Your search found 1957 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 610-898:

depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco, hoc tum invidio sum valde esse: tum etiam rem, tanti splendoris appellationi minime parem videri. Solus enim agnus Dei est finis legis, et solus ille aperit librum clausum: solus ille tum legi, tum etiam cordi nostro velamen illud obscuritatis Mosaicae detrahit. Denique ille solus nobis Scripturam aperit, et cor illustrat, ut mysteria eius

quam, et c. id est, infimus ac despectissimus esse in Ecclesia, aut alioqui inter homines, veram pietatem sectando. Abiectio. Psalm. 22, et Thren. 3. in Vulgata versione ponitur Abiectio plebis, sed in Hebr. est aliud verbum בזוי bezui. significat autem rem contemptam extreme, ac ab omnibus reiectam. ABIRE, habet quidem aliquos idiotismos, non tamen adeo obscuros, ut eos prolixe explicari sit necesse Abire in consilio impiorum, Psal. 1. pro, impia consilia sequi. De quo loco infra in voce Consilium. Abire post idola

Hebr. 10. Abluti corpus aqua munda Ablue peccata tua, Act. 2. id est, patiare ea sanguine Christi ablui. Verum de hoc composito, in simplici verbo LAVARE. ABNEGARE, vox in sacris usitata, significat in genere repudiare, relinquere, aut plane deserere aliquod dogma, personam aut rem. Accipitur vero tum in bonam, tum etiam in malam partem. In malam, ut si quis quoquomodo, vel verbis, vel sermone, vel gestu, aut nutu aliquo significet, aut subindicet se abhorrere a doctrina Christiana vel tota, vel aliqua parte eius. Quod etiam silentio alicubi fieri potest, cum, ubi

autem hîc variae loquutiones, quarum aliquas explicabimus. Abominationem facere, id est, tetros cultus: Deut. 12, Omnem abominationem Domini, quam odit, fecerunt diis suis: pro, omne id quod maxime detestatur Dominus. Sic 1. Reg. 12. Et abominationem fecit valde, eundo post idola: pro, rem valde abominandam. Abominationes super aliquem proiicere, pro, reddere turpem, foetidum ac sordidum. Nahum. 3: Proiiciam super te abominationes, atque contumeliis afficiam te ponamque tanquam inquinamentum. Abominatio pro idolo, crebrum est. Sic abominatio Ammonitarum, 1. Reg. 11.

coram eo abscondisset, ac latitaret. 1. Reg 10 2 Par. 9. Non fuit verbum absconditum a rege Salomone: pro, nihil eum latuit, nihil ille ignoravit, omnia scivit, ad omnia quaesita reginae respondere potuit. Sic 2. Sam. 14. Ne abscondas a me verbum quod te interrogo. Sic Levit. 5. Si tetigerit rem immundam, et fuerit absconditum ab eo: id est, ignotum ei. Sic et votum uxoris absconditum marito, dicitur Num. 5. pro ignoto. Saepissime autem dicitur nihil esse Deo absconditum, id est ignotum. Gen. 18. Isa. 40. Ut quid dicis Iacob, abscondita est via mea a Domino? pro, ipsi ignota. Sic

iustitiam sine operibus, hoc est, sine debiti solutione. Neque mirum, si interpres ita verterit, et librariorum vitio fuerit mutatum. Attamen potest fortasse Accepto adverbialis esse Dativus, qui in eandem veniat sententiam. Affertur ex quibusdam quale quale exemplum: ut cum dicimus, Do tibi hanc rem pignori, seu locato: id est, in pignus, seu pro pignore, vel in locatum. Quo pacto et Deus fert iustitiam nobis accepto: id est, deputat in acceptam, seu pro accepto. At dum sensus patescit, nihil te angat dictio. Hactenus Sotus. Quod ad phrasin Vulgatae versionis Accepto ferre attinet,

11. Col. 1, omnia dicuntur in Deum condita: nequaquam eo sensu, quasi ille sine nobis esse nequeat. Non est etiam necesse, illud εἰς, in praedicto loco, in utroque membro eodem modo accipi. Nam non raro εἰς etiam rem praecedentem notat, sicut et Latinum Ad: ut Matth. 12, Ninivitae sunt conversi εἰς, ad praedicationem: pro, praedicante Iona. Vulgata habet, In praedicatione Ionae: ubi praedicatio est causa, non scopus aut finis conversionis. Illud quoque hic

πράξεις εὑχαὶ κακῶς χάιρειν. Item lib. 10, δοκεῖ δὲ καὶ πρὸς την τοῦ ἤθους ἀρετὴν μέγιστον εἶναι, τὸ χαίρειν οἷς δεῖ. Ex quibus exemplis apparet, rem eandem utraque praepositione explicatam. Sic etiam Latini saepissime utuntur praepositione AD: ut cum dicunt, Aliquid conferre ad vitam beate transigendam, et multa similia. Terentius vero dixit, Pisciculos emere in coenam. Et Quintilianus, Uti re aliqua in argumentum. Sed videtur interdum

legem. Sic et Moyses saepe praecipit alligari legem aut eius memorialia ad frontem et brachia. Christus dicit Pharisaeos alligare onera importabilia super alios, quae ipsi digito attingere nolint. Metaphora est ab externis oneribus. ALIQUID esse, non simpliciter significat aliquam rem esse: sed aliquid eximium, praestans, preciosum aut celebre esse. Sic et Latini interdum utuntur, ut Iuvenalis Satyra prima:
Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum,
Si vis esse aliquid. — Sic Paulus Galatis 6 ait: Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil

et definiri soleant in omnibus linguis ac gentibus, semperque mentio viri potius quam mulieris in descriptionibus familiarum fieri soleat. Quod profecto singulari mysterio non caret. Consimili vero ratione etiam Ieremias capite trigesimoprimo, de Meschia agens dicit, Deum creaturum esse rem novam, nempe ut mulier complectatur, aut circum det, seu intra se concipiat virum: ubi tum res nova ac miraculosa divinitusque creanda dicitur: tum etiam nulla prorrus mentio fit mariti, illam circumdationem aut conceptionem operaturi. Sic et in prima promissione tantum semen mulieris dicitur

admittenda non est, sed sensus illorum locorum diligentius est inquirendus. ANATHEMA. Distinguit Budaeus inter ἀνάθεμα et ἀνάθημα: quod posterius quidem tantum donarium divis dicatum: prius vero rem sacram, execrandam, devotam aut detestandam significet. Sed Chrysostomus pro eodem accipit, quem et nos sequemur, simpliciter de hac voce agentes. Monet alioqui multa Budaeus de hoc nomine utiliter, in secunda parte Annotationum super Pandect. et in Commentario Graecae linguae. Hieronymus

devotam aut detestandam significet. Sed Chrysostomus pro eodem accipit, quem et nos sequemur, simpliciter de hac voce agentes. Monet alioqui multa Budaeus de hoc nomine utiliter, in secunda parte Annotationum super Pandect. et in Commentario Graecae linguae. Hieronymus quidem monet, hanc vocem aut rem ratione originis propriam Hebraeis esse, eosque eam pro extrema execratione aut detestatione habere. Sed nos moti etiam ipsa vocis etymologia, potius eam a Graeca significatione et communi omnium gentium more deducemus. Primum venit haec vox a superponendo, aut suspendendo, quod olim apud

annum eris cum illo: pro, tanquam mercenarius annuus, qui sese ei non addixisset in longum tempus, aut perpetua servitute obstrictus esset, sed tantum usque ad certum tempus: quo elapso, denuo novum contractum constitueret. A fine anni in annum: pro, stato tempore anni. 2. Samuelis 14. Sic, Rem anni in anno facere: pro, debitum annuum pensum absolvere, 1, Reg 10. Sic, De anno in annum. pro quotannis, 1. Samuelis 7. Anno post annum pavebitis, Isaiae 32. pro, pluribus annis. Reversio anni, 1. Samuelis 2. pro, veniente novo anno, revoluto anno. Addite annum super annum,

dies, ut moreretur Israel: Genesis 47. pro, paulo ante mortem Iacob. Appropinquare facere, pro adducere vel offerre. Exod. 29, Appropinquare facies iuvencum coram Domino. Exodi 20, Appropinquare facies eum ad iudices. Appropinquare mihi facies Agag, 1. Sam. 15. Sic Deut. 1. Rem autem quae gravior erit vobis, appropinquare facietis mihi: pro, ad me referetis. Sacerdotes dicuntur Appropinquare Domino, quia proximi ei sunt, cum propius admittantur ad arcam, et offerant Domino. Sic Appropinquare praelium dicitur, quod acies pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1.

et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde laedentes. Eodem modo Psalm. 120, Lingua dolosa sagittae potentis acutae. Ierem. 9: Sagitta intensa lingua eorum. Psal. 64, Tetenderunt sagittam suam verbum amarum. Sagitta in manu potentis aut robusti, significat rem valde laedentem, aut alioqui efficacem. Psalm. 127, Ut sagittae in manu potentis ita filii iuventutum: id est, sic filii in iuventute nati patri, senes efficaces ac utiles sunt, sicut sagittae robusti hominis omnia penetrant. Sagittam et arcum alicuius redire retrorsum, 2. Samuel 1,

itaque qui dat nuptum, bene facit: qui vero non dat nuptum, melius facit. Meliorem dicit esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur

non dat nuptum, melius facit. Meliorem dicit esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie

UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper: id est, se qui recta ac pia. Abquam rem facere bonam, est corrigere. ut Ierem 7. 26, Bonas facere vias suas: id est, corrigere. Vincere in bono malum, est beneficiis iniurias superare: Rom. 12. Opera bona dicuntur ea, quae in fide ac secundum verbum, in gloriam Dei et utilitatem proximi fiunt. Bonum esse aliquid

atroces hostes ac plane impii ac bestiales. Ibidem, Erue de manu canis unicam meam. Alias pro vilissimis hominibus ponitur, sicut et in Latina lingua proverbio Canis pro re despecta ac exosa celebratur: ut, Peius cane et angue odisse. ut 2. Reg. 8. Quid est servus tuus canis, ut faciat rem tantam: id est, tam crudeliter Israelitas affligat? Eccles. 9. Melior est canis vivus quam leo mortuus: id est, res vilissima viva. Iob. 30, Quorum patres sprevissem ponere cum canibus gregis mei.

id est, sibi attrahere non necessarias rixas. Proverb. 16, Sicut qui apprehendit canem auribus, ita qui transiens irascitur in lite non sua. Vicinum est verbis, sed sensu plurimum differt proverbium, Lupum tenere auribus: quod de ancipiti periculo usurpatur, Sacrificare canem, Esa. 66 pro, rem abominandam. Vicinum huic illud Eccles. 13, Quae communicatio homini sancto ad canem? Idem est cum dicitur Apoc. 22, Foras canes et venefici, pro excrandis impiis. Caeterum, Sanctum dari canibus et porcis prohibens Dominus, intelligit prorsus indignos, impios et prophanos, Matth. 7.

faciens, carbones ignis congeres in caput eius: tibi autem Dominus rependet. Rom. 12. Proverb. 25. Hunc locum plerique ita exponunt, ut dicant per carbones ignis significari, fore ut hosti benefaciendo conscientiam moveas, eumque convertas. Verum verba ipsa indicant, significari, Adhibebis ei rem vehementer laedentem, praecipuae ac periculosissimae eius parti. Sic enim Psalm. 140, Carbones super nos cadent igni facies eos cadere In eodem sensu et Psal 18 carbones accipiuntur: Dedit de caelo grandinem, et carbones ignis: misitque sagittas suas, et dissipavit eos.

a labore: alias, quod sperare in Dominum: alias, cum dicitur in tertia Hebraea coniugatione. Facere cessare: significat aut prorsus tollere et abolere aliquid, aut certe alioqui impedire. Quia autem saepe concurrit in significatione cum verbo Quiescere et Silere, ibi plenius hanc vocem et rem exponam. CHARACTER DEI, in Ezechiele cap. 9, vocatur Thau, et est signum salvandorum. At in Apocal. 15, Character Bestiae. est indicium comprobatae idololatriae: quem illi omnes gestant qui quoquo modo sese participes faciunt impietatis Antichristi vel in minimis

משיה Messias, χριστὸς, unctus tribuitur primum etiam regibus et sacerdotibus, quia inungebantur reges ac sacerdotes. ut 1. Reg. 16. Num coram Domino est Christus eius. 1. Reg 24 Propitius mihi Dominus, ne faciam hanc rem Christo meo. Item, Christus Domini est: id est unctus est rex a Domino constitutus. 2. Reg 1. Ego interfeci Christum Domini. Esaiae 45. Haec dicit Dominus Messiae suo Cyro. Sed deinde haec appellatio in specie promisso Salvatori tribuitur, 1 Reg. 2. Sublimabit cornu Christi sui. Item,

cogitatae. Verum in cogitationem non transfundimus essentiam, sed sunt evanescentes mentis actiones, pingentes res cogitatas sane mirabili modo. At qui tanquam in re in explorata, et omnium hominum sapientiam excedente, parcius de ea locuti sunt illi ipsi patres: ac subinde studiose inculcarunt, rem tantam humana sagacitate pervestigari non posse: ac maluerunt illam alteram interpretationem, quae nobis consolationem gratissimam suppeditat, retinere, ac suis auditoribus notam esse. Sint igitur ac maneant humanae duntaxat cogitationes de posteriori etymologia: ac valeant tantum, quantum

rebus venturis plurima indicabat. Brachium Domini a Maria nominatur, Lucae 1. haud dubie ad imitationem Esaiae capite 53. eo quod hoc quasi valido ac potentissimo servo Deus esset vindicaturus homines ex potestate diaboli et mortis. Nullum enim humanum brachium, sed solum Domini brachium, rem tantam potuit efficere. Iohan. 12. ex Esaia allegatur: Brachium Domini cui revelatum est? Agnus Dei vocatur a Iohanne, angelo aut praecursore Messiae, idque etiam ex Esaiae capite 53 sumptum est, ubi scriptum extat, servum illum Domini ductum iri ad mactationem tanquam ovem,

quem Psalmum Paulus de Apostolorum praedicatione exponit: videtur synecdoche esse, ut caeli pro caelitibus ponantur: nisi velis intelligere, Psalmum primum a similitudine aut parabola inchoari: postea ad rem ipsam magis propriis verbis exponere: veluti si summa similitudinis esset, quod sicut caeli ubique praedicent gloriam Dei, sic et sancti Apostoli, aliique, ac tota Ecclesia: et sicut sol gloriose decurrat per caelos, omniaque suo calore vivificet ac vegetet, sic etiam Christus in suo spirituali

ut Rom. 1. Gentes Deum cognoverunt. Secundo ponitur figurate aliquando pro inquirere, aut dare operam ut cognoscas. ut Nehem. 6. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum: pro, dedi operam ut cognoscerem, ac liquido deprehendi. Tertio, pro speciali quadam circumstantia cognoscere quampiam rem, ut 1. Sam. 3, Samuel nondum cognoscebat Dominum, scilicet illo speciali modo revelationum, nondum erat assuetus illis specialib. ac nocturnis revelationibus. Quarto, pro perpendere. Num. 32. Cognoscite peccatum vestrum, quod inveniet vos: id est, perpendite. Est veluti effectus

et tuetur. Sic Psal. 35. Quae non noram, interrogarunt me: id est, obiecerunt ea quorum non fui reus. Intelligere denotat Iohan. 10 Discipuli autem non cognoverunt ea: id est, non intellexerunt ea. Perpeti, sentire, experiri. ut Eccles. 8. Qui custodit praeceptum, non cognoscit rem malam: id est, non sentit poenas. Sicut et videre ac gustare mortem, simili plane phrasi dicitur. Sic Psalm. 14. An non cognoscent omnes operarii iniquitatis? id est, an non erudientur divinis poenis? an non tandem magno suo malo experientur? Significat et credere, quae est quaedam uberior

pro fovere. Esa. 58, Gloria Domini colliget te. Esa. 11, Dispersos Iuda colliget. Hospitio excipere. 2. Sam. 11, Et collegit eam in domum suam: id est, transtulit. Iud. 19, Et non erat qui eos colligeret: id est, hospitio exciperet. Matth. 25 Hospes eram, et non collegistis me. Colligi rem diei in die sua, Ex 16 de manna dicitur: id est, singulis diebus suum dimensum. Collecta etiam coetus ac solennitas dicitur, in qua populus colligitur. Nehem. 8, Die autem octava fecerunt collectionem iuxta morem. Unde forte et in Ecclesia Collectae, seu communes preces, a colligenda

10. Excutiam iugum eius de collo tuo. Et 52. Solve vincula colli tui. Ierem. 27. Subdite colla vestra iugo regis: pro, servite illi. Ierem. 28. Iuga ferrea posui super colla cunctarum gentium: id est, durae servituti aut tyrannidi eas subieci. Colla non supposuerunt oneri: id est, nihil rem adiuverunt. Collo torquem imponi, est aliquem ornari. ut Proverb. 1 Ezech. 16, et alias saepissime. Colla aliquorum calcare, est aliquem gloriose vincere. Deut 33. Extento collo ambulare, Esaiae 3, superbiae, ac etiam impudentiae indicium est. Sic et collo pingui aut duro loqui,

vox in verbo Conterere exponetur. COMMISCERE, praeter maxime propriam ac notam significationem, primum omnem familiariorem conversationem significat, quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis, minatur Deus in Esaia, id est, mutuis bellis implicaturum. COMMORI. Paulus 2. Corin. 7 dicit: Vos estis in

pellices, ancillas et heras, seu matres familias sive dominas domus. Ita Salomon multas habuit reginas, quibus singulis vel aulas vel castra dedit: concubinae, illarum famulae, et tamen etiam uxores fuerunt. Vide D. August. de concubina et uxore. Concubitum dare uxori alterius, Levit. 18, pro rem cum ea habere. CONCIPERE metaphorice aliquando significat cogitare: sicut parere, ipsum cogitatum opus effectum dare. Iob 15. Conceperunt afflictionem, et pepererunt iniquitatem. Sic et Psalm. 7 Parturit iniquitatem, concipit perversitatem, et pariet mendacium: id est, irritum

2 Hoc enim est gratia, si quis propter conscientiam Dei suffert molestias, immerito afflictus: id est, Deo excitante et regente ipsius conscientiam. Sic ferme Paulus dicit 1. Corinth. 8. Quidam cum conscientia idoli comedunt, tanquam idolothyton: id est, conscientia eos reprehendente, quod rem impuram et idolis consecratam comedant, seque contaminent. CONSECRARE, est aliquid Deo dedicare, aut etiam prorsus offerre: de quo in verbo Sanctifico et Impleo plenius dicetur. Sed locus unicus tantum attingetur. Moses ait Exod. 32. Consecrastis vel implestis hodie manus

nullum servile opus facietis in eo. Sic et Esaiae 1 dicit Deus, repudians Iudaeorum festa et sacra, calendas et sabbathum: convocare convocationem non possum: subintellige, ferre. COOPERIRE pedes, pro exonerare aluum, Iud. 3. et alias saepius reperitur. Sic enim honestiore verbo rem vicinam ac sordidam indicant. COPULARE se alicui: pro, vehementer adiungere. Copulate vos Domino foedere sempiterno, Ier. 50. Et copulati sunt ipsi Baal peor, Psal. 106. COQUERE, Hoseae 7, quidam exponunt de cogitatione malorum consiliorum. Tota nocte

cor fortium ut mulieris, Ierem. 48. Et ut caera, Psal. 22, pro pavido et imbecillo. Plenum cor, Eccles. 8: pro, toto impetu in aliquid tendens. Sic cor replens aliquem: Esther 7. Ubi est iste quem replevit cor eius, ut faceret sic? id est, quem animavit aut impulit ad tantam rem. Corde et corde aliquid agere, aut etiam duplici corde, 1. Par. 12 significat alias dubitante corde, alias etiam hypocritico ac insincero corde aliquid agere aut moliri. Psalm. 12 Labio blanditiarum in corde et corde loquuntur. Eadem vis phrasis huius est, cum Iacob. 4 dicit,

Scriptura metitur quantitates continuas in rebus Sacris et domesticis. CULEX, notum genus minimarum muscarum est. Solet autem quasi proverbio maximis animalibus opponi. Sic vetus proverbium habet de immodicis amplificationibus, Ex culice elephantum facere: aut etiam contra, rem maximam axtenuando. Sic et Christus proverbialiter hac voce utitur: Culicem excolare, et Camelum devorare: pro, in reb. minimis, et praesertim peccatis, ut sunt violationes humanarum traditiuncularum, summam religiosita tem ac diligentiam adhibere, cuiusmodi nunc est, putare esse grande

sumptae sunt, recenset. Contra autem est, Dare in benedictionem. In iuramentum dare, est, ut iurantes sibimet imprecentur hoc aut illud mali, quod tali homini accidit, si id verum sit aut non sit, si id fecerint aut non fecerint, de quo iurant. Concubitum alicui dare, Levit 18. pro, rem habere cum aliquo. Sic Dare fornicationes suas cum aliquibus, Ezech 23. In conspectu alicuius aliquem dare, Isaiae 41. Supra diximus in voce CONSPECTUS, significare subiicere. Aliquando etiam simpliciter significat proponere, ut Deuteron. 30. Benedictio et maledictio quas dedi coram

perperam docent: sed quatenus est foedus cum Deo, quatenus fide apprehenditur, et confirmat nostram conscientiam in Deum per Christum. Verum de hoc loco et vocabulo dixi alibi, in voce BAPTISMI, et CONSCIENTIAE. DEPOSITUM, itidem notae significationis vox est. Significat enim rem certam a quopiam apud aliquem ita relictam, ut sit eius fidei custodiaeque concredita, donec verus dominus denuo eam reposcat. Sic et apud Latinos crebro accipitur. Sed Paulus 1. Tim. 6, et 2. Tim. 1, puram doctrinam ac religionem vocavit Depositum, idque bonum aut preciosum. Est igitur

