Your search found 736 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 183-324:

nonnullae longiores confirmationes aliquarum controversarum significationum, in maioris momenti vocibus. Denique aliquando sese obtulit occasio, ut de reb. quoque ipsis aliquid disserere, propter vocum uberiorem explicationem, necesse fuerit. De secunda ac tertia parte postea suo loco aliquid dicam. Sicut autem studio publici boni Ecclesiae, hoc totum Opus maximo labore congessi: ita contra valde vereor, ne multi eo ad corrumpendam Scripturam veritatemque abutantur. Quanto enim quaeque res nobilior, et magis ad gloriam Dei directa est: tanto ea Satan et impii foedius, in

ac hominum conscientiis. Quomodo stet, et semet pro Deo ostentet iste homo peccati, in templo Dei, satis explicat Paulus 2. Thess. 2. Adiicit vero Christus praeterea gravem admonitionem, inquiens: Qui legit, intelligat. ut ostendat, grande mysterium hic contineri. Nimium ergo frigidi, ne dicam inepti sunt, qui intelligunt abominationem desolationis a Christo et Daniele praedictam, esse exercitum Romanum. Fuerant et ante ibi exercitus Syriaci, ex fece hominum sceleratissimorum et impientissimorum

eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit. AEDIFICARE, Hebraeis בנא Bana, aedes struere est, notae significationis vox: sed per metaphoram valde crebo ponitur pro omni cuiuscunque rei perfectione, provectione, aut (ut ita dicam) melioratione. Unde forte Latinum bonum, quod homini profit, eumve quasi aedificet. Contra autem verbum Destruo, plane contrarias significationes et Hebraismos habet. ut Galatis 6. Si quae destruxi, rursus aedifico, transgressorem memetipsum constituo. Psal. 28. Destrues, et

Ponitur saepe simpliciter pro longo tempore. ut Psal. 90, Mille anni in conspectu tuo sunt sicut hesterna dies cum transierit: id est, longissimum tempus est perinde Deo ut brevissimum: nihilominus quod statuit aut promisit, certo fit, etiam si differat aliquandiu. ut in voce DIES dicam. In fine temporum, annorum, Danielis undecimo: id est, post aliquot annos. Filius anni erat Saul in regnare ipsum, 1. Sam 13, aliqui exponunt, quod iam uno anno regnaverat. Aliqui addunt, quod erat sicut unius anni: id est, simplex, rusticus, et semipuerilis, nullam regiam superbiam

duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur, adeo ut nihil ferme amplius aut aliud requiramus aut exoptemus, tanquam si

Ἐν ᾧ εὐδόκησα. Vulg. In quo mihi complacui. Erasm. In quo mihi bene complacitum est. In hoc verbo explicando, quam varie multi se torserint, tum ex doctissimis Budaei commentariis, tum ex Erasmi annotationibus intelligi potest. Ego paucis dicam quod sentio. Δοκεῖν, idem valet quod sentire et existimare: a quo deductum est εὐδοκεῖν, quod interdum casum habet adiunctum, atque idem valet quod approbare. Iam vero, quia quae approbamus, illis quoque

eoque morali, utili aut suavi. Sunt et aliae huius vocis significationes, de quibus omnibus suo ordine dicemus. PRIMUM, saepissime Deus dicitur Bonus טוב vel תפיד benignus: de posteriore voce in vocabulo MISERICORDIAE dicam. Cum autem Dei bonitas celebratur, tum potissimum ea ipsius virtus praedicatur, qua erga suas creaturas est bonus aut beneficus: tametsi ipse totus, et omnes eius virtutes, ipsissima bonitas sunt. Cum autem Deus sit et perfectissime bonus, et omnis bonitatis in tota rerum natura unicus fons,

qui ex viribus humanis per crebras actiones habitum virtutum, indeque iustitiam coram Deo, et denique filialitatem et felicitatem aeternam educere aut gignere conantur. Verum de hoc loco agitur in voce Voluntatis, quam supra in Beneplacito exposui, et postea etiam in Nascor aliquid dicam. In carne esse, et tamen non secundum carnem ambulare, 2. Cor. 10. pro, in corporali quidem vita vivere, non tamen corruptae carnis cupiditates sequi. Prius caro significat corpoream istam vitam, aut corpus ipsum: posterius, inhaerentem pravitatem. Carnem crucifigere cum suis

cathedras doctores, ut Nehem. 8 apparet. Fit ergo in Sacris literis mentio Cathedrae, in figurata quadam significatione: ut Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, nec in cathedra pestilentiae sedit. de cuius loci sensu breviter dicam, ut significatio Cathedrae intelligi queat. Primum intelligo, de actionibus et vitae praxi externa: secundum, de fide ac animo: tertium, de aliorum institutione. Perinde ac si diceret Psaltes: Beatus vir, qui nec turpiter aut scelerate vixit aut egit, nec pravam sententiam de religione aut

בלל. ubi confundi aut conturbari linguae dicuntur. Confusio pro verendis ponitur, Deut. 25. CONGREGO, verbum Hebraeis solet etiam plerunque verti per colligo. Quare eius Hebraismos quaere in verbo Colligo. Hic tantum de uno aut altero loco dicam. Congregare exules. Psal. 147. Exules Israelis congregabit: id est, colliget pios, primum in Ecclesiam vocando eos, ad veram doctrinam: deinde etiam in vitam aeternam. Allusio autem est in ista loquutione ad dispersionem Israelitarum, tempore captivitatis Babylonicae, et

vertit Confinis. Locus sane ille est perobscurus, magis tamen quoad verborum connexionem, quam ad summam sensus, quae aliquo modo in genere aut capite habere potest. De quo licet multi varias sententias proposuerint, tamen profecto nondum omnem loci eius difficultatem sustulisse mihi visi sunt. Dicam igitur aliquid et ego pro doni Dei mihi collati tenuitate. Primum autem verba recitabo: Dicite mihi, qui sub lege esse vultis, legem non auditis? Scriptum enim est, quod Abraham duos filios habuit, unum ex ancilla, alterum ex libera. Sed is qui ex ancilla fuit, per carnem natus est: qui vero

lex et foedus generat physice seu naturalibus viribus, sicut et olim Agar. Nam sicut ille externus Israeliticus populus physice ex semine patriarcharum propagabatur: sic et iustitia pietasque illa Legalis, tum viribus naturalibus praestabatur, tum ex propriis meritis pendebat. Altera vero (ut ita dicam) uxor Dei, aut mater populi, nempe promissio, veniat e caelo, et gignat per gratiam: quia novus populus ex mera gratia vocatur, convertitur et iustificatur. Iam inter istas duas matres, et hosce duplices liberos aut populos, perinde esse acrem rixam, disputationem, ac etiam persequutionem,

significat contra, aut in praeiudicium vel detrimentum eius. Sic Deut. 21 dicitur, maritum habentem liberos ex duabus uxoribus, non posse dare primogenituram filio dilectae in conspectu filii exosae, qui est primogenitus. ubi In conspectu omnino significat quandam contrarietatem, aut (ut ita dicam) damnum. Sic et Deut. 5 dicit Deus, Non habebis Deos alienos in conspectu meo: id est, quae idololatria mihi extreme adversa est, et in meam gloriam contumeliosa. Verum in hac locutione praecipua vis est in praepositione על al, quae contrarietatem et

cum omni studio novam obedientiam praestantes, ab omnibus malis consiliis ac conatib. abstinemus, nosque summo conatu repurgamus. Ex corde, aut etiam toto corde aliquid facere: pro, ex animo, seu promptissimo animo, essentiente etiam ipso corde, ac eius omnibus affectib. et motibus, ut mox plenius dicam. Cor carneum, Ezech. 11. 36. et Ierem 31, ponitur pro docili, sequaci, ad bonum flexibili, et Deum timente: sicut caro molle quid est, et quod facile penetrari queat. Opponitur autem cordi lapideo ac indurato, quod nullis mandatis ac minis Dei movetur aut terretur: sicut lapis non

sibi res secundas, et impunitatem contra hasce meas minas ac poenas. CORNU, notae significationis vox est: sedque a cornua sunt praecipuus et ornatus, et robur aut arma quadrupedum: inde fit, ut per metaphoram varie vox haec in Sacris literis accipiatur. de qua varietate sua serie dicam. Primo, significat potentiam ac robur, ut Ier. 48 Cornu Moab confringetur, et brachium eius conteretur. ubi idem illae duae diversae metaphorae significant, quod sicut vis ac potentia brutorum est in cornibus, ita hominum in brachiis. Illa porro vocabula ab uno animali aut homine, ad

etymologia dogmatis, a δοκέω, indicat: quibus deliberationibus Deus in proponenda sua religione non indiget, sed simpliciter dicit ac mandat quid fieri velit. DEDICARE verbum, et DEDICATIO, non usque adeo huic linguae propriae voces sunt. Dicam tamen aliquid de eis, propter rudiores. Dedicare significat, Deo certis quibusdam ritibus ac caeremoniis consecrare. Primum enim, quando templa aut altaria, aliaeve res ad cultum Dei destinatae aedificabantur, tum mox certis ritibus Deo addicebantur et consecrabantur. Sic prolixe

DEPONERE, verbum notae et obviae significationis est, ut expositione non indigeat. Deponit potentes de sede, et exaltat humiles: Luc. 1. notus sensus est. Venit autem inde nomen Depositio, de quo pauca dicam. 2. Pet. 1. Velox est depositio tabernaculi huius: pro, cito moriar, et relicto corpore in sepulchro, in regnum caelorum ad Christum commigrabo. 1. Petr. 3. Baptismus non depositio sordium, sed stipulatio aut confirmatio bonae conscientiae in Deum, per resurrectionem IESU CHRISTI. Sensus

Dicit ergo ibi propheta, Erunt civitates fortitudinis eius sicut derelictio virgulti aut rami: pro, paucae et solitariae, sicut pauci fructus supersunt post factam collectionem. DERISOR, vox valde significans in Sacris literis est, et significat non istam vulgarem aut (ut ita dicam) morionicam derisionem: sed plerunque istam perditam et propudiosam hominum malitiam, qua simul Deum et homines suis cogitationibus, actionibus, et vita rident, nulla praecepta, nullum verbum Dei curantes, quin nec carnalis quidem aut externae istius honestatis amorem ullum habentes. De illis

in verbo AEDIFICO. DESUPER, מעל meal, modo adverbium, modo praepositio, habet in hac lingua quasdam proprietates et obscuritates: tametsi et tota haec vox sit Hebraea. nam Latinis talis harum duarum praepositionum connexio DE et SUPER, rarior est. Dicam ergo de eius obscuriorib. significationibus. Primum idem valet quod a, vel ab, seu de. Gen. 7. Aquae elevaverunt arcam, quae elevata est desuper terram, et siccatae sunt a quae desuper terram, pro, a terra. Gen. 17. Ascendit Deus desuper, aut de iuxta Abraham. pro ab Abrahamo. Isa. 14.

