Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: maxime Your search found 1343 occurrences
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 318-471:318. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section]
319. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] ad quem Matthia Coruino mortuo regnum delatum est, haud sane satis honeste, si ius gentium respicias, superinduxere, tametsi illo tempore non tam iniquum hoc uideri potuit quam neccessarium, regno et ciuili discordia amisso principe laborante, et ab externis hostibus, Turcis maxime, gente immani, uexato. Neque enim regnum latissime patens tutum reddi potuit sine rege, qui et auctoritate, qua quidem pueri carent, ciues suos in offitio contineret, et externam uim armis propulsaret, quum regno potius sit in communi periculo quam regi consulendum, quandoquidem reges ipsi
320. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] humanis mentibus superstitionis, rei ad impellendos uulgi animos efficacissimae, auctoritas, quum certum sit regna non insignibus imperii, sed populi consensu confirmari. Verum ne Hungaros omnino stultitiae accusem, hac maxime causa, ut quidam affirmant, apud eos haec superstitionis uanitas inoleuit, eo quod illud diadema diuus Stefanus, qui primus Christiano ritu rex Hungarorum est appellatus, a summo pontifice ob susceptam religionem dono
321. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] primus Christiano ritu rex Hungarorum est appellatus, a summo pontifice ob susceptam religionem dono accepisse dicitur, consuetudoque obtinuit, cum propter uiri sanctitatem, tum Romani pontificis admirationem, quem sane id temporis paupertas ac continentia, uti et ceteros fere sacerdotes, maxime commendabant, illo dumtaxat reges insigniri, atque eo insignitos diademate ueros diui Stephani successores arbitrari. Alii credunt eos, qui gentis mores condiderunt, cognito Scythicę nationis ingenio, quod sane
322. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section]
323. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] animi, qua omnes finitimos reges ita terruerat, ut nullus ferme tam potens in eius finibus princeps extiterit, quin ab eo amicitiam ac pacem precario postulauerit. Atque cum ei nouitas generis non modo ab externis, sed etiam a ciuibus obiceretur, saepiusque ob hanc maxime causam magna mercede insidiis esset petitus, semper tamen sollertia magis quam ui aperta periculum euasit. Nam quum esset natura incruentus (mallebat enim delinquentes bonis mulctare quam capite de iis inquirere) satis sibi esse arbitrabatur cognitis inimicorum insidiis periculum
324. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] induxit cum omnibus aetatis suae principibus magnificentia ac liberalitate certare, nec minus his quam armis caeteros reges anteire. Adeo enim Hungariam ędificiis exornauit, ut Alemaniam his rebus cultissimam hac tempestate pene adaequet. Tam uero hospitaliter ac benigne eos maxime, qui ad eum publico nomine accessissent, excipiebat, ut praeter elegantem lautitiam, quam largiter praebere solebat, neminem ab se unquam dimiserit, cui aut uestem pretiosam, aut equos phaleratos, aut coelatum argentum dono non dederit. Atque
325. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] censuit, neminem unum sigillatim designans, non ausus plane quemquam nominare, prius quam principum animos exploraret. Tametsi quidam existiment Stephanum seorsum, inter amicos et quibus rem tuto committi credebat, fratris filio Georgio regnum obliqua petiisse oratione - ad id maxime tentandum prouocatus Michaelis Selagii exemplo, qui itidem Transiluanam praefecturam gerens Matthiam Chugniadem Coruinum sororis filium, ut supra dictum est, regem creari Hungaros coegerat ― quo scilicet Stephanus opera sua fratris filio rege titulo tenus constituto
326. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] quidem peregrini regis segnitia, perinde ac machina quadam nostris fabrefacta manibus, nos oppugnabunt. Loquor autem dumtaxat de nostrae religionis hostibus ― nam Turcae communes sunt omnibus Christianis hostes. Nimirum ut caeteras accolarum in nos odii causas sileam, omnes ob id maxime nobis adlatrant, eo quod huberrimas terrarum regiones belli iure a nostris maioribus olim occupatas possidemus. Atque iccirco tamquam Dacico ac Pannonico agro nuper precario insiti, noui inquilini terrae, quam Danubius intersecat, Scithiae uero Asiaticae paulo ante incolę,
327. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] quemadmodum Hungaros offitio demereantur, quam ut quicquam noui consilii in eos audeant inire. Quum igitur nulla externa ui ius regis cooptandi uobis imminui possit, nemo est qui Boemorum regi Vuladislauo a uobis debeat anteponi, propterea quod in rege creando duo uobis maxime spectanda sunt: alterum, ut in extincti regis locum proximus quis sanguine, licet id fortunae omnino sit munus, sufficiatur (loquor autem de eo decessore, qui aut iure successionis regnauit, aut deficiente uero herede senatus ac nobilitatis arbitrio ad regnum accessit, et ita imperium
328. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section]
329. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] Illa enim nulla ratione pudoris habita eodem magnopere inclinabat. Sane a Maximiliano, quem primum mortuo rege Matthia e uestigio de matrimonio clam per nuntium interpellauerat, spreta, uehementer cupiebat Vuladislauum regem (a tali coniugio ob eius maxime sterilitatem abhorrentem quidem, sed tamen matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere; quamuis non mediocri laudi futura, si memor primi matrimonii in uiduitate, quae quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem animo cupiditatem unquam admisisset.
330. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] nobilitate ad se traxerat ― hi enim studiis atque aperta acclamatione in ipsum inclinabant ― uicit tamen illa pars, quę Vuladislauo fauebat, cui scilicet regnum a Deo erat destinatum, quo regis segnitia Hungarorum in gentes adiacentes superbia plecteretur. Nam cum maxime uulgi studia in Albertum essent accensa, rumor (incertum quo authore exortus) tota comitia subito peruasit Alberthum peruicacis ingenii ac ualde suis contumeliosum esse. Qui quidem rumor, ut sunt mortales ad credendum deteriora faciles, omnium fere principum animos ab Albertho
331. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] pessum dederint, nedum conturbarint. Neque gratiam Italae mulierculae tantum apud Hungaros ualuisse credendum est, ut ex illius uoto sibi regem constituerent. Nempe Italis Hungari, Boëmi ac Poloni adeo infensi sunt, ut illos eodem fere odio, quo et Iudaeos prosequantur, eorum maxime (has enim maleuolentiae causas inquirendo comperi) calliditatem atque auaritiam perosi. Quam profecto opinionem de Italis inde natam esse illis gentibus arbitror, quia aliquando quidam Romani sacerdotes, missu summi pontificis ad Circumistranas regiones
332. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] perturbatione et regni detrimento ad regnum Hungariae accessisse, et Albertho nullius sane fraude illud ablatum , sed potius Pestanorum comitiorum acclamatione, certissimo, ut exitus rei comprobauit, omine in regem paterni regni, in quod mox Vuladislaui maxime opera patri successit, designatum esse. Consueuit enim Deus plęraque arcanis quibusdam, ut ita dicam, notis, ac per ambages, prius quam ueniant, significare, quo uoluntas eius, tum demum, quum expleta fuerit, denuntiata fuisse cognoscatur.
333. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] hinc regina iure coniugii, inde regulo, perinde ac si esset legitimus haeres, ad se regnum trahente. Quem scilicet praeter alia, quibus imperitum rerum adolescentem mali consultores stimulabant, ad excelsa omnia atque alta speranda hoc maxime incitabat, eo quod rex Matthias, morte primae coniugis iam solutus matrimonio, eius matrem regio cultu, aeque ac iustam uxorem, domi in delitiis habuerat, uolueratque eam, ut multi affirmant, propter prolem ex ea susceptam sibi matrimonio, ni amici dissuasissent, coniungere. Accedit
334. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section]
quo cumulatum
argentum, ut sunt Hungari ueluti plerique mortales pecuniae auidi, extraherent, quicquid postulauit, se facturos promisere, Italica sane arte, ut Hungari impudenter praedicabant, aduersus Italam usi. Hungari enim Italicae genti fraudem maxime obicere solent,
tametsi antiquis Romanorum moribus nihil minus quam perfidiae obiectio conueniat,
quippe apud quos fides semper fuit sanctissime culta, omnibusque mortalium bonis antelata.
petere incipit,
minaturque se illud, si non licuerit optimatum uoluntate, ui occupaturum, atque armis
ius suum defensurum. Atque quo plures sibi ascisceret fautores, Petrum cognomento
Insanum, Colociensium pontificem, Visegradensi educit custodia, in quam ob ferox
maxime ac intractabile ingenium a rege Matthia alienae insolentiae impatientissimo,
adnitente etiam Beatrice eius uxore, quae et ipsa praesuli ob intolerabilem hominis in se
acerbitatem erat infensa, coniectus fuerat. Quamquam sunt qui Petri arrogantiae proditionem quoque consiliorum regis
non autem uirtute, insperatum dignitatis gradum consecuntur, obliti domesticae humilitatis, nimiumque fortunae, cui sese permisere, elati fauore, his per
insolentiam praestare nituntur, quos merito colere deberent.
Caeterum non defuit suspitio Petrum quum ab ipsius inimicis, tum ab his maxime,
qui regulo aduersabantur, non modo praetextu insanie regiis submotum fuisse comitiis,
sed etiam, eo quod ob salutis beneficium regulo uicem redditurum fauturumque putabant. Qui quidem, tametsi opibus suis ac fauore nondum, ut dictum est, pontificatu recuperato Matthiae filio tunc adesse
ne consanguineis
quidem, si iussi sunt, parcant ― merum circumferri largius more patrio iubet, quo furiosa
iam incensos oratione uino etiam, cui gentes in septemtrionem uersae
deditissimae sunt,
magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas, patientiae uirtus, atque
iniuriarum spectabat obliuio, ab epulis, inter quas de hac re consultauerat, consurgens
arma capit, sacerdotiique immemor ad certamen, non minus uictori quam uicto
futurum infelix, proficiscitur. Atque dum
cum plerique eorum, qui in
utroque erant exercitu, sub ipso stipendia saepius fecissent,
multorumque facinorum
eius, quae quidem res ad maiestatem nominis maxime confert, testes essent.
