Your search found 1503 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 506-639:

volet hoc sine scripta revolvere Sacra,
Sudabit frustra, proficietque nihil.
Quin etiam caeco dubitans errore feretur,
Et vera cedet devius ipse via.
Contigit hoc linguae sine cognitione Sophistis,
Quos error varius per loca caeca tulit.
Huc igitur quicunque aliis caelestia praefers
Commoda, qui Christi dogmata scire studes:
Huc age, non fallet certe tua vota quod optas:
Hunc lege, et assidue volve revolve Librum.
Tu vero certissima clavis Olympi,
Ianua tu demum es, tu via, vita,

caeco dubitans errore feretur,
Et vera cedet devius ipse via.
Contigit hoc linguae sine cognitione Sophistis,
Quos error varius per loca caeca tulit.
Huc igitur quicunque aliis caelestia praefers
Commoda, qui Christi dogmata scire studes:
Huc age, non fallet certe tua vota quod optas:
Hunc lege, et assidue volve revolve Librum.
Tu vero certissima clavis Olympi,
Ianua tu demum es, tu via, vita, salus.
Tu librum solus, tu regna paterna recludis,
Scripturas aperis, ferrea corda domas.

versiones, et fidi Sacrarum literarum interpretes, praesertim qui textum magis dextre tractarunt. Verum quoniam haec res longe maximi momenti est: ideo, licet in toto hoc opere ea tractentur quae huc potissimum spectant, tamen etiam hunc proprium tractatum constituam, in quo Regulas recte cognoscendi Sacrum volumen proponam. Primum vero ex eo ipso non paucas depromam, quae proculdubio optimae certissimaeque erunt. Deinde alia serie recensebo eas, quas vel alii hactenus

tantis miraculis, de quibus dicit ipsemet Dominus: Si non creditis mihi, at credite propter haec opera quae Pater mecum operatur. Et Nicodemus ait: Scimus quod a Deo venisti magister: nemo enim potest talia facere, nisi Deus sit cum eo. Et turbae dicebant: Num Meschias veniens maiora hisce faciet? Huc referatur etiam eversio Hierosolymae, cultus ac gentis. Igitur quod dixit ac docuit IESUS, eiusque Apostoli, verissimum est. Hanc summam totius veteris ac novi Testamenti duobus hisce Syllogismis contentam, animo complecti initio, ad cognoscendas rectius Sacras literas utilissimum est: sicut ad

fontes, tum contextum ac sensum loci, tum etiam aliquas vicinas dictiones, quae eam facile prodent, tum denique etiam accurata significationum cognitio ac distinctio. 10 Aliquando porro propria quidem significatio unius vocis perspicua est: sed quia figuras habet multas, easque modo huc, modo illluc inclinantes, dubitare solet Lector, quomodo ibi usurpentur. Ac ne de diversis tropis unius vocis dicamus, etiam unus idemque tropus eiusdem vocis varie usurpatur, ut Leo et Fermentum per metaphoram alias in bonam, alias in malam partem accipiuntur. Remedium est huic malo:

sive modum excedat, id se divino quodam zelo facere: sive modum adhibeat, se studio accommodandi ad ipsos auditores facere. Mundus alium quendam modum agendi habet. 20 Quarto loco numeravimus inter circumstantias, Causam aut Consilium: ex quo magna ex parte pendet actio. Huc enim etiam affectus animi, intentio aut voluntas pertinet: de qua verissime dicitur, Quod volluntas et propositum distinguant factum. Paulus coram tota Ecclesia Antiochena duriter obiurgaverat Petrum, quod se metu Iudaeorum a familiaritate gentilium Christianorum subtraxerat. Id non tantum

utque mirifice sese invicem eius libri singulaque loca ac sententiae illustrent: item ut, licet somnolento ieiunae videantur, tamen impossibile sit incidere ullam necessarum scitu quaestionem, quae ex eis dissolvi ac illustrari nequeat, si modo plura loca aut dicta inter sese solerter conferantur. Huc accedit brevitas seu Laconismus Scripturae, item quod non videatur ullus liber in Bibliis ita prorsus Methodice et plenissime de ulla materia disserere, quin non paucae sententiae illis desint, quas aliunde peti necesse sit. Ad istam utilitatem collationis locorum valde facit, quod

plurima dicta facilime conciliabit. Ea enim ostendunt, vel sermonis non esse eum sensum, quem externa species praese ferebat, aut nos pro nostra imperitia putabamus: vel res non esse easdem utrobique, seu subiectum, cui contraria tribuuntur, seu res aut quasi praedicata quae toti attribuuntur. Huc facit, quod Quintilianus monet, quod si diligenter legem consideraverimus, reperturi simus in ipsis verbis aliquid, quod antinomiam dissolvat, et mentem fuisse authoris aliam ostendat. 10 Quarto, circumstantiae de quibus supra diximus, multa loca conciliabunt: ut, tempus conciliabit

ac carni, et peccator esse: modo contra, sanctus, iustus ac Deo serviens, quod quatenus renatus est, accipi de eo debet. Sic multa quae de uno Christo dicuntur, videntur contradictoria: ut, eum nesci re horam iudicii, etc. nisi iam ad humanam, iam ad divinam naturam referantur. Huc referri posset torum caput Tit. 1. In una re plura sunt aut respici debent. 16 Aliquando aliquid negatur, aut contra, in alio gradu, quod in alio affirmatur, aut contra: ut Homines dicuntur boni aut sapientes, et in summo gradu negantur. In actis cadente Paulo audierunt et non.

imbecillis, et denique ubi de illis occultis hypocritis, seu putribus piscibus, et infrugiferis palmitibus, ut eos Christus pingit. Usitatum enim est in omnibus linguis, ut generales loquutiones aliquando tantum in aliquas partes aut species illius totius de quo sermo fit, respieiant. Huc referatur, quod alia sit ratio Ecclesiae militantis, et alia triumphantis: et tamen non raro aliqua dicuntur de hac militante, et multum adhuc sordum habente turba, quae proprie in altera vita perfectae Ecclesiae convenient. Huc referantur omnia dicta quae pronunciant praesentem Ecclesiam esse

partes aut species illius totius de quo sermo fit, respieiant. Huc referatur, quod alia sit ratio Ecclesiae militantis, et alia triumphantis: et tamen non raro aliqua dicuntur de hac militante, et multum adhuc sordum habente turba, quae proprie in altera vita perfectae Ecclesiae convenient. Huc referantur omnia dicta quae pronunciant praesentem Ecclesiam esse mundatam, esse sine rugis ac macula, esse columnam veritatis, et quod errare non possit, etc. quae in hac quidem vita aliquatenus ad perfectiores referri queunt, de reliquo vero coetu hic inchoantur, in altera vero

allegoriam, cum docetur non ad literam accipienda esse quae scripta sunt, sed figurate intelligenda: quomodo in prima sua epistola ad Corinthios, capite decimo Paulus Apostolus historiam Exodi notat, allegoriam fuisse populi Christiani, et patribus omnia contigisse in figura. Plura huc pertinentia refert idem Augustinus de Vera religione, capite quinquagesimo. Distinguamus, inquit, quam fidem debeamus historiae, quam fidem debeamus intelligentiae, quid mandemus memoriae, verum esse nescientes, sed credentes tamen. Et ubi sit verum, quod non venit et transit, sed semper eodem

retinenda est, ut pro sententia praesentis loci consideretur, quod per similitudinem dicitur. Sed observationes plures congerere supersedemus. Magis optamus, ex ipsa allegoriarum artificiosa tractatione, qualis tum in sacris libris, tum insanctorum patrum commentariis conspicitur, addisci quae huc pertinent: quam ex nostris Annotatiunculis. Augustinus, ubi illi visum fuit allegorias adiungere, caeteris patribus visus est felicior, sicut etiam parcior. Recentiores non ita multum, et (ni fallor) ad evitanda apud imperitos offendicula, (nonnulli enim nostra aetate

consequendum requiratur. Non enim una tantum quaedam epera ac cognitio, eum plene complecti ac perficere potest. ¶ Existimo igitur quadruplicem intelligentiam necessariam esse illis, qui in Scripturis sacris utiliter versari cupiunt. Prima est, qua Lectores voces singulas intelligant. Huc requiritur qualiscunque scientia Sacrarum linguarum, Hebraeae potissimum, deinde et Graecae. Sine hac cogeris, Lector, ab aliorum pendere iudicio, aut potius divinare significationem, cum facile etiam ab ipsius interpretis mente aberrare queas, dum non mox animadvertis, quid ille respexerit,

minae ac promissiones, et omnino praedictiones divinae ut tanto clarius nobis ubique eius veritas elucescat, nosque in nostra fide confirmet. 15 Postremo, ut aliquando tandem hasce historicas observationes finiamus, sit historicae lectioni hic potissimum scopus praestitutus, et huc labor omnis tendat, uberem ut eruditionem Spiritualem ex divite segete historiarum demetas. Narrationum nulla tam est sterilis, quin ex ea dogma aut redargutio falsae doctrinae, aut vitae institutio, aut consolationes decerpi queant. Quomodo vero istud apte fiat, Christus et Apostoli in illis

et amplificationum studiosus coaceruator. Denique ea quoque omnia operose congerit, quae ad movendos adfectus conducere arbitratur. In summa, nihil omittit quod modo ad persuadendum inculcandumque animis vim habet. Siquidem hic eius scopus est, huc universus tendit labor, ut omnes ad agnitionem peccatorum; ad fidem, ad puram invocationem Dei, ad vitae emendationem pertrahat: et si fieri possit, in novos prorsus homines transformet. Huius autem tractationis absolutissima exempla videre licet primum in Prophetarum et Christi

vel minus apte redditum, vel sententiam perturbans, offenderit, clarius id reddet, ratione etiam auditoribus exposita. Id inquam primo perficere loco decet. Apta enim versione proposita, via ad res de quibus agitur, dex tre explicandas feliciter strata est. 2 Secundo loco doctor animum huc intendit, ut proprie demonstret quid dicatur. Quod quo perficiat, repetit ante omnia, si expedire arbitratur, summam eius partis quae excutienda occurrit, strictim quid in ea contineatur aperiens. Quod si eadem plures in partes diducitur, non pigratur indicare, exordium, aut propositionem, aut