caco daemones, et commenticii dii vocantur Dii: quia idololatrae sic de illis sentiunt, aut id sibi de illis persuadent. Huius vocis ac significationis plurimus est usus in Sacris literis. ut, Novis diis, qui de proximo venerunt, sacrificaverunt: Deut. 32 pro idolis Sed omissis hisce, ut ita dicam, figuratis diis, ad verum revertamur. Primum autem exponamus locum Pauli 1. Cor. 8, qui primum dicit simpliciter, esse tantum unum Deum: mox dicit, esse plures Deos: postremo denuo dicit, piis tantum unum Deum esse. Ubi prima sententia per se ac simpliciter intelligenda est, quod revera sit

vel pater, vel Spiritus sanctus. Haec est causa, quare in Novo testamento plerunque tantum prima persona vocetur Deus, et tantum secunda Dominus: quod observasse utile esse, ne quis hinc errandi occasionem habeat. Postquam dixi de ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco,

eum a bonis aut sinceris, eumque sic tractari uti hypocritam aut infidum ministrum: Matt. 24. et Lucae 13. Sic et Hebr. 7. Divisit Abraham decimas Melchisedeco: pro, separavit ab omnibus aliis rebus. vel potius, dedit. quae enim donanda sunt, ab aliis separantur aut distinguuntur, ut mox dicam. Dividere, aut Divisiones donorum aut spirituum, sunt distributiones, seu ipsa distributa dona Rom. 12. 1. Cor. 12. Unicuique sicut Deus divisit. Sic ibidem: Divisiones gratiarum, ministrationum,

loquutiones. DOMINUS, triplex vox est Hebraeis. Alias enim hac Lat. voce exprimitur illud sacrosanctum ac proprium nomen Dei יהוה Iehova: alias vox Adonai, quod Deo simul et hominibus tribuitur: alias denique nomen Baal. De primo nihil nunc dicam. est enim ea vox proprio libello integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non

illud sacrosanctum ac proprium nomen Dei יהוה Iehova: alias vox Adonai, quod Deo simul et hominibus tribuitur: alias denique nomen Baal. De primo nihil nunc dicam. est enim ea vox proprio libello integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat,

quam in Latino sermone, patere. Significat enim ferme quemvis manuarium artificem, qui grandiora et laboriosiora opera fabricat. Zachariae 1. Quatuor fabri nominantur quatuor angeli, fabrorum formam habentes. FABULA, alias significat quodvis inane figmentum, aut etiam humanam (ut ita dicam) constitutiunculam, vel traditiunculam: ut Tit. 1. Non attendentes Iudaicis fabulis. Sic Petrus 1. cap. 2, negat se aliosque Apostolos sequutos esse in praedicando Christo, arte compositas fabulas. Porro esse, fieri, aut tradi in parabolam, proverbium, et fabulam, Deuteron.

nostro accensa? Crassa prorsus, et tamen aptissima similitudine possis rem tantam clare percipere Sicut typus aut forma, et imago in eo typo fusa ac formata, necessario figuris ac lineamentis prorsus conveniunt: sic et nostra fides cum verbo Evangelii necessario convenit, conformata et (ut ita dicam) configurata est Nam ea doctrina aut institutio hunc effectum, motum et habitum cordis nostri concipit, gignit, format ac figurat, eique veluti sigillum quoddam imprimit. Verum (ut dixi) non potest negari, istam formatricem fidei doctrinam, seu Evangelion, esse verbi consolationis et

munusculum aliquod accipere velint. XVIII. Hinc etiam consideretur, fidem non solum vere fiduciam esse: sed etiam Deum sola tali fiducia, sine omnibus bonis operibus excipi velle. Quid enim minus ferre posset hic longe ditissimus paterfamilias, qui misertus nostrae extremae indigentiae, ac (ut ita dicam) famis, tantos quasi sumptus fecit donati filii, et apparati lautissimi convivii, tamquam benigne nobis illas suas preciosissimas opes ac delicias offert dicens: Aperi os tuum, et replebo illud bonis caelestibus: quam si nos veluti ostentantes nostras opes, eiusque exaggerationes nostrae

ipsum, et in ipso sunt omnia. FINGERE, et FORMARE, dicit Basilius pertinere ad corpus; sed Creare, ad animam: quod discrimen ex Sacris literis probari nequit. FIRMARE, nonnunquam non tantum essentiae alicuius rei corroborationem significat, sed etiam quancunque rei (ut ita dicam) exornationem. Sic Paulus dicit Romanorum quarto, se non destruere legem per fidem, sed confirmare aut stabilire: id est, implere. Firmare vultum aut faciem, supra FACIE exposui. Firmare aliquem super inimicos: pro, firmiter constabilire et superiorem facere. Psalmo 105. Et

in variis significationibus in Sacris literis reperitur: Quarum pleraeque non sunt aliis linguis usitatae, eoque merito huius linguae idiomata dici possunt. Disseram igitur de eis ordine, quantum Deus dederit. Nam quid in genere ac plerumque etiam Latinis significet, infra in nomine LAUS plenius dicam. Primum autem disseram de nomine Gloria: deinde de verbo Gloriari, et eius verbali Gloriatio: postremo, de verbo Glorificare et Glorificatio. GLORIA igitur definitur ab Augustino et Quintiliano, quod sit frequens de aliquo fama, cum laude. et a Cicerone, quod sit consentiens

rursus utraque haec gloria, in gloriam famae, et bonitatis rei. Alias enim gloria significat illam bonam famam, celebrationem, aut opinionem hominum de aliqua re bona: alias, praesertim in Sacris literis, ipsas res praestantes vere bonas aut gloriosas. Primum igitur de creaturae aut humana gloria dicam. Saepe admodum vox haec, res in hac vita gloriosas significat: ut divitias, potentiam, splendidas aedes, vestitum, amplum famulitium, sapientiam, et similia. Dubium autem est, an talia active an passive Gloria dicantur: an quia glorificantur ac celebrantur ab hominibus, vel quia possessorem

gratiam contra Paulum. Et, Festus volens Iudaeis gratiam ponere: Actor. 25.
VII. Gratitudo: ut, Gratias ago. Passive, et est quasi quoddam meritum, aut (ut ita dicam) gratiositas inferioris apud superiorem:
I. Acceptum esse, ut gratiositas. Dedit ei gratiam coram praefecto carceris, Genesis 39. Dedit eis gratiam coram Aegyptiis, Exodi 3. Gratiam habebant coram omni plebe, Actor. 12. Proficiebat

est nota ac usitata, aliquid clarius infra in voce LAUDIS, et verbo Laudare disseram. In Hebraeo igitur sunt tria potissimum vocabula, Hod, Hadar, et Cabod, quae solent interpretes verbo Honoris vertere. Est vero magna variatio tum rei huius, tum et praedictarum vocum, in Sacris literis. Dicam tamen de eis, ut commodissime potero. Vertuntur autem praedictae voces, praesertim Hadar, per honorem, decus, magnificentiam. pulchritudinem, splendorem et dignitatem Psal. 103. Confessionem et decorem induisti. Et sequenti, Confessio et pulchritudo. Psal. 44.

in Sacris literis primum significat istud breve tempus, quo dimidium signi oritur aut occidit, quod communiter horam vocamus: ut cum aliquid factum esse prima, secunda, aut tertia hora narratur: Matth. 20, et saepe alias. De discrimine autem horarum Iudaicarum, Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti Capite: Dabitur vobis in illa hora quid loquamini. Sic capite 15: Sanata est filia eius ab illa hora. Tertio, significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi

eis in Dialogo, cui nomen fecit Medardus Idem monet de loci ac vocabuli sensu Theophylactus ac Faber, qui super eum locum sic scribit: Hic agnoscit Virgo humillima, non esse suum, quod omnes generationes dicturae sunt ipsam beatam: sed illius, qui respexit humilitatem, exiguitatem, et (ut sic dicam) nihilitatem ancillae suae, servae suae. Secundo, Humiliare Hebraeis nonnunquam idem est quod vi stuprare. ut Gen. 34 legitur Et vidit Dinam Sichem filius Hemor Hevaei, princeps

erat arca. Et omnes filii Iehudae stabant coram Iehova: 1 Regum 9. id est, coram templo aut arca. IEIUNIUM. Vocem hanc exposui proprio scripto (quod et in fine huius Operis adiiciam) unde quid fuerit ieiunium plene cognoscere potes. parit autem quosdam Idiotismos, de quibus breviter dicam. Ieiunium Sanctificare: Ioel primo: est, homines ad publicam poenitentiam vocare. Solebant enim, praeter illas constitutas dies afflictionum, etiam suo arbitrio sacerdotes et magistratus, in omnibus gravioribus periculis, indicere populo solenne ieiunium, admonere de agnoscendis ac

hoc Hebraismo. Illud sane admodum illustre est significationis huius exemplum, quod extat Hebr 10. Lex umbram obtinuit futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum. ubi Imago necessario ipsam existentiam aut substantiam rei sonat. Sic Germanis quoque Bild, interdum non umbratilem, aut (ut sic dicam) similitudinariam imaginem significat, quae solum lineamenta rei alicuius exprimat: sed ipsammet essentiam eius. ut cum dicunt, Mansbild, Frauenbild, etc. id est, personam vere existentem virum aut feminam. Dicitur porro secunda ratione etiam ideo Christus imago patris, quia

ipsa res sola ratione transferri solet) diligentissime exponere: quandoquidem Scriptura dicit, nobis fidem imputari ad iustitiam. et pii scriptores secundum Scripturas dicunt, etiam Christi iustitiam nobis imputari, ut sit nostra. De qua re ac locutione, quoniam subobscura est, pluribus modis dicam, si forte alii alia ratio plus lucis afferre, ac hoc dubium explicare possit. ¶ IMPUTATIO igitur in hoc rationali, non reali imputationis genere, videtur significare generaliter quandam translationem alicuius rei, sed non realem: verum tantum rationalem, aut sola cogitatione

sonti deprecatio coram iudice loco innocentiae: ut in libello de Iustitia prolixius exposui. Aliâs igitur precium aut dignitas rei, ab alia re ad aliam sola opinione, decreto, iudicio aut consensu quodam transfertur: alias vero ipsa res, itidem solo iudicio aut ratione ab alia persona ad aliam. Dicam aliquanto exactius sed tamen cum petitione dexteritatis in intelligendo, aut candoris in iudicando, ut in tantis rebus fieri necesse est. ¶ Duplex est imputatio. altera est in re ipsa, altera in rei translatione ab alio ad alium. In re est imputatio, cum res non vera, pro ipsa vera re, quae

