sit,

cum demoniis imperaret et multa mira faceret, negare manifesta non poterant; hanc ipsam arguendi ansam quęsierunt, **corr. ex quesierunt ut sabbati transgressorem esse dicerent. Ad probaticam piscinam curato illi, qui duodequadraginta annos ęger fuerat et cui tam diutino langore membris prope mortuis iacenti dixerat Dominus: Surge, tolle grabatum tuum, et ambula, dixerunt: Sabbatum est, non licet tibi grabatum tollere. Sed mox a Domino, quod non recte de sabbati

quia totum hominem sanum feci in sabbato? Quasi diceret: Si circumcidere licet, profecto et sanare licet, quod est pietatis opus. Deinde Dominus homini a natiuitate cęco die sabbati uisum dedit. Hoc illi sugillant et dicunt: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. O cęca inuidentium iudicia impudensque arbitrium! Non uident sic sentiendo, quod Deum offendant. Iniustum enim fateantur necesse est, qui legis suę pręuaricatori tantam concesserit potestatem, ut et cęcis possit dare lumen et quouis morbo

homini a natiuitate cęco die sabbati uisum dedit. Hoc illi sugillant et dicunt: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. O cęca inuidentium iudicia impudensque arbitrium! Non uident sic sentiendo, quod Deum offendant. Iniustum enim fateantur necesse est, qui legis suę pręuaricatori tantam concesserit potestatem, ut et cęcis possit dare lumen et quouis morbo oppressis sanitatem. Vnde alii dicebant: Quomodo potest homo peccator hęc signa facere? Cum pręterea die sabbati per sata pergentes discipuli

Cum pręterea die sabbati per sata pergentes discipuli esurirent spicisque manu confricatis excussa grana comederent, ecce — aiunt — discipuli tui faciunt, quod non licet eis facere sabbatis. Falsi autem iudicii conuicti sunt argumento Dauid, qui famem passus panes propositionis comedit, quibus soli sacerdotes uesci solerent; exemplo etiam sacerdotum ipsorum, qui in templo sabbatum uiolant multa tunc quidem illic operando et tamen sine crimine sunt. Se uero et templo maiorem esse asseruit et dominum sabbati affirmauit.

ecce — aiunt — discipuli tui faciunt, quod non licet eis facere sabbatis. Falsi autem iudicii conuicti sunt argumento Dauid, qui famem passus panes propositionis comedit, quibus soli sacerdotes uesci solerent; exemplo etiam sacerdotum ipsorum, qui in templo sabbatum uiolant multa tunc quidem illic operando et tamen sine crimine sunt. Se uero et templo maiorem esse asseruit et dominum sabbati affirmauit. Qua igitur ratione rectam ac ueram sabbati obseruationem nosse poterant, cum dominum sabbati ignorarent, uel quomodo

operando et tamen sine crimine sunt. Se uero et templo maiorem esse asseruit et dominum sabbati affirmauit. Qua igitur ratione rectam ac ueram sabbati obseruationem nosse poterant, cum dominum sabbati ignorarent, uel quomodo discipulis peccandi dabatur locus pręsente magistro, qui nihil eis illicitum permitteret? Manum hominis aridam sanat, mulierem duodeuiginti annis inclinatam errigit. Et quod hoc sabbatis faceret, opprobrabant. Non est autem passus Dominus eos errare, atque etiam sabbatis licere benefacere docuit. Nam cum nullo prorsus

non eiicit demones nisi in Belzebub, principe demoniorum. Tunc quoque inesse ei demonium dicere ausi sunt, cum ille scelus, quod ipsi intra se uoluebant, detegeret dicens: Quid me quęritis interficere? Poterant iure quidem illum Deum esse credere, qui secreta cordis nosset. Sed odii morbo excęcati dissimulare, quod nequiter parabant, maluerunt et eum, qui cultu dignus erat diuino, contumeliis afficere. Iterum, cum ad phariseos et scribas diceret: Qui ex Deo est, uerba Dei audit. Propterea uos non

dicere ausi sunt, cum ille scelus, quod ipsi intra se uoluebant, detegeret dicens: Quid me quęritis interficere? Poterant iure quidem illum Deum esse credere, qui secreta cordis nosset. Sed odii morbo excęcati dissimulare, quod nequiter parabant, maluerunt et eum, qui cultu dignus erat diuino, contumeliis afficere. Iterum, cum ad phariseos et scribas diceret: Qui ex Deo est, uerba Dei audit. Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis, responderunt: Nonne bene dicimus *corr. ex

Poterant iure quidem illum Deum esse credere, qui secreta cordis nosset. Sed odii morbo excęcati dissimulare, quod nequiter parabant, maluerunt et eum, qui cultu dignus erat diuino, contumeliis afficere. Iterum, cum ad phariseos et scribas diceret: Qui ex Deo est, uerba Dei audit. Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis, responderunt: Nonne bene dicimus *corr. ex benedicimus nos, quia Samaritanus es tu* et demonium habes? Indignari solent

Tales enim tunc Samaritani habebantur. Et demonium habes. Ipse autem demonum hominumque dominus mansuetudinis et tollerantię nobis exemplum insinuans, non maledicta pro maledictis refert, sed tantum se demonium nequaquam habere ait. Contrarius enim erat demoniis, qui ea de obsessis hominibus eiicere solebat. Samaritani uero nomen silentio pręteriit. Samaritanus quippe custos interpretatur. Ipse autem custos noster est et in periculis uitę defensor et inuocantibus se saluator. Idem cum dixisset: Amen, amen dico uobis, siquis

sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in ęternum, responderunt: Nunc cognouimus, quia demonium habes. Abraham mortuus est et prophetę, et tu dicis: Siquis sermonem meum seruauerit, non gustabit mortem in ęternum. Nunquid tu maior es patre nostro Abraham, qui mortuus est? Semper inuidus inuenire conatur, ut eius, quem odit, uel recte dicta peruertat uel facta laudabilia malignis rumoribus infamet. Christum igitur Dominum, cum uera doceret, demonium habere dixerunt, cum miracula operaretur, in principe demonum ea ipsum

Semper inuidus inuenire conatur, ut eius, quem odit, uel recte dicta peruertat uel facta laudabilia malignis rumoribus infamet. Christum igitur Dominum, cum uera doceret, demonium habere dixerunt, cum miracula operaretur, in principe demonum ea ipsum operarari contendebant. Sed, qui erat Dei sapientia et Dei uirtus, non inuocatione, non ope demonum indigebat, cum eisdem imperaret et illi iussis eius non parere non possent. Hic igitur, qui tantę potentię erat, poterat impios detractores repente perdere, sed nostrę infirmitati maluit consulere, ut

doceret, demonium habere dixerunt, cum miracula operaretur, in principe demonum ea ipsum operarari contendebant. Sed, qui erat Dei sapientia et Dei uirtus, non inuocatione, non ope demonum indigebat, cum eisdem imperaret et illi iussis eius non parere non possent. Hic igitur, qui tantę potentię erat, poterat impios detractores repente perdere, sed nostrę infirmitati maluit consulere, ut discamus pati potius iniuriam quam referre. Pręterea, cum multa uera salutiferaque admonuisset, dissensio — ut Ioannes ait —

sedebo. Quicquid autem illi ad necem ei inferendam pararant, in nihilum uertitur. Non enim, quando illi uolebant, sed quando ipsi placuisset, occidi potuit. Volens igitur pro salute omnium in ipsum credentium mortem subiit. Alioquin nihil in Dei filium hominibus licuisset, qui etiam angelorum est dominus. Iudeorum autem mala mens, malus animus, qui glorię eius inuidendo nec beneficia reputabant nec miraculis mouebantur, tollere illum de medio festinabant. Talis nunc est ipsa peccantium ingratitudo. Lapidant Saluatorem cordis sui obduratione,

uertitur. Non enim, quando illi uolebant, sed quando ipsi placuisset, occidi potuit. Volens igitur pro salute omnium in ipsum credentium mortem subiit. Alioquin nihil in Dei filium hominibus licuisset, qui etiam angelorum est dominus. Iudeorum autem mala mens, malus animus, qui glorię eius inuidendo nec beneficia reputabant nec miraculis mouebantur, tollere illum de medio festinabant. Talis nunc est ipsa peccantium ingratitudo. Lapidant Saluatorem cordis sui obduratione, et ipse absconditur eis. Neque enim faciem illius

nec beneficia reputabant nec miraculis mouebantur, tollere illum de medio festinabant. Talis nunc est ipsa peccantium ingratitudo. Lapidant Saluatorem cordis sui obduratione, et ipse absconditur eis. Neque enim faciem illius glorificatam uidere merentur, qui ad poenitentiam conuerti negligunt. Fugit ille de templo cordis eorum, quia uulpes foueas habent et uolucres cęli nidos, Filius autem hominis non habet in obstinatis, ubi caput reclinet suum. Poterat quippe Dominus Iudeos sibi tam infensos repente perdere, sed maluit

recedere, et pati magis iniuriam quam inferre. Iterum idem Euangelista refert, quod sublatis de terra lapidibus minati sunt dicenti: Ego et Pater unum sumus. Iisdem ferme lapidibus eum postea im Heretici petere ausi sunt: Arrius, qui asserit inęqualem esse Patri Filium, Cherintus et Hebion et Paulus Samosatanus* et Photinus et Heluidius, qui Christum purum hominem dixerunt, Manicheus et Martion, qui ne hominem quidem, sed phantasma fuisse putauerunt. At uero ille, qui ait: Ego et Pater unum sumus,

minati sunt dicenti: Ego et Pater unum sumus. Iisdem ferme lapidibus eum postea im Heretici petere ausi sunt: Arrius, qui asserit inęqualem esse Patri Filium, Cherintus et Hebion et Paulus Samosatanus* et Photinus et Heluidius, qui Christum purum hominem dixerunt, Manicheus et Martion, qui ne hominem quidem, sed phantasma fuisse putauerunt. At uero ille, qui ait: Ego et Pater unum sumus, unum referri uoluit ad simplicitatem substantię, sumus ad pluralitatem personarum. Vnus

Iisdem ferme lapidibus eum postea im Heretici petere ausi sunt: Arrius, qui asserit inęqualem esse Patri Filium, Cherintus et Hebion et Paulus Samosatanus* et Photinus et Heluidius, qui Christum purum hominem dixerunt, Manicheus et Martion, qui ne hominem quidem, sed phantasma fuisse putauerunt. At uero ille, qui ait: Ego et Pater unum sumus, unum referri uoluit ad simplicitatem substantię, sumus ad pluralitatem personarum. Vnus enim Deus est in substantia, sed in personis trinus est.

petere ausi sunt: Arrius, qui asserit inęqualem esse Patri Filium, Cherintus et Hebion et Paulus Samosatanus* et Photinus et Heluidius, qui Christum purum hominem dixerunt, Manicheus et Martion, qui ne hominem quidem, sed phantasma fuisse putauerunt. At uero ille, qui ait: Ego et Pater unum sumus, unum referri uoluit ad simplicitatem substantię, sumus ad pluralitatem personarum. Vnus enim Deus est in substantia, sed in personis trinus est. Quęsierunt — inquit — eum

Deus superbis, humilibus autem dat gratiam. Hęc aperte quidem in eum machinabantur, nonnulla autem dolo et simulatione tentantes, ut, siquid a Lege diuersum pręferret, ueluti prophanum accusarent uel, si omnia efficere nollet, quę ipsi exigerent, eum, quasi qui non posset, infirmitatis arguerent. Tentantes igitur quęrunt signum de cęlo, quasi uero non sint ea cuncta de cęlo, hoc est a Deo, quę humanas uires excedunt. ** corr. ex excędunt Vel hoc excogitarunt, ut, si de cęlo signum non daret, probarent

infirmitatis arguerent. Tentantes igitur quęrunt signum de cęlo, quasi uero non sint ea cuncta de cęlo, hoc est a Deo, quę humanas uires excedunt. ** corr. ex excędunt Vel hoc excogitarunt, ut, si de cęlo signum non daret, probarent Moyse minorem, qui manna pluere fecit de cęlo, et Iesu Naue, qui *corr. ex Samosetanus solem stare coegit, et Helia, qui ignem e cęlo euocauit aduersus quinquagenarios regis Achab, et rege Iuda Ezechia, cui datum est signum uitę longioris reuersio solis

signum de cęlo, quasi uero non sint ea cuncta de cęlo, hoc est a Deo, quę humanas uires excedunt. ** corr. ex excędunt Vel hoc excogitarunt, ut, si de cęlo signum non daret, probarent Moyse minorem, qui manna pluere fecit de cęlo, et Iesu Naue, qui *corr. ex Samosetanus solem stare coegit, et Helia, qui ignem e cęlo euocauit aduersus quinquagenarios regis Achab, et rege Iuda Ezechia, cui datum est signum uitę longioris reuersio solis ad decimam usque umbrę lineam horologii

excedunt. ** corr. ex excędunt Vel hoc excogitarunt, ut, si de cęlo signum non daret, probarent Moyse minorem, qui manna pluere fecit de cęlo, et Iesu Naue, qui *corr. ex Samosetanus solem stare coegit, et Helia, qui ignem e cęlo euocauit aduersus quinquagenarios regis Achab, et rege Iuda Ezechia, cui datum est signum uitę longioris reuersio solis ad decimam usque umbrę lineam horologii Achaz. Sed nemo istorum se Christum esse professus est, et talia miracula non sibi, sed Deo

cur me cogitationes uestras reuelantem non agnoscitis? Denique ait: Vt autem sciatis, quia Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, tibi dico, paralytice, surge, tolle grabatum tuum et uade in domum tuam! Verba sequutus est euentus, ut constet, qui tam grauem hominis ualitudinem solo uerbo statim sanare potuerit, eum posse et peccata condonare. Visa igitur paralytici sanitate erubuerunt de illo ultra contendere. Sed quoniam inquietum malum est inuidia, quiddam aliud inuenerunt, quod exprobrarent.

uolo — inquit — non sacrificium. Tu autem econtrario te facere satis putas nolle miserescere et uelle sacrificare. Misericors autem medicus: Non ueni — inquit — uocare iustos, sed peccatores. Hoc est non eos, qui non indigent, sed eos, qui indigent miseratione. Proprium enim bonitatis diuinę est misereri et parcere, misereri peccatoribus, parcere poenitentibus, pertinaces autem et sine fine peccare intendentes poena, quę finem non habet, punire. Non est itaque iustus, qui

— inquit — non sacrificium. Tu autem econtrario te facere satis putas nolle miserescere et uelle sacrificare. Misericors autem medicus: Non ueni — inquit — uocare iustos, sed peccatores. Hoc est non eos, qui non indigent, sed eos, qui indigent miseratione. Proprium enim bonitatis diuinę est misereri et parcere, misereri peccatoribus, parcere poenitentibus, pertinaces autem et sine fine peccare intendentes poena, quę finem non habet, punire. Non est itaque iustus, qui hominem in delictis pereuntem

qui non indigent, sed eos, qui indigent miseratione. Proprium enim bonitatis diuinę est misereri et parcere, misereri peccatoribus, parcere poenitentibus, pertinaces autem et sine fine peccare intendentes poena, quę finem non habet, punire. Non est itaque iustus, qui hominem in delictis pereuntem cernens negligit, dummodo illum corripiendo et monendo possit a periculo liberare. Deserit enim primam ac potissimam iustitię partem, quę est erga proximum dilectionis et charitatis. Idem Dominus filiam cuiusdam principis uiri mortuam

soli, quę aliis omnibus mortua erat. Iussit ergo, ut surgeret, et ueluti a somno excitata statim exurrexit. **corr. ex exurexit O admirandam Domini *corr. ex Osęe nostri humilitatem nec minus mirabilem pietatem! Qui mortuos faciebat reuiuiscere, passus est a uiuentibus derideri, et dum saluare uel unum hominem pergit, a multis ludibrio haberi sustinuit. Pręterea, licet omnis iniuria molestior sit, quę ab iis infertur, qui nobis cognatione aliqua coniuncti sunt, quam quę ab

nostri humilitatem nec minus mirabilem pietatem! Qui mortuos faciebat reuiuiscere, passus est a uiuentibus derideri, et dum saluare uel unum hominem pergit, a multis ludibrio haberi sustinuit. Pręterea, licet omnis iniuria molestior sit, quę ab iis infertur, qui nobis cognatione aliqua coniuncti sunt, quam quę ab alienis irrogatur, et hanc tamen nobis in exemplum pati uoluit Dominus noster. Nam in Marco est scriptum, quod Iesus de monte descendens cum apostolis ingressus est domum conuenitque illic tam frequens turba*, ut non esset

descendens cum apostolis ingressus est domum conuenitque illic tam frequens turba*, ut non esset refectioni locus. Et cum — inquit — audissent sui, exierunt tenere eum. Dicebant enim, quoniam in furorem uersus est. Suos appellat Euangelista, uel qui ex eadem tribu erant uel ex eadem familia, Iudeos. Hi igitur uincire** eum quasi furiosum parabant, ut sequentium eum animos auerterent. Tantum odii in illum propinqui quoque conceperant. Quos Ioannes Iudeorum more fratres eius nuncupat, cum ait: Neque enim fratres eius

ieiunanti, cauillantur comedentem, et dum uitiis suis fauent, uirtutis cultores linguę procacitate lacessunt. Hinc est, quod Iudei nullo placati Christi miraculo, murmurabant de illo — Ioannes ait — eo quod dixisset: Ego sum panis uiuus, qui de cęlo descendi. Nihil ergo, quod ad diuinitatem eius referri posset, admittere poterant, quanuis multa etiam ab eo fieri conspicerent, quę supra uim humanam erant, et nulli nisi Deo factu possibilia esse noscerentur. Quin etiam pati non poterant, quod a plebe

mendacium. Nihil in eo, quod non laude dignum esset, inuenire poterant. Et tamen, quanto laudabilior apparebat, tanto ipsi magis per inuidiam indignabantur modisque omnibus iam ad necem eius conspirabant. Lazarum ille de monumento ad uitam excitauerat. Et cum plurimi, qui spectaculo affuerant, in eum credidissent, pontifices et pharisei — ut Ioannes ait — collegerunt concilium et dicebant: Quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et uenient Romani et

intendebat regno metuens terreno, alio uerba spiritaliter intellecta dirigebantur. Vnde sequitur: Hęc autem Caiphas a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex anni illius, prophetauit, quia Iesus moriturus erat pro gente; et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Et malis igitur quandoque datur prophetia, sed attende quomodo: ita certe, ut, quod ipsi fando designent, non intelligant. Caiphas carnaliter ad innocentis necem inclinabatur, Spiritus autem Sanctus ad mysterium redemptionis nostrę

Romani et gentem captiuam in seruitutem abduxerunt. Nullum quippe diuturnum est regnum, in quo iniquitas dominatur et bonorum simplicitas exposita est iniurię. Sequitur: Ab illo ergo die cogitauerunt, ut interficerent eum. Quem eum? Qui in se credentes saluare uenerat, qui uiam uitę mortalibus monstrabat, qui peccata dimittebat. Quem eum? Qui morbo affectos curabat, mortuos ad uitam reuocabat, demoniis imperabat. Tam ergo cęca inuidia est, ut nec Deum timeat nec hominum bene facta penset. Odit amandos,

abduxerunt. Nullum quippe diuturnum est regnum, in quo iniquitas dominatur et bonorum simplicitas exposita est iniurię. Sequitur: Ab illo ergo die cogitauerunt, ut interficerent eum. Quem eum? Qui in se credentes saluare uenerat, qui uiam uitę mortalibus monstrabat, qui peccata dimittebat. Quem eum? Qui morbo affectos curabat, mortuos ad uitam reuocabat, demoniis imperabat. Tam ergo cęca inuidia est, ut nec Deum timeat nec hominum bene facta penset. Odit amandos, odiendos amat. Peruerso ducitur iudicio,

est regnum, in quo iniquitas dominatur et bonorum simplicitas exposita est iniurię. Sequitur: Ab illo ergo die cogitauerunt, ut interficerent eum. Quem eum? Qui in se credentes saluare uenerat, qui uiam uitę mortalibus monstrabat, qui peccata dimittebat. Quem eum? Qui morbo affectos curabat, mortuos ad uitam reuocabat, demoniis imperabat. Tam ergo cęca inuidia est, ut nec Deum timeat nec hominum bene facta penset. Odit amandos, odiendos amat. Peruerso ducitur iudicio, dum neminem sibi pręferri

et bonorum simplicitas exposita est iniurię. Sequitur: Ab illo ergo die cogitauerunt, ut interficerent eum. Quem eum? Qui in se credentes saluare uenerat, qui uiam uitę mortalibus monstrabat, qui peccata dimittebat. Quem eum? Qui morbo affectos curabat, mortuos ad uitam reuocabat, demoniis imperabat. Tam ergo cęca inuidia est, ut nec Deum timeat nec hominum bene facta penset. Odit amandos, odiendos amat. Peruerso ducitur iudicio, dum neminem sibi pręferri patitur. Iesus ergo iam

fas esse nobis fugere persecutores, pręsertim si ex fuga nostra nullum imminet credentibus fidei periculum; sicuti modo, cum solum Iesum quęsierunt et in eum credentes nondum infestarent. Alioquin contemnenda est uita, dum defenditur ueritas, quoties proximus tuus Christum, qui ueritas est, negare compellitur. Post talia, ut Ioannes testatur, ante sex dies Paschę Iesus uenit Bethaniam. Ibi fecerunt ei coenam — inquit — et Martha ministrabat. Maria autem, soror eius, accepit libram unguenti nardi pistici, preciosi, et

unguentum non ueniit trecentis denariis et datum est egenis? Dixit autem hoc — ut Euangelista ait — non quia de egenis pertinebat ad eum, sed quia fur erat et loculos habens ea, quę mittebantur, portabat. Nonne illum tibi imitari uidentur ipsi, qui sacerdotium ineunt, non pietatis gratia, sed ut ecclesiastica sibi uendicent bona et ditentur? Nonne cum In pontificum uitia Iuda furantur, qui, quod sustentandę miserorum uitę distribuere deberent, in suos usus

habens ea, quę mittebantur, portabat. Nonne illum tibi imitari uidentur ipsi, qui sacerdotium ineunt, non pietatis gratia, sed ut ecclesiastica sibi uendicent bona et ditentur? Nonne cum In pontificum uitia Iuda furantur, qui, quod sustentandę miserorum uitę distribuere deberent, in suos usus conuertunt? Canes uenaticos alunt, equos nobiles magno precio comparant, uestibus delicatis pompose utuntur, quotidianis conuiuiis intemperanter saginantur. Et cum se repleuerint, foedis etiam libidinibus

Exinde quęrebat opportunitatem, ut eum traderet. Abiisti, Iuda nequissime, non inuitatus, non coactus, sed sponte exiens de sanctorum consortio, de collegio fratrum. Abiisti ad sacerdotes tui simillimos, impios atque crudeles, ut eum sacerdotem tradas eis in mortem, qui totum mundum uenerat de morte liberare peccati. Triginta argenteis uendidisti magistrum tuum, Dominum omnium, cęli terręque Conditorem! Christum ergo Iesum, Dei filium, minoris pręcii ęstimasti quam unguentum illud, quod in eius unctione dolebas consumptum. Vsque adeone

adeone tam paruę pecunię cupidus fuisti, ut eius auiditate excęcatus non uideres, quantum sceleris, quantum iniquitatis esses admissurus? Quid opportunitatem quęris, ut illum tradas? Iam uoluntate tradidisti. Quamquam ille pro salute omnium tradi uoluit, tu tamen electus es, qui non obsequio, sed cupiditate traderes et auaritię studio ipse subuersus perires. Iam tandem ad exponendam Iudeorum infandam atrocitatem nostra dirigatur oratio. Cogitauerunt — Ioannes inquit — principes sacerdotum, ut Lazarum

— Ioannes inquit — principes sacerdotum, ut Lazarum interficerent. Quare hoc? Nempe, quia (ut idem ait) multi propter illum abibant ex Iudeis et credebant in Iesum. Lazarum occidere cogitauerunt; quasi uero Iesus ipse, qui suscitauit mortuum, suscitare non possit occisum et iterato miraculo plures etiam conuertere ad sui credulitatem. Cęterum nequaquam egerunt, quod cogitarant. Et tamen, quasi qui egissent, sic diuinę iustitię damnationem incurrerunt. Quoties enim decernenti male agere

abibant ex Iudeis et credebant in Iesum. Lazarum occidere cogitauerunt; quasi uero Iesus ipse, qui suscitauit mortuum, suscitare non possit occisum et iterato miraculo plures etiam conuertere ad sui credulitatem. Cęterum nequaquam egerunt, quod cogitarant. Et tamen, quasi qui egissent, sic diuinę iustitię damnationem incurrerunt. Quoties enim decernenti male agere deficit facultas, ipsum uelle pro actione imputatur. Post hęc illa quidem fiunt, quę Ioannes commemorat. In crastinum — inquit —

hęc illa quidem fiunt, quę Ioannes commemorat. In crastinum — inquit — turba multa, quę conuenerat ad diem festum, cum audissent, quia uenit Iesus Hierosolymam, acceperunt ramos palmarum et processerunt obuiam ei, et clamabant: Osanna, benedictus, qui uenit in nomine Domini, rex Israhel. Et inuenit — inquit — Iesus asellum * et sedit super eum, sicut scriptum est: Noli timere, filia Syon; ecce rex tuus uenit sedens super pullum asinę. Plenius quidem hoc enarrant alii Euangelistę. Aiunt enim

refragaretur, sed abduci permitteret. Hoc autem factum est, ut sciretur, a quanta celsitudine ad quantam descenderat humilitatem, ut nos exaltaret, non solum formam serui accipiens, sed etiam dorso uilissimi iumenti insidere non dedignatus. Hinc arguitur ambitio ac fastus eorum, qui discipulorum uicem in terra gerunt et equos eximios sibi comparant eosque phaleris exornant et auro, sericis operimentis seque ipsosque tegunt atque his insidendo cum seruorum itidem equitantium comitatu in publicum procedunt. Quasi uero plus famulis liceat quam ipsorum

discipulorum uicem in terra gerunt et equos eximios sibi comparant eosque phaleris exornant et auro, sericis operimentis seque ipsosque tegunt atque his insidendo cum seruorum itidem equitantium comitatu in publicum procedunt. Quasi uero plus famulis liceat quam ipsorum Domino, qui dum asello ueheretur, apostoli post illum pedestres ibant, ne pares ei esse uiderentur. Et quoniam illi, quia se humiliauerunt, exaltati sunt, nonne isti, quia se exaltant, humiliabuntur? Humiliabat se Dominus noster, et tamen laudatione multorum, qui opera eius uiderant,

liceat quam ipsorum Domino, qui dum asello ueheretur, apostoli post illum pedestres ibant, ne pares ei esse uiderentur. Et quoniam illi, quia se humiliauerunt, exaltati sunt, nonne isti, quia se exaltant, humiliabuntur? Humiliabat se Dominus noster, et tamen laudatione multorum, qui opera eius uiderant, carere non poterat. Obuiam uenit turba, ut scriptum est, uestimenta sua sternens in uia et palmarum ramos, ita ut ipse non ad mortem ire, sed iam deuicta morte triumphare uideretur. Vnde et clamabant: Osanna, benedictus, qui uenit in

multorum, qui opera eius uiderant, carere non poterat. Obuiam uenit turba, ut scriptum est, uestimenta sua sternens in uia et palmarum ramos, ita ut ipse non ad mortem ire, sed iam deuicta morte triumphare uideretur. Vnde et clamabant: Osanna, benedictus, qui uenit in nomine *corr. ex ascellum Domini, rex Israhel. Osanna in excelsis! Osanna autem »salua nos« interpretatur. Hoc angebat phariseos, et aiunt: Videtis, quia nihil proficimus. Ecce mundus totus post eum

aut quid admiramini, si mundus post eum abiit, per quem factus est mundus? Quid liuore pleni et mente atque intellectu uacui ad ipsum accedentes (ut Lucas ait) dicitis: Magister, increpa discipulos tuos! Quomodo supprimere magistri sui laudes discipuli potuerunt, qui uera docuit, qui salutaria pręcepit, quem tot mira fecisse nouerant? Accipite ergo, ut magis doleatis, ueri magistri responsum. Dico uobis — inquit — quia, si hi tacuerint, lapides clamabunt. Vis nosse, infidelis pharisee, quomodo hi

si mundus post eum abiit, per quem factus est mundus? Quid liuore pleni et mente atque intellectu uacui ad ipsum accedentes (ut Lucas ait) dicitis: Magister, increpa discipulos tuos! Quomodo supprimere magistri sui laudes discipuli potuerunt, qui uera docuit, qui salutaria pręcepit, quem tot mira fecisse nouerant? Accipite ergo, ut magis doleatis, ueri magistri responsum. Dico uobis — inquit — quia, si hi tacuerint, lapides clamabunt. Vis nosse, infidelis pharisee, quomodo hi tacuerunt et

Quia, si cognouisses et tu, et quidem in hac die tua, quę ad pacem tibi! Nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis. Quia uenient dies in te, et circumdabunt te inimici tui uallo, et circumdabunt te, et coangustabunt te undique, et ad terram prosternent te et filios tuos, qui in te sunt, et non relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod non cognoueris tempus uisitationis tuę. Debuit profecto Iudeorum peruicatiam uel poenę denunciatę certissimus euentus confringere. Talia quippe cuncta eis postea accidisse Iosephus in historia

ergo misericors Dominus non futurum urbis excidium, sed animarum, quas saluare uenerat, si in ipsum credere uoluissent, interitum. Quare autem etiam ista, quę nunc uidemus, patiantur, declarat dicens, eo quod non cognouerit tempus uisitationis suę. Quia uidelicet ipsum, qui tot ante seculis eis promissus fuerat, missum non susceperunt, cum pręsertim tot signa, tot miracula ab illo facta uidissent, et hęc quoque, quę prędixerat futura, ueraciter contigisse non ignorarent. Porro Dominus non solum uaticinio se esse maius aliquid, quam quod

Dominus non solum uaticinio se esse maius aliquid, quam quod uidebatur, monstrauit, uerum etiam uim quandam* proprię potestatis atque uirtutis. Templum enim ingressus (ut omnes Euangelistę tradunt) flagello de funiculis facto hos illosque feriendo eiiciebat foras, illos utique, qui uenditare et emere consueuerant offerenda in templo. Mensas nummulariorum cathedrasque uendentium columbas euertit et dixit eis: Domus mea domus orationis est, uos autem fecistis illam speluncam latronum. Mira res! Vnum multi fugiunt, nemo resistit. Necdum tamen

plurimis eum *corr. ex quadam sequentibus, quos pertimuisse feruntur neque tunc aliquid in illum moliri ausi. Cęterum, si ista, quę dicta sunt, iuxta tropologiam consyderabimus, inueniemus nostris quoque temporibus non paucos esse, qui de Dei templo speluncam faciant latronum. Templum Dei est — Apostolus inquit — quod estis uos. Nos ergo templum Dei sumus. Tunc autem de templo hoc speluncam latronum facimus, cum malis cupidinibus cor nostrum implemus et, ubi habitare Deum

ferentes ab eo se tam ignominiose de templo eiectos, rursum in necem eius inter se consultant, rursum eum perdere decernunt, a quo erant saluandi, si quicquam mentis sanę habuissent. Cum igitur (ut Mattheus, Marcus et Lucas referunt) proposuisset eis parabolam de colonis uineę, qui domini uineę seruos uerberibus affecerunt filiumque occiderunt extra uineam eiectum, et intulisset: Veniet dominus et perdet colonos istos, et dabit uineam aliis; utque apertius dicta intelligerent, subiunxisset: Ideo dico uobis, quia auferetur a uobis

hoc ultro ipse passurus aduenerat, ut pro peccatis omnium satisfaceret. Vnde et clamabat (sicut in Ioanne est scriptum): Nunc princeps huius mundi eiicietur foras. Mundi princeps erat diabolus, cum late in omnes idolatras regnaret. Qui tunc de eiusmodi regno est eiectus, cum gentes conuersę unum uerum Deum colere coepere. Et ego — inquit — si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Exaltatus in cruce, exaltatus in resurrectione, exaltatus in ascensione traxit ad se

ego — inquit — si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Exaltatus in cruce, exaltatus in resurrectione, exaltatus in ascensione traxit ad se sanctos patres de tenebris, gentiles de errore, Iudeos de expectatione, sed illos duntaxat Iudeos, qui eum, quem in Lege promissum expectabant, uenisse crediderunt. Omnia ergo traxit ad se, quia ex omnibus partem aliquam saluauit. Et nunc quoque trahere non cessat. Vim ergo ingerit, inquies? Nequaquam, sed bonum illud, quod per nos efficere non possumus, ipso adiuuante

In uespera itaque quintę ferię coena hęc facta est, et in eadem hora Christus captus. In uespera uero sextę ferię crucifixus, ut et typicum et uerum agnum uno die immolatum fuisse sciamus, alterum in initio, alterum in fine. Vel fortasse uerior est Burgensis sententia, qui huius quęstionis nodum ita soluit, ut dicat iuxta antiquam Hebreorum consuetudinem duplicem tunc decimam quartam lunę occurrisse, et in prima quidem Christum perfecisse uetus sacrificium nouumque instituisse; in secunda semet in sacrificium Deo Patri obtulisse.

enim opipare* tunc conuiuari mos erat): Ite in ciuitatem — respondit — ad quendam, et dicite ei: Magister dicit: Tempus meum prope est; apud te facio Pascha cum discipulis meis. Iubet, ut conueniant hominem incertum, quem ignorant, et fortasse, qui primus occurrerit. Marcus enim et Lucas aiunt: Occurret uobis homo quidam amphoram aquę portans. Et discipulis ergo occurrere fecit hominem, quem uolebat, et eidem occulta inspiratione persuasit, ut ipsos domi suę conuiuio excipiat. Cumque talia non nisi diuina

est tuum mandata scrutari, sed adimplere, quocunque modo scis et potes, nisi contraria mandatis Dei fuerint. Discumbebat — inquit — cum duodecim discipulis suis et edentibus illis dixit: Amen dico uobis, quia unus uestrum me traditurus est — qui intingit **corr. ex iungit mecum manum in paropside ***corr. ex parapside . Poterat uox ista a tam impio proposito deterrere *corr. ex oppipare Iudam, nisi mentem illius

Creator omnium fit famulus eorum, quos creauit. Et aliquem pudebit erga alterum sese gerere submissius? Lauat autem Dominus et extergit discipulorum suorum pedes, ut nos instruat, quam emundati accedere debeamus ad sumendum corporis et sanguinis eius sacramentum. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit. Venit ergo ad Symonem Petrum. Et dicit ei Petrus: Domine, tu mihi lauas pedes? Non lauabis mihi pedes in ęternum. Et Petrus igitur tantam Domini humilitatem admiratus non sinit sibi ablui pedes.

usque adeo separari a consortio Domini sui expauit, ut statim mutato proposito responderet: Domine, non tantum pedes, sed et manus et caput. Quasi diceret: Totum me laua a planta pedis usque ad uerticem capitis; tantum ne me a te separes. Dicit ei Iesus: Qui lotus est, non indiget, nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus. Qui enim Christi baptismo lotus est, totus mundus est. Confirmatione tamen ei opus est, ne inquinetur. Vnde baptizatos in ecclesia sacro deinde chrysmate inungi ab episcopo cernimus. Vel

responderet: Domine, non tantum pedes, sed et manus et caput. Quasi diceret: Totum me laua a planta pedis usque ad uerticem capitis; tantum ne me a te separes. Dicit ei Iesus: Qui lotus est, non indiget, nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus. Qui enim Christi baptismo lotus est, totus mundus est. Confirmatione tamen ei opus est, ne inquinetur. Vnde baptizatos in ecclesia sacro deinde chrysmate inungi ab episcopo cernimus. Vel hoc est illud, quod Paulus ait: Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc

baptismo lotus est, totus mundus est. Confirmatione tamen ei opus est, ne inquinetur. Vnde baptizatos in ecclesia sacro deinde chrysmate inungi ab episcopo cernimus. Vel hoc est illud, quod Paulus ait: Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; qui iudicat* me, Dominus est. Non enim sufficit nostra emundatio, id est a peccatis abstinentia; nisi Christi meritum accesserit, cęleste regnum ingredi non merebimur. Tunc ergo Iesus pedes nostros lauat, cum per passionis suę gratiam nos de terra sublatos cęlestibus

ista utitur? Vt eos ad susceptionem tantę futurę gratię pręparet, quibus post passionem Spiritum Sanctum missurus erat. Et uos mundi estis — inquit — sed non omnes. Cur ita? Declarat Euangelista dicens: Sciebat enim, quisnam esset, qui traderet eum. Propterea dixit: Non estis mundi omnes. Latebat ergo inter agnos lupus, inter homines sanctos spiritus nequam. De quo dicitur: Vnus uestrum diabolus est. Sequitur: Postquam ergo lauit pedes eorum, accepit uestimenta sua et, cum recubuisset

inquit, quod ad salutem omnium credentium instituitur; desyderaui manducare uobiscum, ut ante mortem meam discatis, quomodo uos idem oporteat aliis ministrare in mei memoria et qualiter uobis conueniat corporis et sanguinis mei sacrificium offerre Deo pro omnium, qui in me credunt, salute. Coenantibus ergo eis accepit Iesus panem et benedixit ac fregit deditque discipulis suis et ait: Accipite et comedite! Hoc est corpus meum. Et accipiens calicem gratias egit et dedit illis dicens: Bibite ex hoc omnes! Hic est

Coenantibus ergo eis accepit Iesus panem et benedixit ac fregit deditque discipulis suis et ait: Accipite et comedite! Hoc est corpus meum. Et accipiens calicem gratias egit et dedit illis dicens: Bibite ex hoc omnes! Hic est enim sanguis meus Noui Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Ita in Mattheo scriptum. Sacerdotale igitur hoc munus est. Apostolis primum dictum est, ut accipiant et comedant et bibant. Illis iuxta Paulum a Domino dicitur: Hoc facite in meam commemorationem! Ad illos

insuper nobis in cibum et potum, ut tuę uirtutis, tuę glorię, tuę beatitudinis efficias participes. Accipimus itaque corpus et sanguinem tuum, Domine, in os nostrum, ut tu in nobis et nos in te maneamus. Accipimus sub aliena specie, et non aliud esse credimus, quam quod a te, qui ueritas es, audimus. Quodque oculis non cernimus, hoc fide percipimus, ut et spiritalis alimenti dono et plenę credulitatis merito tibi uniamur, tibi copulemur, atque ubi tu es, et ipsi simus. Tu ille cibus, ille potus es, sine quo uiuere nequimus et cum quo semper nos beatos

illum ueluti purum hominem in terra regnaturum, et primo quisque loco se apud regem fore concupiuit. Hinc sane Lucas ait factam esse inter eos contentionem, quis eorum uideretur esse maior. Sed humilis Magister humilitatem docuit dicens: Reges gentium dominantur eorum. Et qui potestatem habent super eos, benefici uocantur. Vos autem non sic, sed qui maior est in uobis, fiat sicut minor, et qui pręcessor, sicut ministrator. Male superbi homines ambitionis suę arrogantiam apostolorum ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id

regem fore concupiuit. Hinc sane Lucas ait factam esse inter eos contentionem, quis eorum uideretur esse maior. Sed humilis Magister humilitatem docuit dicens: Reges gentium dominantur eorum. Et qui potestatem habent super eos, benefici uocantur. Vos autem non sic, sed qui maior est in uobis, fiat sicut minor, et qui pręcessor, sicut ministrator. Male superbi homines ambitionis suę arrogantiam apostolorum ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non

factam esse inter eos contentionem, quis eorum uideretur esse maior. Sed humilis Magister humilitatem docuit dicens: Reges gentium dominantur eorum. Et qui potestatem habent super eos, benefici uocantur. Vos autem non sic, sed qui maior est in uobis, fiat sicut minor, et qui pręcessor, sicut ministrator. Male superbi homines ambitionis suę arrogantiam apostolorum ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me

est in uobis, fiat sicut minor, et qui pręcessor, sicut ministrator. Male superbi homines ambitionis suę arrogantiam apostolorum ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta

minor, et qui pręcessor, sicut ministrator. Male superbi homines ambitionis suę arrogantiam apostolorum ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed

pręcessor, sicut ministrator. Male superbi homines ambitionis suę arrogantiam apostolorum ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed Domini uestri

ista contentione se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed Domini uestri exemplo gregi uobis credito ministrare: doctrinam ignaris, panem pauperibus, consolationem

se excusare sibi uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed Domini uestri exemplo gregi uobis credito ministrare: doctrinam ignaris, panem pauperibus, consolationem miseris. Alioquin

uidentur. Si enim id liceret, nequaquam a Domino reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed Domini uestri exemplo gregi uobis credito ministrare: doctrinam ignaris, panem pauperibus, consolationem miseris. Alioquin non eritis eius

reprehensi fuissent. Vos non sic, inquit. Vos, qui in me creditis, qui me sequimini, qui mei discipuli estis — non sic. Nam, quis maior est — inquit — qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed Domini uestri exemplo gregi uobis credito ministrare: doctrinam ignaris, panem pauperibus, consolationem miseris. Alioquin non eritis eius discipuli, qui non solum his, quibus pręerat, talia

recumbit? Ego autem in medio uestrum sum, sicut qui ministrat. Discite, pontifices, dignitate accepta non intumescere, sed Domini uestri exemplo gregi uobis credito ministrare: doctrinam ignaris, panem pauperibus, consolationem miseris. Alioquin non eritis eius discipuli, qui non solum his, quibus pręerat, talia ministrauit, sed etiam, cum esset omnium Dominus, pedes seruorum suorum lauit. Qui maiores estis in ecclesia Christi, estote sicut minores, non ut delinquentes castigare negligatis, sed ut ope uestra indigentes adiuuetis. Tanquam pręsides

sed Domini uestri exemplo gregi uobis credito ministrare: doctrinam ignaris, panem pauperibus, consolationem miseris. Alioquin non eritis eius discipuli, qui non solum his, quibus pręerat, talia ministrauit, sed etiam, cum esset omnium Dominus, pedes seruorum suorum lauit. Qui maiores estis in ecclesia Christi, estote sicut minores, non ut delinquentes castigare negligatis, sed ut ope uestra indigentes adiuuetis. Tanquam pręsides peccatores corripite, tanquam ministri bona omnibus, qui fidei uestrę commendati sunt, prouidete. Si hoc ita non

sed etiam, cum esset omnium Dominus, pedes seruorum suorum lauit. Qui maiores estis in ecclesia Christi, estote sicut minores, non ut delinquentes castigare negligatis, sed ut ope uestra indigentes adiuuetis. Tanquam pręsides peccatores corripite, tanquam ministri bona omnibus, qui fidei uestrę commendati sunt, prouidete. Si hoc ita non feceritis, reprobabit uos Dominus, humilitatis suę signa non inueniens in uobis. Sin uero* feceritis, uobis quoque dicturus est, quod tunc discipulis suis dixit: Vos estis, qui permansistis mecum in tentationibus

tanquam ministri bona omnibus, qui fidei uestrę commendati sunt, prouidete. Si hoc ita non feceritis, reprobabit uos Dominus, humilitatis suę signa non inueniens in uobis. Sin uero* feceritis, uobis quoque dicturus est, quod tunc discipulis suis dixit: Vos estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et *corr. ex sinuero bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thronos

dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et *corr. ex sinuero bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thronos (duodecim) *om. iudicantes duodecim tribus Israhel. Qui ergo humiliantur cum Christo et in tentationibus eius permanent constantes, cum illo et exaltabuntur et per illum saturabuntur ineffabili dulcedine diuinę uisionis, et in fine seculi cum illo iudicabunt. Quod et Apostolus testatur dicens: Angelos

Quod et Apostolus testatur dicens: Angelos iudicabimus. Mensa itaque illa et regnum et throni non est aliquid materiale, sed spiritale bonum neque corruptioni obnoxium neque frui; quo frui quidem edere et bibere uocat. De quo alibi dixit: Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam saturabuntur. Nonne igitur mirabi Quęstio lis quędam est ista uirtus, cui tantum ac tale propositum est pręmium? Et quoniam super duodecim thronos sessuros eos ait, dicet

sitiunt iustitiam, quoniam saturabuntur. Nonne igitur mirabi Quęstio lis quędam est ista uirtus, cui tantum ac tale propositum est pręmium? Et quoniam super duodecim thronos sessuros eos ait, dicet aliquis: Ergo Iudas, qui in numero duodecim fuit, cum illis sedebit et iudicabit? Sed ad eos dirigitur sermo, qui perseuerarunt in tentationibus cum Christo, non ad eos, qui pręuaricati sunt sicut Iudas, cuius locum obtinuit Barnabas, ut apostolorum duodenus numerus plenus esset et alii apostolici

Quęstio lis quędam est ista uirtus, cui tantum ac tale propositum est pręmium? Et quoniam super duodecim thronos sessuros eos ait, dicet aliquis: Ergo Iudas, qui in numero duodecim fuit, cum illis sedebit et iudicabit? Sed ad eos dirigitur sermo, qui perseuerarunt in tentationibus cum Christo, non ad eos, qui pręuaricati sunt sicut Iudas, cuius locum obtinuit Barnabas, ut apostolorum duodenus numerus plenus esset et alii apostolici uiri singulis eorum adherere possent, quorum uirtutem ante fuissent imitati.

uirtus, cui tantum ac tale propositum est pręmium? Et quoniam super duodecim thronos sessuros eos ait, dicet aliquis: Ergo Iudas, qui in numero duodecim fuit, cum illis sedebit et iudicabit? Sed ad eos dirigitur sermo, qui perseuerarunt in tentationibus cum Christo, non ad eos, qui pręuaricati sunt sicut Iudas, cuius locum obtinuit Barnabas, ut apostolorum duodenus numerus plenus esset et alii apostolici uiri singulis eorum adherere possent, quorum uirtutem ante fuissent imitati. Deinde in Mattheo et in Marco ad eos dicentem audimus:

Egressus est trans torrentem Cedron et intrauit in hortum. Cedron moerorem sonat. Transit ergo Christus torrentem moeroris, ut ad regnum ascendat gaudii sempiterni. Oportuit enim pati Christum et sic intrare in gloriam suam. Falluntur itaque luxurię dediti diuites, qui inter mundi huius uoluptates diffluendo beatitudinem consequi sperant. Non possumus cum Christo ascendere in cęlum, nisi prius eum secuti fuerimus trans Cedron euntem. Per dura et aspera peruenitur ad quietem, per peccatorum moerorem, per carnis afflictionem, per aduersitatum

in cęlum, nisi prius eum secuti fuerimus trans Cedron euntem. Per dura et aspera peruenitur ad quietem, per peccatorum moerorem, per carnis afflictionem, per aduersitatum patientiam ad summi boni possessionem. Vnde Christus transmisso* Cedrone uenit in hortum, qui etiam paradisus dicitur, ut locum illum significet deliciarum et ut, unde per peccatum eiecti fuimus, per Christi satisfactionem eodem nos innuat reducendos. Qui enim longo admodum tempore exules fuimus, iam tandem Christo duce postliminio reuertimur in patriam, non terrenam,

per aduersitatum patientiam ad summi boni possessionem. Vnde Christus transmisso* Cedrone uenit in hortum, qui etiam paradisus dicitur, ut locum illum significet deliciarum et ut, unde per peccatum eiecti fuimus, per Christi satisfactionem eodem nos innuat reducendos. Qui enim longo admodum tempore exules fuimus, iam tandem Christo duce postliminio reuertimur in patriam, non terrenam, sed cęlestem, non temporalem, sed ęternam. Illic autem ubi conuenerat Iesus cum discipulis, iussit eos residere, donec ipse paulo longius digressus

— sed sicut tu. Si enim liberari ab aduersis, quę patimur, poscimus, utrum nobis, si liberemur, profuturum sit, ignoramus; et bonum aliquod temporale petendo, utrum expediat ad animę salutem, nescimus. Talia ergo, si nobis conducibile futurum sit, uoluntati eius, qui solus nouit omnia, committamus. Transire quippe a se calicem passionis petiit Iesus, quia pati ut homo exhorrebat, ut Saluator uolebat, ut Deus disponebat. Et quoniam recedens a discipulis pręmiserat ***corr. ex premiserat : Sustinete

ex premiserat : Sustinete hic et uigilate, eosdem ab oratione rediens, cum dormientes inuenisset, increpuit dicens: Non potuistis una hora uigilare mecum? Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem! Vos — inquit — qui profitebamini mori mecum, ne uigilare quidem mecum potuistis. Vigilate et orate. Sunt enim, qui uigilant et non orant, ut nocturni fures, ut turpes adulteri. Qui enim facit malum, odit lucem et in tenebris uigilat. Ad sanctos autem pertinet uigilare simul et

cum dormientes inuenisset, increpuit dicens: Non potuistis una hora uigilare mecum? Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem! Vos — inquit — qui profitebamini mori mecum, ne uigilare quidem mecum potuistis. Vigilate et orate. Sunt enim, qui uigilant et non orant, ut nocturni fures, ut turpes adulteri. Qui enim facit malum, odit lucem et in tenebris uigilat. Ad sanctos autem pertinet uigilare simul et orare, non ideo, ne tententur — necesse est enim tentari et pugnas sentire mortalem — sed ne intrent in

una hora uigilare mecum? Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem! Vos — inquit — qui profitebamini mori mecum, ne uigilare quidem mecum potuistis. Vigilate et orate. Sunt enim, qui uigilant et non orant, ut nocturni fures, ut turpes adulteri. Qui enim facit malum, odit lucem et in tenebris uigilat. Ad sanctos autem pertinet uigilare simul et orare, non ideo, ne tententur — necesse est enim tentari et pugnas sentire mortalem — sed ne intrent in tentationem, hoc est, ne ab ea superentur.

autem pertinet uigilare simul et orare, non ideo, ne tententur — necesse est enim tentari et pugnas sentire mortalem — sed ne intrent in tentationem, hoc est, ne ab ea superentur. Nulla quippe securitas est iuxta serpentem dormire. Dormiunt autem, qui infirmitatis suę obliti et in semet confidentes orare et a Domino auxilium poscere contemnunt. Iccirco sequitur: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Omnium sane mortalium caro infirma est, non omnium spiritus promptus, sed talium duntaxat, quales hi

instruere exemplo (ut Euangelista ait) iterum secundo abiit et orauit: Pater mi, si non potest hic calix transire, nisi bibam illum, fiat uoluntas tua! Et nos orando dicimus: Fiat uoluntas tua, sicut in cęlo et in terra! Vt ubique eius uoluntas fiat, qui ubique bonus est et malum uelle omnino non potest. Et uenit iterum — inquit — et inuenit eos dormientes. Erant enim eorum oculi grauati. Et relictis illis iterum abiit, et orauit tertio eundem sermonem. Tertio orando docet instandum esse

ex precipue orandum esse, cum patiendi periculum imminet, ut in fide constantes inueniamur et magis optemus fideles mori quam infideles uiuere. Et quid enim magnum pręstamus **corr. ex prestamus , si pro eius nomine morimur, qui prior pro nobis mori uoluit? Immo, qui, quicquid dixit, quicquid fecit, quicquid passus est, totum in nostrę salutis commodum conuertit. Et nos, si pro eius confessione morimur, per ipsum, quem profitendo morimur, saluamur. Oranti

esse, cum patiendi periculum imminet, ut in fide constantes inueniamur et magis optemus fideles mori quam infideles uiuere. Et quid enim magnum pręstamus **corr. ex prestamus , si pro eius nomine morimur, qui prior pro nobis mori uoluit? Immo, qui, quicquid dixit, quicquid fecit, quicquid passus est, totum in nostrę salutis commodum conuertit. Et nos, si pro eius confessione morimur, per ipsum, quem profitendo morimur, saluamur. Oranti apparuisse angelum Lucas testatur:

orando ęstuat et sudat. Factus — inquit — in agonia prolixius orabat. Hoc est, contentione quadam animi in oratione perseuerabat, ut et tu morte imminente feruentius ores, cupidius ueniam postules Iudici te mox offerendum sciens, qui, quicquid de te statuet, ęternum erit. Sudans autem Dominus sanguinis guttas nemine uerberante, nonne ostendit, quod uolens passioni sese offerat, quod sponte uerberantibus quoque corpus suum subiiciat, ut susceptis uulneribus pro nobis sanguinem huberius fundat et

amoris magnitudinem, quicquid restabat in corpore, dispersit in cruce. Qualiter autem ab impiis comprehensus fuerit, quoniam a Ioanne accuratius copiosiusque describitur, quid ille dicat, consyderemus. Sciebat — inquit — et Iudas, qui tradebat eum, locum, quia frequenter Iesus conuenerat illuc cum discipulis suis. Iudas sciebat hortum illum, in quem Iesus cum discipulis introierat. Ipse ergo Iudas non introierat, indignus fidelium consortio, qui Iustum iam uendiderat pro argento. Et quia hortus