omnis religio. Primum est hoc mandatum et ultimum: hoc in libro vitae conscriptum, indeficientem et hominibus et angelis exhibet lectionem. Legat hic unum verbum, et in hoc mandato meditetur Christiana religio: et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas promanasse, et hinc nasci et huc reverti quicquid Ecclesiastica continet disciplina, etc. Idem de lib. novi et veteris Testamenti: Hae literae Sacrae, hi libri integri numero et authoritate: aliud cum istis est nihil comparandum: quicquid extra hos fuerit, inter haec sancta et divina nullatenus est

parvulis praestita, huius temporis et aetatis est, ut Dominus in Evangelio demonstrat dicens: Confite or tibi Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et intelligentibus, et revelasti ea parvulis. Ecce declarationis et illuminationis et intelligentiae tempus: absconsa enim huc usque sunt. In his diebus haec declarantur, et declarata illuminant, et illuminata intelligentiam parvulis subministrant. Fiunt per hanc intelligentiam sancti Spiritus iam capaces. Idem in Psalmi 134. enarrat. Secundum Apostolum, quae in lege sunt, umbra est futurorum: quae in ea

et quod opere exequi cupias, semper corde meditari. Rudi adhuc populo, et hominibus ad obedientiam insuetis, per Moysen imperatur a Domino, ut in signum memoriae qua praecepta Domini recordentur, per singulas instrumentorum fimbrias habeant cum cocco hiacynthi coloris insignia, ut etiam casu huc illucque respicientibus oculis, mandatorum caelestium memoria nascatur. Et mox paucis interpositis: Tibi vero servanti non iam literae praecepta, sed spiritus, Divinorum mandatorum memoria spiritualiter

occupationes facile hac vacatione compenses. CYPRIANUS SERMONE DE BAPTISMO CHRISTI. Legat hic unum verbum, et in hoc mandato meditetur Christiana religio, et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas emanasse: et hinc nasci, et huc reverti, quicquid Ecclesiastica continet disciplina: et in omnibus irritum esse et frivolum, quicquid dilectio non confirmat. Praecepisti, Domine, ut audiamus dilectum filium tuum: gratias tibi agimus, quia nos eius magisterio commendasti. Nos vero ex praecepto tuo, eius doctrinae nos tradimus

sacri eloquii est, ut res semel dicta pro confirmatione replicetur. Gregorius 28. Mor. 16. cap.

EXPLICATIO. In Iob multis verbis quasi per exaggerationem et amplificationem ostenditur, mari terminum positum, ne transiret fines suos. ait enim: Usque huc venies, et non procedes amplius: et hic confringes tumentes fluctus tuos. Quibus verbis confirmatur maris intra suos terminos certissima cohibitio. Et August. in Psalmum 32. Cum (inquit) dicitur, Consilium Domini manet in aeternum, cogitationes cordis eius in seculum seculi. repetitio

prophetatus ait: In capitulo libri scriptum est de me. Quicquid ergo dixeris, si ad eum referatur, qui in principio erat apud Deum, et Deus erat verbum: unum volumen est, et innumerabiles libri, una lex, unum Evangelium nominantur. Quod si diversa discrepantia disputaveris, et curiositate nimia huc atque illuc animum diduxeris, etiam in uno libro multi libri sunt. Unde dictum est: Ex multiloquio non effugies peccatum. Cum ea quae non accidunt Deo, tanquam illi accidant, loquimur, eum facere agnoscimus, ut vobis accidant ea duntaxat, quae laudabilia sunt. Et hoc quantum

aut bovis, pro homines, boves. Exiccavit aquas maris rubri, id est mare rubrum. Sic Homerus saepe βιη, vis Herculis, Achillis, aut Aeneae, pro ipsis ponit. Sic vulgo dicunt, Tua clementia, dignitas, humanitas, praestantia, pro Tu. Maiestas Caesarea aut regia huc adveniet, pro, Ipse rex aut Caesar. Hunc loquendi modum, vocat Erasmus mutationem personae in qualitatem. Tale quid videtur esse similitudo imaginis, iugum oneris, indignatio irae. 20 Epitheta, Quintilianus apposita vocat, alii attributa, sunt nomina aliis attributa, quae plerunque

loquitur. 34 Aliquando autem talis periphrasis aliquid plus complectitur, quam simplex nomen. nam aliquas rei conditiones indicat: ut cum dicit David, Sanguinem istorum hominum bibam. 1. Sam. 23. 1. Paral. 23. pro. Aquam istorum, hostium scilicet, cum periculo vitae illis ereptam, et huc allatam. Sed de periphrasi suo loco docetur plenius. 35 Nonnunquam subiectum aut praedicatum non sine obscuritate circumscribitur, cum unica voce exprimi posset: videnturque duae orationes aut plures esse, cum sit unica. Proverb. 12, Qui loquitur veritatem, annunciat iustitiam:

quam me missum: illius enim gratia me recipit, ut quod servo aut legato bene ab aliquo fit, Domini causa fit. Matth. 24 simpliciter dicit: Caelum et terram transitura, verbum vero Christi non transiturum: at Luc. 16 habet, Facilius est caelum et terram transire, quam unum apicem de Lege. Huc referre possis illam regulam Erasmi: Negatio non semper privat aut removet, sed tantum corrigit. tametsi alio potius pertineat. Vicinum huic est, quod saepe ac simpliciter dicuntur, quae comparativa intelligenda sunt: Quisquis scandalizaverit unum de hisce minimis, bonum ei est, ut appensa mola

vel ἐν ὧ γὰρ τὸ ἀδυνατον. Quandoquidem enim impotentia legis imbecilla erat per carnem, etc. 16 Multa exempla possent ex capite Confusionum huc transferri: ut illud Ezechielis 14, Sicut est iniquitas quaerentis, sic prophetae erit: pro, Sicut est iniquitas pseudoprophetae, sic etiam consulentis eum erit, quae ibi legi et expendi poterunt. 17 Non raro Syncategoremata aut consignificativae particulae plane desunt, vel in

aut pro vera iustitia a Deo censetur. 2 Quia nobis a Deo per imputationem donatur. 3 Quis ipse filius qui eam praestitit, est verus Deus. 4 Quia eam Deus mirabili consilio ac mysterio excogitavit, et proposuit generi humano, ut omnes per eam, et per nullam aliam serventur: quia sicut Paulus huc respiciens inquit Rom. 10, Dum propriam iustitiam statuere volunt, iustitiae Dei subiecti non sunt. 5 Et denique quia est instauratio, vel instaurat imaginem iustitiae divinae, nobis initio inditae. 38 Quod autem talis locutio Scripturae usitata sit, ut id alicuius dicatur, quod

Omnes viae tuae veritas, id est verae. 1, Corinth. 1, Christus factus est nobis iustitia, sapientia, sanctificatio: id est, noster iustificator, doctor et sanctificator. Christus est scandalum, aut stulticia. Qui Hebraismus habet maiorem emphasin, ut Ter. Tu es mera sapientia. 43 Huc quoque referri potest et illa constructio, cum substantivum est in subiecto: accidens vero in praedicato ponitur cum litera ל Lamed significante In: ut Ies. 4, Die illa germen Domini erit in magnificentiam et gloriam, id est magnificum et gloriosum. Verum

ad nativam significationem rerum, eo loco exprimendarum. Gen. 50, Vos cogitastis adversus me malum, sed Deus cogitavit bonum: pro, vertit vestrum malum consilium in bonum. Alludit ad praecedens, Cogitavit, eoque minus rem ibi significandam exprimit. possis dicere illud verbum esse ibi novatum. Huc possis referre allusiones. Contra rerum connexiones ad verborum naturam et constructionem interdum male inter se connectuntur. 26 Utile igitur est monere rudiores de priore, ut discant verborum genuinam vim, seriem naturamque cognoscere. Necesse vero de posteriore, ut rerum naturam

communem quandam opinionem, apparentiam aut existentiam. Ioan. 5, Si ego de meipso testor, testimonium meum non est verum: id est, Sic omnium hominum more ac opinione receptum est, ut cum omnes sint mendaces, et sui nimium amantes, nulli de seipso gloriose, ac in suum commodum testanti credatur. Huc possis referre, quod Christus dicit Ioan. 15, Si non venissem et locutus essem eis, peccatum non haberent. Nunc autem non habent, quod praetexant peccato suo: id est, Possent aliquam speciem insontium sua excusatione sibi accersere, ut ibidem ex posteriore parte Hemistichii apparet.

a Deo, qui nos facit salvos, iustos, gratos et studiosos. Unde et econtrario dicimus, quod ipse est Deus salutis et virtutis nostrae, et gratiae et pacis, et iustitiae, fidei, et spei et charitatis: quia ipse est omnium horum autor, ipse seminator casti consilii, a quo et sancta sunt desideria. Huc referri posset Regula, quod inversae locutiones interdum idem valeant. de qua re dixi in constructione Nominis. Non raro duplicantur et triplicantur huic linguae tropi: ut Isa. 11, Tunc concident vomeres in falces, et gladios in lanceas. Ubi primum abolitio instrumentorum

continere, referendum sit ad expugnationem veteris Adami, eiusque vitiorum aut malorum fructuum, aut etiam impietatis et errorum: contra autem, cum aliquid suave, amoenum, aut voluptuarium, tum pertineat vel ad spiritualia bona et gaudium Spiritus, vel etiam ad charitatem, ut liber Canticorum. Huc aliqui referunt etiam ea dicta, quae de Meschiae bellicositate et adversariorum expugnatione dici videntur: quod ea in primo adventu magis pertineat ad expugnationem impietatis hominum, quam ad ipsorum proprie perditionem. Quod sane aliquatenus admitti posset, tam etsi etiam in primo adventu,

ut Cain, pro parricida, David, pro musico, Samson, pro forti. Sic Elias ponitur pro praestantis zeli propheta. Sexto, cum nomen gentis pro aliqua sua insigni proprietate: ut, Aethiops aut Emorrheus, vel etiam Sodomita, pro impio: sicut Deus dicit, suum populum esse Emorrheos, et esse ex Sodoma. Huc omnino referri possunt locutiones, cum definitio aut descriptio pro definito ponitur: ut filius hominis, pro Iesu aut Ezechiele. Sic sathan dicitur princeps mundi, adversarius, tentator, inimicus homo: et Christus dicitur rex Israel, filius David. Sic Deus dicitur habitator caeli, iudex mundi,