enumerando, veluti si eis res quandam aut pecuniae numerato traderentur, imponebantur. Levit. 16 et contra, meritum mortis hostiarum in sacrificantes transferebatur. Sic quoque imputantur Christo peccata totius mundi, seu per imputationem a peccatoribus in eum transferuntur, quib. ipse (ut ita dicam) iniustificatur, seu iniustus reputatur, ita ut nostra obligatio, ingens debitum aut chirographum a nobis in ipsum transportetur: qui id sua passione ac obedientia largissime persolvens lacerat, et cruci affigit. Ipse. n. in se nostrum debitum suscepit, seque vadem, imo et primarium debitorem

si alicui aliquid aliud loco alterius rei imputetur: ut si alicui ministro apud regemnobilitas sit loco virtutis aut sapientiae, alicui divitiae sint loco probitatis: forma puellae sit loco virtutis. Sic nobis aliquatenus fides est loco iustitiae, seu fides nobis imputatur in iustitiam, ut mox dicam et declarabo. Contra potest vere dici Christo voluntariam ponsionem (qua in se nostra peccata aut debita recepit seu vadem, sponsorem aut persolutorem sese pro nobis constituit) esse imputatam ad iniustitiam, seu ad peccatum. Ea enim ratione factus est peccatum et maledictum, Deusque suo

fulgente veste, ita coram caelesti patre ornati, decori ac gloriosi appareamus, ut ille in iustificatione solius Christi perfectionem nobis circumpositam cernat, comprobet, amet et praedicet, nullumque vel minimum naevum peccatorum aut foeditatum nostrarum per eam perspicere queat. Hanc (ut ita dicam) personatam immutationem imputatae iniustitiae, Pighius, licet alio qui adversarius, victus evidentibus verbi Dei testimoniis, comparat cum illa Iacobi impostura, qua ornatus fragrantissimis pulcherrimisque vestibus Esau, eiusque pilosam cutem et nomen coram patre prae se ferens, ab eo

praesertim autem ipsum verbum Iustificare, luculentissime declarant verbum imputare, et loquutionem Alicui imputare iustitiam Christi, aut fidem pro iustitia, seu ad iustitiam: nempe quod sit quaedam rationalis aut decreti adscriptio aut attributio, seu (ut ita dicam) appropriatio iustitiae ac meriti Christi ad credentem peccatorem. ¶ Ut vero tanto magis cerneretur, Scripturae, atque adeo iudicio Dei non esse inusitatum, aliena vel peccata, vel etiam merita, atque adeo tum praemia, tum et poenas aliis imputare, ac in eos transferri possemus innumera eius

Sacrarum literarum agetur. Dictum tamen aliquid etiam supra est in verbo EVACUO, quae hisce et voci VACUUS coniunge. INCALESCERE verbum solet non raro de re venerea accipi: ut Psalm. 51. Mater mea incaluit, aut concepitme. Sic et aliae linguae rei venereae amorique igneas (ut ita dicam) phrases adiungunt. ut ullus est nubere quam uri. et, Ardere amore, ac simile. Unde porroaccidit, ut et pro idololatria ponatur, quam Sacrae literae vocant scortationem. Sic igitur Isaiae 54. Incalescentes cum diis sub omni ligno viridi, tametsi et revera scortationes non raro suis

aut Israelita, Ego quoque pertineo ad populum Israel, seu sum filius Abrahae per fidem, quantumvis de stirpe aut carnali eius semine genitus minime sim. Sed quoniam hoc verbum Invocare multum coniungitur cum voce nominis, in eo quoque vocabulo aliquid de ista phrasi dicam. IOBEL, a cornu dicitur tempus anni 50 quo cornibus singularis quaedam Musica edebatur. Eo vero anno, ordi natione Dei, non tantum servi Israelitae a suis dominis liberi dimittebantur, quod etiam 7 quoque anno fiebat: sed et omnia debita

sanctus, ut iustificemus iusta, et damnemus iniusta: quae si fecerimus, iudicium et iustciam fecisse dicimur: quae duo potissimum in [?: exter-- ] et civili rerum publicarum administratione a nobis requirit et exigit Deus. Caeterum si Ecclesiastice et spirtualiter, seu (ut ita dicam) Theologice ista duo intellexeris, tum Iudicium est legis praedicatio, qua timere Deum, vitare malum, observare man data Dei iubemur, iusta hoc Psal. 31, Declina a malo. Iustitia autem est Evangelium, seu Evangelii praedicatio, quae docet, fidere De misericordiae in

Cum fuerit lis (inquit) inter viros, et accesserint illi ad iudicium et ad [?: ] ces, הצדיקד את הצדיק והדשיעו את הרשע hazadiku eth zadik,ve hirschiu, eth harascha. i. iustificate [?: iust- ] et improbate (ut sic dicam) improbum et impium [?: ] nihil aliud vult quam, Absoluite iustum, et condemnate impium, 2. Sam 15 dicebat Absalon: Quis ponet me iudicem in terra, et ad me veniat omnis vir, cui fit causa

51 queritur David, se esse natum, et conceptum etiam in peccatis, aut peccatorem. IUVENCULAM volunt significari Iudaei vocem עלמה, Alma, Isaiae 7. cum dicitur: Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen eius Emanuel. Dicam vero, Christo iuvante, de ea voce et loco postea, in nomine VIRGO. Negari sane non potest, crebro hanc vocem pro virgine usurpari: ut cum Rebecca ante desponsationem vocatur Alma, item Maria soror Moysis puella sex annorum. Verum etymologia huius vocis est ad inquisitionem verae eius

faciens, aut tenens illaqueatum, et denique [?: exi-ale ] . Ex hisce tam variis veluti proprietatibus laquei, valde multa non quidem prorsus ac extreme diversa, [?:-d ] tamen nonnihil differentia significata exoriuntur, [?: ] quibus quoad potero ordine dicam. Laquet mortis, Psal. 18, videntur significare dolores mortiferos, aut le [?:-es ] . Exponit enim ipsemet Psaltes, per dolores mor [?: tis ] inferni, et per tribulationes. Aliqui exponunt dolores ab ipsa morte et inferno immissos, cuiusmodi

cogatur eum ad supplicium dedere, lavat manus coram toto populo. Voluit vero eo ipsius facto testatam fieri coram omnibus innocentiam Christi, qui revera non propter sua, sed tantum propter aliena peccata pateretur. Significat item vitam innocentem ac sanctam praestare, ut postea in voce MANUS dicam. Psal. 73. Utique frustra mundavi cor meum, lavi in innocentia manus meas: pro, frustra innocenter vixi, cum impiis et iniustis bene sit, contra autem bonis male. Idem valet Lavare cor, Hier. 4. Contraria plane vis est locutionis, Manus aliquorum esse contaminatas,

testificatio ac illustratio virtutis, aut etiam alterius rei, ut cuiuspia praestantis viri: ita Honos sit realis, aut rebus ipsis facta [?: ] testatio et glorificatio talis praestantiae: Gloriae [?: ver- ] , [?: ] multae ac eximiae laudationes, et (ut ita dicam) [?: ] rationes, condecorationes ac ornamenta eidem [?: ] excellenti virtute praedito, optimeque merito adhibitae. Quartum quoque hisce tribus addi solet, Claritas tum in

aut speculativa, de qua Iudaei tumebant: sed etiam ipsa facultas ac studium obediendi legi Dei, atque adeo et ipsa obedientia. Dicuntur autem haec ibi conditionaliter non quod reipsa usquam in rerum natura, aut in ullo homine revera extent aut habeantur, nisi quatenus renatis divinitus (ut ita dicam) inchoative inscribuntur. Sed de hoc loco paulo post plenius agetur. Acquiescere in lege, tribuit sibi Paulus secundum renatum hominem, Romanorum septimo: docere volens, pios ex animo assentiri et approbare legis divinae vere intellecta praecepta, cupereque eis plene ac perfecte

contra peccata, et causam iustitiae ac vitae, efficereque ut tum vitemus futura, tum expiemus praeterita percata. At Spiritus sanctus per selectum Christi [?: org- ] non ostendit prorsus contrarium huic, esse nunc in hac corrupta natura verum usum ac finem legis, ut mox clarius dicam. Sine lege iustitiam Dei patefieri, et tamen habere eam testimonia a lege ac prophetis, dicitur [?: Ro- ] tertio. Sententia est, quod cum Lex non proprie ad eum finem data aut instaurata sit, ut iustificet, aut [?: ] salutaremque iustitiam afferat ac offerat, sed

iam innatae noticiae de uno vero Deo, creatione et providenria. Quod aliqua fallacia aut seductoria lumina aut semina magis superstitionis, idololatriae, erroris et impietatis, quam verae religiositatis aut pietatis sint in homine, supra in libro de Libero arbitrio dixi, et paulo post denuo dicam: sed quod aliqua vera principia, aut noticiae unius Dei, eiusque gubernationis sint adhuc in homine, ob sequentes rationes concedi non potest. Quia Psalmus 14, teste Paulo, affirmat omnes homines esse stultos, qui ignorent, imo et negent esse unum verum Deum. Iam prima principia sunt, tum

cum ne desperemus de reconciliatione cum Deo: tum ne extra meritum Christi, ac fidem eum apprehendentem, salutem in aeterno quodam [?: ] to, electione, aut praedestinatione quaeramus: quae esset summa tum in Christum mediatorem, tum et in iusticiam Dei blasphemia. Talem (ut ita dicam) delebilitatem de libro viventium, et Apocal. docet 3. cap inquiens: Qui vicerit, amicietur vestibus albis: neque delebo nomen eius de libro vitae, sed profitebor nomen eius coram patre meo, et coram angelis eius. Esse ergo in libro vitae scriptum, est esse in peculiari memoria

multa tamen misericorditer, plura longanimiter, nonnulla aegre et non sine magna indignatione permittit: mala quidem omnia, quae fiunt, tolerando: minora autem bona concedendo, interprohibita vero nonnulla indulgendo, etc. Valla, Indulgere (inquit) est concedere, et (ut sic dicam) obsequenter et quasi delicate tribuere. Optime ille: significat enim peramantem et facilem concessionem. Verum non semper accipitur in malam partem: ut culpandus sit qui indulget, licet proprie non indulgemus nisi mala, potissimum in Scripturis sacris, ut infra patebit. At multum interest

vocum, parum huic verbo aut actioni coniunctarum, obscuritates non leves parit. Dixi vero supra de verbo DICO, quod nonnunquam cum hoc in significatione convenit, non raro vero plurimum differt. Est autem sane multiplex discrimen inter ista duo verba, in omnibus linguis. Tres. n. istae (ut ita dicam) literatae linguae, Hebraea, Graeca et Latina (adde, si libet, et illiteratas, Germanicam, Sclavonicam et Italicam) habent differentia verba, ac istis duob. Latinis correspondentia, quib. istas res

