Your search found 2567 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1007-1342:

benignitas ab homine et angelis agnosceretur, celebraretur, et glorificaretur. Cui divino consilio et altera causa, priore non inferior, accessit: quod scilicet illa infinita bonitas omnino voluit habere, cui sese communicaret, seu cui benefaceret: ut etiam gentilium sapientes dixêre, Bonum esse sui communicativum. Impervestigabilis enim ars et ordo in opificio totius naturae, in caeli et elementorum positu, in siderum motibus, in perpetua conservatione specierum per individuorum propagationem, in miranda fabrica humani corporis, in luce mentis nostrae tam multiplices artes

versandae ac terendae diurna simul ac nocturna opera. Omnes ergo qui volent vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS

temporis iacturam in evolvendis tam prolixis Commentariis facere cogerentur. Dominus Iesus tuam C. suo S. Spiritu regat, et in omnem veritatem, ipsique gratum et reipub. salutare opus perducat, in eoque largissima benedictione et felici successu cumulet, ad gloriam nominis sui, et Ecclesiae suae utilitatem. Antuerpiae in die Matthiae apostoli, qui in locum Iudae proditoris ad propagationem Evangelii divinitus allectus est: Anno Domini M. D. LXVII.

interdum A facie gladii. Sed de hac loquutione, A facie vide et infra in FACIES. At, ut Gen. 13. Profectus est Loth מקדם mikedem, ab oriente: id est, ad orientem. nam Sodoma tunc Lotho et Abraamo fuit orientalis. Sed loquitur forte Moyses respectu sui, qui ultra Iordanem istum librum scripsit. Sic saepe מרהוק merachoc, a longinquo: id est, in longin quum. Sic in Psalmo, Resonet laus eius a finibus: id est, usque ad fines terrae. Apud denotat Num. 32. Eritis innocentes a Domino, et ab Israel. 1.

sectari. Abire aut everti post satanam, 1. Timoth. 5, est dedere se impietati ac flagitiis, atque ita imputa vita sequi satanam, deserto Christo. Abire aliquando deficere ac perire significat. 1. Sam. 9. Panis abiit de vasis nostris. Abire in consiliis suis, et duritia cordis sui mali, Ier. 7: id est, sequi consilia sua mala. Isa. 57. Abiit rebellis per viam cordis: id est, fecit quicquid gratum fuit illi. Abierunt post duriciem cordis sui, et post Baalim, Ierem. 9. quod est, sequuti sunt cor suum durum. Vide praepositionem POST. ABLACTATUS, per

aliquando deficere ac perire significat. 1. Sam. 9. Panis abiit de vasis nostris. Abire in consiliis suis, et duritia cordis sui mali, Ier. 7: id est, sequi consilia sua mala. Isa. 57. Abiit rebellis per viam cordis: id est, fecit quicquid gratum fuit illi. Abierunt post duriciem cordis sui, et post Baalim, Ierem. 9. quod est, sequuti sunt cor suum durum. Vide praepositionem POST. ABLACTATUS, per metaphoram significat pios, esurientes, et expectantes iustitiam et opem Dei. Sic dicit Esaias, quod Deus docebit veritatem suam non illos saturos et ebrios pseudoprophetas,

in interioribus, et in occulto sapientiam scire me facis. Sententia tamen omnium aptissima, et etiam ipsimet Hebraeae linguae convenientissima esse videtur, quod Deus diligat et doceat internam et occultam sapientiam, nempe τὸ γνῶθι σεαυτὸν, sui ipsius noticiam, cordisque atque adeo totius hominis innatam perversitatem, quae dupliciter interna occultaque est: quia et paucissimis hominibus est nota, et versatur circa intima et occultissima hominis, nempe circa illam radicalem et innatam homini malitiam, aut virus Sathanae intus in corde

etiam animo cordeque eieceras, denuo pro bono in gratiam ac favorem, et in tuorum numerum clementer recipias, ut pater illum perditum filium: aut veluti si quis pessimum numisma prius repudiatum, nunc denuo benigne pro bono accipiat. Sicut Deus apud Prophetam dicit, se repudiatam adulteram populi sui denuo ad se revocare, et velle recipere. Huic etymologiae et illam rationem adiice, quod sicut odisse aliquem, est eum ex corde et amore suo extrudere: ita vicissim incipere amare eum, est illum veluti intra pectus suum recipere, complecti animo, et acceptare. Sic igitur nos denuo acceptati,

potenter impetrat, ut iam voti compotes, hilares ac veluti tripudiantes canamus: Deus nos filio suo intercedente iustificat, quis est qui nos condemnet? Ille, ille nostram imaginariam solutionem debitorum acceptilat, acceptamve fert, ac in suum rationalem vitae librum refert: Ille nos sui verbi quietantia quietat, et nobis pacem concedit spiritu in super ipsius in corde nostro clamante, Abba Pater: et testimonium spiritui nostro dante, quod filii Dei simus. Sic peragitur nostra Theologica acceptilatio, imputatio iustitiae, iustificatio, debiti peccatorumve condonatio et

Ideo dabit Iehova vobis signum: Ecce adolescentula quaedam gravida pariet filium, etc. ubi quoque iuvenculam significat, quae est virgo. alioqui nullum fuisset miraculum, si iuvencula impregnata peperisset. Et Matthaeus hunc prophetae locum adducens cap. 1. Evangelii sui, Graece reddidit voce παρθένος, quae virginem significat. Item Proverb. 30. Via aquilae in caelo, via colubri super petra, via navis in medio maris, et via viri in Adolescentula. Etsi in hoc Salomonis loco hanc vocem Alma Iudaei obscoeni pro scorto

aut sententiis, seu in fide. Sicut et via, vitam, functionem, aut doctrinam declarat. Adiectis diversis vocibus, significatio nonnihil variatur. Proverb. 10, Qui ambulat sincere, ambulat secure. Ambulare cum mendacio, Iob 31. Ambulare in delictis, Psalm. 68. Ambulare in duricia cordis sui, Ierem. 13. Ambulare fraudulenter, Proverb. 11. et 19 20 et 28. Cotra etiam ambulare simpliciter, crebrum est in Proverb. Sic Psalmo 15, Ingredi sine macula. Ambulare in consilio impiorum, Psalmo 1. id est, impie vivere ac sentire. In via regum Israel ambulare: 2. Reg. 16, est illos

Deut. 4, et Hebr. 7, est idola colere. Ambulare secundum carnem, in carne, aut secundum spiritum, Rom. 8, Galat. 5. sic scilicet sentire ac vivere, uti caro aut spiritus praescribit. Sic et Ambulare in, et post desideria carnis. Ambulare post avariciam, Ezech. 33. Item, post duriciem cordis sui mali, Ieremiae 3. Post peccata Ieroboam, 2. Reg. 13. Ambulare post spiritum suum, Ezech. 13. Idem ferme est, Ambulare in novitate vitae, aut spiritus: et contra, literae vetustae, Romanis 6, et 7, nisi quod vetustas literae proprie illam Pharisaicam disciplinam complectatur. In nomine

spiritum suum, Ezech. 13. Idem ferme est, Ambulare in novitate vitae, aut spiritus: et contra, literae vetustae, Romanis 6, et 7, nisi quod vetustas literae proprie illam Pharisaicam disciplinam complectatur. In nomine Dei ambulare, Micheae 4. Omnes gentes ambulabant quisque in nomine Dei sui. Nos autem ambulabimus in nomine Domini Dei nostri: id est, colemus eum. In ore patrum ambulare, est, secundum eorum praescripta: Psal. 49. Ambulare in statutis gentium, Levit. 20. pro, secundum. Ambulare in luce, aut ut filii lucis,

Coloss. 4. pro, sapienter Ambulare in veritate et iustitia, 1 Regum 2 et 3. pro, vere, syncere, iuste. Ambulare in bonis operibus, Ephes. 2. id est, pie vivere, ac secundum Dei mandata. Ambulare in grandibus et mirabilibus, Psal. 131: id est, extra verbum in speculationes sui cerebri evagari, aut etiam extra vocationem maiora viribus tentare, insolescere, superbire. Ambulare coram Deo ex adverso, Levit. 26. pro, iactare eius titulum, et tamen voluntati ac mandato eius resistere. Ibidem, Deus nobis ex adverso ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire

ambulat in terra: id est, pro libitu et arbitrio suo de omnibus rebus loquuntur et pronunciant. Ambulare facere aliquem, est ducere Psal. 25, Ambulare fac me per veritatem. Ambulare sensim, est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic

ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub caeli nomine notare, atque ita recte super hoc primum aereum caelum aquas collocat. Loquitur enim ille communi more, ac opinione hominum sui temporis: non ut Astronomus, subtilius atque ociosius elementa et orbes aethereos recensens. Vulgo enim, quicquid iam supra hominum caput est, in partem caeli deputatur. XIIII. Plerique studiosi Hebreae linguae putant ideo caelos Hebraice dici

quasi dicat: Cur tu Domine Deus fers, ut iniquitas grassetur? Sic Germani. Non possum videre, Ich mag es nicht ansaehen: id est, non possum perpeti. Aspicere post cor suum et post oculos, post quos quis fornicatur: Numer. 15. pro, sequi sui cordis cogitationes et opiniones in cultu Dei, non eius verbum. Aspectus alicuius sicut lampades, Nahum 2: id est, rubebant prae pudore. Aspectus plagae profundior, Levit. [13:] pro superficies, vel etiam ipsa plaga. Aspectus leprae: ibidem, pro specie quae

resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo, ac proxime sequente. Quod autem de Baptismatis nomine dicimus, de ipso quoque Baptizandi verbo simili ratione accipiendum est. Nam Baptizare dicitur minister, qui aqua tingit: et baptizari, qui aqua tingitur. Item baptizat Deus, quum Spiritus sui dona impertitur: et baptizatur Spiritu a Deo, qui Spiritus donum accipit. Baptizavit demum baptismo resipiscentiae Iohannes, quum resipiscentiam doceret, cuius symbolum erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt

votorum, atque adeo ipsum summum bonum feliciter consecuti essemus. Quem animi affectum declarat Christus, cum dicit: Regnum caelorum esse simile agro, habenti latentem thesaurum: aut preciosisimae margaritae, quam mercator venditis omnibus suis bonis emit, eaque suavissime fruitur. Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat Deus, cum de Davide pronunciat, se invenisse virum secundum cor suum, id est, qualem cor suum desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de

qualis est patrum aut matrum στοργὴ erga liberos, significat Tali εὐδοκίᾳ aut beneplacito nos miseros peccatores in Christo, aut ob Christum, Deus complectitur, in suo sinu fovet, et exosculatur. Talem sui cordis εὐδοκίαν aut beneplacentiam, vel favorem, etiam Paulus praedicat se erga Israelitas habere, Rom. 10. ob quam in praecedenti capite dicit, se cupere vel

nos foveat, omniaque sua bona aut thesauros summa promptitudine in nos libentissime et liberalissime effundat. Est vero observanda horum duorum beneplacitorum harmonia. Nam ob passivum beneplacitum, quod habet Deus in filio, eiusque absolutissimo sacrificio, obedientia ac merito, et unde sui cordis plenissimam oblectationem deliciasque haurit, porro vicissim se in nos effundit, activo beneplacito seu favore gratuito nos indignissimos, imo et hostes suos gratis sibi adoptans, iustificans, renovans, ac vita aeterna donans. Opponuntur ergo ista duo, sicut acquiescere in aliquo, aut

Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas omnium qualitatum aut virtutum, cogitationum,

ut Iob 40, Si habes brachium sicut Deus. Et Psalm. 89, Deo est brachium cum fortitudine, robusta erit manus sua, exultabit dextera eius: id est, brachium forte. Et in magnitudine aut extensione brachii sui, Deus vel pios vel impios liberare legitur, Exod. 15. Psal. 77. 79. 89. Psal. 136, In manu potenti, et brachio exerto: quod bellatores pugnantes, vel etiam alii vehementius laborantes, nudant brachium, tum ut impedimenta vestium removeant, tum ut minus calescant, vel

potentia Dei ad destruendum regnum Satanae, est eius filius incarnatus, per quem etiam secula condidit: ideo brachium Dei pro ipso Meschia ponitur, Esaiae 51. 52. 53. 59 et 63. Sic de Meschia possis et illud divae Virginis accipere, Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui: id est, per Meschiam destruet regnum satanae, et liberabit suos. Porro phrases huius vocis ex praecedentibus sunt perspicuae: ut, Ponere carnem brachium suum, id est, fidere humana ope, seu eam habere pro firmo praesidio. Ierem 17, Carnem brachii devorare, est suas res, sua praesidia ac

filiorum Israel. Capita patrum tribuum Israel, Esaiae 14: id est, principes familiarum. Caput magnorum, 2. Sam. 23, pro primis principum vel magnatum. Statuite Nabot in capite populi, 1. Reg. 21: pro, inter primates sive primores populi. Caput circumdantium me, perversitas labii sui operiat eum, Psalm. 140. pro, mendacium principis persequutorum obruat ipsum. Percutiet caput super terram multam, Psal. 110. id est, praepotentes tyrannos late regnantes. Errare fecit capita populi instar ebrii, Iob. 12. id est, summos gubernatores reddit incertos, quid

sunt super caput iusti, Proverb. 10. Sic dicitur dari via in caput alicuius: id est, in eius exitium, 1. Reg. 8. Ezech. 16. Foedus meum quod irritum fecit, dabo in caput eius, Ezech 17: pro efficiam ut sit ei exitio violatum foedus. Sic sanguis alicuius in caput alicuius: id est, ipse sui exilii causa est. Sic clamant Iudaei de Christo. Sanguis eius super capita nostra: id est si iniuste interficitur, puniam ur nos divinitus, ultro hanc totam culpam ac poenam quae eius occisoribus debetur, a te avertemus, et in nos totam recipiemus. Sic Psalm. 7, Convertatur perversitas eius

frui. Caro ibi metaleptice pro eius effectibus aut fructibus accipitur. At corpus eiusdem in verbis Coenae proprie accipiendum est, ut in libello cui titulus Fidelis admonitio, ostendi. Carnem alicuius comedere, extremae crudelitatis habetur. Iob. 13. 19. Esa. 9, Unusquisque carnem brachii sui vorabit. Sic etiam apud Homerum Iupiter Iunoni obiicit, quod si posset, devoraret Troianos crudos. Caro rotarum plena erat oculis, Ezech. 10: id est, corpus, aut essentia. Caro non prodest quicquam. Ioham 6. Cyrillus et Augustinus intelligunt de carne Christi tantum carnaliter, ac sine

hoc est, ei quae a pastu sese ad cubilia vel latebras suas recipiat: sed matutinae, ei videlicet quae matutino tempore in pascuis circumquaque pascendo oberret, comparatur, in ea dispensatione, qua dum circumquaque cum discipulis suis veluti hinnulis in Iudaea, matutino tempore, i. ipsis regni sui, orituraeque iam diurnae lucis primordiis, pabula vitae administrando circuit, a venatoribus Iudaeis, Apostolis velut hinnulis dispersis, capitur et occiditur, ut esset hostia et sacrificium pro peccatis totius mundi. Unde et Chaldaeus legit in titulo huius Psalmi, Pro virtute sacrificii

sed appellationem. Nam nomen proprium ac genuinum Domini ac servatoris nostri fuit IESUS, quod ipsi a Deo per angelum et parentes impositum est, quod esset salvum facturus populum suum a peccatis eorum: de quo suo loco. Nomen porro hoc ideo fuit olim tributum regibus et sacerdotibus, quia illi in sui inauguratione inungebantur: ut de Aarone summo sacerdote et filiis eius habetur Exodi 29. Levitici 6. 7. 8. Num. 17. De regis vero inunctione habes Iudicum 9. 1. Samuelis 10 et 15. ubi David et Saul inunguntur. Usitatum sane et hodierna die est, Caesares ac reges inungi, Quam caeremoniam

faciam hanc rem Christo meo. Item, Christus Domini est: id est unctus est rex a Domino constitutus. 2. Reg 1. Ego interfeci Christum Domini. Esaiae 45. Haec dicit Dominus Messiae suo Cyro. Sed deinde haec appellatio in specie promisso Salvatori tribuitur, 1 Reg. 2. Sublimabit cornu Christi sui. Item, Ambulabit coram Christo meo cunctis diebus. 2 Reg. 23. Dixit vir, cui constitutum est de Christo Dei Iacob. Psalm. 2. Adversus Dominum et adversus Christum eius. Psalm. 84 Respice in faciem Christi tui. Daniel 9. Usque ad Christum ducem hebdomades septem. Item Christus occidetur.

decimooctavo: Prophetam de gente tua suscitabit Dominus: Sacerdos. Zach. tertio: Ostendit mihi Dominus Iesum sacerdotem magnum. ita enim Deus voluit pingere Messiam. Zachariae sexto: Erit sacerdos super solio suo. Rex. 1. Regum 2. Dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. Sophoniae tertio: Rex Israel Dominus in medio tui. Zachariae nono Rex tuus veniet tibi iustus. Psalm. secundo. Ego constitui regem meum super Zion. Psalmo vigesimoquarto: Quis est iste Rex gloriae? Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. Salutare, Salvator. Genesis 49.

aut a contrario amplificatio. Ierem 8. Etiam ciconia novit tempus suum, populus meus non novit iudicium Iehovae. ut ostendatur ingens impietas ac ignorantia Dei in Israelitis, qui infra ipsa bruta fuêre. Quale est et illud Esaiae 1. Cognovit bos possessorem, et asinus praesaepe domini sui, populus autem meus non novit. CIDARIS, est mitra pontificalis. Metonymice ponitur Ezech. 21. pro ipsa dignitate pontificali, tanquam signum pro re signata. inquit enim: Auferam cidarim. CILICIUM, postea in SACCO exponetur. CINGULUM, Baltheus, aut Zona,

evertendam eam instituet. Sic contra munitiones cogitare, Daniel. 11. Sic Iob 42. Novi quod omnia potes, nec prohibetur a te cogitatio: id est, non est possibile tua consilia ac conatus impedire. Ierem. 23. Non avertatur furor Domini, donec fecerit, et donec statuerit cogitationes cordis sui: id est sua consilia ac decreta. Matth. 6. Quis vestrûm cogitans potest ad staturam suam addere cubitum unum? id est, omnia tentans et moliens. Cogitare exponit Scriptura interdum pro dicere intra se: ut est in Evangelio, Dixerunt intra se, Quis potest remittere peccata? Et mox sequitur:

ociosa noticia, sed practica, qua pii sese perpetuo fulciunt ac sustentant, subinde cogitantes ac confirmantes sese, quod Deus sit eis propitius. Fulcit vero ac sustentat se ea cogitatio, verbo ac promissionibus Dei, promittentis se velle nobis propitium esse, propter meritum ac passionem filii sui. Omne figmentum cogitationum cordis hominis, est tantum malum omni die: id est, quicquid cor nostrum fingit, cogitat ac molitur. Lutherus non male videtur sentire, qui putat singularem vim esse in voce Figmenti: quasi dicat, non tantum qualescunque cogitationes, sed etiam illae quae sunt

viam iustorum, Psal. 1. id est, approbat, et simul etiam tuetur. Rom. 7. Quod facio, non agnosco: id est, non approbo peccata, quae subinde volenti nolenti ex pessima radice nativae corruptionis erumpunt. Pro curare et fovere. ut Proverb. 12. Cognoscit iustus animam iumenti sui. Sic Christus dicitur cognoscere oves suas. In hoc sensu Paulus invertit hoc verbum Gal. 4. At nunc postquam cognovistis Deum, vel potius cogniti estis a Deo: id est accepti ab eo in curam ipsius. Ponitur interdum etiam pro admittere, patrare, aut facere. ut 2. Cor. 5. Eum qui non novit

nos: id est, a prava via et a diabolo tyranno ad se ac veritatem vertere. Ps. 80. 85. 105. Ier. 31. Thr. 5. Zach. 10. Loquutio vero haec inde orta est, quod obedientes Deo dicuntur eum sequi, ut servi herum: Impii vero dicuntur averti ab eo, et sequi satanam, sicut servus discedens ab obedientia sui domini. Postremo cum resipiscunt, dicuntur iterum converti ad priorem herum Deum, ut eum sequantur ac colant. Convertere aliquem, aliquando significat refocillare, reficere: quia defatigatorum et afflictorum anima ac vita ab eis abire videtur. Contra igitur, cum vel victu vel consolatione

externa obiecta, praesertim contra verbum Dei, ne ab eo feriri ac permoveri, aut id percipere vel intelligere possit. Simili plane ratione dicitur Cor lapideum, aut Adamantinum. Contra igitur toties inculcatur circumcisio cordis interna, quasi si Deus illam crustam amovendo, sensum verbi sui cordi praebere vellet. Significat autem proprie immutationem, aut regenerationem rationalis animae. Cordis robur, Psalm. 73, pro animositate. Sic etiam dicitur cor leonis. Et contra, cor infirmum, pro afflicto et perterrefacto, Esaiae 1. Sic fieri cor fortium ut mulieris, Ierem. 48.

per cornu parvum in quarta bestia, putant significari Antichristum ipsum. Eadem ratione et Apoc 5, cornu regnum significat. Nec opinor aliter accipiendum esse illud Psalm. 149. Et exultavit cornu populi sui. id est regnum, aut etiam potentia populi sui. Quarto, Cornu salutis, significat potentiam salutarem. ut 2. Sam. 22. Et Psal. 18 vocat Psaltes Deum suum protectorem, cornu salutis: id est, salvatorem, potentiam, aut defensorem suum, praestantem sibi ex omnibus

in quarta bestia, putant significari Antichristum ipsum. Eadem ratione et Apoc 5, cornu regnum significat. Nec opinor aliter accipiendum esse illud Psalm. 149. Et exultavit cornu populi sui. id est regnum, aut etiam potentia populi sui. Quarto, Cornu salutis, significat potentiam salutarem. ut 2. Sam. 22. Et Psal. 18 vocat Psaltes Deum suum protectorem, cornu salutis: id est, salvatorem, potentiam, aut defensorem suum, praestantem sibi ex omnibus difficultatibus ac periculis salutem. Sic et Zach in suo

18 vocat Psaltes Deum suum protectorem, cornu salutis: id est, salvatorem, potentiam, aut defensorem suum, praestantem sibi ex omnibus difficultatibus ac periculis salutem. Sic et Zach in suo Benedictus, celebrat Deum, quod excitaverit cornu salutis in domo David pueri aut servi sui: intelligens potentiam salutarem, ipsum nempe Meschiam salvatorem, qui veros hostes Israelis, peccatum, mortem ac satanam vicit ac perdidit. Quinto, Cornu ponitur etiam pro praecipua parte, ac veluti flore alicuius rei. Sic significat etiam locum aut solum fertilissimum et praestantissimum.