quae spiritus. Talia sunt in Scripturis innumera. Deseruistis fontem aquae viventis, et fodistis vobis puteos, non continentes aquam. Exposuistis pecuniam vestram pro nos pane. Multi venient ab Oriente et Occidente, ut accumbant in regno caelorum cum Abraham, filii vero regni excludentur. Huc referri posset parabola trabem habentis, et alienam festucam extrahere conantis. COMPARATIO est amplificatio collatione similium aut dissimilium, maiorum aut minorum facta: ut cum Prophetae exaggerant peccata Iudaeorum collatione asini aut bovis agnoscentis suum herum: collatione

oculis sunt subiecta fidelibus, et quae ipse sibi tradit spectator. At sacrae Literae adhibent istas picturas, non tantum ut moveant tanto magis lapideum cor hominis ad metum minarum et desiderium promissionum: sed etiam, ut tanto certius confirment id omnino fore ita, ut praedicitur. Huc pertinent etiam Sacramenta et variae picturae vel visae, vel alioqui expressae Prophetarum: ut sunt etiam in Apocalypsi. PROSOPOGRAPHIA, est personae descriptio, vel a moribus ac animo, vel ab externa specie. A moribus: ut cum Moyses dicitur fuisse omnium mansuetissimus, sicut et

dat enim corpus rebus incorporeis. Inquit igitur praedictus Psalmus: Misericordia et veritas sibi obviaverunt, iustitia et pax sese mutuo osculatae sunt: Veritas de terra germinavit, et iustitia de caelo prospexit. Sic saepissime vitia, virtutes et regiones sub specie muliercularum inducuntur. Huc referre possis, quod etiam in novo Testamento totus coetus piorum unum corpus esse pingitur, et singulis membris non tantum affectus, sed etiam sermo tribuitur: ut Roman. 12, et prior. Corinth. 12, Non potest autem oculus dicere manui, non est mihi opus te: aut rursus caput pedibus. non est

etiam actiones depinguntur, ut urbium oppugnationes, expugnationes, incendia, diluvia, tempestates, naufragia, conflictus, et similia. Canitur vulgo cantilena de Papiensi conflictu, quae et verbis et sono, ac musica ita exprimit procinctum et conflictum, ut coram eum videare spectare. Huc, et etiam ad praecedentem figuram referre possis illam terribilem et horribilem descriptionem adventus exercitus Babylonii, Ioel. 2. cum inquit: Clangite tuba in Zion, et vociferamini in monte sancto meo, contremiscant omnes habitatores terrae: quoniam venit dies Domini, quia prope est. Dies

totum hominem. Psal. 7, Dies pro tempore, Hodie pro praesenti, Cras pro futuro, Heri pro praeterito, valde usitata sunt. Illustris pars saepe sibi sumit totius locum, dignitatem aut nomen. Sic Sion pro tota Hierosolyma, Hierosolyma pro tota Iuda, Iuda pro toto populo. Huc referre possis et illa, quod Matth. 7 sententia, Quod tibi vis fieri, alteri facito, dicitur complecti aut etiam esse summa totius Scripturae: et eiusdem 22, quod duo praecepta charitatis, totam Scripturam contineant: et Rom. 13, quod dilectio proximi sit legis impletio. Item quod

construantur: quin etiam quod in plurali pro uno certo individuo interdum reperiantur: quod nomina collectiva notent unum singulare: quodque paterfamilias accipiatur pro tota familia: et omnino, quod latiora pro angustioribus, et vicissim substituantur: supra in tractatu de Nomine abunde disserui. Huc recte referri posset illa prophetica figura, quod sub uno Antichristi aut Babyloniae meretricis nomine aut persona, de tota illa Babylone aut abominationum confusionis desolatione disserit. Quod nunc quidem clarum est: utpote Dei beneficio revelatum, at olim ignotum. Verba quoque

quandoquidem Esau, Gen. 33, clara fraternae dilectionis ac pietatis signa ostendit, unde Lutherus servatum probat: sicut et plurimi ex eius posteris servati sunt. Ponitur ergo verbum affectus Odi, pro aliquibus eius operibus: sicut modo de verbo Dilectionis et Doloris dixi. Huc etiam referre possis, cum anini affectus aut etiam quaecunque rei veritas pro sola eius specie aut etiam iudicio ponitur. Sic forte Marci 10 dicitur Christus dilexisse illum divitem iuvenem, qui quae rebat ex Christo quid faciendo vitam aeternam consequi posset: iussusque servare legem,

doluerit, quod ob iuramentum cogeretur eum interficere: cum appareat omnia ea ab illa vulpecula simulata fuisse, et studio arteque talem tragoediam subornatam. Sic et Christus dicitur dilexisse quendam iuvenem, gloriantem de sua legis observatione: cum tantum innuatur eum amice illum appellasse. Huc et referas dictum, Qui parcit virgae, odit filium: secundum externum opus de internis pronunciat, quasi dicat, perinde certe eum negligit et perdit, ac si extreme eum odisset. Hisce vicina sunt, Diligere verbis, Diligere opere. Vocabula enim internorum motuum, externis actionibus et

misericordia, amor, cura, spes in aliquem, aut expectatio. Per abitionem aut aversionem ab aliquo, eius neglectio. Sic oculi alicuius ad aliquem esse dicuntur, in quem scilicet sperat: super aliquem, quem scilicet curat. Sic et Germani, Einem anderen in die hende sehen: pro, sperare illius opem. Huc pertinent omnes actiones externorum sensuum, positae pro internis actionibus: item varii motus ac gestus corporis, pro internis. Verum haec omnia supra in Metonymia exposita sunt. Remotiores externaeque causae, pro vicinioribus ac internis ponuntur. Sic oculi dicuntur concupiscere,

pro vicinioribus ac internis ponuntur. Sic oculi dicuntur concupiscere, misereri, parcere, irritari: cum illi tantum nuncient ac monstrent menti obiectum concupiscendum, miserandum, aut cui merito parcendum sit: atque ita praebeant solum occasionem aut causam illis animi affectibus aut motibus. Huc declarationis gratia referri posset, quod Caesar, strata in Philippis Pompeii aut optimatum acie, exclamavit: Sic voluerunt: id est, suis iniustis contra me consiliis et actionibus huic malo causam praebuerunt. Tale forte est illud Act. 13, indignos vos iudicatis vita: id est, perperam

quod scilicet verba saepe intelligenda sunt secundum potentiam, non secundum actum. Sic accipiendum est illud Iohan. 1, Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: id est, potest omnes illuminare, omnibus illuminationem acquisivit: non quod reipsa aut actu omnes illuminet. Huc aut superius ad ius potest referri, quod toties Christus omnes redemisse, omniumque peccata expiasse, patremque omnibus conciliasse, et totius mundi peccata abstulisse dicitur. Intelligenda enim sunt talia dicta de iure aut potentia: omnes enim homines potest passio Christi salvare, omniumque

sicut Augustus in spongiam incubuit mea Tragoedia Aiax. Qui abnegaverit me coram hominibus, abnegabo et ego eum coram patre caelesti, id est, destituam, non iuvabo, non intercedam: tantum alludit ad praecedens Nego. Sic, Facite vobis amicos de iniquo mammona: allusio est ad verba Parabolae. Huc pertinent quae per allusionem, τὸ ἐν δύνασαι, si potes credere, alludens ad illud ipsius, Iuva si quid potes, etc. Sic aliquando sequentes voces trahuntur ad praecedentia, ut constructio Graeca. Verba ac voces aliquae ob

Roman. decimoquarto, Alius iudicat diem praedie, alius iudicat omnem diem, id est, perinde censet aut habet. Posterius non proprie accipitur. Ibidem, Id iudicate potius, ne scandalum ponatis, pro id agite: quasi dicat, multum iudicare vultis alios fratres: at vos potius id iudicate vel agite. Huc referre possis illud Horatianum praeceptum: Dixeris egregie, si callida verbum fecerit iunctura novum. Sicut Terent. in Eunucho: Cur ego te conspicor in hisce regionibus? Vobis fretus. Scis quam fretus. Ubi posterius Fretus plane innovatum est. Sic Christus et Paulus novant significationes

ut declaret efficaciam precum. 9 Similitudo est, ubi cum proposita re aut sententia aliquod simile aut etiam plane dissimile, peradverbia similitudinis confertur: ut sicut Ionas fuit tres dies ac tres noctes in ventre ceti: sic oportet etiam filium hominis tres dies esse sepultum. Huc proverbia Salomonis referre possis, nisi quod illa simul sunt sententiosa. Quintilianus hoc modo de discrimine Similitudinis et Metaphorae consentiente cum Aristotele pronunciat. In totum autem Metaphora brevior est Similitudo, eoque distat, quod haec comparetur rei quam volumus exprimere, illa

se accingat. Sic Deus vult indicare summam arctissimamque adiunctionem populi Israelitici per subligaculum, inquiens Ier. 13, Sicut subligaculum adhaeret lumbis viri, sic ego applicavi mihi domum Israel. Sic et Ier. 43. eadem vis huius Metaphorae urgetur: Sicut pastor induit vestem suam. Huc etiam facit commune notumque proverbium: Indusium propius est pallio. Haec volui iam dicere, tum ob explicationem loci Paulini et vestis nuptialis, tum etiam, ut hinc discamus cavere errores, qui nobis in Metaphoris occurrere solent. Solent Grammatici eas vocare Metaphoras

sicut plerunque Graeci et Latini: sed vel ita recto ordine recitant, non adhibentes applicationem, ac si pars reliquae materiae essent: ut, An nescitis, quod parum fermenti totam massam fermentet? Item, Non oportet vinum novum in veteres utres imponi. Et omnes omnino Parabolae sine explicatione huc referri possunt. Sic Christus utitur similitudine habentis trabem in oculo, et obiectantis festucam proximo, Matth. 7. et similitudine utrium ac vini infusi, ut si esset pars reliquae propriae orationis. Multo vero magis perspicuus fuisset sermo, si fuisset per modum similitudinis proposita.

