Your search found 1562 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 325-468:

CLAVIS SCRIPTURAE Sacrae SEU DE SERMONE SACRARUM LITERARUM, AUTORE MATTHIA FLACIO ILLYRICO. PARS PRIMA: In qua singularum vocum atque locutionum S. Scripturae usus ac ratio Alphabetico ordine explicatur. Opus, et maximo annorum aliquot labore ac studio, multisque vigiliis, atque fide singulari confectum: et maximam quoque S. Theologiae studiosis commoditatem, quicunque candide ac dextre uti eodem voluerint, allaturum: ut simile, in hoc

ac semper ab eodem regi, vegetari, ac veluti vivam operosamque servari. Quapropter non tantum sacri Scriptores, sed etiam profani, ex pia consideratione harum rerum omnium, retro per ἀνάλυσιν ad causas, ac ceu ad fontes regrediendo, ratio cinati sunt: esse unum aliquem omnium istarum rerum authorem, infinita sapientia, potentia et bonitate praeditum. Hinc est illa prolixissima disputatio Ciceronis in libris de Natura deorum, in qua ex accurata consideratione ac ponderatione caeli ac terrae, omniumque quae in eis continentur,

Aristotele mutuantur rerum ac vocabulorum primariorum in omnibus mysticis libris definitiones: ut, quid sit voceturque Peccatum, quid Iustitia, quid Fides, quid Iustificatio, quid Lex, quid Evangelium, quid Bonum opus, quid Caro, quid Liberum arbitrium, quid Imputatio, quid etiam Mors: quid item Ratio valeat, quid Intellectus intelligere ac Voluntas boni velle possit. Hasce primarias res ac vocabula male descripta, intellectaque, secum assumentes sophistae, et in veneranda Sacrarum literarum mysteria intrantes, omnia ibi perverterunt ac corruperunt, violentissime cuncta ad sua

et quasi armata felicitate. Accingi fortitudine, per Metaphoram: pro, fortem fieri. Quod dicitur de Deo ipso, Psalm. 65. De homine, quod a Deo accingatur fortitudine, Psalm. 18. De muliere industria, Proverb. 31. Debiles accincti sunt robore: 1. Sam. 2. id est, robusti facti sunt. Ratio locutionis est, sive quia cingulum confirmat vires corporis, praesertim latum et attractum: sive etiam, quia pertinet ad instrumenta bellica. Allusio ergo est ad accinctionem gladii. quasi diceretur: Deus non tam armis, quam fortitudine et victoria suos milites accingit. Vide infra CINGULUM.

Peccatum Iuda est scriptum stylo ferreo in ungue adamantino: id est, penitus infixum cordi humano. Rationes loquutionis duae esse possunt. Altera, quia durae tabulae insculpta non facile abolentur: eoque tenacissime peccatum aut malitia originalis cordi illorum impressa esse affirmatur. Altera ratio loquutionis esse potest, quia cor humanum dicitur esse lapideum. ADDERE verbum valde hebraizat: non tamen adeo obscure, ut non facile a quovis Latino intelligi queat. Saepissime autem coniungitur ferme adverbialiter aliorum verborum infinitivo: Addere loqui, Addere odisse,

figuram integra oratione exponit, cum dicit, Iudaeos esse ex ethnicis gentilib. procreatos: volens ostendere, eos etiam perinde impios. capite decimosexto. Ponitur et pro hostibus, Esaiae primo: Alieni comederunt terram vestram. et Psalmo quinquagesimo quarto, Alieni surrexerunt contra me. Ratio significationis eadem est, quae, cur Latinis vox Hostis, quod olim tantum peregrinum significavit, nunc publicum inimicum notat: nempe, quia exteri sunt plerunque inimici. Ignis alienus, Levit. decimonono, pro prophano ponitur: quia tantum domestico aut sacro, quod in altari conservabatur,

maxime aliquando in publicum prodeant, valde tegi peplis solent. Altera causa est, quare virgines dicuntur Almae, aut occultae, seu absconditae, quia contra maritatae cognosci â viro, et cognoscere virum dicuntur: item quia earum nuditas a marito detegi ac revelari, seu patefieri dicitur. Tertia ratio est, quia additur articulus in Hebraeo ה he העלמה, et in Graeco ἣ, quae indicat non quamvis adolescentulam concepturam: sed quandam eximiam ac singularem, specialique quapiam re

Eôdem facit, quod etiam Iacob Meschiam promittens, Silo eum vocat, Gen. 49. quod secundinam mulieris proprie sonat: ut indicet, eum non ab homine masculo, sed tantum ab homine femina procreandum. Consonat vero etiam historia Evangelii, seu eventus, huic harmoniae veterum prophetarum. Quinta ratio sit, quod quoniam haec res tanquam ingens ac singulari Dei potentia efficiendum miraculum proponitur, oportet certe aliquid praeternaturale hic accidere: quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et

quia sola anima naturali regitur, carens spiritu Dei, eum in omnem veritatem deducente et impellente. Hac de causa etiam res spirituales carnali aut naturali ista anima aut intelligentia non percipit: sed terrenus cum sit, ea quae sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme significaret, ac carnalis. Certum sane est, quod Scriptura accusans hominem,

suum docebat eos, Mat. 5. Nec tamen ociose additur vox Aperire os. significat enim aliquando libere, aperte, plene aut clare loqui. Sic Paulus iubet Ephesios cap. 6, orare pro se, ut sibi detur sermo in apertione oris: id est, plena, libera, clara et efficax docendi aut dicendi ratio et facultas. Eodem sensu et causa orat David Psal. 51, Domine aperi labia mea, et lingua mea annunciat laudem tuam. sicut Latini dicunt, Pleno aut rotundo ore loqui. Et vulgo ad obscure loquentem dicitur, Aperi os: aut, Ille sane aperuit os der hatt dass maul weit genug

eo agere. 2. Thess. 3. Arbitrari omne gaudium: Iac. 1. Fratres, omne gaudium existimate aut arbitremini, cum inciditis intentationes diversas: id est, plene gaudete de cruce, persequutionibus et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re,

rationem vero esse sanam, et (sicut forum male versus Aristoteles loquitur) deprecari, id est adhortari ad optima. Ex quo denique cum eisdem ex bonitate rationis, virtutum habitus iustitiamque, per quam salvarentur, extruxerunt. Atque ita totam doctrinam de gratia penitus everterunt. Nam si ratio sana est, a qua proprie religiosae actiones proficiscuntur: quid opus ei est Spiritu sancto et renovatione? Potest etiam perfecte obedire Deo, et legem praestare: quid ergo opus Christi impletione legis, aut perpetua peccatorum condonatione? quid etiam perpetuo Dei auxilio in praestanda pia

10: et ideo matutinum, quia in primordiis regni Christi, orituro iam sole, passus et immolatus est Christus. Quanquam itaque Spiritus sanctus ista de sacrificio Christi sempiterno, eiusque virtute, non ita expressis verbis hoc Psalmo describat, propterea quia nondum hoc ferebat temporis illius ratio et conditio: tamen pulchre depingit hoc titulo sortem et conditionem matutini Christi, cum hinnulis suis in Iudaea circumeuntis. Deinde ingenium, furorem et rabiem hostium Christi, qui ipsum essent non aliter insectaturi et infestaturi, quam quomodo venatores solent matutinam cervam, vel

Ecclesiam doctrina ac spiritu sancto gubernet, ac vitam aeternam donet. Rabbi, seu magister passim vocatur, quod munus docendi gerat: item, quod perpetuus doctor velit esse suae Ecclesiae, et supremus Rabbi ab Ecclesia omnibus aetatibus agnosci. Dux, Matth. secundo, ex Michea appellatur: et ratio attexitur, quia recturus erat populum Israel caelesti doctrina: forte etiam, quia bellum cum hostibus generis humani gesturus, et felicem victoriam obtenturus esset. Propheta, Matthaei vigesimoprimo, Lucae 13. 24. Iohannis 5. 6. 9. Hoc nomen habet et propter autoritatem summam in docendo,

palatium adscribit. Aliqui etiam illam rationem addunt, ut inde tanquam ex nobilissimo opere, eius maiestas tanto magis expendatur et magnifiat. Praeterea ut a terrenis istis, fluxis, ac etiam multa peccata secum trahentibus, oculos ac vota cordis nostri sursum erigamus ac extollamus. Posset et ea ratio reddi, quia inde pluviae, color solis, tonitrua, fulmina, et alia tum salutaria, tum etiam terrifica ad nos veniunt, quae proximos eius effectus esse, et a praesentia ipsius prodire existimantur. Verum ista locutio non tantum consilio ac ratione instituta esse videtur, sed etiam naturale

conclusisse, seu peccati reatus ac mortis convicisse dicitur, ut omnium misereatur, id est, omnibus offerat misericordiam per et propter Christum. Theodoretus non bene locum ad Gal. Conclusit, per concessit, exponit, Dialectici utuntur etiam voce Concludendi et Conclusionis, cuius metaphorae ratio alia esse videtur: nempe quod ea quae prius quasi sparsim et dissipate dicta fuerant, nuncuna sententia veluti sera quadam aut claustro colligentur ac constringantur. CONCULCARE alias simplicer pedibus premere significat, ut Esai. 1 dicit Deus, se id non requisivisse a Iudaeis,

eorum Christianismus, tum et ipsi corroborentur in eo. CONFITERI, Nonius vult esse necessitatis cuisdam: profiteri vero, ultroneae voluntatis. Plurimus autem usus huius verbi est in Sacris literis, habetque varias significationes et phrases, in quibus praedicti discriminis nulla ratio habetur. Primum enim simpliciter testari significat. ut Ioannis 1. Baptista confessus est, et non negavit, et confessus est. Matt. 7. Tunc confitebor illis, nunquam novi vos: id est, certo et liquido affirmabo Tit. 1. Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Vicinum huic

ardenti ferro veluti crusta quaedam cutis loco, vulneri inducatur, ut ulteriore cura non indigeat. Sic forte verba Pauli, vel de resectione aut amissione conscientiae loquuntur: vel etiam, quod conscientia malorum perinde occallescat, et sit sine sensu, sicut vulnus talium cauterio sectorum. Eadem ratio cauterii est, cum aliqua putria membra, aut venenata ulcera, aut carcinomata, candenti ferro amputantur aut aduruntur. Apta esset et illa huius locutionis expositio, quod sicut cauteriati aut castrati omni virilitate privantur, et veluti effeminantur, amputatis virilibus: ita et istorum

esset et illa huius locutionis expositio, quod sicut cauteriati aut castrati omni virilitate privantur, et veluti effeminantur, amputatis virilibus: ita et istorum conscientia ac mens, masculum illum vigorem sane, acriter et graviter iudicandi, per falsam doctrinam amiserit. Deinde altera cauterii ratio est, quod malitiosis, fugitivis et facinorosis servis, ac aliis, cauterio, id est, ardenti ferro stigmata inurebantur, ut ab omnibus agnoscerentur, et pro infamibus ac sceleratis haberentur. Sic igitur seductores et seducti, dicuntur esse non in corpore, sed anima ac conscientia stigmatizati:

