Your search found 1586 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1261-1459:

atque ita nos de servitute Satanae carnificis, eo devicto, sibi et Deo in peculium redimeret. Lex et iustitia exinanitione Christi placata: et misericordia Dei nos ob hanc solutionem de servitute tortoris in libertatem ac regnum filii transferens. 1 Ecclesia. 2 Credentes. 3 Sunt ex Deo, et templum Dei: sed coram mundo abiecti, et cruce pressi: Christi sponsi, dexteram Verbi dextra fidei tenentes. Contemptus quidam coetus, verbo Dei ex Satanae regno

est. Sic discipulus videt quid sibi desit: et tanto avidius institutionem docentis arripit. Hanc Christus crebro adhibet: ut cum quaerit ex Philippo quomodo saturare illos homines possint, aut quot panes habeant, aut ex omnibus discipulis, quid homines de se sentiant loquanturve? aut ex Petro, num filii regni dent tributum? etc. Eodem facit, quod interdum eis obscuras parabolas proponit, quas cum vident se suo Marte intelligere non posse, ipsum consulere coguntur. Sic patitur eos vexari disputationibus Pharisaeorum, et fatigari irrito conatu eiiciendi mali Spiritus.

propria saepe imponuntur vel ab aliquo eventu: vel ut moneant personam cui imponuntur, aut alios: vel Prophetica quadam futurorum praeindicatione: ut nomen Moisis ab eventu, quia ex aquis extractus fuit, aut quia populum extraxit ex servitute: Abraam, quia erat futurus pater multarum gentium: Filii Isaiae, a futura populi vastitate. Sic Petrus, ac Iesus: ubi tum Etymologiae nominum, tum et historiae negligendae non sunt. Saepe enim maxima rerum momenta in iis continentur. Sic quoque Graeci et veteres Germani nomina significantia liberis suis imposuerunt: at Romani non item, sed

vim illis hominibus adesse, eamque Ecclesiam regere: Neminem posse Deum fallere: et denique Deum severissime puniturum contemptores illius doctrinae, ministerii ac doctorum: scirentque, non tantum sacerdotes ac pontifices vim et carceres ac gladios minari, sed etiam Deum subito contemptores filii sui extinguere posse. 22 Ultima circumstantia est, Instrumentum: quod etiam rem illustrat, amplificat aut minuit. Petrus verba Ananiam interficit: Samson mandibula asini tot Philistaeos: David funda Goliathum, tam bonis instrumentis ornatum: Christus mundum validissimis armis

vestitum aut saturatum: sed oporteret intelligi illam pecuniam esse tantum precium, quo sit alia quaepiam res comparata, qua nos vestivimus, saturavi [?:--- ] , aut pro doctoribus censeamur. Dicit igitur Osiander: Sanguis aut passio Christi est precium, quo ibi emitur substantialis filii Dei iustitia: ea demum es iustus. Papistae quoque consimiliter aiunt: Sanguis Christi est precium, quo tibi comparatur iustitia bonarum qualitatum, quae cum tibi infunduntur, iustus es. [?:-- ] est inter nos discrimen de causa materiali, seu de eo quod adhibitum, ut proxima

Unigenitus: Ioan. 1. Imago Dei, primogenitus universae creaturae, caput corporis Ecclesiae: ad Colossenses 1. Splendor gloriae, et effigies seu character substantiae patris: ad Hebraeos capite decimo: Item carnem assumens, filius hominis. 12 Occurrunt vero et aliae appellationes filii, sed quae officium seu egregia facta potentiamque declarant magis, quam notant personae distinctionem. Siquidem notum est, inter ea quae dicuntur de persona, alia de essentia, alia de officiis accipi debere. Huius itaque generis sunt: pontifex, sacerdos, pastor, rex, propheta, mediator,

mundi tantum promissione et efficaciae Mediatoris imputatione applicationeque. Nam hac ratione agnus mox ab initio est mactatus. Postea autem fit etiam reali Meschiae exhibitione. Septima compositio est, quod Deus haec tanta beneficia, praesertim autem satisfactionem aut obedientiam Filii sui, quae est iustitia nostra imputativa generi humano per Evangelium et Sacramenta annunciat et offert, idque contriti fide accipiunt. Ex qua collatione sequuntur porro hae primorum elementorum, Dei et credentis hominis compositiones: iustificatio: seu iustitiae, obedientiae, aut

Septimo, Deus dat homini promissiones in verbo et sacramentis, de hisce Christi beneficiis. Et contra, homo θεοδίδακτος dat aut tribuit fidem Deo, credens eius promissionibus. Octavo, Deus dat aut imputat homini iustitiam aut meritum Filii sui, tribuit ei pacem cordis, seu bonam conscientiam. Donat item Spiritum sanctum, et renovationem aut reformationem, seu novum cor, eumque ad bona opera condit. Nono, homo instauratus, Deo offert novam obedientiam, amorem, timorem, gratitudinem, celebrationem, et alia bona opera,

Paulus quoque egregie illas individuorum tractationes in genera extendit, Rom. 4. 15. et 1 Cor. 10, docens quod omnia propter nos scripta sint: sicut et Petrus primae primo docet, et Christus inquiens: Quae vobis dico, omnibus dico. Sunt tamen etiam quaedam plane singularia: ut, sacrificatio filii Abrahamo iniuncta, et depraedatio Aegyptiorum, ac caedes Cananaeorum Israelitis mandata: quae non est difficile ab universalibus distinguere. 23 Laudatissima ergo ratione in hac parte Sacrae literae scriptae sunt: quia et habet individuorum tractatio

a pisce, iterumque eiectus, describitur Matth. 12, typus Christi per triduum sepulti, et a morte reviviscentis. Serpens aeneus, Ioan. 3, typus Christi crucifici. Ioan. 19, agnum paschalem, cuius ossa non frangebantur, Christi extitisse typum atque imaginem deducatur. Ad Galat. 4, duo filii Abrahae typum gerunt duorum testamentorum. Quo loco, tametsi Apostulus ipse pronunciet ea per allegoriam dicta: tamen recte adiecerimus, non per allegoriam, sed potius per typum dicta esse. Quod ante nos sapienter annotavit in Commentariis ad eandem epistolam Chrysostomus, dicens,

quod eorum facta aut non perinde a nobis intelligi queunt, ob aliquas ipsorum nobis ignotas circumstantias, aut etiam prorsus illis fuere propria ac specialia: ut polygamia, efficaces liberorum benedictiones, aut etiam prophetiae de futura ipsorum sorte, peregrinationes Abrahami, sacrificatio filii, Iacobi deceptio patris, et similia innumera, quae nobis nequaquam imitari liceret. 9 Posset nihilominus et doctrina patrum subdistingui. Nam quaedam et sane pleraque praecepta ac dogmata ipsis tradita fuerunt prorsus generalia, perinde ad omnes pios pertinentia: ut quae de

sane pleraque praecepta ac dogmata ipsis tradita fuerunt prorsus generalia, perinde ad omnes pios pertinentia: ut quae de peccato, ira Dei ac poenis, et de benedicto semine, misericordia ac vita aeterna dicuntur. At specialia mandata, ut praecepta de emigratione, fabricatione arcae, sacrificatione filii, extrusione concubinae et filii, mandatum de spoliandis Aegyptiis, et trucidandis Cananaeis, ac traducendo populo per desertum, haec et similia sunt ita illis prorsus propria, ut ad nos nihil plane pertineant, nisi forte aliqua plane generali consideratione et applicatione. 10

ipsis tradita fuerunt prorsus generalia, perinde ad omnes pios pertinentia: ut quae de peccato, ira Dei ac poenis, et de benedicto semine, misericordia ac vita aeterna dicuntur. At specialia mandata, ut praecepta de emigratione, fabricatione arcae, sacrificatione filii, extrusione concubinae et filii, mandatum de spoliandis Aegyptiis, et trucidandis Cananaeis, ac traducendo populo per desertum, haec et similia sunt ita illis prorsus propria, ut ad nos nihil plane pertineant, nisi forte aliqua plane generali consideratione et applicatione. 10 Posset quis et mandata aut

ad omnes pertinentia. 11 Narrat Scriptura non tantum bona laudabiliaque facta patrum et sanctorum, sed etiam mala, non ut imitemur, sed ut agnoscamus tum humanam pravitatem, quae in sanctis quoque adhuc militat, contra legem Dei: tum vicissim misericordiam Dei, et efficaciam passionis filii eius, qui non abiiciat eos, sed clementer regat ac condonet eis eorum peccata propter mediatorem: sicut et Paulus dicit, se in exemplum divinae misericordiae omnibus propositum esse. Contra Papisticae narrationes, ut quae aliam religionem aliudque regnum caelorum habent, suos sanctos prorsus

reliquos omnes homines in desperationem adduxerunt, qui se longissime a tanta perfectione abesse necessario animadverterunt. 12 In historiis Patrum observentur etiam typi et allegoriae, futura ac meliora significantes, ut historia Isaaci sacrificandi, et postea redivivi, unigeniti Dei filii passionem et resurrectionem significavit. Sic Paulus 1. Cor. 10, dicit omnia illa patrum facta et varios casus, fuisse nostros typos. Et Petrus ac Paulus dicunt, diluvium et maris rubri transitum significasse nostrum baptismum. Christus quoque securitatem ac exitium primi mundi et

est, non computetur. 5 Factum est haud raro, ut maturus filius cum seniore ac imbecillo rege aliquando communiter regnum administrarent: illudque communis regni tempus, iam patri, iam filio adscriberetur: ut loram, filius Achab, dicitur 2. Reg. 1, coepisse regnare secundo anno Ioram filii Iosaphat regis Iuda: contra mox tertio capite, dicitur coepisse regnare 18 anno Iosaphat. Sic communis regiminis tempus primum filio, postea patri. 6 Aliquando tempus mali regiminis alicuius regis omittitur, et tantum boni nominatur: quia illud eius malum regimen fuerit quasi

Deo sentire credamur, nec passionibus nostris spiritualia comparare: sed potius rerum visibilium speciem ad intelligentiam invisibilium protulisse. Idem super Psalmum 63. Esse autem plures memini, qui omnia quae in libris Psalmorum scripta sunt, ad personam Domini nostri, unigeniti filii Dei, existiment esse referenda: nihilque in eis aliud, quam quod ei sit proprium, contineri. Quae eorum opinio argui non potest. Omnis enim ex affectu religiosae mentis hic sensus est, et caret culpa propensiori studio, omnia ei per quem ipsa omnia sunt, coaptare. Quanquam enim idipsum

pro voluntatis suae sensu, non pro veritatis ipsius absolutione susciperent, aliter interpretantes, quam dictorum virtus postularet. De intelligentia enim haeresis, non de scriptura est: et sensus, non sermo sit crimen. Nunquid corrumpi veritas potest, cum patris nomen auditur? Nunquid natura filii non continetur in nomine? Nunquid Spiritus sanctus non erit qui nuncupatur? Idem in Matth. Canon. 25. Frequenter admonuimus, proprietates verborum et locorum contuendas, ut momenta praeceptorum caelestium consequamur. Idem in Psalm. explic. prolog. Est autem diligens

sui, reconciliando hominem Deo patri, vivificando mortalem regeneratione caelesti. Hunc, si fieri potest, sequamur omnes, huius Sacramenti signo censeamur: hic nobis viam vitae aperit, hic ad Paradisum reduces facit, hic ad caelorum regna perducit: cum ipso sempervivemus: et facti per ipsum filii Dei, cum ipso semper exultabimus, ipsius cruore reparati, etc. Idem: In compendio est autem apud religiosas mentes et simplices, et errorem deponere, et invenire atque eruere veritatem. Nam si ad divinae traditionis caput et originem revertamur, cessat error humanus:

excellentiam divinarum rerum per corporalia homines attollat. Hilarius sexto et duodecimo de Trinit. et Gregorius in homilia de thesauro abscondito in agro, et 33. Moral. capite quarto et quinto

EXPLICATIO. Hilarius inquit: Incorporalis Deus, cum generationem filii sui commemoraret, ait, Ex utero ante luciferum genuite. Sed inenarrabilem illam unigeniti nativitatem ex divinitatis suae veritate confirmans, ad intelligentiae fidem locutus est, ut de divinis suis rebus secundum humanam naturam, humanae naturae sensum ad fidei scientiam erudiret. ut cum

Saul rex ad Pythonissam perrexit, ut ex mortuis aliquem sibi per suae artis incantationes suscitaret. quae cum quaereret ex eo, quem mortuum de somno cuperet resolvi? ille, etiam Samuelem velle respondit suscitari. suscitatus vero Samuel, Sauli quod eveniret, nunciat: Hac, inquiens, hora tu et filii tui mecum eritis. Sed et Israel tradam tecum in manum inimicorum eius. Qualiter ergo Samuel de pythonissa suscitari dicitur, quam Pythonissa daemoniacis incantationibus et praestigiis uti videretur. Et quomodo Saul, qui in viventibus prophetis Dei responsum non invenit, resuscitatum a morte

invenit, resuscitatum a morte prophetam audire meruit? Unde non hunc esse Samuelem illum prophetam, perfactum facilius intelligitur: sed diabolus, qui se transfert in angelum lucis, in phantasia Samuelis consideretur. Quod ex sermonibus eius recte dinoscitur: quoniam funesto Sauli dicebat, Tu et filii tui mecum eritis. Etenim si verus hic Samuel ostensus esset, nullo modo iniquum regem consortem suae felicitatis post mortem diceret. De hoc tropo alibi disserui. sic Virgilius in quit, Mirantur Iulum: intelligens cupidinem, speciem Iuli praese ferentem. Figuratae locutiones sacrae

10.

EXPLICATIO. Morum honestas ad diligendum Deum et proximum, fidei veritas ad cognoscendum Deum et proximum pertinet. Si ergo flagitium aut facinus videtur iubere, aut beneficentiam vetare, figurara locutio est. Nisi manducaveritis, inquit, carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, etc. facinus vel flagitium videtur iubere, si lupinam aut caninam lacerationem Christi intelligas. Figurata est ergo, praecipiens passioni Christi esse communicandum. Alia ratio est, quod in Sacramento coenae vera corporis Christi manducatio

unum Deum inter caeteras gentes, quae idola colebant. Et omnia quae illi populo ventura praedicta sunt, sic evenerunt, ut praedicta sunt. Prophetatus est in illo populo etiam Christus rex omnium sanctorum, et Deus, venturus ex semine ipsius Abraham secundum carnem, quam assumpsit, ut omnes etiam filii essent Abrahae, qui fidem eius imitarentur: et sic est factum. Natus est Christus de Maria virgine, quae ex illius genere fuit. Praedictum est per prophetas, quod in cruce passurus esset ab eodem populo

de Orthod. fide lib. 1, cap. 2.