Sciebat — inquit — et Iudas, qui tradebat eum, locum, quia frequenter Iesus conuenerat illuc cum discipulis suis. Iudas sciebat hortum illum, in quem Iesus cum discipulis introierat. Ipse ergo Iudas non introierat, indignus fidelium consortio, qui Iustum iam uendiderat pro argento. Et quia hortus paradisus dicitur, proditione inquinatus paradisum intrare non potuit. Cum illis ergo, quibus iam adheserat, ad abyssum inferni festinabat. Capi autem Iesus ibi uoluit, ut pro peccato, quod in paradiso commissum fuerat,

quem quęrunt; cum militibus et armis, nequis eum defendere audeat. Iesus itaque sciens omnia, quę uentura erant super eum, processit et dixit ad eos: Quem quęritis? Responderunt ei: Iesum Nazarenum. Dicit eis Iesus: Ego sum. Stabat et Iudas — inquit — qui tradebat eum cum ipsis. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram. Quando uoluit, latebat, ne inueniretur; quando uoluit, per medium illorum ibat nec comprehendebatur. Nunc uero tempus passioni statutum obseruans obuiam procedit, se esse

statutum obseruans obuiam procedit, se esse eum, quem quęrunt, fatetur. Et ut ostenderet ne nunc quidem se capi posse, si uellet, uno uerbo retrocedere cogit cohortem armatam et in terram ruere. Ego sum, inquit, ut se eiusdem substantię esse cum illo significaret, qui Moysi nomen eius quęrenti: Ego sum, qui sum, hoc nomen mihi est in ęternum, respondit. Nomen ergo diuinę essentię, quę in Christo erat, ferre nequiuerunt et in terram statim prostrati sunt. Retrorsum abire et in terram cadere proprium est iniquorum.

quem quęrunt, fatetur. Et ut ostenderet ne nunc quidem se capi posse, si uellet, uno uerbo retrocedere cogit cohortem armatam et in terram ruere. Ego sum, inquit, ut se eiusdem substantię esse cum illo significaret, qui Moysi nomen eius quęrenti: Ego sum, qui sum, hoc nomen mihi est in ęternum, respondit. Nomen ergo diuinę essentię, quę in Christo erat, ferre nequiuerunt et in terram statim prostrati sunt. Retrorsum abire et in terram cadere proprium est iniquorum. Retrorsum abis, cum Domino tuo peccas. In terram cadis,

explicemus. Iesus in discipulos manum protendens: Si me quęritis — inquit — sinite hos abire. O immensam Domini nostri charitatem! Semet ad necem quęrentibus offerebat, tantum discipulis suis ne nocerent. Sinite hos abire illęsos, qui mecum sunt. Me comprehendite, me ligate, me per supplicia interficite! Hos autem, qui me comitantur, *corr. ex committantur dimittite liberos, pręstate securos. Iudę osculum

inquit — sinite hos abire. O immensam Domini nostri charitatem! Semet ad necem quęrentibus offerebat, tantum discipulis suis ne nocerent. Sinite hos abire illęsos, qui mecum sunt. Me comprehendite, me ligate, me per supplicia interficite! Hos autem, qui me comitantur, *corr. ex committantur dimittite liberos, pręstate securos. Iudę osculum Adhuc illis dubitantibus, an ipse esset, quem quęrebant, Iudę proditoris

palam osculatur, quem occulte uendiderat; eum amice amplectitur, quem hostiliter in necem tradebat. Dixerat enim: Quemcunque osculatus fuero, ipse est, tenete eum! Hypocritę Tales profecto sunt, qui per beniuolentię simulationem eis, quos diligere se ostendunt, insidiantur. Tales sunt et hypocritę, qui se Deo seruire gestu habituque testantur et magis corpori suo seruiunt, dum sub religiosę uitę uelamento collectas elemosinas hauriendis uoluptatibus turpiter

enim: Quemcunque osculatus fuero, ipse est, tenete eum! Hypocritę Tales profecto sunt, qui per beniuolentię simulationem eis, quos diligere se ostendunt, insidiantur. Tales sunt et hypocritę, qui se Deo seruire gestu habituque testantur et magis corpori suo seruiunt, dum sub religiosę uitę uelamento collectas elemosinas hauriendis uoluptatibus turpiter impendunt. Christum aperte osculantur coram populo precationibus insistendo, ante sanctorum imagines genua

inferunt in eum, captum uinculis constringunt, uincto illudunt, conuitiantur et furore conciti ne manibus quidem temperant. Petrus uero in tanta Domini sui iniuria nequaquam cunctandum ratus educto gladio Malchum, pontificis seruum, ferit dexteramque ei amputat auriculam. Et qui pro se fortasse non repugnaret, pro eo, quem se chariorem habebat, certare non timuit. Sed furentis impatientiam arguens repressit Dominus et iam in alios quoque irruere parantem inhibuit. Conuerte — inquit — gladium tuum in locum suum. Omnes enim, qui

Et qui pro se fortasse non repugnaret, pro eo, quem se chariorem habebat, certare non timuit. Sed furentis impatientiam arguens repressit Dominus et iam in alios quoque irruere parantem inhibuit. Conuerte — inquit — gladium tuum in locum suum. Omnes enim, qui acceperint gladium, peribunt. An putas, quia non possum rogare Patrem meum, et exibebit mihi modo plus quam duodecim legiones angelorum? Vel sicut Ioannes ait: Calicem, quem dat mihi Pater, non uis, ut bibam illum? Quibus uerbis aperte monstrauit sponte se

scripturę prophetarum. Lucas addit: Sed hęc est hora uestra et potestas tenebrarum. Hęc utique hora uestra est, qua comprehendi et pati uolui, hac ipsa uos in me infenso animo sęuituri estis. Et hęc est potestas tenebrarum spirituumque reproborum, qui uos ita obtenebrarunt, ut lucem, quę ad illuminandum omnem hominem uenit, uidere non potestis. Et quoniam, qui credunt in lucem, filii lucis sunt, uos non credentes filii estis tenebrarum. Quęstio

Hęc utique hora uestra est, qua comprehendi et pati uolui, hac ipsa uos in me infenso animo sęuituri estis. Et hęc est potestas tenebrarum spirituumque reproborum, qui uos ita obtenebrarunt, ut lucem, quę ad illuminandum omnem hominem uenit, uidere non potestis. Et quoniam, qui credunt in lucem, filii lucis sunt, uos non credentes filii estis tenebrarum. Quęstio Hoc loco quęri* potest, unde tunc Petrus tam audax fuerit, qui postea tam timidus fuit, ut uoce ancillę

omnem hominem uenit, uidere non potestis. Et quoniam, qui credunt in lucem, filii lucis sunt, uos non credentes filii estis tenebrarum. Quęstio Hoc loco quęri* potest, unde tunc Petrus tam audax fuerit, qui postea tam timidus fuit, ut uoce ancillę perterritus eum, pro quo modo digladiatus est, negarit? Pręsente enim Domino armatam cohortem non timebat, absente foeminas inermes expauit. Omnis quippe humana uirtus debilis est et imbecilla, nisi pręsentis Domini iuuetur auxilio.

uoce ancillę perterritus eum, pro quo modo digladiatus est, negarit? Pręsente enim Domino armatam cohortem non timebat, absente foeminas inermes expauit. Omnis quippe humana uirtus debilis est et imbecilla, nisi pręsentis Domini iuuetur auxilio. Malchus figuram gerit Iudeorum; qui aure dextera carent ad intelligentiam Legis spiritalem, sinistram tantum habent, cum nihil extra historię sensum percipiant. Solis** autem illis mystica patent, quibus ipse Iesus in credendo sanum infundit auditum. Pręterea, cum dictum sit: Qui gladio

Iudeorum; qui aure dextera carent ad intelligentiam Legis spiritalem, sinistram tantum habent, cum nihil extra historię sensum percipiant. Solis** autem illis mystica patent, quibus ipse Iesus in credendo sanum infundit auditum. Pręterea, cum dictum sit: Qui gladio Quęstio percutit, gladio peribit, quęritur, quomodo hoc uerum sit, si multi gladio percutientes aut morbo aut naufragio aut aliquo alio casu pereant. Non de gladio temporali intelligendum est, sed ęterno,

in Apocalypsi uidit procedere de ore Dei, ex utraque parte acutum. Potens est enim corpus et animam mittere in gehennam et totum hominem perdere perditione sempiterna. De hoc satis; cętera uideamus! Iesu comprehenso discipuli timore perculsi diffugerunt illo relicto. Qui tamen simul cum Petro dixerant uelle se una cum eo etiam mori. Nondum inerat*** ipsis charitas illa, quę foras mittit timorem et de qua gloriabatur Paulus dicens: Diffusa est charitas in cordibus uestris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. His

timore perculsi diffugerunt illo relicto. Qui tamen simul cum Petro dixerant uelle se una cum eo etiam mori. Nondum inerat*** ipsis charitas illa, quę foras mittit timorem et de qua gloriabatur Paulus dicens: Diffusa est charitas in cordibus uestris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. His Marcus adiungens ait: Adolescens autem quidam sequebatur illum amictus syndone super nudo. Et tenuerunt eum. At ille relicta syndone nudus profugit ab eis. Quis fuerit adolescens iste, incertum est. Quidam aiunt fuisse hunc de

queri **corr. ex Solus ***corr. ex iuerat documento nobis est, ut relictis omnibus, quibus ad seruiendum Deo impedimur, nudi et expediti fugiamus. Et merebimur esse eius discipuli, qui iubet illos, qui nomine illo censeri uolunt, ut uendant omnia et precio egenis erogato ipsum sequantur. Pauperis enim magistri pauper discipulus sit oportet. Vt autem neque inopiam pro Christi nomine neque supplicia pati graue sit, meminerimus, quid ille pro peccatis nostris

**corr. ex Solus ***corr. ex iuerat documento nobis est, ut relictis omnibus, quibus ad seruiendum Deo impedimur, nudi et expediti fugiamus. Et merebimur esse eius discipuli, qui iubet illos, qui nomine illo censeri uolunt, ut uendant omnia et precio egenis erogato ipsum sequantur. Pauperis enim magistri pauper discipulus sit oportet. Vt autem neque inopiam pro Christi nomine neque supplicia pati graue sit, meminerimus, quid ille pro peccatis nostris perpessus fuerit.

perpessus fuerit. Tradidit se in manibus iniquorum, irrideri, conuitiis discindi, conspui, uerberari, configi, cędi, occidi uoluit, ut nos saluaret. Relicta — inquit — syndone nudus profugit ab eis. Conueniamus hoc loco illos, qui auertere conantur liberos suos ab ingressu collegii monachalis. Impii patres, ingratę matres! Filii uestri relicta terrenę uanitatis syndone ad Ecclesiam confugiunt; uos fugientes persequimini, uos eos, quantum in uobis est, illi seruire uetatis, qui Filio suo unigenito non

Conueniamus hoc loco illos, qui auertere conantur liberos suos ab ingressu collegii monachalis. Impii patres, ingratę matres! Filii uestri relicta terrenę uanitatis syndone ad Ecclesiam confugiunt; uos fugientes persequimini, uos eos, quantum in uobis est, illi seruire uetatis, qui Filio suo unigenito non pepercit, ut uobis parceret, morti eum obtulit, ut uobis uitam donaret. Hancne tanto benefactori uestro rependitis gratiam, ut ab Ecclesię limine arceatis filios uestros, in qua diuino addicti cultui Deum laudent ab omni iniuria securi, ab omni

Domino, a quo omnia bona accepit, aduersarium constituisse ac simul filium suum, supra quam oporteat diligendo, propriis manibus trucidasse arguetur. Quin immo minus foret crudelis, si ei uitam temporalem erriperet, quam ut ęternam inuideat. Aeternam autem filio uitam inuidet, qui ad seruitium cęlestis regis proficiscenti uiolenter sese opponit et ab incoepto spiritalis ac salutiferę conuersationis retardat atque abducere conatur. Videant igitur parentes, quid hac in re facto opus sit, ne nimis inconsulte natos suos amando et semetipsos

sumus, redeamus! Comprehensum Iesum ligauerunt (ut Ioannes ait) et adduxerunt eum ad Annam primum, Caiphę pontificis socerum; mox ad ipsum Caipham, deinde ad Pilatum et Herodem, ut omnium inique iudicantium contumelias sustineret, qui omnes redimere uenerat, et eo maiore beneficio nos obligaret, quo plura pro nobis ultro perferret. Illum ergo uinctum et ad Caipham ductum ex his, qui modo fugerant, secuti sunt Simon Petrus et alius discipulus, pontifici notus. Sequebatur Petrus Dominum

socerum; mox ad ipsum Caipham, deinde ad Pilatum et Herodem, ut omnium inique iudicantium contumelias sustineret, qui omnes redimere uenerat, et eo maiore beneficio nos obligaret, quo plura pro nobis ultro perferret. Illum ergo uinctum et ad Caipham ductum ex his, qui modo fugerant, secuti sunt Simon Petrus et alius discipulus, pontifici notus. Sequebatur Petrus Dominum pietate erga ipsum commotus, a longe tamen timore prępeditus.* Vrgebat amor, obstabat timor; quid ageret, nesciebat. Nihilominus sequebatur, et quiescere non

destruere templum Dei. Ille dixerat: Et ego in triduo suscitabo illud; hi aiunt: Et post triduum reędificare illud. Aliud est autem reędificare, aliud suscitare. Hoc ad homines pertinet, illud ad ędium fabricam. Falsi ergo testes sunt, qui dissimili uerborum structura alium sensum conantur ellicere sermonis eius, quem accusant, quam eum, quem ipse continet sermo. Caiphas autem consurgens et ore ad Iesum conuersus furibundo ac procaci exclamat: Quid non respondes ad ea, quę isti aduersum te

Ecce nunc audistis blasphemiam. Quid uobis uidetur? Quanta huius pontificis in innocentem malignitas, gestu, quo uestimenta scidit, uerbis, quibus blasphemum pronunciauit, iudicio, quo non esse opus testibus dixit, damnandum ostendit. Denique, quid illis, qui accusabant, uideretur, quęrit. Quasi uero eis, qui accusant, in accusatum proferre sententiam ius esset, ut idem ipsi et accusatorum fungantur officio et testium et iudicis. Totus ergo iudicii ordo peruertitur, quoties non ex uero, sed ex odio iudicatur. Reus est

uobis uidetur? Quanta huius pontificis in innocentem malignitas, gestu, quo uestimenta scidit, uerbis, quibus blasphemum pronunciauit, iudicio, quo non esse opus testibus dixit, damnandum ostendit. Denique, quid illis, qui accusabant, uideretur, quęrit. Quasi uero eis, qui accusant, in accusatum proferre sententiam ius esset, ut idem ipsi et accusatorum fungantur officio et testium et iudicis. Totus ergo iudicii ordo peruertitur, quoties non ex uero, sed ex odio iudicatur. Reus est mortis, responderunt. Quid enim aliud respondere

in accusatum proferre sententiam ius esset, ut idem ipsi et accusatorum fungantur officio et testium et iudicis. Totus ergo iudicii ordo peruertitur, quoties non ex uero, sed ex odio iudicatur. Reus est mortis, responderunt. Quid enim aliud respondere poterant ei, qui eadem malicia accusabant? Reum esse mortis dixerunt, qui iam tot mortuis uitam dederat. Quam autem ineffrenata inuidia in illum accensi essent, continuo re ipsa patuit. Vix enim uerba finierant, et expuere coepere in faciem eius, colaphis eum cędere, palmas ori

et accusatorum fungantur officio et testium et iudicis. Totus ergo iudicii ordo peruertitur, quoties non ex uero, sed ex odio iudicatur. Reus est mortis, responderunt. Quid enim aliud respondere poterant ei, qui eadem malicia accusabant? Reum esse mortis dixerunt, qui iam tot mortuis uitam dederat. Quam autem ineffrenata inuidia in illum accensi essent, continuo re ipsa patuit. Vix enim uerba finierant, et expuere coepere in faciem eius, colaphis eum cędere, palmas ori incutere et, ut Lucas ait, uultum eius uelare dicentes:

uitam dederat. Quam autem ineffrenata inuidia in illum accensi essent, continuo re ipsa patuit. Vix enim uerba finierant, et expuere coepere in faciem eius, colaphis eum cędere, palmas ori incutere et, ut Lucas ait, uultum eius uelare dicentes: Prophetiza, quis est, qui te percussit? O prępostera eius temporis conditio! Veritas oppressa fuit mendacio, sputis deturpata maiestas, colaphis cęsa uirtus et cęlestis altitudo ad terram usque humiliata. Quis hoc audiens non turbatur, non dolore concutitur, non animi indignatione commouetur?

tormentis et nullum supplicii genus pro Christi confessione recusare. Cęterum impii illi (ut Lucas testatur) etiam uultum eius uelabant, ne blando et super omnia miti eius aspectu mouerentur ad miserationem. Et: Prophetiza, aiunt, ut illis exprobrent, qui eum tanquam prophetam habebant. Ille uero non propheta, sed prophetarum Dominus ista pro nobis sustinebat. Ligari enim uoluit, ut nostrorum uincula solueret delictorum, sputis sordidari, ut nos a culpa mundaret, colaphis cędi, ut eius regnum euerteret, qui nos in Adam

exprobrent, qui eum tanquam prophetam habebant. Ille uero non propheta, sed prophetarum Dominus ista pro nobis sustinebat. Ligari enim uoluit, ut nostrorum uincula solueret delictorum, sputis sordidari, ut nos a culpa mundaret, colaphis cędi, ut eius regnum euerteret, qui nos in Adam conciderat, uelari ab infidis, ut credentibus ueritatem manifestaret et, quę Iudeis figurarum inuolucris adumbrata erant, ea nobis in se impleta demonstraret. Nos talia recolendo ad Saluatorem nostrum conuersi clamemus, eius in nos benignitatem

autem, dum Petrus frigescentia membra prunarum calore refouet, pontifex interrogat Iesum de discipulis suis et doctrina eius. Malignus captator ueluti discere uolens interrogat, et tamen accusandi causas extorquere nititur. De discipulis ergo quęrit, ut seditiosum deferat eum, qui circa se pręsidia compararet. De doctrina scrutatur, ut, si Mosaicę contrariam esse deprehenderit, ipsum tanquam Deo aduersantem morte mulctandum denunciet. Dominus autem sic responsum temperauit, ut et uera diceret **corr. ex doceret et illi

Ego palam — inquit — locutus sum mundo. Ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes Iudei conueniunt. Et in occulto *corr. ex premittit locutus sum nihil. Quid me interrogas? Interroga eos, qui audierunt, quid locutus sum ipsis. Ecce hi sciunt, quid dixerim ego. Magna profecto innocentię fiducia, cum quis etiam inimicos in testimonium sui citat. Dicant illi, inquit, quorum uerbis fidem pręstas.* Mihi enim, quanuis uera dixerim, nequaquam credes. Dicant

audierunt, quid locutus sum ipsis. Ecce hi sciunt, quid dixerim ego. Magna profecto innocentię fiducia, cum quis etiam inimicos in testimonium sui citat. Dicant illi, inquit, quorum uerbis fidem pręstas.* Mihi enim, quanuis uera dixerim, nequaquam credes. Dicant illi, qui, licet mihi inuideant, non usque adeo impudentes sunt, ut ea uel inficientur** uel inuertant, quę ego docuerim, cum nota sint omnibus. Hęc autem cum dixisset, unus assistens ministrorum dedit alapam Iesu dicens: Sic respondes pontifici? O

o scelus non ferendum! Alapam dedit iniquus iusto, seruus Domino, suo Creatori creatura, homo Deo. Sed inspiciamus percussi mansuetudinem tolerantiamque iniuria affecti incredibilem! Poterat igni imperare, ut exurat percussorem, sicut exussit*** quinquagenarios regis Achab, qui comprehendere uenerant Heliam prophetam; uel terrę mandare, ut repenti illum hiatu absorbeat, sicut absorbuit Datan et Abiron, cum Moysi procaciter insultassent. Poterat denique qualicunque sacrilegi huius nece iniuriam uindicare. Sed quia pro nostra omniumque salute perferre

cum Moysi procaciter insultassent. Poterat denique qualicunque sacrilegi huius nece iniuriam uindicare. Sed quia pro nostra omniumque salute perferre grauiora uenerat, et hoc non indignanter tulit. Ne enim**** fecisse aliter ac docuerat uideretur — pręceperat autem: Qui te percusserit in unam maxillam, offer ei et alteram — ostendit, quid sit alteram maxillam offerre dicens: Si male locutus sum, perhibe testimonium de malo, sin autem bene, quid me cędis? Ille igitur aduersario alteram offert maxillam, qui molli

autem: Qui te percusserit in unam maxillam, offer ei et alteram — ostendit, quid sit alteram maxillam offerre dicens: Si male locutus sum, perhibe testimonium de malo, sin autem bene, quid me cędis? Ille igitur aduersario alteram offert maxillam, qui molli responso eius mitigare tentat iracundiam. Neque enim debemus irato rursum maxillam offerre, ne demus ei occasionem iterum peccandi, si adhuc furere uisus fuerit. Si male locutus sum, inquit. Quomodo potuit male loqui Dei Verbum aut non bene

Flendo ergo Petrus culpam deleuit, quam timendo contraxerat. O felices lachrymę, per quas negatori reddita est gratia, meretrici uenia, latroni apertus paradisus! Nullum est tam graue crimen, quod ad misericordię fontem recurrentibus non ignoscitur. Illi duntaxat pereunt, qui, postquam peccauerint, de Dei misericordia desperant; sicut periit Cayn, sicut*** Iudas, dum se grauius deliquisse putant, quam ut ueniam mereri possint. Christus autem non uenit uocare iustos ad poenitentiam, sed peccatores. Neminem ergo repellit pius et misericors Dominus,

qui, postquam peccauerint, de Dei misericordia desperant; sicut periit Cayn, sicut*** Iudas, dum se grauius deliquisse putant, quam ut ueniam mereri possint. Christus autem non uenit uocare iustos ad poenitentiam, sed peccatores. Neminem ergo repellit pius et misericors Dominus, qui cum spe impetrandę uenię ad eum supplex accedit. Exacta deinde nocte illa, qua capto Domino nostro illuserunt atque insultarunt, magis quam dici queat, nequiter ac ignominiose, mane consilium iniere de morte eius maturanda. Vinctum ergo, ut morte dignus

ex tan infensi essent, quare occulte oppressum non extinxerunt, sed potius publice interficiendum tradiderunt Pilato? Putarunt enim, si palam in omnium conspectu perimeretur, simul et gloriam eius perituram, quod scilicet ab eius laude etiam illi auerterentur, qui in eum credebant, uidentes publice damnatum et tanquam uere reum affici supplicio. Non satis ergo putarunt eum morti tradere, nisi et famam eius, quantum in ipsis erat, extinxissent. Sed quod illi pessimo animo cogitarunt, hoc prouidentia diuina in maximam patientis gloriam

reum affici supplicio. Non satis ergo putarunt eum morti tradere, nisi et famam eius, quantum in ipsis erat, extinxissent. Sed quod illi pessimo animo cogitarunt, hoc prouidentia diuina in maximam patientis gloriam disponebat. Ob hoc nempe omnibus mors eius patere debuit, ut, qui postea resurrexit, nemo eum a morte resurrexisse dubitaret. Si enim occulte occideretur, plurimi tam de resurrectione eius ambigerent quam de nece incerti essent. Quicquid igitur Iudei ad obterendum Christi nomen machinati sunt, hoc in uerę resurrectionis efficacius

istos, si sanguinis precium usque adeo execrabile est, ut non liceat illud mittere in gazophilatium, quod Hebraice corbona dicitur, qua ratione precio illo sanguinem emere licuit? Quo fit, ut suo ore proprium damnent facinus; quia, dum precium abhominantur, non solum Iudam, qui illud accepit, accusant, sed etiam seipsos, qui dederunt. Consilio autem inito — inquit — emerunt ex illis agrum figuli in sepulturam peregrinorum. Propter hoc uocatus est ager ille Acheldemach, hoc est, ager sanguinis usque in hodiernum diem. Ager

est, ut non liceat illud mittere in gazophilatium, quod Hebraice corbona dicitur, qua ratione precio illo sanguinem emere licuit? Quo fit, ut suo ore proprium damnent facinus; quia, dum precium abhominantur, non solum Iudam, qui illud accepit, accusant, sed etiam seipsos, qui dederunt. Consilio autem inito — inquit — emerunt ex illis agrum figuli in sepulturam peregrinorum. Propter hoc uocatus est ager ille Acheldemach, hoc est, ager sanguinis usque in hodiernum diem. Ager figuli est mundus iste, ager Dei conditoris.

ille Acheldemach, hoc est, ager sanguinis usque in hodiernum diem. Ager figuli est mundus iste, ager Dei conditoris. Hic redemptus est precio sanguinis Christi. In sepulturam peregrinorum — in requiem non Iudeę gentis incredulę, sed alienigenorum, qui in Christum crediderunt. Quibus dicitur: Iam non estis hospites et aduenę, sed estis ciues sanctorum et domestici Dei. Hi sepulti sunt cum Christo et cum illo resurgunt in gloria. Cuncta itaque, quę Iudei inimico in Christum animo faciunt, in nostrum uergit

esse dicerent, quę Dei erant. Offensus tam iniquo responso Pilatus dicit eis: Accipite ergo eum uos et secundum legem uestram iudicate eum! Quasi diceret: Si ordinem recti iudicii peruertitis, uos potius iudices eius sitis, ut uestra, non mea culpa pereat, qui uestram in eum criminationem discuti non permittitis. Dixerunt Iudei: Nobis non licet interficere quenquam. Os uestrum condemnat uos, o Iudei. Non negatis uobis non licere interficere quenquam. Et tamen interfici poscitis innocentem. Si ergo uobis non licet

Nobis non licet interficere quenquam. Os uestrum condemnat uos, o Iudei. Non negatis uobis non licere interficere quenquam. Et tamen interfici poscitis innocentem. Si ergo uobis non licet interficere, certe nec interfici quenquam uelle licet. In illorum autem manibus, qui crucifigunt, qui supplicio afficiunt Iesum, uestra est u oluntas, uestra mens, uester animus. Nequaquam illi interficerent, nisi uos, ut interficiant, instaretis. Facitis itaque, quod uobis non licere facere confessi estis. Quin etiam, quo facilius id factum

interficere quenquam. Os uestrum condemnat uos, o Iudei. Non negatis uobis non licere interficere quenquam. Et tamen interfici poscitis innocentem. Si ergo uobis non licet interficere, certe nec interfici quenquam uelle licet. In illorum autem manibus, qui crucifigunt, qui supplicio afficiunt Iesum, uestra est u oluntas, uestra mens, uester animus. Nequaquam illi interficerent, nisi uos, ut interficiant, instaretis. Facitis itaque, quod uobis non licere facere confessi estis. Quin etiam, quo facilius id factum impetretis, quędam

accusare dicentes: Hunc inuenimus subuertentem gentem nostram et prohibentem tributa dari Cęsari et dicentem se Christum regem esse. En tibi, quam impudens maliuolorum audacia! Non erubescunt aperte mentiri, dum ei nocere nituntur, quem odere. Nunquid subuertit gentem, qui eam in uiam ueritatis dirigit? Aut Cęsari tributa dari prohibet, qui dixit: Date, quę sunt Cęsaris, Cęsari! Aut se regem dicit,** qui, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Dolosę autem horum accusationis ne Pilatus quidem ignarus, tantummodo ad

tributa dari Cęsari et dicentem se Christum regem esse. En tibi, quam impudens maliuolorum audacia! Non erubescunt aperte mentiri, dum ei nocere nituntur, quem odere. Nunquid subuertit gentem, qui eam in uiam ueritatis dirigit? Aut Cęsari tributa dari prohibet, qui dixit: Date, quę sunt Cęsaris, Cęsari! Aut se regem dicit,** qui, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Dolosę autem horum accusationis ne Pilatus quidem ignarus, tantummodo ad regni suspicionem animum adiecit et interrogat dicens: Tu es rex

quam impudens maliuolorum audacia! Non erubescunt aperte mentiri, dum ei nocere nituntur, quem odere. Nunquid subuertit gentem, qui eam in uiam ueritatis dirigit? Aut Cęsari tributa dari prohibet, qui dixit: Date, quę sunt Cęsaris, Cęsari! Aut se regem dicit,** qui, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Dolosę autem horum accusationis ne Pilatus quidem ignarus, tantummodo ad regni suspicionem animum adiecit et interrogat dicens: Tu es rex Iudeorum? Mox etiam hoc contempsit, nihil ultra quęrens, cum consyderasset

et ad infirma magis argumenta descendunt. Quid enim mali fuit docere et ad doctrinam, quę nihil erroris habebat, commouere? Pilatus autem audiens Galileam, interrogauit, si homo Galileus esset. Et ut cognouit, quod de Herodis potestate esset, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Hierosolymis erat illis diebus. Quęsiuit Pilatus, quomodo se ab innocentis damnatione liberaret nihilque de obiecto crimine scrutari uoluit, sed tantum, si homo Galileus esset, interrogat. Pręerat autem Galileę rex Herodes. Illi itaque cessit* iudicium in

eum cogeretur, in quo nihil damnatione dignum poterat reperire. Herodes autem uiso Iesu gauisus est ualde. Erat enim cupiens ex multo tempore uidere eum, eo quod audierat*** multa de eo et sperabat signum aliquod uidere ab eo fieri. Omnes illi, qui adhuc dubię fidei sunt, hunc Herodem imitari mihi uidentur. Audiunt multa in ecclesia de Deo, de angelis, de hominibus sanctis, multa de Veteri, multa de Noua Lege libenti animo discunt, sed dum ambigunt, an uera sint, quę didicerint, miraculorum spectaculis firmari

ecclesia de Deo, de angelis, de hominibus sanctis, multa de Veteri, multa de Noua Lege libenti animo discunt, sed dum ambigunt, an uera sint, quę didicerint, miraculorum spectaculis firmari expetunt, ut uera esse credant, indigni beatitudine illa, de qua dictum est: Beati, qui non uiderunt, et crediderunt! Non meruit Herodes signum uidere, quia noluit credere. Et isti, quia non uident, cupidinibus potius obsequuntur et diuina contemnunt. Interrogabat Iesum Herodes multis sermonibus. At ipse nihil illi respondebat. Non

ex instantiam ***corr. ex audiret Pilato, coram Herode, quocunque Christus ducitur, impiissimi homines eum sequuntur et accusant, donec reum peragant. Accusari autem se patitur innocens Dominus, ut nostram, qui peccauimus, fragilitatem excuset et excusatos Deo Patri reconciliet ad gratiam, quam amisimus, recuperandam. Herodes autem incredulus eorum, quę de Iesu audierat, et simul accusantium stimulis incitatus, spreuit eum cum suo exercitu. Tales enim serui, qualis

in quibus eum accusatis. Sed neque Herodes. Nam remisi uos ad illum, et ecce nihil dignum morte actum est ei. Et Herodes igitur, inimicus Christi, testis est innocentię eius et iudex Pilatus. Neuter morte mulctandum censuit, ut minus excusabilis sit Iudeorum pertinacia, qui innocentis necem totis obnixi uiribus expetunt. Per diem autem solennem consueuerat pręses populo dimittere unum ex damnatis, quem postulassent. Quidam ex his magis insignis fuit Barrabas nomine, latrocinio infamis, seditione notus et homicidii conuictus. Congregatis ergo

consueuerat pręses populo dimittere unum ex damnatis, quem postulassent. Quidam ex his magis insignis fuit Barrabas nomine, latrocinio infamis, seditione notus et homicidii conuictus. Congregatis ergo illis dixit Pilatus: Quem uultis dimittam uobis, Barrabam an Iesum, qui dicitur Christus. Sciebat enim, quod per inuidiam tradidissent eum. Sedente autem illo pro tribunali misit ad eum (ut Mattheus tradit) uxor eius dicens: Nihil tibi et iusto illi; multa enim passa sum hodie per uisum propter eum. Putauit Pilatus, quod

clamoribus instabant, ut Barraba dimisso Christus crucifigeretur. Aestuabat Pilatus, quid sibi agendum esset, incertus. Introiuit ergo (ut Ioannes ait) iterum in prętorium, et uocauit Iesum et dixit ei: Tu es rex Iudeorum? Iesus autem, qui prius tacuerat, tunc respondit dicens: A temetipso hoc dicis, an alii dixerunt tibi de me? Quare, quem nihil latere potest, quasi rerum ignarus interrogat? Quęstio Certe, non ut ipse discat, sed ut

est de hoc mundo. Si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudeis. Nunc autem regnum meum non est hinc.* Quęstio Quomodo, Domine, regnum tuum non est de hoc mundo, qui nisi per te regeretur, per te sustentaretur, non subsisteret in nihilumque redigeretur? Sed tamen regnum tuum, Domine, non est de hoc mundo; quia mundus iste transit et concupiscentia eius, regnum autem tuum stabile est et perenne. Non habet successorem, a quo suscipi debeat,

mutatur, non minuitur, nunquam finitur; uni tibi seruit, uni tibi subiectum est; iustis patet, poenitentibus aperitur, in peccato autem perseuerantes repellit. Rursum usque adeo regnum tuum non est de hoc mundo, ut nec discipulos tuos de hoc mundo esse dixeris; de mundo utique, qui in maligno est positus, in quo regnat peccatum, in quo dominatur diabolus, princeps mundi tenebrarum harum. Idolatras, hereticos,* omnes iniquos atque scelestos mundi huius nomine contineri credimus. Omnes quippe, qui in te non credunt, qui tibi non obediunt, serui diaboli

discipulos tuos de hoc mundo esse dixeris; de mundo utique, qui in maligno est positus, in quo regnat peccatum, in quo dominatur diabolus, princeps mundi tenebrarum harum. Idolatras, hereticos,* omnes iniquos atque scelestos mundi huius nomine contineri credimus. Omnes quippe, qui in te non credunt, qui tibi non obediunt, serui diaboli sunt. Huiuscemodi mundus nequaquam ad regnum tuum, in quo est ęterna perpetuaque beatitudo, pertinet, sed ad regnum spirituum immundorum, in quo poena est ęterna et perennis. Si ex hoc mundo

mundo esse dixeris; de mundo utique, qui in maligno est positus, in quo regnat peccatum, in quo dominatur diabolus, princeps mundi tenebrarum harum. Idolatras, hereticos,* omnes iniquos atque scelestos mundi huius nomine contineri credimus. Omnes quippe, qui in te non credunt, qui tibi non obediunt, serui diaboli sunt. Huiuscemodi mundus nequaquam ad regnum tuum, in quo est ęterna perpetuaque beatitudo, pertinet, sed ad regnum spirituum immundorum, in quo poena est ęterna et perennis. Si ex hoc mundo — inquit Iesus —

sed his erruti**** saluarentur. *corr. ex heredicos **corr. ex hic ***corr. ex hic ****corr. ex erruta Omnis — inquit — qui ex ueritate est, audit uocem meam. Ille ex ueritate est, qui in Deum credit, credens audit Christi doctrinam proficitque in credendo et exercetur in operando. Fides enim sine operibus mortua est, et sine fide impossibile est placere Deo. Credentes igitur in hac mortali

**corr. ex hic ***corr. ex hic ****corr. ex erruta Omnis — inquit — qui ex ueritate est, audit uocem meam. Ille ex ueritate est, qui in Deum credit, credens audit Christi doctrinam proficitque in credendo et exercetur in operando. Fides enim sine operibus mortua est, et sine fide impossibile est placere Deo. Credentes igitur in hac mortali uita sic laboremus laborum Christi memores, ut in ęterna ex illius

hauriant, quiescere nequeunt. Dicit eis Pilatus: Accipite eum uos et crucifigite eum! Ego non inuenio in eo causam. Tedio an timore uinceris, Pilate, ut hominem omni culpa uacuum dimittas arbitrio inique accusantium? Qui testis es innocentię, quare consentis liuentium furori? Cur eum, in quo non inuenis causam, sustines interfici? Ego non inuenio — inquit — in eo causam. Responderunt ei Iudei: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium

causam, sustines interfici? Ego non inuenio — inquit — in eo causam. Responderunt ei Iudei: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit. Quid agitis, immanes belluę et omnis expertes rationis? Debet mori, qui mortuos ad uitam reuocat, qui cęcis uisum, surdis auditum, mutis loquellam et quacunque affectis ęgritudine restituit sanitatem; qui siccis pedibus super aquas ambulat; qui quinque panibus quinque milia hominum satiat; quem natum angeli nunciant, pastores adorant, stella

Ego non inuenio — inquit — in eo causam. Responderunt ei Iudei: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit. Quid agitis, immanes belluę et omnis expertes rationis? Debet mori, qui mortuos ad uitam reuocat, qui cęcis uisum, surdis auditum, mutis loquellam et quacunque affectis ęgritudine restituit sanitatem; qui siccis pedibus super aquas ambulat; qui quinque panibus quinque milia hominum satiat; quem natum angeli nunciant, pastores adorant, stella indicat, magi cum muneribus

habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit. Quid agitis, immanes belluę et omnis expertes rationis? Debet mori, qui mortuos ad uitam reuocat, qui cęcis uisum, surdis auditum, mutis loquellam et quacunque affectis ęgritudine restituit sanitatem; qui siccis pedibus super aquas ambulat; qui quinque panibus quinque milia hominum satiat; quem natum angeli nunciant, pastores adorant, stella indicat, magi cum muneribus quęrunt* et in puero Deum honorant. Debes tamen mori, Domine Iesu, non iniquorum odio, sed tua ipsius

quia Filium Dei se fecit. Quid agitis, immanes belluę et omnis expertes rationis? Debet mori, qui mortuos ad uitam reuocat, qui cęcis uisum, surdis auditum, mutis loquellam et quacunque affectis ęgritudine restituit sanitatem; qui siccis pedibus super aquas ambulat; qui quinque panibus quinque milia hominum satiat; quem natum angeli nunciant, pastores adorant, stella indicat, magi cum muneribus quęrunt* et in puero Deum honorant. Debes tamen mori, Domine Iesu, non iniquorum odio, sed tua ipsius uoluntate, ut tui corporis sacrificio nos Deo

quę possidemus, in pauperum usum distribuerimus, plus est uitam impendere quam opes erogare. Si uitam impenderimus, non est tanti seruorum uita, quanti uita Domini. Mors tua nobis profuit ad uitam. Mors autem nostra, si pro tui nominis gloria est suscepta, nihil tibi confert, qui nullius rei indiges, sed nos tecum coniungit, dum pro inęstimabili** tuo beneficio, non quantum debemus, sed quantum possumus, persoluere nitimur. At quoniam ne id quidem, quod possumus, efficere satis curamus, quid aliud restat nisi fateri nos esse ingratos, et non

perennem *corr. ex querunt **corr. ex inestimabili salutem non parendo. De tua tamen bonitate confisi ad te confugimus, tuam misericordiam imploramus. Ignosce confitentibus, dimitte supplicantibus et, qui pro peccatis nostris mortem pati uoluisti, eadem pietate suscipe poenitentes et gratiam facere dignare ante te humiliatis, fragilitatis humanę memor, quę nisi tua ope sustentetur, labatur et corruat necesse est. Sed iam redeat, unde digressa est, oratio!

Mori debet — inquiunt — quia se Filium Dei fecit. O cęcam inuidorum mentem! Fatentur, quod se Filium Dei faceret, et falso eum id astruere existimant. Si Dei Filius est, cur ei non creditis? Si non est, cur Deum potius non accusatis, qui homini mendaciter sibi diuinitatem usurpanti tantam concessit uirtutem, ut leprosos curet, cęcos illuminet, mortuos suscitet, demoniis imperet? Respondebunt fortasse, et Naman olim a lepra curatus est, et a cęcitate Tobias, et a morte uiduę Sareptanę filius excitatus

mendaciter sibi diuinitatem usurpanti tantam concessit uirtutem, ut leprosos curet, cęcos illuminet, mortuos suscitet, demoniis imperet? Respondebunt fortasse, et Naman olim a lepra curatus est, et a cęcitate Tobias, et a morte uiduę Sareptanę filius excitatus reuixit. Sed qui id egerunt, se in Dei uirtute id egisse confessi sunt. Nemo se esse Filium Dei dixit, se puros homines esse uel Dei ministros non negabant. Et, si talis gratia uerum fatentibus conceditur, sequitur, quod Christus ueritatis est assertor, qui se Filium Dei libere professus talia

filius excitatus reuixit. Sed qui id egerunt, se in Dei uirtute id egisse confessi sunt. Nemo se esse Filium Dei dixit, se puros homines esse uel Dei ministros non negabant. Et, si talis gratia uerum fatentibus conceditur, sequitur, quod Christus ueritatis est assertor, qui se Filium Dei libere professus talia ac tanta operatus sit. Bene igitur de illis prędixit propheta sub persona Domini loquens: Cognouit bos possessorem suum et asinus pręsepe domini sui. Israhel autem me non cognouit. Iudei ergo boue asinoque stupidiores ac

bos possessorem suum et asinus pręsepe domini sui. Israhel autem me non cognouit. Iudei ergo boue asinoque stupidiores ac feris omnibus crudeliores Iesum debere mori exclamant, quia Filium Dei se facit, cum ob hoc ipsum magis debuit honorari. Vnde etiam Pilatus, qui gentilis erat, cum audisset hunc sermonem, magis timuit. Timuit quippe, ne autor fieret eius necis, qui non solum culpa careret, sed etiam Filius Dei diceretur. Et ingressus — inquit — prętorium iterum, dicit ad Iesum: Vnde es

stupidiores ac feris omnibus crudeliores Iesum debere mori exclamant, quia Filium Dei se facit, cum ob hoc ipsum magis debuit honorari. Vnde etiam Pilatus, qui gentilis erat, cum audisset hunc sermonem, magis timuit. Timuit quippe, ne autor fieret eius necis, qui non solum culpa careret, sed etiam Filius Dei diceretur. Et ingressus — inquit — prętorium iterum, dicit ad Iesum: Vnde es tu? Iesus autem responsum non dedit ei. Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis, quia potestatem

enim Pilatus potestatem se in Christum habere ex Cęsaris autoritate, a quo pręses constitutus fuerat, sed audit nihil se in illum habere potuisse, nisi hoc ipsum et Deus uellet et Filius recusaret. Non ergo homini ab homine data fuit in Christum potestas, sed a Deo, qui sic dilexit mundum (sicut apostolus ait) ut Filium suum unigenitum daret, ut per eum illos, qui per peccatum perierant, a perditione redimeret et credentes per fidem repararet. Subiungit Dominus et ait: Propterea, qui me tradidit tibi, maius peccatum

nihil se in illum habere potuisse, nisi hoc ipsum et Deus uellet et Filius recusaret. Non ergo homini ab homine data fuit in Christum potestas, sed a Deo, qui sic dilexit mundum (sicut apostolus ait) ut Filium suum unigenitum daret, ut per eum illos, qui per peccatum perierant, a perditione redimeret et credentes per fidem repararet. Subiungit Dominus et ait: Propterea, qui me tradidit tibi, maius peccatum habet. Vos sententia ista respicit, falsi delatores. Maius est peccatum uestrum insontem hominem accusare

Christum potestas, sed a Deo, qui sic dilexit mundum (sicut apostolus ait) ut Filium suum unigenitum daret, ut per eum illos, qui per peccatum perierant, a perditione redimeret et credentes per fidem repararet. Subiungit Dominus et ait: Propterea, qui me tradidit tibi, maius peccatum habet. Vos sententia ista respicit, falsi delatores. Maius est peccatum uestrum insontem hominem accusare callidisque criminationibus circumuenire quam iudicis condemnare. Grauius deliquit Iudas, cum Dominum et magistrum suum prodidit,

tibi, maius peccatum habet. Vos sententia ista respicit, falsi delatores. Maius est peccatum uestrum insontem hominem accusare callidisque criminationibus circumuenire quam iudicis condemnare. Grauius deliquit Iudas, cum Dominum et magistrum suum prodidit, quam Pilatus, qui Cęsarem timens crucifigi concessit. Nec Pilatus igitur sine crimine, licet ille (ut in Mattheo legimus) accepta aqua manus lauerit coram populo dicens: Innocens ego sum a sanguine iusti huius. Vos uideritis. Magis enim timere Deum debuit, ut iuste

licet ille (ut in Mattheo legimus) accepta aqua manus lauerit coram populo dicens: Innocens ego sum a sanguine iusti huius. Vos uideritis. Magis enim timere Deum debuit, ut iuste iudicet, quam Cęsarem, ut innocentem damnet. Magis quippe metuendus est, qui iniquos ęterno afficere potest supplicio, quam qui iustis mortem tantum inferre, quę ipsis etiam, qui inferunt, est communis. Tu ergo, Pilate, nihil manus lauando proficis, cum te iniustitię consentiendo intus inquineris. Si enim potestatem dimittendi habes (ut confessus

manus lauerit coram populo dicens: Innocens ego sum a sanguine iusti huius. Vos uideritis. Magis enim timere Deum debuit, ut iuste iudicet, quam Cęsarem, ut innocentem damnet. Magis quippe metuendus est, qui iniquos ęterno afficere potest supplicio, quam qui iustis mortem tantum inferre, quę ipsis etiam, qui inferunt, est communis. Tu ergo, Pilate, nihil manus lauando proficis, cum te iniustitię consentiendo intus inquineris. Si enim potestatem dimittendi habes (ut confessus es) quare, quem iustum esse asseris, liberum non

a sanguine iusti huius. Vos uideritis. Magis enim timere Deum debuit, ut iuste iudicet, quam Cęsarem, ut innocentem damnet. Magis quippe metuendus est, qui iniquos ęterno afficere potest supplicio, quam qui iustis mortem tantum inferre, quę ipsis etiam, qui inferunt, est communis. Tu ergo, Pilate, nihil manus lauando proficis, cum te iniustitię consentiendo intus inquineris. Si enim potestatem dimittendi habes (ut confessus es) quare, quem iustum esse asseris, liberum non dimittis? Quid prodest nolle condemnare, si inique

lauando proficis, cum te iniustitię consentiendo intus inquineris. Si enim potestatem dimittendi habes (ut confessus es) quare, quem iustum esse asseris, liberum non dimittis? Quid prodest nolle condemnare, si inique oppressum, cum potes, non uis liberare? Nec tamen immerito is, qui minus peccat, arguit magis peccantes. Ideo: Vos uideritis, inquit; qui me cogitis iustum in damnationem dare et innocentem, ut crucifigatur, permittere. Illi autem reclamant: Sanguis eius super nos et super filios nostros. Ista quidem maledictio super

dimittendi habes (ut confessus es) quare, quem iustum esse asseris, liberum non dimittis? Quid prodest nolle condemnare, si inique oppressum, cum potes, non uis liberare? Nec tamen immerito is, qui minus peccat, arguit magis peccantes. Ideo: Vos uideritis, inquit; qui me cogitis iustum in damnationem dare et innocentem, ut crucifigatur, permittere. Illi autem reclamant: Sanguis eius super nos et super filios nostros. Ista quidem maledictio super eos Iudeos nunc etiam permanet, qui non credunt. Sanguis enim Christi super eos

Ideo: Vos uideritis, inquit; qui me cogitis iustum in damnationem dare et innocentem, ut crucifigatur, permittere. Illi autem reclamant: Sanguis eius super nos et super filios nostros. Ista quidem maledictio super eos Iudeos nunc etiam permanet, qui non credunt. Sanguis enim Christi super eos est, quos condemnat, et pro illis est, quos saluat. Hunc tamen effundi permisit Pilatus ueritus populi aduersum se reclamantis seditionem. Sed aliud etiam formidando id egit, ne uidelicet apud Cęsarem accusaretur, si

Sanguis enim Christi super eos est, quos condemnat, et pro illis est, quos saluat. Hunc tamen effundi permisit Pilatus ueritus populi aduersum se reclamantis seditionem. Sed aliud etiam formidando id egit, ne uidelicet apud Cęsarem accusaretur, si resisteret his, qui Cęsari fauere uidebantur. Iudei enim (ut in Ioannis Euangelio habetur) clamabant dicentes: Si hunc dimittis, non es amicus Cęsaris. Omnis enim, qui se regem facit, contradicit Cęsari. Pilatus autem, cum audisset hos sermones, adduxit

aliud etiam formidando id egit, ne uidelicet apud Cęsarem accusaretur, si resisteret his, qui Cęsari fauere uidebantur. Iudei enim (ut in Ioannis Euangelio habetur) clamabant dicentes: Si hunc dimittis, non es amicus Cęsaris. Omnis enim, qui se regem facit, contradicit Cęsari. Pilatus autem, cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum et sedit pro tribunali, in loco, qui dicitur litostrotos, * Hebraice autem Gabatha. Videamus primo Iudeorum in accusando apertum mendacium, deinde Pilati iudicium

Iudei enim (ut in Ioannis Euangelio habetur) clamabant dicentes: Si hunc dimittis, non es amicus Cęsaris. Omnis enim, qui se regem facit, contradicit Cęsari. Pilatus autem, cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum et sedit pro tribunali, in loco, qui dicitur litostrotos, * Hebraice autem Gabatha. Videamus primo Iudeorum in accusando apertum mendacium, deinde Pilati iudicium peruersum. Christum criminabantur, quod se regem faceret. Sed qua ratione hoc probare poterant de illo? Non milites circa se habebat, non

non regio diademate insignitus in publicum prodibat. At uero uitę alienę insidiantium mos est, quoties uera crimina ei, quem odere, obiicere nequeunt, falsa confingunt. Se regem facit, inquiunt. O impudens cauillatio! Regem se facit, cui non est proprium hospitium, qui elemosinis sustentatur, qui per uicos castellaque discurrendo nunquam conquiescit, qui turbę in deserto discumbenti ministrat, qui discipulorum suorum pedes lauat, qui denique, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Hęccine insignia regis erant an serui potius et

in publicum prodibat. At uero uitę alienę insidiantium mos est, quoties uera crimina ei, quem odere, obiicere nequeunt, falsa confingunt. Se regem facit, inquiunt. O impudens cauillatio! Regem se facit, cui non est proprium hospitium, qui elemosinis sustentatur, qui per uicos castellaque discurrendo nunquam conquiescit, qui turbę in deserto discumbenti ministrat, qui discipulorum suorum pedes lauat, qui denique, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Hęccine insignia regis erant an serui potius et inter seruos infimi?

mos est, quoties uera crimina ei, quem odere, obiicere nequeunt, falsa confingunt. Se regem facit, inquiunt. O impudens cauillatio! Regem se facit, cui non est proprium hospitium, qui elemosinis sustentatur, qui per uicos castellaque discurrendo nunquam conquiescit, qui turbę in deserto discumbenti ministrat, qui discipulorum suorum pedes lauat, qui denique, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Hęccine insignia regis erant an serui potius et inter seruos infimi? Humilitatem enim ipse non modo uerbo, uerum etiam exemplo docere

obiicere nequeunt, falsa confingunt. Se regem facit, inquiunt. O impudens cauillatio! Regem se facit, cui non est proprium hospitium, qui elemosinis sustentatur, qui per uicos castellaque discurrendo nunquam conquiescit, qui turbę in deserto discumbenti ministrat, qui discipulorum suorum pedes lauat, qui denique, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Hęccine insignia regis erant an serui potius et inter seruos infimi? Humilitatem enim ipse non modo uerbo, uerum etiam exemplo docere uenerat, non fastum superbię, non inanis glorię

Se regem facit, inquiunt. O impudens cauillatio! Regem se facit, cui non est proprium hospitium, qui elemosinis sustentatur, qui per uicos castellaque discurrendo nunquam conquiescit, qui turbę in deserto discumbenti ministrat, qui discipulorum suorum pedes lauat, qui denique, cum eum regem facere uellent, fugit in montem? Hęccine insignia regis erant an serui potius et inter seruos infimi? Humilitatem enim ipse non modo uerbo, uerum etiam exemplo docere uenerat, non fastum superbię, non inanis glorię stultam appetitionem. Cum igitur

Quisquis itaque non ex animi sententia, sed ex aliqua mentis perturbatione iudicat, Pilatum imitatur, magis hominem respiciens quam Deum in iudicando. Talem autem iudicem iustus iudex Deus odit ac detestatur, dicente in Prouerbiis Salomone: Et qui iustificat impium et qui condemnat iustum, abhominabilis est uterque apud Deum. Sedit autem Pilatus pro tribunali quasi rem diligenti cognitione discussurus, sed tamen sedit in loco litostrotos, *corr. ex lycostratos hoc est, in loco