Lumen de lumine dicitur filius: id est, verus Deus de vero Deo, ut ibidem est. Alluditur ad locum Hebraeis 1, de quo forte agetur in voce SPLENDOR. LUCERE verbi significationes facile est ex eius primitivo nomine LUX habere. Dicam tamen et de eis aliquid compendio. Lucere facfaciem tuam super servum tuum, et serva me in misericordia tua: Psalm. 31 et 80. Supra ostendi, Lumen vultus significare tum laeticiam cordis, tum et favorem. Sensus ergo est huius dicti: Sis mihi propitius, et libera me ex misericordia

nosti? Sic Paulus 1. Tim 1 dicit, se esse a Deo constitutum Magistrum gentium: id est, ordinarium Apostolum aut doctorem. Ad Rom. [?: ] vero: Confidis te esse Magistrum imperitorum: et Hebr. 5. Cum deberetis esse Magistri: significat tantum aptum et doctum ac docendum, seu (ut ita dicam) in potestia magistrum. Magistri mendaciorum, 2. Pet. 2, seductores vocantur: Prurientes auribus, coacervabunt sibi doctores aut magistros. 2. Tim. 4. id est, cupiditate [?: norum ] doctrinarum subinde alios atque alios doctores sectabuntur. MAGNALIA, significat

secundum malitiam eius. Sic Isa. 47. Confisa es in malitia tua: id est, pravis consiliis et astutiis. plerunque sane in hac vitiosa significatione reperitur. Fermentum malitiae et nequitiae, Paulus 1. Cor. 5 vocat tum ipsam inhaerentem corruptionem, tum etiam obedientiam quae ei (ut ita dicam) regnaturienti exhibetur. Porro idem Apostolus eiusdem 14, iubet nos esse infantes malitia, adultos autem intelligentia: id est, prudentes ac sapientes in recte agendo, sed nec idoneos nec promptos ad ulla prava machinamenta. Sic et 1. Pet. 2, iubet nos, deposita malitia ut infantes esse.

vos non nostis: id est, inter vos versatur, vel etiam propalam. Nisi quis velit intelligere, est communis speciei ac vestitus, ut nihil in eo eximium [?:-ae ] caeteris cernatur aut conspiciatur, utque unus de conmmuni plebecula et de media fece vulgi esse videatur. Sicut paulo post dicam, in medio esse, vilitatem quandam significare. Lucae 22: Ego in medio vestrûm sto, ut qui ministrat. Paulo aliter accipitur Deuteron. 21: Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui. pro, ne utpotes tuo populo. Proverb. 1: Sortem tuam proiice in medio nostri: pro, inter nos, aut

[?: sanctita- ] : pro, celebrate sanctitatem eius: Psal. trigesimo. [?: ] potius laudate Meschiam, aut filium sanctum eius. [?: ] memoriam suam Deus testatur esse nomen Iehova. id vero proprie, filium fore Meschiam significat: ut alibi dixi, et nunc dicam. Memoriale DEI, dicitur ipsum nomen Dei Iehova: quia nominato alicuius nomine proprio, reducitur is nobis in memoriam. Exod. trigesimoprimo: Istud est nomen meum, istud est memoriale meum in generationem et generationem: pro, Iehova est meum verum nomen, quo nominato homines mei

[?: ] iam etiam communi ratione carere videantur: quod genus mali etiam Latinae voces DEMENS et [?:--CORS ] , quasi carens mente ac corde, exprimunt. [?: ] qui tamen exponunt a mente, id est, a sana sententia: [?: ] qua significatione mox dicam. Tertia significatio huius vocis est, cum ponitur pro sententia aut doctrina, aut etiam pro consilio. Romanorum 11, et 1 Corinthiorum 2, Quis novit mentem Domini? id est, eius cogitationes ac

Desponsavi te mihi in iustitia, iudicio, misericordia, et miserationibus aut visceribus. Lucae primo: Per viscera misericordiae, quibus visitavit nos. id est, per intimam et summam misericordiam, quae ex ipsis visceribus aut corde proficiscitur. Verum de nomine Viscerum, vel viscerali (ut ita dicam) misericordia, infra suo loco. Misericordias praecipere: id est, promittere et praestare beneficentiam, Psalmo quadragesimo secundo: In die praecipiet Dominus misericordiam suam, et nocte cantio eius erit mecum. Misericordiaam inclinare super aliquem coram rege, Esdrae nono: id est,

in favore tuo attribuisti monti meo [?: ] , abscondisti faciem tuam, et conturbatus sum. id est, confirmasti me quandiu voluisti in meo regno: sed [?:-ox ] ubi subtraxisti manum opemque tuam, subversus [?: ] Idem et de spirituali eius robore aut (ut ita dicam) [?: ] intelligens: Quamdiu Deus benigne favet, stamus corporaliter ac spiritualiter: mox ubi sese abscondit, aut favere desinit, conturbamur et corruimus. Conteri et incurvari montes secut Hab 3, id est, regna et reges ac proceres vetustissimos. Posses tamen

Postremo, mors sunt poenae temporariae (in quibus est etiam ista communis mors) et aeternae. De hac morte dicitur Genes. 2, In quacunque die comederis de arbore scientiae boni ac mali, morte morieris: quod aliqui declarant, mortalis eris: sed hoc dictum praesentem, et ( [?: ] ita dicam) actu ibi existentem mortem indicat. Complectitur ergo omnes praedictas mortes, praesertim rituales. Harum multiplicium mortium vox ista, alias quidem aliam in Sacris literis significat, alias autem plures, alias etiam omnes: sicut in praedicto loco Genes. 2 Indicabo autem aliquot

quaedam lucernulae, si ad ipsum Dominum et authorem lucis comparentur, ut Christus de Baptista pronunciat. Tertio, Christus est lux ipsa verorum bonorum iustitiae acuitae acquisitione et distributione, quia ibi prorsus solus est, et omnia egit ac peregit: sed in docendo solus est lux, tum (ut ita dicam) originaliter, tum et excellenter: Apostoli vero et alii doctores communicative, [?: ] inferiore gradu splendoris. Mundus porro hic significat totum genus humanum, cui Christus et veri doctores praelucent in via ad caelum, iustitiam ac vitam [?:-dente ] . Nunc

Paulus Romanorum decimo constanter affirmat, nihil esse immundum, nisi ei qui id immundum esse existimat. [?: Auxerantur ] [?: ] immensum Pharisaei istas mundationum, sanctificationum et purificationum observationes, ita ut multa plura statuerent esse immunda, et (ut ita dicam) immundantia, aut contaminantia hominem, quam quae Deus praescripserat: plures etiam et superstitiosas traditunculas de ratione mundandi, tum aliis, tum [?: ] suo ordini, veluti Monastica quadam regula praescripserant, ut habetur Matthaei vigesimotertio, et Mar. [?: ]

pro, evertisti eas, contrivisti eas. Deus valde crebro, idque variis vocibus dicitur Munitio, Arx, Petra, rupes, et fortalicium suorum esse: quod perinde aut etiam millies tutiores simus ab hostibus cum ipse nos protegit, quam si in loco longe munitissimo essemus. Psalmo 91. Dicam Domino, seu de Domino: spes mea, munitio mea, Deus meus, confidam in eo. id est, sic sentiam, credam, et sic dicam, quod Deus sit liberator et protector meus. Comparantur Nahum munitiones firmissimae, cum praematuris ficubus: quod sicut hae levi concussione deiiciuntur, ita illae Deo

rupes, et fortalicium suorum esse: quod perinde aut etiam millies tutiores simus ab hostibus cum ipse nos protegit, quam si in loco longe munitissimo essemus. Psalmo 91. Dicam Domino, seu de Domino: spes mea, munitio mea, Deus meus, confidam in eo. id est, sic sentiam, credam, et sic dicam, quod Deus sit liberator et protector meus. Comparantur Nahum munitiones firmissimae, cum praematuris ficubus: quod sicut hae levi concussione deiiciuntur, ita illae Deo [?: ] ordinante facillime capiantur. Inquit enim propheta: Omnes munitiones tuae erunt similes ficulneis, quae

voluntate viri, ac denique ex Deo nasci. Quid ex Deo, et quid ex carne nasci sit, alterius loci ac materiae est plenius explicare. Posses tamen in talibus locis etiam generaliore illa significatione hoc verbum profieri accipere ut ex voluntate carnis ac viri nasci, sit omnis propittio, aut (ut ita dicam) causatio, sive ab humana doctrina, sive quomodocunque. Sic cap. 3 Dominus aliquoties [?:---tit ] , Oportere omnes ex supernis nasci: id est, ut ipsemet exponit, ex aqua et Spiritu, seu Spiritu sancto, efficaciter in corde hominis operante per Verbum et Sacramenta.