EXPLICATIO. Effabilia sunt, quae verbis utcunque explicari possunt: ut, Deum esse unum, et creatorem mundi. Ineffabilia sunt, quae nullis verbis satis explicari possunt: ut, Unitas essentiae cum trinitate personarum: Filii generatio aeterna, de qua Esaias ait: Generationem eius quis enarrabit? Cognoscibilia: ut, Deum esse aeternum, incorporeum. Incognoscibilia sunt: ut, Iudiciorum Dei abyssus. De quibus Paulus: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius, et

tanquam munda animalia, velut ruminentes ea, revocetis ad memoriam, et cum corde vestro, quae dicta sunt, conferatis. Quod si aliqua superfuerint, et intellectum vestrum superaverint, facite quod praesentis mandati authoritas praecipit, dicens: Quod aut superfuerit, ex his manducabit Aaron et filii eius. Si quid superaverit et excesserit intellectum tuum vel memoriam tuam, serva Aaron: hoc est, reserva sacerdori. reserva doctori, ut ipse hoc manducet, ipse discutiat, exponat ipse. Sicut et alibi Moyses dicit, Interroga patres tuos, et annunciabunt tibi: presbyteros tuos et dicent tibi.

Hieron. 2. Comment. in Oseae cap. 5. et 6. Comment. Esatae cap. 16.

EXPLICATIO. In Esaia legimus: Vae gens peccatrix, populus plenus delictis, semen pessimum, filii iniqui: cumque dixisset, Terra vestra deserta, civitates vestrae igne consumptae, regiones vestras coram vobis alieni comedunt: loquitur ad eos maiora promittens: Lavamini, mundi estote, auferte militias vestras ab animis vestris: discite benefacere, quaerite iudicium, iudicate pupillum,

EXPLICATIO. Videndum est in quo similia dicta conveniant, aut disconveniant. Nemo ex omnibus sanctis invenitur diem festum vel convivium magnum egisse in die natalis sui, praeter Pharaonem et Herodem. Nemo invenitur habitisse laetitiam in die natalis filii vel filiae suae. Soli peccatores super hutusmodi nativitate laetantur. Sancti vero non solum non agunt festivitatem in die natalis sui, sed et Sancto spiritu repleti execrantur hunc diem. Origenes in Levit. Hom. 8. et Hieron. in Matth. cap. 14.

iuxta textum historiae Psalmorum ordo requirendus est. Hilar. in Psalmum 119. et Hieron. in. 5. Commentariorum in Hierem. 25.

EXPLICATIO. In plerisque multa secundum historiae ordinem in superscriptionibus eorum esse edita legimus: ut eum fugit David a facie filii sui Absolon: cum mutavit vultum suum coram Abimelech: cum propter Bersabee ab Nathan monetur: et in reliquis, sicubi gestorum veritas in ipsis Psalmorum ritulis continetur. Sed meminisse nos oportet, hos eosdem Psalmos non omnes corporaliter intelligendos: quia his corporalium negotiorum

portas civitatis illius, et lapidabuntur lapidibus, et morientur. Adolescentula quidem, quia non proclamavit, cum esset in civitat e: vir autem, quia humiliavit uxorem proximi sui. et eradicabitis malum ex nobismet ipsis. Filius hominis in bonam partem accipitur, in singulari duntaxat: filii hominum e contrario in malam, in sanctis Literis. Hieron. in Ezechiel. cap. 30.

EXPLICATIO. Ezechielis liber, et Danielis. et Evangelium saepe id ostendunt. Alioqui in plurali numero in contrarium legitur, ut in Psalmo: Filii hominum usque quo

in singulari duntaxat: filii hominum e contrario in malam, in sanctis Literis. Hieron. in Ezechiel. cap. 30.

EXPLICATIO. Ezechielis liber, et Danielis. et Evangelium saepe id ostendunt. Alioqui in plurali numero in contrarium legitur, ut in Psalmo: Filii hominum usque quo gravi corde? Et illud: Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus. Lex multipliciter accipitur in sacris Literis. Hieronym. ad Algasiam, quaestiones.

EXPLICATIO. Dicitur Lex, quae per Moysen

in malam, in sanctis Literis. Hieron. in Ezechiel. cap. 30.

EXPLICATIO. Ezechielis liber, et Danielis. et Evangelium saepe id ostendunt. Alioqui in plurali numero in contrarium legitur, ut in Psalmo: Filii hominum usque quo gravi corde? Et illud: Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus. Lex multipliciter accipitur in sacris Literis. Hieronym. ad Algasiam, quaestiones.

EXPLICATIO. Dicitur Lex, quae per Moysen data est, secundum illud quod scriptum est ad

eadem epistola: Lex propter praevaricationes posita est, donec veniat semen cui repromissum est, disposita per angelos in manu Mediatoris. Et iterum: Itaque Lex paedagogus noster fuit in Christo, ut ex fide iustificemur. postquam autem venit fides, nequaquam ultra sub paedagogo sumus. omnes enim filii Dei est is per fidem, quae est in Christo Iesu. Historia quoque, quae praecepta non continet, sed quid factum sit refert, ab Apostolo Lex appellatur. Dicite mihi, inquit, qui sub Lege vultis esse, Legem non legistis? Scriptum est enim quia Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et

1. Quatuor significationibus Scriptura de Deo loquitur. 1 Aut enim essentiam eius significat, quam Latine et Substantiam nuncupamus, ut est: Ego sum qui sum. 2 Aut personas, vel secundum Graecos substentias, ut est: Ite docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris, et filii, et Spiritus sancti. 3 Aut operationem, ut scriptum est: Secundum operationem potentiae virtutis eius, quam operatus est in Christo, suscitans eum a mortuis, et sedere faciens ad dextram suam. 4 Aut collationem eius ad creaturas, ut est: Regi autem seculorum incorrupto, invisibili, soli Deo

vocatur. Dicitur enim aut Deus, aut Dominus, aut simul Dominus Deus, aut Adonai, aut Sabaoth, aut Heli, aut Heloim, aut Est. Ex hisce octo vocibus duae tantum nonnunquam et de aliis abusive dicuntur, Deus et Dominus, teste Paulo: Quia Dii multi, et domini multi, et, Dii estis, et filii excelsi omnes. Reliqua vero sex, nunquam nisi de Deo. dicuntur De Deo haec verba significant, non quod est, sed quia est. Quid enim sit Deus, comprehendi non potest. Quibus modis Deus consequenter significetur. Cum personas, aut operationem, aut collationem eius ad

bonitate. Principaliter hoc uno modo Pater significatur. Nam consequenter, et ex his quae essent iam deitatis, aut operationem aut collationem ad creaturas quolibet modo significant. Insuper et ex filii vocabulo consequenter intelligitur Pater: et Sancti spiritus nomine, ipse scilicet Pater, cuius est spiritus, subintelligitur. An in ipsa Trinitate nulli alii personae vocabulum Patris asscribatur. Legitur de filio dictum: Pater futuri

Scriptura de filio. Distincte quidem ideo secundum naturas loquitur, ut inconfusas eorum proprietates ostendat communiter, ideo ut asserat unitatem. Alternat vero humana divinis, et divina humanis: ut utrumque unius personae indivisumque monstretur. Duobus modis solet filii persona significari. Principaliter quidem significater, cum Christus dicitur absolute. Nam cum alii Christi vocantur, alterius quidem dicitur, ut est: Christus Domini, aut Christus meus solus autem Deus, naturaliter Dei filius, Christus absolute dicitur: unde et hoc solius eius esse proprium

cum Christus dicitur absolute. Nam cum alii Christi vocantur, alterius quidem dicitur, ut est: Christus Domini, aut Christus meus solus autem Deus, naturaliter Dei filius, Christus absolute dicitur: unde et hoc solius eius esse proprium declaratur. Consequenter vero intelligitur persona filii ex illis tribus, quibus et Pater, et ex ipso Patris vocabulo, et ex Spiritu sancto, quia et spiritus dicitur patris et filii. Quot modis significetur persona Spiritus sancti. Cap. VI. Principaliter uno significatur modo Spiritus sanctus,

Christus meus solus autem Deus, naturaliter Dei filius, Christus absolute dicitur: unde et hoc solius eius esse proprium declaratur. Consequenter vero intelligitur persona filii ex illis tribus, quibus et Pater, et ex ipso Patris vocabulo, et ex Spiritu sancto, quia et spiritus dicitur patris et filii. Quot modis significetur persona Spiritus sancti. Cap. VI. Principaliter uno significatur modo Spiritus sanctus, ut legitur: Ite, baptizate omnes gentes in nomine patris et filii, et Spiritus sancti. et iterum: Templum enim estis Spiritus

et ex Spiritu sancto, quia et spiritus dicitur patris et filii. Quot modis significetur persona Spiritus sancti. Cap. VI. Principaliter uno significatur modo Spiritus sanctus, ut legitur: Ite, baptizate omnes gentes in nomine patris et filii, et Spiritus sancti. et iterum: Templum enim estis Spiritus sancti. Consequenter vero, et gratia quam ipse largitur, quae et ipsa similiter Sanctus spiritus dicitur, ut est: Spiritus sanctus superveniet in te. et: Accipite Spiritum sanctum. Similiter et ex his quibus divina significatur

Hoc habent proprium personae singulae Trinitatis, quod Pater nunquam dicitur Filius, nec coniunctis sermonibus, Spiritus sanctus: licet divise et spiritus dici possit, et sanctus. Nec Filius Pater proprie dici potest, aut coniunctive Spiritus sanctus. Nec rursus Spiritui sancto Patris aut Filii nomen adscribitur. Communia his personis sunt omnia, quae ad significationem aut essentiae, aut operationis, aut ad creaturas collationis pertinere noscuntur. Unde et constat Trinitatem unius esse substantiae. Patris et Filii et Spiritus sancti vocabulis in his

sanctus. Nec rursus Spiritui sancto Patris aut Filii nomen adscribitur. Communia his personis sunt omnia, quae ad significationem aut essentiae, aut operationis, aut ad creaturas collationis pertinere noscuntur. Unde et constat Trinitatem unius esse substantiae. Patris et Filii et Spiritus sancti vocabulis in his personis significatur tantum quod sunt. Nam quid sunt, ut supra de Deo diximus, sermo non potest explicare. Per quot species divinitatis operatio designetur. Cap. VIII. Per quatuor species divinitatis

ex Abraham, atque ex Adam omnium nostrum saluti remissionique prospexit: decima, omnium gentium per dispensationem incarnationis ipsius Dei et Salvatoris nostri. Quid ergo? Iusti et Deo placentes ante Abraham homines non fuerunt? Fuerunt quidem. quippe cum filii Dei appellati sint, qui ex Seth fuerant progenerati: et Enoch translatus sit, et Nohe pereuntis mundi renovator effectus: et Melchisedech summi sacerdotis exemlum. Sed in istis non divina acceptatio: id est specialis illa familiaritas et favor ostenditur: sed ipsorum iustitia declaratur. Ad

scilicet figurata. 4 Quartus modus est, cum gratis moesta figurantur: ut Baptisma. Etenim figura est mortis Domini nostri Iesu Christi, sicut dicit Apostolus: Quotquot enim baptizati estis, in morte Iesu Christi baptizati estis. Quid enim aut Baptismate gratius, ubi a peccato purgamur, et quo filii Dei efficimur: aut morte moestius, ad quam ipse quoque, qui eam fuerat sponte sumpturus, tamen moestus accessit. Typis praeterea accidunt Temporum differentiae. 1 Nam quaedam ante legem sunt: ut Abel a fratreoccisus, Christi passionem praefigurabat: et Nohe arca, Ecclesiam: et

plenitudinem frumenti et vini. 11 Aut divinum auxilium: ut est, Ecce ego tecum sum, custodiens te in omni via. 12 Aut sacerdotii vel doctrinae electio: ut est, Dividam eos in Iacob, et dispergam eos in Israel. 13 Aut fortitudo et haereditatis immutabilitas: ut est, Catulus leonis Iuda, ex radice filii mei ascendisti: recumbens dormisti sicut leo, et sicut catulus leonis, quis excitavit eum? 14 Aut propositum vitae: ut, Zabulon peregrinus inhabitavit, et ipse portus navium. et, Sciens requiem, quia bona est, et caetera. 15 Aut transgressio: ut dicit, Scio enim, quia in fine trasitus mei

nostras, et infirmatus est propter peccata nostra. 23 Aut divisionem vestimentorum eius: ut, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. 24 Aut resurrectionem Domini: ut, Non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. 25 Aut vocationem filii secundum assumptam humanitatem: ut est. Ex Aegypto vocavi filium meum. 26 Aut divinitatis eius generationem ante principium: ut est, Ex utero ante luciferum genuite. 27 Aut secundum eius adventum: ut, Ecce super nubes caeli sicut filius hominis. Omnes praedictiones de solo

et virtutem, quam meretur fidelis, cum dicitur: Adducentur regi virgines post eam. 7 Aliquando laetitiam, in qua sunt profectum suum videntes, cum dicitur: Adducentur cum gaudio et exultatione. 8 Aliquando sacerdotium et Ecclesiasticam consuetudinem, cum dicitur: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. 9 Aliquando Ecclesiae spiritualem aedificationem, cum dicitur: Ex gradibus eburneis, ex quibus te delectaverunt. 10 Aliquando Ecclesiasticam authoritatem, cum dicitur: Pones eos principes super omnem terram. 11 Aliquando plenitudinem credentium, cum dicitur: Replebitur gloria eius omnis

contradictionis. 4 Aut praemium regni caelestis: sicut est, Poenitentiam agite, appropinquavit, et reliqua. 5 Aut gentium vocatio: sicut dicitur, Multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum. 6 Aut Hebraeorum exclusio: ut est quod sequitur, Filii autem regni huius excludentur in tenebras exteriores. 7 Aut salvatio per Apostolorum praedicationem: ut cum dicitur, Venite post me, faciam vos fieri piscatores hominum. 8 Aut miraculorum claritas: ut cum dicitur, Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet.