Quisquis itaque non ex animi sententia, sed ex aliqua mentis perturbatione iudicat, Pilatum imitatur, magis hominem respiciens quam Deum in iudicando. Talem autem iudicem iustus iudex Deus odit ac detestatur, dicente in Prouerbiis Salomone: Et qui iustificat impium et qui condemnat iustum, abhominabilis est uterque apud Deum. Sedit autem Pilatus pro tribunali quasi rem diligenti cognitione discussurus, sed tamen sedit in loco litostrotos, *corr. ex lycostratos hoc est, in loco lapidibus strato, sententiam

est hora sexta, scribendum fuisse hora tertia. Tale igitur hora siue tertia siue quasi sexta Pilatus Christo in medium producto ait ad Iudeos: Ecce rex uester. Quasi diceret: Quomodo iste regem se facit, qui humilis, qui pauper, qui omnium magis egens est, quam ut in eo cadere possit regni affectati suspicio? Illi autem clamabant: Tolle, tolle, crucifige eum! Nolunt aliquo minus pudendo mortis genere eum consumi, ne non satis culpabilis fuisse appareat, sed omnium

scribendum fuisse hora tertia. Tale igitur hora siue tertia siue quasi sexta Pilatus Christo in medium producto ait ad Iudeos: Ecce rex uester. Quasi diceret: Quomodo iste regem se facit, qui humilis, qui pauper, qui omnium magis egens est, quam ut in eo cadere possit regni affectati suspicio? Illi autem clamabant: Tolle, tolle, crucifige eum! Nolunt aliquo minus pudendo mortis genere eum consumi, ne non satis culpabilis fuisse appareat, sed omnium teterrimo, ut,

fuisse hora tertia. Tale igitur hora siue tertia siue quasi sexta Pilatus Christo in medium producto ait ad Iudeos: Ecce rex uester. Quasi diceret: Quomodo iste regem se facit, qui humilis, qui pauper, qui omnium magis egens est, quam ut in eo cadere possit regni affectati suspicio? Illi autem clamabant: Tolle, tolle, crucifige eum! Nolunt aliquo minus pudendo mortis genere eum consumi, ne non satis culpabilis fuisse appareat, sed omnium teterrimo, ut, quo

— inquiunt — crucifige eum! Sępe quidem illis inimicorum iugo oppressis Deus liberatorem misit, cuius ductu atque auspiciis in libertatem uindicabantur. In neminem autem eorum sic inuidię furiis exarserunt, ut illum crucifigi optarent; et Iesum, qui eos non ab hominibus, sed a diaboli seruitute liberare uenerat, crucifigi expetierunt. Non erat, cur in illis, qui pręcesserunt, plus spei ponerent, quando quidem nulla ab ipsis miracula fieri cernerent uel admodum pauca. Iesum autem uiderunt leprosos mundantem, cęcos

misit, cuius ductu atque auspiciis in libertatem uindicabantur. In neminem autem eorum sic inuidię furiis exarserunt, ut illum crucifigi optarent; et Iesum, qui eos non ab hominibus, sed a diaboli seruitute liberare uenerat, crucifigi expetierunt. Non erat, cur in illis, qui pręcesserunt, plus spei ponerent, quando quidem nulla ab ipsis miracula fieri cernerent uel admodum pauca. Iesum autem uiderunt leprosos mundantem, cęcos illuminantem, mortuos suscitantem. Et tamen tantum abfuit, ut ab ipso se saluandos crederent, ut eundem iniuriis

Cęsarem. Hic quoque pertimuisse Pilatum reor, ne contraire Cęsari uideretur, si Cęsarem pro rege se habere clamantium postulationi non cessisset. Vnde sequitur: Tunc ergo tradidit eis illum, ut crucifigeretur. Barrabam autem (ut alii Euangelistę tradunt) qui propter homicidium et seditionem missus fuerat in carcerem, dimisit liberum. Hunc Iudei absolui petierunt, ut eo etiam damnabiliorem ostenderent esse Iesum. Quicquid ergo ubique (aliquid)** odii et indignationis erat, totum aduersus Christum congesserunt, ob hoc solum, quod

magis ueneratione dignum. Quod ergo tunc inique petendo obtinuerunt, adhuc in perfidia obstinati possident. *corr. ex Caym **om. ***corr. ex preferri Barrabam habent diabolum, qui in eos latrocinia sua exercens credere in Christum non sinit, ut animas perdat. Messiam autem non habent, qui eos hoc periculo liberet, quia, quem occiderunt, Messiam fuisse negant. Neminem autem ille saluat nisi credentem. Deinde Ioannes narrans ait: Susceperunt

*corr. ex Caym **om. ***corr. ex preferri Barrabam habent diabolum, qui in eos latrocinia sua exercens credere in Christum non sinit, ut animas perdat. Messiam autem non habent, qui eos hoc periculo liberet, quia, quem occiderunt, Messiam fuisse negant. Neminem autem ille saluat nisi credentem. Deinde Ioannes narrans ait: Susceperunt Iesum et duxerunt. Et baiulans sibi crucem exiuit in eum, qui dicitur, Caluarię locum, Hebraice autem

sinit, ut animas perdat. Messiam autem non habent, qui eos hoc periculo liberet, quia, quem occiderunt, Messiam fuisse negant. Neminem autem ille saluat nisi credentem. Deinde Ioannes narrans ait: Susceperunt Iesum et duxerunt. Et baiulans sibi crucem exiuit in eum, qui dicitur, Caluarię locum, Hebraice autem Golgotha, ubi crucifixerunt eum et cum eo alios duos hinc inde, medium autem Iesum. Pro maiori ludibrio ipsius, qui crucifigendus erat, humeris crucem portandam imponunt. Gestauit igitur primo sibi crucem Iesus. Sed quoniam tota

Deinde Ioannes narrans ait: Susceperunt Iesum et duxerunt. Et baiulans sibi crucem exiuit in eum, qui dicitur, Caluarię locum, Hebraice autem Golgotha, ubi crucifixerunt eum et cum eo alios duos hinc inde, medium autem Iesum. Pro maiori ludibrio ipsius, qui crucifigendus erat, humeris crucem portandam imponunt. Gestauit igitur primo sibi crucem Iesus. Sed quoniam tota nocte illa afflictus fuerat, lassitudine superatus perferre nequiuit. Fit itaque, quod alii Euangelistę narrant: Angariatur Symon Cyreneus de uilla ueniens

eum. Quanquam solę mulieres plangere et lamentari dicuntur, magna tamen etiam populi pars moesto animo sequebatur, sed dolorem dissimulabat, ne a Iudeis notarentur. Foeminis flere magis liberum erat. Et hic quidem sexus semper ad lachrymas procliuior. Quoniam autem is, qui non inuitus, sed uolens pro omnium salute ad crucem ibat, non erat lugendus, Iesus ad illas conuersus dixit: Filię Hierusalem, nolite flere super me, sed super uos ipsas flete et super filios uestros. Quoniam ecce uenient dies, in quibus dicent: Beatę steriles, et

inuitus, sed uolens pro omnium salute ad crucem ibat, non erat lugendus, Iesus ad illas conuersus dixit: Filię Hierusalem, nolite flere super me, sed super uos ipsas flete et super filios uestros. Quoniam ecce uenient dies, in quibus dicent: Beatę steriles, et uentres, qui **corr. ex quę non genuerunt, et hubera, quę non lactauerunt. Tunc incipient dicere montibus: (Cadite super nos, et collibus) ***add. Operite nos.

quid fiet? Nolite flere super me — inquit — filię Hierusalem: animę fideles, animę pacis. Hierusalem enim pacis uisio interpretatur. Nolite flere super me, cuius mors uestra est salus, cuius mors mortis repellet autorem, ut, qui hactenus dominatus est, mortuos ab inferis dimittere, uiuos ab erroribus soluere mox cogatur. Si ergo supplicium meum tanto uobis erit emolumento, nolite flere, sed gaudete potius. Et cladem illam flete, quę propter multorum impietatem urbi huic est uentura.

urbs ipsa templumque euertetur. Post hęc captiuitas, seruitus, in diuersa dispersio simul sequentur. Quę tamen non credentibus, sed incredulis male cessura sunt. Quia tot mala perpessi, dum mollescere ad poenitentiam nolunt, in ęternum corruent interitum. Vobis autem, qui in me — inquit — creditis, mala in hac uita pati expedit, ut per eorum patientiam puriores hinc exeatis. Si enim Christum, qui uiride lignum est, nullam in se habens malicię ariditatem, oportuit pati et sic intrare in gloriam suam, quanto magis uos, qui non sine peccato,

sed incredulis male cessura sunt. Quia tot mala perpessi, dum mollescere ad poenitentiam nolunt, in ęternum corruent interitum. Vobis autem, qui in me — inquit — creditis, mala in hac uita pati expedit, ut per eorum patientiam puriores hinc exeatis. Si enim Christum, qui uiride lignum est, nullam in se habens malicię ariditatem, oportuit pati et sic intrare in gloriam suam, quanto magis uos, qui non sine peccato, id est, qui lignum aridum, igni obnoxium estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini sempiterno. Nihil

Vobis autem, qui in me — inquit — creditis, mala in hac uita pati expedit, ut per eorum patientiam puriores hinc exeatis. Si enim Christum, qui uiride lignum est, nullam in se habens malicię ariditatem, oportuit pati et sic intrare in gloriam suam, quanto magis uos, qui non sine peccato, id est, qui lignum aridum, igni obnoxium estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini sempiterno. Nihil quippe aliud sunt seculi huius calamitates nisi ignis ille, qui iisdem flammis et aurum purificat et paleas comburit. Arsit in

inquit — creditis, mala in hac uita pati expedit, ut per eorum patientiam puriores hinc exeatis. Si enim Christum, qui uiride lignum est, nullam in se habens malicię ariditatem, oportuit pati et sic intrare in gloriam suam, quanto magis uos, qui non sine peccato, id est, qui lignum aridum, igni obnoxium estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini sempiterno. Nihil quippe aliud sunt seculi huius calamitates nisi ignis ille, qui iisdem flammis et aurum purificat et paleas comburit. Arsit in inferno diues, qui in deliciis

oportuit pati et sic intrare in gloriam suam, quanto magis uos, qui non sine peccato, id est, qui lignum aridum, igni obnoxium estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini sempiterno. Nihil quippe aliud sunt seculi huius calamitates nisi ignis ille, qui iisdem flammis et aurum purificat et paleas comburit. Arsit in inferno diues, qui in deliciis uixerat. Lazarus uero mendicus, qui famis uulnerumque malo torquebatur, in sinu Abrahę fuit receptus. Nihil illi luxuriosior uita profuit, nihil huic miserrima nocuit. Breue est,

peccato, id est, qui lignum aridum, igni obnoxium estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini sempiterno. Nihil quippe aliud sunt seculi huius calamitates nisi ignis ille, qui iisdem flammis et aurum purificat et paleas comburit. Arsit in inferno diues, qui in deliciis uixerat. Lazarus uero mendicus, qui famis uulnerumque malo torquebatur, in sinu Abrahę fuit receptus. Nihil illi luxuriosior uita profuit, nihil huic miserrima nocuit. Breue est, quicquid patimur, ęternum, quo consolabimur, si boni erimus. Et quoniam per labores

estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini sempiterno. Nihil quippe aliud sunt seculi huius calamitates nisi ignis ille, qui iisdem flammis et aurum purificat et paleas comburit. Arsit in inferno diues, qui in deliciis uixerat. Lazarus uero mendicus, qui famis uulnerumque malo torquebatur, in sinu Abrahę fuit receptus. Nihil illi luxuriosior uita profuit, nihil huic miserrima nocuit. Breue est, quicquid patimur, ęternum, quo consolabimur, si boni erimus. Et quoniam per labores peruenitur ad quietem, longe pręstabilius est

excuti quam uoluptatibus deliniri. Non est discipulus super magistrum. Si ergo in uiridi ligno hoc faciunt, necesse est, ut etiam in arido faciant. Si me persecuti sunt, et uos persequentur. Denique idem ipse c lamat: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam quotidie, et sequatur me. Falluntur itaque, qui in deliciis et uoluptatibus uiuendo se cum Christo regnaturos sperant. In deliciis tunc ętatem agebant Iudei et in uoluptatibus effusi elata ceruice

faciunt, necesse est, ut etiam in arido faciant. Si me persecuti sunt, et uos persequentur. Denique idem ipse c lamat: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam quotidie, et sequatur me. Falluntur itaque, qui in deliciis et uoluptatibus uiuendo se cum Christo regnaturos sperant. In deliciis tunc ętatem agebant Iudei et in uoluptatibus effusi elata ceruice arroganter atque superbe incedebant. Vaticinii autem Dominici euentus tunc capitibus eorum incidit, cum a Tito, Romanorum

(ut in Luca legitur) dicens: Eo quod non cognoueris tempus uisitationis tuę. Inuidia nanque excęcauerat mentes eorum, et Messiam in Lege promissum agnoscere non poterant. Porro milites trahentes uinctum Dominum ad supplicium, uenerunt in locum, qui dicitur Golgotha, quod est Caluarię locus. Golgotha Hebraicum est, Latine Caluaria dicitur. Locus erat extra urbem, ubi rei plectebantur. Quo postquam est peruentum, dabant ei (ut Mattheus ait) uinum bibere cum fele mixtum. Marcus dicit: uinum

eius et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem, et tunicam. Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum. Dixerunt ergo ad inuicem: Non scindamus eam, sed sortiamur de illa, cuius sit. Milites uestimenta sortiuntur, et in cruce pendet nudus ille, qui terram uestiuit aquis, montes arboribus, campos frugibus, qui cęlo circumtexit ipsum terrarum orbem, fulgoribus etiam infima eius et suprema illustrauit. Tantus ergo ac talis ista, quę patitur, sponte pro nobis subire uoluit; pro nobis homo factus omnia dura atque aspera

tunicam. Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum. Dixerunt ergo ad inuicem: Non scindamus eam, sed sortiamur de illa, cuius sit. Milites uestimenta sortiuntur, et in cruce pendet nudus ille, qui terram uestiuit aquis, montes arboribus, campos frugibus, qui cęlo circumtexit ipsum terrarum orbem, fulgoribus etiam infima eius et suprema illustrauit. Tantus ergo ac talis ista, quę patitur, sponte pro nobis subire uoluit; pro nobis homo factus omnia dura atque aspera sustinere curauit, ut suis poenis pro nostro delicto iustitię

inconsutilis est, nequando possit in diuersum dissui, cum sit simplex. Desuper per totum est contexta, quia tota de cęlo est; cęlesti consistens uirtute, ad unum sorte peruenit, ut omnes in unam colligeret fidem et credentes in charitate coniungeret. Sed obseruandum, quod isti, qui uestimenta inter se diuidunt et tunicam non scindunt, milites sunt. Qui ergo Christo militant, unitatem non diuidant et quatuor Euangeliorum pręceptis* uitę curriculum moderentur. His armis contra diaboli *corr. ex preceptis c

per totum est contexta, quia tota de cęlo est; cęlesti consistens uirtute, ad unum sorte peruenit, ut omnes in unam colligeret fidem et credentes in charitate coniungeret. Sed obseruandum, quod isti, qui uestimenta inter se diuidunt et tunicam non scindunt, milites sunt. Qui ergo Christo militant, unitatem non diuidant et quatuor Euangeliorum pręceptis* uitę curriculum moderentur. His armis contra diaboli *corr. ex preceptis c arnisque tentamenta pugnent et pugnando uincant, si beatitudinis ęternę

pro suis crucifixoribus deprecatus est Patrem: Pater, dimitte illis — inquit — non enim sciunt, quid faciunt. Poterat quidem et ipse illis dimittere, sicut dimisit mulieri peccatrici, sed docere uoluit pro persequentibus debere nos orare et illis, qui nos odio habent, bene optare nec malum pro malo, sed, quod bonum est, reddere. Quod autem ait: Non enim sciunt, quid faciunt, ostendit dignum esse uenia ignorantię peccatum. Esse quippe et ignorantię peccatum Leuiticus probat, ubi uitulum offerre iubetur, qui

qui nos odio habent, bene optare nec malum pro malo, sed, quod bonum est, reddere. Quod autem ait: Non enim sciunt, quid faciunt, ostendit dignum esse uenia ignorantię peccatum. Esse quippe et ignorantię peccatum Leuiticus probat, ubi uitulum offerre iubetur, qui ignoranter peccauerit. Sed qui sciens peccat, eum minus esse excusabilem nemo negat acriorique poenitentię dolore indigere, ut Deo reconcilietur, quem offendit. Iesum autem in cruce confixum ac dure distensum miserabiliterque dilaceratum prętereuntes deridebant et

optare nec malum pro malo, sed, quod bonum est, reddere. Quod autem ait: Non enim sciunt, quid faciunt, ostendit dignum esse uenia ignorantię peccatum. Esse quippe et ignorantię peccatum Leuiticus probat, ubi uitulum offerre iubetur, qui ignoranter peccauerit. Sed qui sciens peccat, eum minus esse excusabilem nemo negat acriorique poenitentię dolore indigere, ut Deo reconcilietur, quem offendit. Iesum autem in cruce confixum ac dure distensum miserabiliterque dilaceratum prętereuntes deridebant et cauillabantur, concutientes capita sua

minus esse excusabilem nemo negat acriorique poenitentię dolore indigere, ut Deo reconcilietur, quem offendit. Iesum autem in cruce confixum ac dure distensum miserabiliterque dilaceratum prętereuntes deridebant et cauillabantur, concutientes capita sua et dicentes: Vah, qui destruis templum Dei et in triduo illud reędificas, salua teipsum; si Filius Dei es, descende de cruce. Similiter et principes sacerdotum illudentes cum scribis et senioribus dicebant: Alios saluos fecit; seipsum non potest saluum facere. Si rex Israhel est, descendat de

(ut Mattheus** et Marcus aiunt) improperabant ei latrones. Parum erat eum per tormenta interimere; linguę quoque petulantis uenena uulnerato infundunt. Mouent capita, clamant, exprobrant, signis exterius ostendunt, quantis interius furiis agitentur. Vah, qui destruis templum Dei, dicunt, cum ipsi, quantum in eis erat, destruerent illud in cruce. Et quod illi destruxerant occidendo, ipse reparauit die tertio mirabiliter resurgendo. Si Filius Dei es, salua te, descende de cruce. O stulti et tardi corde ad

uobis, *add. **corr. ex Matheus attendere uelletis, illę uobis responderent: Immo, quia Filius Dei est, non se saluare uenit, sed alios, non de cruce descendere, sed ascendere in eam, ut in ligno illum uinceret, qui uicerat in ligno, et uim eius dissiparet. Confitentur, quod alios fecerit saluos, sed, quod seipsum saluare possit, negant nec agnoscunt uirtutem saluantis. Non enim corporum morbos tantum curabat, uerum etiam animę peccata dimittebat. Quod si dimittere peccata diuinę

uim eius dissiparet. Confitentur, quod alios fecerit saluos, sed, quod seipsum saluare possit, negant nec agnoscunt uirtutem saluantis. Non enim corporum morbos tantum curabat, uerum etiam animę peccata dimittebat. Quod si dimittere peccata diuinę naturę proprium sit, quomodo, qui animas saluat, non potest corpus suum saluare, si uelit? Sed ille pius et misericors animarum magis quam corporum saluti consulebat, cum se ultro morti offerret. Deus homo factus est, ut pro homine mori posset. Mori uoluit pro nobis, ne nos pro nominis eius gloria mori

imprudentes polliceantur. Se in eum credituros aiunt, si de cruce descendat. Et credere noluerunt, cum de sepulchro uiuus surrexisset. Nunquid plus erat descendere de cruce adhuc uiuum quam de morte ipsa se propria uirtute liberare? An non poterat, si uellet, de cruce descendere, qui pendens in cruce credenti ac poenitenti latroni potuit paradisum donare? Amen dico tibi — inquit — hodie mecum eris in paradiso. Nam licet ambo illi, qui circa latera eius pendebant, improperassent ei, is tamen, qui a dextris erat,

ipsa se propria uirtute liberare? An non poterat, si uellet, de cruce descendere, qui pendens in cruce credenti ac poenitenti latroni potuit paradisum donare? Amen dico tibi — inquit — hodie mecum eris in paradiso. Nam licet ambo illi, qui circa latera eius pendebant, improperassent ei, is tamen, qui a dextris erat, poenitentia motus se dignum eo supplicio fatebatur et credens dicebat (ut Lucas testatur): Memento mei, Domine, cum ueneris in regnum tuum. A seruis crucifixum uidet, et Dominum

de cruce descendere, qui pendens in cruce credenti ac poenitenti latroni potuit paradisum donare? Amen dico tibi — inquit — hodie mecum eris in paradiso. Nam licet ambo illi, qui circa latera eius pendebant, improperassent ei, is tamen, qui a dextris erat, poenitentia motus se dignum eo supplicio fatebatur et credens dicebat (ut Lucas testatur): Memento mei, Domine, cum ueneris in regnum tuum. A seruis crucifixum uidet, et Dominum confitetur; nudum et morientem, et regnaturum credit. Alter a leuo

Hac confessione, hac fide, hac poenitudine* inuenit ueniam et de latrone meruit fieri ciuis regni cęlestis. Inęstimabilis profecto merces nec tamen paruum fidei meritum. Tunc Christum confessus est latro, cum apostoli dubitarunt. Sed et hoc obseruatione dignum, quod ille, qui a dextris *corr. ex penitudine p endebat, saluatur, *corr. ex saluator qui autem a sinistris, damnatur. In cruce manens Dominus et ab hominibus iudicatus hominum se iudicem fore ostendit, inter agnos medius

nec tamen paruum fidei meritum. Tunc Christum confessus est latro, cum apostoli dubitarunt. Sed et hoc obseruatione dignum, quod ille, qui a dextris *corr. ex penitudine p endebat, saluatur, *corr. ex saluator qui autem a sinistris, damnatur. In cruce manens Dominus et ab hominibus iudicatus hominum se iudicem fore ostendit, inter agnos medius et hędos. **corr. ex hedos Horum pręferre ***corr. ex preferre mihi uidentur figuram hi duo,

Dominus et ab hominibus iudicatus hominum se iudicem fore ostendit, inter agnos medius et hędos. **corr. ex hedos Horum pręferre ***corr. ex preferre mihi uidentur figuram hi duo, alter saluatus, alter condemnatus; saluatus, qui ad dexteram erat, damnatus, qui ad sinistram. Dextri igitur latronis fidem poenitentiamque sequamur, si cum illo paradisum adipisci cupimus. Leui autem obstinationem deuitemus, ne cum eo damnemur. Prosequamur reliqua! In Ioanne legimus: Stabant autem iuxta crucem

hominum se iudicem fore ostendit, inter agnos medius et hędos. **corr. ex hedos Horum pręferre ***corr. ex preferre mihi uidentur figuram hi duo, alter saluatus, alter condemnatus; saluatus, qui ad dexteram erat, damnatus, qui ad sinistram. Dextri igitur latronis fidem poenitentiamque sequamur, si cum illo paradisum adipisci cupimus. Leui autem obstinationem deuitemus, ne cum eo damnemur. Prosequamur reliqua! In Ioanne legimus: Stabant autem iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris

pedibus nesciebam recedere, dum loquebare. Tuis saltem suauissimis sermonibus consolare miseram. Ecce nunc a tua cruce diuelli nescio, in illa te pendentem aspiciens, in illa tecum mori cupiens. Post hęc, ut reor, ad Iudeos conuersa uociferabatur* dicens: O uos, qui crucifixistis Dominum meum, quare mihi parcitis, ancillę eius? Illum damnastis innocentem, quare me uiuere sinitis peccatricem? Vt morte saltem dolorem meum finiam et amorem meum Iesum in tormentis morientem ultra non uideam. Heu, heu me miseram et infelicem, quod Domino meo

resurrectio meque ingenti anxietudine pene deficientem ab interitu liberare. Dum his aliisque huiusmodi querelis ante crucem filii sui Beata Virgo fatigaretur, mulieres, quę aderant, tristem consolari nitebantur. Nam discipuli metu perculsi diffugerant, pręter Ioannem, qui et ipse lachrymans a latere eius non discedebat. Tunc Saluator et Dominus noster maternorum uiscerum magis quam membrorum suorum dolorem sentiens, ne illa se penitus ab ipso deseri putaret, de *corr. ex predixisti c ruce respiciens

in se monstrare uoluit, quanta diligentia nobis obseruandum sit pręceptum* illud: Honora patrem tuum et matrem tuam. Hos in necessitate ne tunc quidem deserendos esse, cum ipsi necessitate affligimur, suo exemplo nobis ostendit. Quam igitur grauiter delinquunt, qui, cum rei domesticę commodis satis abundent, parentum tamen inopiam sua copia adiuuare negligunt et in illos se inhumaniter gerunt, a quibus se genitos et educatos fuisse non ignorant. A sexta autem hora (ut alii Euangelistę tradunt) tenebrę

fuisse non ignorant. A sexta autem hora (ut alii Euangelistę tradunt) tenebrę factę sunt super uniuersam terram usque ad horam nonam. Necesse enim fuit, ut deficiente sole iustitię Christo tenebrę orirentur in cordibus multorum, qui de illo dubitare coeperant, an ipse esset redempturus Israhel. Pręterea, si Moyse manum suam in cęlum extendente tenebrę *corr. ex preceptum horribiles operuerunt terram Aegypti, ita ut per triduum nemo alterum uidere aut se mouere de loco,

lucem retraxerit radiosque absconderit et tenebris dederit locum, ut terram contegerent, sicut olim Aegyptum contexerant? Tenebrę illę mentem pharaonis in obstinatione cęcam indicabant, hę Iudeorum cęcitatem testatę sunt, ignorantium aduentum sui Saluatoris et ipsum, qui eos a peccatis soluere uenerat, ueluti peccatorem condemnantium. De his tenebris prophetauit Esaias dicens: Ecce tenebrę operient terram et caligo populos. Vsque adeo obtenebrati fuere Iudei, ut prophetarum de Christo uaticinia noluerint admittere neque

Christus pro homine stetit in cruce. Vsque in tertiam horam tenebrę — usque in diem tertium Christi corpus in sepulchro. Christo in cruce deficere incipiente sol in cęlo eclypsim patitur, et id quidem plena luna contra naturam, ut ipsi Christo obsequium pręstasse uideatur, qui erat Dominus naturę et cęlestium, sicut et terrestrium, Opifex atque Moderator. Circa horam nonam — inquit — clamauit Iesus uoce magna dicens: Heli, Heli, lamazabatani? Hoc est: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me? Hoc quoque

enim spiritu torpet lingua, languent arterię, uix respirare datur, nedum clamare. Clamauit ergo moriens, ut, dum moritur, se mortis uictorem esse ostenderet, quam primus homo peccando inuexit. Clamauit, ut posse non mori declararet, si mori nollet. Clamauit, ut, qui in uita miracula fecerat, et in morte mirabilis appareret. Quid est autem, quod se a Deo derelictum conqueritur, cum ipse et homo et Deus esset? A Patre derelictus est, dum subiicitur passioni. Non est autem derelictus, dum nunquam separatur a Patris unione.

nos deuinxerit beneficio, diuinitatem suam sibi subtrahendo, donec suę humanitatis passione pro nobis faciat satis. Vel se derelictum clamat a Deo, dum Iudeorum deflet perfidiam, quia, pro quibus mori uoluit, eos Dei prohibente iustitia saluare nequit. Illis etiam omnibus, qui Christi diuinitatem negant et purum hominem fuisse asserunt, Christus a Deo derelictus est. Habent itaque sibi hominem, qui mori possit, Deum non habent, qui saluare uelit. Cęterum Christus, dum »Heli, Heli« clamaret, Iudei non Deum ab eo inuocari dixerunt, sed

se derelictum clamat a Deo, dum Iudeorum deflet perfidiam, quia, pro quibus mori uoluit, eos Dei prohibente iustitia saluare nequit. Illis etiam omnibus, qui Christi diuinitatem negant et purum hominem fuisse asserunt, Christus a Deo derelictus est. Habent itaque sibi hominem, qui mori possit, Deum non habent, qui saluare uelit. Cęterum Christus, dum »Heli, Heli« clamaret, Iudei non Deum ab eo inuocari dixerunt, sed Heliam, ut imbecillitatis eum arguant, qui Helię indigeat auxilio. Quidam — inquit — illic stantes et

Iudeorum deflet perfidiam, quia, pro quibus mori uoluit, eos Dei prohibente iustitia saluare nequit. Illis etiam omnibus, qui Christi diuinitatem negant et purum hominem fuisse asserunt, Christus a Deo derelictus est. Habent itaque sibi hominem, qui mori possit, Deum non habent, qui saluare uelit. Cęterum Christus, dum »Heli, Heli« clamaret, Iudei non Deum ab eo inuocari dixerunt, sed Heliam, ut imbecillitatis eum arguant, qui Helię indigeat auxilio. Quidam — inquit — illic stantes et audientes dicebant: Heliam uocat

purum hominem fuisse asserunt, Christus a Deo derelictus est. Habent itaque sibi hominem, qui mori possit, Deum non habent, qui saluare uelit. Cęterum Christus, dum »Heli, Heli« clamaret, Iudei non Deum ab eo inuocari dixerunt, sed Heliam, ut imbecillitatis eum arguant, qui Helię indigeat auxilio. Quidam — inquit — illic stantes et audientes dicebant: Heliam uocat iste; cum tamen Heli Hebreum uocabulum sit et Deum signet, sicut etiam Euangelista interpretatur. Vbi discimus proprium inuidorum esse omnia

ex dicit ** corr. ex prophete plenam aceto, hysopo circumponentes, obtulerunt ori eius. Nimiis igitur angoribus agitatus Dominus coepit sitire. Sitio, inquit. Hinc illi, qui nulla prorsus mouebantur miseratione, obtulerunt ori eius spongiam arundini superpositam, aceto plenam. Scilicet parum fuerat ad crucem eunti ac sitienti uinum fele et myrrha mixtum porrexisse, nisi nunc iterum acetum propinarent in cruce morienti. O flagitium ingens, o

diabolo subiectos relinquat, quos ad Dei similitudinem creauit. Pro peccatis nostris igitur sua passione uoluit facere satis ac per immolationem proprii corporis Deo Patri nos reconciliare. Et, si pro nobis ad tantam humilitatem se deiecit ipse Dominus noster, quanta est nostra, qui serui sumus, ingratitudo fastu aliquo elationeque mentis illum offendere? Gustata autem felis amaritudine acceptoque aceti poculo: Consummatum est, inquit. Hoc est, consummata et finita sunt, quę in prophetis et in psalmis et in omnibus Legis

illum offendere? Gustata autem felis amaritudine acceptoque aceti poculo: Consummatum est, inquit. Hoc est, consummata et finita sunt, quę in prophetis et in psalmis et in omnibus Legis cerimoniis de me fuerant significata. Consummata est diaboli potestas, et qui per lignum uicerat arboris uetitę, per lignum uictus est crucis gratuitę. Consummata est pręuaricatio et finem accepit peccatum. Deleta est iniquitas terrę preciosissimo Christi sanguine. Qui captiui tenebamur, redempti sumus. Qui serui eramus diaboli, facti sumus per

Legis cerimoniis de me fuerant significata. Consummata est diaboli potestas, et qui per lignum uicerat arboris uetitę, per lignum uictus est crucis gratuitę. Consummata est pręuaricatio et finem accepit peccatum. Deleta est iniquitas terrę preciosissimo Christi sanguine. Qui captiui tenebamur, redempti sumus. Qui serui eramus diaboli, facti sumus per Christum filii Dei. Quid hoc beneficio maius? Quid ista charitate ardentius? Mortem sponte subiit Dominus, ut seruis uitam daret, non hanc momentaneam et caducam, sed illam stabilem et ęternam. Quid

Consummata est diaboli potestas, et qui per lignum uicerat arboris uetitę, per lignum uictus est crucis gratuitę. Consummata est pręuaricatio et finem accepit peccatum. Deleta est iniquitas terrę preciosissimo Christi sanguine. Qui captiui tenebamur, redempti sumus. Qui serui eramus diaboli, facti sumus per Christum filii Dei. Quid hoc beneficio maius? Quid ista charitate ardentius? Mortem sponte subiit Dominus, ut seruis uitam daret, non hanc momentaneam et caducam, sed illam stabilem et ęternam. Quid dico: mortem subiit, cum etiam ante

etiam ante mortem nullus corporis eius sensus a poena fuerit alienus? Visus offendebatur actis gestibusque impiis Iudeorum, conuitiis auditus, odoratus loci, in quo d amnati morte mulctari solebant, sanguinolento foetore, gustus felis acetique potatione, tactus, qui totius corporis est, flagellorum uerbere, spinarum punctione, colaphorum percussu, sputorum foeditate, clauorum confixione. Cum igitur iam in mortem anhellaret, iuxta Lucę Euangelium clamans uoce magna ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Et hęc

iuxta Lucę Euangelium clamans uoce magna ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Et hęc dicens expirauit. Ideo uoce magna clamat, ut, sicut uerbis prędixerat, se potestatem habere ponendi animam suam et iterum sumendi eam, re atque opere ostendat. Qui enim moriendo clamare potuit, poterat non mori, si uellet. Clamor iste testatur non uiolentam esse mortem, sed uoluntariam. Volens ergo mortuus est, uolens resurrexit. Non tamen ideo excusatur impietas Iudeorum, qui innocentem liuoris uitio commoti perdendum curarunt. Patrem

animam suam et iterum sumendi eam, re atque opere ostendat. Qui enim moriendo clamare potuit, poterat non mori, si uellet. Clamor iste testatur non uiolentam esse mortem, sed uoluntariam. Volens ergo mortuus est, uolens resurrexit. Non tamen ideo excusatur impietas Iudeorum, qui innocentem liuoris uitio commoti perdendum curarunt. Patrem autem inuocando fatetur se Dei filium. Spiritum uero, hoc est, animam in manus Patris commendando, se esse principium demonstrat animabus fidelium ascendendi in paradisum, quę hactenus in infernum descendebant. Simul

fuit propter Verbi cum assumpta humanitate unionem. Homo autem perfectus fuit et ante mortem quidem, sed passibilis atque mortalis, et post resurrectionem, sed neque iniurię obnoxius neque morti. Si tales effici cupimis, ipsum, qui talis fuit, sequamur, ipsum audiamus, ipsi obtemperemus et hac ipsa in re nec impiorum minę nec mortis timor nec ulla nos ab illo separent mundi huius aduersa. Nihil enim nobis nocere poterit, quandiu in seruanda Christo fide fortes fuerimus atque constantes et non eos, qui

qui talis fuit, sequamur, ipsum audiamus, ipsi obtemperemus et hac ipsa in re nec impiorum minę nec mortis timor nec ulla nos ab illo separent mundi huius aduersa. Nihil enim nobis nocere poterit, quandiu in seruanda Christo fide fortes fuerimus atque constantes et non eos, qui corpus occidunt, timuerimus, sed illum potius, qui corpus et animam potest mittere in gehennam. Quo uidelicet iudicante et impii cruciatibus afficiuntur ęternis et iusti ad gaudia sublimantur nunquam finienda. Porro mortem Christi continuo secuta sunt miracula.

obtemperemus et hac ipsa in re nec impiorum minę nec mortis timor nec ulla nos ab illo separent mundi huius aduersa. Nihil enim nobis nocere poterit, quandiu in seruanda Christo fide fortes fuerimus atque constantes et non eos, qui corpus occidunt, timuerimus, sed illum potius, qui corpus et animam potest mittere in gehennam. Quo uidelicet iudicante et impii cruciatibus afficiuntur ęternis et iusti ad gaudia sublimantur nunquam finienda. Porro mortem Christi continuo secuta sunt miracula. Et ecce — inquit — uelum

finienda. Porro mortem Christi continuo secuta sunt miracula. Et ecce — inquit — uelum templi scissum est in duas partes a summo usque deorsum, et terra mota est, et petrę scissę sunt. Et monumenta aperta sunt, et multa corpora sanctorum, qui dormierant, surrexerunt. Et exeuntes de monumentis post resurrectionem eius uenerunt in sanctam ciuitatem, et apparuerunt multis. Congruum sane fuit, ut omnia commouerentur elementa in morte sui autoris et, quomodo poterant, tunc se tristari ostenderent.

multis. Congruum sane fuit, ut omnia commouerentur elementa in morte sui autoris et, quomodo poterant, tunc se tristari ostenderent. Velum templi scinditur, terra tremit*, petrę dissiliunt, monumenta aperiuntur, mortui resurgunt. Et cuncta alia diuinitatem eius, qui in cruce mortuus pendebat, testantur. Talia quęque** cernens centurio et qui cum illo aderant, conuertuntur. Sic enim in Mattheo legimus: Centurio, et qui cum eo erant, custodientes Iesum, uiso terrę*** motu et his, quę fiebant, timuerunt ualde dicentes: Vere

sui autoris et, quomodo poterant, tunc se tristari ostenderent. Velum templi scinditur, terra tremit*, petrę dissiliunt, monumenta aperiuntur, mortui resurgunt. Et cuncta alia diuinitatem eius, qui in cruce mortuus pendebat, testantur. Talia quęque** cernens centurio et qui cum illo aderant, conuertuntur. Sic enim in Mattheo legimus: Centurio, et qui cum eo erant, custodientes Iesum, uiso terrę*** motu et his, quę fiebant, timuerunt ualde dicentes: Vere Filius Dei erat iste. Marcus centurionem ex eo magis commotum asserit, quod

terra tremit*, petrę dissiliunt, monumenta aperiuntur, mortui resurgunt. Et cuncta alia diuinitatem eius, qui in cruce mortuus pendebat, testantur. Talia quęque** cernens centurio et qui cum illo aderant, conuertuntur. Sic enim in Mattheo legimus: Centurio, et qui cum eo erant, custodientes Iesum, uiso terrę*** motu et his, quę fiebant, timuerunt ualde dicentes: Vere Filius Dei erat iste. Marcus centurionem ex eo magis commotum asserit, quod Iesus in cruce clamans expirasset. Centurio ergo gentilis atque adhuc extra Ecclesiam

ex tremuit **corr. ex quoque ***corr. ex terre d ubitant suspensoque animo, quę de illo ab Euangelistis conscripta sunt, admittere solent. Nec solus id quidem centurio, sed alii etiam, qui aderant simul, fatebantur et (ut Lucas ait) percutientes pectora sua reuertebantur. Pectoris nempe percussione poenitentiam prę se ferebant eorum, quę aduersus illum uel dixerant uel fecerant. Non potest autem ea de re ulla esse dubitatio, quam accusatus non

percussione poenitentiam prę se ferebant eorum, quę aduersus illum uel dixerant uel fecerant. Non potest autem ea de re ulla esse dubitatio, quam accusatus non refellit et accusatores affirmant. Sed quoniam non est nunc locus de fide dubios arguere, ad uos conuertor, qui creditis, qui cum Ecclesia sentitis, et tamen eum, in quem creditis, offendere non timetis. Ecce uelum templi Christo patiente scissum est, et uos eodem iam regnante non scinditis ad poenitentiam corda uestra. Terra mota est, et nostri non mouentur affectus de uitio ad

poenitentiam prę se ferebant eorum, quę aduersus illum uel dixerant uel fecerant. Non potest autem ea de re ulla esse dubitatio, quam accusatus non refellit et accusatores affirmant. Sed quoniam non est nunc locus de fide dubios arguere, ad uos conuertor, qui creditis, qui cum Ecclesia sentitis, et tamen eum, in quem creditis, offendere non timetis. Ecce uelum templi Christo patiente scissum est, et uos eodem iam regnante non scinditis ad poenitentiam corda uestra. Terra mota est, et nostri non mouentur affectus de uitio ad uirtutem, de

iam regnante non scinditis ad poenitentiam corda uestra. Terra mota est, et nostri non mouentur affectus de uitio ad uirtutem, de terrenorum cura ad cęlestium contemplationem. Petrę scissę sunt, et uos obstinati animi nondum frangitis duritiam, ut ad se conuersus mollescat, qui prauitatibus occalluit. Monumenta aperta sunt, et uos clausis oculis ueluti cęci, quę mox futura sunt, pertransitis, pręsentia tantum curantes. Corpora mortuorum surrexerunt, et uos de morte peccati surgere negligitis. Et quoniam in scelerum sepulchro iacere uos iuuat, in

(eorum)* crura et tollerentur. Parasceue pręparatio interpretatur, ut ante diximus, quando Iudei feria sexta pręparabant cibos, quibus sabbato usuri erant. Erat autem magnus dies ille sabbati propter festum Paschale, sanctius cęteris atque celebrius. Eos igitur, qui adhuc in cruce spirare uidebantur, crucifragio necare uoluerunt et deponere, ne pendentium, et nondum mortuorum hominum cruciatu dies festus offenderetur. Venerunt ergo milites, et primi *add. quidem

crucifragio necare uoluerunt et deponere, ne pendentium, et nondum mortuorum hominum cruciatu dies festus offenderetur. Venerunt ergo milites, et primi *add. quidem fregerunt crura, et alterius, qui crucifixus est cum eo. Ad Iesum autem cum uenissent, ut uiderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius crura, sed unus militum lancea latus eius aperuit, et continuo exiuit sanguis et aqua. Fractis igitur latronum cruribus Christi crura non fregerunt; et hoc sane

et hoc sane non miseratione impulsi, sed quod necessarium non putarunt ultra in mortuum tormenta exercere, prouidentia quoque diuina sic disponente, quoniam de illo prędictum fuerat: Os non comminuetis ex eo. Sed cuius ossa non contuderunt, inuentus est tamen, qui etiam exanimis latus lancea aperiret. Quasi uero parum fuerat uiuum flagellis cecidisse*, spinis coronasse, arundine uerberasse, sputis foedasse, alapis percussisse, clauis in ligno distentum confixisse, sitientem fele et aceto potasse, nisi etiam iam extincto uulnus hasta

quodque post acceptum etiam beneficium tibi peccare non cessamus. At tu, fragilitatis nostrę memor, ignosce confitentibus, imbecilles adiuua, dimitte, quod peccauimus, et da gratiam, ne peccemus, sed illa constanter assidueque agamus, quę tuę placita sunt maiestati, ut, qui passionum tuarum, quas pro nobis ultro subire uoluisti, memoriam facimus, tuę quoque resurrectionis gloriam consequamur. Post centurionis confessionem subdit Euangelista Mattheus: Erant autem ibi mulieres multę a longe *corr. ex longę ,

quę secutę erant Iesum a Galilea, ministrantes ei. Inter quas erat Maria Magdalene **corr. ex Magdalenę et Maria Iacobi et Ioseph mater et mater filiorum Zebedei. De his supra fecimus mentionem iuxta Ioannis Euangelium, qui illas una cum Maria, matre Domini, iuxta crucem stetisse dixit. Quomodo Quęstio ergo Mattheus ait, quod erant ibi non iuxta, sed a longe? Vel quia prius iuxta constiterant, deinde, cum eum iam expirasse uidissent, paulo

Quęstio ergo Mattheus ait, quod erant ibi non iuxta, sed a longe? Vel quia prius iuxta constiterant, deinde, cum eum iam expirasse uidissent, paulo longius sese submouere; uel quia eodem loci et longe erant et prope: longe respectu militum, qui circa crucem stabant, prope respectu crucis non multo interuallo ab eis distantis. Consyderandum tamen, quanto erga Iesum amore istę mulieres flagrabant. Sequebantur eum, ut docentem audirent, ministrabant ei, hoc est, ad uictum necessaria suppeditabant, ad supplicium euntem

tua ope succurre et, sicut hę, quem flebant mortuum, meruerunt mox uidere resurgentem, tu uidebis in cęlo regnantem et post breuem laborem ęternę beatitudinis felici quiete perfrueris. Et ecce uir (ut Lucas inquit) nomine Ioseph, qui erat decurio, uir bonus et iustus; hic non consenserat consilio et actibus eorum, ab Arimathia, ciuitate Iudeę, qui expectabat et ipse regnum Dei. Ioannes discipulum Iesu eum appellat, occultum autem propter metum Iudeorum. Hic accessit ad

in cęlo regnantem et post breuem laborem ęternę beatitudinis felici quiete perfrueris. Et ecce uir (ut Lucas inquit) nomine Ioseph, qui erat decurio, uir bonus et iustus; hic non consenserat consilio et actibus eorum, ab Arimathia, ciuitate Iudeę, qui expectabat et ipse regnum Dei. Ioannes discipulum Iesu eum appellat, occultum autem propter metum Iudeorum. Hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Iesu, et depositum inuoluit syndone. Venit autem et Nicodemus (ut Ioannes

et ipse regnum Dei. Ioannes discipulum Iesu eum appellat, occultum autem propter metum Iudeorum. Hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Iesu, et depositum inuoluit syndone. Venit autem et Nicodemus (ut Ioannes testatur) qui uenerat ad Iesum nocte primum, ferens mixturam myrrhę et aloes quasi libras centum. Acceperunt ergo corpus Iesu et ligauerunt linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudeis sepelire. Et prosequitur Ioannes dicens: Erat autem in loco, ubi crucifixus

Quęstio esset occultus* discipulus Iesu propter metum Iudeorum, ausus sit petere corpus eius a pręside *corr. ex ocultus Pilato et palam de cruce deponere illud. Quam rem ne apostoli quidem ausi fuerunt, qui tam aperte uiuum sequi non timuerant. Sed ex his, quę pręmissa sunt, potuit ei pristinus eleuari, immo etiam tolli metus. Nobilis erat, uir bonus et iustus erat, magnę habebatur autoritatis. Timuit tamen uiuentem sequi, uidens tam immane in eum odium Iudeorum. Peracta autem

iustus, a Pilato impertrauit , ut tolleret corpus Domini iam exanime, depositum Nicodemus unxit odoribus; mundis linteaminibus inuolutum posuerunt illud in monumento nouo, quod erat in horto. Pharisei autem munierunt sepulchrum cum custodibus, lapidem, qui aduolutus erat, signantes. Iam primum, iustus sit oportet et odore fragrans uirtutum, qui Domini corpus, modo uiuum et nulli obnoxium passioni, paratus est accipere. Accipiat illud, si mundauit conscientiam, si innouatus est spiritu, si expurgauit uetus fermentum,

Nicodemus unxit odoribus; mundis linteaminibus inuolutum posuerunt illud in monumento nouo, quod erat in horto. Pharisei autem munierunt sepulchrum cum custodibus, lapidem, qui aduolutus erat, signantes. Iam primum, iustus sit oportet et odore fragrans uirtutum, qui Domini corpus, modo uiuum et nulli obnoxium passioni, paratus est accipere. Accipiat illud, si mundauit conscientiam, si innouatus est spiritu, si expurgauit uetus fermentum, ut sit noua conspersio. Illi uero cum phariseis custodiunt sepulchrum, qui mortalia

fragrans uirtutum, qui Domini corpus, modo uiuum et nulli obnoxium passioni, paratus est accipere. Accipiat illud, si mundauit conscientiam, si innouatus est spiritu, si expurgauit uetus fermentum, ut sit noua conspersio. Illi uero cum phariseis custodiunt sepulchrum, qui mortalia curant et lapideam cordis sui pertinaciam ita obsignatam gerunt, ut ad peccatorum suorum poenitentiam nunquam emollescant. Hęc sunt, quę de Domini et Saluatoris nostri Iesu Christi calumniis contumeliisque et passionibus disserere libuit, non sępe, sed

LIBER SECVNDVS PROPHETICVS Attendant animum Iudei, in errore supramodum pertinaces, et, si per Veteris Legis scripturas illis ipsis diuinitus datas ab eisque receptas aperte monstrabimus Iesum, Dominum nostrum, qui crucifixus est, uerum fuisse Messiam frustraque alium ab iisdem expectari, iam tandem uicti manifestę ueritatis assertione inueteratam cordis duritiem remittant atque deponant et in hunc, quem prędicamus, credentes, hunc fide suscipientes suę saluti consulant. Quod quidem

qui crucifixus est, uerum fuisse Messiam frustraque alium ab iisdem expectari, iam tandem uicti manifestę ueritatis assertione inueteratam cordis duritiem remittant atque deponant et in hunc, quem prędicamus, credentes, hunc fide suscipientes suę saluti consulant. Quod quidem qui non fecerint, eos in ęternum perituros certissime sciant. Digni enim sunt, ut pereant, qui sibi magis quam Deo credunt. Sibi autem magis credunt, qui diuinarum autoritate scripturarum non mouentur et, dum contra ueritatem pertinaciter nituntur, sensum earum peruertere

manifestę ueritatis assertione inueteratam cordis duritiem remittant atque deponant et in hunc, quem prędicamus, credentes, hunc fide suscipientes suę saluti consulant. Quod quidem qui non fecerint, eos in ęternum perituros certissime sciant. Digni enim sunt, ut pereant, qui sibi magis quam Deo credunt. Sibi autem magis credunt, qui diuinarum autoritate scripturarum non mouentur et, dum contra ueritatem pertinaciter nituntur, sensum earum peruertere contendunt, tam erga Deum iniqui, quam erga se crudeles.

remittant atque deponant et in hunc, quem prędicamus, credentes, hunc fide suscipientes suę saluti consulant. Quod quidem qui non fecerint, eos in ęternum perituros certissime sciant. Digni enim sunt, ut pereant, qui sibi magis quam Deo credunt. Sibi autem magis credunt, qui diuinarum autoritate scripturarum non mouentur et, dum contra ueritatem pertinaciter nituntur, sensum earum peruertere contendunt, tam erga Deum iniqui, quam erga se crudeles. Promissus Abrahę Messiam in Lege

scripturarum non mouentur et, dum contra ueritatem pertinaciter nituntur, sensum earum peruertere contendunt, tam erga Deum iniqui, quam erga se crudeles. Promissus Abrahę Messiam in Lege Veteri promissum nemo negat, qui idem est, quod Christus. Vtrunque enim unctum significat. Promissus fuit patriarchis, Abrahę primum, sicut in Genesi legimus dicente ad eum Domino: Leua oculos tuos in directum, et uide a loco, in quo nunc es, ad aquilonem et meridiem, ad orientem et

tuos in directum, et uide a loco, in quo nunc es, ad aquilonem et meridiem, ad orientem et occidentem. Omnem terram, quam conspicis, tibi dabo et semini tuo usque in sempiternum. Faciamque semen tuum sicut puluerem terrę. Hoc euenisse in Christo credimus, qui secundum carnem fuit Abrahę semen. Christi autem Euangelium in omnes orbis terrę partes per apostolos est uulgatum. In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrę uerba eorum. Atque ita Abrahę patris multiplicatum est semen, id est credentium

carnem fuit Abrahę semen. Christi autem Euangelium in omnes orbis terrę partes per apostolos est uulgatum. In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrę uerba eorum. Atque ita Abrahę patris multiplicatum est semen, id est credentium numerus, qui ob multitudinem ipsis harenę puluerisque corpusculis per hyperbolen comparatur. Credentes autem et ipsi semen Abrahę sunt, quia ille fidei pater est dictus et multarum genitum genitor. Porro eadem sponsio postea repetitur* diciturque ei: Suspice cęlum, et numera

promissio, ut diuini consilii immobilitatem designet. Multiplicatum est autem semen Abrahę, ut dicimus, in multiplicatione in Christo credentium, in quo benedici debuerant non solum Iudei, sed etiam omnes gentes, quibus prędicatum est Christi Euangelium, ut omnes in Christo, qui secundum carnem semen Abrahę* fuit, benedicantur atque saluentur. Pręterea si nosse uis, quomodo isti possederunt portas inimicorum suorum, uideas oportet, quod principes terrę, qui persequebantur Christianos, qui delere nomen eorum nitebantur de terra, uicti dederint manus

Iudei, sed etiam omnes gentes, quibus prędicatum est Christi Euangelium, ut omnes in Christo, qui secundum carnem semen Abrahę* fuit, benedicantur atque saluentur. Pręterea si nosse uis, quomodo isti possederunt portas inimicorum suorum, uideas oportet, quod principes terrę, qui persequebantur Christianos, qui delere nomen eorum nitebantur de terra, uicti dederint manus et religionem ueri Dei, quam perdere uolebant, ipsi quoque susceperint. Ad Isaac promissio Ad ipsum etiam Isaac post patrem

quibus prędicatum est Christi Euangelium, ut omnes in Christo, qui secundum carnem semen Abrahę* fuit, benedicantur atque saluentur. Pręterea si nosse uis, quomodo isti possederunt portas inimicorum suorum, uideas oportet, quod principes terrę, qui persequebantur Christianos, qui delere nomen eorum nitebantur de terra, uicti dederint manus et religionem ueri Dei, quam perdere uolebant, ipsi quoque susceperint. Ad Isaac promissio Ad ipsum etiam Isaac post patrem Abraham fit promissio. Cum enim de

succedentibus. Sub Roboam quoque, filio eius, diuisę fuere tribus ac deinde omnes in potestatem redacti inimicorum Babylonio regi seruierunt. Postremo a Romanis sub iugum missi per orbemque dispersi alienis dominis parent. Pręterea qua ratione Salomon Deo fuerit in filium, qui gentilium quoque diis templa posuisse dicitur et mulierum amorem amori, quem Deo debuit, prętulisse? Christum igitur respicit prophetia ista, qui longo tempore post obitum Dauid de semine eius est genitus et in regno firmatus sempiterno. Qui in Euangelio ait: Data

a Romanis sub iugum missi per orbemque dispersi alienis dominis parent. Pręterea qua ratione Salomon Deo fuerit in filium, qui gentilium quoque diis templa posuisse dicitur et mulierum amorem amori, quem Deo debuit, prętulisse? Christum igitur respicit prophetia ista, qui longo tempore post obitum Dauid de semine eius est genitus et in regno firmatus sempiterno. Qui in Euangelio ait: Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. Et de quo in Daniele legimus: Potestas eius potestas ęterna, quę non auferetur, et regnum