sicera et carnibus, aliisque deliciis. de quo genere voti habes multa Num. 6. Porro quod Matthaeus dicit praedictum esse a Prophetis, quod CHRISTUS vocabitur Nazaraeus: id aliqui malunt verti Nazarenus, ut discernatur cognomen gentile, ab oppido quod incoluit, deductum a nomine huius (ut ita dicam) sectae aut hominum voto obstrictorum. Quod si omnino nomen correspondere debet, tum videtur esse allusio ad historiam Samsonis Iudic. 13. de quo praedicit ibi angelus, quod Nazaraeus Domini erit a

non de facto, eventu, aut exitu, sed de iure accipiendum est. Sic etiam de iure intelligendum est, [?: ] dicitur, obedientia, bona opera aut Decalogus est necessarius. Quinetiam cum haec dicuntar necessariam salutem, de iure accipiendum est, salva tamen dispensatione, et (ut ita dicam) superioritate Evangelii (quod est superius ius) per remissionem peccatorum, [?: ] necessitatem dispensante aut tollente. Quod [?: ] dispensat semper de praeterito, non de futuro: debito non soluto, non autem de debito in posteritate solvendo. In quo peccarunt, qui

est, verbum Hebraeum כחס Kiches, quod Latine Negare versum est, aliquanto significantius Latino videri. includit enim quandam separationem, et veluti apostasian a Deo. Prover. 30. Divitias et paupertatem non dederis mihi, ne forte satier, et negem ac dicam, Quis est Dominus? i. confisus mea opulentia, non curem te: sed deficiens contemnam, tanquam vita salusque mea ex te minime pendeat, aut tua ope non indigeat. Hierem. 5. Negaverunt Deum, et dixerunt: Ipse non est, nec venient super nos poenae aut gladius. ubi Negare videtur significare,

aedificatione. Convenit cum hac locutione, quod Aliquid esse significat interdum eximium esse. Tale et illud est: Aude aliquid brevibus Gyaris, et carcere dignum; Si vis esse aliquis. Sic ait Paulus: Gratia Dei sum, quicquid sum. De loco Galat. 6, Qui sibi videtur aliquid esse, mox dicam. Verum de locutione, Aliquid esse, aut non esse, supra suo loco in ALIQUID dictum est. Aliquando Nihil ponitur pro re admodum parva, ut quae ferme idem sit quod nihil. ut, Habenti dabitur: non habenti autem;

nostros [?: co- ] mus, in nomine tuo conculcabimus inimicos [?: ] . i. tua ope auxilioque, ac te ipso freti. Sic David in 1 Samuel. 17 ad Goliath, illum venire in lancea et [?: gla- ] se in nomine Domini. Idem valet cum inquit Psal. 63. ne dicam tibi in vita mea, in nomine tuo levabo [?: ] meas: i. ad te, vel tuum nomen appellando. In [?: no- ] Domini concidam eos, Psal. 118. i. ope Dei. [?: Celeb- ] mus te Deus, etenim propinquum erat nomen [?: ] . i. praesens numen

nempe vapor terrae humidus. loco tamen et effectu differunt: quia haec terrae incumbit, et non gignit pluviam: illa vero in mediam regionem aeris vi solis sublevata, solet pluviam, nivem, aut grandinem gignere. Nebulae vox non habet ullas admodum obscuras loquutiones: sed Nubes complures. Dicam tamen de Nebula primum. Illam densitatem aeris, quae circa Deum loquentem cum Israelitis apparuit, Vulgata versio iam nubem, iam nebulam vocat, ob similitudinem istorum meteororum. sed in Hebraeo est unica vox ענן Anan, sicut et Graeca

[?: ] infernum, non ascendit. Persequuti sunt sicut nubes quae transit, salutem meam: Iob 30. pro, velocissime insecuti sunt me. Nubificare nubem super terram, Gen. 9. id est, excitare nubem. NUDUS, et NUDITAS, varie accipitur in Sacris [?:-is ] . Dicam autem primum de iis significationibus et loquutionibus quae magis propriae sunt, et ad externam nuditatem pertinent: postea de metaphoricis ac [?:-alibus ] (ut ita loquar) nuditatibus. Nudus [?: igi-catachristicos ] significat male vestitum Deuter. 28, servies

nuncium durum ac triste. Nunciando nunciare, certitudinem ac vehementiam in significatione habet. Sicut Hierem. 36, Nunciando nunciabimus regi omnia verba ista: pro, indubie indicabimus, aut prorsus aut penitus indicabimus. Utrumque sane ibi significat, et certitudinem facti, et (ut ita dicam) totalitatem, quod et indubitanter et integre omnia indicare debeant. Annunciare in auribus al cuius, Hierem 36, Et nunciaverunt in auribus regis omnia verba haec, pro, coram, et quidem ipsometrege suis auribus, non per alios audiente, indicaverunt omnia. NUTARE, vel MOVERE

perditi, et etiam unius obedientia iustificati et salvati, quodque illa inobedientia et obedientia vocatur iniustitia et iustitia: de qua re in Libello de Iustitia, et in scriptis contra Osiandrum, fusius accuratiusque dictum est. Accipitur vox Obedientia in Scriptura, etiam pro ista (ut ita dicam) minori ac imperfectiori obedientia, quae nequaquam est vera ac perfecta iustitia, sicut superius diximus a Saule exactam fuisse obedientiam in abolendo extirpandoque prorsus Amaleck cum suis omnibus hominibus ac rebus. Sic vocantur a Petro 1 cap. 1, Filii obedientiae, id est,

in spiritu et veritate adorabunt. Qui locus valde praecedenti similis est: et eodem modo, reiectis Leviticis templi sacrificiis, ad solam fidei oblationem refertur, qua pii primum ac praecipue Christum, deinde et se in Christo offerunt. ¶ Nunc de phrasibus ac Hebraismis huius vocis dicam. Oblationum aries. Exod. 29 Quoniam aries oblationum est. tametsi ibi sit aries impletionum: id est, consecrationis, aut consecrandi sacerdotis. Oblationem Domini custodire, Num. 8, id est, ritum offerendi a Domino praescriptum diligenter observare. Oblatio ignita: Exo. 29, Oblatio

dicitur, quod ad locum Iudicii ex diversissimis locis homines confluent, concurrent, et quasi sibi invicem occurrent. Sic et Ierosolymam ad solennia festa properantes et pervenientes sibi invicem quasi occurrebant. OCULUS, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum, varia significat. Dicam tamen primum de eius propria significatione, postea de figuratis. Oculus igitur primum, quoad propriam significationem, nota vox est: et tamen cum aliis coniuncta, aliquid interdum obscuritatis habet. ut Genesis vigesimonono: Porro oculi Leae erant teneri: Rachel autem erat pulchra forma,

14 dicit Christus ad Apostolos: Non relinquam vos orphanos, redibo ad vos. id est, non permittam ut videamini omni ope destitui: adero semper vobis, etiam post mortem, resurrectionem et ascensionem meam. Vide vocem Vidua. OS, oris, vox valde varios Hebraismos parit, de quibus dicam. Os aperire, est loqui, aut docere: Matth. 5. Act. 8 et 10. Hebraicus pleonasmus esse, sed tamen sua quadam emphasi non carere videtur. Hac enim locutione praeposita, veluti grandescit id quod sequitur, et attentio lectoris tanto magis excitatur. Eadem locutio est et Iob 3. Aperuit Iob

vicissim sequentia significat. Praecedentia vero, voluntatem, sententiam, cogitationem, mentem ac voluntatem, quae homo per os sermonemque erga alios declarat. aliâs porro sequentia os: ut sunt, sermo, sensus sermonis, edictum, aut mandatum sermone propositum. De hisce significationibus ordine dicam. Voluntatem aut animum alicuius notat in hisce exemplis. Gen. 24, Quaeramus os eius: i. interrogemus quid animi aut voluntatis ipsa Rebecca in hac re habeat, Iosuae 9, Os Domini non interrogaverunt:.i. voluntatem ac sententiam Dei in ea re non quaesiverunt: non sunt percunctati Deum,

Christum, eius doctrinam et passionem, veniat ad pascendas oves, necessario eas perdit, sive sit tantum Legis doctor, sive etiam magis pestilentes doctrinas errorum afferat. Pone Domine custodiam ori meo, et ostium labiorum meorum conserva. Psal. 141. id est, Custodine quid impii dicam, aut cogitem saltem. Ostium verborum tuorum illuminat, Psal. 119. id est, ipsa prima rudimenta doctrinae tuae multum lucis afferunt, nedum solida cognitio eius, seu (ut ita dicamus) intima adyta. OVIS, per metaphoram significat hominem praesertim colentem Deum, tum

Ipse erigit de pulvere pauperem, et [?: ] stercore suscitat egenum, ut eum collocet cum [?: princi- ] populi sui. Sic Hier. cap. 5 dicit, Forsitan pauperes sunt et stulti, ignorantes viam Domini, et iudicium Dei sui, ibo ergo ad magnates vel optimates, et dicam eis [?: ] . Ubi voce Pauperis, pro infima conditione hominum utitur: sicut ista duo plerunque coniuncta sunt, nempe paupertas et ignobilitas. Zachar 9 dicitur Christus venire Sioni aut suae Ecclesiae iustus, servator, pauper [?: ] et equitans super asinam. Videtur

in arguendis peccatis, non solas pravas actiones aut rectarum omissiones accusare: sed etiam ipsam pravam naturam aut indolem hominis, quam a patro suo diabolo in ruina primi hominis hausit. Quare semper in hac et vicinis vocibus una cum actione etiam ipsam malam naturam, eiusque (ut ita dicam) foetorem coram Deo et tristem reatum coniungamus, ac simul expendamus. Cum David confitetur et queritur Psalmo quinquagesimoprimo: se in peccatis [?: concept-- ] ac natum, non loquitur de actualibus peccatis: nec matrem, sed semetipsum accusat. Confitetur igitur se natum esse

כנף canapf, ala, quod Vulgata crebro transtulit pennam. Volare super pennas venti, et ambulare super pennas venti, et equitare in nubibus dicitur Deus, sive communi quadam vulgi ac imperitorum opinione, quod ibi audiuntur tonitrua eius: sive etiam ut indicetur (ut ita dicam) ubiquitas eius, quia nubes et venti velociter complent et percurrunt aerem. Sic Psalmo 18, et 2 Sam. 22 legitur: Equitavit super Cherub, et volavit super pennas venti. Et Psal. 104 Qui ponit nubes vehiculum suum, et deambulat super pennas venti. Est sane alioqui in omnibus

redemptionem quae est in Christo IESU: disputatum est inter Monhemium et Colonienses, an causam efficientem ibi, aut ipsam materialem (ut ille voluit) significet. Vere sane et commode dixit Monhemius, redemptionem Christi esse veluti materiam quandam nostrae iustificationis: quam etiam clarius, ne dicam crassius, et veluti palpabilius exponit Spiritus sanctus, dum dicit, nos sanguine Christi lavari. Ubi indicatur, sanguinem, passionem aut redemptionem Christi, quatenus nobis applicatur, perinde esse materiam qua mundamur, ac est aqua ea ipsa materia lotionis: aut ut alibi perinde (ut ita

ne dicam crassius, et veluti palpabilius exponit Spiritus sanctus, dum dicit, nos sanguine Christi lavari. Ubi indicatur, sanguinem, passionem aut redemptionem Christi, quatenus nobis applicatur, perinde esse materiam qua mundamur, ac est aqua ea ipsa materia lotionis: aut ut alibi perinde (ut ita dicam) materialiter loquitur Scriptura Christum induere, vulnere eius sanari, aut carne sanguineque eius satiari et vivificari. Et quidem illam materiam iustificationis ipse Paulus urget ibi statim, dum dicit, Ipsummet Christum esse nostram propitiationem apud patrem, quatenus fide eius sanguinem