4. Metaphys. probant. Latini contra nihili nomina, rustica scilicet, ut initio indocti, imposuerunt, sumpta a fabis, cicere, pisis, lente, caesarie, et similibus rebus. Exempla porro eorum quae dixi haec sint: A statu conditioneque rerum praesentium nominantur quidam Prophetarum filii, ut Seria sub, Hasbaz. A proprietate rei, Heva, Habel, Edom. Ab officio Iesus. Tale est Germanico hebraeum Carolus, ab invocatione Dei Carael: quia homo revera debet esse invocator aut cultor Dei, quod est eius proprium munus aut opus. A casu qui acciderit: ut duo filii Loth, Moab, et Ammon,

quidam Prophetarum filii, ut Seria sub, Hasbaz. A proprietate rei, Heva, Habel, Edom. Ab officio Iesus. Tale est Germanico hebraeum Carolus, ab invocatione Dei Carael: quia homo revera debet esse invocator aut cultor Dei, quod est eius proprium munus aut opus. A casu qui acciderit: ut duo filii Loth, Moab, et Ammon, Isaac, et plures filii Iacob, Israel, Moses. Admonitoria sunt Iesaias, ut cogitet de salute Dei: Ieremias, ut extollat Deum: Aaron, ut sit area scientiae: quia ex ore sacerdotis quaeritur Lex et scientia Dei. A futuro eventu: ut Saul, Noah, Abraam, Sara, Ioannes, gratiae

Hasbaz. A proprietate rei, Heva, Habel, Edom. Ab officio Iesus. Tale est Germanico hebraeum Carolus, ab invocatione Dei Carael: quia homo revera debet esse invocator aut cultor Dei, quod est eius proprium munus aut opus. A casu qui acciderit: ut duo filii Loth, Moab, et Ammon, Isaac, et plures filii Iacob, Israel, Moses. Admonitoria sunt Iesaias, ut cogitet de salute Dei: Ieremias, ut extollat Deum: Aaron, ut sit area scientiae: quia ex ore sacerdotis quaeritur Lex et scientia Dei. A futuro eventu: ut Saul, Noah, Abraam, Sara, Ioannes, gratiae Dei praedicator. Salomon a futuro pacifico

idem valet, quod esse aut existere, ut Esaiae capite septimo, Vocabitur nomen eius Emanuel, id est, erit vero Deus in eo nobiscum, tum quia ipsemet Meschias erit verus Deus, tum quia in eo, et per eum Deus nobis erit propitius. Sic 1. Ioan. 3, Videte qualem dilectionem nobis dedit pater, ut filii Dei vocemur: id est, simus re ipsa. Sic et in Apocalypsi aliquoties dicitur nomen alicui fuisse, aut ei superinscriptum fuisse, mors, exitium, mysterium Babylon: id est, re ipsa talis ea res aut persona fuit. Sic Ieremias 20. cap. dicit ad filium sacerdotis, Deum eum vocasse

eritque terra eius in picem ardentem: id est, Sic peribunt, ac si ita conflagrarent. 19 Saepe duplicant nomen rei, sine omni necessitate, non tamen sine aliqua emphasi aut gratia: ut, Os gladii, pro gladio. Deuter. 13, Percuties habitatores urbis illius in ore gladii, id est gladio. Filii hominum aut bovis, pro homines, boves. Exiccavit aquas maris rubri, id est mare rubrum. Sic Homerus saepe βιη, vis Herculis, Achillis, aut Aeneae, pro ipsis ponit. Sic vulgo dicunt, Tua clementia, dignitas, humanitas, praestantia, pro Tu. Maiestas

est, timor quo Deus timetur, non quo ipse timet. Contra, cum timor hominum dicitur, crebro active accipitur, quo homines timent. Sic dicitur iustitia Dei alias passive, qua ipse est iustus: et est proprie legalis iustitia. alias active, qua nos iustificat: et est Evangelica, ac significat meritum filii eius per imputationem ad nos translatum. Sic Iacobus: Ira viri iustitiam Dei non operatur, id est, Deo probatam obedientiam aut vitam. 37 Quod de imputativa iustitia etiam olim Augustinus multum monuit, et nos hoc tempore contra Osiandrum obtinere oportuit. Gloria Dei plerunque

17, Audi Domine iustitiam. Habitator laudum. Psal. 22. pro laudabilium, aut etiam possessor. Captivitas, pro captivis, aut etiam captivatoribus: Psal. 68, Cepisti captivitatem. Generatio, pro filiis. Psal. 112. Generatio rectorum benedicetur, pro, Filii aut posteri. Iniuria de violentia, pro iniuste et violenter partis: Amos 3. Thesaurizant iniuriam et violentiam in aedibus suis, [in] opes iniustas. Rom. 1, Veritatem commutaverunt in mendacium, id est veram religionem aut cultum in falsum. 59 Nomen speciei, ut prius dixi, pro

nomen Fidem, per verbum Credere indicatum. 61 Nomina cognationis, praesertim proxima, aliquando καταχρηστικῶς longiuscule a vero usu abducuntur, significantque gradus remotiores: ut patres omnes per lineam consanguinitatis ascendendo, filii omnes per lineam descendendo: fratres vero et sorores omnes collaterales et demum omnes quo quo modo arctius coniunctos. Sic filii Israel: Patres nostri invocarunt te, Patres comederunt uvas acerbas. Sic quoque domus pro posteritate, socius pro proximo sumitur. 62 Nominum

longiuscule a vero usu abducuntur, significantque gradus remotiores: ut patres omnes per lineam consanguinitatis ascendendo, filii omnes per lineam descendendo: fratres vero et sorores omnes collaterales et demum omnes quo quo modo arctius coniunctos. Sic filii Israel: Patres nostri invocarunt te, Patres comederunt uvas acerbas. Sic quoque domus pro posteritate, socius pro proximo sumitur. 62 Nominum reduplicatio alias vehementiam significationi adiicit: Templum Domini, Templum Domini Ierem. 1, Terra, terra, terra audi verbum Domini.

Deum facere mendacem aut veracem, seu illi tribuere laudem veritatis. 2 Quando quidem verbis neutris Hebraei in tertia coniugatione transitive utuntur, ideo fit interdum in novo quoque Testamento, ut ad eorum imitationem neutris pro transitivis scriptores abutantur. Matth. 5. Estote filii patris vestri caelestis, qui solem suum exoritur super bonos et malos, et rigat super iustos et iniustos: id est, facit suum solem oriri, et facit suam pluviam rigare super iustos et iniustos. Sic et 2. Cor. 2, Deus semper triumphat nos in Christo: id est, facit nos triumphare, efficit nos

mihi liceat transire, concede ut transeam. 39 Aliquando utuntur futuro pro infinitivo. Ecclesiast. 8. Ne festines a conspectu eius abibis, id est, ne festines abire. 40 Infinitivus sequens aliud verbum tertiae personae: solet in eodem tempore ac modo exponi. Ier. 7. Filii colligunt ligna, patres accendunt ignem, et mulieres subigere pastam. Sic Ier. 14. Quinetiam cerva genuit et deserere foetum, id est deseruit. 41 Tertia persona tam praeteriti quam futuri, saepe usurpatur impersonaliter. Levit. 13, Contaminatus vocabitur. Deut. 25, Quoniam

Ios. 21, Quae nominatim sic vocatur. Num. 13, Locus vero ille nominatus est Eschol. Esa. 9, Et vocabitur nomen eius admirabilis. Quae omnia in tertia persona vocis activae videntur esse impersonalia passiva. Gen. 27, An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti sunt filii Iacob, qui natum est ei. Gen. 38, Ipsi Thamar, id est, indicatum est Ios. 2, Iomar et significatum est regi Iericho. 2. Sam. 18. 42 Verborum geminatio emphasin indicat: ut, Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et multo sudore hausit. Aut vehementiam vel

Servus tuus, pro Ego: Dominus meus, pro Tu. 58 Verbum Sum sine circumscriptione praedicati aut accidentis. Nondum erat spiritus, scilicet datus. Ubi erat David, Iohan, 7. scilicet natus et educatus. 59 Repetitur subiectum pro verbo Sum. Genes. 31, Filiae filiae meae, et filii filii mei, et oves oves meae: subaudi, sunt. 60 Verba, sicut et nomina, facile intelligibilia crebro omittuntur: ut, Filii hominum, usque quo gloria mea in ignominiam? scilicet vertetur: sic Philip. 3. 1: Quorum finis in exitium Deus venter, et gloria in ignominia eorum:

tuus, pro Ego: Dominus meus, pro Tu. 58 Verbum Sum sine circumscriptione praedicati aut accidentis. Nondum erat spiritus, scilicet datus. Ubi erat David, Iohan, 7. scilicet natus et educatus. 59 Repetitur subiectum pro verbo Sum. Genes. 31, Filiae filiae meae, et filii filii mei, et oves oves meae: subaudi, sunt. 60 Verba, sicut et nomina, facile intelligibilia crebro omittuntur: ut, Filii hominum, usque quo gloria mea in ignominiam? scilicet vertetur: sic Philip. 3. 1: Quorum finis in exitium Deus venter, et gloria in ignominia eorum: scilicet est,

scilicet datus. Ubi erat David, Iohan, 7. scilicet natus et educatus. 59 Repetitur subiectum pro verbo Sum. Genes. 31, Filiae filiae meae, et filii filii mei, et oves oves meae: subaudi, sunt. 60 Verba, sicut et nomina, facile intelligibilia crebro omittuntur: ut, Filii hominum, usque quo gloria mea in ignominiam? scilicet vertetur: sic Philip. 3. 1: Quorum finis in exitium Deus venter, et gloria in ignominia eorum: scilicet est, ac peribit, aut vertetur. DE PARTICIPIIS. 1 Tantum duo participia habent

amorum, et caprea gratiae uxor tua. i Psal. [126,] Panem dolorum, id est, panem dolorosum seu dolore et labore quaesitum. Item: Uxor et filius iuventutum vel senectutum: pro, qui in iuventute vel senectute contigerunt. Sic igitur locus Psal. 127. vertendus esset: Filii in iuventute nati, et non iuvenes. Esa. 1, Semen malignorum, id est, malignum: tametsi illud sit significantius, indicat enim eos natos esse malos ex malis. 14 Aliquando quoque nomen significans accidens iungunt Hebraei subiecto, seu substantiae per praepositionem Beth, In: ut

viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3.

est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3. pro obedientes. Seminatur in corruptione et ignominia ac

activa in passiva resolvi possunt. Rom. 7, Ego venditus sum sub peccatum. 5 Hebraei igitur plurimum non variata sententia mutant personas, numeros, tempora, et modos. Levit. 25, Et cum vendideris venditionem proximo tuo, aut emeris a populari tuo. Gal. 4, Misit Deus spiritum filii sui in corda nostra clamantem. Abba pater. Quare non amplius es servus, sed filius. Gal. [4], Vos spirituales restituite talem, considerans, ne et tu tenteris. Isa. 2, Homo proiiciet idola, quae fecerunt

pro tertia: Edent pauperes, et saturabuntur, etc. Vivet cor vestrum in seculum, Psal. 22, pro, cor eorum. Non audiet verba mea, etc. et: Non audistis, Ier. 29, pro, non audierunt. 14 Persona secunda pro tertia plurali, Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut enarrent filii Israel filiis et nepotibus suis. 15 Persona tertia pro prima: Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova, Exod. 30, pro, coram me, ut doceatis statuta quae loquutus est Iehova ad eos, etc. Levit. 10,

Edent pauperes, et saturabuntur, etc. Vivet cor vestrum in seculum, Psal. 22, pro, cor eorum. Non audiet verba mea, etc. et: Non audistis, Ier. 29, pro, non audierunt. 14 Persona secunda pro tertia plurali, Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut enarrent filii Israel filiis et nepotibus suis. 15 Persona tertia pro prima: Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova, Exod. 30, pro, coram me, ut doceatis statuta quae loquutus est Iehova ad eos, etc. Levit. 10, pro, quae

pauperes, et saturabuntur, etc. Vivet cor vestrum in seculum, Psal. 22, pro, cor eorum. Non audiet verba mea, etc. et: Non audistis, Ier. 29, pro, non audierunt. 14 Persona secunda pro tertia plurali, Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut enarrent filii Israel filiis et nepotibus suis. 15 Persona tertia pro prima: Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova, Exod. 30, pro, coram me, ut doceatis statuta quae loquutus est Iehova ad eos, etc. Levit. 10, pro, quae loquutus sum.

Vivet cor vestrum in seculum, Psal. 22, pro, cor eorum. Non audiet verba mea, etc. et: Non audistis, Ier. 29, pro, non audierunt. 14 Persona secunda pro tertia plurali, Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut enarrent filii Israel filiis et nepotibus suis. 15 Persona tertia pro prima: Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova, Exod. 30, pro, coram me, ut doceatis statuta quae loquutus est Iehova ad eos, etc. Levit. 10, pro, quae loquutus sum. Quemadmodum praecepit Iehova Mose,

mihi apud Ephron filium Zohar. Exod. 18, Et abiit sibi ad terram suam. 2. Sam. 20, Ne forte inveniat sibi civitates munitas. 2 Par. 28, Si quaesieris eum, invenietur tibi. Ier. 29, Et inveniar vobis. Zach. 9, Rex tuus veniet tibi iustus. Matt. 23, Testamini vobis, quod sitis filii propheticidarum, id est, contra vos, in vestrum exitium. 18 Non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Hinc enim fit, ut verba et aliae voces, contra suam naturam cum aliis construantur, aut coniungantur.