Ex. 27. quorum qualis forma fuerit, ibi cognoscere licet. Supplices ad altare confugientes, apprehenderunt cornua altaris: 1. Reg, 2. In corneis vasis habebant prophetae oleum quo inungebantur reges. 1. Sam. 16 Hinc aliqui putant venire, quod cornu regnum ac potentiam significet. Verum prior ratio est verior: sic enim et ab ungulis ac dentibus brutorum locutiones sumi in sacris solent. CORAM praepositio easdem plane significationes habet, quas et In conspectu, de quo supra dixi. Nam etiam easdem praepositiones Hebraeae לפני

aliquam in templo significat, ut supra dixi: alias, vigilias nocturnas: nam et Iudaei noctem in quatuor custodias, ut Romani in quatuor vigilias, distribuerunt. Hinc illud, A custodia matutina usque in noctem speret Israel: id est, per totam diem. Erat autem ea custodiarum aut vigiliarum ratio, ut divisa nocte in quatuor partes, singulae partes tribus inaequalibus horis constarent. Sic enim veteres omnes dies longas aut breves in 12 partes, quas horas inaequales vocarunt, distribuerunt: de qua re in vocabulo Horae dicetur. Prima ergo vigilia aut custodia, durabat primis tribus

viribus ac libero arbitrio adduxit. Posses tamen illud Interfecit et perinde de indicatione intelligere, pro, ostendit esse interfectum aeterna ac spirituali morte, ut qui careret iustitia ac vita. DECLINARE verbum per metaphoram varios Hebraismos efficit, quos compendio recensebo. Ratio autem metaphorae ea est, quod sicut profectio habet certum iter ab aliqua meta ad aliam, a quo qui declinat, aberrat: sic et omnes bonae actiones habent suam normam, a qua qui recedit, peccat. Primum, Declinare etiam solum positum, significat aberrare a recto, aut peccare. ut Numer. 5.

pii tum adoptentur a Deo, tum etiam ex semine verbi ac spiritus eius generentur. Per metaphoram etiam, vel similitudinem Moyses dicitur fieri Deus Pharaonis, eo quod externa specie ipsi videtur data potestas in Pharaonem, ipse videtur eum punire, et liberare a poenis Exod. 4. et 7. Consimilis ratio tropi est, cum diabolus dicitur Deus huius mundi, eo quod potenter in eo regnet, et totus mundus se ad eius libitum, libidinem ac gestum componat, et ad eius praescriptum vivat 2 Cor. 4. In quibus Deus huius seculi excaecavit sensus incredulorum, ne illis illucesceret lumen Evangelii. Item,

Patrem domini nostri IESU CHRISTI esse verum Deum. Verissimum enim est, quod qui non habet aut honorat filium, is nec patrem quidem habeat aut honoret, teste ipsomet Christo unico praeceptore. Sic intelligunt aliqui illud Exod. 32, Isti sunt dii tui Israel, quasi dixisset Aaron: Ista est vera ratio colendi eum ipsum Deum, qui nos eduxit ex Aegypto. Verisimile sane est, eos non tam propalam a Deo ipso, qui eos ex Aegypto eduxerat, deficere voluisse, quam certum cultum, qui nondum erat a Deo ordinatus, suo arbitrio ordinare. Affirmat Christus Ioan. 10, etiam illos vocari deos, ad quos

metaphorae vis. Nam potissimum significat fractum et eneruatum animum, aut corita timore languefactum, ut non ausit quicquam gravius attentare eorum quae facere deberet. Dissolventur habitatores Canaan, Exodi 15. pro erunt animo remisso ac fracto, prae metu vestri. Dicuntur et Manus dissolui. Ratio autem loquutionis est, quod res sive vivae sive mortuae, quae aliquid valide agere debent, necessario sunt bene compactae ac consolidatae: quod si sunt fragiles, nihil proficere queant. Aliqui malunt hocidem verbum מג mag, et

Christus, et Apostoli nihil aliud sint quam secundarii vel subalterni testes: non admodum pugnabo. mihi tamen prior illa expositio magis placet. Quamquam paulo post Cap. 2. sine controversia active sumendum est Testimonium Dei, quia passivus sensus non congrueret. Hic autaem alia ratio, imo locus ille meam sententiam confirmant: quia mox subiiciebat quale sit illud, nempe nihil scire praeter Christum. Sic 2 Timothei primo: Non ergo te pudeat testimonii Domini nostri IESU CHRISTI, etc. ubi Paulus merito Evangelium appellat Domini testimonium: quia tametsi

corrupit, pervertit, ac in suam naturam transferm enravit, transformavit, et transsubstantiavit. Significat igitur Christo et Paulo fermentum, corruptelas doctrinae, tum et morum ac vitae, atque adeo et ipsam inhaerentem veteris Adami naturam aut malitiam, una cum suis fructibus. Secundo, et alia ratio metaphorae in bonam partem acceptae hinc oritur: nempe quod, quoniam modicum fermenti paulatim quantumvis magnam massam inficit, aut fermentat, (quae ratio est etiam tum verae, tum falsae doctrinae, tum etiam pravorum morum) ideo Christus veram religionem Matth. 13 fermento comparat, quod

doctrinae, tum et morum ac vitae, atque adeo et ipsam inhaerentem veteris Adami naturam aut malitiam, una cum suis fructibus. Secundo, et alia ratio metaphorae in bonam partem acceptae hinc oritur: nempe quod, quoniam modicum fermenti paulatim quantumvis magnam massam inficit, aut fermentat, (quae ratio est etiam tum verae, tum falsae doctrinae, tum etiam pravorum morum) ideo Christus veram religionem Matth. 13 fermento comparat, quod perinde a parvis initiis aut seminibus exurgens paulatim crescit, late se extendit, multos occupat, et idololatriam antea latissime grassantem expugnat. Idem

synecdochen significat confundi, erubescere, aut omnino malo infelicique exitu opprimi: quia quibus res adversae sunt, non facile carent ignominia, rubore, ac confusione. Caeterum locum Isaiae vigesimo octavo: Qui crediderit in eum, non festinabit: in novo Testamento recitant, Non confundetur. Ratio autem est, quia qui confunduntur, plerunque vitant et fugiunt aliorum aspectum, festinant et approperant, si forte possent evadere illam ignominiam, et calamitatem. FESTINATIO, aut praecipitatio, seu praeceps fuga, pro summo periculo ponitur. Psalmo trigesimoprimo: Ego autem

λόγος δὲ οὐ. Quod est. Verum opinionem quidem sequitur fides: quippe cum fieri nequeat, ut hisce quisquam non credat, quorum habet opinionem. Bestiarum autem fides quidem nulli, imaginatio vero compluribus in est. Praeterea fides omnem opinionem sequitur, persuasio fidem, ratio persuasionem. Hinc igitur licet animadvertere, fidem etiam Ethnicis significare quandam noticiam, et quidem vehementem, ex alieno sermone conceptam, eamque persuasione ac fiducia non carentem. Hactenus igitur de voce Fidei, ex prophanorum authorum scriptis aut sententia disservi. Nunc ergo de

alicuius significat: ut Gen. 40. Restitueris in pristinum gradum. Quindecim illi Psalmi, post 119, vocantur Psalmi graduum, aut ascensionum maheloth. cur vero sic vocentur, nulla certa ac indubitata ratio afferri potest: varie tamen divinantur. Alius enim dicit, eos sic ideo vocatos, quia sint a Levitis decantati in illis gradibus, qui sunt ab aede mulierum ad loca virorum. Alius, quia sint ea musica decantati, qua notum quoddam poema, quod habuit initio istam vocem Hamaelot. Alius, quia sint

manu ducendo, ut recte incedere queat. Psalm. 17. Sustenta in viis tuis gressus meos, ne declinent pedes mei, Gressus extraneae infernum apprehendunt, Proverb. 5. pro, in extremum exitium deducunt ipsam, una cum suis adulteris. Gressus effundi, supra in verbo Effundo explicatum est. Ratio autem metaphorae fundi aut fluere gressus aut genua, supra in voce GENV exposita est. GREX, per metaphoram crebro in veteri ac novo Testamento significat plebem, seu imperitum ignobiliusque hominum vulgus. Sic nonnulli illud Cant. 1 exponunt: Egredere, et abi post

dicitur habitare in nobis, Roman. 8. et 1. Cor. 3, id est, non ociosus, sed operosus, ac valde efficax. Sic et Satan cum septem aliis deterioribus dicitur reverti, et ita potenter habitare in eo, ex quo prius per fortiorem armatum eiectus fuerat, ut fiant posteriora eius deteriora prioribus. Ratio metaphorae est, quia qui in aliqua domo habitat, ille non tantum ibi agit, sed etiam potenter ac pro arbitrio in ea vivit et imperitat. Hinc est ista significatio, quod habitare significat quasi imperare ac regnare. Habitare coram aliquo, est quasi subiectum ei esse. Sic 2. Reg. 4,

HYDRIA farinae non deficiet: 1 Reg. 17. pro, farina hydriae, seu in hydria contenta: hypallage est. HYEMS, pro molestiis, ac omni genere calamitatum, rerumque adversarum nonnunquam ponitur: sicut aestas contra pro rebus secundis. Psal. 74. Lucae 21. Ratio metaphorae omnibus obvia est. Hyems significat etiam frigus, sicut et Graecis, quod tunc maxime dominatur. Proverb. 20. Propter hyemem piger non arabit. id est, propter frigus. Sic, Orate ne fiat fuga vostra in hyeme: Marci 13. Matthei 24, id est, in aliqua incommoda tempestate.