cornu celebratur hic, tanquam prae omnibus aliis animalibus longe validissimum. Significat igitur per metaphoram, summum et invictum robur. Confringere cornua alicuius, est omnipotentia ac gloria spoliare eum. Psalm. 75. Cornua peccatoris confringam. Thren. 2. Confregit in ira furoris sui omne cornu Israel: id est, omnem potentiam, robur, decus, etc. Sublimare cornu. 1. Sam. 2. Sublimabit cornu Christi sui: id est, augebit et glorificabit magnifice potentiam eius. Cornua in quatuor angulis altaris praecipit fieri Deus Ex. 27. quorum qualis forma fuerit, ibi

robur. Confringere cornua alicuius, est omnipotentia ac gloria spoliare eum. Psalm. 75. Cornua peccatoris confringam. Thren. 2. Confregit in ira furoris sui omne cornu Israel: id est, omnem potentiam, robur, decus, etc. Sublimare cornu. 1. Sam. 2. Sublimabit cornu Christi sui: id est, augebit et glorificabit magnifice potentiam eius. Cornua in quatuor angulis altaris praecipit fieri Deus Ex. 27. quorum qualis forma fuerit, ibi cognoscere licet. Supplices ad altare confugientes, apprehenderunt cornua altaris: 1. Reg, 2. In corneis vasis habebant prophetae oleum quo

earum ponantur. quem idiotismum Linacer, factum pro dicto vocat: sicut et contra dictum pro facto, non raro ponitur. Ostendit autem peccatum per legem, deceptionem Pauli, hoc modo. Paulus antea studiosissimus quidem legis erat, eique obedire sedulo conabatur, nec etiam dubitabat se illi pro sui ingenii cordisve bonitate satisfacere abunde posse, atque adeo ipsi plenam obedientiam praestare, eoque modo omnino iustum esse: verum non satis intelligebat vel genuinum legis sensum, vel suam extremam cordis imbecillitatem, atque adeo regnans in se peccatum. Quare in media lege, sine lege se

inferos, ut ascenderet in altum, et consequeretur nomen super omne nomen. Phrasin hanc ipsamet Anna mater Samuelis ibidem exponit, per vulnerare et sanare. Deducere in pulverem, id est, perdere aliquem prorsus, Psal. 7. Haec de Hebraismis huius verbi, ratione adiunctarum vocum. Sui alioqui ratione, aut per se, nihil omnino habet obscuritatis, nisi quod per metaphoram aliquando significat gubernare, et ad felicem exitum ex difficultatibus perducere. ut Psal. 5, Deduc me in iustitia tua propter inimicos meos: pro, tege me, ut omnia iuste, pie ac salutariter

remanere, ex veris Dei cultorib. solum servari. Sic ibidem Dominus dicit, se sibi aliquot millia dereliquisse, aut reservasse. Non vidi iustum derelictum, Psal. 37. pro, destitutum omni divina ope, et in summis difficultatib. desertum. Ibidem: Non derelinquet eum in manu inimici sui. pro, non permittet ut in eum pro arbitrio grassetur inimicus. Derelinqui alicui. Psal. 11. Tibi derelictus est pauper: pro, reservatus, aut commendatus, ut eum omni ope humana desertum ipse tueare: vel cum omnes eum deserverint, restat ut

valde. pro, in profundo loco usque ad tertium diem latitabis. Descendere facere, pro deducere, in tertia coniugatione, crebrum est in Sacris literis, nec indiget exemplorum recitatione. Descendere gladio, pro interfici. Hag. 2. Et descendent equi et sessores eorum, quisque gladio proximi sui: pro interficientur, deiicientur in terram aut sepulchrum. Sic Latini Prosternentur dicunt. Descendent ab umbra eius omnes populi terrae: Ezech. 31. pro, deficient ab imperio eius gentes ipsi prius subditae. Descendere facere, pro detrahere Isa. 10, Descendere feci tanquam potens

preciosa, omnia grata tibi, et quaecunque habes in deliciis. Sic Threm. 1. et Iob 20. Dan. 11 dicitur Antichristus culturus esse suum Deum Maozim auro, argento, lapide precioso, et omnibus desiderabilibus. Non est finis divitiarum ex omnibus vasis desiderabilib. Nahum 2. Desiderabile argenti sui urtica possidebit: Oseae 9. i. domos sumptuosas, aut intima cubicula, ubi argentum suum reponere solebant: vel etiam ipsi thesauri eorum, alicubi in loco ignoto et inculto abiecti latitabunt, crescentib ibi spinis ac urticis. Desiderabile oculorum Ezech. 24. Polluo sanctuarium meum,

pro, vivere non desideratum aut amatum hominibus, inglorium: 2. Par. 21. Eadem ratione et Hebraismo, aut Regula etiam, Desiderium pro reb. desideratis saepissime ponitur: cuius Hebraismi plura exempla proponam. Desiderium illorum attulit eis, Ps. 78, pro, res desideratas, reddidit eos sui voti aut rerum expetitarum compotes. Mich. 4. Consecrabo Domino desiderium eorum: pro, opes ipsorum. Dan. 11. Dominabitur thesauris auri et argenti, omnibus desideriis Aegyptiorum: pro, reb desideratis, aut ingentis precii. Psal. 39. Liquescere facies ut tinea desiderium

dicatur: sive quia quamprimum cultus vitiatur, non iam Deus, sed idolum colatur. Nam verus Deus negat sibi eum cultum exhiberi, aut placere. Sic recte dicimus nunc, Iudaeos et Turcas (quantumvis clamitent se verum Deum creatorem caeli et terrae colere) tamen eos colere idolum ac figmentum cordis sui, cum negent Patrem domini nostri IESU CHRISTI esse verum Deum. Verissimum enim est, quod qui non habet aut honorat filium, is nec patrem quidem habeat aut honoret, teste ipsomet Christo unico praeceptore. Sic intelligunt aliqui illud Exod. 32, Isti sunt dii tui Israel, quasi dixisset Aaron:

religione, et denique etiam mira varietas et inconstantia cogitationum, animi motuum ac tentationum. Praeterea per metaphoram aut similitudinem quandam diabolicae calumniandi malitiae, etiam ad malos homines aliquando haec vox transfertur: sicut Christus Ioan. 6 Iudam vocat diabolum, qui huius sui artificii praeclarum specimen dat, cum unctionem Domini sub specie iuvandi pauperes calumniatur, tanquam intolerabilem luxum ac profusionem eleemosynae ac beneficentiae hominum: sua interim furta ac peculatum quaerens. Porro Paulus Actor. 13 vocat magum Elymam, filium diaboli: quia impuro ore

varias significationes. Interdum enim adhibetur vitandae suspicionis blasphemiae: ut Romanorum tertio: Num iniustus Deus qui inferat poenam? (humano more loquor) Absit, etc. interdum fugiendae invidiae causa. veluti quum cogitur Apostolus de suis gestis aliquid dicere, ut muneris sui autoritatem asserat, solet praefari, se in ea re cogi ex hominum consuetudine loqui, quamvis in diversum finem: ut 1. Cor. 15, et 2. Corinth. 11. Nonnunquam vero utitur hac formula loquendi, quum docendi causa exemplum aliquod ex communi hominum usu petit: ut Rom. 6. et Galat. 3. Item

dignitas consideratur. Secundum legem nemo est vere dignus apud Deum ullo beneficio, sed potius omnes aeterno exitio: quia si ille iniquitates observârit, et iudicium intraverit, nemo subsistet. Sed secundum gratiam ac Evangelium, Deus omnes contritos et credentes dignos censet beneficiis filii sui, solosque incredulos et incontritos excludit. Dignatur aut Non dignatur aliquis aliquid facere, dupliciter accipitur. Alias enim, prae superbia aliquis non dignatur aliquid facere, statuens illam actionem esfe infra sua dignitatem: Alias contra, prae nimia humilitate, sentiens illam rem

Qui remissus est in opere suo, frater est domino dissipanti pro, ignavus: perinde perdit res suas ut prodigus. Dominus intelligentiae: Ecclesiast. 7. Vena vitae est intelligentia domino suo. id est, sum morum bonorum causa est prudentia prudenti. Ut lapis preciosus est munus in oculis domini sui, quocunque sese converterit, prospere aget: id est, coram donante munus. Vult dicere, nihil non muneribus effici posse. Dominus irae, pro iracundo, habente iram, et non cohibente iram aut alios affectus. Ne fias socius domini irae, nec ambules cum viro furorum. pro, ne te adiunxeris

qui venit in nomine Domini. ubi non id dicitur, impios Iudaeos aliquando agnituros et accepturos esse Christum: sed id tantum adfirmatur, Christum esse, deposita illa sua humili specie corporalis vitae, in qua eos solicitavit, et blandissime invitavit, rediturum in regnum ac gloriam patris sui, in eaque tamdiu et tanta incrementa accepturum, ut tandem Iudaei volentes nolentes, gementesque ac dolentes, sint agnituri, eum revera esse illum divinitus missum iudicem, ac Dominum totius mundi. Non ergo praedicitur Iudaeorum conversio, sed Christi ad patrem reditus et glorificatio supra et

Non cupit nimirum aeternitatem in hac vita, sed tristem illum aeterni exitii somnum deprecatur. Ipsum quoque additum ibi remedium illuminationis, satis ostendit agi de dormitione aeternae mortis. Dormire cum aliqua, coitum saepe significat. Deuter. 27. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui. Somnum alicuius frangi, Danielis 2. Fugere somnum ab aliquo, Esther 6. Sic Dan. 6. Rapi somnum, Psal. 139. Rapitur somnus eorum, nisi ruere fecerint. id est, non possunt dormire, aut omnino conquiescere, nisi dent damnum. Dormire aliquando etiam interire significat. ut

pro eodem prius dixerat, Neque malignum erit cortuum, cum dederis ei. Dura videre, pro experiri, perpeti tristia. Psal. 60. Videre fecisti populum tuum dura. pro, dure et aspere eum afflixisti. Durities cordis: pro pertinaci pravitate Hier. 13. Qui ambulat in duritie cordis sui. Hierem. 26. Et ambulastis post duritiem cordis vestri mali, ut non audiretis me. Cor impiorum dicitur a Scriptura durum, lapideum, adamantinum: quia nullis monitionibus, adhortationibus, minis, promissionibus aut poenis, veluti malleis quibusdam Legis frangi aut conteri potest, ut

pugnabitque bella nostra. Sic Psal. 144. Et non egrederis cum exercitibus nostris. id est, non iuvas, non regis, non facis nos vincere. Sic et Psal 60. Non ne tu qui proieceras nos, et non egrediebaris cum exercitib. nostris, quia Deus est dux et gubernator populi sui. Egrediens ad bellum: pro, spiritus ad militiam, Num. 1: ubi actio pro potentia ponitur. Quod egredietur ex ore vestro, facietis. id est, quod promiferitis aut voveritis: Deut. 23. Egressionem labiorum tuorum custodies. Sic Hier. 44. Omne quod egredietur exore nostro faciemus. Non

EQUUS vox aliquas nonnihil peregrinas loquutiones praebet Hebraeis. Nam primum equus, tanquam animal bellicosum, ferox robustum simul et velox, crebro significat quodvis humanum, praesertim militare, auxilium. Sic dicitur, Fallax est equus ad salutem, et in multitudine roboris sui non salvabit. Ascensores equorum vocantur equites, Ezech. 38. Equum saepe ponunt pro equite, ut Fecit Absolom currus et equos: 2. Sam. 15. id est, collegit multos equites. Equus et mulus, pro quovis bruto, animali, aut hominibus obbrutescentibus. Psal. 32. Ne sitis

die illa, et filii Israel. pro, cum filiis Israel. Cum tamen: 1. Samuel 12. Et Dominus Deus vester rex. pro, cum Dominus sit vester rex. Propterea: Genes. 29. Nunquid quia frater meus es, et servies mihi? pro, propterea. Hieremiae 11. Et iverunt unusquisque in pravis cogitationibus cordis sui: et adducam super eos omnia verba foederis huius. id est, propterea adducam. ETIAM, nonnunquam aliquid idiotismi habet, qui explicandus est. Etiam ego: 1. Sam. 12.

et evasio? 2. Paralip. 30. et revertetur ad evasionem, quae remansit nobis e manu regis Assur. In evasionem esse, Genes. trigesimosecundo: Si venerit Esau ad turmam unam, et percusserit eam, tum erit turma quae remanserit in evasionem. id est, salva remanebit, elapsa fuga, dum periculi sui admonetur pereuntium clade. Evasionis homines. Esdrae octavo. Ut relinqueret vobis homines evasionis: id est, aliquos qui evaderent periculum. Evasor aliquando significat fugitivum, qui ex praelio aufugit. Iudicum 9, Dominatus est evasor fortibus populi: id est, qui antea ut imbellis

1 Corinth. 1. Quemadmodum testimonium Christi confirmatum fuit in vobis. Ubi secus vertit Erasmus, nempe his rebus confirmatum fuisse in illis testimonium Christi, cognitione scilicet, ac verbo. Sed aliter sonant verba, quae si non torqueantur, facilem habent sensum: nempe quod Evangelii sui veritatem Deus consignaverit inter Corinthios, ut certior fieret. Dupliciter autem id fieri potuit: vel per miracula, vel per interius Spiritus sancti testimonium. Videtur Chrysostomus de miraculis accipere. Sed latius patet. Ac primo quidem certum est, confirmari Evangelium proprie apud nos

Ponitur enim nonnunquam pro obtemperare, aut morem gerere. ut 1. Reg. duodecimo: Et non exaudivit rex populum. id est, non imminuit tributa. Ponitur et nonnunquam pro, dare petita bona: ut Eccles. 5. Non multum recordatur dierum vitae suae, quia Deus exaudit eum in laeticia cordis sui. pro, largitur laeticiam. Optima enim auditio est, ipsorum petitorum bonorum impetratio. Oseae secundo hic Hebraismus cohaerenter aliquoties repetitur. inquit enim ibi Deus: Exaudiam caelos, et ipsi exaudient terram, terra vero exaudiet triticum, vinum et oleum, et haec exaudient ipsum

regibus perdurarunt, de quibus toties legitur in libris Regum, quod pii quidem fuerint, et quae recta sunt egerint, idololatriasque passim aboleverint, et verum cultum instauraverint, veruntamen excelsa non aboleverint. Fuerunt nihilominus quaedam excelsa etiam ante Salomonem. nam Salomon initio sui regni profectus est in illud excelsum, quod erat in Gabaon. 2. Paralip. 1. Psalmo septuagesimo octavo habetur, Aedificavit sicut excelsa sanctuarium suum. id est, ita sublime ac conspicuum fecit, sicut sacella sita in summis montibus a longe cernuntur. In excelsum. 2. Paral. 20 et 26.

eius: ut Genesis 19. Etiam in hoc suscepi faciem tuam. scilicet, in servanda Zoar, et Genesis 32, Forte suscipiet faciem: id est, fiet mihi placatus, exaudiet me. Sic Proverb. 6. Non suscipiet zelotypus faciem muneris. Ex hac significatione est, quod graves et authoritate praeditos viros Ne sui panim, susceptos aut levatos facie vocant: id est, qui facile impetrant, efficiunt et obtinent sua autoritate, quod petunt. Deprecabuntur faciem tuam multi: id est, coram te fient supplices, vultum tuum intuentes, ut eis innuat. Iob 11. Contra autem, Avertere faciem, est, non admittere

Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12 dicitur, quod Deus cum Moyse loquatur a facie ad faciem: id est, tum familiariter, tum amplissimam quandam sui noticiam ei communicando. Additur ibi explicatio in verbis, Sicut amicus cum amico, qui se coram aspiciunt. Faciei angelus. Isaiae 63, dicitur angelus faciei Dei servasse et liberasse populum Israeliticum: ubi credo necesse esse intelligi ipsum filium Dei, qui solus fuit illa petra, comitata

4. Altera pars iuvenum in opere faciebant. pro operabantur. Facere praeceptum, pro violare. Levit. 5. Si anima peccaverit, et fecerit unum ex praeceptis Domini, quae fieri non debent, etc. id est, violaverit unum ex praeceptis Dei. Quod unusquisque fecerit, recipiet. id est, sui operis vitaeque bonae aut malae praemium. Facere pro acquirere, sicut et Latini Facere rem, aut facere quaestum, Gen. 12. Animas, quas fecerunt in Charan. Gen. 30, Et nunc quando faciam etiam ego domum mihi. pro, acquiram aliquid mihi. Sic 1. Reg. 1. Fecit sibi currus et equites.

ipsa Dominica, sive sint dies festi, sive non. FERRUM, notum metallum ac vox, generat quosdam idiotismos, et nonnihil obscuras loquutiones. Ferrum et aes calceamenta tua, Deut. 33. pro, abundabis hisce metallis in necessarios usus. Ferrum ferro acuitur, ita vir acuit faciem amici sui: Proverb. 27. Collatio aut similitudo est, ostendens homines mutua conflictatione, conversatione, colloquio ac institutione fieri peritiores aut exercitatiores. Levare ferrum super lapides: pro, caedere aut sculpere lapides. Deut. 27. Iosuae 8. Prohibet ibi Deus fieri altare ex lapidibus

CHRISTI, periphrastice pro fide accipitur, 2. Pet. 2. Refugerunt ab inquinamentis mundi per agnitionem Domini et servatoris nostri IESU CHRISTI. 2. Petr. 3. Crescite in gratia et cognitione Domini et servatoris IESU CHRISTI. Eph. 1 Det vobis spiritum sapientiae et revelationis per agnitionem sui, illuminatos oculos mentis vestrae. Eph. 4 Donec perveniamus omnes in unitatem fidei, et agnitionis filii Dei. Col. 1. Ut impleamini agnitione voluntatis eius, in omni sapientia et prudentia spirituali. 1. Tim. 2, Vult omnes ad agnitionem veritatis venire. Sapientia Dei, quae e

amantem, et summa misericordia suavissime complectentem nos Deum: qui adeo dilexerit mundum, ut unigenitum filium nobis, in summam miseriam et ignominiam sit largitus, ut eum fide excipientes et amplectentes salvemur: quique tanta cura et ardore nos complectatur, ut potius mater infantis sui quâm ille nostri oblivisci, nosve negligere possit. Quis vero omnes ingentium bonorum pollicitationes, omnia blandimenta, lactationes, consolationes invitationes, et dulcissima allectamenta ac lactamenta Evangelii recensere posset, quibus nos Deus ad sese et accipienda sua ingentia bona

43. Deuteron. 13. Iudicium 8. Psalmo 69. Similis loquutio est filius patris. Genesis 41. Filius nobilium, Ecclesiast 10. Beata terra, cuius rex est filius nobilium, id est, fortis, generosus. Filii populi, id est, populares. Levitici vigesimo: Succidentur in oculis filiorum populi sui. id est, cernentib. suis popularibus. Numeri 22. In terra filiorum populi sui. id est, in sua patria. Iudicum 14. Aenigma proposuisti filiis populi mei. pro, popularibus meis. Isaiae 22. Ne consolemini me super populatione filiae populi mei: id est patriae. Sic porta filiorum populi mei.

Genesis 41. Filius nobilium, Ecclesiast 10. Beata terra, cuius rex est filius nobilium, id est, fortis, generosus. Filii populi, id est, populares. Levitici vigesimo: Succidentur in oculis filiorum populi sui. id est, cernentib. suis popularibus. Numeri 22. In terra filiorum populi sui. id est, in sua patria. Iudicum 14. Aenigma proposuisti filiis populi mei. pro, popularibus meis. Isaiae 22. Ne consolemini me super populatione filiae populi mei: id est patriae. Sic porta filiorum populi mei. pro, ubi plerunque populares mei stare aut convenire solent. Filius senectutis,

est, fortiter facere. Sic calcare in fortitudine, Indicum 5. Ingredi in bellum cum fortitudine, Psalmo 71, Clamare ad Deum in fortitudine, Ionae 1. Praeco clamabat in fortitudine: pro, alta voce, fortiter. Ezech. 1. Sic Isaiae 11. Elevavit manum suam super flumen in fortitudine spiritus sui: id est, robore venti, qui dividat flumen. Civitas fortitudinis, Isaiae 17. pro munita. Opus fortitudinis, Esther 10. Fluvius fortitudinis, Psalmo 74. Vir fortitudinis. Abduxit in captivitatem omnes viros fortitudinis, 2 Reg. 24, et 1 Regum 1, ac 1 Paral. 10, et 2. Paral. 14.

et timuistis: pro, non succuristis in adversis. Deinde significat distribuere fractum panem, ut Isaiae 58, Frange esurienti panem tuum: id est, distribue eleemosynam, iuva pauperes et egentes. Quia vero Christus in coena panem fregit et distribuit, ideo mox etiam crucifixionem corporis sui, fractionem vocavit inquiens: Quod pro vobis frangitur. quia ea passio fuit, ac est, quaedam distributio ingentium bonorum. Inde quoque factum est, ut et administratio huius coenae, fractio panis in Sacris literis vocetur. Dubium nihilominus est Actorum 2. cum dicitur, Erant perseverantes

pro effectu, ac etiam praemio, aut poena debita bonis malisve operibus, veluti per quandam metaphoram ponitur, ut Proverb. 31, De fructu manuum suarum emit agrum: id est, de effectu operae, aut lucro manibus suis quaesito. Sic ibidem, Date illi de fructu manuum suarum: id est fruatur praemio sui laboris, manibus suis peracti. Sic fructus impii dicitur perturbatio, Proverb. 15. id est, praemium, compensatio malae eius vitae. Coniungitur porro vox haec cum variis vocibus, eoque etiam diversas phrases aut idiomata efficit: ut, lignum vel arbor fructus, Genes. 1. pro arbore frugifera.

soleant fundere aquam dominis loturis, super manus. Uno igitur opere totum munus famuli indicatur. Simul vero intelligitur inde, quod praecipuum est, nempe eum fuisse intimum discipulum tanti viri. Similis ferve loquutio est, eum David in Psal. 81 dicit, Moab esse ullam lavacri sui: id est, unum ex vilioribus instrumentis suae domus, quo ad sordidissima munia utitur. FUNIS, et funiculus, linguae Hebraeae idiomate non raro pro possessione, divisione, aut etiam limite ponitur: idque ideo, quod Iudaei terram promissam olim

Ecclesiae, ex Deo. Sensus igitur in loco Isaiae videtur esse: filii generationem ex patre esse prorsus ineffabilem, sicut omnes patres testantur: quorum testimonia collegi, contra eos qui ociose comminiscuntur, filium a patre cogitatione esse genitum, dum pater semet intuetur, et quandam imaginem sui concipit aut fingit: quam haeresim Marcionis etiam Irenaeus refutat. GENS, primum proprie accipitur pro hominum maxima multitudine, in una aliqua regione vivente: ut Genes. 2, Num. 14, Faciam te in gentem magnam: item, Ponam te in gentem robustam: Deut. 9. pro, efficiam ut ex te

ac celebrantur ab hominibus, vel quia possessorem suum efficiant gloriosum. Sic Christus dicit unum quempiam florem agri elegantius esse vestitum, quam fuerit Salomon in illa sua tanta gloria. Sic Esther 1, Assuerus dicitur parasse grande convivium, ut ostenderet divitiam gloriae regni sui: id est, praegrandes divitias, gloriosas divitias, aut etiam divitias gloriosi sui regni. Sic Psalmus 49 dicit, Non descendet gloria ipsius cum eo in infernum. Genes. 31, dicunt filii Laban, Iacobum fecisse omnem illam gloriam de rebus patris sui: id est, illam tam amplam rem familiarem.

Sic Christus dicit unum quempiam florem agri elegantius esse vestitum, quam fuerit Salomon in illa sua tanta gloria. Sic Esther 1, Assuerus dicitur parasse grande convivium, ut ostenderet divitiam gloriae regni sui: id est, praegrandes divitias, gloriosas divitias, aut etiam divitias gloriosi sui regni. Sic Psalmus 49 dicit, Non descendet gloria ipsius cum eo in infernum. Genes. 31, dicunt filii Laban, Iacobum fecisse omnem illam gloriam de rebus patris sui: id est, illam tam amplam rem familiarem. Isaiae 10. Ubi relinquetis gloriam vestram? id est, gloriosam opulentiam, de qua

convivium, ut ostenderet divitiam gloriae regni sui: id est, praegrandes divitias, gloriosas divitias, aut etiam divitias gloriosi sui regni. Sic Psalmus 49 dicit, Non descendet gloria ipsius cum eo in infernum. Genes. 31, dicunt filii Laban, Iacobum fecisse omnem illam gloriam de rebus patris sui: id est, illam tam amplam rem familiarem. Isaiae 10. Ubi relinquetis gloriam vestram? id est, gloriosam opulentiam, de qua tantopere gloriamini. Gloria nomen substantivum, aut abstractum pro concreto aut adiectivo ponitur Psal. 111. Gloria et decor opus eius id est, opera eius

inquit: In die illa erit germen Domini in gloriam et decorem. id est, gloriosum et inclytum. Gloria et gloriatio duplex est: alia quidem primaria ut summi gradus, alia vero secundaria, ut et aliae multae res duos quosdam gradus habent. Nam Gloriari de aliqua re, aut facto, est, alicuius sui boni magnitudinem agnoscere, de eo sibi placere, seque beatum putare, et insuper id ore apud alios depraedicare. Sic alius gloriatur in aut de alia re. Sed Deus Hierem. 9, et Paulus 1. Corinth. 1. prohibet omnes in quoquam alio gloriari, quod ad summum gloriationis gradum attinet, quam in

voce GRUS. HOC et HOC FECI, sicut hoc et illud: talibus phrasibus volunt prolixiorem formam rei aut actionis compendio denotare. Genes. 6 de arca legitur: Hoc, facies eam. id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum hoc

Exod. 2, indicans, nihil omnino esse contra ius ac fas agendum, respectu aut misericordia paupertatis eius. Honoratus facie scribitur fuisse Naaman Syrus, lib. 2. Reg. cap. 5. i. reverendus, et suo regi acceptissimus. Elevari corde ad honorificandum, est inflatum admiratione sui, dignum se putare summo honore ac gradu. lib. 2. Par. cap. 25: Percussisti Edom, tunc elevavit te cor ad honorificandum. Honorabilia loqui. i. eximia, praeclara et laudabilia: Prov. 8. Sic et in Psal. 87 dicitur, Honorabilia dicta sunt in te: i. vera doctrina

quod vi stuprare. ut Gen. 34 legitur Et vidit Dinam Sichem filius Hemor Hevaei, princeps regionis, et rapuit eam, et dormivit cum ea, et humilia ulteam. Sic et Deuter. 22 accipitur, humiliare uxorem proximi sui. Tertio, Humiliare pro affligere ut Psal. 119, Bonum est mihi Domine, quod humiliasti me, ut disce rem iustificationes tuas. Item: Credidi, ideo locutus sum, sed humiliatus sum nimis. Sic Gen. 29 dicit Lea: Vidit Dominus humilitatem meam, ideo vocavit nomen eius Ruben i.