Ac ne uictor hostis eos fugientes assequi posset, Bartholomeum Varanensem priorem, iuuenem impigrum, quendam Dalmatam, cui Paruo cognomen erat, et Iacobum
Scytham cum parte exercitus instantibus opponunt. Qui quidem pene soli, de quibus rex
Matthias
Hungaricus regnum destinarat, neque reginae indigebat suffragatione, et eius procacitate ac petulantia,
quibus illa regem sibi conciliare conabatur, uehementer offendebatur. Nimirum pudore ac modestia, praecipuis mulierum bonis, uiri maxime capiuntur. Accedit huc quod haec mulier, uel si caeterae dotes eam satis commendarent, sterilitate ac paterno genere (satis enim constat Ferdinandum Neapolitanum regem,
patrem Beatricis, aut supposititium, aut ex incesto natum fuisse)
Boëmorum regem longe aliam, quam regina sperabat, decernit. Huius legationis munus Iano Varadinensium praesuli demandatum
est, eo quod genere Boëmus erat, Vuladislauoque amicus habebatur, licet regiam
Matthiae Coruini ut opulentiorem a puero secutus esset.
Sed quoniam hac maxime legatione reginae Beatrici hic uir imposuisse fertur, decere
existimaui orationem senatus Hungari nomine ab eo apud Vuladislauum habitam, sicuti
ego inquirendo accępi, perscribere. Iussus igitur ea, quorum causa uenerat, exponere, ad
hunc maxime modum patrio sermone disseruit:
a puero secutus esset.
Sed quoniam hac maxime legatione reginae Beatrici hic uir imposuisse fertur, decere
existimaui orationem senatus Hungari nomine ab eo apud Vuladislauum habitam, sicuti
ego inquirendo accępi, perscribere. Iussus igitur ea, quorum causa uenerat, exponere, ad
hunc maxime modum patrio sermone disseruit:
Quod tibi, Vuladislaue, Hungarisque bene uertat, faustumque ac felix sit, iam uoti
petitionisque tuae compos factus rex Hungarorum lectus es, multis
alio
teneri studio, aliisque uti moribus passim uidemus. Quo fit ut quaedam nationes rectorum humanitate in offitio contineantur, alios non nisi imperii seueritas coercere potest.
Hi largitionibus principum, efficaci uulgi illecebra, capiuntur, nonnulli generis nobilitatem in principe maxime admirantur. Quare ingenium tuum moribus eorum, quos recturus es, accommodabis. Et id tibi in tractandis tuorum animis faciundum arbitror, quod
prudentes medici in curandis corporibus facere solent, qui sane pro corporum uarietate,
aegrotantiumque natura necessario diuersa corporibus adhibent
ab inferenda coercere iniuria.
Hucusque plane magis amici quam publici oratoris munus executus sum: deinceps et
amici simul et oratoris fungar officio. Est in regno Hungariae Matthiae Coruini uxor, filia
Ferdinandi regis Neapolitani, puto tibi eam et fama satis cognitam, et nuntio maxime ab
ea misso, quem in regia tua uideo nunc obuersari. Compertum nobis est illam suis delinimentis te ad coniugium pellicere. Magno enim pręcio Hungarorum quoque principum
fauorem mercari conatur, quo suis nuptiis adiutores apud te paret.
Sed noueris eam Italicis artibus ab Hungaris
illius pecunia, cuius sane uim maximam esse ferunt,
absumatur. Caue igitur ne pollicitationibus eius illectus aut sterile subeas matrimonium
- et cuius Matthiam quoque, plane feliciorem regem quam maritum, ut fama est, poenituit ― aut fidem tuam, qua quidem gens Casimirorum maxime illustris est, temere
obstringas te id facturum recipiendo, quod ei praesertim ob sterilitatem merito abs te
negari debet: ut caeteras huius repulsae causas subticeam, quas quidem et dicere pudet, et
uxorem ducturum prorsus nosse expedit, ne scilicet ea affirmare uidear, quae
prospere fluentibus mentem
hominis de statu nihil immutari. Quippe opes illecebrae sunt uoluptatum, quae quidem tunc facillime sedantur, quum deest his indulgendi facultas, propterea quod ita furtim sensibus nostris sese insinuant atque illabuntur, ut tum maxime libeant, quum
blanditiis suis rationem oppugnant, inflammantes uidelicet animi cupiditates ad explenda ea, in quae sensus nostros insidiosa captos dulcedine impulerunt. Atque ubi in animum
admissae consuetudine habitum contraxere, ratione libidinis coeno immersa omne animi
lumen
Budae posuit, rege Vuladislauo ex arce
Budensi, quam ab Alberthi castris Danubii latitudo dirimebat, absque ullo animi motu,
quantum ex uultu existimari poterat, inspectante. Quanquam illam animi securitatem
plerique socordiam atque ignauiam interpretabantur.
Atqui uel ex hoc maxime patuit, quam magnum malum sit principatus cupiditas. Ni
enim hi duo fratres ut regni competitores in Hungariam uenissent, Danubii intercapedo
eorum mutuo complexui haud quaquam obstitisset, quum praesertim longa absentia
desiderium inter necessarios augere soleat. Vbi igitur
ubi plerumque qui rebus ac copiis instructior quam cuius causa iustior est uictor euadit. Tute autem probe nosti, quam paratus accesseris ad bellum aduersus Hungaros
gerendum, qui sane ac si ulla alia circa gens, armis, uiris, equis, pecunia, caeterisque rebus,
quae bello usui sunt, quam maxime abundant, nec profecto cuiquam nationi aut corporum robore, aut ui animorum cedunt.
At forsan nihil ambigis Deum tuae causae, ueluti, ut tu arbitraris, iustiori, si bellum
susceperis, secundum exitum daturum? Tuam autem causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in Pestanis
uel si uellent, regis
diademate insigniti, imperium abrogare. Quum igitur causa iure gentium, quia minor
natu es, opibus praeterea, ac caeteris belli instrumentis fratre inferior sis, patere, quaeso,
nunc praecibus uinci, dum ultro petimus pacem, dumque fortuna, quae humanis casibus
maxime gaudet, ferro nondum educto, neque per Vuladislauum educendo, nihil adhuc
uariauit. Nam ni tu prior lacesseris, nemo tibi iniurius erit. Atqui si regno alieno sine ullo
maleficio excesseris, et fratre et Hungaris amicis uti perpetuo poteris. Quo facto maiorem
procul dubio laudem
admodum fertilem, unde
commeatus suppetere commodius possent, exercitum inducit, omnia hostiliter agere incipit,
agrum populari, pecora abigere, uicos atque uillas incendere, castella oppidaque expugnare.
Mentio enim maxime Alemanici motus a Iano illata, quae Albertum fratri placare atque ad
opem ferendam elicere debebat, auxit Vuladislaui ac Hungarorum contemptum.
Peruastata igitur Agriensi regione Casouiam uersus, nobilem ac fere liberam
Hungariae urbem, mouit: quam quidem, ut plerasque alias
deterriti sunt.
Itaque Alberthus
desperata urbis expugnatione motis castris incepto destitit. Ne
tamen fugientis modo uertisse agmen uideretur, parte exercitus in spetiem obsidionis
relicta, per regiones maxime defensoribus uacuas, duce Blasio Magere, uiro inter
Hungaros haud obscuro, qui partes Polonorum secutus ei se coniunxerat, hostiliter
uagari incipit, oppida multa pagosque, atque uillas magna Blasii infamia
ex diuersis Alemaniae regionibus mercede conducendos, principes Alemaniae ad
auxilia mittenda hortatur. Ad solicitandas Austriae urbeis, ut in fidem Ostricii imperii
redirent, clam quosdam summittit, cum immunitate defectionis quoque ad Hungaros
impunitatem ciuitatibus, Viannae maxime, quae regionis caput est, polliceri iubet.
Desciuerat autem haec urbs ad Matthiam Chugniadem Coruinum, clarissimum
omnium post Attilam Hungarorum regum (si necessaria, fame urgente, deditio
defectio dicenda sit) cum obsidionis
haud
exiguae procerum partis, quae Vuladislauo suum non dedisset suffragium, falso persuasi
arbitrabantur.
Hanc enim famam Maximilianus per totam fere Germaniam sagaci satis mendacio
sparserat, quum ne caeteri Alemani, ab Hungaris uinci assueti, militiam metu detrectarent, tum ne maxime, qui Austriam Hungariae conterminam incolunt, in eius fidem
redire dubitarent. Tametsi Alemani et uetere in Hungaros odio arderent, utpote cum
quibus inimicitias, ueluti inter plerosque finitimos fieri solet, fere semper habuere, et
uehementer cuperent
uoluntate comperta, nihil cunctandum ratus, ne, prius quam ipse arma
sumeret, aut Hungari depositis simultatibus ac odiis communi utilitati studere inciperent
- totum enim regnum eo tempore intestino bello, ut demonstratum est, ardebat, quae
quidem res ad arma Hungaris inferenda hostes maxime concitabat, quum alioqui esset
terribile Alemanis praesertim nomen Hungarorum ― aut Alberthus, qui tunc grauis hostis
regno Hungariae instabat, pace cum fratre facta domum repeteret.
Quis autem dubitat saluis publicis priuata perditum iri non posse? Nisi
forte, ne uideamur iniqui esse censores, honestius putauit, aut certe minus turpe, priuata quoquo modo posset retinere, quam pro publicis incerta pugnare uictoria. Et sunt fere
plerique mortalium, ex his maxime, qui sub regibus uiuunt, magis proprii quam communis boni studiosi.