renovatae naturae non esse possibile peccare: sed tamen non neget posse talem renatum ab externa causa subverti, Impossibile igitur id quoque dicitur, quod cum per se non impossibile, alicui tamen et ratione alicuius circumstantiae est perdifficile. Non autem a me haec ideo dicuntur quasi nulla ratio sit etiam illius usitatae expositionis habenda: quod loquatur Epistola ad Hebraeos eo loci de plena apostasia, in qua reiecto medico, nulla merito amplius spes salutis supersit in tali sua phrenesi perseveranti. Sic sane Hebr. 10, in simili plane loco, causam

transferri solet) diligentissime exponere: quandoquidem Scriptura dicit, nobis fidem imputari ad iustitiam. et pii scriptores secundum Scripturas dicunt, etiam Christi iustitiam nobis imputari, ut sit nostra. De qua re ac locutione, quoniam subobscura est, pluribus modis dicam, si forte alii alia ratio plus lucis afferre, ac hoc dubium explicare possit. ¶ IMPUTATIO igitur in hoc rationali, non reali imputationis genere, videtur significare generaliter quandam translationem alicuius rei, sed non realem: verum tantum rationalem, aut sola cogitatione factam. Certum porro est,

ipsemet Simon pharisaeus, cui parum, vel potius nihil erat remissum: vel ille iactator iustitiae Pharisaeus in templo: et denique abundare exuberareque eorum iustitiam plus quam omnium scribarum et Pharisaeorum nedum Philosophorum aut castissimorum pseudospiritualium, monachorumque ac monacharum. Ratio huius diversitatis, cur humana imputatio iustitiae, aut non imputatio iniustitiae adeo nihil, divina vero plurimum, aut potius infinitum valeat, ea est: quia ipse est Dominus ac creator caeli et terrae, solusque habet tum ius, tum et omnipotentem efficaciam potentissime

id est, propter Domini favorem. Ἐν τούτῳ, In hoc, in Novo testamento non semper significat in aliqua re aliquid existere, situmve esse, ut solent corpora in loco aut tempore esse, aut accidentia in corpore: sed saepe ponitur pro Hinc, per hoc, ex hoc. Ratio huius significationis ea est, quia. ut initio huius praepositionis dixi, ב Beth IN, saepe instrumentalem causam notat, sicut crebro in ista ipsa loquutione In hoc accipitur. ut 1. Iohannis 3 4. et Iohannis 15. In hoc perficitur dilectio nobiscum,

autem Dei in duit Zachariam, id est, excitavit eum ut obiurgaret populum transgredientem mandatum Dei. Corruptibile et mortale hoc induet incorruptibilitatem et immortalitatem: id est, mutabitur in talem conditionem aut naturam, fiet tale: prima Corinthiorum decimo quinto: Verum ibi alia ratio est figurae. Dicumur enim et exuere aut deponere hoc tabernaculun, ut vestimentum mortalis corporis, et assumere immortale, spirituale, ac gloriosum. Sic et Eph. 4, ac Colos. 3, iubemur exuere veterem hominem cum suis pravis factis, et induere novum: id est, mortificare veterem

Deum in iudicio. Et Psalm. 25, Ambulare faciet humiles in iudicio, et docebit humiles viam suam. Idem bis dicit. Idem est etiam, Facere iudicium. Iudicium nonnunquam cum lege, ut aequivalens coniungitur. ut Num. 15. Lex una et iudicium unum erit vobis et peregrino: id est, unum et par ius, ratio, aut conditio erit utrorumque. Auferre iudicium alicuius, est privare aliquem suo iure Iob 27 et 34. Sic et declinare facere pauperes a iudicio, Isaiae 10. et Proverb. 18. Iudicare iudicium alicuius ad sanitatem, est, recte iudicare de eius morbo, curatione, et tota valetudine.

doctrinam: tum homicidio, dum iugulat pios doctores, et sinceram tractationem verbi prohibet. Vide infra MINHA. IUGUM, notae significationis vox, proprie significat instrumentum, quo boves alligantur ad trahendum aratrum aut currum. In quo quatuor potissimum considerantur. Primum certa ratio, institutio aut assuefactio agendi aut laborandi. Secundo, gravitas oneris: quia iumenta sic aratro aut currui applicata, ponderosa onera per varias viarum difficultates trahere coguntur. Tertio, saevitia gubernatoris, qui stimulis aut flagris in misera iumenta sic applicata saevit. Denique

sumuntur, et ad alias res politicas et spirituales transferuntur. Primum igitur pro doctrina ac institutione ponitur haec vox Hierem. 5, dicente Propheta: Utique tenues sunt isti, stulte egerunt, quia non norunt viam Domini, et iudicium Dei sui: verum illi pariter confregerunt iugum et vinculum. Ratio vero huius metaphorae est, quia doctrina alligat homines, ut certa quadam ratione sentiant, vivant et agant. Sic et eiusdem 2 accipi videtur: A' seculo confregisti iugum, rupisti vincula. In hoc sensu accipi posset, quod Dominus IESUS suum Evangelion vocat iugum, Matthaei 11 inquiens:

Dei eodem modo esse exponendam de iustitia coram Deo valente, eive probata, seu quam ille statuit vere ac solam esse iustitiam, damnatis omnibus aliis iustitiis ut immundis, mancis ac imperfectis. Nam (ut dixi) ibi gloria Dei omnino veram iustitiam notat. Caeterum altera etiam illa etymologiae ratio, quod ideo iustitia Dei dicatur, quia singulari sapientia ac bonitate Dei nobis contingat, sua habere possunt testimonia ac rationes ex Sacris literis: ut quod Paulus Phil. 3 eam vocat iustitiam ex Deo, seu a Deo: item quod Is. 59 Deus agens de Meschia dicitur circumspexisse num sit qui

ut nobis vicissim eius iustitiam largiatur per imputationem. Remittere, seu ondonare peccata. Actor. 2. Baptizetur unusquisque vestrum in remissionem peccatorum. Actor. 5. Ad dandam poenitentiam Israeli, remissionemque peccato rum Actor. 8. Roga Deum si forte tibi remittatur cogi ratio cordis tui. Actor. 10. Quod remissionem peccatorum accepturus sit per nomen eius, quisquis in illum crediderit. Actor. 13. Per hunc vobis remissio peccatorum annunciatur. Actor. 26. Ut accipiant remissionem peccatorum, et sortem inter sanctificatos, fide in me. 1 Iohan. 1. Fidelis

vocantur ab Hebraeis virgines Alma. Verum, ut dixi, de hac voce suo loco plenius disseretur. L LABIUM vox varios Hebraismos efficit. Primum vero metaphorice per similitudinem ripam significat: ut 2 Reg. 2, Helisaeus stabat super labium Iordanis. Ratio metaphorae est, quia ripae sunt perinde orae aluet ut labia oris. Significat et extremam [?: o- ] : ut 2 Paral. 4: Et fecit mare fusile, decem cubitis, ab extremo labio eius usque ad extremum labium eius. Porro per synecdochen aut metalepsin crebro significat aliquam unguam

i. querelam et petitionem cum lachrymis factam. Lachryma quoque per metaphoram significat mustum et oleum. Exod. 22, Lachrymam tuam et plenitudinem tuam non tardabis offerre. Sic et Deut. 22, ac saepe alias vox haec accipitur: et aliquando coniungitur cum plenitudine, aliquando sola ponitur. Ratio autem metaphorae est non solum in liquiditate, sed etiam quod similiter stillet, et quasi undique desudet liquor ex vuis, aut etiam oleis in torculari pressis, sicut lachrymae ex oculis. LACUS, et PUTEUS, aliquando etiam FOVEA, idem ferme significant. Lacum. n. crebro vertit

Christi, ac dilectionis erga nos. Sed de voce Latitudinis et Angustiae, supra in verbo DILATARE ferme satis dictum est. LATRONIS nomen obiicit Christus sacerdotibus, inquiens Matth. 21, et Marc. 11. Domus mea domus orationis vocabitur, et vos eam fecistis speluncam latronum. Ratio autem tam horrendae metaphorae est, quod in templo sacerdotes perinde per falsam doctrinam animas hominum illaqueant, capiunt et perdunt, et alioqui etiam homines spoliant, et domus viduarum depraedantur, sicut latrones corpora, aut hanc communem vitam: perinde etiam utrique tantum quae sua

et homines perterrefacit, significat praedicationem verbi Dei, quae est regis regum rugitus et clamor ad omnes homines. Amos 3: Leo rugivit, quis non timebit? Dominus locutus est, quis non prophetabit? Tertio, ob crudelitatem et rapacitatem significat tum impios tyrannos, tum et ipsum diabolum. Ratio metaphorae ad tyrannos translatae exponitur Psal. 17. Similitudo eius ut leonis, qui desiderat rapere: et sicut leunculi, qui manet in latibulis. Proverb 19. Veluti rugitus leonis, ira regis. Sic et Proverb. 28: Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius super populum

non servabant Chaldaeis fidem, exponunt. Hier. 50, leones vocantur seductores, a quibus sit grex Domini dissipatus. Sic Paulus Act. 20 vocat eos lupos rapaces, non parcentes gregi Domini. Isa. 21. Speculator e turri prospiciens, et observans quae foris gerantur, aut nuncientur, vocatur Leo ratio non satis apparet, nisi forte propter turrim eminentiorem, in qua egit, sic sit dictus. Amos 3 comparat tenues reliquias Israelitarum, duobus cruribus aut auriculis pecudis leoni ablatis: volens docere, per tenues reliquias extot poenis Dei et cladibus evasuras esse. LEPRA, est

in bonam partem accipitur, alias vero contra. proprie autem significat contrarium ponderoso. Porro per metalepsin notat velocem: ut Abac. 1, Leviores pardis equi eius. Sic Isa. 19 legitur, Ecce Dominus equitabit supernubem levem: id est, cito advolabit cum suis poenis ad castigandam Aegyptum. Ratio significationis est, quia quae levia sunt, citius et facilius moventur: contra autem, gravia sunt tardiora. Vicinum est propriae significationi, cum dicitur onus esse leve, id est, non molestum. Sicut Christus dicit Matth. 11, Iugum enim meum facile est, et onus meum leve: tametsi ibi de

Quare eum [?: e-- ] Baalum coluisse, accepta Iezabele filia regis [?: Sidoniorum ] . LEX. Ingens difficultas et varietas significationes vocis Legis, non tam in veteri quam in novo Testamento occurrit. Christus enim et Apostoli admodu varie ea voce utuntur. Ratio vero illius multiplicis usus aut abusus huius vocis est, quod vox Hebraea thorah תורה generale prorsus nomen est, ac plane idem quod doctrina significat. Porro Christo et Apostolis interdi denotat totam Scripturam veteris Testamenti, Iohan. 3.

duertere, quanta sit necessitas eas a se invicem exacte et rite separare, alteramque ab altera procul removere, ut unam quidem (sicut toties Lutherus inculcat) veluti supra in summo caelo ponas, alteram vero in ima terra. Id enim tum ipsius rei veritas ac doctrinae natura, tum conscientiae nostrae ratio ac animae salus, tum denique et ipsa Dei gloria ac tota vera pietas extreme flagitant. ¶ Duae igitur sunt in universum primariae Scripturae partes, Lex et Evangelion: Lex peccatum ostendit, Evangelium gratiam: Lex morbum indicat, Evangelium medicum, sanationem et pacem. Lex virtus peccati

coram Domino. Et mox ibidem: Lex una erit vobis, ei qui fecerit per errorem. pro, eaedem caeremoniae aut ritus sacrificii in expiando. Ista est Lex hostiae pro delicto, Levit. 7. pro, hic est ritus oblationis illius. Ista ex lex domus, super vertice montis erit. Ezech. 43. pro, ista erit ratio aut forma templi. Dari legem in omnibus provinciis, Esther 8. Ut daretur lex in omnibus provinciis: id est, decretum promulgaretur. Legem egredi a rege, Dan. 2. id est, ferri ab eo sententiam, decerni, mandari, tradi mandatum ministris, ut exeuntes passim publicent: de hoc loco et

publica scelerum licentia apud Ethnicos invaluerat, ut iam in malitia ac ne quitia sua gloriarentur. In hoc vero capite, dicit eos, quos accusat, condemnare omnes alios talia perpetrantes: quod est praecedentibus omnino contrarium. tales erant plane Iudaei. Quarto: Quia obiectionis occupatio, seu ratio, in hoc capite secundo posita, Non enim auditores, etc. non potest nisi ad Iudaeos referri. illi enim erant proprie auditores et factores legis. Sed haec occupatio, seu consultatio obiectionis, praecedentibus cohaeret. Igitur et praecedentia ad Iudaeos tantum referenda sunt.