Domine sicut desiderasti, fecisti. pro, sicut voluisti. Sic contra vebum Volo remissius non raro, pro vehementiore, nempe pro desidero ponitur. Nomina porro inde deducta, ut Desiderabile, et Desiderium, multo plures obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat rem vel preciosam, vel alioqui valde gratam ac suavem: ut 1. Sam. 9. Cuius tandem est omne desiderabile Israelis? nonne tuum, et domus patris tui? pro, nonne omnia preciosissima totius huius populi, sunt futura tua, cum tu sis futurus rextotius Israelis? Aliqui intelligunt, Quem tandem desiderat

spinis ac urticis. Desiderabile oculorum Ezech. 24. Polluo sanctuarium meum, desiderabile oculorum vestrorum: pro, quod libentissime aspicitis tamquam singulare decus, praesidium ac ornamentum vestrum. Sic ibid. Deus prophetae dicit, En ego tollo desiderium oculorum tuorum: pro, rem desideratam oculis tuis, nempe uxorem tuam, hodie mori faciam. Loquutio autem Desiderium oculorum, inde venit, quia aspectus rerum pulchrarum aut preciosarum excitat in animo desiderium: sicut in voce CONCUPISCENTIA, similis loquutio Concupiscentia oculorum exposita est. Desiderabilia

rerum expetitarum compotes. Mich. 4. Consecrabo Domino desiderium eorum: pro, opes ipsorum. Dan. 11. Dominabitur thesauris auri et argenti, omnibus desideriis Aegyptiorum: pro, reb desideratis, aut ingentis precii. Psal. 39. Liquescere facies ut tinea desiderium hominis. pro, rem desideratam: non tantum opes, sed etiam ipsam formam aut florem Psal. 140. Ne tradas Domine desideria sua impio. pro, res desideratas. Cant. 5. Sponsus meus totus desideria. pro, quantus quantus est, tantum res desiderabilis est 1. Sam. 5. O desiderium Israel. pro, o terra

voluptate aliquid videre. ut Ps. 53. In inimicis meis despexit oculus meus: pro, vidit optatam ultionem. Et Ps. 112. Donec despiciat super inimicos meos. Sed de hac phrasi in verbo VIDERE agetur, quo verbo Hebraea vox melius redditur. DESTRUERE, valde usitata metaphora, significat rem quamcunque vel prorsus evertere, vel certe deteriorem aut infirmiorem facere. Sed dictum est de eius significatione supra in verbo AEDIFICO. DESUPER, מעל meal, modo adverbium, modo praepositio, habet in hac lingua quasdam proprietates et

frui. Sed Deum alicui a dexteris esse, aut stare, significat potenter succurrere et patrocinari. Cootra etiam Satan alicui dicitur stare a dextris alicuius, Psalmo 109. id est, exitio esse ipsi, et eius conatibus. Dextera et sinistra coniuncte aliquando alterutrum latus, aut ominio rem sententiamve ex duabus significat ut Iosuae primo: Neque declines ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram. Sic et libro secundo Samuelis, capite secundo: et Genesis vigesimo quarto, petit servus Abrahami, ambiens Isaaco Rebeccam, sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram,

diebus. Iob 32. parvus sum diebus, vos autem decrepiti. pro, minore aetate sum quam vos. Plenus dierum, aut satur dierum. Hierem. 6. Senex cum pleno dierum. Satur dierum, Genes. 35. 1. Paralip. 23. 29. Mortuus est satur dierum. Res diei, pro demenso. Exodi 5. Perficite opera vestra rem diei in die suo: pro, demensum vestrum in singulos dies. Ibidem: Non minuetis de lateribus vestris, de re diei in die suo. Sic et Exodi 16. Colligetque rem diei in die suo. pro, demesum singulorum dierum. Sic et Levit. 23. 1. Reg. 8. 1. Paral. 16. 2. Paralip. 8 Esdr. 3. Revolutiones dierum:

Satur dierum, Genes. 35. 1. Paralip. 23. 29. Mortuus est satur dierum. Res diei, pro demenso. Exodi 5. Perficite opera vestra rem diei in die suo: pro, demensum vestrum in singulos dies. Ibidem: Non minuetis de lateribus vestris, de re diei in die suo. Sic et Exodi 16. Colligetque rem diei in die suo. pro, demesum singulorum dierum. Sic et Levit. 23. 1. Reg. 8. 1. Paral. 16. 2. Paralip. 8 Esdr. 3. Revolutiones dierum: pro, cum solennes dies denuo redierint. 1. Samuelis 1. Sacrificium dierum, pro stato ac solenni: 1. Samuelis 20. Tempus dierum: id est, constitutorum.

suscipere. Christus accusat pharisaeos Matth. 23, quod importabilia onera legalium observationum imponat hominibus, cum ea ipsi nec digito quidem attingere vellent: pro, nihil prorsus eorum ferre, aut observare. Minimum enim quod externo opere aut labore fieri potest est, tantum digito aliquam rem attingere. In Isa. 40 cap. dicitur, quod Deus tribus digitis appendat terram, ut sane vulgata versio habet Quod alludit ad communem hominum morem, qui cum pauxillum quid levare ac tollere volunt, tribus id digitis congregatis tollunt: nempe, pollice, indice et medio, quod in

sui, solosque incredulos et incontritos excludit. Dignatur aut Non dignatur aliquis aliquid facere, dupliciter accipitur. Alias enim, prae superbia aliquis non dignatur aliquid facere, statuens illam actionem esfe infra sua dignitatem: Alias contra, prae nimia humilitate, sentiens illam rem aut actionem esse supra suam dignitatem: quae significatio rarior est. ut, Non dignatus sum me venire ad te: id est, Non putavi me dignum esfe qui te alloquerer. Sic dicit Centurio, per legatos Christi opem implorans, et deprecas ne intret sub tectum suum. Sic quoque dicunt Latini, Non tali me

1. Τῶν γ' ὡς βουλεύσατε διέτμαγον, dissecti sunt, id est, a sese mutuo discesserunt. Germanica quoque est locutio, Sich unter einander teilen / sese inter se invicem dividere: cum non se, sed rem quampiam inter se dividunt: Die brueder haben sich unter einander geteilt. Dividere se super aliquo est, divisis copiis eum invadere. Sic Abrahamus se dividit super orientalem exercitum, qui Sodomitas oppresserat: Gen 14. DIVINI, plerunque in

Deo. Docere igitur hic, sicut et supra Discere, verbum verbale aut noticiae, pro reali ponitur. Docere. Deo attributum, significantius est, sicut aliae voces, quam alias. Psal. 142. Doce me facere voluntatem tuam, id est, iuva, rege me, et sis ipse in me ad tam praeclaram rem efficax. Sic spirituale ac internum Docer, Iohan. 6, non solam institutionem significat. Sic et David celebrat Deum Psal. 18 et 144, quod doceat manus suas ad praelium: pro, validas et efficaces in bello faciat, eisque successum det. Sic et Psal. 16 dicitur

in Regulis Universalibus, de vocibus metas significantibus. Aliquando hoc idem adverbium significat Potius, aut quid simile. Matth. 5. Donec praeterierit caelum et terra, iota unum et apex unus non peribit. id est, potius interibit caelum et terra, quam iota unum de Scriptura. DONUM, rem donatam significat, et alias quidem eleemosynam. 2. Cor. 8. Ut in hoc quoque dono abundetis. Alias ipsam iustificationem, Rom. 5, Donum per gratiam. Nam etiamsi aliqui ibi per donum intelligant Spiritum sanctum: tamen Paulus mox manifeste ostendit, se loqui de iustitia. ut cum dicit: Donum

dicit: qua phrasi extrema devastatio indicatur. nam istiusmodi foedae beluae in talibus ruinis agunt. DULCESCERE, pro valde placere, delectare aliquem. per metaphoram, a palato et cibis transfertur etiam ad alias res et intellectum. ut Iob 20 dicitur, Dulcescere malum: id est, rem ac consilium pravum. inquitenim: Si dulcescet in eius ore malum, et abscondet illud sub lingua sua, et non dereliquerit illud. Prover 2: Si cognitio dulcuerit animae tuae. Sic Hier. 6: Sacrificia vestra non dulcuerunt mihi. Item Ose. 9, et Malac. 3 Dulcescere facere secretum, dicitur

Annam ebriae, seu ponebat eam cum filia Belial. Posset denique exponi, ut addat ebriam sitienti. id est, sibi persuadeat; se perinde fore impunitum sicut sobrios ab ista idololatria. ECCE adverbium demonstrandi, non raro aliquod singulare momentum habet. Excitat enim attentionem, et rem eximiam monstrat. Crebro igitur rem vel novam et mirabilem, vel etiam desiderabilem ac expectatam significat Isaiae 12. Ecce Deus salutis meae. ubi rem admirabilem et exoptatam significat. Sic et Isaiae 7. Ecce virgo concipiet: de re miraculosa ponitur. Sic et illud Matth. 21, de re valde

filia Belial. Posset denique exponi, ut addat ebriam sitienti. id est, sibi persuadeat; se perinde fore impunitum sicut sobrios ab ista idololatria. ECCE adverbium demonstrandi, non raro aliquod singulare momentum habet. Excitat enim attentionem, et rem eximiam monstrat. Crebro igitur rem vel novam et mirabilem, vel etiam desiderabilem ac expectatam significat Isaiae 12. Ecce Deus salutis meae. ubi rem admirabilem et exoptatam significat. Sic et Isaiae 7. Ecce virgo concipiet: de re miraculosa ponitur. Sic et illud Matth. 21, de re valde desiderata ac exoptata ponitur:

sobrios ab ista idololatria. ECCE adverbium demonstrandi, non raro aliquod singulare momentum habet. Excitat enim attentionem, et rem eximiam monstrat. Crebro igitur rem vel novam et mirabilem, vel etiam desiderabilem ac expectatam significat Isaiae 12. Ecce Deus salutis meae. ubi rem admirabilem et exoptatam significat. Sic et Isaiae 7. Ecce virgo concipiet: de re miraculosa ponitur. Sic et illud Matth. 21, de re valde desiderata ac exoptata ponitur: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. Ecce Hebraeis crebro indicat promptitudinem alicuius, parati ad obediendum, et veluti

inter vos ac Deum feriatur, idque foedus hac dispersione, aut quasi quadam communicatione sanguinis confirmetur. Attente igitur considerate, tum quid hoc sit, tum quid hoc sanguine agatur: non ociosam enim, sed practicam quandam monstrationem sanguinis significat, ut foedus sancientes auditores et rem ipsam quid sit, et usum eius vera fide agnoscant ac amplectantur. Propterea illud adverbium Ecce, aut pronomen Hic, certitudinem et affirmationem continet, arctissimeque connectit rem monstratam cum sanguine: vel potius ipsum sanguinem directe commonstrat, et praesent adesse affirmat, quasi

non ociosam enim, sed practicam quandam monstrationem sanguinis significat, ut foedus sancientes auditores et rem ipsam quid sit, et usum eius vera fide agnoscant ac amplectantur. Propterea illud adverbium Ecce, aut pronomen Hic, certitudinem et affirmationem continet, arctissimeque connectit rem monstratam cum sanguine: vel potius ipsum sanguinem directe commonstrat, et praesent adesse affirmat, quasi prorsus nullum praeterea subiectum ibi esset eius propositionis. Recte igitur dicit se monstrare ipsum sanguinem, ac eius usum, coram exhibita: etiamsi simul indicet crateres propositos,

autem vocem Graecam Ecclesia non solum ob praecedentem causam placuisse Apostolis, sed etiam ex Hebraica consuetudine deductam esse: quia passim in Veteri testamento praedicatio ac institutio hoc verbo קרא cara, clamare significatur. Quem Hebraismum, aut rem potius ipsam, sequutum est Novum testamentum, praedicationem nominando vocationem, καλεῖν. Roman. 8. Quos praedestinavit, eos et vocavit: quos vocavit, eos etiam iustificavit: et saepe alias. Unde Christus dicit Matth. 9. Se non venisse vocaro

de manibus istorum spiritualium latronum, quo adeo nefarie in conscientias pusillorum Christi grassantur, extorqueamus: primum sciamus, locum hunc in Graeco textu sic legi: Quin potius quae intus sunt date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. Quem locum ut tanto rectius intelligamus, prius rem ipsam nonnihil declaraturi, dicemus de illo ad Titum 1. Omnia sunt munda mundis. Omnia, inquit Apostolus, sunt munda mundis: sed impuris et infidelibus nihil est mundum, sed polluta est eorum mens et conscientia. De cuius loci ultimis verbis, nempe de polluta mente et conscientia, postea in

22. Et concubina eius, et nomen eius Reuma. pro, cuius nomen. Mich. 2. Et stillabit. pro, is still abit huic populo, seu erit eius doctor. Luc. ult. Tu solus peregrinaris, et haec ignoras. pro, solusne es ex omnibus peregrinis, qui haec ignores? vel, adeone solus et solitarius hic egisti, ut rem ac factum tantum audire nesciveris? 1. Sam. 20. Non faciet pater meus poni rem parvam aut magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicet mihi. Sic Isa. 39. Ecce dies veniunt, et auferetur. pro, in quibus auferetur. Iohan. 16. Modicum, et non videbitis me. pro, quo tempore me non

pro, is still abit huic populo, seu erit eius doctor. Luc. ult. Tu solus peregrinaris, et haec ignoras. pro, solusne es ex omnibus peregrinis, qui haec ignores? vel, adeone solus et solitarius hic egisti, ut rem ac factum tantum audire nesciveris? 1. Sam. 20. Non faciet pater meus poni rem parvam aut magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicet mihi. Sic Isa. 39. Ecce dies veniunt, et auferetur. pro, in quibus auferetur. Iohan. 16. Modicum, et non videbitis me. pro, quo tempore me non videbitis. Mar. 1. Et erat in Synagoga ipsorum homo in spiritu immundo, et exclam

Sic Petrus aliquando libere, neglecto Iudaismo, solitus erat victitare: sed ibi motus ac perterre factus authoritate Iudaeorum, iudaizabat: vi de baturque etiam gentiles conversos suo exemplo docere, non esse spem salutis non observantibus legem. EVACVARE, per metaphoram significat, rem quamcunque, consilium aut conatum irritum, frustraneum, ac vilem efficere. sumpta metaphora a vasis res utiles continentibus, quae cum sunt exinanita, non ita magnifiunt. Hieremiae 19. Evacuabo consilium Iudae: pro, irritum efficiam. 1. Corinth. 1. Non in sapientia sermonis, ne evacuetur

et quod sua vehementia omnia confringat, sive in terra, sive in mari. Ieremiae decimo, Vento Euro dispergam eos. Psalmo quadragesimo octavo, Vento orientali franget naves Tharsis. In hanc sententiam dicit Oseas cap. duo decimo, Ephraim pascere ventum, et persequi Eurum: pro, rem inanem, imo etiam sibiloge perniciosissimam sectari, nempe sua idola, quae non tantum nihil prosint, sed etiam ira Dei eos onerent. EX praepositio ob ambiguitatem, Hebr. מן Min, aliquando obscuritatem habet, ut Ezech. 5, Combures

ac in nomine CHRISTI praecipita >Thessalon. 3. Omnium autem levissima est, privata et occulta negatio absolutionis ac sacramentorum, praesertim si ut poena ad certum tempus infligitur: non autem solum institutionis, diiudicationis, aut alterius alicuius praeparationis gratia adhibetur. Hanc rem ac loquutionem Scriptura nominat etiam, Extra Synagogam, aut Alienum a Synagoga facere aut ponere, et ex Synagoga eiicere. EXCOQUO, metaphora ab aurificibus sumptae pro, defeco, purgo, exploro, probo. Dicetur de ea infra in verbo Probo. EXCUBIAE Domini vocantur

dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum Domini de Hierusalem: Isaiae 2. Exire e medio idololatrarum, 2. Corinth. 6. est, deserta idololatria propalam sese verae religioni ac Ecclesiae addicere. Exire impium. Psal 109 Dum iudicatur, exeat impius. pro,

Ephod. pro, ex eo auro fecit Ephod. Hieremiae 18. Et fecit illud vas aliud. pro, ex eo luto reficto aliud vas finxit. Facere, aliquando habet singularem emphasin, et significat potenter et feliciter aliquid peragere. ut Psalmus 137 habet: Commenda viam tuam Domino, et ipso faciet. id est, rem conatumque tuum, seu id quod desideras, potenter ac ex voto peraget. Sic Danielis octavo. Et veritatem proiiciet in terram, et faciet, et feliciter succedet illi: ubi Faciet, pro eximio ac prospero successu, aut etiam audaci conatu accipitur, quod pro arbitrio aget. Sacrificare notat

Levit. 5. Si anima peccaverit, et fecerit unum ex praeceptis Domini, quae fieri non debent, etc. id est, violaverit unum ex praeceptis Dei. Quod unusquisque fecerit, recipiet. id est, sui operis vitaeque bonae aut malae praemium. Facere pro acquirere, sicut et Latini Facere rem, aut facere quaestum, Gen. 12. Animas, quas fecerunt in Charan. Gen. 30, Et nunc quando faciam etiam ego domum mihi. pro, acquiram aliquid mihi. Sic 1. Reg. 1. Fecit sibi currus et equites. pro, praeparavit, acquisivit. Facere pecudes, Ezech. 34. Deut 8, Deus fecit mihi substantiam

eorum vineam et ficum comedant: id est, proventus possessionum absumant. Ponitur ficus pro fructu bono a Christo, cum negat ex tribulis colligi ficus: id est, ex pessima causa optimos effectus. Item pro re suavi. ut Oseae nono: Tanquam primitivum in ficu vidi initio patres vestros. Ficus etiam rem labilem et caducam indicat: quod cum maturae sunt, non firmiter in arbore haereant. Nahum 3. Omnes munitiones tuae sicut ficus maturae, quas si quis concusserit cadent in os eius. Sic Isaiae vigesimooctavo: Erit gloria tua sicut ficus praecox ante initium aestatis. Tametsi hoc potius

Idem ferme est, cum fidem Nicaenam, id est, Symboli aut professionem nominamus. Sic dicitur aliquis a fide recedere: prima Timoth. quarto, et fidem abnegare prima Timothei quinto. Secunda huius vocis significatio est, quod nonnunquam noticiam quandam Dei, ac eius voluntatis significat, qua rem historice tenemus quam nobis ex doctrina caelesti aut theologia cognita humanis viribus aut cognitione paravimus: quae ob hoc a Papistis vocatur Fides acquisita, nempe nostro labere ac industria: quae etiam mortua et ociosa est quale est in hypocritis, et omnibus non renatis. Hac credere

οἰκός ἐσμεν ἡμεῖς, ἐαν μη την παῤῤησίαν, καὶ τὸ καύχημα τῆς ἐλπίδος, μέχρι τέλους βεβαῖαν κατάσχωμεν Iam confer diligenter hasce duas sententias reperios in utraque prorsus eandem rem agi, eundem sensum inculcari: nempe Primum, ut et antea monuimus, nos iam esse Christianos, seu Christi bona adeptos: Secundo, unde aut ex qua conditione tanta bona dependeant, seu qua manu retinenda sint, nempe fide. Quo autem facilior et evidentior sit ista collatio, duas istas sententias

audet deliri, sive recte sive prave: et simul magnam quandam audaciam aut fiduciam, vel etiam confidentiam animi in se complectitur. Omnino potest vox Hypostasis in hac quidem significatione, luculentissime ex isto Germanico verbo, sich etwas understehn, declarari, et illustrari: quantumvis rem vocemque non intelligentibus aut expendentibus mirum videatur, quomodo vox Hypostasis fiduciam declarare possit. Sed de significatione Graeci verbi ac nominis, vide prolixius in praedicto Libello, quomodo ad significationem fiduciae deveniant. De illo porro huius verbi significato, haud scio an

inscriptum, seu illa noticia ex charta aut voce Apostolorum ac Evangelistarum, vel potius ex ipsa Dei mente in nos transfusa, nobisque per Spiritum sanctum potenter inscripta, ac veluti lux et flammula quaedam viva in corde nostro accensa? Crassa prorsus, et tamen aptissima similitudine possis rem tantam clare percipere Sicut typus aut forma, et imago in eo typo fusa ac formata, necessario figuris ac lineamentis prorsus conveniunt: sic et nostra fides cum verbo Evangelii necessario convenit, conformata et (ut ita dicam) configurata est Nam ea doctrina aut institutio hunc effectum, motum

omnino fiduciam significat. Quare cum idem sit thema aut origo vocis Fides, fide, confidentia et fiducia: et ista posteriora omnia simul fiduciam quandam denotent: necessario etiam ipsa originaria vox fides, quandam fiduciam in se continet aut significat. Huc facit etiam phrasis Credere aliquam rem preciosam alicui: quod significat, ob fiduciam, quam de cuiuspiam favore et probitate concipimus, concredere, ei ne custodiendam ac fovendam tradere. Quare necessario illud Credere significat fiduciam quandam. Sic etiam verbum πιστεύομαι, crebro

57. Fiduciam habens Dei, haereditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Fiduciam habemus per Christum ad Deum. 2 Corin. 3. Fiducia quam habemus in Deo, haec est, quod quaecunque petierimus secundum voluntatem eius, exaudit nos primae Ioannis quinto. Fiducia aliquando etiam ipsam rem cui fidimus, seu quae in nobis excitat fiduciam, significat. ut Iob decimo octavo: Fiducia impii avellatur de tabernaculo eius, interitus veluti rex calcet eum. Isaiae trigesimo secundo, Habitabit populus meus in tabernaculis fiduciarum: id est, securis, facientibus fidere suos incolas. Sic