Alemanus, Noua Vrbe ciuium uoluntate recepta, relictisque qui arcem obsiderent, ne
parua res magnas corrumperet opportunitates, Viannam sexdecim millibus passuum inde
distantem petit. Atque ubi non procul a
ferme ciuitas effusa una cum
omnibus sacerdotum collegiis, quoque collegio sua praeferente uexilla, honoris ac
beneuolentiae reconciliandae gratia ei obuiam fit. Et erat alioqui ciuitati ingens cupido
principem multos ante annos non conspectum uidere, quem insuper patris maxime
ignauia desiderabilem faciebat. Ille Viannenses, defectione ad Hungaros dissimulata, pro
tempore benigne appellat,
atque ob recens collaudat officium.
Postero die arci, quam Hungari a
per timorem solent, aut
certe obsequio colere simulato, quandoquidem uictoriam insolentia ac imperia semper
fere importuna consequantur.
At quoniam et suffragiis uestris plane liberis ac uoluntariis
rex a uobis lectus sum, his maxime praeteritis, qui nunc me una uobiscum odio simul et
inuidia impulsi
oppugnatum ueniunt, quo me ab hac administratione depulso, uobis
sub iugum missis, non quidem uestro more ac legibus praesint, quemadmodum legitimi
reges
inicere, regnum hoc inuaderet.
Est enim proprium Hungaricę uirtutis pro fide ac honestate quicquid aduersi uenire
potest constanter tolerare, non autem ritu leuis uulgi inani strepitu terreri, uel quo interdum, more suo fluctuans, fortuna uideatur impellere, inclinari. Quae quidem his maxime
superata obsequi demum solet, qui ei animo nulla eius procella fracto obluctantur.
Quare hortor atque obtestor uos,
uiri Hungari, uti hanc Alemanorum nouam
duxerunt, ne in oppido campestri, cui admodum metuebant, magno suo
ipsorum, simul et totius regni periculo clauderentur. Etenim inopinato hostium aduentu
Alba Regia neque propugnaculis, neque armis, neque uiris muniri potuit. Nempe
Hungari, omnium gentium circa uictores, Austrianorum maxime, et ob id elati spiritus
homines, in animum inducere non poterant Maximilianum Albam Regiam exercitum
admouere ausurum.
Nocte igitur insequenti duces Hungari, desperata urbis tutella, cum quingentis leuis
armaturae equitibus, quam quidem solam manum habebant,
cruciatu aurum indicare coacti, in pudicitiam quoque
foeminarum, ut in tali tumultu fieri solet, contra Christianum morem, fit a quibusdam
impetus, omnia flebili clamore ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese redemerunt.
finibus Pannoniae
fere ultimis, qua ea regio Dalmatas attingit, bellum finitimis excitauerat.
Id autem temporis optimatum potiores, qui per regis absentiam ius regiae potestatis
habebant, Budae morabantur ita de publico soliciti statu, ut paruam admodum priuatae
rei gererent curam, cum maxime uellent non modo proxima, sed etiam longe posita
tueri. Itaque prior Varanensis regni perturbationem suamque cupiditatem in consilio
habens, quicquid poterat uicinis adimebat ― iure, ut plerisque barbaris mos est, in uiribus
posito ― quamuis ipse prior
congruens scalptori merces erat soluenda, eo
magis, quia praedium castello
et colonis instructum non opifici, sed equiti conuenit, qui
scilicet antiquo regum instituto militare cogitur, et regnum ab hostibus armis tutari. Quo
circa maxime accusandi uidentur horum temporum quidam reguli, qui supra quam decet
his, quibus minime conuenit, largos sese interdum exhibent, quum in ornandis militaribus uiris ac de se bene meritis mirifice parci sint.
Per idem fere tempus
profugerant, atque uoluntarium consciuerant exilium, in patriam reuersi patrimonium
partim ui atque armis, partim dolo recuperarunt. Tantus erat cum legum, tum regiae
maiestatis nondum stabilitae contemptus. Regna enim, ut caetera fere omnia, quo robur
suum acquirant, tempore maxime indigent.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quartus
hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde
praelium committi posset, instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat:
nemo enim ducum iniussu gladium stringere, aut telum emittere audebat. Crederes
utriusque aciei impetum tunc maxime, quum pugnae studio animi solent accendi,
diuinitus fuisse repressum, propterea quod rex quietus placidique ingenii, impium esse
ducens pugnam incipere, suos ne procurerent continebat. Nam et Deum ― ignauia, an
tot iniurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum iudicio ac studiis impedimento esse, caueretque, ne eorum libertati in constituendo rege
moram frustra afferendo suam labefactaret libertatem, nec putaret ui agendum esse cum
Hungaris, quippe qui peruicacibus maxime obluctari solent. Ad haec non sineret suis irritis conatibus Turcas, communes Christianorum hostes, crescere. Hoc demum exploratum haberet Hungaros regem consensu omnium creatum confirmatumque imperio
nunquam abdicaturos.
Alberthus hac obiurgatione, tametsi infestior
sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani occuparunt,
ratus se nactum
praemendorum inimicorum occasionem, sacerdotali ueste
atque inusitatae impotens laetitiae coepit res Hungarorum eleuare, de sese
magnifice ac iactanter loqui, perinde ac si uirtute eius, non autem domestica dissensione
detrimentum Hungari accepissent. Nempe reges, quorum aures a teneris annis uario
adulationum genere imbuuntur, indulgente maxime fortuna facile de se omnia credunt,
quae quidem res facit eos plerunque sui obliuisci atque insanire.
sit princeps, minus
quam caeteri Hungari legibus ac more patrio tenetur, quum praesertim, quo die regnum
iniit, iurauerit se publicae utilitati nunquam aduersaturum. Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime quum res urgent aduersae, haud imparati, Maximiliano inani spe expleto totam armorum uim in Alberthum conuertunt, rati
impetu Polonorum represso Alemanos ab Hungaris uinci assuetos facile uanos spiritus
submissuros.
Quam profecto ueteres religiosissimi reges, indulgenter quidem, caeterum non satis prouide, sacerdotibus permisere. Hi enim simul
potestate sua, simul opibus abusi iam pridem ab apostolica mansuetudine ac humanitate,
nedum a paupertate, quam Christus, hominum Seruator, maxime commendauit,
degenerarunt, quamquam haud incongruum mihi uidetur esse, ut Summi Dei sacerdotes
hominum etiam sint moderatores, modo humana mens intra iuris sui praescriptum sese
contineret, nec regno et immodicis imperiis elata modestiae obliuisceretur. Quotus enim
est aetatis nostrae
neque
tuto etiam hinc abire licet non tentata pugnae fortuna, propterea quod metu cogat
Hungaros necesse est, qui cum eis equo iure rem transigere uelit. Eo enim ingenio praediti
sunt, uti aut humillime uictoribus pareant, aut intollerabili superbia inhumanaque crudelitate in eos maxime saeuiant, a quibus se iniuria lacessitos arbitrantur.
Concurrite igitur alacri animo cum hoste, milites, efficite uirtute uestra, ne nos huius
expeditionis unquam poeniteat, neue quod summi fuit consilii, temeritati aliquando
unquam poeniteat, neue quod summi fuit consilii, temeritati aliquando
assignetur. Neque enim ultro in regnum uocato tantae fortunae occasio praetermittenda
fuit, neque iam suscepta prouincia per metum, quod certe non sine periculo ac dedecore,
quum meo ipsius, tum maxime Poloni nominis fieri potest, relinquenda est. Quare agite
dum, milites, simulatque me in hostem inuectum et media in mole pugnae uersantem
conspexeritis, uos quoque memores iusti simul et neccessarii belli per nos illati, et ob id
audacius fortiusque gerendi, pro se quisque
est. Quare agite
dum, milites, simulatque me in hostem inuectum et media in mole pugnae uersantem
conspexeritis, uos quoque memores iusti simul et neccessarii belli per nos illati, et ob id
audacius fortiusque gerendi, pro se quisque dignam uirtute Polonica operam regi uestro
nauate eo maxime, quia in eam neccessitatem uenimus, ut aut uno hoc praelio uictores
maximo potiamur regno, aut uicti in saeuissimi hostis potestatem incidamus.
quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur,
quam quod ab his nequiter ac per impotentiam admittitur. Quocirca magnopere regi
cauendum est, ne quid aut ipse per cupiditatem delinquat, aut quempiam suorum peccare permittat. Regibus enim maxime subditorum errata adscribuntur, quae quum non prohibent, ipsi ea committere putantur.
Nec iniuria! Quis enim patri familiae totius domus turpitudinem
merito non obiciat? Fateor, uiri Hungari, ut supra dixi, animum
Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat, et quos
a Turcis, asperrimis hostibus, semper tutatus esset, eosdem a Boëmorum quoque ui ac
iniuria defenderet, nec pateretur ciues in conspectu prope suo bonis spoliari ab his
maxime, quorum armis ab externa ui tuti esse deberent, quippe quos aere suo, collato per capita tributo, alerent, quorumque principem, in regnum ultro accitum,
regem
sibi constituissent.
His
Boemorum iam cursu defatigatos ipsosque
pariter insessores, nihil tale uerentes, suffoderent. Porro inopia militarium armorum uim
magnam eiusce ferramentorum, ut dictum est, agrestes attulerant. Equites uero iubet
bifariam agmine diuiso in utrunque latus hostium equis incurrere quam maxime concitatis, licet essent et pauci ― quingenti enim fuisse dicuntur ― et fere leuis armaturae.