ut, Si caecus caecum ducat, uterque in foveam cadet. Roman. 5, Sicut per unum hominem intravit peccatum, et per peccatum mors: sic per unum hominem venit iustitia, et per iustitiam vita. Verum plerunque deficiens collationis membrum, facile ex altero et contextu intelligi potest. 16 Huc pertinent typi: ut, Christus maledicens in via infrugiferae ficui, primum pingit populi Indaici statum, nempe culpam et poenam, postea etiam efficaciam fidei docet, posterius ac minus principale applicat, alterum non. Sin minus principale applicat in lotione pedum, nempe modestiam et mutua

a Tiberiade iuxta locum, ubi comederunt panem, postea quam gratias egisset Dominus. Cum ergo vidisset turba, quod Iesus non esset ibi, neque discipuli eius, ascenderunt et ipsi naviculas, et venerunt Capernaum, quaerentes Iesum. Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi quando huc venisti? Respondit eis Iesus, et dixit, etc. Hic videmus, prius narrari, quod vulgus, reperta unica navicula prope Capernaum, in qua soli Apostoli sine Domino transfretaverant, animadverterit, et miratum sit Christum sine navi ultra stagnum nenisse, quam quod illud

ut Papistae hinc probare volunt. Marcus clarius dicit: In aeternum. Sciendum igitur est, quod cum quid de uno quopiam negatur aut affirmatur, non mox de diversis diversum statuitur. Iudicum 21 iubent interfici omnes mulieres, quae cognoverunt virum, non negant alios aliquos interficiendos esse. Huc referantur multa dicta, quae habent donec, usque aut alias voces metam temporis indicantes. Coruus (sicut habet vulgata translatio) non est reversus, donec siccarentur aquae: negatinterea reversum esse, non affirmat postea rediisse. Matth. 1, Non cognovit eam, donec peperit: negat de eo

habent donec, usque aut alias voces metam temporis indicantes. Coruus (sicut habet vulgata translatio) non est reversus, donec siccarentur aquae: negatinterea reversum esse, non affirmat postea rediisse. Matth. 1, Non cognovit eam, donec peperit: negat de eo tempore, non affirmat de posteriore. Huc et alia de Donec referenda sunt. Scortatores et adulteros iudicabit Deus, Hebrae. 13. Duplex paralogismus hinc oriri posset: affirmat enim Paulus, quod Deus castigabit scortatores et adulteros, non negat de aliis sceleratis. Item licet affirmet, quod ipse Deus eos castigabit, non negat tamen,

nicht einen hast? Eiusmodi est illud Mar. 4, Quomodo omnes parabolas intelligetis? quasi dicat, profecto in hac vestra stupiditate non intelligetis. Luc. 6, Quomodo potes dicere fratri tuo: Frater sine eiiciam festucam, quae est in oculo tuo: id est, certe non potes iuste dicere. Huc etiam pertinet illa Rhetorica regula, quod interrogatio figurata non quaerit, sed contrarium sententiae quaesitae vel adversarii statuat et confirmet. Haec observatio de particula, quomodo, non modum manducationis quaerente, sed ex illa, ut illi putabant, manifesta falsitate totam illam

vita, tum et doctrina ad veram religionem pertrahis. Sic 1 Pet. 3 aliqui dicuntur lucrifieri per honestam conversationem uxorum sine verbo. Ubi de prima tantum occasione conversionis agitur. Inde enim sumpta occasione audiunt. Sic lex operatur iram non proprie ac per se, sed tantum per accidens. Huc ergo potest referri causa per accidens: ut, Iudaeorum ruina salvatae sunt gentes, et misericordia in gentiles increduli facti Iudaei, Rom. 11. quae locutio ibi multum iteratur. Significat autem quasi quandam occasionem praebuisse Deo Iudaeos sua incredulitate, ut gentiles sibi in populum

passus est, ut congreget filios Dei dispersos: ille quidem pro omnibus hominibus passus est, sed non omnes fide eius meritum apprehenderunt: secutus igitur est hic eventus, ut tantum aliqui sint servati, non quidem culpa passionis Domini, quae omnibus satisfecisset, sed incredulitatis hominum. Huc referre possis varia Dei miracula, in quibus interdum adhibet Deus aliqua media: ut pulverem creandis muscis in Exod. aut lutum sanandis oculis, veluti si ea sint illorum operum causa, cum nequaquam sint. Huc referri posset, quod particulae causales, id est, causas et effectus

passionis Domini, quae omnibus satisfecisset, sed incredulitatis hominum. Huc referre possis varia Dei miracula, in quibus interdum adhibet Deus aliqua media: ut pulverem creandis muscis in Exod. aut lutum sanandis oculis, veluti si ea sint illorum operum causa, cum nequaquam sint. Huc referri posset, quod particulae causales, id est, causas et effectus significantes, non semper suam vim servent, sed nonnunquam pro aliis ponantur. Particulae rationales, non semper sunt rationales: ἵνα, ut, ponitur interdum pro cum:

de omnibus animalibus, cum munda debuerint septena venire. Similis huic est iuridica regula: Oratio generalis revocatur ad verisimilem authoris mentem, nec patitur omnes ex se trahi sequelas, etiamsi iuramentum interveniat: in digest. de pignoribus l. obligatio generalis. Huc referatur et illa August. admonitio lib. contra Iulianum 6. cap. 12: Omnes pro multis, et multi pro omnibus frequenter in sacris Literis ponitur. De quibus vocibus ac

praeciosissimarum rerum aliquid non vulgare, non autem omnia individua. Bonum totius Aegypti vestrum est: id est, omnigenis commodis Aegypti fruemini. Genes. 7, Omne animal venit ad Noham: id est, de omnibus speciebus aliqua, omnis species animalium, non autem omne individuum. Huc recte referri possent duae quasi contrariae regulae iuris: Omnis comprehendit singula. Dictio, Omnis quamvis se extendat ad singula, non tamen ad ea, quae sunt penitus naturae alterius et iuris. Item: Omnis, Nullus, Quilibet, et indefinitae universalibus comparandae nunquam latius extenduntur,

in exitium, alios in gloriam condit ac ordinat. Sed sensus est: Etiam si plane ita faceret Deus, tamen non posset iniustitiae accusari, utpote omnium Dominus. Observa hic simul, quod qui potentiam vel iuris vel virium affirmat non mox ipsum factum aut opus asserit, ut alibi dicetur. Huc etiam illud genus referri potest: Quid si volo eum hic manere. Et omnino cum aliquid violentius dicitur, quod tamen non simpliciter putatur aut asseritur. Posses dicere esse Auxesim, quia potentioribus aut vehementioribus pro lenioribus abutuntur: ut, Per mortem aboleat diabolum,

15, Christus non placuit sibimet, sed sicut scriptum est, Opprobria opprobrantium tibi ceciderunt in me: de est, sed studio placendi Deo tulit omnia, ita ut ei vere acciderit, quod scriptum est, etc. Non satis omnia conferruminantur aut complentur, quae in medio desunt. Huc referri possent collationes Similium, cum uno membro posito alterum omittitur: de qua re in Similitudinibus dictum est. Rom. 5, Sicut per unum hominem intravit mors et peccatum: deest, ita et per unum hominem iustitia ac vita: nisi quod tantum uno aut altero verbo subindicari videtur. Sed hoc

Eclipses plerunque esse vel antecedentia vel consequentia aliquorum, ac alterum collationis membrum: ex quibus illa facile ab intellectu divinari queant. Verum quoniam in laconismo aut summo studio brevitatis sacrarum Literarum, admodum frequens est ista figura: ideo multa exempla varii generis huc conferam, quae bene expensa, etiam sine admonitione lectorem de hoc Hebraismo instituere queant. In concisa igitur oratione phrases admodum variae reperiuntur. Et tu et servi tui novi quod ante quam timeretis a facie Iehovae, Exod. 9. pro, antequam orarem, timebatis: at postquam

3. Senes vestri somnia somniabunt, et iuvenes visiones videbunt. Solent hoc genus aliqui Archaismum vocare: ut est, Dona dare, Vitam vivere. Sunt et illi Pleonasmi usitati. Baptista adfuit praedicans, surgens abiit: Levans pedes Iacob abiit in terram orientalem, respondit dicens. Huc referri potest, quod congerie verborum plurimum utuntur Hebraei, qua vel rem eandem, vel etiam totam sententiam paulum variatis verbis, rei inculcandae gratia saepius repetunt. Exod. 14, Et dixit: Si audiendo audieris vocem Dei tui, et quod rectum est in oculis ipsius feceris, et

5, Eloquia mea adverte, intellige meditationem meam, ausculta vocem clamoris mei, mane exaudi vocem meam. Sed haec ratio indigentium est, ut arctati necessitate terque quaterque idem inculcent ac flagitent. Sic saepe in describenda miseria sua orantes multum immorantur. Huc etiam referri posset, quod saepissime Psalmi idem bis dicunt, et quidem non raro prius figurate, postea proprie. Psal. 7, Parturit iniquitatem, concepit dolorem, et peperit mendacium: foveam paravit, et effodit eam, inciditque in foveam quam fecit. Convertetur labor eius in caput

pro fratribus et Moyses deleri de libro viventium. Ubi non est sensus, quod Paulus pluris faciat Iudaeos quam Christum, aut suam cum eo coniunctionem: sed solum, quod adeo doleat reiectionem Israelitarum, ut suo exitio optet eos liberare, magisque tantae gentis salutem quam propriam optet. Huc referri posset et illud dictum de Helia, 1 Reg. 19, Helias in virtute illius cibi ambulavit 40 diebus, et 40 noctibus. Ambulare coniungitur proprie cum diebus, neque enim noctu iter fecit: sed noctibus nihilominus eodem cibo sustentatus est. Videndum ergo quod verbum cum quo et quatenus

eventu illa conveniunt, in circumstantia vero minime. Hic distinctione posses conciliare multa dicta, quomodo saepe una actio aut res a Deo, diabolo aut impiis agatur, ab illo iuste, ab impiis scelerate, et tamen Deus non est illorum malitiae aut etiam pravi conatus causa. Simile illud huc adferas, quod saepe legitur rex aliquis persecutus aliquem suum hostem aut etiam seditiosum, qui latitans aut fugiens in solitudinibus, a latronibus sit interfectus. Ubi eandem rem diverso modo ac animo voluerunt princeps et latrones, ipse quidem iuste, illi vero iniustissime.