16 habetur: Sed venit hora, ἵνα, ut omnis interficiens vos, putet se sacrificium offerre Deo. ubi ἵνα, Ut, nullo modo causam finalem indicat: sed prorsus idem ac voculae Cum vel quando: Venit hora, cum putabit se rem Deo gratam facere, interficiendo vos. Sic in praecedenti capite: Maiorem charitatem hac nemo habet ἵνα, ut ponat animam suam pro fratribus: ubi ἵνα, ut, nullo modo causam finalem indicare potest, sed idem valet ac

ut, David filius Isai, Saul filius Zis. Aliquando et Latini et aliae gentes eodem modo cognomen exprimunt. Sic et in aliquibus partibus Germaniae. Filii venerunt usque ad matricem, et non fuit vis pariendi: secundi Regum decimo nono. Proverbialis loquutio videtur fuisse, qua significatum sit, rem in summum discrimen, et quasi in desperationem esse adductam. Sumpta autem est a gravissimo periculo parturientium, quae si in edendo foetu viribus destituuntur, cum iam foetus imminet suo ostio, aut etiam in eo haeret, certam mortem subire coguntur. Utitur hac loquutione pientissimus rex

super inimicos eius. Firmare sanctuarium. Exodi decimoquinto: Sanctuarium Domini firmabunt manus tuae. id est, tu tibi ministerium et tabernaculum extrues. Firmare egenum. Levitici vigesimo quinto: Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum: pro, nutantem eius rem familiarem fulcies tuo aliquo auxilio et consilio. Firmare in terra. pro, constabiliri eius statum ac res. Psalmo 149. Vir linguae non firmetur in terra. pro, nihil ei succedat. Sic Psalmo 101, loquens mendacia non firmabitur coram me. pro, non erit acceptus, non placebit mihi, nec

speciem aut umbram, sed et ipsam veram essentiam. Idem probat aut exponit etiam illud quod addit, non fuisse ei rapinam, esse aequalem Deo: ut sit idem, Esse in forma Dei, quod, Esse in aequali gloria ac dignitate cum Deo. Sed de hac locutione dicetur etiam in Signo et Imagine, quae itidem rem ipsam saepe notant. Quod autem dicit formam, intelligitillam gloriam ac maiestatem Dei, omnia regentis, et omnibus terribilis, quam veluti repressit aut occultavit, et sponte quasi deposuit, dum formam ac speciem servi suscepit Divinitatem quidem nullo modo deposuit: sed illum ineffabilem

et in eis maiorum etiam beneficiorum symbola proposuit. GAUDIUM, est affectus animi, quo laetamur de aliquo bono, quod sumus consequuti. Verum non raro pro sua causa, id est ipso bono de quo gaudemus, ponitur. Luc. 2. Evangelizo vobis gaudium magnum: id est, rem oppido salutarem, quae merito omnes homines exhilarare debeat. Iohan. 16. Gaudium vestrum nemo tollet a vobis: id est, vestrum ingens bonum, quod vobis verum, solidum ac firmum gaudium parit. Sic Rom. 15. Deus vos repleat omni gaudio: pro, omni bono aut dono, de quo gaudere possitis. Sic et

esse cor divae virginis: id est, multos tristissimos dolores, et acerbissimos moerores, qui sint ei perinde acerbi futuri, ac si gladio confoderetur. Sic et David dicit, Tanquam gladius in ossibus meis: cum tota die dixerunt, Ubi est Deus tuus? Gladius anceps aut biceps, significat rem valde efficacem. Psal. 149, Gladius biceps in manu eorum, ut faciant ultionem in gentibus. Sic Hebr. 4, sermo Dei dicitur esse penetrantior quovis gladio ancipiti. Nominatur aliquando ipsum Dei verbum gladius. Ephes. 6. Hebr. 4. Isa. 46. Posuit os meum sicut gladium acutum,

arripio, sicut et Accipere nomen Dei in vanum, alibi dictum est. Extrahentes gladium: id est, militaris aetatis homines. Os gladii, in Sacris literis significat ipsum acumen, aut aciem. illo enim gladius mordet. Gladius etiam Synecdochice significat rem nocentissimam. Sic Psal. 57 lingua impiorum dicitur esse gladius acutus: id est, perniciosissima res. Eodem modo et de adulterio dicitur, in Proverb Novissimum extraneo amarum sicut absynthium, et acutum veluti gladius biceps. Sic et Psal. 64. Acuerunt ut gladium

gloriae regni sui: id est, praegrandes divitias, gloriosas divitias, aut etiam divitias gloriosi sui regni. Sic Psalmus 49 dicit, Non descendet gloria ipsius cum eo in infernum. Genes. 31, dicunt filii Laban, Iacobum fecisse omnem illam gloriam de rebus patris sui: id est, illam tam amplam rem familiarem. Isaiae 10. Ubi relinquetis gloriam vestram? id est, gloriosam opulentiam, de qua tantopere gloriamini. Gloria nomen substantivum, aut abstractum pro concreto aut adiectivo ponitur Psal. 111. Gloria et decor opus eius id est, opera eius sunt decora ac gloriosa. Vox

transmutatur. Nam cum ille id ex professo, atque adeo summo studio agat, ut probet nos impurissimos peccatores, omnique virtute ac bono opere carentes, sola imputatione virtutum ac meriti Christi, in nos per fidem transcripti, iustificari: isti contra, a Christi obedientia, virtutibus aut meritis, rem totam in nostras virtutes aut qualitates transferunt, eisque nos coram Deo iustos esse contendunt. Recte ergo ac praeclare nostri monstrarunt, esse duplicem primariam huius vocis significationem. Alias enim eam significare gratuitum Dei favorem, quo nos in dilecto diligit: aut etiam ipsam

in malam partem accipitur, de humanae audaciae ac impietatis, aliquid sine Deo audentis ac conantis, instituto ut Christus quaerit Matthaei 21, a Iudaeis, an Baptismus Iohannis sit a Deo aut ab hominibus? id est, an veniat ex Dei mandato, an vero Baptista sua quadam audacia ex ambitione tantam rem sibi sumpserit? Sic Gamaliel dicit in Actis, futurum ut si collectio Ecclesiae et propagatio doctrinae de Christo, sit humanum inventum, brevi corruat. sin sit ex Deo, invictum consistat, et frustra Pharisaei ac Pontifices Deo repugnent. Ab homine ad pecus. alias omnia includit, si oratio

Et vidit Dinam Sichem filius Hemor Hevaei, princeps regionis, et rapuit eam, et dormivit cum ea, et humilia ulteam. Sic et Deuter. 22 accipitur, humiliare uxorem proximi sui. Tertio, Humiliare pro affligere ut Psal. 119, Bonum est mihi Domine, quod humiliasti me, ut disce rem iustificationes tuas. Item: Credidi, ideo locutus sum, sed humiliatus sum nimis. Sic Gen. 29 dicit Lea: Vidit Dominus humilitatem meam, ideo vocavit nomen eius Ruben i. Deus vidit me negligi a marito, tanquam deformem: ideo copia liberorum compensare formam, meque hac ratione marito acceptam

oris tui. Sic et Ps. 109, Illaqueet foenerator omnia quae sunt ei id est, per Magistratum arrestet, sibique obliget, ob magnitudinem foenoris aut debiti foenore contracti: ideo addit, Vagentur ac mendicent filii eius. s. omni patrimonio exuti. ILLIC et ibi, non tantum locum, sed et rem, actionem, opus aut poenam denotant. Psalmo 35. Ibi ceciderunt operantes iniquitatem. id est, tali poenae genere aut conditione, seu ea ipsa de causa Sic Latini locutione, Ille unde petitur, non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et

tetras absurditates incidit, et denique ab omnibus ferme partibus est damnata, ut id proprio libello eorum testimonia recitante ostendi. Atque hac ratione Christus est substantialis imago Dei. Latinis imago ferme tantum quidpiam umbratile ac vanum, et quod tantum qualicunque specie repraesentet rem ipsam, denotat. at Hebraeis etiam realissimam convenientiam, et summam substitiae ipsius similitudinem: ut si filius dicatur imago patris. Similis loquutio est, Esse in forma Dei, aut forma servi: Phil. 2. id est, vere existere Deum aut hominem. Sic Matth. 24. Tunc videbitis signum

Similis loquutio est, Esse in forma Dei, aut forma servi: Phil. 2. id est, vere existere Deum aut hominem. Sic Matth. 24. Tunc videbitis signum filii hominis in caelo. id est, ipsum met filium hominis. Sic, Gestare imaginem hominis terreni et caelestis, 1. Cor. 15. id est, ipsam rem aut essentiam. Verum quod Imago essentiale quidpiam interdum, et non tantum umbratile notet, mox denuo exemplis monstrabitur. Vide et in regulis Universalibus, de hoc Hebraismo. Illud sane admodum illustre est significationis huius exemplum, quod extat Hebr 10. Lex umbram obtinuit futurorum

73, cum dicit saltes, Sicut somnium a vigilante evanescit, sic tu Domine imaginem eorum in civitate contemptibilem reddes ipsosmet, eorumque opes ac glorias. Sic et Paulus vocat 1 Corinth. 7, totam hanc vitam cum suis commodis ac pompis schema, figuram: et dicit eam pertransire veni rem evanidam, nihilque stabile habentem. Vicina huic signficatio est, quod Deus dicit Num. 13, se aliis appaere in similitudine. i. aliqua visibili quidem, sed tamen evanida specie. Non raro etiam imago significat ipsas visibiles, aut materiales imagines, ad repraesentandum

iudicabitur, exeat impius. IMPLEO verbum varias habet phrases ac significationes, quae partim hic exponentur, partim infra in vocabulis Plenus et Plenitudo uberius illustrabuntur. Alias igitur significat perficio, desumpta metaphora a vase semivacuo quod impleri oportet, ad omnem rem perficiendam. Col. 4. Implere susceptum ministerium. Philip. 2. Ut vestrum defectum impleat. Act. 12. Implentes ministerium. Matth. 3. Sic oportet nos implere omnem iustitiam. i. perficere. Matth 5. Non veni solvere, sed implere legem. Luc. 9 Loquebantur de exitu eius, quem erat

munus. Sic David dicit 1 Paral. 29. Et quis se exhibet spontaneum, ut impleat manus suas hodie Domino? ubi mox sequitur enumeratio munerum oblatorum, quae principes obtulerunt Sic et 2 Par. 29. et Ezek. 43. Inde autem haec loquutio venit quod qui affert aliquid, habet plenas manus, quib. rem apprehensam offert. Dicuntur et illi implere manum, qui arcu iaculantur: quia utraque manu eos valide operari necesse est, altera tenendo arcum, altera trahendo nervum. 2 Regum 9 Zach. 9. Implere se omnia, caelum et terram, dicit Deus Ier. 32 pro, infinitum esse. Videtur tamen simul etiam

similitudinem quandam rerum, actionumve ad alias ac alias res significandas traducatur, atque ita plane varie accipiatur. Primum. n. alias significat aliquid reale, et veluti coram existens tractare, expendere, aut computare, ut aliquid in rationes vel dati vel accepti, debiti aut crediti, tanquam rem alicuius momenti, et nequaquam negligendam, alicui nomini, aut quasi mercatori, seu mercenario, militi, aut alii cuipiam cum quo tibi res est, referri, ut cum patrifamilias aurum mercator adscribit: ita. n. dedit aut accepit. laboravit aut meruit. Num. 14: Annus pro die imputabitur. i.

peccata, Psal. 32, Rom. 4: Non respicere Deum ad alicuius peccata, non observare alicuius iniquitates: Psal. 130. Non intrare in iudicium cum servo suo: Psal. 143. Tertio, alias significat quiddam non reale, aut non existens, pro reali habere: aut rem non datam ut datam, rem non acceptam ut acceptam, aut solutionem non factam ut factam, crimen non patratum ut patratum, alicui imputare. Ad Philem. Si quid iniuste egit aut debet, mihi imputa. i. si quid Onesimus fugitivus servus furatus est, id ita ad scribe, et in rationes refer, ac si ego

32, Rom. 4: Non respicere Deum ad alicuius peccata, non observare alicuius iniquitates: Psal. 130. Non intrare in iudicium cum servo suo: Psal. 143. Tertio, alias significat quiddam non reale, aut non existens, pro reali habere: aut rem non datam ut datam, rem non acceptam ut acceptam, aut solutionem non factam ut factam, crimen non patratum ut patratum, alicui imputare. Ad Philem. Si quid iniuste egit aut debet, mihi imputa. i. si quid Onesimus fugitivus servus furatus est, id ita ad scribe, et in rationes refer, ac si ego ipse essem furatus, aut

de tota re ipsa. Imputare igitur, λογίζεσθαι, חשב, omnino a mercatoria supputatione in Sacras literas translatum esse videtur. Est enim in illis ratiocinationibus, Imputare, aut computare quampiam rem, diligenter eam expendere, considerare, in rationes referre, adscribere in librum rationum, et in ratiocinando simul cum aliis computare, non negligere aut eius oblivisci, ut nullius momenti, quamque mercator suis rationibus ac libro non dignetur. Sic etiam saepe in Sacris literis imputare,

praedicandum et urgendum est apud eos qui adoptari in haeredes, et salvi fieri volunt, quodque tam praecipuum donum ac bonum nobis Christus largitur. Igitur necesse est hanc iustitiam idem esse quod remissionem peccatorum. Undecimo, rident Papistae hanc imputativam iustitiam tanquam rem levem, ac minime realem: seu tanquam meram persuasionem, somnium et umbram potius rei, quam veram solidamque rem. sicut et Ethnicus ille, inquiens:
Cum sis ipse nocens, moritur cur victima pro te?
Stulticia est morte alterius sperare salutem. At non esse rem

donum ac bonum nobis Christus largitur. Igitur necesse est hanc iustitiam idem esse quod remissionem peccatorum. Undecimo, rident Papistae hanc imputativam iustitiam tanquam rem levem, ac minime realem: seu tanquam meram persuasionem, somnium et umbram potius rei, quam veram solidamque rem. sicut et Ethnicus ille, inquiens:
Cum sis ipse nocens, moritur cur victima pro te?
Stulticia est morte alterius sperare salutem. At non esse rem parvam, imputari alicui iustitiam, praesertim Christi, vel ex eo apparet, quod res ingens, ac ipsimet Domino pene

tanquam rem levem, ac minime realem: seu tanquam meram persuasionem, somnium et umbram potius rei, quam veram solidamque rem. sicut et Ethnicus ille, inquiens:
Cum sis ipse nocens, moritur cur victima pro te?
Stulticia est morte alterius sperare salutem. At non esse rem parvam, imputari alicui iustitiam, praesertim Christi, vel ex eo apparet, quod res ingens, ac ipsimet Domino pene importabile onus fuit, quod nostra peccata aut iniustitia sunt ei imputata. Tota quoque Scriptura clamat rem ingentem esse imputari aut non imputari, seu condonari alicui

Stulticia est morte alterius sperare salutem. At non esse rem parvam, imputari alicui iustitiam, praesertim Christi, vel ex eo apparet, quod res ingens, ac ipsimet Domino pene importabile onus fuit, quod nostra peccata aut iniustitia sunt ei imputata. Tota quoque Scriptura clamat rem ingentem esse imputari aut non imputari, seu condonari alicui iniustitiam: igitur etiam imputari alicui a Deo iustitiam filii sui ingens bonum est, ex quo tota nostra salus dependet, quippe quae tum res preciosissima est, tum etiam nobis potetissime imputatur. XII. Sicut securae conscientiae

gratia. Deinde, quod varias imputationes sive ex communi vita sumptas, sive etiam ex Papistica abominatione petitas, cum hac sacrosancta ac ingentium mysteriorum plenissima imputatione contuli. Quod quidem eo consilio feci, ut tum illustrarem communibus notisque rebus, tam abditam ac mysticam rem imperitioribus: quo consilio et Christus ipse plurimum parabolis ac similitudinibus ex communi vita, humanisque rebus petitis usus est: tum porro ideo sumpsi ex Papisticis abominationibus exempla imputativae iustitiae, ut eorum blasphemas calumnias redarguerem, quibus imputativam Christi

consilio et Christus ipse plurimum parabolis ac similitudinibus ex communi vita, humanisque rebus petitis usus est: tum porro ideo sumpsi ex Papisticis abominationibus exempla imputativae iustitiae, ut eorum blasphemas calumnias redarguerem, quibus imputativam Christi iustitiam exagitant, tanquam rem vanam ac commenticiam, cum ipsi innumeras in sua illa errorum Babylone humanorum meritorum imputativas iustitias habeant, in eisque totam pene veram pietatem ac salutem hominum collocent. ¶ Ut vero (sicut paulo ante dixi) omnis occasio errandi simplici auditori auferatur, duo quaedam

verborum. Prov. 24. Vir sapiens in robore, id est, robustus. Viam Dei in veritate doces. id est, veram, aut veraciter. de quo Hebraismo habes plura in Regulis Nominum. Vertitur non raro ל per In, sed in longe alio sensu. significat enim plerunque motum in rem, aut terminum aliquem. In principio erat verbum, habet aliquid difficultatis: sed certum est, quod oporteat intelligi, Verbum fuisse non tantum in principio, id est, in ipso temporis initio, verum et ante omne principium. Nam Prov. 8, sic aliquoties praepositionem In ipsemet textus exponit,

gratia in extrema pericula proiecta, ipsique soli nota ac probata: qui et tandem eam glorificabit in lucem productam, et toti mundo ostensam, ut sanctam, ac sibi probatam. INANE, sumpta metaphora ab instrumentis aut uasis, eo quod inesse deberet vacuis, significat rem non solide bonam, carentem suo nativo bono quod in se habere deberet. Hieremias hanc phrasin plenius exponit Cap. 51, inquiens: Vendidit me quasi vas vacuum. Psal. 4. Usque quo diligetis inane, quaeretis mendacium. Id est, falsam doctrinam ac religionem, et alia non

Schacha, quod ita crebro incurvationem significat, ut simul crebrius adorationem etiam Deo praestitam indicet. Est et aliud verbum כרע Cara, itidem incurvationem indicans. Incurvare se super aliena uxore. Iob. 31, pro, cum ea rem habere. Iudicum 11 Incurvando incurvasti me filia mea. id est tristem, moestum. et afflictum fecisti: quia, ut supra in INCLINATUS dixi, tristes incedunt incurvi, non elevant faciem. similes metaphorae sunt, Iacere, Cadere, prosterm: et contra, Surgere, Erigi, Stare. Sic et Psalm. 20.

gnari Hebraeae phraseos, talia verba et locutiones permissionem tantum, non autem etiam efficacem operationem aut effectionem significare: sicut paulo ante de Inducere in tentationem dixi: et prolixa Regula multisque exemplis in Generalibus praeceptis monstravi, saepe Verba operationem aut rem significantia poni pro agnitione, indicatione, permissione, potentia, aut consuetudine, aliisûe causis lactionis. Eam Regulam vide, et exempla considera. Dicitur et Indurare se, ut Exodi decimotertio: Cum indurasset se Pharao ad dimittendum nos: id est, cum obfirmasset animum, ne nos

attineret facere mentionem carceris, aut nominare illos incredulos prisci mundi spiritus, seu animas: cum Noachus non solis animabus, sed totis ac viventibus hominibus praedicaverit. Nihil etiam opus fuisset Petrum indicare, ubi nam iam illi increduli sint, aut detineantur. Hoc enim tum nihil ad rem facit, tum etiam ipso tacente sciretur: nisi voluisset ostendere ipsum Christi spiritum aut animam ad eos in carcerem profectam esse. Dixisset enim simpliciter, quod Christi divinitas olim praedicaverit incredulis hominibus prisci mundi. Hoc enim ad istius scriptoris sensum exprimendum prorsus

aut imbecillam per carnem: id est non potuisse nos iustificare ac salvare quia corrupta nostra caro ei obedire nequit. INGREDI, expositum est supra in vocibus Egredi et Exire: sed nihilominus hic aliquot eius obscuriores phrases exponemus. Ingredi igitur ad mulierem, notat rem veneream. Gen. 16. Et ingressus est ad Hagar. et 30, Ingressus est ad eam Iacob. Ingredi partem civitatis, est civem alicuius loci esse. ut Genes. 34, Locutus est cum omnibus ingredientibus portam. Ingredi et egredi, est versari cum aliquibus, item res aliquas aut negocia

in Psalterio, expositum est in Attendo. INTER praepositio, aliquando etiam habet quandam proprietatem in hac lingua. ut Genes. 23, Terra est 400 siclorum inter me et te: id est, ratione nostrae coniunctionis eam tanti aestimo, alteri pluris venderem. Sic ferme Germani dicunt rem quampiam tantum valere etiamsi frater fratri eam vendat. Inter aliquando videtur idem valere, ac indiscriminatim. ut Levit. 27 Aestimabit illud sacerdos inter bonum et inter malum pro, sive bonum sive malum sit, quale sit, non habitatione vel praestantiae, vel etiam vilitatis.