Iudaei tanto magis accusarentur. Ex hisce rationibus ac dispositione manifeste apparet, primum et secundum Caput ad Romanos nihil plane patrocinari libero arbitrio. In primo enim tantum praesentia Dei in suis operibus pene palpabilis praedicatur, quam utcunque ab effectibus et experientia ratio cinando Ethnici delibaverant: in secundo autem, tantum conditionaliter confert Apostolus sanctum Ethnicum cum hypocrita Iudaeo, non quod quisquam talis Ethnicus revera extiterit: sed ut ostendat, illam veram cordis obedientiam, non istam caeremonialem externorum membrorum, veram iustitiam

Quare non insunt principia de essentia Dei, sed sola fide ea cognitio constat. Nono, quid attineret caelitus [?: pa-cta ] doctrina, et missis doctoribus, agnitionem Dei [?: ] sollicite inculcare, si id natura esset notum? Posset profecto nos docere Philosophia et ratio veram Theologiam, ut Dialecticam, aut Mathesin, aliasue artes [?: q-rum ] principia innata habemus. Decimo, quia Scriptura pro singulari beneficio pollicetur inscriptiones legis Dei: igitur abolita est praesertim in summis et praecipuis noticiis aut sententiis: alio quin cur

est, noticiam veri Dei penitus ex corde hominis deletam esse, merasque ac longe tristissimas tenebras in pectore humani generis remansisse. Lutherus super Genesin testatur, hominem natura de Deo non plus scire, quam brutum. Verba eius sunt: Utile autem est, videre quam non possit longius progredi ratio, seu sapientia in aestimatione creaturae. Quid enim quaeso novit Philosophus de caelo et mundo, siquidem nescit unde sit, et quo tendat? Imo quid nos de nobis ipsis scimus? Videmus nos esse homines: sed quod hunc patrem, hanc matrem habeamus, an non credi hoc debet, sciri autem nullo modo

sub alienam potestatem subiiciebat: idest, [?: ] nerabat peccato, ira, ac poenis Dei. Ipsa quoque [?: ] cupiditas rerum per sese licitarum, servum facit suum sectatorem. Potuit Paulus etiam ad acceptionem [?: ] pendii et munerum respexisse, quod licet ea ratio sui muneris iuste acciperet, tamen eum danti [?: be- ] cium obligare videbantur. Aliqui illud, in alienam potestatem facientem talia redigi, intelligunt, cum [?: ] ita nimius est in contrariam partem, ut putet se [?: ] id. facere cuius contrarium aliquis

q. d. Nec Deo nec hominibus parcunt. Non movebit canis linguam suam. i. non latrabit. Exo. 11 et 12. Significatur autem hac loquutione a Deo summa quies et pax, quae erat futura apud Israelitas: cum contra, ob caedem primogenitorum esset in gens ululatus et lamentatio futura apud Aegyptios. Ratio loquutionis est, quia etiamsi alia omnia sint quietissima, tamen plerunque aliquis canum latratus auditur parvo strepitu excitatus: ut summam quietem esse oporteat, cum nec illi quidem exaudiuntur. LIQUESCO, aut Liquefio, per metaphoram significat debilis ac languidus fio,

et evidentissimam denotat. Dies Domini sunt tenebrae, et non lux: Amos 5. id est, tristis ac calamitosus hominibus, quibus affert horrendas Dei poenas. Prolixe ibi depingitur tempus venturi exitii, ac poenarum Dei: caliginosa ergo lux ponitur pro tempore calamitoso, quo Deus affligit reos. Ratio loquutionis alibi indicata est. Proierre aliquid in lucem: id est, publice proponere, et in noticiam hominum deducere. Zoph. 3, Dominus mane, mane iudicium suum in lucem proferet. Sic etiam Christus utitur hac metaphora, cum dicit, eos qui mana operati sunt, fugere lucem: et contra, qui

mundus perturbari, Sol obscurari, Luna esse sanguinea, stellae lucem suam retrahere, terra tremere, mare fremere, et cuncta ruinam minari: non quod ita re ipsa accidat, sed quod adeo homines angustientur, ac si illa acciderent. Contraria porro vis est, ut dixi, amplificationis a luce sumptae. Ratio autem consimilis est, quia iuxta proverbium, Felicibus sol videtur lucidior: et, ut Germani dicunt, felices putant omnia arridere sibi, aut blande se ipsis exhibere. Lumen vultus, ut dixi in LUCE, significat tum laetum, tum et faventem. Psalmo quadragesimo, Leva super nos lumen vultus

a Septuaginta excogitatum, ad exprimendum Hebraeum Hera. MALLEUS, notae significationis vox est: sed habet etiam quasdam obscuras et figuratas quoque locutiones, ut 1. Reg. 6 dicitur: Non esse auditum malleum aut securim aliudve ferreum instrumentum in extructione templi. Ratio ibidem adscripta est, quia lapides perfecti aut absoluti ex latomiis afferebantur, ubi iam abunde dimensi, secti ac politi fuerant. Ponitur quoque malleus pro quavis re fortiter sauciante aut laedente, ut Hierem. 22. Num non sic est verbum meum ut ignis, dicit Dominus, et malleus dissecans

Similis ferme est Latina metaphora, cum manus eis aliquas militares copias significat. Manus domini: pro, quantum tua res familiaris potest. Deut. 16, Quisque offeret Domino iuxta donum manus suae, iuxta benedictionem Domini, quam dedit tibi. Posterius hemistichion exponit praecedens. Ratio autem huius metaphorae aut significationis Manus est, quod sicut vis hominis, qua aliquid agit exterius, est in manu: ita quoque in re familiari est hominis potentia et veluti organon agendi: sicut vulgo Germani dicunt, Sein vermügen. Sic et Deuter. 12, Oblationes manus vestrae. id est,

eum in mala causa. In manu ponere animam, item Portare animam in manibus, est, subire extremum vitae periculum, in eoque versari. Iob 13. Cur animam meam in manibus meis pono. Psal. 119. Anima mea in manu mea semper: pro, perpetuo versor in discrimine vitae. Cuius locutionis ratio est, quod anima Hebraeis vitam significat. ita igitur de ea loquitur, tanquam si iam ex reliquo corpore exivisset, et solummodo adhuc in manibus haereret, unde facile excuti posset, Excutere manum super femur, admirationem, cum dolore significat, Ieremiae trigesimotertio: Postquam

me scire mensuram dierum meorum: i. quantitatem temporis vitae meae. Lachrymae in mensuras grandes aut copiosae. Psal. 80, Propinasti eis lachrymas in mensura: i. magna copia lachrymarum satiasti eos seu graviter afflixisti, ut haberent iustam causam prolixe dolendi et flendi. Ratio locutionis est, quia non solet tanta esse copia lachrymarum, ut ulla quantumvis parva mensura expleri queat. Sicut autem hic mensura copiam significat: ita contra Ezech. 4, Bibes aquam in mensura, magnam paucitatem significat: quia aqua, ob copiam, non solet mensurari, ut vinum, aut similia

in descriptionibus locorum, praesertim in Iosua, oppidula alicui ampliori civitati adiuncta vocantur filiae eius: sicut et Graeci tales civitates Metropoles. id est, matres civitates nominant. Isaias quoque Cap. 32, mulieres opulentas ad poenitentiam vocans, ipsas civitates putat Ratio metaphorae, cur maiores civitates vocentur metropoles aut matres, est, vel quia similiter praesunt et regunt minores, ut mater filias: vel, quia sic eas ut colonias gignunt. Mulier, per metaphoram etiam Ecclesiam notat Mulier enim mox initio formatur ex carne et ossibus Adami: quo

Apostolus, tales circumductas fuisse futuras oneri Ecclesiae: divites autem illae suo sumptu alentes Apostolos, sublevassent Ecclesias, ne auditores eos alere cogerentur. Fuisset etiam valde scandalosum, singulos homines alienas mulierculas tam procul per orbem terrarum circumducere. Nam alia ratio fuit Christi, qui magnum habuit comitatum, non solus cum una oberravit: quique non procul abiit in alienas provincias, quemque ex Galilaea mulierculae Ierosolymam sunt comitatae, eum et alioqui valde usitatum esset cultus ac religionis gratia confluere undique tum viros, tum mulieres. Vir non

aut simili erat contaminatus, aut [?: ] contaminatus: ubi etiam variae occasiones talis immundationis aut contaminationis, et contra etiam rationes mundandi immundos per quaedam sacra ac ritus, saepius prolixeque exponuntur. Fuit nihilominus etiam [?: ] Moysen aliqua ratio mundandi et purificandi immundos: sicut Iacob inquit ad suam familiam Genesis trigesimo quinto: Tollite de medio vestri omnes deos alienos, et mundamini, ac mutate vestimenta vestra. [?: ] igitur externa, quae dicebantur immunda, putabantur etiam ipsos homines suo contactu

bovem, et intelligunt Iosephum ab illis duobus potissimum venditum. Murus [?: ra--osus ] , et similes aliquot voces aut phrases, exponentur infra in PARIETE. MUSTUM, seu vinum recens expressum, negat Christus poni in utres veteres: aut contra, vetus vinum in utres novos. Ratio autem est ibidem a Domino subindicata, quia mustum cum sit valde flatuosum, disrumpit vas, si sit imbecillum, praesertim si non pateat exhalationis exitus, sicut in utre non patet. Ad haec, ob eandem causam non facile afficitur novitate vasis. At contra vetus vinum, non perinde requirit vas

[?: ] , praesertim in spiritualibus, si Deo careat. Ier. cap 17 [?: ] parat huic virgulto, hominem non sperantem in Deum, [?: ] in humana praesidia. Contra ei opponitur pius, [?: sperat ] in Deum, et comparatur arbori in loco irriguo crescere. Ratio comparationis ac naturae huius arbusti satis [?: ] indicatur. inquit enim: Erit enim quasi myrica in deserto, et non videbit bonum, sed manebit in siccitatibus [?: in ] deserto, et terra salsuginis quae non habitatur. Cum descriptioni si addas contrariam pii hominis