Verba igitur tantum diversa sunt; res vero unica. Sic 1. Cor. 5, Non commisceri, non comedere. Hoc saepe fit in mutata constructione, et repetito vocabulo, veluti epexegeseos gratia. Huc pertinent variae reduplicationes sermonis. Vicinum huic est, quod interdum unicum sensum in duo membra aut orationes scindunt. Psal. 88, Deus salutis in die clamo, in nocte coram te. pro, die ac nocte coram te clamo. Huc referatur Hendias, de qua in constructione

vocabulo, veluti epexegeseos gratia. Huc pertinent variae reduplicationes sermonis. Vicinum huic est, quod interdum unicum sensum in duo membra aut orationes scindunt. Psal. 88, Deus salutis in die clamo, in nocte coram te. pro, die ac nocte coram te clamo. Huc referatur Hendias, de qua in constructione Nominis dictum est, cum adiectivum ac substantivum in duo diversa distrahuntur, tanquam si sint duae plane diversae res. 2. Reg. 6, Velis quaeso et veni: pro, Veni quaeso. 2 Contra saepe de duabus rebus tanquam de una agunt, ut putare

Lex et Evangelium miscentur. Sic Matth. 24, simul praedicuntur poenae Iudaeorum in devastatione Ierosolymae, et in ultimo iudicio. Isaiae 7, et saepe alias, tum praesens liberatio Ierosolymae, tum et verae Ecclesiae spiritualis atque adeo illa in ultima die futura praedicuntur. 3 Huc referti posset Regula de verbis motum significantibus, aut significationem duplicantibus, ob adiunctam aliquam vocem, praesertim praepositionem. Saepe enim verba motum non significantia, nanciscuntur eum ex praepositione adiuncta, et quasi duas significationes nanciscuntur, ita ut ad eorum

nequeunt. Sic et Virgilius inquit: Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, ut sit coniunx eorum. 5 Huiusmodi est, quod in capite de Similitudinibus dixi, interdum misceri simile cum assimilato: quae diversis membris exponenda esset, ubi etiam duo tanquam unum quid tractantur. Huc referri posset, cum in una sententia eius antithesis intelligitur. Huius generis etiam illud est, quod nonnunquam unica voce aut duabus integer sensus exprimitur, vel prius subindicatur tantum. Non raro sensus uno nomine aut duabus vocibus subindicatur, aut etiam alii

Synai visam exprimunt. Haec contraria scribendi et loquendi consuetudo perinde est, ac si pictor vel veteres historias factaque pingendo, sui temporis species, vestes et arma illis induat: vel contra novas aut futuras pingendo, veteribus vestimentorum formis et armis personas ornet. Huc referri posset ἀνακεϕαλαίωσις, recapitulatio, cum nova aliqua narraturi priora aut vetera repetunt: de qua forte aliquid in capite de Narrationibus dicetur. DE NARRATIONIBUS. In narrationibus apud

multiplicium difficultatum. Adhortatio ad paranda remedia praeindicat futuras necessitates: sic, Orate, ne fiat fuga vestra hyeme. Aliquando per formam admirationis ac percontationis tanquam in re praesente. Isaiae 63, Quis est iste, qui venit de Edom rubens vestibus? Huc referatur quod interdum ad confirmandas promissiones aut affirmationes praesentium aut mox secuturarum rerum Deus dat futura signa, quae postid tempus, imo et aliquando post mortem eorum accidunt, quibus dantur: ut Achaziae de partu virginis: mors duorum filiorum Eli, de aliis poenis:

Talia forte sunt et illa Scripturae dicta. Gen. 3, Comedes pulverem terrae: et Isaiae 49, Reges lingent pulverem pedum Ecclesiae: id est, ita proni adorabunt, ut videantur lingere. Sic, Serpens humi repens forte dicitur terram comedere. Ponitur res pro specie, quae apparet. Huc referre posses illas semipoeticas picturas caeli et terrae, in secundis laetas, in adversis tristes: quales saepissime in sacris Literis proponuntur. Sicut et in tragoediis Ethnicorum, quas aliqui etiam inter hyperbolas numerant. Sicut enim esurienti omnis cibus belle sapit, saturo autem et

enim esurienti omnis cibus belle sapit, saturo autem et nauseanti omnis cibus, quantumvis per se lautus, insipidus est, et febricitantibus vinum videtur esse amarum: sic laeto omnia videntur laeta et secunda, tristi vero moestoque sunt omnia molesta, omniaque sibi inimica et infesta esse putat. Huc illud Horatii: Format nos natura intus ad omnem motum. Sic Germani dicunt: Felici omnia arridere, das ihn alles anlache: id est, quod omnia videantur eum blande excipere eive blandiri. Quin et in communi sermone valde tristes dicunt, videri sibi omnia adversa esse, et infesta. Sic

templo faciunt homines speluncam latronum. Sic accipiendum est, quod Deus dicit, se tradidisse Israelitis legem non bonam, et iudicia, in quibus non queant vivere. Quae loquutio ferme convenit cum Paulina. Sic populum Israeliticum et templum interdum dicit Deus non esse suum. Huc referre aliquo modo possis, quod Christus dicit hominem esse ex patre diabolo, cum revera a Deo sit conditus, et propagetur. Verum hic simul est illa horrenda metamorphosis imaginis Dei in imaginem contrariam, ut

natura malarum, quod interdum per accidens prosunt: ut quod mali mores bonas leges pepererint, quod morbi et difficultates huius vitae industriam hominum excitent, quod virtus rebus adversis inclarescat, quod crux piis prosit, quod haereses pios probent, et quod omnia piis in bonum cooperantur. Huc igitur pertinet dialectica fallacia, A dicto secundum quid ad simpliciter, aut per accidens ad simpliciter. Sic laudes cultus Levitici et etiam bonorum operum ac ministerii hypocritae ad suum abusum rapiunt: ut laudes et efficaciam verbi Dei Papistae de suis magicis eius abusibus

experientia usuque ac perpetua institutione notae, ad haec menti humanae facile perceptibiles, non est necesse eas omnes auditori simul explicare: aut si etiam explicentur, facile tamen auditor eas a suo primario subiecto, aut quasi ab illis substantialibus verbis ac rebus distinguit. Huc accedit amplitudo aut quasi laxitas quaedam sermonis in aliis scriptoribus: ut cum omnia separatim proponantur, ac quasi extendantur, explicenturque, facile oculis mentis nostrae perspici queunt. Alia enim sententia aut verbis primaria illa quaestio eiusque subiectum ac praedicatum, aliae eius

nostro intellectui, ut eas nobis singillatim exponi valde opus sit, ac propemodum necessitas postulare videatur, ut quot voces proferuntur, tot mox singularum definitiones interdum adhibeantur, dum singulae nostrae caecutientis intelligentiae culpa suam declarationem flagitant. Huc accedit etiam, praeter extremam necessitatem auditoris, aliquando exultans spiritus sacrorum doctorum, qui ex ingenti thesauro optimarum ac preciosissimarum rerum cupidissime effundunt in copia illas salutiferas divitias, non aliter ac ingenti incendio intra angustas aliquas cavernas incluso

alia ita valde eminent, ut mox conspiciantur: alia contra sunt remotiora obscuriusque expressa, ut non nisi ab attentissime considerante animadvertantur, ut quae subinde alia atque alia deprehendantur: ita et Scriptura attentam, diuturnam ac intelligentem scrutationem lectoremque requirat. Atque huc proprie pertinet quod Dominus dicit, Scrutamini Scripturas: non omnia mox in primo aspectu aut facie cernuntur. Quare de eo libro verissime dicetur, quod lectio eius decies repetita placebit. In tali igitur sententiarum rerumque ac verborum copia, praesertim intra breves metas

sermonis concinnitate commodissime adiungi posset deberentue: exoritur quasi quaedam perturbatio et etiam obscuritas, aliquando quoque ambiguitas sermonis. Exempla quaedam huius rei proponam. Rom. 1, inquit Paulus: Nolo vos ignorare fratres, quod saepe proposui venire ad vos, sed prohibitus sum huc usque, ut fructum aliquem haberem inter vos quoque, sicut et inter reliquas gentes. Propositum aut conatus Pauli et finis eius conatus, (nempe, Volui ad vos venire, ut aliquem fructum apud vos haberem) commodissime inter se naturaliterque cohaesissent. Quare illud interpositum (Sed prohibitus

enim corpus est unum, et membra habet multa, omnia aut membra corporis unius multa cum sint, unum corpus sunt: sic et Christus, etc. In hoc exemplo, Sic et Christus, est propositio sequentium breviter praecedentibus adiuncta: quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo, alterum ex Gal. 2, ubi non facile est divinare, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus. Alterum ex Isa. 3, ubi itidem obscurum est, ubi sermo seditiosorum desinat. Sic Gen. 2, dubitare possis, an Deus aut Adamus dicat illa verba: Propterea deseret

recensent. Psalmo 115, Idola eorum aurum et argentum, et opera manuum hominis, os, oculi, nares, manus eis sunt, et non, etc. Deut. 7, Ne iungas affinitatem cum eis, filiam tuam ne des filio eius, et filiam eius ne accipias filio tuo. De hoc etiam paulo ante dixi. Huc referre possis etiam expolitionem aut expositionem. Vetus vero et sane naturalis quaedam sermonis figura videtur esse, ut primum aliquid breviter proponatur, postea idem prolixius ac clarius exponatur, unde id commodi habet auditor, ut primum summam rei breviter percipiat, postea rem totam

etc. qui est typus venturi. Hoc posterius membrum est collationi brevissime attextum. Sed partim ex praecedentibus, partim ex sequenti correctione. Verum non sicut peccatum, sic etiam donum, etc. facile ab attento ac intelligente lectore subintelligi potest. Huc possis referre Anantapodota, cum incipit scriptor aliqua ordine enumerare, et posito uno aut altero reliqua non pertexit: ut Rom. 1, Primum quidem gratias ago Deo meo. Sic Rom. 3, Multum secundum omnem modum. Primum quidem enim, quod concrediti sunt eis sermones Dei, etc.

