Your search found 9030 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 5806-6078:

terreant; faciam enim ut libentius ea paulo postea contemnatis, quam antea suspexistis. Ante itaque quam quidquam aliud actum sit, ista, si sustinetis, reffellam." Cum ego: "A me quidem", inquam, "illa haud ita dicta sunt quasi tanto obsistere possint adversario; perge tamen ac impellere; cum te ipse non potuerim, tu me in tuam, si potes, sententiam pertrahe." Coepit ille tactaque, ut in principio orationis consueverat, fronte: "Istic", inquit, "haud longum immorabimur, alia nobis hodie praestanda sunt; istud quam brevissime expediam.

ut in principio orationis consueverat, fronte: "Istic", inquit, "haud longum immorabimur, alia nobis hodie praestanda sunt; istud quam brevissime expediam. Vis omnis tuae, quam in politicam attuleras, rationis in eo est constituta quod, cum virtus esset intellectus neque tamen ulla esset ex iis quae recensentur, ut ipse haud inepte probaveras, corruptionem eam alicuius ex iis esse necessum foret. Quod tu commode ad prudentiam retulisti; nam haec una in agibilibus, uti et politica, versatur, itaque consultationem

sint) iam alioquin subdolos, cum politicae insuper praesidia adiunxissent, in omne fraudis astutiaeque genus erumpere, parum prospiciens cuius id vitio fieret, universum studium duxisti condemnandum. In quo te reprehendo; quem enim nostrum dolosum ausis vafrumve appellare, cum tamen omnes nos politica quapiam uti non diffiteamur? Te ipsum et antea quam te haec perturbasset opinio, et vero nunc etiam postquam te error iste invasit, politicam cum omni aequitate conspicimus coniunxisse. Piget plures alios referre claros viros quos tu omnes haud scio an

tibi in quo deceptus sis abunde et ad victoriam. Recte tu quidem prudentiam actiones (ne multum circumeam) et publicas et privatas moderari disserueras, sed in eo vehementer es deceptus quod politicam in privatis tantum versari existimaveris rationibus, cum tamen ubi prudentia, ibi et illa locum semper habeat. Deum immortalem! quot actiones publicas politica confectas scimus, quot servatos exercitus, quot dissipatas perduelliones, quot urbes in fide servatas! Atqui haec publicae sunt actiones; nec de nomine tecum certare velim,

laboris afferunt. Id unum haud iniuria fors questus videtur quod a prisca illa sinceritate puroque agendi candore prorsus est descitum. Loquar an silentio rem praeteream animi pendeo; nam id ipsum dudum iam me torsit. Prorsus ut defendam, haud unquam fecerim; id hac tamen temporis necessitate laudare necessum. Nunquam ego vel voculam quae intentioni non respondeat proferrem ni necessitas sic secum ferret, nempe perdita mortalium pravitas tegere saepe consilia iubet atque aliquid etiam quod non sentias quandoque proferre. Melior quidem

veteris ecclesiae condicio, quam eiusmodi fuisse ex sacris litteris accepimus ut universa vox populi foret "est est, non non," Vulg. Iac. 5:12. quam hae dilationum morae, hae pollicitationum ambages: quas tamen in tanta saeculi pravitate vel invitus adhibeas oportet. Sed istud (respondendum enim illi est), istud, inquam, politica non effecit; alienum crimen est, politicam infamia manet. Vidisti (neque enim fugere id te existimo) in primis nascentis reipublicae

in pectore, aliud in lingua promptum habere." Sall. Cat. 10 Transiit in alios exemplum; nunc eo necessitatis ventum est ut actum eum politicae esse non diffitear; quippe prudentiae idem est. Quod tamen sobrie acceptum velim; nempe dum offecturam aliorum improbitate sinceritatem scimus, consilium tegere atque aliud, fors etiam a mente alienum, dicere esse prudentis dico. Ut ut tamen omne hoc saeculum post fraudes abierit, suum nihilominus nunc quoque sinceritatem honor

ventum est ut actum eum politicae esse non diffitear; quippe prudentiae idem est. Quod tamen sobrie acceptum velim; nempe dum offecturam aliorum improbitate sinceritatem scimus, consilium tegere atque aliud, fors etiam a mente alienum, dicere esse prudentis dico. Ut ut tamen omne hoc saeculum post fraudes abierit, suum nihilominus nunc quoque sinceritatem honor manet; nihil enim vel nunc apud quosdam, eosque potiores, illa antiquius est, ut taceam quod nunc quoque omnes amicitiam sinceritate licitentur. Neque velim vos ita

sparsim, non ex composito rem egisse fatendum est, ut ipse quoque Aristoteles, qui dum ad particularia devenit quid nisi politica in quinto et sexto libro praecepta tradidit? Aeque igitur late politica atque prudentia patet, atque sicut sibi apud alterum ingenioso quodam nec tamen illicito commento gratiam quaerere, ita et urbem in fide servare, principem suum populo gratum facere actus politicae est. Longius provectus sum, finiam dum Baronio respondero, ne aliquid uspiam Alonico praesidii relinquatur. Scio equidem Baronium politicorum

solitudinem compellantur, non ut etiam facem iis praeferamus quo rebus proposito suo prorsus repugnantibus ingerere se facilius possint. De ecclesiasticis etsi dicere ipse quoque nonnihil omnino possem, quod ut in aliis ita hoc quoque in genere non pauca mente seposui, tamen et ne argumenti magnitudine obruerer, et quod id Amado magis congruat, ego nihil afferam; ipse si velit adicere, ultro poterit. De tertio igitur hominum genere sermo mihi in praesens futurus est vestro hortatu nec minus, ut spero, benevolentia, ut illud pro posse

insuetus genti nostrae litterarum amor et ab insanis vulgi opinionibus alienatio, quae nos (ausim sine superbia asserere) universi, Divino primum beneficio, dein Amadi praeceptis, mox nostra etiam industriola accepimus. His omnibus nostris exosi gentilibus ad rempublicam tamen accedere, honores capere, vitam non inquietam ducere cupimus. Hercle maius fortasse istud homine opus fuerit et ut optetur satis. Nec tamen succumbendum est, et quod in totum non possumus in parte ut assequamur, nihil intentati relinquere debemus. Hoc ego

primum beneficio, dein Amadi praeceptis, mox nostra etiam industriola accepimus. His omnibus nostris exosi gentilibus ad rempublicam tamen accedere, honores capere, vitam non inquietam ducere cupimus. Hercle maius fortasse istud homine opus fuerit et ut optetur satis. Nec tamen succumbendum est, et quod in totum non possumus in parte ut assequamur, nihil intentati relinquere debemus. Hoc ego consilio mature rem examinavi saepeque intra me ipsum revolvi ea quae modo vobis sum allaturus. Necdum illis negotiorum turbis nos ingessimus, necdum

erumpere eius philosophi qui faciliorem de vitio ad vitium transitum quam ad virtutem dixit; nempe admodum vere, quod in iis, de quibus agimus, licet experiri: mutatis non nihil moribus ubi a prisca illa tenacitate descitum est, iam in omne novitatis genus erumpitur: quod tamen sua auctores invidia, quod adhuc sint exigui, constat. Ad alia nunc venio: quis ignorat Croatarum in litteras eruditosque homines odium? Exsecrandum morem! Cum vituperare quem quis cogitat, litteris deditum dicit; ita qui maximus apud alios honoris titulus est, apud

privatos inter audias, mox apud principem quoque similibus non abstinetur. Hinc inprompti erga virtutem gentilium animi ac, ut ut adsit, tegere satius videtur. Inde acerba aliorum in gentem dominatio, ipsis honor nullus, patria ipsa in exterorum manus iam iam concessit: suavia tamen haec et, ut invidiam expleas, praetereuntur; misero gentis fato quae prona iam in exitium, quid sit, quod illam eo impellat, discriminis, plane ignorat. Periimus profecto, cives, periimus, ni dii et nos meliora: at cunctis quis istud tribuat deus? Mentem quis omnium

benevolentiam; at nulla tui observatio, consilia nihil ponderis obtinebunt. Itaque optimum quidem factu fuerit hinc aliquid, inde cetera retinere, ut cum reverentia benevolentiam quoque civium retineas; at in re multa difficultas, in modo vix ullum discrimen adhibeas. Illud tamen hic pro se quisque naviter advertere debet, ne quid invita (quod aiunt) Minerva faciat. Et sua et eius, cum quo agitur, spectanda est indoles: multos prae blando vultu severitas decet, quosdam hac ipsa magis quam omni humanitate devincias. Haec itaque attendenda sunt

ut fieri ipse iam observavi: haec, inquam, reputanti mihi id commode vitari a nobis posse visum est ea ratione ne ullos nisi colonos nostros in quacunque ministerii genere habeamus, quos et amplior coercendi potestas et discedere haudquaquam permissum est. Suas tamen hoc quoque consilium habet difficultates subestque fugae primum, tum furti rapinarumque periculum suam quemque colonum domum ditare cogitante. Sed illi quidem prudenti domini lenitate occurri potest, quod me ipsum non raro vidisse memini; furtis autem domini vigilantia

et ad omne facinoris genus reddere prorsus pronos. Sed mihi natura minime acerbo omniumque, quoad fieri potest, mortalium benevolentiam cupienti durius quidquam hoc in genere constituere non libet, praesertim quod ipse quorundam memini quos minime insolentes domini tamen sui cupidos observavi. Itaque nos quoque eo decet collimare; quamquam difficillimum in re modum esse omnino intelligam, tempus tamen locusque nobis eum subministrabunt si intenti in id animo ipsorum colonorum mores et devinciendi eos opportunitatem diligenter observantes

benevolentiam cupienti durius quidquam hoc in genere constituere non libet, praesertim quod ipse quorundam memini quos minime insolentes domini tamen sui cupidos observavi. Itaque nos quoque eo decet collimare; quamquam difficillimum in re modum esse omnino intelligam, tempus tamen locusque nobis eum subministrabunt si intenti in id animo ipsorum colonorum mores et devinciendi eos opportunitatem diligenter observantes suum rigori quoque, ubi opus fuerit, locum relinquamus. Itaque de hoc quidquam in praesens statuere praetermitto quod res est quae

Plutarchus monuit) amplectatur. Iam maximam, quoad fieri potest, vitae consensionem ut suadeam, propositum non admittit, quippe id alioquin pernecessarium est et esse habetur solentque prudentes viri, ut facilius id assequantur, in levioribus quibusdam mulieri concedere, quae tamen suae in uxorem auctoritati nihil officiant. Id tantum monere me omnino oportet ut, quantum industria nostra valebit, excolere illam et ea, si fieri possit, politia imbuere non desistamus qua exteras feminas sublime nimium fulgere conspicimus. Sit aliquis vestitus

me omnino oportet ut, quantum industria nostra valebit, excolere illam et ea, si fieri possit, politia imbuere non desistamus qua exteras feminas sublime nimium fulgere conspicimus. Sit aliquis vestitus splendor, sit in exteris excipiendis tractandisque permissa comitas, quae tamen sermonibus ansam nequaquam praebeat. Si verbosa sit, modestiam; si subrustica, elegantiam docebimus. Nunquam illi feminarum illustrium consortium prohibeatur; ad illos muliercularum coetus, qui in maritorum insectatione potissimum consistunt, ne admittatur. Id compositis

reservabit, ea quae propius adsunt, mulieri committet gubernanda, nempe dum ruri agitur; nam si vitam urbanam ducat, supervacanea utique haec illi cuncta fuerint. Haec de familia; cuius quamquam nati etiam pars maior sint, de iis tamen in praesenti disserere supersedebo, quod me temporis orationisque limites excedere oporteret, si totam eos erudiendi educandique rationem sermone complecti vellem. Quod eo libentius praetermitto quod nihil fere hoc in genere sit quod singulare patriae nostrae dici possit.

exsecrationes, querelis omnia ignavis resonant. Interea nemo est qui vocem mittere, tentare remedium, exorare principem audeat, cum utriusque aeque intersit, et huius ut unde accipere, et illius ut unde solvere possit habeat. Ne nunc quidem vetitum omne commercium est; quotus tamen quisque est qui sibi inde primum, mox etiam patriae prospiciat? Immo contra obnitimur iisque, qui haec exercent, infamiam nescio quam aspergimus prorsusque detestamur. Rem arduam! et quae saepius mihi mentem in contraria distraxerit dum dubito an famae

Immo contra obnitimur iisque, qui haec exercent, infamiam nescio quam aspergimus prorsusque detestamur. Rem arduam! et quae saepius mihi mentem in contraria distraxerit dum dubito an famae populari an suae potius patriaeque utilitati sit acquiescendum. Postremo tamen constitui minoris esse vulgarem auram quam ut spontaneas eius gratia miserias subeamus. Quidquid itaque vulgus obmurmuret, colenda esse a nobilitate in rerum suarum subsidium commercia puto, tum ob quotidianas has tributorum difficultates, id fere necessarium evaserit,

qua dignitate prodere ipsam pensi non habeamus! Id igitur si boni viri, si cives non ingrati haberi volumus, fugiendum est; id autem consulto quis fecerit si bonis artibus per optimatum, potissimum qui Viennae agunt, gratiam principis favorem mereri possit; quo tamen non tam ad proprium quam ad patriae commodum utetur si mea voluerit sententia stare. Equidem non ignoro mentione iniecta de iis me oportere artibus uberius disserere quibus ministrorum gratia possit occupari; at ego, quoniam non usquequaque vacat, brevissime

quod ad nocendum quam ad iuvandum non minores vires habet. Duo sunt quae hoc in genere omitti sine fraude haudquaquam possunt: primum ut non contentus quis ministrarum promeruisse gratiam eandem litteris semper foveat suscitetque, quod tamen ipsum non modica utrinque cum cautione faciendum est; alterum ut hunc optimatum favorem aut prorsus abscondat, quo gentilium non subeat invidiam, aut omnino in vulgus proferat, quo invidiam metu reverentiaque compescat. Haec quod ad aulica attinet: quod autem

erga inferiores nos populares potius, erga superiores autem nec non aequalium ambitiosiores abstractos magis, erga neminem vero, quod aiunt, confidentes nos praestemus. Hunc ego unicum modum puto quo popularium benevolentiae reverentiam in parte aliqua iungere possimus; quod tamen, ut et alia omnia, secundum temporis condicionem est regulandum; nam in civilibus cum nihil (ut ait Aristoteles) certi sit, infinitae sunt rerum differentiae quas omnes concipere impossibile, in re autem prudentia diiudicare oportet. Iam quoad alia id

inter cenandum nisi de aliorum defectibus sermones sint. Hinc omnis in claros viros invidia, hinc mutuae dissensiones proveniunt. Istud si auferas, nae, dimidium Croatiae miseriarum detraxeris! At nimio plus res inoluit, nec nisi tardissimum acceptura remedium videtur. Nos tamen ne cessemus abolendae pravissimae consuetudinis saltem initium facere consueto remedio, nempe id ipsum aliis, quibus nostras probari monitiones intellexerimus, ingerendo; quae res ubi deinde in plures, ut fieri solet, exierit, dubitari non potest quin minor invidiae locus

anxius, inter spei metusque argumenta fluctuabam cum festivi inclitae huius universitatis sensus tam mihi quam et excelso consilio locumtenentiali explicati me excitarunt, erexerunt, confirmarunt. Ab eo inde tempore iam meus etiam animus communi laetitiae patere coepit; sensus tamen hic tenuis tantum umbra fuit gaudii illius quod hodie persentisco dum me liberum in patria iam libera re ipsa constitui, dum meam singulique civis proprietatem, ut nunc res sunt, salvam esse, dum denique me in medio inclitae universitatis versari eoque potissimum fine

studiorum educationisque systema, vectigal tricesimale, pretium salis, monetae evaluationem, sanctiones poenales, ipsam usque adeo militiae, qua parte Hungariam respicit, coordinationem et sescenta eiusmodi alia ad potestatem legislativam pertinere nemo ignorat, et tamen potestas executiva omnia haec iam ante Iosephum II proprio nutu et ordinavit, et peregit. Et ne ea tantum, quae nobis cum Hungaris communia sunt, memorem, libet propria nobis exempla meminisse. Altero statim a solutis postremis Hungariae

sic dictam aulicam statui militari ita incorporavit, ut provinciales ad actum hunc deputati non ad consulendum, sed tantum ad informationes praestandas adhibiti fuerint, ac ea quidem, quae de Syrmiensi et Zagrabiensi decerpta sunt, re ipsa confiniis adiecta fuere, ea tamen, quae de Comitatu Crisiensi resecabantur, non confiniis regni, sed constituto in meditullio iurisdictionis politicae, sic dicto Varasdinensi Generalatui addicta, atque ita addicta sunt, ut iam una eius fimbria Zagrabiensem plane Comitatum a Crisiensi intersecet, quasi