Vocem Hadesim Zach. 1, aliqui vertunt myrtum: dicunt autem, myrtum ibi significare sanctos Dei, inter quos angelus, id est Christus, stare et habitare dicatur. In Iudith et Esther sit [?: ] olei myrtini, quo se ungebant divites: quod erat [?:-mi ] precii. ut inde forte ratio, cur sanctos hoc arbutum significet, animadverti queat. MYRRHA, genus preciosissimi aromatis est. Crebro fit eius in Sacris literis mentio praesertim in Canticis. Oblata autem est cum thure et auro, etiam myrrha Magis, Christo. Auro dicunt eos significasse, illum esse

huic is, qui ab Hebraeis longus irarum aut [?:-arium ] vocatur: nempe ut vel non facile commoveatur, vel non approperet ad irae suae exequutionem. Fumare nasum aut iram alicuius contra alium, est irasci ei. Similis locutio est, inflammari alicuius iram contra alium. Ratio locutionis videtur ea esse, quod (ut dixi) ignitus quidam spiritus ex accensa cholera suscitatus, iratis ex naribus efflatur. Psa. 74 Quare Domine fumat nasus tuus contra oves pascuae tuae? Sic putant aliqui iram Meschiae describi Isa, 2. Cessate vel cavete vobis ab homine, in cuius

ut in descriptione tristium poenarum, totius rerum naturae facies tristis, minax ac horribilis depingatur: contra in descriptione rerum secundarum ac beneficentiae divinae omnia laeta esse, et veluti arridere nobis, ac nobiscum congaudere et exultare dicantur: de quo Hebraismo supra dixi. Ratio autem huius locutionis est, quia infelicibus omnia tristia apparent: contra laetis omnia speciosa, ac veluti applaudentia. Sicut et Germani dicunt, Er meinet das ihn dir ganze welt anlachet. Nebulae a turbinibus agitatae, 2. Petr. 2. vel potius nubes, ut sola Germanica habet: cum nebulae

[?: extremi- ] aut horizonte ascendere videntur. Hoc ergo [?: indi- ] potentia Dei indicatur et celebratur. Posui nubem vestimentum maris, et caliginem faciem eius: Iob 38. id est, contexi mare nubibus. Ponit nubes currum suum Psa. 104. Huius locutionis supra indicata est ratio. Aliquid esse aut pertingere usque ad caelum, aut nubes, hyperbole est, et ponitur pro immensum esse: et in omnibus linguis usurpatur. Psal. 56, Usque ad caelos misericordia tua, et usque ad nubes veritas tua: id est, immensa ac ineffabilis est veritas promissionum

aut praesentem rerum statum, seu antecedens quod propositum est, respicit. Aliquando notat idem quod cito: Hoseae 5, Nunc devorabit eos messis cum partibus suis. Videtur etiam exprimere adverbium temporis. Iudic. 13: Nunc veniet verbum tuum, qualis erit ratio infantis: id est, cum venerit quod praedicis, seu cum infans iuxta tuam prophetiam nascetur. NUNCIUS: Hierem. 51. Nuncius in occursum nuncii curret, ad annunciam dum quod capta sit civitas, etc. Id est, dum rex mittet alium post alium ad explorandum, quomodo sese

[?:-tate ] ad impietatem tandem defecerint. Oblivionis [?: ] , vocatur locus, vel conditio potius, mortuorum [?: ] resurrectionem, praesertim quod ad corpora [?: atti- ] . Psal. 88. Exponitur vero huius locutionis aut [?: no- ] ratio duplex in eodem illo Psalmo. Prior, quia [?: ] obliviscuntur mortuorum: altera, quia et illi [?:-m ] obliviscuntur, de nullo huius vitae lo quuntur aut cogitant. De priori igitur in quit: sicut interfecti, dormientes in sepulchro, quorum memoria amplius non extat,

esse, in malam partem accipitur Psalmo 34. et 1. Petri 3. Oculi Domini ad lustos, et aures eius ad clamorem eorum. Vultus Domini contra eos qui faciunt malum, ut extirpet de terra memoriam eorum. Oculus Domini erat super senes Iudaeorum, Esdrae quinto. pro, Deus eos regebat et fovebat. Ratio locutionis est, quia quae diligimus, curamus et fovemus, ea crebro respicere solemus. Inde fit, ut etiam verbum Respicere, pro curam habere alicuius, ponatur: Psalmo 101. Oculi mei ad fideles, ut sedeant mecum: id est, mecum habitent. Eadem phrasis usurpatur et de hominibus, Genesis

Ego vero sicut olea virens aut fructifera ero in domo Dei: Sperabo in misericordia Dei in seculum, et ultra. Eadem ratione etiam Psal. 128, Uxor tua sicut vitis frugifera in lateribus domus tuae: et filii tui sicut novellae vel plantulae olivae, in circuitu mensae tuae. ubi duplex ratio similitudinis esse potest: sive quod, sicut baccae oleae utrinque pendent circa [?:-mina ] aut ultimos ramusculos olearum, praesertim [?:---arum ] , quae fertiliores esse solent: vel sicut [?: plantu- ] olearum ordine collocatae, tum circundant aream

lucrifaciam: et comperiar in eo, non habens meam iustitiam quae est ex lege, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex Deo per fidem. ubi clare videmus, Paulum excludere ex iustificatione Opera legis, non tantum ante suam conversionem facta, sed et post renovationem. Idem prorsus sensus et ratio haberi potest etiam ex Epistola ad Galat. quibus post conversionem et acceptum Spiritum sanctum tribuit opera legis: eaque nihilominus non vult Christo tanquam simul iustificantia addi, sed prorsus ex iustificatione excludit et exterminat. Occasio autem phrasis manifeste inde sumpta est, quod

internas animi qualitates, affectus ac motus indicare solet, seu (ut Aristoteles de bono ac Homerico stilo dicit) ante oculos facit. Secunda, quia homines, presertim non renati, nullas habent veras ac solidas virtutes. Scriptura igitur eis tantum externas actiones aut disciplinam adscribit. Tertia ratio est, quia virtus in actione consistit, ut Philosophi dicunt: et iustitia, praesertim teste Aristotele, est rectus usus χρῆσις [?: virtu- ] , non proprie ipsae virtutes. Quarta, quia Deus requirit obedientiam ipso opere praestandam, non

et solitaria spiritualiter paries: sicut et cap. quinquagesimo quarto inquit, Exulta sterilis quae non parturis, etc. ORDINARE, ערך Arach, saepe significat oppugnare, sive corporali vi, sive oratione aut verbis. Ratio metaphorae est, quia exercitus pugnaturi in acies ordinantur, aut digeruntur. Ier. 50. Ordinabunt. i. instruent contra te aciem, seu oppugnabunt te, o Babylon. Ibidem est, Ordinate contra eam. Sic de spirituali pugna dicit Iob cap. 6. Terrores Dei ordinant contra me: pro,

porro Testamentum reddidit: Aquila, teste Hieronymo, συνθήκην. Quare iam tantum quasdam phrases huius hominis exponemus. Pactum salis, significat pactum firmum ac inviolabile, perduransque, vel etiam sacrosanctum. Ratio locutionis est, vel quia salita durant, et non putrefiunt: vel quia sal in omnibus sacrificiis adhibebatur, et porro pacta sacrificiis confirmabantur: ut pactum salis idem sonet ac sacrum, vel sacrificio confirmatum. Tali foedere promittit Deus Aaroni et eius posteris, omnes levationes

ut praesertim in oratione Dominica, significat omnia necessaria huic vitae, cum petimus nobis dari panem quotidianum: id est, res omnes quotidianae vitae necessarias. Caeterum vox Quotidianus panis, mox suo loco exponetur. Gen. 3. In sudore vultus tui comedes panem. id est, victitabis. Ratio locutionis huius est in synecdoche exposita, quod videlicet Hebraei soleant unum aliquod vel maxime principale, vel etiam caeteris magis conspicuum, pro tota specie, aut alioqui pro omnibus partibus ponere. Sed ad eam illud quoque adiice, quod etiam nunc in multis locis ac regionibus plus

esse factum [?: qui-- ] hebdomadae die, quam vulgo nunc vocamus diem Iovis: quia sequentem vocat Marcus παρασκευὴν τὴν προσάββατον, hoc est, diem praecedentem Sabbatum, quam [?: ] vulgo vocamus diem Veneris. Ratio ea fuit: quia [?: ] daei ob quandam traditionem maiorum nolebant [?: ] lebrare primam et celeberrimam diem paschalis sed die Veneris, ne eis duo longe maxime sacrosancta [?: ] sta continuarentur, quibus illis nephas esset vel mortuos sepelire, vel

ob astutiam et cautionem: ac a Latinis, ob salacitatem celebratur. Psal. 11. Quomodo dicitis animae meae, transuola in montem vestrum, aut vobis, sicut passer. Cuius similitudinis ea videtur esse ratio, quod sicut passer facile de loco in locum pellitur: sic vel seductores, vel etiam persecutores volebant depellere Davidem de vera religione, et sede sua ac Ecclesia. Hieronymus intelligit, ob prudentiam astutiamve passeris hoc dici. Psal. 84 dicit David, quod quemadmodum

Isaiae primo, significat per metaphoram calamitates regionis: quando quidem totus Iudaicus populus unum corpus hominis fingitur. PLANGERE, est lamentari aliquem. tristem suum suorumve casum, cum aliquo externo doloris ac impatientiae signo: ut est pectoris percussio, capillorum lace ratio, et similia. cuius quasdam locutiones attingemus. Saepe per planctum significatur id quod antecedit aut efficit planctum: nempe aliqua ingens calamitas. Sic Deus iubet prophetam Ezechielem assumere lamentationem super Tyrum, dicitque et alios plancturos super eam planctum amarum: nempe ut

aliquid concipientium et agentium, aut in aliquid prorsus incumbentium: sicut in hoc ipso exemplo apparet. Nam perinde ac naves illae plenis vel inflatis velis recta et celerrimo cursu in Italiam contendebant: ita etiam hostes, opes Italiae tam firma spe diripiebant et partiebantur. Eadem porro ratio est et fidei. nam et illa verbo Dei ac Spiritu sancto, nostro spiritui testimonium perhibente, quod filii Dei simus, confirmata, sic plena fiducia ac spe misericordiam Dei, remissionem peccatorum ac alia dona sibi rapit ac vendicat. Et quemadmodum eiusmodi naves celerrime currentes nusquam

habet, quas operaeprecium est diligenter explicare. Primum igitur, quod ad Hebraeam vocem attinet, ea est תשובה Thesuba, a verbo Sab rediit, reversus: sicut etiam ab eodem themate est vox Mesuba, quae significat aversionem. Est vero simplex ac perspicua ratio huius vocis. Quia enim homo est ita ad imaginem et cultum Dei conditus, ut apud eum perpetuo manere et cum eo versari deberet, sicut servus cum suo hero: seductus ac deficiens a Deo ad diabolum, recte dicitur aversus: et nunc vicissim per poenitentiam ad Deum ac sanitatem regrediens, dicitur

significat resipiscere. Itaque nunquam ponitur nisi in bono: ut (meo quidem iudicio) Ausonius in illo suo Epigrammate omnibus noto, μεταμέλειαν potius quam μετάνοιαν dicturus fuerit, si versus pentametri ratio permisisset. Semper enim μετανοίᾳ cohaeret ὁ σωφρονισμὸς, sicut haec duo recte coniunguntur a Plutarcho in Dialogo, πότερα τῶν ζῶων φρονιμώτερα.