Salomon Deo fuerit in filium, qui gentilium quoque diis templa posuisse dicitur et mulierum amorem amori, quem Deo debuit, prętulisse? Christum igitur respicit prophetia ista, qui longo tempore post obitum Dauid de semine eius est genitus et in regno firmatus sempiterno. Qui in Euangelio ait: Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. Et de quo in Daniele legimus: Potestas eius potestas ęterna, quę non auferetur, et regnum eius, quod non corrumpetur. Ac nequis alienum a Christo deputet, quod legitur:

in Euangelio ait: Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. Et de quo in Daniele legimus: Potestas eius potestas ęterna, quę non auferetur, et regnum eius, quod non corrumpetur. Ac nequis alienum a Christo deputet, quod legitur: Qui si inique aliquid gesserit, arguam eum in uirga uirorum. Tametsi dictum illud capiti non conuenit, conuenire tamen corpori dicimus, quod est Ecclesia. Quę pro eo*, quod iniuste agit, a iusto Iudice punitur. Sed et ipse Christus, ut Esaias ait, uulneratus est

diebus illis saluabitur Iuda, et Israhel habitabit confidenter. Et hoc est nomen, quod uocabitur eum: Dominus iustus noster. Non potest hoc referri ad Salomonem. Hieremias enim, ut Scriptura testatur, prophetare coepit tertiodecimo anno Iosię, regis Iuda, qui a Salomone quintusdecimus fuit ex iis, qui Hierosolymis regnarunt; non ad Zorobabel, quod Iudei conantur asserere Domini Saluatoris glorię inuidentes. Nam licet Zorobabel de stirpe Dauid fuerit et dux populi de Babylonica captiuitate reuertentis, non tamen potitus est regno.

habitabit confidenter. Et hoc est nomen, quod uocabitur eum: Dominus iustus noster. Non potest hoc referri ad Salomonem. Hieremias enim, ut Scriptura testatur, prophetare coepit tertiodecimo anno Iosię, regis Iuda, qui a Salomone quintusdecimus fuit ex iis, qui Hierosolymis regnarunt; non ad Zorobabel, quod Iudei conantur asserere Domini Saluatoris glorię inuidentes. Nam licet Zorobabel de stirpe Dauid fuerit et dux populi de Babylonica captiuitate reuertentis, non tamen potitus est regno. Hic autem dicitur: Et regnabit

patriarcha Spiritu Sancto afflatus, cum migraturus e uita filiis benediceret, Iuda — inquit — te laudabunt fratres tui, adorabunt te filii patris tui. Et post pauca ait: Non auferetur sceptrum de Iuda nec dux de femore eius, donec ueniat, qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium. Tunc enim, cum sceptrum Iuda fuit *corr. ex eum a blatum, occupante regnum Herode Idumeo, natus est Christus in Bethlem, terra Iuda. Ideo sane de ipsa Bethlem a propheta est dictum:

Iuda fuit *corr. ex eum a blatum, occupante regnum Herode Idumeo, natus est Christus in Bethlem, terra Iuda. Ideo sane de ipsa Bethlem a propheta est dictum: Et tu, Bethlem Effrata, paruulus es in milibus Iuda. Ex te mihi egredietur, qui sit dominator in Israhel; et egressus eius ab initio, a diebus ęternitatis. Hinc in Euangelio Iudei ab Herode interrogati, ubi Christus nasci deberet, responderunt: In Bethlem Iudę. Cui dicto astipulari uidetur oraculum illud Abacuch prophetę:

Euangelio Iudei ab Herode interrogati, ubi Christus nasci deberet, responderunt: In Bethlem Iudę. Cui dicto astipulari uidetur oraculum illud Abacuch prophetę: Deus ab austro ueniet, et Sanctus de monte Pharan. Montem enim Pharan et ipsam Bethlem iis, qui Hierosolymis habitant, uergi ad austrum aiunt*. Ad Salomonem promissio Videtur postremo promissio facta etiam fuisse ad Salomonem, eo quod secundo Paralipomenon libro Deum ei loquentem audimus: Suscitabo

Salomonem promissio Videtur postremo promissio facta etiam fuisse ad Salomonem, eo quod secundo Paralipomenon libro Deum ei loquentem audimus: Suscitabo thronum regni tui, sicut pollicitus sum Dauid, patri tuo, dicens: Non auferetur de stirpe tua uir, qui non sit princeps in Israhel. Christus autem de stirpe eius egressus perpetuus princeps est in Israhel, id est in his, qui eum uident per fidem. Israhel quippe uidens Deum interpretatur. De stirpe tua uir inquit, ut humanitatem Christi duntaxat ad stirpem

libro Deum ei loquentem audimus: Suscitabo thronum regni tui, sicut pollicitus sum Dauid, patri tuo, dicens: Non auferetur de stirpe tua uir, qui non sit princeps in Israhel. Christus autem de stirpe eius egressus perpetuus princeps est in Israhel, id est in his, qui eum uident per fidem. Israhel quippe uidens Deum interpretatur. De stirpe tua uir inquit, ut humanitatem Christi duntaxat ad stirpem patriarcharum et Dauid et Salomonis pertinere intelligas, non diuinitatem. Vt igitur omittam prolixitatis uitandę gratia

alium expectare nunquam omnino uenturum? Vnus enim promissus est, non plures, in quo credentes saluarentur. Vnus iste iam uenit, in quo, quę futura erant, usque ad resuscitati a morte in cęlumque ascendentis gloriam impleta peractaque esse astruimus. Quod si in illo altero, qui ab eis expectatur, eadem contingent, nonne falsi erunt prophetę, qui unum quidem talem fore prędicauerunt, non duos? Nonne adhuc in dubium res ducetur, quis ex duobus per omnia simillimis uerus Messias sit, uerus Christus? Ne igitur ille, qui nullus futurus est, requiratur,

non plures, in quo credentes saluarentur. Vnus iste iam uenit, in quo, quę futura erant, usque ad resuscitati a morte in cęlumque ascendentis gloriam impleta peractaque esse astruimus. Quod si in illo altero, qui ab eis expectatur, eadem contingent, nonne falsi erunt prophetę, qui unum quidem talem fore prędicauerunt, non duos? Nonne adhuc in dubium res ducetur, quis ex duobus per omnia simillimis uerus Messias sit, uerus Christus? Ne igitur ille, qui nullus futurus est, requiratur, sed potius unus ille, quem nos colimus, cuius gesta uaticiniis

astruimus. Quod si in illo altero, qui ab eis expectatur, eadem contingent, nonne falsi erunt prophetę, qui unum quidem talem fore prędicauerunt, non duos? Nonne adhuc in dubium res ducetur, quis ex duobus per omnia simillimis uerus Messias sit, uerus Christus? Ne igitur ille, qui nullus futurus est, requiratur, sed potius unus ille, quem nos colimus, cuius gesta uaticiniis respondent prophetarum, ab omnibus adoretur, reliqua, quę de Messia scripta sunt, explicabimus, ut appareat ex his, quę Christo olim crucifixo contigerunt, iam impleta esse nec

contigerunt, iam impleta esse nec oportere quidem, ut iterum redintegrentur, quę semel sunt peracta. Euangelica tradit historia Ioseph, de tribu Puer et stirpe Dauid exortum, uirum fuisse Marię, de qua natus est Iesus, qui uocatur Christus. Maria erat uirgo, et Ioseph quidem non cognouit eam: maritus tantum nomine fuit. Ioannes uero Baptista de Zacharia et Elizabeth nascitur. Maria itaque ab angelo salutata de Spiritu Sancto concepit et non uiolata uirginitate filium peperit, genitum in

donatus, in templo deinde pręsentatus, a Symeone iusto susceptus atque circumcisus et ab eodem lumen ad reuelationem gentium et gloriam plebis Israhel appellatus. Ab Herode, ut interficeretur, petitus fugit cum Iosepho et Maria matre in Aegyptum. Interim Herodes pueros Bethlem, qui bimulam ętatem non excederent, omnes interfici iussit. Eo uita defuncto Iesus cum matre et Iosepho reuersus est in Galileam. Duodecim annorum erat, quando in templo mirantibus Legis doctoribus disputauit. Remanserat enim Hierosolymis, Iosepho et matre insciis. Cum enim

annorum erat, quando in templo mirantibus Legis doctoribus disputauit. Remanserat enim Hierosolymis, Iosepho et matre insciis. Cum enim adorassent in t emplo, festo Paschatis iam peracto redibant in Galileam putantes eum esse in comitatu cum pueris siue cognatis, qui sequebantur. Sed ubi aduesperascente die animaduertissent puerum abesse, anxii cura studioque trepidi urbem repetunt, post triduum denique inuento gaudent et cum illo simul eo, unde uenerant, lęti redierunt. Ipse autem Iesus, ut Lucas ait, proficiebat sapientia et

filius Dauid uocitatus est in Euangelio, cum tamen ante tempora esset ex Deo Patre et in tempore ex Maria matre generatus, Deus ex Deo, ex homine homo, unus tamen atque idem Iesus, omnium in se credentium redemptor omniumque saluator. De Ioanne autem Baptista, qui Domini Ioannes Baptista natiuitatem semestri spacio sua pręcessit natiuitate, dicitur in Euangelio: Et tu, puer, propheta Altissimi uocaberis; pręibis enim ante faciem Domini parare uias eius. Hoc

Hoc Christo puero in templum pręsentato est impletum. Porro iuxta tropologiam templum Christi corda fidelium sunt. Templum Dei est — Apostolus ait — quod estis uos. Angelus autem Testamenti Christus est, euangelicę disciplinę autor, qui in Esaia quoque iuxta septuaginta interpretum translationem magni consilii angelus est dictus. Pręcessit ergo Ioannes, et secutus est Saluator, ne prophetas cum Euangelistis dissidere quis dicat. Electus est autem, ut pręcederet, quando quidem omni sanctitate

septuaginta interpretum translationem magni consilii angelus est dictus. Pręcessit ergo Ioannes, et secutus est Saluator, ne prophetas cum Euangelistis dissidere quis dicat. Electus est autem, ut pręcederet, quando quidem omni sanctitate eum pręstare oportuit, qui constitui deberet Sancti sanctorum pręcursor et omnium Domini anteambulo, qui illum et uenientem nunciaret et pręsentem ostenderet. Hac igitur de causa in matris utero sanctificatur, et nondum natus per os parentis Christi aduentum coepit prędicare. Adultus uero secessit in

dictus. Pręcessit ergo Ioannes, et secutus est Saluator, ne prophetas cum Euangelistis dissidere quis dicat. Electus est autem, ut pręcederet, quando quidem omni sanctitate eum pręstare oportuit, qui constitui deberet Sancti sanctorum pręcursor et omnium Domini anteambulo, qui illum et uenientem nunciaret et pręsentem ostenderet. Hac igitur de causa in matris utero sanctificatur, et nondum natus per os parentis Christi aduentum coepit prędicare. Adultus uero secessit in solitudinem, ut, quo longius abesset ab hominibus, eo propior Deo fieret.

non surrexit maior illo. Atque ideo non solum fuit propheta, sed plus quam propheta. Prophetę enim uenturum Messiam multis ante seculis nunciarunt, hic *corr. ex dens p ręsentem ostendit, hic uolentem baptizauit, hic Agnum Dei, qui tollit peccata mundi, palam professus est. Fuit enim homo missus a Deo, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Hic est ergo, de quo in Esaia est scriptum: Ego uox clamantis in deserto. Parate uiam Domini, rectas facite semitas eius.

Nec immerito de illo in Euangelio dicitur, quod esset lucerna ardens et lucens, quod iampridem in psalmo Deus Pater pręmonuerat dicens: Paraui lucernam Christo meo. Et, si tantus ac talis miles ante regem incedens, quantus, quęso, uel qualis rex ipse, qui sequebatur, immo, qui ueniebat, ut mundum in tenebris cęcutientem sua luce illustraret, sua uirtute ab inimicis oppressum liberaret? Satis hęc de pręcursore. Quod autem ipsum Messiam de uirgine matre nasci oportuerit, et prophetę de illo locuti testantur et

in Euangelio dicitur, quod esset lucerna ardens et lucens, quod iampridem in psalmo Deus Pater pręmonuerat dicens: Paraui lucernam Christo meo. Et, si tantus ac talis miles ante regem incedens, quantus, quęso, uel qualis rex ipse, qui sequebatur, immo, qui ueniebat, ut mundum in tenebris cęcutientem sua luce illustraret, sua uirtute ab inimicis oppressum liberaret? Satis hęc de pręcursore. Quod autem ipsum Messiam de uirgine matre nasci oportuerit, et prophetę de illo locuti testantur et figurarum indicant mysteria. In

in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideoque, quod nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Sancti igitur Spiritus operatione et uirtute Altissimi, cui nihil est impossibile, Virgo peperit et post partum Virgo permansit. Neque enim aliter nasci debuit ille, qui in delicto originis humanę nascentibus subuenire ueniebat. Purum, inquam, omni culpa esse oportuit eum, qui pro omnium culpa in sacrificium Deo Patri erat offerendus. Quod autem desponsata fuerit Ioseph, diuina factum est prouidentia, ut per genealogiam Ioseph

Sancti igitur Spiritus operatione et uirtute Altissimi, cui nihil est impossibile, Virgo peperit et post partum Virgo permansit. Neque enim aliter nasci debuit ille, qui in delicto originis humanę nascentibus subuenire ueniebat. Purum, inquam, omni culpa esse oportuit eum, qui pro omnium culpa in sacrificium Deo Patri erat offerendus. Quod autem desponsata fuerit Ioseph, diuina factum est prouidentia, ut per genealogiam Ioseph origo quoque Marię nosceretur, Lege iubente de eadem tribu fieri connubia; deinde, ne ut adultera lapidaretur a

fuerit Ioseph, diuina factum est prouidentia, ut per genealogiam Ioseph origo quoque Marię nosceretur, Lege iubente de eadem tribu fieri connubia; deinde, ne ut adultera lapidaretur a populo, cum hoc quoque Lex iuberet; postremo, ut in Aegyptum fugiens eius uteretur obsequio, qui maritus nomine erat, non opere. Vnde et ipse continentię suę conscius, cum grauidam u idisset, uoluit dimittere eam. Sed angeli monitu cognouit diuinum esse, non humanum, quod illa uentre gerebat. Hanc ob rem Euangelista: Antequam conuenirent —

Nouerant utique Ioseph maritum esse Marię, sed ignorabant, quod Iesus non de Ioseph, sed de Spiritu Sancto natus esset et Virgine. Ex Virgine autem natum, uirilis copulę nescia, testatur angelus, Ioseph cognoscit, Maria confitetur dicens: Fecit mihi magna, qui potens est, et sanctum nomen eius. Hęc est igitur uirgo illa, de qua Esaias prophetauit dicens: Ecce uirgo concipiet et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emanuel, quod interpretatur: Nobiscum Deus. Quid est Nobiscum Deus,

hoc est a sua diuinitate non diuisus neque ab eo, quod semper est, mutatus. Ita tamen humanitati insertus, ut esset Deus et homo unus Christus. His astipulari uidetur lapis ille de monte abscissus — ut in Daniele legimus — regnorum terrę statuam conterens, qui factus mons magnus uniuersam terram impleuit. Christus enim Dominus, absque uiri opera de uirgine genitus, idola ex multiplici metallorum genere conflata, id est gentilium deos Euangelii prędicatione disiecit et, qui tantum in Iudea notus erat, in omnem terram per apostolos

ut in Daniele legimus — regnorum terrę statuam conterens, qui factus mons magnus uniuersam terram impleuit. Christus enim Dominus, absque uiri opera de uirgine genitus, idola ex multiplici metallorum genere conflata, id est gentilium deos Euangelii prędicatione disiecit et, qui tantum in Iudea notus erat, in omnem terram per apostolos exiuit sonus eius. Montis itaque instar dilatatus gentium quoque corda occupauit. Et quid mirum, si pręter naturam Christus nascitur de uirgine, quando etiam primi parentes nostri pręter morem nostrę generationis

est sine matre et in terra sine patre, in cęlo Deus ex Deo, in terra ex homine Deus et homo. Duę naturę in unitate personę Christi tam mirabiliter conuenerunt, ut, nisi fides credat, nec lingua effari nec mortalium mens possit comprehendere. Hoc tamen ita esse credimus ei, qui ueritas est, nulli obnoxia mendacio, nullius particeps falsitatis. Genuit enim Virgo Filium, ancilla Dominum et suum creatura Opificem. Quę cum ab angelo didicisset, quod esset salua uirginitate Iesum paritura: Ecce ancilla Domini — inquit —

periclitantibus, solatium miseris, refugium cunctis. Hęc igitur fuit ueri Messię mater, cuius purissimo salutiferoque partu, quicquid olim patribus diuinitus promissum fuerat, plenissime est persolutum. Quem alium ergo Messiam uenturam pręstolaris, o Iudee, si istum, qui ab ea ęditus est, habes pręsentem? Aut falsum aut uerum locuti sunt prophetę. Si falsum, quare ipsis fidem pręstas? Si uerum, quare, quod illi prędixerunt, iam euenisse non agnoscis? Ecce natus est Christus de Virgine, de tribu Iuda, de semine Dauid, in castello Bethlem,

sed regem regum et dominum dominantium, quem cęlo monstrante in terra Iudea natum esse didicerant. Audi, quid ipso nascente angeli concinant: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonę uoluntatis. Bonę autem uoluntatis esse nequeunt, quicunque illum, qui summum bonum est, ignorant. Ipse uero, qui pacem inter Deum et homines ponere ueniebat, tunc in carne nasci uoluit, cum sedatis bellis totus fere terrarum orbis pacem agitaret, Cęsare Augusto monarchiam tenente; quadragesimo enim primo imperii eius anno natus est in Bethlem

cęlo monstrante in terra Iudea natum esse didicerant. Audi, quid ipso nascente angeli concinant: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonę uoluntatis. Bonę autem uoluntatis esse nequeunt, quicunque illum, qui summum bonum est, ignorant. Ipse uero, qui pacem inter Deum et homines ponere ueniebat, tunc in carne nasci uoluit, cum sedatis bellis totus fere terrarum orbis pacem agitaret, Cęsare Augusto monarchiam tenente; quadragesimo enim primo imperii eius anno natus est in Bethlem Christus. Vide igitur, Euangelica

De qua Esaias, cum de Messię futuri regno prophetaret: Multiplicabitur — inquit — eius imperium, et pacis non erit finis. Hanc ipse quoque Dominus per Ezechielem promiserat dicens: Disponam eis testem pacis, testem sempiternum. Qui hanc pacem tota animi intentione assequi cupit, ne iniuria quidem lacessitus irascitur, sed offensas omneis ęquo animo ferens illum imitatur, qui in psalmo ait: Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus. Tu igitur, o Iudee, si aperte intelligis nihil prorsus

finis. Hanc ipse quoque Dominus per Ezechielem promiserat dicens: Disponam eis testem pacis, testem sempiternum. Qui hanc pacem tota animi intentione assequi cupit, ne iniuria quidem lacessitus irascitur, sed offensas omneis ęquo animo ferens illum imitatur, qui in psalmo ait: Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus. Tu igitur, o Iudee, si aperte intelligis nihil prorsus prophetarum oracula cum Euangelio dissedere, nihil ab eo discrepare, quare mauis* obstinatione mentis peruersę perire quam Christum, qui crucifixus

per Ezechielem promiserat dicens: Disponam eis testem pacis, testem sempiternum. Qui hanc pacem tota animi intentione assequi cupit, ne iniuria quidem lacessitus irascitur, sed offensas omneis ęquo animo ferens illum imitatur, qui in psalmo ait: Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus. Tu igitur, o Iudee, si aperte intelligis nihil prorsus prophetarum oracula cum Euangelio dissedere, nihil ab eo discrepare, quare mauis* obstinatione mentis peruersę perire quam Christum, qui crucifixus est, confitendo saluari?

illum imitatur, qui in psalmo ait: Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus. Tu igitur, o Iudee, si aperte intelligis nihil prorsus prophetarum oracula cum Euangelio dissedere, nihil ab eo discrepare, quare mauis* obstinatione mentis peruersę perire quam Christum, qui crucifixus est, confitendo saluari? *corr. ex maius Videamus nunc, si illud quoque in prophetis reperire possumus, quod puer Iesus a magis ab oriente uenientibus fuerit muneribus auri, thuris myrrhęque donandus et

credimus, cum ciuitatem Hierusalem alloqueretur dicens: Nationes de longinquo ad te uenient, et munera deferentes adorabunt in te Dominum. Tametsi magi in Bethlem adorarint, Hierosolymis tamen prius quęsierunt eum et: Vbi est — inquiunt — qui natus est, rex Iudeorum? Vidimus enim stellam (eius)* in oriente, et uenimus adorare eum. Adoratus est autem posthęc et Hierosolymis ab iis, qui crediderunt in eum. Percurramus reliqua! Pręsentatur in templo iuxta Legem primogenitorum, a Symeone

in Bethlem adorarint, Hierosolymis tamen prius quęsierunt eum et: Vbi est — inquiunt — qui natus est, rex Iudeorum? Vidimus enim stellam (eius)* in oriente, et uenimus adorare eum. Adoratus est autem posthęc et Hierosolymis ab iis, qui crediderunt in eum. Percurramus reliqua! Pręsentatur in templo iuxta Legem primogenitorum, a Symeone sacerdote suscipitur, circumcisionem accipit. Non enim uenit soluere Legem, sed adimplere. Hoc prędixisse Malachiam prophetam constat. Veniet — inquit

— inquit — in templo sancto suo, Dominus in cęlo sedes eius. In cęlo enim sedebat ad dexteram Patris, excelsus et sublimis, et in terra erat in humanitate nostra submissus et humilis. A Virgine Matre oblatus est in templo. Ne igitur purum hominem putares, qui offerebatur, eodem tempore — inquit — et in templo erat et in cęlo. Hanc sane rem pręuidens in spiritu Aggeus propheta dixit: Magna erit gloria domus istius nouissimę plus quam primę, dicit Dominus exercituum. Cum autem templum illud per Salomonem

plus quam primę, dicit Dominus exercituum. Cum autem templum illud per Salomonem ędificatum multo quidem opulentius magnificentiusquę fuisse constet quam hoc post reditum a Babylonica seruitute reparatum, nequaquam uerum dixisse propheta argueretur, nisi ipse Dominus, qui in illo pręsentatus est, omnem mundi gloriam omnemque decorem superaret locumque ipsum sua pręsentia longe magis quam Salomon suis opibus nobilitasset. Interim Herodes, cum in Iudea regnaret scribasque conuocatos de Christo uenturo interrogasset et illi in

ubi scriptum est: Ecce reges terrę congregati sunt, conuenerunt in unum. Ipsi uidentes, sic admirati sunt, conturbati sunt. Tremor apprehendit eos. Vnum quippe reprehendere uolens propheta multos notat. Omnium enim terrę regum, hoc est eorum, qui terrena sapiunt, commune est uitium in quenque sibi suspectum acrius desęuire. Herodes ergo, rex Iuda, audit a magis regem natum et admiratur. Videt idem a scribis astrui et turbatur; metuque amittendi regni perculsus contremiscit et, ut securius regnet, puerum, de quo talia

et ipsarum matrum circa illos inconsolabiliter ululantium. Et noluit — inquit — consolari, quia non sunt, hoc est, quia nece sublati sunt. Neque enim mors nostrorum nobis potest esse consolationi, sed spes uitę ęternę. Credimus enim eos, qui puri hinc decedunt, Deo sursum in cęlesti regno coniungi longeque felicius uiuere quam ab ullo mortalium uiuitur in terris. Non est ergo Rachel consolata, quia non sunt, sed consolata est, quia pro Christo occisi cum Christo uicturi erant. Frustra autem Herodes

Dominus — inquit — ascendet super nubem leuem, et ingredietur Aegyptum. Et mouebuntur simulachra Aegypti a facie eius. Tunc enim illum in ulnis suis gestauit mater. Quę ideo nubes leuis dicitur, quia, cum peperisset filium, nullum omnino humorem sensit, qui grauaret uirginitatis eius integritatem. In figura autem fugę huius Rebecha filium suum Iacob misit in Aram, ne ab Esau interficeretur. Et Dauid Saulis iram declinans transtulit se in Palestinam ad Achim regem. Defuncto Saule reuersus est in Iudeam. Domino autem Aegyptum

figuras quasdam de Veteri Instrumento in medium adducere, quę id futurum indicasse non incongrue existimari poterunt. De quatuor pueris Israhel in Babylone captiuis diuina narrat historia, quod dederit eis Deus scientiam et disciplinam in omni libro et sapientia, Danieli autem, qui primus ex illis erat, intelligentiam uisionum et somniorum. De his postea dicitur: Steterunt in conspectu regis; et omne uerbum sapientię et intellectus, quod sciscitatus est ab eis rex, inuenit in eis decuplum, super cunctos ariolos et magos, qui erant in uniuerso

Danieli autem, qui primus ex illis erat, intelligentiam uisionum et somniorum. De his postea dicitur: Steterunt in conspectu regis; et omne uerbum sapientię et intellectus, quod sciscitatus est ab eis rex, inuenit in eis decuplum, super cunctos ariolos et magos, qui erant in uniuerso regno eius. Hi igitur typus erant futurę in Christo adhuc puero sapientię atque scientię diuinitus infusę. Qui enim ante secula sapientissimus fuit, eum in seculo genitum omnibus sapientia pręstare oportuit. Quod autem isti figuram Domini prę se

regis; et omne uerbum sapientię et intellectus, quod sciscitatus est ab eis rex, inuenit in eis decuplum, super cunctos ariolos et magos, qui erant in uniuerso regno eius. Hi igitur typus erant futurę in Christo adhuc puero sapientię atque scientię diuinitus infusę. Qui enim ante secula sapientissimus fuit, eum in seculo genitum omnibus sapientia pręstare oportuit. Quod autem isti figuram Domini prę se tulerint, nominum probat interpretatio. Daniel quippe iudicium Dei dicitur, Ananias donum gratię Domini, Azarias

potui, expeditis ad grandioris ętatis gesta ab Euangelistis descripta ordine rerum seruato recensenda accedamus, ea q uidem, antequam euenissent, prędicta demonstrando, ut omnibus pateat Iesum crucifixum uerum fuisse Messiam et illos mortifero nimis errore labi, qui uenturum putant, cum uenisse constet. Baptizabat Ioannes, Zacharię filius, ad Iordanem, ut, qui natiuitate Christum pręuenerat, baptismo quoque pręueniret. Sed Ioannis baptismus figura fuit baptismi Christi. Ego baptizo in aqua — inquit —

accedamus, ea q uidem, antequam euenissent, prędicta demonstrando, ut omnibus pateat Iesum crucifixum uerum fuisse Messiam et illos mortifero nimis errore labi, qui uenturum putant, cum uenisse constet. Baptizabat Ioannes, Zacharię filius, ad Iordanem, ut, qui natiuitate Christum pręuenerat, baptismo quoque pręueniret. Sed Ioannis baptismus figura fuit baptismi Christi. Ego baptizo in aqua — inquit — medius autem uestrum stetit, quem uos nescitis. Ipse est, qui post me uenit, qui ante me factus est, cuius

Ioannes, Zacharię filius, ad Iordanem, ut, qui natiuitate Christum pręuenerat, baptismo quoque pręueniret. Sed Ioannis baptismus figura fuit baptismi Christi. Ego baptizo in aqua — inquit — medius autem uestrum stetit, quem uos nescitis. Ipse est, qui post me uenit, qui ante me factus est, cuius ego non sum dignus, ut soluam corrigiam calciamenti. Deinde prospiciens Iesum uenientem ad se, mente uidit, quod oculis uidere non poterat, in homine humili diuinitatis maiestatem et ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui

filius, ad Iordanem, ut, qui natiuitate Christum pręuenerat, baptismo quoque pręueniret. Sed Ioannis baptismus figura fuit baptismi Christi. Ego baptizo in aqua — inquit — medius autem uestrum stetit, quem uos nescitis. Ipse est, qui post me uenit, qui ante me factus est, cuius ego non sum dignus, ut soluam corrigiam calciamenti. Deinde prospiciens Iesum uenientem ad se, mente uidit, quod oculis uidere non poterat, in homine humili diuinitatis maiestatem et ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi.

est, qui post me uenit, qui ante me factus est, cuius ego non sum dignus, ut soluam corrigiam calciamenti. Deinde prospiciens Iesum uenientem ad se, mente uidit, quod oculis uidere non poterat, in homine humili diuinitatis maiestatem et ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Hic est, de quo dixi: Post me uenit uir, qui ante me factus est, quia* prior me erat. Sic in Ioanne est scriptum. Mattheus uero magis succincto sermone rem constringit et Baptistam ita locutum refert: Ego quidem baptizo uos in aqua in

dignus, ut soluam corrigiam calciamenti. Deinde prospiciens Iesum uenientem ad se, mente uidit, quod oculis uidere non poterat, in homine humili diuinitatis maiestatem et ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Hic est, de quo dixi: Post me uenit uir, qui ante me factus est, quia* prior me erat. Sic in Ioanne est scriptum. Mattheus uero magis succincto sermone rem constringit et Baptistam ita locutum refert: Ego quidem baptizo uos in aqua in poenitentiam; qui autem post me uenturus est, fortior me est, cuius non

peccata mundi. Hic est, de quo dixi: Post me uenit uir, qui ante me factus est, quia* prior me erat. Sic in Ioanne est scriptum. Mattheus uero magis succincto sermone rem constringit et Baptistam ita locutum refert: Ego quidem baptizo uos in aqua in poenitentiam; qui autem post me uenturus est, fortior me est, cuius non sum dignus calciamenta portare. Ipse uos baptizabit in Spiritu Sancto et igni. Aqua tantum se baptizare dicit, ne putes illo baptismo peccata remitti, sed ad eum suscipiendum, per quem peccata tolli

pędagogum fuisse ad Christum umbramque cessare oportere, postquam illuxit ueritas. Dicamus igitur, quę olim pręcesserunt baptisma istud, quo nunc credentes sanctificantur, ut futurum significarent, deinde reliqua, quę proposuimus, tractaturi. *corr. ex qui Huius sacramenti figura fuit arca Noe in aquis seruata, ex qua nouum hominum genus prodiit, ueteri per diluuium deleto; Mare rubrum aduersarias enecans potestates et in tutum transmittens populum fidelem; Iordanis fluuius, quo transmisso Dei

deleto; Mare rubrum aduersarias enecans potestates et in tutum transmittens populum fidelem; Iordanis fluuius, quo transmisso Dei populus Terram promissionis ingressus est; quatuor illę* ad Euangelii numerum hydrie aquę, quas super lignorum struem euertit Helias, et ignis (qui est Spiritus Sanctus) de cęlo lapsus exhausit uictimam, ut Deo acceptabilem probaret; aqua Iordanis, in qua Naman Syrus septies lotus a lepra curatus est. Hęc illa aqua, ille fons est, de quo Zacharias prophetabat dicens: In die illa erit fons patens domui Dauid et

domui Dauid et habitantibus Hierusalem, in ablutionem peccatoris et menstruatę. Ipso quippe Christi lauacro cunctę fidelis animę sordes eluuntur atque emaculantur. Fons ille patet domui Dauid, id est Ecclesię Christi, ut in ipsum credentibus prosit, et non incredulis, qui suspenso hęsitantique animo Euangelii suscipiunt ueritatem. Quicquid denique in Veteri Testamento per aquam sanctificabatur, baptismi per Christum futuri signum fuit. In Exodo populus Deum de monte Synai loquentem auditurus uestimenta sua lauare iubetur. In Leuitico

loquentem auditurus uestimenta sua lauare iubetur. In Leuitico Moyses et Aaron, priusquam ingrediantur tectum foederis ad altareque accedant, implerunt labrum aqua, ut ea suas filiorumque manus ac pedes abluerent. Per baptismi enim gratiam Ecclesię patet ingressus et ad altare, qui Christus est, peruenitur. In Numeris aqua cinere uaccę **corr. ex uacce ruffę aspersa mundos efficiebat illos, quos ex tactu rei immundę inquinari contigisset. Ita et nos, qui in Adam ex tactu uetitę arboris peccauimus, in Christo baptizati a

abluerent. Per baptismi enim gratiam Ecclesię patet ingressus et ad altare, qui Christus est, peruenitur. In Numeris aqua cinere uaccę **corr. ex uacce ruffę aspersa mundos efficiebat illos, quos ex tactu rei immundę inquinari contigisset. Ita et nos, qui in Adam ex tactu uetitę arboris peccauimus, in Christo baptizati a peccato purgamur. Tunc quoque baptismi sacramentum pręparabat Dominus, cum in Esaia diceret: Lauamini, mundi estote! Idque rursum mundandis pollicebatur dicens: Aperiam in supinis collibus

uelut meridies lucis plena, in quo dimittuntur peccata et ad beatitudinem consequendam aditus aperitur. Vnde in psalmis canitur: Fluminis impetus lętificat ciuitatem Dei. Lętificat utique Ecclesiam spe futuri boni. Quod frustra quidem ab illis speratur, qui extra Ecclesiam sunt. Porro sacramentum hoc per illud quoque significari certum est, quod in alio psalmo dicitur: Super montes stabunt aquę. Non dicit stant, sed stabunt. Futurum enim erat, ut omnem seculi altitudinem baptismi

transferuntur. De quibus dicere possis: Aquę, quę super cęlos sunt, laudent Dominum. Talia lauacri salutaris pręmia fore cernens Esaias, non distulit ad id suscipiendum hortari: Omnes — inquit — sitientes, uenite ad aquas. Et qui non habetis argentum, properate, emite et comedite. Emite absque argento et absque ulla commutatione uinum et lac! Neque enim fas est, ut spiritale donum uenale sit. Gratis accepistis — inquit Dominus — gratis date! Et quoniam corporis

refertur, sed ad altaris sacrificium, quod sub uini panisque specie offerri solet. Lac autem pro pane posuit propheta, ut ostenderet animas hoc cibo digne nutritas candorem consecuturas angelicę puritatis. Cęterum sitientes, id est cupidos salutis, uenire ad aquas iubet, quia, qui c redunt, illi Ecclesię membrum fieri auidius desyderant magisque lętanter ad baptismi gratiam accedunt. Quod per eundem prophetam est prędictum, ubi ait: Haurietis aquas in gaudio de fontibus Saluatoris. Quod enim maius fideli animę gaudium

quę postea nobis intonuit super Iesu baptizato: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Tot ergo habes de baptismi nouitate Veteris Scripturę testimonia, o Iudee,* et adhuc cunctaris, adhuc hęsitas ad Ecclesiam confugere et cum apostolis, qui et ipsi Iudei fuerunt, credendo saluari? Vis istud, quod modo diximus, apertius expressiusque** prędictum agnoscere, quod supra Christum baptizatum Spiritus Sanctus in columbę figura sederit, quod uox Patris audita fuerit? Lege in Esaia pene iisdem scriptum uerbis Deo

electus meus, complacuit sibi in illo anima mea: dedi spiritum meum super eum, iudicium gentibus proferet. Sed de hoc satis. Reliqua prosequamur! Baptizatus Dominus Iesus, Deus noster, abiit in desertum. Per dies quadraginta nihil gustat, ieiunus pugnat et cum eo, qui primos parentes nostros fraude subuerterat, *corr. ex Iudeę **corr. ex expresiusque congressus uincit. Hęc si de Messia futuro prędicta non ignoras, quare in Christo crucifixo impleta negare audes? An

fraude subuerterat, *corr. ex Iudeę **corr. ex expresiusque congressus uincit. Hęc si de Messia futuro prędicta non ignoras, quare in Christo crucifixo impleta negare audes? An tantum, ut negando pereas, qui credendo et confitendo posses uiuere? Baptizatus Iesus ieiunat, tentatur, uincit. Et tu certe, si baptismi salutaris te susceptione armaueris, carnis concupiscentiam ieiunio, diaboli dolos fidei constantia superabis. Quadraginta diebus ieiunat Moyses, ut Legem

si baptismi salutaris te susceptione armaueris, carnis concupiscentiam ieiunio, diaboli dolos fidei constantia superabis. Quadraginta diebus ieiunat Moyses, ut Legem acciperet; quadraginta Helias, ut ad montem Dei perueniret; quadraginta Christus, ut pro Adę transgressione, qui gustu peccauerat, gustus continentia satisfaceret. Illorum ieiunium in figura pręcessit. Nam neque Lex Moysi absoluere nos potuit a maledicto antiquę pręuaricationis, nec Helię ad montem peruentio. Christo soli reseruatum fuit, ut in illo benedicantur omnes gentes et

immutata per poenarum afflictionem. Et id quidem propter oleum, id est propter meam erga miseros pietatem, ut illos redimam, quos inimicus tenet captiuos. Quod autem post ieiunium uincere diaboli tentamenta debuerit, illos hoc significasse reor, qui, cum ieiunassent Dei auxilium implorando, commisso cum aduersariis pręlio uictoria potiti sunt: Samuel ieiunus placato Domino concidit Palestinos, Iosaphat, rex Iuda, Ammonitas et *corr. ex. hęc Idumeos. Iudas Machabeus parua manu

exercitus fudit, per triduum ante ieiunans. Igitur, sicut isti suos hostes abstinentię armis muniti uicerant, ita eodem munimine Christus usus diabolum superauit, ut nos doceret, quomodo pugnare aduersus uoluptatum illecebras inimicique dolos debeamus, si uincere et cum ipso, qui uicit, uolumus regnare. Porro demon superatus (ut in Euangelio est scriptum) recessit ab eo. Quod futurum Abacuch propheta uidit, qui ait: Ante faciem eius ibit mors, et egredietur diabolus ante pedes eius. Recte ac uere mors dicitur is, cuius inuidia mors

usus diabolum superauit, ut nos doceret, quomodo pugnare aduersus uoluptatum illecebras inimicique dolos debeamus, si uincere et cum ipso, qui uicit, uolumus regnare. Porro demon superatus (ut in Euangelio est scriptum) recessit ab eo. Quod futurum Abacuch propheta uidit, qui ait: Ante faciem eius ibit mors, et egredietur diabolus ante pedes eius. Recte ac uere mors dicitur is, cuius inuidia mors in orbem terrarum introiuit. Sed mortem istam Christi crucifixi mors expulit et eiusdem resurrectio nobis uitam donauit, ut suo loco

crucifixi mors expulit et eiusdem resurrectio nobis uitam donauit, ut suo loco disseremus. Nunc occurrentia explicari oportet, ne dicendorum seriem confundamus. Igitur in Euangelio post hęc ita est scriptum: Ioannes uidens eum uenire ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Ipse hoc testatus est, qui illum baptizauerat, qui Spiritum Sanctum uertici eius insidentem uiderat, qui Dei Patris uocem, quod esset Filius suus, audierat. Videamus, quibus in Euangelio dimiserit peccata, ne uanum Ioannis testimonium fuisse quis

uitam donauit, ut suo loco disseremus. Nunc occurrentia explicari oportet, ne dicendorum seriem confundamus. Igitur in Euangelio post hęc ita est scriptum: Ioannes uidens eum uenire ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Ipse hoc testatus est, qui illum baptizauerat, qui Spiritum Sanctum uertici eius insidentem uiderat, qui Dei Patris uocem, quod esset Filius suus, audierat. Videamus, quibus in Euangelio dimiserit peccata, ne uanum Ioannis testimonium fuisse quis putet. Deinde ipsum figuris ueterum uaticiniisque

loco disseremus. Nunc occurrentia explicari oportet, ne dicendorum seriem confundamus. Igitur in Euangelio post hęc ita est scriptum: Ioannes uidens eum uenire ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Ipse hoc testatus est, qui illum baptizauerat, qui Spiritum Sanctum uertici eius insidentem uiderat, qui Dei Patris uocem, quod esset Filius suus, audierat. Videamus, quibus in Euangelio dimiserit peccata, ne uanum Ioannis testimonium fuisse quis putet. Deinde ipsum figuris ueterum uaticiniisque confirmare curabimus.

ne dicendorum seriem confundamus. Igitur in Euangelio post hęc ita est scriptum: Ioannes uidens eum uenire ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Ipse hoc testatus est, qui illum baptizauerat, qui Spiritum Sanctum uertici eius insidentem uiderat, qui Dei Patris uocem, quod esset Filius suus, audierat. Videamus, quibus in Euangelio dimiserit peccata, ne uanum Ioannis testimonium fuisse quis putet. Deinde ipsum figuris ueterum uaticiniisque confirmare curabimus. Mulieri in adulterio deprehensę ueniam dedit.

curabimus. Mulieri in adulterio deprehensę ueniam dedit. Vade — inquit — et iam amplius noli peccare! Damnauit ergo peccatum pręcipiens peccatrici, ne amplius peccet, et illam de eo, quod hactenus peccauerat, absoluit. Paralytico, qui ei oblatus in lecto fuerat: Confide, fili — ait — remittuntur tibi peccata tua. Et ad scribas conuersus: Vt sciatis — inquit — quia Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, tu, paralytice, tolle lectum

Fides tua te saluam fecit. Vade in pace! Sed etiam latroni in cruce pendenti ac dicenti: Memento mei, Domine, quando ueneris in regnum tuum, respondit: Hodie mecum eris in paradiso. Et peccata ergo illi dimisit et se, qui et ipse cruci confixus pendebat, uere cęli regem esse ostendit. Vtque magis credas ipsum esse, qui poenitentibus delicti gratiam faciat, discipulis quoque suis ligandi absoluendique tribuit autoritatem dicens: Amen dico uobis, quęcunque ligaueritis super terram, erunt

pendenti ac dicenti: Memento mei, Domine, quando ueneris in regnum tuum, respondit: Hodie mecum eris in paradiso. Et peccata ergo illi dimisit et se, qui et ipse cruci confixus pendebat, uere cęli regem esse ostendit. Vtque magis credas ipsum esse, qui poenitentibus delicti gratiam faciat, discipulis quoque suis ligandi absoluendique tribuit autoritatem dicens: Amen dico uobis, quęcunque ligaueritis super terram, erunt ligata et in cęlo, et quęcunque solueritis super terram, erunt soluta et in cęlo.

tribuit autoritatem dicens: Amen dico uobis, quęcunque ligaueritis super terram, erunt ligata et in cęlo, et quęcunque solueritis super terram, erunt soluta et in cęlo. Quęramus, si Messię uenturo danda fuit hęc potestas, ut hunc ipsum esse, qui crucifixus est, increduli agnoscant et tandem deposito errore sequantur eam, quę in Euangelio habetur, ueritatem. In Esaia Deum ad Israhel dicentem audio: Veruntamen seruire me fecisti in peccatis tuis, prębuisti mihi laborem in iniquitatibus tuis.

in nobis? De quo Apostolus ait: Exinaniuit semetipsum formam serui accipiens. Ad personam ergo Filii hęc, quę dicuntur, referenda sunt, non ad personam Patris, licet Pater et Filius unum sint. Itaque ipsius Filii est, quod sequitur: Ego sum, ego sum, qui deleo iniquitates tuas propter me, hoc est, non tuis meritis, sed mea miseratione, non tua iustitia, sed mea pietate. Non hoc dicimus, quod negemus Patrem peccata delere, sed quod affirmemus cuncta Patrem agere per Filium, sine quo factum est nihil. Hoc loco

hoc est, non tuis meritis, sed mea miseratione, non tua iustitia, sed mea pietate. Non hoc dicimus, quod negemus Patrem peccata delere, sed quod affirmemus cuncta Patrem agere per Filium, sine quo factum est nihil. Hoc loco interrogabimus Iudeos: Si Deus est, qui talia locutus sit, quomodo in Deo seruitus et labor cadere potuit? Et, si — ut ipse ait — uere seruire illum et laborare fecerunt, quomodo Deus est? Necesse est, ut fateantur hunc unum et Deum esse, ut peccata deleat, et hominem, ut pati possit. Quod si Dominus noster

et peccata hominibus condonauit et se passionibus subiecit, restat, ut idem et Deus et homo sit. Neque enim peccata hominum delere aut ea delendi aliis potestatem tribuere ualuisset, si non esset Deus, neque supplicia et mortem pati, si non esset homo. Falluntur itaque Iudei, qui Messiam sibi promissum purum hominem fore putant, et non etiam Deum, quando quidem alii quoque prophetę diuinitatem eius humanitatemque testantur. Esaias ait: Paruulus natus est nobis, et filius datus est nobis. Hoc ad humanitatem

reliqua ad diuinitatem. Sequitur enim: Et factus est principatus super humerum eius, et uocabitur nomen eius Admirabilis Consiliarius, Deus Fortis, Pater futuri seculi, Princeps pacis. Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis. Idem alibi: Vę, qui dicit patri: Quid generas? Et mulieri: Quid parturis? Illis utique uę istud futurum denunciatur, qui Christum denegant uel de Patre genitum ante omnia tempora uel de matre in tempore. Iterum alibi: Propter Syon — inquit — non tacebo, et propter

eius Admirabilis Consiliarius, Deus Fortis, Pater futuri seculi, Princeps pacis. Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis. Idem alibi: Vę, qui dicit patri: Quid generas? Et mulieri: Quid parturis? Illis utique uę istud futurum denunciatur, qui Christum denegant uel de Patre genitum ante omnia tempora uel de matre in tempore. Iterum alibi: Propter Syon — inquit — non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor uirtus eius, et saluator eius ut lampas accendatur. Et

tacebo, et propter Hierusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor uirtus eius, et saluator eius ut lampas accendatur. Et uidebunt gentes iustum tuum, et cuncti reges inclytum tuum. Ad Ecclesiam prophetans hoc ait. Virtus Ecclesię et Saluator Christus est, qui apostolis in monte resplenduit suę luce diuinitatis. Viderunt autem eum gentes et reges, tam illi, qui corporeo intuitu eum Hierosolymis conspexerunt, quam qui postea per apostolorum prędicationem fide susceperunt. Hoc ipsum magis aperte Baruch propheta declarat dicens:

eius ut lampas accendatur. Et uidebunt gentes iustum tuum, et cuncti reges inclytum tuum. Ad Ecclesiam prophetans hoc ait. Virtus Ecclesię et Saluator Christus est, qui apostolis in monte resplenduit suę luce diuinitatis. Viderunt autem eum gentes et reges, tam illi, qui corporeo intuitu eum Hierosolymis conspexerunt, quam qui postea per apostolorum prędicationem fide susceperunt. Hoc ipsum magis aperte Baruch propheta declarat dicens: Hic est Deus noster, et non ęstimabitur alius aduersus eum. Hic adinuenit omnem uiam disciplinę,

et cuncti reges inclytum tuum. Ad Ecclesiam prophetans hoc ait. Virtus Ecclesię et Saluator Christus est, qui apostolis in monte resplenduit suę luce diuinitatis. Viderunt autem eum gentes et reges, tam illi, qui corporeo intuitu eum Hierosolymis conspexerunt, quam qui postea per apostolorum prędicationem fide susceperunt. Hoc ipsum magis aperte Baruch propheta declarat dicens: Hic est Deus noster, et non ęstimabitur alius aduersus eum. Hic adinuenit omnem uiam disciplinę, et tradidit illam Iacob, puero suo, et Israhel, dilecto

declarat dicens: Hic est Deus noster, et non ęstimabitur alius aduersus eum. Hic adinuenit omnem uiam disciplinę, et tradidit illam Iacob, puero suo, et Israhel, dilecto suo. Post hęc in terris uisus est, et cum hominibus conuersatus est. Christus igitur, qui homo cum hominibus conuersatus est, Deus cum Deo Patre legem tradidit mortalibus, qua seruata beatitudinem consequerentur sempiternam. De ipso etiam Ezechiel testatus est, cum diceret sibi in uisu apparuisse super firmamento, quod capiti quatuor animalium

aspectum lapidis saphiri similitudinem throni, et super similitudinem throni similitudinem quasi aspectum hominis desuper. Thronus super firmamento fert prę se diuinitatis maiestatem, hominis uero aspectus ostendit humanitatis naturam. Quatuor animalia quatuor Euangeliste sunt, qui utrunque de Christo senserunt, utrunque illi tribuerunt. Messias igitur, id est Christus, Deus et homo est, et non homo tantum. Hinc est, quod, cum Iesus ipse Iudeos incredulos interrogasset, cuius filius esset Christus, responderunt: Dauid, nihil diuinum de illo

fuit. Sitire autem et esurire, pauere, tedere, dolorem mortemque pati, fragilitatis humanę conditionem indicabat. Quod autem et miracula illa, quę in Euangeliis relata sunt, facere debuerit, prophetę multo ante prędixerunt, ne excusabilis esset uesania eorum, qui dixerunt: In Belzebub, principe demoniorum, eiicit demonia. Credere enim debuerunt prophetis, et quod Dei erat, demoniis non tribuere. In Esaia est scriptum: Deus ipse ueniet, et saluabit nos. Tunc aperientur oculi cęcorum, et aures surdorum patebunt.