Itaque redintegrato proelio momento fortuna mutatur: nox Hungaros adiuuat, locorum notitia, studium resarciendae acceptae ex recenti fuga ignominiae, dolor iniuriarum,
causae aequitas,
Hungari capiuntur ― persuasit omnibus, ne quid ibi
grauius contra regis uoluntatem in sacerdotes decerneretur, atque affirmans regem in
rempublicam optime animatum, nec ulli rei, quae eis e publica utilitate uisa fuerit, aduersaturum, perpulit eos, ut quae seorsum in sacerdotes maxime deliberare constituissent,
Budae praesente rege de his consultarent. Caeterum rex, satis intelligens nihil magis
quam ocium noua humanis mentibus consilia subicere,
paucis interiectis diebus edixit,
uti omnes principes
ob illius
seculi sanctitatem: nempe illis temporibus Christiani sacerdotes cultui
diuino summopere dediti erant, uitaque eorum et mores consumati omnes gentes
ad religionem suscipiendam maxime
alliciebant), tum per pactionem pendendi annui tributi a seruitute liberati,
Burnum, oppidum Epidaurii agri a Slouinis aliquot ante annis deletum,
ipsorum Slouinorum permissu incolere coeperunt. Dumque consuetae
se haud parum differunt.
Adeptus auitum regnum Polimirus conuocat ad se, quos secum Roma in Dalmatiam
uenisse demonstrauimus, sciscitatur, in mediterraneisne locis, an maritimis
malint sedes habere. Vbi intellexit eos maxime, qui tenuiores genere ac
fortunis erant, praeoptare maritima loca, utpote emporio magis idonea, seque
malle mercatura ac nauigatione quam cultura sterilis ac asperi circa soli
uictum quaerere, illis eo libentius est
constructum est, eorum lingua Lauusam appellarunt, paulatimque pro Lauusa
Rhacusam esse nominatam, uulgo per linguae corruptelam literas immutante.
Satis enim constat Epidaurios, qui tunc patriae superstites erant, suasu
maxime pontificis eorum, cuius nomen uetustate excidit, e Burno, quod quidem
oppidum, ut demonstrauimus, instaurare coeperant, in nouam urbem
commigrasse, in ciuitatemque recoeptos, atque quosdam ex his in patritios
adscitos,
urbes, quum quorundam regum ignauia, tum
intestina Dalmatarum seditione. Ferunt autem hanc Lodouici regis societatem
Rhacusanis magno extitisse splendori atque emolumento, quum
apud caeteros Dalmatas, tum maxime apud Bossinates reges, apud quos sane
pulsis e Dalmatia Venetis summam coeperant obtinere auctoritatem, magnusque
his honos fidesque, praecipue ob integritatis famam, est habita.
auctoritatem, magnusque
his honos fidesque, praecipue ob integritatis famam, est habita.
Quo autem studio fidem semper coluerint Rhacusani, eo maxime tempore
declaratum est, quo Georgius, Dardanorum ac Triballorum rex, Stephani
Nemagnae successor fere ultimus, regno a Turcis pulsus Rhacusam una cum
familia se recępit, ui magna auri secum allata. Nam quum senatus
ardore inter caedem effugerant, et quia uisi sunt uix pręlio commisso terga hosti uertisse, et quia, quod imprimis odium accendit, ea strage nobilitas
Choruatica fere deleta est, agri uero abacto pecore una cum agricultoribus paene
deserti.
Maxime autem haec clades trium clarissimorum uirorum casu insignis fuit, morte
Ioannis Fregepanis Zethinensium principis, Georgii Vulatcouii nobilis adolescentis e
Narisio agro oriundi interitu, captiuitate ipsius praefecti. E quibus Ioannes Fregepanis,
animaduertens equos suos
posset. Itaque in custodiam ultra Hellespontum missus, ueneno, ut ferunt, ab hostibus est necatus.
Atqui inquirenti mihi, quanam potissimum causa, quaue nostrorum culpa praedatoria Turcarum manus, ab Hungaris fundi facile assueta, tantam ediderit stragem, compertum est praedę maxime auiditatem nostris exitio fuisse. Nam cum Derencino nuntiatum esset Iachïam, Turcarum satrapam, cum sex millibus delectorum equitum Inferiorem
Dalmatiam, quam nunc Choruatiam dicunt, ingressum gloriaque incitatum non tam ad
praedam, quam ad praelium faciundum uenisse, et
praetendebant, magna contentione in patentem campum e montibus certamen
traxere, praefecto, quoniam auxilia cataphractorum equitum prope diem uentura
expectabat, nequaquam primo permittente, mox uniuersis praelium poscentibus non
ausus repugnare, in aciem copias eduxit, maxime ne, ut sunt Hungari elatioris spiritus,
pugnae subterfugiendae suspitionem Choruatis praeberet. Hungari nimirum et Choruati
perpetuas de uirtute controuersias inter se habent. Neque enim Dalmatae, quorum pars
potior est Choruatia, ui aut armis coacti, sed cognationis iure in Hungaricam
ideo prouinciae administrandae haud satis idoneus putaretur,
abrogatam tamen usque ad obitum rege inuito obtinuit praefecturam. Hic sane uir,
humili natus loco, per omnes militiae gradus ascendens nulli secundus inter duces militum aetate sua extitit, saepius cum hostibus Turcis maxime conseruit manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores
esse puellari spatium perturbationi, haud
asperius filia obiurgata opilionem dimittunt, inito cum eo consilio, ut puellam nactus rei
agendae opportunitatem raperet.
Puella igitur, quum forte ad hauriendam aquam de more extra pagum profecta esset,
a latente in insidiis proco, quem maxime oderat, excipitur, deductaque in proximam
syluam tacito suorum, ut dictum est, consensu comprimitur. Quae quidem per uim
stuprata, ubi domum aegra animi regressa est, iniuriam ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi uero, dum et domesticae famae consulunt, et
modo, sed et uitam tibi debere Alberthus ingenue fatetur, nec iam
quicquam concupiscit, quod profecto aut tibi, aut iuri gentium possit aduersari.
Vt igitur regnum ei comprobes, non solum mater et fratres tui abs te contendunt,
uerum etiam omnes Poloni proceres, concordiae maxime ac publici boni studiosi, summis
precibus petunt. Dices forsan Alberthum tuam gratiam factis suis nondum promeruisse.
At hoc profecto tuam gloriam multo magis celebrem reddet: nam quanto maius officium
in ipsum ultro contuleris, tanto magis tuam commendabis humanitatem. Etenim
mediocris militum manus eo confestim missa,
quae Valachis subsidio foret, si Poloni uim inferre conarentur. Quod quidem eo promptius ab Hungaris factum est, ne Alberthus superatis Valachis iterum regnum Hungariae
bello lacesseret: uix enim unquam suspitio tolli potest, ubi aliquando inter reges maxime
offensa intercessit.
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus
Quare non minus e re tua quam mea feceris, si precibus meis admissis confestim dederis
operam, ut quam primum sciant Romani ritus Christiani te non modo inuictum, sed ne
leui quidem iniuriae esse opportunum. Quo facto et mihi, tutelę tuae commisso, e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo maxime cauebis.
Haec Geta, secutus sane consilium nec Christiano homini satis honestum, nec imperio suo in posterum satis tutum. Nam ut apud Dalmatas in prouerbio est: quodcunque
solum Turcae equorum suorum ungulis contigerint, illud de caetero ne uernis quidem
cedere quam Turcarum armis
illud retinere, quippe quorum amicitiam maximis iniuriis ac demum libertatis precio
Christiani semper pararunt. Turcae enim cum Christianis nulla alia causa amicitia iunguntur, nisi ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt,
maxime tuti sunt.
in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum praesertim expeditio haud magnis copiis indigeret,
propterea quod graue Moldouiae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exercitum
cum ipso duce ualetudine tentauerat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum
insueta rerum necessariarum inopiam longinquamque militiam molestius tolerauerat,
morbo absumpta erat.
Valachi, Turcarum auxiliis fraeti, confestim e montibus, ad quos cum familiis animaduerso Polonorum hostili animo confugerant, descendunt. His enim mos
pabulo corrupto
iuga montium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque coniuncti cum Turcis haud procul a Polonis consedere, aduersa hostium ualetudine magis quam
uiribus confisi.
At Poloni simul suorum ac regis aegritudine, quae quidem eorum incoepta uel
maxime irrita fecit, simul noua Valachorum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis
Valachis de industria iactata multo maiora uero putabant esse, perterriti, omittendę
expeditionis atque ad patrias sedes reuertendi capiunt consilium, sero temeritate sua animaduersa. Praemissis
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam suspitionem eius in Moldouiam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus mouisset, quae quidem lues multorum fons errorum regum
inuicem animos uel maxime dissociat atque in discordiam impellit.
Reliquae tres dignitate et fortunis inter se distinctae, armis deditae sunt. Prima enim est eorum, quos ipsi
praestare posse, excusans Turcam
haudquaquam esse sui iuris, utpote quem Rhodii per sese custodirent.