5: Non constituit nos Deus ad iram, sed ad salutem. unde infert, Deum constituisse quosdam ad interitum. Lenius autem vertit ibidem ἔθετο, per Constituit. Rectissime autem et hoc ei opponi potest quod diversarum specierum non plane in omnibus diversa est ratio, sed in aliquibus tantum: nec mox quod uni adimitur, alteri tribuitur, aut contra. Non igitur valet consequentia: Deus nos non constituit in iram: Igitur aliquos alios constituit, aut ad hoc mox initio finxit. Quin et 1. Thess. 4 inquit Apostolus: Non enim vocavit nos Deus ad impuritatem,

Beth Hebraeorum: nihil mirum est, Evangelistas ita Grace scribentes ut plerunque hebraizent, illud ב Beth modo per ἐν, modo per μετὰ expressisse: eodem tamen sensu. Denique, ut haec ratio Hebraici sermonis non satisfaciat, hoc etiam dico, apud ipsos disertiores Graecos praepositionem μετὰ saepe pro ἐν et εἰς usurpari: idque etiam cum certum aliquod tempus

crescunt, ac maturescunt: sicut contra quae sero proveniunt, viribus matris terrae destituta fuisse videbantur. Deut. 21, iubetur pater primogenito dare duplicem partem haereditatis, etiamsi habeat plures uxores, et is sit filius minus dilectae uxoris: ut Lea Iacobi fuit. Redditur autem ibi ratio huius praecepti quia sit principium virtutis, aut fortitudinis patris. Sic et Iacob Genes. 49 in quit ad primogenitum: Ruben, primogenitus meus, tu virtus mea, et principium roboris mei. id est, excellentia dignitatis, et excellentia roboris. Sic et Psal. 78 legitur,

libros quatuor Clichtoveus ille sophista sub Cyrilli nomine edidit, eandem prorsus interpretationem affert, atque Ambrosius. Reliqui omnes eruditi quos mihi contigit inspicere, τὴν ἀρχὴν accipiunt pro adverbio (ut omnino poscit Graecae linguae ratio) sed diverso sensu. Alii enim explicant, Principio, id est primo loco, id vobis scilicet respondeo, me eum esse qui vobiscum loquar. Verum haec expositio et coacta est, et frigidam sententiam habet: denique etiam Graecis codicibus repugnat, in quibus legitur

habebit? 1. Paral. 11. Quicunque interfecerit Iebusaeum in principio. PRINCIPALIS Spiritus. Psal. 51 habet Vulgata, Spiritu principali confirma me. propre significat alacri, prompto et parato ad cultum Dei, confessionem et crucem propter Deum, eiusque veritatem. Ratio autem est cur LXX verterint ἡγεμονικὸν, quia נדיב nadib significat tum liberalem, munificum ac voluntarium in bene agendo, tum etiam principem. Graecam porro versianem sequuta est Vulgata in Psalterio,

septimo paulo aliter accipitur haec locutio. Proiecisti in profundum maris omnia peccata eorum. id est, ex oculis tuis removisti, et quasi prorsus abolevisti. Proiicere verbum Dei post se: Psal. 50 Proiecisti verbum meum post te. id est. abiecisti omnem reverentiam verbi mei. Ratio locutionis eadem est, quam prius indicavi. Proiicietur rete in pedes eius. Iob 18. id est, irretietur, capietur. Allusio est ad piscationem, ubi retia piscibus iniiciuntur. Inde est etum, quod proiectiones tributa significant, quia illis capiuntur res ac fortunae subditorum. Ezechiel.

autem sunt ita, quia veluti ante faciem. Dei ponebantur. Propositionis autem [?: ] ideo sunt nominati, quod in mensa in tabernaculo publice ponebantur. PROPRIUS, et Proprium, etiam apud Latinos habet [?: ] aliquid reconditi: ut cum ponitur pro firmo ac ratio, certo et stabili. ut Virgilius: Propriamque dicabo: et [?: Te---tius ] , Deorum voluptates sunt propriae, et, Hoc gaudium sit [?: mi-- ] proprium: id est, firmum, ratum, et nulla nube doloris ac [?:---roris ] conspurcatum. Sed in Sacris literis

Romanorum duodecimo de re laedente accipitur: de quo loco dixi in voce CARBO. Filii prunae, scintillas significant. Iob quinto: Quemadmodum filii prunae attollunt se ad volandum. Ponitur etiam Pruna pro unico filio, secundo Samuelis decimoquarto: Extinguent prunam meam quae relicta est. Ratio metaphorae est, quod sicut prunae reconduntur in cinere, ut sint semen ignis: ita etiam ille unicus filius poterat propagare [?: e-us ] familiae posteritatem, ne plane extingueretur. PRURITUS aurium, per metaphoram significat pravum studium novae doctrinae et

QUADRUPLUM cogebantur reddere fures, per furtum ablata praesertim oves. Exod. 22. Quare et David pronunciat 2. Sam. 12, illum raptorem debere reddere ovem in quadruplum. et Lucae decimonono: Zachaeus pollicetur se velle reddere in quadruplum, si cui quid per sycophantiam abstulit. Alia ratio fuit [?: ] nominis Quadruplator: quo appellabantur, qui quanam partem bonorum accipiebant, si quos detulissent aut accusassent, quorum bona confiscabantur. QUAERO, primum figurate significat idem [?: ] cupio, desidero. 2. Sam. 3. Quaesivistis Davidem

sunt ei peccata multa, propterea quod dilexit multi aut propter remissionem. Verum illud ὅτι, Quia dixit, non pendet ex proxime praecedentibus, Remissi sunt ei peccata: sed ex illo superiore, Dico tibi, aut affirmo tibi esse illi remissa peccata. Additur ratio assertionis, QUIA dilexit multum. Illud igitur QUIA vertendum esset per NAM, sicut Germanica vertit per Deum Denn sie hat viel geliebet. Hunc esse loci sensum, et non explicari ibi caussam efficientem remissionis peccatorum quam ille scire non cupiebat, ut qui in corde suo negaret esse in

apostolum, Actor. octavo sive solo spiritu aut anima sicut Paulus secundae Cor. 12 dicit se raptum fuisse usque in tertium caelum, seque ignorare an in corpore aut extra corpus. Et pii rapientur in nubibus obviam Christo, primae Thess. 4: quod fiet in glorificato corpore et anima. RATIO, λόγος, varia significata habet, quae non volo prolixius persequi, tantum de quibusdam aliquid dicam. Actorum 25, Sine ratione mihi esse videtur mittere vinctum, et non indicare crimen. id est, absurdum. Mercatoria supputatio: Philippens. quarto.

Species hac voce notatur ad Colossenses secundo, Quae quidem rationem habent sapientiae: id est, speciem habent, sed non rem. Vis autem phrasis est talis, ficut Latini dicunt rationem alicuius haberi, aut non haberi, aut eum esse in aliqua existimatione, opinione, aut numero. Nam et haec omnia ratio λόγος denotat. Vult ergo Paulus dicere, illa ab hominibus computari aut numerari inter res praeclaras, et eximiae cuiusdam sapientiae, cum nullius sint seriae aut solidae pietatis ac bonitatis. Reddere rationem. Quasi rationem reddituri pro

Contra etiam peccata Babyloniae meretricis dicuntur ascendisse in memoriam coram Deo, aut Deum illorum recordatum. Apoc. 18. Plurimae omnino et maximi momenti phrases sunt huius verbi. Verum de illis supra in Memini, Memoria, et Obliviscor, dictum est. Eadem enim istarum omnium vocum ratio est. RECTUM, primum proprie significat externam quandam rectitudinem corporum, superficierum, aut linearum: ut sagitta, hasta aut trabs recta dicitur, cuius contrarium est obliquum, aut obliquitas seu tortuosum. Per metaphoram porro haec vox significat omne laudabile ac probum, ac

nisi quis Summam vertere malit. Deuteronom. 19. Haec est res homicidae, qui fugiet illuc. id est, hic est causas aut causa, propter quam fugiet illuc homicida. [?: Tur- ] rei: id est, turpitudo aliqua. Deuteron.vigesimotertio iubetur excernens obruere terra stercus. et additur ratio: Quia Deus obambulat circa castra tua, ne videat turpitudinem rei. id est, ullam spurcitiem aut foeditatem. Quod huius locutionis exemplum observandum est, quia mox sequenti Capite usurpatur de causa divortii. Si (inquit) uxor non invenerit gratiam apud virum; quia reperit in ea

Hierusalem. id est, redibo cum eis in gratiam, et [?: p- ] cabor eis. Reverti in pace, est in columem reverti, Iudicum 11. Reverti ad dies adolescentiae, est flori [?: iu- ] restitui, Iob 33. Reverti facere aliquid ad cor, est recordari, in memoriam revocare: quae ratio etiam Latinae compositionis Recordari verbi esse videtur. 2. Paralipamenon 6. Si reduxerint ad cor: aliqui subintelligunt tuum verbum, promissionesque et sua malefacta. alioqui redire aut reverti ad cor saepe significat resipiscere, aut ad sanitatem reverti, eo quod peccantes sunt velati

seu senatorum fuit, consilium de rebus agendis quaerere ac dare. Sic et Malachiae 2 inquit, Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem quaerent ex ore eius, quia angelus Domini exercituum est. Principes sacerdotum (ut dixi) aliquando etiam aliqui inferiores sacerdotes nominantur. Ratio huius nominis ea videtur esse commodissima, quod olim primarii sacerdotes fuerunt in vigintiquatuor classes distributi, ut apparet ex 2. Par. 24, ubi etiam vocantur Principes sanctuaii. Et 2. Par. 36 diserte principes sacerdotum dicuntur. Talis consuetudinis ac ordinationis verisimile