potestatis legislativae se constringi illibenter patiatur; ut comitia differre, et nomine provisionalium ordinationum ipse leges ferre gestiat; denique ut potestatem legislativam ad ea solum, quae ex arbitrio suo pro fundamentalibus statuit, restringere conetur. Neque tamen haec semper potestati executivae, verum plerumque iis, quibus illa qua primis instrumentis nititur, adscribi possunt: quo enim magis absolutam princeps nanciscitur potestatem, eo minus ad eam exercendam solus sufficit, sed varias eius partes variis individuis concredere

inde ab orbe condito imperarunt, principum tantam innocenter pressae humanitatis compassionem habuit, ut peculiare constituerit aerarium, e quo indemnes reddantur ii, qui per infelicem aliquam circumstantiarum complicationem in criminalem inciderunt quidem quaestionem, subinde tamen per iudicium innocentes sunt declarati. Sub pio hoc principe, cum rara (ut de Traiano Plinius ait) temporum felicitate sentire quae velis et, quae sentis, dicere liceat, non erit difficile omnia ea, quae ad excludendos a reali legislationis exercitio status contulisse

ut nullus etiam successorum eius eam amplius evertere possit. Si id ipsum pro fundamentali lege declaretur, quod princeps nullam prorsus extra diaetam legem perferre, sed eas tantum, quae in comitiis statuuntur, effectui dare possit: si statuatur ut, si quae tamen seu vero, seu specioso praesentaneae necessitatis titulo ordinaverit, ea in primis comitiis ante omnia in examen revocentur, et si quid eorum publico bono non conducere visum fuerit, illud citra etiam consensum potestatis executivae ilico valeat abrogari: ad provisionales

aut alio translatio tribunalium aut dicasteriorum, nec alia quaecunque in politicis, oeconomicis, iudicialibus, ecclesiasticis, religionariis, aut litterariis systematica regulatio pertineat, sed haec omnia per potestatem executivam praevie quidem praeparari possint, ante tamen eorum introductionem in diaeta referri, ibi de illis constitui debeat: si decernendum in comitiis tributum, praecipuum legislationis obiectum, nonnisi ad proxima usque comitia duraturum declaretur: denique si, quod nos in particulari attinet, eam iniverimus rationem, ut

existimaverit, tanto facilius constituere possit. Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus

regalis potestatis. Eximiam hanc sententiam nostra, cujus imperio gloriamur, Augusta animo Suo ita impressit, ut primis statim suscepti gubernii temporibus, gravissimis licet bellorum saepe varia, pro rerum humanarum vicissitudine, fortuna gestorum procellis distenta, curam tamen omnem explendo huic, a quo praecipuam subjectorum sibi populorum felicitatem pendere non dubitavit, officio consecrarit. Vidit illa pro ea, qua pollet, mentis acie, institutionem juventutis haud secius corrigi posse quam si ipsum studiorum systema emendetur, id vero ut

nitet, faciem Universitas Viennensis accepit, ille ea artium scientiarumque jecit fundamenta, ut solidior doctrina liberaliumque artium perfectio jam in plerasque etiam provincias sit propagata, illius conatibus Patria haec… sed hanc nobis fata felicitatem inviderunt. Et tamen si unquam litterae in regionibus nostris ad aliquem provectae fuerint perfectionis gradum, si nos quempiam in erudita Europa locum sumus occupaturi, id totum assiduis Svitenii laboribus, quibus benignas Augustae nostrae intentiones explere non destitit, in acceptis

conditionis discrimine dignioribus conferendas pronunciavit. Hoc veluti fundamento jacto ipsum restaurationis studiorum perarduum sane opus aggressa, illi, qua Hungariam respicit, elucubrando talem delegit virum, quem honoris causa compellare nota ipsius modestia prohibet, vos tamen ipsi suapte intelligitis. Et vero non eget ille laudis suae monumento, dum opus ipsum loquitur luculento utique serae etiam posteritatis encomio comprobandum. Et jam ad omnigenam operis perfectionem nil aliud superfuit quam ut Augusta ad supremam studia Suam

clementer addixit. Agnoscitis jam procul dubio, clarissimi viri, quot nominibus Augusta Sibi vos obstrinxerit, videtis, quanta vobis incitamenta ad explendas quam exactissime vobis concrediti muneris partes proponantur. Ego tamen de ingenuo vestro in litteras ardore ita persuasus sum, ut vos ne his quidem stimulis eguisse existimem. Scio ego, quid apud ingenuos artium et scientiarum cultores generoso incoctum pectus honesto valeat, scio, quid amor litterarum, quid sitis doctrinae efficere possit,

sibi constare velit Augusta qua ratione primum etiam scholasticum semestre per vos iuventutemque scholasticam transactum sit, quamquam vos quidem, clarissimi professores, de iuventute scholastica ad Reverendisimum Directorem, ille vero de vobis ad me iam retulerit, antequam tamen de utroque hoc meam Clementissimae Dominae praestem relationem, id Illa inter reliquas officii mei partes collocavit ut Academiam prius ipse debeam visitare. 3. Agam ego vobiscum ingenue liberaliterque, vos ut eandem mihi

singulo professore, horum singulum de te interrogabo, ab omnibus vero, num sibi quapiam in specie impedimenta ponantur quominus munere suo rite defungi possit, aut vero an non sibi quodpiam promovendae tanto felicius iuventutis institutionis consilium suppetat, quaeritabo, id tamen antequam praestem, pauca tantum quodam ad vos praefanda existimavi. 4. Doctrinae facundiaeque vestrae, clarissimi professores, testem me ipsum habetis; unum adhuc est quod a vobis maiorem in modum contendo, nimirum ut vestram dicendi explicandique rationem ad

introduci ac discipulis suppeditari posset? Cui quaestioni eo cum discrimine factum fuit satis ut iuventus quidem omni meliori modo ad describendas difficilioris perceptionis materiis additas adnotationes declarationesque per DD. professores disponi possit; hoc tamen ipsum ita instituatur ut, quamquam neque professores ad suppeditanda, neque discipuli ad describenda huiusmodi scripta cogi possint, si tamen zelus professorum cum fervore discipulorum et vice versa consentiret, casum in hunc seu in loco Academiae publico, sive domi etiam

modo ad describendas difficilioris perceptionis materiis additas adnotationes declarationesque per DD. professores disponi possit; hoc tamen ipsum ita instituatur ut, quamquam neque professores ad suppeditanda, neque discipuli ad describenda huiusmodi scripta cogi possint, si tamen zelus professorum cum fervore discipulorum et vice versa consentiret, casum in hunc seu in loco Academiae publico, sive domi etiam privata singulorum professorum descriptio haec suscipi ac continuari per discipulos valeat, salva semper manente destinatae praelectioni

status actualis §-pho 23. ostensum est, jam utcunque provecta sit, attentionem Deputationis excitavit quaestio illa: an lata anno 1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec unum e praecipuis sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum denique has in Hungaria adhuc deesse, in

favore perfruantur, praesertim cum non defuerint Jurisdictiones, quae inpopulationes in posterum non per exteros, sed per nativos faciendas esse suaserunt. § 3. Quodsi tamen singulares tantum sessiones per singulares seu exteras, seu etiam, observatis praecitati Articuli cautelis, nativas familias inpopulentur, hae quoad Contributionem nonnisi unius anni, quoad reliqua vero publica

censebat ut ejusmodi neo-coloni a Contributione unius, a reliquis vero publicis oneribus triennii immunitas concedatur. Et vero si unius anni fructus liberos habet, ab alterius anni facile contribuere potest. Ut tamen rem suam familiarem debite stabilire possit, videtur illi necessaria triennalis a reliquis oneribus publicis immunitas, ut interea et necessaria aedificia erigere, et primam instructionem sibi comparare queat. Sed neque per id reliquis

publicis immunitas, ut interea et necessaria aedificia erigere, et primam instructionem sibi comparare queat. Sed neque per id reliquis contribuentibus quidquam decedit; supposito enim etiam eo, quod desertam hanc prius alter rusticus possederit, ille tamen reliqua onera publica, utpote labores publicos, tyrones, praejuncturas et portiones nonnisi a proportione domus suae praestabat. Quod Dominales praestationes adtinet: id ex natura rei ad mutuam conventionem debet relegari; si enim domini

Jam Augustus Josephus II. per peculiarem resolutionem viam ipsis ad omnes professiones aperuerat, produxitque id eum effectum, ut in populosis, quae soli Judaei habitant locis, veluti Vetero-Budae complures eorum diversas professiones re ipsa amplexi sint; id tamen necdum effecit, ut contubernia eos ad tyrocinium admittant. Jam vero hac potissimum via notabilior eorum pars ad statum alimentationis poni potest. Quare Deputatio eatenus lege publica providendum esse existimavit. Forte Contubernia per id

hanc naturalis Zingarorum ad furta equorum inclinatio exigere Deputationi huic videbatur. § 10. Ipsi etiam illi qui primi agriculturam profitebuntur Zingari equos quidem possidere possint, trafficam tamen cum iis nonnisi erga scriptum Dominii indultum exercere ausint. Haeredibus nihilominus eorum, nisi de furto aliquo suspectos se reddiderint, liberum etiam cum equis commercium relinquatur. Motivum. Zingari, consueto genti

ad nullam, nisi quae in diserta lege fundatur, ordinationem publicam effectuandam se obligari arbitrentur; Deputatio haec operae pretium demisse existimavit, ut lex haec perferatur. § 13. Quodsi tamen Magistratus vastiorum praesertim Comitatuum aliis agendis ita distineatur, ut objecto huic minus sufficiat, potest Comitatus uni aut pluribus conspicuis commembris suis provinciam hanc ea ratione deferre, ut hi cum titulo Curatorum oeconomiae publicae

Comitatuum aliis agendis ita distineatur, ut objecto huic minus sufficiat, potest Comitatus uni aut pluribus conspicuis commembris suis provinciam hanc ea ratione deferre, ut hi cum titulo Curatorum oeconomiae publicae hujus promotionem, cum dependentia tamen a Comitatu procurent. Motivum. Pro causa non effectuatarum complurium salutarium sane, quas Augusti Maria Theresia et Josephus II ediderant, ejusmodi ordinationum, saepe illud adferebatur, quod Magistratus omnibus his

emolumentum capere possit, debet illa in vulgus propagari. Id autem non secus, quam per gradualem illam subinstructionem praestari potest. Unicum est quod salutari huic scopo obverti solet, nimirum quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo perducantur, ut enata exinde utilitas sumtus hos compenset; verum si quis est justus aliquid a Plebe exigendi titulus, tunc hic certe est, utpote cum omnes hi sumtus potissimum in emolumentum ejus convertantur. Si proceduram

subsequa, quae secus vix obtentura fuissent, portoria compensabitur; ad animandam itaque industriam nationalem exiguus hic favor tuto concedi posse videtur. § 18. Privilegium tamen exclusivum nec illi, qui utile aliquod productum primus colere coeperit, nec illi, qui usualem culturam perfecerit, concedatur. Motivum. Privilegia exclusiva tunc tantum sine detrimento publici concedi possunt, quando

de quibus Deputatio suo loco tractabit. § 19. Qui fossile aliquod productum in alieno fundo detexerit, et culturam ejus suscipere voluerit, cum proprietario transigere debet; quod si tamen proprietarius nec ipse productum tale colere, nec culturam ejus seu inventori, seu alteri hanc suscipere volenti aequis conditionibus cedere voluerit, potest localis publicus magistratus conditiones has determinare, et determinationi huic, sub dictanda in via juris

pecuniaria mulcta, proprietarius se accomodare tenetur. Motivum. Jus proprietatis, id est: liberum de rebus suis disponendi facultatem sartam tectamque conservari, ipse civilis societatis scopus exigit; neque tamen jus hoc eo extendi potest, ut proprietarius fundo suo cum detrimento publici abuti possit, abuteretur autem, si repertum in fundo suo utile aliquod productum nec ipse colere, nec ejus culturam alteri admittere vellet; iniquas enim conditiones illud colere volenti

cum utilitate publica combinari possit. Deputatio haec id projectata a se modalitate opportune obtineri posse demisse arbitrabatur; jus enim proprietarii salvatur per id, quod non obstante eo, quod alter in fundo suo utile aliquod fossile reperiat, tamen jus culturae eidem praeferenter deferatur, dein quod conditiones, sub quibus culturam hanc, si ipse eam suscipere nolit, alteri concedere possit, aequanimi ejus arbitrio substernantur; e converso prospicitur per id publico, quod in casu, quo

De herbis tinctoriis specifica mentio injicitur, quia exiguae etiam illae, quas Hungaria habet, fabricae in coloratione plerumque deficiunt, donec autem haec perficiatur, ipsae etiam ejusmodi fabricae nunquam assurgent. Non potest tamen investigatio haec ad sola, quae immediato usui deservire possunt, producta restringi; est hoc in natura rei jam positum, ut naturalistae eadem occasione talia etiam producta investigent, quae ad eruditionem potius, plenioremque historiae naturalis

institutum hoc et magnum frumenti pretium et adeo auctam populationem supponit, ut quisque hospes animalia sua in sicco pabulo tenere, id est toto anno in stabulo alere possit; in Hungaria hactenus quidem duae hae circumstantiae nuspiam se evolverunt; cum tamen populatio Regni praesertim in vicinia Germanicarum provinciarum notabile jam capiat incrementum, provisionem hanc tempestive faciendam esse Deputatio existimabat. Verum divisio haec haud secus institui potest,

communia pascua, primum inter dominum et communitatem, dein inter communitatem ipsam dividi debeat? Relate ad posterius, quottalitas sessionis clavim paratam praebet: quoad primum praevidit Deputatio difficultates, quae in stabilienda hac clavi se objicient. Cum tamen clavim ejusmodi semel definire vel ratio conservationis silvarum, in quibus rustici cousum habent, exposcat, censebat Deputatio difficultates has per concernentem Deputationem una fidelia superari posse.

proprietario juri pascui in vicinorum foenilibus renunciare visum fuerit, hi pariter a pascuo in hujus foenili, si illud debite muniverit, debeant abstinere; et ideo justum non foret, ut unus compossessor et foenile suum aliorum pascuo subtrahere, et tamen jus animalia sua in eorum foenilibus pascendi retinere possit. § 24. Imo si in tali plaga, ubi ad retinendum diutius pascuum foenilia tarde claudi, aut vero defalcato foeno animalia ad pascuum

abstrahatur, si plane ejusmodi vineae generoso alicui promontorio adjaceant, existimationem vinorum ejusmodi diminuunt per id, quod mala, quae in campestribus illis vineis procreantur, vina sub nomine generosi illius promontorii vendi soleant. Ne tamen legislatio contra libertatem fundo suo pro lubitu utendi directe agat, non censebat Deputatio praesentaneam earum abolitionem proponere, maluit indirecta hac via proprietarios ab earum cultura sensim avocare.

hac dispositione malum hoc sufficienter non impeditur. Inter communicata Deputationi acta invenit illa quidem protocollum celebratae ante biennium hoc in merito localis commissionis, quod complures fundatas reflexiones continet; totum tamen objectum non exhaurit, quod tamen, ut propositus finis obtineatur, prorsus necessum est, neque potest objectum hoc per solam administrationem publicam superari, ubi enim de stabiliendis, ad praecavendam adulterationem cautelis actum fuerit, talia se impedimenta

non impeditur. Inter communicata Deputationi acta invenit illa quidem protocollum celebratae ante biennium hoc in merito localis commissionis, quod complures fundatas reflexiones continet; totum tamen objectum non exhaurit, quod tamen, ut propositus finis obtineatur, prorsus necessum est, neque potest objectum hoc per solam administrationem publicam superari, ubi enim de stabiliendis, ad praecavendam adulterationem cautelis actum fuerit, talia se impedimenta evolvent, quae nonnisi lege

quotannis in idoneis ad id locis quo majorem salicum et mororum quantitatem adstringant. Motivum. Aliqua, quae hoc et subsequis aliquot §§-is adferuntur, in generalitate §-phi 12. continentur quidem, propter nexum tamen cum iis, quae sub generalitatem illam non cadunt, specifice exprimenda videbantur. Hactenus inplantatio salicum, ut in Elaborato Status actualis §-pho 31. ostensum est, comitatibus et civitatibus via politica promiscue imponebatur. Deputatio

culturam legislatio promoveat, praesertim cum articuli hi adeo facilem insuper per littorale habeant distractionem: id autem ut illa praestet, duos ferme tantum hos modos habet. – Caeterum etiamsi libera articulorum horum in Regnum inductio admittatur, sumtuosa tamen cultoribus eveniet exotici seminis comparatio, neque unquam cultura haec, ut in Elaborato status actualis §-pho 30. ostensum est, solidas radices figet, donec semina haec naturalisentur, adeoque, qui primus modum id efficiendi deteget, tantam Regno