(ut ex autoritate patriarchae Iosephi iteratum somnium Pharaonis explicantis pronunciare possumus) certitudinem rei ac vim seu vehementiam quandam celeritatemve, aut frequentiam, et ut tertium addamus, distributionem: nonnunquam et diversitatem quandam, et denique declarationem offerunt. Atque huc ferme pertinent repetitiones, quae una duabusve vocib: repetitis constant. Certitudinem in his exemplis significant: Gen. 15, Sciendo scias, quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua: id est, certissime ac indubitato scias. Gen. 18, Veniendo veniam: id est, indubitato

unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est, binos. Sic in corde et corde loqui: id est, modo hoc, modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut mensatim. Huc addi et illud genus iterationis recte potest, cum subiectum propositionis iterant. Gen. 31, Filiae; filiae meae sunt: filii, filii mei sunt, et greges greges mei. Ubi prius posita vox videtur quasi ostendere aut definire subiectum, ac si diceret, Greges isti hic praesentes, mei greges sunt,

aliquando praepositionem In. Gen. 19, Urserunt in viro, in Loth. 2 Sam. 1, Montana in Gilboa. pro, in montibus in Gilboa, 2 Sam. 18, Cavete ne quis in puero, in Absalone scilicet, vulnus infligat. 2 Sam. 24, In excelso, in Gibeon. Neh. 8, Et legerunt in libro, in lege Dei. Huc referantur et Anadiploses emphaseos, inculcandi, aut etiam specificandi gratia factae. Psal. 92, Quoniam ecce inimici tui Iehova, Ecce inimici tui tollentur. Illam vocem (Inimici) emphaseos gratia, et veluti aculei infigendi gratia iterat. Sic et Psalm. 93, Magnificentiam

quod non tantum verbis mire emphaticis, sed et rebus ipsis loquuntur. Quod aliae linguae non perinde faciunt crebro ac potenter. semper enim res ipsae vividius quiddam potentiusque sunt quam verba: quandoquidem haec quidem signa tantum ac umbrae sunt, illa vero res vere, suaque natura existentes. Huc referre possis omnes typos veteris Testamenti, in quo non tantûm illa sacra, ritus, victimae ac tabernaculum, sed et personae ipsae, earumque varia facta, casus et conditiones, quin et regiones ipsae ac civitates rerum, novi Testamenti picturae ac umbrae sunt, sicut Paulus testatur: Omnia quae

oculos, aliquando etiam capita cruenta in mensam edentibus mittit. Talia sunt etiam tum visiones ac imagines rerum futurarum, promissionumque ac minarum Dei propositae, aut solis prophetis, aut etiam omnibus hominibus: item illa prodigiosa opera prophetarum, quibus futura depinxerunt. Huc referre possis etiam Sacramenta, quae sunt quaedam visibilia ac realia verba, ut ea Augustinus vocat. Hoc modo tota rerum natura inducitur, nos docens de Deo et vera pietate, Rom. 1, Act. 14 et 15, Sic bos et asinus nos docent agnoscere Dominum, et hirundo ac grus, quin et ficulnea teneritate

Augustinus vocat. Hoc modo tota rerum natura inducitur, nos docens de Deo et vera pietate, Rom. 1, Act. 14 et 15, Sic bos et asinus nos docent agnoscere Dominum, et hirundo ac grus, quin et ficulnea teneritate corticis, ac productione foliorum nos monet observare tempus visitationis. Huc referre possis omnes allegorias et parabolas: ubi itidem res aliquem in theatrum scholamve inducunt, ut sint nostrae magistrae. Sicut Christus iubet nos discere parabolam a ficu, et Salomon nos iubet adire scholam formicarum. Huius quoque generis est, quod saepe rebus mortuis,

vel etiam eas per suos potentissimos effectus depingat. Ad acrimoniam aut efficacitatem orationis, illud quoque vel in primis eruditi referunt, ut sit potentibus argumentis referta. argumenta enim arma neruosque orationis esse, recte Rhetores dicunt: praesertim vero Epicheremata huc referunt, quae dicunt esse syllogismos habentes maiorem ac minorem confirmatas. Hoc vero genere laudis excellit Scriptura, praesertim novi Testamenti, ac in primis Pauli, qui non solum refertus est manifestis rationibus aut probationibus, sed saepe etiam singula eius verba, sua eaque praevalida

a noticia remotioribus: ut est, dici, nominari, celebrari, pro esse. ut 1. Cor. 5, Talis scortatio inter vos auditur, qualis nec inter gentes quidem nominatur. Ubi audiri, pro esse, voce minus in cognitione versante, ponitur. Sic nomen aut nomina, pro rebus aut personis ponuntur. Huc referre possis totam illam regulam, quod interdum vocabula sermonis ac cogitationis pro rebus ponantur. Sexto, fit subiectio sub oculos, cum res mortuae ut vivae producuntur, ut fit in Prosopopoeiis. Psal. 114: Vidit mare, et fugit, et Iordanus rediit retrorsum.

ut est Occidens ab Oriente. Talibus Metaphoris aut Similitudinibus ita coram sistitur Isa. 53, persona Christi in sua humiliatione ac passione, ut spectare te eum tuis oculis putes. Tales illustres ac evidentes similitudines sunt innumerae in Sacris literis. Summa, totum caput de Simili huc referre possis. Hisc vicina sunt valde nota proverbia, ac eandem vim orationis praestant: ut sunt, Canis redit ad suum vomitum: Sus ad volutabrum: Qua mensura mensi fueritis: Modicum fermenti inquinat totam massam: Si sal infatuatum fuerit, etc. Si caecus caecum ducat,

Samaritana, cum matre in nuptiis Canae, cum Cananea, et aliis innumeris adductis coram ipsis personis recensetur. Sic et Paulus suum certamen cum Petro veluti coram depingit, dicens: In FACIEM ei restiti CORAM OMNIBUS, ET DIXI: SI TV cum sis Iudaeus, ethnice vivis, etc. Huc recte ille Hebraismus referri potest, quod narrantes aliorum sermones aut colloquia, non oblique, ac in tertia persona ea recenseant: ut plerunque Latini, sed directe, ac in prima aut secunda. Sic Moyses Gen. 20, colloquium Dei cum Abimelecho recenset: et ipse Abimelechus porro Abrahami dicta

Iohann. primo, Impostores negant Christum venientem ἐρχόμενον, in carne, id est venisse. Quae enim in Praesenti dicuntur, quasi ante oculos sistuntur: at quae in Praeterito aut Futuro, ea veluti ex oculis nostris removentur. Duodecimo, huc referre queas illas notissimas et frequentissimas Scripturae locutiones, quod flagitando veram animi bonitatem ac obedientiam, praestationem externarum actionum potissimum urgeat, dilige proximum, obedias Deo, fac hoc, fac illud. Sic etiam cum vult pingere internam animi

inobedientes minatur. Sic sunt sacramenta, ut sicut lavaris exterius hac aqua, et sicut reficeris hoc vino et pane: sic et passione Christi interius. Sic saepe prophetis in visionibus adiicit Deus externas aliquas picturas: ut Ieremiae baculum amygdalinum, et ollam bullientem. Huc referri possunt et illa prodigiosa prophetarum externa opera: ut cum Ieremias gestat catenam, aut cum Ezechiel vel oppugnat aut obsidet sculptam Hierosolymam, vel perfosso pariete simulat nocturnam fugam: illa enim omnia rem significatam quasi ante oculos repraesentant. Huius generis sunt etiam

quia nota sunt omnibus, et simul maiestatis plena, incurrunt in auditorum oculos, atque ita secum etiam illa nova vel futura, de quibus nunc sermo habetur, in auditoris animum potentius inducunt aut infigunt. Verum de singulis hisce figuris in tractatu Troporum et Figurarum dictum est. Huc etiam multos pleonasmos et leptologias referre possis: ut, Levare oculos, et videre: aperire os, et loqui dicendo, etc. Levare vocem, et clamare: surgere, et abire. 1 Ioan. 1, Quod vidimus oculis nostris, et manus nostrae palpaverunt. Phalereus dicit repetitiones

per Antithesin exponitur etiam fides Abrahae cap. 4 Rom. dum plene et perspicue docetur, quod impedimenta fidei causasque secundas, cum promissione Dei pugnantes, non consideraverit: et contra copiose ostenditur ipsius viva solidaque fides, promissioni Dei adsentiens. Huc referre possis etiam locum Rom. 8, Quid igitur dicemus ad haec? Si Deus pro nobis, quis contra nos? Quam sententiam mox prolixe evolvit, et aliquoties repetit valde significantibus verbis. de quo loco in capite de Vehementia sermonis agitur. Ad hoc genus sermonis referre queas et

enim corpus est unum, et membra habet multa, omnia autem membra corporis unius cum sint, unum corpus sunt: sic et Christus, etc. In hoc exemplo, Sic et Christus, est propositio sequentium breviter praecedentibus adiuncta, quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo: alterum ex Gal. 2, ubi non facile divinare est, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus: alterum, ex Isa. 3, ubi itidem obscurum est, ubi sermo seditiosorum desinat. Reprehendit Aristoteles praedicto loco Sophoclem, quod propter rhythmum

sui gratia, at certe in confirmationem auditorum, siquidem Petrus ipse non dedignatur Pauli Epistolas citare. Tertio, omnes fatentur eam esse in hac Epistola rerum sublimitatem, tam etiam praeclaram illarum explicationem, aut tractationem, ut non nisi summum aliquem Apostolum deceant. Huc accedat, quod omnia ea scripta, quae mox post Apostolos scripta dicuntur, sive sint Ignatii Epistolae, sive fragmenta Epistolae Clementis, aut Egesippi, nihil plane eximium contineant, ut non sit verisimile aliquem ex discipulis Apostolorum tam divinum scriptum componere potuisse.