[?: ] id aliis sacerdotibus defunctis non fiebat. Iosuae 20. SACRAMENTUM, a verbo Sacro, quod significat Deo offero, dedico, consecro. Forte ideo vetera Theologi hanc vocem usurparunt, quia per sacramenta nos Christo offerimus ac sacramus, penitusque addicimus. Nec illa quoque ratio nominis inepta videtur, quod Latini olim, teste Festo, dixerunt Sacramtum quicquid iurisiurandi interposita sacratione [?: ] Nam in nostris Sacramentis duplex iurametum ad. Alterum ex parte Dei, iuramento sese nobis in [?: ] propter filium obligantis, quod non velit

pollicemur, nos soli [?: ] Deum culturos: eaque ratione, quam ille nobis praescribit, ab eoque salutem temporariam ac aeterna per et propter filium suum expectaturos et petituros, ac denique Satanae et mundo inimicitias denunciaturos. [?: Te- ] itidem apta conveniensque ratio etymologiae illa [?: ] posset, quod sicut olim milites se iuramento astringebant suo duci, quod illi Sacramentum vocaverunt nos quoque in Baptismo, et altera sacra caeremonia [?: ] Christo duci nostro plane ad spiritualem militiam [?: ]

in Baptismo, et altera sacra caeremonia [?: ] Christo duci nostro plane ad spiritualem militiam [?: ] [?: ] Satanam, Mundum et omnem impietatem addicimus et obligamus. Quae ratio appellationis tanto fit verisimilior, quod et hoc vitae genus passim in Sacris veteris militiae nomine insignitur: ubi nobis etiam varia spiritualia arma procuduntur ac induuntur, et aliae quoque quaedam voces nostrae professionis a re militari desumptae sunt: ut est Symbolum, et aliae. Hac

motibus ac cupiditatibus: deinde doctrina congregat et suscitas novum hominem, Spiritum ac dona Spiritus sancti, [?: ] matque et munit veluti spirituali quadam testa contra omnes externas iniurias: et denique est scutum et gladius contra ignita satanae tela ac machinationes. Aliqua ratio huiusve! metaphorae, vel similitudinis, posset etiam esse in mordacitate salis. nihil enim magis veterem hominem mordet, et arrodit molestatque quam severae piorum doctorum conciones, adeo ut illis sibi totius [?: ] di odia concilient. Sicut Christus ad suos cognatos inquit: Vos

aut expiatoria oratio, seu (ut Papistae suam illam blasphemam formulam vocant) Canon sacrificii, qua Christus se patri pro toto mundo omnibusque eius peccatis offert, et suam sacrificium omnibus peccatoribus applicat. Ratio autem huius significationis posset esse triplex potissimum. Prima, quia Sanctificare, significat segregare ab aliis, et ad aliquod singulare opus destinare aut ordinare: sicut Isaiae decimotertio Medi dicuntur sanctificati Dei, nempe ad hoc opus ordinati, ut Babylonem subigant, et

singulare opus destinare aut ordinare: sicut Isaiae decimotertio Medi dicuntur sanctificati Dei, nempe ad hoc opus ordinati, ut Babylonem subigant, et Iudaeos in Iudaeam dimittant. Sic Christus fuit segregatus Deo, et a Deo, ex toto humano genere ad hoc mirabile opus Dei praestandum. Secunda ratio sanctificationis Christi est, quod sanctum et sanctificare significat aliquid Deo dedicare, largiri, consecrare et offerre, ut supra quoque ex multis exemplis cognovimus. Sic etiam Christus semetipsum patri obtulit, et consecravit. Postrema sanctificationis Christi ratio est, quod

Dei praestandum. Secunda ratio sanctificationis Christi est, quod sanctum et sanctificare significat aliquid Deo dedicare, largiri, consecrare et offerre, ut supra quoque ex multis exemplis cognovimus. Sic etiam Christus semetipsum patri obtulit, et consecravit. Postrema sanctificationis Christi ratio est, quod sanctificare semet significat, seipsum sanctum, mundum ac innocentem praestare: ut postea ostendemus, cum ex professo hanc huius vocis significationem tractabimus. Hac quoque ratione Christus semet sanctificavit, id est, sanctum et immaculatum iustumque Deo praestitit, totam eius

eum in firmamento potentiae eius. SANGUIS, varia significata habet, plures etiam obscuras phrases parit. Primum, cum in propria significatione accipitur, saepe in veteri Testamento usus eius prohibetur: quin et Actor. decimo quinto. Adscribitur autem a Moyse crebro eius praecepti ratio, quia anima sit sanguis, aut in sanguine. Genesis 9: Utique carnem cum anima eius, sanguine eius, non comedetis. Levit, decimoseptimo etiam prolixius et severius hoc praeceptum inculcatur, et ratio haec prolixius exponitur, ubi dicitur anima esse in sanguine, et etiam esse sanguis. Quod

eius prohibetur: quin et Actor. decimo quinto. Adscribitur autem a Moyse crebro eius praecepti ratio, quia anima sit sanguis, aut in sanguine. Genesis 9: Utique carnem cum anima eius, sanguine eius, non comedetis. Levit, decimoseptimo etiam prolixius et severius hoc praeceptum inculcatur, et ratio haec prolixius exponitur, ubi dicitur anima esse in sanguine, et etiam esse sanguis. Quod dogma convenit cum Galeni et aliorum medicorum sententia, qui dicunt, animam esse temperamentum, aut in temperamento. Sic et Virgilius sanguinem vocat Purpuream animam. Quod de vegetatione anima, seu

Psalmo trigesimo: Quae utilitas in sanguine meo? Sed nunc phrases quasdam huius vocis exponam. ¶ Sanguis uvae, est vinum: Gen. 49, In sanguine uvae lavabit vestem, et Deuterono. trigesimo secundo, Sanguinem uvae bibisti: id est, merum. Metaphorae huius potest esse duplex ratio, sive ob colorem: sive quia perinde fluit liquor violatis vuis, sicut sanguis laesa cute. Vir sanguinum, idem quod homicida, aut etiam crudelis, et fundendi sanguinis cupidus. Sic Semei dicebat ad Davidem: Egredere egredere vir sanguinum, 2 Sam. 16, imputans ei calamitates domus Saul.

imputare ei caedem, et porro etiam punire. Ion. 1. Ne ponas super nos sanguinem innocentem. id est, ne imputes nobis mortem Ionae, neve nos propter eam punias, quando quidem eum inviti in mare praecipitamus. Sic sanguines alicui esse, aut non esse, Exodi vigesimo secundo describitur varia ratio caedis furis, ut alias sit occidenti sanguis, id est, culpa caedis sustinenda, alias non. Sic Num. trigesimo quinto dicitur, non esse sanguines vindici caedis. Ponere sanguines belli in pace, est, perinde pacis tempore occidere hominem, ac si bellum esset: aut, ac si ille esset publicus

illum unicum agnum, qui vere suo sanguine ac passione peccata mundi abstulit, plenissimeque expiavit. Haec quidem sunt aliquanto, vel potius multo sublimioris cuiusdam tractationis et professionis, quam qualem hic tantum ferme Grammaticam profitemur. Inserenda tamen haec fuere, ut cerneretur ratio illarum tot Scripturae locutionum Veteris ac Novi testamenti, ubi vulnere ac livore Meschiae sanari et eum propter peccata nostra percuti, nostramque pacem ex eius castigatione oriri, dicitur. Item cum toties

perficere conantur. Sic Dominus iubet Iudaeos scrutari Scripturas, quae ipsi testimonium perhibeant: Iohan. 5 et Act. 17. Thessalonicenses Iudaei dicuntur scrutati fuisse Sacras literas, inquirentes an earum testimonia conveniant personae IESU et concionibus Pauli. Haec sane est unica ratio reperiendae veritatis ac verae viae ad salutem in Ecclesia Dei. Dominus scrutatur corda. Rom. 8: id est, perspicit. Verbum Conatus, ponitur pro suo eventu. Sic Psa. 7: Dominus scrutatur corda et renes. SCUTUM, notum genus instrumenti militaris, quo tegunt corpora contra

non volentes clare exprimere ipsam malam imprecationem. Aliquando igitur tantum initium illius iurativae formulae ponunt, reliqua subintelligentes. Si est, pro nequaquam est: si non est, pro omnino est. Si fecero, id est, nequaquam faciam: si non fecero, pro omnino praestabo. Haec est vera ratio, cur Si est negativum, et Si non affirmativum. Si igitur Hebraeis idem quod nequaquam, minime, aut non, significat: Si non vero, idem quod adverbia affirmativa Utique certo, profecto. Gen. 21. Nunc ergo iura hic mihi per Deum, Si mentieris mihi, filio meo aut nepoti meo. id est, quod

sit discrimen inter imaginem et similitudinem. inter quos praesertim Osiander in libro de Imagine Dei, subtiliter ista vocabula distinguit. Verum, uti dixi, Imago vocatur certa quaedam species aut idea rei alicuius: Similitudo autem est convenientis, aut correspondentia, seu proportio aut ratio inter imaginem, et id cuius est imago: sicut modo ex loco Romanorum primo audivimus. De quo Hebraismo, et duorum illorum nominum coniunctione aut contractione, dicetur aliquid in Regulis Generalibus, in cap. de Constructione nominis. Sic Ezechielis decimo: Veluti species

sumus. Num quisquam similis mei fugiet? Nehem. sexto. id est, nec ego, nec quisquam alius, talis ac tantus qualis ego sum. SIMPLEX, per metaphoram alias in malam partem usurpatur, pro rudi, imperito, aut etiam stulto: alias in bonam, pro sincero, non malitioso, vafro aut subdolo. Ratio originalis significationis est, quod Simplicia vocamus ea quae ex diversis composita non sunt, sed uno quodam genere constant: cuiusmodi sunt pleraque primum nascentia, seu ut natura proveniunt. Sic igitur et rudes nullis sunt adhuc bonis artibus, scientia aut in dustria cognitioneque ornati,

eosque [?:-- ] fovere ac recreare. Vicina prorsus locutio est, quod Christus dicit multos venturos ab Oriente et Occidente, ac convivaturos in caelo cum Abrahamo: contra, filios eius carnales excludendos. Aliqui exponunt per sinum, promissiones datas Abrahamo. Verum melior est altera ratio locutionis: quia et minus dura est in verbis, et praeterea promissiones Abrahamo datas etiam in hac vita amplectimur, ut ea ratione etiam hic agentes pii, in sinu Abrahae esse ac foveri dici queant. Ioann. decimotertio, dicitur Ioannes apostolos [?:- ] ultima coena recubuisse

SOLVERE verbum supra in LIGO tractatum est. Solvere autem legem videtur aliquanto significantius esse, quam simpliciter facere aliquid contra legem, aut peccare contra eam. Quare Christus Matth. 5 inquit: Nolite putare, quod venerim solvere legem. Non veni solvere legem, sed implere eam. Ratio autem locutionis est, quod leges sunt veluti vincula quaedam communis vitae, morum, ac subditorum. quae omnia alligant aut obligant ad certam formam aut rationem, quam solam rectam ac legitimam esse praescribunt ac pronunciant. Mox tamen ibidem, Qui unum de hisce solverit: violare tantum

innumeris persecutionibus ac calamitatibus, ut iam iam perituri videamur, omnesque homines et angeli nostram vitam et tristem sortem gravissimaque certamina cum toto mundo, mirabilesque exitus mirentur. SPECULATORES dicuntur doctores, passim in prophetis. Eius metaphorae prolixe ratio redditur Ezech. 3 et 33 quae loca perlege non enim tantum vocem, sed et rem ipsam ac officium doctorum tanto melius intelliges. Ratio autem ea est: quia doctorum est, a longe praevidere irruentes in populum civitatemque Dei hostes, nempe ante omnia falsam doctrinam ac seductores, deinde et

gravissimaque certamina cum toto mundo, mirabilesque exitus mirentur. SPECULATORES dicuntur doctores, passim in prophetis. Eius metaphorae prolixe ratio redditur Ezech. 3 et 33 quae loca perlege non enim tantum vocem, sed et rem ipsam ac officium doctorum tanto melius intelliges. Ratio autem ea est: quia doctorum est, a longe praevidere irruentes in populum civitatemque Dei hostes, nempe ante omnia falsam doctrinam ac seductores, deinde et alia peccata, quae consequitur ira Dei, ac poenae temporariae et aeternae: eosque praevisos ac irruentes hostes protinus clare, ac

oppositum, solet Paulus peculiari quadam significatione usurpare. Nam primum omnium, quia lex illa quae Moisis dicitur, tum Dei ipsius digito (ut Scriptura loquitur) insculpta est in tabulis, quo ad Decalogum attinet: tum vero Dei ipsius iussu a Moise literarum monimentis tradita est: optima fuit ratio cur Lex illa diceretur γράμμα, per antonomasian: quod rectius converteris scriptum, quam literam: et tamen voluimus ex more literam interpretari. Sed aliquid tamen amplius spectavit Paulus. nam quia lex non modo caeremonialis, sed etiam moralis, id

spontaneitatum: id est, liberalis, [?: la-g- ] et salutaris. Psal. 68, Pluvia spontaneitatum asperges haereditatem tuam Domine. STAGNUM ignis, per metaphoram significat Inferti, Apoc. 19. 20 et 21. Significatio est perspicua, et etiam metaphorae ratio, ut nulla plane explicatione indigeat. STARE multas habet significationes, potissimum figuratas. Primum enim Stare coram aliquo, valde crebro significat servire ac ministrare alicui, Credo esse metonymiam. Ponitur enim id quod praecedit, pro eo quod sequitur. Nam ministri