Motiva. Tabaca ita, ut nunc adhuc imperfecta est, post frumentum, vinum, animalia et lanam, plurimam Regno pecuniam infert, uti id e tabellis tricesimalibus apparet. Nisi tamen qualitas ejus perficiatur, emolumentum hoc cum tempore certo diminuetur; ostensum est in Elaborato status actualis §-pho 32. quod ad id fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum conferre possit; quare ad majorem populo

educere possit, Consilium Locumtenentiale sollicite invigilet. Motivum. Legislatio Hungarica in ipsum Abaldo Viennense nullam Jurisdictionem habet, adeoque commercium cum tabaca Hungarica eidem interdicere non potest. Potest tamen impedire, ne illli major ultra propriam necessitatem tabacae quantitas suppeditetur; quod qua ratione effici posse Deputatio haec existimet, in propositionibus declarabit. § 39. Caeterum tabacae

non subversatur; ut Hungari a percipiendo pro producto hoc tali, quale ab exteris habere possunt, pretio tantum ideo impediantur, ut Abaldo, et per illud Germanicae Provinciae tabacam leviori habere possint, Abaldo etiam, si ita ut proponitur regulatum fuerit, multa tamen semper prae privatis quaestoribus, qui illud ad extra evehunt, beneficia retinebit. Primum paratam vim pecuniae, quae cum aliis in rebus, tum praecipue in commercio praecipuum nervum constituit: deinde promptitudinem transportus, quam sibi per continuam singulis

per conductos extraneos opifices conficiantur, in quaestionem vocari potest. Parte enim ex una novi consumentes per id procurantur, impediturque ne distenti nimium militaribus laboribus domestici opifices privatis operam suam exaggerato pretio possint imputare: parte tamen ex alia certum est quod in compluribus civitatibus opifices, potissimum e defectu sufficientis laboris, se agriculturae impendant. Itaque justo hac in re temperamento opus est, quod in eo constitui posse videbatur, ut tales labores, habita tamen ad pretium

imputare: parte tamen ex alia certum est quod in compluribus civitatibus opifices, potissimum e defectu sufficientis laboris, se agriculturae impendant. Itaque justo hac in re temperamento opus est, quod in eo constitui posse videbatur, ut tales labores, habita tamen ad pretium transportus reflexione, per tales civitates, quarum opifices sufficienti labore destituuntur, justa cum proportione distribuantur. § 45. Nova in tractando utilius aliquo opificio aut

Nova in tractando utilius aliquo opificio aut manufactura inventa, si talia sunt, quorum manipulatio facile secreta conservari potest, inventori, nisi arcanum suum administrationi publicae aperiat, nullum exclusivum privilegium concedatur. Liberum tamen eidem sit manipulationem ejusmodi, reservato sibi secreto, exercere. Motivum. Ostendimus in Elaborato status actualis §-pho 41. quod fixum inter fabricas et manufacturas discrimen vix statui possit: itaque

publicae communicet, aut si inventum tale per ipsum ejus exercitium se pandere debet, potest eidem, aut suae, si quam inivit, societati exclusivum pro ratione utilitatis quae inde in publicum promanabit privilegium ad aliquot, nunquam tamen ad plures quam 15 annos concedi. Motivum. In primo casu meretur favorem publicum, quia per id, quod secretum suum administrationi publicae detegat, jam securum reddit statum, quod utile ejusmodi inventum non intercidet.

meretur favorem publicum, quia per id, quod secretum suum administrationi publicae detegat, jam securum reddit statum, quod utile ejusmodi inventum non intercidet. In secundo casu, debet illi privilegium concedi, quia secus ille omni lucro frustraretur, quod tamen ut ipsi qua inventori assecuretur justum est; ut primum enim manipulationem suam inciperet exercere, cum illa facilis sit imitationis, statim illam alii etiam arriperent, sicque potissimam utilitatis partem inventori praeriperent. Eveniret autem id potissimum in

dicasterio opificiorum manufacturarumque status notus esse debet. Imo interest ut ipsae locales jurisdictiones, praesertim vero civitatum oppidorumque magistratus eum sibi probe perspectum habeant, cum secus in earum promotionem efficaciter cooperari vix possint. Et tamen apparuit e §-pho 42. et 43. Elaborati status actualis quam inadaequatae hactenus de iis relationes submissae fuerint. Ut obligatio haec legalis evadat, Deputatio legem hanc perferendam esse demisse existimavit.

eos et dirigat et observet. Ideo hic via etiam politica jam praescriptus fuit. § 50. Caehae nullas commembris suis taxas imponere aut mulctas exigere ausint; possint tamen e spontaneis oblatis cassam sibi conflare, sed ab hac unam clavim habeat commissarius, aliam caehae magister, ita ut sine illius scitu neque cistae aliquid imponi, neque inde excipi possit. Motivum. Impositiones

§ 53. In assumendis tyronibus testimonium de legitima nativitate non requiratur, pro consequendo magisterio paradigma non exigatur; denique peregrinandi obligatio ultra annum non extendatur, salva tamen iis, qui diuturniores peregrinationes sponte suscipere voluerint, facultate. Motivum. His modis Caehae ad efficiendum ex instituto suo monopolium tendebant, sed haec

sibi statim referre debeat. Motivum. Noxius hic abusus plerumque in minoribus et mediocribus civitatibus viget estque vera causa languentium in illis opificiorum; donec ille eradicetur, opifices Hungarici nonnisi defectuosa et tamen pretiosa artefacta producent, magnaque talium etiam artefactorum, quorum opifices domi praesto sunt, quantitas peregre deducetur: scopus abusum hunc eradicandi nonnisi per mulctas pecuniarias obtineri posse videtur.

opifices domi praesto sunt, quantitas peregre deducetur: scopus abusum hunc eradicandi nonnisi per mulctas pecuniarias obtineri posse videtur. § 55. Liceat singulo, quamvis caehae non adscripto, opificii tamen gnaro, opificium suum etiam in civitatibus, sed sine sodalibus exercere. Motivum. Hanc provisionem caehae maxime refugient, non tam propter concurrentiam, quam ideo, quia ordinatio haec eos impediet, ne de pretio

ita facile condicere possint: verum et justitia et ratio publici legem hanc perferri omnino exposcit. § 56. Absolute propria alicui opificio fabricata alterius speciei opifici non liceat elaborare. Si tamen fabricatum aliquod, quod aut aequivocum sit, aut vel aliquem cum alio opificio nexum habeat, istud utriusque speciei opificibus conficere liberum sit. Motiva. Frequenter quoad ejusmodi

lege sicut victualia ita etiam artefacta opificum comitatus limitabant. Verum lex haec rationi posteriorum temporum adeo non conveniebat, ut in plerisque comitatibus jam obsoleverit. Nunc cum opificiorum promotio quaeritur, eam renovare prorsus non expedit. Cum tamen in toto caeharum instituto nihil sit, quod publicum magis flagellare possit, quam magistrorum de pretio artefactorum suorum condictum, malum autem hoc nec per praecedentium duorum §-rum dispositionem satis praecaveri possit, censebat Deputatio in casu ejusmodi

negotia discrimen subversatur. Sicut enim illa Consilio Locumtenentiali, haec Juridicis Dicasteriis, ita tricesimalia Camerae Hungaricae per legem delata sunt 1554. Articulo 11. 1630. 15. 1635. 30 . Et tamen tricesimalis manipulatio, ut in Elaborato Status Actualis §-pho 54. et 59. ostensum est, bis jam a domesticis dicasteriis avulsa et ad extraneas jurisdictiones translata fuit, nempe sub Augusta Maria Theresia ad Consilium Commerciale

et 122. totam hanc curam non in Cameram, sed in Consilium reclinarunt. Ipsam vectigalis elaborationem, ut in Elaborato Status Actualis §-pho 11. ostensum est, non Camerae, sed primum Tabulae Regiae, postea Consilio Locumtenentiali detulerant. Evenit tamen subinde, ut negotium vectigalis totiusque usque adeo rei tricesimalis potissimum per Cameram manipulatum, pleraque objecta, quae fabricas, manufacturas, ducendos canales, aliaque similia concernunt, per hanc pertractata, ipsae tricesimales tabellae nonnisi

coeptae, omnesque Consilii in hoc objecto partes eo restrictae fuerint, ut emanatas, seu in merito vectigalis, seu in re tricesimali benignas resolutiones, quas Camera per tricesimalia officia publicabat, Consilium comitatibus et civitatibus intimaverit. Ubi tamen, ut Consilium directionem commercii fundate manipulare possit, et annuas tricesimales tabellas habere debet, et quales tricesimatoribus etiam peculiares instructiones extradentur, et an portorium alicujus mercis elevari, vel deprimi expediat, ignorare non potest;

est, occupare deberet, id quod dubium reddit, an sub generali Exoticarum Provinciarum rubrica, quae in tabella separatim occurit, etiam Polonia contineatur. Adhuc portus Tergestinus et Fluminensis sub eadem portuum maritimorum rubrica conjunguntur; ubi tamen dirigentis dicasterii multum interest nosse, quid per unum, quid per alium portum seu intret seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita inducitur, tamquam illud in paratam influxisset: cujus tamen contrarium in Elaborato

maritimorum rubrica conjunguntur; ubi tamen dirigentis dicasterii multum interest nosse, quid per unum, quid per alium portum seu intret seu exeat. Adhuc cupri, quod e Regno effertur, totum pretium in tabellam ita inducitur, tamquam illud in paratam influxisset: cujus tamen contrarium in Elaborato Status Actualis §-pho 88. ostensum est. Quod summum est, restat adhuc recidenda quaestio illa, an in tabellam tricesimalem pretium mercium; vel quantitatem aut pondus; vel utrumque inferre

portabat, iisdem beneficiis perfruebatur. Supremi tantum magistratus diversa nomenclatione, et domesticis quibusvis statutis distinguebatur; postea accepit quidem distinctos Turcarum Imperatori plerumque obnoxios principes, distinctam etiam legislationem: ad Augustam tamen Domum Austriacam jure Regis Hungariae rediit. Etiamsi qua pars integrans Regni non reputetur, debet adminus qua pars adnexa considerari, nullae tricesimae vigent: ita hae nec inter Transilvaniam et Hungariam instaurari posse videntur.

Articulus XXI. De mediterraneis tricesimis. § 65. In urbibus commercialibus tricesimae, licet mediterraneae, conserventur; an tamen omnes, quae actu in mediterraneis locis defixae sunt, praesertim vero filiales tricesimae necessariae sint, Consilium mutuis cum Camera Hungarica consiliis discutiat, et in Diaeta referat. Motiva.

sint, Consilium mutuis cum Camera Hungarica consiliis discutiat, et in Diaeta referat. Motiva. Priores leges de tricesimis e meditullio Regni ad confinia transferendis indiscriminatim quidem loquuntur. Has tamen in urbibus commercialibus conservari, ipsa promovendi commercii ratio exposcit; saepe enim commodius est mercatori, si merces suae in limitanea statione obsigillentur, et in ipso habitationis suae loco tricesimalem subeant manipulationem, quam si semper in

deservire debent, et ideo has interest multiplicari. Si enim paucae tantum limitaneae tricesimae defigantur, praevaricationes secus impediri non queunt, quam si omnes reliqui, per quas merces intrare possunt, passus claudantur. Id autem cursum commercii impediret, et tamen praeclusio haec tantis ferme sumtibus staret, quantis plura officia tricesimae erigi possunt. Porro, cum id Camerae optime constare possit, in quibus finitimis locis tricesimas erigi expediat, ad hoc, ut praevaricationes efficaciter impediantur, omnem

Neque id pro novo, aut inconsueto reputari potest, cum antea et in veteri et in nova legislatione ipsae limitanearum tricesimarum stationes in Diaeta defixae fuerint; nempe 1498. Articulo 34. et 1715. Articulo 91; quas tamen Deputatio arbitrio Camerae relinquendas esse existimavit. De mediterraneis longum foret omnes veteres leges recitare, sufficiat duos jam post stabilitam haereditariam successionem conditos Articulos provocare, nempe 1715. Articulum 15. et 1723.

Articulum 15. et 1723. Articulum 13. priori lege omnes mediterraneae Tricesimae plane indiscriminatim sufferuntur. Posteriori Neosoliensis et Schemnicziensis sublata; Budensis interimaliter tantum stabilita: quae tamen postea per Articulum 18. 1765. pariter abrogata est. Articulus XXII. De elaborando novo vectigali tricesimali. §

ad priorem immunitatem iterum repositi exstiterint 1405. Articulo 17 . Jam sub Augustae Domus Austriacae imperio recentior legislatio ipsas civitates, imo colonos plane archi-episcopi Strigoniensis, a tricesima exemerat 1557. Articulo 16. quod tamen postea, nempe 1647. Articulo 38. mutatum fuit. Relate ad 2-um seu a quibus mercibus tricesima dependi debeat; jam in veteri legislatione 1492. Articulo 27. minutae merces, quae valorem unius floreni non aequant, a portorio tricesimali

et cultivationem ingentes sumtus profundere debuit, et cum hae longinque distent, earum defensio majoribus adhuc expensis venit; has autem resarciendi nullus alius quam indirectus hic modus superest. Et tamen an durum hoc systema vel quoad colonias, postquam tantisper convaluerunt, retineri expediat? exemplum coloniarum Anglicanarum dubium effecit. Cum Hungaria propriam habeat legislationem, principia haec relate ad eam per leges stabiliri

remota per aliquod tempus ab influxu conficiendi Hungarici vectigalis legislatione, ipsa ferme haec principia partim Germanici, partim etiam Hungarici vectigalis via indirecte inducta sunt: nimirum, nulla lex fabricas in Hungaria prohibet: per elevata tamen necessariorum ad eas (si, quod saepe evenit, ab exotico, aut e Haereditariis Provinciis peti debeant) materialium inductionis portoria impeditamque artefactorum Hungaricorum in Germanicis Provinciis invectionem, ne fabricae in Hungaria exsurgere possint, effectum

32. quoad lanam vero, gallas quercinas, cineres clavellatos, pelles leporinas, cutes vitulinas , caprinas, et ovinas §-pho 59. ostensum est. Cum tamen principia haec generaliter ad omnes, uti quoad colonias usu venit, articulos extendi non potuerint, neque oeconomiae commercium in Germanicas Provincias poterant adhuc derivare. Verum scopo huic alia iterum via in

commerciale Hungariae interesse cum Provinciis Germanicis in collisionem venit, casibus vectigal in harum favorem dirigatur, idque duabus de causis; primum quod Hungaria adeo fertilis sit, ut non obstante fabricarum defectu et oneroso sibi moderno vectigali, notabile tamen activum commercium quotannis habeat, uti id tricesimales tabellae remonstrant; adeoque quodsi favorabile insuper vectigal obtineret, maximam circulantis pecuniae partem ad se adtraheret, sicque Germanicas Provincias exhauriret; deinde quia Germanicae

commercii activum, eo minus per politicos, quos ibi indicavimus, canales in Germanicas Provincias refluxurum sit. Sed concedamus quod stabilito favorabili pro Hungaria vectigali, bilanx ejus commercii notabiliter increscat: propterea tamen Germanicae Provinciae haud exhaurientur. Constat enim quod cursum circulantis pecuniae non solum commercium regat, sed quod ille plures alios canales habeat, per quos non tantum profluens e commercio beneficium absorberi, sed longe major adhuc pecuniae vis

principiis benignum suum assensum praebeat. Ad b) cum in Hungaria distinctum a Germanicis Provinciis publicorum onerum systema vigeat, haec ad invicem comparare et quae Monarchiae utiliora sint? disquirere invidiosum videtur. Quin tamen spinosam hanc discussionem ingrediamur, quaestio illa: an Hungaria vel vero Germanicae Provinciae graviora publica onera supportent? vel a posteriori facile decidi potest; constat enim e theoria impositionum

contendamus jam illarum pagos, municipia, villas, et civitates cum Hungaricis; conferamus singulam hominum conditionem, et videbimus quod omnia illa in Germanicis Provinciis magis floreant, quam in Hungaria; omnes vero incolae, rustici ipsi, qui tamen graviori prae Hungarico urbario subjacent, commodius habitent, nitidius vestiantur, melioribus vescantur alimentis. Neque opponere juvat quod omnia haec non major circulantis pecuniae massa, circulationisque celeritas, sed

unum populum alio industriosiorem dicimus, per id ipsum jam exprimimus quod apud illum major sit circulantis pecuniae quantitas et celeritas circulationis. Apparet itaque vel a posteriori quod Germanicae licet majores impositiones magis tamen admensae sint circulanti in illis pecuniae massae et circulationis celeritati, idest viribus incolarum, quam Hungaricae, adeoque quod Hungaria majora a proportione publica onera ferat; apparet quod nec onera Germanicarum Provinciarum tanta sint, ut

puncta cum Statibus Germanicarum Provinciarum, qui tum adhuc formali Comitiorum jure gaudebant, suscipiendum, jam Carolus VI. 1715. Articulo 75. et Maria Theresia anno 1741. Articulo 27. polliciti fuerant; res tamen haec effectum nunquam sortita fuit. Nunc postquam in systemate legislationis Germanicarum Provinciarum commutatio facta est, tractatus ejusmodi haud secus suscipi posset, quam si sua Majestas pro parte Germanicarum Provinciarum, Status autem Regni

articulorum numerus portorio 30. 40. 50. 60. pro 100. gravatus, idest indirecte prohibitus fuerit. Si prohibitiones hae in abstracto spectentur, an illae vel Germanicis Provinciis proficuae sint? disquirere non est hujus loci. Si tamen relative ad Hungariam considerentur, quod illae Germanicis Provinciis utiles, Hungariae vero noxiae fuerint, facile apparebit; prohibitiones enim hae id effecerunt, ut Hungari deteriora artefacta Germanica, si non altiori, eodem certe, quo longe

haberi, aut quorum inductio productorum Hungaricorum evectionem promovere potest; prout vicissim legislatio Hungarica impedire non potest, ne talium productorum, quae Germanicae Provinciae ab exotico leviori, quam ex Hungaria, habere possunt, prohibitio (si quae tamen intercessit) in Germanico vectigali reseretur. Caeterum nocivas illas commercio Hungarico prohibitiones legislatio Hungarica eo potiori jure abrogare potest, quod hae citra ullum non modo suum, sed Hungaricorum etiam dicasteriorum influxum emanarint,

si tempore famis et belli frumentum evehi, aut rebus turbatis, bellicos apparatus seu in- seu evehere publici non intersit; in his enim casibus non tantum quaestores, sed omnes etiam privatos ab ejusmodi articulis in- aut evehendis legislatio inhibere potest. Justum tamen est ut parte ex una talium, velut domestico commercio nocivorum, inductio etiam pro proprio usu difficilior tantisper efficiatur; parte vero ex alia, ut id impediatur, ne sub praetextu propriae necessitatis res ejusmodi pro