Esaia est scriptum: Deus ipse ueniet, et saluabit nos. Tunc aperientur oculi cęcorum, et aures surdorum patebunt. Tunc saliet sicut ceruus claudus, et aperta erit lingua mutorum. Nonne hoc est illud, quod in Mattheo discipulis Ioannis quęrentibus, an ipse esset, qui uenturus erat, respondit dicens: Euntes renunciate Ioanni, quę audistis et uidistis: cęci uident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me! Et hęc quidem

in Mattheo discipulis Ioannis quęrentibus, an ipse esset, qui uenturus erat, respondit dicens: Euntes renunciate Ioanni, quę audistis et uidistis: cęci uident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me! Et hęc quidem iuxta historiam. Moralem uero sensum utrobique de conuersione eorum, qui talibus animi morbis laborabant, esse ostenderemus, si mihi non foret propositum nihil aliud hoc uolumine demonstrare, nisi quęcunque

audistis et uidistis: cęci uident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me! Et hęc quidem iuxta historiam. Moralem uero sensum utrobique de conuersione eorum, qui talibus animi morbis laborabant, esse ostenderemus, si mihi non foret propositum nihil aliud hoc uolumine demonstrare, nisi quęcunque ueterum Scripturę de Messia uenturo prędixerant, in Christo, quem Iudei crucifixerunt, fuisse impleta. Quod

Datus enim fuit in foedus Iudeorum Patris promissionem exoluens, in lucem gentium ueritatem docens, oculos mentis eisdem aperiens, ut fide Deum uideant et a demonum eis illudentium captiuitate erruantur et sublatis errorum tenebris de morte reuocentur ad uitam, id est ad ipsum, qui ait: Ego sum uia, et* ueritas, et uita. Cui tamen inuidentes Iudei iniquo animo ferebant, quod sabbatis curaret quodque patrem suum diceret Deum, se Deo faciens ęqualem. Hoc relatum in Euangelio legitur Ioannis, et impletur illud in

magis uacemus. Iudei uero, litterę, non spiritus obseruatores, Christo imputabant, quod sabbatis beneficia sanitatum ęgrotantibus conferret, et pietatis opus peruersa opinione impietati ascribebant,* quod magis laudi dare debuerunt. Ille enim uere sabatum Domini sanctificat, qui a uitiis abstinet et capessendis uirtutibus operam impendit. Sed antequam ad reliquas eidem illatas iniurias ueniam, operęprecium erit uidere in prophetis, qualiter suscepto baptismate et suggestionibus diaboli superatis et Ioanne carceri tradito coeperit

prędicare annum Domini acceptum et diem retributionis. Omnium — inquit Euangelista — oculi in eum intenti erant. Et ipse coepit dicere ad illos: Quia hodie impleta est hęc scriptura in auribus uestris. In se impletam significauit, utpote qui exinde talibus de rebus ad populum coepit habere sermonem. Cum autem ista diceret, ostendit profecto se illum fuisse, qui olim locutus est in prophetis et qui nunc natus erat ex Virgine. Sed uideamus, quomodo impleuit ista, quę in prophetia recensentur. *corr.

in eum intenti erant. Et ipse coepit dicere ad illos: Quia hodie impleta est hęc scriptura in auribus uestris. In se impletam significauit, utpote qui exinde talibus de rebus ad populum coepit habere sermonem. Cum autem ista diceret, ostendit profecto se illum fuisse, qui olim locutus est in prophetis et qui nunc natus erat ex Virgine. Sed uideamus, quomodo impleuit ista, quę in prophetia recensentur. *corr. ex. asscr- Spiritus Domini super me, quia, dum ipse

dicere ad illos: Quia hodie impleta est hęc scriptura in auribus uestris. In se impletam significauit, utpote qui exinde talibus de rebus ad populum coepit habere sermonem. Cum autem ista diceret, ostendit profecto se illum fuisse, qui olim locutus est in prophetis et qui nunc natus erat ex Virgine. Sed uideamus, quomodo impleuit ista, quę in prophetia recensentur. *corr. ex. asscr- Spiritus Domini super me, quia, dum ipse baptizatur, apparuit super eum* in columbę

columbę specie Spiritus Sanctus. Vnxit me, inquit. Vnctio pertinet ad humanitatem. Vnctus est igitur, id est sanctificatus, a sua diuinitate, ita ut idem esset Deus et homo. Euangelizare pauperibus misit me, ut illos ad agnitionem ueritatis conuerterem, qui pauperes sunt nec Legem habentes nec prophetas et in idolorum cultura obtenebrantur. Sanauit autem contritos corde, quoties poenitentibus crimen condonauit. Prędicauit captiuis remissionem, cum ad illos, qui in lympho erant, descendisset.

ut illos ad agnitionem ueritatis conuerterem, qui pauperes sunt nec Legem habentes nec prophetas et in idolorum cultura obtenebrantur. Sanauit autem contritos corde, quoties poenitentibus crimen condonauit. Prędicauit captiuis remissionem, cum ad illos, qui in lympho erant, descendisset. Cęcis uisum, quia iis, qui ipsum ignorabant, aperuit intellectum, ut agnoscerent. Dimisit uero confractos in remissionem, quando uariis morbis implicitos uerbo curauit. Prędicauit denique annum Domini

habentes nec prophetas et in idolorum cultura obtenebrantur. Sanauit autem contritos corde, quoties poenitentibus crimen condonauit. Prędicauit captiuis remissionem, cum ad illos, qui in lympho erant, descendisset. Cęcis uisum, quia iis, qui ipsum ignorabant, aperuit intellectum, ut agnoscerent. Dimisit uero confractos in remissionem, quando uariis morbis implicitos uerbo curauit. Prędicauit denique annum Domini acceptum. Compluries enim de sua prędixit futura passione et resurrectione,

simile est illud: Posui uerba mea in ore tuo, et in umbra manus meę protexi te, ut plantes cęlos et effundas terram et dicas ad Syon: Populus meus es tu. In ore Filii uerba Dei Patris erant. Ipse enim in Euangelio ait: Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me. Quod quidem ad naturam hominis referendum est, in qua dixit: Pater maior me est, non ad naturam Dei, in qua idem ait: Ego et Pater unum sumus. Christus autem plantauit cęlos et effudit terram, cum diceret: Si uis perfectus

aures. Ipsi enim auris mea sunt, et mysteria, quę in psalmis proposita sunt et nondum satis intellecta, cum illa impleuero, aperta faciam omnibusque manifesta. Porro de eius doctrina, in qua est Legis perfectio, Osee propheta ait: Tempus requirendi Dominum cum uenerit, qui docebit uos iustitiam. Quod quidem et Iohel pręuidens ad lętitiam hortatur et ait: Filii* Syon, exultate et lętamini in Domino Deo uestro, quia dedit uobis doctorem iustitię, et descendere faciet ad uos imbrem matutinum et serotinum, sicut in

sed adimplere. Ideo autem dicitur sicut in principio, quia — ut *corr. ex. filiae Apostolus ait — Lex spiritalis est, quę sub uelamento litterę cęlat Euangelii sacramenta. Atque ita imber iste, qui descendit in principio, in uerbis matutinus est, in sensu serotinus. Tunc enim purior fluere coepit, cum terra dedit fructum suum, id est, cum Maria Virgo genuit Dei Filium, qui ea, quę de se prędicta fuerant, adimpleuit et adimpleta esse prędicauit, ut supra est

spiritalis est, quę sub uelamento litterę cęlat Euangelii sacramenta. Atque ita imber iste, qui descendit in principio, in uerbis matutinus est, in sensu serotinus. Tunc enim purior fluere coepit, cum terra dedit fructum suum, id est, cum Maria Virgo genuit Dei Filium, qui ea, quę de se prędicta fuerant, adimpleuit et adimpleta esse prędicauit, ut supra est dictum. Nihil est autem eius doctrina uerius, nihil salubrius, nihil ab omni immundicia syncerius. Lex enim ueritatis — ut Malachias ait — fuit in ore eius,

in octogenarium extenditur, si primis duodecim reliquos iunxeris. Hi sunt operarii missi in messem. Ab his uita nostra perficitur, si per ipsorum doctrinam dirigatur. Quicquid est extra illam amplius, labor et dolor est. Frustra enim ad beatitudinem adipiscendam nititur, qui contempto Euangelio per philosophorum pręcepta illam se adepturum putat. Euangelistę Ex discipulis his quatuor quoque Christi, Domini nostri, Euangelistas in prophetis olim significatos, si quęsieris, reperies. In Ezechiele habes

in prophetis olim significatos, si quęsieris, reperies. In Ezechiele habes in prima eius uisione: Et in medio similitudo quatuor animalium... et uultus eorum facies hominis et facies leonis et facies uituli et facies aquilę. Facies hominis Mattheus fuit, qui ab humanitate Christi exorsus est Euangelium. Facies leonis in deserto rugientis Marcus. Ego uox — inquit — clamantis in deserto. Facies uituli Lucas, a sacerdotio Zacharię incipiens. Per uitulum enim sacrificium a sacerdote offerendum

exorsus est Euangelium. Facies leonis in deserto rugientis Marcus. Ego uox — inquit — clamantis in deserto. Facies uituli Lucas, a sacerdotio Zacharię incipiens. Per uitulum enim sacrificium a sacerdote offerendum designatur. Facies aquilę Ioannes, qui cęteris altius uolans: In principio erat uerbum, inquit, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum. Hi sunt quatuor quadrigę illę, quas de medio duorum montium, Veteris Nouęque legis, egredi uidit Zacharias et ab equis diuersi coloris in

leguntur. De Euangelii quoque prędicatione per orbem diffusa idem propheta ait: Repleta est terra scientia Domini, sicut aquę maris operientis. In omnem enim terram exiuit sonus eorum, dicente Domino, sicut in eodem propheta est scriptum: Mittam ex eis, qui saluati fuerint, ad gentes in mare, in Affricam, in Lydiam, tendentes sagittam; in Italiam et Gręciam, ad insulas longe, ad eos, qui non audierunt de me, et non uiderunt gloriam meam. Et annunciabunt gloriam meam gentibus. Nonne hoc illud ipsum est,

maris operientis. In omnem enim terram exiuit sonus eorum, dicente Domino, sicut in eodem propheta est scriptum: Mittam ex eis, qui saluati fuerint, ad gentes in mare, in Affricam, in Lydiam, tendentes sagittam; in Italiam et Gręciam, ad insulas longe, ad eos, qui non audierunt de me, et non uiderunt gloriam meam. Et annunciabunt gloriam meam gentibus. Nonne hoc illud ipsum est, quod in Euangelio legimus ad apostolos dictum: Euntes in mundum uniuersum prędicate Euangelium omni creaturę. Et paulopost

et sermonem confirmante sequentibus signis. De his in psalmis quoque dicitur: Annunciauerunt cęli iustitiam eius, et uiderunt omnes populi gloriam eius. Et alibi: Cęli — inquit — enarrant gloriam Dei. Et, si cęli sunt, qui de cęlestibus disserunt, consequens erit, ut sint terra, hoc est infimum elementum, qui omnem curam terrenis negociis impendunt. Illud pręterea apostolico competit collegio: Montes exultauerunt ut arietes, et colles sicut agni ouium. Montes et arietes apostolos

Annunciauerunt cęli iustitiam eius, et uiderunt omnes populi gloriam eius. Et alibi: Cęli — inquit — enarrant gloriam Dei. Et, si cęli sunt, qui de cęlestibus disserunt, consequens erit, ut sint terra, hoc est infimum elementum, qui omnem curam terrenis negociis impendunt. Illud pręterea apostolico competit collegio: Montes exultauerunt ut arietes, et colles sicut agni ouium. Montes et arietes apostolos significari reor. Supereminent enim gratia et dignitate, quia principes Dominici gregis

incredulitatem obstinationemque reprehendendo). Vindictam istam in nationibus illa etiam psalmistę uerba sonant: Intonuit de cęlo Dominus, et Altissimus dedit uocem suam... misit sagittas suas, et dissipauit eos. Intonuit enim et dedit uocem per apostolos, qui uelociter loca percurrentes sagittis comparantur. Conuersis igitur ad Christum gentibus simulachra dissipata sunt deorum, immo demoniorum. Ad hos itaque spectat, quod alibi ad Christum dicere uidetur propheta: Laudabunt opera tua, et potentiam tuam pręnunciabunt.

eiiciendi, langores curandi, mortuos suscitandi. De quo Lucas in Actibus testatur dicens: Per manus autem apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe. De his olim prędictum est in psalmis: Mirabilis Deus in sanctis suis, et figuratum in Moyse, qui in prodigiis faciendis pharaonis magos uicit; in Iesu Naue, qui solem stare fecit; in Helia, qui mortuum suscitauit; in Heliseo, qui Naman Syrum a lepra curauit. Sed multo plura in Euangelio signa secuta sunt quam quę pręcesserunt in Lege. Cui enim in Lege

Actibus testatur dicens: Per manus autem apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe. De his olim prędictum est in psalmis: Mirabilis Deus in sanctis suis, et figuratum in Moyse, qui in prodigiis faciendis pharaonis magos uicit; in Iesu Naue, qui solem stare fecit; in Helia, qui mortuum suscitauit; in Heliseo, qui Naman Syrum a lepra curauit. Sed multo plura in Euangelio signa secuta sunt quam quę pręcesserunt in Lege. Cui enim in Lege imperanti uenti et mare obedierunt? Quis super aquas siccis pedibus

manus autem apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe. De his olim prędictum est in psalmis: Mirabilis Deus in sanctis suis, et figuratum in Moyse, qui in prodigiis faciendis pharaonis magos uicit; in Iesu Naue, qui solem stare fecit; in Helia, qui mortuum suscitauit; in Heliseo, qui Naman Syrum a lepra curauit. Sed multo plura in Euangelio signa secuta sunt quam quę pręcesserunt in Lege. Cui enim in Lege imperanti uenti et mare obedierunt? Quis super aquas siccis pedibus ambulauit? Ad cuius necem sol

multa in plebe. De his olim prędictum est in psalmis: Mirabilis Deus in sanctis suis, et figuratum in Moyse, qui in prodigiis faciendis pharaonis magos uicit; in Iesu Naue, qui solem stare fecit; in Helia, qui mortuum suscitauit; in Heliseo, qui Naman Syrum a lepra curauit. Sed multo plura in Euangelio signa secuta sunt quam quę pręcesserunt in Lege. Cui enim in Lege imperanti uenti et mare obedierunt? Quis super aquas siccis pedibus ambulauit? Ad cuius necem sol obscuratus est, terra tremuit, monumenta per se

ad uitam rediere? Cuius umbra sicut Petri ęgrotantibus restituit sanitatem? Duo hominum cadauera ad uitam redisse in Veteri legimus testamento, quam plurima in Nouo. Vnum illic Tobiam cęcum illuminatum, hic sexcentos, unum illic leprosum mundatum, hic mille. Et quisquam est, qui de Lege ad Euangelium, de umbra ad lucem dubitet transmigrare? Christum pręterea pauperem, apostolos pauperes Scriptura recens indicat, antiqua prędicit. Qui non credit, is profecto utriusque autorem Deum offendit. Ipse Saluator de se in Euangelio loquens ait:

illic Tobiam cęcum illuminatum, hic sexcentos, unum illic leprosum mundatum, hic mille. Et quisquam est, qui de Lege ad Euangelium, de umbra ad lucem dubitet transmigrare? Christum pręterea pauperem, apostolos pauperes Scriptura recens indicat, antiqua prędicit. Qui non credit, is profecto utriusque autorem Deum offendit. Ipse Saluator de se in Euangelio loquens ait: Vulpes foueas habent, et uolucres cęli nidos. Filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Non habuit, unde didragmam pro se et discipulo solueret

unde didragmam pro se et discipulo solueret nisi mirabiliter in ore piscis inuentam. In aliena domo hospitabatur, in aliena manducauit Pascha, quia propriam non habuit. Et cuius omnia sunt, nudus in cruce pependit. Quin etiam diuitias contemnere pręcepit dicens: Qui non renunciauerit omnibus, quę habet, non potest esse meus discipulus. Et: Si uis perfectus esse, uende omnia, quę habes, et da pauperibus... et ueni, sequere me. Et ad discipulos ait: Nolite possidere aurum neque argentum neque pecuniam in

Ac ne Deo in paupertate seruiendo aliquid tibi, quo sustentare uitam possis, defuturum timeas, interrogat eos dicens: Quando misi uos sine sacculo et pera et calciamentis, nunquid aliquid defuit uobis? At illi dixerunt: Nihil. Quid enim deesse potest illi, qui Deo seruit, si tam multa suppeditantur mundo seruientibus? Licet autem seculi huius amatores multis abundent, tanta tamen eis desunt, quanta insuper habere concupiscunt. Serui uero Christi habentes alimenta et quibus teguntur, his contenti sunt. Tanto igitur eis minus deficit,

humiliabit eam usque ad terram, detrahet eam usque ad puluerem. Et ne forte dubium relinquat, per quos Deus humiliabit eam, subiungit: Conculcabit eam pes, pes pauperis, gressus egenorum. Pes utique pauperis Christi et gressus egenorum apostolorum. Qui ergo Christum et apostolos imitari cupiunt, paupertatem colant. Non diuitum pedes ciuitatem superbam conculcarunt, sed egenorum. De ipsorum inopia et alibi idem propheta est locutus et ait: Addent mites in Domino lętitiam, et pauperes homines in sancto Israhel

sed egenorum. De ipsorum inopia et alibi idem propheta est locutus et ait: Addent mites in Domino lętitiam, et pauperes homines in sancto Israhel exultabunt, hoc est lętabuntur in uisione diuina. Deum enim uidens interpretatur Israhel. Ait autem Iesus: Qui me uidet, uidet et Patrem...quia ego in Patre et Pater in me est. Porro, siquis quęrat, quare Christus paupertatem amplexus sit, respondet Apostolus ad Corinthios dicens: Propter uos egenus factus est...ut illius inopia uos

quare Christus paupertatem amplexus sit, respondet Apostolus ad Corinthios dicens: Propter uos egenus factus est...ut illius inopia uos diuites essetis; hoc est, ut et uos eius exemplo ea, quę sursum sunt, quęratis, non quę super terram. Illi enim, qui cumulandis opibus inhiant, de his, quę ęterna sunt, nequeunt cogitare et, dum corpori blandiuntur, animę bona contemptui habent pręsentiumque rerum uoluptate deliniti eorum, quę futura expectamus, obliuiscuntur. Longe autem melius est nudos intrare in regnum cęlorum quam

animę bona contemptui habent pręsentiumque rerum uoluptate deliniti eorum, quę futura expectamus, obliuiscuntur. Longe autem melius est nudos intrare in regnum cęlorum quam cum opum copia m itti in ignem ęternum et diuitis purpurati miserrimam subire sortem, qui sepultus in inferno frustra Lazari mendici in sinu Abrahę feliciter quiescentis implorauit opem. Quanti autem meriti pauperes isti, de quibus locuti sumus, apud Deum, qui eos elegit, fuerint, operęprecium est audire. Non solum in terra potestas data est eis signa et

quam cum opum copia m itti in ignem ęternum et diuitis purpurati miserrimam subire sortem, qui sepultus in inferno frustra Lazari mendici in sinu Abrahę feliciter quiescentis implorauit opem. Quanti autem meriti pauperes isti, de quibus locuti sumus, apud Deum, qui eos elegit, fuerint, operęprecium est audire. Non solum in terra potestas data est eis signa et prodigia faciendi, sed etiam in die nouissimo cum Christo simul iudicandi. Iudices eorum erunt, a quibus persecutiones passi fuere: Cęsarum, regum, principum terrę. Iudices

eorum erunt, a quibus persecutiones passi fuere: Cęsarum, regum, principum terrę. Iudices erunt Iudeorum Christo non credentium et gentilium deos deasque colentium et hereticorum uanis sophismatum argutiis ueritatem deprauare nitentium. In Mattheo Saluator noster ad phariseos, qui eum in Belzebub eiicere demonia dicebant, respondit: Si ego in Belzebub eiicio demonia, filii uestri in quod eiiciunt? Ideo ipsi iudices uestri erunt; hoc est, discipuli mei, qui filii uestri sunt, iudicio suo uos ob perfidiam uestram condemnabunt. Deinde iam

argutiis ueritatem deprauare nitentium. In Mattheo Saluator noster ad phariseos, qui eum in Belzebub eiicere demonia dicebant, respondit: Si ego in Belzebub eiicio demonia, filii uestri in quod eiiciunt? Ideo ipsi iudices uestri erunt; hoc est, discipuli mei, qui filii uestri sunt, iudicio suo uos ob perfidiam uestram condemnabunt. Deinde iam postremę proximus passioni ad discipulos dixit: Vos autem estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et

in Belzebub eiicio demonia, filii uestri in quod eiiciunt? Ideo ipsi iudices uestri erunt; hoc est, discipuli mei, qui filii uestri sunt, iudicio suo uos ob perfidiam uestram condemnabunt. Deinde iam postremę proximus passioni ad discipulos dixit: Vos autem estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo et sedeatis super thronos duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel. Pręter hęc Paulus, in quo Christus

— inquit — quoniam angelos iudicabimus? Quanto magis secularia? In istis ergo impleta fuisse constat, quę ante prędicta legimus in prophetis. In spalmis dicitur: Illuc enim ascenderunt tribus. Ac ne Iudeorum tribus, qui on credunt, ascendere putares, additur: tribus Domini, testimonium Ishrahel, ad confitendum nomini Domini. Tribus autem Domini in Christo credentium est multitudo. Sequitur de apostolis: Quia illic sederunt sedes in iudicio, sedes super domum

dici potest, quem ille in carne credidit uenturum, quem cum Patre Deum unum confessus est. Quare autem congregati sint, declarat: Quoniam — inquit — dii fortes terrę uehementer eleuati sunt. Hoc est, ut condemnent deos gentium, demones malos, qui fortes fuere dominando idolatris et qui arroganter efferebantur ęquando se Deo uero. Atque hoc est illud, quod dixit Apostolus: Angelos iudicabimus, id est, apostatas spiritus. Vide igitur, quanta apostolorum dignitas, ut nobilissimam omnium creaturam

uenturum, quem cum Patre Deum unum confessus est. Quare autem congregati sint, declarat: Quoniam — inquit — dii fortes terrę uehementer eleuati sunt. Hoc est, ut condemnent deos gentium, demones malos, qui fortes fuere dominando idolatris et qui arroganter efferebantur ęquando se Deo uero. Atque hoc est illud, quod dixit Apostolus: Angelos iudicabimus, id est, apostatas spiritus. Vide igitur, quanta apostolorum dignitas, ut nobilissimam omnium creaturam angelos homo iudicet et naturę

Atque hoc est illud, quod dixit Apostolus: Angelos iudicabimus, id est, apostatas spiritus. Vide igitur, quanta apostolorum dignitas, ut nobilissimam omnium creaturam angelos homo iudicet et naturę angelicę sublimitatem gratię homini datę uincat magnitudo. Qui ergo prius erant piscatores, facti sunt Dominici gregis pastores; qui erant humiles et abiecti, fiunt seniores plebis et principes populi; qui quoque erant rudes et idiotę, repleti sunt Spiritu Sancto, ut essent diuini uerbi pręstantissimi doctores. Et hęc quidem

id est, apostatas spiritus. Vide igitur, quanta apostolorum dignitas, ut nobilissimam omnium creaturam angelos homo iudicet et naturę angelicę sublimitatem gratię homini datę uincat magnitudo. Qui ergo prius erant piscatores, facti sunt Dominici gregis pastores; qui erant humiles et abiecti, fiunt seniores plebis et principes populi; qui quoque erant rudes et idiotę, repleti sunt Spiritu Sancto, ut essent diuini uerbi pręstantissimi doctores. Et hęc quidem mutatio dexterę Excelsi, qui suscitat de terra inopem et de

dignitas, ut nobilissimam omnium creaturam angelos homo iudicet et naturę angelicę sublimitatem gratię homini datę uincat magnitudo. Qui ergo prius erant piscatores, facti sunt Dominici gregis pastores; qui erant humiles et abiecti, fiunt seniores plebis et principes populi; qui quoque erant rudes et idiotę, repleti sunt Spiritu Sancto, ut essent diuini uerbi pręstantissimi doctores. Et hęc quidem mutatio dexterę Excelsi, qui suscitat de terra inopem et de stercore errigit pauperem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus

facti sunt Dominici gregis pastores; qui erant humiles et abiecti, fiunt seniores plebis et principes populi; qui quoque erant rudes et idiotę, repleti sunt Spiritu Sancto, ut essent diuini uerbi pręstantissimi doctores. Et hęc quidem mutatio dexterę Excelsi, qui suscitat de terra inopem et de stercore errigit pauperem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui. Quibus ergo in Euangelio dixit Dominus: Venite post me, et* faciam uos fieri piscatores hominum. Hos multo** ante se missurum

quos Ecclesię suę apposuit Dominus ad eam in Esaia dicens: Super muros tuos constitui custodes. Et per eundem prophetam: Regnabit — inquit — Deus tuus, vox speculatorum tuorum. Ad quos in Euangelio Saluator ait: Non uos estis, qui loquimini, sed Spiritus Patris uestri, qui loquitur in uobis. Hi fuerunt sacerdotes illi, de quibus in psalmis dixerat Deus: Sacerdotes eius induam salutari. Hi fuerunt petrę, lapides et montes, de quibus Amos propheta: Nunquid currere possunt in

in Esaia dicens: Super muros tuos constitui custodes. Et per eundem prophetam: Regnabit — inquit — Deus tuus, vox speculatorum tuorum. Ad quos in Euangelio Saluator ait: Non uos estis, qui loquimini, sed Spiritus Patris uestri, qui loquitur in uobis. Hi fuerunt sacerdotes illi, de quibus in psalmis dixerat Deus: Sacerdotes eius induam salutari. Hi fuerunt petrę, lapides et montes, de quibus Amos propheta: Nunquid currere possunt in petris equi?** Hoc est, equi

Cęli — inquit — enarrant gloriam Dei, et opera eius annunciat firmamentum. Apostoli ergo cęli, Christus eorum firmamentum est. Hic unus, illi multi; hic nunciat, illi nunciata enarrant; hic lux illorum est, illi ab eo illuminati lux mundi sunt. Qui non credunt, in tenebris uersantur. Lucem enim istam, quę Christus est, non cęcitas perfidię, sed sani credentium oculi intueri queunt. Ad hęc, siquis talia de apostolis Domini dici negauerit, quę in communi dicta sunt, possumus afferre in medium etiam ea,

dicitur: Ibi Beniamin in mentis excessu. Quod dictum ad illud quoque referri potest, quando raptus est usque ad tertium cęlum et nesciuit, in corpore an extra corpus id sibi contigerat. Quod pręterea inter apostolos censendus esset, psalmista cecinit, ad* Christum, qui uenturus erat, dicens: Qui *corr. ex. id sedes super cherubim (id est super plenitudine scientię), manifestare coram Effraim, et Beniamin, et Manasse. Beniamin propria tribus Pauli est, Effraim et

excessu. Quod dictum ad illud quoque referri potest, quando raptus est usque ad tertium cęlum et nesciuit, in corpore an extra corpus id sibi contigerat. Quod pręterea inter apostolos censendus esset, psalmista cecinit, ad* Christum, qui uenturus erat, dicens: Qui *corr. ex. id sedes super cherubim (id est super plenitudine scientię), manifestare coram Effraim, et Beniamin, et Manasse. Beniamin propria tribus Pauli est, Effraim et Manasse origo aliorum apostolorum

(id est super plenitudine scientię), manifestare coram Effraim, et Beniamin, et Manasse. Beniamin propria tribus Pauli est, Effraim et Manasse origo aliorum apostolorum est. In medio ponitur Beniamin, ut noscatur inter apostolos numerandus. Et ad ipsum, qui sedet super cherubim continuo dicitur: Excita potentiam tuam et ueni. Orabat quippe Propheta, ut manifestaretur apostolis et ueniret omnibus, qui sub maledicto Legis erant, ut liberarentur. Iudas De

Manasse origo aliorum apostolorum est. In medio ponitur Beniamin, ut noscatur inter apostolos numerandus. Et ad ipsum, qui sedet super cherubim continuo dicitur: Excita potentiam tuam et ueni. Orabat quippe Propheta, ut manifestaretur apostolis et ueniret omnibus, qui sub maledicto Legis erant, ut liberarentur. Iudas De Iuda etiam, Christi proditore, prędictum illic manifeste apparet, ubi in psalmis legitur: Cum iudicatur, exeat condemnatus, et oratio eius fiat in peccatum, et

toto eorum collegio taceatur. Sed de his hactenus. Ad ea, quę restant consyderanda, progrediatur oratio. Nauigat cum discipulis Magister et Dominus. Eo dormiente turbatur mare. Excitatus a somno uentis et mari imperat fitque tranquillitas magna. Quod factum admirantes, qui aderant: Qualis est hic — inquiunt — quia uenti et mare obediunt ei? Hinc discimus, quia insensibilia nobis insensibilia sint, autoris autem sui sentiant imperium et eius iussa peragant. De tranquillitatis autem tam repentinę miraculo prędictum

deduxit eos in portum uoluntatis eorum. In Ecclesiastico etiam, et quidem plenius explicatiusque est scriptum. Dicitur enim: In sermone eius siluit uentus, et in cogitatione sua placauit abyssum, et plantauit illum Dominus Iesus. Iesus igitur, qui cum Patre omnium est creator, in omnibus, quęcunque uult, facit in cęlo et in terra. Si ergo mortiferarum cupidinum tempestate pulsatus periclitaris, excita illum ac precare, et senties ipso imperante procellam conuersam in auram et pristinam tibi redditam

In synagoga enim dum Christum prędicant, a Iudeis flagellantur. Gaudent tamen — ut Lucas in Actibus ait — quoniam digni habiti sint pro nomine Iesu contumeliam pati. Postmodum ad reges et pręsides tracti supplicio afficiuntur, pro illo morientes, qui pro omnibus motri uoluit. Nero Cęsar Petrum crucifixit, Apostoli Paulum capite mulctauit; Andream Egeas, Achaię proconsul in crucem egit; Phillippum Phrygię pręses lapidibus

percussus martyrium peregit; Barnabam, Pauli socium, Salaminę Iudei rogo iniectum concremarunt. Hos postea multa quidem martyrum milia secuta sunt, quos neque supplicia terrere potuerunt nec mors a Christo separare. Iam enim audierant a Domino: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed eum timete, qui et corpus et animam potest mittere in gehennam. Atque hoc sane illud est, quod in Esaia olim fuit prędictum: Nolite timere opprobrium hominum et blasphemias eorum ne metuatis.

concremarunt. Hos postea multa quidem martyrum milia secuta sunt, quos neque supplicia terrere potuerunt nec mors a Christo separare. Iam enim audierant a Domino: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed eum timete, qui et corpus et animam potest mittere in gehennam. Atque hoc sane illud est, quod in Esaia olim fuit prędictum: Nolite timere opprobrium hominum et blasphemias eorum ne metuatis. Intrepidi itaque et Spiritus Sancti dono eruditi uiam ueritatis docuerunt. De

et potum dabis nobis in lachrymis in mensura. Posuisti nos in contradictionem uicinis nostris, et inimici nostri subsannauerunt nos. Et iterum in alio psalmo: Posuisti nos — inquiunt — opprobrium uicinis nostris, subsannationem et derisum his, qui sunt in circuitu nostro. Vicinis et qui in circuitu sunt, hoc est Iudeis et gentibus; ab utrisque enim passi sunt persecutiones. Et quoniam eiuscemodi labores ęterna sequitur remuneratio, in alio psalmo dicitur: Euntes ibant et flebant, mittentes semina

Posuisti nos in contradictionem uicinis nostris, et inimici nostri subsannauerunt nos. Et iterum in alio psalmo: Posuisti nos — inquiunt — opprobrium uicinis nostris, subsannationem et derisum his, qui sunt in circuitu nostro. Vicinis et qui in circuitu sunt, hoc est Iudeis et gentibus; ab utrisque enim passi sunt persecutiones. Et quoniam eiuscemodi labores ęterna sequitur remuneratio, in alio psalmo dicitur: Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua. Venientes autem uenient cum exultatione,

autem uenient cum exultatione, portantes manipulos suos. Hoc idem in Euangelio prędixit discipulis Saluator noster: Mundus gaudebit — inquit — uos uero contristabimini, sed tristitia uestra conuertetur in gaudium. Hoc ipsum liber, qui Sapientię inscribitur, continet, ubi dicitur: Et si coram hominibus tormenta passi sunt, spes illorum immortalitate plena est. In paucis uexati, in multis bene disponentur, quoniam Deus tentauit illos, et inuenit illos dignos se.

aqua absorbuisset nos. Torrentem pertransiuit anima nostra; forsitan pertransisset anima nostra aquam intollerabilem. Ac ne istud suę uirtuti arrogare uideantur, Deo gratias agunt dicentes: Benedictus Dominus, qui non dedit nos in captionem dentibus eorum. Nemo igitur propriis uiribus fidat contra prauę cupidinis pugnas; nunquam ad uictoriam ullus perueniet, nisi Omnipotentis ope fuerit adiutus. Vnde Hieremias ad Ecclesiam loquens ait: Et dabo te populo huic

infidelium et diaboli potestate, ut in terra uincas et in cęlo coroneris. Illa uero, ut hoc consequi possit, se fidem seruasse gloriatur dicens: Multi persequuntur me et tribulant, ego autem a testimoniis tuis non declinaui. Tales fuere martyres Christi, qui, dum soli Deo peccare timent, tyrannorum uim atque sęuitiam nihil timuerunt. Et, ut sciamus persecutorum odium ipsis esse magis noxium quam iustis, quos persequuntur, audi Spiritus Sancti exactissimum iudicium: Gladium — inquit —

iudicium: Gladium — inquit — euaginauerunt peccatores, intenderunt arcum suum, ut decipiant pauperem et inopem, ut trucident rectos corde. Gladius eorum intret in corda ipsorum, et arcus eorum confringatur. Gladio igitur suo in ęternum pereunt, qui innocentem gladio perdere moliuntur. Quorum immanitatem uidens propheta conqueritur et ad Deum suspirans ait: Posuerunt morticina* seruorum tuorum escas uolatilibus cęli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrę. Effuderunt sanguinem ipsorum tanquam aquam in

certumque erat illis obsistere totis uiribus, ne Christus pro Deo coleretur. Hoc futurum** iam in psalmis prędictum fuerat *corr. ex. morticinia ** corr. ex. fnturum d icente ad Deum Propheta: Qui oderunt te, extulerunt caput. Super populum tuum malignauerunt consilium, et cogitauerunt aduersus sanctos tuos. Dixerunt: Venite, et disperdamus eos de gente, et non memoretur Israhel ultra; hoc est Christianus, uidens Deum, obliuione deleatur. Sed

hęc, quę dicimus, et adhuc Ecclesiam Christi idolatria superata bella ab hereticis pati fideliumque ciuitates et regna a Machumetanę prauitatis sectatoribus per uim occupari redigique in seruitutem. Idque nobis accidi peccatis exigentibus credimus, ut uidelicet Christiani, qui Christi iussa exequi negligunt, a Christi inimicis uexentur et castigati aut corrigantur ut Niniuitę aut ut Aegyptii in abyssum mersi pereant. Satis de fidelium martyrio. Reliqua consyderemus. In Euangelio ex quinque panibus et duobus pisciculis quinque milia hominum

Aliquid etiam cibi superfuit, ut indicio esset illud, quod exhauserant, satis fuisse. Post hęc Iesus Petro confitenti, quod ipse esset Christus, Filius Dei uiui, respondit: Beatus es Symon Bar Ionna, quia caro et sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus, qui in cęlis est. Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram ędificabo Ecclesiam meam, et portę inferi non pręualebunt aduersus eam. Et tibi dabo claues regni cęlorum. Et quodcunque ligaueris super terram, erit ligatum et in cęlis; et

meam, et portę inferi non pręualebunt aduersus eam. Et tibi dabo claues regni cęlorum. Et quodcunque ligaueris super terram, erit ligatum et in cęlis; et quodcunque solueris super terram, erit solutum et in cęlis. Per fidem ergo fit Ecclesia Christi, et beatus est, qui reuelatam diuinitus sequitur ueritatem, ut Ecclesię Christi cohereat per fidem et coalescat per opera mandatorum Dei. Efficitur enim lapis uiuus in structura Ecclesię fitque membrum corporis Christi. Christus est igitur petra, super qua domus fundata, licet

permanet. Pugnas in terra patitur, sed uincit potentissimo Domino adiuuante, et in cęlo pace fruitur atque cum angelis in Domino gloriatur.Porro, ut paulo plenius de illa loquar, Ecclesia Christi congregata est ex iis, qui Saluatoris aduentum uel futurum fideliter expectarunt uel pręsentem prompte pleneque susceperunt. Congregata est igitur ex patriarchis, ex patribus, ex prophetis, ex apostolis, ex doctoribus, ex martyribus, ex uirginibus, ex uiduis, ex coniugatis in diesque augetur ex omnibus

destruxit, sed adimpleuit. Quicquid prophetatum, quicquid per figuras et similitudines fuerat significatum, in primo perfecit aduentu, pręter illa, quę in secundo restant perficienda, quando uiuos et mortuos adueniet iudicaturus, oues ab hędis separando, iustos a peccatoribus, qui non Christi, sed diaboli sunt Ecclesia. Odiui — inquit — ecclesiam malignantium, et cum impiis non sedebo. *corr. ex. matri De iis sunt illi uineę pessimi cultores, qui seruos domini ad

iustos a peccatoribus, qui non Christi, sed diaboli sunt Ecclesia. Odiui — inquit — ecclesiam malignantium, et cum impiis non sedebo. *corr. ex. matri De iis sunt illi uineę pessimi cultores, qui seruos domini ad fructum colligendum missos alium ceciderunt,* alium occiderunt, alium uero lapidauerunt. Miserat enim Deus Iudeis prophetas, qui eos monendo a uitiis coercerent et ad uirtutem hortarentur. Sed tantum abfuit, ut sese corrigerent, ut etiam peiores euaserint.

*corr. ex. matri De iis sunt illi uineę pessimi cultores, qui seruos domini ad fructum colligendum missos alium ceciderunt,* alium occiderunt, alium uero lapidauerunt. Miserat enim Deus Iudeis prophetas, qui eos monendo a uitiis coercerent et ad uirtutem hortarentur. Sed tantum abfuit, ut sese corrigerent, ut etiam peiores euaserint. Micheam prophetam in maxillam** percusserunt miseruntque in carcerem, Vriam interfecerunt, Hieremiam lapidibus obruerunt, Esaiam serra medium

eos hęc deliberatio. Occiderunt enim, sed hereditatem, quę non nisi credentibus datur, non acceperunt. Quin immo, ut tanti commissi sceleris poenas darent, a Romanis redacti fuere in seruitutem. Dominus igitur uineę malos male perdidit et uineam locauit aliis agricolis, qui ab idolis ad Christum conuersi reddere coeperunt fructum Domino suo iustitię et pietatis. Gentilitas ergo, quę erat solitudo et desertum nullum habens Dei ueri cultum, inuia erat, quia iter ad beatitudinem ignorabat, uidua erat, quia non habebat uirum, cui iuncta

l igna pro diis habebant. Et nomen eorum fuit deletum, ut non gentiles nuncupentur, sed Christiani, nouo nomine, de quo Esaias: Et uocabitur tibi — inquit — nomen nouum, quod os Domini nominabit.* Et iterum in psalmis legimus: Qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum lętantem. Gentilitas enim, quę nullum uerę uirtutis fructum proferre poterat, erroribus uani ritus implicita, in Christum credendo facta est hortus bonorum omnium et in Ecclesia, quę est domus Dei, parere coepit

illo — inquit — uocabunt Hierusalem solium Domini; et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine Domini in Hierusalem. Et ipsamet in psalmis se dilatatam gloriatur ad Dominum dicens: Statuisti in loco spacioso pedes meos. Pedes Domini, qui perambulasse terram dicuntur, apostoli fuere per omnes orbis partes diffusi, ut prędicent Euangelium. His conuenit illud: Annunciaui iustitiam tuam in ecclesia magna. Quę enim parua erat in Iudea, per omnes distenta est terrę tractus orbisque fines.

domus istius nouissimę plus quam primę... et in loco isto dabo pacem, dicit Dominus exercituum. Maior est enim gloria Ecclesię quam synagogę. In synagoga expectabatur Christus uenturus, in Ecclesiam uenit et ipse fuit pax nostra et cum Deo reconciliatio, qui sua morte nobis donauit uitam placato Patre, cuius iram merebamur pro peccato. De domo hac dicebat Propheta: Intrabimus in tabernaculum Dei, adorabimus in loco, ubi steterunt pedes eius. Idem huius loci desyderio affectus dixit: Quam dilecta

tabernaculum Dei, adorabimus in loco, ubi steterunt pedes eius. Idem huius loci desyderio affectus dixit: Quam dilecta tabernacula tua, Domine uirtutum! Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Et: Beati — inquit — qui habitant in domo tua! Beati sunt ergo Ecclesię filii, quia de terra transferuntur in cęlum, quo ascendere ante Christi aduentum potuit nemo. Quid pręterea dicam? Hęc et uinea et torcular et turris est. Homo erat paterfamilias

tua! Beati sunt ergo Ecclesię filii, quia de terra transferuntur in cęlum, quo ascendere ante Christi aduentum potuit nemo. Quid pręterea dicam? Hęc et uinea et torcular et turris est. Homo erat paterfamilias — inquit — qui plantauit uineam, et sepem circumdedit ei, et fodit in ea torcular, et ędificauit turrim, et locauit eam agricolis. Homo paterfamilias Deus est, homo per similitudinem, Deus per naturam. Faciamus — inquit — hominem ad similitudinem et imaginem

Deus est, homo per similitudinem, Deus per naturam. Faciamus — inquit — hominem ad similitudinem et imaginem nostram. Vinea, quam ipse plantauit, fidelium Ecclesia est; sepes, qua munitur, custodia est angelorum; torcular doctores sancti sunt, qui uino scientię inundarunt ad potum salutis; turris mysteriorum in Ecclesia sublimitas est. Quam sublimitatem intellexerunt primum illi, quibus datum fuit nosse mysterium Dei, deinde alii per illos in Christo credentes. Quorum fidei commissa est hęc uinea, ut eam excolant

De amplitudine pręterea et dilatatione huius uineę in psalmis canitur: Vineam de Aegypto transtulisti, id est de tenebris Christum negantium Iudeorum, Aegyptus enim interpretatur tenebrę; eiecisti gentes incredulas, et plantasti eam, in iis, qui deposito gentilitatis errore Euangelio crediderunt; dux itineris fuisti, uiam docendo salutis; plantasti radices eius, ut firma permaneat in proposito credulitatis; et impleuit terram; per apostolos dilatata, operuit montes

Euangelio crediderunt; dux itineris fuisti, uiam docendo salutis; plantasti radices eius, ut firma permaneat in proposito credulitatis; et impleuit terram; per apostolos dilatata, operuit montes umbra eius, quando et ipsi, qui terrę pręsides erant, Cęsares et reges credere coeperunt; et arbusta eius cedros Dei; cedri scientię altioris perfecti Ecclesię sunt, quorum interest docere populum et de talentis sibi creditis Domini reddere lucrum. Tunc ipsa, inquit, extendit palmites

Dei; cedri scientię altioris perfecti Ecclesię sunt, quorum interest docere populum et de talentis sibi creditis Domini reddere lucrum. Tunc ipsa, inquit, extendit palmites suos usque ad mare, et usque ad flumen propagines suas. Et id quidem illius uirtute, qui in Euangelio ait: Ego sum uitis uera, et uos palmites. Nos ergo, uites uineę Domini ueręque uitis Christi fideles propagines extendimur usque ad mare, usque amaritudinem poenitentię et usque ad flumen baptismi, quo diabolo renunciantes efficimur membra

fuit, nihil durius in repellendo perdendoque Christo Saluatore, cum neque prophetiarum indicio, ut susciperent, inclinarentur nec magnitudine miraculorum nec postea, ut in eum, quem crucifixerant, crederent, prędicatione monitisque apostolorum. Hodie quoque plurimi sunt, qui omnia extrema pati malunt quam Christum confiteri, ne iniustę cędis patres eorum rei fuisse uideantur. Dum autem crimen fateri uitant et ad Christum conuerti negligunt, in ęternę perditionis baratrum pręcipites ruunt. Nos his relictis, qui semetipsos reliquerunt, de

Hodie quoque plurimi sunt, qui omnia extrema pati malunt quam Christum confiteri, ne iniustę cędis patres eorum rei fuisse uideantur. Dum autem crimen fateri uitant et ad Christum conuerti negligunt, in ęternę perditionis baratrum pręcipites ruunt. Nos his relictis, qui semetipsos reliquerunt, de Domini nostri Ecclesia, extra quam nemo saluatur, adhuc aliquid dicere pergamus. Hęc cęlum illud nouum est et terra noua, Ecclesia Christi quam Ioannes in Apocalypsi uidit. Primum

In charitate perpetua dilexi te; ideo attraxi te miserans. Rusumque ędificabo te, et ędificaberis, uirgo Israhel. Huic in Canticis dicebat: Ecce, tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, oculi tui columbarum. Oculos c olumbarum habet, qui in Scripturis diuinis non litteram, quę occidit, sequitur, sed spiritum, qui uiuificat. Nam in columbę specie Spiritus Sanctus apparuit, dum Iesus baptizatur. De hac amica Salomon in Prouerbiis meminit, cum ait: Mulier gratiosa inueniet gloriam. Gratiam enim

te, et ędificaberis, uirgo Israhel. Huic in Canticis dicebat: Ecce, tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, oculi tui columbarum. Oculos c olumbarum habet, qui in Scripturis diuinis non litteram, quę occidit, sequitur, sed spiritum, qui uiuificat. Nam in columbę specie Spiritus Sanctus apparuit, dum Iesus baptizatur. De hac amica Salomon in Prouerbiis meminit, cum ait: Mulier gratiosa inueniet gloriam. Gratiam enim Domini in pręsenti seculo consecuta, in futuro ęternę glorię possessione

uestitu deaurato, circumdata uarietate. Filius a dextris Dei sedet ueluti ęqualis; Ecclesia non sedet, sed stat, ut ante Dominum ancilla. Stat autem fidei, spei et charitatis auro exornata, circumdata uirtutum multiplicium uarietate. Diuersa enim bona sunt, licet unus, qui illa largitur, Spiritus sit. Deus autem hanc ita elegit, ut et bene agendi impartiat ei facultatem et bene agentem diligat, et dilectam protegat, et protectam atque nullis aduersantium oppugnationibus superatam coronet, dicente Apostolo: Christus dilexit Ecclesiam, et

ipse sibi gloriosam Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam aut aliquid eiusmodi, sed ut sit sancta et immaculata. Idem ad fideles ait: Despondi uos uni uiro uirginem castam exibere Christo. Rari quidem sunt, in quibus est corporis uirginitas; omnes tamen, qui *corr. ex retrocędendo ** corr. ex premia Ecclesię filii esse cupiunt, in operibus bonis fidei seruare debent uirginitatem. Qui secus fecerint, casso labore exercebuntur. Non enim ad illos pertinere

Rari quidem sunt, in quibus est corporis uirginitas; omnes tamen, qui *corr. ex retrocędendo ** corr. ex premia Ecclesię filii esse cupiunt, in operibus bonis fidei seruare debent uirginitatem. Qui secus fecerint, casso labore exercebuntur. Non enim ad illos pertinere poterit hęreditas regni a iure filiorum alienatos. Huius Ecclesię felicitatem uidit Ioannes in Apocalypsi: Vidi — inquit — sanctam ciuitatem, Hierusalem nouam, descendentem

iudicibus apostolos, pro consiliariis doctores. Post hęc: uocaberis — inquit — ciuitas iusti, urbs fidelis. Hęc eadem monstrata in uisu fuit Ezechieli prophetę. Vidit enim ciuitatem super montem excelsum positam, hoc est, supra petram Christum, qui magni montis instar latitudine terram occupat, altitudine cęlos penetrat. Ipse enim et sustinet Ecclesiam, ne corruat, et exaltat, ut in cęlestibus secum habitet in eternum beata. Cętera, quę in ea se uidisse dicit propheta, cuncta spiritali expositione ad Ecclesię

Ipse ergo Christus fundauit eam antequam nasceretur in ea. Quod quidem factum impossibile foret, nisi Christus et humilis homo esset et Deus altissimus. Ad hanc ciuitatem conati sunt peruenire philosophi beatam uitam quęritando nec potuerunt. Defuit enim illis dux, qui primus ingressus est in eam, cum de terra in cęlum ascendisset. Sed neque heretici, qui Christi doctrinam non sequuntur suę confidentes scientię, unquam ad illam peruenient dicente Ecclesiaste: Labor stultorum affliget eos, qui nesciunt in urbem

nisi Christus et humilis homo esset et Deus altissimus. Ad hanc ciuitatem conati sunt peruenire philosophi beatam uitam quęritando nec potuerunt. Defuit enim illis dux, qui primus ingressus est in eam, cum de terra in cęlum ascendisset. Sed neque heretici, qui Christi doctrinam non sequuntur suę confidentes scientię, unquam ad illam peruenient dicente Ecclesiaste: Labor stultorum affliget eos, qui nesciunt in urbem pergere, hoc est, in Ecclesiam Christi et collegium sanctorum. Huius urbis duodecim portę in Esaia et

Defuit enim illis dux, qui primus ingressus est in eam, cum de terra in cęlum ascendisset. Sed neque heretici, qui Christi doctrinam non sequuntur suę confidentes scientię, unquam ad illam peruenient dicente Ecclesiaste: Labor stultorum affliget eos, qui nesciunt in urbem pergere, hoc est, in Ecclesiam Christi et collegium sanctorum. Huius urbis duodecim portę in Esaia et in Apocalypsi Ioannis numerantur, quę sunt duodecim apostoli. Per eorum quippe doctrinam nos intrare in Ecclesiam oportet, cum Spiritus Sanctus

sunt duodecim apostoli. Per eorum quippe doctrinam nos intrare in Ecclesiam oportet, cum Spiritus Sanctus dicat: Diligit Dominus portas Syon super omnia tabernacula Iacob. In Lege enim simulachra ueritatis et umbrę, in Euangelio ipsa ueritas, quę ad paradisum, qui ueteribus clausus fuerat, perducit credentes. Iccirco Dominus magis diligere dicitur portas Syon, in quibus est ueritas Christi in carne apparentis, quam tabernacula Iacob, in quibus erant figurę et promissiones Christi uenturi. Hoc ipsa Ecclesia in Ecclesiastico confitetur

maiestatis uisione semper exultet. Ipsa uero hoc idem se consecuturam confidens: Placebo — inquit — coram Domino in regione uiuorum. Pręsentis enim seculi regio non uiuorum est, sed mortuorum. Ad hanc autem uiuorum regionem, qui extra Ecclesiam uagantur ab apostolis constitutam, ascendere non ualebunt. A uera enim religione abalienati **corr. ex ab alienari nesciunt, quo ire debeant neque ubi consistere. Ecclesia autem Dei uiui — ut Apostolus ait — columna

confertur beneficium, credentium est Ecclesia, Et quoniam Christus erat lux uera, quę — ut Ioannes ait — illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, illic etiam mundum Ecclesiam dici reor. Illi enim, qui extra Ecclesiam sunt, a luce ista non illuminantur, sed in tenebris cęcutiunt errorum. Saluum ergo fac populum tuum, Domine, et benedic hęreditati tuę, quod tibi spoponderat Deus Pater dicens: Dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Auerte

sed in tenebris cęcutiunt errorum. Saluum ergo fac populum tuum, Domine, et benedic hęreditati tuę, quod tibi spoponderat Deus Pater dicens: Dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Auerte ab ea uim impiorum, contere illorum potentiam, qui ei molesti sunt, qui eam persequuntur, qui quottidie aduersus Ecclesię tuę filios, cultores tuos tuosque famulos rapinis, captiuitate, seruitute cędibusque grassantur, qui dicunt: Exinanite, exinanite in ea usque ad fundamentum. Da nobis in tribulatione

cęcutiunt errorum. Saluum ergo fac populum tuum, Domine, et benedic hęreditati tuę, quod tibi spoponderat Deus Pater dicens: Dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Auerte ab ea uim impiorum, contere illorum potentiam, qui ei molesti sunt, qui eam persequuntur, qui quottidie aduersus Ecclesię tuę filios, cultores tuos tuosque famulos rapinis, captiuitate, seruitute cędibusque grassantur, qui dicunt: Exinanite, exinanite in ea usque ad fundamentum. Da nobis in tribulatione constantiam, ut saltem eos,

Saluum ergo fac populum tuum, Domine, et benedic hęreditati tuę, quod tibi spoponderat Deus Pater dicens: Dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Auerte ab ea uim impiorum, contere illorum potentiam, qui ei molesti sunt, qui eam persequuntur, qui quottidie aduersus Ecclesię tuę filios, cultores tuos tuosque famulos rapinis, captiuitate, seruitute cędibusque grassantur, qui dicunt: Exinanite, exinanite in ea usque ad fundamentum. Da nobis in tribulatione constantiam, ut saltem eos, qui nos armis

gentes hęreditatem tuam. Auerte ab ea uim impiorum, contere illorum potentiam, qui ei molesti sunt, qui eam persequuntur, qui quottidie aduersus Ecclesię tuę filios, cultores tuos tuosque famulos rapinis, captiuitate, seruitute cędibusque grassantur, qui dicunt: Exinanite, exinanite in ea usque ad fundamentum. Da nobis in tribulatione constantiam, ut saltem eos, qui nos armis superant, fide uincamus, ut pro tui nominis gloria moriendo tecum in cęlesti regno uiuamus, cumque infidelium persecutionem passi fuerimus,

eam persequuntur, qui quottidie aduersus Ecclesię tuę filios, cultores tuos tuosque famulos rapinis, captiuitate, seruitute cędibusque grassantur, qui dicunt: Exinanite, exinanite in ea usque ad fundamentum. Da nobis in tribulatione constantiam, ut saltem eos, qui nos armis superant, fide uincamus, ut pro tui nominis gloria moriendo tecum in cęlesti regno uiuamus, cumque infidelium persecutionem passi fuerimus, tuę tandem miserationis dono consolemur. Hactenus de Ecclesia. Nunc sequentia consyderemus. In Mattheo, in Marco et in

nubes. Audierunt uocem Patris de nube dicentis: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui.** Ipsum audite. Exterriti in faciem proni cadunt, subleuati a Domino errigunt se et circumspicientes neminem uident nisi Iesum. Tres assumpsit Iesus, ut, qui sanctę Trinitatis mysterium credunt, eos a Deo electos esse significet et secum habitaturos in monte excelso regni cęlorum. Ideo autem seorsum, quia fideles ab infidelibus separabuntur, iusti ab iniustis. Porro, sicut ibi Christus resplenduit, ita et omnes iusti in

et Heliam medius apparuit, ut ostendat se et Legis esse autorem et prophetarum Dominum, Legem quoque et prophetas secundum spiritalem intelligentiam ad Euangelium pertinere. Omnes itaque respicit Dei Patris uox dicentis: Hunc audite. Ex quo sequitur omnes illi, qui Christo non credunt, inobedientię in Deum arguendi sunt, quando quidem, quem ille audiendum omnibus proposuerit, ipsi non audiunt. Quomodo enim audiunt eum, in quem non credunt? Apostoli autem primo Moysen et Heliam cum Iesu uiderunt, deinde solum Iesum, ob hoc fortasse, quia

**corr. ex complacuit Post hęc in Euangelio dicitur: Venit Filius hominis saluare, quod perierat. Ob hoc enim Iesus appellatus est, quod Saluatorem sonat, si ex Hebreo uerteris in Latinum. Hic est ergo, qui promissus est, quem Iudei Messiam uocant, Gręci Christum, Latini Vnctum. Cui in psalmis dicitur: Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo lętitię, prę consortibus tuis. Occurrit hoc loco uidendum, si alię causę, ob quas in Euangelio uenisse refertur, ad

— quia uenerim pacem mittere in terram. Non ueni pacem mittere, sed gladium. In Marco quoque ait: Eamus in proximos uicos, ut ibi prędicem; ad hoc enim ueni. Et in Ioanne: Descendi de cęlo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui me misit. Et alibi: Ego lux — inquit — in mundum ueni, ut omnis, qui credit in me, in tenebris non maneat. Ad hęc singula respondendum puto, quod Christus Legem Veterem adimpleuit eo tempore, cum accepit circumcisionem, Nouam autem

quoque ait: Eamus in proximos uicos, ut ibi prędicem; ad hoc enim ueni. Et in Ioanne: Descendi de cęlo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui me misit. Et alibi: Ego lux — inquit — in mundum ueni, ut omnis, qui credit in me, in tenebris non maneat. Ad hęc singula respondendum puto, quod Christus Legem Veterem adimpleuit eo tempore, cum accepit circumcisionem, Nouam autem inchoauit, cum baptizatus est. Prophetas adimpleuit, quando cuncta, quę de illo prędicta fuerant,

de illo prędicta fuerant, perfecit. Omnes tamen ad salutem tam Iudeorum quam gentilium uenturum prędicarunt. Vbi autem dicitur: Non ueni pacem mittere, sed gladium, uenit quippe pacem malam gentilium in colendis diis disturbare gladio salutiferę separationis, ut, qui credere uellent, ab incredulis dissiderent et saluarentur. Ideo ait: Veni separare hominem aduersus patrem suum, et filiam aduersus matrem suam, et nurum aduersus socrum suam; et inimici hominis, domestici eius. Hoc ita futurum prędixerat Micheas propheta.

prędicatio in eo spectat, ut consulatur hominum saluti? Pręterea non uenit, ut faciat uoluntatem suam, sed Patris, ut ostendat hominis uoluntatem Dei uoluntati esse postponendam. Atque idem, quę sit Dei uoluntas, declarat dicens: Hęc est autem uoluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis, qui uidet Filium et credit in eum, habeat uitam ęternam. Postremo, ego — inquit — lux in mundum ueni, et quare uenerit, docet: Vt omnis, qui credit in me, in tenebris non maneat. Lux ista illuminat

spectat, ut consulatur hominum saluti? Pręterea non uenit, ut faciat uoluntatem suam, sed Patris, ut ostendat hominis uoluntatem Dei uoluntati esse postponendam. Atque idem, quę sit Dei uoluntas, declarat dicens: Hęc est autem uoluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis, qui uidet Filium et credit in eum, habeat uitam ęternam. Postremo, ego — inquit — lux in mundum ueni, et quare uenerit, docet: Vt omnis, qui credit in me, in tenebris non maneat. Lux ista illuminat mortales ad agnitionem

Dei uoluntas, declarat dicens: Hęc est autem uoluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis, qui uidet Filium et credit in eum, habeat uitam ęternam. Postremo, ego — inquit — lux in mundum ueni, et quare uenerit, docet: Vt omnis, qui credit in me, in tenebris non maneat. Lux ista illuminat mortales ad agnitionem ueritatis, fugat autem ignorantię tenebras, ut per uiam uerę religionis incedentes ad beatitudinem perueniant sempiternam. Reliquum est igitur, ut confiteamur omnes aduentus Christi

Et post pauca: Contumelia — inquiunt — et tormento interrogemus eum... morte turpissima condemnemus eum. Figura quoque huiusce rei* fuerunt filii Leui aduersus Moysen arroganter insurgentes cum aliis ducentisquinquaginta uiris, qui — ut ait Scriptura — proceres synagogę erant. Volebant enim et *corr. ex re i psi uti sacerdotio. Sed Domino ulciscente alii terrę hiatu absorpti, alii incendio inde effuso absumpti sunt, ut noscamus nec Iudeis impune fuisse, qui

qui — ut ait Scriptura — proceres synagogę erant. Volebant enim et *corr. ex re i psi uti sacerdotio. Sed Domino ulciscente alii terrę hiatu absorpti, alii incendio inde effuso absumpti sunt, ut noscamus nec Iudeis impune fuisse, qui Christum presequebantur, nec illis, qui postea ipsum esse Messiam negare ausi sunt. Dum enim eos, qui tam impie egerunt, defendunt, participes commissi in Christum sceleris fiunt. Multa pręterea in parabolis ad populum loquente Domino accedunt discipuli et:

synagogę erant. Volebant enim et *corr. ex re i psi uti sacerdotio. Sed Domino ulciscente alii terrę hiatu absorpti, alii incendio inde effuso absumpti sunt, ut noscamus nec Iudeis impune fuisse, qui Christum presequebantur, nec illis, qui postea ipsum esse Messiam negare ausi sunt. Dum enim eos, qui tam impie egerunt, defendunt, participes commissi in Christum sceleris fiunt. Multa pręterea in parabolis ad populum loquente Domino accedunt discipuli et: Quare — inquiunt — in

i psi uti sacerdotio. Sed Domino ulciscente alii terrę hiatu absorpti, alii incendio inde effuso absumpti sunt, ut noscamus nec Iudeis impune fuisse, qui Christum presequebantur, nec illis, qui postea ipsum esse Messiam negare ausi sunt. Dum enim eos, qui tam impie egerunt, defendunt, participes commissi in Christum sceleris fiunt. Multa pręterea in parabolis ad populum loquente Domino accedunt discipuli et: Quare — inquiunt — in parabolis loqueris eis? Respondit: Quia uobis

si Deus pręcipit, ne intelligant, si propheta orat, ut cęci fiant? Si tamen quicquid dicitur non iussum sed, quod futurum erat, prędictum intelligatur, facile noscitur peccatis pręcedentibus non meruisse eos, ut illuminentur ad intelligentiam spiritalem et ad Messiam, qui iam uenerat, agnoscendum, ut ex hac eorum cęcitate et Christus pro salute hominum crucifigeretur — si enim, ut Ioannes ait, intelligerent, nunquam Dominum glorię crucifixissent — et ipsis post eius resurrectionem locus poenitentię relinqueretur integrumque esset illis

nunquam Dominum glorię crucifixissent — et ipsis post eius resurrectionem locus poenitentię relinqueretur integrumque esset illis credere et saluari per eum, quem ignorando crucifixerant. Ad communem igitur utilitatem spectat, quod ignorarint, sed ad ipsorum perniciem, qui obdurati ne resurgentis quidem miraculis credere uoluerunt. Hęc de impia aduersus Iesum Iudeorum consultatione ac de cęcitate eorum dixisse pro loco et tempore satis sit. Ad illa, quę sequuntur explicanda descendamus. Dum Iesus Bethanię in domo Symonis

accessit mulier, quam Ioannes Mariam nominat, ferens in alabastro unguentum nardi spicati preciosi et, ut alii aiunt, effudit super caput eius, ut Iudas Ioannes, unxit eo pedes eius et capillis suis extersit. Iudas autem, qui erat eum tradituras, auaritię stimulo agitatus inuidit unguentique impensam ęgerrime tulit, perinde ac de suo factam. Oeconomus enim erat collegii et pecunię, quę offerebatur, dispensator, plus autem sibi usurpans quam sociis distribuens. Is ergo abiit ad scribas et

non pedes unxisse, sed super caput recumbentis Domini unguentum effudisse uisa fuit. Iudas Iudę autem Scariothis nefandum sacrilegium atque perfidiam Dominum suum prodentis Zipheos portendisse non inepte sentient, qui legerint *corr. ex legerit Dauidis latebras ab iis proditas Sauli regi ipsum persequenti. Dauidem autem regem sępe diximus typum gessisse Christi. Prophetasse autem de Iudę perfidia Amos propheta arbitror. Crimen enim eius cum** Iudeis Iesum

precio. Aeque autem paruo, uel etiam minori, fratres Iosephum uendiderunt Ismahelitis, cum ipse se ab illis adorandum prędixisset. De eadem Iudę proditione, multo antequam facta sit, in psalmis conquestus est Dominus dicens: Etenim homo pacis meę, in quo speraui, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationem. Idem dixit in Euangelio: Cui ego panem intinctum dedero, ipse est. Sanctus etiam Spiritus in illum inuehi uidetur, ubi ait: Os tuum abundauit malitia, et lingua tua concinnabat **corr.