sortis homines, aut etiam contra eos qui alio qui cruce pressi sunt. Sic Zophoniae 2: Quaerite Dominum omnes humiles terrae, qui iudicium operati estis. Quarto, Humiliare se crebro significat in Sacris literis, vera contritione agnitis peccatis, ac ira Dei perterrefieri, abiecta omni fiducia sui, securitate ac superbia, esse demisso animo: in quo sensu et praecedens humiliatio Hagar sub manu Sara accipi potest, ut scilicet se ei supplicem subiiciat. Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum,

meis. i. abiectus non superbus contra Deum, etc. Sic Iob 22. Humilem oculis servat Deus. i. qui non est superbus, nec etiam ipsis oculis et sublimi aspectu superbiam cordis declarat, ut alio qui plerunque fieri assolet. Contrarium est, altitudo oculorum, et superbos mente cordis sui. Sic Petrus inquit: Humiliemini sub potenti manu Dei. quib. verbis non tantum vera animi contritio poscitur, sed etiam summa patientia sub cruce, ut toleranter feramus ea omnia onera, quae Deus nobis pro sua bona voluntate imposuerit. Humilis, saepe utramque significationem complectitur,

felicitatem. Talis fuit ille Pharisaeus, qui cum publicano in templo orabat, gratias agens Deo pro suis donis: et ille dives, qui se putabat legem inde a iuventute servasse. Item Paulus ipse, ante conversionem. Huiusmodi sunt multi etiam in vera Ecclesia, qui non vere semetipsos cognoscentes, aut sui veteris Adami malitiam cernentes, nec etiam verum sensum aut intellectum pietatis habentes, putant se vere ac ex animo agnoscere et sincere colere Deum. Altera divisio hypocrisis et hypocritarum est, quod alii etiam docent, amplectuntur ac promovent hypocrisin. i. simulatam pietatem. quales

sub hoc nomine non revelasse. cuius dicti variae interpretationes afferuntur. Mihi autem maxime hae duae probantur: quod vel revera hoc nomen patrib. ante Moysen non fuerit revelatum, etiam si Moyses postea scribens historiam Geneseos, crebro hac voce utatur: sicut solent recentiores scriptores, sui temporis sermone ac nominibus locorum interdum et personarum in describendis vetustissimis rebus gestis uti. Vel si sonus ipse nominis notus fuit, tamen mysterium etymologiae non satis fuit illis notum: nempe quod hic ipse Dominus loquens et agens cum patriarchis, sit futurus ipsorum unicus

est, homines ad publicam poenitentiam vocare. Solebant enim, praeter illas constitutas dies afflictionum, etiam suo arbitrio sacerdotes et magistratus, in omnibus gravioribus periculis, indicere populo solenne ieiunium, admonere de agnoscendis ac deplorandis publicis ac privatis peccatis: quem sui animi dolorem publicis ac externis notis testabantur sordidati, aut etiam in cilicio aut sacco incedentes, cinere se aspergentes parciusque et viliori cibo utentes. Tunc etiam frequentius conveniebant ad audiendum verbum, et sacrificia offerenda, faciendasque eleemosynas: tunc instaurabant

pravas ac impuras Satanae, mundi, et veteris Adami sordes in homine reliquas adurat et consumat. Ideo dicit Baptista, Christum baptizaturum esse Spiritu S. et igne. i. ardentib. motib. charitatis et zeli in corde excitatis. Sic Iere. dicit, se voluisse tacere verbum Dei: sed exarsisse in medio sui, ut ignem clausum: ubi zelus et conscientia excitata indicatur. Sic Psal. 9. Accenditur ut ignis zelus. In hoc sensu de sale ac igne Spiritus aliqui intelligunt illud Mar. 9, Omnis igne salietur Recte autem possis intelligere etiam de Verbo, tentationibus, ac cruce nam ista

spiritum Dei refingi debeat. Sic et Col. 3. inquit: Ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit illum. Sic et Rom. 8 dicitur, quod Deus nos faciet conformes imagini filii sui: id est, perinde glorificabit. Hic enim intelligimus imaginem Dei esse illud ipsum, quod in nobis instauratur: nempe spiritum mentis, seu illud novum ac spirituale cor (id est, animam rationalem, quam Scriptura in corde collocat) quod nobis

pro tot peccatis debeat, eamque summam severissime ab illo flagitare: ac ni protinus perfectissime praestet, ei aeternos carceres torturasque minitari. Postremo cogita, ibi mediatorem â tali infelice peccatore per fidem compellatum, in medium progredi, ac a patre suppliciter petere, ut sui thesauri persolutio aut iustitia in illum egentem peccatorem transferatur. Qua igitur obsecro tandem alia ratione illa translatio persolutivae iustitiae fieri potest, quam per imputationem, aut rationalem vel decreto factam communicationem et adscriptionem? Haec non est nostra, sed ipsius

severae Dei iustitiae) amplissimo λύτρῳ aut precio redemptionis, nempe iustitia obedientiae ac passionis suae, quam solam monetam ille flagitat, nos ex illo teterrimo carcere ac catenis infinitarum miseriarum liberavit, et in longe lautissimum convivium sui caelestis patris transtulit. In qua rei huius nostraeque conditionis forma ac explicatione perfacile est animadvertere, nos illam amplissimam persolutionem precii, pro nostra redemptione depensam, non aliter in nos transferre potuisse aut posse, quam si fide ceu mendica manu precario eius in

vel ex eo apparet, quod res ingens, ac ipsimet Domino pene importabile onus fuit, quod nostra peccata aut iniustitia sunt ei imputata. Tota quoque Scriptura clamat rem ingentem esse imputari aut non imputari, seu condonari alicui iniustitiam: igitur etiam imputari alicui a Deo iustitiam filii sui ingens bonum est, ex quo tota nostra salus dependet, quippe quae tum res preciosissima est, tum etiam nobis potetissime imputatur. XII. Sicut securae conscientiae remissionem peccatorum non magnifaciunt: ita contra, contriti at perterrefacti homines, impellente eos etiam ipso Spiritu S. nihil

Satyricum, rapacitatem ac poenas corui columbae, aut columbarum simplicitatem innocentiamve coruis imputare vellet. Nullus, quantumnis magnus monarcha habetius imputandi latronis alicuius facinora ac poenas, suo innocentissimo filio: vel contra, innocentiam, obedientiam ac iustitiam praemiaque sui dilectiss. optimique filii, per imputationem transferendi in aliquem latronem, piratam, aut grassatorem, eique insuper adoptionem et haereditatem filio debitam tradendi. At solus Deus habet sumitque sibi id ius, liberrime ac potentissime: idque nova quadam ac plane ineffabili dispensatione, ut

ac potentissime: idque nova quadam ac plane ineffabili dispensatione, ut totius mundi omniumque mortalium scelera ac iniustitiam, in filium suum per imputationem transferat, eumque non tantum reatu, sed et omnibus longe tristissimis poenis, a toto genere humano praestandis, oneret: et contra, ut sui dilectissimi filii obedientiam iustitiamve scelestissimis peccatoribus per imputationem donet, eosque in filios recipiat, et tandem amplissimis praemiis aeternae gloriae, debitis iustitiae filii suae ornet ac beet. Quod est ingens mysterium omnique humanae sapientiae ac rationi non tantum

intelligens id probat, et vel illos probos pro improbis, vel contra sceleratos pro iustis habet: sed illos magis poena quam culpa, idque insuper contra omne ius ac fas liberatos esse dicet. At vero cum Deus peccata iniustitiamve iniustis non imputat, seu condonat, aut etiam contra iustitiam filii sui eisdem imputat, adscribitque verissimum profecto est, eosdem revera coram Deo adeo reali sua iniustitia per imputationem liberatos esse, et contra imputativa iustitia Christi iustificatos ornatosque ut multo sint mundiores iustioresque quam ipsemet Simon pharisaeus, cui

aut potius infinitum valeat, ea est: quia ipse est Dominus ac creator caeli et terrae, solusque habet tum ius, tum et omnipotentem efficaciam potentissime mittendi condonandique peccata, seu non imputandi iniustitiam, et imputandi adscribendique nostram iniustitiam filio suo, et vicissim filii sui iustitiam nobis. Cum vero Deus est pro nobis, quis aliquid contra nos poterit: cum ille nos iustificat, quis nos accusare aut condemnare audebit, aut eius iustificationem absolutionemve redarguere audebit? Ne igitur in hac tota expositione, ex humanae imputationis vanitate, de divina nimium

Dei, tota rerum natura maiora firmioraque esse, et solum Deum habere ius vere ac potenter tum condonandi, seu non imputandi alicui suam realissimam iniustitiam tum eandem alii imputandi: tum denique alienam iustitiam, praesertim autem dilectissimi filii sui, per imputationem longe efficacissimam in nos peccatores in iustissimosque praepotenter transferendi, nobisque praemia aeternae gloriae suo filio debita adscribendi et largiendi. Haec iam paulo prolixius de imputatione disserui, adiecta etiam aliqua rerum tractatione, quae

INDUCERE super aliquam terram gladium aut famem Ezechielis 33, id est, excitare aut immittere ei bellum. Inducere in tentationem, in Dominica oratione, permissionem significat: ut in Regulis proprio Canone ostendi, quod scilicet saepe verba agentia tantum permissionem aliasve causas sui effectus denotent, non autem semper ipsummet actum. INDUERE, varia habet significata: sed tamen ferme omnia in illis duobus generibus conveniunt, quod significet vel ornari aliquem aliqua re, vel eam illi penitus arctissimeque adiungere, ut propriam: sicut homo induit, sibique

tenerentur. Verum omnia ferme verba ei propalam reclamare videntur. Nam spiritus vivificatus mortificatae carni oppositus, omnino ipsam sanctam Christi animam proprie significat. Est vero hic diligenter observandum, quod non dicit a carne mortificatum, aut a spiritu vivificatum: sed in illa quidem sui parte mortificatum, in hac vero vivificatum, ut supra exposui. Deinde animam Christi descendisse ad inferos, articulus fidei est: quantumvis eum ille, cum suae farinae sodalibus astuta quadam interpretatione plane tollat. Praeterea vox Profectionis, multo melius animae Christi in passione

donec maturescat in virum perfectum. INORDINATI dicuntur Paulo, 1. Thessal. 5, qui neglecta sua functione ac opere, veluti deserta sua statione ubi sudare debebant, alios, atque adeo totum coetum turbant, vel gratis victum aliunde petenda, aut alioqui non servando leges vel metas sui muneris ac status. Tales iubet admoneri sui officii Sed 2. Thess. 3 iubet simpliciter vitari inordinate ambulantes: ubi videtur maior quaedam malitia notari. Forte quia prius illos inordinatos frustra moneri curaverat: ideo iam, ut desperatos, vitari praecepit. Ibidem quoque negat se

INORDINATI dicuntur Paulo, 1. Thessal. 5, qui neglecta sua functione ac opere, veluti deserta sua statione ubi sudare debebant, alios, atque adeo totum coetum turbant, vel gratis victum aliunde petenda, aut alioqui non servando leges vel metas sui muneris ac status. Tales iubet admoneri sui officii Sed 2. Thess. 3 iubet simpliciter vitari inordinate ambulantes: ubi videtur maior quaedam malitia notari. Forte quia prius illos inordinatos frustra moneri curaverat: ideo iam, ut desperatos, vitari praecepit. Ibidem quoque negat se inordinate ambulasse, sed labore suo victum

quia perinde circumsessa erat a gentilium populis in circuitu habitantibus, ac a mari insulae circumfunduntur. Isaiae 20. Tunc dicet habitator insulae huius, Ecce sic opprimitur fiducia nostra, ad quam confugimus, ut liberaremur ab Assyrio. INTEGRUM id dicitur, quod nulla ex parte sui est diminutum, mutilatum, mancum: aut alioqui laesum, debilitatum, ac convulsum. A' rebus porro corporeis ad animi sinceritatem translatum, significat tum ex animo probitati vacantem, tum et alioqui nullo malo vitio usquam contaminatum. Vertere hac voce solent Hebraeum

erat משכיל maschil, prudenter ac considerate agens prae omnibus servis ac ducibus Saulis. 1. Reg. 3. Postulasti tibi intelligentiam ad audiendum iudicium: id est, peritiam recte iudicandi et regendi. Sic Deus iubet populum Israeliticum custodire doctrinam sui foederis, Deut. 29. et Iosuae cap. 1: Ut omnia quae agunt, prudenter et feliciter efficiant. Possis tamen exponere etiam de ipsa sola intelligentia, nam ex verbo Dei de omnibus rebus agendis aut omittendis feliciter iudicamus, accedente etiam Dei

propter conscientiam: tam etsi etiam ibi veram percontaionem notat. Iohan. 16, Apostoli dicunt: Ecce nunc videmus quod scias omnia, et non habes opus ut quis te interroget. videtur hoc absurde dici. nam periti, non imperiti interrogandi sunt. Sed hic interrogare idem est, quod cordis sui dubia patefacere, ut solent discendi cupidi: quae cum Christus pro sua divinitate nosset, nihil attinebat ei proponi. Dicunt igitur Apostoli, nihil esse opus ut ipsi, propositis Christo quaestionibus, consulant eum: illum enim praevenire eos, et ultro eorum cordis dubitationes eis indicare,

id est, gratis per fidem Deo acceptus et reconciliatus esse, ut et Hebr. 11. exponitur. Sic Exod. 33, Moyses dicitur invenisse gratiam coram Deo. Sic et mater Samuelis 1. Sam. 1, Inveniat ancilla tua gratiam in oculis tuis. Genesis porro 39 dicitur Iosephus invenisse gratiam in oculis Domini sui: quod non potest de gratuito favore aut acceptatione intelligi, cum Iosephi sedulitas, fides et probitas domini sui favore dignissima fuerit. Nec vero etiam Latinis Invenire, aut Graecis εὑρεῖν, tantum de re quaesita dicitur. unde

invenisse gratiam coram Deo. Sic et mater Samuelis 1. Sam. 1, Inveniat ancilla tua gratiam in oculis tuis. Genesis porro 39 dicitur Iosephus invenisse gratiam in oculis Domini sui: quod non potest de gratuito favore aut acceptatione intelligi, cum Iosephi sedulitas, fides et probitas domini sui favore dignissima fuerit. Nec vero etiam Latinis Invenire, aut Graecis εὑρεῖν, tantum de re quaesita dicitur. unde εὕρημα fortuitum et insperatum lucrum significat. Quare Invenire gratiam recte plerunque

commodis et voluptatibus vacabant, nihil prorsus curantes publica populi Dei damna et calamitates. Posset tamen aliquis dicere, ibi Ioseph significare fratrem, aut quemvis proximum: et esse quandam allusionem aut similitudinem ad Patriarchas, qui olim non curaverunt dolorem, lachrymas et preces sui fratris Ioseph, cum eum primum interficere voluerunt, postea vendiderunt. Psalmo 80, Qui ducis sicut oves Ioseph: necesse est accipi pro toto populo. Sic Psal. 81, Et testimonium in Ioseph posuit illud. Ob hanc eandem causam et Rachel, mater Ioseph, videtur significare totum

furoris, sicut ille ait, ira brevis furor est. ut 1 Sam. 28, Nec fecisti iram furoris tui in Amalec: id est, Dei valde irati sententiam aut mandatum contra Amalec non es executus. ubi ira furoris, pro gravissima poena aut vastatione Dei ponitur. Iosuae 7, Aversus est Deus ab ira furoris sui. i. placatus est post punitum Achan. Sic Moyses dicitur egressus a Pharaone cum ira furoris: pro, vehementissime commotus. Addere adhuc ad tram furoris Domini, Nahum 3. pro, vehementissime commotum, etiam magis inflammare novis peccatis. Dicitur et furor alicuius irasci, Num. 22.

ad eum in ira fortitudinis suae: id est, magno impetu. Sic Habacuc tertio. In ira incessisti super terram, in furore triturasti super gentes: pro, valde iratus. Isaiae sexagesimo. In ira mea percussi te, et in beneplacito misertus sum tui. Sic 1 Samuelis vigesimo. Surrexit in ira furoris sui: pro, vehementissime iratus. In ira alicuius esse aliquem. Hieremiae trigesimo secundo. Quoniam in furore meo et ira mea fuit mihi haec civitas, a die qua aedificaverunt eam: pro, semper ei fui valde iratus ac infensus. Irasci fecerunt sanctum Israel, Isaiae primo. pro, irritaverunt.

inscrutabilia sunt iudicia eius, et impervestigabiles viae eius. Quis enim cognovit mentem Domini, et quis illi fuit a consiliis? Idem ergo hic Paulus dicit esse iudicia Dei, quod vias ac consilia. Sic et Hierem. 5, iudicia ac viae ut synonyma connectuntur: Non noverunt viam Domini, iudicia Dei sui. Iudicium pro ritu, caeremonia ac circumstantia. Sic praecipitur Num. 9, Ut faciam Pascha iuxta iudicia sua: pro, observatis omnibus eius ritibus. Iudicia Dei saepissime in Sacris literis, pro ipsa eius lege ac verbo ponuntur, ac admodum crebro cum statutis coniunguntur, praesertim

et alia omnis generis necessaria ac externa commoda. inquit enim, Deus non vivificat impium, iudicium autem pauperum dat: id est, succurrit ei, quacunque demum difficultate laboret, subministrata necessaria ope. Sic Salomon. 1. Reg. 8, dedicans templum orat, ut Deus velit facere iudicium servi sui, et populi sui per singulos dies, seu diem, in die sua: id est, perpetuo succurrere, ut sese singulis diebus suae difficultates aut necessitates in hac vita obiecerint. Videtur sane in talibus locis idem valere quod dimensum, aut mensura. sed synecdochicôs extenditur ad omnis generis opem: ut

generis necessaria ac externa commoda. inquit enim, Deus non vivificat impium, iudicium autem pauperum dat: id est, succurrit ei, quacunque demum difficultate laboret, subministrata necessaria ope. Sic Salomon. 1. Reg. 8, dedicans templum orat, ut Deus velit facere iudicium servi sui, et populi sui per singulos dies, seu diem, in die sua: id est, perpetuo succurrere, ut sese singulis diebus suae difficultates aut necessitates in hac vita obiecerint. Videtur sane in talibus locis idem valere quod dimensum, aut mensura. sed synecdochicôs extenditur ad omnis generis opem: ut perinde prorsus

est, et potens, sed tamen qui nihil praeter ius ac fas tyrannice agat. Egredi iudicium: id est, ferri, et ad executionem deduci iudicium. Habac. 1, Non egredietur in seculum iudicium: pro, nunquam ne puniet impios Deus? Alluditur ad morem hominum, quod rex alicubi in aliquo conclavi sui palatii sedens, fert sententias, et postea mandat id publice proferri aut indicari, et executionem fieri. Sic ex illo recondito conclavi egreditur sententia ac exequutio Dei. Ibidem mox sequitur, Egredietur iudicium perversum. Iudicare in iustitia. Levit 19, In iustitia iudicabis proximum

ad delendas gentes, sicut Deus in Scriptura mandavit. Ezech. 11. Daboque vos in manus alienorum, et faciam in nobis iudicia. Et mox: In terminis Israel ego iudicabo vos. Ezech. 23. Daboque ignem in Soam, et faciam iudicia in Non: id est puniam gravissime. Loqui cum aliquo iudicia, est eum sui sceleris convincere ac punire. Hier. 14. 2. Reg. 25. Hierem. 39. Sic Hier. 1, Loquar iudicia mea cum eis propter omnem malitiam eorum. Idem valet, Venire ad iudicium, aut intrare in iudicium cum aliquo. Isaiae 3. Dominus in iudicium veniet cum senibus. Et in Psal. Ne

metaphorae tametsi sibi invicem saepe valde vicinae, sumuntur, et ad alias res politicas et spirituales transferuntur. Primum igitur pro doctrina ac institutione ponitur haec vox Hierem. 5, dicente Propheta: Utique tenues sunt isti, stulte egerunt, quia non norunt viam Domini, et iudicium Dei sui: verum illi pariter confregerunt iugum et vinculum. Ratio vero huius metaphorae est, quia doctrina alligat homines, ut certa quadam ratione sentiant, vivant et agant. Sic et eiusdem 2 accipi videtur: A' seculo confregisti iugum, rupisti vincula. In hoc sensu accipi posset, quod Dominus IESUS

Reddite quod cuique debetis: et Iurisprudentes addito Symonideae definitioni genere, definierunt esse constantem et perpetuam voluntatem unicuique suum reddentem. Hanc solent nominare Particularem iustitiam. Vulgo alioqui in omni vitae statu, obedientia inferioris erga sui superioris leges aut praecepta, ei iustitia quaedam est. Unde illud [?: n- ] tus Socratis, Platonis, Xenophontis et Aristotelis, [?: ] καιον τὸ νόμιμον, Iustum esse id quod est legibus praescriptum: cum satius esset id

Latinam iustitiae a IUXTA deducunt, quod [?:-ta ] regulam incedat: cum potius a vocula IUS ( [?: qu- ] porro venit a iubendo) derivari videatur. Quae [?: eni- ] leges et magistratus iubent, ea sunt ius: cui qui pater, iustus est, et iustitiam habere iudicio sui magistratus et coetus putatur. Sic vocem Graecam δίκαιον, ἀπὸ διχὰ Aristoteles deducit, quod in duas suo modo aequales portiones rem scindat, neutri parti aut personae plus minusve iusto aut rata portione tribuens. quae tamen Graecorum vox

virtutum, qua formaliter iusti censeamur ac simus: cui etiam suos fructus aut bona opera, ad explendam hanc iustitiam, adiungunt. Conveniunt ergo Papistae cum Osiandro in eo contra nos, quod passio ac obedientia Christi sit nostra iustitia, non ratione suae formae aut essentiae, sed effectus sui: quodque ille effectus sit quaedam infusa caelitus nobis renovatio aut instauratio. Sed in eo vicissim differunt, quod Osiander vult illam infusam iustitiam esse consubstantialem Deo: Papistae vero, esse creatum quid. Observa igitur diligenter Christiane Lector, scopum controversiae inter nos

mei sudaturi. Sic Roma. octavo: Dominus est qui iustificat. quis est qui condemnet? Si Deus pro nobis, quis contra nos? Et cap 53. sic de Christo legimus כרעוי יצדיק צדיק עבדי לרבם: id est, In scientia aut noticia sui iustificabit iustus servus meus multos: scientiam aut noticiam Christi vocat, qua cognoscitur a nobis fide, de qua Petrus: Et nos cognovimus, quod tu sis Christus, filius Dei. Per hanc iustificat nos Christus. Quomodo autem? Quia inquit: Iniquitates nostras ipse portavit. quibus verbis rationem

pro voto accipitur, quod aliquis promisit Domino. At Psal. 21, Prolationem labiorum eius non prohibuisti ei: pro petitione intelligendum est. i. nihil negasti eorum quae petiit. Labiorum proventus, Prover. 18, De fructu oris viri venter satiatur. i. effectu aut merito bono malove sui sermonis quisque frui cogitur. Idem bis diversis verbis dicit. Sermo labiorum, pro inanibus verbis: 2 Reg. 18, Isaiae 36. Dixisti, Certe sermo labiorum, consilium et fortitudo ad praelium requiritur. Sic. n. ibi impius Rapsaces deridet Ezek. et veram pietatem, preces, promissionesque Dei,

adse infantem. Prover. 1. Hos. 2. sumpta est nimirum metaphora a mulierib. lactantib. quae et blandiuntur valde infantibus, et facile quo volunt eos pertrahunt. 1 Cor. 9 dicit Apost. Quis pascit gregem, et de lacte eius non comedit? ostendens aequum esse, ut unusquisque fructu laboris sui perfruatur. Cantic. 4 dicitur, mel et lac sublingua tua: pro, sermo tuus est suavis et salutaris, ut nutrimentum lactis et mellis. Isa. 55 dicitur: Venite, accipite sine argento et ullo precio, lac et mel: ubi primum Synecdoche est, quod ista duo illis locis usitatiora edulia, pro omnibus

vera ac probata fides in extrema die a Deo collaudetur, glorificetur et honoretur. Videtur ibi Petrus ista tria confundere, et pro eodem accipere. LECTUS, ratione circumstantiae temporis, loci, ao quietis, aliquando aliquid indicat. Dominus confirmet aut fulciat eum in lecto doloris sui, universum lectum eius vertisti: id est, Dominus eum corroboret in omnibsuis difficultatibus. Lectum madefacere lachrymis, perpetuum ac gravem moerorem ac luctum denotat, qui nec in quiete quidem nocturna cesset. Super lectum ascendere, est, incidere in morbum: contra, descendere est

ceremoniales ac iudiciales leges eos ulla ex parte amplius obligent, nec ipsa quoque moralis lex eos damnare potest, liberante eos Christo ab eius debito perpetua remissione peccatorum, gratisque eis vitam donante. Quarto, lex est etiam corrupto homini, eamque agnoscenti, imbecilla ad salutem, non sui natura, sed ob carnis corruptae malitiam, quae ei vere obedire aut satisfacere ne quit. Ita lex est eidem homini extra gratiam existenti imbecilla ad salutem. Romanorum septimo, octavo: Gal. 3. Et

ante in dicto, Lex iram operatur, aliquid de hac re dixerimus. Primum igitur, lex facit abundare peccatum, ipsa clara noticia seu declaratione magnitudinis peccati, eiusque perpetua accusatione. Secundo, facit abundare peccatum, quia semper gravius existimatur is peccare, qui scit voluntatem heri sui, et non facit, quam is qui ignorat. Affert autem lex noticiam recti et pravi. Tertio, auget lex peccatum, accusando cum naturam ipsam hominis, tum et omnia opera, conatus ac cogitationes ipsius. Veritas autem odium parit, ut ille verisime inquit. Nemo enim non aegerrime fert, se suaque omnia

Primum, quia lex est paedagogus ad Christum: et tandem ultimo suo fine ac usu id [?: ] ut peccatorem desperantem de iustitia ac salute operis legis, ad Christum unicum servatorem perducat. [?: Secundis ] Christus est finis legis: quia id quod ea exigit ac flagitat, nempe sui impletionem perfectissimam, aut [?: obedtiae ] iustitiam, persolutionemque poenarum pro peccato, et Dei placationem, solus praestat: solus ipse illa decem milia lentorum, quae lex ab homine exigit, pro eo persolvit [?: ] lus ille nos a maledicto legis liberat. Denique