Germanicis Provinciis, per longissimum licet circuitum, leviori habere potuerit, quam si eas e proximo sibi exotico loco aut libero portu Hungarico constituisset. Apparuit etiam e §-pho 56. quod Hungaria, licet et littorali et libero portu provisa, ab omni tamen immediato exotico importationis commercio per hanc portoriorum gravitatem privata fuerit; apparuit denique e §-pho 58. quod justitia Augusti Josephi II. in vectigali 1784 aequalia tam pro Hungaria, quam pro Germanicis Provinciis, exteris

58. quod justitia Augusti Josephi II. in vectigali 1784 aequalia tam pro Hungaria, quam pro Germanicis Provinciis, exteris non prohibitis mercibus portoria defixerit: itaque principium hoc jam ne in quaestionem quidem amplius ab adverso vocari potest. Cum tamen legislatio Hungarica impedire non possit, ne vigentia modo exoticarum mercium portoria in Germanicis Provinciis quoad aliquos articulos subinde diminuantur, quo Regno prospiciatur nihil legislationi reliquum est, quam id constituere, ut portoria haec quoad

aut simpliciter prohibeatur, aut 50 pro 100 portorio aggravetur. Motiva. Adjacens immediate confinio Carolostadiensi Croaticum Provinciale nullum ferme habet vini sui, cujus copia laborat, distracionis canalem: et tamen ad idem confinium de vino Veneto-Dalmatico pro sexaginta amplius millibus quotannis infertur, quin titulo aliorum articulorum vel quinque millia vicissim e Statu Veneto refluant. Exstans eotum Consilium Croaticum de avertendo hoc totius Monarchiae

amplius millibus quotannis infertur, quin titulo aliorum articulorum vel quinque millia vicissim e Statu Veneto refluant. Exstans eotum Consilium Croaticum de avertendo hoc totius Monarchiae damno diuturnam cum praefectura confinii hujus habuit concertationem: res tamen in eo demum adhaesit, quod propter sumtus transportus vinum Croaticum confiniis nimis alto pretio veniret. Verum non exstabat tunc adhuc via Josephina, complures etiam, quae ex hac in inferiores confiniii partes postea apertae sunt, collaterales

artefacti invectio in Hungariam vicissim interdicatur. Motivum. Rationibus quidem totius in concreto Monarchiae magis conduceret, si nulli ad invicem prohibitioni locus daretur; cum tamen legislatio Hungarica in ea, quae in Germanicis Provinciis disponuntur, influere non possit, ut hanc adminus cautelam statuat, necessarium videtur. § 73. Germanica naturae producta dum Hungariae

gravaverint, et quem antea in media tricesima habuerunt fundum ad impositiones has transtulerint; quod legislatio Hungarica nullum quidem reciprocum relate ad has impositiones constituerit; in Diaetis tamen 1723. et 1741. Status Hungariae liberam productorum Hungariae in Germanicas Provincias inductionem, id est impositionum harum sublationem adurserint; ejus vero temporis Imperantes id semper ad suscipiendum cum Statibus Germanicarum Provinciarum tractatum

Ostendimus supra in motivis ad §-phum 66. quod principium hoc et per veterem et per novam legislationem defixum atque usque 1788. in vectigali semper adoptatum fuerit. In ipso anni hujus vectigali principium hoc expresse non abrogatur. Ne tamen ipsa ejus exmissio effectum hunc producat, principium hoc diserta lege renovandum videbatur. Articulus XXVI. De eductione mercium

Provincias observetur. Motivum. Educuntur e Hungaria etiam ad Germanicas Provincias et vicissim complures indifferentes ejusmodi articuli in quorum reciproco portorio nunc quoque haud adeo magnum discrimen intercedit. Interest tamen, ut hi quoque perfecte exaequentur. Et ad hanc classem pertinent omnia ferme naturae producta, nisi necessarium pro aliqua fabrica materiale constituant. Quare quoad haec Deputatio sequentem legem perferendam esse existimavit.

classem pertinent omnia ferme naturae producta, nisi necessarium pro aliqua fabrica materiale constituant. Quare quoad haec Deputatio sequentem legem perferendam esse existimavit. § 84. Materialia tamen illa, quibus Hungaricae fabricae egent, graviori tantisper portorio etiam in eductione ad Germanicas Provincias subjiciantur, et quidem ab ea proportione, qua alii Germanici articuli pro ejatibus fabricis necessarii in exitu ad Hungariam gravabuntur.

Aerarium Regium ex adaucto ejusmodi portorio majus capiat emolumentum. Omnia haec principia in Germanico vectigali rite observata sunt; nihil proinde obstat, quominus eadem transitualia portoria in Hungarico etiam vectigali adoptentur. Principia tamen haec de illo tantum transitu tenere videntur, quando merces ex una exotica regione in aliam per Hungariam transferuntur et vicissim; si enim de illo transitu agatur, quando merces exoticae per Hungariam in Germanicas Provincias vel vicissim pro

genuina vectigalis principia, si exotica merx per unam Haereditariam Provinciam eo fine transit, ut in alia consumatur, in illa tantum transitus, in hac vero consumtionale portorium dependere deberet. Vectigal tamen Germanicum 1775. sub titulo naturalisationis id constituit, ut merces exoticae, quae per Germanicas Provincias in Hungariam pro consumtione inducuntur, portorium consumtionale statim in Germanicis tricesimis deponere debeant, hoc vero

ad naturalia vectigalis principia reduceretur, et exoticae, quae per Germanicas Provincias in Hungariam pro consumtione inducuntur, merces, in illis transituale tantum, in hac vero consumtionale portorium deponerent, et vicissim. Cum tamen legislatio Hungarica nullam in Germanicas Provincias activitatem habeat, nisi res via tractatus eo perducatur, Deputatio reciprocum hoc adoptandum esse existimavit, licet longe major sit exoticorum, quae per Germanicas Provincias in Hungariam intrant

si mutatio aliqua in substantialibus intercedat, totum vectigal de novo coordinari, si unum tantum aliumve articulum particulariter respiciat, horum portoria circumstantiis temporis attemperari debent. Substantialis in cursu commercii mutatio raro intercedere solet, et tamen a 1775. usque 1788-um, adeoque intra 13 annos, tria nova vectigalia Germanica edita sunt. Hungaricum 1754-ti substetit quidem per 30 annos, sed ita alteratum, ut ea tantum vectigalis hujus puncta, quae Hungarico commercio officiebant, in suo vigore relicta fuerint,

dirigendi commercii principiis, sed e theoreticis tantum speculationibus, aut praepostero augendi proventus tricesimalis studio proponuntur, et nullum ferme realem in cursu commercii effectum producunt; quodsi vero notabilis portorii mutatio decernatur, neque tamen sufficiens, quo ordinatio haec obligare debeat, terminus praefiniatur, id jam complures mercatores, qui sub confidentia prioris portorii de notabili talis mercis quantitate contractus iniverunt, non tantum affligere, sed plane prosternere potest. Itaque hac in

Marburgenses, et Graecenses, praetendendo jus praeemtionis, arbitrarium eidem pretium constituere soleant. Posterius est excessus evidens, qui via politica corrigi potest. Quod primum attinet, id quidem in vectigali Germanico nullibi praecipitur; cum tamen tricesimatores peculiares saepius instructiones accipere soleant, videtur id tardius inter principia vectigalis Germanici relatum fuisse: interest itaque ut legislatio Hungarica per reciprocum commercio Regni consulat.

Motiva. Ostendimus in Elaborato Status Actualis §-pho 54. 56. 57. et 60. quod principio, dum Portus Tergestinus et Fluminensis pro liberis declarati sunt, pares utrique favores concessi: restituto tamen Anno 1776. Hungaricae jurisdictioni littorali Croatico, favores hi quoad Portum Fluminensem revocati; sed per vectigal 1784. eidem restituti fuerint, quodve iisdem hodiedum perfruatur: quare ne favores hi littorali

principium hoc in legem referendum esse videbatur. Caeterum possunt quidem circumstantiae commercii aliquam in ipsis his favoribus seu quoad speciem articulorum, seu quoad quottam portorii mutationem deposcere; cum tamen Tergestum et littorale Hungaricum ita situentur, ut nulla localis differentia inter utrumque possit subversari, nihil obstat, quominus duo haec emporia iisdem vectigalis favoribus perfruantur. § 95.

Ostendimus in Elaborato Status Actualis §-pho 57. et 59. quod per vectigal A. 1784. et 1788. confinio Carlostadiensi, et illi Comitatus Zagrabiensis parti, quae Comitatum Severinensem aliquo tempore efficiebat, favores aliqui, militaribus tamen longe majores quam provincialibus, concessi fuerint. Causa favoris hujus in sterilitate partium illarum, et incolarum paupertate collocabatur. Et vero tanta est partium illarum miseria, ut ratio conservationis incolarum horum aliquem a legislatione succursum

provinciales posset fortasse iis dimidia contributio relaxari; quoad militares cum hi variis oneribus subjaceant, ad praefecturam confinii illius attineret determinare onera illa quae ipsis relaxare expediens videretur. Quodsi tamen Consilio huic gravius fortasse aliquod momentum obstaret, deberent adminus provincialibus incolis iidem favores per vectigal Hungaricum attribui, qui militaribus concedentur. Caeterum ostendimus etiam in provocato Elaborato

61. jam ostensum est) institutum adhuc viget, expedit, ut corrigatur; sin, justum est, ut lege publica praecaveatur, ne praejudicium hoc iterum aliquando induci possit. § 96. Quodsi tamen pro defigendo inter duo haec Monarchiae membra justo commercii aequilibrio mutuum potius tractatum suscipere expediens videatur, denominentur in Diaeta totidem deputati, quot Sua Majestas a parte Germanicarum Provinciarum benigne delectura

vina Hungarica eveherent, portoria ab eadem proportione alleviari. Quoadinductionem haereditariam: posset Germanicis artefactis levius tantisper portorium in vectigali Hungarico defigi, quam vicissim: ita tamen, ut e contra Hungaricis productis in Germanico vectigali levius ab eadem proportione portorium defigatur, quam vicissim. Quoad eductionem ad extra: in casu illo, quo Germanicae Provinciae necessariorum pro

portorium pro utroque hoc Monarchiae membro stabiliatur. Dum vero exoticae merces seu per Germanicas Provincias in Hungariam, seu vicissim pro consumtione inferuntur, expediret fortasse, ut liber ab utrinque transitus admittatur. Quodsi tamen id rationibus Aerarii Regii obstare videretur, posset hic quoque mutua compensatio ita institui, ut septemtrionalibus et occidentalibus mercibus, quae per Germanicas Provincias Hungariae pro consumtione inferuntur, in vectigali

una capitalem postae cursum efficiunt; adeoque de his vix dubitari potest, quod prae militaribus viis, utpote quae transennis et transportando bellico commeatui per intervalla tantum deserviunt, perfici et conservari debeant. Dantur tamen adjacentes Germanicis Provinciis comitatus, quos nullos capitalium illorum ductuum contingit, sed qui potissimum cum aliquo adjacentis Germanicae Provinciae emporio commercium exercent. Respectu horum, ut ducens ad tale emporium via, etiamsi nullus in illa

commoditatem respiciunt, et pro privatis considerantur, quibus nonnisi postrema series assignari potest. Caeterum ordinarie quidem facilis inter advicinantes provincias communicatio in reciprocum beneficium cedere solet. Sunt tamen casus in quibus via aliqua uni tantum parti utilis, alteri noxia est. In ejusmodi casu justum non est, ut posterior haec jurisdictio ad continuandam in sui gremio talem viam cogatur. Recens ejus exemplum est in via Metlicensi; incolae enim Carnioliae videntes,

informationem capere debet. Norma etiam constructionis viarum non eadem ubique esse potest, adeoque ad potestatem executivam pertinet hanc etiam auditis localibus jurisdictionibus determinare. Caeterum omnia quidem haec ad usque etiam eodem tramite procedebant, cum tamen id nulla hactenus lege constitutum fuerit, rationibus publici conducere videtur, ut id quoque in legem diserte referatur. § 99. Omnes hae viae interea, donec fundus publicus constabilitus

videtur, ut id quoque in legem diserte referatur. § 99. Omnes hae viae interea, donec fundus publicus constabilitus fuerit, gratuitis, uti hactenus usus invaluit, laboratoribus perficiantur. Ne tamen id in sensibile plebis aggravium vergat, una domus non plures quam 24 manuales, aut 12 jugales operas ita praestare teneatur, ut in quantum opus hoc minus populosis domibus onerosum foret, comitatus partem ejus aliis magis populosis adjicere, resultaturam tamen per

Ne tamen id in sensibile plebis aggravium vergat, una domus non plures quam 24 manuales, aut 12 jugales operas ita praestare teneatur, ut in quantum opus hoc minus populosis domibus onerosum foret, comitatus partem ejus aliis magis populosis adjicere, resultaturam tamen per hanc quottam clavim nunquam transgredi possit. Labor etiam viarum tempore messis, falcaturae, et vindemiae nonnisi in extrema forte necessitate suscipiatur. Motiva.

durat. Primus in Majo et Junio, alter in Augusto et Septembri. Cum hac ratione singula domus quottam suam in duabus ratis depurare possit, experientia ipsa docet onus hoc plebi sensibile non evenire, et tamen notabilem viarum quantitatem cum quotta hac perfici posse. § 100. Necessaria in viis non teloniatis pro pontibus ligna adjacentia dominia juxta aequanimem comitatus repartitionem