Non ita multo post Innocentius Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum fore
putans regem Turcarum tributarium habere, et tanto auro, cuius quidem sacerdotes hac
tempestate maxime auidi sunt, potiri cupiens, oblata Rhodiorum principi dignitate, qua
cardinales sacerdotes Romanae ecclesiae insigniti sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi
traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium cooptari, accepta conditione
debuit, Venetis quoque non solum consciis, sed etiam internuntiis, propter simultatem,
quam cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse
inductum, qui quidem in securitatem suam, ut dictum est, fratrem e medio tolli
magnopere optabat. Atque in hunc maxime modum Christiani, Turcis praesertim finitimi, a quibus minime oportuit, pene proditi sunt. Nam Bazethes, domestico metu liberatus, statim animo consilia uolutare coepit
Christianos aperte oppugnandi, atque
opportunitate
ad bellum
inclinatum animaduertunt, spe nouarum expeditionum ― hi enim nihil minus quam
ocium ferunt ― confestim pro se quisque arma, equos, clientes summo studio parare
coeperunt, ducemque imprimis aduersus Polonos omnibus conciliabulis identidem flagitare, id maxime agitantes, ne non sine Turcarum dedecore Alberthi, Polonorum regis,
minae impune transmitterentur. Igitur ex ueteribus prouinciarum praefectis Balys
Marconius, qui et ipse ab Otomano longa cognatione genus ducebat, ratus, ut erat, iam
tempus aduenisse, quo Bazethes facile ad bellum
et exercitum ex itinere defatigatum reficeret, et
Thatari, qui nunc terras mari adiacentes inter Tyram et Tanaim incolunt, in partem
praedae uocati sese Turcis aggregarent ― nam et ipsi Turcaico ritu Christianorum
regiones incursant, praedaeque et latrociniis maxime student ― cum hoc agmine Balis
Tyram dextrorsum, Scythicos montes a laeua habens, qua minime regio est uicis frequens
in septentrionem incessit, quindecim dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per
tumultum praeda e manibus prius elaberetur quam regio, quae euastanda erat,
Maiorem occupasse. Deinde cum Persis et
Sarracenis, gente Arabica, diu uaria fortuna decertasse, tandem a Sarracenis pacem
sedesque in Asia quietas hac conditione impetrasse, uidelicet ut Machometani ritus
acciperent religionem atque aduersus Christianos, Gothifredum maxime, atque
Balduinum fratres, cognomento Bolionios, bellum gesturi secum arma coniungerent,
caeterosque Romanae religionis homines Asia arcerent. Qua quidem accepta conditione,
totius ferme Minoris Asiae imperium, praeter quasdam maritimas ciuitates breui sibi adiunxerunt, pulsis inde
ut rei euentus affirmauit, Graecorum nomen delere, propterea quod non modo ius
Romani spreuerant pontificis, sed etiam a recto Christianae religionis ritu iam fere defecerant. Nactus itaque regnum Othomanus, non se ac suos ocio delitiisque corrumpi passus est, sed quoque finitimo, Christiano maxime, cuius generis mortalibus Asia hoc
quoque tempore incolitur, uiribus suis impari hoste destinato, uicinum agrum incursare,
praedas agere, hostem terrere,
et in dies imbeciliorem reddere, suos rebus
Expostulantibus iniurias imperitiam modo regionum, qua pacatum ab
hostili agro haud dignouisset, causari, iustas modo praedandi causas, ne uis ratione
carere uideretur, struere. Atque quo Asiaticos quoque Turcas, illos maxime, qui alienae
erant ditionis, in suas traheret parteis, ultra Hellespontum preciosam suppellectilem, formosas puellas puerosque, quibus sane rebus Turcae maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non
causas, ne uis ratione
carere uideretur, struere. Atque quo Asiaticos quoque Turcas, illos maxime, qui alienae
erant ditionis, in suas traheret parteis, ultra Hellespontum preciosam suppellectilem, formosas puellas puerosque, quibus sane rebus Turcae maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non interdum quibusdam etiam
dono dare, nihil denique praetermittere, quo animi suae sectae hominum conciliari possent.
Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt
per
aciem discurrens conatus est primo Dardanos ad pugnam reuocare, sed ubi uidit se
adhortatione nihil proficere omnium auribus metu obstructis, et ipse fugae sese mandat,
fortunam (quae ut alio loco diximus, nihil aliud est quam Dei constitutio praeter opinionem hominum eueniens) maxime incusans. Magis enim diuinae irae quam hostili uirtuti suorum pauorem adscribebat.
Quam quidem opinionem, uel potius omen, ipsius regis exitus statim comprobauit.
Nam dum paulum uia militari declinat uictores effugere cupiens,
rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit, et hostis regis
filium interfecit. Hic adeo incerta ab his regibus uictoria tunc pugnatum est, ut ab hoc
praelio uterque pro uicto discesserit.
Quin etiam saepius et in Asia cum uariis hostibus, et in Europa, cum Hungaris
maxime, per praefectos pugnauit. Quos etsi frequentibus uexauerit incursionibus, nunquam tamen acie superare potuit, sed contra saepius eius exercitus ab his caesus est.
Quod quum saepe alias, tum illa expeditione maxime accidit, qua Mehmethes in eam
partem Daciae, quam
in Asia cum uariis hostibus, et in Europa, cum Hungaris
maxime, per praefectos pugnauit. Quos etsi frequentibus uexauerit incursionibus, nunquam tamen acie superare potuit, sed contra saepius eius exercitus ab his caesus est.
Quod quum saepe alias, tum illa expeditione maxime accidit, qua Mehmethes in eam
partem Daciae, quam Hungari Transyluaniam uocant, copias praedatum miserat. Nam
ex quadraginta millibus hominum uix quinta pars exercitus domum reuersa est, caeteris,
regis Matthiae Coruini auspiciis, ductu uero Stephani Botheris, eo praelio
et qui
Othomanorum nomen summopere esset illustraturus putabat.
gratia eminens. Is ira percitus, regis filium, eo quod uxorem eius in publicis balneis constuprasset, ueneno clam necauit, quandoquidem rex in filium pro tali admisso
facinore animaduertere noluisset, quum maior poena apud Turcas adulteris constituta
sit, quam qua pater filium in regni maxime spem genitum possit afficere, et quod libido
magis Mechmethis Angeli quam matrimonium uiolatum esse uidebatur, quia cum singuli
Turcarum plures habeant uxores, nullam fere pro iusta ac legitima obtinent.
Vbi haec res ad regem ab his delata est, qui
quisque hanc prouinciam demandari nititur. Sat emolumenti atque gloriae
Balyn Marconium e Polonia reportasse pro se quisque apud regem contendebat, atque
haud esse aequum, neque ex usu regio fore, uni duntaxat tantam splendoris materiam
praeberi, quum gloria immodica humanus animus maxime insolescat. Quin etiam
oportere aliis quoque uirtutis explicandae dari occasionem, quo exteris nationibus testatum sit non unum duntaxat, sed complures esse apud Turcarum regem duces, qui aliqua polleant uirtute.
Quum his uocibus, quas scilicet cuique sua cupiditas, aut alienae
laboribus meis in Polonia honestauit, quoniam et calumniae naturam, quae est prudentia tua, tibi satis notam esse scio, et quia si aetas mea (iam enim septuagesimum prope annum ago) ab hac suspitione me parum uindicaret, certe idem tanti
temporis fidei tenor, quum in parentem tuum, tum in te maxime perspectus, ab ea me
prorsus eximeret, securumque iam diu cognita redderet integritas; non possum tamen de
iniquitate aduersariorum meorum non conqueri, qui quidem non modo impudenter, sed
etiam scelerate, et mihi uirtutis praemia, et tibi maximam nominis ac gloriae accessionem
corrumpere
iactare
uideamur, quae sane tuae magis fortunae quam nostrę uirtuti tribui debent. Ea nimirum
conditione omnes tuos natura in lucem aedidit, ut quicquid decoris uirtute sua, industria,
uigiliis, labore parare possent,
id totum te maxime illustraret, caeteris uero tuorum tantum ex eo laudis accederet, quantum tu ipsis permisisses. Nemo enim remigi potius quam
nauis gubernatori rei nauticae bene gestae assignat decus, nec colono praeter constitutam
stipem, licet ille laborem suum in colendo agro impenderit, sed domino cedunt
militiae dissuetudine prope nuda, atque admodum imbellis, ita opibus ob terrae felicitatem et mercaturam, cui soli dedita est, refertissima. Vide quot pateant, modo
absit liuor, clarissimarum uiae expeditionum, quot rationes in promptu sint uirtutis
exercendae! Ad tuam igitur, regum maxime, spectat aequitatem, ne emulorum inuidia me,
ut ita dicam, iam segetibus maturis, ab eo deturbet agro, in quem uacuum primus ipse
ueni, quem antehac intactum meo proscidi aratro, in quem denique semina manu propria
ieci. Vnde licet, quicquid rex constituerit, exequendum sit ― regi
attribuisset. Alii, qui scilicet res mortalium magis
consilio quam fato regi censebant, imprudentiam praefecti accusabant, quod in regiones
perpetuo pene frigore damnatas alieno rebus gerendis tempore copias induxisset.
Nec deerant, ex Christianis maxime, qui hanc Turcarum cladem in Bazethis transferrent
crudelitatem, atque ex Mauerdini Hadrianopolitani ortam supplicio crederent, quem
sane nolentem a Christiana deficere religione, igni necari iusserat.
Ad gloriam enim tanti regis pertinet, spreta perditorum
hominum calumnia, innocentis uitam conseruare, atque in hoc parentis sui, prudentissimi regis, mores imitari, qui sane, quum propter caeteras eius uirtutes, tum propter hoc
maxime laudibus effertur, quod nunquam ullis testibus in caput cuiusquam suae
ditionis hominis credendum esse censebat, cuius maxime spectata esset integritas.
Propterea quod falsi testes, cuius quidem generis hominibus haec corruptissima ętas
atque in hoc parentis sui, prudentissimi regis, mores imitari, qui sane, quum propter caeteras eius uirtutes, tum propter hoc
maxime laudibus effertur, quod nunquam ullis testibus in caput cuiusquam suae
ditionis hominis credendum esse censebat, cuius maxime spectata esset integritas.
Propterea quod falsi testes, cuius quidem generis hominibus haec corruptissima ętas
maxime abundat, facile precio parari possunt.
Num credis, prudentissime praetor, accusatorem meum hos difficulter inuenisse, qui
nullo periurii respectu in
maxime laudibus effertur, quod nunquam ullis testibus in caput cuiusquam suae
ditionis hominis credendum esse censebat, cuius maxime spectata esset integritas.
Propterea quod falsi testes, cuius quidem generis hominibus haec corruptissima ętas
maxime abundat, facile precio parari possunt.
Num credis, prudentissime praetor, accusatorem meum hos difficulter inuenisse, qui
nullo periurii respectu in meum testantur caput? Certe paruo conducti sunt precio, et si
uerum uis audire, ipsi sese accusatori ultro obtulerunt, dum uel
a duce cum
turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas
est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum
formido, quae quidem rem uel maxime solet euertere, siue Michaelis uirtus, siue fortuna, quam ut saepius diximus, ubique pro Dei uoluntate accipimus.
Nec circa Danubium per idem tempus res quietę inter Turcas et Hungaros erant.