Iudaeis circumcisis, et legem non praestantibus antecelleret. Tales fictae collationes ac reprehensiones non sunt inusitatae etiam in communi sermone ac more: ut si pater nobilis ac potens filio de nobilitate ac opibus superbienti, et virtutem eruditionemque negligenti proponat alicuius sui infimi rustici filium considerandum, eique eximias laudes verae virtutis tribuat, et dicat eum longe pluris maioremque fore ipso suo filio, hisce forte verbis: Ecce tu superbis de istis incertis et externis bonis opum, generis, et similium, coque vera bona ac virtutes contemnis: at scito, adeo

etc. Si itaque Adam perstitisset in innocentia, neutiquam fuisset opus admoneri posteros de sua origine. Sicut non opus fuit, ut admoneretur Adam de conditione Hevae suae: ipse statim cum eam intuetur, agnoscit quod sit os ex ossibus suis, et caro ex carne sua. Talis cognitio sui et aliarum creaturarum, mansisset etiam in posteritate Adae: omnes statim animadvertissent finalem et efficientem causam: id est, Deum ipsum: de quibus nunc NIHILO PLUS scimus, quam ipsae PECUDES, etc. Hactenus Lutherus. Aliqui tamen boni ac docti viri putant, esse omnino adhuc

autem Scriptura hac metaphora aut anthropopathia, quo rem ipsam maiori energia humanis oculis subiiciat, aut se alioqui magis ad hominum captum accommodet. LIBERTATIS vox varie in Sacris literis accipitur, cuius significata compendio percurram. Primum, communiter significat hominem sui iuris. ut cum Exod. 21 praecipitur dimitti Iudaeus anno septimo liber, qui semet proximo in servitutem vendiderat. Sic quoque iubetur liber esse, cui dominus verberando oculum excussit. Vicinum huic est, quod Isa. ait cap. 58. Dimitte eos qui confracti sunt, liberos: id est,

virib. humanis, Latinis usitata non fuit. Venit autem in hunc usum ideo, quod Latini vocem Arbitrium, tum pro sententia, tum pro velle alicuius, tum denique pro iure, potestate et facultate usurparunt, ut Suo arbitrio aut alieno vivere, In a bitrio alicuius aliquid esse positum, et Aliquem esse sui arbitrii. Significat vero in hoc negocio Arbitrium, tum intellectum, tum voluntatem hominis, tum denique quandam etiam potestatem aut facultatem exequendi ea quae intellectus aut voluntas decrevit. Quod ego opinor Paulum vocare Rom 7. et Phil. 2, Posse et perficere. Huic porro voci

sub alienam potestatem subiiciebat: idest, [?: ] nerabat peccato, ira, ac poenis Dei. Ipsa quoque [?: ] cupiditas rerum per sese licitarum, servum facit suum sectatorem. Potuit Paulus etiam ad acceptionem [?: ] pendii et munerum respexisse, quod licet ea ratio sui muneris iuste acciperet, tamen eum danti [?: be- ] cium obligare videbantur. Aliqui illud, in alienam potestatem facientem talia redigi, intelligunt, cum [?: ] ita nimius est in contrariam partem, ut putet se [?: ] id. facere cuius contrarium aliquis ex

loco quem vivens sanusque occupaverat, est subito mortuus. Loca, cantici. i. officia, functiones. 1 Par. 6, Quos praefecit David in locis cantici, in suis functionibus, officiis'ue aut ministeriis. Locus singulari quadam emphasi aliquando Iudaeam significat. superbiebant enim Iudaei de loci sui sanctitate. Ioan. 11. dicunt: Venient Romani, et tollent locum, ac gentem nostram. i. nostram hanc regionem occupabunt suis coloniis, nos vero Iudaeos vendent in diversas nationes. Locum alicuius alicubi non inveniri, non tam significat id quod Latini dicunt, alicui locum non esse alicubi:

ieiunare: quia ieiunium Hebraeis fuit proprie dolor animi de peccatis, una cum illa externa lugubri vitae specie, quae in Achabo post obiurgationem ac minas Dei apparet. 1 Reg. 21. Quod autem Christo idem duae istae voces valeant, perspicuum est. Interrogatus. n. a discipulis Iohannis, qua re sui quoque discipuli non ieiunent? respondit, non posse nuptiales homines lugere, quoad sponsus cum eis est, sed adempto sponso ieiunaturos esse. Sic et Daniel cap. 10, voce Luctus suum ieiunium notat, inquiens: In diebus illis ego Daniel fui lugens per tres hebdomadas dierum,

manus laterib. applicare, veluti fulcientes corpus, et simul loca dolentia contrectantes. Lumborum aquae: pro, ad lumbos usque pertingentes. Ezech. 47, Et traduxit me per aquas lumborum. Sic etiam Talorum aqua dicitur. LUMEN, mox post vocem LUX exponetur. LUNA, ob sui mutabilitatem imago est stulticiae, quia mens insipientis temere huc atque illuc fluctuat, et varias species ut Luna assumit, quia nullam habet certitudinem sententiae, nec firmitatem propositi: ideo dicit Eccles. cap 27. Stultus ut luna mutatur. Per Lunam [?:-liqui ]

27. Stultus ut luna mutatur. Per Lunam [?:-liqui ] volunt Apocal. 6 Ecclesiam notari, quia illa modo splendidior apparet et crescit, modo minuitur ac obscuratur, et tantum non aboletur, donec gloriosior denuo resurgat: et quia perinde a suo sponso illuminatur, sicut luna a sui solis aspectu, quo post tergum eius abeunte tota quasi evanescit. Luna etiam mensem aliquando significat: quod Hebraei Lunares menses habebant, incipientes ab uno novilunio ad aliud: unde etiam a novitate eius, mensis Chodes dicitur, quasi dicas nova luna. Exod. 2, Mater abscondidit Moysen

et fragilitas sit notata. Id autem plerique ita exponunt, quod postremae Monarchiae alii Imperatores erunt potentes, alii admodum imbecilli: quod eventus ac res ipsa nunc comprobat. Peccator post poenitentiam reversus ad peccandum voluntarie, seu contra conscientiam, aut data opera, comparatur sui, post lotionem reversae ad volutabrum coeni. Quae similitudo apta et perspicua est. Qui habitant domos luteas, Iob 4. Rectius forte exponetur de ipso hominis corpore, in quo habitat anima, quam de externo domicilio. Solent enim in multis locis non ex lapide, sed ex lignis et luto domus

contra in adversis tenebrosus: sicut supra in voce Lucis, de cap. 5 Amos. dixi. Talis amplificatio est illa Isaiae capite trigesimo: Eritque lux Lunae sicut lux Solis, et lux Solis erit septempliciter sicut lux septem dierum in die, qua alligaverit Dominus contritionem populi sui. Sane duae istae voces Lumen et Lux, crebro tum communi phrasi aliarum linguarum, tum praesertim Sacrarum literarum, pro prosperitate, felicitate ac pace sumuntur. Eregione mos Scripturae est, per Solis et Lunae obscurationem, stellarumque obtenebrationem, et similia, tristissimas

impiorum exhibita. Sic et [?: ] vid 2. Sam. 11 illustria Dei erga se beneficia vocat magnalia. Sic et Psal. 71 dicit Psaltes: Tu fecisti [?: magn- ] Deus, quis est sicut tu? Item Psal. 106, Obliti sunt [?: ] servatoris sui, qui fecit magnalia, aut grandia in Aegypto. Sic denique et Apostoli Act. 2 dicuntur, peregrinis linguis celebrasse magnalia, aut illustria opera Dei [?: ] terum 4. Reg. 8 etiam opera ac miracula Helisaei [?: ] gnalia dicuntur. dicit enim rex ad Giezi, eius

est inusitata. Sic enim Euripides utitur verbo Μεγαλυνεσθαι, in Bacchis: et Varro et Plinius, verbo Magnificandi. Magnificare salutes: pro saepe et ex praegrandibus periculis mirabiliter liberare. Psalmo decimo octavo. Magnificans salutes regis sui. Magnificare sapientiam: pro, valde sapienter agere. Isaiae 28. Hoc egressum est a Domino, qui mirificavit consilium, et magnificavit sapientiam, id est, qui mirabilis est consilio, et magnificus, aut potens sapiensque in suo opere. Magnificavi et addidi sapientiam, Ecclesiast. 1. pro,

vitia, sed vel ex negligentia vel petulantia profecta: verum πονηρίαν indicare simul venenatam illam ac plane diabolicam malitiam, quae id studio agit, ut plurimis obsit: sicut videmus quosdam homines, qui gratis sunt mali, et sine omni causa ac spe sui commodi, ipsaque malitia et hominum laesione mirifice delectantur. Quare diabolus non κακὸς, sed πονήρὸς, vocatur. Verum non semper exactissime haec differentia observatur: sicut Petrus acerrime accusans

vitae meae. id est, cum interdiu mihi benefecerit, mox noctu ei gratias agam. Sic et Psal. 133, fraterna concordia inter alia eo quoque nomine celebratur, quod Deus ibi mandet, id est, promittat et largiatur benedictionem suam. Sic Psal. 105. Recordatus est testamenti sui in perpetuum. Et verbi quod praecepit in mille generationes: id est, promisit. sicut moxid exponitur de promissione terrae Ganaan. Sic Psal. 117, Mandavit in perpetuum foedus tuum. Sic Heb. 9. Testamenti quod mandavit nobis. in Hebr. Exod. 24, quod percussit. Graecus ergo

MANIPULUS, pro fructu laboris ponitur, aut [?: ] praemio: sicut semen aut seminatio, pro labore et mento: quia in manipulos colligitur frumentum, quod est merces laboris agricolae. Psal. 126. Euntes ibant et flebant portantes preciosum semen suum, vel potius vas seminis sui: et venientes veniebant cum iubilo, portantes manipulos suos: quibus vicissitudo crucis ac liberationis tum temporariae tum et aeternae, indicatur. Hic enim, ut in eodem Psalmo, est, Seminamus in lachrymis sed post modicum, quando moeror noster convertetur in gaudium, metemus inbilantes. Sic

habent. Sic de potenti et efficaci potentia accipe et illud Matth. 18: Ubicunque duo aut tres fuerint in nomine meo congregati, ibi ego sum in medio eorum. id est, ut Physici dicunt, praesenter ac potenter agens et regnans. Sic in hoc sensu etiam Deus pollicetur, se esse habitaturum in medio sui populi, Exodi 26 et 29: et 2. Cor. 6. Sic et Psalmo 46, Deus dicitur esse in medio civitatis, eoque non commovendam esse. Alius Psalmus queritur, Deum non exire in medio exercitus Iudaici. Simili plane sensu, sed in malam partem ponitur Psa. 110, Regnabit in medio inimicorum suorum: id

oblato semetipso in unicum et perfectum propitiatorium sacrificium. de qua parte mediationis docet Paulus 1. ad Tim. 2: Denique est mediator, perpetuo per suum verbum ac Sacramenta homines ad reconciliationem ac thronum gratiae invitando, et vicissim eis a patre sua intercessione applicationem sui beneficii, remissionem peccatorum, et alia omnia bona impetrando: sicut Epistola ad Hebraeos prolixe eius functionem ac mediationem, tum illam temporariam, unoque sacrificio passionis suae peractam, qua olim Deum generi humano demeruit ac placavit: tum et istam perpetuam, qua nobis adhuc

fons qui, cum maxime opus est aquis, in siccitate et aestu exarescit. Proverbiorum 31, Mendacium est gratia, et vana est pulchritudo: id est, instabile et fluxum bonum est formae venustas. Proverbiorum 11, Impius facit opus mendax: at qui seminat iustitiam, habet mercedem veram. id est, impiis sui pessimi conatus non ferunt tandem ac finaliter speratos fructus, sed potius eis male cedunt. Parere mendacium, est frustrari optato eventu, ac spe sua. Psalmo septimo: Ecce parturit iniquitatem, concipit laborem, et parit mendacium: id est, frustrantur in suo pravo conatu. Donum mendax,

etiam Spiritu loqui, orare aut psallere, ubi spiritum vocat, illud donum spiritus, nempe peregrinae linguae facultatem. Alterum vero dicit per prophetiam loquind est per explicationem Scripturae, quae solet prophetia a Paulo nominari. Luc. 1 canit D. virgo: Dispersit superbos mente cordis sui. In Graeco est proprie, cogitatione cordis id est qui sunt superbi, inflante eos ipsorum cogitatione aut persuasione sui cordis. Alii aliter exporunt. Pracingi lumbos mentis iubet Petrus, primae Petri primo: id est, animo paratum ac obfirmatum esse, ad pergendum in curriculo piae vitae, et

Alterum vero dicit per prophetiam loquind est per explicationem Scripturae, quae solet prophetia a Paulo nominari. Luc. 1 canit D. virgo: Dispersit superbos mente cordis sui. In Graeco est proprie, cogitatione cordis id est qui sunt superbi, inflante eos ipsorum cogitatione aut persuasione sui cordis. Alii aliter exporunt. Pracingi lumbos mentis iubet Petrus, primae Petri primo: id est, animo paratum ac obfirmatum esse, ad pergendum in curriculo piae vitae, et ad omnia certamina et pericula quae piis accidunt. ubi duplex metaphora est. altera, quod menti lumbos tribuit: altera,

aut legis: [?: cu- ] generis aliae quoque plurimae voces ac locutiones sunt, de quibus alibi disserui. Merces, pro re in mercedem data: Gen. 30, Cum veneris ad mercedem meam: i. ad oves ad mercedem datas. Merces pudoris, Psal. 40, Desolentur in mercedem pudoris sui: i, pro eo quod me ignominia afficere conabantur, pudescant illi. Anni mercenarii: pro, tempus exacte determinatum, cui nec conductus aliquid adiici, nec conducens aliquid adimi patitur. Isa. 16, In tribus annis tanquam annis mercenarii evacuabitur gloria Moab: i. post id praefixum et

ei ut breve, et breve ut longum est. Hominum consilia tempore mutantur, et ad tempus accommodantur: at ob longitudinem aut brevitatem temporis consilia et decreta Dei non mutantur. Quantumvis longum iam tempus effluxerit a praedictione extremae diei iudiciique: tamen ne putetis quod propterea sit sui consilii oblitus. Sed hominum cogitationes, ac decreta aut consilia paulatim tempore invertuntur, et ira evanescit, animusque immutatur. MINGENS ad parietem vocatur ab Hebraeis canis: propterea quod sic soleat ad parietem aut arborem, aut aliud quippiam erectum, sublato altero

quia factus est peccator, et denique ministri aut legati personam sustinuit, non aequalis cum patre: alibi dicens, Pater maior me est. Paulus vocat se Apostolorum minimum, primae Corinthior. decimo quinto, et Ephes. tertio: quia postremo conversus est, et fuit persecutor, ut ipsemet huius sui epitheti rationem exponit. Forte tamen etiam respicit in [?:-d ] , quod solus cum Christo non est versatus: denique potest etiam ad communem aliquorum opinionem alludere videri. Illum oportet crescere, me autem minui: Ioan tertio. id est, famam Baptistae necessario accidit

Illum oportet crescere, me autem minui: Ioan tertio. id est, famam Baptistae necessario accidit obscurari effulgente gloria Christi, sicut et stellae et luna minui videntur praesentia solis: cum per se non minuantur, sed tantum comparatione aut relatione. Posset tamen videri respicere ad finem sui ministerii, cum vel maxime tunc functio Christi cresceret. Vel denique loquitur de interitura falsa opinione Iudaeorum, qui putaverant eum esse Meschiam: quae ipsius [?:-orte ] et Christi miraculis ac praedicatione redargueatur. Minuisti paulo minus angelis, Psal.

et aquae in infima ac depressissima loca confluentes maria effecerunt. Dicit igitur: Ascendunt montes, et descendunt valles ad locum quem fundasti eis: terminum posuisti eis, quem non praeteribunt nec revertentur ut operiant terram. Hierusalem, montes in circuitu eius, Dominus in circuitu populi sui: Psal. 105. id est, Sicut montes et colles stant passim circa Hierusalem, veluti stipatores et ministri quidam circa regem suum: sic et Dominus castrametatur circa populum suum. Pulchra pictura est. Sic ros Hermon, qui descendit in montes Syon, Psal. 133.

autem mea non recedit a te, nec foedus pacis meae movebitur, dicit miserator tuus Dominus. Moveri aut agitari, incredulitatem, aut certe in [?: ] profectam trepidationem aut in certitudinem sententiae significat: ut superius in voce Fidei prolixius [?: ergo ] sui Dilexerunt movere pedes suos, et eos non coercuerunt: Ier. 14. id est, sic discursarunt ad impios, vel potius ad idola, quaerentes ab illis opem, meque neglexerunt. Vicina igitur et haec locutio est praecedentibus. nam increduli ad omnia trepidantes, undique opem [?: mendican--- ]

vel quia similiter praesunt et regunt minores, ut mater filias: vel, quia sic eas ut colonias gignunt. Mulier, per metaphoram etiam Ecclesiam notat Mulier enim mox initio formatur ex carne et ossibus Adami: quo praefiguratum est, [?: ] ut Ecclesia formetur ex carne et ossibus Christi, sui sponsi. In eo etiam quod mulier serpenti, ut inimica, opponitur, Ecclesiam figurat: quae sola cum Satana et semine eius, nempe impio mundo, belligeratur. Sic et Apocalypsis duodecimo mulier amicta sole, Ecclesiam repraesentat: est enim Ecclesia amicta ac ornata Christo, sole iustitiae: et

coniunctae, mulier cum sorore sua. id est, alia cum alia. Laetare cum muliere adolescentiae tuae, Proverb. quinto. id est, cum muliere quam in iuventute aut adolescentia duxisti: quam Graeci κουριδίην ἀλοχον dicunt. Mulier sedula corona est viri sui, Proverbiorum duodecimo. id est, singulare et salutare ornamentum. Ne tradas mulieribus substantiam tuam: Proverbiorum trigesimo primo. id est, scortis. Mulieres alicui genti dominari, Isa 3. Populi mei gubernatores sunt pueri, et mulieres dominantur ei. Tristissimus status indicatur,

et affligere. Alii (sed non recte) exponunt per, quamvis multa prodigia edam. Multiplicare primitias: pro, in magna copia offerre. 2. Paral. 31, Multiplicationi imperii et paci non est finis super solium David et regnum eius. id est, Meschias erit verus semper Augustus imperii Davidis patris sui. Multiplicari verbum, aut rem. id est, divulgari: secundo Paral. 31. Cum hoc regis, verbum esset divulgatum. Alias multiplicare verba est, multum loqui, ut paulo ante dixi. Eccles. decimo: Stultus multiplicat verba. Multiplicata est sapientia Salominis, pro sapientia omnium filiorum

quandam significationem in Sacris literis: sicut et res ipsa eius significationis in aliis rebus, linguis, gentibus, religionibus ac moribus non est in usu. ea porro talis est. Gerit Deus bellum cum Satana ac mundo, idque magna ex parte etiam propagatione suae religionis, veritatis, ac noticiae sui: et contra damnatione impiae doctrinae ac religionis mundi, seu omnigenorum mendaciorum Satanae, praesertim autem religionem attingentium. Sicut igitur Deus misit filium suum, ut disseminet veritatem suam: et ille porro suos Prophetas, Apostolos, aliosque ministros inde ab initio mundi usque in

ac religione sicut in oratione Dominica petimus, ut sanctificetur nomen Dei: i. ut sancte ac vere agnoscatur eius doctrina ac religio, eaque accipiatur ac pie tractetur: de qua petitione, ac principio Dominicae orationis, in voce Regni dicetur. Mich. 4, Omnes gentes ambulabunt in nomine Dei sui, at nos ambulabimus in nomine Dei Iacob: i. in doctrina, religione. Sic Christus aliquoties repetit, se nomen patris mundo patefecisse, item fratribus. Sic, Narrabo nomen tuum fratrib. meis, Psal. 22. Tertio ponitur pro fama ac celebritate alicuius: sicut etiam Latini dicunt

vero Deo. Sic dicitur, Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit, Ioel. 2, Rom. 10. Protegat tenomen Dei Iacob. Psal. 20, Expectare nomen Dei, Psal. 52. i. ipsum Deum. Mich. 5, Messias pascit suos in fortitudine Domini, et in magnificentia nominis Domini Dei sui. Ponitur nomen Dei etiam pro attributis Dei, aut quasi proprietatib. eius: Psal. 9, Et sperabunt in te scientes nomen tuum: i. qui norunt aut credunt tuam misericordiam. omnipotentiam. veracitatem, etc. Sic cum Moses Exod. 3 petit, sibi nomen Dei patefieri, non

n. iurat per eum Deum, quem colit. Isai. 48. ponitur et hic pars pro toto, aut species pro genere. Ier. 44 de solo iuramento ac [?:-pitur ] . minatur. n. Deus, se extincturum omnes Iudaeos in Aegypto, ut nemo ibi iuret per Deum. Deum facere me [?:-uisse ] sui nominis in aliquo loco, est idem quod, institui ab eo ibi cultum et praedicationem verbi sui. Exod. 20. In omni loco, in quo faciam meminisse nominis mei, veniam ad te. Locus plenus consolationis, quod ubicunque est vera doctrina, ibi sit etiam ipse Deus. Sicut Christus inquit: Si quis

pro genere. Ier. 44 de solo iuramento ac [?:-pitur ] . minatur. n. Deus, se extincturum omnes Iudaeos in Aegypto, ut nemo ibi iuret per Deum. Deum facere me [?:-uisse ] sui nominis in aliquo loco, est idem quod, institui ab eo ibi cultum et praedicationem verbi sui. Exod. 20. In omni loco, in quo faciam meminisse nominis mei, veniam ad te. Locus plenus consolationis, quod ubicunque est vera doctrina, ibi sit etiam ipse Deus. Sicut Christus inquit: Si quis custodierit sermonem meum, veniemus ad eum, etc. Sic memorari nomen Dei, est eius

residebit in eo. Verum mihi adhuc aliquid magis eximium ea locutione indicari videtur, quod nunc exponam. Quandoquidem citra omnem controversiam angelus ille fuit Christus ipse, tria haec (ut opinor) per nomen suum residens in medio eius, Deus denotare voluit. Primum, quod ipsa res aut essentia sui erit in eo: seu quod erit vere Deus, patri consubstantialis: quando quidem nomen saepe pro ipsa re ponitur. Secundo, quia nomen continet similitudinem, imaginem, noticiam, et quasi quandam picturam rei (sicut et Philosophi de cogitationib. ac sermone pronunciant, quod sint

et vere educat genus humanum ex servitute satanae in regnum Dei: repraesentabit quoque gloriam ac maiestatem Dei: et denique tanquam intimus quidam legatus Dei, quicquid egerit mandato et loco Dei, optima fide aget: gloriamque patris, non suam quaeret. Sic ipsemet Iesus nomen Dei in medio sui residens, hic in terris versando, testantib. id Evangelistis, exposuit. Afferre Deo gloriam nominis sui, Psal. 96, pro, gloriam nomini eius debitam aut convenientem: est celebrare eum ita magnifice, ut talem ac tantum Deum celebrare par est. Exprimere nomen Dei: pro, expresso

maiestatem Dei: et denique tanquam intimus quidam legatus Dei, quicquid egerit mandato et loco Dei, optima fide aget: gloriamque patris, non suam quaeret. Sic ipsemet Iesus nomen Dei in medio sui residens, hic in terris versando, testantib. id Evangelistis, exposuit. Afferre Deo gloriam nominis sui, Psal. 96, pro, gloriam nomini eius debitam aut convenientem: est celebrare eum ita magnifice, ut talem ac tantum Deum celebrare par est. Exprimere nomen Dei: pro, expresso nomine blasphemare Deum, Levit. 24. Phrases Nominis de hominibus dictae. ¶ Nomen alicuius

[?: ] pater suus vocaverat. i. repurgatis puteis, quos adversarii obstruxerant, eadem nomina imposuit Isaac, qua dudum Abraham imposuerat. Sic Num. 32. Vocaverunt nominibus nomina urbium, quas aedificaverant. Sic Ps. 49 dicitur de impiorum studio famae, ampliationisque nominis sui, quod sua nomina vocaverint super terras: i. de suo nomine appellarint regiones quas occuparunt, ut Moab, Edom, etc. Sic Alexander magnus multas urbes in diversis partib. orbis Alexandrias vocavit. [?: Vo- ] [?: ] men in Betlehem: i. praepara tibi nomen,

die suo: pro, ante diem, ante tempus suum. Iob 15. In non die suo succidetur. Ier. 22, Vae aedificanti domum in non iustitia, et coenacula sua in non iudicio: pro, iniuste ac inique. Ps. 44, Vendidisti populum tuum in non opibus: i. gratis, sine precio. Levit. 15, In non tempore menstrui sui: id est, extra iam tempus, quo ei solent fluere. Ps. 59. Insidiantur animae meae non scelus meum: id est, sine mea culpa aut scelere. Sic Isa. 44. Operabitur brachio suo, et non vires: id est, donec eum vires destituant. NON'NE, pro certe: quia interrogationes saepe affirmant