Exaudi, Domine, uocem deprecationis meę, dum oro ad te, dum extollo manus meas ad templum sanctum tuum. Et in Ecclesiaste pręceptum est: Custodi pedem tuum ingrediens domum Dei, et appropinqua, ut audias. Non pedum gressu, sed mentis affectu appropinqua, qui Deum in ecclesia loquentem cupis audire. Salomon ędificato templo interorandum sublatis ad Deum manibus ait: Quicunque orauerit in loco isto, exaudi de habitaculo tuo, et propiciare. Hinc et illa psalmistę uox est: In ecclesiis benedicite Dominum.

et confessione dilatatur. Licet igitur loca sint Deo dicata, ut in illis preces offerantur et diuinę audiantur lectiones, non tamen extra illa tum orare tum, quod ad cultum Dei pertinet, loqui prohibemur. Domini enim est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi, qui habitant in eo. His hactenus, ut potuimus, expeditis iam tandem probra et supplicia Domini nostri pro nobis ultro suscepta nec minus plene in Veteri Instrumento prędicta* quam in Nouo exibita recitabimus, si prius pauca quędam** non omittenda in medium

eorum introierit, sicut pręuidit propheta? *corr. ex prędicata **corr. ex quedam ***corr. ex manifestus Et, si nullum ante aut postea ita ingressum constat, agnoscant hunc, qui ita ingressus est, regem fuisse suum. Si enim credunt prophetę, profecto credere debent et hoc in Christo, qui crucifixus est, fuisse impletum. Sequitur: Plurima autem turba strauerunt uestimenta sua in uia, alii autem cędebant ramos de

***corr. ex manifestus Et, si nullum ante aut postea ita ingressum constat, agnoscant hunc, qui ita ingressus est, regem fuisse suum. Si enim credunt prophetę, profecto credere debent et hoc in Christo, qui crucifixus est, fuisse impletum. Sequitur: Plurima autem turba strauerunt uestimenta sua in uia, alii autem cędebant ramos de arboribus, et sternebant in uia. Turbę autem, quę pręcedebant, et quę sequebantur clamabant: Osanna filio Dauid.

est, fuisse impletum. Sequitur: Plurima autem turba strauerunt uestimenta sua in uia, alii autem cędebant ramos de arboribus, et sternebant in uia. Turbę autem, quę pręcedebant, et quę sequebantur clamabant: Osanna filio Dauid. Benedictus, qui uenit in nomine Domini. Osanna in excelsis. Quasi regi honorem deferebant, quasi Deum, ut ipsos Osanna* saluaret, obsecrabantur. Osanna enim Hebraicum est. Latine dici potest: Salua obsecro. Nam

repetitum uerbum magis mouet. Quo autem locorum saluari cupiant, ostendunt addendo: in excelsis, hoc est in cęlestibus, ubi uera salus credentium est et perennis gloria, non in terra, in qua nihil stabile esse potest, nihil firmum. Dixerunt autem: Benedictus, qui uenit in nomine Domini, quia ipse Iesus in nomine Patris fatebatur se uenisse. Has autem illorum laudationes prędixerat psalmista ad Dominum dicens: Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem. Hoc de se prophetatum ipse Iesus dixit, cum pueris in

refert — abiit et abscondit se ab eis. Hac de causa hoc factum esse reor, ut discamus furente aduersario recedere potius quam manere, ut, quem pręsentia nostra ad iracundiam inflammat, absentia mitiget. Huius autem absconsionis typus pręcessit in rege Dauid, qui Saulis iram fugiens latebras sibi quęritauit et nunc in speluncis, nunc in montibus occultabat sese, ne interimeretur, priusquam illo morte sublato regnum acciperet. Communio Post hęc Iesus domum cuiusdam

signum in Melchisedech sacerdotis earundem rerum sacrificio. Offerens enim panem et uinum, Abrahę tunc aduersariorum uictori benedixit, ut in Genesi est scriptum. Abraham autem dedit ei decimas omnium. Ex quo significatum uidetur Christi corpore et sanguine illos uesci debere, qui uitia uicerint seque ad capessendas disposuerint uirtutes. Nulla enim Deo gratior uictoria quam seipsum uincere nec decima placabilior quam iustitię pietatisque colendę operam dare. Hanc pręterea coenam Domini nostri figurabat Salomonis conuiuium. Cum

famulis suis. Sapientia igitur nobis opus est ad examinandam conscientiam, ad purganda peccata, ad pacem cum Deo et proximis habendam, quoties ad sacrum altaris conuiuium sumus accessuri. Quicquid in male purgatum stomachum ingeritur, ęgrotationis incrementum est, non remedium. Qui ergo indigne manducat, iudicium sibi manducat. Offendit enim Deum* in uas immundum cibum mundissimum reponendo. Hic cibus totus cęlestis est, totus sanctus, totus uitalis, totus uita. Hic illud manna est, quo populus Israhel uixit in deserto, cum Aegypto relicta Terram

Et faciet Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc conuiuium pinguium, conuiuium uindemię, pinguium medullatorum,** uindemię defecatę. Et iterum: Dabit tibi Dominus panem arctum et aquam breuem, et non faciet auolare a te ultra doctorem tuum, qui utique in Euangelio ait: Ero uobiscum usque ad consummationem*** seculi. Prędixit de ipso et Hieremias, ubi ait: Confluent ad bona Domini, super**** frumento, uino et oleo, et foetu pecorum et armentorum. Foetus pecorum in Ecclesia conuentus

Ero uobiscum usque ad consummationem*** seculi. Prędixit de ipso et Hieremias, ubi ait: Confluent ad bona Domini, super**** frumento, uino et oleo, et foetu pecorum et armentorum. Foetus pecorum in Ecclesia conuentus simpliciorum est, armenta illi, qui eis pręsunt et ante alios ambulant, ne uia***** aberrent, qui sequuntur. De illis uero, qui Euangelio increduli dicunt: Nauseat anima nostra super cibo isto leuissimo, in Osee propheta conqueritur Dominus dicens: Super triticum et uinum

de ipso et Hieremias, ubi ait: Confluent ad bona Domini, super**** frumento, uino et oleo, et foetu pecorum et armentorum. Foetus pecorum in Ecclesia conuentus simpliciorum est, armenta illi, qui eis pręsunt et ante alios ambulant, ne uia***** aberrent, qui sequuntur. De illis uero, qui Euangelio increduli dicunt: Nauseat anima nostra super cibo isto leuissimo, in Osee propheta conqueritur Dominus dicens: Super triticum et uinum *add. **corr. ex

Confluent ad bona Domini, super**** frumento, uino et oleo, et foetu pecorum et armentorum. Foetus pecorum in Ecclesia conuentus simpliciorum est, armenta illi, qui eis pręsunt et ante alios ambulant, ne uia***** aberrent, qui sequuntur. De illis uero, qui Euangelio increduli dicunt: Nauseat anima nostra super cibo isto leuissimo, in Osee propheta conqueritur Dominus dicens: Super triticum et uinum *add. **corr. ex medulatorum ***corr. ex

**corr. ex medulatorum ***corr. ex consumationem ****corr. ex snp *****corr. ex uiam ruminabant, et recesserunt a me. Ac ne illis, qui tanti erroris causa et caput fuerint, impune sit, subiungit: Cadent in gladio principes eorum. Gladius iste non corpus interimit, sed quod multo acrius est, animam condemnat. Hic est enim, quem Ioannes in Apocalypsi uidit procedentem de ore Dei. Porro idem

erroris causa et caput fuerint, impune sit, subiungit: Cadent in gladio principes eorum. Gladius iste non corpus interimit, sed quod multo acrius est, animam condemnat. Hic est enim, quem Ioannes in Apocalypsi uidit procedentem de ore Dei. Porro idem propheta de iis, qui fide sacramentum hoc suscipiunt:* Viuent — inquit — tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani. Memoriale passionis Dominicę est, quod nunc in altare a sacerdote consecratur. Et qui de illo digne fideliterque

ore Dei. Porro idem propheta de iis, qui fide sacramentum hoc suscipiunt:* Viuent — inquit — tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani. Memoriale passionis Dominicę est, quod nunc in altare a sacerdote consecratur. Et qui de illo digne fideliterque pascitur, uiuet in ęternum. Et sicut uinea germinans foliis uirentibus uestitur, ita ille beatitudinis luce operietur et in conspectu diuinę maiestatis perfecti amoris uino inebriabitur. Inter coenandum autem Dominus exurgens impleuit peluim

beatitudinis luce operietur et in conspectu diuinę maiestatis perfecti amoris uino inebriabitur. Inter coenandum autem Dominus exurgens impleuit peluim aqua et lauare coepit pedes discipulorum et extergere linteo, quo erat pręcinctus. Hanc lotionem pręuidit Propheta, qui ait: Lauabis me, et super niuem dealbabor. Ipse enim Dominus iis, qui credunt in eum, quasi ignis conflans — ut Malachias ait — et quasi herba fullonum; et sedebit conflans et emundans argentum; et purgabit filios Leui, hoc est apostolos,

uino inebriabitur. Inter coenandum autem Dominus exurgens impleuit peluim aqua et lauare coepit pedes discipulorum et extergere linteo, quo erat pręcinctus. Hanc lotionem pręuidit Propheta, qui ait: Lauabis me, et super niuem dealbabor. Ipse enim Dominus iis, qui credunt in eum, quasi ignis conflans — ut Malachias ait — et quasi herba fullonum; et sedebit conflans et emundans argentum; et purgabit filios Leui, hoc est apostolos, et collabit eos quasi aurum et quasi argentum. Et erunt Domino offerentes

nec ipsos humanę imbecillitatis motus, in discipulis inquinatos relinqui passus est Dominus. Deinde de Iudę proditione prędicit, ut nihil sibi occultum, nihil ignotum ostendat. Amen dico uobis — inquit — unus uestrum me traditurus est. Et: Qui intingit mecum manum in paropside, hic me tradet. Pręterea iuxta Ioannis Euangelium propter Iudam dixit, quia mundi erant, sed non omnes. Item: Ego scio, quos elegerim, hoc est, non illum, qui non mea pręscientia, sed sua culpa periturus est. Et ut ante

— unus uestrum me traditurus est. Et: Qui intingit mecum manum in paropside, hic me tradet. Pręterea iuxta Ioannis Euangelium propter Iudam dixit, quia mundi erant, sed non omnes. Item: Ego scio, quos elegerim, hoc est, non illum, qui non mea pręscientia, sed sua culpa periturus est. Et ut ante de illo prophetatum doceret, subiunxit: ut adimpleatur Scriptura: qui manducat mecum panem, leuabit contra me calcaneum suum. Hoc psalmi quadragesimi est, sed iuxta Septuaginta *corr. ex

Ioannis Euangelium propter Iudam dixit, quia mundi erant, sed non omnes. Item: Ego scio, quos elegerim, hoc est, non illum, qui non mea pręscientia, sed sua culpa periturus est. Et ut ante de illo prophetatum doceret, subiunxit: ut adimpleatur Scriptura: qui manducat mecum panem, leuabit contra me calcaneum suum. Hoc psalmi quadragesimi est, sed iuxta Septuaginta *corr. ex suscipit i nterpretum ęditionem. Aliter enim in Hieronymi interpretatione legitur, et tamen sub uerbis dissonis

ex suscipit i nterpretum ęditionem. Aliter enim in Hieronymi interpretatione legitur, et tamen sub uerbis dissonis eadem continetur sententia. Non* aliud intelligitur, siue isto, siue illo, quo superius diximus, modo proferas. Ait enim Iudam, qui secum manducabat, qui suus discipulus erat, sibi fore aduersarium atque inimicum. Quod etiam in quinquagesimoquarto psalmo repetit dicens: Tu uero homo unanimis, dux meus et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos, in domo Dei ambulauimus cum consensu.

i nterpretum ęditionem. Aliter enim in Hieronymi interpretatione legitur, et tamen sub uerbis dissonis eadem continetur sententia. Non* aliud intelligitur, siue isto, siue illo, quo superius diximus, modo proferas. Ait enim Iudam, qui secum manducabat, qui suus discipulus erat, sibi fore aduersarium atque inimicum. Quod etiam in quinquagesimoquarto psalmo repetit dicens: Tu uero homo unanimis, dux meus et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos, in domo Dei ambulauimus cum consensu. Vt autem ob

siue isto, siue illo, quo superius diximus, modo proferas. Ait enim Iudam, qui secum manducabat, qui suus discipulus erat, sibi fore aduersarium atque inimicum. Quod etiam in quinquagesimoquarto psalmo repetit dicens: Tu uero homo unanimis, dux meus et notus meus, qui simul mecum dulces capiebas cibos, in domo Dei ambulauimus cum consensu. Vt autem ob proditionem cum aliis sui similibus damnandum nunciet, subdit: Veniat mors super illos, et descendant in infernum uiuentes. Quod cum illo in Euangelio dicto conuenit:

et sancti homines humanę fragilitatis exitum, si Iudę initia sic laudantur: unanimis, dux, notus Dominoque consentiens et in fine mutatus ad tam execrandum deuolutus sit flagitium, ut Dominum suum uenderet et se perderet, in illum impius, in se crudelis. Hunc figurabat Achan, qui auaritię stimulis concitatus de anathemate urbis Hierico ausus est siclos argenti aureamque regulam furto surripere. Quam ob rem sacrilegii conuictum lapidibus obruerunt. Eo interempto Deus placatus est et Iesus Naue aduersus hostem uictoria est potitus. Ita et Iesus noster

Hoc in psalmis erat prophetatum Spiritu Sancto dicente: Illic sederunt sedes in iudicio, sedes super domum** Dauid, hoc est super Ecclesiam Christi, ut eos *add. **corr. ex donum iudicent et condemnent, qui Dei Filium despexerunt. In Esaia quoque locutus est Dominus: Brachia mea populos iudicabunt, id est apostoli, qui primaria membra Ecclesię sunt, cuius caput Christus est. Deinde ad Petrum loquens: Symon — inquit — ecce Sathanas

hoc est super Ecclesiam Christi, ut eos *add. **corr. ex donum iudicent et condemnent, qui Dei Filium despexerunt. In Esaia quoque locutus est Dominus: Brachia mea populos iudicabunt, id est apostoli, qui primaria membra Ecclesię sunt, cuius caput Christus est. Deinde ad Petrum loquens: Symon — inquit — ecce Sathanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum. Ego autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus

et Christi cultus in terra. Argumento nobis esse potest ipsa postremi iudicii dies. Dicitur enim in Euangelio: Nisi breuiati fuissent dies illi, non fuisset salua omnis caro, sed propter electos breuiabuntur. Nulli autem est dubium, quin Euangelista fidelis eos, qui in Christo credunt, uocet electos. Qui si usque in finem permansuri sunt, Petri fides Christique, Dei et Domini nostri, religio in finem usque perseuerabit. Et tunc demum reliquię quoque Israhel ad Christum conuersę saluę fient. Quanuis igitur toti terrę gentes dominentur

nobis esse potest ipsa postremi iudicii dies. Dicitur enim in Euangelio: Nisi breuiati fuissent dies illi, non fuisset salua omnis caro, sed propter electos breuiabuntur. Nulli autem est dubium, quin Euangelista fidelis eos, qui in Christo credunt, uocet electos. Qui si usque in finem permansuri sunt, Petri fides Christique, Dei et Domini nostri, religio in finem usque perseuerabit. Et tunc demum reliquię quoque Israhel ad Christum conuersę saluę fient. Quanuis igitur toti terrę gentes dominentur Machumetanę, semper extabit hęc

seruos. Filii autem et semen sunt illi, ad quos etiam Apostolus dicebat: Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur in uobis Christus. Post multa, quę in Ioannis Euangelio habentur, de persecutione Iudeorum et impietate conqueritur dicens: Qui me odit, et Patrem meum odit. Inseparabilis enim substantia Pater et Filius est. Quicquid igitur Filio fit, simul et Patri fit secundum substantię unitatem. Si opera — inquit — non fecissem, quę nemo alius fecit, peccatum non haberent. Nunc

opera — inquit — non fecissem, quę nemo alius fecit, peccatum non haberent. Nunc autem et uiderunt, et oderunt et me et Patrem meum. Monstrare autem uolens et hoc ante in Veteri Testamento fuisse prędictum subiunxit: Sed ut adimpleatur sermo, qui in Lege eorum scriptus est: Quia odio habuerunt me gratis. Opera quippe ipsa diuinę uirtutis erant, illi in Belzebub facta dixerunt. Quę — inquit — nemo alius fecit. Nam alii talia se facere non per se, sed per eum fatebantur, non ab

Quęstio Dicet fortasse aliquis: Necesse fuit, ut facerent illud, quod diuinitus fuit pręuisum. Quod autem necesse est, ut fiat, facienti imputari non debet, sed cogenti. Cui respondebimus Dei pręscientiam non esse hominibus peccandi causam, sed homines, qui semper ex arbitrii libertate peccant, causam esse pręscientię atque ideo fuisse prędictum, quia futurum erat, non autem ideo factum, quia prędictum erat. Alioquin etiam pręsentia, quę esse nouimus, a nostra notione, ut essent, compelli dicerentur, quod nemo quidem, quam

sed magis sibi quam Spiritui Sancto credentes, cum filii essent, facti sunt desertores. Iccirco rursum ait: Expandi manus meas tota die ad populum *corr. ex ordimini **corr. ex que incredulum, qui graditur in uia non bona post cogitationes suas. Docuit illos in templo frequenter, at illi aduersus docentem conspirabant. Quam ob rem in Hieremia quoque audimus lamentantem: Me dereliquerunt fontem aquę uiuę, et foderunt sibi cisternas dissipatas, quę

compellantur religioni. De quibus psalmista ait: Alienati sunt peccatores a uulua, errauerunt ab utero, locuti sunt falsa. Alienati sunt a Scripturarum uulua, quę sub uelamento uerborum spiritalis intelligentię cęlabat mysterium. Vterus autem dicitur sermo, qui sensum generat apertiorem, id est litteralem siue historicum. In utroque errant Iudei, quia neque, quod intelligunt, faciunt, neque, quod non intelligunt, a nostris recte interpretatum accipere uolunt. Et quoniam synagoga eorum pro tritico metere coepit zizania, merito in

uineę suę metaphora dixit: Expectaui, ut faceret uuas, et fecit labruscas, siue spinas. Quę spinę exortę bonum uerbi semen suffocauerunt. Apertius ac plenius hoc idem in Parabolis explicat Salomonis: Vocaui, et renuistis, extendi manum meam, et non fuit, qui aspiceret. Despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis. Ego quoque in interitu uestro ridebo et subsannabo. Frequenter prophetę pręteriti temporis uerbo utuntur, cum futura nunciant, ut tam certo euentura credantur, quam certa sint ea, quę

Frequenter prophetę pręteriti temporis uerbo utuntur, cum futura nunciant, ut tam certo euentura credantur, quam certa sint ea, quę iam euenerunt. Quod ergo his narratur in preterito, **futurum erat in Euangelio. Vocauit enim eos dicens: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Extendit manus, quando curauit ęgrotos, quando suscitauit mortuos, quando clauis confixas monstrauit in cruce. Illi autem tunc despexerunt consilium eius, cum ipse uiam salutis doceret et, ut poenitentiam agerent,

(sicut ipse prędixerat) a Romanis passi sunt urbis excidium regnique amissionem. Quod ipsum ante per prophetas futurum notificarat. Sed hoc monstrandum alio loco differimus, ne modum partis huius, quam nunc tractamus, excedat oratio. Libet tamen parumper alloqui eos, qui offenderunt in lapidem electum, angularem, probatum, ut esset illis lapis offensionis et petra scandali, ne putent deesse sibi locum poenitentię et ex desperatione uenię magis indurentur. Ad Hierusalem, id est ad uos, o Iudei, uestri misertus Dominus loquitur in Hieremia

nisi Euangelio credideritis, nisi Iesum ducem secuti fueritis, regnum cęleste in Christum credentibus promissum intrare non ualebitis. Nolite ergo imitari Iamnem et Iambrem, ut, quemadmodum illi Moysi, ita et uos resistatis Euangelicę ueritati, sicut hactenus fecistis. Ille, qui crucifixus est in terra, regnat in cęlo. Illum, quem uos negatis, prophetę omnes confessi sunt, apostoli prędicauerunt, gentiles *corr. ex irascor receperunt,* martyres per supplicia, quę passi sunt, glorificauerunt. Insana

receperunt,* martyres per supplicia, quę passi sunt, glorificauerunt. Insana profecto et furori simillima obstinatio to testimoniis firmatam, tot argumentis manifestam, tot miraculis probatam respuere ueritatem solosque perire malle quam cum aliis saluari. Qui enim non credit, iam iudicatus est. Non enim resurgent** impii in iudicio neque peccatores in concilio iustorum. Resurgent autem, ut tormenta cruciatusque patiantur, a iustis separati et cum apostaticis spiritibus in imo inferni carcere nunquam deinde aperiendo infeliciter

ex compręhenditur ****corr. ex perditione s ua passione, per quam mundo salus parabatur, sed a uoce inimici Iudę ipsum prodentis, ob quam ille peribat. Contristatus quoque est a tribulatione peccatoris populi, qui et in uita poenas daturus erat per patrię desolationem et in morte per iusti iudicii damnationem. Hoc pium Dominum angebat, hoc molestiam ei ingerebat. Pro hac sollicitudine Patrem in psalmis orabat dicens: Auribus percipe, Domine, orationem meam, et intende uoci

**corr. ex paschatur ***corr. ex retrocędentes u erbi* uirtutem et milites isti sentientes consistere nequiuerunt humique collapsi sunt, prędicente hoc futurum Esaia propheta, qui ait: Vt uadant et cadant retrorsum, et conterantur, et illaqueentur**, et capiantur. Hoc et in psalmis legimus: Auertantur retrorsum et reuereantur, qui uolunt mihi mala. Vidit talia Iudas ipse, sed ne uiso quidem miraculo continuit se a proposito

isti sentientes consistere nequiuerunt humique collapsi sunt, prędicente hoc futurum Esaia propheta, qui ait: Vt uadant et cadant retrorsum, et conterantur, et illaqueentur**, et capiantur. Hoc et in psalmis legimus: Auertantur retrorsum et reuereantur, qui uolunt mihi mala. Vidit talia Iudas ipse, sed ne uiso quidem miraculo continuit se a proposito parricidii. Vas enim Sathanę factus fuerat. Propiusque accedens Dominum amplectitur, osculatur, uultu amorem pręferens, in corde autem meditans carnificinam. Significauit

malicia, et lingua tua cincinnabat dolos. Et iterum alibi: Molliti sunt sermones eius super oleum, et ipsi sunt iacula. Molliti erant***, cum ille diceret: Aue rabbi et osculo blandiretur, sed idem iacula erant, quia necem intendebant ei, qui tali signo inimicis prodebatur. Quam ob rem rursum ipse Dominus in psalmis conquestus est et dixit: Homo pacis meę, in quo speraui, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationem, ex amico factus proditor, ex conuiua

erant***, cum ille diceret: Aue rabbi et osculo blandiretur, sed idem iacula erant, quia necem intendebant ei, qui tali signo inimicis prodebatur. Quam ob rem rursum ipse Dominus in psalmis conquestus est et dixit: Homo pacis meę, in quo speraui, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationem, ex amico factus proditor, ex conuiua insidiator, ex discipulo sui magistri in crucem agendi minister. Hic fuit Ioab, qui Abnerum amice allocutus interemit, et Amasam perinde ac sibi

est et dixit: Homo pacis meę, in quo speraui, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationem, ex amico factus proditor, ex conuiua insidiator, ex discipulo sui magistri in crucem agendi minister. Hic fuit Ioab, qui Abnerum amice allocutus interemit, et Amasam perinde ac sibi charissimum salutans. Salue, mi frater, inquit, dumque illum amplexus osculatur, sicca, quę sub ueste latebat, educta in latus transfodit. Cauissent forsitan isti dolos, nisi simulata amicicia capti fuissent.

conquestus est: Gladium — inquit — euaginauerunt peccatores, intenderunt arcum suum, ut decipiant pauperem et inopem. Ipsum quoque Dominum in psalmis lamentantem audimus: Amici mei et proximi aduersum me appropinquauerunt et steterunt, et qui iuxta me erant, de longe steterunt. Et uim faciebant, qui quęrebant animam meam. Quęstio Sed si amici et proximi erant, quomodo in alio psalmo ait: Alieni insurrexerunt* aduersum me et fortes

euaginauerunt peccatores, intenderunt arcum suum, ut decipiant pauperem et inopem. Ipsum quoque Dominum in psalmis lamentantem audimus: Amici mei et proximi aduersum me appropinquauerunt et steterunt, et qui iuxta me erant, de longe steterunt. Et uim faciebant, qui quęrebant animam meam. Quęstio Sed si amici et proximi erant, quomodo in alio psalmo ait: Alieni insurrexerunt* aduersum me et fortes quęsierunt animam meam, et non proposuerunt Deum ante

insurrexunt obmutescet, et non aperiet os suum. Dum enim accusatur, dum uexatur, nihil respondit. Petrus uero Domini sui ulturus iniuriam Malchum, pontificis seruum, ferit et a Domino arguitur. Malchum hunc, qui fortasse (ut seruorum mos est) linguę petulantia Dominum lacessierat, figurabat ille Semei, filius Gerra, de Saulis cognatione, qui Dauid regem, cum Absalonis seditionem fugeret, maledictis probrisque incessuit et lapidibus insecutus est. Abisai autem uindicare uolentem rex

uexatur, nihil respondit. Petrus uero Domini sui ulturus iniuriam Malchum, pontificis seruum, ferit et a Domino arguitur. Malchum hunc, qui fortasse (ut seruorum mos est) linguę petulantia Dominum lacessierat, figurabat ille Semei, filius Gerra, de Saulis cognatione, qui Dauid regem, cum Absalonis seditionem fugeret, maledictis probrisque incessuit et lapidibus insecutus est. Abisai autem uindicare uolentem rex inhibuit. Ita et Christus Petro, ut gladium reconderet, quem eduxerat, iussit et ultra sęuire non permisit. Cęteri discipuli metu

inuidiam, quod plus illis a plebe honoraretur. Et magis Domino dolori fuit illorum perfidia, ob quam peribant, quam uulnerum cruciatus, quem ab eis patiebatur. Vnde alibi ait: Super omnes inimicos meos factus sum opprobrium, et uicinis meis ualde, et timor notis meis; qui uidebant me, foras fugerunt a me. Quid est foras a Christo fugere nisi de eius ueritate dubitare? Vacillauit autem in apostolis fides, cum eum supplicia pati uidissent, quem regnaturum sperabant. Quam ob rem in alio psalmo ad Patrem loquens ait: Longe fecisti

nisi de eius ueritate dubitare? Vacillauit autem in apostolis fides, cum eum supplicia pati uidissent, quem regnaturum sperabant. Quam ob rem in alio psalmo ad Patrem loquens ait: Longe fecisti notos meos a me. Inter istos illum etiam in Scripturis quęramus,** qui his, a quibus apprehensus fuerat, relicta *corr. ex quęritur **corr. ex queramus syndone aufugit nudus. Videtur hunc indicare nobis Amos propheta dicens: Et robustus corde inter fortes nudus fugiet in die illa, dicit

*corr. ex quęritur **corr. ex queramus syndone aufugit nudus. Videtur hunc indicare nobis Amos propheta dicens: Et robustus corde inter fortes nudus fugiet in die illa, dicit Dominus. Typum huius expresserat Ioseph, qui relicto in manibus foeminę impudicę palio effugit, ne adulterium exigenti consentiret. Adulterium iuxta mysticum sensum fugere est hereticorum cauere prauitatem nec sinere eorum capi argutiis. Palium uero relinquere terrenarum rerum curę renunciare est et his expeditum

Et iterum: Principes persecuti sunt me gratis, nisi quia et principes sacerdotum et Pilatus pręses et rex Herodes, ad quorum conspectum circumductus est Iesus, ut singulorum subiret iudicium, omnes ei aduersati sunt, omnes eum persecuti? Nam a Pilato quoque, qui remissius atque mollius in illum* agere uidebatur, pro tribunali sedente damnatus est, ut crucifigatur. Quid est, quod rex Dauid a Nathan propheta reprehensus se deliquisse dolens: Peccaui — inquit — Domino, et continuo meruerit

quem respiciam, nisi ad pauperculum et contritum spiritu, et trementem sermones meos? Et iterum: Vias eius uidi — inquit — et sanaui eum, et reduxi eum. Trinam ergo negationem fletu poenitentię Petrus deleuit. Et tu, qui Domino reconciliari cupis, Petrum imitatus ablue lachrymis trini generis peccatum: cogitationis, uerbi et operis. Audi Prophetam dicentem: Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam. Si cum lachrymis ueniam petieris, respondebit Dominus,

prędictum legimus in Iob: Aperuerunt super me ora sua, et exprobrantes percusserunt maxillam meam; satiati sunt poenis meis. Hoc idem in Hieremia: Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis. Christi ita percussi typus fuit Micheas propheta, qui uera prędicens a Sedechia pseudopropheta colaphum accepit dicente: Mene ergo dimisit spiritus Domini, et locutus est tibi? Contraria enim uaticinabatur Iosaphat et Achab regibus adulatus. Ita et ipsi Christo ab impio illo alapa est illata uolente assentari

messuistis, comedistis frugem mendacii. Et iterum *corr. ex lachrymam tuam Dominus in psalmis: Insurrexerunt — inquit — in me testes iniqui, et mentita est iniquitas sibi. Sibi enim, non aliis nocet, qui falsa loquitur, iuxta illud: Os, quod mentitur, occidit animam. Rursum ait: Exurgentes testes iniqui, quę ignorabam*, interrogabant me, et retribuebant mihi mala pro bonis; hoc est pro redemptionis beneficio odii iniuriam. Ad hęc sputa, colaphi,

ante arcam Domini, dum illam in urbem reduceret, exultans ac tripudians et uxoris Michol improperio pulsatus, quod humilius, quam regi conueniret, se gessisset. Ad hęc propheta Heliseus Christi a Iudeis illudendi portauit figuram, quando in Bethel ascendens ludibrio fuit pueris, qui ab ursis laniati petulantię suę poenas dedere, nequis tutum existimet seruis Dei inferre iniuriam. *corr. ex ignorabant Porro, Saluator noster cum talia nocte illa fuisset passus, mane uinctum tradiderunt Pontio Pilato

quod commiserat, quam ut ueniam promereri posset. Non minus autem peccauit de misericordia Dei desperando quam Dominum ac Magistrum suum pro pecunia prodendo. Alterum autem diffidentię, alterum ingratitudinis atque auaritię fuit. Quid autem nequius quam ei uelle diffidere, qui omnia potest, uel a quo plurima acceperis beneficia, eidem aduersari? Igitur de Iuda impio omniumque scelestissimo dictum est in psalmis: Cum iudicatur, exeat condemnatus, et oratio eius fiat in peccatum. Quare hoc, nisi quia tanti parricidii conscius nullo

Cum iudicatur, exeat condemnatus, et oratio eius fiat in peccatum. Quare hoc, nisi quia tanti parricidii conscius nullo modo se ueniam consecuturum credidit? Et quoniam de ipsius flagitio superius abunde est dictum, necis eius typus fuisse uidetur Achitophel ille, qui iniquo animo ferens, quod Absalon aduersus patrem Dauid Chusi potius quam ipsius consilium esset secutus, laqueo se suspendit. Sic autem Achitophel iste Absaloni fauens in regem insurrexerat, quemadmodum et Iudas in Dominum. Nolebat Achitophel regnare Dauidem, nolebat Iudas

illud ad statuarium, decorum precium, quo appreciatus sum ab eis. Et tuli triginta argenteos, et proieci illos in domo Domini ad statuarium. Quem Euangelista maluit dicere figulum, Gręci plasten appellant. Deinde Iesus a Pilato mittitur ad Herodem, Galileę regem, qui* tunc Hierosolymis erat. Multa ab illo interrogatus nihil respondit. Accusantibus autem eum principibus sacerdotum et phariseis despexit ipsum Herodes et per ludibrium ueste alba indutum remisit Pilato, ut de illo, quod uelit, cognoscat ac iudicet. Hoc est illud — ut ante

Hoc est illud — ut ante diximus — quod in psalmis dicitur: Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrę, et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius. Sed nemo humilitatem Christi contemnat. Qui enim nunc hominum subiicitur iudicio, postea — sicut scriptum est — constringent in die irę suę reges. Quod autem Herodi non dederit responsum, olim hoc prędixit in psalmis: Qui quęrebant — inquit — mala mihi, locuti sunt uanitates,

et aduersus Christum eius. Sed nemo humilitatem Christi contemnat. Qui enim nunc hominum subiicitur iudicio, postea — sicut scriptum est — constringent in die irę suę reges. Quod autem Herodi non dederit responsum, olim hoc prędixit in psalmis: Qui quęrebant — inquit — mala mihi, locuti sunt uanitates, et dolos tota die meditabantur. Ego autem tanquam surdus non audiebam, et sicut mutus non aperiens os suum. Factus sum sicut homo non audiens et non habens in ore suo redargutiones. Id futurum

sicut homo non audiens et non habens in ore suo redargutiones. Id futurum Esaias quoque testatus est dicens: Sicut ouis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet, et non aperiet os suum. Compertum habuit Pilatus hunc, qui a principibus accusabatur, esse innocentem proponebatque animo dimittere liberum, sed urgentium uocibus atque insultantium sibi *corr. ex qni c ompulsus est ueluti reum condemnare. Igitur Barrabas homicida dimittitur, et Iesus,

arundine percutitur, necdum impiorum odium satiatur. Vno ore omnes exclamant: Crucifige, crucifige eum. Debet mori, quia se Filium Dei fecit. Hęc quidem in Euangelio; eadem nunc replicanda sunt in prophetis, ut, quę olim illi implenda prędicarunt, ea in ipso, qui crucifixus est, impleta esse constet. Quid est in Euangelio crucifige, crucifige nisi illud in psalmis lamentantis Domini: Inimici mei dixerunt mala mihi: Quando morietur, et peribit nomen eius? Crucifige Iesum, inquiunt, et dimitte Barrabam. De

cum ait: Etenim in corde iniquitates operamini, in terra iniustitias manus uestrę concinnant. Et iterum: Vsquequo iudicatis iniquitatem, et facies peccatorum sumitis? Talibus autem per Esaiam Spiritus Sanctus grauiter minatus est dicens: Vę, qui dicitis malum bonum et bonum malum, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras, ponentes amarum in dulce, et dulce in amarum! De hoc locutus fuisse uidetur psalmista, cum ait: Laudatur peccator in desyderiis animę suę, et iniquus benedicitur. Quid enim

Tantum in** me uertit et conuertit manum suam tota die. Vetustam fecit pellem meam, contriuit ossa mea. Puto, quod in uerberando pręterierint Legis pręscriptum, quę flagellorum ictus quadragenarium numerum uetat excedere. Tantum in illo odio exarserant, qui uerberabant. Sed nequaquam his contenti principes instant clamoribus: Crucifige, crucifige eum? Istas igitur in Christum impiorum uociferationes predixisse uidetur psalmista, ubi ait: Captabunt*** in animam iusti, et sanguinem innocentem

ait — ante eum illudunt ei dicentes: Aue, rex Iudeorum: expuentesque in eum acceperunt arundinem et percutiebant caput eius. Innocens ergo Dominus peruerso damnatur iudicio, quod futurum uidens Esaias propheta ait: Iustus perit, et non est, qui cogitet in corde suo. Idem futura quasi pręsentia cernens interrogat: Quare rubrum est indumentum tuum, *corr. ex fuit **add. ***corr. ex Coaptabunt ****corr. ex

conterebantur dolore et lamentis. Deinde docebant, inquit, eam, hoc est Hierusalem. Quid docebant? Eum uidelicet, cuius uice tristabantur, esse iustum atque ab omni criminis suspitione alienum. Vnde sequitur: Non est enim populus sapiens. Propterea non miserebitur eius, qui fecit eum, et qui formauit eum, non parcet ei. Propter insaniam igitur increduli populi et iniqua iudicia ipsa Hierusalem Deo ulciscente passa est excidium. Tunc Symon Cyreneus angariatur, ut portet crucem post Iesum. Hic gentis externę homo — Cyrene enim

et lamentis. Deinde docebant, inquit, eam, hoc est Hierusalem. Quid docebant? Eum uidelicet, cuius uice tristabantur, esse iustum atque ab omni criminis suspitione alienum. Vnde sequitur: Non est enim populus sapiens. Propterea non miserebitur eius, qui fecit eum, et qui formauit eum, non parcet ei. Propter insaniam igitur increduli populi et iniqua iudicia ipsa Hierusalem Deo ulciscente passa est excidium. Tunc Symon Cyreneus angariatur, ut portet crucem post Iesum. Hic gentis externę homo — Cyrene enim oppidum Lybię

psalmis: Aethiopia pręueniet manus eius Deo. Et Hieremias ad Filium Dei loquens ait: Ad te gentes* uenient ab extręmis terrę, et dicent: Vere mendacium possederunt patres nostri, uanitatem, quę eis non profuit. Ille igitur crucem post Iesum gerit, qui uel errore relicto Euangelio fidem pręstat uel peccati conscius conuertitur ad poententiam uitiumque detestatus incumbit studio uirtutum. Et uenerunt — inquit — in locum, qui dicitur Golgotha, quod est Caluarię locus. Et dederunt ei uinum

quę eis non profuit. Ille igitur crucem post Iesum gerit, qui uel errore relicto Euangelio fidem pręstat uel peccati conscius conuertitur ad poententiam uitiumque detestatus incumbit studio uirtutum. Et uenerunt — inquit — in locum, qui dicitur Golgotha, quod est Caluarię locus. Et dederunt ei uinum bibere fele mixtum. Et cum gustasset, noluit bibere. Hoc illud est, quod ante in psalmo prędixerat: Dederunt in escam meam fel, et in siti mea potauerunt me aceto. Gustauit quidem mortis

et inebriatus uino charitatis nudus dormiuit in cruce, a Cham irrisus quidem, sed a Sem et Iapheth, minoribus natu liberis, reuerenter habitus atque contectus. Hos euigilans benedixit, illum uero perpetua seruitute damnauit, ut infideles Iudei, filii Cham, diaboli serui sint, et qui Euangelio credunt, gaudeant libertate, qua ipsos Christus liberauit. Idem Dominus Isaac noster fuit, quem pater in holocastum, ut Deo obediret, offerre uoluit. Sed pro Isaac aries est immolatus. Caro enim et humanitas Christi passa est, diuinitas a passionibus procul fuit.

Sed pro Isaac aries est immolatus. Caro enim et humanitas Christi passa est, diuinitas a passionibus procul fuit. Idem serpens noster ęneus fuit, quem Moyses ad Terram promissionis proficiscens in ligno suspendisse fertur. Quem a serpentibus icti cum aspicerent, sanabantur. Qui ergo a diaboli morsibus curari cupit, corde et animo aspiciat Christum in patibulo pendentem, et sanus euadet. Eius enim liuore — ut Esaias ait — sanati sumus. Hic propheta ipsum talia tandem passurum uidens uaticinatur et ait:

genus ei soli nitebantur inferre. Vnde ipse in psalmis conquestus est dicens: Conculcauerunt me inimici mei... omnia consilia eorum in malum. Et in alio psalmo: Multiplicati sunt — inquit — super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis. Confortati sunt, qui persecuti sunt me, inimici mei iniuste. Et quoniam non pro suo, sed pro nostro debito satisfaciebat, subiungit: Quę non rapui, tunc exoluebam. Alibi in rabiem furentium inuectus ait: Circumdederunt me canes

Vnde ipse in psalmis conquestus est dicens: Conculcauerunt me inimici mei... omnia consilia eorum in malum. Et in alio psalmo: Multiplicati sunt — inquit — super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis. Confortati sunt, qui persecuti sunt me, inimici mei iniuste. Et quoniam non pro suo, sed pro nostro debito satisfaciebat, subiungit: Quę non rapui, tunc exoluebam. Alibi in rabiem furentium inuectus ait: Circumdederunt me canes multi; concilium malignantium obsedit me.

multi; concilium malignantium obsedit me. Foderunt manus meas et pedes meos, dinumerauerunt omnia ossa mea. Hoc futurum et Zacharias uidens ait: Dicetur ei: Quid sunt plagę istę* in medio manuum tuarum? Et dicet: His plagatus sum in domo eorum, qui diligebant me. Promissum enim dilexerunt, sed exibitum detestati sunt. Eadem ista succincto complexus est sermone Esaias dicens: A planta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas. Vulnus et liuor et plaga tumens non est circumligata nec curata medicamine

Ego uermis sum, et non homo, opprobrium hominum et abiectio plebis. Omnes uidentes me deriserunt me; locuti sunt labiis et mouerunt caput. Hoc est illud profecto, quod Mattheus ait: Prętereuntes autem blasfemabant eum mouentes capita sua et dicentes: Vah, qui destruis templum Dei et in triduo illud reędificas. De his in psalmo queritur** dicens: Subsannauerunt me subsannatione, frenderunt super me dentibus suis. Crucifixerunt eum et — sicut Ioannes ait — cum eo alios duos hinc et inde, medium autem

perfusa. Et ipse pendens in ea stetit inter latrones perditissimę uitę obscuritate adumbratos. Post eum secuti sunt ruffi cruore martyres doctoresque uarietate scientię pręditi, et monachi castitatis candore nitentes. Quibus in Euangelio dixit: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Porro Iesus ne inter tormenta quidem clementię suę oblitus, dum pendet in cruce — ut Lucas testatur — dicebat: Pater, dimitte illis; non enim sciunt, quid faciunt.

coactus fuit confugere; Dauid persecutori suo Sauli *corr. ex Saule semper parcens lugensque interemptum a Palestinis atque idem pro salute Absalonis, filii sui, regnum sibi erripere nitentis uehementer anxius ac sollicitus; Heliseus etiam propheta Syros, qui ipsum necatum uenerant, offendi uetans. Regem enim Israhel illos perdere uolentem inhibuit et illęsos **corr. ex illesos incolumesque dimisit. Pro inimicis rogaturum Iesum prędixit Esaias: Ipse — inquit — peccata multorum tulit, et

reddens uidelicet pro malo bonum. Quam autem ardenter orauerit, fletus et clamor fuit indicio ***corr. ex inditio dicente ****corr. ex dicentes ad Hebreos Apostolo: In diebus carnis suę preces supplicationesque ad eum, qui possit eum saluum facere a morte, cum clamore ualido et lachrymis offerens, exauditus est pro sua reuerentia. Idem psalmus quinquagesimusquintus, in quo quidem ipse ad Patrem loqui dicitur, posuisti — inquit — lachrymas meas in

pendens ostendit. Non ergo de cęlo, ut Martion*** hereticus sensit, corpus attulit, sed ab ea suscepit, quam solam etiam in tormentis positus uoluit consolari. Et in hoc quidem se hominem esse probauit, genitum — ut Apostolus inquit — de muliere, factum sub Lege, ut eos, qui sub Lege erant, redimeret. In eo autem, quod confitenti latroni paradisum pollicitus est, se Deum esse manifesto monstrauit. Dicenti enim: Memento mei, Domine, cum ueneris in regnum tuum, respondit: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso.