105, Iael dedit Siserae butyrum, id est, lac. David iuravit se non ascensurum lectum aut dormiturum, donec reperiat locum arcae aut templo, id est non conquieturum: species pro genere. Sic Germani: ich will mein haupt nicht sanft legen. Cicero dicit pro P. Sylla, se confodisse quinque cives, Filii venerunt ad partum, nec vis est pariendi. Ob similitudinem indicat summum discrimen. Canis non mutivit apud Israel, per aliud indicatur. 25 Rei unius gradus sunt: alias de perfectissima re, alias de mediocri, alias de infima idem vocabulum dicitur. Sic bonus et iustus, sapiens,

id est, insimulet, aut conetur eum mendacii arguere. Ezech. 24, Quia mundavi te, et non es mundata ab immunditie tua, ideo non mundaberis amplius, donec posuero supra te iram meam. Ubi primum mundavi te, significat conatus sum te mundare: vocando te verbo, et offerendo tibi lotionem sanguinis filii mei. Secundum, non es mundata, significat noluisti recipere mundationem aut remissionem peccatorum credendo. Tertio, non mundabo te, significat non expiabo aut condonabo, sed puniam: id est, primum est conatus actionis, secundum actio, tertium plenitudo actionis cum suo fructu, nempe placatio

vinum. 2. Petri I. Iustum esse arbitror, donec sum in hoc tabernaculo, ut admoneam vos: sciens, quod cito erit depositio tabernaculi mei. Ubi, Esse in tabernaculo hoc, vivere. Deponere aut tabernaculum, mori significat. Vallis visionis, filia Sihon pro Ierosolyma: Discipulus dilectus pro Ioanne: Filii Zebedaei, pro Ioanne et Iacobo: Apostolus gentium, aut vas electum pro Paulo: pater mendacii et homicidii, pro diabolo. De Allegoria, aenigmate, et proverbio, in Capite de modo legendi sacras Literas dictum est. Tantum illud forte adiici posset, in quo isti tropi in sacris Literis

sint curant: qui secundum spiritum, quae spiritus. Talia sunt in Scripturis innumera. Deseruistis fontem aquae viventis, et fodistis vobis puteos, non continentes aquam. Exposuistis pecuniam vestram pro nos pane. Multi venient ab Oriente et Occidente, ut accumbant in regno caelorum cum Abraham, filii vero regni excludentur. Huc referri posset parabola trabem habentis, et alienam festucam extrahere conantis. COMPARATIO est amplificatio collatione similium aut dissimilium, maiorum aut minorum facta: ut cum Prophetae exaggerant peccata Iudaeorum collatione asini aut bovis

Posuit orbem quasi desertum, et civitates eius diruit, nec unquam incarceratis suis aperiunt locum? Omnes reges gentium iacent, quisque in domo sua cum gloria: tu autem proiectus es de sepulchro tuo quasi surculus abominabilis. Et sic tribuitur sermo Ecclesiae apud Esaiam, miranti, unde tot sibi filii veniant, et piis petentibus ab aliis, ut sibi aliquid spacii concedant, et impiis expostulantibus cum Deo, Isa. 58: quod ieiunaverint et invocaverint, nec sint exauditi. Sic Dialogismus instituitur inter Christum et prophetam: Quis est iste, qui venit de Edom, rubricatus in vestibus de

correspondentem induimus: ut cum Ecclesia fit mulier, fit virgo, fit sponsa. Sic et Ierusalem, Sion et Babylon, alias virgines, alias viduae, alias etiam scorta finguntur. Aliquando talibus rebus etiam sermo attributae personae conveniens ascribitur: ut cum Ecclesia miratur, unde sibi sint tot filii: aut cum filia Sion dicitur deridere et subsannare regem Assyriae, Isa. 37. Sic Psal. 58, ex quatuor virtutibus, quatuor virgines fiunt, ac veluti in theatrum producuntur: quae etiam Somatopoeia est. dat enim corpus rebus incorporeis. Inquit igitur praedictus Psalmus:

cum multa legalia iam antea fuerint, ut totus Decalogus et multa ceremonialia, Sabbatum, circumcisio, varia genera sacrificiorum, Lex mundorum et immundorum animalium, etc. Sic David 2 Samuel. 19 dicit, se tunc primum regem factum, cum ab exilio revocatur. Sic Saepe nominatur regnum filii, licet rexerit vivo patre, ut tempore Oziae. Tales tamen postea demum dicuntur in coepisse regnare. Quare illi anni duplicati, regis alias patri, alias filio tribuuntur, prout alteruter magis celebris in regimine fuisse visus est, aut etiam diverso respectu. Quod huius monitionis imperitis in

virgae, odit filium: id est, negligit, degenerare et corrumpi, improbumque fieri patitur, cum tales plerunque nimium teneriter diligant liberos. Ponitur ergo Odium pro neglectione aut effectu odii, cum contrarius affectus sit. At diligens eum, mature castigat ipsum, id est, qui recte curam agit filii. Hic dilectio pro suo effectu, nempe pro recta cura aut educatione liberorum ponitur. Et Proverb. 8, Qui odit sapientiam, amat mortem: id est, accersit sibi malum et mortem, etiamsi oderit illud. Ponitur nomen affectus pro suo effectu. Ioan. 12, Qui amat animam suam, perdet eam: et qui

Vocabula enim internorum motuum, externis actionibus et speciei tribuuntur. De quibus supra in Metonymia prolixe dixi. Vicinum huic est, quod nomina affectuum externa opera iuvantia aut laedentia complectuntur: ut Amor aut dilectio, ipsa beneficia. Videte qualem dilectionem dedit nobis pater, ut filii Dei vocemur. Sic Odium pro laesione, Ἀγάπη convivia piorum olim significavit, quia sunt tum causa tum et effectus mutuae dilectionis. Sic Eleemosyna misericordiam proprie notans, beneficentiam crebro denotat metonymice: quia misericordia praestat

sic etiam illi Ecclesiam lacerent ac perdant, ut quidam suaviter philosophantur: sed potius usitata phrasi aut periphrasi, qua eorum prorsus innata malitia seu peccatum originale exprimitur. Sicut foetus viperarum ex utero matris suam malitiam ac venenositatem assert: sic increduli dicuntur filii diaboli, sic dicuntur Israelitae esse de vinetis Sodomae et filii Emorreorum et Hitteorum ac Philisteorum: Deut. 32, Ezechiel. 16. Sic iidem vocantur progenies hominum peccatorum, Num. 32. Locutio omnino est similis proverbio, Mali corui malum ovum: ut indicetur prorsus ingenita et plane

philosophantur: sed potius usitata phrasi aut periphrasi, qua eorum prorsus innata malitia seu peccatum originale exprimitur. Sicut foetus viperarum ex utero matris suam malitiam ac venenositatem assert: sic increduli dicuntur filii diaboli, sic dicuntur Israelitae esse de vinetis Sodomae et filii Emorreorum et Hitteorum ac Philisteorum: Deut. 32, Ezechiel. 16. Sic iidem vocantur progenies hominum peccatorum, Num. 32. Locutio omnino est similis proverbio, Mali corui malum ovum: ut indicetur prorsus ingenita et plane haereditaria malitia, seu naturae ipsius perversitas. De vera

ut, Oculi omnium in te sperant: Auribus percipe lachrymas meas: Excindere brachium: Excindere mustum ex ore: Debilitatum esse oleum, Ioel. 1. Populus vidit vocem Dei, Exod. 20. Exaruit gaudium a filiis hominum, Ioel 1. Aliquando ab aliis sensibus ad alios traducunt Metaphoras. Vide odorem filii mei: est sicut odor agri pleni, Exod. 5, Foetere fecistis odorem nostrum in oculis Pharaonis. Tale est praecedens, Videre voces Domini: et Psal. 34, Gustate et videre, quia suavis est Dominus. 15 Saepe etiam fit, ut Metaphorae non possint satis perspicue exponi,

et mutua officis pios sibi invicem praestare debere, magis autem principale, id est perpetuam remissionem aut locutionem quotidianae vitae reticet. 17 Similitudo rem, et contra notat signum filii hominis. Similis factus est vanitati, Psal. 144. Sic tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me, Dan. 10. 18 Similitudo aliquando pro re, aut tanquam pars propriis verbis dictae sententiae ponitur: ut Luc. 9. Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, et retro

impiis, nunc subito horribiliter eos perdit ac punit. Sic Christus Matth. 13 dicit, simile esse regnum caelorum homini seminanti bonum semen in agro suo, etc. id est, ipse rex huius regni similis est homini seminanti bonum semen in agro. Matth. 24, Sicut dies Nohe erit adventus filii hominis: id est, qualis status fuit imminente diluvio, aut qualis ratio, talis erit etiam in adventu Christi. Cum igitur non semper sint clarae applicationes, et praecipuorum momentorum, in quibus collationis vis sita est, indicationes: necesse est Lectorem cogitatione supplere quod deest, et

forsitan aliquis etiam mori sustineat. Commendat autem suam charitatem erga nos Deus, quod cum adhuc essemus peccatores, Christus pro nobis mortuus sit. Iustificati igitur eius sanguine, servabimur nunc multo magis per eum ab ira. Nam si cum inimici essemus, reconciliati fuimus Deo per mortem filii eius, multo magis reconciliati servabimur per vitam ipsius. Hic in tribus posterioribus versibus duae sunt amplificationes: prior, quod Christus pro nobis iniustis sit mortuus: posterior, quod pro nobis existentibus hostibus Dei. In priori est illud membrum: Commendat autem suam

duo cola: quod adhuc existentibus nobis peccatoribus, Christus pro nobis est mortuus: multo igitur magis nunc, iustificati in sanguine ipsius, servabimur ab ira. Ea aliquanto brevius in sequenti amplificatione uno colo complexus est. Si enim inimici existentes reconciliati sumus Deo per mortem filii ipsius: multo magis nunc reconciliati servabimur in vita ipsius. Ubi in posteriore ratiocinatione est servari per vitam Christi veluti integram novamque argumentationem continens, quod si mors Christi tantum efficere potuit, multo magis vita eius erit efficax: quod etiam in praecedente

eius. Ostium aut arcae pones in latere deorsum, coenacula et tristega facies in ea. Ecce ego adducam aquas diluvii super terram, et interficiam omnem carnem, in qua spiritus vitae est subter caelum, et universa quae in terra sunt, consumentur: ponamque foedus meum tecum, et ingredieris arcam tu et filii tui, uxor tua et uxores filiorum tuorum tecum, et ex cunctis animantibus universae carnis bina induces in arcam, ut vivant tecum, masculini sexus et feminini. Quod si perspicuitati consulendum sit, ordinandus erit ille locus hoc modo: Finis universae carnis venit coram me, repleta

tam: Trecentorum cubitorum erit longitudo arcae, quinquaginta cubitorum latitudo, et triginta cubitorum altitudo illius. Fenestram in arca facies, et in cubito consummabis summitatem eius. Ostium aut arcae pones in latere deorsum, caenacula et tristega facies in ea, et ingredieris arcam tu et filii tui, uxor tua et uxores filiorum tuorum tecum, et ex cunctis animantibus universae carnis bina induces in arcam, ut vivant tecum, masculini sexus et feminini. Innumera plane sunt huius figurae exempla, quae imperitos et negligentius legentes perniciose perturbant, de quibus

Sic Deus dicitur impulisse Davidem ad numerandum populum, Exo. 14. dicit Deus ad Moysen, Divide mare: qui tantum indicium virga futurae divisionis praestat: sed tamen Deus ei communicat suum opus. Sic et illud Danielis accipiendum est, ubi pii doctores nocantur iustificatores, cum solius Dei ac filii eius sit iustificare. Sic Paulus semet patrem ac praeceptorem vocat Corinthiorum, cum proprie unus sit pater noster in caelis: et Timotheo scribit, Haec docens servabis te et auditores tuos. Sed hoc posset referri ad diversos gradus: ubi in summo gradu servat Deus, instrumentaliter autem

huius idiotismi exempla adscribamus. Christus narrat se in extrema die alios damnaturum, alios iustificaturum, ac quasi causas quasdam sui iudicii ex bonis aut malis eorum operibus commemoraturum. Ubi synecdochice fructibus iustificationis ac verae pietatis tribuuntur ea, quae proprie sunt ipsius filii Dei suo nos sanguine dealbantis, et in filios ac haeredes Dei cooptantis. Sic et Isa. 27, Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, et haec est omnis utilitas auferendi peccata eius, cum ponet lapides altaris sicut calcis, etc. omissionem aut abolitionem idololatriae facit

et alterius aerumnas: cum per illas lauticias ac delicias tantum impoenitentia divitis, et contra per crucem (ut ita loquar) filiatio Lazari indicetur. Hac ratione quoque pauperes dicuntur accipere suos benefactores in aeterna tabernacula, cum hoc opus sit solius patris propter meritum filii, qui tamen simul tanta felicitate omnia piorum benefacta remunerat. Sic Psal. dicit: Ira viri confitebitur tibi, seu celebrabit te: pro, erit qualiscunque occasio tuae laudis. Ita igitur de qualicunque occasione hic et saepe alias pronunciatur, ac si esset vera et primaria causa

quasi illud fuerit causa tanti boni, cum tantum signum quoddam divinitus datum fuerit. Cum quid alicuius actionem secutum est, illo nihil tale cogitante aut moliente, aut etiam sciente, tribuitur ei nonnunquam perinde ac si secisset. Ut Moses imponebat velum faciei, ne intenderent filii Israel in finem eius quod abolebatur, 2 Cor. 3. Certum est ipsum id pravi consilii non habuisse, sed solummodo ideo imposuisse, quia fulgorem eius faciei ferre nequiverint. Quod fiet non imposuisset velamen, non tamen ideo

Matth. 13 Qui enim habet, ei dabitur: qui vero non habet, et quod habet, auferetur ab eo: id est, qui multum habet, aut non multum habet. Iohan. 16, Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo: id est, non ita certa fide ac ardenter, ut debebatis, et postea facietis. Sic: Non possunt lugere filii sponsi. Item: Ne nos inducas in tentationem: id est, ne nos nimium tentari, aut tentationibus vinci et opprimi permittas. Sic et Marc. 14. et Luc. 22, Orate, ne intretis in tentationem, scilicet valde ita

ferre) iniquitatem cum coetu, Isa. 1. Addidisti o Iehova, addidisti genti: glorificatus es: sub. ob beneficia, Isa. 26. Et ego quoque: non parcet oculus meus, neque miserebor, Ezech. 9. Ecce ego ad pugillos, etc. Ezech. 13. submissurus sum iram meam. Quomodo gaudebimus? tribum filii mei sprevit omne lignum, Ezech. 21. pro, quomodo gauderemus, cum tribum filii mei caedat et exterminet et spernet omne lignum? Haec, non ista, humilem sublevabo, Ezech. 21. pro, haec dignitas regia quae nunc est, non erit semper eadem: hoc est, regnum transferetur a te et tuis ad alios.

es: sub. ob beneficia, Isa. 26. Et ego quoque: non parcet oculus meus, neque miserebor, Ezech. 9. Ecce ego ad pugillos, etc. Ezech. 13. submissurus sum iram meam. Quomodo gaudebimus? tribum filii mei sprevit omne lignum, Ezech. 21. pro, quomodo gauderemus, cum tribum filii mei caedat et exterminet et spernet omne lignum? Haec, non ista, humilem sublevabo, Ezech. 21. pro, haec dignitas regia quae nunc est, non erit semper eadem: hoc est, regnum transferetur a te et tuis ad alios. Et ut visitet Iaacob iuxta vias eius, Oseae 12. pro, disceptatio est etiam cum

in contentione, saepius etiam eadem sententia paululum variatis verbis iteratur: ut Ioan. 6. septies Christus iterat, se vere esse panem vitae, aut unicum servatorem: quem locum exempli gratia, ut similes observentur, adscribam. 1 Dixit ergo eis Iesus: Amen amen dico vobis, nisi ederitis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habetis vitam in vobis. 2 Qui edit meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam, et ego suscitabo eum in novissimo die. 3 Caro enim mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. 4 Qui edit meam carnem, et bibit meum sanguinem, in