Clamorem meum percipe, ad lachrymam meam ne ut surdum te exhibeas. In Evangelicis miraculis aliquoties simul coniunguntur istae duae voces aut res, Surdus et Mutus: aliquando etiam altera utrunque significat. Causam aliqui quaerunt, cur qui nati sint surdi, etiam muti sint. Verisimilis quidem ratio affertur: quia non potuerint ullam vocem aut linguam addiscere, destituti auditu. Verum videtur aliqua etiam occultior causa subesse. Illa proculdubio irae divinae est, quod sicut talem privavit, ne aliena sensa per sermonis auditum accipiat: ita etiam, ne sua per sermonem alteri communicet:

utriusque animalia alere. Sustinere verbum Vulgus versio valde crebro in Psalmis usurpat, pro expectare aut sperare. Psalm. 25, Omnes sustinentes te non confundantur. Tota die sustinui te. Psalm. 27, Confirmetur cor tuum. et sustine Dominum, Psalm. 33, Anima nostra sustinet Dominum. Ratio etymologiae est, quia (ut in Libello de Fide plenius exposui) plerumque ita Dominum expectamus, ut magnum aliquod incommodum interim perferamus, a quo nos liberari petimus, aegerrime id sufferendo. Sustinere Marc. 8 cap. abutitur, pro manere apud aliquem, inquiens: Iam

id est, ad inferos, ut habet articulus fidei nostrae: et Psal. 16 et Act 2. Nam (ut modo dixi) Inferi dicuntur esse in interioribus partibus terrae. Terrae animam adhaerere, est, esse vicinum morti. Psal. 119. Via universae terrae, est communis profectio, aut ratio omnium mortalium, nempe ipsa mors. 1. Reg. 2: Ego abeo per viam universae terrae, confortare, et esto vir. Sic Graecum epigramma dicit, nos omnes in eundem portum navigare. Vir terrae, est agricola: sicut vir belli, miles. Genesis nono: Coepit autem Noah vir terrae plantare vineam.

dominari super homines. THUS, et THYMIAMA, vide supra in voce INCENSUM. TIBI, sicut et MIHI, aliique dativi, aliquando significant in commodum, gratiam, aut contra in damnum, [?: od-- ] , offensionem vel contemptum alicuius aliquid fieri [?: q- ] ratio loquendi etiam aliis linguis usitata est. Num.13 Mitte tibi viros qui explorent: id est, in tuum commendum ac utilitatem. Gen. 27, Fuge tibi ad Laban fratrem meum: id est, in tuam salutem, ut incolumis sis. Gen. [?: ] Explora tibi, si quid tuum apud me est. Aliquando

a doctis solet, qua de causa sit sic filius Dei a Ioanne nominatus. Quaerunt enim alii, in Graeca voce ac lingua causam istius appellationis, eoque usitata eius significata recensebo. Hieronymus in Epistola ad Paulinum, complures eius significationes recenset: ut sunt, sermo, verbum, oratio, ratio, sapientia, computus: quarum unam quanque significationem putat aliquo modo Christo convenire posse. Irenaeus vult ideo filium vocari logon, quia sit persona loquens cum hominibus. Tertullianus contra Praxeam, multis rationibus contendit, vertendum logon, cum de filio dicitur, rationem, aut

obedientiam. Psal. 18, Dei via impolluta. Psal. 103. Notas fecit vias suas Mosi. Psa. 118, In via tua vivifica me. Baruc. 3. Zach. 3. Verbum patris Christus passim appellatur. nam ipsius consilio et iussu filius ea docebat et illustrabat, quae alias humana ratio suis virib. inquirere non valebat. Verbum Christi: Christus passim vocat verbum suum, hoc est, quod ipse revelarit, et adhuc tradat. Doctrina Christi: 2. Ioan. 1. Testimonium Christi: Apoc. 1. Verbum Spiritus S. Recte et Spiritus S. Verbum dici potest. Promittit enim Christus Spiritum

Quoniam ignominiae adolescentiae tuae obliviscêris, et viduitaris tuae non recordaberis amplius. id est, nona felicitas sanabit praeterita mala, et oblivionem tibi prateritarum calamitatum adducet. VIGIL, vocatur angelus quidam, Dan. 4: Ecce vigil et sanctus descendit de caelo. Ratio autem huius [?: ] minationis, non tantum, quia spiritus non sint [?: ob- ] somno, sicut nos homines: sed etiam, quia summa diligentia invigilant exequendo operi Domini, et [?: ] diendis illis hominibus, civitatibus ac gentibus, circa quos Deus eos

in domo. id est, facit ut habeant integram domum vel familiam, aut iustum numerum liberorum. UNIRE, coniungere aut sociare significat. Isa. 14, Non unies te cum eis in sepultura. id est, sociabere illis seu non perinde aut similiter sepeliere, non erit una eademque tua ac illorum ratio. Uni cor meum Domine, ut timeat nomen tuum. id est, fac ut tibi cor meum uniatur timendo te: aut, distractum cor meum variis cogitationibus, curis et affectibus, denuo in unum collige ac congrega, ut totum tantum ad timorem tui feratur, teque solum respiciat ac colat. UNIVERSITAS

verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur omnem, vel minimam quoque, desertionem. Significat igitur Non usque valde, idem quod prorsus non,, seu valde non. Posses hunc Hebraismum et hac sequenti Regula exponere tametsi magis praecedens ratio placeat: Usque valde, auget affirmationem aut [?: negat--- ] : Admeod, sicut omnino, prorsus, penitus: non autem gradus actionis aut verbi definit aut describit. Numer. 14. Certe expelletur Cain, usquequo Assur captivum ducat te. pro, expelleris, quousque captivus abducaris: seu

si admittantur alii in consortium. Haec est propria vocis significatio. Sic ergo rem definire possumus. Est sane zelus affectio, quae in parte animi consistit concupiscenti: ad quam sequitur ob vehementiam dolor, cum ex consortio aliorum, tum ex defectu rei quae desideratur. At non simplex eius ratio. est enim quidam zelus bonus, quidam vero malus. De bono loquutus est Paulus, cum diceret: Aemulor vos Dei aemulatione: despondi enim vos uni viro, virginem castam exhibere Christo. Item meliora. Ipse quoque Deus perfectissimo zelo erga nos afficitur, ut Scriptura saepius docet, quamvis ei

autem pravo ad Galatas ita Paulus inquit: Pseudo apostolos zelo eos prosequi, ut in eorum carne gloriarentur, utque illos abducerent a Christo in servitutem legis. Et in plerisque aliis locis fit eius mentio. Causa autem propter quam zelus vel bonus vel malus oriatur, sic assignari potest. Est par ratio in hac affectione, quae et in aliis. Unde quemadmodum audacia, cupiditas, ira, tantisper bona sunt vel mala, quoad intra certos fines sese continent, a prudentia praescriptos, vel illos egrediuntur: ita in zelo accidit. Sed sciendum, iuxta moralem doctrinam, prudentiam ex naturali usu seu

Potus, idem quod supra. In Ps. Et torrente voluntatis tuae potabis eos. id est, Spiritu S. Item in aliam partem: Non est regnum Dei esca et potus. Promptuaria, cordis receptacula. In cantico Deut. In promptuariis eorum timor. Pera, victus solicitudo. In Evang. Non peram in via. Sacculus, thesauri, ratio in Deum. In Evan. Facite vobis sacculos qui non veterascant. Et in aliam partem: Sacculum communem possideamus. i. avariciam. Pecunia, verba divina. In Evang. Oportuit ergo te mittere pecuniam meam numulariis. Vellus, populus. In Psalmo: Et descendit tanquam pluvia in vellus. Linum,

sicut etiam illud, ut depromerentur cuncta quae se in utramque partem gemina significatione diffundunt. De numeris. X. Sane his nominibus absolutis, numeros quoque breviter digeramus, quos mystica exemplorum ratio inter sacratos celebriores fecit. I. Hic numerus ad unitatem Deitatis refertur. In Pentateucho: Audi Israel, Dominus Deus tuus unus est. II. Ad duo testamenta. In Regnorum: Et fecit in Dabir duo Cherubin, decem cubitorum magnitudine. III. Ad trinitatem. In Ioi epistola:

rapere ibid. 13 rapina Libani ibid. 16 in Rapinam fieri ibid. 48 rapina plenus ibid. 56 rapax lupus ib. 62 raptus spiritualis 1011. 8 Ratio, λόγος ib. 16 rationem reddere ibid. 35 rationem petere ibid. 45 rationabile obsequium ib. 58 rationale lac ibid. 70

converti ad Dominum, qualis locutio, et unde sumpta 175. 9 etc. converti ad Deum, qualis locutio ibid. conversio hominum quare dicatur vocatio 261. 2. 3 etc. contractuum qualis olim fuerit ratio 527. 66 etc. conversatio nostra quomodo sit in caelo 136. 58 κόπος 512. 20 cordi humano Hebraei quid tribuant: praeterea quoque Graeci, praesertim Poetae, necnon Philosophi 176. 23

mulieres cur velit Paulus tecta habere capita 104. 7 mina, aut mna 663. 63 mundatio Levitica quid significarit 697. 53. 54 mundorum et immundorum animalium discrimen etiam ante diluvium fuit 696. 38 mundandi seu purificandi immundos ratio, etiam ante Mosen fuit ibid. 46 mundi appellatio cur impiis tribuatur 692. 26 mundus hic ut a piis possideatur 693. 64. 65 etc. mustum et oleum per metaphoram lachryma dictum 514. 28 mysterium 705.

vetus Testamentum 1264. 16 veteris Testamenti pleraeque res, quare figurae dictae 330. 26 in Vetitum ruimus omnes, cupimusque negata, hoc plurib. exemplis confirmatur 547. 34 vigiliae apud veteres 1273. 15 vigiliarum seu custodiarum ratio apud Iudaeos 194. 47 Vinariensis disputatio 209. 50 virgines quare occultae seu absconditae dictae 30. 3 virgines in meridionalibus et orientalibus locis domi occultari solitae ibid. 5 virtutes quatenus sint hominis

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report