Recens est prioris propositionis exemplum in ponte Dravano Varasdinensi. Hujus enim administrationem comitatus ejusdem nominis ante paucos annos susceperat, et licet tam in constructione, quam et in conservatione ejus subsidio gratuitorum lavoratorum usus sit, tantas tamen insper habuit expensas, ut ad antevertendam plebis ruinam clementiam Principis implorare coactus sit, quo pontem hunc sub cameralem administrationem recipere dignetur, id quod superiori anno a gratia Principis re ipsa etiam obtinuit. Posset

eum debite sustinere non possit, is ad rationem fundi publici recipiatur. Felix pontis Pestiensis inter duas jam utcunque florentes civitates situatio facit, ut etiamsi gravis ejus moderna tariffa in favorem commercii tantisper diminuatur, e proventu tamen suo facile possit sustineri. Tibiscanus ad Szolnok, Muranus et Dravanus pons jam alioquin sub administratione Camerali constituuntur; agitur itaque de Savano tantum et Colapiano, quos Civitates

idest pontium aut viarum reparationis onere, destitui, aut quibus producenda privilegia applicari non posse compererint, statim aboleant. Motiva. Investigationes ejusmodi saepius quidem jam susceptae sunt. Certum tamen est, quod complura illegalia telonia partim adhuc vigeant, partim post investigationes illas irrepserint. Interest itaque novas ad effectum tot patriarum legum investigationes suscipere. In sensu legum Regni telonia usu acquiri non possunt, sed

titulo lucri proprietario assignari debeat definire ad legislationem pertinebit. § 104. Eadem occasione proprietarios ad telonia zelo boni publici sponte cedenda disponere conentur. De qualicunque tamen succesu comitatus adaequatas Consilio Locumtenentiali relationes praestent; istud vero iis combinatis planum efformet super eo: quibus in locis? et cum quali tariffa? in casum reperiendi pro redimendis in capitalibus adminus ductibus privatorum, qui

et cum quali tariffa? in casum reperiendi pro redimendis in capitalibus adminus ductibus privatorum, qui iis sponte decedere noluerint, teloniis fundi, telonia publica ita constitui possent, ut illa nec commercium premant, et tamen notabilem pro reparatione viarum harum fundum efficiant; planum vero hoc in proximis comitiis referatur. Motiva. Deputatio haec tantam in patriotico regnicolarum zelo confidentiam collocavit, ut proponere non

possessores iis sponte decederent, praesertim si generosum eorum exemplum imitando reliqua etiam nobilitas et civitates suae eatenus immunitati ultro renunciarent, possent substituenda iis telonia publica ita regulari, ut nec commercium premant, et tamen sufficientem pro conservandis adminus capitalibus commercialibus viis fundum praebeant, uti id in aliis Regnis evenire constat. In hunc casum utique ad partes Consilii Locumtenentialis pertineret, combinatis omnium comitatuum relationibus planum

ad id, ut propositi duo fines obtineantur. Ut autem institutum hoc fixam accipiat basim, deberet utique sanctionem legis in proximis comitiis obtinere. Sed etiamsi non omnes fortasse possessores teloniorum ad ea cedenda disponi possent, sperat tamen Deputatio quod notabilis eorum pars nobile hoc sui in bonum publicum zeli argumentum ultro editura sit. In hunc autem casum juvat experiri, an non aliquis pro redimendis residuis adminus in capitalibus commercialibus viis situatis teloniis fundus

de mercibus suis ocyus disponet, secus damnum, quod post tempus, a quo de iis disponere potuisset, emerget, sibi imputandum habebit, fatigium etiam judicis, censum depositorii, et alias, si quae enatae sunt, expensas, mutua conventione determinandas persolvet; an tamen quoad has regressum ad vectorem habere possit, per competentem judicem determinabitur. Quodsi vero partes de expensis transigere non possent, has localis jurisdictio limitabit. Motiva. Potest evenire ut seu incurius, seu in

mercium deteriorationem exorientur, localis jurisdictio summarie decidet, et sententiam suam statim effectui mancipabit; salva parti, decisione hac non contentae, praetensionem suam solenni juris via in forma novi prosequendi facultate. Quaestiones tamen, quae circa causatum proprietario mercium propter has ad stipulatum tempus non advectas damnum emergent, non summaria, sed ordinaria juris via coram competenti foro pertractentur. Motiva.

enim vecturae de statione ad stationem plerumque conducuntur, adeoque quaestiones etiam inter mercatores et vectores de statione ad stationem exoriri solent. Circa modum has decidendi varius quidem hactenus usus viguit, fluctuatque in praesens etiam hoc objectum. Cum tamen Flumine et Buccari tribunalia mercantilia jam subsistant, illiusque etiam Carlostadii proximius inducendi spes adsit, stabilitis vero semel foris mercantilibus alia circa objectum hoc provisio fieri debeat, Deputatio ejus

statione defixi sunt, Officiales summarie cognoscant, succumbens vero ad magistratualem personam, quarum una in Herszina, alia in Ravnagora residet, ita provocare possit, ut harum decisio statim effectui mancipetur: parti tamen non contentae ordinaria juris via in salvo relinquatur. § 110. Etiamsi caupo aut educillator merces, quae devehuntur, ad vectores pertinere persuasus aliquid ex iis

§ 110. Etiamsi caupo aut educillator merces, quae devehuntur, ad vectores pertinere persuasus aliquid ex iis in sortem factorum per hos in condescensione sua sumtuum bona fide acceptaverit, si tamen contrarium eveniat, merces tales, aut earum pretium repetenti eas proprietario gratis, salvo tamen ad vectores regressu, restituere tenebitur. Si vero bonam fidem docere non possit, proprietarius poenam dupli ab illo

merces, quae devehuntur, ad vectores pertinere persuasus aliquid ex iis in sortem factorum per hos in condescensione sua sumtuum bona fide acceptaverit, si tamen contrarium eveniat, merces tales, aut earum pretium repetenti eas proprietario gratis, salvo tamen ad vectores regressu, restituere tenebitur. Si vero bonam fidem docere non possit, proprietarius poenam dupli ab illo exigendi jus habebit. Fraudulenti etiam ejusmodi vectores in poena dupli per locales jurisdictiones

exigendi jus habebit. Fraudulenti etiam ejusmodi vectores in poena dupli per locales jurisdictiones aggraventur, si hanc persolvere non potuerint, proportionata corporali poena plectantur. Motiva. Etsi raro, potest tamen casus evenire ut vectores merces, quas vehunt, ad se pertinere cauponi persuadeant. In hoc tamen etiam casu justum est ut proprietarius ad cauponem, hic vero ad vectores regressum habeat. Si in mala fide versetur, duplum est poena satis moderata. Si vectores

jurisdictiones aggraventur, si hanc persolvere non potuerint, proportionata corporali poena plectantur. Motiva. Etsi raro, potest tamen casus evenire ut vectores merces, quas vehunt, ad se pertinere cauponi persuadeant. In hoc tamen etiam casu justum est ut proprietarius ad cauponem, hic vero ad vectores regressum habeat. Si in mala fide versetur, duplum est poena satis moderata. Si vectores poenam dupli persolvere non possunt, justum est ut proportionatam corporalem poenam sustineant;

exotica importatio jam per vectigal 1784-ti reserata sit, licet praeterea Pestino, per Pettovium, Tergestum via quatuor postis longior, et secus etiam sumtuosior sit, quam Pestino per Canisam, Carlostadium ad Littorale Hungaricum, vix tamen aliquid Articulorum exoticorum hac adhuc via Pestinum importetur, sed tota ferme exotica importatio Tergesto per Pettovium Pestinum hodiedum procedat. Et cum exportatio ad importationem naturalem habeat relationem, quod

obtinent per Pettovienses. Caeterum transportus mercium natura sua sub categoriam objectorum commercialium cadit, adeoque exoriturae circa id quaestiones fora mercantilia, postquam in Regno erecta fuerint, suapte respicient. Ad evitandam tamen cum vigentibus hactenus jurisdictionis principiis collisionem, interest ut coetus ejusmodi vectorum et sponte, et diserte foro mercantili se subjiciat. Et ne coetus hic in monopolium degenerare possit, interest commercii ut stante etiam hoc coetu

agricultura, seu a re pecuaria et vinaria residuae manus supersint, incolae ejus ad amplectendum copiosiori numero navigationis institutum eo facilius poterunt permoveri, quod in illud naturali quasi inclinatione ferantur. Ut tamen scopus hic obtineatur, debent idonei professioni huic favores indulgeri, id quod ad objectum Codicis maritimi, qui completam nautarum regulationem continere debet, refertur. Labor autem hic ad Juridicam pertinet Deputationem. Si necdum peractus

majores gradus enitentur. Ante complures annos exstabat Tergesti nautices cathedra, quae subinde cum aliqua concernentium institutum hoc librorum et instrumentorum collectione Flumen translata est. Hic illa paucis tantum annis substitit, intra hoc tamen tempus subsidia Cathedrae hujus, libri nempe et instrumenta, e fundo litterario Fluminensi notabiliter aucta fuerunt, quae omnia simul cum cathedra iterum Tergestum translata sunt. Donec etiam cathedra haec Flumine constitit, praeter physicam

instituto hoc alumnos deserviverit. Interest itaque ut non sola nautices, sed omnes una subsidiariae ejus cathedrae in Littorali Hungarico stabiliantur. Quod qua ratione effici possit? ad objectum Deputationis litterariae refertur. Forte tamen et hoc objectum in mixto cum Deputatione hac consessu pertractari deberet. § 114. Omnia ad constructionem maritimarum navium necessaria materialia et fabricata e Regno in liberos Portus

e Regno in liberos Portus Hungariae absque omni portorio invehi permittantur. Motiva. Objectum hujus et sequentis §-phi immediatum quidem cum vectigali nexum habet; cum tamen una ad media promovenda maritimae navigationis referatur, potiori jure hic loci pertractandum videbatur. Caeterum constructio navium in liberis portubus utilissime suscipi potest. In hos libera alioquin est omnium mercium, adeoque necessariorum etiam pro

dum deinde Regno inferuntur, dimidium tantum ejus portorii persolvant, quod ejusdem speciei merces, si extera navi invehantur, dependunt, frumentum vero, vinum, animalia, et tabaca per domesticas naves absque omni portorio inde evehantur. Si tamen exteris navibus educantur, nisi peculiaris ratio aliud suadeat, ipsa etiam haec producta, praeter vinum, moderato essituali portorio subjiciantur. Reliqua Regni producta et artefacta, si domesticis navibus e Littorali

autem ad Littorale voluminosi hujus a proportione pretii sui articuli sit admodum sumtuosus, hujus liberam ab omni portorio, praeter casum domesticae necessitatis, per exteras etiam naves exportationem in casibus ordinariis admittere interest quidem; in casu tamen vigentis in Italia aut Gallia frumenti caristiae, id exportationem ejus vix diminuet, si moderatum evehendo per exteras naves frumento portorium imponatur. Interea tamen potest talis circumstantia se evolvere ut qualecunque portorium evectionem

per exteras etiam naves exportationem in casibus ordinariis admittere interest quidem; in casu tamen vigentis in Italia aut Gallia frumenti caristiae, id exportationem ejus vix diminuet, si moderatum evehendo per exteras naves frumento portorium imponatur. Interea tamen potest talis circumstantia se evolvere ut qualecunque portorium evectionem ejus notabiliter minuere possit. Et tali casu generale hoc legis principium circumstantiis temporis accomodari debet. Alia ratio est de vino, cujus

circumstantiis temporis accomodari debet. Alia ratio est de vino, cujus copia Hungaria perinde laborat. Huic enim via per Littorale necdum est reserata. Itaque hujus exemtionem ad exteras etiam naves extendere expedit. Quodsi tamen seu industria mercatorum, seu aliqua commercii vicissitudo huic quoque producto certum per Littorale exitum aperiat, possunt hujus etiam intuitu eadem, quae de frumento, principia observari. Tabaca a proportione pretii

vicissitudo huic quoque producto certum per Littorale exitum aperiat, possunt hujus etiam intuitu eadem, quae de frumento, principia observari. Tabaca a proportione pretii sui minus quidem voluminosum articulum efficit; cum tamen gravem cum Americana concurrentiam sustinere debeat, interest ut hujus quoque eductio domesticis quidem navibus libera, exteris vero moderato portorio affecta concedatur. Animalium sumtuosa

aperiat, pro singula exportandi hac via frumenti metreta duorum grossorum primam constituerat. Eductioni per Littorale nulla hactenus prima proposita fuit; indubie quia hanc sibi viam commercium suapte jam aperuerat. Erant tamen casus quo exportationem alicujus articuli hac quoque via per primas ejusmodi promovere expedivisset, et si Fundus Commercialis unquam invaluerit, id saepius praestare oportebit. In hoc proinde casu poterit novus nationali navigationi stimulus per id

omnibus indubie maritimis potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire potest. Articulus XXXIV. De sufferendis actualis navigationis impedimentis.

suffecit; ubi labores increverint, posteriorum numerus iis admensurari debebit, subalternis individuis eo paucioribus opus erit, quo plures practicantes Hydraulica Schola suppeditabit. Caeterum haec quoque instituta jam hactenus etiam subsistebant. Ad majorem tamen consistentiam iis conciliandam legis sanctione firmanda esse videbantur. § 119. Cum Hydraulicum Departamentum omnes totius Regni hydraulicos labores quoad ipsum executionis modum

totius Regni hydraulicos labores quoad ipsum executionis modum immediate dirigere non sufficiat, quinque praeterea dirigentes geometrae ita constituantur, ut singulo Hungariae circulo unus, partibus vero adnexis itidem unus obveniat. Neque tamen aut dirigentes hi a Departamento Hydraulico; neque comitatenses geometrae a dirigentibus; sed hi quidem a Consilio; comitatenses vero ab ipsis comitatibus dependeant, ab his tantum ordinationes recipiant, et iis vicissim

Departamento Hydraulico; neque comitatenses geometrae a dirigentibus; sed hi quidem a Consilio; comitatenses vero ab ipsis comitatibus dependeant, ab his tantum ordinationes recipiant, et iis vicissim relationes suas praestent. Consilium tamen submissas per comitatus geometrarum suorum relationes, si e re existimaverit, dirigentum revisioni, horum vero opiniones Hydraulici Departamenti inspectioni transmittere poterit. Intererit etiam, ut in majoris momenti laboribus

Hydraulico ad ocularem investigationem exmissa fuerint. Necessitatem intermedii hujus hydraularum gradus haec quoque Deputatio agnoscit; licet enim e studio mechanicarum scientiarum capaciora successive individua proditura non dubitet, tarde tamen, aut vix unquam tantus erit horum numerus, ut singulus comitatus talibus, qui nulla amplius directione egeant, subjectis provideri possit. Accedit quod ab eadem proportione, qua capaciora sensim individua prodibunt, labores etiam hydraulicos cum progressu

labores etiam hydraulicos cum progressu temporis accumulandos esse facile praevideri possit, adeoque insufficientia Departamenti Hydraulici pro omnibus his laboribus immediate dirigendis porro etiam subsistet. Quoad distributionem tamen dirigentium geometrarum, debuit Deputatio ab instituto Josephino recedere, cum divisio Regni in 10. districtus nec eotum lege canonisata fuerit, nec nunc ut solo laborum hydraulicorum titulo canonisetur intersit. Possunt enim dirigentes per legalium

pro efformandis generalibus planis, revidendis, si res ferat, ipsorum dirigentium opinionibus, et decidendis, quae seu inter ipsos geometras, seu etiam inter jurisdictiones emergent, gravioribus quaestionibus in regula uti possit, liberum tamen eidem sit pro qualicunque ejusmodi labore seu dirigentem geometram, seu aliquod Departamenti Hydraulici individuum adhibere. Ut tamen officiosa inter diversorum horum graduum individua correspondentia vigeat, vel ideo interest

seu etiam inter jurisdictiones emergent, gravioribus quaestionibus in regula uti possit, liberum tamen eidem sit pro qualicunque ejusmodi labore seu dirigentem geometram, seu aliquod Departamenti Hydraulici individuum adhibere. Ut tamen officiosa inter diversorum horum graduum individua correspondentia vigeat, vel ideo interest ut mechanicae, quae in ipsa saepe executione se objiciunt difficultates, tanto promptius superari possint. Exempli causa: concertato jam per

sibi referri faciet: super his primum respectivos circuli geometras, tum ipsum etiam Departamentum Hydraulicum audiet, sicque demissam superinde opinionem suam Suae Majestati repraesentabit, emanandae vero erga hanc benignae resolutionis effectum procurabit; ubi tamen generale aliquod planum, quod nonnisi Departamento Hydraulico concredi potest, elaborandum veniet, illud semper alicui ejus adjuncto committatur, et super hujus demum elaborato director suam depromat opinionem. Motiva.