saepe idem est quod integer, incorruptus, illaesus, non mancus aut mutilatus. Quare in voce Integer aliquid de huius vocabuli Hebraismis dixi: sed et hic aliquanto plenius et clarius erunt proponenda. Illud autem ante omnia utile fuerit observasse, duplicem esse perfectionem: aliam (ut ita dicam) divinam, aliam humanam. Divinam voco, illam summam perfectionem, quam Deus requirit in lege sua aut qua etiam ipsemet eiusque opera perfecta sunt, quam etiam legalem perfectionem vocare possis. Talem perfectionem Deus in sua severa legis praedicatione flagitat ab hominibus. Alia est

ut expugnem locum mihi meisque viribus inaccessum et inexpugnabilem. Quarto, hinc fit, ut valde crebro Deus dicatur petra nostra: sicut dicitur, arx, robur, auxilium. 2. Sam. 22, Psalm. 19 Dominus petra mea et arx mea. Psalm. 31. 62, Petra mea et munitio mea [?: ] et Psalm. 42, Dicam petrae meae, quare oblitus es me: Psalm 31, Esto mihi ut petra fortitudinis. Causa huius signification is est, quia Deus est omnibus sperantibus in se turris fortissima, et certissimum ac invictissimum auxilium. Valde crebra est haec metaphora. Paulus 1 Corinthiorum decimo dicit Christum

pignoris loco est, quod vitam aeternam certo simus accepturi. Alioqui vox Arrha, aut arrabo, magis propria est. Significat enim partem, ac veluti initium precii in venditione pacti, quae nos certos facit de secutura persolutione reliquae summae. id enim ni fiat, emptor illam arrham, aut (ut ita dicam) initialem pecuniam amittit. Quare Spiritus sanctus et coniuncta renovatio nostri recte arrha vitae aeternae dicitur. nam et initium eius est, et certos nos de ea facit. PILUS. Vir dominus pili, 2. Reg. decimo: pro, pilosus vir: qualis fuisse Helias describitur: sicut et Esau.

religionis et iustitiae depravatio. In platearum angulis orabant Pharisaei, ut ab omnib conspicerentur, et laudarentur, Matth. 6. id est, in locis publicis, frequentibus et conspicuis. PLENUS, et PLENITUDO, varias locutiones nonnihil obscuras gignit, de quarum praecipuis iam aliquid dicam: tametsi in verbo IMPLENDI aliquo modo iam expositae videri queant. Plena mulier, aut alterius animalis femina, praegnantem notat: Ecclesiast. 11. Quemadmodum tu ignoras quomodo concrescant ossa in ventre plenae. Plenus, pro abundante quacunque re bona aut mala: ut Ruth 1. Plena

plenitudinem eius: id est, quicquid in ea est, cives et opes eorum. aut totum populum. Plenitudo domus [?: pa- ] aliter accipitur, Numer. 24 dicit Bileam ad nuncios se accersentes: Si dederit mihi Balac plenitudinem demus suae auri. id est, domum suam plenam auro, nos tamen aliud dicam. Plenitudo pugilli. id est, quantum pugno aut pugillo capere potestis. Exo. 9, Tollite vobis plenitudinem pugillorum vestrorum favillae fornacis, et proiicite in aerem. Sic Levit. 2 ac 5. Sic et

Graeca vox πληροφορία est. Etsi autem non sit haec vox usquam in Latina Sacrarum literarum versione, nec mei instituti sit Graecas voces explicare: tamen cum magnus sit eius usus in Novo testamento Graeco, et fidei naturam praeclare explicet, dicam aliquid de ea. Significat haec vox Paulo, aliquid pleno animi motu agere: ut cum refertur ad plenam noticiam, Rom. 14. Unusquisque in proprio sensu πληροφορείσθω, certa noticia constituat, pleno animi assensu statuat. Item ad actiones

est, orare. Exod. 15. Ibi posuit Israeli statutum et iudicium. id est, statuit, ordinavit. Psal. 9, Ponere [?: ] timorem, pro, facere, aut incuterc. Ponere signa et Portenta in Aegypto, Hier. 32. et Psal. 105. id est, facere miracula, seu (ut ita dicam) miraculare. Ponere viam, Psal. 33. id est, facere aut complanare, seu recte dirigere viam ac vitam suam. Quis vivet in ponendo istud? Num. 24. pro, cum haec fient, quae iam praedico? Ponam ex margaritis fenestras tuas, et ex carbunculis portas tuas: Isaiae 54 pro, faciam,

in regnum peccati, et contra conscientiam amisso spiritu sancto peccant. Posteriora Dei videre, Exodi trigesimotertio, Deus Moysi petenti visionem sui pollicetur, se posteriora monstraturum: quod multi exponunt de exitu operum Deiunde cognosci potest, quod sint opera Dei, quodque (ut ita dicam) Deus ibi adfuerit, cum initium eius operum alias pertriste ac noxium, vel etiam imbecillum esse videatur, et minime prae se ferat divinam omnipotentiam aut bonitatem, ut in liberatione Aegyptiacae contra Satanae opera, ut haereses, monastica, seditiones et similia initio laetam speciem prae

ad generationem liberorum translate. PRAECIPIO verbum, צוה ziffa, est superius a verbo Mando, et Praeceptum in Mandato expositum: ist enim hae duae voces iu Sacris literis valent. PRAEDA suas quasdam phrases habet: de paucis dicam. Num. 23. Non accubabit, donec comederit praedam, et sanguinem occisorum biberit. id est, donec perfecta victoria et praeda plene potiatur. Verum ista locutio, sanguinem bibat, magis respicit ad adiunctis similitudinem leonis, quam ad ipsum Israelem. Ita ennim habet integer locus: Ecce

sumpta, quod ibi victor praevertit seu antevertit alterum tardiorem: sive a re bellica, ubi aliquis loca idonea, praedam, aut alia commoda prius adversario occupat. Omnino sive in bonam sive in malam partem accipiatur, quasi quandam victoriam simul includit. Dicamus sane primum de illa, ut ita dicam, deteriore significatione. 1 Machab. 6, Et nisi praeveneris eos velocius, maiora quam haec facient, et non poteris eos obtinere. id est, nisi oppresseris eos priusquam invalescant, aut anteverteris eorum conatus, etc. Psal. 36. Species eius est sicut leonis avidi

cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita dicam) spiritualis aut Ecclesiasticus tu es inter nos: Tu circumfers inter nos veram viventis Dei religionem, Chald. Tu es magnus coram Deo, quare merito tibi omnes sepulchra sua concedent. Princeps domorum: id est, familiarum, saepe reperitur, sicut et tribuum. Princeps potestatis acris, ad

sicut supra in voce POTESTAS prolixius ostendi. Ut traderent eum principatui et potestati praesidis: Lucae 20. id est, iuri et iudicio praesidis, seu in manus praesidis. Angeli non servaverunt suum principatum: Iudae Epistola rectius, suum principium aut originem, de quo mox in voce PRINCIPIUM dicam. Catachrestice princeps vocatur in Sacris, quivis primarius suo ordine: sicut et Latini dicunt, Principem Philosophorum, Oratorum, aut Poetarum, item Principem pubis, Senatus, populi, Principes civitatis, et similes. 1. Corinth. 2. Sapientiam, quam nemo principum huius mundi cognovit. Sic

conservarunt, seu illam initialem indolem. Sic Christus dicit, eos non perstitisse in veritate. Principium ergo, aut origo, veluti nomen abstractum ponitur ibi more Hebraeorum, pro subiecto, et ipsius concreto: Origo pro originali, ac ipsissima divinitûs informata (ut [?:--a ] dicam) aurea substantia aut bonitate, seu imagine Dei. Sic et aliis linguis saepe Principium pro prima conditione et sorte, vel etiam pro prima parte rei ponitur. Matth. 24, principia dolorum ea sunt. Tecum principium in die virtutis tuae: habet in Vulgata Psal. 110. quod nil

ὅτι καὶ λέγω ὑμῖν. Hanc expositionem etiam affert Stapulensis. Sed quia hic locus infinitis pene modis fuit expositus, et vera eius explicatio a significatione verborum pendet, primum explicabo, cum bona lectoris venia, diversas interpretationes: deinde paucis dicam, quomodo putem esse intelligendum. Augustinus ergo (ut Eras, observavit) τὴν ἀρχὴν putat nomen esse: et quia videt parum convenire quartum casum interrogationis formulae, sic conatur hoc excusare, ut dicat illud, Tu quis es, perinde valere ac si

Alii sic exponunt, Principio id sum quod etiam dico vobis: id est, non statim vobis indignis explico quicquid sum, sed hoc primum dico, dum scilicet aptiores eritis reliquis audiendis, me missum esse a Patre et praeconem vitae. Sed haec quoque expositio (ne quid aliud dicam) longius est petita. Quid Chrysostomus et Theophylactus senserint, difficilt est explicare: quia singulis verbis non insistunt, et obscure sane haec connectunt. videntur autem in summa sic interpretari: Quaeritis qui sim? indigni estis quibus id dicam, sed digni quos graviter arguam: ac

Sed haec quoque expositio (ne quid aliud dicam) longius est petita. Quid Chrysostomus et Theophylactus senserint, difficilt est explicare: quia singulis verbis non insistunt, et obscure sane haec connectunt. videntur autem in summa sic interpretari: Quaeritis qui sim? indigni estis quibus id dicam, sed digni quos graviter arguam: ac quidem in primis, quod vobis sim loquutus, quo beneficio ostenditis vos esse indignos. Atqui haec etiam expositio non video quomodo cum verbis ipsis cohaereat. Eras. praeter omnes istas interpretationes, existimat posse etiam haec connecti cum eo quod

Domini altissimi. Saepissime hoc verbum coniungitur cum [?: ] . Psalmo vigesimo primo: Cantabimus et psallemus Psalm. centesimoquinto, et centesimooctavo: Cantate et psallite Domino. Saepe etiam legitur, Psallere Domino in cithara. Psalmo vigesimoseptimo: Cantabo, et psalmum dicam Domino. Psallam spiritu, psallam et mente: 1. Corinthiorum decimoquarto. id est, ita impulsu aut dono Spiritus psallam, ut simul etiam mens aut setentia mea percipiatur. Ephes. quinto: Psallentes et cantantes in cordibus vestris. id est, Deo gratias agentes, eumque celebrantes exanimo.