laudantur, inquit Quintilianus: nec valet animus, dum rerum admiratione et studio tenetur, de verborum cultu esse solicitus. Si ergo consideremus primum quis scripserit hasce Epistolas, nempe Apostolus crucifixi: deinde, quid, nimirum Evangelium crucifixi: postremo, ad quos, eos scilicet, qui huc essent adducendi, ut in cruce Domini nostri Iesu Christi omnem et salutem et gloriam potieret: satis liquet, quam decuerit Paulum sermonis humilitas, et ea ratio, qua sicut afflatum Spiritus, ita neglectum inanis cultus (quem caro admiratur) prae se ferret, dum ostenderet rem quam commendat,

tribuere, quod ipse depraecatus est, testatus, praedicationem suam non esse in verbis, ex humana sapientia ad persuadendum compositis, sed in virtute. Illud enim ostendimus, quod ipse de se statim eodem loci subiicit, Sapientiam vero loquimur inter perfectos, hoc est, Dei spiritu afflatos, qui huc pervenerunt, ut divina queant percipere. Sapientiam si lo quitur, utcunque non huius seculi: ea loquitur tamen, quibus ad erudiendum ad salutem hominum nihil potest fingi magis appositum, magisque decorum. Martyris quoque prolixa admonitio super Romanos non inutiliter potest

veram cordis conversionem ad Deum. Semper sane hypocritae tantum externas quasdam actiones ceremoniasque, ut gestus, vestes et similia opera piorum hominum ac sanctorum patrum, amplexi sunt: quae tamen fuerunt tantum tenuissima signa ac veluti umbrae quaedam illorum vere pii cordis. Huc referantur etiam reprehensiones sacrificiorum divinitus mandatorum, quae passim in sacris literis leguntur: quorum nimium studium indicat inscitiam et neglectionem verae pietatis, dum pravo intellectu proram ac puppim religiositatis in illis externis rebus collocant. Ac posses hanc

varie bona opera praedicentur. Innumera sunt igitur Scripturae loca varie vehementerque urgentia et celebrantia bona opera, quibus simplices ac imperiti ob inscitiam sacri sermonis decipiuntur, ut cogantur aliquid eis in nostra salute peragenda tribuere, et non soli gratiae innitantur. Huc accedunt Pharisaei seu iustitiarii et operarii, qui talia dicta importunissime contra gratuitam iustificationem urgent, sicut et olim Pharisaei contra Christum et Apostolos factitarunt. Quare videndum est diligenter, quo fine, ratione aut sensu a Spiritu Dei in unoquoque loco opera

nos iam antea iustificatos esse. Sic idem exponit illud Petri, Facite vocationem vestram certam. 3 Saepe opera celebrantur, non quod actu adsint, sed potentia: quia arbor, de qua plantanda, ex mala in bonam mutanda, et ad bonam condenda agitur, suo tempore fructus bonos proferet. Huc referri posset Regula Rofensis, Fides foeta bonis operibus ante partum iustificat: tametsi eam non plane approbem. 4 Non raro instrumentis tribuitur, quod agentis est. Sic saepe dicitur, Fides tua te salvum fecit: cum id sola Dei misericordia ac omnipotentia fide apprehensa

etiam originali quod nobiscum circumferimus: sed de quotidiana condonatione, quoties per Christum ad thronum gratiae confugimus, ibique nobis mediatoris nostri persolutionem imputari et applicari flagitamus. Huc etiam pertinet gravissima illa quaestio, quomodo per fidem iustificemur, non scilicet ita, ut postquam semel promissionibus Dei assensi sumus, perpetuo porro in hac immunda vita pro iustis habeamur: sed tantum quatenus subinde hac mendica manu fidei una cum mediatore ad thronum gratiae patris

perinde ac si valde perfecta et praeclarissime peracta catorthomata essent, nihilque eis prorsus deesset. In hac sane iustificatione aut Dei approbatione ita diligimur nos ac nostra opera in dilecto filio, ut etiam operum nostrorum crebro ratio habeatur, eaque non parum laudentur. Huc pertinet illud: Iustus est qui facit iustitiam. Et: Attendite ne faciatis iustitiam vestram coram hominibus. Huc pertinet infusa aut donata iustitia cum suis effectibus aut fructibus, ad quos nos in Christo conditi sumus, ut ambulemus in eis. Ad hanc approbationem aut

In hac sane iustificatione aut Dei approbatione ita diligimur nos ac nostra opera in dilecto filio, ut etiam operum nostrorum crebro ratio habeatur, eaque non parum laudentur. Huc pertinet illud: Iustus est qui facit iustitiam. Et: Attendite ne faciatis iustitiam vestram coram hominibus. Huc pertinet infusa aut donata iustitia cum suis effectibus aut fructibus, ad quos nos in Christo conditi sumus, ut ambulemus in eis. Ad hanc approbationem aut iustificationem referendae sunt omnes celebrationes iustitiae aut pietatis sanctorum, ut cum Zacharias et Elizabeth dicuntur

velle. Meteororum quoque cognitionem vel vulgarem, vel etiam pleniorem pernosse utilissimum foret, ad sacrarum Literarum intellectum: ut sunt venti, nebulae, nubes, pluviae, ros, pruina, nix, grando, tonitrua, fulgura, fulmina. Innumerae enim locutiones hinc quoque petuntur, aut certe huc respiciunt: ut postea dicam, de Philistea, et eius caelo. Cognoscere ac considerare naturam animalium, tum communium, tum etiam aliquorum variorum, utile est: ut hirundo et ciconia dicuntur nosse tempus suum, quo apparere incipiant, at homo ignorare tempus visitationis divinae.

soleat debiliorum bonas causas pervertere, et contra amicis et potentibus in pessima causa favere: et vicissim quomodo iustus iudex citra affectus et prosopolepsiam, soleat iudicium ac iustitiam facere, insontes ac oppressos absolvere, liberare ab oppressoribus et calumniatoribus. Huc etiam faceret cognitio politiae, ut quam arcte vel rex subditis, vel illi vicissim ei obstricti sint, et quae nam officia sibimet invicem debeant. Ex harum enim rerum cognitione melius intelligi possent descriptiones Christi, tanquam advocati et intercessoris apud patrem, praeterea tanquam

sanguine pedes aut manus lavare, Sanguinem bibere, et similes. Hinc igitur ob vehementiam affectuum, et simul consuetudinem externis indiciis, aut etiam ritibus eos testificandi ac exerendi, valde variae voces ac loquutiones et similitudines in sacris Literis de utroque hoc genere leguntur. Huc referri debent varii mores lugentium, et sepelientium suos. Hinc lamentationes super mortuis, ut etiam David de Saule et Ionathan threnum componit, et Ieremias componit threnos super tota gente. Hinc saepe hortantur aliquas gentes ad threnos, lamentationes ac ritus luctuosos, per consequens

promissum, unicam viam salutis et conterendi aut vincendi satanae, totiusque eius regni fuisse: nec potuisse aut etiam debuisse, legem proposita nova salutis via abrogare illam tam illustrem promissionem: quando quidem lex, nemine ei satisfaciente, neminem etiam salvare potuerit. Huc referatur tum harmonia, tum etiam discrimen legis et Evangelii, quod vere est clavis aut sol totius sacrae scripturae: sine quo nec ubi incipere, nec ubi desinere, nec quis sit singularum partium sensus aut usus cognoscere possis. Hoc vero ipsum discrimen legis et Evangelii, seu promissionis

et harum brutarum victimarum expiationumque necessario illos eo deduxit, ut illius quidem sacrificium in summa seu efficienti causa expiationis ponerent, haec autem Levitica, in ministeriali: id est, in causa instrumentali, per quam expiatio haec hominibus indicetur, distribuatur et applicetur. Huc facit, quod Paulus dicit, legem non abolevisse promissionem. 3 Magnitudo peccati, et irae Dei, per legem et quotidianas poenas monstrata, praestantia item hominis vel in aeternum puniendi, vel sufficienti antilytro aut precio redimendi, et contra tenuitas aut vilitas harum brutarum

Neque hoc etiam dici potest, quod in eam quidem sententiam Christus disserverit: caeterum Evangelistae verbis, quibus ipsi voluerint, eadem extulissent. Videmus enim Evangelistas, praesertim in istiusmodi gravioribus sententiis, non solum sensum verborum Christi, sed et ipsa verba expressisse. Huc accedit, quod Matthaeus et Lucas eadem omnino verba recitant, ut illa ipsa concordia testetur, eos etiam ipsa verba a Christo prolata recitasse. Ex hoc igitur Christi dicto certo sequitur, Legem ac Prophetas, non solum literis, sed et apicibus iam inde a principio scriptos, qui tam firmi

tamen vetus Testamentum non minima, sed longe totius Scripturae praestantissima pars sit, ac unde novi aureum istud flumen derivatur, ad quodque saepissime a novo remittitur. Imo vero inde etiam ipse Salvator, et suam doctrinam veram esse confirmavit, et nos scrutari idem praecepit. Huc etiam accedit, quod novo nos tantum confirmare, falsosque fratres oppugnare possumus: Iudaeos autem, Mahometistasque eo, utpote cuius apud eos nulla est authoritas, confutare non possumus. Vetus autem non solum consolationi nobis est maximae, quod ea videmus multis seculis anteque fierent, a

est officina omnis peccati. Cum igitur Scriptura ipsa semper ita de originali peccato loquatur, tanquam de substantia quadam: cur ergo hoc nomine accusor, aut cur etiam quisquam reclamare audet, quasi novitas quaedam in caelestem doctrinam hac opinione invehatur? Accedit huc, quod nullis verbis perinde clare sensus verus proponi possit. Proinde non curiositate quadam aut alio pravo vitio ista verba a me usurpantur, sed ipsa evidente rei necessitate id postulante. Denique cum videamus, id tum olim in sophistarum scholis et scriptis plane obtinuisse, ut peccatum