atque nunc de capacitate singuli individui notitiam habebit, adeoque in casibus promotionum eo tutiores depromere poterit opiniones. Si generale aliquod planum elaborandum fuit, hactenus promiscue tantum ad Departamentum Hydraulicum relegabatur. Ut tamen et res ipsa magis enucleetur, et Consilium de ipsorum etiam adjunctorum capacitate existimare possit, interest, ut illud semper per adjunctum aliquem elaboretur, per directorem vero tantum revideatur. Verum quidem est, quod hac ratione generalia

nisi forte exposcente rei gravitate ipsius directoris opinio cum extero summae hac in arte existimationis viro communicetur. § 121. Quodsi tamen circa ordinationem ejusmodi seu per jurisdictionem aliquam, seu per privatum etiam, cujus interest, difficultas obmoveatur, Consilium recurrentes sufficienter audiet, et si hi novam petant revisionem, ad hanc peragendam unum ex adjunctis, sumtibus

reclamantis, ad faciem loci exmittet, et hujus opinionem non jam solus director, sed totum simul Departamentum revidebit. Si Consilium erga hanc etiam relationem opus bono publico proficuum fore judicaverit, effectuationem ejus concernenti jurisdictioni committet. Quodsi tamen recurrens se ulteriorem ad Suam Majestatem recursum sumere velle declaraverit, illud interea sistetur. Sua vero Majestas erga recursum talem aut ipsum Departamenti Hydraulici directorem, aut aliud, etiamsi exterum majoris nominis individuum, sumtibus recurrentis, pro

ex causa suscipiendo cuipiam publico labori aliquis reclamare potest: primum si id per fundos suos cum eorum jactura procedere deberet, et de hoc immediate sequenti §-pho providebitur. Deinde si opus tale per fundos suos non procedat quidem, illud tamen praejudiciosum fundis suis effectum producturum credat: veluti si per erigendos in adversa ripa aggeres aut aliquam fluvii transsectionem terrena sua inundanda, vel a contrario aquam a molis suis subtrahendam esse

opportune praestari posse censetur. Caeterum debet Consilium post primam statim revisionem effectuationem operis ordinare, quia raro indubie eveniet, ut quis secundam velut magis adhuc sumtuosam revisonem postulet. Quodsi tamen eadem postuletur, exmissioni ipsius directoris non obstabit id, quod ille jam bis in depromendam quoad hoc objectum opinionem, influxerit. Aliud enim est erga aliorum, qui oculatas peregerunt, fidem opinionem depromere, aliud

seu vero qualiacunque aedificia in ripis navigabilium fluviorum collocare, quin prius per localem jurisdictionem cognoscatur an non haec navigationi obstent. Si opera haec navigationi obstare concernens jurisdictio compererit, eorum erectionem efficaciter impediet. Molis tamen, si situatio admittat, innoxium locum assignabit, et ut hae in eadem situatione rite conserventur per suscipiendas annuas investigationes procurabit. Quodsi opus moliri volens decisioni huic non acquiescat, liberum eidem erit

cedat; quanto minus ergo talia opera in praejudicium publici admitti possunt. Verum hactenus is usus viguit, ut proprietarii absque praevia investigatione qualiacunque opera etiam in navigabilibus fluviis ponere potuerint: quodsi tamen ejusmodi opus navigationi obstare compertum est, illud auctoritate publica demoliebatur. Jam vero expedit ut investigatio potius praecedat, et si opus navigationi obstare eveniat, illud impediatur, quam ut proprietarii notabilibus saepe sumtibus

operis a prima instantia sibi minus juste negatam existimabit, poterit remedium jam stabilitae duplicis revisionis experiri. Quod molas attinet: de his, si navigationi obstent, tollendis exstat alioquin Articuli 14. 1751. dispositio: rarus tamen est casus ut harum erectio etiam in navigabilibus fluviis debeat impediri. Idoneus tantum situs exquiri debet, ubi citra periculum navigationis consistere possint. Verum frustra neo-erigendis molis idoneus situs assignabitur, frustra jam exstantes ad situm

distinctam libellationis scalam adhibuit; unus unius, alter alterius ordinis observationes in medium attulit, ita ut omnia illa elaborata pro usus generalis plani non sufficiant, et ad summum pro aliqua tantum inviatione deservire possint. Ostendimus tamen in eodem Elaborato §-pho 74. quod jam anno 1784. generalis capitalium Regni fluviorum regulationis consilium susceptum, operaturis in necessaria pro hoc opere mappa geometris uniformis instructio extradita; districtualibus geometris

Deputatos etiam ante terminatam mappationem legere propter interea facile evenibiles cum denominandis individuis mutationes praematurum videtur. Caeterum diximus quidem elaborata hactenus plana ad summum pro inviatione aliqua deservire posse: interest tamen ut et haec Regnicolaris Deputatio accipiat, et quia dantur indubie plana, quae Cancellariae exhibita, cum Consilio tamen Locumtenentiali non communicata; vel vero, quae per istud submissa, eidem amplius remissa non fuerunt, interest etiam ut haec ex Archivo

mutationes praematurum videtur. Caeterum diximus quidem elaborata hactenus plana ad summum pro inviatione aliqua deservire posse: interest tamen ut et haec Regnicolaris Deputatio accipiat, et quia dantur indubie plana, quae Cancellariae exhibita, cum Consilio tamen Locumtenentiali non communicata; vel vero, quae per istud submissa, eidem amplius remissa non fuerunt, interest etiam ut haec ex Archivo Cancellariae communicentur; interest denique ut geometrae et hydraulae publici una cum ipso Hydraulico Departamento adeo

Quod summum est, nunquam opus e defectu fundi adhaerebit, quia defixo semel laborum ordine quantuscunque demum fundus adfuerit, is nonnisi in eum, qui in sua serie maxime necessarius fuerit, laborem quotannis impendetur, sicque totum planum, etsi tardius, aliquando tamen perficietur. Ubi e contra, si sine plano porro quoque agatur, etsi iidem sumtus impendantur, facilis tamen et per totum Regnum diffusa navigatio, quodque ejus consectaneum est, florens commercium, nunquam obtinebitur. Caeterum id res ipsa exigit,

demum fundus adfuerit, is nonnisi in eum, qui in sua serie maxime necessarius fuerit, laborem quotannis impendetur, sicque totum planum, etsi tardius, aliquando tamen perficietur. Ubi e contra, si sine plano porro quoque agatur, etsi iidem sumtus impendantur, facilis tamen et per totum Regnum diffusa navigatio, quodque ejus consectaneum est, florens commercium, nunquam obtinebitur. Caeterum id res ipsa exigit, ut in hoc plano nonnisi tales labores stabiliantur, quorum utilitas necessarios ad eos perficiendos sumtus

utilitas publica profusis in hos labores sumtibus respondeat, opera ejusmodi ad artis tantum ostentationem referuntur. Quare ut eadem Deputatio sumtuum etiam schemata elaboret, prorsus necessum est. Nihil quidem ejusmodi schematibus incertius esse satis constat. Cum tamen Deputatio illa, parte ex una e viris localium pretiorum probe gnaris, parte vero ex alia ex hydraula laborum, quos opera ejusmodi requirunt, aprime perito constituta sit, sperare licet, quod schemata haec adminus proxime ad realitatem perduci possint.

fuerit, nulli seu in navigabili aliquo fluvio seu in vastiori stagno systematici labores suscipiantur, nulli canales communicationis per siccum fodantur, neque commerciales ex emporialibus locis ad aliquas navigationis stationes viae exstruantur. Cum tamen restauratio rami Érsek-Ujváriensis ad navigationem in eum, in quo jam praefuit, statum reponendum summe necessaria sit, aliquot vero Tibisci gyrorum transsectio in qualicunque generalis plani systemate alioquin fieri debeat, haec

navigatione opus per cultum alicujus privati fundum, uti sunt agri, foenilia, vineae duci oporteat, nisi proprietarius zelo boni publici juri suo sponte cedere velit, enasciturum exinde damnum eidem e fundo salis persolvetur: si tamen opus ejusmodi per fundum incultum, veluti sunt pascua, dumeta, silvae procedat, compensatio locum non habebit. Molarum etiam aut aliorum aedificiorum ligneorum translationes operis publicis suscipientur. Si

si tamen opus ejusmodi per fundum incultum, veluti sunt pascua, dumeta, silvae procedat, compensatio locum non habebit. Molarum etiam aut aliorum aedificiorum ligneorum translationes operis publicis suscipientur. Si tamen muratum aliquod aedificium dirui oporteat, horum pretium detracto materialium valore proprietario persolvetur. Motiva. Agnoscit Deputatio quod, si natura juris proprietatis spectetur, eadem sit incultorum

horum pretium detracto materialium valore proprietario persolvetur. Motiva. Agnoscit Deputatio quod, si natura juris proprietatis spectetur, eadem sit incultorum quae culturam fundorum ratio: ne tamen fundus commercialis nimium aggravetur, et quia in fundis incultis longe minus quam cultis damnum inferri potest, sperat Deputatio quod proprietarii exigui hujus damni sacrificium zelo boni publici ultro facturi sunt.

et quia in fundis incultis longe minus quam cultis damnum inferri potest, sperat Deputatio quod proprietarii exigui hujus damni sacrificium zelo boni publici ultro facturi sunt. § 131. Quodsi tamen tale aliquod opus publicum suscipiatur per quod proprietario, per cujus fundum illud procedit, realis aliqua utilitas procuratur, sumtus ab hoc requirantur, et si ille eos recusaverit, opus, si secus utile aut necessarium est, sumtibus publicis perficiatur quidem,

publicum suscipiatur per quod proprietario, per cujus fundum illud procedit, realis aliqua utilitas procuratur, sumtus ab hoc requirantur, et si ille eos recusaverit, opus, si secus utile aut necessarium est, sumtibus publicis perficiatur quidem, usumfructum tamen meliorandi hac ratione terreni publicum tamdiu retineat, donec factas in opus tale expensas sibi compensaverit. Motiva. Casus hic evenire potest si collateralis aliquis navigationis canalis

in pinguia foeneta convertantur. Tali in casu justum certe non est ut aliquot tantum privati, quorum tenuta labori tali fortuito adjacent, e sumtibus et laboratoribus totius publici fructum ferant. Possunt itaque necessarii in tale opus sumtus ab iis jure requiri. Ut tamen libera de rebus suis disponendi facultas salva maneat, ad eos, si nolint, praestandos cogi non possunt. Opus tamen tale ex ipsa justitiae naturalis ratione, invito etiam proprietario, sumtibus publicis ita perfici potest ut publicum factas in illud expensas ex

tali fortuito adjacent, e sumtibus et laboratoribus totius publici fructum ferant. Possunt itaque necessarii in tale opus sumtus ab iis jure requiri. Ut tamen libera de rebus suis disponendi facultas salva maneat, ad eos, si nolint, praestandos cogi non possunt. Opus tamen tale ex ipsa justitiae naturalis ratione, invito etiam proprietario, sumtibus publicis ita perfici potest ut publicum factas in illud expensas ex usufructu meliorandi hac ratione terreni sibi compenset. Nisi enim opus hac ratione perfectum fuisset,

Sub Augusta Maria Theresia, licet nulla adhuc lex obligatoria eatenus exstiterit, hujus rei exemplum in paludibus Sárviziensibus editum fuit, et tunc proprietarii in obversum libere disponendi facultatis ad suppeditandos sumtus cogebantur. Cui tamen inconvenientiae per legem hanc obviatur. § 132. Si e compluribus stagni alicujus, quod nullum cum generali navigationis plano nexum habet, compossessoribus pluralitas eorum exsiccando illi manum

tantum sint compossessores, et hi coalescere non possint, an opus proportionatam necessariis in illud sumtibus habeat utilitatem, comitatus rem cognoscet, et si utilitatem laboris compererit, ejus suscipiendi facultatem illi, qui hanc postulabit, concedet. Non possunt tamen ii, qui reluctantur, ad suppeditandos pro rata sua sumtus cogi, verum totum opus ii, qui in illud consenserunt, suis sumtibus perficere tenentur. E converso hi usumfructum ratae eorum, qui in sumtus non concurrerunt, tamdiu retinere possunt, donec

etiam illud est, quod unius alteriusve infundatus plerumque dissensus utilissima saepe ejusmodi opera hactenus sistere potuerit. Ut inconvenientiae huic provideatur, interest publici, in quod utilitas operum ejusmodi, licet mediate tantum, perinde tamen dimanat. Id autem haud secus praestari potest, quam si res voto pluralitatis compossessorum deferatur. Nisi enim opus reipsa utile sit, pluralitas compossessorum in illud non consentiet. Accedit quod in ejusmodi casu ne proportionalis

§ 134. Monopolium, id est privilegium exclusivum super cujuscunque speciei commercio, nulli seu individuo seu societati concedi possit, et si concessum fuerit, nullius sit firmitatis. Quodsi tamen aliquis novum et dubii eventus quaestum, qui si succedat, magnam publico adferre possit utilitatem, suscipiat, conatus ejus seu per exemtionem a portoriis tricesimalibus, seu per anticipandas erga sufficientem cautionem pecunias, seu etiam per concedendam

illam: an exclusivas societates vel in hoc casu stabilire expediat? eotum uberius discutere, et pro circumstantiis temporis illius definire. Caeterum novi commercii rami quandoque nimis sumtuosi, alias, etiamsi evidentem ostentant utilitatem, propter evenibilia tamen, quae praevideri non possunt, impedimenta dubii eventus esse solent. Et in his casibus expedire videbatur Deputationi ut conatus eorum, qui primi aliquam ejusmodi commercii speciem susceperint, seu per exemtionem a portorio, seu per anticipandas, si fundus

instituti de pretio mercium condicere, id quod publicum magis adhuc gravaret, quam opificum condictum. Caeterum formalis quidem mercatorum caeha vix alicubi extat. Hi enim infra dignitatem suam esse reputant ea in re opificibus exaequari. Alicubi tamen mercatores sub nomine Status Mercantilis coetum formarunt, qui omnes illas, quas caehae, inconvenientias post se trahere possunt. Hi per magistratus eo difficilius possent regulari, quod eorum existentia et operationes minus apparentes sint, quam

conditionibus satisfaciat, suscipere et exercere potest. Officinam etiam aperire, aut merces sub tuguriolo exponere, qui vulgo Ständler appellantur, absque ulla seu apud judicem, seu apud magistratum insinuatione singulo civi in propria civitate liberum est. Quodsi tamen regnicola, sed alterius jurisdictionis incola officinam in aliqua civitate aperire velit, praevie concivilitatem, quam magistratus eidem recusare non possit, assumere debet; irritantur proinde omnia illa nonnullarum civitatum statua, per quae seu obligatio

et proletarios, nempe sclavos rusticos, et Gottscheenses dirigitur. Nimirum ut his sensim sublatis pauci tantum majores mercatores supersint, qui deinde publicum pro arbitrio tractare possint. Ubi tamen si res practice consideretur, majores mercatores suapte et absque ullo legis praesidio illis praevalere possunt. Certum enim est quod quaestor, qui magnam alicujus articuli quantitatem habet, illum ipsa hac de causa leviori dare possit, quam alter, cui nonnisi

Certum enim est quod quaestor, qui magnam alicujus articuli quantitatem habet, illum ipsa hac de causa leviori dare possit, quam alter, cui nonnisi exigua ejus copia suppetit; quia ille etiamsi in singulo frusto parum lucretur, in toto tamen notabile lucrum percipit. Hic e contra, nisi in paucis, quae habet, frustis multum lucretur, subsistere non potest. Certum etiam est, quod, si majores quaestores ejusdem qualitatis articulum leviori pretio distrahant, minuti nullum

quae habet, frustis multum lucretur, subsistere non potest. Certum etiam est, quod, si majores quaestores ejusdem qualitatis articulum leviori pretio distrahant, minuti nullum emtorem invenient. Cum illi remedium hoc in potestate habeant, et tamen his praevalere non possint, sed ad eos supprimendos legis auxilium implorent, patet evidenter quod majores quaestores aut deterioris qualitatis merces habeant, aut illas altiori distrahant, aut forte iis, quos minuti manipulant,

cum in iis etiam, in quibus abusus iste se adhuc sustinet, locis saepius eidem reclamatum venditionemque et emtionem juris quaestus in quaestionem vocatam fuisse acta Consilii testentur, adeoque illa nec eo, qui ad praescriptionem (si tamen haec in re tam grave totius publici praejudicium involvente allegari posset) requiritur, pacifico usu fulciatur. Imo si res ad vivum resecetur, facile apparebit quod emtor, qui exclusivum

Quaestusdomalis cum talibus, quas mercator aut dorso suo deferre, vel equo, aut leviori, cui ipse insidet, curriculo devehere potest, mercibus, singulo regnicolae tam in civitatibus, quam et per privatorum bona liber est. Ne tamen sub hoc praetextu suspecti, aut reipsa perniciosi homines per Regnum oberrare possint, omnis, qui quaestum hunc exercere vult, primum de integritate vitae suae testimonium a jurisdictione, in qua degit, excipere, deinde hanc seu Vice-Comiti, seu judici civitatis

domalem quaestum liceat exercere; ejusmodi autem legis executioni intendendi administratio publica nullum absolute modum haberet. Hactenus etiam Judaei clenodia, horologia, aliaque minoris molis aurea et argentea fabricata per domos et curias circumferebant, et tamen id substantiali Regni commercio nil praejudicavit. Nil proinde obstat, quin id porro etiam tolleretur. Caeterum, quod legislatio domalem quaestum etiam in privatorum bonis admittere possit, in motivis §-phi 143. uberius ostendetur.