et pater spirituum. Hactenus Erasmus. Porro Beza post Erasmum sic de eadem voce scribit: Panem quotidianum, ἄρτον τὸν ἐπιούσιον.) Mihi religio fuit quicquam immutare in hac precationis formula, in Ecclesia Dei tanto iam tempore usurpata: dicam tamen quod sentio, ubi alias interpretationes attulero. Nonnulli nuper Supersubstantialem verterunt: quod videatur hoc vocabulum formatum ab ἐπὶ et οὐσία: et (sicut Erasmus annotat in hunc locum) in precatione

agere debemus, sumentes cum gratiarum actione. Sed de futuro ac imminente tempore orandus est Deus, ut omnigena bona aut commoda ad sustentandam hanc vitam necessaria benigne suppeditet. Nam τὸ ἐπιὸν dicitur esse omne accedens, aut quasi (ut ita dicam) advadens, sic. ἡ ἐπιοῦσα, est dies aut nox accedens: quare inde formata adiectivo ἐπιούσιος panis dicitur, qui imminente quoque tempore, die ac hora est necessarius, sive sit valetudo bona, sive

quasi privavit se ea, semet exinaniendo, et formam servi accipiendo. Arbitrari aliquid, est agere illud: ut in verbo Arbitrari declaravi. Rapina hic non tam ipsam rem per se aut ius respicit, quam animum cupidum, sicut raptores sunt praedae cupidi, et magno impetu in eam involant: sicut mox dicam de dicto, Violenti rapiunt regnum caelorum. Christus inquit Matt. 11, A' diebus Ioannis baptistae usque nunc, regno caelorum vis affertur, et violenti rapiunt illud: id est, iustificatio et vita aeterna aliaque bona adeo sunt liberaliter exposita a patre caelesti omnibus hominibus, ut

an in corpore aut extra corpus. Et pii rapientur in nubibus obviam Christo, primae Thess. 4: quod fiet in glorificato corpore et anima. RATIO, λόγος, varia significata habet, quae non volo prolixius persequi, tantum de quibusdam aliquid dicam. Actorum 25, Sine ratione mihi esse videtur mittere vinctum, et non indicare crimen. id est, absurdum. Mercatoria supputatio: Philippens. quarto. Nulla Ecclesia mihi communicavit in ratione dati et accepti, nisi vos Philippenses. id est, nulla in me quicquam contulit stipendii. Alludit

secundum divitias gratiae. ubi ista inchoata liberatio in hac vita nempe iustificatio denotatur, sicut supra audivimus. ex cantico Zachariae. At Ephes. 4, Ne contristetis spiritum illum sanctum, quo obsignati estis in diem redemptionis, in extremam diem, qua perfecte redimemur: plena, ac (ut ita dicam) finalis redemptio piorum indicatur, sicut et supra diximus de loco Lucae 21, et Rom. 8. Porro Hebr. 9. Inventa aut parta redemptione aeterna, utramque significat. Ibidem: Itaque ob id novi foederis mediator est, ut morte intercedente, ad redemptionem earum transgressionum quae fuerant

regno suo. Filii regni alias dicuntur veluti potentialiter, aut de iure, ii qui debebant esse genuini filii regni, illudque recte quaerere, ut erant omnes Israelitae, et nunc sunt omnes Christiani. Cuius contrarium est, quod Paulus dicit Ephes. 2, Alieni â politia Israelis. De talibus, ut ita dicam, potentialibus filiis regni Dei, Matth. 8, Multi venient ab Oriente et Occidente, et discumbent cum Abraham in regno caelorum: filii autem regni eiicientur in tenebras exteriores. ubi idem videntur filii regni dici, quod nos nunc dicimus membra verae Ecclesiae. Haec autem receptio

misericordiam regeneravit nos ad spem vivam. Tit. 3, Deus non ex operibus iustis, quae fecimus nos, sed ex sua misericordia salvos nos fecit, per lavacrum regenerationis, et renovationem Spiritus sancti. In hoc ultimo loco puto regenerationem proprie significare illam imputativam, aut (ut ita dicam) rationalem nativitatem, qua a Deo, ex regno Satanae, in suum ac filii sui regnum ita transferimur, ut iam pro iniustis iusti coram Deo habeamur, pro filiis irae ac Satanae, et hostibus Dei, eius domestici ac filii gratiae adoptati, et haeredes aeternae vitae simus. Quare hunc effectum

diaboli imago ex pectore nostro excinditur, ac novum cor ac imago Dei in nobis formatur, et omnino mortificato illo veteri Adamo novus homo in nobis condi incipit, ad obedientiam et bona opera idoneus ac promptus. Sed de discrimine ipsarum rerum, nempe regenerationis ac renovationis, postea dicam, nunc plura exempla locutionum et vocum harum ac similium, quatenus eis Scriptura promiscue utitur, adiungam. ¶ De hac Regeneratione dicit Iohannes cap. 1: Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis hanc dignitatem, ut filii Dei fierent: nempe iis qui credunt in nomen eius,

] genitali semini ac generationi servire dicuntur: sicut et Scriptura vicinis lumbis generationem tribuit Vetus tus versio aliquoties male usurpat vocem Renum palumbis: ut Exod 12, et 1. Reg 8, Nahum 2. [?: Scrip- ] buit renibus cogitationes et affectus: qua ratione et causa, dicam postea, prolatis exemplis. Dicit igitur Salomon Proverb. 23: Fili mi, si sapiens fuerit cor tuum laetabitur etiam cor meum intra me: Exultabunt [?:-que ] renes mei, cum loquentur labia tua quae recta sunt. Hic tribuitur renibus sensus affectusque gaudii. At contra alibi

clamabit et ipse respondebit Respondet autem Deus in exaudiendo tripliciter. Primum, ipsa exauditione. id enim omnis orans maxime agit, ut exoret. Secundo, testificatione sui Spiritus affirmantis cordi nostro, nos esse exauditos. Tertio. [?: ] to ipso petito beneficio, quae (ut ita dicam) vel realissima responsio est. Respondere Deus dicitur prophetae, aut alii consulenti eum, cum illi ad quaesita dat responsum Iob cap. 14 inquit. de extremo iudicio ac ressurectione. Tunc vocabis me, et ego respondebo. id est, ut audiam vocem tuam in sepulchro, et prodibo

aliquando recipere debet, ut in perpetuum integer homo existat. Sic igitur ex immortalitate animae, etiam corporis immortalitas per resurrectionis instaurationem facta solide deducitur: et contrâ, ex plena perpetuaque abolitione corporis, etiam animae tanquam mancae ac mutilae partis (ut ita dicam) nullitas interitusque, consequitur. RETE, per metaphoram primum significat omnis generis fraudes, maleficiaque quibus improbi vel vitae vel fortunis piorum, aut aliorum pauperum et afflictorum insidiantur. Psalmo nono, In reti quod absconderunt, captus est pes eorum. id est,

fuisset Apostolus de metaphorico sacrificio praedicationis, omnino adversarii inde suam Missam confirmare conati fuissent. Postremo observandum est, quod sicut Scriptura figuratis significationibus vocis Sacrificii, oblationis et sacrificandi utitur: ita postea etiam Patres multo liberius, ne dicam licentiosius ac imprudentius iisdem abusi sunt. Quorum dicta quandoquidem posteri non recte intellexerunt, extruxerunt nobis novum propitiatorium sacrificium Missae, pro peccatis vivorum ac mortuorum, proque omnibus difficultatibus totius mundi: ac offerunt illud, in summam contumeliam, et

citer prohibet putredinem, nempe absumendo nimias et noxias humiditates rerum, constringendo et veluti colligendo nativam virtutem rerum, et denique [?: concl- ] do poros ac meatus, ac veluti crustam quandam rei salitae inducendo: quin et externam humiditatem aere, aliasque (ut ita dicam) externas iniurias repellendo. [?: ] hasce igitur causas per metaphoram aut similitudinem designat doctores et doctrinam, dicente Domino: Vos estis sal terrae, etc. Matth. 5. Quia doctrina et doctores hisce omnibus modis spiritualiter animas ac [?: cor- ]

liberationes ex praesentis vitae incommodis: quare et sanationem a morbis complectitur. Aliquando tamen etiam spiritualem salutem denotat, quae duplex est: nempe redemptio â peccatis, remissio peccatorum seu iustificatio: et plena illa glorificatio, seu in aeternam vitam translatio. Prius dicam de istius vulgaris aut terrenae salutis exemplis: ubi non tam est difficultas in ipsa voce Salutis, quam in adiunctis vocibus, quae phrasin obscurant, Coniungam autem verbum Salvandi cum nomine Salus. Salvare de longinquo, est ex remotissimis locis a Iudaea eripere, et denuo ad terram

Ego me pro eis sanctifico, ut et ipsi sint sanctificati in veritate. Sanctificatio haec qua Christus ait semet sanctificari, a plerisq exponitur de oblatione quod semetipsum offerat ac sacrificet patri: estque haec [?: no ] ta precatio cap, decimoseptimo vere (ut ita dicam [?: tori- ] aut expiatoria oratio, seu (ut Papistae suam illam blasphemam formulam vocant) Canon sacrificii, qua Christus se patri pro toto mundo omnibusque eius peccatis

inquiens: Iam saturati estis, iam ditati estis, iam regnabis sine nobis. id est: Vos putatis, vobisque persuadetis, nos vestramque Ecclesiam ac religionem in optimo [?: sta- ] ac flore esse, nec ulla vestra peccata ac defectus senti [?: ] Talem opinatam, aut (ut ita dicam) somniatam saturitatem, obiicit Deus angelo aut Ecclesiae Laodicensi, Apoc. 3: Dicis, dives sum, et ditatus sum, et nullius indigeo: neque nosti, te esse caecum, pauperem, nudum, etc. Suadeo, ut accipias a me aurum purissimum, ut dives [?: ] . Talis metaphora est

Meschiam, sicut Nicodemus ait: Rabbi scimus quod a Deo sis. norant etiam aliquo modo patrem eius caelestem: et tamen revera spiritualiter neque ipsum, neque patrem norant. Tale quid est illud Matth. 13: Videntes non vident, et audientes non audiunt, nec intelligunt. Haec est illa noticia, ut ita dicam, specularis, quam Iacobus dicit evanescere. Paulus alioqui etiam spiritualem piorum noticiam in hac vita, quia adhuc manca est, dicit esse perinde ac si per speculum in aenigmate rem intueremur. Haec multiplex noticia, praesertim perfecta et imperfecta, facit etiam ad expositionem verbi

Vidi cunctos viventes, ambulantes sub sole cum puero secundo. Currus secundi 41, scilicet a rege secundi. Secundum, et Iuxta, praepositiones, plerunque exprimunt literam caph כ Hebraea, initio dictionibus praepositam. Quare primum de eius significatis dicam, tametsi illa nonnunquam etiam Sicut denotat. Primo est communiter nota similitudinis. Numer. 23, Cribavit sicut leo. 1. Reg. 10. Non venit sicut aroma istud amplius in copia. Psal. 144. Et dies eius sicut umbra transiens. Cantic. 2, Sicut rosa inter spinas. Secundo,