Psal. 2, Deus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te. Et 21, Vitam petiit a te, et de disti ei longitudinem dierum. Cum ergo, aiunt, viderit Messias filius Davidis, Messiam filium Ioseph interfectum, dicet coram Deo: Domine mundi, nihil aliud a te peto, quam vitam Messiae filii Ioseph. Adventus secundus legitur apud Danielem cap. 7, Videbam, inquit, in visione noctis, Et ecce in nubibus caeli vere filium hominis venientem, etc. Hunc locum Iudaei non intelligentes, dixerunt Messiam subiugatis totius mundi regnis, regnaturum in

pro aliquid tumultuosius agere ponitur. Gen. 19, Quoniam crevit clamor eorum coram Domino. Et Silere pro requiescere. Psal. 28, Ne taceas a me, ne si forte silveris: id est, quiescas, ne omittas, quo minus opem feras. 1 Ioan. 3, Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur: id est, simus. Sic Iliad. 4, Eo quod tua coniunx κέκλημαι vocor, pro, sum. Sanguis Abel clamat, pro, reipsa ac indignitate tanti facinoris accusat. Abel per fidem loquitur, Hebr. 11. pro, Deum reipsa celebrat, et nos docet. Christus

et nos docet. Christus praedicavit animabus incredulis in carcere: pro. reipsa ac praesentia sua eos redarguit de eo, quod sui exhibitionem credere noluerant olim. Hebr. 11, Per arcam damnavit Noah mundum: id est, ostendit esse damnandum. Similitudo rem et contra notat. Signum filii hominis. Similis factus est vanitati, Psal. 144. Sic tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me, Daniel. 10. cum vere esset imago quaedam aut species hominis. Similitudo aliquando pro re, aut tanquam pars propriis verbis dictae sententiae ponitur. Fuit mihi

alicuius sententiae priori necessario addendae, vel etiam ratione alicuius vocis existentis in priori sententia ac in digentis explicatione: ut in fine definitionis officii et vocationis Pauli est vox Evangelium: definit igitur Evangelium quid sit: deinde in fine huius definitionis est vox Filii Dei: ideo porro describit filium Dei, et eius utramque naturam: postremo copulat filium Dei cum sua vocatione et officio, affirmans se ab hoc Dei filio factum apostolum: atque ita salutationem porro absolvit. Talis plane circulus, qualem sequenti pagina vides, est in inscriptione

ostendi, et in capite De sermone Ioannis ostendam. ut Gen. 7. 1 α Fecit ergo Noe omnia quae mandaverat ei Dominus, β eratque sexcentorum annorum, quando diluvium aquae inundavit super terram. 2 Et ingressus est Noe et filii eius, uxor eius et uxores filiorum eius, cum eo in arcam, propter aquas diluvii. De animantibus quoque mundis et immundis, et de volucribus, et ex omni quod movetur super terram, duo et duo ingressi sunt ad Noe in arcam masculus et femina,. sicut praeceperat Dominus Noe.

mense secundo, septimodecimo die mensis, rupti sunt omnes fontes abyssi magnae, et cataractae caeli aperti sunt, et facta est pluvia super terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus. 3 α In articulo diei illius ingressus est Noe et Sem et Cham et Iaphet filii eius et uxor illius et uxores filiorum eius cum eis in arcam, ipsi et omne animal secundum genus suum, universaque iumenta in genere suo, et omne quod movetur super terram in genere suo, cunctumque volatile secundum genus suum. Universae aves omnesque volucres ingressae sunt ad Noe in arcam,

Commendat autem suam charitatem erga nos Deus, quod cum adhuc essemus peccatores, Christus pro nobis mortuus fuit. Multo igitur magis iustificati nunc sanguine eius servabimur per eum ab ira. β Nam si cum inimici essemus, reconciliati fuimus Deo per mortem filii eius, multo magis reconciliati servabimur per vitam ipsius. Nobis fuisset clarior oratio, si Paulus singula capita antithesis cum suis consequentibus coniunxisset, nempe hoc modo: prior antithesis. Vix pro iusto quisquam moriatur: at Deus commendat aut illustrem facit charitatem

sententiis ac notis Graecarum literarum: in secundo membro secunda proprietas primae praeponitur. Quod si α mortis, ministerium β literis informatum in saxis fuit gloriosum, adeo, ut non possent intueri filii Israel in faciem Mosis, propter gloriam vultus eius, γ quae abolenda erat: β Qui non potius ministerium spiritus erit gloriosum? α Nam si ministerium condemnationis fuit gloriosum,

modo hoc, modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut mensatim. Huc addi et illud genus iterationis recte potest, cum subiectum propositionis iterant. Gen. 31, Filiae; filiae meae sunt: filii, filii mei sunt, et greges greges mei. Ubi prius posita vox videtur quasi ostendere aut definire subiectum, ac si diceret, Greges isti hic praesentes, mei greges sunt, et non intrare in orationis constructionem. Sed secundo demum repetita vox orationem inchoet, et sit subiectum: ut Linacer de

modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut mensatim. Huc addi et illud genus iterationis recte potest, cum subiectum propositionis iterant. Gen. 31, Filiae; filiae meae sunt: filii, filii mei sunt, et greges greges mei. Ubi prius posita vox videtur quasi ostendere aut definire subiectum, ac si diceret, Greges isti hic praesentes, mei greges sunt, et non intrare in orationis constructionem. Sed secundo demum repetita vox orationem inchoet, et sit subiectum: ut Linacer de

Saepe igitur tantum nominativo posito statim aliam formam orationis inchoant, et nominativum per pronomen aliquod relativum, alias in alio casu referunt, vel etiam tantum subintelligunt. Gen. 17, Sarai uxor tua, non vocabis Sarai nomen eius, sed Sara nomen eius. Exod. 16, Et filii Israel comederunt manna annis 40, donec venerunt ad terram liberationis eorum. Manna comederunt, donec venerunt ad terminos terrae Canaan, Aliquando vero posito nominativo et verbo. Exod. 12, Et fecerunt omnes filii Israel sicut praecepit Dominus Mosi et Aharoni, sic fecerunt.

non vocabis Sarai nomen eius, sed Sara nomen eius. Exod. 16, Et filii Israel comederunt manna annis 40, donec venerunt ad terram liberationis eorum. Manna comederunt, donec venerunt ad terminos terrae Canaan, Aliquando vero posito nominativo et verbo. Exod. 12, Et fecerunt omnes filii Israel sicut praecepit Dominus Mosi et Aharoni, sic fecerunt. Aliquando etiam posito casu verbum sequente orationem iterant, ut in superius dato exemplo ex secundo ad Galat. Ab iis vero qui videbantur, etc. Alias vero aliis sententiae partibus positis

Canaan, et obedivit Iacob patri suo et matri suae, et ivit in Padan Syriae. Hactenus prior pars periodi, quam breviter repetit, ut sequentem concinnius adiungat. Et vidit Esau, quod malae essent filiae Canaan in oculis Isaac patris sui, et abiit Esau ad Ismaelem, et accepit Machlad filiam Ismaelis filii filii Abraham, sororem Nebaod ad reliquas uxores suas sibi in coniugem: id est, Cum vidisset Esau displicere patri suo Ethnicas mulieres, duxit unam ex sua cognatione, etc. Verum de hoc syntactico repetitionum genere dicemus aliquid in regulis de cohaerentia

et obedivit Iacob patri suo et matri suae, et ivit in Padan Syriae. Hactenus prior pars periodi, quam breviter repetit, ut sequentem concinnius adiungat. Et vidit Esau, quod malae essent filiae Canaan in oculis Isaac patris sui, et abiit Esau ad Ismaelem, et accepit Machlad filiam Ismaelis filii filii Abraham, sororem Nebaod ad reliquas uxores suas sibi in coniugem: id est, Cum vidisset Esau displicere patri suo Ethnicas mulieres, duxit unam ex sua cognatione, etc. Verum de hoc syntactico repetitionum genere dicemus aliquid in regulis de cohaerentia sententiarum

hominis ad imaginem Dei, et in totius mundi possessionem collocatione, de nefaria apostasia, et simul horrenda ruina aut corruptione hominis, de ira Dei, poenisque hominis, aut aeterno exitio infernalis barathri: et vicissim de redemptione generis humani, per admirabilis mysterii incarnationem filii, tum de infinitis praegrandibusque calamitatibus famis, pestilentiae ac bellorum, quibus nos iratus Deus, in hac quoque vita atrociter verberat: et simul de innumeris ingentibusque beneficiis, quibus nos in hac vita fovet et conservat. Nec vero tantum ipsa principalia subiecta aut

nunquam. Si ergo haec illi qui praecepta eloquentiae tradiderunt in eisdem libris, in quibus id egerunt, veritate instigante coacti sunt confiteri, veram, hoc est, supernam, quae a patre luminum descendit, sapientiam nescientes: quanto magis nos non aliud sentire debemus, qui huius sapientiae filii et ministri sumus? Sapienter autem dicit hoc tanto magis vel minus, quanto in Scripturis sanctis magis minusve profecit: non dico in eis multum legendis, memoriaeque mandandis, sed bene intelligendis, et diligenter earum sensibus indagandis. Sunt enim qui eas legunt, et negligunt:

huius mundi, charitate vincantur, spe certa in adiutorio Dei. Agit autem et granditer et ornate: Scimus, inquit, quoniam diligentibus in Deum omnia cooperantur in bonum, iis qui secundum propositum vocati sunt sancti: quoniam quos ante praescivit, et praedestinavit conformes fieri imaginis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Quos autem praedestinavit, illos et vocavit, et quos vocavit, ipsos et iustificavit: quos autem iustificavit, illos et glorificavit. Quid ergo dicemus ad haec? Si Deus pro nobis, quis contra nos? Qui proprio filio non pepercit, sed pro nobis

aegrotando medicinam. Haec ibi. Verum simplicitas sacri sermonis potissimum in historicis conspicitur, cuius exemplum potest esse vel Moyses vel Matthaeus. Ipsa enim narrationis eius historiaeve exaedificatio, sive structura, posita est in rebus et verbis. Res ipsae sunt IESU Christi, filii Dei dicta et facta, suis illustrata circumstantiis: ipsa denique beata vita, quae in Christo per fidem gratuito confertur credentibus, et per Evangelium promittitur: sed et vere pia vita, quam omnia Christi tum dicta tum facta docent ac inculcant: id quod et totius huius operis Matthaei

iugo, non tantum libertatem, sed etiam dominium recipiant. Deinde transit aut applicat sermonem ad seipsum ac auditores in prima persona: Ita et nos, cum essemus infantes, etc. ut haereditatem recipiamus. Mox etiam propius rem eam ad ipsos auditores Galatas admovet: Quod autem sitis filii, etc. postremo veluti unum quendam singularem ex auditoribus apprehendit et alloquitur: Quare non amplius es servus, sed filius: quod si filius, etiam haeres Dei per Christum. Sic eo sermonem tandem deducit, quasi tota illa tractatio ad unum aliquem ex Galatis pertineat, sub

reipsa ostendisti, te non curare tuos principes et milites. Summa, si Absolon superstes esset, omnium nostrûm exitium vitamque ei largireris: tanta est tua dementia, iniustitia, aut perversitas. Sequentia quoque valde imperiosa et minacia sunt, ut non immerito alibi David dicat: Graves estis mihi filii Zeruia. Ad vehementiam vel efficaciam sermonis sacrarum Literarum, illud quoque referre omnino possis, quod non tantum verbis mire emphaticis, sed et rebus ipsis loquuntur. Quod aliae linguae non perinde faciunt crebro ac potenter. semper enim res ipsae vividius quiddam

deleto et cruci affixo chirographo, et spoliatis ac triumphatis principatibus inferorum. In 1 Thessal. 5, est etiam plenus sermo inde ab initio secundi versus usque ad finem, ubi per antithesin illustrat ac inculcat securitatem ac exitium impiorum, et naturam piorum, qui sint filii lucis, non tenebrarum: qui debeant vigilare, et non stertere: et denique quorum exitus sit salus aeterna, non exitium. Sic Marci quinto, in brevi oratione magna est plenitudo: Homo obsessus a spiritu immundo habebat suum domicilium in monumentis, quem nemo poterat catenis

dicta passim in Scriptura reperiuntur. Sic sunt Hyppocratis Aphorismi, et totus Catechismus in Ecclesia, atque adeo multi Psalmi. Ad synecdochicas porro sententias possis referre praecepta Decalogi: In semine tuo benedicentur omnes generationes: Baptizate in nomine Patris, Filii et Spiritus sancti. Item formulam sacrae circumcisionis: Ero Deus eorum: et sacrae coenae, Hoc est corpus meum: Hoc in memoriam mei facietis, etc. Quae omnia, cum sint brevissima, res maximas et plurimas partim vocum emphasi, partim per Synecdochen continent, si modo recte

et crescentes in agnitionem Dei, omni robore corroborati, secundum gloriosam vim ipsius ad omnem tolerantiam, et animi lenitatem cum gaudio: gratias agentes patri, qui idoneos nos fecit ad participandam sortem sanctorum in luce, qui liberavit nos a potestate tenebrarum, ac transtulit in regnum filii sibi dilecti, in quo habemus redemptionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum: qui est imago Dei inconspicui, primogenitus omnis creaturae: quia in ipso creata sunt omnia quae in caelis sunt, et quae in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominia, sive imperia, sive

membro, ut initio Epistolae ad Rom. ostendi: ubi in prima sententia, Paulus servus IESU Christi, vocatus Apostolus: vox Servus IESU, Apostolus, declaratur per segregatus ad Evangelium, ubi mox vox Evangelii explicanda venit. Eius igitur gratia sequens membrum adnectitur. In eo porro restat vox Filii exponenda, in cuius expositione porro, quomodo IESUS sit declaratus potenter filius Dei, nempe per resurrectionem et donum Spiritus sancti: in cuius ultimo monstrare vult Paulus, quid Dominus IESUS sibi negotii functionis ve mandaverit: sicque peracto integro circulo ad suum Apostolatum

eam facundiam, cui adversarii resistere nequeant. Quare et ipse Paulus Ephes. 6 iubet pro se fieri preces, ut detur sibi sermo in apertione oris, et libertas ad praedicationem Evanglii. Ubi duo dona petit, sermonis copiam, animi confidentiam, ut et possit et ausit prompte liberrimeque Evangelion filii Dei annunciare. Suppeditavit igitur ei spiritus uberiorem sermonis vim, cum voluit, sicut Ezechiel dicit, alias se fuisse mutum, cap. 3. alias facundum, cap. 24. et David inquit, Dñe labia mea aperies. Fieri etiam potest, ut ea comparatione quadam

formalem, quod sit servus Christi: efficientem, quod sit vocatus: finalem, quod sit segregatus in praedicationem Evangelii. Sic et Evangelii causam formalem aut genus, quod sit doctrina in Prophetis contenta: efficientem, iam olim divinitus promissa: finalem, ut doceat de filio Dei. Sic ibidem et filii Dei causas omnes complectitur, causam formalem, quod sit Deus et homo. efficientem, quod secundum divinitatem sit filius Dei, secundum humanitatem autem filius David: finalem, quod vocet Apost. et Ecclesiam, ut eos per fidem servet. Haec est mirabilis quaedam plenitudo expositionis rei, quae

crederent per ipsum. Tertio sequitur etiam altera ac uberior explicatio ibidem protinus. Non erat ille lux illa, sed ut testaretur de illa luce. Verbum erat vera lux, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Sic ibidem mox: Quicunque autem acceperunt eum, dedit eis potestatem, ut filii Dei fierent. Exponit qui sint accipientes Iesum: Ii qui credunt in nomen eius. Exponit etiam plenius, quinam sint accipientes Meschiam, aut credentes: Qui non ex sanguinibus, nec ex voluntate carnis, non ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Sic in prima Epistola secundus versiculus

ut Ioan. 1, opponuntur tenebrae luci: nati ex Deo, natis ex hominibus: credentes in Christum, incredulis: filius Dei, Baptistae et Moysi. Sic in prima epistola opponuntur ambulantes in tenebris, ambulantibus in luce: mendacibus, veraces: incredulis, agnoscentes veritatem: filiis diaboli, filii Dei: diligentes, odio habentibus fratrem: audientes verbum Dei, non audientibus: dilectio Dei, dilectioni mundi. Crebro etiam mox in eodem membro quasi quandam antithesin adhibet. Ioan. 15, Si de mundo essetis, quia vero de mundo non estis. Non vos me elegistis, sed ego elegi