121. Dominus custodiat introitum tuum, et exitum tuum. id est, omnes tuas actiones, consilia et molimina. Sed de hac quoque phrasi supra in voce Exitus, item in verbo Ingredi, disserui. Pauca tamen quaedam hic adiiciam. Intrare ad feminam, plerunque rem habere cum ea significat. ut Genes. 6: intrarunt filii Dei ad filias hominum. Intrare in Ecclesiam Domini, de functionis publicae administratione plerique exponunt. Deuteron. 23: Non intrabit in congregationem Domini eunuchus, item manzer. Ammonites et Moabites etiam in generatione

conservabit, nempe ad aeternam salutem ac felicitatem, quantumvis hic eam perdidisse videatur. Sic et Latinum verbum Invenio, aut Reperio, ferme more Hebraeorum, pro acquirere et parare sibi accipitur, teste Donato in Eunucho. quomodo et in Heautontimorum eno inquit: Abii militatum, ibi rem et gloriam armis belli reperi. id est, adeptus sum. Graecum εὑρίσκειν, quod hoc loco est, significat Graecis aliquando, suo labore aliquem sibi aliquid parare aut consequi: ut testatur Ulpianus in oratione Demosth. contra Timocratem.

n. illum ad iudicium, Deus suus docet illum. i. iustituit eum, ut quadam moderatione omnia agat. Iudicium pro forma, specie, vestitu: 2 Reg. 1. Quale iudicium viri est, qui ascendit. i. qua specie, facie ac vestitu erat ille vir? Iudicia alicuius rei etiam ea dicuntur, quae quoquo modo ad rem pertinent. 1 Reg. 6. Completa fuit domus cum omnibus reb. suis, et cum omnibus iudiciis suis. Porro in ordinariis ac publicarum personarum iudiciis itidem suas varietates ac difficultates vox haec habet, sicut et cum de divino iudicio agitur. Primum. n. nomen Iudicium saepe ipsam litem aut

aut obstrictio operae, vitae, aut rerum obligantis se erga eum, cui se iuramento obstrinxit. Iuramentum esse finem omnis controversiae inter homines, dicit Epistola ad Hebraeos, cap. sexto: quia tandem deficientibus probationibus, alterutrius ligantis partis iuramento stare totam rem necesse est. Iurare severiter prohibetur Matthaei quinto: et Iac. 5. quod, de levitate iurandi et privato arbitrio susceptis iuramentis dictum interpretes accipiunt. Nam Paulus saepe suis Epistolis in causa religionis iuramenta interponit. In iurando Hebraei crebre posteriorem partem, qua

[?: eni- ] leges et magistratus iubent, ea sunt ius: cui qui pater, iustus est, et iustitiam habere iudicio sui magistratus et coetus putatur. Sic vocem Graecam δίκαιον, ἀπὸ διχὰ Aristoteles deducit, quod in duas suo modo aequales portiones rem scindat, neutri parti aut personae plus minusve iusto aut rata portione tribuens. quae tamen Graecorum vox non incommode ab Hebraeo Zadik iustus (abiecta per aphaeresin prima syllaba) deduci posset. Verum hic in genere praemissis, aliquanto nunc accuratius huius vocis significata recensebo,

de ea disserit. Habebantenia Pharisaei externam, item caeremoniariam disciplinam, sic satis tolerabilem: ei volebat Christus adiici etiam internam, nempe plenissimam ac perfectissimam cordis [?: obedien- ] sicut ibi Dominus propositis et expositis aliquot Decalogi praeceptis, rem totam declarat ao illustrat. Sic [?: ] Rom. 5, Christi obedientia erga Deum ac legem eius, vocatur iustitia. Sic et Rom. 10 describitur iustitis [?: ] gis, quod sit plene ea omnia facere quae lex praecipat Sic et Rom. 2 dicuntur legis factores, id est, qui ei

Sic Germani quoque dicunt Fromm machen, zum luget, zum dieb machen. Quam ergo ineptus esset qui haec realiter exponere verbi sono machen vellet: tam produnt Papistae suam inscitiam, qui conten dunt, Iustificare esse reipsa [?: in- ] sisque virtutib. iustum facere. Verum ad rem revertamur. Significat igitur verbum הצדיק hizdik iustificare, ut [?: ] prius diximus, in genere aliquem habere pro iusto, absolvere, ornare testimonio, laudeque iustitiae, sive is [?: re- ] ra iustus sit, sive non Nec potest

lugere uxoris mortem: ac, inter alia luctus signa, quae ei interdicuntur, etiam hoc numeratur. Et porro praedicit occasionem, et veluti omine ac similitudine suae cladis et inhibiti luctus destructionem templi, et totam vastationem populi, ut prae nimio dolore ne flere quidem possint. Quam rem declarare potest historia Aegyptii regis apud Herodotum, qui a Cambyse oppressus, et cum suis captus, cum videret filios ad caedem trahi, et filiam serviliter tractari, tacitus, sine lachrymis quievit. Sed aliquanto post, ubi vidit amicum mendicantem, flere coepit. interrogatusque de causa, cur

teque accusabunt iniuste partae opes, ipsaque aedificia ex rapina constructa: Habacuc 2. ¶ Hactenus de idiotismis ab huius vocis propria significatione exortis: nunc de eius figuratis locutionibus, quae itidem plurimae sunt. Primum valde crebro significat pondera, in ponderando contra rem ponderatam in statera adhiberi solita. qui tropus inde oritur, quod plerunque talia pondera, praesertim in maioribus bilancibus lapidea sunt. unde fit, ut posita materia pro materiato, aut materia pro forma, omnia talia pondera, etiansi sint aerea aut plumbea, lapides vocentur. Levit. 19,

Corinth. 7. de caelibatu disserens dicit, se caelibatum non eo consilio praedicare illis, ut eis laqueum iniiciat: id est, tanquam extreme necessarium, aut ut eorum conscientias ad eum astringat, eosve compellat id vitae genus suscipere, ad quod pie agendum non omnes sunt idonei: sed tantum, ut rem commodam calamitosae huic vitae, ac plane liberam. Nam laqueus quod caepit, constringit, et captivum tenet volens nolens, atque etiam suffocat: sicut videmus leges, vota ac iuramenta caelibatus nunc plurimos invitos in captivitate detinere, multosque etiam spiritualiter suffocare. Alii

distingui omnino necesse sit. Explicarunt eam amplissimam ac utilissimam doctrinam cum multi [?: ] praestantes Theologi: tum praesertim Lutherus [?: p- ] passim in suis scriptis, praesertim autem super Epistolam ad Galatas: quam expositionem attente legat, qui hanc rem cognoscere volet. Summa tamen discriminis est (ut obiter attingamus) quod sicut severa Dei iustitia plurimum ab eius gratuita misericordia eam fert, et sicut homo iustus, integer ac incorruptus aut lapsum, plurimum distat ab hoc nunc prorsus iniusto et perdito: sic etiam Deus duo diversissima

in 1, Ethnicis: postea in 2, Iudaeis: postremo in 3, utrique simul accusantur. Omnes igitur hic homines concluduntur sub peccatum. Sed in hoc secundo capite est proprie accusatio Iudaeorum. Deinde observetur etiam ordo sententiarum huius loci, quae continet talem quandam expolitionem, ut primum rem proponat, deinde eam explicet, sicut etiam modo in primo capite dixi, et in meis Hebraismis prolixius exposui. Nam primum est propositio bimembris, breviter duos populos aut genera hominum conferens, auditorem et factorem legis. Secundo exponitur posterius membrum: nempe, quod solum legis

tum et singularem quandam aptitudinem homini ad eam scientiam adferunt, quantumvis exilia, tenuia, ac imperfecta esse videantur: sicut omnia principia sunt parvi quidam igniculi aut scintillae, ut inquit Cicero. Omnia semina quiddam exile et contemptibile esse videntur, et tamen revera ipsam rem totam potentia continent aut exhibent, suntque fons totius rei. Sic et ista principia esse iudicabuntur: [?: u- ] qui principia innata esse dicant, rem non parvam dicant, sed dimidium, aut etiam plus quam dimidium totius. Quare iterum atque iterum videant, quid concedant, qui prima

quidam igniculi aut scintillae, ut inquit Cicero. Omnia semina quiddam exile et contemptibile esse videntur, et tamen revera ipsam rem totam potentia continent aut exhibent, suntque fons totius rei. Sic et ista principia esse iudicabuntur: [?: u- ] qui principia innata esse dicant, rem non parvam dicant, sed dimidium, aut etiam plus quam dimidium totius. Quare iterum atque iterum videant, quid concedant, qui prima principia divinae scientiae et pietatis homini concedunt. Secundo, quia animalis homo non percipit quae Dei sunt. 1. Corinthiorum 2. perciperet autem recte, si

tempore singula exequi in suo regimine commode possint. Sic igitur illa memoria ac cura Dei, qua suarum creaturarum, praesertim hominis, meminit, eumque curat ac fovet, liber quidam coram Deo, aut in camera Dei repositus esse dicitur. Utitur autem Scriptura hac metaphora aut anthropopathia, quo rem ipsam maiori energia humanis oculis subiiciat, aut se alioqui magis ad hominum captum accommodet. LIBERTATIS vox varie in Sacris literis accipitur, cuius significata compendio percurram. Primum, communiter significat hominem sui iuris. ut cum Exod. 21 praecipitur dimitti Iudaeus

potestatem [?:-ut ] ius, libere flagitandi et accipiendi stipendium, cum sim [?:-m ] benemeritus doctor: ita vicissim volo etiam magna libertate contemnere mea commoda, lucra et voluptates, atque adeo res omnes. Illud igitur NULLIUS, non hominem, [?:-d ] rem concupitam, aut sibi necessarium utileve commodum magnificat, sicut ex praecedentib apparet: Omnia licent, [?: ] omnia revera prosunt, scilicet ad spiritualem utilitate. Domus libera: pro, ab aliis separata. 2. Reg 15 ponitur: cuiusmodi sunt leprosorum, aut insulae. Sic enim

quasi in unum colligit corpus: unde multis populis latum cingulum in usu est, ut eo melius et latius constringat, uniat, et quasi consolidet corpus. Ex ista porro cinctione lumborum variae phrases in Sacris literis oriuntur: ut Proverb. 31 dicitur de muliere strenua, et bene familiam regente, ac rem familiarem administrante, Accingit fortitudine lumbos suos: id est, confortat ac confirmat se, strenuamque is praebet, sicut qui vel corroborandi corporis vel laxarum vestium impedimenta restringendi gratia cingulo sese accingunt. Sic et Nahum 2 habetur: [?: Consor- ] lumbos, et

alibi autem tabernacula. De terra enim, teste Scriptura, sumus, et in terram resolvemur: sicut et poeta dicit, Nos fore undamque terramque. LUX, triplicem habet metaphoram, aut etiam quadruplicem. Alias enim significat noticiam ac doctrinam, praesertim rerum divinarum: alias quamvis rem valde utilem, ac salutarem: alias rem valde laetam ac iucundam: alias denique, rem iustam ac sanctam. Omnes enim istas proprietates habet Lux, ut et rerum discrimina noticiamque oculis exhibeat, et sit res valde utilis, suavis, ac denique pura aut munda: unde tanquam ex suis fontibus praedictae

teste Scriptura, sumus, et in terram resolvemur: sicut et poeta dicit, Nos fore undamque terramque. LUX, triplicem habet metaphoram, aut etiam quadruplicem. Alias enim significat noticiam ac doctrinam, praesertim rerum divinarum: alias quamvis rem valde utilem, ac salutarem: alias rem valde laetam ac iucundam: alias denique, rem iustam ac sanctam. Omnes enim istas proprietates habet Lux, ut et rerum discrimina noticiamque oculis exhibeat, et sit res valde utilis, suavis, ac denique pura aut munda: unde tanquam ex suis fontibus praedictae metaphorae oriuntur. Contraria

sicut et poeta dicit, Nos fore undamque terramque. LUX, triplicem habet metaphoram, aut etiam quadruplicem. Alias enim significat noticiam ac doctrinam, praesertim rerum divinarum: alias quamvis rem valde utilem, ac salutarem: alias rem valde laetam ac iucundam: alias denique, rem iustam ac sanctam. Omnes enim istas proprietates habet Lux, ut et rerum discrimina noticiamque oculis exhibeat, et sit res valde utilis, suavis, ac denique pura aut munda: unde tanquam ex suis fontibus praedictae metaphorae oriuntur. Contraria prorsus est vis ac significatio vocis Tenebrarum,

Lux est bona res, voce hac utuntur. Pro re dulci et suavi cûm in praecedentibus, tum et in aliis exemplis ponitur. Proverb. 13, Lux iustorum laetificat. Et proverbium, Dulce esse intueri lucem: et Poeticum illud, Dulce lumen solis, γλυκὺ φάος. Rem aut hominem iustum, purum ac mundum denotat: ut cum Deus dicitur Lux, 1 Iohan. 1. Deus est lux, et in eo tenebrae non sunt Sic et ibidem pii dicuntur ambulare in luce: id est, innocenter vivere. Eodem modo et Ephes. 5 pii vocatur Lux. ait enim: Eratis olim tenebrae, nunc autem lux in

testentur se et dolere de peccatis hominum, et iam quoquenimio ieiunio ac inedia languere. Sic et Latini vultum serenum pro laeto usurpant. Lux meridiana, Hebraeo vocabulo צחרים zocharaiim, idest, duplicata Lux dicitur, et saepe in omnibus linguis rem clarissimam et evidentissimam denotat. Dies Domini sunt tenebrae, et non lux: Amos 5. id est, tristis ac calamitosus hominibus, quibus affert horrendas Dei poenas. Prolixe ibi depingitur tempus venturi exitii, ac poenarum Dei: caliginosa ergo lux ponitur pro tempore calamitoso, quo Deus

Hebraeo [?: ple-e ] idem vocabulum אור Or est. Adiiciemus tamen veluti appendicis loco praecedentibus. Lumen igiitur, sent et Lux, significat alias certas ac veras noticias, praesertim de Deo, seu doctrinam caelestem. Significat et quamvis rem eximiam, salutarem ac iucundam. Porro crebrae admodum sunt tales amplificationes in Sacris literis rerum secundarum et adversarum, beneficiorum et castigationum divinarum: ut tempore quidem benedictionis ac beneficentiae divinae dicatur Sol et Luna cum stellis futurus valde lucidus: contra in

adverbium, non semper auget: sed aliquando tantum corrigit. 2. Pet. 1, Magis satagite fratres firmam reddere vocationem vestram: pro, potius. Non ergo semper ita comparat, ut aliquid quidem utrique tribuatur, alteri tamen magis quam alteri: sed nonnunquam simpliciter rem totam ab altero transfert in alterum. Qui Hebraismus diligenter observandus est. Exempla eius sunt haec quae sequuntur. Iohannis tertio: Sed dilexerunt homines μᾶλλον, magis tenebras quam lucem. Non est sensus, quod homines utcunque dilexerint et

veracissimus. Sic et Christus ad Cananaeam inquit: O mulier, magna est fides tua. Magna loqui, et in magnis ambulare, plerunque superbiam describit, ut Psalm. 12, Deus succidat linguam loquentem magna. et Psalm. 13, Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus supra me. Magnam aut parvam rem scire. Libro 1. Samuelis, capite vigesimosecundo: Non scit servus tuus de omnibus hisce rem parvam, aut magnam: id est, nihil quicquam audivi de rebellione Davidis erga te regem Saul. Sic et Actorum octavo dicitur: Omnes ei attendebant a magno ad parvum. Similis ferme est illa locutio in

et in magnis ambulare, plerunque superbiam describit, ut Psalm. 12, Deus succidat linguam loquentem magna. et Psalm. 13, Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus supra me. Magnam aut parvam rem scire. Libro 1. Samuelis, capite vigesimosecundo: Non scit servus tuus de omnibus hisce rem parvam, aut magnam: id est, nihil quicquam audivi de rebellione Davidis erga te regem Saul. Sic et Actorum octavo dicitur: Omnes ei attendebant a magno ad parvum. Similis ferme est illa locutio in Genesi: non loqui a bono ad malum. Magnus et parvus, aut Maior et Minor,

testimonium: id est potenter et plurimum damni dat. Proverb. 19 dicuntur mallei aut percussiones esse paratae corpori stultorum: id est, poenas in promptu esse peccantibus. MALUM, seu POMUM: Proverb. 15. Malum aureum in patina argentea, verbum suo loco dictum: id est, mirifice rem, hominem aut actionem, sermo comeniens circumstantiis, loco, tempori, et hominibus, ornat, decorat ac iuvat. MALUM varie distinguunt: quod aliud sit naturale, aliud morale: item aliud culpae, aliud poenae. Malum naturale est tantum in creatura intelligente, in diabolo et homine.

res ipsas tales: ut sunt morbi, mors, labor, dolor, tristicia, et quicquid contrarium est utili, suavi ac commodo. Hierem. 49. Adducam manum super omnem carnem: id est, varias poenas. Zachar. 1. Iratus eram parum, ipsi vero adiuverunt malum. Eccles. 8 Qui custodit praeceptum, non cognoscet rem malam. id est, non punietur, sed liberabitur potius ab omni malo. Sic Isaiae 45, et Amos cap. 3 dicit. Deum facere omne malum in civitate: id est, omnis generis afflictiones immittere [?: ] poenam peccatorum. In Esaia est: Ego sum qui facio partem, et creo mala.

quod inveniet patrem meum. Sic et Exod. 18. Facere malum, est semetipsum laedere: sed id tantum reperitur 2. Sam. 22. Quomodo dicemus, mortuus est infans. et faciet malum? Sic supra exposui illud Levit. 5. Iurare malefacere: et Psal. 15. Iurat ad malum, et facit. id est, rem sibi difficilem ac molestam. Compleri malum contra aliquem: pro, imminere ei iamiam extremum malum. 1. Sam. 25. Completum est malum contra dominum nostrum. Esther 7. Vidit quod completum sibi esset malum a rege: id est, quod sibi a rege immineret exitium. Descendere malum a Domino: id

indicat illum esse proximum regi: sive quod moris fuit illis Asiaticis regibus, ut alicui inniterentur inter eundum, qui eos veluti gestaret ut molliculos et languidulos: sive quod regimen et negocia talibus potissimum incumbunt. Vide 2. Reg. 7. Pecora transire ad manum numerantis, est adesse rem pecuariam, habitari loca. Ier. 33: In civitatibus Iuda adhuc transibunt pecora ad manum numerantis. Manus ad manum, significat vel coniunctionem virium, vel confoederationis et conspirationis Prov. 11, Manus ad manum non erit innocens malus: id est, non evadet poenas, non habebitur a Deo

hymen, aut etiam ipsa ossa claudentia corpus, et mater prorsus viribus in conando et pariendo destituitur: cum quidem eam tunc vel maxime niti conarique oporteret, ut foetus ederetur, ubi tum partus, tum mater in praesenti periculo mortis versatur. Significat autem ista proverbialis locutio, rem aut homines esse deductos in summum et praesentissimum discrimen, unde sine singulari ope Dei effugere nequeant. MATUTINUM tempus multa significat in Sacris, quorum pleraque ex adverbio Mane supra exposito intelligi possunt. Pauca igitur quaedam huic voci propria adhuc

et vinum. Deut. 32, medulla tritici nominatur. Hebr. 4, dicitur verbum Dei esse instar gladii acutissimi, et penetrare usque ad compages et medullas: per metaphoram indicans, intima cordis humani: quia verbum Dei totum hominem penetrat ac commovet. MEL, ob summam dulcedinem quamvis rem dulcem ac delicatam synecdochicôs notat. ut cum Exod. 33, Numer. 13, Deuteron. 6 et 8, et saepe alias pollicetur Deus Israelitis terram fluentem lacte et melle. Hieremiae 11 32, significat eam abundare. Sic et Ezech. 36, Similam, mel et oleum comedisti: pro, delicatissime es enutrita.