Quare ipsamet Philosophia (qua sola fidunt isti) definiente quid sit permanere aut interire speciem aut rem aliquam, homo in rebus theologicis interiit, et in contrariam speciem est commutatus. Vires enim simul et opus aut functio eius, prorsus in contraria versa sunt. Huc optime quadrant Scripturae testimonia, quae dicunt hominem interiisse, habere oculos non videntes, cor lapideum ac non intelligens: ideoque denuo generandum, creandum, condendum, etc. Hominem ex filio Dei factum, esse filium diaboli: et contra, nunc in renascentia ex filio diaboli

quae sunt mortalia curet: et dicat cum Socrate, vel potius cum pecudibus, Quae supra nos, nihil ad nos: nec est creatus tantum ad comedendum, concoquendum cibum: non etiam proprie ad regendum pecudes aut quaerenda carnalia commoda opum, pacis, voluptatum, gloriae, sanitatis aut scientiarum huc facientium: nec illis a Deo censetur, aut ex eis aestimatur, quae ille adhuc utcunque in hac vita praestare potest: sed ad agnoscendum et colendum ipsum opificem, utpote imago ipsius. Sic non propterea est olla, quia adhuc ali quid habet testae, et aliquam speciem ollae, et aliquid crassius

propositas, ideo volui reliquis opusculis inserere, quia multa partim de lingua Hebraea, partim de natura versionum, ac etiam Sacro volumine et forma theologici studii, continent: quae nequaequam aliena sunt a nostro instituto. Quod si non ratione materiae aut rerum quae tractantur in eis, huc referri possent, at certe ratione finis aut scopi huc omni iure pertinerent. Hortantur enim Lectores ad studium Sacri sermonis, et sedulam lectionem ac cognitionem Sacri voluminis: quod vel maxime toto hoc Opere effectum cupimus. ADHORTATIO AD STUDIUM

quia multa partim de lingua Hebraea, partim de natura versionum, ac etiam Sacro volumine et forma theologici studii, continent: quae nequaequam aliena sunt a nostro instituto. Quod si non ratione materiae aut rerum quae tractantur in eis, huc referri possent, at certe ratione finis aut scopi huc omni iure pertinerent. Hortantur enim Lectores ad studium Sacri sermonis, et sedulam lectionem ac cognitionem Sacri voluminis: quod vel maxime toto hoc Opere effectum cupimus. ADHORTATIO AD STUDIUM linguae Hebraeae. Cum desiderio

religioni salutares artes sectatur: tum ii ipsi qui Theologiam sequuntur, nimis compendiaria via, neglectis necessariis mediis ac instrumentis, ad eam pervenire conantur, atque ita veluti non bene iacto fundamento parum firmum aedificium, maximo cum suo et auditorum damno moliuntur. Huc accedit, quod cum singulae artes ac vitae genera suas quasdam utilitates ac laudes ostentent. suosque eximios praecones habeant, omnes ad sese attrahunt: ac sola haec, cuius utilitas non ita in propatulo exponitur, a plerisque hoc tempore negligitur. Nec illa profecto minima mihi

Scripturas, secundum gravissimum Christi mandatum, scrutari volumus, necesse est etiam ipsas singulas voces, literas et apices in suo nativo sermone ac significatione considerare ac expendere, ita ut eae et nobis notae perspectaeque sint, et aliis a nobis pro poni ac exponi queant. Huc et illud recte referri potest, quod Scriptura vetat spiritus extinguere, et praecipit ut si sedenti fuerit revelatum, loquens consideat et taceat. Tales enim spiritus revelationes potissimum tum contingunt, cum in timore Dei, verbum ipsius diligenter meditamur ac scrutamur, singulasque

habet, ἐκκλησιάζειν et συνάγειν, quae proprie coetus Ecclesiasticos congregare, et ac eos concionem habere significant. Tam multae voces, tam variae quoque earundem significationes, eaeque modo huc, modo illuc nonnihil pro sensus necessitate inclinantes, tam varia item connexio ac respectus ad alias voces, omnino infinitatem quandam efficiunt. Huc accedit tanta dubiorum varietas ac multitudo, quae de singulis materiis ac sententiis, atque adeo etiam verbis exoriri potest ac solet, quorum

congregare, et ac eos concionem habere significant. Tam multae voces, tam variae quoque earundem significationes, eaeque modo huc, modo illuc nonnihil pro sensus necessitate inclinantes, tam varia item connexio ac respectus ad alias voces, omnino infinitatem quandam efficiunt. Huc accedit tanta dubiorum varietas ac multitudo, quae de singulis materiis ac sententiis, atque adeo etiam verbis exoriri potest ac solet, quorum solutio ex textu quaerenda est: ut sit plane impossibile, interpretem omnibus illis dubiis occurrere, totique illi varietati sermonis satisfacere,

dictum antea recitavi. Non solum vero magna est brevitas aut Laconismus huius linguae, sed etiam singulae voces aliquando plenos sensus continent, quin et quasi ad plures quasdam sententias respicere videntur. Quomodo ergo tantam brevitatem simul ac emphasin alieno sermone exprimeres? Huc accedit, quod non est in vertendo sacro codice tanta libertas, quanta alioqui ab interpretibus adhiberi solet, de qua inquit Horatius: Non verbum verbo curabis reddere fidus Interpres. Cicero non voces reddendas, sed sensus expendendos esse. Hic enim versores multo religiosius, quam

multo minus, ut omnia Rabinorum commenta potius, quam commentarios pervestigemus, ac penitus exhauriamus: sed ut mediocriter ea tantum quae in solis sacris Literis legimus, intelligere possimus: quem gradum etiam in aliis linguis adipisci, non usqueadeo difficile vulgo quoque habetur. Huc accedit, quod cognitio Latini, aut etiam Graeci sermonis, ac Grammatices multiplicia adiumenta et compendia nobis affert. Sunt enim plurima omnibus linguis communia, ut nosse quid Grammatica, quid eius partes, quid oratio, quot orationis partes, quid earum singulae sint, quae nam earum

auditum, de hac luce discessit: tum velut in vacuam domum, falsae doctrinae impius se error immersit, et tanquam ubi nullus iam divini census defensor existeret, nudato (ut aiunt) capite seductores corripientes arma mendacii, oppugnare Apostolicam veritatem nituntur. At nos si qui ad huc calamitatibus Ecclesiae afficimur, et sinceram Christi veritatem curamus, laboremus ac remigemus in hac non Petri, sed Iesu Christi navicula: eamque contra tot fluctus ac difficultates, quantum omnino possumus, sursum versus ad suum portum promovere conemur: certo scientes, ipsummet Dominum

Pontifices, eorumve iura, qui (si credere fas est) errare non possunt. Non etiam ipsos Canones, aut Concilia, vel Patres, aliosve mendaces homunciones: sed solum verbum Dei, aut sacras Literas. Hanc consuetudinem et veritatis cognoscendae viam, omnes hoc quoque tempore se qui deberent. Huc ad de et illud, quod tota antiquitas sacras Literas Biblicum canonem, et canonica scripta nominare solita est, indicans illum esse unicum inquirendae veritatis canonem aut normam: et, ut Scriptura loquitur, lucernam pedibus nostris, per obscurum iter gradientibus positam. 2 Secundo

omnis religio. Primum est hoc mandatum, et ultimum: hoc in libro Vitae scriptum, indeficientem et hominibus et angelis exhibet lectionem. legat hîc vivum verbum, et in mandato meditetur Christiana religio, et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas promanasse, et hinc nasci et huc reverti quicquid Ecclesiastica continet disciplina, etc. Augustinus ad Vincentium: Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis Opusculis meis, quae possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Vincentium Donatistam:

nimis brevis ac perfunctoria est. 16 Patres plerique omnes fuerunt destituti linguarum cognitione. Non fuerunt certe coniunctim omnium trium, quae maxime necessariae sunt, periti. Quomodo igitur potuerunt ipsum textum aut corpus sacrarum Literarum sine linguis perspicue exponere? Huc adde, quod partim assuefacti in scholis ad suas Rhetoricas, tumidas et improprias declamationes, expertesque propriissimi ac simplicissimi styli aut sermonis: partim etiam, quia conciones et copiosus vehemensque sermo sunt magis plebi necessariae, quâm illae pressae, tenues, scrupulosae, et

expresse membrum aut partem argumenti eiusque falsitatem indicando. 23 Actoris quidem est et sit probare: sed negans diserte indicet, quam sententiam neget aut probari flagitet: tametsi et is qui aliquam receptam sententiam negat, teneatur suae negationis firmas causas indicare. Huc accedit, quod in Sacra doctrina non minus ad negativas quam affirmativas sententias instructi sumus. 24 Absit hinc omnis acerbitas animi et linguae, omittantur suggillationes, subsannationes, maledicta, convitia et similia, etiamsi vere in alterum dicerentur: et servetur potius

fideles, ut finem tamen aliquem esse quaerendi velint, simul fidem exercitationi Scripturarum praefert. Tandem iis verbis utitur: De Scripturis agunt haeretici, de Scripturis suadent. (Aliunde scilicet suadere possent, de rebus fidei, nisi ex literis fidei.) Venimus igitur ad propositum. Huc enim dirigebamus, et hoc praestruebamus ad locutionis praefationem, ut iam hîc de eo congrediamur, de quo adversarii provocant. Scripturas obtendunt, et hac sua audacia maxime quosdam movent: in ipso verô congressu firmos quidem fatigant, infirmos capiunt, medios cum scrupulo dimittunt. Mox

ad Glossas, prorsus irritus ac inutilis est. Sumit autem sibi ista mater Ecclesia tantam licentiam in interpretanda aut torquenda potius Scriptura, ut de eodem loco aut dicto eius modo affirmative, modo negative pronunciare ausit: ut supra ex Cusano et aliis prolixe audivimus. Denique huc referatur, quod nunc omnes adversarii nova quidem et priscis temporibus in Ecclesia prorsus inaudita blasphemia, sed tamen uno ore clamant, Scripturam esse tantum materiam litis: qua una ac extrema blasphemia Scriptura prorsus ex omni iure et autoritate iudicii deturbatur. Vide eorum

gentium est etiam de Christo, quod talis aliquis excellens vir fuerit, tanta opera ac miracula fecerit, et sic sit ab adversariis suis interfectus. 17 Diabolos et idola gentilium multum potuisse, experientia docuit. At illi expugnati cesserunt tandem, ut victi, Moysi et Christo. Huc referantur et eiectiones diabolorum, quae dum a fortiori expelluntur, eius potentiam ipso facto, aliquando etiam voce, declararunt. 18 Spiritus in piorum cordibus dat testimonium doctrinaenostrae et religioni Mosaicae, quod testimonium pii in se clare sentiunt, et merito maximi

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report