Milon Belmusius natione Moesus, Hungarorum ducum haud postremus, forte domi in
hostium nauibus tormentorum ictibus demersis, suorum uero paucis uulneratis, paucioribus interfectis. Galli
enim, ut fere et caeteri Oceani accolae, in nauali bello mira utuntur disciplina, adeoque
operibus ac tormentis instruunt naues, ut pene nulla ui expugnari queant. Etenim praelium turritis maxime nauibus inituri quicquid aperti inter proram et puppim est, id totum
opere in formam carinae structo atque testudineato obtegunt, quod quidem ex ualidis
asseribus unius pedis interuallo inter se uinctis, pluteis superiniectis ad militaris uineae
modum construitur, relicta superne inter
Alexander, quum procul dubio uel a parua uirorum manu praeda exui potuisset, quantum ad hostem pertinuit, nullo ferme aut prorsus paruo affectus est
incommodo. Ducenti enim equites ― uulgo Albanesios uocant, opera eorum Itali aduersus Turcas maxime utuntur ― postremum hostium agmen carpendo quosdam occidere,
aliquot etiam uiuos coepere.
trahere difficile erat, interfecti, e quorum numero ducentos utriusque sexus,
qui forma et aetate conspectiores uisi sunt, selectos tibi muneri misimus, praeter eos, qui
e communi praedae aceruo ad quaestorem tuum de more relati sunt. Accipies igitur, regum maxime, hilari uultu munera tuorum militum sudore parata, et quae in agro
Veneto gessimus, Deo duntaxat et tuae accaeptum referes felicitati.
Rex simul his donis, simul rei haud omnino praeter uotum in hostico gestae nuntio
admodum laetus Hadrianopoli hibernatum concessit, ibi
nullus pudor, nulla inerat continentia, quique non alienam modo, sed ne suam quidem pudicitiam magni
faciebant. Quod temporis comessationibus supererat, iocis ac ludis, aut aucupio, rei
aeque ac imperaturo dignissimae, dabatur. Literae quae sane humana ingenia uel
maxime excolunt apud eum nullo fere in precio erant. Ab armorum et equitandi studio
prorsus abhorrebat, ac si cuiuspiam mercatoris, non autem principis filius esset, magisque meminerat se ciuem Mediolanensem esse, cuius proprium est opificio ac mercaturae, ut plaerisque Italis mos est,
consilio,
nullo quempiam ciuium suorum demeruit officio, cum multae ciuitates missis cum
muneribus de more ad nouum regem oratoribus, non se quidem consueti aliqua tributi
parte donari peterent, sed iniquo exactionum onere leuari postularent. Quae profecto
res ei uel maxime perniciem maturauit, omnium animis regis illiberalitate offensis. Est
enim fere sapientibus solemne regibus, quum ineunt regnum neminem ab se tristem
dimittere.
Huius regis auaritiae quum fama extra Italiae quoque fines uulgata esset, ferunt
quendam Dalmatam, ut
contulerunt, quam quum aliquandiu
coxissent animis, tandem, ut suo loco demonstrabitur, per occasionem ea acerrime usi
sunt. At Veneti, quibus sane mos est magis consilio quam uiribus rem gerere, clade, quam
in praelio acceperant, dissimulata, famam de industria extra Italiae fines, apud Turcas
maxime, quo huius cladis nuntium nondum peruenisse credebant, ingenti eorum, quibus
res cognita erat, risu, dissipant se uidelicet aduersus Gallos uictores fuisse, abusi plane
imprudenter subita regis post praelium profectione. Qui quidem, quod satis constat, tum
ne coeptum interrumperet iter,
quemadmodum Lodouicus in expellendo e regno Alfonso Gallis
praestiterat opem, ita Veneti eo ipso ab iisdem Gallis de imperio eiciendo omne studium
contulerunt, quum propter eam iniuriam, qua Veneti se ab illo in rebus Pisanis affectos
esse, ut supra demonstratum est, arbitrabantur, tum uel maxime propter nefarium foedus, quod ille aduersus ipsos Venetos cum Bazethe Turcarum rege percusserat. Iam
insignibus duorum principum casibus ad regum documentum qualicunque oratione ante
oculos legentium propositis ad institutarum rerum regrediar narrationem.
in pluribus imperii sui locis naueis fabricandas, ueteresque reficiendas constituit.
Itaque ad eas naueis, quas superiore anno aedificauerat, circiter sexaginta nouas addidit.
Quas sane partim in sinu Ambracio, partim in flumine Aeante ad Aulonem oppidum construi iussit, hac uel maxime causa, ut Veneti eo terrore desperationeque resistendi compulsi animum ad pacem petendam flecterent, maritimisque Graeciae ac Illyrici locis, ad
quae ex Apulia et Calabria breuis transitus esset, caederent, ut scilicet Gallorum rex, si
forte subacto Neapolitano regno uellet traicere in
millibus, promptissimo quoque classicorum, tandem irrito incaepto inde
abscessit morbo ex animi aegritudine contracto, quo quidem paucis post diebus peropportune extinctus est, ne eadem inuidia, quam Crimano conflabat, ipse conflagraret.
Etenim apud Venetos ex euentu, quod quidem maxime ab aequo abhorret, duces et laudari et uituperari solent, propterea quod ipsi Veneti mercatorum ritu solo lucro, ut alio
loco diximus, omnia metiuntur, nec animaduertunt, rei bellicae prorsus ignari, etiam
peritissimis militiae ducibus, nedum e mercaturae officina ad
urbem aliquandiu oppugnassent, Turcis eam acriter defendentibus, re infecta inde abscessere, obiecta Venetis, ut
est Gallorum natio ualde suspicax, proditione, eo quod quingenti Turcae e proximo continente lembis clam aduecti, per armatam Vasconum custodiam, Mytilenem irruperant,
Venetis per id maxime tempus cum quadraginta longarum nauium classe oram Asiae custodientibus, ne quod subsidium obsessis inde transportari posset.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber
illos, si quis stipendium offerret, haud difficulter arma in Turcas sumpturos, quum alioqui his et per se essent infensi, et Christiano
nomini deditissimi.
Misso igitur ad Vuladislauum, cui Hungari ob segnitiem uaccae nomen indiderant,
oratore Sebastiano Iustiniano, oratione quam maxime miserabili (ipsi etenim eam aeditam uidimus) detegendo clades sibi ab hostibus illatas hortati sunt regem, non suo solum
nomine, quod quidem supplices infimis praecibus egerunt, sed etiam Romani pontificis,
Francorumque ac Hispaniarum regum, ad Venetos auxilio iuuandos bellumque communibus
Aeantem dicunt,
deductae erant nec emitti in salum poterant, eo quod fluuius nullis
per aestatem imbribus auctus adeo diutino insuper aestu exaruerat, ut circa ostium
maxime uix unius pedis alueo in mare effunderetur, quum et per se conuolutis rapido
amnis cursu arenis, simul et marinis fluctibus ad ostium
actis arenaeque effluenti
occurentibus os amnis exaggeretur, nec fit
leuandam data,
plaerumque interimat
aegrotum, ita consilia uel optime excogitata quandoque destituat euentus. Satis enim
creditur hoc subsidium oppido exitium intulisse, dum oppidani stationibus temere relictis, ad portum, quo maxime tumultuabatur, accurrunt, credentes ab ea parte hostem in
urbem una cum suis irrupisse. Turcae, qui praesertim terra Methonem oppugnabant, ubi
animaduertunt Christianas naues oppidanis subsidio uenisse suosque inde, ni totis
uiribus adnitantur, elusum iri conatus,
Turcae haud alia magis re quam Christianorum regum fraeti discordia nos
oppugnant, quod plane quum ex multis aliis rebus, tum ex illorum precationibus, queis
ter interdiu utuntur, facile apparet. Etenim dum diuinam rem agunt, ut ex gnaris
Turcaicae linguae accaepi, hoc maxime Christianis, quos ipsi sua uoce
esset, eas omnes abduxit, iniecto igni
in tabernas litori appositas, quae quidem armis, aere, ferro, linteis, funibus canapinis, et
nauali alia materia ad naueis edificandas simulque instruendas erant refertae. Turcae,
trepidis suorum nuntiis ex proximis locis exciti, ad litora, qua maxime flamma fundebatur, accurrunt, simul ut incendium restinguerent, simul ut abreptas naueis, si possent,
hosti eriperent. Itaque in ducentos circiter Christianos, qui aut praeda occupati nondum
naueis repetierant, aut armis graues nandiue ignari
Albanesios
uocant, incoluntur.
Veneti permunito Lysso praesidioque firmato statuunt a Cathareno atque
Antibarensi agro, honoratioribus sociis magis consulentes, praedones Turcas
eo auertere. His enim maxime ciuitatibus Turcae Scodra excurrentes agrosque
uastantes permolesti erant. Itaque quum haec cura intentos Venetorum animos
haberet, Albanesios, qui eum tractum incolebant, Lyssi defectione haud parum
erectos sibi
Hermolaus Barbarus Venetus in Plinianis
castigationibus eundem esse uelit, deceptus cum uocabuli similitudine, tum quia apud
ueteres scriptores Boianae nomen nusquam extat. Et Plinius forsan, quia de Drinone nullam mentionem facit, hos duos procul dubio amnes unum esse putauit, hac maxime, ni
fallor, causa lapsus, quod hi duo amnes non procul a Scodra oppido inter se coire pene
uidentur, utpote qui ibi haud magno terrae spatio, dum Drinon Scodrensem agrum
praeterfluit, dirimantur, atque inde, uelut ex eodem fonte bifariam effusi, mox magno
interuallo disiuncti
occupato, diuiserat cum Ferdinando
Hispano rege, ut supra diximus, regnum Neapolitanum, eiecto inde Friderico, Alfonsi
Secundi fratre. Quos sane reges uel per se graues accolas, nedum immixtos Italiae rebus
intolerandos fore existimabant.