Asyndeta habet multa, ut priore epist. Ioannis cap. 2, Scribo vobis, aliquoties sine copula repetit. Appendices. Appendices sententiarum non paucas habet. 1 Ioan. 3, Hoc est mandatum eius, ut credamus nomini filii eius Iesu Christi, et diligamus alii alios, sicut mandavit nobis. Illud. Sicut mandavit, appensum aut alligatum est praecedentibus, cum iam satis plene dictum esset. Posses etiam vocare Appositiones fini sententiae subiectas, ut Ioan. 1, Quot quot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem

quem diligebat, etc. Sic mox sequente: Ego rogabo patrem, et alium paracletum dabit vobis, Spiritum illum veritatis, etc. 1 Ioan. 2, Haec autem est illa promissio, quam ipse pollicitus est nobis, vita illa aeterna. et mox 3, Videte qualem charitatem nobis Deus dedit, ut filii Dei vocemur. Sic in fine: Per hoc novimus, quod habitat in nobis (nempe) ex Spiritu, quem nobis dedit. Tales appendices sunt etiam 5, versu 4, 6 et 11. Utitur autem Scriptura etiam in Pauli epist. talibus Appositionibus, plerunque quidem declarationis gratia: aliquando tamen etiam

tamen etiam inculcandae alicuius primariae vocis aut rei gratia: ut in Appositione dixi. Voces propriae. Habet quaedam vocabula et phrases quasi proprias, aut quibus certe multum prae aliis utitur, ut est verbum, Mundus, lux, tenebrae filii et filioli, pater et dilectio, praeceptum aut mandatum vetus ac novum, charitas mandata, aut verbum Servare: alius paracletus, ducere in omnem veritatem: testimonium et testificari, utitur voce παροιμὶας proverbii, ubi alii Evangelistae parabolae.

Sublimia tractat. Hoc habet proprium Ioannes in suo Evangelio, quod ad altiora ferme caeteris consectatur, ut est praesertim divinitas Iesu, quam studiosius adserit caeteris: sic et alia mysteria altiora attingit, ut de incarnatione verbi, de coniunctione operationum Filii ac Patris, et quomodo sit panis de caelo descendens: tum etiam originalis malitiae illustrationem, ob quam causam symbolo aquilae alte volantis, et solem ipsum recto nisu intuentis, designatur. Alii vero contra magis conciones ad secundam ferme tabulam pertinentes.

Gravitas. Gravitatem aliqui Ioanni tribuunt forte, quod cum quadam dignitate ac maiestate loquatur. Nam non pauca ex sua persona docet, cum alii tantum narrent: ut est initium eius Evangelii, ubi magis concionatorem quam historicum agit, ubi docet discrimen filii et Baptistae ac Moysis. Adserit vero cum authoritate: Nos vidimus gloriam eius, et habitavit in nobis. Item: Scimus quod testimonium eius est verum. Et haec eo scripta sunt, ut omnes credant et salventur: alioqui si omnia scriberentur, totus mundus non caperet libros. Sic in Epistola: Quod

videmus parentes magis laudare, si dilectissimus filiolus minimum lignunculum adignem afferat, quam si servus praegrandem fascem. Qua eius benignissima gratia ad iactationem nostrorum operum ac meritorum, et extenuationem gratiae ac meriti Christi nequaquam abuti deberemus, nisi longe ingratissimi filii esse ac videri volumus. 19 Bona opera, etiamsi perfectissima essent, atque adeo plena obedientia, nihil merentur, secundum Christi regulam: Cum omnia feceritis, dicite, Servi inutiles sumus: quae debuimus, fecimus: et secundum parabolam, quod herus non agit gratias servo vesperi

per vel ob Christi meritum aut obedientiam, ut pro mundis purisque habeantur et acceptentur. Quid ergo tam impudenter contra Christi meritum, eiusque gratuitam gratiam ac iustificationem peccatoris ostentantur et amplificantur? 22 Bona opera remunerat Deus, ut benignus pater officia filii haereditate: quae etiamsi ei proprie ratione (ut ita dicam) filiationis contingat, tamen simul abusive merces officiorum nominari interdum solet, sicut supra ostendi, vitam aeternam proprie ac per se esse dicique haereditatem, sed per accidens praemium. 23 Deus unievique praeter

cum ille nihil plus posset, quam sola virga aquam verberare. Deus igitur improprie illud ingens miraculum divisi maris adscribit illi pene ludicro operi Mosis. Sic Act. 22 Ananias dicit ad Paulum, Saul frater ablue peccata tua: id est, assentiare et patiare, ut ea Deus per baptismum ob sanguinem filii sui abluat. Sic illud Danielis accipiendum est, ubi pii doctores vocantur iustificatores, cum solius Dei ac filii eius sit iustificare peccatores. Sic Paulus semet patrem ac praeceptorem vocat Corinthiorum, cum proprie unus sit pater noster in caelis. In hoc sensu accipiendum est, quod

adscribit illi pene ludicro operi Mosis. Sic Act. 22 Ananias dicit ad Paulum, Saul frater ablue peccata tua: id est, assentiare et patiare, ut ea Deus per baptismum ob sanguinem filii sui abluat. Sic illud Danielis accipiendum est, ubi pii doctores vocantur iustificatores, cum solius Dei ac filii eius sit iustificare peccatores. Sic Paulus semet patrem ac praeceptorem vocat Corinthiorum, cum proprie unus sit pater noster in caelis. In hoc sensu accipiendum est, quod Christus dicit, Apostolos maiora facturos ipso: id est, se per illos, eorumque ministerium: quia Christi efficacia post

Christus narrat Matth. 25, se in extrema die alios damnaturum, alios iustificaturum, ac quasi causas quasdam sui iudicii ex bonis aut malis eorum operibus commemoraturum. Ubi Synecdochice fructibus iustificationis ac verae pietatis tribuuntur ea quae proprie sunt causae, fides et meritum filii Dei, suo nos sanguine dealbantis, et in filios ac haeredes Dei cooptantis. Sic et Isa. 27 dicitur, Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, et haec est omnis utilitas auferendi peccata eius, cum ponet lapides altaris, sicut calcis, etc. Omissionem aut abolitionem

aerumnas: cum per illas lauticias ac delicias tantum impoenitentia Divitis: et contra, per crucem vera adoptio Lazari, aut genuina filiorum Dei nota indicetur. Hac ratione quoque pauperes dicuntur accipere suos benefactores in aeterna tabernacula, cum hoc opus sit solius patris propter meritum filii. Sic Psalmus dicit, Ira viri confitebitur tibi, seu celebrabit te: pro, erit qualiscunque occasio tuae laudis. Ita igitur de qualicunque occasione hîc et saepe alias pronunciatur, ac si esset vera et primaria alicuius rei effectusve causa. Hoc quoque modo Christus dicitur esse positus in

divinitus donata, nostrum opus meritumque efficere? Quid absurdius videri queat, quam si mendicus eleemosinam precario partam, contendat, se suo merito opereque acquisivisse? Sic adversarii multipliciter Evangelium in legem, gratiam in opera, et Christum in Moysen cum summa contumelia passionis filii Dei et infinitarum animarum interitu, transformarunt. 36 Contritionem sufficientem, dicunt Papistae, mereri remissionem peccatorum, cum ea nihil aliud sit quam agnitio sui morbi, miseriaeque extremae, quam omnes desperati habent. Idem etiam valet saepe vox Humilitas, praesertim

sed tantum quaedam poena peccati, et fomentum ad peccandum. Hunc errorem merito nostri doctores ac Ecclesiae oppugnarunt, monstraruntque dicta Prophetarum, quae splendidius de regno Christi in terris, deque piorum sanctimonia, iustitia ac perfectione loquuntur (ut cum vocantur sancti, gens iusta, filii Dei: et quod non docebit quisquam proximum, sed omnes erunt docti a Deo) esse intelligenda de imputativa iustitia, et porro alia de inchoata renovatione, de qua re etiam in Ratisponensi disputatione anno 1541, prolixius actum est. Huius vero erroris reliquiae adhuc aliquae

illum sanctissimum Dei filium ei satisfacere oportuerit: quem quidem illa usque ignominiosissimam mortem, atque adeo etiam infernos ipsos detrusit. Illi etiam severo iudicio ac iustitiae Dei, quae vere est ignis omnia consumens, sola perfectissima ac mundissima iustitia obedientiae ac passionis filii Dei opponenda est. Ille solus est umbraculum contra tantum aestum, et tectum contra tam vehementem ac exitialem pluviam, frigus et procellam, ut saepissime a propheta Isaia pingitur. Hoc igitur tugurio ac umbraculo quicunque se contegit contra tantam violentiam severae iustitiae

clamans secundum Christi mandatum omni hora: Remitte remitte nobis propter mediatorem debita: et non cum Pharisaeo virtutes divinitus sibi infusas praedicare: sed potius contra cum publicano dicere: Esto mihi propitius misero peccatori ob iustitiam ac meritum unici Meschiae, ac dilectissimi filii tui. Haec iustitia revera nihil aliud est, quam indui peccatorem nuptiali veste iustitiae Christi, per imputationem, quod splendidissimo vestimento ita contegatur nostra iniustitia, ut imputari non possit, sed necessario condonetur: seu est imputatio persolutionis Christi, quae

commiscere. Illustri autem similitudine, aut potius ex re ipsa sumpto discrimine declarari, ac veluti ante oculos depingi hae duae iustificationes possunt. Prior enim quidem talis est, quod Deus per eam peccatorem servum, imo potius inimicum suum, ob amplissimum meritum iustitiae filii, ipsi per fidem ac imputationem indutae, pro iusto accipit, approbat, et in filium adoptat, donans ei insuper spiritum adoptionis, per quem renovatur. Haec vero posterior perinde est, ac cum benignissimus pater cum filiolis suis indulgentissime agit, eorum vel minima initia

partem seu fiduciam, quia agit cum populo iam converso, et noticiam veri Dei profitenti, seu Deum historica fide agnoscente. At novum Testamentum colligit primum Deo Ecclesiam ex hominibus ignaris Dei, ac verae pietatis. Quare plurimum eis inculcat, et ab eis exigit veram noticiam Dei, eiusque filii ac Mediatoris. Hinc est quod totam fidem una voce, nempe simul noticiam et fiduciam urget ac flagitat. Haec igitur est diversitatis causa, quae studiose observanda ac expendenda est, ne quis putet aliam rationem

et sanguine hausisse, quam valde famelicus videre et habere cupierit, atque tandem (ut ita loquar) avide voraverit: idemque et ipsos facere oportere, aut in peccatis suis aeterno exitio perituros. Ursit ergo Christus Iudaeos, ne eo nomine adeo contra se fontem vitae insolescerent, quod filii Abrahae essent: sed expenderent, quis fuerit etiam ipsius Ahrahami spiritualis pater, unde ipsemet iustitiam ac vitam acceperit, ut ipsi quoque eam indidem petendam esse scirent. Sic si primum illud foedus recte intellexerunt, verumque eius sensum ac salutis viam retinuerunt,

et summum eius mysterium incarnationis, et redemptionis humani generis, Quare et hoc tam celebre nomen, praesertim, cum tantopere sit et a Deo praedicatum, et ab omni hominum vetustate et usque in hodiernum diem celebratum, tanquam ingenti mysterio plenissimum, proculdubio etiam in incarnationem filii et consummationem oblationis ac propitiationis in cruce respicit. 6 Convenit haec interpretatio et totum mysterium huius nominis etiam cum 6. cap. ubi dicit Deus, se hoc nomen non revelasse patribus, sed tantum nomen Schadai. Nec obstat, quod et in Genesi hoc nomen

eis clare, Ego ipse Deus vester Ero illud benedictum semen in quo benedicentur omnes gentes. Utuero maxime sciverint Messiam fore Deum: tamen quod haec ipsa secunda persona sit futura caro et benedictum semen, hoc videtur eis plane ignotum fuisse. Sensus ergo et hic esse verborum filii Dei potest: Ego quidem filius Dei, declaravi patribus divinitatem meam, sed quod etiam ipse, et non alia persona essem assumpturus carnem, Hoc Ero et Erit, eis nunquam satis clare patefeceram, ut ibi iam. Confirmat ergo et locus Exo. 6 hanc interpretationem et mysterium huius

nihilo est ista perpetua praedicatio et celebratio huius divini nominis prae omnibus aliis, quantumvis illustribus ac significantibus: quae praedicatio huius nominis non tantum ab hominibus, sed et â Deo ipse adhibetur. 9 Caeterum prolixa tractatio nominis Dei et uberioris cognitionis filii Dei, Exod. cap. 33 et 34 clarissimê hanc interpretationem et mysterii explicationem confirmat. Nem ibi Christus offensus Iudaeorum idololatria, videtur velle retractare hanc promissionem Ero, Ero et Erit, quod velit esse eorum liberator temporarius et aeternus, corporalis et