DEI, carne autem legi peccati. Dixi rationem supra, [?: ] mens vocetur ille novus homo. Sed posset et ea causa esse, quod sicut in quovis homine nobilior pars vocatur mens, ignobilior autem caro aut corpus: ita eadem vocabula per metaphoram in pio homine, ad novum et [?: ] rem Adamum transferantur. Eadem huius vocis [?: ] esse videtur, cum Paulus dicit Rom. 12, Reformemini renovatione mentis vestrae: i. novi Adami: seu crescat subinde magis in vobis novus homo. Sic et Ephes. 4 dicitur, Renovemini spiritu mentis vestrae: id est quatenus mens vestra

τῆς λειτουργίας, ministratio [?: col-nis ] , etc. Roman. 15, vocat se Paulus liturgum aut [?: ] strum Christi erga gentes, seque sacrificare [?: Evang-on ] Christi: id est, praedicando Evangelium rem [?: acc-ptissimam ] Deo facere. In eodem capite utitur [?: ] λειτουργέω, pro conferre eleemosynam in [?: sustentatio- ] piorum Hierosolymitanorum. Dicit igitur, tum [?: gentiles ] illis ministrare,

me saepe et potenter, ut omnes merito mirentur. Sic et Psalmo trigesimoprimo: Mirificavit misericordiam suam mihi, tanquam in urbe munita: id est, plane mirifice defendit ac conservavit me, perinde ac si me in munitissima civitate collocasset. Sic mirificare consilium, est admirabili consilio rem agere. Isaiae vigesimooctavo: Hoc egressum est a Domino, qui mirificavit consilium et magnificavit sapientiam. Mirificari DEUM in aliquem, aut cum aliquo, pro admirabiliter agere, sive iuvando, sive etiam puniendo eum. Iob decimo: Revertêris et mirificaberis in me. id est, mirifice me

aut benedicto semini quem alioqui constituisti mittere, quique id multo rectius expediet, ac de quo mihi paulo ante in tuo nomine Iehova indicasti. Et Christus saepe inculcat, se a Deo missum esse: volens indicare, illam suam functionem sibi esse a Deo iniunctam. Adhanc celebrem vocem, aut potius rem, alludit Evangelista, exponens nomen piscinae Siloan, missus: ac volens indicare, nostram innatam caecitatem non nisi sanguine missi Mediatoris elui posse. Forte etiam Isaiae capite octavo, obiurgans Iudaeos, quod contemptis tacite fluentibus aquis Siloe, quod est missus, magna et turbulenta

quod est missus, magna et turbulenta flumina quaerant, indicare voluerit, eos humilem et crucifigendum Meschiam contemnere, et sibi pingere ac fingere Meschiam gloriosum, praepotentem, armatumque. Sic et illud Silo Gen. 49. Meschiam aliqui interpretantur. Mittere manum, aut extendere, in rem alienam, furari notat, ut supra exposui in voce Manus: ubi et alias huius locutionis significationes, sicut et missionem manus, exposui. Quomodo praedicabunt nisi mittantur? Rom. 10. id est, nisi divinitus excitentur? Mittere significat etiam proiicere, et prorsus obiicere: ut mitti

nostri Minam vocant, pendet drachmas Atticas [?: ] Vide plura eius rei testimonia, tam Graeca quam [?: ] na, apud Georg. Agricolam. Quoties autem apud scriptores Minae mentio occurrit, de Mina nova intelligendum est, quae epitriti portionem habet ad [?: min- ] rem seu veterem Minam: quemadmodum et Tales tum maius, ad Talentum minus. Continet itaque [?: Mina- ] si de pondere intelligas, uncias 12, et semissem. Quod [?: ] de re numaria fit sermo, Mina ad monetae Gallicae aestimationem reducta, valebit circiter libras Turonensis

et Psal. 17, quod scilicet montes transferat. Et Christus Matth. 17, et Paulus 1. Corinth. 13, ad ostendendam fidei efficaciam, sumit locutionem et amplificationem â re inusitata et impossibili, quod ea etiam ipsos montes transferre queat. Alioqui curiose haec dicta de fide ad rem applicantes dicunt, montes esse potentes adversarios, etc. sed nihil tali applicatione opus est, cum verissimum sit, esse amplificationem a re impossibili sumptam: qua ostenditur, credenti omnia esse possibilia de quo genere amplificationum in Regulis Universalibus. Accessistis ad

] fame sit. ¶ Ostendi supra ferme initio huius [?:-cis ] , quam late pateat hoc mortis malum, et quod [?: ] quam solam animae et corporis separationem, aut [?: ] [?: ] ius privationem notet, ut Ethnici et Epicuraei hanc [?: ] et rem intelligunt: sed simul etiam iniustitiam, iram Dei et tristissimum eius sensum complectatur. Inde igitur vis et emphasis vocum expendatur, cum Christus pro nobis passus et mortuus

veram iustitiam ac vitam, nunc nostra culpa nihil aliud potest nisi ut nos condemnet, et ira Dei oneret, sicque nobis cedat in mortem. Ibidem, Num igitur bonum factum est mihi mors? id est, num mihi causa mortisac damnationis extitit? Respondet, non proprie aut per se sed per accidens. Mors hic rem mortiferam notat: sicut et cum discipulus Prophetae exclamat, Mors est in olla id est, res venenata et mortifera. Sic prudentia carnis mors est, Romanorum octavo: id est, mortifera, pestilens, exitialis, Sic illud Pharaonis intelligi potest, Liberer ab hac morte: id est, ab hoc pestifero

Voluit ergo Apocalypsis hanc horrendam idolomaniam Antichristi, orbem terrarum polluentis, exponere, et veluti ante oculos proponere, pingendo eum talem aliquam impurissimam, et longe celebratissimam meretricem, quales (ut dixi) tunc plurimae erant. Pulchra profecto pictura est, quaeque recte rem expendenti aptissime istam horrendam abominationem omnium oculis subiiciae. Vas muliebre, ipsa mulier vocatur, 1. Pet. 3. Viri similiter versentur ut scientes decet, vasi muliebri ut [?: infirmitet ] tribuentes honorem. Sed de hac locutione infra a voce Vas aliquid dicetur.

exponunt per, quamvis multa prodigia edam. Multiplicare primitias: pro, in magna copia offerre. 2. Paral. 31, Multiplicationi imperii et paci non est finis super solium David et regnum eius. id est, Meschias erit verus semper Augustus imperii Davidis patris sui. Multiplicari verbum, aut rem. id est, divulgari: secundo Paral. 31. Cum hoc regis, verbum esset divulgatum. Alias multiplicare verba est, multum loqui, ut paulo ante dixi. Eccles. decimo: Stultus multiplicat verba. Multiplicata est sapientia Salominis, pro sapientia omnium filiorum Orientis. 1. Reg. quarto. id est,

utpote quae etiam a Cicerone sit usurpata. Posset non tantum a Graeco verbo Μύη deduci, sed etiam ab Hebraeo Satar: unde habent illi nomina, Myster, Mystor, et Master, pro re [?: se-eta ] : unde et Saturnus, id est, occultatus. Significat autem rem per se arcanam, et tamen religiosam, quae ab humana ratione, sine divina patefactione, et Spiritus sancti lumine percipi nequeat. Sic Dan. 2 somnium regis vocatur. Sic tota patefactio Christi, Matth. 13, Mar. [?: ] , et Luc. 8, ac saepe alias. Hoc nomine vocat Paulus

[?: magnam ] necessitatem: id est, rerum omnium difficultatem in terra. Sic Paulus suadet caelibatum, propter [?: instantem ] necessitatem: id est difficultates ac persequutiones varias, piis praesertim in primitiva Ecclesia imminentes: 1 Corint 7. Nonnunquam etiam rem valde [?:--lem ] aut commodam significat, qua non sine gravi [?: somno ] careamus, 2 Corinthiorum 9, Necessarium esse putavi vos consolari. Contra, 1 Iohan. 2 dicitur, Non necesse esse habetis ut quis vos doceat: id est, non prorsus impossibile est vos sine nostra

sed etiam eam una cum suo autore obnegent, abiurent, ac ut impiam condemnent. Hic igitur fit, ut tant opere Deus a suis requirat ac flagitet confessionem, aut (si mavis dicere) liberam ingenuamque professionem veritatis, et contra abnegationem aut negationem severissime damnet. Sicut ergo ostendi, rem hanc esse propriam Ecclesiae: ita phrasis quoque ac significatio haec huius verbi est illi propria. Non tamen praetermittendum est, verbum Hebraeum כחס Kiches, quod Latine Negare versum est, aliquanto significantius Latino videri. includit enim quandam

daret [?: per ] negocio Absolonis: id est, de Absolone in vita conservando. Ecclesiast. tertio: Dixi ego in corde meo super negocio filiorum hominum, quod purificaverit [?: ] est, de sorte aut conditione hominum. Sed [?: ] Dabar, sive Verbum, sive Rem aut Negocium vertas, [?: ] infra in nomine VERBUM dicetur. NEGOCIARI verbum nihil ferme obscuritatis habet in Sacris. Deut. 21, Nec vendendo vendet [?: ] argento, nec negociaberis de ea: forte [?: Com-- ] significat, tametsi illud sit

insigniter malus, fuit nequissimus. Sed invaluit usus, ut denotet hominem lascivum ac libidinosum et nequam. vide Annotat. Erasmi. Nequam, pro malus: 1 Reg. 16 cap. Spiritus nequam: id est, malus. Psalmo 63, Firmaverunt sibi sermonem nequam: iuxta Hebraeum, verbum malum, vel rem noxiam. Graece est [?: ] . Matthaei 6, Si oculus tuus erit nequam: id est, malignus, insidiosus. Nequam etiam pro facinoroso. Lucae 23 capite, Ducebantur et duo nequam cum eo. Graece, εἰς δύο κακοῦργη;, id est, duo

laetantur in re nihili. et Isai. 41, ad idola in quit: Vos estis minus nihilo, et opus vestrum minus nihilo. Sic Isaiae 59, Confiditis in nihilo, et loquimini mendacium. Dianae templum pro nihilo habebitur: Actorum 19. id est, contemnetur. Convenit hoc cum eo quod dixi, aliquando significare rem non magni precii esse, vel contemnendam: hoc est quoddam privativum nihil, ubi non ipsa res plane nihil est sed tantum est privata sua dignitate aut praestantia, vel preciositate. Nihil esse, ponitur interdum pro nulla culpa. Matth. 5, qui iuraverit per templum aut altare, nihil est: id

locis instante ubere vindemia boni vini, cupiunt quoquo modo vetus extrudere, ut satis vasorum ad novum habeant. Res nova pro mirabili et miraculosa ponitur interdum: sicut et apud Latinos, Novum aliquando aliquid magnum, mirabile, inopinatum indicat. Sed Num. [?:-6 ] , ubi rem novam habet Vulgata versio, in Hebraeo est, Si Dominus creationem creaverit, etc. Verum Hiere-iae it habetur, Creabit Dominus novum, seu rem novam, Femina circumdabit virum: mirabilem Meschiae conceptionem significans. Eadem phrasis et Isaiae 43 habetur, ac indicat rem admirandam

ponitur interdum: sicut et apud Latinos, Novum aliquando aliquid magnum, mirabile, inopinatum indicat. Sed Num. [?:-6 ] , ubi rem novam habet Vulgata versio, in Hebraeo est, Si Dominus creationem creaverit, etc. Verum Hiere-iae it habetur, Creabit Dominus novum, seu rem novam, Femina circumdabit virum: mirabilem Meschiae conceptionem significans. Eadem phrasis et Isaiae 43 habetur, ac indicat rem admirandam et inauditam. Isa. cap. 65 et 66, pollicetur Deus caelos novos et terram novam: intelligens nimirum novum regnum Messiae, posito

] , ubi rem novam habet Vulgata versio, in Hebraeo est, Si Dominus creationem creaverit, etc. Verum Hiere-iae it habetur, Creabit Dominus novum, seu rem novam, Femina circumdabit virum: mirabilem Meschiae conceptionem significans. Eadem phrasis et Isaiae 43 habetur, ac indicat rem admirandam et inauditam. Isa. cap. 65 et 66, pollicetur Deus caelos novos et terram novam: intelligens nimirum novum regnum Messiae, posito continente pro contento. Vinum novum in utres novos, et uetus in veteres infundendum esse, Christus respondet discipulis Iohannis,

omnium simplicissima, et tum loco illi convenientissima, tum et rei ipsi commodissima videtur: Non venit regnum Dei ita, ut observari possit ut παρατήρησις observatio usitato Hebraismo, quo abstractum pro concreto et eius subiecto ponitur, significet rem aut notam illustrem ac observabilem sitque sensus, Regnum Dei ac Meschiae non veniet in suo primo adventu, cum aliqua splendida pompa ac illustri conspicuaque maiesta [?:-te ] , ut ab omnibus conspici necessario possit, et dicatur, Ecce hic aut ibi est eius exercitus, eius castra,

a facie Dei: id est, singulari favore Dei privari. Sic aperire oculos super aliquem, Zachariae duo-decimo. Coram oculis suis aliquid ponere, est, aliquid [?: ] proponere aut assumere agendum: Psalmo centesimoprimo. Non ponam coram oculis meis iniquitatem, [?: ] rem impiam. Apertum habere oculum, est oculatum intelligentemque esse. Sic dicit Bileam Num. 24. intelligit autem de interno oculo, quo Dei voluntatem ac responsa perspiciebat. Oculorum aspectus, pro iudicio. Lev. 13, secundum aspectum oculorum sacerdotis. Sic Ecclesiast. 11, Et ambula

quietis, aut recreationis [?: ] ismus est: pro odore suavi, recreante, et [?: quie- ] [?: ] te. Odor interdum ponitur pro ipso incenso, aut [?: ] miamate Levit. 2 et 6, Adolebitque sacerdos odorem eius super altare. id est, incensam ipsam rem odoriferam Odor aquae, pro humectatione aut humiditate, per [?: ] . Iob 14, Ab odore aquae germinabit arbor preciosa. Odorare et Olfacere metaphorice, pro deprehendere, quod multa etiam ex odore bono aut malo [?: ] scuntur et diiudicantur. Sic Demea apud

unde et Dominus excipiens causam adulterii, [?: ] illa voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis, etc. quam ob rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum

voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis, etc. quam ob rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione pronunciatur generaliter per Omnis: ubi valet Regula

ora [?: ] maris, regionis, vestis: quomodo David dicitur praecidisse oram vestis Saulis in spelunca, dum ventrem [?: exo-erat ] . Discooperire oram patris, est rem cum [?: nover-- ] habere. Deut. 2. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui, quia oram patris detexit. Expandere oram suam super aliquam, est, eam sibi in uxorem accipere: quia [?: con-ges ] sub eodem tegmine dormiunt. Sic dicit Ruth. cap. 2.

periculosa ac tristis persecutio: quia hyeme est difficilis fuga, sabbato vero non licet procul ire. vos vero tunc oportebit procul fugere. Orationem amovere, Psalm. 66. Benedictus Dominus Deus meus, qui non amovit orationem meam: subintellige, a conspectu suo, vel etiam non removit a me rem oratam aut petitam, sed benigne eam mihi largitus est. Orationem alicuius cadere coram aliquo: pro accipi, seu exaudiri: Ier. 42. Cadat quaesumus oratio nostra coram te, et ora pro nobis. pro, patiaris obsecro te exorari a nobis, ut ad Deum pro nobis intercedas. Claudere orationem: pro,

orationem pro aliquo, est idem quod orare pro eo: Isaiae trigesimoseptimo. Multiplicare orationem, pro multum orare: Isaiae primo. Quaerere orationem: Dan. nono, Dedi faciem meam ad Dominum, ut quaererem orationem: ali qui exponunt, ut me disponerem ad orandum. Rectius forte, Ut quaererem rem petendam: id est, ut peterem a Deo quae opus fuit. Reverti orationem alicuius in sinum eius, Psalmo trigesimoquinto: id est, bona aliis, idque indignis petita, mihi contingant. Oratio mea dirigatur veluti incensum in conspectu tuo, et levatio manuum mearum veluti mincha vespertinum:

Nihil feci. de impudentia adulterae et omnium perditorum dicitur, qui parvi pendunt sua peccata. Homo vivit ex omni verbo quod procedit ex ore Dominis Matth. 4. Deut. 8 habetur tantum, Ex omni [?: progre- ] oris Dei: id est, ex omni ope, beneficio aut bono Dei quod ille ad hanc rem ordinare vult. ubi os videtur simpliciter significare ipsum Deum, quod eius beneficis ac bonis alantur. Ut omne os obstruatur: Roman. 3. est, ut nemo habeat quod iactet ac glorietur. [?: Co- ] rium est ei quod supra habuimus, Apertio oris. Ut non sit tibi apertio oris,

44, Si expandissemus palmas nostras ad deum alienum. id est, si invocavimus, aut adoravimus idola, seu falsum cultum. PALMUS, pro brevi mensura ponitur. Isaiae 40. Quis mensuravit pugillo suo aquas, et caelos palmo mensuravit? id est, facile metitus est ut omnipotens, sicut homines rem parvam palmo metiuntur. Sic Psal. 39. Ecce palmum posuisti dies meos. id est, breve tempus vitae mihi das, sicut breves sunt res quae palmo mensurari queunt. Aliqui vertunt pugillos, quod idem est. Levare manus ad praecepta Dei, alii exponunt de obedientia reipsa mandatis Dei

id est, breve tempus vitae mihi das, sicut breves sunt res quae palmo mensurari queunt. Aliqui vertunt pugillos, quod idem est. Levare manus ad praecepta Dei, alii exponunt de obedientia reipsa mandatis Dei praestanda, quod Latini et Graeci dicunt Manus admovere: alii de gestu usitato erga rem valde desideratam ac charam. Levabo manus ad praecepta tua quae dilexi, et meditabor in statutis [?: ] Psalmo 119. PALMES, est germen cuiuscunque arboris aut [?:-sti ] , Per metaphoram significat filios aut posteros. Isaiae 25. Sicut aestus in deserto

suum vere esse potum. Panis filiorum, Matth. 15, et Mar. 7, significat panem filiis debitum, convenientem aut necessarium, quo filii alendi essent. Non intelligitis, nec meministis illos quinque panes, et septem panes: id est, illius satiationis tot milium hominum, paucis panibus factae? Rem, pro adiuncta actione ponit. Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Christi est: et poculum quod benedicimus, nonne participatio sanguinis Christi est? Ubi, panis quem frangimus, et poculum cui benedicimus, idem prorsus valet, ac panis fractio seu esus, et poculi haustio. Eam igitur

ad lapsum, Iob duodecimo: id est, pronus in ruinam. Baptista Matth. 3, iubens parare viam Domino, praecipit amoveri duo ingentia obstacula Christi, eiusque gratiae, nempe desperationem misericordiae Dei, et securitatem aut fiduciam propriae iustitiae: ideo accusat omnem humanam iustitiam, ut rem evanidam, florique similem: duo haec obstacula innuens per vallium elevationem, quae est, desperationis amotio, et montium depressionem, quae securitatem ac tumidam arrogantiam de propria iustitia significat. Perinde ergo Baptista praedicans poenitentiam, curat praeparari Messiae spiritualem

estis, perdet vos. Concipiunt laborem, et pariunt vanitatem: Isaiae 59, Psalmo septimo, Iob 15.. Utraque vox significat tum culpam, tum poenam. Labor enim alias active, conatum malorum in aliorum miserias directum significat: alias laboriosum ac difficilem, passive. Sic et vanitas alias rem nullius momenti notat, alias ipsam iniquitatem: sicut et Latinis vanitas utrunque notat. Potest ergo sensus esse: Maximo ac laboriosissimo conatu nihil proficient, irritus erit eorum conatus, vel nil nisi malum ac peccatum patrant: vel denique impiis consiliis conatibusque noxia et prava opera

ad infernum seu exitium tendunt, mors pascet eos. i. perdet, absumet, sicut bruta absumunt herbam. Ex hac significatione venit et illa metaphora, Stultus pascit stulticiam: Prover. 15. i. ea fruitur, eamve sectatur. Ad hanc metaphoram pertinent et illae phrases, Pascere ventum, [?:-rem ] , cinerem. Isa. 44. Idololatra pascit cinerem, cor deceptum seducit eum. i. spiritualiter fruitur inani alimento, dum sperat et quaerit opem a suis idolis. Ephraim pascit ventum, et sectatur orientalem. Os. 12. i. inani spe alitur quaerens opem ab idolis et impiis gentilib. ab Assyriis

terram Aegypti, sicut amicitur pastor pallio suo. Hier. 43. i. [?: si- ] tibi convasabit praedam Aegypti, et auferet, sicut pastor in ingraturus res proprias suo arbitrio convasat, convoluit, vestes induit, et aufert. Mesa rex Moab erat pastor, 2 Reg. 3. pro, habebat amplissimam rem pecuariam. Ezech. 37. Servus quoque meus David erit rex eorum, et erit pastor unus super omnes istos: nempe Christus. sicut et Ioan. 10 praedicitur, omnes oves Dei sive ex gentilib. sive ex Iudaeis, unicum pastorem Christum habituras. Zach. 11 praedicitur venturus singularis quidam

seu divinam patientiam voco eam, [?: ] Deus ipse in suis actionib. erga nos miseros homunciones uti solet: quaque ita nos cohibemus, ut vel nos facile commoveamur: vel etiamsi commovemur, iram tamen, aut certe effectus irae, id est, vindictam aut [?: co- ] tum tollendi rem molestam, cohibeamus. Passiva est solis hominibus usitata, qua moderate tranquilloque animo molestias, calamitates, cruces ac dolores perferimus. Ita haec patienter patitur, illa non temere [?: q- ] quam ex commotione laedit. Priorem vocat Hebr. ארך

eorum profunda exundavit in divitias simplicitatis eorum: 2 Corin. 8 id est, large donando ex sua tenuissima sorte, ostenderunt suam summam sinceritatem: quomodo paupercula mulier ex sua tenui sorte donando, plurimum omnes alios superans, donavit. Pauperem prohibere a desiderio, Iob 31. id est rem desideratam aut necessariam pauperi non concedere. Pauperum filii, pro pauperibus, Psal. 72, Iudicabit pauperes terrae, et servabit filios pauperum. i. pauperes afflictos, oppressos. Sic ibidem, [?: ] mas pauperum servabit: i. vitam afflictorum et [?:

2. Reg. 11, Et displicuit verbum hoc quod fecerat David coram Domino. 4. Reg. 17 Fecerunt filii Israel verba pessima. irritantes Dominum, Psalmo sexagesimo quinto, Verba delictorum (id est, res iniquae) praevaluerunt contra nos. Psalmo 101, Non ponam ante oculos meos verbum Belial: id est, rem iniustam. Fornicatio: Levit. 20, Consenserunt ei ut fornicarentur cum Moloch. Psalmo 73, Qui fornicantur ate. Via mala: Ierem. 25, Revertimini unusquisque a via sua mala. 3. Reg. 16. Tu ambulasti in via Ieroboam. Sic 3. Reg. 22. Benedicere, per antiphrasin pro peccare. Iob 1, Ne

pro re sancta, ac Deo accepta offerendaque, iam pro detestanda, utpote peccatis nostris onerata, accipiatur. ¶ Hactenus species et partes peccati varias enumeravimus, earumque appellationes breviter explicuimus: maioris autem perspicuitatis, simul et memoriae gratia, in Tabella totam rem subiiciemus. PECCATI Species

innatum vel actuale habuit. Facere peccatum. 1. Iohann. 3. Omnis qui natus ex Deo est, peccatum non facit. Quo in loco Oecumenius distinguitinter peccare, et peccatum facere, inquiens: Non peccare, negationem absolutam significat: non facere peccatum, non inesse ex dispositione et affectione rem ostendit. Inducere super aliquem peccatum, est praebere occasionem peccandi: quod alioqui Scriptura dicit facere peccare. ut, Ieroboam fecit peccare Israelem: quod saepe iteratur. Sic Abimelech rex Gerar dicit ad Abrahamum, et eius successor ad Isaacum: Induxisti super nos et super regnum

nuptui dedisset. PECUS, non habet per se aliquam obscuram significationem, nisi quod interdum per metaphoram significat ipsos pios, de qua significatione in voce OVIS et GREX dictum est. Verum phrases quasdam aliquanto obscuriores gignit, quarum praecipuas percurram. Pecus , aut rem pecuariam facere, est vacare rei pecuariae. Ezechielis trigesimo octavo: Pecoris conculcatio, id est, depastio. Isaiae septimo: Erunt agri in immissionem bovis, et conculcationem pecoris: id est, illuc propellentur pastum armenta et greges. Simile est illud Zophoniae secundo. Erit regio

ne a Deo perdamur ob submersum aut interfectum Ionam. 2. Pet. 2: In corruptione sua peribunt. id est, ob corruptionem suam damnabuntur. Iter impiorum peribit: Psal. 1. id est, ipsimet, vita et actiones aut conatus eorum perdentur. Iusti quoque dicuntur perire de terra nemine eam rem expendente, Isaiae 57: et Mich. 7. id est, tolli, deficere ex hac vita. Sicut Psal. 12 orat: Serva Domine, quoniam defecit pius, et imminuti sunt fideles a filiis hominum. Sic Hieremiae capite septimo: Periit fides et ablata est de terra. Sic etiam pro evanescere aut

renatos, cadere queat, quam passim Scriptura a novo homine exigit: quam Deus ex dispensatione Evangelica in hominibus tolerat. Tali ferme ratione etiam Cicero in Amicitia sapientes perfectosque definivit. Verum age recenseamus iam significationes huius vocis. Primum igitur significat aliquam rem, praesertim corpoream, integram, non corruptam, mancam aut mutilam. Sic de vite Ezech. cap. 15 dicit, quod quandoquidem, cum adhuc thamim integra aut tota est, illaesaque manet, non sit idonea ad ullum opus inde fabricandum: nedum sit idonea futura, si magna ex parte exuratur.