§ 139. Domestici fabricantes artefacta sua seu in loco fabricae, seu in nundinis, seu etiam domatim non tantum all ingrosso, sed etiam alla minuta distrahere possunt. Extraneis tamen fabricantibus fabricata sua in nundinis quidem nonnisi all ingrosso, domatim vero nulla ratione distrahere liceat; quoad fabricantes autem Germanicarum Provinciarum reciprocum observetur. Motiva. Hujus rei

§-pho reciprocum stabilitum est: ita quoad hos etiam idem debet observari. § 140. Si opifex una in quaestum se immittat, ab hoc etiam beneficio cum justa proportione taxetur. Id tamen pro quaestu eidem non imputetur, si remansam e procurata sibi necessariorum pro opificio suo materialium provisione quantitatem divendat. Motiva. Status mercantilis Pestiensis exposuit quod capillamentarii cum Dintuch aliisque

occasione opifices a quaestu diserta lege inhiberi postulavit: verum ut legislatio commercii libertatem vel hac parte constringat, non expedit. Quid enim publico nocet, si potentior civis per sodales suos opificium, per se vero aliquam quaestus speciem exerceat? Id tamen justum est ut in tali casu ab utroque beneficio contribuat. Cum tamen mercatores Pestienses opificibus jam id pro quaestu imputent, si necessaria pro opificio suo materialia de casu in casum ex eorum officinis non accipiant, sed de his sibi in nundinis, aut

ut legislatio commercii libertatem vel hac parte constringat, non expedit. Quid enim publico nocet, si potentior civis per sodales suos opificium, per se vero aliquam quaestus speciem exerceat? Id tamen justum est ut in tali casu ab utroque beneficio contribuat. Cum tamen mercatores Pestienses opificibus jam id pro quaestu imputent, si necessaria pro opificio suo materialia de casu in casum ex eorum officinis non accipiant, sed de his sibi in nundinis, aut alibi, ubi ea leviori habere possunt, provisionem faciant, et si hanc totam

quae peculiari superinde privilegio provisa fuerunt. Quomodo usus hic quoad pecora induci potuerit, quin una de frumento inducatur, non satis assequi licet. Pecora enim perinde atque frumentum articulum primae necessitatis constituunt, et tamen nullae dantur nundinae frumentariae. Ut ut sit, si restrictio haec quoad articulos primae necessitatis subsistere posset, potiori adhuc jure introduci quiret quoad reliquas merces, ita ut exempli causa panni quaestus tantum ad aliqua,

panis, caro bubula, vervecina, et suilla, nec non sebum. Ex opificiis labor murarius et asciarius, et in casum quo aliquam caeham de pretio artefactorum suorum condixisse eveniat, omnis etiam ejusmodi cujuscunque speciei labor. Horum tamen omnium limitatio nec ad semel, nec periodice suscipiatur; sed prouti alicujus articulorum horum pretium ultra justos limites elevatum fuerit, ita eidem remedium de casu ad casum adferatur. Et primum quidem tententur omnes alii, per quos pretium ejusmodi restringi

adferatur. Et primum quidem tententur omnes alii, per quos pretium ejusmodi restringi possit, politici modi; si nullum jam aliud medium supersit, tum demum ad limitationem descendatur. Hanc ubi casus fert, singula jurisdictio in gremio sui peragat; magistratus tamen civitatum ad actum hunc et Electam Communitatem, et possessionatam nobilitatem convocare, et rem hanc secundum pluralitatem votorum determinare debent. Motiva. Augustus Josephus II. ipsam etiam articulorum primae

etsi pretia victualium eleventur, artefacta ab eadem proportione assurgere soleant. An enormia, quae non multo post enata sunt articulorum horum pretia, ordinationi huic, vel vero mox consecuto Turcico bello adscribi debeant, tuto quidem statuere non licet: quodsi tamen aliorum temporum populorumque experientiam consulamus, facile apparebit quod limitationem pro variis status commercii epochis jam extendere, jam restringere, jam etiam simpliciter abolere intersit. Nimirum tres epochae hac in re

practicam aliquam probam, vel per institutam cum sumtuosiori aliquo articulo comparationem, seu etiam a vicinae, quae in iisdem plane circumstantiis versatur, jurisdictionis exemplo pretium alicujus ejusmodi articuli exaggeratum esse ostendatur. Cum tamen ipsa haec criteria fallere possint, interest ut jurisdictiones publicae omnes alias diminuendi talis pretii politicas vias antea experiantur, quam ad limitationem descendant. Ita si pistores panis, lanii bubulae pretium plus justo augeant, juvat experiri, an non

articulis reputantur, quorum maxima populi pars indispensabilem habet necessitatem. Verum ne hoc quidem satis determinatum rei hujus criterium est. Nemo enim est, qui indispensabilem non habeat frumenti necessitatem, et tamen hujus pretium non solet limitari. E converso e communi populo plures vino, quam bubula utuntur, et tamen haec cadit, illud non cadit sub limitationem. Tota itaque res ad usum recidere videtur. Sed ne hic quidem hactenus uniformis fuit; alii enim comitatus plura,

quidem satis determinatum rei hujus criterium est. Nemo enim est, qui indispensabilem non habeat frumenti necessitatem, et tamen hujus pretium non solet limitari. E converso e communi populo plures vino, quam bubula utuntur, et tamen haec cadit, illud non cadit sub limitationem. Tota itaque res ad usum recidere videtur. Sed ne hic quidem hactenus uniformis fuit; alii enim comitatus plura, alii pauciora objecta ad limitationem revocabant. Ita e victualibus alicubi plane vitulina

suam ultra modum elevent, ex eo etiam interest, quia secus major adhuc pecuniae quantitas e Regno eveheretur. Itaque hos etiam adminus eousque per limitationem continere expedit, donec Regnum necessario domesticorum ejusmodi opificum numero provideatur. Quodsi tamen horum etiam laborum pretium suapte tantisper increscat, ad prudens localium jurisdicionum arbitrium pertinebit determinare: an non id dissimulare rerum adjuncta exigant? Caeterum hactenus quidem limitatio etiam in civitatibus per comitatus peragebatur.

effectum etiam quoad limitationem producere debebit. § 143. In locis dominali jurisdictioni subjectis officinam aperiendi jus ab indultu quidem domini terrestris dependet: domalis tamen quaestus etiam cum illis articulis, qui in officina ejusmodi prostant, aliis per dominum terrestrem interdici non potest; non potest etiam dominus terrestris coemtionem alicujus articuli in terreno suae jurisdictionis ad unum tantum mercatorem restringere, sed haec

poena 500. florenorum mulctetur. Motiva. Quamvis provocatus Articulus disertis verbis dicat jus praeemtionis eo non extendi ut deinde aliis cariori iterum pretio venales ejusmodi res distrahantur: sub praetextu tamen illo, quod vina pro educillis, animalia pro macellis, necessaria materialia pro suis fabricis comparare ad necessitatem propriam referatur, jus hoc quoad hos etiam articulos frequenter exercebatur. Imo quia nulla contraventoribus legis

paribus etiam favoribus perfruantur. Hac ratione justa etiam quoad mercatores proportio pariter stabilitur; prouti enim majus vel minus fuerit ejus commercium exportationis, ita ab eadem proportione favorum horum fructum capiet. Interest tamen ut iis, qui majores fabricas erigunt, aut commercium exportationis all ingrosso exercent, praeterea aliqui favores concedantur, verum praeter gratuitam concivilitatem nihil est amplius quod Legislatio domesticis

naturalisationis terminum nobilitatem per armales consequi possint. Ac terminus quidem naturalisationis nulla adhuc lege defixus est, sed nunc primum erga Deputationis politicae relationem determinabitur. Cum tamen beneficium hoc illis statim, qui se primi illocant, concedendum haud esse, tuto existimare liceat per provisionem hanc exteris etiam et recentius illocatis mercatoribus favor accedet, si fabricam erigant, aut exportationis commercium

vel vero minorem sed per plures annos continuandam summam offerre expediat, uti et summae ipsius quantitatem generoso Statuum Regni in bonum publicum zelo integram relinquat, adeoque spontanei oblati nonnisi genericam in proponendo Articulo mentionem injiciat. Deinde tamen circa ipsam etiam conflandi e spontaneo oblato fundi modalitatem expositis iterum praevie aliorum projectis suam etiam demissam depromat opinionem. § 148. Itaque, quod primam quaestionem attinet: Deputatio ejus

Quodsi autem fundus ejusmodi apud privilegiatas classes quaeratur, his pro publicis proprii comitatus necessitatibus dum, et quantum volunt, conferre alioquin liberum est, quin ullus eatenus legislationis actus intercedere debeat. In ipsa tamen generalis pro toto Regno fundi publici hypothesi, relate ad secundam quaestionem, Deputatio ejus est demissi sensus, quod cassa commercialis ab ea, quae pro eventualibus Regni necessitatibus destinabitur distingui, et pro

Comitatus Sümeghiensis et Baranyensis schedarum bancalium excusionem proponunt; ille quidem ad 10, hic vero ad 20 millionum valorem. Sed neuter illorum manipulationem delicatae hujus operationis projectat: videntur tamen eo collimasse, quod ad procurandum his schedis cursum sola Statuum cautio sufficiat, quin alia speciali cassa, in cujus realitate creditum earum fundetur, opus sit. Deputatio e contra haec per simplicem Statuum fidejussionem

periculosum esse arbitratur. Cujus sententiae antequam rationem reddat Deputatio, ipsam instituti schedarum bancalium theoriam paucis exponendam esse existimavit. Institutum hoc varias quidem formas recipere potest, ejus tamen scopus is semper est, ut per has massa signorum repraesentativorum augeatur, id est, ut schedae hae in idea populi eundem, quem paratum aes, obtineant valorem, et cum illae majorem insuper et

finem destinata, seu e quacunque demum, publica cassa in parata promte exsolvantur. Ultra hoc debet certa inter massam circulantis pecuniae et schedarum harum quantitatem proportio observari, quae ad nullum quidem fixum principium reduci, per usum tamen ipsum facile determinari potest. Nimirum interest ut principio haud adeo magna schedarum summa emittatur, sed prouti eas amplius quaeri observatur, ita earum numerus sensim augeatur, donec apparuerit, quod plures jam sint, qui eas in paratam convertere student, quam

nullum etiam cursum habere possent. Non erat ignotum, quod supra memoravimus, axioma, illi, qui schedarum emissionem perinde, sed nonnisi conflata praevie reali et proportionata, pro earum securitate cassa, ut mox referemus, proposuit. Cum tamen hic erectionem realis hujusmodi cassae in spontaneis Statuum oblatis fundet, opinio ejus in secunda objecti hujus parte recensebitur. § 150. Comitatus Baranyensis pro fundo publico proponit etiam

si deprehendantur, praeter restitutionem totius thesauri, insuper in pecuniaria fundo publico applicanda poena pro prudenti arbitrio convincantur. Ac recte quidem observat Comitatus, quod de hoc objecto nulla hactenus legis dispositio exstet. Usus tamen ille invaluit, ut una tertia inventori, alia fundi proprietario, tertia principi cedat; aut si idem sit et inventor et fundi proprietarius, una huic, altera medietas principi competat. Imo si res

non est dubium, quin usus hic per legem, si principis assensus accedat, mutari possit. Verum inventi thesauri, praesertim notabilioris, casus post tot annorum pacem adeo raro occurrit, ut ex hoc objecto fundus publicus exiguum admodum capturus sit incerementum. Nihil tamen obstare Deputationi videtur quominus, exilis licet, hic fundus proponatur. § 151. Vice-Comes Arvensis eosdem, qui in Diaeta 1741. jam propositi fuere, fundos projectat. In

Deputatio existimat; haec enim stat in collisione cum constitutionali lege illa, ne beneficia ecclesiastica exteris conferantur. Ut huic non contra veniatur, expedivisset articulum 24. Uladislai Decreti VII. ad exteros etiam beneficiatos extendere. Quia tamen secundum naturalem rerum cursum sperari non potest, ne aliquando exteri beneficiis ecclesiasticis admoveantur, censet Deputatio, quod ex hac fundamentalis legis contraventione alia et certiori via fundo publico emolumentum procurari possit; nimirum si constituatur,

autem hoc denuo augere, circumstantiae temporis vix admittunt. § 152. Idem Vice-Comes proponit etiam pro fundo publico erigendam in Regno lotteriam , non determinat tamen, an majorem, vel minorem? Haec quod gravem morum corruptelam producat, usus ipse satis ostendit. Cum enim in hac exigua etiam pecunia sors tentari, et notabilia saepe lucra fieri possint, hanc lotteriae speciem ultima etiam incolarum

publico convertatur, nihil obstare videtur. Nisus enim fortunam tentandi plerisque hominibus adeo naturalis est ut, si iis omnis hunc domi exercendi occasio impediatur, eam in exteris provinciis quaerant. Necdum vetiti fuere omnes privati fortuiti lusus, et tamen postrema, quae ante paucos annos Viennae aperta fuit, magna ejusmodi lotteria ultra centum mille e Regno extraxit. Cum nunc omnes alii privati fortuiti lusus recenti lege vetiti sunt, ipsius publici interesse videtur ut haec adminus

per legata proborum civium notabiliter augendum fore. Mulctae politicae potissimum per statuta constitui solent, et si in comitatibus incurrantur, horum; si in civitatibus, illarum cassis domesticis inferebantur. Id tamen obstare non videtur, quominus legislatio eas pro fundo publico applicare possit. Judiciales jam judici, jam parti, jam utrique leges addixerunt, et in moderna salariorum magistratualium tenuitate partem stipendii illorum efficere reputantur.

civis vero pro xenodochio aliquam pro arbitrio suo summam sub nullitate testamenti legare teneatur, nihil obstare videtur, quominus similis lex pro praelatis, magnatibus, et nobilibus relate ad fundum publicum feratur. Duae tamen cautelae in hunc casum adhibendae videntur; primum, ut pro casu etiam intestati certa, sed exigua quotta, v.gr. medius a 100 defigatur, quam haeres fundo publico dependere debeat; secus enim onus hoc non in omnes dimanaret, quod justitiae

aut aliis piis fundationibus paragraphos dirigenti dicasterio submittere debeat. § 154. Denique proponit alter accisam, unius quidem ab animalium, medii autem denarii a pecorum carnis libra; ita tamen, ut haec de Diaeta tantum ad Diaetam stabiliatur. Id quod institutum hoc invidiosi habet tam per hoc, quam eo motivo elui posse arbitratur, quod accisa haec non coacte, uti 1681 Artic. 12, sed libere offeratur. Et cum practicam in tam vasto et undique aperto Regno

et juxta hunc calculum certa singulo frusto taxa, quam lanii dependere debeant, stabiliatur. Ne vero hi obvenientem etiam ab integro frusto taxam subtrahere possint, proponit formam ducendorum accuratorum protocollorum et severam in defraudatores poenam. Quantum tamen e proventu hoc sperari possit, ne politico quidem calculo deducit. Projectum hoc si rite in effectum deducatur, justam quidem concursus ad fundum publicum inter omnes regnicolas induceret proportionem. In civitatibus et oppidis ordinato magistratu

instituti, quod omnes regnicolarum classes in hac depensionis linea exaequaret, illud in pagis, ac praesertim dispersis locis vix practicabile videtur. Quis enim in his locis protocollum emacillatorum animalium duceret? In pagis id quodammodo per tesseras; in locis tamen, quae ne contractos quidem pagos habent, nulla ratione id suppleri posset. Jam vero consumtio carnium in pagis et dispersis ejusmodi locis, si non superat, aequat certe illam, quae in civitatibus et oppidis intercedit, adeoque institutum hoc jam dimidia sui parte

adhuc navigatione, de repurgatione Fluviorum, de semitis attractoriis, de gyrorum transsectione ne cogitabatur quidem. Majoris momenti mercatores aut inventores utilium institutorum adhuc nulli erant, quibus proemia aut primae decerni potuissent. Providit tamen Legislatio jam ante septuaginta annos, quod ad excitandam nationalem industriam publico aliquo in hunc praecise finem convertendo fundo opus sit, utve ejus conflandi projectum elaboret, Consilio Locumtenentiali commisit. Verum lex haec,

restituit, sed 8 insuper x-ris in uno centenario auxit. Imo cum ejus sollicitudine commercium majorem tantisper fecisset progressum, decernendarum primarum exemplum pro iis, qui producta Hungarica per Mare Nigrum evexerint, primus edidit. Inventores tamen utilium institutorum non pecuniis, sed decennali immunitate, gratuito hospitii et necessarii terreni usu remunerari solebat. Interea majores etiam aliquot commerciales pontes, quorum conservatio proventus telonii excedebat, adeoque a

institutorum remunerationem. Denique anticipanda erga sufficientem cautionem utilibus exportationis quaestoribus capitalia. Omnia quidem haec nec ad semel, aut intra exiguos annos perfici, neque sumtus hi quotannis fieri debebunt. Quodsi tamen hae necessitatum Fundi Commercialis rubricae, cum tribus, quos supra indicavimus, necessitatum eventualium titulis conferantur, facile apparebit commercialem, ut intentus scopus etiamsi serius obtineatur, longe majori atque