] . Neque enim Apostoli et alii pii novas linguas excogitaverunt: sed aliis linguis, praeter eas qoas [?:-tea ] norant, locuti sunt. Sic Christus in ultima cena inquiens, se non amplius bibiturum de genimine [?:-tis ] , donec illud bibat novum in regno patris sui, aut regno caelorum, sicut Matthaeus et Marcus [?: refer- ] non hoc vult dicere, se postea novum vinum aut [?: ] stum bibiturum: sed per vocem Novum significat aliud,, aut diversum, quasi dicat, se non amplius usurum consueto cibo ad sustentandam hanc vegetativam

mea gaudia et res laetas canam ac celebrabo. [?: ] stre huius significationis exemplum est, et simus amplissimae consolationis plenissimum quod Deus [?: ] 49 inquit: Syon dixit, Deseruit me Iehova, oblitus est mei Dominus: Nunquid obliviscetur mulier [?: ] sui, ut non misereatur filii uteris sui? sed esto oblivi [?: ] tur illae, ego tamen non obliviscar tui. Ecce in manibus meis sculpsi te, muri tui coram me semper. Deus [?: ra- ] nullius unquam obliviscitur, neque boni neque mali: [?: ] tamen videtur nostri

celebrabo. [?: ] stre huius significationis exemplum est, et simus amplissimae consolationis plenissimum quod Deus [?: ] 49 inquit: Syon dixit, Deseruit me Iehova, oblitus est mei Dominus: Nunquid obliviscetur mulier [?: ] sui, ut non misereatur filii uteris sui? sed esto oblivi [?: ] tur illae, ego tamen non obliviscar tui. Ecce in manibus meis sculpsi te, muri tui coram me semper. Deus [?: ra- ] nullius unquam obliviscitur, neque boni neque mali: [?: ] tamen videtur nostri oblitus, cum nos non iuvat, fovet,

[?: passe-es ] vilissimas aviculas esse, et tamen unum ex illis non esse in oblivione coram Deo: id est, Deum habere singularem earum curam. Dicimur et nos oblivisci Dei, cum eius religionem negligimus, imo et cum fidere ac invocare eum desinimus. Ier. 2, Nunquid obliviscetur virgo ornamenti sui, et sponsa ligaminum suorum aut vittarum? populus autem meus oblitus est mei dieb. innumeris. Oblivisci igitur Dei, est non fidere ei, non invocare eum, negligere veram religionem, et vacare idololatriae, aut quoquo demum modo mandata ac verbum Dei parvi facere, eique non parêre. Sic saepe

ut supra hanc locutionem explicui. Oleum unctionis, fuit illud sacrum oleum, quo Aaron et filii, totumque tabernaculum, et omnia eius instrumenta inungebantur. De quo vide Exodi 29 et 30. Idem vocatur etiam Oleum sanctum, Num. 35. Oleiunctionis corona. Levit. 21, Corona olei unctionis Dei sui est super eum. de summo pontifice dicitur: pro, unctus est oleo, quo Deus eos inungi instituit. quod essent illi vice coronae et diadematis, quibus reges insigniuntur. Rivi olei, abundantiam non tantum olei sed et omnium rerum bonarum significant. Iob 29 Cum inundarent itinera mea butyro,

agentes in adventum Domini [?: eo--ationes ] iudicaturo: secunda, de virginibus euntib. [?: ] lampadibus ad nuptias: tertia denique, de ser [?: ] sorte ad negociandum ablegatis. quarum omnis unicus finis ac scopus est, quod sicut illi se in [?: ] sui heri solicite parare recte omnia [?: expedi-- ] debebant: sic et omnes homines, in adventum [?: ] iudicis vivorum ac mortuorum, sperando, expectando, et etiam flagitando eius maturum gloriosumque adventum. OLLA, alias ob suam nigredinem ab igne

operatus est, saepe significat quaerere et acquirere. Gen. 12. Tulit Abraam omnia quae acquisierant, et animas quas fecerant in Charan. pro, [?: con-erarant ] , consecuti erant. Sic filii Laban dicunt Iacobum fecisse, acquisivisse illas magnas opes de [?: substan- ] sui patris. Haec significatio verbi Operor et opus observanda est, ne semper illud legaliter de operibus meritoriis accipiamus, cum sint non raro prorsus Evangelicae voces, et tantum ad gratuitam iustificationem pertineant, eamque doceant et urgeant: quod et in aliis pluribus legalibus

opificio eius, aut rebus ad eum pertinentibus. Quod nam erit iudicium puero, aut opus eius? [?:-dic ] . 13. id est, quam rationem observabimus in educando et instituendo eo? Operis homines: id est operarii. Iob. 37, Tonitru hominem concludit, ut non possit cognoscere homines operis sui. id est, impedit tempestas nominem, ne possit exire ad operarios, invisere eos, et [?:--um ] opera inspicere. Operis vasa, sunt operose facta [?: ] Num. 13, Accepit omnia vasa operis. Opus cogitatio [?: ] pro, ingeniose et magna cogitatione factum.

maris, regionis, vestis: quomodo David dicitur praecidisse oram vestis Saulis in spelunca, dum ventrem [?: exo-erat ] . Discooperire oram patris, est rem cum [?: nover-- ] habere. Deut. 2. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui, quia oram patris detexit. Expandere oram suam super aliquam, est, eam sibi in uxorem accipere: quia [?: con-ges ] sub eodem tegmine dormiunt. Sic dicit Ruth. cap. 2. Expande oram tuam super ancillam tuam. quia propinquus es. Id est, adiunge me tibi in uxorem

animo idem expetiverunt. Factum ergo ipsum, seu eventum, ac veluti substantiam totius illius negocii Deus ordinavit promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo, observetur et illud in in hoc dicto, quod licet ita videatur sonare, quasi [?: persequu- ] res sciverint Dei ordinationem ac consilium, idque exequi stu duerint, et ad id convenerint ac conspiraverint: tamen id

significationem צמח germen crebro Meschiam significat: quia sicut senescente ac putrescente iam [?: ] ri trunco, novum germen ex radicib, eius oriens [?: ] latim in virentem ac validam arborem evadit: sic et Meschias regnum patris sui Davidis instauravit. Sic verbum Zarach, oriri, in suis derivatis pro vigere usurpatur. Malachiae 4 est, Exorietur vobis timentibus Deum sol iustitiae: i. Meschias ipse, autor vestrae iustitiae, [?: ] tantum orietur ac adveniet, sed etiam potenter florebit ac vigebit, vosque

iactet ac glorietur. [?: Co- ] rium est ei quod supra habuimus, Apertio oris. Ut non sit tibi apertio oris, etc. Os bovi trituranti non ligare, est [?: ] iustum praemium laboranti: Deuter. 25 1. Cor. 9 Christus interficiet Antichristum spiritu oris sui: id est, verbo ac ministerio, ubi in primis est efficax Spiritus sanctus: 2. Thess. 2. Obturaverunt fide ora leonum: Hebr. 11. pro, impetraverunt a Deo, ne possent leones Danielem et alios lae dere. OSCULUM, naturale quid est, non solo more acceptum. itaque omnes gentes naturali

nostra proferet fructum suum: Iustitia ante [?:-um ] ambulabit, et ponit in via gressus eius. Ubi videtur sensus esse, maximam copiam istorum summorum bonorum fore tempore Meschiae. Non autem sine causa, alia Deo, alia hominibus tribuit. Nam ex misericordia Dei homines deducuntur ad sui agnitionem, ad poenitentiam, veramque contritionem ac fidem, quae etiam [?:-lterius ] apprehendit misericordiam Dei: unde sequitur, ac veluti nascitur iustificatio quae denique gignit pa [?:-tem ] in corde nostro. De veritate illa misericordiam Dei apprehendente dicit

Causae huius figurae, seu conditiones ac proprietates, quibus conveniunt, multae sunt: placiditas et patientia, imprudentia aut stoliditas, praesertim in malis rebus, quia filii huius seculi sunt sapientiores quam filii lucis: quod facile utrique nisi adsit cura pastoris, seducantur: quod vocem sui pastoris diligenter observent, ipsumque pastorem quasi agnoscant et ament: quod perinde habent atrocem adversarium sitque etiam inter lupum et Satanam utriusque hostes similitudo: et denique, quod perinde magna cura indigent: quodque pii a Christo foventur ac amantur, sicut oves solent a bonis

oves ad mactationem et culinam destinatae sine ulla misericordia alia post aliam mactantur et excoriantur. Christus Isaiae 53, in sua passione ob summam patientiam confortur cum one, dum ligatur et tondetur patienter tacente. Contra impii, ob audaciam et impatientiam, petulantiam, pastorisque sui neglectionem, per hircos denotantur et depinguntur Matth. 25. Dicetur aliquid etiam postea in voce Pastoris, quod ad huius vocis explicationem faciat. Non raro in prophetis tantum ipsa epitheta ponuntur, non adiecto nomine ovis, sed solum subintellecto. Ezek. 34: Amissam quaeram, propulsam

quos sicut mundus indignos iudicavit qui apud se viverent, ita revera ille fuit indignus qui eorum officiis ac doctrina praesentiaque frueretur. OVA aspidum excludere, est impios iniustos ac sceleratos conatus in opus producere. Sic propheta Isaiae cap. 59, de sui temporis perditissimis moribus queritur, quod omnes illorum hominum, atque adeo etiam omnium renatorum cogitationes, actiones et conatus, fuerint et sint vel telae aranearum: id est, nullius momenti res: vel etiam ova aspidum, id est, res longe perniciosissimae, quae et per se sint plenae

adglutinetur siccitate palato: ut etiam in pulvere et siccitate oris in magno aestu experimur vel benevalentes. Id malum Psaltes sibi imprecatur Psal. 137, si Hierosolymae obliviscatur. Sic Christus de sua passione queritur Psal. 22, et vates in Threnis queritur de sui populi extrema miseria, adeo ut etiam lactentium lingua palato haereat: quod indicat, tum matres ob famem lacte, tum infantes omni oris humore destitutos esse. Porro, haec eadem phrasis Ezech. 3, significat mutum reddere. in quit enim ibi Deus ad prophetam, Linguam tuam faciam haerere palato

pani adiiciatur. Simili tamen modo Germani hac voce utuntur, cum dicunt, Einem das brot fur dem maul weckschneiden: oder, Er kan sein brot wol erwerben: id est, necessaria vitae. Panis per metaphoram significat Christo, spirituale alimentum, Iohan. 6. id est, meritum ac passionem corporis sui, seu iustitiam, ab eo obediendo et patiendo praestitam, quibus perinde alitur anima nostra ac vivificatur, ut corpus pane. Vocat vero ille semet suumque corpus panem caelestem, quia secundum utramque naturam est noster mediator et servator. Comedere autem eum panem, est (exponente

obstacula innuens per vallium elevationem, quae est, desperationis amotio, et montium depressionem, quae securitatem ac tumidam arrogantiam de propria iustitia significat. Perinde ergo Baptista praedicans poenitentiam, curat praeparari Messiae spiritualem viam in cordibus: sicut terrenis regibus sui praecursores, terrenas aut externas vias muniri, complanarique, atque adeo exornari, et necessariis quoque instrui festinanter praecipiunt. Sic et Parare populum Domino dicitur Lucae 1. Regnum caelorum aliquibus paratum esse a patre caelesti dicitur: id est, ordinatum, constitutum. Matthaei

Spiritus sanctus huius locutionis autor est: quia Deus ille longe maximus paterfamiliâs, unicuique distribuit mala ac bona, ut ei videtur, aut etiam ut unusquisque [?: me--- ] est. Genes. 14 dicit Abraham ad regem Sodomae, Se nolle quicquam de recepta praeda accipere: tantum socii sui Aner, Eschol et Mambre accipiant partem suam: id est, portionem sibi debitam. Ad praedictam divinam distributionem respicit et Abraham, cum ad divitem Epulonem Lucae 16 dicit, Memento quod acceperis bona tua in vita tua, et Lazarus mala, quasi dicat, tuam partem aut portionem. In hac

sibi debitam. Ad praedictam divinam distributionem respicit et Abraham, cum ad divitem Epulonem Lucae 16 dicit, Memento quod acceperis bona tua in vita tua, et Lazarus mala, quasi dicat, tuam partem aut portionem. In hac significatione dicitur Deus pars aut portio Ecclesiae, seu populi sui: et vicissim pius populus, dicitur Dei pars aut sors. Sicut superius diximus de voce Clerus. Nam plerunque impii nihil hic relinquunt piis, nisi Deum: alia omnia sibi rapientes. Prioris exemplum est Psalmo 16: Dominus pars haereditatis meae, et calicis mei. et Psalmo 73, Portio mea Dominus

[?: ] forma et origo, ratioque institutionis, potissimum [?: ] Exodi describitur: ubi etiam exempla trium primarem significationum reperies. Quarta significatio, cum ipsam celebritatem totius actionis indicat, reperitur 2 Reg 23. ubi dicitur tale pascha esse a Iosia 18 anno sui regni colebratum, quale non fuerit celebratum inde a Iudicibus, et tempore praecedentium Regum. Porro, quintam significationem usurpat Paulus 1 Cor. 5 inquiens. Pascha nostrum immolatus est Christus. id est, verus ille Dei agnus, aversionem culpae et poenae a populo Dei efficiens, qui per

notant. Porro vox Paupertas alias de spirituali, alias de corporali paupertate accipitur. Cum etiam corporalem paupertatem significat, non semper pecuniae, vestis ac victus carentiam indicat, sed etiam quasvis externas calamitates et afflictiones corporis complectitur: idque ex ipsa natura sui originalis thematis. nam verbum ענה afflictum oppressumque esse proprie indicat Matth. 19, Vende omnia quae habes, et da pauperibus: hîc proprie de ipsa inopia pecuniae aut victus accipitur. Sic Exod. 22. Si mutuaveris pecuniam populo meo pauperi, qui

suam. Verum de hac spirituali paupertate plura in sequentib. dicemus. Pauper etiam alioqui ignobilem ac vilem, seu infimae sortis hominem notat, 1 Sam. 2. Ipse erigit de pulvere pauperem, et [?: ] stercore suscitat egenum, ut eum collocet cum [?: princi- ] populi sui. Sic Hier. cap. 5 dicit, Forsitan pauperes sunt et stulti, ignorantes viam Domini, et iudicium Dei sui, ibo ergo ad magnates vel optimates, et dicam eis [?: ] . Ubi voce Pauperis, pro infima conditione hominum utitur: sicut ista duo plerunque coniuncta sunt, nempe

seu infimae sortis hominem notat, 1 Sam. 2. Ipse erigit de pulvere pauperem, et [?: ] stercore suscitat egenum, ut eum collocet cum [?: princi- ] populi sui. Sic Hier. cap. 5 dicit, Forsitan pauperes sunt et stulti, ignorantes viam Domini, et iudicium Dei sui, ibo ergo ad magnates vel optimates, et dicam eis [?: ] . Ubi voce Pauperis, pro infima conditione hominum utitur: sicut ista duo plerunque coniuncta sunt, nempe paupertas et ignobilitas. Zachar 9 dicitur Christus venire Sioni aut suae Ecclesiae iustus, servator, pauper

esset dives, ut nos illius paupertate ditesceremus. Hoc est, quod Philip. 2 dicitur, quod cu esset in [?: fo- ] Dei, servi formam acceperit, semetipsum exinaniens [?: ] humilians, factusque sit obediens usque ad ignom [?: ] simam mortem crucis. Illa enim sui exinanitione seu iustitia, culpae ac poenae nostrae in sese [?: imputati-a ] tralatione, obedientia ac passione, pro nobis largissime legi ac iustitiae Dei satisfecit: qua persolutione obedientiae nobis imputata, nos ditissimos effecit. Pauperes spiritu Christus Matt. 5 videtur

commoda, et totam felicitatem, posita praecipua specie aut parte pro toto genere: quandoquidem pax est optima rerum, quas homini nosse datum est. Sic accipitur, cum communiter salutantes se invicem dixerunt, Pax tibi: item cum quaesierunt de alicuius pace, ut Ioseph Genes 44 quaerit de pace sui patris. et Moyses ac Ietro mutuo quaerunt de pace, Exod. 18 id est, uterque de alterius incolumitate. Sic et Elisaeus dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num pax tibi, viro et filio? Quarto, vicina huic est illa significatio, cum pro securitate aut absentia omnis periculi accipitur. ut cum

Paralip. 29. Proverbiorum quarto, Deflecto a malo. Esaiae sexagesimoquinto, Faciebatis malum in oculis meis. Item cap. 66. Ierem. 7 et 52, Fecit malum in oculis Domini. Abominationes: Levit. 18, Omnis anima quae fecerit de abominationibus his quippiam, peribit de medio populi sui. Ieremiae decimotertio, Super colles in agro vidi abominationes tuas. Ier. 16, Abominationibus suis impleverunt haereditatem meam, Ezech. 7, Et ponam contra te omnes abominationes tuas. Et cap. 33, Fecistis abominationes. Aversio, et Aversiones: Ierem. 2, Aversiones tuae

quia autem variae species et partes peccati vulgo commemorantur: earum quoque appellationes, ne imperitioribus sint ignotae, percurram. PRIMUM igitur Pecatum primi hominis aut parentis est ille lapsus: quod non tantum de vetito pomo comedit, sed etiam sciens ac volens a severo mandato sui creatoris discessit: plusque Satanae, ingentia bona ex peccato promittenti, quam Deo ipsi exitium mortemque comminanti, credidit: qua ratione a Deo sese avellens, Satanae eius hosti semet associavit. Quem lapsum mox aut poena sequuta est, totius naturae hominis ex imagine Dei in Satanae

eius prophanabat, et in contemptum apud Israelitas adducebat. De Peccato in Spiritum sanctum dictum est supra distinct. octava. Peccata clamantia in caelis, seu ad Dominum, quatuor esse dicit Thomas, qui super Iacobum sic inquit: Notam dum, quôd quatuor [?: ] peccata, quae prae sui enormitate dicuntur clamare ad Dominum: scilicet. I. Homicidium. Genes. 4. Ecce vox fratris tui Abel clamat ad me de terra. II. Peccatum contra naturam. Genes. 18, Clamor Sodomorum venit ad me. descendam et videbo, utrum clamorem qui venit ad me, opere compleverint.

fecit eum hominem similem nobis peccatoribus: cum tamen [?: ] vere homo fuerit, nobisque per omnia similis, in hoc tamen dissimilis extitit, quod non fuerit peccator [?: ] nos. Ibidem: Et de peccato damnavit peccatum in carne. id est, Deus per carnem aut passionem filii sui devicit, aut expugnavit, aut reum peregit signum peccati. Nam aliquem de peccato damnare, est eum vincere, superare, reum peragere, perdere: sumpta loquutione â foro, ubi qui de peccato damnatur, aut reus peragitur, mox poenis exitioque addicitur. Sic verbum

beneficio Dei. Sic dicit Deus Levitici vigesimoquinto: Mea est terra, vos enim estis peregrini et advenae apud me. quasi ipse solus sit verus possessor ac Dominus soli totius, nobisque particulam aliquam sui agri elocet colendam, utendam ac fruendam pro certis annuisque reditibus. Quare prohibet ibi DEUS, ne vendant terram in perpetuam possessionem cuiquam, cum ea illorum non sit. Tertia ratione peregrini et advenae Dei dicimur: quia perinde ex sola eius ope pendêre, ac ab eo omnia necessaria

vitis aut agni, in quo nihil prorsus reprehendi queat: ita nec in hisce ac aliis metaphoricis. quasi vel Abraham, vel alii peregrinantes in tabernaculo aut Ecclesia Domini, omni prorsus [?: n-uo ] careant, sintque in summae cuiusdam perfectionis statu. Sic Iob quoque statim in initio sui libri describitur fuisse perfectus et rectus. id est, sincere colens Deum ac iustitiam, non hypocrita aut simulator. Sic Psaltes 19 Psal. orat, se custodiri ab insolentia ac superbia: addens, Tunc ero perfectus, et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius

suam turrim caput inter nubila condere, quam regionem aeris Hebraei etiam caelum vocant, ut alibi dixi: non solam aetheream. Paulus 2. Cor. 10 gloriatur, se pervenisse usque ad Corinthios praedicatione sui evangelii: Vulgata vertit incommodius, Pertingere. PERVENIO, φθάνω, aut φθάζω, saepe singulari quadam emphasi usurpatur: veluti si quid mature ac magno impetu adveniat, afferens magnum bonum aut

gloriam eius, gloriam ut unigeniti a patre, qui plenus fuerit gratia et veritate: et ex cuius plenitudine omnes sancti necessario sibi mendicent ac sumant. Sic dicitur Collos. 1 et 2, quod in Christo habitet omnis plenitudo divinitatis corporaliter. De secunda plenitudine, quam lex flagitet ad sui impletionem, dicitur: Qui fecerit ea, vivet in eis. item: Hoc fac, et vives. Tertia plenitudo piorum, quae in hac vita eis contingit, est ea de qua supra egimus, secundum quam etiam Stephanus et Iohannes dicuntur fuisse pleni Spiritu sancto, et ipsa mater Iohannis Baptistae. Philip. 1. Pleni

meo poenitentiam et remissionem peccatorum. Huc referantur sententiae, ubi vox Poenitentia absolute et sola ponitur. Ieremiae decimooctavo. Si poenitentiam egerit gens illa. et 31. Postquam convertisti me, egi poenitentiam. Iudith 5. Quotiescunque poenituerunt se recessisse a cultura Dei sui, dedit eis Deus virtutem resistendi. In hac significatione synonymon habet Conversionem et Converti. Ezek. decimo octavo, Convertimini ad me. Item, Quaerere Dominum ex toto corde, et tota tribulatione animae suae: reverti ad Dominum Deum suum, et audire eius vocem: Deuteronom. 4.

fecerit, Genesis sexto: et quid Saulem regem fecerit. Nam poenitentia tum dolorem animi continet, quo Deus caret: tum peccati, [?: ] quoquo modo perperam facti comes esse solet: cuiusmodi Deo tribuere non licet, qui omnia ita sapienter perfecteque agit, ut sit impossibile eum ullius sui consilii, facti aut dicti poenitere. Quare etiam Samuel, primo Samuelis decimoquinto, negat Deum solere poenitere suorum factorum: id enim hominum proprius esse. Sane Deum non poenitet, ut hominem solet poenitere. omnia enim eius opera rectissima, iustissima et perfectissima sunt. Dicetur

quod nihil ei in [?: opina- ] vel non praevisum accidit. Est etiam natura immutabilis, nihil nisi certo consilio agens. Eiusdem rationis ac notae est, quod Gen. 6. dicitur, ET DOLUIT IN CORDE SUO. Certe non moeret Deus, vel tristatur, qui in caelesti et beata sua quiete perpetuo sui similis manet: sed quia aliter percipi non potest quantum sit odium peccati in Deo, ideo se Spiritus ad captum nostrum format. Quemadmodum enim natura sic est comparatum, ut opus suum quisque artifex amet, et firmum esse cupiat: ita consequens est, ut nemo opifex suum ipsius opus, quod integrum

suos: id est, morietur. Aliquando significat etiam sepeliri. Gen. 25 Et expirans mortuus est Abraham, et collectus est ad populos suos: pro, sepultus est. Sic Gen. 43. Obiit, appositusque est ad populos suos: pro, ad suos sicut iores sepultus est. Excindi ex populo suo, aut ex medio populi sui, Exod. 30, et Levit. 17, est, per mortem divinitus inflictam extirpari aut deleri ex populo Dei. Aliqui de huius excommunicatione exponunt, quem non opinor esse huius loci sensum. Populus Chamos, Num. 21, significat populi colentem Chamos idolum, nempe Moabitas. Populus tuus spontaneus

auxiliis, ac perpetuis confirmationibus Dei, quibus roboret Davidem. Sic Psal. 106. Potentiae Domini illustria eius facta significant: Quis effabitur potentias aut fortitudines Domini, audire faciet omnem laudem eius? Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui: Lucae primo. pro, grande opus, seu magnarum virium aut potentiae opus. Secundum potentiam gloriae ipsius, Coloss. 1. pro, gloriosum robur ipsius. POTESTAS, alias ponitur a Versoribus pro Graeco δύναμις: alias pro

universa domus Israel post Iehovam. id est, poenitentiam egerunt revertentes ad Dominum, et deplorantes peccata ac idololatrias suas. Praecipere post se, est quasi Testamento aliquid post mortem suam mandare ac ordinare. Genesis decimooctavo: Scio quod Abrahamus praecipiet post se, ut filii sui me timeant. id est, ut posteri ipsius mortuo ipso me verum Deum colant. Post se proiicere, est prorsus contemnere et deserere aliquid. Psal. 50. Proiecisti post te omnia verba mea. id est, abiecisti omnem curam ac motum verbi Dei. Sic Deus dicitur abiicere post tergum omnia

2, et Christus Matthaei duodecimo usurpat de iis qui post poenitentiam, iustificationem, et renovationem denuo redeunt ad vomitum, aut recidunt in regnum peccati, et contra conscientiam amisso spiritu sancto peccant. Posteriora Dei videre, Exodi trigesimotertio, Deus Moysi petenti visionem sui pollicetur, se posteriora monstraturum: quod multi exponunt de exitu operum Deiunde cognosci potest, quod sint opera Dei, quodque (ut ita dicam) Deus ibi adfuerit, cum initium eius operum alias pertriste ac noxium, vel etiam imbecillum esse videatur, et minime prae se ferat divinam