Evangelista, describendo eum: non minus quam Ioannes Baptista in utero matris, excipiens eum, exultaverat. Dicit enim, veluti nimis luxurians verbis, quod ille apud Deum habitans Erit, caro sit factus, quod venerit et habitaverit in eis, quod viderint gloriam eius tantam, quanta unigeniti Dei filii esse debuerit aut potuerit: quodque eum viderint plenum gratia et veritate, ex cuius plenitudine omnes haurire cogantur, qui quidem habere tam praestantia bona volunt. Inculcat etiam Scriptura non sine causa vocem ἐρχόμενος veniens:

et utiliora aliis. Nam plerique aut curiosa ac superstitiosa, aut certe valde humilia et inutilia de eo disserunt: quae accuratiore confutatione, ne mihi aliisque tempus perderem, digna esse non censui. Orandus autem est pater Domini nostri Iesu Christi, ut et patefaciat nobis perspicue salutaria filii sui mysteria: et cor nostrum spiritu suo regat, ut ea magnifaciamus, ac recte ad eius gloriam, nostramque et aliorum salutem referamus. Amen. DE IESU, NOMINE CHRISTI SERVAtoris nostri proprio, contra Osiandrum. Et si saepe, cum in

aliqua eius monitionis seu disputationis monumenta: scivisset aliquid de ea re et Hieronymus tam doctus Hebraeus, qui hanc nostram etymologiam sequitur, illam vero Osiandri ignorat. At dicit Osiander, quod Deus restitisset Iudaeis, nec permisisset obtinere apud eos hanc nominis Filii sui corruptelam: cur ergo passus est ipsum eorum errorem contra Christum, quod aliquanto maius est ipso nomine: ita apud eos invalere et obtinere? Rectius ergo et in hac parte, sic Osiandro obiiciemus: Si nomen Iesus non veniret a salvando, non passus fuisset Deus hanc opinionem

debere: alios vero Dei cultores, qui non norunt, quoniam fabile non est, nec per aures ulla eius cognitio dari potest, ergo oportere eos id ita prorsus ignorare, ut non plus inde sciant, quam bos aut asinus. Aliquanto maius mysterium est, nosse divinitatis unitatem et trinitatem, item Filii incarnationem, et Christi passionem, quam unum nomen Dei. Si ergo Deus sua sacrosancta mysteria, ne profanentur tacere voluisset, potius illas mysticas res, quam hoc nomen non indicasset. Sed Deus non tam impiorum abusum, quam bonorum necessarium usum verae religionis cognitionisque Dei

imaginem Dei, aut formatos ad imaginem Dei, et transformatos in imaginem satanae. Forma substantialis hominis fuit initio imago Dei, qua etiam fuit filius Dei: et nunc contra est imago satanae, qua etiam est filius eius. Sicut igitur satanae iam specie ipsa differunt ab angelis lucis: sic etiam filii Dei a filiis diaboli. Loquorautem secundum iudicium Dei, qui nequaquam vult homines aut diabolos pro suis filiis amplius agnoscere, non secundum iudicium quam prorsus caecae, tam nimium in hisce rebus audacis philosophiae, quae nequaquam credit esse factam istam tam horrendam hominis

Dei hostis suum hoc infelix mancipium perducere voluerit, quod ad suum libitum sibi captivavit, an non in summam pessimamque. Quid vero peius peccato? Quare aut peccatum vocetur hoc satanae mancipium, et omnium scelerum mater, aut etiam aliquid eo deterius. Qualis est pater, tales et filii. Quid vero est in diabolis aliud naturalis aut originalis illa malitia, quam ipsamet eorum mala mens aut malus animus, seu ipsimet toti, quanti quanti sunt? Num volunt somniare eis aliquid accidentarium, veluti quandam malam scabiem aut venenum inhaerere, cum illi substantialiter sint

pro, absconditam sapientiam revelasti mihi. Sic in Psalmo, Nisi Dominus aedificaverit: vetus versio, Flii excussorum, prorsus non intelligitur. Ac secuta est alia recentior, quae vertit, Filios iuvenes: quae et ipsa impegit. Vox enim בנינעורים, filii iuventutis, significat filios in iuventute parentibus natos: sicut uxor iuventutis aut adolescentiae, Esa. 54, et Malach. 2, iuvencula a iuvene ducta, Graecis κουριδίη ἄλοχος. Sic dies et peccata iuventutis aut adolescentiae: sic filii

filii iuventutis, significat filios in iuventute parentibus natos: sicut uxor iuventutis aut adolescentiae, Esa. 54, et Malach. 2, iuvencula a iuvene ducta, Graecis κουριδίη ἄλοχος. Sic dies et peccata iuventutis aut adolescentiae: sic filii senectutis, in senectute nati, Genes. 37. Eos igitur demum filios dicit parentibus senibus firmum praesidium esse contra adversarios, qui nati in iuventute, iam maturuerunt, ac ad virilem robustamque

ἐαν ἔσῃ φιλομαθής, ἔσῃ καὶ πολυμαθής. Nec tamen ego hîc aliquam rem leviculam ago, aut hanc adhortationem tantum in praesens propono, corrogandi alliciendive auditores gratia: sed ut mihi sit in omnem posteritatem, atque adeo et in ipso extremo filii Dei iudicio, testis, quod in hac quoque parte, corruptelis ruinaeque religionis pro tenuitate virium, donorumque meorum obviam iverim. Non enim minimam, si non longe maximam calamitatem, vera pietas, ex ista ipsa Sacrorum voluminum neglectione accipiet. Quare cum ego non tantum

meus dilectus, hunc audite: quâm ut conscriptas eius conciones sedulo amplecteremur, pernosceremus, et sequeremur. Neque enim profecto omnes homines, praesertim autem post illud tempus corporalis praesentiae filii nati, poterant eum coram audire. Audiri eum ergo, pater in scriptis, concionibus ac sermonibus suis voluit, quos post se fideliter conservari, quin et omnibus temporibus doceri ac explicari, immensa bonitate providentiaque curavit. Eodem pertinet, quod et ipse filius toties nobis

habemus pene innumera expressaque viventis Dei mandata, ut dilectum filium audiamus, ut Scripturam scrutemur, ut in omnibus dubiis ad Mosen et Prophetas, et (ut inquit Isaias) ad legem et testimonium recurramus. Nullum vero habemus mandatum Dei, ut ad hominum commenta, sive sint patres, sive filii, consuetudines aut traditiones, cognoscendae veritatis ac pietatis causa, confugiamus. 3 Praeter mandata viventis et omnipotentis Dei, habemus etiam illustrissima et omnibus imitanda exempla ipsiusmet Christi et Apostolorum: qui, cum veritatem illustrare ac immoto robore

verus et vivens Deus, esse conscripta? Num ergo Paulus, Evangelistae et Apostoli sine voluntate ac mandato sui unici praeceptoris, quem solum caelitus audiri iussi sunt, novum Testamentum humano arbitrio ac temeritate consarcinarunt? O' nefas supra omne nefas. Itane novum Testamentum filii Dei contemnere et proculcare licet, ut sine Dei mandato, humano arbitrio libituque conscriptum esse publice scribatur et asseratur? 8 Omnipotens ac misericors ille Deus, ob hoc ipsum conscribi suam Religionem voluit, illaque sacrosancta monumenta omnibus temporibus, contra omnes

Evangelici, quam aliquando: tamen hic sensus nunc in usu currens, ad regimen Ecclesiae inspiratus, uti tempori congruus, et salutis via debet acceptari. sicut de Baptismi forma Apostolorum tempore, ubi in Christi nomine: et alio sequenti, ubi in Trinitatis nomine: ac posthoc, in nomine Patris et filii et Spiritus S. varietatem legimus, secundum temporis congruentiam, salutem praestitisse: ipsumque divinum praeceptum, Nisi quis renatus fuerit: et, Ite, baptizate: interpretationem tempori congruentem absque errore recepisse uno tempore, currente usu, validam: alio invalidam. (Hoc est, Ita

lector, ex authentico et ipsi Papae dedicato libro, qui de isto ipso Tridentino conciliabulo scriptus est, horrendas Papistarum blasphemias, quibus diserte asserunt suum conciliabulum, id est Papam cum suis mancipiis et adulatoribus supra divinitus inspiratam Scripturam, id est supra vocem filii Dei. et supra caelestis patris decreta posse statuere quodcumque ei videtur, sine Scriptura, supra Scripturam et denique contra Scripturam: idque in ea re aut controversia, ubi expresse oppositum in sacris Literis pronanciatur: posse etiam ea quae priores synodi recte et Christiane

severus iudex? Quomodo item in sua precatione Amen dicet, qui dubitabit an sit exauditus (quod ea vox valet) aut non? an a Deo remissionem peccatorum impetraverit, aut non? Quomodo spiritus Sanctus in eorum pectoribus clamabit, Abba pater? Quomodo etiam testimonium praebebit spiritui nostro, quod filii Dei simus? Sic uno hoc decreto universam pietatem evertunt: et simul Deum promittentem mendacii arguunt: et Christum, tanquam ministrum, non abolitorem peccati, summa contumelia afficiunt. Non defuerunt autem, qui huic blasphemo errori in synodo repugnaverint: ut Catharinus in suo

tradidit: non tamen illa institutio et traditio eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto Domini ad utramque speciem accipiendam adstringantur, etc. O' profana, aut blasphema potius ora. Audent citare autoritatem ac testimonium Spiritus sancti contra institutionem filii Dei. Undeautem vel sibi vel aliis probabunt, id ipsorum decretum venire a Spiritu sancto? At nos contra liquido monstrare possumus, id proficisci a spiritu satanae: huius enim proprium est, evertere institutionem Christi, non Spiritus sancti. Quid Spiritus sanctus hac de re sentiat, satis in

spiritu fuit, contra affirmat, vel mediocrem abusum huius sacrosancti Sacramenti esse prorsus perniciosum: ut quod Corinthii non satis semet probabant, nec alios in communicando expectabant. Quid non minarum ac poenarum illis Apostolus proposuisset, si cognovisset Corinthios audere ipsam filii Dei in stitutionem invertere et mutilare, et toties iteratum mandatum, Bibite ex eo omnes, non tantum negligere, sed etiam expresso decreto ac severo anathemate condemnare ac tollere? Quare communio sub una specie vere sufficit ad salutem, scilicet perdendam, et aeternum exitium

sed etiam expresso decreto ac severo anathemate condemnare ac tollere? Quare communio sub una specie vere sufficit ad salutem, scilicet perdendam, et aeternum exitium accersendum. Caelum enim et terra transibit: unum vero unicum verbum, apex autiota, de mandatis aut institutis filii Dei, aut sacris Literis non transibit, quin omnia impleantur vel per obedientiam observantium, vel per condonationem veniam petentium, vel denique per horrendas poenas ea negligentium. Negant institutionem Christi eo tendere, ut Christianos ad communionem calicis obliget,

per condonationem veniam petentium, vel denique per horrendas poenas ea negligentium. Negant institutionem Christi eo tendere, ut Christianos ad communionem calicis obliget, O'extremam et plusquam Epicuream audaciam. Quorsum ergo tandem tendunt institutiones ac ordinationes filii Dei, nisi ut firmissime a populo Christiano observentur? Dicite, si quid habetis, aut saltem comminisci potestis, quis alius sit institutionis Christi finis, quam ut ab Ecclesia sancte observetur? Verum finem tollitis, et alium nominare nequitis. Cur, inquam, vos alium finem aut consilium non

audivit, alio tendere ullius superioris mandata ac instituta subditis proposita, quam uti serventur? O'blasphemam impietatem, et caecam furiosamque audaciam. Sed nondum is furor rabiesque istis hominibus satis est, quod expressum totiesque iteratum Dei mandatum de bibendo sanguine filii Dei negant: pergunt insuper plusquam Gigantea audacia sibi ius rapere supra ipsa filii Dei sacramenta et institutiones, easque sibilicere invertere contendunt. Haec enim in eorum decreto sequuntur. ECCLESIAE POTESTAS CIRCA

uti serventur? O'blasphemam impietatem, et caecam furiosamque audaciam. Sed nondum is furor rabiesque istis hominibus satis est, quod expressum totiesque iteratum Dei mandatum de bibendo sanguine filii Dei negant: pergunt insuper plusquam Gigantea audacia sibi ius rapere supra ipsa filii Dei sacramenta et institutiones, easque sibilicere invertere contendunt. Haec enim in eorum decreto sequuntur. ECCLESIAE POTESTAS CIRCA DISPENSATIOnem Sacramenti Eucharistiae. Cap. 2. Praeterea

servat substantiam sacramenti, ut isti impostores in speciem iactant, ut miseros Christi pusillos decipiant. An enim non sunt duae primariae partes substantiae sacramentorum, nempe Elementum et Verbum? quorum utrunque mutilant, ut nec ipsi quidem negant. Nam et calicem aut vinum ex hoc sacrosancto filii Dei testamento subtrahunt: et totum verbum ad eam speciem pertinens auferunt, nempe, Et accepto poculo gratiis actis dedit illis dicens, Bibite ex hoc omnes: hic est enim sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effunditur in remissionem peccatorum. et quae alia Paulus adiungit.

ad eam speciem pertinens auferunt, nempe, Et accepto poculo gratiis actis dedit illis dicens, Bibite ex hoc omnes: hic est enim sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effunditur in remissionem peccatorum. et quae alia Paulus adiungit. Sic porro foede abrepto verbo et promissione filii Dei, de dando sanguine, unde tandem certo constabit, dari communicantibus sanguinem? Neque enim frustra filius Dei de altera tantum parte elementi, seu de solo pane dixit, Hoc est corpus: et de solo vino, Hic est sanguis. Sacramenta Dei non ex Physicis concomitantiis, sed ex solo verbo ac

disertissime dixit, Bibite ex hoc omnes: idque non tantum semel dixit, sed et saepius repetiit, ut supra abunde ostendi. Si igitur confitentes hoc mandatum anathematizantur, multo certe magis instituens tam iniustum mandatum. Quae autem tandem sunt istae causae mutilandi sanctissimum filii Dei Testamentum, quas Ecclesiam habuisse fingitis? Cur non indicatis eas? Quae vero possunt excogitari, aut etiam tantum confingi causae, cur creatura creatoris sui mandatum pervertat? Contra autem (etsi haec una causa, nempe institutio et mandatum Dei, sit ponderosior toto mundo)

specie, a filio Dei nomine aeterni Patris, ac Creatoris totius mundi, in suo sacrosancto Testamento, non tantum institutam, sed etiam severissime mandatam, ab omnibus Patribus comprobatam, et amplius quam per 1300 annos Ecclesiae Dei usitatam et sancte frequentatam, ausus est iste immanissimus filii Dei hostis, ante 140 annos, ut foedam haeresin, sine omni verbo Dei, imo et expressissime contra ius ac fas, divinum simul et humanum, atque adeo etiam contra proprium ius aut decreta condemnare, et ab eo tempore crudelissime Christi membra propterea persequi et excarnificare. Nunc vero

ullum adesse, sed tantum ut ex dispensatione, gratia ac favore Papae accipletur. 2 Secundo consideretur, qui'nam is sit, qui id contendi ac dispensandi vim sibi sumat: nempe Antichristus ipse, omnium qui unquam fuerunt aut erunt, haereticorum aut hostium Dei, eiusque dilectissimi filii, caput, dux et antesignanus. Quare, quicunque ab eo talem communionem recipient, illi sese hoc ipso facto Antichristo adiungent, eum adorabunt: et ideo necessario revera Christo servatori hostes fient, et nefarium bellum indicent. 3 Tertio, cum proponatur conditio, ut qui sic sub

et frenum tyrannidis Antichristi super collum et in os acceperunt, iam prorsus sublata omni sancti Huss doctrina, penitus deletae sunt. Dicamus igitur isti atrocissimo hosti Dei, Apage sis Antichriste infernalis, cum tuis abominandis donis. Nos ex dono, ordinatione et severo mandato filii viventis Dei, nostrique unici Servatoris, communionem sub utraque specie, totamque veram ac sinceram Religionem habemus, eamque te ac omnibus inferorum portis invitis retinebimus. A' te vero perinde ut a satana ipso, nec boni quidem quicquam accipere cupimus. Non si tu aut ille tuus pater nos

et Vini. Unde id (ô bone Deus) habent, aut quo tandem verbo Dei probant? imo etiam cuius tandem authentici patris aut veteris scriptoris testimonio? At nos istam horrendam falsationem Testamenti filii Dei, evidenti eius verbo manifeste refutamus. Nam Spiritus sanctus per tres Evangelistas et D. Paulum diligenter institutionem sacrosanctae Coenae narrans, et humano generi praescribens, negat ibi quicquam tale a Christo Domino ac Servatore esse factum. Certe sine grandi atque adeo extremo