Sed nec Turcae, maxime qui honestioris fortunae erant, bellum pace atque ocio
mutare recusabant. Videbant enim damno magis quam emolumento illis id bellum esse:
nam praeter quam quod nullo stipendio a rege accepto, sed suo ipsorum sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident, reditibus contracta
item quicquid in continenti de Venetis coepisset, sibi belli
iure haberet, atque eo die populandi uexandique Venetos tam terra quam mari finem
faceret.
Eodem fere tempore accidit Constantinopoli res mira et rari exempli, atque ob id
literis mandanda, quaeque maxime argumento esset uerum Dei cultum coelitus
infundi, purgatamque uitiis mentem illustrari ac in diuinitatis cognitionem induci. Turca
quidam ex eo sacerdotum genere, quos Machomethani
ipsa pugna cum uictore milite Neapolim eo laetior petit, quo paulo ante propior periculo fuerat, urbemque quamquam in Gallos
inclinatiorem, uoluntate ciuium laetisque populi dolorem dissimulantis acclamationibus
ingressus est. Vultus enim et uox humana, uel quum maxime animo disparia sunt, seruire
possunt. Intra paucos dies arx quoque Neapolitana capta, muris eius, qua aditum
Hispani moliti sunt, cuniculo puluere accensibili repleto atque incenso dirutis.
Cumque aliquot annis haec pestis atque immanis bellua ita grassata esset,
seque
apud omnes fere gentes scelerum magnitudine insignem fecisset, nec sumptui rapinae
sufficerent (erat enim cum aliarum rerum, tum maxime pecuniae largitor), duos
Romanae Ecclesiae cardinales, quos et flagitia sua auersari intellexerat, et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta sibi uendicaret. Ad auertendam igitur suspitionem illos una cum pontifice
Gregorius Tertius, Romanus pontifex, abrogato Leoni Constantinopolitano
imperio, eo quod haud recte de religione sentiret, ius Romani Imperii in Francos primum transtulerat, Luithprando Longobardorum rege Ecclesiam Romanam bello uastante, eo maxime tempore, quo ipse Leo urbem Constantinopolitanam aegre a Saracenis
tutabatur, nec sese, nedum Italiam defendere poterat, licet mox, quum centum annos
Romani nomen Imperii Franci obtinuissent, deficiente Caroli Magni genere in Lodouico,
Lotharii filio, id ius in Germanos Leo
nulla uictoria hac gloriosior, nullus triumphus honestior. Caeteris quidem Christianis regibus turpe
est Romanam Ecclesiam, aliena ope indigentem, pati esse desertam, regi uero
Francorum Lodouico nefas, quippe cuius maiores huiusmodi defensio maxime illustres
atque apud omnes gentes celeberrimos reddidit, Christianissimos cognominari fecit.
Dices forsan, Lodouice regum religiosissime, non esse muneris pontificii res ecclesiasticas a Christianis bello repetere, sed potius iure disceptare. Id ita se habere non inficiamur, sed Veneti
― quid enim
iustius quam res praesertim ecclesiasticas a contactis sacrilegio armis repetere? ― consilium, animi magnitudo, opes, rei militaris peritia, militum tum uirtus, tum multitudo, de
uictoria nihil dubitandum est. Quam quum consecutus fueris, Lodouice, humanitatem,
quae uirtus reges maxime ornat, hac uel imprimis causa non exues, ut scilicet te non
praedae cupidine, sed iniuriae propulsandae causa bellum Venetis intulisse omnes intelligant. Quod profecto toto Christiano orbi facile persuasurus es, si uictoriam, cuius spes
magna omnes tenet, adeptus intra fines tuos
singulos eorum, quibuscum de magnis rebus consultare consueuerat, quo quisque amotis arbitris suam liberius promeret sententiam; sciscitatur,
quemnam ex liberis suis potiorem regno administrando censerent. Purpuratorum opulentiores, quique ocio et quieti dediti erant, Achimatem maxime probabant, utpote mitis
hominem ingenii, nec ulla notum in suos asperitate. Armorum uero ac belli cupidiores
Selynem imperio magis idoneum putabant: etenim uir ardentis animi et bellis gerendis
natus esse uidebatur. Maximum natu regulorum regno indignum omnino censebant, eo
quod ceruicosior
quippe quos ne omnibus quidem
Turcaici imperii uiribus aggredi auderet, sed ut, feroces gentes ad Danubium positas imperio nactus, et patrem facilius in suam adduceret sententiam, et spem regni caeteris fratribus praecideret ― nam Turcae Europaei, maxime qui Danubium accolunt,
Asiaticis uirtute longe praestant; ad hoc ut, si fortuna consilio eius aduersata fuisset, se
e proximo ad Hungaros conferret, eorumque amicitia ac opibus et regem Turcaicum territaret, et nouarum rerum cupidis praesto esset. Nam nemo fere regum potest
est et in hanc fortunam
auctum, ita iisdem etiam artibus administrandum.
Quae quum ita sint, milites,
iura, quae liberos parentibus iungunt, his coeptis nulla
ex parte uiolamus, sed potius a deside ad strenuum, cui maxime conuenit, imperium
transferimus. In quod quidem is nostrum ius habet maximum, qui reliquis fratribus uirtute praestat. Vter autem nostrum paternae fortunae dignior sit successione, facillimum
diiudicatu uobis erit, si me cum Achimathe contuleritis. De fratre nihil obloquor, quum
praesertim
Approbant omnes sententiam, hortantur ne cunctetur imperium sibi militum suorum
sanguine parare; se, uel patrem ipsum ferro peteret, prompto animo operam ei praestituros. Tanta fuit seu uis orationis, perorantisue auctoritas, qua maxime rudis et incondita turba incitari solet, seu militum ad ducem amor et admiratio ingenii omnis fortunae
capacis, seu desidis imperii fastidium, praesertim rapto uiuere assuetis.
tantopere certamen accenderet. Neque enim filii faciem noscitabat, atque ut cognouit filium esse, iniecta sibi admiratione paululum uelut attonitum
silentium tenuisse, mox renidentem dixisse habitum corporis filii sui audacię atque animi
elationi haudquaquam respondere. Nempe Scythae eos maxime magnis rebus gerendis
idoneos putant, quos specie corporis excellere uident. In hac pugna ex Selynis exercitu
quatuor millia caesa esse dicuntur, uictores uero circiter quingenti desiderati sunt.
interregni spatium quandoque militari fiunt licentia.
Caeterum Selynes ne profligatus quidem spem regni abiciendam putauit: tantum
fiduciae seu animi magnitudo ei addebat, seu quia exploratum haberet paternum exercitum in se magis quam in Achimathem inclinare. Quam quidem spem uel maxime confirmauit, posteaquam intellexit praetorianos neque orationis lenocinio, neque ulla largitione posse induci, uti Achimathem uiuo parente regnum inire paterentur. Et ne occasioni suae deesset, treis rarę magnitudinis naues frumento onustas e Taurica chersoneso
Constantinopolim misit, ubi
ueritus, ne pater rei indignitatem aegre ferens prouinciarum praefectos (nempe quos ipse ad praefecturas prouexisset) concitaret, bellumque sibi eodem
tempore a patre simul et Achimathe oriretur, opera Ionae, cuius supra meminimus ― et
erat illi idoneus fallendi locus, quia Bazethes ei maxime fidebat ― patrem iter Dymam
uersus facientem, ueneno clam dato, sustulit, aurumque Bizantio exportatum ad se referri extemplo iubet, eo laetior, quia neminem sibi patris mortem sceleri daturum, sed eius
aetati ac aegritudini adscripturum credebat: sic scilicet humanae menti immensa
Romae aderant, hortatur eos, ut patrimonium ecclesiasticum curae habeant, de corruptissimis sacerdotum moribus emendandis nullam prorsus faciens mentionem, quasi magis
opibus quam sacerdotum sanctimonia res Christiana staret, nec satis constaret sacerdotum nomen, quum ob multa alia scelera, tum maxime ob inexplebilem auaritiam
adeo inuisum esse, praesertim apud Boemos, quos a nostris
uanus homo, ut furorem suum, quo tantum Christiani sanguinis in
Rauennati agro effusum est, excusaret, se nulla alia causa Gallis hostem fuisse, quam ut
rebus Italicis consuleret, quum neminem fugeret Italiam sine rege armis ac magnis opibus
instructo nequaquam posse foelicem esse, atque ob id maxime crebro turbari, ac plurimum tyrannide uexari, quia in multos esset principatus diuisa. Vnde recte Plato regem,
Homerico more pastorem atque curatorem nominans, totius, si fieri posset, humani
generis, quasi unius ouilis, unum esse pastorem debere designat.
praesertim ad populationem Veneti agri
conuersi sunt. Quem adeo per triennium fere euastarunt, ut Vincentia, nobili eius regionis urbe, ab omnibus principibus, qui genere ac diuitiis clariores erant, excessum sit, partimque Venetias sese recęperint, partim Veronam abierint. Eo sane hi maxime profecti
sunt, qui et Venetorum imperium, nobilitati aduersum, auersati sunt, et eorum fidei
parum credebant. Id autem temporis Veronam Maximilianus praesidio tenebat.