Rabi, Graece κατηχήτης. Christus Mattaei 21, notans sibi dicere aut habere praeceptorem in terris, [?: ] dit esse duplicem ordinem doctorum. Alterum superiorem, qui auditur citra exceptionem, ac sine omni probatione: sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt. Eadem ratione Augustinus exponit hunc

loco probat, ut πρόγνωσιν id est, Praescientiam, iuxta communem sensum accipiamus, iuxta quem Deus et perituros praescivit. ut iam falsum sit, quoscunque praescierit, eosdem et praedestinasse. Verum sicuti divina Scriptura, iuxta consuetudinem sermonis sui, cognosci dicit eos quos Deus affectu complectitur, Non novi vos, etc. novit Dominus viam iustorum: ita hic praecogniti dicuntur. Neque vero me clam est, quosdam ex hoc loco quaesisse campum exercendi ingenii, in quo de praescientia, deque praedestinatione Dei philosopharentur:

quae manus Dei et consilium Dei praefiniit: hoc est, quae Deus revelavit in verbo futura esse. Rom. 8. Quos praescivit, illos etiam προώρισε praedestinavit: hoc est, decrevit et revelavit in verbo suo, quod oporteat eos conformes fieri imaginis filii sui. 1 Cor. 2. Loquimur sapientiam in mysterio absconditam, quam Deus προώρισεν: hoc est, decrevit revelare. Eadem ferme significatione ὁρίζειν usurpatur Act. 2 et 17: et

praesentia famam, etc. PRAESEPE, nota vox. 1 Reg. 4 dicitur Salomon habuisse 40000 praesepiorum. id est, praesepia tot equorum capacia, ut praesepia singulorum equorum significent, non integros illos canales aut scaphas, multo minus integra stabula. Praesepe Domini sui cognoscere dicitur asinus, Isa. 1. ut ostendatur, plus rationis ac recti officii esse in brutis in suo vitae genere, quam hominibus in suo. Asinus aut alia iumenta norunt, quo sese alimenti causa recipere debeant, nempe in heri sui stabulum. At homo nec quaerit opem a Deo, nec ullam partem

aut scaphas, multo minus integra stabula. Praesepe Domini sui cognoscere dicitur asinus, Isa. 1. ut ostendatur, plus rationis ac recti officii esse in brutis in suo vitae genere, quam hominibus in suo. Asinus aut alia iumenta norunt, quo sese alimenti causa recipere debeant, nempe in heri sui stabulum. At homo nec quaerit opem a Deo, nec ullam partem obedientiae illi praestat, aut eum omnino pro suo domino agnoscit. Proverb. 14. Ubi boves non sunt, praesepe vacuum est. At multae fruges crescunt, ubi est robur bovis. id est, ubi laboratur, ibi adest lucrum ac proventus seu

primogenitum. id est, ob mortem dilectissimi filii. Primogenitus videtur etiam indicare principem ac gubernatorem aliorum. Solebat enim primogenitus caeteris imperitare, sicut etiam nunc inter filios regis Galliae. Rom. 8: Nam quos praescivit, eos et praedestinavit conformes fieri imagini filii sui, ut is sit primogenitus inter multos fratres. id est, ut sit primus ac summus, ad quem omnes alios aggregari, eique conformari oporteat. Sic etiam rectissime exponere posses locum Coloss. 1, Filius Dei est imago Dei invisibilis, et primogenitus omnis creaturae. id est, princeps ac dominus

lib. 2. Sam. cap. 18, et alias crebro, sunt nomina officiorum aut dignitatum militarium. Collocare aliquem cum principibus, est exaltare, et potentem reddere. Psal. 113. Qui de stercore elevat pauperem, ut faciat cum sedere cum principibus, cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut

quod egredi. Psal. 17, A facie tua iudicium meum prodeat. id est, tu ferto sententiam de mea iusta causa eamque exequitor me liberando, et hostes perdendo. Vide supra Egredior. PRODUCO, idem quod educo, foras duco, nihil habet obscuritatis, Iud. 6 dicunt patri Gedeonis, sui populares: Produc huc filium tuum. id est, exhibe aut dede eum nobis, ut ipsum lapidibus obruamus, ob [?: su--a ] tum altare Baal, et succisum lucum. Sic Actor. 12, volebat Herodes mox post pascha Petrum, quem in carceribus dligenter asseruabat ad populum producere, id est aliquo

id est, firmum, ratum, et nulla nube doloris ac [?:---roris ] conspurcatum. Sed in Sacris literis habet etiam aliam quandam vim: perinde ferme ac si in [?: su------o ] diceremus, Propriissima, aut prorsus propria. [?: ] . primo: In propria venit, et sui eum non receperunt. Omnia quidem sunt Christi propria: sed tamen [?:---liticus ] populus erat ei adhuc magis proprius, et quasi propriissimus. Sic Ioan. octavo dicit Christus, diabolum, cum mentiatur, loqui ex propriis. Idque mox exponit addens: Quia mendax est, et pater

extrema necessitate: et ubi non sunt aliiqui melius possint, velint ac debeant ei succurrere) esse nobis proximum, ita ut, si possimus, etiam cum gravi nostro incommodo ei succuramus. Ubi nihilominus manet illud discrimen, ut si Samaritanus iuxta illis saucium reperisset patrem, filium, aut uxorem sui perinde male affectam, nec posset, utrique succurrere, magis sit ei proximus suus pater aut filius, quam ille alter, magisque ei quam alteri succurrere teneatur. Porro voce Proximi multum utitur vetus versio in Veteri Testamento: ubi in Hebraeo est plerunque socius, [?: R-- ]

tuum. Exodi vigesimo: Non loqueris [?: c--- ] proximum tuum falsum testimonium: Non concupiscas domum proximi tui. Et mox sequenti: Si quis percusserit proximum suum. Et mox sequenti: Si quis dederit argentum proximo suo: Si quis extenderit [?: ] num in rem proximi sui. ibidem, et alibi saepissime. Sic etiam accipitur, cum toties charitatis praeceptum inculcatur, Dilige proximum tuum sicut teipsom: Matthaei quinto, et decimonono, et vigesimosecundo Lucae duodecimo, Romanorum decimotertio: Qui dixit proximum, legem implevit. Non docebitur proximum suum:

sit proximus: sed perinde relinquit auditorem incertum, ut ante fuit. PRUDENTIA, virtus continens rerum agendarum cognitionem, non raro in Sacris reperitur tum in singularia tum in plurali numero. Psal. septuagesimooctavo: David pavit Israelem iuxta integritatem cordis sui, et doctavit eos in intelligentiis, aut prudentiis manuum suarum. id est, omnia prudenter agendo ac disponendo: sicut et aulici Saulis ei dant testimonium prudentiae, et Saul ipse dicit eum esse astutum. PRUNAE, ut sunt res ardentes et consumentes, ita per metaphoram plerunque

contumeliose tractare, ut eum suimet pudeat, aut certe pudeat quod coram aliis tam ignominiose tractetur. Ruth 2. Etiam inter ipsos manipulos colligat, nec pudore eam afficiatis. id est, ne acerbe obiurgetis ac repellatis eam, Pudore affici, aut pudefieri, pro frustrari sua spe, aut laeto sui laboris vel conatus exitu: Psalmo 37, Pii non afficientur pudore, aut pudefient in tempore malo, et in diebus famis saturabuntur. id est, tu eos non deseres in rebus adversis, nec patieris eorum in te spem frustrari, ut deserti ac in calamitate haerentes sint hominib. ludibrio, ideoque

pauperem, est ex infimo gradu eum extollere: quia infimae sortis homines videntur veluti in terra sedere, et iacere ac agere: cum nobiles ac magnates in sublimioribus locis agant. Psalmo 113. Qui erigit e pulvere inopem, e stercore elevat pauperem, ut eum faciat sedere cum principibus populi sui. 1. Sam. 2: E` pulvere suscitat pauperem Deus. Sic et D. Virgo opposito Hebraismo dicit: Detraxit potentes e thronis, et extulit humiles. Sic et Latini dicunt, Homines summo aut infimo loco, aut infimi loci. Sic 1. Regum 10: Eo quod levavi te de pulvere, et posui te ducem populi mei

saepe viduae adiungitur. PUPILLA oculi, nigrum illud in medio oculi, in quo omnis videndi vis aut facultas consistit, per similitudinem declarat rem preciosissimam, summoque studio custodiendam. Deuteronomii trigesimosecundo: Custodivit Deus Israelem in deserto ut pupillam oculi sui. Psalmo decimoseptimo: Custodi me, [?: ] pupillam oculi tui. Sic Proverbiorum septimo: Custodi legem ut pupillam oculorum tuorum. Sic Zachariae secundo dicitur ad pios, nomine Dei

in verbo [?: Ex- ] [?:-rt ] , et Probare. Psal. 105. Eloquium Iehovae purgavit [?:-um ] . id est, tum examinavit, tum et puriorem effecit. Dum enim verbo Dei obedit, incidit in crucem, in qua expectando promissiones verbi Dei de liberatione sui, cum esset innocens, tandemque veritatem promissionum reipsa experiendo, plurimum in vera pietate profecit, veterem Adamum mortificavit, et pravas eius sordes, affectus, cupiditates ac dubitationes veluti excoxit, despumavit, et repurgavit, et simul eius probitas ac constans fides explorata et

mox verbum interrogandi subiecit, idem repetens. Interdum promovere significet ut Isaiae 1 et 16, Quaerite iudicium: id est, promovere. Interdum est occasionem dare, Proverb. 17. Qui exitat ostium suum, quaerit ruinam. Vulgata, Qui [?: ] os: id est, praebet aut accersit occasionem sui exitii. eventus, pro voluntatis conatu ponitur. Quaerere enim [?: ] mam alicuius, saepissime significat conari perdere eam. Matth. 2, Mortui sunt qui quaerebant animam [?: p- ] Idem dicit Deus ad Moysen. Exod. 4, cum eum iubes redire in Aegyptum ad Israelitas.

volunt vias meas, etc. Interrogant me de iudiciis iustitiae, et propinqui mihi esse volunt. Non dixi Israeli, Frustra quaerite me: Isaiae quadragesimoquinto. idest, promisi magna bona meis cultoribus. 2. Paral. 34: Iosias cum adhuc puer esset, coepit quaerere Deum David patris sui. Quaerere faciem Dei, itidem aut consulere Deum, aut adire tabernaculum Dei cultus gratia, denotat. 2. Sam. 21: Et quaesivit David faciem Domini de fame: id est, consuluit, interrogavit. Sic 2. Paralipom. 9: Omnes reges quaerebant faciem Salomonis: id est, cupiebant videre et audire eum,

[?: ] sedare, aut etiam recreare. Threnorum primo: Dederunt desiderabilia sua pro cibo, ad faciendum quiescere animam suam. id est, ut vitam famelicum, et [?: ] tumultuantem recrearent, aut sedarent. Proverborum vigesimoquinto: Legatus fidelis facit requiescere animam domini sui. id est, satisfacit desiderio domini, aut etiam recreat eum laeta nunciando: vel denique parit ei pacem probe confecta re, transactaque cum eius adversario controversia: quae omnia sunt vicina. Facere quiescere, aliquando notat ponere, collocare. Isaiae 51, Iudicium meum in luce populorum

RECIPIO: Recipere Christum, aut eius sermonem, emphatica locutio est. Significat enim agnoscere eum pro vero Meschia, veraque Dei religione, eamque amplecti ac colere, ac secundum eius praescriptum, fidem, animum ac vitam dirigere. De tali receptione Christi dicitur Ioannis 1. Sui eum non receperunt: quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. ubi. quid sit recipere, mox exponit inquiens: Qui credunt in nomen eius. Recipere Apostolos et Christum, Matt. 10, significat hospitio accipere, et alioqui humaniter et amanter tractare. Recipere,

et alioqui humaniter et amanter tractare. Recipere, est approbare aut credere. Matth. 11. Si vultis recipere, ipse Baptista est Helias: id est, si vultis aut potestis credere. Non recipient tuum testimonium de me, Actor. 22. id est, non assentientur aut credent tibi. Compensationem sui erroris in semetipsis recipientes, Rom. 1. id est, poenas turpitudinum in suo proprio corpore pro falsa religione patientes. In vacuum gratiam Dei recipere. 2. Cor. 6 est, tum reconciliationem aut iustificationem peccatis contra conscientiam excutere: tum et renovationem, qua sunt conditi

memini non tantum pro memoria, sed et pro mentione usurpant. 1 Sam. 20, Si recordando recordatus fuerit mei pater tuus. id est, Si mentionem mei fecerit, cur non intersim solenni convivio, excusa me. Sic aliqui exponunt, Pharaonem inter epulandum recordatum esse: hoc est, fecisse mentionem sui pincernae et pistoris. Sic et illad Christi, In memoriam mei facietis, exponit Paulus per Mortem Domini praedicabitis. De qua locutione aliquid paulo post in Reminisci dicetur clarius. Sic 2. Sam. 14. Recordetur obsecro rex Iehovae Dei tui, ne multiplex consurgat. id est, faciat in hac

In fine Oseae habetur, Quia omnes viae Domini sunt rectae, et iusti ambulabunt pereas, impii autem corruent in eis. id est sunt planae, conspicuae, et per quas pii facile sineque omni errore incedere possint: sed impii calumniatores ubique scandalum et occasionem erroris ac ruinae exitiique sui reperiunt. In hoc [?: se--- ] etiam Paulus dicit Actorum decimo tertio ad Elyria magum, ô inimice omnis iustitiae, non cessas pervertere vias Domini rectas? id est, calumniis tuis simplicissimam et verissimam doctrinam religionemque Dei obscurare, depravare, et erroris

voce nominat: Sic dicit Dominus factor tuus, et fictor tuus, qui te adiuvit inde ab utera. Noli timere serve meus Iacob, et Iesurum rectissime, quem elegi. Sic Danielis undecimo, quidam exponent de Iudaeis vocem Recti, cum inquit: Ponet quoque faciem suam, ut veniat cum potentia totius regni sui et recti cum eo, et faciet. ubi per Rectos aliqui intelligent Iudaeos, quia illi tunc erant cultores Dei, qui soli [?: ] recti: sicut Paulus eos vocat Sanctos. REDARGUO, aliquando significat tantum [?: ] so, reprehendo. Eph. quinto, Opera eorum potius

REDEMPTOR, גאל goel, crebro significat propinquum, qui ius habet redimendi bona ab altero propinquo alicui vendita. Levit. 25. Cum attenuatus frater vendiderit de possessione sua, tunc veniet redemptor eius propinquus ipsi, et redimet venditionem fratris sui: vir autem qui non habuerit redemptorem, si manus eius apprehenderit, etc. Num. 5, Si non fuerit viro illi proprinquus, cui restituat delictum. Redemptor aliquando significat quemcunque liberatorem. Ier. 50 Redemptor eorum fortis iudicando iudicabit iudicium eorum. id est,

iudicium eorum. id est, Deus ipse est eorum vindex. In Isaia saepissime Deus dicitur redemptor piorum: id est, liberator, cap. 41. 43. 44. Sic et Actor. 7, Moses vocatur redemptor: quia fuit minister Dei in redimendo populo. Verum Christus est unicus ac verus redemptor populi sui. Cum enim essemus captivi et servi poenae, irae Dei, legis, Satanae, peccati, mortis et inferni, ut nos a tot fortissimis et acerbissimis dominis liberaret, dedit animam vitamque suam pro nobis. Quandoquidem enim per peccatum aut iniustitiam inobedientiae, ceu per quoddam ingens debitum, in

ita ut facile observari ac cerni queat. de quo in voce Observatio dictum est prolixius. Ad hoc porro regnum non est is idoneus, qui retro respicere solet. Idem est etiam regnum gratiae de Paulus Coloss. 1 in quit: Qui liberavit nos de potestatem tenebrarum, et transtulit nos in regnum filii sui dilecti, etc. Sic puto hanc vocem accipi etiam, cum dicitur, Regnum caelorum vim pati. et, Vobis datum est, nosse mysteria regni Dei. item, Qui audit verbum regni. et, Pervenit vos regnum Dei. et, Regnum Dei intra vos est: Annunciare regnum Dei: Loqui de regno Dei. Rom. 14:

magis de gloria resurrectionis ac ascensionis: tum et de propagatione gloriosa regni Christi, dato Spiritu sancto visibiliter, patratisque tot miraculis. quod Marcus dicit, regnum Dei venire in potentia, aut potenter. De eodem regno Christi ait angelus ad Mariam: Dabit ei Deus sedem David patris sui, et regnabit super domum Iacob in aeternum, et regni eius non erit finis. id est, perpetuo gloriose praeerit Ecclesiae suae. Multo magis significat ultimam perfectissimamque glorificationem, quae fiet in extrema die. 2. Timoth. 4, Qui iudicaturus est vivos et mortuos in illustri suo adventu

iustis, quae fecimus nos, sed ex sua misericordia salvos nos fecit, per lavacrum regenerationis, et renovationem Spiritus sancti. In hoc ultimo loco puto regenerationem proprie significare illam imputativam, aut (ut ita dicam) rationalem nativitatem, qua a Deo, ex regno Satanae, in suum ac filii sui regnum ita transferimur, ut iam pro iniustis iusti coram Deo habeamur, pro filiis irae ac Satanae, et hostibus Dei, eius domestici ac filii gratiae adoptati, et haeredes aeternae vitae simus. Quare hunc effectum iustificationis, reconciliationis, adoptionis ac haereditatis vitae aeternae

nocte, dicentia: Sanctus, Sancctus, Sanctus. Sed ibidem postea 14 capite, significat perpetuo torqueri. Requies significat etiam [?: coc- ] tionem familiae, aut rei familiaris: ut Ruth primo. [?: ] Iehova ut inveniaris requiem unaquaeque in domo [?: ] ri sui. id est: Dei Iehova, ut consequamini viros liberos et rem famil amplam. ac in ea tranquillam ac commodam vitam: nec semper ita viduae, orbae et pauperes oberretis, ut nunc. Aquae requietum, sunt aquae frigores, suoque frigore animalibus in aestate sitientibus, [?:-tibus ] et

Voce mea ad Dominum clamavi, et respondi mihi de monte sanctitatis suae. id est, exaudivit. Isaiae quinquagesimooctavo. Tunc clamabit et ipse respondebit Respondet autem Deus in exaudiendo tripliciter. Primum, ipsa exauditione. id enim omnis orans maxime agit, ut exoret. Secundo, testificatione sui Spiritus affirmantis cordi nostro, nos esse exauditos. Tertio. [?: ] to ipso petito beneficio, quae (ut ita dicam) vel realissima responsio est. Respondere Deus dicitur prophetae, aut alii consulenti eum, cum illi ad quaesita dat responsum Iob cap. 14 inquit. de

tempore quo reges exeunt ad bellum. id est, circumvoluto anno. RIDEO, et RISUS, varia respicit eoque etiam varias significationes voces hae pariunt. Rident secum ac contemnentes pericula: rident et non curantes [?: ] lentes alienas miserias: rident laeti: rident derisores sui etiam iocus ac lusus solet esse adiunctus. Quare risus et rideo, omnia ista sibi adiuncta ac vicina simul notare solent. Laeticia indicatur hoc dicto: Tunc [?: rebitur ] os nostrum risu, Iob 8. Psalm. 126. id est, accepta liberatione erimus laeti. Sic Genesis 20, Risum fecit

corregis in manu Domini: quocunque volet, inclinabit illud, Proverb. 21. id est, sicut rivos vel in primis initiis alio declinare potes, vel etiam in irrigando quocunque ferme libet, potes eos deducere: ita etiam Deus, quocunque volet, potest cor regis flectere, quantumvis ille sibi solus sui iuris, suique arbitrii aut suae spontis ac regiminis esse, eoque ferri quo ipsi soli libeat videatur. Cui omnes subditorum voluntates ac corda obedire cogantur, cum ipse nulli obediat. Sicut ille inquit: An nescis, quod vel interficere vel dimittere te possim? Rivus [?: ] ,

per excellentiam, vel aliqua alia ratione valde crebro Nilum significat in veteri Testamento. RIXA, vox ac res nota est. Vir rixae, in Sacris non is dicitur qui rixosus est: sed qui rixam aut litem, vel [?: ci-m ] vel bellicam, habet cum aliquo. Iudicum 12. Vir rixae sui ego, et populus meus, et filii Amon valde: et camavi ad vos, et non opitulati estis mihi. id est, gravissima lis fuit, nobis cum Ammonitis, qui nos gravi servitute presserunt, etc. Isaiae 41. Et peribunt viri rixae tuae, aut contentionis litisve tuae: id est, qui tecum litigant,

eorum. Rumpiova, est excludere pullos. Isaiae quinquagesimonono: Ova aspidum ruperunt, et excludetur regulus: id est, conatus impiorum aut prorsus inanes sunt, ut telae aranearum: aut etiam ipsismet et aliis perniciosi. Rumpere vincula, est deficere ab obedientia Dei, aut alioqui alicuius sui superioris, cui aliquis iure promissis aut aliis obligationibus perinde devinctus est, ut si vinculis aut ligaminibus ad eum esset alligatus. Exempla nota ac perspicua sunt Psalmo secundo, Hieremiae secundo et quinto: Disrumpamus vincula eorum. Lucae quinto: Concluserunt piscium

quarto, ut esset memoriale aeternae illius quietis, quae in altera vita sequetur. Quinetiam mundi durationem (ut habet Eliae traditio) in sex mille annis distributam, videtur Deus voluisse per sex dies operationum designare, aut praefigurare: quibus exactis, aeternum Sabbatismum, et nominis sui sanctificationem inviolatam et incontaminatam instituet. Primum igitur vox ista significat praedictam septimam, sacratamque cultui divino diem: quam sanctissime vult observari, non tantum cessatione ab operibus externis corporeis, servilibus, et aliis quibuscunque prophanis: sed etiam cultus

vel baculum, aut alia ad viam necessaria. At Lucae 22 contra praecipit, ut non tantum sacculum gestent: sed et peram, gladium, ac alia. ubi sacculus non proprie ipsam crumenam significat, sed aliquid aliud ac coniunctum ei indicat. Priori enim loco per prohibitionem sacculi Christus vetat, ne sui nimium sint solliciti de rebus temporariis, de victu et amictu, quandoquidem Deus sit ea illis ultro suppeditaturus, neve se talibus impedimentis potius quam adiumentis nimium occupent, et ita minus expedite in ministerio versentur. Contra Luc. 22, mandans tollere gladium, sacculum, peram, et

est, salutiferum. Veritas salutis Dei, Psal. 69. Exaudi me propter veritatem salutis tuae. id est, propter promissionem tuam veracem ac salutarem, seu qua mihi promisisti salutem. Sic cornu salutis, Psal. 18: et Luc. 1, Erexit cornu salutis in domo David pueri sui. pro, vim aut potentiam salutarem. Sic arx salutum, turris salutum, 2. Samuelis 22. Vobis sermo salutis missus est, Actorum 13: id est, sermo salutaris, aut sermo de salute. Dare salutem et facere salutem: pro, servare, idem sunt. Psal. 14: Quis dabit ex Syon

62, Ecce Salvator tuus venit. Luc. 2. Nunc dimittis servum tuum Domine, etc. quia oculi mei viderunt salutare tuum. Matt. 1, Vocabis nomen eius Iesum, ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis suis. Ephes. 1. Christus caput est Ecclesiae, et ipse est salvator sui corporis. Phil. 3, Unde salvatorem expectamus Dominum Iesum Christum. Tit. 2 Apparuit gratia Dei Salvatoris nostri Tit. 3, Postquam apparuit benignitas et humanitas Salvatoris. 2. Timoth. 1, Gratia vobis quidem data est per Christum, etc. sed palam facta nunc est per

mediatorem, per quem gennus humanum servatum est. Luc, 2, Viderunt oculi [?: me----- ] tare tuum, quod praeparasti ante faciem omnium populorum. Prorsus idem significat, quod in praecedente capite Zacharias dixerat: Erexit nobis cornu salutis in [?: ] mo David pueri sui: i. mediatorem aut legatum, per quem nos Deus servare velit. Luc. 3, Et videbit omnis [?: ] salutare Dei: i. id, aut eum legatum, per quod medium. aut per quem mediatorem velit Deus servare homines. Reperitur tamen haec nox etiam in Vulgata veteris Testamenti editione, Gen. 49.