consummationis. Consummatio aut perfectio vocatur res perfecta aut absoluta. quasi dicat Psaltes, Nihil in tota rerum natura est tam praestans aut absolutum, quin intereat. At lex vel verbum tuum manet in aeternum. Posses per vocem חך לו intelligere rem consumptibilem, quia hoc thema etiam consumptionem notat: id est, quamcunque rem, quae usu ipso huius vitae absumi debet. Omnino videtur haec collatio rerum humanarum cum verbo Dei, expressa esse a Paulo Colloss. 2: Cum religiosas traditiunculas de cibis, vestibus, et aliis elementis a

quasi dicat Psaltes, Nihil in tota rerum natura est tam praestans aut absolutum, quin intereat. At lex vel verbum tuum manet in aeternum. Posses per vocem חך לו intelligere rem consumptibilem, quia hoc thema etiam consumptionem notat: id est, quamcunque rem, quae usu ipso huius vitae absumi debet. Omnino videtur haec collatio rerum humanarum cum verbo Dei, expressa esse a Paulo Colloss. 2: Cum religiosas traditiunculas de cibis, vestibus, et aliis elementis a pseudoapostolis inculcatas conferens cum vera doctrina ac religione, dicit illa absumi

pede est claudus ille capite et toto corpore iam in dextrum iam in sinistrum latus nutat. Hinc metaphorae praedictae sumuntur. Si cum peditibus cucurristi, et defatigatus es: Hieremiae duodecimo. perspicuus sermo et ratiocinatio est. PESTIS, per metaphoram, in omnibus ferme linguis rem quamvis valde noxiam significat. Sic Messias minatur morti et inferno Hos. 13. Ero pestis tua ô mors, et exitium tuum ô inferne. Sic et Psalmo 91, Ipse Deus liberabit te de laqueo venatoris, et a peste noxia. Et mox: A peste in tenebris ambulante, et ab exitio meridiano liberabit te Deus.

administrare, aut pie colere. Tit. 1, minister Christi iubetur esse iustus et pius: ubi pietas officia primae Tabulae, iustitia secundae complectitur. PIGNORIS fit aliquoties mentio Exodi 22, Deut. 24, et Ezech. 18, cum prohibet Deus, ne a debitore fratre accipiamus in pignus rem illi maxime gratam, multoque minus extreme necessariam: ut sunt, mola, lectisternia, vestes quibus utitur, ac similia: aut si cccepimus, ut mox restituamus. Vocem Arrhabonis, vertit Vulgata aliquoties pignus: ut 2. Cor. 1. et 5. Ac Eph. 1. quia Spiritus sanctus nos certos facit, nobisque

restituam, et plateas pones tibi in Damasco, sicut pater meus posuit in Samaria. id est, certa vectigalia rerum venalium ibi pro tuo arbitrio constitues et exiges, unde et tu fructus amplos accipies, et ego te quasi tributarius superiorem agnoscere cogar. Lutum platearum saepe per similitudinem rem vilissimam, ac ab omnibus conculcatam, aut alioqui amovendam, ac cito perituram significat. Psalmo decimo octavo: Delebo eos ut lutum platearum id est, expurgabo ac exterminabo Idem dicitur Isaiae quinto et decimo. Clamor in plateis alias luctum et lamentationem denotat. Isaiae 24,

sacrificiorum vestrorum? Plenus sum, vel potius satur. Sic Plenus et satur dierum crebro coniungitur, et ponitur pro eo qui iam decrepitus est. nec cupit vivere diutius. Hiere. 6, Maritus cum uxore capientur, senex cum pleno dierum. Plenum esse ad aliquid, significat totum in eam rem ruere. pronumque ac proclivem esse. Ecclesiast. octavo: Plenum est cor filiorum homini in ipsis ad faciendum pravum. Os plenum [?: ] , item amaritudine, Psalmo nono, [decimotertio.] Plene dolo. Actor. 13. id est, totus praeceps in fraudem. Oculos habentes plenos adulterae:

legis est dilectio, Rom. 13. id est, id quod lex desiderat, quo ei satisfit, et quo ea impletur. Sic Christus Matth. 9 vocat complementum aut supplementum lacerae vestis. id quod ad eam integrandam consuitur. Sic vir videtur quasi man cus, nisi accedat supplementum uxoris. Ad hanc rem et vocem respicit Paulus, cum Ephes. 1 dicit, Ecclesiam esse plenitudinem aut supplementum Christi: qui tamen adeo complemento alieno non indiget, ut ipse omnia impleat. De qua voce ac loco, alterius cuiusdam annotationes adscribam. Complementum,

Suo cum animo aliquid considerare, non temere ac sine cogitatione aliquid agere, sicut antea in pecundo factum fuit. Quamcunque demum harum trium rationum etymologiae compositionisque huius verbi ac nominis secutus fueris, apte naturam Poenitentiae explicabis. Nam poenitentia post malefactum rem considerat, et eam secum refingit ac reformat, cuperetque ab initio eam aliter formatam, aut ad aliam ideam compositam fuisse: et denique magis advertit illi rei animum, attentiusque eam expendit: cum antea veluti sine mente, cogitatione ac ratione egerit, habens oculos non non videntes, nec

cohaeret ὁ σωφρονισμὸς, sicut haec duo recte coniunguntur a Plutarcho in Dialogo, πότερα τῶν ζῶων φρονιμώτερα. μεταμέλεσθαι vero declarat, post rem aliquam factam sollicitum esse, et anxium, quod Latini dicunt poenitere: atque etiam usurpari potest in vitio. Neque enim proprie complectitur vitae et consilii mutationem in melius, quod tamen nonnulli tradunt: sed simpliciter sollicitudinem quandam, καὶ

atque etiam usurpari potest in vitio. Neque enim proprie complectitur vitae et consilii mutationem in melius, quod tamen nonnulli tradunt: sed simpliciter sollicitudinem quandam, καὶ δυσαρέστησιν, id est displicentiam exprimit, quae facit ut rem factam, seu bona seu mala sit, infectam esse velimus, etiam quum non est novo consilio locus relictus. Itaque Matthaeus de Iuda proditore loquens, μεταμεληθεὶς (inquit) ἀπέστρεψε, non

dignum qui corrigiam calceamenti eius de pede solvat. Vicinum quid habet, quod Christus Apostolorum pedes lavit: id est, ignobile et plane servile officium praestitit, sese extreme demittens. talia enim infimis servulis aut ancillis mandamus. POSSIDERE alias significat primum acquirere rem aliquam, alias firmiter tenere ac frui ea. Ponitur autem haec Latina vox pro variis Hebraeis. Genes. 4: Possedi virum, ipsum Dominum. pro, nacta sum, acquisivi. Non raro sane ponitur pro acquisitione per generationem. Sic Deuter. 32 legitur. Ipse Deus est pater tuus, qui possedit te, fecit

proprie. Dei enim potentia se quasi alligat ad fidem nostram, suamque potentiam aut impotentiam in nos transfert. nobisque imputat. Quo pertinet et illud dictum, Omnia sunt possibilia credenti. Supra autem in voce Impossibilis et Necessarii dixi, quod Impossibile aliquando significet rem difficilem, molesti, valde noxiam, aut â qua alioqui valde abhorremus. primae Iohan. 3: Qui natus est ex Deo, non potest peccare. Oecumenius exponit per Non vult. sed et de hoc loco in voce Impossibilis dixi. Oseae octavo: Quousque non poterunt innocentiam. id est, non volent:

amplecti, sectari. 2. Sam. 17: Non enim potuerunt id est, noluerunt ire in civitatem, ne videantur. Aliqui exponunt, Non ausi sunt. Sed audere est etiam species volendi, nempe in re periculosa velle obfirmato animo. Iosuae 15 et 17, Non potuerunt Israelitae delere Ethnicos. id est, rem difficilem attentare prae [?: ig- ] noluerunt. Marc. 3, Quomodo potest satanas satanam eiicere? pro, nequaquam vult. Hoc contra eorum naturam ingeniumque est. Matth. 20: Potestis ne bibere calicem. 2. Timoth. 2, Deus seipsum negare non potest, id est, non vult. Apocal. 2.

etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut supra de verbo Possum dixi. Quae in valde multas species subdividitur. Aliquod enim ius habent etiam privati in se, suos liberos, ac rem familiarem: in quo sensu dicitur Patria potestas. Romanorum nono: Figulus habet potestatem luti. 1 Corinthiorum 7, Sed potestatem habet suae voluntatis. id est, liberum ius eligendi, an velit coniugium, aut caelibatum. Act 5. Ager venditus in tua potestate erat. Sic et in spiritualibus

vigesimosexto, διὰ τριῶν ἡμερῶν. vel per εἰς, praesertim cum de futuro agitur: ut Aeschines, εἰς ἔκτην ἡμέραν πιαχθήσεται. Itaque (ut ad rem redeam) μετὰ τρεῖς ἡμέρας idem omnino declarat, atque ἐν τρισὶν ἡμέραις, vel διὰ τριῶν ἡμερῶν, vel εἰς

hoc verbo Acto. 10, Deus manifestavit Christum [?: ] resurrectionem non toti populo, sed tantum testib. praeordinatis ab eo. in Graeco est, Prius ab eo delectis: in quos ipse iam olim ad hanc rem delegit. Sic dicit Act. 22 Paulus, Est praeordinatum ut cognoscat illum iustum, et audiatuo cem ex ore eius. In Graeco est, Designavit aut delegit. Denique et Act. 13. Crediderunt quotquot fuerunt praeordinati ad vitam. In Graeco est Ordinati: id est, quos Deus pro sua bona voluntate suo

cum Deo: quandoquidem ibi non tantum ministri, sed etiam omnes Christiani erudiuntur. Locutio: In praeparatione Evangelii, potest vel instrumentaliter intelligi, quod ea re debeamus esse veluti calceati, armati ac parati: vel finaliter, hoc est. functione seu munere: quod in hoc seu ad hanc rem debeamus esse calceati aut instructi. Uterque sensus est pius, ac fidei analogus. Ad quod et illud adii ei potest, quod tunc ob paucitatem ministrorum, et multitudinem messis, ut Christus loquitur, seu numerositatem convertendorum, ferme omnes pii per occasionem docebant, et Evangelion pacis

Usque in praesentem diem. alias ad eos ad quos fit sermo: ut 2 Petr. 1. Periti estis et confirmati in praesenti veritate. id est, in religione quam habetis. Hebr. 13. Sint mores sine avaricia, et sitis contenti praesentibus. id est quae habetis, aut facile consequi potestis. Alias etiam ad rem de qua agitur: Hebr. 12, Omnis castigatio in praesens quidem non videtur esse gaudii sed tristiciae. At postea fructum paciferum iustitiae affert iis qui per eam fuerint exercitati. Praesentia corporis imbecilla, et sermo nihili aut contemptus: 2 Corinth. 10. id est, cum coram Paulus adfuit

aut preciosam esse alicuius animam: alias parci ei, ac conservari eum, alias contra perdi ac interfici eum cupidissime significat. Preciositas, pro honore. Esther. 1, Ut omnes mulieres exhibeant preciositatem maritis suis. Esther. 6, Qualis facta est preciositas ipsi Mardochaeo propter hanc rem: id est, honos habitus. Ibidem: Et favebit rex facere preciosius magis quam mihi. Psalmo 49, Homo cum in preciositate esset, non pernoctavit. id est, non perseveravit in ea tam nobili conditione aut sorte. Iob 31. Si vidi lunam preciosam ambulantem. id est, pulchre fulgentem, non sum

quam eiusmodi hic dicitur de [?: ] lo: sed de qualitate ipsius agitur, quam dicitur iam inde ab initio creati mundi induisse, quum scilicet [?: fact--- ] homicida. Augustinus quem etiam Pseudocyrilles [?: ] tat, ad initium peccati refert. vere id quidem, si rem ipsam spectes (si quidem cum satan per peccatum hominem interemerit, hinc demum coepit esse homicida, quum peccatum ingressum est in mundum:) sed tamen subtilius. Malo igitur paulo crassius haec [?: interpret- ] de ipsius humanae gentis exordiis: neque rursus [?: ] ter

sermo ille, quem audistis ab initio. Principium, aut initium, significat hic instaurationem legis, aut formationem populi Israelitici in gentem ordinatam ac Ecclesiae constitutam, quod factum est in eductione ex Aegypto. Accommodanda igitur est huius vocis significatio, uti dictum est, ad rem scopumque praesentem. Iohan. 6 est, Christum novisse ab initio qui nam non crederent. Item 16 inquit: Haec nolui vobis dicere initio, quia vobiscum fui. Ubi principium ad rem praesentem accommodandum est, nempe ad praedicationem Christi. In Epistola Iudae dicuntur lapsi angeli non servasse

quod factum est in eductione ex Aegypto. Accommodanda igitur est huius vocis significatio, uti dictum est, ad rem scopumque praesentem. Iohan. 6 est, Christum novisse ab initio qui nam non crederent. Item 16 inquit: Haec nolui vobis dicere initio, quia vobiscum fui. Ubi principium ad rem praesentem accommodandum est, nempe ad praedicationem Christi. In Epistola Iudae dicuntur lapsi angeli non servasse suum principium, aut originem: id est, suamillam originalem nativamque bonitatem, nempe imaginem Dei, ad quam initio ficti formatique fuerant. Illud igitur suum bonum principium

id est, quod iam pridem toties et tot modis illis inculcarat. Quid enim aliud tot concionibus conatus est illis exponere, quam et quis esset, et unde esset, et cur in hunc mundum venisset? Cur autem hanc expositionem prae caeteris amplecterer, plurimis rationibus sum adductus. Nam quod ad rem ipsam attinet, plana est sententia, neque subtilis, neque detorta, sed ad quaestionem maxime accommodata. Deinde vero, in verborum explicatione servatur genuina ac propria explicatio. Nam quod ad traiectionem attinet, infinita pene similia exempla occurrunt, quae passim annotavimus. ut Rom.

montibus, plantabunt plantantes, et profanabunt. In hac significatione Profanum vulgo, et etiam apud erudiriores scriptores plerunque accipitur. Sic saepe profani dicuntur omnes non consecrati. Posterior significatio est, cum rem immunda ac contaminatam notat. Mulierem prophanam, aut meretricem non accipiant sacerdotes. Levit. 21. bis repetitur. Sic Latini quoque saepe sceleratos ac nefarios homines prophanos vocant. In hac significatione usurpatur etiam in Novo Testamento. Hebr. 12, Ne quis sit inter vos fornicator

hac significatione usurpatur etiam in Novo Testamento. Hebr. 12, Ne quis sit inter vos fornicator aut profanus, sicut Esau pro unico edulio vendidit primogenita. Sic 2. Tim. 2, Profanas vocum inanitates cohibe. Idem dicitur 1. Tim. 6. Tertia, quaedam metaphorica significatio est, cum indicat rem aut personam omni sua priori dignitate privare, in terram abiicere, et veluti omnib. contemnendam ac conculcandam proponere. Psal. 89. Abiecisti pactum servi tui, profanasti in terram diadema eius. id est, ludibrio et iniuriis omnium exposuisti. Est significatio et phrasis

prroximum tuum. Exodi vigesimo: Non loqueris [?: c--- ] proximum tuum falsum testimonium: Non concupiscas domum proximi tui. Et mox sequenti: Si quis percusserit proximum suum. Et mox sequenti: Si quis dederit argentum proximo suo: Si quis extenderit [?: ] num in rem proximi sui. ibidem, et alibi saepissime. Sic etiam accipitur, cum toties charitatis praeceptum inculcatur, Dilige proximum tuum sicut teipsom: Matthaei quinto, et decimonono, et vigesimosecundo Lucae duodecimo, Romanorum decimotertio: Qui dixit proximum, legem implevit. Non docebitur

parvo ad ma [?: g--- ] , saepe ponitur pro omnibus, vel nullo: idque tum de rebus, tum de hominibus, prout adiicitur affirmatio aut negatio. Hierem. 42: Accesserunt eum universus populus a parvo ad magnum. Hierem. 6: A parvo ad magnum eorum omnes cupide sectantur avariciam. Sic, rem vel magnam non agnoscere: 1. Sam. 22. Parvum esse [?: ] gentes: pro, contemptum. Hierem. 49: Ecce parvum dabo te inter gentes. Mox addit, contemptum inter homines. quibus verbis prius hemistichion declarat. Sic et Obadias habet: Ecce parvum dedi te in gentibus, contemptus

et hominibus salutari pulchritudine loquitur. PULEX vox nihil habet peculiare, nisi quod inde Proverbium fuit, quod recitat David erga Saulem, 1. Sam. 26: Egressus est rex Israel, ut quaerat pulicem unum, sicut si quis persequatur perdicem in montibus. Significat autem, eum rem vilem, et tamen difficilem conari. Nam pulicem unum capi a rege Israel, non magnum operaeprecium est: et tamen difficile reperiri potest, aut etiam capi si reperiatur. Sic et Davidem coepisse, non fuerit magna praeda Sauli: sed tamen hoc ei difficile factu fuerit, cum tam multa latibula habeat,

perpetuam, illi ad opprobrium et cruciatum perpetuum: id est, ex mortuis qui in sepulchris iacent ac computruerunt. Pulvis tenuis, inanitatem notar, Isaiae vigesimonono: Eritque veluti pulvis tenuis multitudo dispergentium te. id est, levi momento peribunt tui hostes. Aliquando rem nihili indicat. Isaiae quadragesimo: En gentes sicut [?: g-- ] ta situlae, et sicut tenuis pulvis staterae reputantur. Mox sequitur: En insulas sicut pulverem proiicit. Pulvis aliquando mortuum significat, quia mortui in pulverem rediguntur. sicut ille apud Homerum optat, se

eandem vim naturamque in servum sacro obtinet, quam Orphanus. Vide igitur supra, et postea in voce VIDUA, quia orphanus et pupillus saepe viduae adiungitur. PUPILLA oculi, nigrum illud in medio oculi, in quo omnis videndi vis aut facultas consistit, per similitudinem declarat rem preciosissimam, summoque studio custodiendam. Deuteronomii trigesimosecundo: Custodivit Deus Israelem in deserto ut pupillam oculi sui. Psalmo decimoseptimo: Custodi me, [?: ] pupillam oculi tui. Sic Proverbiorum septimo: Custodi legem ut pupillam oculorum tuorum. Sic

sequentia ipsam formam rei praecedentis denotent, ac tunc plerunque [?: ] ctius per Quod vertitur. ut 2. ad Corinth. 1: Cognovistis ὅτι quia gloriatio vestra sumus: id est, quod [?: ] vestra gloriatio. id est hoc ipsum, aut hanc rem cognovistis, quod sim vestra gloriatio. Sic Matth. 6: [?: C- ] rate aves caeli, ὅτι quia non seminant: id est, quod non seminent. id est hanc ipsam rem expendite. Vulgata [?: ] pissime vertit

vestra sumus: id est, quod [?: ] vestra gloriatio. id est hoc ipsum, aut hanc rem cognovistis, quod sim vestra gloriatio. Sic Matth. 6: [?: C- ] rate aves caeli, ὅτι quia non seminant: id est, quod non seminent. id est hanc ipsam rem expendite. Vulgata [?: ] pissime vertit ὅτι per Quia, cum rectius per Quod vertere potuisset. Matth 9: Creditis quia hoc possum facere' pro, quod hoc possim facere? Matth. 5: Dico nobis, [?: ] nisi abundaverit iustitia

sunt quae praedixi, praeiis quae deinceps indicabo. Sic et Germani extenuantes aliquid, dicunt, Was ist das? 1 Regum 9. Quid sunt urbes istae, quas dedisti mihi? id est, viles sunt. Sic supra dixi de loco Exodi tertio: Quis ego sum, ut vadam ad Pharaonem? Quid saepe quaerendo vult aliquid ad rem propositumve faciens, subintelligi: quasi ecliptice proposita interrogatione: Quid lapides isti vobis? Iosuae 4. id est, quid sibi volunt, aut quid significant? Sic Ezechielis duodecimo: Annon dixerunt ad te domus Israel, Quid tu facis? id est, quid portendunt ista tua prodigiosa facta?