Articulus De destinata pro eventualibus Regni necessitatibus, cassa augenda. § 1. Taxa indigenatus ad destinatam pro eventualibus Regni necessitatibus cassam porro quoque influet. Exteri tamen, si iis beneficia ecclesiastica conferri contingat, non jam usualem hactenus taxam, sed quartam proventuum suorum partem quotannis cassae huic importabunt. § 2. Si inventor thesauri sit simul proprietarius fundi, in quo ille repertus est, dimidium

sua referat, una concernentes seu hac cassam, seu alia pia aut pro publico facta legata paragraphos, Consilio Locumtenentiali continuo submittat. Motiva. Omnium ferme paragraphorum ratio jam quidem superius reddita est. Interest tamen, ut aliqua magis adhuc explanentur. Ad §-phum 1. Proposita quoad exteros beneficiatos lex propter incertitudinem proventuum difficilis fortasse executionis quibusdam videbitur; verum quoad beneficia regiae

publicae conscribi curare, exindeque cessuram pro fundo publico quottam determinare. Ad §-phum 2-dum. Quoad inventos thesauros usus quidem, ut jam diximus, pro Principe militat. Cum tamen ille in positiva lege non fundetur, spes est Suam Majestatem Sacratissimam exiguae alioquin huic fundi publici accessioni benignum suum assensum ultro praebituram esse. Ad §-phum 3-um. Transpositio mulctarum pecuniariarum vix

Verum utprimum his arbitrium summae, quam legare velint, conceditur, nisi sponte sua ad provehendum per augmentum cassae hujus bonum publicum inclinent, adeo exiguam summam legabunt, ut haec respectu singuli talis testatoris pro nihilo merito reputari possit; plures tamen, licet minutae, ejusmodi summae si elocentur, tractu temporis notabilia capitalia producent, quemadmodum id quoad Seminaria et Xenodochia quibusdam in locis reipsa factum fuisse videmus. Quoad aperturam et publicationem testamentorum agnoscit Deputatio

§ 6. Nulla amplius in qualicunque nobiliori publico officio constituti vidua pensionem habere possit. E converso consuetae hactenus arhae Cassae Commerciali inferantur, idque ad officia etiam comitatensia et civitatensia extendatur: quoad officia tamen mechanica, uti sunt status subalternus Consilii et Camerae, officia tricesimalia, salis, annonaria, et his similia, institutum Cassae Vidualis retineatur, haec per Cameram Hungaricam separatim administretur, et exinde nonnisi egenis Hungarorum viduis

teloniorum proventus cassae huic perinde applicentur. § 8. Denique offerenda etiam hunc in finem per Status et Ordines Regni summa cassae huic inferatur. Motiva. Horum quoque ratio superius jam reddita est: juvat tamen etiam ex his aliqua amplius tantisper explanare. Quare Ad §-phum 1. Fundus hic basim Commercialis Cassae constituet, infert enim annue 180 000 florenorum. Ad §-phum 2.

ejusmodi confiscandi facultate, et quarta earum pretii parte denuncianti, aut eas apprehendenti addicta, praevaricatio haec saepius detegetur. Caeterum pleraque quidem, quae hic ponuntur, per posteriores normales resolutiones Regias alioquin stabilita fuerunt: ut tamen tanto exactius observentur, in disertam legem referenda videbantur. Ad §-phum 3. Complures etiam aliae nationes articulos luxus distinctis impositis gravarunt, et aliquem sibi inde fundum publicum conflavere. Imposita haec ordinarium proventum

adeoque potest legislatio illi analogam alioquin pro Fundo Commerciali dare destinationem. Neque difficilis erit ejus administratio, cum jam sub Maria Theresia vaniliae, caccao, zinziberi etc. distincta ejusmodi taxa imposita non fuerit, et tamen tricesimatores eandem separatim incassare, et ad locum destinationis suae absque omni difficultate transponere potuerint. Ad §-phum 4. Majores ejusmodi lotteriae pro conflando ad semel majori fundo institui

potuerint. Ad §-phum 4. Majores ejusmodi lotteriae pro conflando ad semel majori fundo institui solent. Cum enim in iis nonnisi cum majori summa ludi possit, si quotannis aperirentur, sufficientes lusores non invenirent. Nihil tamen obstat, quo minus illae per justa intervalla repetantur, adeoque hac via saepius Commerciali Cassae prospici poterit. Caeterum major lotteria stante etiam minori, seu sic dicta Genuensi institui potest, per consequens in insperatum

potest, ut ipsa taxatoratus regii officia taxas has separatim incassent, et quotannis ad Cassam Commercialem transponant. Ad §-phum 6. Fundum quidem pro dicasterialibus salariis in auctione salis legislatio anno 1723. constituit: vidualem tamen e subtractione arharum cassam nulla hactenus lex stabilivit. Proinde cum proventus hic Aerarium Regium directe non respiciat, integrum est legislationi illum vel abolere, vel ad alium usum destinare. Institutum vidualis hujus cassae in eo

senserunt, sed illatis in generalem arharum fundum Hungaricis etiam detractis, vel in aliis provinciis servientium, vel certe admotorum in obversum legis, Hungaricis officiis extraneorum viduae e fundo hoc pensiones consequebantur. Cum tamen arhae hae longo jam usu stabilitae sint, expedientius videbatur Deputationi huic destinationem earum quoad nobiliora officia mutare, et eas Commerciali Cassae applicare, quam simpliciter abolere. In hac autem hypothesi ipsa rationis

sit, naturale est, ut regulandorum etiam in sensu §-phi 104. Projecti hujus teloniorum proventus eo inferantur. Ad §-phum 8. Hic jam fundus ille, qui e spontaneo Statuum Regni oblato conflandus speratur, specifice inseri debuisset. Cum tamen generositati Statuum limites praescribere sphaeram Deputationis excedat, Deputatio nonnisi generalem ejus mentionem facere potuit, debuitque incompletum hac in parte Articulum exhibere, antequam autem circa modalitatem conflandi ex Statuum oblato fundi, demissam

fundi, demissam suam opinionem depromat, modum cassas has administrandi praevie proponendum existimat. Articulus De administratione cassarum harum. § 1. Singula haec cassa separatim, per eadem tamen individua manipulabitur, superior perceptor in Diaeta constituetur, reliquos Sua Majestas Sacratissima via Consilii Locumtenentialis denominabit, supremamque eadem via in cassas has exercebit inspectionem. § 2. Generales erogationum designationes

superior perceptor in Diaeta constituetur, reliquos Sua Majestas Sacratissima via Consilii Locumtenentialis denominabit, supremamque eadem via in cassas has exercebit inspectionem. § 2. Generales erogationum designationes in Diaeta fient, specificas tamen assignationes faciet potestas executiva. § 3. Accuratas de his cassis rationes quotannis reddi, easdemque debite censurari Sua Majestas Sacratissima, via Consilii Locumtenentialis benigne procurabit, opponendasque ratiocinantibus

§ 3. Accuratas de his cassis rationes quotannis reddi, easdemque debite censurari Sua Majestas Sacratissima, via Consilii Locumtenentialis benigne procurabit, opponendasque ratiocinantibus difficultates suprema auctoritate sua decidet. § 4. Adaequatus tamen annuarum perceptionum et erogationum status, pro requisita notitia faciendisque pro re nata observationibus, Statibus Regni principio singulae Diaetae per Consilium Locumtenentiale praesentabitur. § 5. Caeterum neque administratio cassarum harum in Cameram

quae unice administrandis proventibus regiis destinata est, e spiritu legum nostrarum, quae ejus praesidi ne sessionem quidem in Diaeta concesserunt, nullum in politica influxum habere potest; erectio autem et destinatio harum cassarum stricte politica est. Objicietur tamen fortasse, quod auctio pretii salis, et imposita articulis luxus a manipulatione Camerae ideo abstrahi non possint, quia per homines Camerales incassabuntur; verum ipsi hi hac parte politicorum officialium rationem subibunt, et totum, quod inde inferri posset,

fundis exscindatur. An §-phum 2. Legislatio nonnisi in genere designare potest, e.c. quis labor hydraulicus praeferenter suscipi? quod telonium ante alia redimi? quae via commercialis praeprimis erigi debeat? et his similia: specificas tamen in omni ejusmodi casu assignationes facere ex natura rei pertinet ad potestatem executivam. Casus specificae in Diaeta faciendae assignationis nonnisi in decernendis primis aut defigenda inventori utilis alicujus instituti

facere ex natura rei pertinet ad potestatem executivam. Casus specificae in Diaeta faciendae assignationis nonnisi in decernendis primis aut defigenda inventori utilis alicujus instituti remuneratione evenire possent. Cum tamen hae etiam, nisi in tempore assignentur, speratum effectum non producant, Legislatio autem non semper consideat, ut hae quoque assignationes potestati executivae relinquantur, expediens videbatur. Ad §-phum 3. De cassa quidem indigenatus, et

hi necessitati cassae hujus suffecturi videri possent. Verum jam nec id constat: an eos omnes Legislatio stabilitura sit? Deinde si etiam omnes stabiliantur, proventus eorum, praeter auctionem salis et arhalem fundum, ne politico quidem calculo determinari possunt; id tamen tuto statui posse videtur, quod omnes vix quadringentena millia annue elaturi sint. Jam vero is praeter recensita pagina 105. Huius editionis pagina 420. cassae hujus onera ad

esse. Interea agnoscit Deputatio quod, quaecunque demum sint commerciales necessitates, id unice a Statuum erga bonum publicum zelo dependeat an aliquem in usus commerciales fundum e spontaneo etiam oblato erigere velint. Cum tamen tuto praevidere liceat, quod commercium, nisi necessarius in ejus promotionem fundus stabiliatur, nunquam ad eum, cujus Hungariam natura capacem fecit, florem provehendum, imo per actualem commercii vicinorum populorum praeponderantiam semper magis et magis

illudque seorsivae singulorum comitatuum determinationi substerni debeat? Non deerunt fortasse, qui posteriorem sententiam tueantur, eo potissimum nixi fundamento, quod objectum hoc sub exceptionem articuli 8. 1741. cadere videatur. Deputatio tamen haec, quin vel spinosam illam quaestionem ingrediatur, an Legislatio aliquam etiam in constitutionalibus objectis, seu ut usus loquendi hactenus obtinuit, in fundamentalibus legibus mutationem facere possit; quin, inquam, quaestionem hanc

et in hac hypothesi suam etiam post recensitos propositos sibi fundos depromet opinionem. § 157. Circa modalitatem conflandi e spontaneo oblato fundi nulla publica jurisdictio sensum suum hactenus expressit: privati tamen aliquot suas eatenus opiniones depromserunt, quas trutinio Legislationis substernere Deputatio officii sui existimavit. Inter has relegatus est ad Deputationem hanc typis excusus anonymi cujusdam libellus, qui et generalis pro toto Regno, et

individuum minoribus impensis administrare potest. An per spontanea ejusmodi in comitatibus oblata vel prima vice notabile aliquod conflandum sit, tuto determinare non licet. Ut singulis annis notabile quid accedat, ne sperari quidem potest. Quodsi tamen seu ad semel, seu periodice quid colligatur, quod id in unam potius generalem cassam inferre expediat, jam § 148. ostendimus. Atque ita omnia illa, quae projectans seu de emolumentis instituti hujus, seu de coordinatione et securitate cassarum adfert, suapte

quod resultaverit, in forma interusurii, a proportione illatae in cassam hanc summae, inter actionarios dividatur. Hac ratione actionarii pro illis annis, quibus labor duraturus est, nullum quidem interusurium capient; utprimum tamen canalis terminatus et telonium stabilitum fuerit, habebunt perpetuum a ratione frequentioris vel rarioris navigationis interusurium, quod in casu perducendi ad florem commercii adeo increscere potest, ut jacturam primorum etiam annorum compenset; in pessimo autem

autem nec naturae Legislationis, nec nationis dignitati convenire videtur. § 159. Tertius proponit ut schedae bancales intra 40 annos ad valorem 32 millionum emittantur: ita tamen, ut pro sustinendo chartarum harum credito praeter fidejussionem Statuum intra idem tempus realis sedecim millionum cassa confletur; hujus autem sequentem modalitatem proponit. 1-mo. Singulus nobilis ex annuo suo proventu quartam ejus, quod mille

cassa confletur; hujus autem sequentem modalitatem proponit. 1-mo. Singulus nobilis ex annuo suo proventu quartam ejus, quod mille florenos superat, partem titulo mutui conferat, et hanc summam quatuor milliones elaturam supponit. 2-do. A capitali tamen hoc eidem nonnisi 1 1/2 pro 100 dependatur. 3-tio. Conflata hac summa, emittantur sub fidejussione Statuum schedae bancales ad vires 8 millionum. 4-to. Operatio haec singulo decennio usque ad quartam vicem repetatur. Et ita futurum

Operatio haec singulo decennio usque ad quartam vicem repetatur. Et ita futurum statuit, ut singulus nobilis nonnisi per 40 annos proventus unius anni, qua parte 1000 florenos superant, conferre; in interusurio nonnisi 3 1/2 pro 100 jacturam pati debeat, et tamen omnibus commercialibus necessitatibus abunde suffectura 32 millionum summa conflari possit. Detracto enim, quod creditoribus dependi deberet, interusurio, et sumtibus administrationis ad 100 000 computatis juxta ejus calculum resultaret adhuc annue unus millio et

quatuor millionum efficit 200 000 florenos, annuus salis fundus infert 180 000, conflata hactenus e fundo hoc summa adminus ad unum millionem accrevisse supponitur, adeoque ejus interesse in 50 000 assumitur, et sic prodit annuus 400 000 fundus. Oblatum tamen hoc non secus fieri posse arbitratur, quam ut congreganda per comitatus nobilitas per exmittendos ad Diaetam deputatos suos Status Regni activiset, quo hi discretam aliquam v.gr. 4 millionum summam offerre, hanc inter comitatus repartiri, et clavim

vel vero per aliquot annos continuandum oblatum facere expediat, et summae in utrumque casum quantitatem sublimiori Inclytorum Statuum et Ordinum judicio, cognito in bonum publicum zelo, et innato genti Hungarae generosi animi ductui, ultro submittit: in casum tamen illum, quo oblatum semel pro semper, etiamsi in 4 millionibus, fiat, summam hanc non statim in occurrentes commerciales usus expendendam, sed elocandam, eadem vero occasione, cum benigno Suae Majestatis assensu, excudendas esse schedas bancales ad vires interusurii

est, quod erogata interea earum pars se porro etiam in cursu sustinebit, adeoque cassam per sollicitatas redemtiones non exhauriet. E converso, licet schedae hae, postquam etiam summam praeexistentis capitalis jam attigerunt, facilem retineant cursum, nisi tamen Status Regni novam emitendae schedarum quantitati correspondentem summam tunc statim conferant, interest ut ab ulteriori earum procusione supersedeatur. Cum enim casus aut totalis, aut maximae earum partis redemtionis ex inopino emergere possit, realis

ejusmodi emergeret, pro supplendo, qui deficeret, fundo comitia indicere, et hunc tum primum conflare, serotinum foret. Caeterum in supposito etiam optimi schedarum harum cursus erunt de tempore in tempus aliqui, qui schedas suas a cassa redimi procurent; donec tamen, diminuta extrinseco quopiam casu circulantis pecuniae massa, schedae hae extra debitam cum illa proportionem collocentur, suum illae creditum semper retinebunt, adeoque ipsae ab uno redemtae schedae ab alio iterum acceptabuntur, et sic proventui, quem

per augendum schedarum regiarum numerum sperari posset, beneficii. Omnis enim papiracea pecunia pure ex opinione civium valorem accipit. Potest evenire ut, licet schedae regiae jam justam cum massa circulantis pecuniae attingerint proportionem, schedae tamen Statuum, e mero nationali spiritu cursum ideo obtineant, quia in domesticam utilitatem diriguntur. Et in hunc casum Regnum quidem, si schedae Statuum emittantur, praesentem haberet utilitatem, schedae vero regiae, etiamsi schedae Statuum non

4. Fundus hic est securus; in omnem enim, qui humanitus calculari potest, casum status nullum ex instituto hoc detrimentum capere possunt. Vel enim statim principio nemo has schedas acceptabit, et tunc Status nullam sentient seu utilitatem, seu detrimentum; id tamen, cum schedae hae reali fundo tectae sint, ne supponere quidem licet. Vel habebunt aliquo tempore cursum, sed postea creditum ita amittent, ut notabilis earum pars redimi debeat; et tunc si vigesima tantum earundem pars pro redimendo adferatur, haec ex currenti

congruit. Et haec est demissa Deputationis hujus circa modalitatem conflandi fundi publici opinio. Possent aliae etiam, forte magis lucrosae, sed tanto intricatiores, pluribusque fortuitis casibus expositae bancales ejusmodi manipulationes proponi: Deputatio tamen haec, spectata moderna, quae in statu actuali delineata est, politica tam Regni, quam et regnicolarum situatione, hanc unam et practicabilem, et securam, et decoram, et praesentaneis commercii necessitatibus

quam et regnicolarum situatione, hanc unam et practicabilem, et securam, et decoram, et praesentaneis commercii necessitatibus correspondentem esse conflandi fundi publici modalitatem existimavit. Quam tamen, uti et omnes alias superius propositas leges, altissimo Suae Majestatis Sacratissimae, et sublimi Inclytorum Dominorum Statuum et Ordinum Regni judicio humillime substernit.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report