adyta. Sic etiam quaedam sacrificia, et arca cum suo propitiatorio, praesertim autem ipsemet Messias, Sancta sanctorum nominantur. Caeterum populus Dei tripliciter dicitur sanctus. Primum, quia est populus Dei, habens sanctificantia se, verbum ac Sacramenta, et Deum quoque ipsum denique in medio sui: qua ratione seu externa sanctitate etiam hypocritae in medio Ecclesiae sancti sunt. Secundo, pii sunt tum imputatione iustitiae Christi sanctificati seu purificati, tum etiam renovatione Spiritus sancti: atque hae duae sunt passivae sanctitates. Postremo dicuntur etiam sancti active, quia

pii sunt tum imputatione iustitiae Christi sanctificati seu purificati, tum etiam renovatione Spiritus sancti: atque hae duae sunt passivae sanctitates. Postremo dicuntur etiam sancti active, quia student et sedulo vacant sanctitati vitae actionumque, et a Deo perpetuo petunt sanctificationem sui cordis et vitae, actionumque per Christum. Verum prophetae ac singulares ministri Dei etiam maiore quadam emphasi dicuntur sancti, ut postea in verbo Sanctifico apparebit. Sic dicit Sunamitis ad virum, secundo Regum quarto: Ecce cognovi quod Vir Dei sit sanctus ille. id est, Elisaeus. De

ista consecrabuntur Domino, et cedent sacerdotibus. Levitici decimonono: Quarto anno erit omnis fructus eius sanctitas laudum Iehovae. id est, consecratus in laudem Domino. Facies oleum unctionis sanctitatis tuae. id est, consecratae Deo unctionis. Et tulit Salomon sanctitates Davidis patris sui: primo Regum septimo. id est, quae David Deo consecraverat. Sic 2 Reg. duodecimo: Omnem pecuniam sanctitatum. Sic thesauri sanctitatum: primo Paralipomenon vigesimosexto: pro, Deo consecrati. Ager erit

interfecto Nadab et Abiu sacerdotibus, filiis Aaronis, ignem alienum offerentibus. Verba autem textus sunt haec: In propinquantibus mihi sanct. [?:-bor ] , et in facie totius populi glorificabor. quorum posterius declarat illud prius, quod videlicet sit gloriam et sanctitatem nominis sui illustraturus, puniendo coram omnibus etiam suos intimos ministros, quibus alioqui vel maxime parsurus videbatur, tanquam honoratissimis coram se. Unde reliqui omnes possent agnoscere, quam sit in timore et sancte agnoscendus, honorandus, ac colendus hic tantus Deus. Sensus igitur verborum est,

cum eo mea culpa interfectorum. Oseae 4, Sanguines attigerunt sanguines: id est, omnes sant onerati reatu in iustarum caedium, vel omnia sunt plena caedibus. Sic saepe hoc dictum iteratur: Sanguis eius super eum, vel super caput eius: Levit. 20, et alias saepissime significat, ipsemet est reus sui exitii. Sic Act. 5, Vultis super nos inducere sanguinem hominis istius. id est, nos onerare reatu et culpa occisi Iesu, cum ipse sibi male agendo exitium accersiverit. Sic saepe dicitur Quaerere sanguinem: id est, punire reatum caedis: Gene. nono et 42 Reddidit tibi Iehova omnem

foedus conciliaret et obligaret: et alteram partem sparsit in populum, ac Israelitas tum confirmaret de certitudine illius foederis, tum etiam eos obligaret ad id servandum. Sic et Christus hic duplicem usum sui corporis ac sanguinis monstrat, et reipsa praestat, dum et nobis se eum dare in confirmationem novi Testamenti ac foederis dicit, et patri se eundem offerre, dum is traditur, et effunditur pro nobis in remissionem peccatorum. Quare diligenter sunt observandae istae duae diversae res actionesve

est terra scientia Domini, sicut aquae maris contegentes. Hieremiae nono, Non glorietur sapiens in sapientia sua, nec fortis in fortitudine sua, nec dives in divitiis suis: sed qui gloriatur, glorietur in intelligere ac nosse me. Sic Isaias dicit capite 53. quod Christus multos scientia sui iustificabit. Et Christus ait, illud esse vitam aeternam, ut sciamus ipsum, et patrem. Sic Hierem. 3. Dabo vobis pastores, qui vos pascant scientia et intelligentia. Sic Malach. 2 dicitur, quod labia sacerdotis debeant custodire scientiam: id est, tenere aut novisse et conservare, ac

in diebus seculi. id est, antiquis, sicut olim. Psalm. centesimo trigesimonono: Deduc me in via seculi. id est, pristina. Hieremiae sexto: State iuxta vias, videte et interrogate de semitis seculi. id est, pristinis, quae sit melior. Ecclesiastici duodecimo, Quia homo vadit ad domum seculi sui. id est, domum suam pristinam, unde primum egressus est. sicut et Iob trigesimo, humam appellat domum constitutam: iuxta illud, Pulvis et, et in pulverem reverteris. Ut ad argumenta Iudaenum tandem deveniam, quibus sua legalia ex hac voce confirmare conantur, quasi aeterna et immota sint, et

Psal. et prophetis, pro regno, gloria, ac etiam gubernatione eius ponitur. Sic Sedes maiestatis Christi, saepe in novo Testamento. Apoc. 2. Ubi est sedes Satanae. id est, ubi ille potenter imperitat, ubi est eius regnum. Christus dicitur sessurus in sede aut throno David patris sui, Lucae 1. Act. 2. pro, vero Israeli aut populo Dei imperaturus: sicut et ille olim in externo regno sui temporis Israeli carnali praefuit. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles: Lucae 1. id est, deiecit ex gloria ac sublimitante sua praepotentes, et contra alios ex infima aut

Christi, saepe in novo Testamento. Apoc. 2. Ubi est sedes Satanae. id est, ubi ille potenter imperitat, ubi est eius regnum. Christus dicitur sessurus in sede aut throno David patris sui, Lucae 1. Act. 2. pro, vero Israeli aut populo Dei imperaturus: sicut et ille olim in externo regno sui temporis Israeli carnali praefuit. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles: Lucae 1. id est, deiecit ex gloria ac sublimitante sua praepotentes, et contra alios ex infima aut afflicta conditione elevavit ac glorificavit. Sermo est sumptus ab externo regno, aut etiam ordinario Dei

deditique fuistis libidinibus et iniquitatibus. Ioann. octavo inquit Christus: Qui peccat, servus est peccati. Id tripliciter accidit. Primum, quia originalis malitia tanto potentius incipit in peccatore grassari ac invalescere, quamprimum ei incipit indulgere, ut postea tanto minus sit sui arbitrii. quod hic multo magis fit, quam in habitibus: ut Philosophi de incontinente aut impotente disserunt, qui aliud probet, aliud patret, praevalente vitiorum habitu rationi. Secundo, quia peccatum facit patrantem iniustum ac reum. Postremo, quia one at cum poenis, seu facit eum servum

contra quando, et cum, pro si ponitur, ut supra in Quando et CUM, et in Resolutione Disputationis Ienensis plenius dixi. Talis ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum veniebat dormiturus cum uxore fratris. Proverb. 3, Si cubaveris, non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14.

significatione sigilli aut signaculi, sumit Paulus Rom. 4 metaphoram, cum dicit, circumcisionem esse sigillum iustitiae. Sensus autem est, quod Deus Abrahamum iam antea iustificatum, illo signo circum cisionis veluti appenso quodam sigillo confirmarit de certitudine ipsius iustificationis, et sui favoris. Fundamentum Dei stat firmum, habens hoc sigillum: Novit Dominus suos, et discedat ab iniustitia omnis qui nominat nomen Christi. 2. Tim. 2, fundamentum vocat ipsam promissione ac vocationem, super quam aedificati sumus. Sigillum vero, adiunctum Dei favorem: et admonitionem, ne

2. Tim. 2, fundamentum vocat ipsam promissione ac vocationem, super quam aedificati sumus. Sigillum vero, adiunctum Dei favorem: et admonitionem, ne amplius peccemus. De quo loco supra in verbo NOSSE diximus. Sic Paulus 1. Corinth. 9 dicit, Corinthiorum conversionem esse sigillum Apostolatus sui: id est, testimonium. Porro sigillare, aut obsignare per metaphoram interdum significat, sua authoritate ac testimonio confirmare, vel quod sit verum, vel quod ratum, firmum ac stabile esse ac permanere omnino debeat. Sic Iohan. 3 inquit Baptista: Qui recipit Dei testimonium, is

est: ita vicissim etiam aperire sigilla, non cuiusvis est, sed eius demum qui singulare quoddam ius eius rei habet. Sic Apoc. 5 et 6 dicitur, neminem potuisse reperiri qui dignus fuerit ut sigilla septem libri aperiret, praeter agnum solum. Solius enim Christi est, aeterna mysteria regni sui patefacere, et futuros etiam eius eventus praedicere, ut qui eos solus praevidet, ordinat ac disponit. consignari porro, aut sigillari, cum de piis dicitur, significat per Spiritum S. corroborari in vera pietate, et in corde certiorem fieri, quod Deus sit, pater noster. 2. Corinth.. 1.

prolixe agit: refutans Sotum et alios suos Papistas, illud gratiae dictum ad liberum arbitrium trahentes, ostendit omnes veteres id de lumine gratiae exposuisse. Tunc apparebit signum filii hominis in caelo: Matthei vigesimo quarto. id est, ipsemet filius hominis conspicietur, qui erit sui signum, seque metipsum abunde omnium oculis exprimet, depinget ac ingeret. Forte est aliqua allusio ad illa priora dicta, cum toties Iudaei petunt signum de caelo: et Christus contra eis pollicetur illud grande signum, aut miraculum suae resurrectionis, ascensionis in caelum, Iohannis sexto:

Forte est aliqua allusio ad illa priora dicta, cum toties Iudaei petunt signum de caelo: et Christus contra eis pollicetur illud grande signum, aut miraculum suae resurrectionis, ascensionis in caelum, Iohannis sexto: qua ratione etiam hic forte eis praedicit illud gloriosum signum aut miraculum sui adventus ad iudicium. Sic quoque signum circum cisionis, pro ipsa circumcisione dicitur Romanorum quarto. Sic forma Dei, forma servi id est, cum vere Deus esset, factus est servus. Sic Ps. 73 Rediges eorum imaginem in nihilum. Psalmo septigesimoseptimo. id est, ipsos et eorum gloriam.

Ego dedi uxores domini tui in sinum tuum. id est, tibi David [?:-- ] didi concubinas Saulis. Dicitur igitur et [?: M-r ] [?:---- ] pro uxore, et Vir sinus pro marito. Sic Deuteronomii vigesimooctavo scribitur, quod maritus invidebit uxor sinus sui, et uxor marito sinus sui carnes propriorum [?:- ] berorum. et Deut. 13, quod maritus non debeat parare uxori sinus sui idololatricae. i. quae cubat in ulnis ipsis Solemus etiam in sinu portare ea quae valde sunt grata, [?: qu- ] ex animo servare cupimus: quare

domini tui in sinum tuum. id est, tibi David [?:-- ] didi concubinas Saulis. Dicitur igitur et [?: M-r ] [?:---- ] pro uxore, et Vir sinus pro marito. Sic Deuteronomii vigesimooctavo scribitur, quod maritus invidebit uxor sinus sui, et uxor marito sinus sui carnes propriorum [?:- ] berorum. et Deut. 13, quod maritus non debeat parare uxori sinus sui idololatricae. i. quae cubat in ulnis ipsis Solemus etiam in sinu portare ea quae valde sunt grata, [?: qu- ] ex animo servare cupimus: quare cum singulari [?:

[?: M-r ] [?:---- ] pro uxore, et Vir sinus pro marito. Sic Deuteronomii vigesimooctavo scribitur, quod maritus invidebit uxor sinus sui, et uxor marito sinus sui carnes propriorum [?:- ] berorum. et Deut. 13, quod maritus non debeat parare uxori sinus sui idololatricae. i. quae cubat in ulnis ipsis Solemus etiam in sinu portare ea quae valde sunt grata, [?: qu- ] ex animo servare cupimus: quare cum singulari [?: emp- ] si dicitur aliquid alicui in sinum dari, sive bonum sive mali

bello dixerat, se in tali sinu portare bellum et pacem. Munera de alicuius sinu accipere: pro, ab aliquo, Proverbiorum 17. 21 quia (ut dictum est) multa in sinu suo gestabant. Sic Ecclesiast.. 7 dicitur, iram in sinu stulti requiescere: id est, apud stultum, seu illum perpetuo sui similem esse, subindeque ac facile irritari. Ponere manum in sinum, significat nihil agere, ignavum ac negligentem esse. Contra est. depromere ex sinu. Psalm. 73. Sic enim solent ignavi, et contra ali quid serio acturi, manum dexteram habere. SITIS: vide supra in verbo ESURIO,

perclarum lumen solis ac lunae pingitur Isaiae 30. Sed et lux lunae erit si cut lux solis, et lux solis erit septempliciter aucta, sicut lux septem dierum, in die qua alligaverit Dominus contritionem populi sui, sanaveritque percussuram plagae eius. Quara tales quasi hypotyposes et amplificationes tristissimi status, non semper ad verbum intelligendae sunt, sed tantum aliarum calamitatum magnitudinem exaggerant et depingunt, magisque ferme internum animi tristissimum statum, quam externum caeli

prima contra teipsum agendo, ut qui sciens ac volens neglexerim ac violaverim tuum mandatum, tuamque contempserim autoritatem, et insuper causam praebuerim ut nomen religioque tua apud impios blasphemaretur. Solent enim sic peccata amplificari, aut eorum amplitudo declarari. Hanc sane confessionem sui peccati facit David praesente et accusante eum Nathan, inquiens 2 Sam. 12: Peccavi Iehovae. ut non dicat, Peccavi contra proximum, sed contra ipsum Iehovam. Sic utriusque loci confessio peccati pulchre consonat: Tibi ipsi peccavi, et Iehovae peccavi. Sic et perditus filius exaggerat peccatum

potest. Proverb. 9: Si fueris sapiens, tibimet sapies: sin fueris derisor, solus feres. pro, ipsemet feres. id est, tutemet, tu ipse potissimum: non excludit alios, ad quos etiam saepe ex unius stulticia calamitas venit: sed ipsam substantiam aut personam denotat. Gal. 6. Probet unusquisque sui opus, tunc in se solo gloriam habebit, non in alio. id est. habebit quod glorietur de semetipso. Sic Illyrica signa usurpat Solus Sam, pro ipsemet. Quod alteri praecipis, fac solus. id est, ipsemet.

transferri solet ad omnes officinas, aut loca, [?: ] bi hominibus pernicies struitur: cuiusmodi sunt idolorum praesertim ac falsae doctrinae templa et scholae Nahum 2, Leo capiebat abundanter pro catulis suis, [?: ] cabat pro leaenis suis, implebatque praeda latibula sui, [?: ] speluncas suas rapina, etc. Sic Hieremias ad [?: Iud- ] , abutentes sacrificiis Dei in templo, ac sine poenitentiae illis Deum placare volentibus inquit: Nunquit spelunca latronum facta est domus ista, super quam est [?:-catum ] nomen

spiritum soporis. pro, stupore et gravi poena vos afflixit. IIII. Spiritus labiorum Dei: pro verbo seu ministerio docendi, quod quidem regit et gubernat Spiritus sanctus. Isai. 11, Spiritu labiorum suorum interficiet impium 2 Thes. 2, Interficiet Antichristum spiritu oris sui. V. Opponuntur crebro in Scriptura Litera ac Spiritus, hocque quadruplici ferme ratione. Primo in genere, de omni et Legis et Evangelii doctrina, ratione causae formalis: cuius respectu omnes typi, figurate dicta, et quae quoquo modo aliud quid in externa literae superficie, ac

aut voluntatibus hominum, aut pro impetu, bono aut malo. Pro bono impetu: 1. Reg. 11. 2. Paral. 12. et 36, Suscitavit Dominus spiritum Cyri. Dan. 13, Et cum duceretur ad mortem, suscitavit Dominus spiritum pueri iunioris. Dan. 14, Portavit angelus Domini Habacuc Babylonem, in impetu spiritus sui. Haggaei 1, Et suscitavit Deus spiritum Zorobabel, etc. et spiritum IESU, etc. et spiritum reliquorum de omni populo. 1. Esdrae 1. Suscitavit Dominus spiritum Cyri regis Persarum. Item, Et surrexerunt principes patrum de Iuda et Beniamin, etc. et omnis

Hierem. 51, Suscitavit Dominus spiritum regum Medorum, et contra Babylonem, ut perdat eum. Ezech. 13, Vae prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum, et nihil vident. Deut. 5, Quando elevatum est cor eius, et spiritus illius obfirmatus est ad superbiam, depositus est de solio regni sui. XII. Spiritus pro sapientia et disciplina: 1. Cor. 2, Verum non spiritum mundi accepimus. XIII. Spiritus pro anima et mente, et effectibus hominis non regenerati, hocque cum epitheto: ut, Spiritus [?: ] Rom. 11. Spiritus servilis, Rom. 8. Spiritus

pactum. id est, evulgare edictum inviolabile. Unde nomen Statitum, id est, decretum. Porro Statuere cogitationes, verbum, iuramentum, mandatum aut legem, significat nonnunquam reipsa praestare. Ierem. 23, Non avertetur furor Domini, donec fecerit, et donec statuerit cogitationes cordis sui. Sic et 30 cap. loquitur. id est, donec consilia, quae cogitavit, reipsa exequatur. Psal. 119, Statue servo tuo eloquium tuum. id est, praesta reipsa, quod promisisti verbis. Sic Gen. 26, Tibi et semini tuo dabo omnes terras istas, statuamque iuramentum quod

putredinemque illam interfectos redegisset. Est autem et in eo elegantia ac energia metaphorae, quod idololatricis sacrificis et seductoribus ex ipsamet idololatria ac errore extrema ignominia et exitium [?: ] tur. E stercore elevare pauperem, ut sedeat cum principibus populi sui: Psalmo 113, et 1 Sam. 2. id est, ex [?: ] conditione extollere aliquos in summum gradum vitae. Quale est, quod saepe rusticorum liberi in sumum gradum evehantur, ut tandem fiant homines docti, aut prudentes gubernatores, cancellarii, et similes regum consiliarii vel ministri:

Quicunque se extollit, deprimetur: et qui se humi hac extolletur. De talibus superbis aut humilibus est etiam illa celebris sententia, Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Iacobi 4. et 1. Pet. 5. De iisdem et diva Virgo canit Luc. 1. Dispersit superbos mente cordis sui, etc. Oculos superborum humiliabis, Psalmo 18. Scriptura per elevationem oculorum superbiam solet denotare, quia elati animo solent etiam oculos elevare, et magis sursum quam in terra spectare sicut Psal. 13. graphice tum superbiam, tum et humilitatem depingit,

locutus es de servo tuo: id est, confirma, ratum fac, vel potius reipsa praesta. sicut mox sequitur: Et fac secundum quod locutus es. Sic 2. Reg. 23, Ut suscitaret verba foederis huius, quae scripta sunt in libro illo: id est, reipsa adimpleret, Is. 44. cap. Suscitat verbum servi sui, et consilium nunciorum suorum complet. id est, stabilit et confirmat, quod per servos suos promisit, aut comminatus est. Sic suscitare verbum bonum, id est, promissionem reipsa praestare, Iere. 29 et 33. Dan. 9. Suscitare fratri semen, Gen. 38, est procreare liberos ex eius vidua, qui

tua suspensa tibi eregione. Deut. 28. id est, pendens, dubia ac incerta. Sic Os. 11, Populus meus suspensi erunt propter rebellionem suam in me. id est, semper sibi timebit, neque unquam erit securo quietoque animo. Figam illum ut clavum in loco fideli, eritque in solium gloriae domus patris sui, suspendentque super eum omnem gloriam domus patris sui: Isa. 22. id est, inferet splendorem in domum paternam, seu tota dignitas ac gloria eius familiae pendebit ex ipso. Allusio est ad morem infigendi clavos in parietes, ac inde suspendendi varias res: sicut ibi prolixius illa similitudo

dubia ac incerta. Sic Os. 11, Populus meus suspensi erunt propter rebellionem suam in me. id est, semper sibi timebit, neque unquam erit securo quietoque animo. Figam illum ut clavum in loco fideli, eritque in solium gloriae domus patris sui, suspendentque super eum omnem gloriam domus patris sui: Isa. 22. id est, inferet splendorem in domum paternam, seu tota dignitas ac gloria eius familiae pendebit ex ipso. Allusio est ad morem infigendi clavos in parietes, ac inde suspendendi varias res: sicut ibi prolixius illa similitudo aut metaphora declaratur. Lucae 19, habet Vulgata

multo plenius et clarius proponitur: Unam petii a Domino, illam requiro: ut maneam in domo Domini cunctis diebus vitae meae, ut videam pulchritudinem Domini, et lustrem templum eius: quoniam abscondet me in tabernaculo suo in die quo imminuerit malum, latere me faciet in abdito loco tabernaculi sui, in petra exaltabit me. Sic Psalmo octuagesimo quarto. Habitare in tabernaculis impiorum, est eis esse familiarem ac amicum, et eorum commodis perfrui. Vicinum huic locutioni est, quod pauperes a nobis sublevati dicuntur nos acceptare in aeterna tabernacula: id est, Deus propter eos: qui

quamdiu sum in hoc tabernaculo, excitare nos per commonitionem: cum sciam brevi futurum, ut deponam hoc tabernaculum, sicut et Dominus IESUS noster declaravit mihi, etc. Tabernaculum David, significat regnum eius, seu potius regnum Meschiae, qui dicitur obtinere regnum patris sui David: Amos 9, et Actorum 15, In die illa instaurabo tabernaculum David collapsum, et sepiam rupturas eius, et ruinas eius erigam, reaedificaboque illud, sicut olim fuit. Soli posuit tabernaculum in caelis, Psalmo decimonono, id est. sicut

2, Iehova testificatus est inter te et uxorem adolescentiae tuae. id est, fuit testis, ipseque vos coniunxit: [?: ] autem tu praevaricaris contra eam, accepta alia [?: ] aut religione. Istius, quo quis contra se ipsum testis adhibebatur, exempla sunt haec. Iehosua sui libri 24 inquit ad Israelitas: Et dixit Iehosua, Testes vosmet estis contra vos, quod elegeritis vobis Iehovam, ut colatis eum. Et responderunt, testes. Sic Samuel inquit, 1. Sam. 12, Testis est hodie Dominus contra vos, et testis Meschias eius, quod nihil inveneritis in manu mea. et

patefactionis perspicuitate, et [?: ] benedicti seminis praesenti exhibitione. Sic et Zacharias pater Baptistae una cum ipsa diva virgine [?: ] primum illud testamentum promissi Meschiae eiusque redemptionis cum hoc ultimo exhibiti, dum dicunt. Deum memorem testamenti sui et iuramenti ac promissionis factae Abrahamo et aliis patribus fecisse istam redemptionem Israelis pueri sui per erectum cornu salutis. ¶ Verum iam quasdam etiam locutiones et loca scripturae ad explicanda ista testamenta aut foedera utiles attingamus. ¶ Hierem. 31 prolixe promittit Deus

pater Baptistae una cum ipsa diva virgine [?: ] primum illud testamentum promissi Meschiae eiusque redemptionis cum hoc ultimo exhibiti, dum dicunt. Deum memorem testamenti sui et iuramenti ac promissionis factae Abrahamo et aliis patribus fecisse istam redemptionem Israelis pueri sui per erectum cornu salutis. ¶ Verum iam quasdam etiam locutiones et loca scripturae ad explicanda ista testamenta aut foedera utiles attingamus. ¶ Hierem. 31 prolixe promittit Deus abolitionem veteris illius ac inutilis testamenti aut foederis, et erectionem novi. ubi quidam non satis eum

nec mendaciter egimus in testamento tuo. Oblivisci aut recordari foederis vel testamenti dicitur Deus, cum suis opitulatur, aut non: homines vero, cum invocant et colunt eum secundum initum foedus, aut contrarium faciunt. Exod. 2. Audivit Deus gemitus eorum, recordatusque est foederis sui cum Abraam, Isaac, Iacob. ¶ Meschias Angelus foederis aut testamenti vocatur, Malach. 1: tum quia ille est mediator ac instaurator foederis inter Deum et homines: tum etiam multo magis, quia ipse est illud benedictum semen, super quod et de quo vel praecipue Deus cum Adamo,

longum vale dicentes, imo et extremas inimicitias indicentes, huic soli Deo adhaereamus, eum colamus, et ab eo omnia bona expectemus, accipiamusque. Deinde ille nos in suo nomine baptizat, promittens se velle esse nostrum Deum, ac patrem propitium, condonare nobis iniustitiam, imputata filii sui iustitia: se recipere nos in filios, seu adoptare, nobisque aeternae vitae haereditatem largiri. Hac de causa et Christus suae sacrosanctae coenae sacramentum vocat Novum testamentum aut foedus, in suo sanguine: quo nempe tum nobis communicato, tam et Deo libato aut oblato, illud

his. Ob reconciliationem igitur, et hanc novi foederis, sacramenti, aut testamenti inter Deum et homines sanctionem, Christus quoque tum mediator, tum et angelus foederis vocatur Malach. 3. et Zach. 9 dicitur emissurus vinctos de lacu aut carcere, in aut per sanguinem testamenti sui: id est, per passionem ac sanguinem suum: quo tum Deus humano generi reconciliatus est, tum etiam ipsum Sacramentum aut foedus erga Deum et homines confirmatum est erga utramque confoederatam partem. Vetus igitur volumen plerunque habet Berith, forte a vescendo deductum: quia in

vox communiter usurpatur de ea voluntatis sententiaeque testificatione, ac etiam rerum dispositione aut ordinatione, quae a morituris hominib. communi omnium ferme gentium more ac iure fieri assolet, et a testanda mente aut ultima voluntate dicitur. Foedus et pactum non requirit ad confirmationem sui mortem testatoris: requirit vero testamentum. Imo foedera et pacta inter homines morte dissiliunt, et irrita red duntur: cum testamenta non nisi morte testatoris confirmentur. Praeterea foedera et pacta iureiurando confirmantur: solus assensus in testamento requiritur. Foedera quoque (uti etiam

nostrae iusta sententia, de eo quod quis post mortem suam fieri velit. Huius definitionis explicatio. Voluntatis: s. integrae. In eo qui testatur, eius temporis quo testamentum facit, integritas mentis, non temporis sanitas exigitur. Nostrae: quoniam qui ex aliena pendent arbitrio, nec sui iuris sunt, vel alia ratione testamenti factionem non habent, sic non possunt testari. Intellige active, pro iure testamenti faciendi. Accipitur autem factio testamenti etiam passive, pro iure quo quis institui potest haeres. Iusta sententia: hoc est, vera ac omnibus modis absoluta animi

meus dilectus, hunc audite, etc. Item: Omnis potestas mihi data est. Eôdem facit, quod illi traditum est regnum usque ad fines terrae: quodque passim affirmat, se non alia, aut aliter loqui, quam prout pater sibi mandaverit ac praescripserit. Quod Christus tempore facti testamenti sui integrae mentis fuerit, nemo nisi blasphemans negabit. De voluntate, quae in testamento sola regnat (nam a voluntate testatoris omnia pendent) nemo hominum dubitare potest: ipse enim Christus exclamat, Venite ad me omnes qui laboratis, etc. Non est autem satis, testatorem esse

vita aeterna promissa est; ab eo qui tum verax est, tum solvendo largissimus: Ac cedit et altera cautio, nimirum pignoraticia, cui securi incumbimus: videlicet coena Christi, qua verum corpus et sanguinem suum, quibus haereditarium ius nobis nequisivit, usque ad plenam executionem testamenti sui, in novissimo die faciendam, subinde edendum et bibendum instituit. quo pignore quid ad excitandam et confirmandam fidem et securitatem potest esse efficacius? Est et hoc certi iuris, quod haeres etiam legitime institutus, possit tamen haereditatem amittere, et non acquirere. Potest etiam

certe nunc vacuum dimisisses me. Ubi idem est illi Deus Abraam, quod pavor Isaac. i. ille Deus, quem timuit et coluit Isaacus. Quod convenit cum sermone Labi, qui dixerat, se divinitus prohibitum esse quicquam iniuriae Iacobo inferre. Ibidem mox sequitur, Iuravit Iacob per pavorem Isaac patris sui. Num. 8, Dominum exercituum sanctificabitis, ipse sit timor vester, et pavor vester. Deum timendum, vocat timorem. Hebraismus est notus, quod abstractum pro concreto, et eius subiecto ponatur. Sic Graecum simul ac Lati. nomen Dei a timore deducunt, iuxta illud: Primos in orbe deos fecit

insigni adversariorum strage sit tanto ampliorem gloriam consequuturus, et merito caput cum parrhesia et gloria elevaturus. Hac igitur similitudine volunt etiam Christi properationem ad peragendum opus Domini, et consequendam victoriam de Satana, peccato ac morte, nulla prorsus habita ratione sui commodi, describi, ut qui non venerit ut ministraretur sibi, sed ut ipse aliis serviret, quique non habuerit ubi vel caput tantum reclinaret suum. Terra torrentium aquarum, est, ubi multi torrentes fluunt. Deut. 10. Absconde te in torrente Cherith. 1. Reg. 17. pro, in alveo eius alicubi.