aequalem Deo. id est, non est usus aut abusus ea re pro arbitrio, non usurpavit aut rapuit eam sibi: sed potius abstinuit, et quasi privavit se ea, semet exinaniendo, et formam servi accipiendo. Arbitrari aliquid, est agere illud: ut in verbo Arbitrari declaravi. Rapina hic non tam ipsam rem per se aut ius respicit, quam animum cupidum, sicut raptores sunt praedae cupidi, et magno impetu in eam involant: sicut mox dicam de dicto, Violenti rapiunt regnum caelorum. Christus inquit Matt. 11, A' diebus Ioannis baptistae usque nunc, regno caelorum vis affertur, et violenti rapiunt

mercatorum, ubi supputatur quid alter ab altero acceperit, eive vicissim dederit. At Ecclesiae acceperant quidem doctrinam a Paulo, verum vicissim ei nihil benefecerant. Species hac voce notatur ad Colossenses secundo, Quae quidem rationem habent sapientiae: id est, speciem habent, sed non rem. Vis autem phrasis est talis, ficut Latini dicunt rationem alicuius haberi, aut non haberi, aut eum esse in aliqua existimatione, opinione, aut numero. Nam et haec omnia ratio λόγος denotat. Vult ergo Paulus dicere, illa ab hominibus computari aut

et velut abiicere, re ac casu aliquoid gloriae Dei gratia flagitante, non est idoneus, ut sit meus discipulus. Sic et Latini suum Valedicere aliquandoin longe vehementiore significatione, et veluti pro quadam abiectione usurpant: Valeant qui inter nos dissidium quaerunt. id est, abeant in malam rem, paratus sum eorum benevolentia perpetuo carere. REPELLO, saepe ita usurpatur in Sacris literis a Vulgata versione, pro varii Hebraeis ac Graecis, ut iure inter Hebraismos recenseri queat. Significat autem negligo, desero, amoveo a me. Dicuntur vero et homines repellere Deum, ac

de abiectione et revocatione Israelis. REPUTARE verbum, perperam ponitur pro imputare, a Vulgata versione, Romanorum 2, 4. Numer. 18. Genesis decimoquinto. Deuteronom. 21. 23. 24. Psalmo 106. Isaiae 29. 32. 2. Corinthiorum 5. Galat. 3. Iacob 2. Reputare Latinis est, aliquam rem considerare, expendere, cogitare. At in Sacris literis aliquando accipitur pro magnifacere: quasi dicas, considerare cum admiratione. Psalmo 144. Quid est homo, aut filius hominis. quod reputas eum? id est, quod adeo es de eo sollicitus? Isaiae quinquagesimotertio: Non erat ei decor, quare

14 capite, significat perpetuo torqueri. Requies significat etiam [?: coc- ] tionem familiae, aut rei familiaris: ut Ruth primo. [?: ] Iehova ut inveniaris requiem unaquaeque in domo [?: ] ri sui. id est: Dei Iehova, ut consequamini viros liberos et rem famil amplam. ac in ea tranquillam ac commodam vitam: nec semper ita viduae, orbae et pauperes oberretis, ut nunc. Aquae requietum, sunt aquae frigores, suoque frigore animalibus in aestate sitientibus, [?:-tibus ] et inflammatis, quietem parientes, easne recreates. Psalmo

recitabimus. Res diei mensis, aut anni, significat praescriptum aut dimensum illius temporis. Exod. 5, Perficite opera vestra, diem in die suo. id est, singulis diebus suum pensum, suum constitutum aut deputatum. Exod. 16, Pluam vobis panem de caelo. Exibit igitur populus, ut colligat rem diei in die suo. id est, necessarium dimensum victus diurni. Sic et de sacrificiis dicitur Levit. 23, Ut offeratis rem diei in die suo, id est, singulis diebus sua praescripta sacrificia. Idem dicitur et 2. Paral. 8. Sic et de annuis reditibus Salomonis, 1. Reg. 10. et 2. Par. 9,

opera vestra, diem in die suo. id est, singulis diebus suum pensum, suum constitutum aut deputatum. Exod. 16, Pluam vobis panem de caelo. Exibit igitur populus, ut colligat rem diei in die suo. id est, necessarium dimensum victus diurni. Sic et de sacrificiis dicitur Levit. 23, Ut offeratis rem diei in die suo, id est, singulis diebus sua praescripta sacrificia. Idem dicitur et 2. Paral. 8. Sic et de annuis reditibus Salomonis, 1. Reg. 10. et 2. Par. 9, Singuli deferebant munus suum, vasa aurea, etc. rem anni in anno suo. pro, singulis annis suum praescriptum

diurni. Sic et de sacrificiis dicitur Levit. 23, Ut offeratis rem diei in die suo, id est, singulis diebus sua praescripta sacrificia. Idem dicitur et 2. Paral. 8. Sic et de annuis reditibus Salomonis, 1. Reg. 10. et 2. Par. 9, Singuli deferebant munus suum, vasa aurea, etc. rem anni in anno suo. pro, singulis annis suum praescriptum tributum. Res, pro responso aut sententia: Deut. 1, Explorent terram, et referant nobis rem. id est, id quod compererint explorando. Rem nullam transire super aliquem: Deuter. 24. Eo anno, quo qui uxorem duxerit, non proficiscetur

2. Paral. 8. Sic et de annuis reditibus Salomonis, 1. Reg. 10. et 2. Par. 9, Singuli deferebant munus suum, vasa aurea, etc. rem anni in anno suo. pro, singulis annis suum praescriptum tributum. Res, pro responso aut sententia: Deut. 1, Explorent terram, et referant nobis rem. id est, id quod compererint explorando. Rem nullam transire super aliquem: Deuter. 24. Eo anno, quo qui uxorem duxerit, non proficiscetur in militiam, nec transibit super eum res ulla. id est, nullo omnino politico onere gravabitur. Hoc genus daemoniorum in nulla re potest exire, nisi

1. Reg. 10. et 2. Par. 9, Singuli deferebant munus suum, vasa aurea, etc. rem anni in anno suo. pro, singulis annis suum praescriptum tributum. Res, pro responso aut sententia: Deut. 1, Explorent terram, et referant nobis rem. id est, id quod compererint explorando. Rem nullam transire super aliquem: Deuter. 24. Eo anno, quo qui uxorem duxerit, non proficiscetur in militiam, nec transibit super eum res ulla. id est, nullo omnino politico onere gravabitur. Hoc genus daemoniorum in nulla re potest exire, nisi oratione et ieiunio. pro, nulla re aut ratione

est eum sequi: sicut Christus Petro, sibi humana sapientia in fugienda cruce impie praeire volenti, mandat, ut potius sequatur et audiat eum, quam doceat. Alii volunt, Christum obiurgando eum veluti prorsus a se abigere voluisse: sicut solent Latini dicere, Abi in malam rem. Ac eodem sane modo et Satanam Christus Lucae quarto increpat: Abi retro me Satana. scriptum est enim, etc. Sic Psalmo 80, Sit manus tua super nos, et non retrocedemus a te. id est, non deficiemus. Psalmo quadragesimo quarto: Non retro actum est cor nostrum, neque declinavit

Hinc oritur et illa locutio, Revelare alicuius turpitudinem: pro, coire cum aliqua: quia tunt fit aliqua denudatio. Quae locutio Levitici 18 saepissime repetitur. Ibidem tamen ista eadem locutio nonnihil varies, cum inquit: Turpitudinem patris tui ne reveles, aut denudes: pro, non habueris rem cum matre, aut noverca, quia etiam illa est quasi tui patris nuditas, quandoquidem coniuges una caro sunt. Porrô quia nihil magis decet ac decorat mulierem, quam pudicitia, verecundia, et contectio tegendarum partium: ideo crebro Revelare nuilitatem alicuius mulieris, vel gentis ac

iniquitatis tuae revelatae sunt simbriae tuae. Et mox: Unde et ego denudavi fimbrias tuas in facie tua, ut appareat ignominia tua. Idem Ezechielis decimosexto. Sic et Nahum tertio: Revelabo pudenda tua. Revelare, et Revelatio, valde crebro significat patefacio, quasi velum occultans rem abstraho, rem denudo. Galatis primo: Ut revelaret filium suum in me. id est, per me, seu me praedicante. Quale sit uniuscuiusque opus, in igne revelabitur: id est, per ignem, seu ministerio ignis comperietur. Psalmo trigesimo septimo: Revela Domino viam tuam. id est, illi patefacito aut

tuae revelatae sunt simbriae tuae. Et mox: Unde et ego denudavi fimbrias tuas in facie tua, ut appareat ignominia tua. Idem Ezechielis decimosexto. Sic et Nahum tertio: Revelabo pudenda tua. Revelare, et Revelatio, valde crebro significat patefacio, quasi velum occultans rem abstraho, rem denudo. Galatis primo: Ut revelaret filium suum in me. id est, per me, seu me praedicante. Quale sit uniuscuiusque opus, in igne revelabitur: id est, per ignem, seu ministerio ignis comperietur. Psalmo trigesimo septimo: Revela Domino viam tuam. id est, illi patefacito aut indicato tuas

usu accipitur, ut denotet sacrosanctam caeremoniam Baptismi et Eucharistiae. Quare praeterquam quod falsum dogma Pontificii de coniubio, quod sit Sacramentum, ex Ephes. 5 finxerunt: etiam dupliciter ipsum textum Pauli violarunt. Nam et voce mysterii ibi per Sacramentum expressam, traxerunt ad rem toto caelo diversam: et quod Paulus diserti-sime protestatur se dicere de Christi ac Ecclesiae spirituali coniugio, id illi ad coniugium carnale traxerunt. Vide Annotationes Erasmi. Vox alioqui Mysterium, aliquando etiam in malam partem accipitur. ut cum Paulus 2. Thess. 2 dicit, Mysterium

iniquitatis, nempe Antichristi, iam agi: ubi tamen Vulgata non vertit Sacramentum, verum Apoc. 17, de eodem Antichristo agendo, pro mysterio vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam. id est, secretam, et omnibus incognitam rem, consilium, ac doctrinam. Mirum sane est, sophistas non inde quoque proprium Sacramentum fabricatos esse, ut ex Ephes. 5. Quod porro sacramenta [?:--nt ] proprie foedera quaedam, infra in voce TESTAMENTI dicetur et ostendetur. SACRARIUM, est ipsum templum, aut locus

Act. 2: Dominus addebat qui salvi fierent. id est qui converterentur et iustificarentur, quotidie congregationi addebat. Act. 4: Nec est aliud nomen, etc. in quo oporteat nos salvos fieri. Actorum decimoquinto psuedoapostoli aiunt: Nisi circumcidamini secundum [?: ] rem Moysi, non potestis esse salvi: id est, iustificari. Ibidem Petrus inquit: Sed per gratiam Domini nostri IESU CHRISTI credimus nos salvos futuros, quemadmodum et illi. Actorum decimosexto: Crede in Dominum IESUM, et salvus eris tu et domus tua. Primmae Corinthiorum decimoquinto: Notum nobis

Sic dicitur, quod leviter curaverint pseudoprophetae contritionem filiae populi Dei, dicendo, [?: ] pax, ubinon erat pax. id est, stulte et inanibus [?: con-tionibus ] eam lactarunt. Ibidem, Tempus sanationis, signicat tempus liberationis a calamitatibus. Sanitas saepe rem salubrem, aut salutiferam, gratamque significat Proverb. duodecimo: Lingua sapientis est sanitas id est, sanat multa. Proverb. decimotertio: Legatus [?:-lis ] sanitas. id est, multa sanat, et salutariter efficit. Proverb. decimo quarto: Vita carnis est cor sanans, et petredo

summa quaedam stulticia est: interna vero rei veritate, si probe cognoscatur, summa est sapientia. Non ergo rei veritate, sed specie tantum et hominum opinione stulticia est: sicut contra falsam religionem et traditiones hominum dicit Apostolus Coloss. 2 habere speciem sapientiae, cum rem ipsam non habeat. Quare verissime idem gentium doctor Coloss. 2 affirmat, in Christo esse reconditos omnes thesauros sapientiae et scientiae Dei. Quod tum passive, tum active intelligatur. Passive, quia in eo agnoscitur et reperitur ingens Dei sapientia, potentia ac bonitas, multiplicia

est, quia id Satan eis persuadere conatus est, et ipsi etiam crediderunt se [?:-su ] illius arboris divina quadam perfectissimaque scientia scituros quid nam bonum aut malum sit. Alter eventus est, quod sicut scire non tantum nosse, sed etiam experiri ac veluti consequi significat rem tum bonam, tum etiam malam, ut etiam in verbo VIDERE dictum est: ita etiam primi parentes reipsa sciverunt, senserunt, aut experti sunt, quid'nam sit bonum amissum et malum acquisitum. Sicut Iudicum 8 Gedeon dicitur fecisse scire principes Suchot spinas deserti. id est, [?:

illud Matth. 13: Videntes non vident, et audientes non audiunt, nec intelligunt. Haec est illa noticia, ut ita dicam, specularis, quam Iacobus dicit evanescere. Paulus alioqui etiam spiritualem piorum noticiam in hac vita, quia adhuc manca est, dicit esse perinde ac si per speculum in aenigmate rem intueremur. Haec multiplex noticia, praesertim perfecta et imperfecta, facit etiam ad expositionem verbi VIDERE, de quo infra: quandoquidem alias negantur, alias contra affirmantur homines vidisse Deum. Videtur etiam esse quaedam noticia solius potentiae, non autem actus pleni: ut cum Paulus

nos redire secundum hoc. id est, tale. Sic Secundum [?: ] saepe significat tale. Fiat mihi secundum verbum tuum. id est, tale, ut es locutus. Non addent facere secundum verbum malum hoc. id est, tale quid. Sic 1. Sam. 9 [?: ] 18 et 25. Absit, ut facias secundum rem istam. Gen. 18. Secundum misericordiam, aut iram facere aliquid, est pro misericordia, ut Latini loqui solent: tametsi et Latini cum dicunt, Quae est eius ira aut misericordia, eodem ferme modo loquantur. Oseae undecimo. Non faciam secundum iram furoris mei. id est, non puniam eos

meus sedebit in solio meo post me. Sedere valde crebro significat, officio regis aut alterius gubernatoris fungi. Ad quod adeo sessio requiritur, ut leges negent esse ratam sententiam, quae a iudice non sedente fertur. Proverbiorum 20, Rex sedens in solio iudicii, dissipat oculis suis omnem rem malam. id est, providentia sua. Sic de gubernatione Meschiae, Isaiae 16: Et praeparabitur in misericordia solium, sedebitque super illud in veritate, in tabernaculo David. Psalmo 113, Qui erigit de stercore pauperem, ut sedere eum faciat cum principibus. id est, regere. 2 Samuelis 23,

et quasi cum quodam decreto pro certissimis proponere significat. Quod ad Theologicum quidem vocabulum attinet, magis ad solam separationem respicit, quae tamen talis sit, ut res illae separatae in aliquem bonum magnumque usum destinentur ac ordinentur. Separare aut Segregare votum, est rem votam Deo offerre: Numer. 15. Separatio aliquando primitiae vocabantur, quia a reliquo corpore separabantur. Exodi 25. Dic filiis Israel, ut separent mihi separationem. Separare non raro significat distinguere, discrimen facere inter aliqua. Exo. 8. Et separabo ipsam terram Gossen, ut

Gene. 48. Semen eius erit plenitudo gentium: id est, integra gens. Semine seminari mulierem, est, eam concipere ac gignere. Num. 5: Si polluta non fuerit mulier, munda erit, et seminabitur semine. Levit. 18, uxori proximi tui non dabis concubitum tuum in semine. id est, non habebis cum ea rem. Heb. 11. Sara consecuta est virtutem concipiendi seminis. In quib. locis semen significat, ipsum virile semen ad generationem destinatum. In Isaac vocabitur tibi semen: Rom. 9. Hebr. 11. id est, inde propagabitur tibi vera ac genuina posteritas: illi alii erunt quasi nothi. Suscitare semen

ipso pactum cernimus. Deuteronomii 29. Et proiiciet eos in terram alienam, sicut hodie: id est, pro ut nunc reipsi experimur. Non sum sicut una ex ancillis tuis. Ruth. 2. id est non sum digna quae comparer alicui ancillarum tuarum, non sum ei conferenda. Sicut aliquando non confert, sed rem ipsam exprimit. ut, Sudor Christi [?:--- ] sicut guttae sanguinis. id est, erant revera guttae sanguinis. Oseae 5. Principes tui fuerunt sicut qui tranferunt terminos. id est, revera aut reipsa transferunt terminos, occupantes vicinorum agros. Vidimus gloriam eius, ut unigeniti

quidam volunt, vocem similitudinis imagini additam esse, ut indicetur plenissima aut summa similitudo. Sic et Hebraeorum quarto: Sed tentatus est per omnia secundum similitudinem. id est, per omnia nobiscum, secundum similitudinem nostram, aut similis nobis. Similitudo rei, aliquando ipsam rem significat, ut in Regulis Universalalibus, et modo in voce SIGNI, ac superius in voce IMAGINIS dixi. ut Philippens. secundo, Esse informa Dei, est, esse vere Deum: Esse vel Suscepisse formam servi,

proponeret. Coram sole ac luna aliquid fieri, significat prorsus publice ac propalam. Sic Num. 25 Deus iubet suspendi duces Israelitarum in patibulis coram sole: et 2 Sam. 12, minatur Deus Davidi, se eius lcelus in solem protracturum, seque effecturum ut alius cum uxoribus eius coram sole rem habeat. id est, propalam. quod postea cap. 16 Absalon tenso tabernaculo in tecto regiae domus facit. Sic Hierem. 8 dicitur, quod proiicient ossa sacerdotum eruta e sepulchris coram sole et luna. id est, propalam ac sub dio. Aliquando haec eadem locutio significat idem quod in

omnesque homines et angeli nostram vitam et tristem sortem gravissimaque certamina cum toto mundo, mirabilesque exitus mirentur. SPECULATORES dicuntur doctores, passim in prophetis. Eius metaphorae prolixe ratio redditur Ezech. 3 et 33 quae loca perlege non enim tantum vocem, sed et rem ipsam ac officium doctorum tanto melius intelliges. Ratio autem ea est: quia doctorum est, a longe praevidere irruentes in populum civitatemque Dei hostes, nempe ante omnia falsam doctrinam ac seductores, deinde et alia peccata, quae consequitur ira Dei, ac poenae temporariae et aeternae:

Eadem sententia ac reprehensio est etiam Isaiae 56. SPECULUM habet quasdam nonnihil obscuras locutiones: ac primum quod Exodi 38 dicitur Moises fecisse labrum de speculis mulierum militantium, supra in voce MULIER expositum est. Cernere in speculo aut per speculum, est, non rem ipsam, sed umbram tantum aut quasi picturam rei cernere. Sic dicit Paulus 1 Cor. 13, de praesenti nostra Dei cognitione: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc vero facie ad faciem cernemus. In speculo enim non res ipsae, sed earum tantum evanidae imagines cernuntur. Sic et nos tenuem

exempla ut ea citari nihil attineat. Spe salvi facti sumus, inquit Paulus Rom. 8: non id docens, quod spes sit instrumentem apprehendens salutem: sed quod tantum spem, non etiam ipsam rem verae salutis expectamus. Idem ergo est ac si diceret: Sperata salute fruimur, non iam reipsa possessa, seu nobis praesenti. Vicinum huic est quod Gal. 5 inquit, Nos enim spiritu ex fide spem iustitiae expectamus. id est, speratam illam plenae renovationis iustitiam expectamus. Acto. 2,

ac veluti cortice seu putamine, prae se ferre videntur, quam quod in intimo ac genuino spiritus sensu continent, Litera appellantur. Hac ratione Scripturae litera in sacrificiis, caeremoniis, aliisque typis externum quid praecipere videtur: ubi tamen longe diversum, ac maius quid, et praestantius, rem videlicet spiritualem, Spiritus Literam explicans requiri ibi ostendat. Quin et ipsa Decalogi praecepta externam quampiam, communemque, et homini possibilem obedientiam exigere videntur: cum tamen Spiritus Literam explicans, rem veluti ex diametro contrariam, debitum videlicet humanis virib.

videtur: ubi tamen longe diversum, ac maius quid, et praestantius, rem videlicet spiritualem, Spiritus Literam explicans requiri ibi ostendat. Quin et ipsa Decalogi praecepta externam quampiam, communemque, et homini possibilem obedientiam exigere videntur: cum tamen Spiritus Literam explicans, rem veluti ex diametro contrariam, debitum videlicet humanis virib. prorsus impossibile, et ob id non tam iustitiae ac vitae, quam mortis et damnationis causam, in Decalogo contineri ostendat. Denique et in promisionibus divinis Davidi, Salomoni, aliisque in veteri Testamento factis, externum quid

pro, familiam amplam et perseverantem. Sic Proverb. 12, Non erit stabilis homo in impietate. id est, non diu in columis erit. Quare additur: Radix iustorum non dimovebitur. STABILIRE aliquem, est confirmare eum. Gen. 27, Frumento et vino stabilivi eum. id est, ditavi, et rem familiarem eius confirmavi. Sicut ille in Terentio inquit: Dis esses Demea, et rem tuam egregie constabilisses. Psal. 101. Loquens mendacia non stabilietur coram oculis meis. Et sequenti: Semen eorum coram te stabilietur, vel firmabitur, aut dirigetur ut firmiter permaneat ac

homo in impietate. id est, non diu in columis erit. Quare additur: Radix iustorum non dimovebitur. STABILIRE aliquem, est confirmare eum. Gen. 27, Frumento et vino stabilivi eum. id est, ditavi, et rem familiarem eius confirmavi. Sicut ille in Terentio inquit: Dis esses Demea, et rem tuam egregie constabilisses. Psal. 101. Loquens mendacia non stabilietur coram oculis meis. Et sequenti: Semen eorum coram te stabilietur, vel firmabitur, aut dirigetur ut firmiter permaneat ac perduret. Ier. 28. Amen sic faciat Iehova, stabiliat verba tua Iehova. id est: sic

et gravissima facinora: ut violatio Thamar et Dinae, ac uxoris Levitae. Dicitur et de furto anathematis, Ios. 7. Sic Oseae 2 Patefaciam stulticiam tuam. id est, idololatriam et impietatem. 1. Corinth. 1. Paulus aliquoties Evangelium dicit esse Graecis aut Gentibus stulticiam: id est, videri rem longe absurdissimam. et 2. cap. dicit eodem sensu, humanae sapientiae ac rationi ea quae Dei sunt esse stulticiam: id est, videri stultissima et absurdissima. Sic contra mox sequenti legitur: Sapientia enim mundi huius stulticia apud Deum est. Scriptum enim est: Qui capit

decimoquinto, et Psalmo septuagesimoquarto, promittit Deus se positurum tabernaculum suum inter Israelitas si se recte in vera pietate gesserint: quod praeter externam illius sacri tentorii fixionem, cultumque externum, ac ministerium verbi, significat etiam praesentiam ac [?: ] rem Dei. Levit. vigesimosexto: Et ego ponam tabernaculum meum in medio vestri, et non execrabitur vos anima mea Ego ambulabo inter vos, et ero vobis in Deum, atque vos eritis mihi in populum. [?: D- ] [?: ] confirmari alicuius tabernacula, significat eum augeri liberis,