Domini, quae ibi in re praesenti, manibusque erat, instituebatur, mandabatur et peragebatur. Verum praeter hoc sacrosanctorum Evangeliorum testimonium Spiritus sanctus per Paulum selectum Christi organon adhuc evidentius istam horrendam corruptelam et sacrilegam falsationem testamenti filii Dei redarguit. Inquit enim: Hoc facite, quoties biberitis, in meam commemorationem. Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini annunciate. Clare ergo hîc Paulus cum Corinthiis de sacra Coena sumenda agens, iteratisque vicibus illud, Hoc facite, de

ac plane Epicureae potentiae, pompae et commodis, utile conducensque esse videtur. Hactenus, Christiane lector, audisti vivam praxin, quomodo Tridentini censores, secundum suam normam aut regulam oppressae et conculcatae Scripturae aut verbi Dei, ac denique ipsius unici magistri filii Dei viventis, summa licentia, planeque pro arbitrio, aut etiam libidine sua, de gravissimis religionis controversiis pronuncient, et insuper horrenda anathemata super totam Ecclesiam Dei decernant. Nunc tuum est, videre ac statuere, an potius omnipotentem Deum in suo verbo audire velis, an

sed iam ferme mille annis duravit, foedissimeque per Ecclesiam Dei grassata est. Eam igitur tu diligenter cognosce ac contemplator. inde enim profecto facile perspicies, quam horrendum in modum ista abominationis desolatio Deum, eiusque verbum suis contumeliis afficiat, eiusque dilectissimi filii regnum (tanquam quidam vere Calydonius aper de silva) devastet et profanet, ac denique genus humanum seducat, et aeterno exitio perdat: contra autem suas impias blasphemias et tyrannidem provehat. promoveat et amplificet. Papistae igitur longe, et innumeris plane modis conculcant

ac Ecclesiam proculcare, perdere et pervertere possit: quam istam Babylonicam meretricem, cum suis amasiis, mancipiis ac satellitibus facere, ac longissimo iam tempore fecisse, cûm aliunde, tum etiam ex praecedentibus cognovisti? Quare est quod in tanto furore istius adversarii filii Dei, caelesti patri summas gratias perpetuo indesinenterque agamus: qui istum principem tenebrarum, exutum forma ac specie angeli lucis, tam deformi ac horrendo aspectu et facie in publicum prodire voluit: ut non aliter per ista execranda blasphe miarum nomina, quibus ista Apocalyptica bestia

etiam ab ipsis illustriss. Principibus ac statibus confessionis Augustanae, pluribus recusationibus ac protestationibus scriptis, oblatis, ac utraque lingua editis, quarum aliquot summaria argumenta etiam Sleidani Historiae passim inserta sunt: sed monstrabitur forte aliquando ope beneficioque filii Dei, Antichristum patefacientis, adhuc plenius et accuratius, quam meris fraudibus, malis dolis, violentia, tyrannide ac iniuriis contra omnes regulas praescriptaque omnis iuris ac aequitatis, in perniciem Ecclesiae ac veritatis instructus armatusque sit, et grassetur. Caeterum,

cum semper tam multos adversarios habuerint, cuius historiae aut refutationis aliqui scriptores certe adhuc meminissent, etiamsi ipsa non amplius extaret. 24 Paulus dicit Spiritum S. clamare in piorum cordibus Abba pater, et testimonium praebere spiritui nostro (ut et prius dixi) quod filii Dei simus, istam nostram Religionem sequendo. Plurimi prorsus hoc testimonium faciendum est, quod est omnipotentis Dei, quodque omnis totius mundi sapientia prorsus ignorat. Pii vero id sensibiliter in corde suo sentiunt, et de eo vehementer laetantur et exultant. 25 Quid vero

quibusdam donis ac sapientia instruuntur, ut in medio summorum periculorum, sapientes huius mundi et eruditi ingeniosique Sophistae illis resistere non possint. In quo manifeste potentia et promissiones Christi exhibentur et palpantur. 63 Illud quoque quasi visibiliter tum potentiam filii Dei, tum etiam sacrae Scripturae veritatem testatur ac demonstrat, quod nunc hisce postremis temporibus, ac post tot secula, non solum vera Religio instauratur, et a sordibus Antichristi repurgatur: sed etiam ipsum sacrosanctum volumen ita illustratur, ut post tantas Sophistarum et Monachorum

Isaac benedixit Iacobum, etc. 257 29. Non fiet sic in locis nostris, at iunior prius elocetur 193 30. Revertar, et pascam vos 160 31. Comedit argentum aut pretium nostrum 159 Abscondisti te ad fugiendum 160 Filiae, filiae meae sunt: filii filii mei sunt: et greges, greges mei 255 37. Non potuerunt, locuti sunt ad pacem 160 44. Loquatur quaeso servus tuus. 158 48. Invocetur nomen meum super pueros hosce 385 49. Iuda habitabit leo 203 50. Vos cogitastis adversus me malum.

benedixit Iacobum, etc. 257 29. Non fiet sic in locis nostris, at iunior prius elocetur 193 30. Revertar, et pascam vos 160 31. Comedit argentum aut pretium nostrum 159 Abscondisti te ad fugiendum 160 Filiae, filiae meae sunt: filii filii mei sunt: et greges, greges mei 255 37. Non potuerunt, locuti sunt ad pacem 160 44. Loquatur quaeso servus tuus. 158 48. Invocetur nomen meum super pueros hosce 385 49. Iuda habitabit leo 203 50. Vos cogitastis adversus me malum. 160

me ad vos, etc. 363 4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255 5. Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis, etc. 205 9. Et tu, et servi tui novi quod antequam timeretis, etc. 223 10. Ut enarres in auribus filii tui, etc. 158 11. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, etc. 160 12. Nec os confringetur in eo 231 16. Cum dederit nobis Iehova vesperi, etc. 223 Quod pinsetis, quod coquetis, coquite. 194

e pace. 205 Recessit anima mea a pace 190 ¶ Ezech. 14. Sicut est iniquitas quaerentis, sic propheta erit 207 18. Non vult Deus mortem peccatoris. 222 20. Abominationes oculorum vestrorum abiicite 227 21. Quomodo gaudebimus? tributum filii mei, etc. 224 Haec, non ista, humilem sublevabo. ibid. 23. Ignominia perpetua, quae nunquam oblivioni tradetur 258 24. Quia mundavi te, et non es mundata, etc. 165 28. Et profanabo de monte Dei 228

201 24. Ab arbore fici discite parabolam 184 Amen dico vobis, non transibit generatio haec, etc. 182 Orate ne fiat fuga vestra hyeme aut sabbato 189 Dividet eum, et partem eius ponet cum hypocritis 203 Sicut dies Nohe erit adventus filii hominis. ibid. Vae praegnantibus et lactantibus 231 25. Esurivi, et dedistis mihi potum 305 26. Amodo videbitis filium hominis sedentem ad dextram patris 189 Accipite, hoc est corpus meum 286 Hic calix est novum testamentum

esse peccatorem, etc. 165 Quod erat ab initio, quod audivimus, etc. 175 Si in luce ambulamus, sanguis Christi nos mundat abomni peccato 301 3. Qui iustitiam facit, etc. 187 Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur 235 4. Per hoc expleta est charitas in nobis, cum fiduciam habemus, etc. 323 5. Haec est victoria quae vicit mundum. 187 Novi vos quod charitatem non habeatis 188 Qui ex Deo est, non peccat: qui ex diabolo est, peccat 278

ibid. aposiopeses longiores in Sacris literis fieri quam in aliis linguis 222 Apostoli et Evangelistae quomodo aliquando veteris Testamenti testimonia adducant 120. et Evangelistae quomodo veteris Testamenti testimonia ponant 118. cur doctrinam filii Dei docere cogantur 286. nusquam sacerdotes appellari 435. omnes praeter unum Iohannem supplicio affecti 444. quomodo maiora sint facturi Christo 214. quomodo non orasse, nec Christum intellexisse dicantur 184. tonitrui filii cur vocentur 283 Apostolorum

Testamenti testimonia ponant 118. cur doctrinam filii Dei docere cogantur 286. nusquam sacerdotes appellari 435. omnes praeter unum Iohannem supplicio affecti 444. quomodo maiora sint facturi Christo 214. quomodo non orasse, nec Christum intellexisse dicantur 184. tonitrui filii cur vocentur 283 Apostolorum ieiunium 307 ab Apostolis citata ex veteri Testamento si verbis dissentiant, quo confugiendum 120 apostrophe 178. eius usus ibid. apostrophorum motus 271 apparere quis

ibid. significationes quomodo subdividendae 161. 162 figuratorum verborum constructio 179 filius Dei cur Iebovae nomen assumpserit 356. cur semper iure summo nomen Iesus habuerit 361. 362. quomodo peccatum sit factus 374. hominis in bonam: filii hominum, in malam partem accipit Scriptura 112 Filius quot modis significetur 47. 48 de Filio cur quinque modis scriptura Sacra loquatur 147 ex Filio Dei quomodo sit factus diaboli filius 381 filii Dei a filiis diaboli quomodo

factus 374. hominis in bonam: filii hominum, in malam partem accipit Scriptura 112 Filius quot modis significetur 47. 48 de Filio cur quinque modis scriptura Sacra loquatur 147 ex Filio Dei quomodo sit factus diaboli filius 381 filii Dei a filiis diaboli quomodo differant 378. iuventutis 385. senectutis. ibid. filios Dei et diaboli non esse eandem speciem 378 fines unius actionis varii 226 flumina Iudaeorum 333 fluminum quatuor de paradiso

philosophia. ibid. totum Deus sibi flagitat 304. unde ex patre diabolo esse, Scriptura pronunciet 371 cum Homine quomodo Deus agat 50 homines et diaboli quatenus sint ex Deo 379. quatenus arborum foliis similes 248. quatenus sint ex Deo, et filii diaboli 378. 379 hominum diversitatem unde Platonici finxerint 381. pravitas quomodo depingatur 175 Hosius cardinalis quomodo Sacras literas pedibus proculcet 425. eius liber contra Brentium. ibid. Hosii cardinalis locus.

inchoativa vocabula et dicta saepe pro completivis poni 182 incircumscripta saepe idem valere, quod circumscripta 218 incisum 282 inclusio, aut circulus quid 261 increduli quatenus filii diaboli 197. incredulitatis poena 430. etc. incrementum 175 indefinita pro universali poni, usitatum 218 indignationis figura 213 de Individuo infinita disceptatio, nullaque scientia aut certitudo

tempore quam regulam in omnibus scientiis sequantur 167. 168 interpretes S. Scripturae 1 interpretibus unde vertendi difficultas et obscuritas cumuletur 388. etc. invenire 186. gratiam. ibid. Ioachim, filii Iosiae sepulturam in literis S. non narrari 108 Iohannes Damascenus. vide Damascenus. Iohannes gratiae praeco 283. quae vocabula propria habeat 302. 303. quatenus Elias 162. 163 Iohan. Baptistae discipuli 398

flumina. ibid. paradoxum 177 paralogismi in communi vita ex quibus occasionibus oriantur 214 parenthesis usus 174 parenthesibus et digressionibus multum uti sacras literas 260 parentibus senibus qui filii firmum praesidium 385. 386 paroemia 196 παρρησία 177 pars illustris saepe sibi totius locum, dignitatem aut nomen sumere 182 pars parva, aut obscurum initium haud raro pro nihilo haberi

blasphemia 426. de originali peccato sententia 368 Pilatus quomodo Iesum regem Iudaeorum vocet 163 Pindari magniloquentia 263 pium et impium quomodo Iohannes depingat 278 pii cur per arbores frugiferas depingantur 331. lucis filii 289. quomodo sacrificium gratissimum Deo exhibeant 373 piorum coetus unum corpus 179. natura 280. tentatio 220 pios bonis suis operibus vitam aeternam mereri, Papistarum opinio 428. 429. rationem mactare 373 in Piis quomodo omnia in

veteri Testamento 115. veri a falsis quid differant. ibidem. in Prophetarum concionibus exordia qualia 244 Prophetarum cum sacerdotibus certamen 350. doctrinae summa et scopus quis 54. 55. eloquentia 266. figurae, allegoriae et parabolae variae 346. filii 399. gradus varii 114 in Prophetarum lectione quae consideranda 55. 56. inde Prophetarum librorum ordo quis 118 in Prophetarum libris quid mirandum 115 Prophetarum Moecenas et alumnus Ezechias 55. mos 56. 57. oracula

Tertulliani sententia festiva 72 Testamentum vetus et novum quomodo inter se differant 93. 94 testamentum vetus, occultatio novi etc. ibid. vetus praestantissima Scripturae pars 366. proprie quod 93. 94 Testamenti filii Dei sacrilegam salsationem quomodo Paulus redarguat 435. veteris et novi proprietas quae 123. summa 6. veteris lectionem non probe intelligentes, cur noxam incurrant 92. 93. libriunde dicti 36. novi unde. ib. nomina quaedam alia nos literatura habere quam sint apud Hebraeos

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report