Amos propheta dicens: Et erit in die illa, dicit Dominus, occidet sol in***** meridie, et tenebrescere faciam terram in die luminis. Hora nona — inquiunt Euangelistę — Iesus clamauit: Hely, Hely, lamazabathani, ut se illum probaret, qui olim in psalmo vigesimoprimo locutus est: Deus, Deus meus, respice in me, *corr. ex cęssere **corr. ex Magdalena ***corr. ex Martien ****corr. ex

sexagesimooctauo: In siti mea — inquit — potauerunt me aceto. Et in trigesimo: Quoniam tu es protector meus, in manus tuas commendo spiritum meum. Expirantem uero prędicat Esaias dicens: Iustus perit, et non est, qui cogitet, et uiri misericordię colliguntur, et non est, qui intelligat. Iusto nanque moriente fideles, qui prius mortui erant, reuiuiscunt dicentes cum propheta: Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus: In umbra tua

potauerunt me aceto. Et in trigesimo: Quoniam tu es protector meus, in manus tuas commendo spiritum meum. Expirantem uero prędicat Esaias dicens: Iustus perit, et non est, qui cogitet, et uiri misericordię colliguntur, et non est, qui intelligat. Iusto nanque moriente fideles, qui prius mortui erant, reuiuiscunt dicentes cum propheta: Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus: In umbra tua uiuemus in gentibus. At hoc increduli Iudei non

trigesimo: Quoniam tu es protector meus, in manus tuas commendo spiritum meum. Expirantem uero prędicat Esaias dicens: Iustus perit, et non est, qui cogitet, et uiri misericordię colliguntur, et non est, qui intelligat. Iusto nanque moriente fideles, qui prius mortui erant, reuiuiscunt dicentes cum propheta: Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus: In umbra tua uiuemus in gentibus. At hoc increduli Iudei non intelligunt. Excęcauit enim eos malicia eorum et tenebrę,

Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus: In umbra tua uiuemus in gentibus. At hoc increduli Iudei non intelligunt. Excęcauit enim eos malicia eorum et tenebrę, quę suspenso in cruce Domino factę sunt, ceciderunt super corda eorum, ut non sit in eis, qui intelligat. Expirante autem Domino et alia secuta sunt miracula: uelum templi scinditur, terra tremit, petrę dissiliunt, monumenta aperiuntur, multi ex mortuis resurgunt. Quibus uisis centurio alienigena et qui cum eo erant conuertuntur. In Aggeo propheta loquentem

sunt, ceciderunt super corda eorum, ut non sit in eis, qui intelligat. Expirante autem Domino et alia secuta sunt miracula: uelum templi scinditur, terra tremit, petrę dissiliunt, monumenta aperiuntur, multi ex mortuis resurgunt. Quibus uisis centurio alienigena et qui cum eo erant conuertuntur. In Aggeo propheta loquentem audimus Dominum: Adhuc modicum, et ego mouebo cęlum et terram. Cęlum igitur mouit, quando sole obscurato tenebrę factę sunt. Terram mouit, quando eam uibrare compulit. Veruntamen et hęc et reliqua tunc

apertis mortui surrexerunt, illi de monumento scelerum suorum surgere neglexerunt. Centurio gentilis cum sua cohorte Filium Dei confitentur, ut gentes contemptis idolis Christum suscepturas significarent et tamen Iudeos a perfidię obstinatione non recessuros. De illis, qui in passione Domini surrexerunt, arbitror in Esaia fuisse prędictum: Expergiscimini — inquit — et laudate, qui habitatis in puluere, quia ros luminum ros tuus. Ros quippe sanguinis Christi illuminat credentes et in peccatis mortuos per

confitentur, ut gentes contemptis idolis Christum suscepturas significarent et tamen Iudeos a perfidię obstinatione non recessuros. De illis, qui in passione Domini surrexerunt, arbitror in Esaia fuisse prędictum: Expergiscimini — inquit — et laudate, qui habitatis in puluere, quia ros luminum ros tuus. Ros quippe sanguinis Christi illuminat credentes et in peccatis mortuos per poenitentiam reuocat ad uitam. In Ezechiele quoque habetur: Hęc dicit Dominus Deus: Ecce ego aperiam tumulos *corr. ex

Christus, quo in cruce lancea percusso effluxit sanguis et aqua, et cum Apostolo dicere coepimus: Quicunque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte eius baptizati sumus. Christi sanguis nos redemit, aqua Christi redemptos purificauit. Aqua ista mundari nequeunt, qui in Christum non credunt. Quandiu autem immundi sunt, beatitudinem consequi non poterunt. Post hęc Ioseph ab Arimathia, ciuitate Iudę, nobilis decurio, discipulus Iesu occultus, permittente Pilato tulit de cruce corpus eius, Nicodemus myrrha et aloe perunxit

a Deo, et humiliatum. Et alibi idem: A planta pedis — inquit — usque ad uerticem non est in eo sanitas. Eius futurum dolorem expressisse mihi uidetur Hieremias, cum inter lamenta Hierusalem in persona Christi diceret: O uos omnes, qui transitis per uiam, attendite et uidete, si est dolor sicut dolor meus. Qui enim omnium portabat iniquitatem, omnium etiam dolores ipse suo dolore debuit superare. Eius uero fidelium in tam tristi spectaculo gemitum ac moerorem prospiciens Esaias ait:

— usque ad uerticem non est in eo sanitas. Eius futurum dolorem expressisse mihi uidetur Hieremias, cum inter lamenta Hierusalem in persona Christi diceret: O uos omnes, qui transitis per uiam, attendite et uidete, si est dolor sicut dolor meus. Qui enim omnium portabat iniquitatem, omnium etiam dolores ipse suo dolore debuit superare. Eius uero fidelium in tam tristi spectaculo gemitum ac moerorem prospiciens Esaias ait: Rugiemus quasi ursi omnes, et quasi columbę meditantes gememus. Flebant igitur

tristi spectaculo gemitum ac moerorem prospiciens Esaias ait: Rugiemus quasi ursi omnes, et quasi columbę meditantes gememus. Flebant igitur mulieres, quibus dixit: Nolite flere super me. Flebant discipuli, quos a morte resurgens interrogauit: Qui sunt hi sermones, quos confertis ad inuicem et estis tristes? At Iudei increduli neque erga crucifixum ulla mouebantur pietate neque resurgentis uirtutem curabant agnoscere. De qua illorum immanitate atque perfidia — sicut in Esaia est scriptum —

Iudei increduli neque erga crucifixum ulla mouebantur pietate neque resurgentis uirtutem curabant agnoscere. De qua illorum immanitate atque perfidia — sicut in Esaia est scriptum — conqueritur et ait: Expandi manus meas tota die ad populum incredulum, qui graditur in uia non bona post cogitationes suas, populum, qui ad iracundiam prouocat me ante faciem meam semper. Quid enim indignatione iusti iudicis Dei dignius quam post totius mundi ad Christum crucifixum conuersionem nolle credere prophetarum uaticiniis, nolle

neque resurgentis uirtutem curabant agnoscere. De qua illorum immanitate atque perfidia — sicut in Esaia est scriptum — conqueritur et ait: Expandi manus meas tota die ad populum incredulum, qui graditur in uia non bona post cogitationes suas, populum, qui ad iracundiam prouocat me ante faciem meam semper. Quid enim indignatione iusti iudicis Dei dignius quam post totius mundi ad Christum crucifixum conuersionem nolle credere prophetarum uaticiniis, nolle acquiescere Euangelistarum narrationibus nihil prorsus ab his,

quę prędicta sunt, discrepantibus, nolle assentire ipsis, quę quottidie in nomine Iesu per fideles eius exibentur, miraculorum testimoniis? Danielis hebdomadas habent, pręfinitum ab eo propheta tempus cognoscunt, quando uenturus, quando passurus erat Messias, qui est Christus. Iam plus quam mille et quingentos annos pręscripti temporis diem pręterisse constat, illi tamen adhuc uenturum pręstolantur, nulla nixi ratione, nullam alicuius Scripturę autoritatem secuti. Cęci igitur et surdi sunt Domino in Esaia dicente: Quis

in Esaia dicente: Quis cęcus nisi seruus meus, et surdus, nisi ad quem nuncios meos misi? Misit enim ad illos prophetas, et ipsi spreuerunt eos. Propterea quidem conquestus est dicens: Filios enutriui et exaltaui, ipsi autem spreuerunt me. Et quoniam, qui spernit, et ipse spernetur, per Osee prophetam loquens ait: Quia uos non populus meus, et ego non ero uester Deus. Quęris, cur ita? Quia — sicuti in Hieremia est scriptum — uerterunt, inquit, ad me terga et non facies, cum docerem eos et

— uerterunt, inquit, ad me terga et non facies, cum docerem eos et erudirem diluculo, et nollent audire, ut acciperent disciplinam. In Salomonis quoque Prouerbiis exprobrat eis dicens: Vocaui, et renuistis; extendi manus meas, et non fuit, qui aspiceret. Despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis. Formidolosum et terribile est, quod his adiungit: Ego quoque — inquit — in interitu uestro ridebo et subsannabo, cum uobis, quod timebatis, aduenerit.

a ratione alienum quam ideo ne prophetis quidem uelle credere, ne cogaris credere simul Euangelio, quod ab illorum uaticiniis nulla penitus in parte diuersum, si quicquam sanę mentis habes, esse intelligis? Egredimini igitur de littera, quę occidit, et uenite ad spiritum, qui uiuificat. Vultis circumcidi? Quod secundum Legem fecistis in carne, secundum Euangelium facite in spiritu. Circumcidite uitia et uirtutibus inherete! Vultis offerre sacrificia? Non uitulorum sanguine uobis opus est, sed mentis puritate, dicente Propheta: Sacrificium Deo

LIBER TERTIVS GLORIOSVS Peracta tandem secunda operis huius parte reliquam Domino fauente aggrediamur et post passionum eius lamenta, quę* in primo continentur uolumine, ad ipsa consolationis remedia manum porrigamus, ut abstersis lachrymis una cum illis, qui resurgentis Domini et in cęlum ascendentis gloriam uiderunt, gaudere possimus. Triumphus quippe Domini lętitia** excipiendus est seruorum. Çeterum in aliorum uictoriis partem laudis uendicat sibi miles, partem fortiora. Isthęc autem, de qua locuturi sumus, tota imperatoris

miles, partem fortiora. Isthęc autem, de qua locuturi sumus, tota imperatoris est, tota ad ipsum unum referenda est. Porro alii duces, non contenti sola palmę laude, magnam etiam spoliorum uim sibi impartiunt. Hic uero totum uictorię suę commodum atque fructum iis cedit***, qui signa eius sequuntur. Tanto magis igitur regi nostro congratulari debemus, quanto aliis omnibus ipsum et in bellando potiorem et in largiendo cognouimus liberaliorem. Solus quidem uicit, sed omnibus prodesse uoluit, quod *corr. ex qne

suę uirtutem spoliasse infernum eduxisseque inde sanctorum animas, quibus expectabatur, secumque ad superos retulisse, ut ipso resurgente et ipsi resurgerent cum corporibus nulli iam corruptioni obnoxiis. Sic enim in Euangelio est scriptum: Multa corpora sanctorum, qui dormierant, surrexerunt. Et exeuntes de monumentis post resurrectionem eius uenerunt in sanctam ciuitatem, et apparuerunt multis. Post resurrectionem eius, inquit, ut ipse esset primogenitus resurgentium ex mortuis, quem alii sequi deberent. Neque enim isti ita

deberent. Neque enim isti ita resurrexerunt, ut iterum moriantur sicut Lazarus. Nam omnibus uisibiles apparerent, si cum mortali corpore surrexissent. Dicitur autem: Apparuerunt multis, sicut et ipse Dominus multis apparebat, non omnibus, hoc est illis duntaxat, qui *corr. ex plausus **corr. ex Christę corpus omni iam mortalitatis fece uacuum ac beatificatum uidere mererentur. Cum surgente igitur surrexerunt et cum ascendente in cęlum ascenderunt, ut utriusque miraculi

in Domino. Obseruandum hoc loco, quod omnes quidem inspiciat iustus Arbiter, ita bonos quam malos, sed non alios illuminet nisi credentes atque in Deo spem collocatam fixamque habentes. Et illuminabo — inquit — omnes sperantes in Domino, hoc est illos, qui se liberandos indubitanter sperabant in aduentu eius. De quibus in Ezechiele loquitur dicens: Et scient, quia ego Dominus, cum contriuero cathenas iugi eorum, et erruero eos de manu ipsis imperantium. Imperabant gentibus demones, uana superstitione delusis. Quin

autem ipse quoque Dei populus erat, non nisi per Christum de illa redimendus, ut de morte transferantur ad *corr. ex Oseę u itam, de inferno ad paradisum. Ero — inquit — mors tua, o mors. Hoc ad illos, qui in manu mortis erant, refertur. Morsus tuus ero, inferne. Hoc autem eos respicit, qui tantum in morte erant. Mortui enim erant in Adam, sed reuixerunt in Christo. Cęterum, cum post ipsam* Domini mortem omnibus tam salubris esset eius resurrectio, mirum in

ad *corr. ex Oseę u itam, de inferno ad paradisum. Ero — inquit — mors tua, o mors. Hoc ad illos, qui in manu mortis erant, refertur. Morsus tuus ero, inferne. Hoc autem eos respicit, qui tantum in morte erant. Mortui enim erant in Adam, sed reuixerunt in Christo. Cęterum, cum post ipsam* Domini mortem omnibus tam salubris esset eius resurrectio, mirum in modum desyderabatur a sanctis adhuc sub Lege constitutis, ita ut eorum desyderium documento

sed reuixerunt in Christo. Cęterum, cum post ipsam* Domini mortem omnibus tam salubris esset eius resurrectio, mirum in modum desyderabatur a sanctis adhuc sub Lege constitutis, ita ut eorum desyderium documento esset, quanto cupidius ea res expeti debuerit ab his, qui cum illo conuersati fuerant et eius uiuentis atque ea, quę uera sunt, docentis dulcedinem gustauerant. Desyderio quippe isto affectus fuit Dauid, cum in psalmis concineret: Exurge, Domine Deus meus, in pręcepto, quod mandasti. Et synagoga populorum circumdabit te, et

ut ad omnes Domini resurrectionem pertinere nemo dubitet. Nam plurima quidem gentium multitudo Christum fide complexa est, pauci autem ex Iudeis crediderunt. Idem Propheta in alio psalmo uotum suum exprimit clamans: Exurgat Deus, et dissipentur inimici eius, et fugiant, qui oderunt eum, a facie eius. Ipso enim resurgente dissipatum est regnum diaboli, de quo admonuit nos Dominus in Euangelio dicens: Nunc princeps huius mundi eiicietur foras. Tunc, qui aduersabantur corpori eius, quod est Ecclesia, fugere coeperunt a facie

clamans: Exurgat Deus, et dissipentur inimici eius, et fugiant, qui oderunt eum, a facie eius. Ipso enim resurgente dissipatum est regnum diaboli, de quo admonuit nos Dominus in Euangelio dicens: Nunc princeps huius mundi eiicietur foras. Tunc, qui aduersabantur corpori eius, quod est Ecclesia, fugere coeperunt a facie eius. Nam ad inuocationem Christi Domini ipsi nequitię spiritus terrentur atque formidant, et de obsessis recedunt corporibus. Denique sanctissimum Iesu nomen demonibus horror est, nobis refugium,

Porro, quare Christum surgere cupiat, sequentia declarant: Sacerdotes tui — inquit — induantur iustitiam, et sancti tui exultent; hoc est, ut apostoli tui induantur uirtute ex alto per Spiritum eis promissum et sancti omnes, qui in te credunt, lętitia repleantur. Ob hoc sane et Abacuch propheta in spiritu cernens mysterium istud orauit dicens: Domine, opus tuum, in medio annorum uiuifica illud. Rem accelerari postulat, et quod in ultimo seculo futurum erat, ut in medio annorum

spolia detrahe, cito predare. Celeritate opus fore innuebat propheta tertia die a morte surrecturo. Spolia autem ista animę erant sanctorum. Cum hac preda ab inferis uictor rediit Dominus noster. Hunc eius descensum figurasse mihi uidetur ille similis Dei Filio, qui in fornace Babylonii regis quartus apparuit, cum tres tantum illuc missi essent. Quos non adusit ignis, immo, qui inter flammarum globos Deo laudes decantabant, et illęsi inde Deo protegente exierunt; Abacuch etiam propheta cum prandio ad Danielem in lacum leonum delatus. Et

Spolia autem ista animę erant sanctorum. Cum hac preda ab inferis uictor rediit Dominus noster. Hunc eius descensum figurasse mihi uidetur ille similis Dei Filio, qui in fornace Babylonii regis quartus apparuit, cum tres tantum illuc missi essent. Quos non adusit ignis, immo, qui inter flammarum globos Deo laudes decantabant, et illęsi inde Deo protegente exierunt; Abacuch etiam propheta cum prandio ad Danielem in lacum leonum delatus. Et ille quidem* cibo refectus et inter ferocissimas bestias inoffensus de lacu eductus est incolumis. Itidem Ionas

decantabant, et illęsi inde Deo protegente exierunt; Abacuch etiam propheta cum prandio ad Danielem in lacum leonum delatus. Et ille quidem* cibo refectus et inter ferocissimas bestias inoffensus de lacu eductus est incolumis. Itidem Ionas propheta missus in mare, ut alii, qui in mari erant, saluarentur et in uentrem descendens cethi nihilque passus nocumenti. Saluator *corr. ex quidam igitur in baratrum Tartari delapsus ignis compescuit, leonum infernalium furorem frenauit, donec de tenebrosa abyssi aluo

furorem frenauit, donec de tenebrosa abyssi aluo sanctos suos educeret ad lucem, reserans omnibus in se credentibus ianuam regni cęlestis, quam nemo alius claudere, nemo potuit aperire, pręter ipsum, cui data est omnis potestas in cęlo et in terra et in omnibus abyssis, qui uiuos simul iudicaturus est et mortuos atque (nullo)* de cęlo uenit in terram, de terra in infernum et rursum rediit in cęlum, ut se mundi totius Dominum ac Regem probaret. Et quoniam, quicquid Pater facit, similiter et Filius et Spiritus Sanctus facit, ipsam

Lege prędictum fuit, quam contigisset in Euangelio. Sic enim in Osee** propheta legimus: Viuificabit nos post dies duos, et in die tertia suscitabit nos, et uiuemus in conspectu eius. Sciemus sequemurque, ut cognoscamus Dominum. Quibus uerbis edocemur, quod omnes, qui Christum Dei Filium confitentur, cum ipso surgente surrexerint et cum ipso in ęternum uiuente uicturi sint. Vbi enim fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę. Horam uero resurrectionis eius prędixit psalmista dicens: Ad uesperum*** demorabitur

substantię ueritas Trinitatis. Tunc etiam clarificabat Deum Dei Verbum, cum dicta factaque ad Patrem referret ac diceret: Quę a Patre audiui, hęc loquor. Et: Pater in me manens, hic facit opera, quia ego in Patre, et Pater in me est. Et: Qui me misit, mecum est, et non reliquit me solum. Recte itaque post dictum istud et Deus clarificatus est in eo. Sequitur: Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso, et continuo clarificabit eum. Continuo enim diuina factum est

mecum est, et non reliquit me solum. Recte itaque post dictum istud et Deus clarificatus est in eo. Sequitur: Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso, et continuo clarificabit eum. Continuo enim diuina factum est uirtute, ut, qui passus et sepultus fuerat, spoliato inferno morteque deuicta exurgeret uiuus, sicut prędixerat, et appareret multis. Diximus, quare dictum sit: Exurge, gloria mea. Dicamus etiam, cur additur: Exurge, psalterium et cythara. Qui uerbum Patris est,

factum est uirtute, ut, qui passus et sepultus fuerat, spoliato inferno morteque deuicta exurgeret uiuus, sicut prędixerat, et appareret multis. Diximus, quare dictum sit: Exurge, gloria mea. Dicamus etiam, cur additur: Exurge, psalterium et cythara. Qui uerbum Patris est, idem profecto et *corr. ex quidam **corr. ex Oseę ***corr. ex uesperam p salterium et cythara eius est. Per eum enim insonuit, cum mundum et ea, quę in mundo

ualde mane profectę sint et orto iam sole ad monumentum *corr. ex plennis **corr. ex Salomę ***corr. ex Magdalena p eruenerint. Sed huic sententię Lucę* dictum repugnat, qui eas ualde diluculo ad monumentum peruenisse affirmat. Idem est autem ualde diluculo et ualde mane. Ioannes quoque docet, quomodo intelligendum sit istud ualde mane dicens: Cum adhuc tenebrę essent. Restat ergo, ut hoc, quod Marcus dixit, orto iam

Orto iam sole — iam a mortuis Sole iustitię suscitato. Quo sub terras descendente inferi tremuerunt, quo super terras fulgente dubitationis tenebrę de discipulorum cordibus discesserunt, quo in cęlum ascendente angeli exultauerunt et sancti, qui post illum surrexerant, una cum illo cęlestis glorię paradisum gaudentes ingressi sunt. Et impletum est illud Prophetę dicentis: Cum conuerterit Deus captiuitatem plebis suę, exultabit Iacob et lętabitur** Israhel. Iacob enim sunt illi, qui

sancti, qui post illum surrexerant, una cum illo cęlestis glorię paradisum gaudentes ingressi sunt. Et impletum est illud Prophetę dicentis: Cum conuerterit Deus captiuitatem plebis suę, exultabit Iacob et lętabitur** Israhel. Iacob enim sunt illi, qui primogeniti Esau benedictionem surripuerunt in Christum credendo. Et iidem sunt Israhel, Deum oculis fidei speculando. Iacob igitur nomine Christiani designantur, qui maledictione ueteris culpę sublata Christoque ab inferis reuerso repleti sunt lętitia et in spem errecti

Deus captiuitatem plebis suę, exultabit Iacob et lętabitur** Israhel. Iacob enim sunt illi, qui primogeniti Esau benedictionem surripuerunt in Christum credendo. Et iidem sunt Israhel, Deum oculis fidei speculando. Iacob igitur nomine Christiani designantur, qui maledictione ueteris culpę sublata Christoque ab inferis reuerso repleti sunt lętitia et in spem errecti ęternę salutis. Sequitur in Euangelio Marci: Et dicebant adinuicem: Quis reuoluet nobis lapidem ab ostio monumenti? Et

de cęlo, et accedens reuoluit lapidem, et sedebat super eum. Quoties commissa mala plangimus, terręmotum** in nobis boni angeli sentimus, et quod ipsi per se non possumus, hoc Domino adiuuante pręstamus. Nisi enim Dominus ędificauerit domum, in uanum laborant, qui ędificant eam. Angelus ergo Domini reuoluit lapidem et sedet super eum, ut et tu super duritiem cordis tui sedeas et domineris ei. Alioquin lapis iste, quandiu in corde tuo sederit, tibi dominabitur, te sibi seruire compellet, et sicut olim pharaonem, ita et te duritia tua

quidem personę Filii angeli seruiunt, sancti se submittunt, demones obediunt, cuncta imperanti parent. Aspectus autem angeli refulgens atque coruscus cum niuei candoris indumento lętitię et gaudii signum erat. Lętandum enim et exultandum fuit eo in gloriam resurgente, qui pro nobis morti se obtulerat in humilitate. Prę timore — inquit — eius exterriti sunt custodes, et facti sunt uelut mortui. Respondens autem angelus dixit mulieribus, quas et ipsas turbauerat metus: Nolite timere uos. Quasi diceret:

morti se obtulerat in humilitate. Prę timore — inquit — eius exterriti sunt custodes, et facti sunt uelut mortui. Respondens autem angelus dixit mulieribus, quas et ipsas turbauerat metus: Nolite timere uos. Quasi diceret: Timeant illi, qui non credunt, qui in perfidia perseuerant et non uitę, sed mortis filii sunt. Vos uero nolite timere, quę Christo iungi cupitis, Christum amplecti affectatis atque unguento fidei, spei et charitatis ipsum delinire properatis. Vos, inquam, nolite timere, sed confidite, bono

in humilitate. Prę timore — inquit — eius exterriti sunt custodes, et facti sunt uelut mortui. Respondens autem angelus dixit mulieribus, quas et ipsas turbauerat metus: Nolite timere uos. Quasi diceret: Timeant illi, qui non credunt, qui in perfidia perseuerant et non uitę, sed mortis filii sunt. Vos uero nolite timere, quę Christo iungi cupitis, Christum amplecti affectatis atque unguento fidei, spei et charitatis ipsum delinire properatis. Vos, inquam, nolite timere, sed confidite, bono este animo. Talibus

atque unguento fidei, spei et charitatis ipsum delinire properatis. Vos, inquam, nolite timere, sed confidite, bono este animo. Talibus enim ille se inueniendum pręstat seque perpetuo fruendum offert. Nolite — inquit — timere uos. Scio enim, quod Iesum, qui crucifixus est, quęritis. Non est hic. Surrexit enim, sicut dixit. Venite et uidete locum, ubi positus erat Dominus. Et cito euntes dicite discipulis eius, quia surrexit. Et ecce pręcedet uos in Galileam. Ibi eum uidebitis. Ecce prędixi uobis. Qui crucifixus,

enim, quod Iesum, qui crucifixus est, quęritis. Non est hic. Surrexit enim, sicut dixit. Venite et uidete locum, ubi positus erat Dominus. Et cito euntes dicite discipulis eius, quia surrexit. Et ecce pręcedet uos in Galileam. Ibi eum uidebitis. Ecce prędixi uobis. Qui crucifixus, inquit, fuit, a mortuis resurrexit, mors rediit in uitam, infirmitas mutata est in uirtutem, carnis humilitas exaltata est in diuinitatis gloriam. Et, si mihi non creditis, uidete locum, ubi positus erat Dominus. Vacuum sepulchrum faciat uobis resurrectionis fidem,

uitam, infirmitas mutata est in uirtutem, carnis humilitas exaltata est in diuinitatis gloriam. Et, si mihi non creditis, uidete locum, ubi positus erat Dominus. Vacuum sepulchrum faciat uobis resurrectionis fidem, si uerba non faciunt. Non est hic ille in carnis suę pręsentia, qui ubique est in pręsentia suę maiestatis. Cito igitur euntes abite de loco mortis et mentem eleuate ad locum uitę, ut uitam, quę Christus est, inuenire ualeatis. Ipse Dominus pręcedet uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim

est hic ille in carnis suę pręsentia, qui ubique est in pręsentia suę maiestatis. Cito igitur euntes abite de loco mortis et mentem eleuate ad locum uitę, ut uitam, quę Christus est, inuenire ualeatis. Ipse Dominus pręcedet uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim ueritatem sequitur, non errat. Qui luci proximat, non offenditur a tenebris. Qui supra petram ędificat, contra procellarum impetum domum stabilem reddit. Veruntamen tu, qui Christum sequi desyderas et ad beatitudinem, ad quam

pręsentia, qui ubique est in pręsentia suę maiestatis. Cito igitur euntes abite de loco mortis et mentem eleuate ad locum uitę, ut uitam, quę Christus est, inuenire ualeatis. Ipse Dominus pręcedet uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim ueritatem sequitur, non errat. Qui luci proximat, non offenditur a tenebris. Qui supra petram ędificat, contra procellarum impetum domum stabilem reddit. Veruntamen tu, qui Christum sequi desyderas et ad beatitudinem, ad quam uocatus es, peruenire, quoties

suę maiestatis. Cito igitur euntes abite de loco mortis et mentem eleuate ad locum uitę, ut uitam, quę Christus est, inuenire ualeatis. Ipse Dominus pręcedet uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim ueritatem sequitur, non errat. Qui luci proximat, non offenditur a tenebris. Qui supra petram ędificat, contra procellarum impetum domum stabilem reddit. Veruntamen tu, qui Christum sequi desyderas et ad beatitudinem, ad quam uocatus es, peruenire, quoties inanis glorię mentem inuadit cupiditas,

loco mortis et mentem eleuate ad locum uitę, ut uitam, quę Christus est, inuenire ualeatis. Ipse Dominus pręcedet uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim ueritatem sequitur, non errat. Qui luci proximat, non offenditur a tenebris. Qui supra petram ędificat, contra procellarum impetum domum stabilem reddit. Veruntamen tu, qui Christum sequi desyderas et ad beatitudinem, ad quam uocatus es, peruenire, quoties inanis glorię mentem inuadit cupiditas, quoties ad auaritiam pecunię amor impellit,

pręcedet uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim ueritatem sequitur, non errat. Qui luci proximat, non offenditur a tenebris. Qui supra petram ędificat, contra procellarum impetum domum stabilem reddit. Veruntamen tu, qui Christum sequi desyderas et ad beatitudinem, ad quam uocatus es, peruenire, quoties inanis glorię mentem inuadit cupiditas, quoties ad auaritiam pecunię amor impellit, quoties crapulandi meretricandique tibi blanditur libido, refer inde pedem, compesce mortiferi cogitatus

quod circa sepulchrum erat, exeunt cum timore, quem de angeli uisione conceperant, et gaudio, quod animos earum audita Domini resurrectione affecerat. His geminorum affectuum stimulis actę uelocius currebant, ut uisa auditaque nunciarent. Nunciandum autem prius discipulis fuit, qui primi Christi mysteria per orbem omnibus prędicaturi erant. Quęramus in his et moralem sensum, ut saluti legentium consulamus. Exi, peccator, de monumento scelerum tuorum cum timore diuinę iustitię et cum gaudio simul, hoc est, cum spe misericordię. Discipulo

Currentibus adhuc mulieribus, necdum ad discipulos appulsis, occurrit Dominus dicens: Auete! Ita et confessionem tuam pręueniet gratia statimque, cum de commisso dolere coeperis, mereri incipies remissionem. Namet filio, qui discedens substantiam male consumpserat, ad se reuertenti obuiam iuit pater, amplexum osculumque dedit et lętatus est, quia, qui perierat, inuentus est, qui mortuus fuerat, reuixit. Occurrit illis Dominus, ut, quę resurrectionis eius nuncię erant, etiam testes fierent. Et

Auete! Ita et confessionem tuam pręueniet gratia statimque, cum de commisso dolere coeperis, mereri incipies remissionem. Namet filio, qui discedens substantiam male consumpserat, ad se reuertenti obuiam iuit pater, amplexum osculumque dedit et lętatus est, quia, qui perierat, inuentus est, qui mortuus fuerat, reuixit. Occurrit illis Dominus, ut, quę resurrectionis eius nuncię erant, etiam testes fierent. Et quia ait: Auete, salutat illas, ut secum esse, qui mortuus et sepultus fuerat, ostendat, non solum corporis forma,

confessionem tuam pręueniet gratia statimque, cum de commisso dolere coeperis, mereri incipies remissionem. Namet filio, qui discedens substantiam male consumpserat, ad se reuertenti obuiam iuit pater, amplexum osculumque dedit et lętatus est, quia, qui perierat, inuentus est, qui mortuus fuerat, reuixit. Occurrit illis Dominus, ut, quę resurrectionis eius nuncię erant, etiam testes fierent. Et quia ait: Auete, salutat illas, ut secum esse, qui mortuus et sepultus fuerat, ostendat, non solum corporis forma, quam sępe uiderant, sed etiam

obuiam iuit pater, amplexum osculumque dedit et lętatus est, quia, qui perierat, inuentus est, qui mortuus fuerat, reuixit. Occurrit illis Dominus, ut, quę resurrectionis eius nuncię erant, etiam testes fierent. Et quia ait: Auete, salutat illas, ut secum esse, qui mortuus et sepultus fuerat, ostendat, non solum corporis forma, quam sępe uiderant, sed etiam uocis sono, quem audire consueuerant. Auete nunc mulieribus dicitur, ut per benedictionem mulierum primę mulieris maledictio tollatur et sexus ille, qui causa fuerat ruinę in

salutat illas, ut secum esse, qui mortuus et sepultus fuerat, ostendat, non solum corporis forma, quam sępe uiderant, sed etiam uocis sono, quem audire consueuerant. Auete nunc mulieribus dicitur, ut per benedictionem mulierum primę mulieris maledictio tollatur et sexus ille, qui causa fuerat ruinę in mortem, nuncius esset resurrectionis in uitam. Mulieres autem, cum se ab illo salutatas uidissent, accesserunt — ut Euangelista ait — et tenuerunt pedes eius, et adorauerunt eum. Quam reuerenter accedant,

gesta emulare. Quęrentes Dominum gerebant aromata. Tu quoque cum odore uirtutum quęre illum. Tenuerunt pedes eius, et tu humilitatem cordis conserua. Superbis enim resistit Deus, et humilibus dat gratiam. Adorauerunt eum. Tu quoque eum adoras, si mandatis eius obtemperas. Qui diligit me — inquit — mandata mea seruat. Mentitur, qui se Deum diligere dicit, et iussa eius exequi negligit. Qui autem non diligit et adorat, irrisor est, non adorator. Nam hypocritę quoque adorant et precibus insistunt et humilitatem uultu, uoce,

quęre illum. Tenuerunt pedes eius, et tu humilitatem cordis conserua. Superbis enim resistit Deus, et humilibus dat gratiam. Adorauerunt eum. Tu quoque eum adoras, si mandatis eius obtemperas. Qui diligit me — inquit — mandata mea seruat. Mentitur, qui se Deum diligere dicit, et iussa eius exequi negligit. Qui autem non diligit et adorat, irrisor est, non adorator. Nam hypocritę quoque adorant et precibus insistunt et humilitatem uultu, uoce, habitu pręferunt, non tamen Iesum quęrunt, sed hominum gloriam, non Iesum

conserua. Superbis enim resistit Deus, et humilibus dat gratiam. Adorauerunt eum. Tu quoque eum adoras, si mandatis eius obtemperas. Qui diligit me — inquit — mandata mea seruat. Mentitur, qui se Deum diligere dicit, et iussa eius exequi negligit. Qui autem non diligit et adorat, irrisor est, non adorator. Nam hypocritę quoque adorant et precibus insistunt et humilitatem uultu, uoce, habitu pręferunt, non tamen Iesum quęrunt, sed hominum gloriam, non Iesum adorant, sed pecuniam piscantur. Talia quidem comparandi gratia

aiunt, quo nemo melior, nemo sanctior diuulgabatur. Nulli enim magis curę erat cardinalatus sui bona pauperibus distribuere, crebrius ieiunare, uili tegumento contentum esse, in nudo lectulo et tantum rethium quorundam* fragmentis constrato cubitare. Dignus denique uisus est, qui ad maximi pontificatus honorem promoueretur. In ueneratione tunc erat pręsulum probitas, nunc in precio luxus est, et plus laudis habet, qui opibus pręstat, quam qui animi bonis exhuberat. Hic igitur, de quo loquor, cum ad pontificalis dignitatis fastigium ascendisset,

uili tegumento contentum esse, in nudo lectulo et tantum rethium quorundam* fragmentis constrato cubitare. Dignus denique uisus est, qui ad maximi pontificatus honorem promoueretur. In ueneratione tunc erat pręsulum probitas, nunc in precio luxus est, et plus laudis habet, qui opibus pręstat, quam qui animi bonis exhuberat. Hic igitur, de quo loquor, cum ad pontificalis dignitatis fastigium ascendisset, tanto affluentius uoluptuosiusque coepit uiuere, quanto antea uixerat continentius atque modestius, equos canesque alere, frequentius in siluas

esse, in nudo lectulo et tantum rethium quorundam* fragmentis constrato cubitare. Dignus denique uisus est, qui ad maximi pontificatus honorem promoueretur. In ueneratione tunc erat pręsulum probitas, nunc in precio luxus est, et plus laudis habet, qui opibus pręstat, quam qui animi bonis exhuberat. Hic igitur, de quo loquor, cum ad pontificalis dignitatis fastigium ascendisset, tanto affluentius uoluptuosiusque coepit uiuere, quanto antea uixerat continentius atque modestius, equos canesque alere, frequentius in siluas uenatum ire quam oratum in

de quo loquor, cum ad pontificalis dignitatis fastigium ascendisset, tanto affluentius uoluptuosiusque coepit uiuere, quanto antea uixerat continentius atque modestius, equos canesque alere, frequentius in siluas uenatum ire quam oratum in ecclesia, magis exquisite quam alii, qui pręcesserant, pontifices magisque licenter indui, lecti quoque stragulis longe preciosioribus uti, quam honestati summi sacerdotis conueniret. Et cum a quodam tantam hominis mutationem admirante et cubiculi totius pompam circumspiciente familiariter rogaretur, ubinam esset

admirante et cubiculi totius pompam circumspiciente familiariter rogaretur, ubinam esset rethe illud, in quo antehac substrato recumbere consuesset: Piscem — respondit — quem uolebam, cepi**. Nunc captura eius fruor, et rethe illud cum pristinis sordibus abieci. Profecto, qui sic agunt, eos ego non piscem cepisse,*** sed ipsos diaboli laqueo captos dixerim, Spiritu Sancto per Hieremiam dicente: Maledictus, qui facit opus Domini fraudulenter. Cum enim per dolum acquisierint, quod uolebant, terrenis immersi deliciis nihil de cęlestibus

Piscem — respondit — quem uolebam, cepi**. Nunc captura eius fruor, et rethe illud cum pristinis sordibus abieci. Profecto, qui sic agunt, eos ego non piscem cepisse,*** sed ipsos diaboli laqueo captos dixerim, Spiritu Sancto per Hieremiam dicente: Maledictus, qui facit opus Domini fraudulenter. Cum enim per dolum acquisierint, quod uolebant, terrenis immersi deliciis nihil de cęlestibus cogitant pecudumque more pręsentibus**** tantum, quę fragilia atque fluxa sunt, deliniuntur. Sed tunc demum, quam imprudenter *corr. ex

— inquit — ite, nunciate fratribus meis, ut eant in Galileam. Ibi me uidebunt. Quod paulo ante angelus dixerat, hoc repetit nunc Dominus, ut et illum suo ore locutum demonstret. Non tamen dixit: Nunciate discipulis, sicut angelus, sed fratribus meis, ut et tu, qui domi tibi seruientes habes, non ut mancipia contemnas, sed ut proximos diligas, et quanquam illi te dominum uocent, honestiore nomine quam seruili appelles. Non pro te magis quam pro illis crucifixus est Christus. Et, si ipse, qui omnium est dominus, discipulos suos fratrum

sicut angelus, sed fratribus meis, ut et tu, qui domi tibi seruientes habes, non ut mancipia contemnas, sed ut proximos diligas, et quanquam illi te dominum uocent, honestiore nomine quam seruili appelles. Non pro te magis quam pro illis crucifixus est Christus. Et, si ipse, qui omnium est dominus, discipulos suos fratrum loco dilexit, pudeat seruum se supra se tollere, ut, quos sicut seipsum diligere debet, despectos pedibus conculcet. Non te igitur inflet generis claritudo, non collata publice potestas. Generosissimus potentissimusque omnium est

omnium est dominus, discipulos suos fratrum loco dilexit, pudeat seruum se supra se tollere, ut, quos sicut seipsum diligere debet, despectos pedibus conculcet. Non te igitur inflet generis claritudo, non collata publice potestas. Generosissimus potentissimusque omnium est ille, qui piscatorum pedes lauit. Dum hęc aguntur, interim — ut Euangelista ait — quidam de custodibus uenerunt in ciuitatem et nunciauerunt principibus sacerdotum omnia, quę facta fuerant. Referunt utique custodes terram tremuisse,

Hactenus de resurrectione Domini explicata est Matthei narratio. Quędam autem, quę hic prętermittit, Marcus retulit. Ait enim: Surgens autem Iesus mane, prima sabbati, apparuit primo Marię Magdalenę, de qua eiecerat septem demonia. Illa uadens nunciauit iis, qui cum eo fuerant, lugentibus et flentibus. Et illi audientes, quia uiueret, non crediderunt. Qualiter autem Marię Magdalenę se ostenderit Dominus, Ioannes plene luculenterque describit. Prius ergo Marię soli ad monumentum apparuit, deinde aliis mulieribus in uia.

gloriam, et quę mancipium fuerat diaboli, facta est apostola Christi. Infelix Iuda, si poenitens non *corr. ex alie desperasset, rursum procul dubio in apostolorum numerum Domino miserante fuisset restitutus. Desperando in mortem corruit, qui sperando, sicuti de scelere dolebat, uitam consequi poterat sempiternam. Dolendum quidem est de his, quibus Deum offendimus, sed sicut doluit Magdalene,* ut saluemur, non sicut Iudas, ne pereamus. Dum alię uiso angelo prę timore obstupuissent et — ut Marcus testatur

non tamen introiuit. Venit ergo Symon Petrus sequens eum, et introiuit in monumentum, et uidit linteamina posita, et sudarium, quod fuerat super caput eius, non cum linteaminibus positum, sed separatim inuolutum in unum locum. Tunc ergo introiuit et ille discipulus, qui uenerat primus ad monumentum, et uidit, et credidit. Quid uidit aut quid credidit, nisi quod mulier uiderat et crediderat? Vacuum uidelicet sepulchrum et corpus inde sublatum. Ideo subditur: Nondum enim sciebant Scripturam, quia oportebat** eum a

Petrus in amore uidebatur flagrantior. Quam ob rem mirum uidetur, si Petrus magis quam Ioannes diligebat Dominum, quod non magis a Domino diligeretur. Non enim sic de illo quemadmodum de Ioanne dicitur: quem diligebat Iesus. Credimus autem eum magis fuisse dilectum, qui titulo designator Quęstio dilectionis. Quęstionem hanc ita soluendam reor, ut dicamus multa incidere potuisse, ob quę magis diligens minus diligatur, et rursum minus amans magis ametur. Petrus magis diligebat, anteibat

offensę obliuisci atque erga illum, cui redire nobiscum in gratiam libuit, officio fungi benignitatis. Quia ergo Petrus reliquos apostolos pręcesserat ętate et negationis culpam poenitentię lachrymis aboleuerat, obtinuit sacerdotii principatum, ut et senior honoraretur et, qui de peccato doluerat, ex isto indultę sibi uenię signo reciperet consolationem. De hoc satis. Ad Euangelii textum reuertamur! Duo — inquit — currebant, alter uelocius, tardius alter. Sed qui in currendo lentior fuit, prior ingressus est in monumentum. Non sine

aboleuerat, obtinuit sacerdotii principatum, ut et senior honoraretur et, qui de peccato doluerat, ex isto indultę sibi uenię signo reciperet consolationem. De hoc satis. Ad Euangelii textum reuertamur! Duo — inquit — currebant, alter uelocius, tardius alter. Sed qui in currendo lentior fuit, prior ingressus est in monumentum. Non sine mysterio id referre uidetur Euangelista. Vt quid enim opus erat narrare, quis citius, quis tardius cucurrerit, cum ambo eandem* rem eadem die peregerint? Videtur itaque huius Euangelii scriptor per hos duos

uoluisse Iudeos et gentiles, in Petro gentiles, in Ioanne concludens Iudeos. Hi enim primi in fide unius ueri Dei incesserunt et uenturum quidem Messiam in Scripturis sibi promissum credebant. Sed cum uenisset, non introierunt in monumentum iustę credulitatis, negantes ipsum, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat, et de sepulchro uiuus exierat, fuisse Christum. Gentiles uero, qui sub Petri nomine describuntur, posterius quidem post Christum cucurrerunt, utpote qui neque Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum

ueri Dei incesserunt et uenturum quidem Messiam in Scripturis sibi promissum credebant. Sed cum uenisset, non introierunt in monumentum iustę credulitatis, negantes ipsum, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat, et de sepulchro uiuus exierat, fuisse Christum. Gentiles uero, qui sub Petri nomine describuntur, posterius quidem post Christum cucurrerunt, utpote qui neque Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum credentes, ipsum confitentes, pro ipsius nomine nec supplicia nec mortem pati recusantes. Quod autem post

Sed cum uenisset, non introierunt in monumentum iustę credulitatis, negantes ipsum, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat, et de sepulchro uiuus exierat, fuisse Christum. Gentiles uero, qui sub Petri nomine describuntur, posterius quidem post Christum cucurrerunt, utpote qui neque Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum credentes, ipsum confitentes, pro ipsius nomine nec supplicia nec mortem pati recusantes. Quod autem post Petrum etiam Ioannes introisse dicatur, hoc innuit, quod Iudei quoque in fine seculi

supplicia nec mortem pati recusantes. Quod autem post Petrum etiam Ioannes introisse dicatur, hoc innuit, quod Iudei quoque in fine seculi ad Christum conuertentur, iuxta illud Micheę prophetę: In die illa, dicit Dominus, congregabo claudicantem, hoc est gentiles, qui in idolorum errore claudicabant, congregabo in Ecclesia fidelis rectęque culturę: et eam, quam eieceram, colligam, hoc est synagogam, *corr. ex eundem quam in perfidia manentem repudiaueram, in fine ad fidem conuersam

rectęque culturę: et eam, quam eieceram, colligam, hoc est synagogam, *corr. ex eundem quam in perfidia manentem repudiaueram, in fine ad fidem conuersam recipiam; et quam afflixeram, consolabor; eos uidelicet, qui ob Christi contemptum a Romanis oppressi atque euersi miserabiliorem morte uitam agunt, postremo credentes consolabor. De quibus iterum idem propheta ait: Reliquię fratrum eius conuertentur ad filios Israhel, id est ad religionem apostolorum. Ipsi enim filii

fratrum eius conuertentur ad filios Israhel, id est ad religionem apostolorum. Ipsi enim filii Israhel sunt, quia et generis Israhelitici erant et filii diuinę uisionis. Israhel quippe Deum uidens interpretatur. Ad istos autem dixit Dominus: Qui uidet me, uidet et Patrem meum. In Sophonia quoque scriptum est: Reliquię Ishrahel non facient iniquitatem, nec loquentur mendacium, et non inuenietur in ore eorum lingua dolosa. Reliquię autem Israhel sunt non solum illi, qui ex Iudeis in secundo

autem dixit Dominus: Qui uidet me, uidet et Patrem meum. In Sophonia quoque scriptum est: Reliquię Ishrahel non facient iniquitatem, nec loquentur mendacium, et non inuenietur in ore eorum lingua dolosa. Reliquię autem Israhel sunt non solum illi, qui ex Iudeis in secundo Christi aduentu reliqui erunt, sed, etiam apostoli ipsi et quicunque ex Iudeis crediderunt. Hoc et Paulus ad Romanos scribens testatur et ait: Cęcitas ex parte contigit in Israhel, ex parte, dicit, non ex toto; donec

Iudeis crediderunt. Hoc et Paulus ad Romanos scribens testatur et ait: Cęcitas ex parte contigit in Israhel, ex parte, dicit, non ex toto; donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israhel saluus fieret, sicut scriptum est: Veniet ex Syon, qui erripiat et auertat impietatem a Iacob. Hoc legitur in Esaia iuxta sensum, alio tamen textu uerborum secundum Hieronymi translationem. Apostolus autem usus est Septuaginta interpretum translatione de Hebreo idiomate in Gręcum. Quę quidem interpretatio in nonnullis

atque iccirco quidem uia recta ad propositum sibi finem indefessos peruenire. Sed quoniam plerique, etiam cum succubuerint, rursum resumpto spiritu ad cursum uegetantur atque ita pristino mentis feruore concitati et ipsi, quo contendebant, tandem perueniunt, ideo ipse Ioannes, qui ante monumentum substiterat, Petrum deinde secutus in monumentum introiuit. Non pauci tamen inueniuntur, qui, cum diu aratrum tenentes in agro Domini laborauerint, pertesi* labore post tergum respiciunt et seculi negociis rursum sese implicant atque a sanctioris

rursum resumpto spiritu ad cursum uegetantur atque ita pristino mentis feruore concitati et ipsi, quo contendebant, tandem perueniunt, ideo ipse Ioannes, qui ante monumentum substiterat, Petrum deinde secutus in monumentum introiuit. Non pauci tamen inueniuntur, qui, cum diu aratrum tenentes in agro Domini laborauerint, pertesi* labore post tergum respiciunt et seculi negociis rursum sese implicant atque a sanctioris uitę proposito auersi ad uoluptariam conuertuntur. Quanto melius cum illis actum foret non discessisse a seculo quam post

seculi negociis rursum sese implicant atque a sanctioris uitę proposito auersi ad uoluptariam conuertuntur. Quanto melius cum illis actum foret non discessisse a seculo quam post discessum Deo mentiri. Monachalis igitur uitę uiri semper in mente habeant dictum illud: Non qui coeperit, sed qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Nec obliuiscantur, quid in Apocalypsi promittat Dominus: Esto fidelis — inquit — usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitę. Sequitur in Euangelio:

sese implicant atque a sanctioris uitę proposito auersi ad uoluptariam conuertuntur. Quanto melius cum illis actum foret non discessisse a seculo quam post discessum Deo mentiri. Monachalis igitur uitę uiri semper in mente habeant dictum illud: Non qui coeperit, sed qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Nec obliuiscantur, quid in Apocalypsi promittat Dominus: Esto fidelis — inquit — usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitę. Sequitur in Euangelio: Viderunt linteamina

cogitare, de his ratiocinari, de his scribere, altiora autem his non scrutari. Sudarium enim, quod supra caput fuerat, ab his linteaminibus separatum est, nec separatum tantum, uerum etiam inuolutum. Iudicia Dei abyssus multa, inuestigabiles uię eius. Quis est, qui possit omnium operum Dei causas rationesque inuenire? Ezechiel in sua uisione traducitur per aquam *corr. ex per te si u sque ad talos, usque ad genua, usque ad renes. Cum autem uenisset ad torrentem, nequiuit

Dei opera, sed in ea intrare, ut cognoscamus, quare facta sint, nostra non ualet fragilitas. Diuina contemplanti in Prouerbiis dicitur: Mel inuenisti; comede, quod sufficit tibi, ne forte satiatus euomas illud. Et iterum: Sicut — inquit — qui mel multum comedit, non est ei bonum, sic qui scrutator est maiestatis, opprimetur a gloria. Et in Ecclesiaste: Non plus sapias quam necesse est, ne obstupescas. Quid autem pręcipue cogitare debeamus, in Ecclesiastico discimus: Altiora te ne

quare facta sint, nostra non ualet fragilitas. Diuina contemplanti in Prouerbiis dicitur: Mel inuenisti; comede, quod sufficit tibi, ne forte satiatus euomas illud. Et iterum: Sicut — inquit — qui mel multum comedit, non est ei bonum, sic qui scrutator est maiestatis, opprimetur a gloria. Et in Ecclesiaste: Non plus sapias quam necesse est, ne obstupescas. Quid autem pręcipue cogitare debeamus, in Ecclesiastico discimus: Altiora te ne quęsieris — inquit — sed quę

inquit — sed quę pręcipit tibi Deus, illla cogita semper. Denique non solum humana imbecillitas, uerum etiam angelica sublimitas nequit ęquari sapientię et scientię Dei. Transcendit igitur omnem intellectum mens diuina, ita ut, qui cuncta comprehendere nititur, ignorare conditionis suę mensuram probatur. Recte itaque iubet Apostolus non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Deinde abeuntibus a sepulchro discipulis Mariam retinet Magistri sui amor. Non enim erat de

cuncta comprehendere nititur, ignorare conditionis suę mensuram probatur. Recte itaque iubet Apostolus non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Deinde abeuntibus a sepulchro discipulis Mariam retinet Magistri sui amor. Non enim erat de illis, qui usque ad tumulum amicos diligunt, et simul cum illis dilectionem suam sepeliunt, nec ultra eorum recordantur, cum magis iis opus sit, ut tunc, cum uita decedunt, diligantur, quam dum in corpore uiuerent. Post mortem autem diligere nihil aliud est nisi pro defunctis preces Deo

de poenis illis, quarum finis speratur, ad eam, quę ęterna est, quietem facilius transferantur. Maria ergo, quę mortuum etiam Dominum suum diligebat, stabat — ut Euangelista ait — ad monumentum foris plorans. Quare Maria plorat, et discipuli, qui ad monumentum cucurrerunt, non plorant? Fortasse, quia infirmior sexus magis promptus est ad lachrymas uel quia illi aliud, hęc aliud c ogitabant. Illi ab amicis exportatum corpus putabant, a Iudeis exemptum et alicubi per contemptum proiectum, et non minus

Sine intermisione ergo flebat, donec uoti, quo ueluti furore agitabatur, compos fieret. Quęrimus, cur primo unus angelus apparuerit, postea duo. Quęstio Et uidetur illos in ea significatione apparuisse, ut ipsum, qui ibi positus fuerat, in se figurarent. Quia uidelicet unus Christus unigenitus Dei Filius erat, unus angelus primo uisus est, deinde duo, quia idem Deus et homo. Deum esse monstrabat, qui ad caput consederat, hominem, qui ad pedes. Dicunt ei: Mulier, quid

Quęstio Et uidetur illos in ea significatione apparuisse, ut ipsum, qui ibi positus fuerat, in se figurarent. Quia uidelicet unus Christus unigenitus Dei Filius erat, unus angelus primo uisus est, deinde duo, quia idem Deus et homo. Deum esse monstrabat, qui ad caput consederat, hominem, qui ad pedes. Dicunt ei: Mulier, quid ploras? Consolari illam cupiunt angeli, sed ipsa non admittit consolationem, donec *corr. ex Magdalena suum non uiderit Saluatorem. Quid

Et uidetur illos in ea significatione apparuisse, ut ipsum, qui ibi positus fuerat, in se figurarent. Quia uidelicet unus Christus unigenitus Dei Filius erat, unus angelus primo uisus est, deinde duo, quia idem Deus et homo. Deum esse monstrabat, qui ad caput consederat, hominem, qui ad pedes. Dicunt ei: Mulier, quid ploras? Consolari illam cupiunt angeli, sed ipsa non admittit consolationem, donec *corr. ex Magdalena suum non uiderit Saluatorem. Quid ploras, aiunt. Respondit illa:

esse hortulanum? Primum, quia iis reuerenter blandiri solemus, a quibus in necessitate opem poscimus. Deinde, licet Iesus in humili habitu apparens hortulanus uideretur, ipso tamen uultus aspectu uenerabilis apparebat. Vel illa quodam purę mentis pręsagio Dominum uocauit eum, qui uere Dominus erat, quanuis nondum uere Dominum esse ipsa deprehenderet. Vel quia iam animaduerterat reuerentiam ei ab angelis fuisse exibitam, ipsa quoque uenerari eum uoluit hac compellatione magis honesta, quam quę hortulano conueniret. Dic mihi

tantum assumis confidentię? Si in domo Caiphę, si in prętorio Pilati, si in regia Herodis positum audisses, auderesne eum tollere? Auderes, opinor, et in mediam armatorum militum cohortem irrumperes nimii amoris accensa ardore uitęque contempo periculo eum tollere tentares, qui tibi uita charior erat, quem cum lachrymis quęrebas et, nisi illo inuento, conquiescere non poteras. Quod si eum — ut putabas — mortuum tibi alicunde rapere posses, non solum unguento, quod paraueras, unxisses, sed etiam totum lachrymis lauisses et eum amplexans osculari

recederes. Quod si cum uiuo semper uiuere totis affectibus cupiebas, quomodo cum mortuo mori nolles? Consyderate, quęso, fideles animę, tam admirandum in Maria charitatis ardorem et ab a moris Christo, Saluatori uestro, debiti feruore nolite tepescere. Nemo est, qui non multo plus gratię ab eo accepit, quam possit reddere, nemo, cui non plus promittitur, quam possit cum suis meritis compensare. Cuius autem beneficia omnem excedunt ęstimationem, super omnia amandus est atque colendus. Iesus ergo uidens ulieris

super omnia amandus est atque colendus. Iesus ergo uidens ulieris animum aliquantulum sedatum, ut iam consolaretur afflictam, ei se prodere maturauit. Et dicit ei: Maria. Nomine eam uocat, ut ipsa secum consyderet, quisnam sit iste, qui eam sibi notam ese nominando indicat. Cognouit ergo illa Domini sui uocem, quando se nomine sensit uocatam, quia attentius loquentis diiudicauit sonum. Ideo sequitur: Conuersa illa dicit ei: Rabboni, quod dicitur magister. Conuersam dicit

**corr. ex compręhendat constituere decernens: Vade — inquit — ad fratres meos, et dic eis: Ascendo ad Patrem meum et Patrem uestrum, Deum meum et Deum uestrum. Fratres uocat more Iudeę gentis eos, qui sibi carnali cognatione coniuncti erant, uel quia eos fratrum loco habebat, quos sibi discipulos elegerat, uel quia diuinis parebant mandatis, fraterno nomine digni erant. Ait enim: Quicunque fecerit uoluntatem Patris mei, qui in cęlis est, ipse meus frater, soror et