21, Pueris condixi talem et talem locum. id est, certum quendam locum, quem nunc nominare non est necesse, aut etiam non satis tutum. 2. Reg. 6, In loco tali erunt castra tua. Daniel. 8. Dixitque alter e sanctis, tali: id est, cuidam. TANGERE Levit. 5. Si anima tetigerit omnem rem immundam. id est, attigerit. Significat etiam laedere, sauciare, aut quacunque alia iniuria afficere. Tange montes, et fumigabunt. Psal. 144, id est, si vel attigeris eos, mox [?:-cendentur ] , ut olim te in Sinai apparente. Genes. 26, Non tetigimus te. pro, non

aut impietatem in rerum externarum contactu aut abstinentia, et non in animi mundicie aut immundicie. Sanguis sanguinem tetigit, Os. 4. id est, omnia repleta sunt violentia et iniustis caedibus. Vide supra Sanguis. TANQUAM, ut et Sicut, notat interdum non similitudinem, sed rem ipsam. Dan. 10. Ecce tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me. pro, ipsa similitudo, seu angelus in specie humana. 1. Cor. 5. Ego tanquam absens corpore, praesens autem spiritu similitudo pro re ponitur. Alius, et quidem creber usus est huius particulae in huiusmodi locutionibus,

ubi talia peccata admittuntur, ibi etiam tales poenae divinitus infliguntur. 1. Sam. 14 Ionathas inquit: Turbavit pater meus terram. id est, faciendo tam stultum votum iuramento confirmatum, perturbavit totum exercitum Israeliticum, aut etiam totum Israelem. Septimo, terra significat aliquando rem ex terra factam. Gen. 3. Terra es, et in terram revertêris. Sic Gen. 18 dicit Abraham, se esse pulverem ac cinerem. ¶ Nunc, utcunque delineatis praecipuis huius vocis significationibus, aliquot eius

benedixerit, alias meliora, tametsi iam et supra in voce FOEDERIS et PACTIONIS dicta sint quaedam. [?: V- ] haec in Veteri testamento Hebraeorum est ברית Berit, quod proprie pactum aut foedus significat. Quae quidem vox non paulo clarius nobis rem ipsam exprimeret, tametsi et ista usitata Testamenti sua commoda habeat.. Vertit vero eam Aquila, teste Hieronymo, συνθηκὴν, pactum: Septuaginta autem, διαθήκην, quod quidem plerunque testamentum sonat, et

quod simul contaminatio vestium addatur, quia calcantes [?: ] contaminantur, sicut ille inquit: Stabat et Autumnus calcatis sordidus vuis. Et quod insuper non tam hostilis actio erga Ecclesii, quam liberatio eius calcatis hostibus declaratur. TORRENS plerunque rem terrificam ac nomine denotat: quia ex subitis procellis subito excrescunt, et non tantum terrorem hominibus et animalibus efferunt, sed etiam damnum. Iob 6. Fratres mei praevaricati sunt contra me, sicut torrens, qui scilicet plerunque subita ac vehementi exundatione damnum dare solet.

turpitudinis. Nahum 3. per metaphoram accipitur. Ostendam gentibus turpitudinem tui, et regnis ignominiam tuam. id est, reddam te ignominiosam et infamem, sicut si quis honestam virginem denudaret coram tota multitudine. Turpitudinem alicuius revelare, est alias cum ipso, aut eius coniuge rem habere. Turpitudinem neptis tuae non revelabis, quia turpitudo tua est. Eadem phrasis de sorore etiam ibidem usurpatur. Levit. 18, id est, caro ex te progenita, Porro de coniuge eius eadem phrasis accipitur, ibidem: Turpitudinem patrui tui non revelabis, ad uxorem eius non accedes. Sequentia

in vanitate, et annos eorum in perturbatione. id est, [?: inv--iliter ] vagando in deserto, et tandem ibi moriendo. Et Psalm. 63, Utique in vanum lavi in mundicia manus meas. id est, innocenter vixi frustra. Averte oculos meos, ne videant vanitatem: Psal. 119. id est, rem vanam concupiscant, sive idololatriam, sive etiam res huius vitae cum perse fluxas, tum alioqui illicitas. Sic Ioannes dicit, omnia esse concupiscentiam oculorum. Psal. 24 inter [?: no-- ] vere pii hominis ponitur, Qui non in vanum levavit animam suam. Levare

Sic Isaiae 22 dicuntur omnis generis vasa fuisse super clavum parieti infixum suspensa: id est, omnis generis utensilia, et res domesticae. Sic Christus utitur hac voce, cum dicit, fortis armati vasa diripi: Matth. 12. et, Vas per templum portari non sinebat, Marc. 11. pro, nullam prorsus rem. Vas pastorale vocat peram, 1. Sam. 17, in quam David posuerat lapides fundibulares. Sic Zach. 11, Sume tibi vasa pastoris stulti. id est, supellectilem tali pastori convenientem. Vasa transmigrationis, Ierem. 46. id est, necessaria ad migrationem. Vas significat aliquando corpus

sed cum attingit metam suam, nempe occidit. Venit coram me finis omnis carnis: Gen. 6. id est, ego decrevi perdere, vel finem imponere omni carni. Sic Amos 8. Venit finis super populum meum Israel. id est, decretus a me finis aut exitium populi iam adest. Venire alicuius verbum, est rem verbo promissam aut praedictam accidere. Iudicum decimotertio, et porro Psalmo 105. Afflixerunt compedibus pedes Ioseph, ferrum pervenit in animam eius, usque ad tempus veniendi verbum eius. Sic Isaiae 5, Vae qui dicunt, Acceleret opus Dei, ut videamus: veniat consilium eius, ut sciamus.

habet tum per se, tum ratione adiunctarum vocum ac loquutionum. Primum, quia videtur impetuosa quaedam vis, et tamen [?: ] certi conspicitur, facileque praeterit ac evanescit. ideo varia semiproverbialia dicta inde fiunt, res ina-nes ac in utiles, quaeque magis speciem quam rem aliquam bonam solidamque habent indicantia. Ambulare in venta: Micheae 2. Si essem vir ambulans in vento, et [?: menti-s ] mendacium, qui tibi prophetarem pro vino et [?: si-era ] , essem doctor pro populo hoc. id est, qui temere [?:-ret ] stulto aliquo

Oseae duo decimo, Ephraim pascit ventum: pro, perdit operam, dum alit simulachra. Sequitur statim, Et mendacium multiplicat. Loqui scientiam venti. Iob decimo quinto, Nunquid sapiens debet loqui scientiam venti? id est, ventosam, inanem, inutilem. Abscondere vel recondere ventum. id est, rem inutilem sibi comparare. Proverbiorum vigesimoseptimo, Recondens aut acquirens sibi mulierem contentiosam, recondit ventum. Per ventorum vehementiam saepe ira Dei ac poenae, et aliae calamitates indicantur, sicut supra in voce Procellae et turbinis dixi. Psalmo quinquagesimoquinto.

Quasi vento Orientali, qui conterit naves Tharsis, dissipati sunt. Sic Habac. 1, Oppositio eorum ventus Orientalis. id est, facies ac impetus Chaldaeorum est vobis perinde intolerabilis, ut ventus Orientalis. Sic et Hos. 13. eadem loquutio accipitur. Ventus ac nubes sine pluvia, significat rem aut hominem speciem aliquam praestantiae sine rei veritate praeseferentem. Proverbiorum 25, Ut nubes et ventus sine pluvia, vir qui se iactat de dono mendaci. id est, qui multum pollicetur, et nihil praestat. Nam sicut ventus ciens nubes, spem facit pluviae, et tamen decipit: sic mendax magna

super verbis libri huius. id est, causa huius libri, vel potius propter minas eius. Num. 16, praeter mortuos super verbum Corach. id est, propter causam aut seditionem Corach. Act. 15. Convenerunt Apostoli et seniores, ut viderent super verbo hoc. Sexto, significat factum quodpiam, aut similem rem quae narrari solet. Genesis vigesimo: Quid vidisti, quod fecisti verbum: id est rem istam? Exo. 2. Certe notum factum est istud verbum, id est, meum homicidium. Exodi 18. Non est bonum istud verbum, quod tu facis. Luc. 2. Transeamus usque Bethlehem, et videamus verbum quod indicavit

16, praeter mortuos super verbum Corach. id est, propter causam aut seditionem Corach. Act. 15. Convenerunt Apostoli et seniores, ut viderent super verbo hoc. Sexto, significat factum quodpiam, aut similem rem quae narrari solet. Genesis vigesimo: Quid vidisti, quod fecisti verbum: id est rem istam? Exo. 2. Certe notum factum est istud verbum, id est, meum homicidium. Exodi 18. Non est bonum istud verbum, quod tu facis. Luc. 2. Transeamus usque Bethlehem, et videamus verbum quod indicavit nobis Deus. id est, istud mirabile factum. Exodi 9. Cras faciet Dominus verbum istud in

notum factum est istud verbum, id est, meum homicidium. Exodi 18. Non est bonum istud verbum, quod tu facis. Luc. 2. Transeamus usque Bethlehem, et videamus verbum quod indicavit nobis Deus. id est, istud mirabile factum. Exodi 9. Cras faciet Dominus verbum istud in terra. 1. Regum 20, Rem hanc non potero facere. 1. Reg. 14. Quia inventum est in eo verbum bonum. id est, bona facta aut opera. Audio verba vestra mala. secundo Samuelis secundo. Septimo, Verbum valde generaliter accipitur, sicut Latinis res, Germanis ding, Sophistis ens: unde admodum varie usurpatur. Tota die

Verbum dicitur appropinquare, cum id accidit quod Deus praedixit suis verbis. Ezechielis duodecimo, Appropinquaverunt dies illi, et verbum omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic Psalmo 148, Ventus turbinis faciens verbum eius. id est, ipsam rem mandatam. Secundo Samuelis decimoquarto: Feci verbum hoc. Isaiae 42 Haec verba faciam eis, et non derelinquam eos. Deuteron. quarto: Cum invenerint te omnia verba ista. Cogitationes notat Ezechielis 38. Ascendent verba super cor tuum, cogitabisque cogitationem malam, et dices. Bonum

et legatos regi exulanti, omnium voto eum revocari. [?: V- ] fac verba populi ad Deum: Exod. decimo octavo. id est, refer ad Deum. Sic secundae Samuelis decimoquinto. Morabor in campestribus, donec venerit verbum a vobis ad renunciandum mihi. Aliquando Verbum significat, rem ipsam verbis indicatam fieri paulo antea, et etiam in verbo Venio indicavi. Psalmo 150, et Iudicum decimotertio. Iuxta verbum alicuius aliquid [?: ] ri. 1 Reg. 12: Reversi sunt, ut abirent iuxta verbum Iehovae. i. sicut Dominus illis mandaverat. Secundum verba alicuius.

Act. 13. Sermo crucis: 1 Corinth. 1. Verbum solatii: Hebr. 13. Verbum virtutis: 2. Corinth. 6. Labia, et verbum labiorum: Esa. 36, Verbum labiorum. Sic dictum, quod viva voce proferatur. Esaiae 57. Creavi fructum labiorum pacem. Visio: Genes. 41, Quod autem vidisti secundo ad eandem rem pertinens somnium, firmitatis indicium est, eo quod fiat sermo Dei, et velocius verbo Dei, et velocius impleatur. Esaiae 1, Visio Esaiae filii Amos. Lucerna lumen, lux: Psalmo 119, Lucerna pedibus meis verbum tuum. et lumen semitis meis. Psalmus. 6. Mandatum lucerna est, et lex lux.

77, Viderunt te aquae Deus, viderunt et timerunt. id est, expertae sunt tuam vim. cum vel mare scidisti, vel Iordanem retro trusisti. Rom. 11, Nunc videbis utrum eveniat tibi verbum meum, aut non. Adiungatur sane huic significationi illa Gen. 20: Quid vidisti quod fecisti hanc rem? id est, qua re, consilio, aut cogitatione motus hoc egisti? quid te in hac regione terruit. Sexto, aliquando significat aliquid agere, praesertim cum Deo tribuitur, cuius cognitio nequaquam est ociosa. Gen. 22: Dominus videbit sibi pecus in victi nam. id est. provide bit. 1. Paral. 12

Gal. 2. Ex operibus legis non iustificabitur homo. id est, quisquam, seu nemo iustificabitur. Ibidem: Deus personam hominis non accipit. id est, cuiusquam. Voci Vir valde crebro adiungitur nomen substantivum genitivi casus, iuxta constructionem possessoris, qui tamen genitivus plerunque rem possessam significat: ut, Vir verborum, Exodi 4 Non sum vir verborum. id est, qui abundem verbis, aut sim facundus. Vir virtutis. Gen. 47, Si sunt inter eos viri virtutis, praefice eos meis pecoribus. Sic Vir vitutis Par. 11. pro, robustissimus. Viri pecoris, Gen. 46. id est

tangere. Per metaphoram transfertur ad regimen hominum. Ezech. 20, Transire vos faciam sub virgam: id est reddam vos mihi subiectos. Ius et possessa res Virga, sive a regio sceptro, sive a pastorali baculo sumpta voce, significat tum ipsum dominium, aut ius dominandi, vel possidendi, tum et rem possessam. Psal. 125, Non requiescet virga impietatis super sortem iustorum, id est, non perpetuo permittet Dominus impios dominari, ac opprimere pios, et res eorum. Pro re possessa ponitur Psalm. 74: Redemisti virgam haereditatis tuae, montem istum in quo habitas. Proverb.

ac humanitate instaurasse. Sic etiam sub finem accipitur, dum petit, ut amanter suscipiendo fugitivum servum suo voto satisfaciat. In medio autem ipsum servum vocat sua viscera: sicut et filium eum vocaverat, quia liberi sunt quasi pars quaedam viscerum matris, utpoteinde profecti: sive sic rem sibi valde dilectam nominat, ut Titus amor ac deliciae generis humani vocabatur. id est, res valde amata. Sic forte Paulus vocat Onesimum viscera sua, i. ex totis visceribus dilectum. Sic Penelope inquit: Viscera nostra, tuae dilacerantur opes. id est, quae sunt tanquam viscera

visionem oculorum iudicabit, neque iuxta auditum aurium [?: ar--- ] , sed iudicabit in iustitia pauperes: id est, non ex interna specie rei, sed ex interna veritate ac soliditate iudicabit, seu rem ipsam penitus perspiciet. Sic 1 Samuelis 16 dicitur, Homo respicit exteriorem faciem. Deus autem intuetur cor. Species tristis rerum. Deut. 28, Visio oculorum multo aliter accipitur cum dicit Moyses ad Israelitas: Dementaberis propter visionem oculorum tuorum, quam videbis. id est, propter

animae. Unguento caput meum delibutum reddis: id est, suaviter foves ac recreas me, pars aut species deliciarum pro toto genere. Sic et 2 Sam. 12 omnem suaviorem et lautiorem vitae rationem per unctionem Scriptura declarat. Caeterum Psal. 133 dicit, perinde fratrum concordiam esse rem et gratam et salutarem, sicut oleum aut unguentum capiti infusum, et ad barbam stillans, tum penetratione, tum etiam fragrantia sua reficit ac exhilarat. Loquitur autem proculdubio de illo sacro ac preciosissimo oleo aut unguento, quo soli sacerdotes utebantur. UNICORNIS, aut

penitus submersurae aut devoraturae nos. VOTUM, vox notae significationis. Varia autem votorum et vovendi genera fuerunt in Veteri testamento, de quib. prolixe agitur in tertio et quarto Moysis libro. Aliquando autem Votum significat ipsam promissionem erga Deum factam. Aliquando rem promissam voto, aut votivam. Psalmo sexagesimosexto: Ingrediar domum tuam cum holocaustis, et reddi tibi vota mea, quae voverunt labia mea, et loquutum est os meum, dum esset in angustia mihi. Per metaphoram Votum ipsam gratiarum actionem denotat, [?: ] crebro cum voce Laudis

ἀπὸ τοῦ ζηλοῦν. Significat autem istud verbum diligere, sed vehementer, ita ut dilectionem sequatur admiratio, admirationem imitatio, atque dolor, si re amata potiri non detur vel si admittantur alii in consortium. Haec est propria vocis significatio. Sic ergo rem definire possumus. Est sane zelus affectio, quae in parte animi consistit concupiscenti: ad quam sequitur ob vehementiam dolor, cum ex consortio aliorum, tum ex defectu rei quae desideratur. At non simplex eius ratio. est enim quidam zelus bonus, quidam vero malus. De bono loquutus est Paulus,

[?: ] [?: ] ib. 68 [?: Annuncio ] 44. 4 Annus ib. 19 In Annorum sive temporum fine ib. 28 Anni mercenarii ib. 38 seu anni in Annum ib. 46 Anni rem in anno facere ib. 48 In Anno post annum ib. 50 Anni reversio ib. 51 Annum super annum addere ib. 52 Annum coronare ib. 54 Annos consumere tanquam sermonem ibid. 58 Annos seu

38 Blasphemia ibid. 42 blasphemia in Spiritum sanctum ibid. 64 Bonum 88. 4 etc. bonus Deus ibid. 8 bonas ostendere vias suas 89. 62 bonam rem aliquem facere ibid. 66 in Bono vincere malum ibid. 68 bonum aliquid esse in alicuius facie aut oculis 90. 1 in Bonum alicuius aliquid facere ibid. 9 bonitatis Dei divitias contemnere

ibid. 46 Collis ibid. 56 Colligere ibid. 62 Colligi ad patres 143. 6 colligi pro amoveri ib. 16 colligi leprosum ibid. 18 colligi rem diei ibid. 24 collectiones frugum ib. 31 colligere omnia castrae ibid. 35 colligere cum aliquo ib. 36 colligere pedes ibid. 60 collum ibid. 44

faciem alicuius concidere ib. 64 Facere 299. 26 facere linum, sericum, aurum, etc. ib. 27 facere boves ib. 42 facere praeceptum ib. 56 facere pecudes ib. 66 facere rem, aut facere quaestum ib. 62 facere aliquem in gentem magnam 300. 3 facere ad manipulos ib. 4. 5 facere salutem ib. [?: ] [?: ] faciam te sanguinem [?: ] [?: ] facere

ib. 63. 64 laqueum animae suae accipere ib. 67. 68 laqueus, fovea, terror, coniunctim 523. 14 [?: Lass-s ] ib. 29 lassas manus roborare ib. 32 Latêre aliquem aliquid ib. 42 latere rem aliquam in [?:-culis ] congregationis ib. 44 Latibulum nostrum Deus ib. 46 Latitudo ib. 53 in Latitudinem educere 524. 9 in Latitudine pedes statuere ibid. latitudo animi, seu

salutes ib. 29 magnificare sapientiam ib. 31 ad Magnificandum ib. 44 Magis ib. 48 Maior 603. 3 Magnus ib. 10 magna loqui, et in magnis ambulare ibi. 28 magnam aut parvam rem scire ib. 32 magnitudo cordis ib. 50. 51 magnitudo brachii ib. 53 magnitudo Dei ib. 56 Magus ib. 66 Maiestas 604. 52 maiestatem scrutari ib. 61 Maledicere ib. 66

sine Misericordia iudicium ib. 30 misericordiam custodire in mille generationes ib. 33 Mincha 660. 46 Mitis, aut mansuetus 661. 58 Mittere 662. 21 mittere aliquem ibidem mittere manum in rem alienam ib. 46. 47 Mna, et Mina 663. 27 Modestia 664. 39 Modicum ib. 51 modicum contristari 665. 5 Moechus, et moechari ib. 10 Moises ib. 15 Moisis cathedra ib. [?:

a narratione ib. 29 multiplicare interfectos ib. 31 multiplicare orationem ib. 37 multiplicare preces ib. 40 multiplicare pedes 690. 41 multiplicare primitias ib. 47 multiplicari verbum, non rem ib. 52 multiplicari viam ib. 62 Mulus et equus 691. 61 Mundus 692. 5 mundi spiritus ib. 59 mundi elementa ib. 62 mundi lux 693. 14 mundi [?: purgament- ] 694. 59

mori ib. 19 peccati stimulus ib. 55 Peculium 864. 8 Pecunia 865. 19 absque Pecunia fructum terrae comedere ib. 23. 24 pecunia plena ib. 20 Pecus ib. 32 pecus, seu pecuariam rem facere ib. 37 pecoris conculcatio ib. 38 pecoris viri ib. 43 pecudes manus Dei ib. 46 pecus Bosra ib. 55 pecuaria piscina ib. 61 Peierare 866. 25 Penna, et ala ib. 33

[?: ] imputare nobis fidem ad iustitiam quid significet [?: 4-- ] [?: ] imputatio duplex ib. 8 et 10 imputativa seu fidei iustitia nihil coram hominibus valet 497 22 imputativam iustitiam Christi nequaquam esse rem parvam et levem, ut vero eam rident Papistae 429 16 imputatio iustitiae, vel peccati quas habeat locutiones aequivalentes 430. 60 imputare aliena vel peccata vel merita, atque adeo tum praemia, tum poenas, Scripturae Deique iudicio non alienum 431. 31

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report