Quod ad improprias significationes attinet, illae ferme tantum ex additis vocibus habentur: prout enim illae sunt, ita iam in bonam, iam in malam partem verbum hoc accipitur. De posteriori significatione prius dicam. Sedere igitur solum, tristiciam et calamitatem solitudinemque denotat. Hieremiae 15, Propter manum tuam sedi solus. Threnorum 3. Sedebit solitarius, et tacebit. Threnorum primo: Quomodo sedet sola civitas, plena populo? id est, quam miserabiliter redacta est in solitudinem. Sic

ea prophetia praedixit. Zach. 14, Hierusalem sedebit secura. id est, tranquilla pace fruetur. Sedere aliquando idem est quod quiescere. Psalm. 127. Vanum est vobis ante lucem surgere: surgite postquam sederitis, qui comeditis panem doloris. id est, postquam requieveritis. ¶ Nunc dicam de locutionib. huius verbi, cum in bonam partem accipitur. Sedere saepissime pro imperio ac regno accipitur. hinc illae phrases. Sedere in solio, Sedere in solio David: Hieremiae 13, Reges qui sedent de stirpe David. Sedebo in monte Testamenti, in latere aquilonis. Isaiae 14. id

est, nolui cum eis regere ac deliberare: tametsi possit etiam de privatis accipi. Sic Psalmo 1 15 praedicatur beatus, qui non sedit in cathedra derisiorum: quod tamen magis de falsa doctrina et seductoribus accipiendum puto, quam de politico regimine: quia et doctores sedere dicuntur, ut postea dicam. Verum illum locum Psalmi, supra in CATHEDRA exposui. De doctorum functione saepe hoc idem verbum usurpatur: Matthaei 23, Super cathedram Moysis sederunt Scribae et Pharisaei: omnia ergo quae dixerint, etc. id est solent ordinaria functione fungi, et legem Moysis dicere. Sic

et concionibus contendo: ipseque etiam Christus coram disputavit, dum vos quidem vestram operum, ille vero suam passionis iustitiam astruere vult. SEMITAE nota est significatio, angustius nempe iter. Figuratas tamen quasdam habet, explicatione indigentes: de quibus tanto pauciora dicam, quod magna exparte conveniant cum via, de qua infra suo loco. Semita Dei, alias quasi naturam, ingenium, mores et actiones Dei significat. Psal. 25, Omnes semitae Iehovae misericordia et veritas. id est, quicquid agit, omnes conatus ac instituta Dei sunt plena misericordia

Deo, et gloriamur in Christo Iesu, non in carne confidimus. Hinc spiritus servitutis aut libertatis. Roman. 8: Non accepistis spiritum servitutis in timorem, sed accepistis spiritum adoptionis, quo clamamus Abba pater. De qua locutione paulo post in voce Spiritus dicetur. Ioan. 15. Iam non dicam vos servos meos, sed amicos. Galat. 2. Falsi fratres subintroierant, ut specularentur nostram libertatem in Christo, ut nos in servitutem redigerent. Contrarium huius servitutis est libertas, de qua in voce Libertas. ¶ Posses hisce quatuor adiicere

asservabatur in carcere. Alias significat ex periculis, aut etiam ipso exitio eripere, et incolumitati restituere. Sic dicitur IESUS esse servaturus populum suum a peccatis. Et hac ratione etiam dicitur Servator mundi. Cum autem servator Deus dicitur totius mundi, de ista communi seu (ut ita dicam) physica conservatione [?: p-mum ] accipitur. Iud. 2. Servabat eos Iehova de [?:--- ] inimicorum. Servare aliquos illa Spirituali salute, dicuntur aliquando etiam homines, non

Veluti species similitudinis solii apparuit. id est, species similis solio. Sic et Danielis primo, vox similitudinis usurpatur: Pueris qui sunt iuxta similitudinem vestram. id est, similes vobis conditione et aetate. Similitudo igitur, ipsam convenientiam imaginis, et (ut [?: i-- ] dicam) imaginati, denotat. Vicinum huic est, sed tamen nonnihil differens, quod quidam volunt, vocem similitudinis imagini additam esse, ut indicetur plenissima aut summa similitudo. Sic et Hebraeorum quarto: Sed tentatus est per omnia secundum similitudinem. id est, per omnia nobiscum, secundum

debet. 2 Cor. 5. Per fidem enim ambulamus, non per speciem: id est, credimus Deum esse, nobisque esse propitium, et vitam aeternam expectamus: non coram ista bona sensibus percipimus, at postea eis coram, et (ut ita dicam) realiter perfruemur. Quare quidam illud Per speciem vertunt, Per aspectum, quod magis proprie verum sensum exprimit. etsi minus vocabulo, eiusque etymo correspondeat: nisi malis speciem, ipsam formam, et veluti exhibitionem aut repraesentationem bonorum intelligere.

ac liberatus omnibus naevis humanis, in eo reprimere debuit: necessario fuit aliquid non tantum crucem aut poenam continens, sed etiam aliquid vicinum culpae. Oportuit id idem etiam esse in carne eius: id est. in vetere Adamo. siquidem eum monere debuit de sua infirmitate, aut etiam (ut ita dicam) carnalitate, de qua ipsemet conqueritur. Rom. 7. Eam porro innatam cupiditatem, seu infixum palum carni, Sathan egregie irritare et exacerbare illi solitus est, atque ita ei in suo spirituali curriculo aut vita ignominiosos quosdam colaphos infringere. Facile et ex sequentibus probatur,

Sulphurea [?: ] [?: ] aqua. Et haec causa est, quare Aruernus sit dicatum sine avibus, ut Virgilius eius etymon exponit. SUM verbum in omnibus linguis multas admodum locutiones gignit. Sic et in Hebraeo habet suas proprietates. De quarum aliquibus tantum dicam. nam [?: pl-que ] ob multum usum, et communem etiam aliarum linguarum morem alioqui iudicari queunt. [?: Pri- ] igitur observetur, quod saepe abundet, praesertim [?: ] in descriptione temporis FUIT. Deut. 9, Et fuit a fine quatuor dierum: pro,

μαρτυρούμενος passive: quasi dicas testimoniatus, id est, cui aut de quo datur testimonium: non addita qualitate boni aut mali. inquit enim ibi textus, Dispicite viros testimoniatos septem. Sic et cap. 10 Cornelius dicitur (ut ita dicam) testimoniatus a tota gente Iudaeorum: quae significatio verbi testificandi convenit cum eo quod modo dixi significare, laudare, celebrare, praedicare: et cum eo quod supra ostendi significare, docere. Unde fit, ut in Novo testamento, sicut et in Veteri, non raro testimonium significet

contestationis, ubi scilicet Deus contrahit aut agit cum populo suo: seu ubi condixit se habitaturum, quaerendumque esse, et homines exauditurum. ¶ Testamenti vox multum in Sacris literis celebrata, maximique momenti est, quam operae precium esset quam diligentissime exponi. Ego dicam quod Dominus suggesserit: alius, aut etiam ego, si Dominus benedixerit, alias meliora, tametsi iam et supra in voce FOEDERIS et PACTIONIS dicta sint quaedam. [?: V- ] haec in Veteri testamento Hebraeorum est ברית Berit, quod proprie pactum

sibi vicissim ab ea stipulatur: interveniente cum verbo etiam certa caeremonia, ritu [?:-ut ] nota externa, hanc pactionem confirmante, et [?: ve-i ] potenter visibiliterque obsignante. Accommodare ad hanc descriptionem singula Sacramenta, nimis longum esset. Dicam igitur tantum de uno ac altero, idque ex descriptione ipsorum in ipsis Sacris. [?:-e-is ] contenta. Genes. 17 Deus instituit et erigit cum Abraamo sacramentum circumcisionis. Id subinde ibi idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris [?:-eris- ] ,

14. et Luc. 22. Filius quidem hominis vadit, sicut de eo scriptum est, id est, moritur tam scelerate proditus, et tam tristi genere supplicii ex carnificatus. Vicinum huic est, quod Ioann. 12 scriptum est, quod multi propter Lazarum vadebant, aut abibant: hoc est, deficiebant, seu (ut ita dicam) Iudaismo moriebantur. Aliquando ferme ociose, propemodum ut completiva quaedam particula, usurpatur. Ioann. 15. Elegi et constitui vos, ut abeatis aut vadatis, et multum fructum afferatis. Sic ferme dicunt Latini: I nunc, et cupidi nomen amantis habe. Eant nunc, et glorientur

dictum est plenius. VANUS, proprie etiam Latinis idem significat quoddam Vacuus. Quae autem vacua sunt iis bonis rebus quae inesse debebant, ea quasi inutilia, falsa et mendacia sunt. Huius nominis Hebraismi sunt magna ex parte expositi in verbo Evacuo, et Inanis. Dicam nihilominus et hic quaedam. Primum Vanus per metaphoram dicitur homo stultus, et mente carens. Proverb. 12. Qui colit terram suam, saturatur pane: qui autem sectatur vanos, caret corde, aut vecors est. id est, homines stultos, mali sibi suisque de rebus necessariis prospicientes. Iob

confert domui super firmum ac solidum fundamentum aedificatae, cui nec exundationes, nec venti, nec pluviae obesse queant. VERBUM vox valde varie accipitur, et maximi momenti significata obtinet, de quib. qua potero dexteritate dicam. Primum usitatissime, praesertim in Sacris, accipitur pro sententia, doctrina, sensu ac cogitatione, alteri vel ore vel scripto indicata, sive ea Dei sit, sive hominum. De qua significatione, eiusque exemplis, quatenus pro hominum sermone ponitur, nihil attinet plura dicere. Secundo,

gradus actionis aut verbi definit aut describit. Numer. 14. Certe expelletur Cain, usquequo Assur captivum ducat te. pro, expelleris, quousque captivus abducaris: seu ita expelleris, ut etiam captivus abducaris. UT lemaan Hebraeis interdum significat consequens non proprie (ut ita dicam) causatum ex praecedenti, sed ultro ac sponte illud comitans. Ioan. 12. Non credebant in Christum, ut sermo Isaiae impleretur: Domine, quis credidit auditui nostro? Non quidem ad eum finem accidit [?:-lorum ] incredulitas, ut ille effectus consequeretur: sed tamen consequutus

et canticum 99. 68 19. Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius indicat firmamentum 134. 68 Diei dies eloquitur sermonem 236. 58 Nox nocti indicat scientiam 741. 21 Soli posuit tabernaculum in caelis 1188. 69. 70 Dicam Domino, sive de Domino, Spes mea, etc. 700. 34 Errores quis intelligit? ab occultis munda me Domine 9. 23 20. Recordetur Dominus, etc. et holocaustum tuum impinguet, seu incineret 442. 57 etc. 21. Gloriam et

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report