ibi agatur de veris Dei praeceptis in sacra Scriptura comprehensis. Sic etiam 2. Thess. 3. subducite vos ab omni fratre inordinate ambulante, et non secundum traditionem quam accepit a nobis. Traditionem vero illam suam Paulus mox ibidem exponit, nempe quod oporteat unumquemque in sudore vultus sui comedere panem: et quod qui non vult laborare, ille ne comedere quidem debeat. Qua re observandum est, cum Paulus commendat traditiones, loqui eum de usitatissima Scripturae sacrae doctrina, non de humanis traditiunculis per quas et propter quas perinde nunc Papistae irritum faciunt mandatum

fore austerum persequutorum castigatorem, qui vere fortis est in praelio, ut Psal. 2 et etiam [?:--o ] indicatur. TURTUR, grus et hirundo observant tempus adventus sui, populus meus non novit iudicium Iehovae: Ierem. octavo. id est, vel bruta ipsa multo sunt intelligentiora in suis rebus, quam homines: quomodo etiam Isaias cap. 1, accusat suorum Ierosolymitanorum impietatem. Turtur ponitur pro dilectis et afflictis, quia et elegans ac mundum

quae sicut homines rigat ac refocillat, ita etiam Deum glorificat. Psal. 68, Benedicite Domino de fonte aut vena Israel. Vena aut scaturigo sanguinis, Levit. 20, significat fluxum sanguinis muliebrem, seu menstrua: Si venam eius nudaverit, et ipsa revelaverit venam sanguinis sui. Sic Marc. 5. dicitur mulieri confestim a tactu vestis Christi exaruisse fons aut scaturigo sanguinis. VENATIO habet simile quiddam bello, teste Xenophonte in Cyri paedia: imo est species quaedam belli, et vicissim bellum est tanquam venatio quaedam servilium hominum, ac parere

magis, et ad testimonium. 1. Cor. 2. 1. Iohan. 5. Mandata Domini, Dei: Psal. 119, Concupivi mandata tua, et mandata tua exquisivi, etc. Item: Oblectabor in mandatis tuis. Item: Custodiam mandata tua. Syrach. 21. Qui observat mandata Dei, non sequitur somnia capitis sui. Iuramenium Domini, pro verbo seu promissione iuramento confirmata: Genes. 26, Complens iuramentum quod spopondi patri tuo Abraham. Ier. 11, Ut suscitem iuramentum, quod iuravi patrib. vestris, daturum me eis terram. Vox Dei, Domini: Psal. 106, Non obedierunt voci Domini.

in doctrina Apostolorum. Act. 5, Ecce replestis Hierosolymam doctrina vestra. Forma doctrinae: Rom. 6, Obedistis ex animo in eam, in quam traducti estis, formam doctrinae. Doctrina sana. Syra. 5. Tit. 1. Verbum sanctum: Psal. 105, [?: Me- ] fuit verbi sancti sui. Baruc. 4, Veniunt collecti ab Oriente usque ad Occidentem, in verbo sancto gaudentes, in honorem Dei. Item cap. 5. Disciplina: Ier. 35, Nunquid non recipietis disciplinam, ut obediatis verbis meis? Disciplinae via, synecdochice pro verbo Dei: Baruc. 3. Mandata vitae:

terram: id est, fidem omnesque actiones ac mores. Sic 1. Reg. 2, et 8. Si custodierint filii tui viam suam. Aliquando via ipsam naturam, mores et veluti ingenium declarat. Isaiae 55, Non sunt viae meae ut viae vestrae. sic orat Moses Exod. 3 ut ostendat sibi Deus viam suam: id est, summam sui noticiam sibi communicet Ille vero dicit se illi tantum posteriora sua monstraturum. Et simul ei exhibet illam sui patefactionem ac noticiam, quae est descripta sequenti Capite. Viam mundi, aut seculi, aut sempiternam ire, est mori. Ios. 23, Vado hodie per viam universae terrae. Sic 1.

via ipsam naturam, mores et veluti ingenium declarat. Isaiae 55, Non sunt viae meae ut viae vestrae. sic orat Moses Exod. 3 ut ostendat sibi Deus viam suam: id est, summam sui noticiam sibi communicet Ille vero dicit se illi tantum posteriora sua monstraturum. Et simul ei exhibet illam sui patefactionem ac noticiam, quae est descripta sequenti Capite. Viam mundi, aut seculi, aut sempiternam ire, est mori. Ios. 23, Vado hodie per viam universae terrae. Sic 1. Reg. 2. Abeo per viam universae terrae: pro, brevi [?: ] sum, ut et caeteri homines. Sed

sunt imitati mores parentis. Haec loquutio valde crebra est in Regibus et Paralipomenis. Multi dicuntur ambulasse per vias Ieroboam, pauci per vias David: quod de Iosia dicitur 2. Reg. 22. Ambulare in viis Dei, crebro significat obedire eius praeceptis: 1. Reg. 8. Sed ambulare in viis cordis sui, est vivere pro libitu ac libidine sua. Ecclesiastae 11: Ambula in viis cordis tui ac secundum aspectum oculorum tuorum. Viam suam bonificare, est excusare. Ierem. 2: Quid bonificabis viam tuam, ut quaeras dilectionem? Aliquanto post sequitur: Dicis, innocens ego sum. Alias Bonificare

viam meam, Psal. 18: pro, expeditam efficit, dat successum. In via progredi, aut ponere gressum suum: Psal. 85, Iustitia ponet in via gressus suos. id est, tempore Christi iustitia ubique vigebit ac florebit, imputante videlicet Deo peccatoribus iustitiam filii sui. Contraria est illa loquutio: Concidit in platea veritas: et aequitas non potuit ingredi. In via mala aut malorum stare, est, perperam vivere et agere, cum in communi vita, tum praesertim in religione. Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et

eorum. Pro re possessa ponitur Psalm. 74: Redemisti virgam haereditatis tuae, montem istum in quo habitas. Proverb. 14: In ore stulti virga superbiae. pro, stultus sibi sua stulta loquacitate graves poenas accersit, aut superbe loquitur. Pro doctrina. Isaiae 11: Percutiet terram virga oris sui, et spiritu labiorum suorum interficiet impium. id est, doctrina sua: hoc enim est sceptrum et gladius spiritualis Meschiae Ibidem est, Egredietur virga de stirpe Isai, et surculus de radicibus eius germinabit. Ubi per metaphoram virga aut germen significat ipsum Meschiam, qui veluti

virtutis, quae nempe praeter pudicitiam cordatae, intelligentes, et in re familiari tractanda, educandaeque liberis strenuae sunt: qualis prolixe Proverb. 31 scribitur. Ruth 3, Universa civitas scit, quod mulier virtutis sis. Sic Proverb. 12 dicitur mulier esse corona aut decus viri sui. Aliquando etiam vim terrae aut arborum, כוח coach virtutum vertunt: Iob 3. Ioel. 2. Viris חיל Hei crebro significat exercitum, quia ibi est quasi [?: ] vis fortitudinis militaris. Sic et Graeca vox

2, Prophetae eius non invenerunt visionem a Iehova: i. nihil voluit eis Iehova respondere, nec quicquam indicare de tollendis praesentibus calamitatibus. Contrarium est, [?: ] revisionem. Oseae 12, Loquutus sum per Prophetas, et multiplicavi visionem, et per manus Prophetarum prope sui similitudines. Scribere visionem, Abacuc 2. Scribe visionem, et explana eam in tabulis, ut percurrat qui legerit eam: quia ad huc visio ad certum tempus. scilicet complebitur. ubi Visio dicitur prophetia de liberatione piorum, et malorum poenis. Cum non est visio, disci patur populus: Prov.

et Paulus nirum Macedonem invitantem se in Macedoniam, et in via versus [?: D- ] , ac in templo, et alias: de quibus visionib. 2. Cor. 11 gloriatur. Visio dura indicata est mihi, Isa 21: id est, [?: ] minae poenarum per visum denunciatae sunt mihi. Visio cordis sui, est falsa doctrina, non a Deo monstrata [?: ] mandata, sed a seductore e suo cerebro conficta. Hiere. 23. Sic dicit Dominus, ne audieritis verba [?: prophe- ] , qui prophetant vobis. Decipiunt enim vos, et [?: ] cordis sui loquuntur, non ex ore Domini.

sunt mihi. Visio cordis sui, est falsa doctrina, non a Deo monstrata [?: ] mandata, sed a seductore e suo cerebro conficta. Hiere. 23. Sic dicit Dominus, ne audieritis verba [?: prophe- ] , qui prophetant vobis. Decipiunt enim vos, et [?: ] cordis sui loquuntur, non ex ore Domini. ubi textus est perspicuus. Sic et Paulus Colos. 2 dicit, seductores gloriari de visione angelorum. Mulierculae etiam narrant visionem angelorum in sepulchro. Ioel. 2, et Act. 2. Prophetabunt filii vestri et filiae vestrae, et iuvenes vestri visiones videbunt,

diaboli redimeret. 1 Petri 2 dies visitationis, est dies aut tempus, cum Deus aliquem convertit: ut in eo quod loquuntur adversus vos tanquam maleficos, ex bonis operibus, quae spectarint, glorificent Deum in die quo visitabuntur. id est, quando eos Dominus spiritu suo visitaverit, et ad filii sui cognitionem traxerit. VITA: vide paulo post in verbo VIVO. VITIS, habet quasdam metaphoricas aut parabolicas significationes, de quibus paulo post: nunc quasdam eius phrases percurram. Num. 6, Ex omni quod fit e vite vini, non bibat aut comedat Nazaraeus. Idem Iud. 13.

Ulcisci alicuius ultionem, est illatam illi iniuriam vindicare. Hier. 51, Iudico causam tuam, et ulciscar ultionem tuam. id est, puniam graviter Babylonios de iniuriis tibi illatis. Isaiae 34. Dies ultionis Iehovae annus retributionum ad iudicium Sion. id est, adest tempus, quo Deus Assyrios sui populi hostes puniet. Dare ultionem suam in aliquo, est ulcisci seipsum de eo. Et dabo ultionem meam in Edom, per manum populi mei Israel. Ezechielis vigesimoquinto. Dare ultionem alicuius, est ei dare successum contra inimicos suos. Psa. 18: Deus qui das ultionem mihi. id est, efficis ut

Unguentum unguenti, est preciosissimum unguentum: Exodi 30, Facies ex eo oleum unctionis, et unguentum unguenti, per appositionem id additur, et praestantiam summam significat. Prove. 27, Ut unguentum et suffimentum laetificat cor, sic dulcedo amici sui propter consilium animae. Unguento caput meum delibutum reddis: id est, suaviter foves ac recreas me, pars aut species deliciarum pro toto genere. Sic et 2 Sam. 12 omnem suaviorem et lautiorem vitae rationem per unctionem Scriptura declarat. Caeterum Psal. 133 dicit, perinde

17. Romanorum 3. 1. Corinthiorum 3. 13. 2 Corinthiorum duodecimo, Galat. quinto, Iacob 3. 4. Tertio, accipitur pro sancta quadam zelotypia, quae non proficiscitur a cuiusquam odio: verum ab eorum amore, quos non nostri, sed ipsorum potius causa amamus. ut 2. Corinthiorum undecimo. Quarto, pro sui ipsius amore, cui sancta illa zezelotypia praetexitur: ut Galat. quarto. Quinto, pro animi aestu ex indignatione de iis concepta quae idigne fiunt, adversus eum quem amamus: puta, vel adversus homines nobis charos (ut 2. Corinthiorum septimo. Colossens. 4) vel adversus Deum ipsum. Est autem

ideoque non modo soli [?: n---- ] mus diligi, sed potius quamplurimos sinceros amicos illis cupimus conciliare: quod eorum commodis magis, quam nostris ipsorum delectemur. Hic vero demum verus et honestus ac perpetuus est amor. Illam zelotypiam Pseudoapostolis tribuit Apostolus, ut qui sui commodi causa Galatas diligerent: ideoque summo studio niterentur Paulum, ut rivalem, excludere. Hanc vero sibi etiam tribuit. 2. Corinthios decimo: eiusque argumentum adfert, quod cum rei honestae causa eos dilexerit. id est, non lucri aut gloria studio, eundem animum erga eos, quamvis

est, non circumcidatur. id est, etiam qui ex gentib. ad fidem Christi veniunt, corpore non circumcidantur. Circumcisio, expoliatio vitiorum. In Apost. Circumcisi estis circumcisione non manu facta, in expoliatione corporis carnis. Cornu, fortitudo, vel regnum. In Reg. Et exaltavit cornu Christi sui. Purpura, martyrii species per cruorem. In Exod. Omnis qui percipit corde, adferet initia Domino, aurum, argentum, aeramentum, hyacinthum, purpuram, coccum netum et byssum. Coccus, idem quod supra, vel charitatis ardor, vel crucis mentio.

Abiicere ibid. 63 abiectus ibid. 69 abiectio 5. 9 Abire ibid. 13 etc. abire post idola ibid. 16 abire in consiliis suis et duritia cordis sui mali ibid. 23 Ablactatus ibid. 29 Abluere ibid. 53 Abnegare ibid. 63 abnegare nosmetipsos, et omnia quae nostra sunt 6. 9 Abominatio et Abominor

aliquem locum invocari ib. 64. 65 nomen Dei super hominem aliquem invocatum esse 725. 2. 3 nomen Dei [?: inu-car- ] ib. 11 in Nomine [?: Domin-r ] [?: ] [?: ] [?: ] nominis sui Deum in aliquo loco [?: ] se facere ib. 27. nomen Dei memorari ib. [?: ] nominis Dei locus ib. [?: ] nomini Iehovae ministrare ib. [?: ] nomen Dei polluere ib. [?: ]

nomini Iehovae ministrare ib. [?: ] nomen Dei polluere ib. [?: ] in Nomine Domini vocare ib. [?: 6- ] . [?: ] nomen meum erit in medio angeli 726. [?: ] nominis sui gloriam Deo afferre ib. [?: ] nomen Dei exprimere ib. [?: ] nomen alicuius gentis delere [?: ] . [?: ] nomen alicuius exire, aut abire ib. [?: 6- ] ex Nomine aliquem nosse

aut venire ib. 65 portas lugere aut ululare ib. 69 portas esse perpetuo apertas 919. 1 portas aereas confringere ib. 3 portare peccatum, ac iniquitatem suam 920. 12 portare facere aliquem iniquitatem delicti sui ib. 26. 27 portare peccata populi ib. 46 portare suum scelus ib. 68 portare iudicium 921. 2. 3 portare ignominiam, aut confusionem ib. 4 portare aliquem ibid. 58 portare iugum

20 praeparatio Evangelii ibid. 47 Praeputium ibid. 62 per Praeputium credere 943. 14 Praesens ibid. 21 Praesaepe ibid. 46 praesaepe Domini sui cognoscere ib. 50 Praesto ibid. 62 Praeesse aliquibus ibid. 66 praeesse bonis operibus ibid. 68 Praesumo 944. 5 Praeter ibid. 10

18 via lubrica ibid. 23 via indigentiarum ib. 37 [?: ] [?: perversus ] ib. 41 in Viis alicuius ambulare ib. 47 in Viis Dei ambulare ib. 52 in Viis cordis sui ambulare ib. 53. 54 viam suam bonificare ibid. 56 viae alicuius fructus ibid. 62 viam alicuius super caput ipsius reddere ibid. 66 ad Viam suam declinare 1267. 1 viam

22 visiones Dei intelligere ib. 26. 27 visionem invenire ib. 29 visionem multiplicare ibid. 32. 33 visionem scribere ib. 35 in Visionibus Dei, etc. ib. 43 visio cordis sui ib. 53. 54 visionum vallis ib. 66 visio oculorum ib. 69 Visito 1285. 26 visitare homines aliquem ib. 29 visitare Dei

morieris 679. 2. 3 29. Oblatio ignita est Iehovae holocaustum 755. 31 31. Istud est nomen meum, istud est memoriale meum, etc. 638. 5. 6 32. Isti sunt dii tui Israel 219. 69. 70 33. Pollicetur Deus Mosi petenti visionem sui, se ipsi posteriora monstraturum 934. 47. 48 Dicit Deus ad Moisen, se eum ex nomine nosse 727 19. 20 etc. Si facies tua non exierit nobiscum, ne eduxeris nos de loco 295 49 Faciam transire omne meum bonum ante te, et clamabo,

15. Cum maxilla asini acervus unus, duo acervi 18. 1 21. Ascendit tota civitas in caelum 59. 21
1. SAMVELIS. 1. Ne des ancillam tuam coram, vel in facie Belial 677. 20 2. Sublimabit cornu Christi sui 184. 14 Dilatatum est os meum super inimicos meos 241 29. 30 etc. Dominus mortificat et vivificat, et deducit ad inferos et reducit 676. 57. 58 5. Contritio aut confusio mortis erat apud Philistaeos, praesente arca 675. 38. 39

Doc me per viam mundi 695. 36. 37 Rapitur somnus eorum, nisi ruere fecerint 255. 22. 23 Servitam meam et accubitum meum cingis 125. 62 140. Carbones ignis super eos cadent 104. 47. 48 Caput circumdantium me, perversitas labii sui [?: operi- eum ] 102. 18 Qui operis caput meum in die armorum 58. 16 Labor labiorum ipsorum contegat eos 510. 55 141. Custodi ostium labiorum meorum 804. 13 14 Oratio mea dirigatur velut incensum in conspectu tuo 798. 23.

25. Lingua mollis frangit ossa 579. 10 Malleus, et gladius, et sagittae tuae acutae in corda inimicorum 54. 58 Fons conculcatus aut turbatus, et vena rupta, iustus cadens coram impio 341. 26 Legatus fidelis facit quiescere animam domini sui 1000. 61. 62 Ut aquilo fugit pluviam, ita facies iracunda linguam secreti 10. 46 Et congeres carbones ignis in caput eius 403. 55. 56 Urbs diruta absque muro, vir cuius spiritui non est cohibitio 1303. 16 26. Ut pluvia in messe, sic

aquarum, etc. 236. 69. 70
CANTICA. 1 Oleum effusum nomen tuum 781 24 4 Mel et lac sub lingua tua 513. 37. 38
ISAIAS. 1 A sinus cognoscit praesepe Domini sui, etc. 343. 50 Argentum tuum versum est in scoriam 1099. 53. 54 Omne caput languori, et omne cor dolori, et. 517 69. 70 Principes tui socii furum 355. [?: 2- ] Lavamini, et mundi estote, etc. 525.

Quod non est eis narratum viderunt, etc. 707. 41. 42 Non addes vel adiicies, ut veniat per te amplius incircumcisus 21. 13. 14 53 Non est inventus dolus in ore eius 804. 31 Ipse portavit languores nostros 517. 59 Noticia sui iustificabit multos 733. 24 Castigatio sive disciplina pacis nostrae super eum 245 13. 14 Dedit sepulchrum eius cum impiis, etc. 677 7 Dominus fecit in illum incurrere omnium nostrum peccata 766. 61 Qui ambulat in

se vero utrunque fecisse 614. 13 14 A diebus Iohannis usque nunc regnum Dei vim patitur 1010. 30. [?: 3- ] 12. Filius hominis erit in corde terrae tres dies et tres noctes 742. 31. [?: 3- ] Homo bonus ex bono thesauro cordis sui bona depromit, malus vero mala 186. 28 Et fiunt posteriora, deteriora prioribus 934 38. 39 13. Qui videntes non vident, et audientes non audiunt 1271 36. [?:-7 ] 15. Donum quodcunque ex me, iuvaberis 700. 64 etc.

Quoniam fecit mihi magna, qui potens est 602. 42. 43 Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles 397. 68. 69 Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes 840. 57. 58 Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui 91. 16 Per viscera misericordiae Dei nostri, etc. 1283. 37. 38 Iohannes convertet corda patrum in filios, et filiorum ad patres 175. 40 2 Exiit edictum, etc. ut censeretur totus orbis 798. 43. 44 Haec

[?: ] enim venturus est dies Domini, antequam veniat [?: ] aut defectio, et revelatus fuerit homo peccati 203. 52 Antichristus signis fallacibus aut mendacibus mundum seducet 1139. 13. 14 etc. Christus interficiet Antichristum spiritu oris sui 808. 19. 20 etc. Dicit Paulus Antichristum hominem peccati, et filium perditionis 874. 11. 12 [?: ] in occasione avariciae 764. 18
I. AD TIMOTH. 1 Finis enim mandati est dilectio ex

in Apocalypsi dictus? 32. 36 Christus pro nobis maledictum factus 606. 45 etc. Christus nomen, Domino et Salvatori nostro non est nomen proprium, sed appellativum 114. 66 etc. Christus quare ex horrenda sui exinanitione sit liberatus 2. 32 Christus cur agnus Dei appelletur 27. 45 Christus quare homo factus, passus et mortuus sit 752. 65. [?: 6- ] Christus quare cum [?: ceru-confer- ] tur 112. [?: 6- ]

512. 20 cordi humano Hebraei quid tribuant: praeterea quoque Graeci, praesertim Poetae, necnon Philosophi 176. 23 etc. Corinthiorum prostibulum 687. 59. 60 Corinthum adire non omnibus contingit, Proverbium ib. 65 corporis sui crucifixionem quare Christus in coena fractionem vocet 347. 54 etc. corpus animale et spirituale 186. 64 creare et fingere quomodo Basilius discernat 335. 14. 15 etc. creaturam quare Paulus dicat vanitati esse subiectam 444.

semine tuo benedicentur 74. 61 Iudaeorum argumenta, quo probare contendunt, dictum Isa. 7. cap. IESU eiusque matri non accommodandum esse. eiusque argumenti refutatio 30 60 Iudaeos et Turcos non colere verum Deum, sed tantum idolum ac figmentum cordis sui 219. 61. 62 Iuda tribus quare per leonis naturam depicta 531. 27 Iudas unde dicatur 476. 16 Iudas a Christo diabolus vocatus 229. 55 iudicis officium in iudicando 885 34 iudicare aliena dicta aut facta 476 46 unde hoc

blasphemia, qui sua hypocritica opera hominibus obtrudunt et imputant: Christi vero absolutiss. iustitiam damnant. ibidem 12 parabola quid significet 820. 52 paradisus 822. 24. ubi fuerit ibid. 53 pars aut portio ecclesiae seu populi sui qua ratione Deus dicatur 826 1. 2 pastor idolum Antichristus dictus 830. 28 pastor bonus et summus Christus ibid. 53 parasceves dies curita dicta 941. 12 etc. parvuli et infantes qui in Scriptura dicantur 985.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report