Hae sociorum clades Bartolomaeum Aluianum, Veneti exercitus ducem, Patauio inuitum
utrunque
in ripis Danubii conditum, alterum Turcaicos limites, alterum Hungaricos finit: nam
quicquid agri in medio iacet cultoribus uacuum solitudo obtinet. Hungari, qui in praesidio Tauruni oppidi erant, conspicati Turcas extemplo conscensis equis obuiam illis
eunt, uestis maxime et equorum Turcaicorum cupidine incitati. Et quum, ut fit, concursando leue inter se certamen aederent, quidam inter Turcas, caeteris et nobilitate et uirtute praestantior, equo eximio insidens, paulo extra suos prouectus praefectum turmae
Hungaricae nomine
principes suos conuertit auctore, ut dictum est, Georgio Scytha; quamquam omnes fere
plebei generis antistites haec coniuratio infamia asperserit, eo quod rustici illos, utpote
sui corporis homines, nulla iniuria ac maleficio affecerant, quum e contrario nobilitati
maxime iniurii extitissent. Qui quidem Scytha, ubi animaduertit multitudinis animum in
nobilitatem accensum, addit ultro effraenatis oratione furorem, ut scilicet excusso
seruitii iugo non modo in libertatem sese uendicent, sed etiam suis principibus dominentur, ratus sibi
quicquid pecora uestra aedunt, nobilitati in praedam cedit. Illis terra aratur, illis uineae
ponuntur, illis greges et armenta educantur: uobis cum seruitute omnium rerum egestas
relicta est. Quod eo grauius toleratu est, quia qui opulentiae causa sunt, hi maxime inopiam sentiunt: tam sane inexhausta est nobilitatis rapacitas. Nec quicquam dubium inter
incolas regni Hungariae refero, quandoquidem nemo ignorat, quae miseriis suis quotidie
domi quisque uestrum experitur. Quis enim nobilium rem ullam instituit, siue ea magni
operis sit, siue factu
adsciscere,
tametsi plaerique Hungarorum huic affinitati, ne regnum ad Alemanum perueniret,
ualde aduersarentur.
Igitur Vuladislauus (neque enim erat adeo hebeti ingenio, quin interdum prospiceret,
quae in rem suam essent) communicato cum amicis consilio, his maxime, qui Sepusiensem
supra modum crescere nolebant, misit ad Maximilianum legatos, qui postularent, ut in
confinibus utriusque imperii locum colloquio deligeret,
uelle sese de summis rebus ad
utrumque pertinentibus cum eo
nemo enim regum aetate sua Maximilianum pecuniae contemptu superauit. Eo colloquio quum multa inter se reges aegissent, quae in uulgus
parum sunt enuntiata, futura tamen affinitas, ut tunc fama ferebatur, inter ipsos inita est.
Quae quidem fama ex eo maxime increbuit, quia Vuladislauus, filia, quae uni ex
Maximiliani nepotibus desponsanda esset, potius in potestatem Maximiliani quam
Sigismundi fratris tradita, eo quod Sigismundus sororem Sepusiensis, qui, ut dictum est,
regi suspectus erat, in matrimonio habebat, in Hungariam
Sigismundus sororem Sepusiensis, qui, ut dictum est,
regi suspectus erat, in matrimonio habebat, in Hungariam regressus est, paucisque post
mensibus Budae moritur. Qui profecto praeterquam quod regiam prolem Hungaris ac
Boemis ex se genitam reliquit, uilissimum regem egit, eo maxime, quod uisus est nulla
prorsus gloriae cupidine duci, quum proprium regum sit omnia ad gloriam referre.
equitibus refugit. Turca
Gaza occupata retulit ad amicos, tentando animos eorum magis quam consilium
exquirendo, an nullo laxamento hostibus dato Aegyptus, sedes Cercassorum imperii,
petenda esset, an modus secundis rebus imponendus, nec solitudo Aegypto adiuncta, ob
aquarum maxime penuriam exercitui transitu perdifficilis, intranda. Videbatur amicis
omissa Aegypto finem imperii Turcaici Gazam statuere, putantibus non nisi magna
manu tam late patentes et diremptas etiam uasta solitudine terras contineri posse; tamen
sententiam
ui capiunt, non modo caedibus ac
direptionibus non temperant, sed etiam ubi egesserint omnes deuictorum fortunas, in
pudicitiam foeminarum, ne religione quidem sacris parcentes,
impii homines impetum
faciunt, putantes tum maxime se uictoria egregie usos, quum eam inhumana libidine
ac crudelitate foedarint, qui rursus, si forte in Machomethanum hominem
inciderint, foeminis molliores et animo et corpore sese ostendunt.
quidem e sua, simul et ciuitatis
dignitate absoluendum curarunt. Interim dum templum erigitur, terra moueri
desiit, Selynisque mors, qui non modo Rhacusanam ciuitatem, sed etiam
caeteros Christianos pariterque Machomethanos maxime conterruerat, opportune
nunciata est, credidereque Rhacusani, ut sunt plaerique mortalium ad spem
suam ampliandam prompti, illum terrae motum Selynis interitum denuntiasse,
non autem ullam urbi Rhacusae significasse
neque belli munia e regia dignitate satis obire potest, sed dempta sibi regis auctoritate
omnia praecario, aeque ac priuatus, agere cogitur. Atque hinc in regem ex egestate contemptus, ex priuatorum uero opulentia superbia, animorum elatio, factiones, et discordiae, rerum publicarum pestes maxime, oriuntur. Itaque contra ac plaerique
Hungarorum opinantur res se habet. Nam regem opulentia maxime decet, priuatos uero
paupertas, qua sane magistra militaris praesertim disciplina semper stetit.
Iam Salomon de bello cum Hungaris ineundo certus erat, quum quidam ex amicis,
aeque ac priuatus, agere cogitur. Atque hinc in regem ex egestate contemptus, ex priuatorum uero opulentia superbia, animorum elatio, factiones, et discordiae, rerum publicarum pestes maxime, oriuntur. Itaque contra ac plaerique
Hungarorum opinantur res se habet. Nam regem opulentia maxime decet, priuatos uero
paupertas, qua sane magistra militaris praesertim disciplina semper stetit.
Iam Salomon de bello cum Hungaris ineundo certus erat, quum quidam ex amicis,
qui in concilio erant, conuersus in illum, Non esse , inquit, festinandum, temereue quicquam
autem fere nobiles apud Hungaros, Boëmos
ac Dalmatas, quibus Lodouicus Casimirus imperat, militiam exercent. At contra Turcae
ex mancipiis et pastoribus, magna ex parte Illyricae ac Moesicae nationis milites fiunt.
Vnde, ut omittam Christianae reipublicae regionum periculosam, religioni maxime,
diminutionem, nec Romano pontifici ullo pacto ferendam, ab his uinci et in seruitutem
redigi conniuente summo pontifice et Sacro Romanae Ecclesiae Senatu non magis gloriosum Turcis quam Christianę nobilitati turpe esse existimandum est.
iacturam, quam quae olim facta est
Constantinopoli euersa, propterea quod harum altera urbs, antequam ab hoste caperetur, a Romana iam societate per summum scelus ultro defecerat, altera regi socio, et in
Romanam Ecclesiam optime animato, non sine Italiae periculo, Hungarorum maxime
negligentia et hostili fraude adempta est.
Lodouicus interim, misso cum parua manu ― iustus enim exercitus inopia stipendii et
terrore omnia complente subito contrahi nequiuit ― ad Drauum amnem Stephano
Bothere Iuniore naderespano
Tauruni moenia a duobus Moesis schismaticis prodita hostilibus machinis
diruuntur; incolae urbem incensam relinquentes in arcem confugiunt; quam Turcae
oppidum ingressi terribiliter quatiunt.
ualde uenerantur, et amicos Dei appellant, existimantes Christi leges humanum
genus tenuisse, quoad Machomethus non tam eas abrogaret quam suas conderet. Nam
ubique Christum honorifice appellat, et uerum Dei legatum ad homines missum fatetur,
sibi ipsi per imprudentiam repugnans, quandoquidem eum maxime probat, cuius instituta, quasi ab homine inuenta, gloriae cupiditate deprauatus latenter antiquare conatur.
Nempe quem probabat, si sibi constare uoluit, sequi debuerat.
Ita Moesi inconsulto metu seque patriamque perditum iuere, Hungari uero ab equite in abeuntes immisso, interfecti,
corporis mollities obest,
quandoquidem, quod apud caeteras gentes turpissimum est, dum sui collatis signis cum
hoste depugnant, reges e castris in aciem non prodeunt, sed in praetorio sedentes euentum expectant, cura bellicae rei ducibus delegata. Quin etiam quo tempore ardor certaminis maxime excitatur, equo regio in compedes coniecto regem castra excedere non
sinunt, censentes neque illum esse periculis obiciendum, quandoquidem imperatore
adempto uel uictor exercitus turbari et in fugam conuerti facile soleat, neque rursus ei
fugae facultatem suis laborantibus
admodum curans, quid de se homines sentiant, de religione lucrum sectari in animum induxerat, ne discederet ab eorum instituto, qui nimia pontificum indulgentia omnia uenalia
Romae semper habuere.
Quo scilicet tempore a Boëmis maxime, ut est ea gens liberioris linguae, et ecclesiastico luxui aduersa, cauponari magis pontifices quam e sacerdotali integritate pontificatum gerere dicebantur, et Christi altaria nummulariorum mensae
appellabantur. Proinde nihil magis pontifici curandum est, in quem sane omnium
5
6
7
* maxime KZ:
maxima M
8
9
ita in principe ignauiae proximum, belloque assuetis ualde
ingratum; ad haec quod delinquentium peccata eius socordia impunita essent,
maximamque ob id infamiam subibat, tum quod ultimam fere pecuniae inopiam
pateretur, quae res uel maxime principes multitudini uiles facit M:
deest in g: habent AKZr
94
Z
** post
incitante exp. caeterum Deo abnuente nihil posse agi humanis
consiliis aduersus reges, quum saepe alias, tum eo tempore maxime declaratum est
M: deest in Kg: habent
AZr
97
excedere,
atque a potestate Rhacusanorum omnino exemptas Iaxiae tradi; Rhacusanis
oratoribus apud Caesarem necquidquam nitentibus, ne insulae, fidelibus
sociis, falsis Iaxiae criminibus, adimerentur. Sed crimen ualuit eo maxime,
quod Rhatanei Canalensisque agri diuisio, eiectis ueteribus colonis, parum
purgata esset; cum insulani, alienae cladis exemplum, metumque, qui non
uanus esse uidebatur, in suam defensionem contulissent. Itaque, licet
* exanimatus
KZg: examinatus M
** maximo KZg:
maxime M
257
* fugiebat
suppl. gr: deest in mss.
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.