Fratres uocat more Iudeę gentis eos, qui sibi carnali cognatione coniuncti erant, uel quia eos fratrum loco habebat, quos sibi discipulos elegerat, uel quia diuinis parebant mandatis, fraterno nomine digni erant. Ait enim: Quicunque fecerit uoluntatem Patris mei, qui in cęlis est, ipse meus frater, soror et mater est. Vel in ea natura, quam pro nobis assumpserat, fratres appellat, communem cum illis habens Patrem, cui et nos orando dicere iussit: Pater noster, qui es in cęlis. Ea ergo ratione dixit:* Ascendo

erant. Ait enim: Quicunque fecerit uoluntatem Patris mei, qui in cęlis est, ipse meus frater, soror et mater est. Vel in ea natura, quam pro nobis assumpserat, fratres appellat, communem cum illis habens Patrem, cui et nos orando dicere iussit: Pater noster, qui es in cęlis. Ea ergo ratione dixit:* Ascendo ad Patrem meum et Patrem uestrum, Deum meum et Deum uestrum, qua alibi dixerat: Pater maior est me. Cęterum secundum illud, quod ait: Ego et Pater unum sumus, aliter erit exponendum.

quoque horum explicemus. Duo sunt, quibus se manifestat Dominus. Duo sunt genera charitatis, alterum, quo Deum, alterum, quo proximum diligimus. Hęc sunt, quę nos Christo coniungunt et usque in cęlum, ut in Deo uiuamus, de terra sublatos comitantur. Duo pręterea sunt, qui in castellum eunt, corpus et anima. Hi certe in regni cęlestis castellum intrare non poterunt, nisi ambo in unam consenserint uoluntatem, ut obtemperet quidem caro spiritui, spiritus autem obediat Deo. Castello enim nomen est Amaus, quod interpretatur mater

Hęc est ergo superna Hierusalem, mater nostra, ad quam filii fideles totis amoris affectibus ascendere festinant. Eadem uero desyderium consilii est, quia, quicquid aliud a mortalibus expetitur, non desyderium consilii est, sed confusionis. Is autem sibi optime consulit, qui rebus fragilibus contemptis ad ęterna bona, ad quę creatus est, aspirat et uirtutibus incumbens eo peruenire nititur, ubi beatus ęuo sempiterno perfruetur. Quid est autem, quod Amaus, id est cęlestis Quęstio Hierusalem, ab

et quod in nobis mortale est, mutabitur in immortalitatem. Et factum est — inquit — dum fabularentur et secum quęrerent, ipse Iesus appropinquans ibat cum illis. Obserua diligenter, quia semper iis appropinquat Dominus, qui de illo inter se colloquuntur. Ait enim: Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Rursum obserua, quia ipse Iesus de sua diuinitate dubitantibus non se manifestat in ea forma, qua ab iis, qui credunt, agnoscitur. Sequitur enim:

quia semper iis appropinquat Dominus, qui de illo inter se colloquuntur. Ait enim: Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Rursum obserua, quia ipse Iesus de sua diuinitate dubitantibus non se manifestat in ea forma, qua ab iis, qui credunt, agnoscitur. Sequitur enim: Oculi autem eorum tenebantur, ne eum agnoscerent. Non tamen deserit illos Deus, qui, dum de ipso dubitant, nosse tamen id, quod uerum est, concupiscunt. Ait ergo ad illos: Qui sunt hi sermones, quos confertis ad inuicem,

meo, ibi sum in medio eorum. Rursum obserua, quia ipse Iesus de sua diuinitate dubitantibus non se manifestat in ea forma, qua ab iis, qui credunt, agnoscitur. Sequitur enim: Oculi autem eorum tenebantur, ne eum agnoscerent. Non tamen deserit illos Deus, qui, dum de ipso dubitant, nosse tamen id, quod uerum est, concupiscunt. Ait ergo ad illos: Qui sunt hi sermones, quos confertis ad inuicem, et estis tristes? Non interrogat nescius, cui nihil est occultum, sed eos arguendi occasionem dispensans, ne ambigui uacillent.

non se manifestat in ea forma, qua ab iis, qui credunt, agnoscitur. Sequitur enim: Oculi autem eorum tenebantur, ne eum agnoscerent. Non tamen deserit illos Deus, qui, dum de ipso dubitant, nosse tamen id, quod uerum est, concupiscunt. Ait ergo ad illos: Qui sunt hi sermones, quos confertis ad inuicem, et estis tristes? Non interrogat nescius, cui nihil est occultum, sed eos arguendi occasionem dispensans, ne ambigui uacillent. Ideo infertur: Et respondens unus, cui nomen Cleophas, dixit ei: Tu solus peregrinus es in

peregrinus es in Hierusalem, et non cognouisti, quę facta sunt in illa his diebus? Quis alter cum Cleopha fuerit, superuacaneum est quęrere. Alii ipsum Lucam putant fuisse, alii alium. Quicunque tamen fuerit ille, satis est, quod appareat de coetu extitisse discipulorum, qui passioni necique Domini sui affuerunt. Cleophas igitur prior respondit. Cuius quidem responsionis hanc reor esse sententiam: Tune solus es ex plurimis, qui ignoras, quid factum sit. Quasi dicat: Quod neminem latet ex illis, qui Hierosolymis his diebus fuerunt,

Lucam putant fuisse, alii alium. Quicunque tamen fuerit ille, satis est, quod appareat de coetu extitisse discipulorum, qui passioni necique Domini sui affuerunt. Cleophas igitur prior respondit. Cuius quidem responsionis hanc reor esse sententiam: Tune solus es ex plurimis, qui ignoras, quid factum sit. Quasi dicat: Quod neminem latet ex illis, qui Hierosolymis his diebus fuerunt, hoc tibi soli est ignotum? Putabant ergo unum esse ex peregrinis. Et tamen alio, quam illi coniiciebant, modo uere peregrinus erat, qui nondum ad

est, quod appareat de coetu extitisse discipulorum, qui passioni necique Domini sui affuerunt. Cleophas igitur prior respondit. Cuius quidem responsionis hanc reor esse sententiam: Tune solus es ex plurimis, qui ignoras, quid factum sit. Quasi dicat: Quod neminem latet ex illis, qui Hierosolymis his diebus fuerunt, hoc tibi soli est ignotum? Putabant ergo unum esse ex peregrinis. Et tamen alio, quam illi coniiciebant, modo uere peregrinus erat, qui nondum ad cęlestem conscenderat patriam, ad quam ire maturabat. Peregrinus etiam inter

es ex plurimis, qui ignoras, quid factum sit. Quasi dicat: Quod neminem latet ex illis, qui Hierosolymis his diebus fuerunt, hoc tibi soli est ignotum? Putabant ergo unum esse ex peregrinis. Et tamen alio, quam illi coniiciebant, modo uere peregrinus erat, qui nondum ad cęlestem conscenderat patriam, ad quam ire maturabat. Peregrinus etiam inter eos erat, quia iam alterius naturę corpus gestabat quam illi, qui adhuc mortales et corruptibiles erant. Quęsiuit itaque ab eis, quęnam essent illa, quę ipsi nuper facta dicerent.

est ignotum? Putabant ergo unum esse ex peregrinis. Et tamen alio, quam illi coniiciebant, modo uere peregrinus erat, qui nondum ad cęlestem conscenderat patriam, ad quam ire maturabat. Peregrinus etiam inter eos erat, quia iam alterius naturę corpus gestabat quam illi, qui adhuc mortales et corruptibiles erant. Quęsiuit itaque ab eis, quęnam essent illa, quę ipsi nuper facta dicerent. Et ipsi dixerunt: De Iesu Nazareno, qui fuit uir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni populo, et quomodo eum tradiderunt

ad quam ire maturabat. Peregrinus etiam inter eos erat, quia iam alterius naturę corpus gestabat quam illi, qui adhuc mortales et corruptibiles erant. Quęsiuit itaque ab eis, quęnam essent illa, quę ipsi nuper facta dicerent. Et ipsi dixerunt: De Iesu Nazareno, qui fuit uir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni populo, et quomodo eum tradiderunt summi sacerdotes et principes nostri in damnationem mortis, et crucifixerunt eum. Prophetam fatentur, Filium Dei tacent, uel quia dubitant uel quia confiteri

uideant. Nos — inquiunt — sperabamus, quia ipse esset redempturus Israhel. Terrena adhuc eos tenebat cogitatio, quod scilicet redempturus esset Israhel de seruitute alienorum, sicut fecisse recordabantur Moysen, Iosue, Othonielem, Gedeonem et alios, qui populum aduersariorum uiribus oppressum uindicauerant in libertatem. Hanc ob rem ipsum etiam temporaliter regnaturum sperauerunt. Resurrecturum autem et in cęlum, ut illic perenniter regnet, ascensurum ne cogitabant quidem, nisi cum in eam cogitationem mulierum relatione

coepissent. Vnde aiunt: Et nunc super hęc omnia tertia dies est hodie, quod hęc facta sunt. Sed et mulieres quędam ex nostris terruerunt nos, quę ante lucem fuerunt ad monumentum. Et non inuento corpore eius uenerunt dicentes se etiam uisionem angelorum uidisse, qui dicunt eum uiuere. Cum dicant et nunc tertia dies est hodie, uidentur de illo recordari, quod ante ab illo audierant, die uidelicet tertia a morte resurrecturum. Sed ita, ut prędictum fuerat, contigisse

Cum dicant et nunc tertia dies est hodie, uidentur de illo recordari, quod ante ab illo audierant, die uidelicet tertia a morte resurrecturum. Sed ita, ut prędictum fuerat, contigisse non audent affirmare, ut qui mentem adhuc ancipitem Questio gerebant. Sed quare aiunt mulieres terruerunt nos, cum terror de malo, non de bono fiat? Illę autem resurrectionem nunciabant, quę ipsis gaudio esse debuit, non

rei miraculo stupuisse. Fit enim, ut, cum noua et mira quędam narrantur, quasi metu perculsi attonito ore auscultemus. Admirationem autem terrori similem faciebat apertum monumentum, corpus non inuentum, uisio angelorum dicentium illum uiuere, testimonium quoque eorum duorum, qui auditis mulieribus cucurrerant ad monumentum. De quibus quidem subiugendo dicunt: Et abierunt quidam ex nostris ad monumentum, et ita inuenerunt, sicut mulieres dixerunt, ipsum uero non inuenerunt. Sed quęret aliquis: Cum Mattheus dicat

Messia futuro dicta sunt a prophetis, et eadem secundum Euangelistas in Christo crucifixo impleta fuisse cernunt, et tamen inclinari nulla ratione queunt,* ut ad baptismi salutaris gratiam cum fidei confessione accedant. Qua quidem in re et prophetis suis iniuriam faciunt, quasi qui minus uera prędixerint, et semet in ęternę damnationis baratrum imprudenter pręcipitant. O igitur stulti et tardi corde ad credendum Iudei! Nonne hęc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam? Si Esaias uera prophetauit, cui uos credere dicitis,

attritus est propter scelera nostra... Sicut ouis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet. Iterumque ait: Et erit sepulchrum eius gloriosum. Passus est igitur Dominus noster in humilitate, surrexit in gloria. Vos illum expectatis; qui si in mille et quigentorum annorum spacio non uenit, quando ueniet? Veniet autem iste, qui iuxta prophetarum oracula et passus est, et sepultus est, et resurrexit, et in cęlum ascendit, et iterum uenturus est, non ut iudicetur, sed ut iudicet. Quo certe iudicio, sicut iusti

tondente se obmutescet. Iterumque ait: Et erit sepulchrum eius gloriosum. Passus est igitur Dominus noster in humilitate, surrexit in gloria. Vos illum expectatis; qui si in mille et quigentorum annorum spacio non uenit, quando ueniet? Veniet autem iste, qui iuxta prophetarum oracula et passus est, et sepultus est, et resurrexit, et in cęlum ascendit, et iterum uenturus est, non ut iudicetur, sed ut iudicet. Quo certe iudicio, sicut iusti et fideles in ęternum saluabuntur, ita scelesti et increduli in fornacem ignis

et in cęlum ascendit, et iterum uenturus est, non ut iudicetur, sed ut iudicet. Quo certe iudicio, sicut iusti et fideles in ęternum saluabuntur, ita scelesti et increduli in fornacem ignis inextinguibilis sine fine cruciandi detrudentur, ut nunquam iusta uindicta careant, qui nunquam malignę mentis nequitia carere uoluerunt, dum uiuerent. Saluator igitur noster, cum declarare discipulis dubitantibus passionis suę resurrectionisque mysterium *corr. ex quęunt disponeret, ne dubitando perirent,

Iesus est Filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo. Et appropinquauerunt — inquit — castello, quo ibant, et ipse se finxit longius ire. Castellum hoc paradisum interpretati sumus. Nemo potest ei appropinquare, qui comitem non habet Christum. Isti iam fide appropinquabant, sed nondum in cognitionem perfectę ueritatis peruenerant. Et ob hoc quidem ipse Dominus finxit se longius ire, ut cupiditatem sui retinendi illis iniiceret et cum illis manens se illis agnoscendum exiberet. Sed

parabolę, ut aliud dicatur et aliud intelligatur. Finguntur apologi, ut, quod uerum est, per eos euidentius noscatur, uel quod morale est, menti tenacius* hereat. Dominus quoque noster multa in parabolis est locutus. Finxit ergo se longius ire, ut eo gestu significet ipsos, qui adhuc suspenso animo erant, a fidei perfectione abesse. Eorum tamen infirmitati prospiciens excitauit in illis sui amorem, ut ipsum transeuntem secum manere rogarent. Et coegerunt — inquit — illum dicentes: Mane nobiscum, quoniam

in illis sui amorem, ut ipsum transeuntem secum manere rogarent. Et coegerunt — inquit — illum dicentes: Mane nobiscum, quoniam aduesperascit, et inclinata est iam dies. Coegerunt illum, ait Euangelista, ut eos sugillet et carpat, qui, *corr. ex tenaicus dum hospitales uideri uolunt, inuitant quidem peregrinos, sed ita frigide, ut appareat se cupere, ne ueniant, quos inuitant. Coegerunt autem isti discipuli eum, ut et tu illum, quem mensę tuę participem facere

peruenerimus uel senio fracti uel ui morbi oppressi. Mane nobiscum, Domine, quoniam aduesperascit, appropinquat uitę finis, et iam dies, quo in terra morati sumus, inclinatur ad occasum. Si tu nobiscum manseris, uesper nostrum illuminabitur, quia lux es, et dies, qui ad finem properat, per te incipiet esse perpetuus et ęternus. Dixisti enim: Omnis, qui uiuit et credit in me, non morietur in ęternum. Si sic orauerimus et toto cordis fidelis affectu precati fuerimus, illud nobis Domino miserante continget: Beati

appropinquat uitę finis, et iam dies, quo in terra morati sumus, inclinatur ad occasum. Si tu nobiscum manseris, uesper nostrum illuminabitur, quia lux es, et dies, qui ad finem properat, per te incipiet esse perpetuus et ęternus. Dixisti enim: Omnis, qui uiuit et credit in me, non morietur in ęternum. Si sic orauerimus et toto cordis fidelis affectu precati fuerimus, illud nobis Domino miserante continget: Beati mortui, qui in Domino moriuntur! Et: Preciosa** in conspectu Domini mors sanctorum

ad finem properat, per te incipiet esse perpetuus et ęternus. Dixisti enim: Omnis, qui uiuit et credit in me, non morietur in ęternum. Si sic orauerimus et toto cordis fidelis affectu precati fuerimus, illud nobis Domino miserante continget: Beati mortui, qui in Domino moriuntur! Et: Preciosa** in conspectu Domini mors sanctorum eius. Sequitur enim in Euangelio: Et intrauit cum eis. Ita in illa hora uisitans nos Saluator noster nobiscum introibit in gloriam suam, ut tantę beatitudinis

Domini mors sanctorum eius. Sequitur enim in Euangelio: Et intrauit cum eis. Ita in illa hora uisitans nos Saluator noster nobiscum introibit in gloriam suam, ut tantę beatitudinis nos faciat consortes. Intrat quoque ad illos Dominus, qui in suscipiendis peregrinis opus pietatis exercent, dicturus his in die Iudicii: Hospes eram, et collegistis me. Intrauit ergo cum illis, et factum est, dum recumberet cum eis, accepit panem et benedixit ac fregit, et porrigebat illis. Et aperti sunt oculi

esset die illo, una sabbatorum, et fores essent clausę, ubi erant discipuli congregati propter metum Iudeorum, uenit Iesus et stetit in medio, et dixit eis: Pax uobis. Iam Maria, iam Petrus, iam duo a castello reuersi nunciarant Dominum resurrexisse, illi tamen, qui nondum ipsum uiderant post sepulturam uiuum, suspenso adhuc animo circa resurrectionis fidem fluctuabant. De quibus Marcus testatur, quod nec istis quidem duobus crediderant. Nolens tamen Dominus eos in incredulitate relinquere, ingressus est ad eos foribus clausis, quia etiam

fidem fluctuabant. De quibus Marcus testatur, quod nec istis quidem duobus crediderant. Nolens tamen Dominus eos in incredulitate relinquere, ingressus est ad eos foribus clausis, quia etiam de clauso sepulchro surrexerat, ut uel hoc miraculo instructi ipsum esse crederent, qui sępe illis s pectantibus incredibilia et aliis factu impossibilia facere consuesset. Cumque conturbati — sicut Lucas ait — et conterriti existimarent se spiritum uidere, dixit eis: Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda

ambrosium saporem redolentia, non Chia, non Phalerna uina aut his exquisitiora appetebant, sed eo duntaxat poculo, quod sitim sedaret, utebantur. Confer nunc cum hac luxuria eorum parsimoniam, et exclamabis: O tempora, o mores! Vicem apostolorum gerunt, qui non apostolorum Domino, sed uentri suo seruiunt. Locum discipulorum Christi obtinent, qui non, quomodo sanctius, sed quomodo lautius luxuriosiusque uiuant, discunt. Manducauit autem Dominus post resurrectionem non necessitate, sed dispensatione, non ut se pasceret,

sed eo duntaxat poculo, quod sitim sedaret, utebantur. Confer nunc cum hac luxuria eorum parsimoniam, et exclamabis: O tempora, o mores! Vicem apostolorum gerunt, qui non apostolorum Domino, sed uentri suo seruiunt. Locum discipulorum Christi obtinent, qui non, quomodo sanctius, sed quomodo lautius luxuriosiusque uiuant, discunt. Manducauit autem Dominus post resurrectionem non necessitate, sed dispensatione, non ut se pasceret, sed ut suos in credendo magis firmos redderet. Neque enim cibo potuue opus erit post

moerorem. Vel piscis assus et fauus mellis duo Testamenta sunt, in altero promissio liberationis non absque tedio diutinę expectationis, in altero promissi exibitio cum lętitia et exultatione omnium, quos Christus liberauit. Vel piscis assus martyria futura designabat in illis, qui pro nomine Iesu persecutionem in terra passuri erant. Fauus autem mellis ęternę retributionis dulcedinem in cęlesti regno futuram indicabat. Vel piscis in mari fluitans populus gentilis erat, in amaritudine idolatrię immersus, qui, postquam ad Christum conuersus est,

assus martyria futura designabat in illis, qui pro nomine Iesu persecutionem in terra passuri erant. Fauus autem mellis ęternę retributionis dulcedinem in cęlesti regno futuram indicabat. Vel piscis in mari fluitans populus gentilis erat, in amaritudine idolatrię immersus, qui, postquam ad Christum conuersus est, ardore diuini amoris assari coepit, cupiens mori pro Christo, ut cum Christo uiueret. Fauus uero, quia cera et melle constat, uidentur esse Iudei in Christum credentes, antea quidem Legis cerimoniis dediti, deinde Euangelii iugum suaue

dum Messiam expectare absentem malunt quam pręsentem* recipere siue, ut apertius dicam, dum eligunt perire potius quam saluari. Et cum manducasset — inquit — coram eis, sumens reliquias dedit eis. Et hoc sane innuebat aliquid in illis, qui credituri erant, futurum. Dominus enim alitur salute fidelium. Multa pręcipit facienda, multa ipse facit, et uerbis docens et exemplo. Hoc fuit coram discipulis manducare. Restabat plurimus Iudeorum gentiliumque populus, ipsis postea Christum euangelizantibus conuertendus, et

didicistis, quia impleri oportet Scripturas, in quibus de me fuit prophetatum. Quomodo ergo perfidi Iudei Moysi uel prophetis uel psalmis credunt, si eum negant, in quo impleta sunt, quę ipsi illic implenda legunt? Aut quomodo ex hoc eorum prauitas hereticorum non confunditur, qui dixerunt Christum in miraculorum operatione magicis artibus usum? Si enim multo ante, quid facturus esset in hoc mundo, predictum sit, quomodo, antequam natus esset, magica uti potuit, qua prophetarum mentem moueret, ut talia de ipso diuinarent futura? Aut si necdum natus id

prophetarum mentem moueret, ut talia de ipso diuinarent futura? Aut si necdum natus id potuit, dicant, cui unquam magorum hoc contigit, et cum neminem inuenerint, cogitent in isto, de quo tot ante seculis est prędicatum, aliquid supra magos fuisse, et eundem credendo adorent, qui et *corr. ex presentem a nte tempora Deus erat et in tempore homo factus Deus esse non desiit. Tunc — inquit — aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Nihil profuisset audire

a nte tempora Deus erat et in tempore homo factus Deus esse non desiit. Tunc — inquit — aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Nihil profuisset audire Scripturas, nisi intelligeretur, quod scriptum fuerat. Qui adduxit eas in testimonium sui, is et intelligentię ipsarum donum contulit, in omnibus potens, in omnibus, supra quam dici queat, admirabilis. Infusa ergo prius intelligentię luce dixit eis: Quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati et resurgere a

Quomodo denique ueniam peccatorum consequerentur, nisi de iis doluissent? Prędicant quidem et heretici poenitentiam, sed non in nomine eius, per quem fit remissio. Et cum ab eo deuient, eorum poenitentia non proficit ad ueniam. Oportebat igitur prędicare, sed in nomine Domini, qui potest ignoscere et peccata delere. In omnes genets — inquit — incipientibus ab Hierosolyma. Et in his, ut mihi uidetur, dictis ordo seruatus est saluandorum. Iudeis non credentibus gentes crediderunt. Iccirco prius

Quare autem prius Iudeis fuit euangelizandum? Puto, ne Christus de Iudeis secundum carnem genitus minus suos quam alienos dilexisse uideretur aut in illos mortis suę uindictam appetisse, pro quibus orauerat in cruce. Pręterea iis primum ostendi debuit, qui de ipsius aduentu Scripturas habebant, ut* cognita diuinorum sententia eloquiorum facilius crederent, et ipsę gentes, cum eos, qui Iesum crucifixerunt, a morte suscitatum adorare uidissent, promptius ad eiusdem fidei sacramentum confluerent. Inexcusabilis est igitur Iudeorum

quam alienos dilexisse uideretur aut in illos mortis suę uindictam appetisse, pro quibus orauerat in cruce. Pręterea iis primum ostendi debuit, qui de ipsius aduentu Scripturas habebant, ut* cognita diuinorum sententia eloquiorum facilius crederent, et ipsę gentes, cum eos, qui Iesum crucifixerunt, a morte suscitatum adorare uidissent, promptius ad eiusdem fidei sacramentum confluerent. Inexcusabilis est igitur Iudeorum error, qui, primi ad coenam patrisfamilias uocati uenire contempserunt, et grande profecto gentilium meritum, qui, quod primi Legis

ipsius aduentu Scripturas habebant, ut* cognita diuinorum sententia eloquiorum facilius crederent, et ipsę gentes, cum eos, qui Iesum crucifixerunt, a morte suscitatum adorare uidissent, promptius ad eiusdem fidei sacramentum confluerent. Inexcusabilis est igitur Iudeorum error, qui, primi ad coenam patrisfamilias uocati uenire contempserunt, et grande profecto gentilium meritum, qui, quod primi Legis et prophetarum munere donati refutarunt, hoc ipsi, cum nullam Scripturarum cognitionem haberent, primi amplexi sunt, testantes eum uiuere, pro cuius

gentes, cum eos, qui Iesum crucifixerunt, a morte suscitatum adorare uidissent, promptius ad eiusdem fidei sacramentum confluerent. Inexcusabilis est igitur Iudeorum error, qui, primi ad coenam patrisfamilias uocati uenire contempserunt, et grande profecto gentilium meritum, qui, quod primi Legis et prophetarum munere donati refutarunt, hoc ipsi, cum nullam Scripturarum cognitionem haberent, primi amplexi sunt, testantes eum uiuere, pro cuius confessione a persecutoribus tormenta et mortem pati non dubiratent . Facti sunt igitur nouissimi

haberent, primi amplexi sunt, testantes eum uiuere, pro cuius confessione a persecutoribus tormenta et mortem pati non dubiratent . Facti sunt igitur nouissimi primi, et primi nouissimi. In propria enim uenit Dominus, et sui eum non receperunt,** sed alieni, ut, qui filii irę fuerunt, in adoptionem uenirent filiorum Dei. Et quoniam apostolis predicationis officium delegandum erat, uos — inquit — testes estis horum. Et ego mittam promissum Patris mei in uos. Vos autem sedete in ciuitate, quoadusque induamini

ego — inquit — mittam promissum Patris mei in uos. Hoc illud est, quod alibi ait: Dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere omnes aduersarii uestri. Vt ergo Spiritus Sancti armis muniti non timeant eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed eum potius uereantur, qui potest corpus et animam *corr. ex et **corr. ex recęperunt simul mittere in gehennam, ut — inquam — hunc timeant,

illud est, quod alibi ait: Dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere omnes aduersarii uestri. Vt ergo Spiritus Sancti armis muniti non timeant eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed eum potius uereantur, qui potest corpus et animam *corr. ex et **corr. ex recęperunt simul mittere in gehennam, ut — inquam — hunc timeant, huius iussis pareant et inimicorum minas magno animo contemnant, uos

ex indoctis doctos et omni sana scientia eruditos. Mystice manere in ciuitate est ab Ecclesię unitate non discedere. De qua ait Propheta: Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Tunc autem de ciuitate Dei gloriosa dicuntur, cum illi, qui in ea congregantur, sancte atque laudabiliter uiuunt. Qui uero uoluptatibus dediti sal fatuum efficiuntur, hi muros Hierusalem non ędificant, sed ędificatos destruunt. Cum etiam siquid bene egerint, mox illud prauę operationis contagione corrumpunt amittuntque boni

manere in ciuitate est ab Ecclesię unitate non discedere. De qua ait Propheta: Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Tunc autem de ciuitate Dei gloriosa dicuntur, cum illi, qui in ea congregantur, sancte atque laudabiliter uiuunt. Qui uero uoluptatibus dediti sal fatuum efficiuntur, hi muros Hierusalem non ędificant, sed ędificatos destruunt. Cum etiam siquid bene egerint, mox illud prauę operationis contagione corrumpunt amittuntque boni mercedem, dum plus mali perpetrando destinantur ad poenam.

Euangelium prędicaturi, doctrinę, ut Scripturas intelligerent, audacię, ne persecutores timerent, miraculorum, quibus ea, quę docent, uera esse testarentur, prophetię, ut futura quasi pręsentia cernerent et, cum res exigeret, prędicerent, baptismi denique sacri, quo illi, qui conuersi catethizatique essent, Ecclesię, cuius caput est Christus, membra fierent. Primum ergo insufflauit ad peccatorum remissionem propter eos, qui iam *corr. ex uestre c rediderant. Deinde misit, propter illos, qui credituri

prophetię, ut futura quasi pręsentia cernerent et, cum res exigeret, prędicerent, baptismi denique sacri, quo illi, qui conuersi catethizatique essent, Ecclesię, cuius caput est Christus, membra fierent. Primum ergo insufflauit ad peccatorum remissionem propter eos, qui iam *corr. ex uestre c rediderant. Deinde misit, propter illos, qui credituri erant. Et quoniam Spiritum a Patre promissum dixerat, ne eum a Patre tantum procedere putaremus, insufflauit, ut a se quoque ipsum procedere

quo illi, qui conuersi catethizatique essent, Ecclesię, cuius caput est Christus, membra fierent. Primum ergo insufflauit ad peccatorum remissionem propter eos, qui iam *corr. ex uestre c rediderant. Deinde misit, propter illos, qui credituri erant. Et quoniam Spiritum a Patre promissum dixerat, ne eum a Patre tantum procedere putaremus, insufflauit, ut a se quoque ipsum procedere doceret. Ad hęc etiam, ut cum Deo Patre se unum esse monstraret, de quo in Genesi est scriptum: Formauit Dominus

eius spiraculum uitę, et factus est homo in animam uiuentem. Porro, cum spiraculum istud uitę beatioris homini per peccatum ablatum esset et in aduentu Christi restitui deberet, rursum in faciem eorum inspirandum atque insufflandum fuit, per quos uiuificandi erant omnes, qui in mortis poena conclusi fuerant. Sicut enim Christus mortuus est et resurrexit, ita nos in Adam moriebamur, in Christo resurreximus. Cum autem a morte peccati suscitatis opus fuisset cognoscere tanti beneficii autorem, missus est spiritus instruens ac suggerens omnia his

fuisset cognoscere tanti beneficii autorem, missus est spiritus instruens ac suggerens omnia his ipsis, per quos alii docendi erant. Insufflauit igitur Christus, ut in peccato mortuos a morte liberaret. Misit, ut liberatis se notum faceret et per sui notitiam usque ad Patrem, qui in cęlis est, perduceret. Nemo enim ascendit ad Patrem nisi per Filium. Hic est uia, per quam ad cęlum itur. Hic est uita, per quam uiuitur in ęternum. Postquam — sicut diximus — in medio apostolorum uenisset Dominus et insufflasset et, quę scripta sunt,

Hic est uia, per quam ad cęlum itur. Hic est uita, per quam uiuitur in ęternum. Postquam — sicut diximus — in medio apostolorum uenisset Dominus et insufflasset et, quę scripta sunt, exequeretur, subdit Euangelista et ait: Thomas autem, unus ex duodecim, qui dicitur Didymus,* non erat cum eis, quando uenit Iesus. Aberat nempe Thomas, quando uenit Iesus. Affuit autem, quando duo illi ab Amaus reuersi inuenerunt — sicut Lucas ait — undecim congregatos. Atque ita Ioannis Lucęque a uero non discrepat narratio, cum facile

quoque foramina digitum manumque inferendo scrutarentur. Nihil prętermisit Thomas, quod ad dignoscendam Dominicę resurrectionis ueritatem superesse potuisset. Nisi uidero — inquit — nisi palpauero, sed quia posset esse alius, qui uidetur et palpatur, non esse autem alium uulnera ipsa, quę in cruce passus est, mihi facient fidem. Deinde dicitur: Et post dies octo iterum erant discipuli eius intus et Thomas cum eis. Non ante se iterum eis ostendit quam Thomas desyderio eum

post dies octo iterum erant discipuli eius intus et Thomas cum eis. Non ante se iterum eis ostendit quam Thomas desyderio eum uidendi magis fuit accensus. Venit iterum ianuis clausis. Hinc discimus corpori post resurrectionem immortali facto hoc ab eo, qui omnia potest, tribui, ut clausa quoque penetret et tamen se uidendum, si opus fuerit, prębeat mortalium oculis manibusque contrectandum. Mirum id quidem, sed magis mirandum, quo pacto Dominus cum corpore passibili adhuc atque mortali de Virginis uentre exierit et uirginitatis

uirginitatis integritatem non uiolarit, uel quomodo cum eodem corpore super aquas ambulauerit et se calcantis pondus elementum tam molle non senserit. Diuina quippe uirtus uires exuperat naturę. Nec comprehendere* possumus, qualiter id faciat, sed confitemur, quod faciat, quia, qui facit, potens omnium est omniumque Dominus. Alioquin, qua ratione suam omnipotentiam nobis indicaret, nisi ea, quę natura non patitur, ipse operaretur? Venit ergo Iesus ianuis clausis, et stetit in medio, et dixit eis: Pax uobis! Semper est Iesus in medio

suos dilectores; etiam cum non uidetur, in medio est. Eisque pacem largitur, ut caro consentiat spiritui et spiritus obsequatur Deo imperataque eius faciat, dicente Propheta: Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum. Hanc habere nequeunt, qui diuina contemnunt. Non est pax impiis, *corr. ex compręhendere dicit Dominus. Pax primum uobis, inquit, qui in me creditis. Nondum enim erat pax ei, qui ipsum

tuam, et non est illis scandalum. Hanc habere nequeunt, qui diuina contemnunt. Non est pax impiis, *corr. ex compręhendere dicit Dominus. Pax primum uobis, inquit, qui in me creditis. Nondum enim erat pax ei, qui ipsum resurrexisse a mortuis non credebat. Ideo sequitur: Deinde dicit Thomę: Infer digitum tuum huc, et uide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum. Et noli esse incredulus, sed fidelis. Iesus

nequeunt, qui diuina contemnunt. Non est pax impiis, *corr. ex compręhendere dicit Dominus. Pax primum uobis, inquit, qui in me creditis. Nondum enim erat pax ei, qui ipsum resurrexisse a mortuis non credebat. Ideo sequitur: Deinde dicit Thomę: Infer digitum tuum huc, et uide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum. Et noli esse incredulus, sed fidelis. Iesus autem de industria in glorificato etiam

Thomę: Infer digitum tuum huc, et uide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum. Et noli esse incredulus, sed fidelis. Iesus autem de industria in glorificato etiam corpore seruauit plagarum signa, ut per ea quoque agnosceretur et se eum esse ostenderet, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat. Vulnera igitur discipulis resurgens monstrauit, ne dubitarent eadem in die Iudicii ipsum ostensurum incredulis atque impiis, ut se cognoscant errasse et in eum, qui pro ipsis passus est, fuisse ingratos intelligant iusteque cum illis,

plagarum signa, ut per ea quoque agnosceretur et se eum esse ostenderet, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat. Vulnera igitur discipulis resurgens monstrauit, ne dubitarent eadem in die Iudicii ipsum ostensurum incredulis atque impiis, ut se cognoscant errasse et in eum, qui pro ipsis passus est, fuisse ingratos intelligant iusteque cum illis, qui ad sinistram erunt, computari, ut ab eo damnentur, a quo saluandi erant, si credidissent. Iusti uero uidentes ea in Christo, per quę liberati et saluati sunt, tanto magis amore flagrabunt, quanto

qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat. Vulnera igitur discipulis resurgens monstrauit, ne dubitarent eadem in die Iudicii ipsum ostensurum incredulis atque impiis, ut se cognoscant errasse et in eum, qui pro ipsis passus est, fuisse ingratos intelligant iusteque cum illis, qui ad sinistram erunt, computari, ut ab eo damnentur, a quo saluandi erant, si credidissent. Iusti uero uidentes ea in Christo, per quę liberati et saluati sunt, tanto magis amore flagrabunt, quanto crebrius in suo Saluatore summę charitatis insignia spectare eis contigerit.

in fixuras palmarum Domini et in aperturam lateris manum inferre, nisi passionum, quas pro nobis pertulit, recordari ac, ne pro tanto beneficio ingrati simus, iussa eius exequi? Quod quidem si fecerimus, creduli inueniemur et fideles, creduli in confitendo, fideles in operando. Qui enim credere se aiunt et nequiter *corr. ex a deo agere non desinunt, hos notat Apostolus dicens: Ore confitentur, operibus negant. Postqum Thomas uoti sui factus est compos uidendo et contrectando,

clauso et signato et a militibus custodito surrexisse, obseratis foribus conclauim introisse, et talia non nisi diuina ui fieri posse consyderauit. Ideo in homine, quem uidebat, Deum fateri coepit, quem non uidebat. Dicit ei Iesus: Quia uidisti me, Thoma, credidisti. Beati, qui non uiderunt, et crediderunt. Vidisti me, inquit, eo modo, quo uoluisti, oculis simul et manibus, et post multa resurrectionis meę experimenta dubitare destitisti. Veruntamen beati, qui non uiderunt, et crediderunt. Non uiderunt patriarchę nec prophetę, sed quia

quem non uidebat. Dicit ei Iesus: Quia uidisti me, Thoma, credidisti. Beati, qui non uiderunt, et crediderunt. Vidisti me, inquit, eo modo, quo uoluisti, oculis simul et manibus, et post multa resurrectionis meę experimenta dubitare destitisti. Veruntamen beati, qui non uiderunt, et crediderunt. Non uiderunt patriarchę nec prophetę, sed quia uenturum crediderunt, beati sunt. Non uidimus nos, sed quia uenisse eum credimus et confitemur, beati sumus, si tamen fidem operibus probamus. Mortua est enim sine operibus fides.

et quidem coram discipulis, ut illos in fide magis redderet stabiles, per quos nostrę saluti consuleret. Sequitur enim: Hęc autem scripta sunt, ut credatis, quia Iesus est Filius Dei, et ut credentes uitam habeatis in nomine eius. Ipsemet enim alibi ait: Qui credit in Filium, habet uitam ęternam. Qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum. De his satis. Prosequamur reliqua! Postea — inquit — manifestauit se iterum Iesus ad mare Tyberiadis.

fide magis redderet stabiles, per quos nostrę saluti consuleret. Sequitur enim: Hęc autem scripta sunt, ut credatis, quia Iesus est Filius Dei, et ut credentes uitam habeatis in nomine eius. Ipsemet enim alibi ait: Qui credit in Filium, habet uitam ęternam. Qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum. De his satis. Prosequamur reliqua! Postea — inquit — manifestauit se iterum Iesus ad mare Tyberiadis. Operęprecium* est dicti huius tropologiam

nihil turbulentum. In hoc excitatus a somno Dominus tempestati *corr. ex operepręcium tentationum imperat, et omnes procellę uertuntur in tranquillitatem. Si persecutores sęuiant, si aduersa mundi premant, omnia cooperantur in bonum his, qui secundum propositum uocati sunt sancti. Nihil enim sibi nocere posse intelligunt pręter peccatum, nihil prodesse pręter uirtutem. Et cum huiusmodi sententię sint, neque aduersis franguntur neque prosperis insolescunt, terrenisque rebus contemptis, quia fluxę atque fragiles

terrenisque rebus contemptis, quia fluxę atque fragiles sunt, ad acquirenda cęlestia et ęterna toto animi affectu feruntur. Tales iam ipsi discipuli erant, quibus iterum manifestatus est Iesus. Erant — inquit — simul Symon Petrus et Thomas, qui dicitur Didymus, et Nathanael, qui erat a Canna Galileę, et filii Zebedei, et alii ex discipulis eius duo. Dicit eis Symon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei: Venimus et nos tecum. Et exierunt, et ascenderunt nauim. Et illa nocte nihil prehendiderunt. Symon Petrus

atque fragiles sunt, ad acquirenda cęlestia et ęterna toto animi affectu feruntur. Tales iam ipsi discipuli erant, quibus iterum manifestatus est Iesus. Erant — inquit — simul Symon Petrus et Thomas, qui dicitur Didymus, et Nathanael, qui erat a Canna Galileę, et filii Zebedei, et alii ex discipulis eius duo. Dicit eis Symon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei: Venimus et nos tecum. Et exierunt, et ascenderunt nauim. Et illa nocte nihil prehendiderunt. Symon Petrus primus nominatur, primus ad piscationem

Galileę, et filii Zebedei, et alii ex discipulis eius duo. Dicit eis Symon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei: Venimus et nos tecum. Et exierunt, et ascenderunt nauim. Et illa nocte nihil prehendiderunt. Symon Petrus primus nominatur, primus ad piscationem accedit, ut, qui ad apostolatus principatum diuinitus eligebatur, ante etiam quam cęteri ad piscationem hominum exiret. Primus enim Hierosolymis uerbum Dei prędicari coepit. Hunc reliqui discipuli sequi debebant. Ideo dicunt: Venimus et nos tecum. Sed nocte illa nihil

euanuerat. Quo oriente fit dies, et captura successit piscium. Mane — inquit — facto stetit Iesus in littore. Non tamen cognouerunt discipuli, quia Iesus est. Mane factum est sole oriente. Hic in littore stetit, illi in mari, ut ostenderet eos, qui uitę pręmia consequntur, iam in portu esse, qui uero adhuc morti sunt obnoxii, eos mundi huius fluctibus iactari et ibi degere, ubi nihil stabile esse potest, nihil firmum. Ideoque discipuli non cognouerunt, quod Iesus esset. Nunc enim ex parte cognoscimus et ex parte

successit piscium. Mane — inquit — facto stetit Iesus in littore. Non tamen cognouerunt discipuli, quia Iesus est. Mane factum est sole oriente. Hic in littore stetit, illi in mari, ut ostenderet eos, qui uitę pręmia consequntur, iam in portu esse, qui uero adhuc morti sunt obnoxii, eos mundi huius fluctibus iactari et ibi degere, ubi nihil stabile esse potest, nihil firmum. Ideoque discipuli non cognouerunt, quod Iesus esset. Nunc enim ex parte cognoscimus et ex parte prophetamus. Tunc autem cognoscemus, sicut et cogniti

deinde, ut responsum elliciat, cuius occasione ad id, quod intendebat, perueniat. Cum enim interrogasset, nunquid pulmentarium habetis responderunt ei: Non. Dicit eis: Mittite in dexteram nauigii rethe, et inuenietis. Illi in dexteram mittunt rethe, qui ea, quę animę saluti conferunt, docent multumque et sibi et aliis proficiunt. Qui uero poetarum gentilium commenta publice recitant, in leuam rethia pandunt, et per totam noctem inanis delectationis laborantes nihil capiunt, quia non Domino, sed sibi lucrantur et Syrenarum

Cum enim interrogasset, nunquid pulmentarium habetis responderunt ei: Non. Dicit eis: Mittite in dexteram nauigii rethe, et inuenietis. Illi in dexteram mittunt rethe, qui ea, quę animę saluti conferunt, docent multumque et sibi et aliis proficiunt. Qui uero poetarum gentilium commenta publice recitant, in leuam rethia pandunt, et per totam noctem inanis delectationis laborantes nihil capiunt, quia non Domino, sed sibi lucrantur et Syrenarum cantibus deliniti Iesum in littore stantem uidere nequeunt. Discipuli ergo miserunt

ergo fides cognitione, charitas operatione. Fidei indicio charitas, charitatis actione indiget fides. Feruentior ergo cęteris Petrus pręcessit nauigii cursum: uado festinauit ad littus, in quo stantem Dominum uidit, cęteri nauigio applicuerunt. Possumus in* his, qui nauigio ad littus perueniunt, consyderare proficientium statum, in Petro uitę perfectionem. Nauigio ueniunt ad Christum, qui nullo religionis uoto astricti pie uiuunt, et licet curent secularia, agricolentur, *corr. ex et nauigent,

cęteris Petrus pręcessit nauigii cursum: uado festinauit ad littus, in quo stantem Dominum uidit, cęteri nauigio applicuerunt. Possumus in* his, qui nauigio ad littus perueniunt, consyderare proficientium statum, in Petro uitę perfectionem. Nauigio ueniunt ad Christum, qui nullo religionis uoto astricti pie uiuunt, et licet curent secularia, agricolentur, *corr. ex et nauigent, negocientur aut artis alicuius opera exerceant, diuinę tamen rei studium non deserunt curęque est illis adire oratoria, preces

rei studium non deserunt curęque est illis adire oratoria, preces offerre, prędicationes audire, elemosinas facere, proximos diligere, neminem odisse, nulli nocere, in omnibus Deo obedire. Hi ergo cum nauigio simul ad littus perueniunt salutis. Maius est tamen eorum meritum, qui eiusmodi nauigio relicto et omni rei familiaris abiecta cura uoto se obligant perfectę religionis et ultroneę sese subdunt seruituti, ut semper prępositorum suorum imperata faciant, castitatem paupertatemque obseruent, in communi uiuant habeantque proprium nihil.

se mittunt in mare pręsentis seculi, ut in futuro diuites efficiantur. Lumbos etiam ad libidinem se dilatari solitos perpetuę continentię zona constringunt. Nudi autem mare transuadantur, quia propria libertate se priuant, ut seniorum faciant uoluntatem, dicente Domino: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Porro de illis, qui cum naui ibant, dicitur: Non longe erant a terra; hoc est, a loco, in quo Saluator stabat et ad se uenientes pręstolabatur. Non enim longe a

continentię zona constringunt. Nudi autem mare transuadantur, quia propria libertate se priuant, ut seniorum faciant uoluntatem, dicente Domino: Qui uult uenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Porro de illis, qui cum naui ibant, dicitur: Non longe erant a terra; hoc est, a loco, in quo Saluator stabat et ad se uenientes pręstolabatur. Non enim longe a salute sunt, qui etiam in matrimonio constituti bene beateque uitam instituunt et, quomodo possunt, Domino famulantur.

post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Porro de illis, qui cum naui ibant, dicitur: Non longe erant a terra; hoc est, a loco, in quo Saluator stabat et ad se uenientes pręstolabatur. Non enim longe a salute sunt, qui etiam in matrimonio constituti bene beateque uitam instituunt et, quomodo possunt, Domino famulantur. Distant tamen ab illis, qui Petrum imitantur, quasi cubitis ducentis. Meritorum ista distantia est. Centenarius enim numerus ad illos pertinet, qui mandata Dei obseruant.

Non longe erant a terra; hoc est, a loco, in quo Saluator stabat et ad se uenientes pręstolabatur. Non enim longe a salute sunt, qui etiam in matrimonio constituti bene beateque uitam instituunt et, quomodo possunt, Domino famulantur. Distant tamen ab illis, qui Petrum imitantur, quasi cubitis ducentis. Meritorum ista distantia est. Centenarius enim numerus ad illos pertinet, qui mandata Dei obseruant. Decies decem fiunt centum. Per decem autem Legis pręcepta beatitudinem adipiscimur, dicente Domino: Si uis ad uitam ingredi,

Non enim longe a salute sunt, qui etiam in matrimonio constituti bene beateque uitam instituunt et, quomodo possunt, Domino famulantur. Distant tamen ab illis, qui Petrum imitantur, quasi cubitis ducentis. Meritorum ista distantia est. Centenarius enim numerus ad illos pertinet, qui mandata Dei obseruant. Decies decem fiunt centum. Per decem autem Legis pręcepta beatitudinem adipiscimur, dicente Domino: Si uis ad uitam ingredi, serua mandata. Atque ideo beatitudo ipsa per centenarium significata est, quia numerandi ratio per digitos currens

mandata. Atque ideo beatitudo ipsa per centenarium significata est, quia numerandi ratio per digitos currens de manu leua transit ad dexteram, cum centum nominat. Porro ducenti cubiti perfectionem in sanctis denotant *corr. ex denotat , qui non solum Decalogi iussa exequi student, sed etiam Euangelii consilia implere contendunt. Ei quippe, qui se Legis pręcepta seruasse dixerat et, quid ad illa sibi deesset, quęsierat, responsum est a Saluatore: Si uis perfectus esse, uende omnia, quę

currens de manu leua transit ad dexteram, cum centum nominat. Porro ducenti cubiti perfectionem in sanctis denotant *corr. ex denotat , qui non solum Decalogi iussa exequi student, sed etiam Euangelii consilia implere contendunt. Ei quippe, qui se Legis pręcepta seruasse dixerat et, quid ad illa sibi deesset, quęsierat, responsum est a Saluatore: Si uis perfectus esse, uende omnia, quę habes, et da pauperibus, et sequere me. Et quoniam ista perfectio longe supereminet meritum

est a Saluatore: Si uis perfectus esse, uende omnia, quę habes, et da pauperibus, et sequere me. Et quoniam ista perfectio longe supereminet meritum imperfectorum, non centenario numero censetur sicut illi, sed ducentenario, quasi bis tanto, quanto cęteri, qui saluantur. In resurrectione enim sanctorum alia erit claritas stellarum, alia solis et lunę. Diuersa merita diuersitatem efficient pręmiorum, non temporum. Nam omnium una erit ęternitas uitę, unum denarium accipient, tam qui parum, quam qui multum laborarunt, ut semper

sed ducentenario, quasi bis tanto, quanto cęteri, qui saluantur. In resurrectione enim sanctorum alia erit claritas stellarum, alia solis et lunę. Diuersa merita diuersitatem efficient pręmiorum, non temporum. Nam omnium una erit ęternitas uitę, unum denarium accipient, tam qui parum, quam qui multum laborarunt, ut semper omnes beati sint, non pari remuneratione, sed ęquali perennitatis conditione. De aliis pręterea dicitur: Trahentes rethe piscium, de Petro autem, quod traxerit illud in terram piscibus plenum. Vbique Petro datur

quasi bis tanto, quanto cęteri, qui saluantur. In resurrectione enim sanctorum alia erit claritas stellarum, alia solis et lunę. Diuersa merita diuersitatem efficient pręmiorum, non temporum. Nam omnium una erit ęternitas uitę, unum denarium accipient, tam qui parum, quam qui multum laborarunt, ut semper omnes beati sint, non pari remuneratione, sed ęquali perennitatis conditione. De aliis pręterea dicitur: Trahentes rethe piscium, de Petro autem, quod traxerit illud in terram piscibus plenum. Vbique Petro datur principatus. Simul

uiuamus. In primo igitur charitas ad cęlestia affectum dirigens, in secundo spes post remissionem, in tertio fides in omnibus constans. Prępostero ordine uteris, inquiet aliquis, cum Apostolus dicat: Fides, spes, charitas. Cui respondebimus: ad illos hoc spectare, qui conuertuntur. Primo enim credunt, deinde, quod credentibus promissum est, consequi sperant, postremo, ne pro acceptis beneficiis ingrati sint, ad ipsum, a quo illa acceperunt, diligendum totis uiribus inclinantur. Postquam autem ad uidendum, quod crediderunt, ad possidendum,

perficietur et perfecta ęternabitur. Iccirco Apostolus, cum dixisset: Nunc autem manent fides, spes, charitas, continuo subiunxit: Maior autem horum est charitas. Omnes ergo, quos apostolica doctrina traxerit ad Christum, salui erunt, sed illi magni, qui uerbum Dei prędicant et, quod uerbis admonent, hoc ipsi opere implent. Ait enim Dominus: Qui fecerit et docuerit sic, magnus uocabitur in regno cęlorum. Magnitudo hęc splendor est glorię, dicente Scriptura: Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor

spes, charitas, continuo subiunxit: Maior autem horum est charitas. Omnes ergo, quos apostolica doctrina traxerit ad Christum, salui erunt, sed illi magni, qui uerbum Dei prędicant et, quod uerbis admonent, hoc ipsi opere implent. Ait enim Dominus: Qui fecerit et docuerit sic, magnus uocabitur in regno cęlorum. Magnitudo hęc splendor est glorię, dicente Scriptura: Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates.

ad Christum, salui erunt, sed illi magni, qui uerbum Dei prędicant et, quod uerbis admonent, hoc ipsi opere implent. Ait enim Dominus: Qui fecerit et docuerit sic, magnus uocabitur in regno cęlorum. Magnitudo hęc splendor est glorię, dicente Scriptura: Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates. Petrus ergo traxit rethe plenum magnis piscibus, centum quinquaginta tribus. Et cum tanti essent — inquit

prędicant et, quod uerbis admonent, hoc ipsi opere implent. Ait enim Dominus: Qui fecerit et docuerit sic, magnus uocabitur in regno cęlorum. Magnitudo hęc splendor est glorię, dicente Scriptura: Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates. Petrus ergo traxit rethe plenum magnis piscibus, centum quinquaginta tribus. Et cum tanti essent — inquit — non est scissum rethe. Quanuis enim multi

in se perseuerans Domino moderante permanebit. Vt igitur discipuli traxerunt rethe et Petrus plenum piscium posuit in terra et eos poscenti Domino obtulit, continenter dicitur eis: Venite, prandete! Hoc, quod nunc discipulis dicit Dominus, ad omnes quidem, qui illos imitantur, pertinet; atque huic simile, quod alibi ait: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Venite, qui pro amore meo uigilastis, ieiunastis, precibus offerendis curam impendistis, de perpetrato scelere doluistis,

et Petrus plenum piscium posuit in terra et eos poscenti Domino obtulit, continenter dicitur eis: Venite, prandete! Hoc, quod nunc discipulis dicit Dominus, ad omnes quidem, qui illos imitantur, pertinet; atque huic simile, quod alibi ait: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Venite, qui pro amore meo uigilastis, ieiunastis, precibus offerendis curam impendistis, de perpetrato scelere doluistis, elemosinas fecistis, aduersa patienter pertulistis, in persecutione fortes, in martyrio constantes

continenter dicitur eis: Venite, prandete! Hoc, quod nunc discipulis dicit Dominus, ad omnes quidem, qui illos imitantur, pertinet; atque huic simile, quod alibi ait: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Venite, qui pro amore meo uigilastis, ieiunastis, precibus offerendis curam impendistis, de perpetrato scelere doluistis, elemosinas fecistis, aduersa patienter pertulistis, in persecutione fortes, in martyrio constantes fuistis, qui uosmetipsos abnegastis et contemptis opibus mihi in